F.D.C: 612

iÇ ANADOLU BÖLGESiNDEKi MEŞE BALTALIKLARINDA BONiTET VE YAŞ SINIFLARI

iTiBARiYLE AGAÇ SERVETi TAYiNi ÜZERiNE ARAŞTIRMALAR

Studies on the Determination of Growing

Stock By Site and Age Classes in Oak Coppices

of Central Anatolia Region

NejatGiRAY Orman Yüksek Mühendisi

Ali TEMERiT Orman Yüksek Mühendisi

Murat BAŞAR Orman Mühendisi

iÇ ANADOLU ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTiTÜSÜ YAYlNLARI Central Anatolia Forestry Research Institute

Teknik Bülten Serisi 1 Technical Bulletin No:276

ÖZ

Bu araştırma, Iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Baltailkiarında Bonitet ve Yaş Sınıfları itibarıyla Ağaç Servetinin tayini amacı ile gerçekleştirilmiştir.

Belirlenen bu amaca uygun olarak önce, Iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Baltalıkları için Bonitet Endeksi Tablosu düzenlenmiş ve bu tabloya dayanı­larak 1., ll. ve lll. Bonitet Sınıfları için birer yıllık yaş kademeleri itibarıyla Meş­cere Göğüs Yüzeyi, Meşcere Orta Boyu, Göğüs Boyu Gövde Şekil Emsali, Meşcere Hacmı, Hacım Artımı, Göğüs Yüzeyi Orta Ağacı Çapı ve Ağaç Sa­yısı değerlerini veren tablolar düzenlenmiştir.

ABSTRACT

The objective of this study was to determine the growing stock by site and age classes in oak coppices of Central Anatelian Region.

Thus, the site index table for oak coppices of Central Anatelian Region was established. Based on this table, additicnal tables of three site classes at one year intervals were prepared to get the values of stand basal area, stand mean height, breast height form factor, stand volume, volume increment, basal area mean tree diameter and number of tree.

3

ÖN SÖZ Bu çalışma Iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Baltalıklarının Bonitet ve Yaş

Sınıfları itibarıyla Ağaç Servetlerini tayin etmek amacı ile gerçekleştirilmiştir.

Bu arada, konuyu gündeme getiren Orman Mühendisi Orhan ÇELIK'e, araştırmanın arazi çalışmalarına katılan Orman Mühendisi lbrahim AKÇAM ve Teknisyen Faruk AKAR'a, istatistik değerlendirmeler konusundaki yardımlarından dolayı Proje Planlama ve Değerlendirme Bölüm Başmühen­disi Matematik Mühendisi Enver ÖZTEKEŞIN'e ayrıca, çok değerli katkılarından dolayı Doç. Dr. Hakkı YAVUZ ve Dr. Neşat ERKAN'a teşekkür­ler ederiz.

Kitabın önce Orman Amenajmancıları olmak üzere, ilgilenen tüm meslek­taşlarımıza yararlı olmasını dileriz.

Ankara, 1997 Nejat GiRAY, Ali TEMERiT, Murat BAŞAR

5

iÇiNDEKiLER

ÖZ .............................................................................................................. 3 ABSTRACT .................................................................................................. 3

ÖNSÖZ ........................................................................................................ 5

1 GiRiŞ .................................................................................................... 9

2 MATERYAL VE YÖNTEM 2.1 iç Anadolu Bölgesinin Tanıtımı .................................................. 10

2.1.1 Ot Formasyonu ................................................................ 12

2.1.2 Orman Formasyonu .......................................................... 12

2.2 Deneme Alanlarının Seçimi ve Sayısı ........................................ 14 2.3 Deneme Alanlarında Aranan Özellikler ...................................... 16

2.4 Deneme Alanlarında Yapılan Ölçmeler ...................................... 17

3 VERiLERiN DEGERLENDiRiLMESi 3.1 Bonitet Endeksi Tablosunun Yapılması .................................... 18

3.1.1 Kılavuz Eğrinin Düzenlenmesi .......................................... 18

3.1.2 Anamorfik Bonitet Endeksi Eğrilerinin Oluşturulması ...... 18

3.1.3 Bonitet Endeksi Tablosunun Düzenlenmesi .................... 19

3.2 Hacım ve Hacım Artımı Tablolarının Düzenlenmesi .................. 19

3.2.1 Deneme Alanlarının Bonitet Sınıfiarına Ayrılması ............ 19

3.2.2 Meşcere Göğüs Yüzeyi, Orta Boyu ve Hacminin Hesabedilmesi .................................................................. 20

4 BULGULAR VE TARTIŞMA ................................................................ 24 5 SONUÇ VE ÖNERiLER ...................................................................... 27

ÖZET ................... ................................................................................ 33 SUMMARY .......................................................................................... 34

KA YNAKÇA ........................................................................................ 35

7

1 GIRIŞ

1975 yılı orman envanteri verilerine göre 20.2 milyon hektar olan orman­lık alanlarımızın; 2.679.558 hektarı normal, 6.585.131 hektarı da bozuk ve çok bozuk olmak üzere, toplam 9.264.689 hektarını baltalık orman alanları oluşturmaktadır. Buna göre Türkiye orman alanının% 46'sı baltalıklarla kap­lıdır. iç Anadolu Ormancılık Araştırma Müdürlüğünün sınırları içerisindeki meşe baltalıklarının alanı ise yaklaşık 1.3 milyon hektardır. Bu alanın yakla­şık %65'ini ise bozuk baltalıklar oluşturmaktadır.

Ormancılığımızın ana prensiplerinden biri de mevcut ormanların verimlili­ğini yükseltmektir. Bu ise, ağaç servetinin sıhhatli bir biçimde tayini ile sıkı sı­kıya ilişkilidir. Dolayısı ile, meşe baltalıklarınında Bonitet ve Yaş Sınıfları iti­

bariyle ağaç servetinin tesbit edilmesi ve bu ormanların verimliliklerinin ne şe­kilde yükseltilebileceğinin ortaya konması gerekmektedir.

Orman Amenajman Heyetleri, meşe baltailkiarında ağaç servetini ortaya koyarken, faydalanabi lecekleri hiçbir tablo bulamamaktadırlar. Pratikte, balta­lık ormanların ağaç serveti, örnekleme yöntemi ile bulunmaktadır. Deneme alanları, bölgelerde ormanları temsil edebilecek nitelikte ve envanter ünitesi meşcere tipi olmak kaydıyla, 1-3 yerden, 10x10 m büyüklüğünde kare şeklin­de alınmaktadır. Ağaç türü, yaş ve diğer karakteristikleri itibariyle aynı meş­cere tipinden oluşan bölmalerin bazılarından alınan deneme alanlarına ilişkin değerler diğerlerine de teşmil edilmektedir.

Deneme alanlarındaki ağaçlar, tamamen kesilip istif edilerek elde edilen odun miktarı, ster ya da m3 cinsinden tespit edilmektedir. Kesim alanlarında­ki servet hektara teşmil edilmek sureti ile plan ünitesindeki odun miktarı he­saplanmakta ve böylece yapılan ölçü ve tespitler, hektara çevrilmektedir (OGM, 1991 ).

Ancak, bu şekilde servet tayininin, amenajman heyetlerinde bazı sorunlar oluşturması nedeni ile, bu yöntem yerine daha kalıcı bir çözüm getirilmesine ihtiyaç duyulmakta olduğundan bu çalışmada, Iç Anadolu Ormancılık Araştır­ma Müdürlüğü sınırları içerisinde kalan meşe baltalıklarının birim alandaki ağaç serveti (m3/ha), Bonitet ve Yaş Sınıfları itibarıyla ortaya konulmuştur.

Kitabın birinci bölümü Giriş'te sorun tanımlanmış, ikinci bölümde materyal ve yöntem olarak; deneme alanlarının tanıtımı, seçimi sayısı, özellikleri ile bu alanlarda yapılan ölçmeler yer verilmiştir.

9

Verilerin değerlendirilmesibaşlığı altındaki üçüncü bölümde ise, Iç Anado­lu Bölgesindekimeşe baltalıkları için düzenlenen Bonitet Endeksi Tablosu ile 1., ll. ve lll. Bonitet Sınıfları için birer Yıllık Yaş Kademeleri itibarıyla Meşcere

Göğüs Yüzeyi, Meşcere Orta Boyu ve Göğüs Boyu Gövde Şekil Emsallerine dayanılarak hesaplanan Meşcere Hacmı değerleri ile bunların yanı sıra Yıllık Hacım Artımı, Göğüs Yüzeyi Orta Ağacı Çapı ve Ağaç Sayısı değerlerini ve­ren tabloların düzenlenmelerinde yararlanılan, deneme alanlarında tesbit edilmiş verilerin değerlendirilmelerine ilişkin iş ve işlemlere yer verilmektedir.

Dördüncü, bulgular ve tarttşma bölümüne gelince; bu bölümde üç bonitet sınıfı için şekil emsaline dayanarak bonitet sınıfları ve birer yıllık yaş kademe­leri itibarıyla GxHxF işlemine göre elde edilen hacım değerleri, Trakya Bölge­si Meşe Ormanları için beş bonitet sınıfı üzerinden düzenlenen Hasılat Tab­losu (Eraslan, i 967) periyodik hacım değerlerine dayanılarak iç Anadolu Böl­gesindekiMeşe Baltalıkları için yeniden elde edilen hacım değerleri ile nüme­rik ve grafik olarak karşılaştırılmakta ve ortaya çıkan durum ayrıntıları ile ir­

delenmektedi r.

Ve nihayet kitabın beşinci, sonuç ve öneriler bölümünde, Iç Anadolu Böl­gesi Meşe Baltalıkları için düzenlenen Bonitet Endeksi Tablosu, üç bonitet sı­nıfı için Bonitet Endeksi Sınırları ve 1., ll. ve lll. Bonitet Sınıfları için 3 yaştan 20 yaşa kadar birer yıllık yaş kademelerinin Meşcere Göğüs Yüzeyi, Orta Bo­yu, Şekil Emsali, Hacım, Hacım Artımı, Göğüs Yüzeyi Orta Ağacı Çapı ve Ağaç Sayısı değerlerini ha değerler olarak veren tablolar, araştırmanın sonu­cu olarak yer almakta ve Orman Amenajmancısının bu tablolardan nasıl ya­rarlanabileceğine ilişkin önerilerde bulunulmaktadır.

2 MA TERY AL VE YÖNTEM

2.1 iç Anadolu Bölgesinin Tanıtımı

iç Anadolu Bölgesinin tanıtımı konusunda, Atalay (1994), tarafımızdan kı­saltılmış şekli ile aşağıdaki bilgileri vermektedir.

"iç Anadolu'nun kuzey, batı ve güneyi geniş bir kuşak halinde Karaçam (Pinus nigra subsp pallasiana) ile kuşatılmıştır. Buradaki orman kuşağı ile Iç Anadolu steplerinin çevresinde yaygın halde Meşeler mevcuttur. Yer yer de

Karaçam ormanları, Meşelerle karışık haldedir. Orman altı floranın çoğunlu­ğunu Iran-Turan kökenli elemanlar oluşturur. Bu iran-Turan çalıları, iç Ana-

10

dolu'nun kuzey ve batısında mükemmel olarak gelişmektedir. Belli başlı Me­şe türleri, bilhassa kuzey ve batıda Quercus pubescens (Tüylü meşe), batı ve güneyde Quercus infectoria (Mazı meşesi) ve Quercus cerris (Saçlı meşe) dir. iç Anadolu'da yer yer topluluklar halinde Juniperus oxicedrus (Katran ar­d ıcı), Juniperus exee/sa (Boylu ardıç), Juniperus foetidissima (Kokulu ardıç), Pistacia atlantica (Atlantik fıstığı), Berberis crataegina (Kadın tuzluğu) ve ağaçcıklardan Pirus elaeagrifolia (Ahlat), Pirus amygdaliformis (Badem yap­raklı ahlat), Prunus microcarpa (Erik), Amygdalus orientalis (Badem), Crata­egus orientalis (Doğu geyik dikeni) vs. yer almaktadır.

Bir fitocoğrafya (bitki coğrafyası) bölgesi olarak iç Anadolu Bölgesi, iç Anadolu'nun ova ve platoları ile onu çevreleyen dağlık alanların iç kısırnlara

bakan yamaçlarını kapsar (Şekil 1 ).

Meteorolojik rasat verilerine göre, bölgenin büyük bir bölümünde yıllık or­talama sıcaklık 8-12°C arasında değişir; yükseklere doğru sıcaklık daha da düşer. Karaçam ormanlarının bulunduğu dağlarda sıcaklık 6°C civarındadır. Kış devresinde özellikle Ocak ve Şubat aylarında ortalama sıcaklık O oc'nin altında yaz devresinde ise 20 °C'nin üzerindedir.

Bölgenin büyük bir bölümünde yıllık ortalama yağış miktarı 400 mm' nin al­tındadır. Bölgeyi çevreleyen yüksek alanlarda ise bu miktar 600 mm'ye ula­şır ve hatta aşar. Daha önce de belirtildiği gibi, yıllık yağışın üçte ikisinden

fazlası kış ve ilkbahar devresinde düşer. Öte yandan, yıllık yağış tutarlarında yıllara göre büyük oynamalar meydana gelir. Yağışın çok düşük olduğu yıl­larda bölge adeta çöl şartlarını yansıtıcı ortama girer. Yağışın fazla olduğu

yıllarda ise yarı nemli iklim koşulları bölgeye egemen olur. Nitekim, en düşük yağış miktarları Ankara'da 242 mm, Afyon'da 238 mm, Konya'da 150 mm ol­muştur. Bu değerler, bölgenin zaman zaman çok kurak (çöl) ortam şartlarına

kaydığını açıkça göstermektedir.

Yağış etkenliği açısından değerlendirildiğinde, iç Anadolu'nun büyük bir bölümünde yarı kurak iklim, çevrede ise yarı nemli iklim şartları hüküm sürer. Yılın en az 3-4 ayı kurak geçer. iç Anadolu'yu çevreleyen yüksek alanlarda bile yılın ortalama 2-3 ayında kuraklık şartları egemendir.

Bölgenin toprak özelliklerine bakıldığında, Tuz gölü çevresinde çorak (ha­lomorfik), iç Anadolu'nun plato ve/veya yayiaiarında tarıma da uygun olan kahverengi step, kestane renkli topraklar (Mollisol ordosuna giren yumuşak topraklar) ve yükseklerde ise bozulmuş yarı olgun kahverengi orman toprak-

11

ları (lnceptisol ordosuna dahil olan yarı olgun topraklar) yer almaktadır. Top­rak oluşumunda genellikle kalsifikasyon süreci hakim olup toprağın alt katın­da karbonat birikimi görülür. Buna bağlı olarak da alkalen reaksiyon gösteren topraklar baskındır. Genel olarak, mollisol, yani işlenen yumuşak toprak or­dosuna giren ve çoğunlukla kuru tarım yapılan topraklar yaygındır.

Yukarıda çok kısa olarak belirtilen ekolojik ortam şartlarına göre, bölgenin orta bölümünde yüksekliği 1200 m'ye kadar çıkan sahalarda yazın kuruyan ot topluluklarının (step) ve daha yüksekte ise yarı kurak-yarı nemli koşulların dikte ettiği kurakçıl-kuru orman örtüsünün olacağı öncelikle söylenebilir. Nite­kim, bakı ve yükseklik şartlarına göre yer yer değişmekle beraber, Iç Anado­lu'da 1000-1200 m'leri arasında step ve daha yüksek kesimlerde Meşe ve Karaçam toplulukları ve ormanları görülür (Şekil ı).

Bölgenin vejetasyonu; ot ve orman topluluğu olmak üzere iki ana formas­yana ayrılabilir:

2.1.1 Ot Formasyonu

Bölgedeki ot formasyonu; ağaçların yetişmesini engelleyecek kadar yağı­şın az olduğu step (bozkır), koru ormanlarının tahribi ile oluşan antropojen step ve dağlık alanlarda orman sınırının üstünde bulunan yarı alpin ve alpin otlardan oluşur.

2.1.2 Orman Formasyonu

Haritada görüldüğü üzere Iç Anadolu Bölgesinin orman vejetasyonunu ge­nellikle Karaçam (Pin us nigra su bsp. pallasiana) ile Tüylü meşe ( Quercus pu­bescens) oluşturmaktadır.

Bölgenin klimaks vejetasyonu olan Karaçam 1000-1500 m arasında yer almaktadır. Ayaş dağı, Iç Anadolu'da Karaçarnın optimum şartlarda geliştiği yer olarak kabul edilmektedir. Karaçam ormanı altında bulunan karakteristik türler şöyledir: Silene ita/ica, Carex sp., Astragalus syringus, Anthyl/is vulne­raria, Carex distachya ve Chamaecytisus pygmaeus.

Karaçam topluluğunda Juniperus oxycedrus, Quercus pubescens, Prunus domestica, Cotoneaster numnularia, Pirus e/aegrifo/ia, Cepha/anthera dama­sani um, Sorbus umbellata, Orchis mascu/a çalılar ile karakteristik step türle­ri de görülür.

Bilindiği gibi,Tüylü meşe ( Quercus pubescens) Iç Anadolunun yarı kli­maks bir Meşe türü olup, Karaçam ormanlarının tahrip edilmesinden sonra

12

l§33 ~E;J

•rzzl ~B ;;~ 10~

Şekil 1. iç Anadolu Fitocoğrafya Bölgesi'nin Vejetasyon Formasyonları (Ata­lay'dan)

Figure 1. Vegetation Formations of lnner Anatolian Phytogeographical Region.

Açıklama-Explanation: 1- Çoğunlukla Meşe Ormanları - Mostly Quercus Forests, 2-Karaçam Ormanı - Pinus nigra Forest, 3- Karaçam ve Meşe Ormanı - Pinus nigra and Quercus Forests, 4- Sarıçam Ormanı - Pinus sylvestris Forest, 5- Sarıçam - Karaçam -Meşe Karışık Ormanı - Mixed Forest with Pinus sylvestris, Pinus nigra, Quercus, 6- Ardıç Meşe Topluluğu- Juniperus, Oaks, 7- Ardıç topluluğu - Juniperus Community, 8-Antropojen Step - Antropogenic Steppe, 9- Step - Steppe, 1 O- Subalpin - Subalpine

gelişmiştir. Bu Meşe türü ile birlikte de Prunus domestica ve Pirus eleagrifo­/ia dan ibaret ağaççık ve Vicica cracca, Coronil/a varia, Hordeum bulbosum, Ga/ium aparine vs. gibi otsu türler de tesbit edilmiştir. Diğer yandan, bu Me­şeler Ayaşdağında volkanik kayalar üzerinde ve sığ koyu kahverengi toprak­lar üzerinde yaygındır.

Laden olarak bilinen, Cistus /aurifo/ius, bölgede Karaçarnın tahribi ile yer­leşmiştir, yani regresif bir süksesyon sonucu gelişmiştir. Kurtbağazı (Ankara) yöresinde andezit üzerinde 1000-1100 m yükseklikte görülmektedir. Anado­lu'da son zamanlarda tanınan bu çalı, step vejetasyonu ile subklimaks safha­da olan Tüylü meşe (Quercus pubescens) topluluğu arasında bir geçiş veje-

13

tasyonu niteliğinde olup kurak, taşli ve erozyona uğramış sahalar üzerinde bulunmaktadır."

2.2 Deneme Alanlarının Seçimi ve Sayısı

iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Baltailkiarında Bonitet ve Yaş Sınıfları iti­barıyla ağaç servetini ortaya koymak üzere, Tablo 1'de de görüleceği gibi, sahaları iç Anadolu Bölgesine de taşan Kütahya, Eskişehir, Amasya ve An­kara Orman Bölge Müdürlüklerinin önceden maksada uygun meşe baltalıkla­rı bulunduğu öğrenilen işletmelerinde, daha doğrusu bu işletmelerin önceden bilgi alınarak belirlenen serilerinde sondaj mahiyetinde ön tesbitler (Yaş, Boy) yapıldıktan sonra 3 yaşından itibaren 20 yaşına kadar birer yaş arayla toplam 504 deneme alanında ölçmeler yapılmıştır (Tablo 2). Bu tarzdaki bir deneme alanı seçimi, bir çeşit bilinçli örnekleme olmaktadır (Kalıpsız, 1984).

Aslında, toplam deneme alanı sayısı 30,35 ve 50 yaşlarındaki baltalıklar-

Tablo 1: iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Baltalıkları ndan Alınan Deneme Alanlarının Bölge Müdürlüklerine Dağılışı.

Table 1: Distribution of Sample Plots by Regional Directarates in Oak Coppices of Central Anatolia Region.

Bölge Müdürlüğü işletme Müdürlüğü Serisi Adet Toplam Ad. Regional Directorale District Directorale Working Girele Number Total Num.

Kütahya Simav Aksaz 9x9 81 Amasya Vezirköprü Gölköy 9x2 18 Amasya Çorum Meçitözü 9x7 63 Amasya C orum Sevdim 9x3 27 Amasya IskiJip Bay at 9x3 27 Eskişehir Nallıhan Güzelöz 9x1 9 Eskişehir Eskişehir In önü 9x8 72 Ankara Kızılcahamam Hodulca 9x2 18 Ankara Kızılcahamam Hamamdere 9x1 9 Ankara Kızılcahamam Düzdaqı 9x1 9 Ankara Çerkeş Çitdaqı 9x3 27 Ankara Eskipazar Ören 9x2 18 Ankara Çankırı Sarıkaya 9x1 9 Ankara Çankırı Bedebi n 9x1 9 Ankara Çankırı Elmadaq 9x1 9 Ankara Çankırı In köy 9x2 18 Ankara Ankara Sarı su 9x2 18 Ankara Ankara Elmadağ 9x1 9 Ankara Ankara Geyikardıcı 9x1 9 Ankara Kırşehir Çamdere 9x2 18 Ankara Kırıkkale Koçubaba 9x1 9

14

Tablo 1: Devamı Table 1: Cont.of

Bölge Müdürlüğü Regional Directorale

Ankara Ankara

işletme Müdürlüğü Serisi District Directorale Working Girele

Kırıkkale Kırıkkale

Kırıkkale Avşardere

Adet Toplam Ad. Number Total Num.

9xi 9 9xi 9 Toplam

Total 504

dan ancak alınabilen çok az sayıdaki (hepsi 20) deneme alanı her ne kadar 524'e yükseliyorsa da, değerlendirmeye alınan deneme alanı sayısı 504 ol­muştur.

Tablo 2: iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Baltalıklarından Alınan Deneme Alanlarının Bonitet, Yaş ve Sıklık Sınıfiarına Dağılışı.

Table 1: Distribution of Sample Plots by Site, Age and Density Classes in Oak Coppices of Central Anatolia Region.

Yaş Sıklık Deneme Alanı Sayısı

Number of Samole Plots Toplam Age Density Benitel - (Site Adet

Total Iyi Orta Fena Number

Good Medium Poor 3 Sık-Dense 3 3 3 3 Orta Sık- Medium Dense 3 3 3 27

3 Sevrek - Scattered _:ı _3 3 4 Sık-Dense 3 3 3 4 Orta Sık- Medium Dense 3 3 3 27

4 Sevrek - Scattered 3 3 3 5 Sık-Dense 3 3 3 5 Orta Sık - Medium Dense 3 3 3 27

5 Sevrek - Scattered 3 3 3 6 Sık-Dense 3 3 6 6 Orta Sık - Medium Dense 3 3 6 36

6 Sevrek - Scattered 3 3 6 7 Sık-Dense 3 3 2 7 OrtaSık Medium Dense 3 3 2 24

7 Sevrek- Scattered 3 3 2 8 Sık-Dense 3 3 3 8 Orta Sık - Medium Dense 3 3 3 27

8 Sevrek- Scattered 3 3 3 9 Sık-Dense 3 3 4 9 Orta Sık Medium Dense 3 3 4 30

9 Seyrek- Scattered 3 3 4 10 Sık-Dense 3 3 6 10 Orta Sık- Medium Dense 3 3 6

36

10 Seyrek Scattered 3 3 6 11 Sık-Dense 3 3 3 11 Orta Sık- Medium Dense 3 3 3

27

11 Seyrek - Scattered 3 3 3

'" Sık·Dense 3 3 3 27

ı ;e Ort:: Sık - Mediunı Dense 3 3 3 ı ;e Seyrek - Scnttered 3 3 3 10 Sık-Dense 3 3 3

27 10 Ortasık- Medium Dense 3 1 3 3

15

Tablo 2'nin devamı Cont. of Table 2.

Yaş Sıklık

Age Density

13 Sevrek - Scattered 14 Sık-Dense

14 Orta Sık - Medium Dense 14 Sevrek - Scattered 15 Sık-Dense

15 Orta Sık - Medium Dense 15 Sevrek - Scattered 16 Sık-Dense

16 Orta Sık - Medium Dense 16 Sevrek - Scattered 17 Sık-Dense

17 Orta Sık - Medium Dense 17 Sevrek - Scattered 18 Sık-Dense

18 Orta Sık - Medium Dense 18 Sevrek - Scattered 19 Sık-Dense

19 Orta Sık - Medium Dense 19 Sevrek - Scattered 20 Sık-Dense

20 Orta Sık - Medium Dense 20 Sevrek - Scattered 30 Sık-Dense

30 Orta Sık- Medium Dense 30 Sevrek - Scattered 35 Sık-Dense

35 Orta Sık - Medium Dense 35 Seyrek - Scattered 50 Sık-Dense

50 Orta Sık- Medium Dense 50 Seyrek - Scattered

Iyi Go o d

3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3

2

Deneme Alanı Sayısı Number of Samole Plots Toplam

Bonitet (Site Adet Total

Orta Fena Number Med i um Poor

3 3 3 3 3 3 27 3 3 3 3 3 3 27 3 3 3 3 3 3 27 3 3 3 3 3 3 27 3 3 3 3 3 3 27 3 3 3 3 3 3 27 3 3 3 3 3 3 27 3 3

9

9

2

Toplam Total

524

Deneme alanlarının bonitetleri arazide, aynı yaşta ve fakat ayrı ayrı yer­

lerde ortalama üst boylardaki farklılıklara dikkat edilerek kabaca, iyi, orta ve

fena bonitet olarak tesbit edilmiş, ancak daha sonra büroda, Iç Anadolu Böl­

gesi Meşe Baltalıkları için düzenlenen ve kitabın Sonuç ve Öneriler bölümün­

de yer alan Bonitet Endeksi Tablosundan (Tablo 3) faydalanılarak, deneme

alanları üç bonitet sınıfı (!., IL ve llL) içinde gruplandırılmışlardır.

2.3 Deneme Alanlarında Aranan Özellikler

Deneme alanları yine arazide göz kararı ıle kabaca sık, orta sık ve seyrek

biçiminde yapılan bir sıklık sınıflamasına her yaş kademesinde 3'er den

9'arlık 3 grup (kabaca iyi, orta. fena bonitet) halinde 6,7,9 ve i O yaş kademe­

leri hariç toplam 27'şer deneme alanı olarak bir araya getirilmişlerdir (Tablo

2).

16

Ve nihayet, arazide deneme alanları seçilirken bonitetle yakın ilişkisi ol­

ması nedeniyle, arazinin dere tabanı, alt yamaç, orta yamaç, üst yamaç ve

sırt bölümlerinden mümkün olduğunca düzenli bir biçimde alınmalarına ve

meşcerelerin tahrip görmemiş ve de sağlıklı olmalarına dikkat edilmiştir.

Deneme alanlarının arazide, en kesin şekilde belirlenen karakteristikleri,

dip kütük yaşı dikkate alınmaksızın, yaşları olmuş bu nedenle, yaş kadame­

lerine bir ölçüde kesinlikle eşit sayıda deneme alanı dağıtımı yapılabilmişken,

bonitet sınıfiarına olan dağılış bu ölçüde eşit olamamıştır.

2.4 Deneme Alanlarında Yapılan Ölçmeler

i O x iO = iOO m2 büyüklüğünde alınan deneme alanlarında Yaş, meşçe­reyi temsil edebilen 3- 4 ağaç kesilip kök boğazının hemen üstündeki yıllık

halkaları sayılarak; üst boy; hakim durumdaki en az üç ağacın ve orta boy;

meşçereyi temsil eden 3 - 4 ağacın boyları genellikle cm taksimatlı !atalar ve

gerektiğinde boy ölçer yardımı ile ölçülüp, ortalamaları alınarak belirlenmiştir.

Ağaç sayıları 1/2 cm'lik çap kademeleri içinde guruplandırılmış ve bu çap ka­

demelerine ait Göğüs Yüzeyi değerleri Kunze (i 938) tablolarından alınmıştır.

Ağaçların çapları milimetrik kampasla i .30 m yükseklikten ölçülmüştür.

Boyları henüz i .30 m yüksekliğe erişmemiş ve çapları da i .5 cm' den daha

küçük olan sürgünler sadece adet olarak tesbit edilmişlerdir.

Bu arada deneme alanlarındaki ocakların sayılması, yine deneme alanla­

rının arazi durumları ile pusula ve klizimetre kullanılarak bakı ve eğimlerinin

belirlenmesi de ihmal edilmemiştir.

Tüm bu tesbitler deneme alanı karnelerine özenle kaydedilmiş ve daha

sonra büroda, i 00 m2'!ik deneme alanı ndaki ağaç sayısı, göğüs yüzeyi, i .30 m'den küçük sürgün sayısı ve ocak sayısı değerleri 100 ile çarpılarak hektar

değerlere ulaşılmıştır.

3 VERILERiN DEGERLENDIRILMESI

Meşe meşçerelerinin normal olarak yaklaşık 50 - 60 cm göğüs çapına

ulaştıkları 200 yıllık ömürlerinin, en fazla 7 cm göğüs çapına ulaşabildikleri,

Hasılat çalışmalarında ve Hasılat Tablolarında gözardı edilen ilk 20 yıllık bö­

lümüne ait doğal gelişmelerin değerlendirilmesi ve bu çalışmaya konu olmuş­

tur.

17

3.1 Bonitet Endeksi Tablosunun Düzenlenmesi

3.1.1 Kılavuz Eğrinin Oluşturulması

Anamorfik Bonitet Endeksi Eğriler Metodu'nu kullanarak iç Anadolu Böl­gesindeki Meşe Baltalıkları için Bonitet Endeksi Tablosunu düzenlemek (Eraslan, 1954,1967, 1982) amacıyla ilk olarak, yaşları birer yıllık kademeler halinde 3 ile 20 yaş arasında değişen 504 deneme alanının önceden hesap edilmiş olan Meşçere Üst Boyları, yaşlar apsis ve boylar ordine eksenlerinde gösterilerek, bilgisayar ortamında bir koordine sistem üzerine taşınmış ve Yaş-Üst Boy ilişkisini gösteren eğri (Kılavuz Eğri) elde edilmişir (Şekil 2).

12.00

10.00

&.00

·l.OO

2.00

0.00

-1?""70.5572 y- ,_)) X

R 2 ~0.5Xi3

ı o

Y.ı~ ('ıl)

.\(!t•(yt·:ll')

12 14 ır. IR 20

Şekil 2: iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Baltailkiarında Yaş-üst Boy ilişkisi (Kılavuz Eğri)

Figure 2: The Relationship Between Age and Top Height in Oak Coppices of Cent­

ral Anatolia Region (Guide Curve).

3.1.2 Anamorfik Bonitet Endeksi Eğrilerinin Oluşturulması

Oluşturulan Kılavuz Eğri, Meşe Baltalıklarının 20 yaşa kadar olan ortala­ma yetişme muhiti endeksi değerlerini göstermektedir.Yaşın fonksiyonu ha­linde hakim ağaçların ortalama boylarına dayanan Bonitet Endeksi Eğrileri

aşağıdaki orantı hesabından yararlanılarak oluşturulmuştur:

20 yaş absisinden çıkarılan dik hattın kılavuz eğriyi 6.6653 m de kestiği-

18

ne göre 7 m'lik bonitet göstergesi eğrisi; 7 m - 6.6653 m = 0.3347 m veya

(0.3347 1 6.6653)*1 00 = %5.021 kadar kılavuz eğrinin üstünden, aynı şekilde 7 m'lik bonitet göstergesi eğrisi de 6.6653 m - 6 m = 0.6653 m veya (0.6653 1 6.6653)* 100 = %9.981 kadar kılavuz eğrinin altından geçirilmek ve aynı iş­

lemler tekrarlanmak sureti ile elde edilen anamorfik bonitet endeksi eğrileri grafik olarak Şekil 3'te gösterilmiştir.

12.00.

1000 i ı

~a s.oo: s~

';:.§,600 _g "tj ).

--= ,:::; ~ 4ül

2.00,

OC() ·

() (,

Yaı l"l)

'\ı_"(Y"u·)

1.2 14 J(> IX

ı-3ın

·-3,5ın

· -!J--4m

-4,5m

-5m

-5,5ııı

-<>-(»n

-6,5ın

-7ın

-75nı

-!:r-~rn

-X.5m -l)ın

-'J.Sın

'~ıom i-10.5rr.

Şekil 3: Iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Baltailkiarında Yaş'ın Fonksiyonu Ha­linde Hakim Ağaçların Ortalama Boylarına Göre Düzenlenen Bonitet Endeksi Eğrileri

Figure 3: Site Index Curves Based on Mean Heights of Dominant Trees by Ages in Oak Coppices of Central Anatolia Region.

3.1.3 Bonitet Endeksi Tablosunun Düzenlenmesi

Bu eğrilerden elde edilen değerlere dayanılarak düzenlenen Bonitet En­deksi Tablosuna (Tablo 3) ve Bonitet Sınıfları Sınırları ile Sınır Ortası En­dekslerine kitabın sonuç ve öneriler bölümünde yer verilmiştir.

3.2 Hacım ve Hacım Artımı Tablolarının Düzenlenmesi

3.2.1 Deneme Alanlarının Bonitet Sınıfiarına Ayrılması

iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Baltalıklarının Bonitet, Yaş ve Sıklık Sınıf­ları itibarıyla Ağaç Servetlerini ortaya koymak üzere, tüm deneme alanları Ya.ş ve Üst Boylarına göre, Bonitet Eneleksi Tablosundan yararlanılarak 1., ll. ve lll. Bonitet Sınıfları içinele gruplanclırılmışlardır (Tablo 4).

19

Tablo 4: Iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Baltalıklarından Alınan Deneme Alan­larının Bonitet Sınıfiarına Dağılışı.

Table 4: Distribution of Sample Plots by Site Classes in Oak Coppices of Central Anatolia Region.

Deneme Alanı Sayısı - Number of Sample Plots

Bonitet Sınıfları - Site Classes

ı ll lll

164 196 144

3.2.2 Meşcere Göğüs Yüzeyi, Orta Boyu ve Hacmının Hesabedilmesi

Yapılan bu gruplandırma ile deneme alanları aynı zamanda Yaş, Göğüs Yüzeyi ve Orta Boy değerleri itibarıyle de gruplandırılmış olduklarından; her bonitet sınıfı için birer yıllık kademeler halindeki 3-20 yaşiara ait Göğüs Yü­zeyi ve Orta Boy değerleri, ayrı ayrı seçilen uygun modeliere göre bilgisayar ortamında ilişkilendirilip (Şekil 4, 5) bu ilişkilerden birer yıllık kademeler halin­deki 3-20 yaşlar için elde edilen Göğüs Yüzeyi ve Orta Boy değerleri, özellik­le hacimleri göstermek üzere düzenlenen ve kitabın sonuç ve öneriler bölü­münde yer verilen 1., ll ve lll. Bonitet Sınıfiarına ait Tabloların (Tablo 9, 10,11) 2. ve 3. sütunianna kaydedilmişlerdir. Her yaş kademesine ait hacım değer­lerinin ortaya konması na gelince; Orlof (Yiğitoğlu, 1952, s.856)'un Meşe Meş­cereleri için 6 m'den itibaren birer metre arayla verdiği Meşcere Orta Boy de­ğerlerine ait HxF değrelerinden bilgisayar ortamında her yaş kademesine te­kabül eden Meşcere Orta Boy değerleri için elde edilenF değerleri (Sütun 4), her deneme alanında GxHxF işlemine uyularak hacımların hesabsdilmesi için kullanılmış ve bu hacım değerleri, uygun modeliere göre bilgisayar orta­mında yaşlarla ilişkilendirilerek bonitet sınıfları itibarıyla Şekil 6'da ve bu ha­cım değerlerine ilişkin farklar da Hacım Artımiarı halindeki Şekil 7'de grafik bi­çimde ortaya konmuştur. Bu ilişkilerden elde edilen Hacım değerleri yukarıda anılan sonuç tablolarının 5. sütunianna ve Yıllık Hacim Artımı değerleri de 6. sütunianna işlenmiştir.

Ancak burada önemle vurgulamak gerekirse, bu tabloların 2., 3. ve 4. sü­tunlarındaki G,H,F değerleri çarpılarak hacım değerleri elde edilmek istenme­si halinde %7'ye kadar varan farklı hacım sonuçlarına ulaşılacaktır.

Arazide göz kararı ile kabaca sık, orta sık ve seyrek biçiminde sıklık sınıf­ları belirlenen deneme alanlarını, bonitet sınıfları içindeki her yaş kademesin­de, hesabsdilen göğüsyüzeyleri itibariyle 3 sıklık sınıfı halinde sınıflandırmak

20

mümkün olamamış ve bu nedenle her yaş kadernesi için ortalama bir sıklık sınıfı (göğüs yüzeyi) değeri belirlenmesi yoluna gidilerek sonuçların, bonitet ve yaş sınıfları itibarıyle ortaya konulması uygun görülmüştür.

Bu üç bonitet sınıfına ait Yaş - Göğüs Yüzeyi ilişkisinin ortaya konması için bonitetlerdeki Yaş ve Göğüs Yüzeyi diğerleri ayrı ayrı gruplandırılarak log(G) = a0+a1 1og(Yaş) modeli ile bilgisayar ortamında regresyona tabi tutul­muş ve çıkan katsayılar denklemde yerine konularak, 3-20 yaşlar için Göğüs Yüzeyi değerleri elde edilmiştir (Şekil 4).

lO OO l l.<'J< o .. -0 4.L\S~ • 1 ::!~::!>-: "L.>.: Y>~t 2~00 l l.ogCi>··I0795-'J"I.t>1!1~~i •• •ı<\'

_'i~ ! L~>ıtO ·12~QQt-•!(•1~l\ıı~ı.,,.,y,q

! .. g 20 00 -ı

~ !! 00 i ll

~ ~ ı o oo -j ra~~~~~~~~§§~~~========= ııı ~ o o J

: O 00 -1 -----,--- ·--------r--------.--·--··-r-~·-·"...--------·.-,

ın ı: 1.1 H ıs 20

y .ı~ (} ıl)

\Ct' If"" r)

Şekil 4: Iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Baltailkiarında Bonitet Sınıfları Itibarı ile Yaş-Göğüs Yüzeyi Ilişkisi.

Figure 4: Relationship Between Age and Basal Area by Site Classes in Oak Coppices of Central Anatolia Region.

Bu sonuçlara ait istatistikler Tablo 5'te verilmiştir.

Tablo 5: Yaş-Göğüs Yüzeyi Değerlerine Ait Istatistikler Table 5: Statistics on Age- Basal Area.

Regresyon Istatistikleri ı. Bonitet ll. Bonitet Regression Statistics Site- 1 Site -ll

Korelasyon Katsayısı 0.892** 0.918** Correlation Coefficients

Standart Hata - Standart Error 0.179709 0.192405

Gözlem Sayısı-Number of Observation 164 196

Katsayılar ao -0.45385 -1.07959

Coefficients aı 1.282644 1.67147

Standard Hata (Katsayılarda)- ao 0.053531 0.052119 Standard Error (of Coefficients)

aı 0.05098 0.051758

lll. Bonitet Site -lll

0.699**

0.22848

144

-1.25906

1.617797

0.14099

0.13883

**: 0.01 Düzeyinde Güvenilir. **: Significant at 0.01 Probability Level

21

Yukarıdaki Yaş-Göğüs Yüzeyi konusunda yapılan açıklamalar burada Yaş -Orta Boy Ilişkisi için de aynen geçerli olup (Şekil 5) alınan sonuçlara ilişkin istatistikler veriler Tablo 6'da gösterilmiştir.

ı o .o o ')3}0

K .00

:§: 7.00

s ~

6.00 ;;· 5 .o o .;; .c ~

t: ~ 4.00 o :::. 3 .00

2 .o o ı 00

o .00 ı o

Yaş (yıl)

.\ ı..!t: {yt::ı r)

ı 2 ı 4 ı 6

1.

ll.

lll.

ı 8 20

Şekil 5: iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Baltalıklarında Bonitet Sınıfları itibarı ile Yaş-Orta Boy ilişkisi.

Figure 5: Relationship Between Age and Mean Height by Site Classes in Oak Coppices of Central Anatolia Region.

Tablo 6: Yaş-Orta Boy Değerlerine Ait istatistikler. Table 6: Statistics on Age -Mean Height.

Regresyon istatistikleri 1. Bonitet ll. Bonitet Regression Statistics Site- ı Site- ll Korelasyon Katsayısı

0.968** 0.935** Correlation Coefficients

Standart Hata -Standart Error 0.042232 0.060703

Gözlem Sayısı-Number of Observation 164 196

Katsayılar ao 0.109433 ·0.01721

Coefficients a1 0.59212 0.602008

Standard Hata (Katsayılarda)- ao 0.01258 0.016443 Standard Error (of Coefficients)

a1 0.01198 0.016329

lll. Bonitet Site -lll

0.827**

0.068526

144

-0.31861

0.730966

0.042286

0.041638

''"': 0.01 Düzeyinde Güvenilir. · ': Significant at 0.01 Probability Level

22

Bu 3.2.2 bölümünün ilk paragrafında hesabediliş biçimleri açıklanan ha­cım ve hacım artımı değerlerinin bonitet sınıfları itibarıyla yaş kademelerine dağılışiarı Şekil 6 ve ?'de grafik olarak gösterilmiştir.

HI 000 ~ Log V=- O. 3 4 1 8 7 .,. 1 . 7 2 ·1 (ı tl 2 * 1 .. ı ı:: \" a:;. Log V=-0.03307-ı 2.092006*!.og Yaş

l. o g V ~ ~ 1 . 3 8 3 6 5 .... 2. O X~ IJ .ı') • l. o!' Y a:;.

\ :q ıp!)

-\cetrc:ar)

Şekil 6: Iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Baltailkiarında Ağaç Servetinin, Boni­tet Sınıfları ve Yaş Kademeleri ltibarıyla Gelişimi.

Figure 6: Progression of Volume into Ages by Site Classes in Oak Coppices of Central Anatolia Region.

Tablo 7: Yaş - Hacım Değerlerine Ait Istatistikler Table 6: Statistics on Age -Volume

Regresyon istatistikleri 1. Bonitet Regression Statistics Site- ı

Korelasyon Katsayısı 0.928** Correlation Coefficients

Standart Hata - Standart Error 0.192163

Gözlem Sayısı-Number of Observation 164

Katsayılar ao -0.34187

Coefficients aı 1.724602

Standard Hata (Katsayılarda)- ao 0.057241 Standard Error (of Coefficients)

aı 0.054513

ll. Bonitet lll. Bonitet Site- ll Site- lll

0.925** 0.729**

0.229992 0.270801

196 144

-1.03307 -1.38365

2.092906 2.088949

0.062301 0.167106

0.061869 0.164546

**: 0.01 Düzeyinde Güvenilir. **: Significant at 0.01 Probability Level

23

~

~-E ~~E ~e-:::

'i~ t: ...

~ .s e ~ ..:; § --o

>

Şekil

R.OOO

7.000

6.000

5.000

4.000

3.000

2.000

I.<XXJ

0.000

o

7:

n.

[ll.

:\ı!C (year)

Iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Baltailkiarında Yıllık Hacım Artımının, Bonitet Sınıfları ve Yaş Kademeleri Itibariyle Gelişimi.

Figure 7: Progression of Annual Volume Inerement into Ages by Site Classes in Oak Coppices of Central Anatolia Region.

Ayrıca deneme alanlarında her yaş kadernesi için hesabedilen ağaç sayı­ları, üssel fonksiyonlardan yararlanılarak düzenlenmiş değerler halinde boni­tet sınıfları itibarıyla 9,1 O ve 11 nolu sonuç tablolarının 8. sütunları na kayde­dilmişlerdir. Bu sonuç tablolarının 2. sütunlarında yer verildiği daha önceki bölümlerde ifade edilen göğüs yüzeyi değerleri ile yukarıda 8. sütunlara kay­dedildikleri bildirilen ağaç sayısı değerleri;

dg = ~4(G~ N)

formülünde (Kalıpsız, 1984) yerlerine kanarak her yaş kadernesi için bo­nitet sınıfları itibarıyla Göğüs Yüzeyi Orta Ağacı Çapları hesap edilmiş ve so­nuç tablolarının (Tablo 9, 1 O, 11) 7. sütunlarında gösterilmişlerdir.

4 BULGULAR VE TARTIŞMA

Verilerin Değerlendirilmesi Bö/ümü'nde, Iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Baltalıkları için 3 bonitet sınıfı, 3-20 yaş kademeleri ve de göğüs yüzeyi de­ğerleri itibarıyle grafik olarak (Şekil 6) verilmiş olan hacım değerleri; bu bö­

lümde, Eraslan (1997)'ın Trakya'daki Sürgünden Yetişmiş Meşe Ormanları

24

için gerçekleştirdiği Hasılat Tablosunda 5 Bonitet Sınıfı üzerinden verdiği ha­

cım değerlerine dayanılarak, Normal Meşcere (Hasılat) Tablosu Yardımıyla Meşcere Hacmının Hesabedilmesi Yöntemine (Kalıpsız, "1984) göre; deneme

alanlarındaki her yaş kademesine ait Göğüs Yüzeyi (Gmeşcere) değerleri Ha­sılat Tablosunun ilgili yaş kademeleri Göğüs Yüzeyi (Gtabıo) değerlerine bö­lünerek elde edilen Sıklık Derecesi S, hasılat tablosundaki bu yaş kademele­

rine ait hacım değerleri ile çarpılmak sureti ile, Iç Anadolu Bölgesindeki Me­

şe Baltalıkları için yeniden elde edilen hacım değerleri ile nümerik ve grafik olarak karşılaştırılmışlardır (Tablo 8, Şekil 7).

Tablo 8: iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Baltailkiarına Ait, GxHxF'e Göre Elde Edilen Hacım Değerleri ile Trakya'daki Sürgünden Yetişmiş Meşe Or­manlarına Ait Hasılat Tablosundan Yine Bu Baltahklar Için Elde Edi­len Hacım Değerlerinin Bonitet Sınıfları Itibarı ile Karşılaştırılması

Table 8: The Comprasion By Site Classes Between The Volume Values Derived From Basal Area x Mean Height x Form Factor and the Values Based on the Yield Table of Oak Sprout Forests in Thrace For Oak Coppices of Central Anatolia Region.

Yaş(Vıl) Hacım Hacım Hacım Hacım Hacım Hacım (GxHxF) (GxHxF) (GxHxF) (Tablo) (Tablo) (Tablo)

Age (m3fha) (m3fha) (m3fha) (m3fha) (m3fha) (m3fha) (Year) ı. Bonitet ll. Bonitet lll. Bonitet ll. Bonitet lll. Bonitet V. Bonitet

Volume Volume Volume Volume Volume Volume (BxHxF) (BxHxF) (BxHxF) (Table) (Table) (Table) Site-l Site-ll Site-lll Site-ll Site -lll Site-V

3 3.027 0.924 0.410 4.046 0.861 0.490

4 4.971 1.686 0.748 6.502 1.552 0.807

5 7.304 2.690 1.193 9.197 2.459 1.223

6 10.003 3.940 1.745 12.131 3.590 1.739

7 13.049 5.440 2.408 15.302 4.950 2.360

8 16.429 7.195 3.163 18.707 6.545 3.088

9 20.129 9.206 4.071 22.341 8.381 3.927

10 24.140 11.477 5.073 26.206 10.461 4.880

11 28.453 14.011 6.191 30.298 12.792 5.949

12 33.059 16.809 7.425 34.620 15.376 7.137

13 37.953 19.875 8.777 39.170 18.220 8.448

14 43.127 23.210 10.246 43.951 21.325 9.884

15 48.576 26.815 11.834 48.963 24.696 11.447

16 54.295 30.693 13.542 54.208 28.337 13.140

17 60.279 34.845 15.371 59.687 32.251 14.966

18 66.524 39.273 17.320 65.402 36.441 16.928

19 73.025 43.978 19.391 71.355 40.909 19.026

20 79.780 48.962 21.584 77.547 45.660 21.265

25

W<XXJ ,------------------------,

X(l.{X)')"I

~ü~j

(iHXXl ı

\";~(~ıl)

-~'\"l)l~U·)

~H:om(CMY) LB:ıitct

\Hun;(lhlr.F) Sıc·I.

--rııcm(Od};f) u n-_ril!.1

\'dun;(fiJkF) !iıe-H

---Hunı(Gd-Y) llLllıiii;:t

Vdı:ırc(!t\lh:F)Si!c-l!L

---8-flanı(l:tio) !J.thiv:

-B- Hom(l<iio) UlJinlıl

\'ıiun:(Ei:lc} Siı.:-IU.

-8-tlom(Jiiio) \'1X.nlı.1

Vduıcfl"Jic) Siıc-\'.

Şekil 8: iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Baltalıkianna Ait, G xHxF'e Göre Elde Edilen Hacım Değerleri ile Trakya'daki Sürgünden Yetişmiş Meşe Or­manlarına Ait Hasılat Tablosundan Yine Bu Baltalıklar Icin Elde Edi­len Hacım Değerlerinin Bonitet Sınıfları Itibarı ile Karşıl~ştırılması.

Figure 8: The Comparison By Site Classes Between The Volume Values Derived From Basa! Area x Mean Height x Form Factor and the Values Based on the Yield Table of Oak Sprout Forests in Thrace for Oak Coppices of Central Anatolia Region.

Grafik dikkatle incelendiğinde; uygun şekil emsali değerleri kullanılarak GxHxF işlemine göre, daha başlangıçta deneme alanlarında hesabedilen ha­cım değerlerine dayanıp 3 bonitet sınıfı için ortaya konan iç Anadolu Bölge­sindeki Meşe Baltalıkianna ait hacım değerleri ile, Trakya'daki Sürgünden Yetişmiş Meşe Ormanları için düzenlenmiş Hasılat Tablosundaki (Eraslan, 1967) değerlere dayanılarak aynı baltalıklar için elde edilen hacım değerleri­nin belli ölçülerde adeta çakıştıkları görülecektir.

Şöyle ki; 3 Bonitet Sınıfından 1., ll. ve lll. bonitet sınıfiarına ait hacım de­ğerleri, 5. bonitet sınıfından ll., lll. ve V. bonitet sınıfiarına ait olanlarla büyük bir yakınlık içindedirler.

26

Bu nedenle bu karşılaştırma ile ortaya çıkan sonuca bakılarak, uygun şe­

kil emsali değerleri kullanılmak sureti ile elde edilen meşcere hacımlarına,

Hasılat Tablosu Yöntemi ile elde edilen hacımlar derecesinde itibar edilmesi,

haliyle mümkün görülebilecektir.

Ayrıca, bu karşılaştırma sonuçlarının, Türkiye'nin diğer bölgelerindeki Me­

şe Baltalıkları için geçerliliğinin düşünülmeye değer, ilginç bir konu oluşturdu­

ğunu da burada ifade etmekte yarar vardır.

Örneğin, Meşe Baltalıklarının yoğun olduğu Trakya Bölgesi'nde, yukarıda ifade edilen Hasılat Tablosu Yönteminden yararlanılabileceği gibi, diğer böl­

gelerdeki Meşe Baltailkiarında da aynı yol denenebilecektir. Ayrıca bonitet,

yaş, göğüs yüzeyi ve orta boy değerlerinin bu çalışmadaki değerlerle aynı de­

ğerler olarak tesbit edilmeleri halinde, araştırmanın sonuç tablolarındaki ha­

cım ve hacım artımiarı o bölgenin meşe baltalıkları için de geçerli olacak; ak­

sine, göğüs yüzeyi ve orta boy değerlerinin farklı çıkmaları halinde ise, sonuç

tablolarında meşcere orta boylarına ait şekil emsali değerlerinden enterpo­

lasyonla yararlanılarak sorun çözülmüş olacaktır.

5 SONUÇ VE ÖNERiLER

Bu bölümde önce; iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Baltalıkları için düzen­

lenmiş olan Bonitet Endeksi Tablosu (Tablo 3) verilmektedir.

Bu tabloya göre bonitet sınıflarının ayrıiabilmesi için, arazide tesbit edilmiş

olan üst boy değerleri içinde en düşük 3.83 m ve en yüksek 9.80 m boy

değerleri göz önünde tutularak, Bonitet Sınıfları Sınırları ve Sınır Ortası

Endeksieri aşağıda gösterildiği biçimde düzenlenmiştir.

Bonitet Sınıfı Site Class

ı.

ll. lll.

Sınıfların Sınırları (m) Sınıf Ortalaması Endeksi (m) Class lntervals (m) lndex-Mean Class lntervals (m)

8-10

6-8 7 4-6 5

ikinci olarak; iç Anadolu BölgesindekiMeşe Baltalıkları için 3 bonitet sını­

fı, 3-20 yaş kademeleri ve de göğüs yüzeyi değerleri itibarıyla düzenlenmiş

olan Hacım ve Hacım Artımı Tabloları (Tablo 9,1 O, 11) aşağıda sıralanmışlar­d ır.

27

Yaş

Age

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

Tablo 3: Iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Baltalıkları na Ait Bonitet Endeksi Tab­losu.

Table 3: Site Index Table of Oak Coppices in Central Anatolia Region.

Boylar(m) Heights (m)

3.00 3.00 4.00 4.50 5.00 5.50 6.00 6.50 7.00 7.50 8.00 8.50 9.00 9.50 10.00 10.50 m m m m m m m m m m m m m m m m

0.57 0.66 0.75 0.85 0.94 1.04 1.13 1.22 1.32 1.41 1.51 1.60 1.70 1.79 1.88 1.98

0.83 0.97 1.11 1.25 1.39 1.52 1.66 1.80 1.94 2.08 2.22 2.36 2.49 2.63 2.77 2.91

1.04 1.22 1.39 1.56 1.74 1.91 2.08 2.26 2.43 2.61 2.78 2.95 3.13 3.30 3.47 3.65

1.22 1.43 1.63 1.84 2.04 2.24 2.45 2.65 2.86 3.06 3.26 3.47 3.67 3.87 4.08 4.28

1.39 1.62 1.85 2.08 2.31 2.54 2.77 3.00 3.23 3.46 3.70 3.93 4.16 4.39 4.62 4.85

1.53 1.79 2.05 2.30 2.56 2.81 3.07 3.32 3.58 3.83 4.09 4.35 4.60 4.86 5.11 5.37

1.67 1.95 2.23 2.51 2.79 3.06 3.34 3.62 3.90 4.18 4.46 4.74 5.01 5.29 5.57 5.85

1.80 2.10 2.40 2.70 3.00 3.30 3.60 3.90 4.20 4.50 4.80 5.10 5.40 5.70 6.00 6.30

1.92 2.24 2.56 2.88 3.20 3.52 3.85 4.17 4.49 4.81 5.13 5.45 5.77 6.09 6.41 6.73

2.04 2.38 2.72 3.06 3.40 3.74 4.08 4.42 4.76 5.10 5.44 5.78 6.12 6.46 6.80 7.14

2.15 2.51 2.87 3.23 3.58 3.94 4.30 4.66 5.02 5.38 5.73 6.09 6.45 6.81 7.17 7.53

2.26 2.63 3.01 3.39 3.76 4.14 4.51 4.89 5.27 5.64 6.02 6.39 6.77 7.15 7.52 7.90

2.36 2.75 3.15 3.54 3.93 4.33 4.72 5.11 5.51 5.90 6.29 6.69 7.08 7.47 7.87 8.26

2.46 2.87 3.28 3.69 4.10 4.51 4.92 5.33 5.74 6.15 6.56 6.97 7.38 7.79 8.20 8.61

2.56 2.98 3.41 3.83 4.26 4.69 5.11 5.54 5.96 6.39 6.82 7.24 7.67 8.09 8.52 8.94

2.65 3.09 3.53 3.97 4.42 4.86 5.30 5.74 6.18 6.62 7.06 7.51 7.95 8.39 8.83 9.27

2.74 3.20 3.65 4.11 4.57 5.02 5.48 5.94 6.39 6.85 7.31 7.76 8.22 8.68 9.13 9.59

2.83 3.30 3.77 4.24 4.71 5.19 5.66 6.13 6.60 7.07 7.54 8.02 8.49 8.96 9.43 9.90

2.92 3.40 3.89 4.37 4.86 5.35 5.83 6.32 6.80 7.29 7.77 8.26 8.75 9.23 9.72 10.20

3.00 3.50 4.00 4.50 5.00 5.50 6.00 6.50 7.00 7.50 8.00 8.50 9.00 9.50 10.00 10.50

28

Tablo 9: Iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Baltalıkları için Bonitet ve Yaş Sınıfla­rı Itibarı ile Hacım ve Hacim Artımları.

Table 9: Volume and Volume Inerement by Site And AgeClassesin Oak Coppices of Central Anatolia Region.

ı. Bonitet Site - 1 Üst Boy: 9(8-1 O) m

Yaş Gö~üs Orta boy Şekil Hacim Hacim Gö~üs A~aç sayısı (Yıl) Yüzeyi (m) emsali (m3fha) artımı yüzeyi orta (Adlha)

(m2fha) (H) (F) (V) (m3fha) a~acı (N) Age (G) (Vz) çapı (cm)

(Year) (D) Number of Basel Me an Form Volume Vol u me Basa! Trees Area Height Factor Inerement Area

Mean Tree Diameter

1 2 3 4 5 6 7 8

3 1.4392 2.47 0.87 3.027 1.944 1.67 6599

4 2.0815 2.92 0.82 4.971 2.333 2.02 6473

5 2.7713 3.34 0.78 7.304 2.699 2.36 6349

6 3.5014 3.72 0.76 10.003 3.046 2.68 6228

7 4.2669 4.07 0.74 13.049 3.379 2.98 6109

8 5.0640 4.41 0.73 16.429 3.700 3.28 5992

9 5.8898 4.73 0.71 20.129 4.011 3.57 5877

10 6.7421 5.03 0.70 24.140 4.313 3.86 5765

11 7.6188 5.32 0.69 28.453 4.607 4.14 5655

12 8.5183 5.60 0.69 33.059 4.894 4.42 5547

13 9.4394 5.88 0.68 37.953 5.174 4.70 5441

14 10.3806 6.14 0.67 43.127 5.449 4.98 5337

15 11.3411 6.39 0.67 48.576 5.719 5.25 5235

16 12.3199 6.64 0.66 54.295 5.984 5.53 5135

17 13.3161 6.89 0.66 60.279 6.245 5.80 5036

18 14.3290 7.12 0.66 66.524 6.501 6.08 4940

19 15.3580 7.36 0.65 73.025 6.754 6.35 4846

20 16.4024 7.58 0.65 79.780 7.003 6.63 4753

29

Tablo 1 O: Iç Anadolu Bölgesindeki M eşe Baltalıkları için Bonitet ve Yaş Sınıfları Itibarı ile Hacim ve Hacim Artımları.

Table 10: V olu me and Volume Inerement by Site and Age Classes in Oak Coppices of Central Anatolia Region.

ll. Bonitet Site - ll Üst Boy: 7(6-8) m

Yaş Göğüs Orta boy Şekil Hacim Hacim Göğüs Ağaç sayısı

(Yıl) Yüzeyi (m) em sali (m3fha) artımı yüzeyi orta (Adlha) (m2fha) (H) (F) (V) (m3fha) ağacı (N)

Age (G) (Vz) çapı (cm) (Year) (D) Number of

Basel M ean Form Volume Vol u me B asal Tre es Area Height Factor Inerement Area

Mean Tree Diameter

1 2 3 4 5 6 7 8

3 0.5223 1.86 0.98 0.924 0.763 1.09 5572

4 0.8448 2.21 0.91 1.686 1.004 1.40 5491

5 1.2266 2.53 0.86 2.690 1.250 1.70 5412

6 1.6637 2.83 0.83 3.940 1.500 1.99 5334

7 2.1526 3.10 0.80 5.440 1.754 2.28 5258

8 2.6909 3.36 0.78 7.195 2.011 2.57 5182

9 3.2764 3.61 0.77 9.206 2.271 2.86 5107

10 3.9073 3.84 0.75 11.477 2.534 3.14 5034

11 4.5821 4.07 0.74 14.011 2.799 3.43 4961

12 5.2994 4.29 0.73 16.809 3.066 3.71 4890

13 6.0580 4.50 0.72 19.875 3.335 4.00 4820

14 6.8569 4.71 0.71 23.210 3.605 4.29 4750

15 7.6950 4.91 0.71 26.815 3.878 4.57 4682

16 8.5715 5.10 0.70 30.693 4.152 4.86 4614

17 9.4856 5.29 0.69 34.845 4.428 5.15 4548

18 10.4366 5.48 0.69 39.273 4.705 5.44 4482

19 11.4237 5.66 0.68 43.978 4.984 5.74 4418

20 12.4463 5.83 0.68 48.962 5.264 6.03 4354

30

Tablo 11: Iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Baltalıkları için Bonitet ve Yaş Sınıfları Itibarı ile Hacim ve Hacim Artımları.

Table 11: Volume and Volume Inerement by Site and AgeClassesin Oak Coppices of Central Anatolia Region.

lll. Bonitet Site- lll Üst Boy: 5(4-6) m

Yaş Göğüs Orta boy Şekil Hacim Hacim Göğüs Ağaç sayısı

(Yıl) Yüzeyi (m) emsali (m3fha) artımı yüzeyi orta {Adlha) (m2fha) (H) (F) (V) (m3fha) ağacı (N)

Age (G) (Vz) çapı (cm) (Year) (D) Number of

Basel M ean Form Volume Volume B asal Trees Area Height Factor Inerement Area

Mean Tree Diameter

1 2 3 4 5 6 7 8

3 0.3257 1.07 1.30 0.410 0.338 0.93 4759

4 0.5187 1.32 1.15 0.748 0.444 1.18 4705

5 0.7443 1.56 1.06 1.193 0.553 1.43 4652

6 0.9996 1.78 1.00 1.745 0.663 1.66 4599

7 1.2827 1.99 0.95 2.408 0.775 1.90 4547

8 1.5921 2.20 0.91 3.183 0.888 2.12 4495

9 1.9263 2.39 0.88 4.071 1.002 2.35 4444

10 2.2842 2.58 0.85 5.073 1.118 2.57 4394

11 2.6651 2.77 0.83 6.191 1.234 2.79 4344

12 3.0679 2.95 0.82 7.425 1.351 3.02 4295

13 3.4920 3.13 0.80 8.777 1.469 3.24 4246

14 3.9368 3.31 0.79 10.246 1.588 3.46 4198

15 4.4017 3.48 0.77 11.834 1.708 3.67 4151

16 4.8861 3.64 0.76 13.542 1.828 3.89 4104

17 5.3897 3.81 0.75 15.371 1.949 4.11 4057

18 5.9118 3.97 0.75 17.320 2.071 4.33 4011

19 6.4522 4.13 0.74 19.391 2.193 4.55 3966

20 7.0105 4.29 0.73 21.584 2.316 4.77 3921

31

Orman Amenajmancısının bu tablolardan çok büyük kolaylıkla yararlana­bileceği aşikardır. Şöyle ki; Meşe Baltalığından aldığı deneme alanının (meş­cere) yaşına ve üst boyuna göre, Amenajmancı yukarıda verilen bonitet en­deksleri itibarı ile, boniteti tesbit edecek, ve meşcere hangi bonitet sınıfına gi­riyor ise o bonitet sınıfına ait tablodan, meşcere yaşının karşısındaki hacım ve hacım artımı değerlerini alacaktır.

Bu tablolarda ayrıca yaş kademeleri için verilen göğüs yüzeyi, orta boy, şekil emsali, göğüs yüzeyi orta ağacı çapı 'te ağaç sayısı değerlerinden de ihtiyaç duyulduğunda kolaylıkla yararlanmak mümkün olabilecektir.

Ancak burada önemle belirtmek gerekir ki, verilen ağaç sayıları, hacım hesabına esas teşkil eden ağaç sayılarıdır. Çapları 1 cm'den küçük sürgün­ler hiç bir zaman söz konusu edilmemişlerdir.

Nihayet Tablolarda m3 cinsinden verilen hacım değerlerinin stere çevrile­bilmesi konusunda; Türkiye Ormancılar Derneği tarafından hazırlanmış olan Cep Kitabı (Yiğitoğlu, 1952)'nın 261. sahifesinde ster halindeki yuvarlak me­şe odunlarının m3'e çevrilmesi için çeşitli katsayıların verildiği tabloda, 8 cm fire yüksekliği bırakılarak düzenlenen 1 ster yuvarlak meşe odunu için verilen 0.61 çevirme katsayısının, bu defa 1/0.61 'e dönüştürülmüş olarak 1 m3 yu­varlak meşe odununun stere çevrilmesinde, kolaylıkla kullanılabileceği söy­lenebilir.

32

ÖZET

Bu araştırma Iç Anadolu BölgesindekiMeşe Baltalıklarında Bonitetve Yaş Sınıfları itibarıyla Ağaç Servetinin tayini amacıyla gerçekleştirilmiştir.

Bu amaca uygun olarak, sınırları Iç Anadolu Bölgesine taşan Kütahya, Es­kişehir, Ankara ve Amasya Orman Bölge Müdürlüklerindeki Meşe Baltalıkia­rına sahip Orman Işletme Müdürlüklerinde daha önceden bilgi edinilerek be­lirlenen bazı serilerde sondaj mahiyetinde ön tesbitler (yaş, boy) yapıldıktan

sonra, 3 yaşından itibaren birer yaş ara ile belirlenen toplam 504 deneme ala­nında gerekli tesbitler yapılmıştır.

ı Oxı 0="1 Oüm2 büyüklüğündeki deneme alanlarında; Yaş, Üst Boy, Orta Boy, Ağaç Sayısı, Göğüs Yüzeyi, Hacım, Ocak Sayısı, Arazi Durumu, Bakı

ve Meyile ilişkin olarak yapılan ölçmeler, önceden düzenlenen deneme alanı ölçme karnelerine özenle işlenerek, büroda değerlendirilmişlerdiL

Bu değerlendirmeler sonunda, önce Iç Anadolu Bölgesindeki Meşe Balta­lıkları için Bonitet Endeksi Tablosu (Tablo 3) ortaya konmuş, bu tabloya da­yanılarak deneme alanları, yaşları ve üst boyları itibarıyla üç bonitet sınıfı

içinde gruplandırılmışlardır.

Her bonitet sınıfı içinde gruplandırılan deneme alanlarındaki verilere da­yanılarak birer yıllık 3-20 yaş kademeleri için Göğüs Yüzeyi ve Orta Boy de­ğerleri hesabedilmiştir. Bu yaş kademelerine ait Hacım değerleri ise her de­neme alanında GxHxF işlemine uyularak hesabedilen hacım değerleri reg­resyona tabi tutularak elde edilmiştir. Bu hacım değerlerinin farkları da Yıllık Hacım Artımiarı olarak ortaya konmuştur (Tablo 9, ı O, ı "1 ).

Orman Amenajmancısı; ağaç serveti envanteri yaptığımeşe baltalığında, önce meşcere yaşı ve üst boyu yardımı ile bonitet endeksi tablosundan meş­

cere bonitet sınıfını tesbit edecek ve bu bonitet sınıfına ait tablodan da, baş­langıçta tesbit ettiği meşcere yaşının hizasından hacım ve hacım artımını m3Jhektar değerler olarak kolayca alabilecektir.

ım3 yuvarlak meşe odununun stere çevrilmesinde ise, ı/0.61 çevirme katsayısı kullanılabilecektir.

33

SU M MARY

The objective of this study was to determine the growing stock by site and age classes in oak coppices of Central Anatolia Region.

After presurvey on age and height status of oak coppices in same work­ing circles of district directarates under Kütahya, Eskişehir, Ankara and Amasya Regional Directarates of Central Anatolia Region, 3-20 year old, at one year intervals, 504 sample plots have been laid out and measured.

Measurements on age, top and mean height, number of trees and stumps, basa! area, vol u me, topography, exposition and slope in ı Om x ı Om sample plots were done and recorded on tally sheets to assess followingly.

First of all as a result of the assessments, site index table for oak coppices of Central Anatolia Region was established and later based on this table the sample plots were grouped into three siteclassesin terms of their ages and top heights.

Based on the data of the sample plots grouped in each site class, basa! area and mean height for 3-20 year old, at one year intervals, oak coppices were determined. The figures derived from multiplication the basa! area by mean height and form factor in each sample plot were used to calculate the volume at different ages by regression and differences between the succe­sive volumes were accepted to be annual volume inerement

As a conclusion, it is recommended that the technical staff firstly measure stand age and top height to refer to the available site index table for deter­mining the site class of the related oak coppice. Later the volume and the vol­u me and the volume inerement as m3fper hectar at the measured age of oak coppice will be readily provided from the table in accordance with the deter­mined site class.

ı;o.6ı as a canversion coefficient should be used in converting one m3 oak wood into the stere.

34

KAYNAKÇA

ATALAY, 1. 1994. Türkiye Vejetasyon Coğrafyası, Dokuz Eylül Un. 9759552787

ERASLAN, i. 1954. Trakya ve Bilhassa Demirköy MıntıkasıMeşe Ormanlarının Ame-najman Esasları Hakkında Araştırmalar. OGM Yayını No:132.

ERASLAN, 1. 1954. Demirköy ilçesi Meşe Ormanlarında Bonitet Araştırmaları. i.ü.O.F. Dergisi Seri A, Sayı 1 ve 2.

ERASLAN, i. 1955. Demirköy ilçesiMeşe Ormanlarında Hacım ve Hasılat Araştırma­ları. i.ü.O.F Dergisi Seri A, Sayı 1 ve 2.

ERASLAN, 1.1956. Belgrat Ormanı Örnek Baltalığının Amenajman Esasları ve Bu MaksatlaYapılan Araştırmalar. i.ü.O.F. Dergisi Seri B. Sayı 2.

ERASLAN, 1., EVClMEN, B. S. 1967. Trakya'daki Meşe Ormanlarının Hacım ve Ha­sılatı Hakkında Tamamlayıcı Araştırmalar. i.ü.O.F. Dergisi Seri A, Sayı 1.

ERASLAN, 1. 1982. Orman Amenajmanı i.ü.O.F. Yayını, i.ü. Yayın No:301 O, O.F. Ya­yın No:318.

EVClMEN, B. S. 1972. Doğu Anadolu Ormancılığının Fonksiyonları ve Bunlar içinde Vakacak Odunun Yeri. i.ü.O.F. Dergisi Seri B, Sayı 2.

EVClMEN, B. S. 1972. Elazığ Başmüdürlüğü Ormanlarının Optimal (Normal) Verim Potansiyeli i.ü.O.F. Dergisi Seri B, Sayı 2.

EVClMEN, B. S. 1973. Doğu Anadolu Ormancılığına ilişkin Bazı Düşünceler. i.ü.O.F. Dergisi, Seri B, Sayı 1.

KALIPSIZ, A. 1982. Orman Hasılat Bilgisi i.ü.O.F. Yayını No:328.

KALIPSIZ, A. 1984. Dendrometri i.ü.O.F. Yayını No: 3194/354.

KUNZE, M. F. 1938. Hifstafeln für Holzmassen- Autnahmen.

MOL, T. 1982. Elazığ Ormanlarında Yemlik Yaprak Yararlanmasının Orman Ağaçla­

rına Etkisi i.ü.O.F. Yayını No:316.

ODABAŞI, T. 1976. Türkiye'de Baltalık ve Korulu Baltalık Ormanları ve Bunların Ko­ruya Dönüştürülmesi Olanakları Üzerine Araştırmalar. i.ü.O.F. Yayını No:218.

O.G.M. 1991. Orman Amenajman Planlarının Düzenlenmesi, Uygulanması, Denet­lenmesi ve Yenilenmesi Hakkında Yönetmelik.

SANVER, A. 1948. Baltalık Ormanları ve işletmeleri O.G.M. Yayını, Sayı:63.

YIGITOGLU, A.K. 1952. Ormanemın Cep Kitabı T.O.C. Yayını.

35