254
7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa http://slidepdf.com/reader/full/humanitas-supplementum-a-queda-de-roma-e-o-alvorecer-da-europa 1/254 Francisco de Oliveira, José Luís Brandão, Vasco Gil Mantas & Rosa Sanz Serrano (coords.) A queda de Roma e o alvorecer da Europa IMPRENSA DA UNIVERSIDADE DE COIMBRA COIMBRA UNIVERSITY PRESS UNIVERSIDAD COMPLUTENSE DE MADRID COMPLUTENSE UNIVERSITY OF MADRID

Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

Embed Size (px)

Citation preview

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    1/254

    Francisco de Oliveira, Jos Lus Brando,

    Vasco Gil Mantas & Rosa Sanz Serrano(coords.)

    A queda de Romae o alvorecer da Europa

    IMPRENSA DA UNIVERSIDADE DE COIMBRA

    COIMBRA UNIVERSITY PRESS

    UNIVERSIDAD COMPLUTENSE DE MADRID

    COMPLUTENSE UNIVERSITY OF MADRID

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    2/254

    (Pgina deixada propositadamente em branco)

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    3/254

    Francisco de Oliveira, Jos Lus Brando,

    Vasco Gil Mantas & Rosa Sanz Serrano(coords.)

    A queda de Romae o alvorecer da Europa

    IMPRENSA DA UNIVERSIDADE DE COIMBRA

    COIMBRA UNIVERSITY PRESS

    UNIVERSIDAD COMPLUTENSE DE MADRID

    COMPLUTENSE UNIVERSITY OF MADRID

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    4/254

    Obra Publica da com o apoio de:

    Ttulo A queda de Roma e o alvorecer da EuropaCoordenadores Francisco de Oliveira, Jos Lus Brando, Vasco Gil Mantas & Rosa Sanz Serrano

    Srie Hvmanitas Svpplementvm

    Coordenador Cientfico do plano de edio: M C Fh

    Conselho EditorialJ R FM F S

    Director Tcnico: D L

    F ON C S

    EdioI U CURL: h://www../_E: @..V :

    h://..

    Coordenao editorialI U C

    Concepo grfica & PaginaoR L, N F

    Pr-ImpressoI U C

    Impresso e AcabamentoS Lh

    ISBN9789892606002

    ISBN Digital9789892606019

    Depsito LegaL347006/12

    1 eDio: IUC 2013

    Abril 2013.

    Imprensa da Universidade de Coimbra

    Classica Digitalia Vniversitatis Conimbrigensis (://..)

    Centro de Estudos Clssicos e Humansticos da Universidade de Coimbra

    R . N x , , x . x h x e-learning.

    Todos os volumes desta srie so sujeitos a arbitragem cientfica independente.

    Obra realizada no mbito das actividades da UI&D

    Centro de Estudos Clssicos e Humansticos

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    5/254

    Sumrio

    Nota introdutria 7

    Crnica de uma morte anunciada: a queda de Roma 11V S P

    Orculos bblicos de fim projectados por sobre o fim de Roma 27J A R

    Cristianismo e responsabilidade crist na queda de Roma 43P B D

    Biografia e ideologia no final do sculo IV.A Histriaaugustae a figura controversa de Adriano 65J L B

    La otra ruptura del limes en el 406:la piratera en las provincias occidentales del Imperio 83

    D z Jz

    As defesas das cidades romanas do Ocidente 103A D M

    O Mundo Romano no dealbar do sculo V 117V G M

    Decoloranda Vrbs. Archaeological aspects of Rome in the fifth century AD 153C C

    Appendix: The phenomenon of urban burials in Rome during the fifth century 167F C

    Un paisaje de villaefluviales:economa y sociedad en el territorio meridional deavgvstaemeritaen pocatardoantigua 187

    S M Gzztempvsbarbaricvm.Las migraciones brbaras en la Pennsula Ibrica en el siglo V d.C. 209

    R Sz S

    Santo Agostinho e a queda de Roma 229C M

    A propsito do DeexciDiode Santo Agostinho 241F O

    ndice temtico 245

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    6/254

    (Pgina deixada propositadamente em branco)

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    7/254

    7

    Nota Introdutria

    O saque de Roma em 410 pode no ser dos acontecimentos maismarcantes, do simples ponto de vista prtico, militar ou econmico, mas teve,pelo seu impacto no mundo romano e, sem dvida, tambm para alm de umLimesem acelerado retrocesso, um eeito devastador. Na verdade demonstrou,para alm de todos os malabarismos ideolgicos que vo preencher os anos

    que o Imprio do Ocidente ainda viveria como estrutura poltica, enquantoprotectorado ou rem deste ou daquele chee brbaro, que o inadmissvel e oinsuportvel espreitam regularmente os Estados que no sabem ou no podemprecaver-se contra um processo de envelhecimento sem sabedoria, causadordo impossvel desejo de repouso expresso por Amiano Marcelino.

    Tragdia ou prlogo de um mundo novo? Questo de resposta muitosimples, quer para os que deendem uma interpretao catastrosta para oacontecimento, quer para aqueles que vem na queda de Roma um episdiopouco relevante, necessrio para que a mudana anunciada se concretizasse

    mais acilmente. Todavia, apesar da inevitabilidade aparente da situao doImprio do Ocidente nos incios do sculo V, no oi cil a aceitao ou asimples compreenso do sucedido, e no apenas pelos Romanos, dado quemuitas vezes evidente a preocupao por parte dos Brbaros em manteralguma romanidade uncional, pelo menos na aparncia. As respostasdos nossos contemporneos, apesar da acelerao da histria e das provasquotidianas de que o considerado impossvel espreita permanentemente ofuir ordenado da vida, se no mesmo a essncia da civilizao, so, como nopassado, divergentes.

    Por isso mesmo, refectir sobre o que se passou h 1600 anos e sobre overdadeiro signicado do saque de Roma parece constituir, muito mais que um

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    8/254

    8

    simples exerccio acadmico, uma pertinente atitude, nascida da necessidade dereconsiderar o passado, um passado que permanece vivo, de muitas ormas, nonosso tempo e nas culturas que dele se consideram herdeiras. Como em todasas grandes crises, o arrastado processo da queda de Roma causou inumerveis

    perturbaes, umas no mbito habitual da violncia guerreira, outras, talvez maisgraves, no campo da vivncia psicolgica. certo que a queda do Imprio noeliminou, antes pelo contrrio, um dos actores indiscutveis da romanizao,entendida como processo de aculturao. Reerimo-nos, naturalmente, aolegado greco-romano, na parte que sobreviveu, e ao contributo judaico-cristoe germnico, sem o qual a Europa incompreensvel.

    Talvez os historiadores tenham sido vtimas de recriaes ideais de ummundo irreal, uma espcie de Idade de Ouro histrica, enquanto outros sedeixaram arrebatar por pretendidas revoltas de escravos ou pelo imaginrio depovos vigorosos em marcha para substituir os que j no tinham ora. Emboraa verdade, ou aquilo que dela podemos pressentir atravs dos documentos, sedeva procurar considerando que a histria da civilizao marcada por umconjunto de crises, capazes de pr em causa, radicalmente, a boa ordenaoconseguida ao longo de sculos, a queda de Roma permanece como umsmbolo incmodo, como se todos os que se reconhecem culturalmente noseu legado no tivessem sido capazes de azer o luto do m de um mundo,no altando ao longo dos tempos tentativas de ressuscitao, quantas vezes

    tragicamente conduzidas e malogradas.Roma, nos incios do sculo V, aproxima-se da durao sugerida nopela promessa de Jpiter na Eneida, mas sim da que pesava na viso dos dozeabutres avistados por Rmulo aquando do ritual undador. E assim aconteceu.Acontecimento trgico, sem dvida, mais pelo seu contedo simblico doque pelas consequncias eectivas. A queda de Roma, cidade no aberta masinerme, oi apenas resultado de um processo que ento j cobria o Imprio como umo dos incndios e com os gritos das vtimas, pouco ouvidos para l dospntanos de Ravena, mas que em breve seriam ensurdecedores. Por tudo isto,

    no altam historiadores que situam neste momento o m denitivo do MundoAntigo e o comeo da Idade Mdia, ainda que alguns considerem a existnciade um obscuro perodo comodamente designado como Antiguidade Tardia.Seja como or, trata-se de um acontecimento charneira entre dois mundos,passando o anterior situao, denitiva, de histria e cultura, enquanto onovo prometia, entre sorimentos generalizados, a aurora da Europa, comohoje a entendemos.

    Recordar este acontecimento da histria, numa situao de incertezasglobais que se substituiram s iluses dos nais do sculo XX, ou sobretudo

    por isso mesmo, uma vez que a alncia de princpios armados como dogmasuniversais, sugere situaes semelhantes s que Roma viveu, revela-se muito

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    9/254

    9

    oportuno. A anlise, segundo vrios ngulos, do saque de Roma, que no ezsurgir nenhum Frio Camilo, e das suas causas e consequncias, to discutidasna poca como na actualidade, revela-se um duplo imperativo, cientfco epoltico, no bom sentido grego da palavra. Questionando o fm de uma

    Cidade, eterna mas dierente desde ento, investiga-se a construo de outra,lugar comum de muitos at hoje, alguns dos quais tiveram a ora e a ousadiade transormar a Romanidade em Latinidade universal.

    Os homens so chamados a viver em perodos histricos bons ou maus,sem opo e sem que essa condio seja, na maioria dos casos, resultadodirecto e exclusivo dos actos praticados pela sua gerao. Nas grandes crisespodem surgir homens providenciais, como aconteceu em Roma tantas vezes,mas a evoluo da sociedade romana, implicando transormaes irreversveis,reduziu signifcativamente essa possibilidade. Os anos do sculo V romanosero anos de desespero para muitos, mas para outros sero anos de triuno ede exaltao. Para ns, considerando-os a partir do sculo XXI, oram anosde transio acelerada, nos quais a data de 410 marca o incio de uma nova

    verdade: o fm do tempo histrico da Roma imperial e o alvorecer da nossaEuropa.

    O presente volume insere-se num dos propsitos do Centro de EstudosClssicos e Humansticos que consiste na promoo do intercmbio de saberesentre as diversas reas representadas pelos membros da unidade. Esta obra

    procura, pois, oerecer um produto do dilogo entre classicistas e especialistasde Arqueologia e Histria Antiga, de dentro ou de ora do Centro, visando apartilha e divulgao de conhecimentos e produo de material bibliogrfcosobre uma poca de notveis transormaes na histria da Europa. Aquiexpressamos os nossos agradecimentos Direco do CECH, bem como sequipas directivas e executivas dos Classica Digitalia e da IUC, que no sepouparam a esoros para a edio do livro.

    Francisco de Oliveira, Jos Lus Brando,

    Vasco Gil Mantas & Rosa Sanz Serrano

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    10/254

    (Pgina deixada propositadamente em branco)

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    11/254

    11

    Crnica de uma morte anunciada: a queda de Roma

    Crnica de uma morte anunciada: a queda de Roma

    Virgnia Soares PereiraU Mh

    R. A q R. O h q , , caput mundi. S q j j q . N , R . R-. O x , .P-: R ; A; A M; R N; .

    A. T R, h h hy h yh w, x , . Y, h. I, R . R . Tx k h hhh h h R w, h h hy .K-w: R ; A A; A M; RN; G .

    Quis crederet ut totius orbis exstructa uictoriis Roma corrueret?

    (Q q R, , h ?)S J

    A queda de Roma. Como oi possvel?

    E q , q h R. E x q . M q q h

    q h , , , .A q -, , . N

    , q x q, q ,, .1 A x , q , h , x , x

    1 Vj- G 1986 1261-1273.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    12/254

    12

    Virgnia Soares Pereira

    , , , , , , q I R, , q x q , , caput mundi.

    S h F (1998 21), 1984, Ah, q q I. A , q h q h, q h , , R. O q q, ,q j, q . O R , , . S q , , q ? q h x . O q j h , , . E , R II, III, IV V, , , . O .

    N h x , q limes( limites) j III q I R V, 24 A 410, q V, A, q . A q, , q I: ,- q ,

    , , ; , , , q q, , , q , , .2 E .

    2 Bw 1972 Rh 1992 x

    , .P 1977 501-522 q R , ;B 1970 240 . C 1993 190-194 q h I.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    13/254

    13

    Crnica de uma morte anunciada: a queda de Roma

    A h , , I R O h IM. F- ,

    (Pq 1971 6), x q, h, , pax romana, h . 3

    M . A R j h P, . II .C., U , , q h h. O h R, , q M, P,, q , P , Histrias, R:

    N , q h qh q q q q q q h,q q , , R? F q . [...].4

    S , R j virtus ortuna. M P h R. A x , h ( I.63.9) q j F, G, q h . E h - j , , . A q, G (2010141), uirtus x, P, R , Pronoia, q h

    3 S , inclinatio I , j-, : F 1998 (. I), M 1991, V 1967,M 1979, C 1964, B 1995, W-Pk 2006, B 1988; R1970 ( ). D W-Pk (2006 242-244), q , q q - .

    4 Rh P 2000 269. P R,

    P (Hist. 1.4-6) - P, L M, j . S h, R- , (. G 1986 1263).

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    14/254

    14

    Virgnia Soares Pereira

    R. N , q , E, G C, R

    ,

    . P q , q h .5O q R , ,

    x .R- h L I Ab urbe condita,

    L:

    E , , q,

    q q , , M, .6

    E x h L , q h , q Princepsq .7E q, R, hh q P J h R, q h (1.16.7): Abi,

    nuntiaq Romanis caelestes ita uelle ut mea Roma caput orbis terrarum sit. I: Vai-te. Anuncia aos Romanos que os deuses celestes querem que a minha Roma sejaa cabea do mundo.

    O h h, D H, q R 29 . C., A h Actium, , aeternitas imperii. N Antiguidades

    5 P q (, ) R. P (37.22) C E h ( ) C, H q A(Ilada6.448-449): U q h- , , P . S G 1986 1262, R , , ( A ).

    6 A 19991 Prae. 7-8.7 N (4.4.4), L - in aeternum urbe condita, in

    immensum crescente, , . S

    A. E S ( C 1997 256), A, h , , , q R .

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    15/254

    15

    Crnica de uma morte anunciada: a queda de Roma

    Romanas x q, , R , , , q h . P , , (3.3-6), q h q -

    , , q R j ortuna. E, q , :O meu propsito escrever no s sobre uma cidade que a mais ilustre de todas,mas tambm sobre actos mais brilhantes do que quaisquer outros. No sei que maispoderei dizer.

    S , q Princeps. H, P, O R. M Eneida j S q R . N , , maxima rerum (7.602), , q j, , A. N , Aq (6.851-853), V R j , hq . 852: pacique imponere morem.

    A E ( A) ,V q Princepsh R, Zk (1992 231). A q h A h R.8

    C , q , q , R q R

    . U x H q, - q h, , h, R (Canto Secular9-12):

    Alme sol, curru nitido qui diempromis et celas aliusque et idemnasceris, possis nihil Roma

    8 S topos, . Wh 1993 182-190 Fw 2000 (.9, T R : M S R).

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    16/254

    16

    Virgnia Soares Pereira

    uisere maius!

    S , q , q

    , q R!

    H R h . P, O, P--M, V P, , aeternitas imperii. M q -. A A . C q ,-- h. A

    P (. I), h 44, q h q R .E q ( G) ., A. E S (C 1997 256). E h L, q, IX Bellum Ciuile, C , topos q , q , ,

    q R.9C h II .C.,

    . P, h paz romana q x qq , h q ortuna uirtus j h, .10

    P , A (.117-.181) , , 147.C., Elogio de Roma. E q IR x, , , q . C, , R, Elogio de Roma( 108-109). E q , A:

    9

    H 1994 58-60 q L . J 146 . C. C E, C , w hy F w wh h h h R.

    10 F F 1990 26.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    17/254

    17

    Crnica de uma morte anunciada: a queda de Roma

    M , I, q I , , . P h

    , x , . Q j h , q q q h q q x .11

    M , II, :

    () q , q () U , , , : q q q , j, , q , .12

    D H , h . S- I. O - x h j q R q

    I, q q h , q, j q q , .

    A III, q , x, . A R ,

    - , q , .

    13

    11loges grecs de Rome, 108-109 (P 1997 119). E , P, 229, q adynata, H (1.165), x Antologia Palatina(7.153). D M, L, q R q , q , . O E (III, 12, 7)

    -, , M G 1994 311-312.12 C, , P B D.13 F, D 1965 100, xy. F U (1982 17

    .) : ; ; --; q ; ; ; ( x); ; -.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    18/254

    18

    Virgnia Soares Pereira

    P , ( ), x x, j.14 SC (2006 1041), j

    q q O.N , IV R.15 A- A M, h .16 O h h I (q h) , q , h , Virtus Fortuna.17

    R , M, Vrbs aeterna, urbs sacratissima, templum totius mundi caput mundi. E R q, , R qh h: uictura dum erunt homines Roma (14.6.3).18 M , I L, qh h, h R q: I .19 , q , A M - q

    R, , q .20

    N h C C , q 365, q H A, O

    S , -.14 Vj- M O 2001 C 1993 19.15 Ex , Ch 1969 8 q, , , .16 N Aq, S, A M (. 330 . 400) R

    Rerum Gestarum Libri XXXI. A x .

    17 Vj- M 1999 118-126 R 1998 221-227.18Tambm F (2.13.1), II,

    h (romana dominatio, id est humani generis), .19 L 1998 237. E A (14.6) q,

    h R, , x , h h. M q,

    I L (. 238), C yq R , R .20 E 14.6 28.6 x

    (C 1993 19 C 2006 1119).

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    19/254

    19

    Crnica de uma morte anunciada: a queda de Roma

    V - R. C 400 De consulatu Stilichonis, E, h x 21 x R (3.130-173), x

    I quod cuncti gens una sumus, nec terminusunquam / Romanae ditionis erit (. 159-160), (porque todos ormamos um spovo e a dominao romana no ter m) , .

    O D q h , x q. A C, : V D, 376, q I h, V, h A, 378. E I.22 P , 395, , I h A H, . E q C R.

    A R , ,

    q . N I R (Ordo Vrbium Nobilium), A, h . IV, - R Prima urbes inter, diuum domus, aurea Roma (Roma, primeira entre ascidades, morada dos deuses, urea Roma). E j . P F. Ph, Roma Aeterna, A, - : , , h, , G

    q x h ( 383).23

    M U j q R R N, . D -, R (q E) ,

    21 S , , . Cq 1991 8-9.22 P 1977 488-489.23

    Ph 1967 130 ( M art. cit., . 77-91, . 81). A I R O h , j IV, Bw 1972 105 : P , O, V, E R.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    20/254

    20

    Virgnia Soares Pereira

    praeectus Vrbis 414. G , , De reditu suo, q R L. C 417 .C., . N , q q

    h , x x R, q A. A , q .24 R h h, , j q (De reditu suo 1.81-82):

    Omnia perpetuos quae seruant sidera motusnullum uiderunt pulchrius imperium.

    D q h .

    O R h q q R h , . M R - . C-, , q M , I: O q I R O

    .25 A R q q j j .

    E , , , q R, . O-- V, S J (. 345-419), h q ( H, 60.16):

    Horret animus temporum nostrorum ruinas persequi. Viginti et eo amplius

    anni sunt, quod inter Constantinopolin et Alpes Iulias cotidie Romanus sanguiseunditur. Scythiam, Traciam, Macedoniam, Dardaniam, Daciam, Tessaliam,

    Achaiam, Epiros, Dalmatiam, cunctasque Pannonias Gothus, Sarmata, Quadus,Alanus, Hunni, Vandali, Marcomani uastant, trahunt, rapiunt. [...] Romanus orbisruit[].

    24 M 1974 121. P (. 417), O Histria Universal

    x q I .25 M 1979 103. M x , - h . E h - C 1964.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    21/254

    21

    Crnica de uma morte anunciada: a queda de Roma

    A h . H q C A J. A C, , M, D, D, , A, E, D P, -, x-,

    q- G, S, Q, A, H, V, M [...]. O [].26

    E 123, Gq, 409, 410, , q:O que azia de sustentculosaiu do meio, sem que tenhamos sentido a chegada do anticristo () incontveis eerocssimas naes ocuparam completamente as Glias ().

    A S. J h x q q q h

    R ( I ), q R A 24 A 410. Oh .27 M... q j h . D x, . N Eq ( III), J x: Quis crederet ut totiusorbis exstructa uictoriis Roma corrueret?, : Quem poderia crer que Roma,vitoriosa no orbe inteiro, haveria de ruir?E S J , Gq (Epist. 123.16), ,

    q , q: Quidsaluum est, si Roma perit?C : Q h , q R?28

    R (Epist. 123.15-16):

    H j , P A J, q q h q []. Q q R ; q : q ,

    26 A x I R, .

    27 A S Ah q . O h q R . Vj- q R S Ah (. U 2010 15-19) O2000 11-13 ( I) 39-40.

    28 O S J x q

    (Hist. 4.74) P C, , q I: C - q ! -, R x[ G], q ? U 60 123 S. J - D 2006 41-46.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    22/254

    22

    Virgnia Soares Pereira

    , .A, q , q . U x , R, : Q , R ? P -

    : Q , R ?29

    P , O O h ,R A, . A . A q O, Z, O- C, q h C,- (D 2006 39). C , PRh (1992 69) : O I O . M

    .P , . XV, q A C, q . C- h P, q I De uarietate Fortunae R:

    , , q , C, q , ,

    q , q (...), j , , q h ...30

    E :O x

    , uirtus ortuna. A ,

    29 E , q x q q hj , , I M, P 1995 379: , y y . U x P, , , y , B V: M C , R x; q C , R ; q R , .

    30 C. Jk 1995 39. E R , ,

    . I V (q 1560) - , , De Roma Antiqua, q DBy, h F Q . S q , j- Rh 1969 297-317.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    23/254

    23

    Crnica de uma morte anunciada: a queda de Roma

    , j , q q . O j q .

    D , x ,

    , h q A R . A j, , q - R, R R . E , qq , x q .

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    24/254

    24

    Virgnia Soares Pereira

    Bibliografa citada

    P. F. Alberto (1999), ito Lvio. Ab Vrbe condita. Lisboa, Editorial Inqurito.

    Balsdon (1970), Roma. Historia de un Imprio. Trad. de Lus Gil. Madrid,Ediciones Guadarrama.

    M. Banniard (1995), Gnese cultural da Europa. Trad. de Alice Nicolau.Lisboa, Terramar.

    H. Bauz (1988), Roma y el destino de Occidente, inAs Humanidades Greco-Latinas e a civilizao do Universal. Congresso Internacional, Actas.Coimbra, Instituto de Estudos Clssicos.

    P. Brown (1972), O fm do mundo clssico. De Marco Aurlio a Maom. Trad. de

    Antnio Gonalves Mattoso. Lisboa, Editorial Verbo.A. Cameron (1993), Te Later Roman Empire, AD 284-430. London, Fontana

    Press.

    R. M. S. Centeno, coord. (1997), Civilizao Clssica Roma. Lisboa,Universidade Aberta.

    A. Chastagnol (1969), Le Bas-Empire. Paris, Armand Colin.

    M. Citroni et al. (2006), Literatura de Roma Antiga. Trad. de MargaridaMiranda e Isaas Hiplito, reviso de Walter de Sousa Medeiros.

    Lisboa, Fundao Calouste Gulbenkian.L. Cerqueira (1991), Claudiano. O rapto de Prosrpina. Intr., trad. e notas.

    Lisboa, Editorial Inqurito.

    P. Courcelle (31964), Histoire littraire des invasions germaniques. Paris, tudesaugustiniennes.

    M. Christol (2001), Rome et le peuple romain la transition entre le Haut etle Bas Empire: Identit et tensions, in AA.VV.,Identit e Valori: attoridi aggregazione e attori di crisi nellesperienza politica antica. Roma,

    LErma di Bretschneider.P. B. Dias (2006), Testemunhos de identifcao e de compromisso sobre a

    crise de Roma (sc. V) noEpistolrio de S. Jernimo, Biblos4, 2 srie,35-48.

    P. B. Dias (2009), Espaos e ronteiras do mundo romano na AntiguidadeTardia. Continuidade e rupturas em relao Europa actual, inFr. Oliveira, Cl. Teixeira, P. B. Dias, coords., Espaos e Paisagens.Antiguidade Clssica e Heranas Contemporneas. APEC / CECHUM,

    313-325.E.R. Dodds (1965), Pagan and Christian in an age o anxiety. Cambridge.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    25/254

    25

    Crnica de uma morte anunciada: a queda de Roma

    J. F U (1982), La crisis del siglo III y el n del Mundo Antiguo.M, Ak.

    A. F (1998), La cada del Imprio Romano: Las causas militares, P G Vj. M, B EDAF.

    D. Fw (2000), Roman Constructions. Reading in Postmodern Latin, .9 (T R : M S R). Ox,Ox Uy P.

    F. F Ch. F (1990), Plutarque, Oeuvres Morales, V, tome I,La ortune des Romains. P, L B L.

    P. G (1986), L hh h , Rome, La Littrature et lHistoire, II. R, F R.

    M.-R. G (2010), Py, h H, F.F D. L (.), ych et Pronoia. La marche du monde selonPlutarque. C, C E C H.

    Ph. H (1994), A P h My R, A.Pw (.), Roman Poetry & Propaganda in the Age o Augustus. B,B C P..

    R. Jk (.) (1995),El Legado de Roma. B.

    I. L (1998), L q h h A M, M.-H. G-F (.), Rome et le tragique. P, PU M, 237-245.

    E. M O (2001), L N: .M, U C.

    E. M (1974), Histria da Literatura Latina; II. L, E C.

    J. A. M G (1994), Poesa Helenstica Menor (Poesa ragmentaria).I, y . M, G.

    H.-I. M (1979), Decadncia romana ou Antiguidade tardia?. . Hq B R. L, E A.

    S. M (1991), O m do mundo antigo. . P L C. SP, L M F E.

    R. M (1999), Te Roman Historians. L Nw Yk, R.

    A. Mh (1969), La philosope politique Rome dAuguste Marc Aurle.P, A C.

    P. O (2000), Histria Apologtica (O Livro 7 dasH Pe outros textos). E P Fh A RF. L, E C.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    26/254

    26

    Virgnia Soares Pereira

    J.-R. Pq (1971), Le Bas-Empire. P, P.U.F.

    M. H. Rh P (2010), Romana. Antologia da Cultura Latina. G,B.

    L. P (1997), loges grecs de Rome. raduits et comments par LaurentPernot. P, L B L.

    F. Ph (1967), Roma Aeterna. tudes sur le patriotism romain dansloccident latin lpoque des grandes invasions. Nh, I S R.

    A. P (61977), Histoire de Rome. P, P U F.

    Nh P (1995), L R, Rh Jk (.), ElLegado de Roma. B.

    A. C. Rh (1969), A R, I,Estudos sobre a poca doRenascimento. C.

    R. R (1970), La crise de lempire Romain. P, P U F.

    P. Rh (1992),As invases brbaras. . . M V. MM, P E-A, ..

    L. C. R (1998), A M: G I , Cultura latina pagana (ra terzo e quinto

    secolo dopo Cristo). F, L S. Ohk.M. R. S (1997),L V: j

    R N, La tradicin en la Antigedad arda, A.C. (M) XIV, 179-187.

    C. M. U (2010), Santo Agostinho. OD x V e outros sermessobre a queda de Roma. , . C,CECH.

    J. V (1967), Te Decline o Rome, Te metamorphosis o Ancient Civilization.

    h G y J Sh. W L.B. W-Pk (2006),A queda de Roma e o m da civilizao. . I

    C. L, Ah E.

    P Wh (1993), Promised Verse (Poets in the Society o Augustan Rome).L, Mh, H Uy P.

    P. Zk (1992),Augusto y el poder de las imgenes. M, A E.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    27/254

    27

    Orculos bblicos de fm projectados por sobre o fm de roma

    Orculos bblicos de im projectados por sobre o imde roma

    Jos Augusto RamosF L U L

    R: O R . O j , - j R.

    P : R, , , , h, ,

    A: T R h y ,whh y h h . J Chy h h h, j y h h w y.Kw: R, , y, , hy, , h .

    P h q , , R, h, ,

    q R , . E x , h R, q , q I R. A , , j .E , , , qq q x ; q h j , j h j q h R .

    1. R .

    O j - x . q h h, R q

    , q h O. P , x

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    28/254

    28

    Jos Augusto Ramos

    R h h , 8 Primeiro Livro dos Macabeus, - II, C. - R J. O,

    R - , q q , q j j ,

    q I (1M18,17-18). O -

    j , h , R Aq, , q (1M 8,19-32).

    , h , j q R h j q .C , x . A h, h q q , q, , (1M8,1).

    E h- q ,

    J M .A x- q q R, j. O R , , q O O, , q G Eh . N x h, , q - R (1M 8,2-16).

    A (malkut yawan1) (malkut edom2) h q , , , q

    1 , J. J G, ( G10,3-4) J, q hj G, q, -M, G.

    2 , E. P R, h h- h h

    I, E, S J. D R x h. Ch 2009 220-222 E R . V H-L1990 460-472.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    29/254

    29

    Orculos bblicos de fm projectados por sobre o fm de roma

    3. C , R , K, q - 4.

    Dq h R. S , R q j, , j h h, q x O. A q h- R j. P q q q q q q Apocalipse, . O q q, , h . A , , q q, R, j 5. O ,

    , .P , , R ,

    x j, , q

    q . , , h x j . O , , q j j .

    O R q j x

    q Primeiro Livro dos Macabeus Apocalipsede Joo. V x , , R, 70

    3 Sh 1989 49-50.4 C 1998 93; H-L 1990 40-43; 339-341.

    J (G 10,4; 1 C 1,7) Ch (I 23,1; N 24,23) E(J 2,10; E 27,6), K q q h M (1 M 1,1; 8,5; D 11,30.

    5 Sh 198970-71.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    30/254

    30

    Jos Augusto Ramos

    J6, A x j Regra da Guerra, M M (Q), , j q R, 7. N ,

    q q q q R h . 8.

    O R - j, IA, q , q , x9. N , , j q q R, , , q h, .

    2. C R B:

    O j N - J , q 10. D H, q O

    h . O h J, , . U q x N q , 587/586; q - , B. A -

    h. -.A , j h, q q , 70 . A

    6 H-L 1990 430.7 C 1998 168; C 199795-109; V 2006163-187; H-L 1990 40-43;

    339-341.8

    S q , , R 2006 20-24.9 C 1998281.10 J 1969 25-30.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    31/254

    31

    Orculos bblicos de fm projectados por sobre o fm de roma

    - R.

    Q x , 11.

    q . I j q q q h h. A - , q . A , Apocalipse, B 12.

    O q h . O R . D x O (4,11-19) Eq (16; 23) q h D h qq x.

    D q x

    x , , q , j j j , q q j .S , j B R q 13.

    C , Apocalipse - hh j . P , h q h q

    h j, . N q Apocalipse h , - j h j. E ,

    11 Sj q q x S 137, 8-9, x j B, q

    .12 S B, j j , S 2004 135-145.

    13 C 1998 234.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    32/254

    32

    Jos Augusto Ramos

    , j x h. A H x j

    ; h .

    3. O f R Apocalipse, 17,1 19,10.

    1M 8, A 17 q R.C-h . C, q Livro dos Macabeus, 150 . C., x,

    . P , x Apocalipse , j . q R. E , .

    P , q R q h q h . P -, , dea Romaq

    . I, . C14. A h D x R, 15.

    E x , q h , , : h 16. A

    q . E q , , , q x ,

    . h . N , x h.

    14 C. Ch 2009112-148.15 A 1998919-928.16 A 17,3-18.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    33/254

    33

    Orculos bblicos de fm projectados por sobre o fm de roma

    O 17 R, x . O 18 , R B q

    (A 17,3-18). E q D, q j , j j . F D q . A j , .

    O j j, . 18, h q q j , x, h h. A . O q A 18, 9-19.21-24 - () (), , h17. E , . N q q -j E 27-28 Apocalipse. R

    , Eq xq ; - h h .

    N q q R, x q 18 19, , , q h-q B, .E j O, q , ,

    q A A , j B, Lamentaes, q J18.A

    - h . E q, , h - q q . O

    17 Ch 2009515.18 C. M A 1994 493-527.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    34/254

    34

    Jos Augusto Ramos

    - I19, J20, Eq21, J22, A23; A24,N25, S26.

    R q , x I 47,E 26-28 J 51 q h

    B R 27. O , , q h h , , , q , q 28.

    U h j. A q q q q q j . N , , q h . E , , h: j q h q q ; q q, , h q . Aq q q , , h

    x. E , , , qq . Aq q jh q: j . O q . .

    19 I 14-20: O B, A, F, M, D, E E;I 21: q B, I, A Q; I 22: Ch; I 23: S; I 24:

    ; I 34: q ; I 46-47: q B.20 J 25-38: C (25,31: j h); J 46-51: E, F, M, A, E, D, Q, H, E,B.

    21 E 25-31: O A, M, E, F; S; F E.

    22 J 4: J V J..23 A 1-2: O . D, F, F, E,

    A, M I J; A 8,8-14: D Sh.24 A: E D Sh: Sh (21).25 N 2,4-3,19: R N. (x ).26

    S 1-2: D Sh , F, M, A,E, A,27 Ch 2009 41828 A P 1991 215.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    35/254

    35

    Orculos bblicos de fm projectados por sobre o fm de roma

    P 29.H, , q R,

    h (A 17,13.17). P, .

    A q j q .E, q

    q q . E , C, q . E , , ; C (A 19,5-10).

    A j q . O x30. A j .

    4. R Q I

    A h D, , j

    q h x q x h q h (D 7,1-8). E , D q q q q h , x- h . q ; q h q j . O h q h , q

    , q , q .C , j q q h. E . E , qq -h .

    h h q q . P x

    29 V , 8.30 Bkh 199 238-333.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    36/254

    36

    Jos Augusto Ramos

    / , q q j x , - h q , q (D

    7,9-14).O, D, q - S, q, Aq S, q , , , q j h. E , qx . P , j j q , q , j I R, q, , h 31.

    P, , j , J , 70, . C., - q , , q B . h D, x R

    hj. P R q, q, , S, , q q D (D 7,7-8; A 13,1-10). A R , . E , -h q (A 13,11-18). Oq : h . O A D32.

    A j q q R, q, , h q h h R. A j 33.D q h ,

    31 H-L 1990 473-482; C 1998 9332 C N 2007 374.33 V R 2006 381.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    37/254

    37

    Orculos bblicos de fm projectados por sobre o fm de roma

    q, , q h Ij h q , q q .

    A R

    q 34. -, , .

    C, , j , q , q - R. O R, , qh x D, - h. R H, .

    A , - q, q h D, q j x Q I. C j q q . C D,

    - h, ( ), ( ) ( ). R.

    5. A R

    C R, j II, . C., . O, h q h- R

    j j , , j . O q, h , h , , . E q h Evangelho de Lucas35 j- R,

    34

    C. S 2004 169-170.35 L 2, 1-6. S, , L S-P J, h

    h - q h

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    38/254

    38

    Jos Augusto Ramos

    , h, L Actos dosApstolos36. A j . O x L37 h .

    N q q J, 70. O q Apocalipse, , x M I38, h R. E h . O 18 R B, h.

    E , q , q, q D, , , , q x . O ; q q h . A , , D, , h h , j q h h

    A. A, q , h q q .

    O : h q x;

    ; q , , q . O

    Apocalipse - 39

    .A q h , . E

    J.36 E h A,

    j (A 1,8) (28,16-28).37 S S R, I.38

    D , q q A h , , M. P , .

    39 C. V 1997 222; 25-26.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    39/254

    39

    Orculos bblicos de fm projectados por sobre o fm de roma

    q q A V. A hj, x .

    F - x q , q , x , Q I.E q PA V, h q .

    O R Apocalipse, , - j q h, deaRoma, h . N - q ; 40; q j x q R h . O x h,

    41

    . Apocalipse, - , , . A j . P, h, h. U , , . P , ,

    h . H, , ; x , .

    N , R h j , q ,

    40 A 17,1. A j , h J C N 2007 394, , h.

    41 C. R 2010 41.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    40/254

    40

    Jos Augusto Ramos

    , h . q x q h . C , (A 21,9-22,5),

    , j A 19,7-9 , , J D , (A21,15-22,5).

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    41/254

    41

    Orculos bblicos de fm projectados por sobre o fm de roma

    Bibliograia

    D. E. A (1998), Revelation 17-22. Nh, T. N P.

    R. Bkh (1998), Te Climax o Prophecy. Eh, & Ck.J. C N (2007),A Bblia, o livro dos livros, II: Comentrios ao Novo

    estamento. B, E. F.

    (2010), R. J. C. Ch, Esperana e resistncia em tempos dedesencanto DidaskaliaXL 232-237.

    J. C. Ch (2009): Esperana e resistncia em tempos de desencanto. Estudoexegtico-teolgico da simbologia babilnica de Ap 18. P, UCP.

    J. J. C (1997), Apocalypticism in the Dead Sea scrolls. L / N. Yk,R.

    (21998), Te apocalyptic imagination: an introduction to jewish apocalypticLiterature. Mh,W B. E.

    J. M. C (1997), Reading the New estament. L, R.

    M. H-L (1990),Jrusalem contre Rome. P, C, (. Cadmo 4/5).

    J. J (1969),Jerusalem in the time o Jesus. F, F P.

    P. Jh (2001), Histria do cristianismo. R J, I.H. K (1994), Cristianismo, essncia e histria. L, C L.

    V. M A (1994): Libros sapienciales y otros escritos. E,VD.

    A. P, . (1991), Origenes del cristianismo: antecedentes y primeros pasos.C, E. A / M, U. C.

    A. P (1991), E N , A. P, ., Origenes del cristianismo: antecedentes y primeros pasos.

    C, E. A / M, U. C, 201-218.J. A. R (2006), G j-h,

    A. R S J. V, , A guerra na antiguidade.L, C H/C, 11-24.

    (2006), D M, A, M. F. R, .,Rumos e escrita da Histria: Estudos em homenagem a A.A. Marques deAlmeida. L, E C, 373-389.

    (2010), A Regra da Guerra O M Q, A.

    R S J V, , A guerra na Antiguidade III.L, C H/ C, 23-42.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    42/254

    42

    Jos Augusto Ramos

    R S J. V, (2006), A guerra na antiguidade,L, C H/C.

    (2010), A guerra na Antiguidade III. L, C H/C,

    F. R, . (2006), Rumos e escrita da Histria: Estudos em homenagem aA.A. Marques de Almeida, L, E C.

    Y. S (2004), No escrevi o Apocalipse para assustar ningum!: por Joo dePatmos. S P, E. Ly.

    P. Sh (1989), Histoire des jui dans lantiquit. P, E. C.

    L. L. T (1990), Te Book o Revelation: Apocalypse and Empire. Ox,Uy P.

    G. V (2006), Manuscritos do Mar Morto. L, Eq.F. V (1997), Les premiers pas du christianisme. P, L F.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    43/254

    43

    Cristianismo e responsabilidade crist na Queda de Roma

    Cristianismo e responsabilidade crist na Queda de Roma

    Paula Barata DiasU C

    R: R - , C, x q h q R 476. h q , h, qEw G x, R . , ,

    ,, h R .P-: , C, Ij, , G, M, L, J, Ah

    A: T w R h w h y h Ch R E, C, y h x y whh ,y h 476 R . A h

    h w y h y h , hhy, whh E. G y h j x, h y h h y L R. I h , y y, y,h h L W wh h Chy h ; y h Ch h h w , y, y h w h R, w wh .K w: Chy, C, Chh, L Aqy, E G, E M, L, J, A

    O , x , I, . O q , q h h . P , , Pax , h , q

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    44/254

    44

    Paula Barata Dias

    q1, , x .

    h , , x

    q h . O AG N, 311,x 2:

    F, , D. N , x q Ij q . E j , :

    -E E, j q , q , q h , ; j , h , q h , j q q h , q h ,

    . D h , q , j , .

    M , q h q , D , h, j , , x . Q - - , q . E j q .

    1 A j ( A. Gwhy,2010,129-130).

    2

    O x q - L, De MortibusPersecutorum, 34, 35. M 313, C, em De Mort. Per. 48.E C, C, Historia Ecclesiastica, x , (H. E., 8, 17; 10, 5).

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    45/254

    45

    Cristianismo e responsabilidade crist na Queda de Roma

    P q, , D , , q .

    O G h : q , - - x, , , q , . M , , q G q , , q E. I-- q R. O D q hR .

    O , L C M, q q, R. A,

    x j .Q x, - q, G,

    h , , j q . S q q, , h . D , , - j -

    , , , , , , h R.

    O q q, , . E

    R q q hx , q

    . P, G , j

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    46/254

    46

    Paula Barata Dias

    , qq , , qq , R, q h- .

    D , C L

    M E q , , R . C- , q , , - . C, , qq - .

    O x q qj q j , q h 311. D , D h x , x , , . O M , q x , - q , :

    C L, C , Ij, N: -Q, h, , C A, , LA , q q , , , q h, q, j q , , , .P, , j, q

    , q ,q q , q qq q q , q j , - .P h q q q h q h h, h ,j . E q q,

    , , . A q q h, q

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    47/254

    47

    Cristianismo e responsabilidade crist na Queda de Roma

    , , . D , h q , q , , j q, ,

    . I q j q j .D q , , (in personachristianorum) q q -, j h , j x . E q, q , qq , qq , j qq . E q , j

    q , j q ,

    A - PM, , h , , .

    H x q R : , , h qq R, , h ; j , , q h 395 D. N , , , D, , R

    . N , , q R 3.O C . E 318,

    q C , 392, q , h , , , , , -, . E - q q, j, q h

    3 V . 11.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    48/254

    48

    Paula Barata Dias

    - I, q , .

    P h A M, , q G,

    q , restringindo-os s Igrejas onde se devem limitar ao ensino de Lucas e Mateus4, , , .L Aq, , h . N , , q h , . A, L E C, q , Orationes, C, Vida de Constantino5.

    A h h , q , , , .

    A I C xx , , q

    , 6. O Panegrico C, E C, , x ,q q, , , q 7.

    4 J, A (332-363 ) h C,

    C II, , h , . (C 61 (42). C, Historia Ecclesiastica, 3, 8. A M, Res Gestae22, 10, 7. J,Epistola43 5D-8C. A q , , q q, q .

    5 H- Uh W 1994 513.6 A . IV, q

    q , q IV V, x , q . A, x q , ,q.

    7

    Laus Constantini, 25.7.335, 5, 1-5, (. R 2005 125-126): A ,q ; , q ; h , j j, , j (anotato

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    49/254

    49

    Cristianismo e responsabilidade crist na Queda de Roma

    P, - q h q , , , , q R,

    q h , . O - - , O.

    O , q q 8. A , q , q , . H , q j , , q , .

    M ,q , R. E ,

    metaschon dunameos andreios). j q , , jq q (ton basilea ton holon). C q (ta paronta), j , - , D , (tou

    panbasileos theou) j D, (ten aphthartonkai asomaton tou theou), q h. () h (anthroponarchen) (epistasian ousa) j (proskairou biou mikran kai oligochronio) ,

    8 D 2006 35-48. S. J , , J (Carta77,A Heliodoro, 15-17, 396): A h-

    q h j , q C A J . A C, , M, , D, D, , D P , q (uastant, trahunt, rapiunt) G, S,Q, A, H, V M. [] , , , j , h

    j C. Mx , 407, q . F, , (Homilia91, De Niniuitis II). q ? S q -, , , .S , [] j h q . N , , ? [] N ,

    q , --: -Pq ? D ? S q , ? A SE A q, j, . E j h,, j q .

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    50/254

    50

    Paula Barata Dias

    h O , q q ( q R, 476); q,

    , Ij E, R q .

    C, h, , , x j , q q, q R, q x, x q h, q h , . E . D , h, h , h- - . A q , h, j R

    9

    .

    9 Qq x q R . Ew G (1787), L , Decline and all o the roman Empire, R . E , .Mh R (1926), Social and Economic History o the Roman Empire, , - ( , , x). A. H. M J (Te

    later roman empire 284-602: a social economic and administrative survey, 1964) P Bw, Te Economic History Review (20, 1967, . 327-343), q h J, Te world o Late Antiquity (1971), h , , , , q . V. By WPk (2005). E h I , Ox . IV V, , , , , , q,

    h q, , , q q . E x q , j qq q . O q R q ,

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    51/254

    51

    Cristianismo e responsabilidade crist na Queda de Roma

    Q , - h q R:

    O h L, De Mortibus Persecutorum,

    . IV, D, . III IV h , D , , q - . , N,D, D, A, q D , j , , j . O, Historiae aduersus PaganosLibri VII, 416 417 SAh. C h q , , h , . R q q, , R. D, q h

    , q R q h .A Cidade de Deus, q S Ah

    q, , q. O B H R L O, q ,

    R. N , j q h , . R q q , 10, q

    (Gwhy 2010 127-133), h , j , N

    crimen.10 S Ah , j q q q G, , (Cidade de Deus, 1, 1, 44, 413 426, . R, ):

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    52/254

    52

    Paula Barata Dias

    C D, j D .

    O I h h . A

    , q (S. P, 2 1-6 ): q Sh E, - q x , () h- h- - h q, h () A, q , (kai nun to katechon oidate eis to apokaluphthenai auton en toheautou kairo) q E . Pq q j , q q (monon o katechon arti heos ek mesou genetai= q q q ). P q , (Apologia 30, 1-33, 2, .R, 2003, ) . II h q : , D q , q , q h , q h x , , , , , q h

    j (). 32, 1 U , , , (et statu imperii rebusque romanis): q q q , j, , q , (romani imperii commeatu scimusretardari). O q x-, q j, R (dum precamur dierri, romanaediuturnitatis auemus). 39, 1 O ,

    q x , , , (pro statu saeculi, pro rerumquiete, pro mora nis). O, (Contra Celso, 2, 30, . R,2003) . III, q h

    hj, D , q , , ,

    , q h. O x , C, q , C? S h q, q , h .

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    53/254

    53

    Cristianismo e responsabilidade crist na Queda de Roma

    D R ( .):D - , R, q

    x C: I, (M28, 19). q J A, q h h h . S h , S. J, (Carta 123,A Gerquia, 409 . C., q q q : q , q h h (qui tenebat de medio t, et non intellegimusadpropinquare antichristum) () G. q x A P, q R , - Q, V, S, A, G, H, Sx, B, A R!. S Ah

    , R , q , .

    N , E q R , q

    h , . O . IV, , Ij , q x .A Ij h q , .

    D , q . - R, , ,

    hq Ij q Ij h , q, , h h 11. N , q Ij E x , , .

    11 I : M 1985 107-109 .. h .

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    54/254

    54

    Paula Barata Dias

    A , . O . IV Ij , , Ij.

    A -, ,

    q : q , , h , h . C P, Ij h- , x , . E . IV, h I O P, x, , , , q , q q Ij x-, , - . E , q , , , , Ij, q

    - , .P-

    , q q Ij q E. A q , , , , , h , 325 452

    q (Ij , Ijx Ij ).S , q

    x q , Ij, h- q , , x , , . P, q

    , Ij. E x, , hx

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    55/254

    55

    Cristianismo e responsabilidade crist na Queda de Roma

    q , , , C, Aq Ax, . E ,

    , q . , , E q q, q q Ij, x Cdigo deeodsio 12.

    O q q E q q . N h, , , , q , E, x. E , , x h . A q q, , q h, , . N , - R.

    E , - q . S x , q , ?

    O . 3 C A, 313, , xh, q , q E j (in pace). O j, x- . , q x,

    Ij, q h De Apostolicaraditione H R. H - , j q h

    12 E 390, j h q , q . A (CT.16) q (j,, h ). N h , j . M q q ,

    q C, , j x . C J (. VI) Ij CJ. (R 2005 275-277).

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    56/254

    56

    Paula Barata Dias

    R, h j 13.

    , . IV V, (A M, Ah)

    q h x. A, S. Mh B14, S A,

    13 E 407, Mx h, , ( . 8).Q , . x M 1963 5, . 3. De his agitur etiam qui arma

    proiciunt in pace: placuit abstineri eos a communione. O q q q, P, j : - q j h. V Jh H 1974

    149-163. , De Corona Militis, q . D , , M, x. O, Contra Celso, q q - h q . P - . H R, B M . III, De Apostolica raditione, 16, 71-52 (B 1946 71-72), , Ij . N . 16, - . O q . P , , h qq , q x Ij:Inquiretur autem de operibus et occupationibus eorum qui adducuntur ut instruantur () milesqui est in potestate non occidet hominem. Si iubetur, non exequatur rem, neque aciet iuramentum. Siautem non uult reiciatur. Qui habet potestatem gladii, uel magistratus ciuitatis qui induitur purpura,uel cesset uel reiciatur. Cathecumenus uel delis qui uolunt eri milites reiciantur, qui contempseruntDeum.. ( ) Q j, , q h q () h h. S h , x j. Q (- , ), q , , q . O q - j x, q D.

    14 S S, Vida de S. Martinho, 2,1-5,1 (. F 1967). A S.Mh q x x

    . Mh h tribunus militaris, , j, (scholares alas) C J. A , - j . O - , q hq h - x, q j (captus et catenatus sacramentis militaribus inplicatusest). N , - , (integer tamen ab illis uitiis quibus illud hominum genus inplicarisolet). C , q , Mh -, . M- x , x, solo licet nomine militauit . D G , J , q

    Mh , q x D Christi ego miles sum: pugnare mihi nonlicet. O ( J) - Mh, x , q , h, , , q h . q

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    57/254

    57

    Cristianismo e responsabilidade crist na Queda de Roma

    M, . A O S Ah j, , q .

    O x q .E q , q , h negotia C, q , S A, , , x h , q q . E x . IV, P. A, q , , , x , q .

    A , C, E C, x x , x. O C q

    , q . M , .

    E , - q q, x , , q, , , , 15.

    N q , j16. M , ,

    , , . SS : C j , -h

    . A h : miles, q .15 D 2009 541-552.16 W-Pk 2000 388-389.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    58/254

    58

    Paula Barata Dias

    h Ij, - , q h , , 17.

    U x E E - , , C 18. E , h- , q x , q , , , h h , x patria potestas, , . M A q .N q , C h , R 19.

    E Ij. E - h q P j . C q . F

    j , q h 20. A h ,-, E q .N , , , , .

    C, q q . O

    , q , j h ,

    q : x q , q , , , h q ? A q q h ,

    17

    MCk 1997 644-673.18 G 2000 392-415.19 E C, Vita Constantini, 4. 26.220 I. . 2.36.1.; 3, 27, 1; 3, 28, 1.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    59/254

    59

    Cristianismo e responsabilidade crist na Queda de Roma

    q , , x , h , ,

    q, q q E , x h 21. C hx q, q S h , h , .

    H q R, q . A , h x R , , , x q, .

    A x h Dulce et decorum pro patria mori , q h . IV. E h -,

    h, , q,h , : H , Aq, U, E, H C, M

    21 O h: Mh , A M, S C, Ah H, S. GM, j . VI. R 2005 156, S C S h, x q , q

    h , , q x.

    A q , labor, qj, , , h (R 2005 141-144). A

    , q , D . A L A, 469, CJ. (1, 3.30.1-5) q , q , (1, 3.30.1): q h:q q q j, q , j q . M : (4) Sj , (pretio), (precibus); (5) A j . q, ,

    (inuitus). O j, inuitus sacerdotio - h h Ij q, Ij, .

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    60/254

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    61/254

    61

    Cristianismo e responsabilidade crist na Queda de Roma

    N O B C, G N G N, A Ax, J C. N O, H P, Mh , A M, Ah H. A

    . x Ah, , x, , q- : , q , , x q, , , Mh M A q , q q , , ? S q, q , -, , , , E .A, Ij E , q , q .

    - ,

    j , q, , jh -. A, diocese, D, , uicarius. N, , q , , C R24, q . O , ,

    , j q , q, , E q, q . A S A S C, R, L G M,

    notatores (CT. 5.9). N ,

    h h : Ij , x , q h j.

    24 R 2005, 274, .. T Bh Nw Fy.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    62/254

    62

    Paula Barata Dias

    , P E.V x

    q ,, , h :

    Ij, E , , , q, , q , q h, h h, h.

    E , , q C, q q R q q 476. E O q R . A R A- , , - , R, O . B C,h , h .

    A , , R j .O , qq , , q , , . A q O , , q . H,G V q h, O , ,

    . E- j , q . P , q h , - h , E , Ij R q . P, q R, q R q

    hj.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    63/254

    63

    Cristianismo e responsabilidade crist na Queda de Roma

    Bibliografia

    Autes nts

    J. Bidez (2003),Juliano, Lettres et Fragments, ed. e trad. t. 1, 2. Paris, Les BellesLettres n 22.

    B. Botte (1946, 1984 reed.), Hiplito de Roma, De Apostolica raditione, ed. etrad., La radition Apostolique, Le Cerf, SC11. Paris.

    J. Fontaine ( 1967), Sulpcio Severo, Vita Martini, ed. e trad., Vie de S. Martin,Le Cerf, SC 133. Paris.

    (1996),Amiano Marcelino,Histoiresed. e trad. t. 3. Les Belles Lettresn. 333.

    J. P. Migne,Mximo de urim, Homiliae, PL 57 462-464.

    T. Mommsen e P. M. Meyer eds (1905), Codex Teodosianus, (CH.). Berlin.Verso digital, Y. Lassard, A. Koptev, Te Roman Law Libraryin http://

    webu2.upmf-grenoble.fr/Haiti/Cours/Ak/.

    T. Mommsen e P. Krger eds, (1954), Codex Iustinianus (CJust.).Berlin.Verso digital A. Koptev, Te Roman Law Library in http://webu2.upmf-grenoble.fr/Haiti/Cours/Ak/.

    J. Moreau (1954), Lactncio, De Mortibus Persecutorum, ed. e trad., De La Mortdes Perscuteurs, Le Cerf, SC 39. Paris.

    C. Munier ed. (1963), Concilia Galliae a.314-a.506, Brepols, urnhout SL 148.

    A. M. Ritter (2005), LEglise et lEtat: points de vue du christianisme ancien,Peter Lang, Berna (colectnea de textos).

    J. B. Valero (1993), S. Jernimo, Epistolae, ed. e trad., Epistolario, 2 vols,Biblioteca de Auctores Christianos. Madrid.

    Nota: As citaes bblicas seguem a edio portuguesa da Bblia Sagrada, DifusoraBblicaFranciscanos Capuchinhos, 2006, 5 ed. As tradues de autores antigos so danossa responsabilidade.

    Estuds

    P. Brown (1967), Te Later Roman Empire,Te Economic History Review,20, 2327-343

    (1971), Te Rise and the Function of the Holy Man in LateAntiquity,JRS,61, 80-101.

    (1989),Te World of Late Antiquity a.D. 150-750. London, W. W.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    64/254

    64

    Paula Barata Dias

    N Cy (1 . 1971).

    A. C, B. W-Pk M. Why (2000), Te CambridgeAncient History. V 14. Late Antiquity Empire and his successors.C.

    P. B D, (2006), O R . V. R E S. J, Biblos4/2 35-48.

    (2009), A . IV: J J. A. R . E, A Sexualidade no Mundo Antigo.L, 541-552.

    A. G (2000), T y h w, Te CambridgeAncient History, Late Antiquity Empire and his successors, . 14, . 392-415.

    A. Gwhy (2009), Te all o the West,- the death o the roman superpower.L. . . (2010) O Fim do imprio romano - o lento declnio dasuperpotncia. L, A E L.

    J. H (1974), Ch h R Ay A.D. 173-337,ChHist, 43, N. 2, 149-163.

    H.Lq, H.; F., Ly A (1907), Dictionnaire dArchologieChrtienne et de Liturgie. P. (DACL).

    S. MCk, (1997), S, Ch, h S S: TI Ch P L-R P-RSy, Comparative Studies in Society and History, 39, 4, 644-673.

    H.I. M (1985), Lglise de lAntiquit tardive. P, L S.

    A. H. M J (1964), Te later roman empire 284-602 : a socialeconomic and administrative survey. B, T Jh HkUy P.

    C. R (2005) Holy Bishops in Late Antiquity, Te Nature o the Christian

    leadership in an age o transition. Uy C P.M. R (1926), Social and Economic History o the Roman Empire, . 2.Ox, Uy P (. 1957).

    B. W-Pk (2005),Te Fall o Rome and the end o civilization, . .(2006) A Q R . L, Ah.

    H.- U. W (1994), L C, CQ, 44, 511-524.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    65/254

    65

    Biografa e ideologia em fnais do sculo IV: a Histria Augustae a fgura controversa de Adriano

    Biograia e ideologia em inais do sculo IV:aHistriaaugustae a igura controversa de Adriano

    Jos Lus Lopes BrandoU C

    R: A q IV, Histria Augusta q A. A Vida de Adriano q - q q . A ,A q .

    P-: B, A, A, I R.

    A: A y hh h wh w yh h h y AD, h Historia Augusta y h A. T y h Lie o Hadrian yh h wh h h, h h A . I y ,H y h h h h w.

    K w: Bhy, A, H, R E.

    P IV, , , , , , h R I q j . D- j q x D, C, Vidas.D XIX, q D q q

    q 1: J, q IV2, q q . IV.O h q V, VI.

    1 O , HA, E ( Marc. 17.2 ) A V ( Sev. 17.5 ) , D, 360. V B 1995 4; 12.

    2

    P D, Hk, A, Shw,Ch, C, Sy, By, H 1987 156, 159 . 8 9; By 2003138-140. M C, M .

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    66/254

    66

    Jos Lus Lopes Brando

    E - h : j. O qh J ( 291-292 303-304) , j q h

    q3. N q j , q x 4, q 5. A -- , q Vidas . A Vidas, , - . D , Vidas , x, q h Cq D. A , 6.

    C q , q Vidas: E, J C, V G, L, P F V. P- h, j, , h () D C7. O q . U h

    x 8.E , HA q

    . q . P, - R Sy A. R. By. A , HA II III . O S

    3Scribe, inquit, ut libet. Securus quod velis dices, habiturus mendaciorum comites, quos historicaeeloquentiae miramur auctores(Aur. 2.2). V By 2003 146.4 A yh, Sy 1972 123, q

    Historia Augusta: Macr. 1.5 Quadr. yr. 1.2. .5 P H 1987 156-176 x h , j

    q : . IV6 V M 1954 25-26; Sy 1972 127-128; By 2003 133.7 V H 1981 11-14; By 2003 137. S H 1987 166 ,

    .8 A auidus(A. Cass. 1.7); P probus(Prob. 21.4), .

    V H (1987) 170. P , x, Spartianus , ,

    h ; C - C ; L , ; V G VR, G, R. H q j h P F V. V By 2006 25-27.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    67/254

    67

    Biografa e ideologia em fnais do sculo IV: a Histria Augustae a fgura controversa de Adriano

    . M x , A N. S Vidas N j , . M q . P

    - 9.Q , q, , . O , ( yr. rig. 33.8), .M : x , principes mundi (Prob. 11.2)10. V q HA x q h ( j q )11, 12. P , D q h h, C I ; ,

    j 13 qq h 14 - A, R, H, E, 395, q ( O O)

    . P, , q HAh 395 405, By (2005 144).O- HA A,

    S: q ;

    9 V By 2006 21-22.10 V By 2003 140-141.11 S H 1987 158-162 HA , q

    D, E O H, h , C q q.A, D -- E, , , C , q , Mx E L Mx (Heliog. 35.4). D Vidas . A q 394-395. A q, x C (Heliog. 3.4-5) B. H q j Vidas H Ax S C

    J A. V By 2005 143-44 2006 24-25.12 V Sy 1978 179-180.13

    Dii auertant pueros principes et patres patriae dici impuberes et quibus ad subscribendummagistri litterarii manus teneant, quos ad consulatus dandos dulcia et circuli et quaecumque voluptaspuerilis invitet. (ac. 6.5).

    14Imperator, qui domi clausus est, vera non novit(Aur. 43.4). V By 2003 141.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    68/254

    68

    Jos Lus Lopes Brando

    , q P M, q 15. O A h , q ,, h h: x

    q x q 16; j M A L V q D,

    . C, , h, q, HA, h q j h h,, (Marc. 19.1-7); . P , A , I R, h q q . V virtus, clementia, iustitia pietas, A, q q , 17.

    D h, Vidasq A MA, - , q , 18. P, , - Vida de Adriano, h HA19. C h S, q HA

    . IV. M q Doze Csares h- , q j 20. A ; , , per species.

    A Vida h , x21, (1.); h (2.1) q A, 117. A -

    15 C H 1981 28-35.16 N , A x: Post haec adclamationes senatus haec uerunt: Et raianus ad imperium senex venit.dixerunt decies. Et Hadrianus ad imperium senex venit. dixerunt decies. Et Antoninus ad imperiumsenex venit. dixerunt decies. Et tu legisti: Incanaque menta regis Romani. dixerunt decies. Ecquismelius quam senex imperat? dixerunt decies(ac. 5.1-2).

    17 V B 1976 38-41; M 1954 35; P 1991 205.18 V B 1995 5.19 V C 1992 3. P , j

    q ( q ; ). V P 1970 173-199.

    20

    P Sy 1972 125 C ignotus. MMx, , q S, C: N H. B 1967 66.

    21 S Sy 1971 42.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    69/254

    69

    Biografa e ideologia em fnais do sculo IV: a Histria Augustae a fgura controversa de Adriano

    (5.1-9.9) (10.1-14.7) 118 135. N , (14.8-22.14). E- , 135 138, q (23.1-25.10).A (25.11), -

    , Vidas S, (26.1), (26.2-5), (26.6-10), (27)22.

    A - . S Vidas HA, , (A. Cass. 2.5-6; 8.6; Prob. 22.1-4), j Vida h, q : 23. C , Vidas, q C P A, A - .

    D- E, Vida, q A, Sortes Virgilianas, q ,h E (6.808-812) q N: nosco crines incanaque menta / regis Romani, primamqui legibus urbem / undabit(h , q ) (2.8). A - h S

    q . IV, q q , q , . O (A ) , q A q x 24. P , ( h : 26.1) 25, , HA.

    S ,q h h, q A, , q h x (3.6), q h , h q j, (3.3), ,

    22

    V J-P C 1992 5-7.23 V P 1991 204-205; B 1980 4.24 P A V, Caes. 14.2.25 C Vida (5.1).

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    70/254

    70

    Jos Lus Lopes Brando

    (4.5). M P (4.1; 4.4)26.M, , A - :

    Frequens sane opinio uit raiano id animi uisse ut Neratium Priscum, non

    Hadrianum, successorem relinqueret, multis amicis in hoc consentientibus, usque eo utPrisco aliquando dixerit: commendo tibi provincias, si quid mihi atale contigerit. Etmulti quidem dicunt raianum in animo id habuisse, ut exemplo Alexandri Macedonissine cero successore moreretur, multi ad senatum eum orationem voluisse mittere

    petiturum, ut, si quid ei evenisset, principem Romanae rei publicae senatus daret,additis dum taxat nominibus ex quibus optimum idem senatus eligeret. Nec desuntqui actione Plotinae mortuo iam raiano Hadrianum in adoptionem adscitum esse

    prodiderint, supposito qui pro raiano essa voce loquebatur

    F q j h x N P27, A, q , P: - , . E q h , x Ax M, ; q q q, h , ER, , q , , q h h. N q q A , j j , P,

    q j . (Hadr. 4.8-10).

    F q h h28.

    D , HA h A C, q M A.O A , Mk, q q q 29. A q

    A j q HA .

    O (tyranni) j q , Vida P N; q q

    26 D C (60.10.3) . V P (1991) 210.27 F j q consilium principis A. A

    Digesta J.28 C P 1991 210. D C (69.1.1-3) : P A.

    29 V Mk 1996 370-371.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    71/254

    71

    Biografa e ideologia em fnais do sculo IV: a Histria Augustae a fgura controversa de Adriano

    , q30, q q S ( 235). h h , q h h q , -31.

    A, HA- h 32 omnes qui imperatorum nomen siue iusta siue iniusta habuerunt( q ) (A. Cass. 3.3), q C q q (Heliog. 34.4), HA q j33. O q q , , S. IV, h, q , S M Mx, - , q P ( ) , 34. A h h- S. A 68-68 x q q q Ax S.

    A x j: Adeptus imperium ad priscum se statim morem instituit et tenendae

    30P. Niger1.1-2.Rarum atque dicile est ut, quos tyrannos aliorum uictoria ecerit, bene mittanturin litteras, atque ideo uix omnia de his plene in monumentis atque annalibus habentur. Primum enim,quae magna sunt in eorum honorem ab scriptoribus deprauantur, deinde alia supprimuntur, postremonon magna diligentia in eorum genere ac uita requiritur, cum satis sit audaciam eorum et bellum, inquo uicti uerint, ac poenam proerre.

    31P. Niger 9.1-2: Haec sunt, Diocletiane maxime Augustorum, quae de Pescennio didicimus expluribus libris. non enim acile, ut in principio libri diximus, quisquam uitas eorum mittit in libros,qui aut principes in re publica non uerunt aut a senatu appellati non sunt imperatores, aut occisicitius ad amam uenire nequiuerunt. Inde quod latet Vindex, quod Piso nescitur, quod omnes illi quiaut tantum adoptati sunt aut a militibus imperatores appellati, ut sub Domitiano Antonius, aut citointerempti uitam cum imperii usurpatione posuerunt.

    32Heliog. 35.7:Non enim ego id aciam, quod plerique scriptores solent, ut de his detraham, qui

    uicti sunt, cum intellegam gloriae tuae accedere, si omnia de illis, quae bona in se habuerint, uerapraedicaro.33 C. Car. 3.6-7.34 Quadr. yr. 1. Minusculos tyrannos scio plerosque tacuisse aut breuiter praeterisse. nam et

    Suetonius ranquillus, emendatissimus et candidissimus scriptor, Antonium Vindicemque tacuit,contentus eo quod eos cursim perstrinxerat, et Marius Maximus Auidium Marci temporibus, Albinumet Nigrum Seueri non suis propriis libris sed alienis innexuit. 2 Et de Suetonio non miramur, cui

    amiliare uit amare breuitatem. Quid Marius Maximus, homo omnium uerbosissimus, qui etmythistoricis se uoluminibus implicauit, num ad istam descriptionem curamque descendit? 3 Atquecontra rebellius Pollio ea uit diligentia, ea cura in edendis bonis malisque principibus ut etiamtriginta tyrannos uno breuiter libro concluderet, qui Valeriani et Gallieni nec multo superiorum aut

    ineriorum principum uere temporibus. 4 Quare nobis quoque, etiamsi non tanta non tamen minimauerit cura, ut, dictis Aureliano, acito et Floriano, Probo etiam, magno ac singulari principe, cumdicendi essent Carus, Carinus et Numerianus, de Saturnino, Bonoso et Proculo et Firmo, qui sub

    Aureliano uerat, non taceremus.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    72/254

    72

    Jos Lus Lopes Brando

    per orbem terrarum paci operam impendit ( q h- ) (5.1). A , , q

    x35. M, , (5.2). Quare omniatrans Euraten ac igrim reliquit exemplo, ut dicebant Catonis, qui Macedonasliberos pronuntiavit, quia tueri non poterant (P , E , x, , C,q M , (5.3).A C A, , q M P36. M q impietas . J N, S (Nero18), B ,C.

    A A : clementia(5.5) ; pietas , j(5.9) h (6.1); , ciuilitas(6.2); h h

    j, (6.3) P P(6.4); I (6.5), A (RG21.3): h exempla, q x x.E, , q , q S h , C N, , q .

    A q, Vida de Adriano,

    q . L , j, A N, P, q , q , q (7.1-3)37 A,

    35 C. ,Ann. 1.11.36 V By 1997 96-97.37

    O , j . A, j A, . O A P (,Ann. 1.6; S. ib. 22.). V By 1997 87; B 1980 71.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    73/254

    73

    Biografa e ideologia em fnais do sculo IV: a Histria Augustae a fgura controversa de Adriano

    (9.3). A , - , q (7.3-12), j h , (7.4), q j

    q h (8.1-11). A q h : et in contione et in senatu saepe dixit ita se rem publicam gesturum, utsciret populi rem esse, non propriam (Q , q , q , x q ) (8.3) ciuilitas 38.

    M h q inter haec tamen et multas provincias araiano adquisitas relinquit et theatrum, quod ille in campo Martio posuerat,contra omnium vota destruxit. Et haec quidem eo tristiora videbantur, quod omnia,quae displicere[nt] vidisset, Hadrianus mandata sibi ut aceret secreto a raianoesse simulabat ( , q j , , q h C M. E , A q h h j q q q ) (9.1-2). O x39, q inter

    haec( ), q x HA.E C, , h, j j 40.

    q , A S, q q, , (9.3-6). M , q (8.7), q, A j

    , A h - . E S , D C (69.19.2), q, A, S C, P S41.

    A

    38 C. C, Rep. 1.39: res publica res populi.39 D multas provincias reliquit x; M, A

    G A. E j h j. VBy 1997 78.40 V By 1997 96-97.41 V By 1997 96.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    74/254

    74

    Jos Lus Lopes Brando

    C (9.6); x ciuilitas R, ad priuati hominis modum (9.8), pietas , j (9.9).

    D , q

    , , , G G (10.1-2). , x A(10.3-8)42, (11.1) , j Bh, h (11.2), , S C S, , q (11.3), q q (11.4-6), (uitiosissimum), q j h (11.7), h .M, H, - q (12.5).O h princeps, h , (18.7)

    D A (13.1-14.7), q h muliebriter, ,

    : j (14.8-10), 43, - :

    idem severus comis, gravis lascivus, cunctator estinans, tenax liberalis, simulatorsimplex, saevus clemens, et semper in omnibus varius

    , h, h , qh , 44, , (14.11),

    q q Vida, , , , .

    E j ,

    42 R q D C, 69.9.1-6.43

    Armorum peritissimus armorum et equitandi peritissimus x qS J C (Jul. 79) (it. 3.2).44 O A.

    E L C Ly.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    75/254

    75

    Biografa e ideologia em fnais do sculo IV: a Histria Augustae a fgura controversa de Adriano

    (15.1) (ut hostium loco habuit) (15.2), q x . A (postea) ,

    exempla , , q (15.3.-9). q

    q (15.10-11), q - .A-, x, , q (17.1) (17.2-8). A q publice requenter et cum omnibus lavit( q h h ), comitas, :

    nam cum quodam tempore veteranum quendam notum sibi in militia dorsum etceteram partem corporis vidisset adterere parieti, percontatus, cur se marmoribusdestringendum daret, ubi audivit hoc idcirco eri, quod servum non haberet, etservis eum donavit et sumptibus. Verum alia die cum plures senes ad provocandamliberalitatem principis parietis se adtererent, evocari eos iussit et alium ab alioinvicem dericari

    , , , q h h x, , -h q . Q q , , . O, , - , - h j- (17.5-7).

    N h j (18) h (19.1), . D- R, (19.2-13), . N x, : cum opera ubique innita ecisset, numquam ipse nisiin raiani patris templo nomen suum scripsit( , j , j) (19.9), ciuilitasq .

    A ciuilitas, x (etiamhumiliorum ciuilissimus uit), - h(20.1), , q ,

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    76/254

    76

    Jos Lus Lopes Brando

    - M Mx, q eum natura crudelem uisse et idcircomulta pie ecisse, quod timeret, ne sibi idem, quod Domitiano accidit, eveniret( , , q q h q D) (20.3), q,

    , 96, q j , . A natura crudelis naturasaeua (ib. 57.1) C (Cal. 11), . Q , ciuilitas, q cumtitulos in operibus non amaret, multas civitates Hadrianopolis appellavit, ut ipsamKarthaginem et Athenarum partem ( x , A , C A) (20.4). S D, S , q (S. Dom.13.2), exempla (Dom. 12.3) q . J (20.11) JC.

    S- j, , (21.1-3) (21.4). U

    x :libertos suos nec sciri voluit in publico nec aliquid apud se posse, dicto suo omnibussuperioribus principibus vitia imputans libertorum, damnatis omnibus libertis suis,quicumque se de eo iactaverant. Vnde extat etiam illud seuerum quidem sed propeioculare de servis. Nam cum quodam tempore servum suum inter duos senatores econspectu ambulare vidisset, misit, qui ei collaum daret diceretque: noli inter eosambulare, quorum esse adhuc potes servus

    N q h q

    j ; , , , , q . Dq q , , : q , , h, , , h h : h q q ! (21.2-3).

    C 45.

    45 U S (Cl. 28.1). O C q

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    77/254

    77

    Biografa e ideologia em fnais do sculo IV: a Histria Augustae a fgura controversa de Adriano

    E , - 46, -.

    D (21.5-8) - q h x

    x, q, , (21.9), (21.11-14). A qh h (22.1): (22.2-4), j A (S.Aug. 40.5); q (22.5.); , x q (22.8)47, (22.10), A ( q )48, j j N. O , , q A. O , q HA, x (22.10) G q 376 379.

    O , , . R- , q, ,

    , , (23.1-9); - h C, q (23.10-15), q HA A, q, h q j , C, 49.

    D q h: A, V M. A, q , h , A (24.1-2). O

    P, a studiis, h .46 C P 1991 207.47 N , j O V h ; D

    - (S. Dom. 7.2). F C q .

    48Sacra romana diligentissime curauit, peregrina contempsit(Hadr. 22.10). P h S,Aug. 93.1: Peregrinarum caerimoniarum sicut ueteres ac praeceptas reuerentissime coluit,ita ceteras contemptui habuit. A S h, , q H E. O E q . V B

    1980 129.49 (...) non solum eos, qui principum locum in hac statione, quam temperas, retentarunt, ut usquead divum Hadrianum eci, sed illos etiam, qui vel Caesarum nomine appellati sunt nec principes aut

    Augusti uerunt vel quolibet alio genere aut in amam aut in spem principatus venerunt...(Ael. 1.1).

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    78/254

    78

    Jos Lus Lopes Brando

    A: G ( h), 50. O q j q, q HA51.

    O . A q S . P , q,h- vitaetaedium A, q (24.8; 24.12), pietas A ( x),q h (24.5). A - (24.9), , , (24.4; 24.10). N VidaH (7.8-10), - q, , A uror insania. Px, A, h h C(. 7), (25.5) , , q A (S.Aug. 99.1).

    Sh- q (25.7), xq x . P q q , j , S (25.10).R- , q q j . E h h , (S. ib. 75.1).

    C Vidas S, , j . D-, , iburtina Villa(26.5), , ekphrasis q A .P uilla Domus Aurea N, q U.

    S- h (26.6-10). E,

    , h pietas . P A - Aq damnatio memoriaeq q (27).

    S , , h , .P q h S h Histria Augusta, S52,

    50 V B 1967 74 .51 V B 1976 29; By 2003 141.52 V M 1954 3.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    79/254

    79

    Biografa e ideologia em fnais do sculo IV: a Histria Augustae a fgura controversa de Adriano

    h . S HA S, A A: , ; - q -;

    x (C q P); - . C A, - q . M h, q q x . C , -- h A, h , M Mx, . O A q .

    S A , , P, V R, h N, j . A HA q q. N , A x . A , q q h q q, q HA.

    M x q . O A E , j (Quat.7.5-8.7). M, , q , q q q h . N HA, q , h q 53. E Vida A q , q

    Vida de Alexandre Severo54

    , . N, , , x .

    53 V By 2005 144.54 D- Vida de Alexandreq A h A

    (Hadr. 13.6: per Asiam iter aciens templa sui nominis consecravit) a Cristo: Christo templum

    acere voluit eumque inter deos recipere. Quod et Hadrianus cogitasse ertur, qui templa in omnibuscivitatibus sine simulacris iusserat eri, quae hodieque, idcirco quia non habent numina, dicunturHadriani, quae ille ad hoc parasse dicebatur. Sed prohibitus est ab iis qui consulentes sacra reppererantomnes Christianos uturos, si id ecisset, et templa reliqua deserenda(Alex. 43.6-7).

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    80/254

    80

    Jos Lus Lopes Brando

    Bibliograia

    J. N. A (1972), O h hh h H A, CQ(NwS) 22 186-194.

    . D. B (1967), H L V,JRS57 65-79.

    (1995), T h Historia Augusta (1967-1992) B, G. & P G. . Historiae Augustae colloquium Maceratense.B, E, 1-28.

    H. W. B (1980), Commentary on the V H in the HA. Ch, C., Sh P.

    J. B (1976), L Histoire Auguste Bonner

    Historia-Augusta-Colloquium 1972/74. B, 27-53A. R. By (1997), Hadrian. Te Restless emperor. L/Nw Yk.

    (2003), T Historia Augusta hhy, G.M (.), Greek and Roman Historiography in late antiquity. L/B, 127-149.

    (2006), Rw --h-y hy qR: h Historia Augusta, Clssica, B H, 19.1 19-29.

    J. L. B (2007), C: C, N, Humanitas59

    133-145. (2009).Mscaras dos Csares. eatro e moralidade nas Vidas Suetoninas.

    C, Classica Digitalia CECH.

    J.-P. C (1992), Histoire Auguste. I 1 . P, L B L.

    M. G, (1994), Te Antonines. Te Roman empire in transition. L/Nw Yk.

    D. H (1981), Te preaces in the Historia Augusta. A, G.

    R. P. Hk (1982), P, A M h h HA, APhA112 107-113.

    . H, (1987), S H A,JRS77 156-176.

    M. Mk (1996), T h Historia Augusta, Historia45 364--375.

    A. M (1954), A h y: hScriptores Historiae Augustae, Journal o the Warburg and CourtauldInstitutes17 22-46.

    H.-G. P (1970), L Vita Hadriani Vita Marci Antonii

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    81/254

    81

    Biografa e ideologia em fnais do sculo IV: a Histria Augustae a fgura controversa de Adriano

    Bonner Historia-Augusta-Colloquium 1968/69.B, 173-232.

    R. P (1991), I H HA, M Y, REL 69 203-218.

    R. Sy (1968), I, h h A, A. & S, J.,Bonner Historia Augusta Colloquium. B, 131-153.

    (1971), Emperors and Biography. Studies in the Historia Augusta.Ox, C P.

    (1971), Te Historia Augusta. A call o clarity. B.

    (1972), T h Historia Augusta: h,JRS123-133.

    (2001),Ammianus and the Historia Augusta. Ox, Ox UyP.

    C. x, J. L. B N. S. R (2011), Histria Augusta,Volume I. Vidas de Adriano, lio, Antonino Pio, Marco Aurlio, Lcio Vero,Avdio Cssio, Cmodo. , , .C, CECH Classica Digitalia.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    82/254

    (Pgina deixada propositadamente em branco)

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    83/254

    83

    La otra ruptura del limes en el 406: la piratera en las provincias occidentales del Imperio.

    La otra ruptura del limes en el 406:la piratera en las provincias occidentales del Imperio.

    David lvarez JimnezU C M

    R: E 406 , y Rj y I. E y . A q h h y q , I y . E

    hh h .P C: 406, , , j, h, , S J, B,G.

    S: T y h y 406, S, V A hRh . T h y h h W R E h . O h I h hh w h I w h h h ,

    h h y h y h Nh W R h whh y . I G y h h h h .K w: 406, , , Sx, H, y, S J, B, G.

    L 406: .

    S , 31 406

    G S x M q , , y, q H.C O1, S2,

    1 O 7.40.3.2 S de gub. Dei7.12.

  • 7/27/2019 Humanitas Supplementum - A Queda de Roma e o Alvorecer da Europa

    84/254

    84

    David lvarez Jimnez

    Z3, P4, M5, J6, G 7, 4528 y 5119, S J h 409 y Gq

    y, , :

    Praesentium miserarium pauca percurram. Quod rari hucusque residemus, nonnostri meriti, sed Domini misericordiae est. Innumerabiles et erocissimae nationesuniversas Gallias occuparunt. Quidquid inter Alpes et Pyrenaeum est, quod OceanoRhenoque includitur, Quadus, Vandalus, Sarmata, Halani, Gepides, Heruli,Saxones, Burgundiones, Alemanni, et, o lugenda respublica! hostes Pannoniivastarunt10.

    R . E q q , , D. I y h G. q hy R y O, h , ,, , , h, j, , , y h !

    A , , y , J q y x y