CƠ QUAN SINH SẢN(HẠT VÀ QUẢ)

CƠ QUAN SINH SẢN(HẠT VÀ QUẢ)

Trần Thị ThanhHương

Khoa Khoa học

Trần Thị ThanhHương

Khoa Khoa học

Chương IV

HẠT (Quá trình phát triển noãn thành hạt)Hợp tử (2n) sẽ phân cắt thành 2 tế bào: tế bào gốc và tế bàongọn

Tế bào gốc sẽ phát triển thành dây treoTế bào ngọn sẽ phát triển thành tiền phôi. Tiền phôi về sausẽ phát triển thành phôi hay cây mầm. Khi đó dây treo teo lại, đính phôi vào vách của túi phôi.

Noãn

Tế bàomẹ nội

nhũHợp tử

Hợptử

Tế bàongọn

Tế bào gốc

Tiềnphôi

Tiền tầngsinh trụ

Mô phânsinh ngọn

2 lá mầm

Chồimầm

Rễ mầm

Dây treo

Dây treo

Vỏ hạtNộinhũ

Tiền tầngsinh vỏ

HẠT(Quá trình phát triển noãn thành hạt)Tế bào mẹ nội nhũ (3n) sẽ phân chia nguyên nhiễmnhiều lần cho ra nhiều tế bào gọi là nội nhũ (3n)

Noãn tâm (phôi tâm) có thể còn lại sau quá trình pháttriển và chứa nhiều chất dinh dưỡng, biến thành ngoạinhũ

Vỏ noãn biến thành vỏ hạt

Trên vỏ hạt có thể thấy:

Rốn: là nơi noãn đính vào cán noãn

Lỗ noãn: nơi cây mầm chui ra

Áo hạt: có thể do cán noãn hay hợp điểm biến thành

Chu trình phát triểnở thực vật hạt kín

QUẢQuả là phần mang hạt và cũng được coi là cơquan sinh sản của thực vật hạt kín. Sau khi thụtinh, đồng thời với sự hình thành hạt thì bầunhụy cũng biến đổi thành quả

Quá trình phát triển bầu thành quả

Cấu tạo quả

Phân loại quả

Sự phát tán quả và hạt

Quá trình phát triển bầu thành quả

Cần có 2 điều kiện sau:

Phải có sự thụ phấn → cuống của hoa sẽ khôngrụng

Phải có kích thích tố sinh trưởng: Auxin, heteroauxin, cytokinin, gibberellin do hạt phấnđem đến hoặc trong quá trình phát triển củaphôi và nội nhũ, quả đã tổng hợp được các kíchthích tố đó → vách bầu phát triển

Cấu tạo quảGồm 3 lớp vỏ do 3 thành phần tương ứng của vách bầunhụy biến đổi thành:

Vỏ quả ngoài: do lớp biểu bì ngoài của vách bầubiến đổi thành, thường là một lớp tương đối mỏng, mặtngoài có lớp cutin hoặc lớp sáp, có lông, có gai

Vỏ quả giữa: do lớp nhu mô của bầu nhụy pháttriển thành (dày). Khi chín có thể mọng nước (đu đủ, xoài…) hoặc biến thành xơ (dừa)

Vỏ quả trong: do lớp biểu bì trong của vách bầubiến đổi thành, thường là một lớp mỏng. Khi chín cóthể mềm (đu đủ, …) hay cứng (xoài, cóc…)

Cấu tạo quảSố lượng ô của bầu nhụy thường được giữ nguyênthành số ô của quả

Đôi khi số ô tăng lên (quả cải). Hoa có 1 ô, quả có 2 ô

Đôi khi số ô giảm xuống (quả dừa). Khi còn hoa trongbầu nhụy có 3 ô → thành quả chỉ có 1 ô

Số lượng hạt có thể thay đổi: nhiều hạt (cà chua,..), mộthạt (táo, cóc...)

Các phần khác sẽ rụng đi hay phát triển và tồn tại trênquả (cà chua, ổi, măng cụt...)

Phân loại quảCó nhiều cách phân loại quả khác nhau: dựa vào nguồngốc xuất phát của quả, tứ là dựa vào kiểu bộ nhụy khácnhau để phân loại quả, dựa vào hình thái và phát triểncác lớp vỏ quả hoặc cách mở của quả để phân loại

Cách phân loại đơn giản nhất là xuất phát từ các kiểubộ nhụy khác nhau (một lá noãn, nhiều lá noãn rời hoặchợp), có thể chia thành 3 nhóm quả:

Nhóm quả đơn

Nhóm quả kép

Nhóm quả phức

Nhóm quả đơnMột hoa có bộ nhụy 1 lá noãn hoặc nhiều lá noãn hợpthành một bầu duy nhất biến thành 1 quả.

Chia làm 2 loại:

Quả mập: vỏ quả mềm, mọng nước

Quả mọng

Quả hạch

Quả khô: khi chín, vỏ quả khô cứng

Quả khô không vỡ

Quả khô vỡ

Quả mập

Quả hạch: Nếu lớpvỏ quả trong cứng. Vídụ: Táo, dừa, cócxoài…

Quả mong: Nếu lớp vỏ quả trong mềm. Ví dụ: đu đủ, mận, ổi, cà chua...

Quả khô không vỡQuả bế: khi chín vỏ quả khô cứng lại, khôngnứt

Quả bế cứng: quả ấu, quả sen...

Quả bế có lông: quả cúc, rau tàu bay...

Quả bế có cánh: quả dầu...

Quả dĩnh: không có vỏ hạt nên vỏ quả dínhliền với nội nhũ; hoặc vỏ hạt rất mỏng. Ví dụ: Họ lúa (Poaceae)

Quả khô không vỡ

Quả bế cứng Quả bế có lông

Quả bế có cánh

Quả dĩnh

Quả khô vỡKhi chín vỏ quả khô, nứt nhiều đường

Quả đại: có 1 ô, khi chín nứt 1 đường giá noãn có 1 mảnh vỏ

Ví dụ: Họ hoa đại

Quả đậu: có 1 ô, khi chín nứt theo 2 đường: giá noãnvà sống lưng → quả có 2 mảnh vỏ

Quả cải: có 2 ô, khi chín nứt theo 4 đường → quả có 3 mảnh vỏ

Ví dụ: Họ cải

Quả nang: nhiều lá noãn nhiều ô, ít nhất là 3 ô trở lên

Quả khô vỡ1 lá

mầmgấp lại

Nứt

NứtQuả đậu

chưa nứtQuả đậu

nứt raCắt ngang

bầu

Quả đậu

Quả cải

Mảnhvỏ(lá noãn)

Mảnhvỏ

Hạt

Mảnhvỏ

HạtVách ngănVách ngăn

mang hạt

Cắt ngang bầu

Nứt

Nứt

Quả cải nứtra

Quả đại

Quả trôm hôi(Sterculia foetida)

Các loại quả nangQuả nang nứt vách. Ví dụ: Quả thuốc lá

Quả nang chẻ ô. Ví dụ: Quả bông vải, quả sầu riêng

Quả nang nứt vách, chẻ ô. Ví dụ: Quả cao su, thầu dầu

Quả nang mở bằng nắp. Ví dụ: Quả hoa mồng gà

Quả nang hủy vách. Ví dụ: Quả cà độc dược

Quả nang mở bằng lỗ. Ví dụ: Quả thuốc phiện

Các loại quả nang

Quả nangnứt vách

Quả nangchẻ ô

Quả nang nứtvách, chẻ ô

Quả nangmở lỗ

Quả nangmở nắp

Nhóm quả képCũng được hình thành từ một hoa nhưng bộnhụy có các lá noãn rời, mỗi lá noãn tạo thànhmột quả riêng biệt

Ví dụ: mãng cầu, bình bát, gương sen, dâu tây...

Nhóm quả phứcĐược hình thành từ cả cụm hoa. Trong thànhphần của quả không chỉ có bầu, mà còn có cảtrục cụm hoa, bao hoa, lá bắc… tham gia. Vídụ: quả mít, thơm, dâu tằm, ngô, sung…

Phân loại quảNgoài 3 nhóm quả chính thì còn một số loại quả sau:Quả có áo hạt: do cán noãn phát triển ôm lấy hạt

Ví dụ: Vải, nhãn, chôm chôm

Quả giả: quả không phải do bầunhụy mà do các thành phần khác của hoaphát triển thành. Ví dụ: Quả điều, mít, sung,…

Phân loại quảQuả ở dưới đất. Ví dụ: Quả đậu

phụngQuả không hạt: do 2 nguyên nhânPhun kích thích tố sinh trưởng lên nhụyDo kích thích của hạt phấn cùng loạihay khác loại khiến cho vách bầu pháttriển thành quả mà không có sự thụ tinh.Ví dụ: Thơm, chuối, lê...

Sự phát tán quả và hạtCó nhiều phương thức phát tán quả và hạt khácnhau. Các loại quả và hạt thích nghi với mỗihình thức phát tán thường có một số đặc điểmriêng.

Các phương thức phát tán quả và hạt:

Sự phát tán nhờ gió

Sự phát tán nhờ động vật

Sự phát tán nhờ nước

Sự tự phát tán

Sự phát tán nhờ gióQuả và hạt phải nhỏ và nhẹ, nhờ

những bộ phận riêng.

Ví dụ: Quả cây họ cúc phát tán nhờ lông, Quả dầu phát tán nhờ cánh…

Sự phát tán nhờ động vật

Động vật ăn quả rồi thải hạt ra sau khi tiêu hóa. Hạt phải có các đặc điểm:

Vỏ cứng: không bị các enzym tiêu hóa làm hưhại

Một số quả và hạt mặt ngoài có gai móchoặc chất dính. Ví dụ: Cỏ may

Sự phát tán nhờ nướcvà sự tự phát tán

Sự phát tán nhờ nước

Quả và hạt thường có vỏ dày, không thấm nước. Ví dụ: Quả dừa

Sự tự phát tán

Quả khi chín thường nứt mạnh để tung hạt raxa.Ví dụ: Quả nổ

Sự nảy mầm của quả và hạt

Các điều kiện của sự nảy mầm

Điều kiện bên ngoài: Nước, oxy, nhiệt độ vàánh sáng thích hợp tùy loài.

Điều kiện bên trong:

Hạt phải trưởng thành

Hạt phải còn sống và phát triển đầy đủ

Sự nảy mầm của quả và hạt

Các kiểu nảy mầm:

Nảy mầm thượng địa

Nảy mầm hạ địa

Nảy mầm trong quả

Nảy mầm thượng địaTrụ dưới lá mầm phát triển mạnh đưa 2 lá mầmvà vỏ hạt lên cao khỏi mặt đất. Lối nảy mầm nàyrất phổ biến ở cây 2 lá mầm và cây hạt trần

Rễ mầm

Trụ dưới lá mầm

Lá đầu tiên

Lá mầm

Trụ trên lá mầm

Trụ dưới lá mầm

Nảy mầm hạ địaTrụ dưới lá mầm không phát triển nên hạt vẫn ởdưới đất. Lối nảy mầm này thường gặp ở hạt cónội nhũ và rất phổ biến ở cây 1 lá mầm

Rễ mầm

Lá

Diệp tiêu

Căn tiêuDiệp tiêu

Đậu Hà lan Ngô

Trụ dưới lá mầm

Trụ dưới lá mầm

Rễ mầmLá mầm

LáTrụ trênlá mầm

Nảy mầm trong quảỞ các cây ven biển hạt được nảy mầm ngaytrong quả trên cây mẹ, rễ mọc dài, quả rơi xuốngcắm rễ vào bùn, mọc ra các rễ bên, sau đó chồimới phát triển cho lá

Rễ mầm

Quả

Chồi Lá

Rễ

Quả