HONG SA V TRNG SA, LNH TH VIT NAM

HONG SA V TRNG SA, LNH TH VIT NAM

LNG H

Vi li ca Nguyn Xun Din:

Tha ch v, Trung Quc cp mt Hong Sa ca chng ta. T tin chng ta chc cng ang rt au lng, v ang di theo tt c chng ta trong quyt tm ginh li Hong Sa. ng bo c nc v kiu bo ta trn khp nm chu cng ang y lo u v t cm thy c li ln vi t tin. Gii tr thc yu nc gi cng nh tr ang gc li vic n ca ngm vnh hay cc th vui tinh thn tao nh by t tm lng ca mnh i vi t nc, i vi t tin bng nhng vic lm rt c th. Trong ngha y,chng ti mun t tay nh my v gii thiu ti Blog ny ton vn 350 trang caTp san S a s 29 - c Kho v Hong Sa & Trng Sa, xut bn ti Saigon qu 1 nm 1975. May mn thay, sau khi ng li, ti c anh em bn Trung tm D liu Hong Sa cung cp file in t ton b cun sch. Tuy nhin, phn ch Hn ch Nm th cha c nh my trong sut vn bn. Ti bnthungi in ch Hn Nm (mt cng vic rt t m v cng phu) vo vn bn c cung cp v cng b ti y ph bin rng n tt c nhng ai quan tm n vn ny. Khi trch dn s dng, mong qu v i chiu li vi bn gc (in giy, hoc bn PDF - c trn internet c thc s chnh xc). Ti xin cm n!

Sau khi xm chim o Ph Lm trong nhm Tuyn c ngay t nm 1950, ngy 20 thng ging 1974, Trung Cng li huy ng Hi Lc Khng qun nh chim ton b qun o Hong Sa c h mnh danh l Ty Sa qun o.

Cng nh ln trc cch y 24 nm, thc hin xong mu bng v lc, Trung Cng mi bt u ln ting thanh minh, hu em li i cht chnh ngha cho ci hnh ng xm lc ca mnh . Nhng lun c c a ra hoc mt cch trc tip bng li tuyn b vn tt ca B Ngoi Giao Trung Cng, hoc mt cch gin tip qua nhng bi chi tit hn ng ti trong cc t bo m thi v t rt ng ng gm c loi t li vu khng v cn c cho n nhng chng c c gi l chng c lch s.

Bi tham lun ny vit ring cho c gi Tp San S a s khng cp ti nhng kha cnh khc nh kinh t, chnh tr, cng php, quc t, v.v m ch ch trng c bit n bi cnh lch s ca hai qun o Trng Sa v Hong Sa vn l nhng lnh th lu i ca dn tc Vit Nam m thi.

Nhng chng c c mnh danh l chng c lch s tng c vin ra hng bin minh cho ch quyn ca Trung Cng trn hai qun o ni trn ca Vit Nam thy ng ti trong nhng t bo nh Nhn Dn Nht bo (5-6-1956, Quang Minh Nht bo 7-6-1956, Hc Thi s ca Vn Hi bo bin son v n hnh s 2 nm 1974, Tht thp nin i Nguyt San nhng s thng 3 v thng 4-1974, v.vi ni dung ca cc bi lin quan khng c khc nhau my nhng chi tit hn c l bi ca ng T Tn nhan Nam Hi ch o ch ch quyn d Ty Sa qun o chi chin. Thy ng ti trong Tht thp nin i Nguyt san s ra thng 3-1974. Do l bi ny s trch dn bi trn nhiu nht trong khi lp lun v bi cnh lch s ca hai qun o Trng Sa v Hong Sa.

Theo ng T Tn, sm v i ng Hn thy chp nh sau trong cun D Vt Ch ca Dng Phu : vng him nguy o Hi Nam nc bin khng su m c nhiu t thch khin nhng chic thuyn ln ca ngi ngoi quc c ng cht st, ti ni v c cht t thch nn khng qua c.[ ] ( ). Theo ng T Tn l ch vo qun o Ty Sa ca Trung Quc.

Vn theo ng ny, th vo i Nam Bc triu trong bi Vu thnh ph ca Bo Chiu c cu: Nam k Thng Ng Trng Hi, Bc Tu T Ti Nhn Mn. ni rng t pha cc Nam n pha cc Bc nc Tu. Li na danh t Trng Hi bao qut bin Nam Hi ln cc o .

Ngoi my chng c trn, ng T Tn li vin dn nhng chng c sau y ly trong s sch Tu chp v nhng i ng, Tng , Nguyn, Minh v Thanh.

Trong cun Ch Phin Ch ca Triu Nh Qut c chp rng v i ng, nin hiu Trinh Nguyn nm th nm ( Cng Nguyn 789 )Trung Quc t c Ph Qunh Sn v pha ng Hi Nam c Thin L Trng Sa v Vn L Thch Sng ( c l l thch ng ) v khi l bin c mnh mng, tri bin mt mu, tu b qua li phi dng kim ch nam v ngy m phi gi gn cn thn nu khng l ra c th nguy hi cho tnh mng. Theo ng T Tn , Thin L Trng Sa v Vn L Thch Sng ni n trong cu trn l nhng qun o trn bin Nam Hi ca Trung Quc.

Trong cun : Tng S K S Bn Mt quyn 188 chng I nhan Nh Vng Chi Lp c chp nh sau:Nguyn tng Lu Sm tn cng nh vua Vnh Thin ( Thin Loan) Trng Th Kit nh khng li, ph t nh vua chy i ni T ( T Sn) n vng tnh ( Tnh o) , nh vua chy ra eo bin T N (T N Hip) ri ra bin n Tht L Dng c mun qua Chim Thnh, nhng khng xong.[ ] ( [ ] ). Theo ng T Tn, Tht L Dng tc l Ty Sa qun o.

Trong Nguyn S quyn 162 c Truyn S Bt trong c chp rng v i Nguyn nin hiu Ch Nguyn . Nm 29 (Cng Nguyn 1292) thng chp, S Bt cng vi 5000 ngi hp qun xut pht i Tuyn Chu (lc gi to sng mnh thuyn b trng trnh , s tt my ngy khng an ung c, qua khi Tht Chu Dng, Vn L Thch ng ti a gii ca Giao Ch v Chim Thnh) . ( ). Tht Chu Dng, Vn L Thch ng theo ng T Tn l ch Ty Sa v Nam Sa qun o.

V i Minh, c Mao Nguyn Nghi son sch V B Ch trong c chp rng i Minh t nm th ba nin hiu Vnh Lc ,n nm th nm nin hiu Tuyn c (Cng Nguyn 1405 n 1433 ) Trnh Ha by ln xung Ty Dng tng qua Vn L Thch ng.Vn L Thch ng tc l Nam Sa qun o, trn qun o ny ni cao nht o bi c th tin ng nin hiu Vnh Lc. Theo ng T Tn , iu ny chng t cch y hn nm trm nm, c ngi Trung Quc tr c ri. Li na, cho ti ngy nay, trong Ty Sa qun o v Nam Sa qun o vn cn gi li nhng danh xng Tuyn c qun o v Vnh Lc qun o.

i Thanh Nin hiu Quang T nm 28 (Cng Nguyn 1904) thng t, Chnh Ph nh Thanh c phi Thy s c l L Chun iu khin ba chic qun ham Phc Ba ti cc o trn bin Nam Hi iu tra tnh hnh v thng c Hong Long trn v c bia na .

Nhng s kin ny cng c thy c chp trong nhng cun Hi Quc Kin Vn Lc v L Chun Tun Hi K . n nin hiu Tuyn Thng nm th ba (1911) tnh Qung ng c xut bn mt cun a trong c nu r cc o trn bin Nam Hi l mt b phn tnh Qung ng Trung Quc.

ng T Tn li dn chng o Y- Tu A-Ba m nay Trung Cng t tn cho l Thi Bnh ol phin m ca Th ng dn Qunh Nhai thuc Hi Nam.

Sau ht ng T Tn trch dn cu sau trong bn Tc Hip Ngh Trung Php Vit Nam iu tra v vic phn nh a gii nh sau

Qung ng gii v kinh lng quc khm gii i thn khm nh bin gii ch ngoi. Mang Nhai D ng cp ng Bc Nht i s hu v nh chi x qun qui Trung Quc qun ht".

Theo ng T Tn cn c vo hip ngh th cc o trn bin Nam Hi (hay ng Hi), gm c Ty Sa ln Nam Sa qun o u thuc v Trung Quc v l cc qun o u xa v pha ng gii tuyn nh c quy nh bn trn .

Da vo nhng d kin trn, m tc gi coi l nhng chng c lch s, tc gi kt lun rng nhng qun o Ty Sa v Nam Sa c lai vn thuc v Trung Quc nh c ghi chp mt cch khng dt t mi i Hn n i Thanh .

K ti tc gi li tm lc nh sau nhng lun c m tc gi cho l ca Vit Nam Cng Ha a ra chng minh cho ch quyn ca Vit Nam i vi qun o Ty Sa v Nam Sa:

1)Vo u th k th 19 vua An Nam ( sic) phi Hi Qun ti khai pht qun o Parcels (sic).

2)Sau khong nhng nm 1920-1930 nc Php phi nhng phi on khoa hc ti , ng thi xc nhn a phng thuc Php .

3) T nm 1932 n nay vn c qun i Nam Vit n tr v thit lp i kh tng .

4) Li na v nm 1951, ti hi ngh Cu Kim Sn, i biu Nam Vit (sic) xc nhn ch quyn i vi cc o d b tranh chp m khng c s d ngh g c i vi li xc nhn trn .

Theo tc gi nhng lun c trn khng sao ng vng c, l v nhng l do sau :

a) Mi ti u th k th 19 vua An Nam(sic) mi phi Hi Qun ti qun o Ty Sa nhng Trung Quc t trc th k th 14 tng c ng dn sinh sng .

b) Hi trc nh Th gii i chin, mt s o d thuc qun o Ty Sa tng b Php xm chim, sau li b Nht Bn chim c, nhng sau khi nh Th gii i chin kt thc, qun o Ty Sa cng cc o khc trn bin Nam Hi c Chinh Ph Trung Quc ng thi tip thu ri .

c) Nh ng cc Nam Vit vin l rng nm 1952 c qun i Nam Vit hot ng ti , nhng iu khng th c c, v vo lc cha c Nam Vit .

d) Ti hi ngh Cu Kim Sn, s d Trung Cng khng a ra li d ngh no l v Trung Cng khng tham d hi ngh . Tuy nhin , ngy rm thng tm 1951, Chu an Lai lc lm Ngoi Trng ca Trung Cng c ln ting thanh minh v bn tho n Ha c ca M-Anh i vi Nht Bn, v c v hi ngh Cu Kim Sn na, ng thi li nhn mnh rng qun o Ty Sa v o Nam Uy , cng nh qun o Nam Sa, ng Sa u thuc v lnh th Trung Quc.Vy hin nhin l vo thi Trung Cng c ln ting khang ngh. Cn nh vic Php tng xm chim nhng o d trn v vic Nht Bn hi nh Th chin chim c nhng o d , u l nhng hnh vi phi php c. V li chnh ph Trung Quc thi tc thi a ra li khng ngh Php.Vic nc Php xm chim trong mt thi gian ngn cha y mi nm, khng phi l mt l do chnh ng cho Nam Vit k tha Php, nht l nhng o d trn b Nht chim c mt thi gan c Trung Quc tip thu sau khi nh Th gii i chin kt thc .

Sau ht tc gi bi v ch quyn nhng o trn bin Nam Hi v trn giao chin qun o Ty Sa li dn ra bng chng ch quyn Trung Quc i vi qun o Ty Sa v Nam Sa , mt s bn ca Anh, M, Nga, v pht hnh vo nhng nm 1953 n 1973.

Bn trn l nhng chng c lch s c dn ra bin minh cho ch quyn ca Trung Quc trn hai qun o Hong Sa v Trng Sa m chng ti trnh by ht sc chi tit v xc thc. Di y chng ti cng s ch gii hn trong phm vi lch s ht sc khch quan v v t xem xt nhng chng c , mc du hai qun o Hong sa v Trng Sa t lu i vn v s mi thuc v lnh th Vit Nam, bt chp cuc xm lng mi y ca Trung Cng.

ng T Tn trch dn mt cu c lin quan n qun o Ty sa ca Trung quc, theo ng thy trong cun D Vt Ch ca Dng Phu sm v i ng Hn. nh rng cu c ni ti qun o ngi Vit Nam thng gi l qun o Hong Sa m ngi Tu gi l Ty Sa qun o nhng khng c chi tit no xc nhn l ca Trung Quc c .Tri li c vi im chng t qun o thuc lnh th c hu ca Vit Nam . Trc ht cun D Vt Ch ca Dng Phu khng phi l mt tc phm i ng Hn . Theo ng Th Ngh vn ch, cun c nhan y l Giao Chu Di Vt Ch v l mt tc phm i ng. Do hai ch Giao Chu v do ngha ca nhan ( D Vt Ch), qun o c miu t vi c tnh l c nhiu t thch chnh l qun o Hong sa ca Giao Chu, tc l ca Vit Nam i ng vy? Nhng ngi Ngoi quc ci thuyn ln c ng cht st c ni ti trong cu trch dn, tt nhin khng phi l ngi Giao Chu, nhng phi l nhng thng nhn ngoi quc, ngi Rp, ngi n hay ngi Trung Quc.

D cho c sch no khc sm chp t i ng Hn v nhng s vic dn trn, th qun o Hong Sa vn c coi l thuc ch quyn c hu ca dn tc Vit Nam .Thc th, ngay t lu, trc thi ng Hn, vng Qung ng gm c o Hi Nam thuc b ci Vit Nam ri. Theo s sch Vit Nam cng nh s sch Trung quc, nm 214 trc Cng Nguyn, Tn Thy Hong sai tng Th em qun sang nh ly Bch Vit, ri chia t Bch Vit v t u Lc ra lm ba qun Nam Hi,Qu Lm v Tng Qun.Ngi bn x nc Bch Vit khng chu c ngi Tu cai tr, trn vo rng, t lu ri ni ln git c Th. Nm 208, Triu em qun nh ly u Lc, sp nhp nc ny vo qun Nam Hi thnh lp thnh nc Nam Vit; ng Phin Ngung, gn thnh Qung Chu by gi. Nm III trc Cng Nguyn, vua V nh Hn sai L Bc c sang nh ly nc Nam Vit, ri ci ra l Giao Ch b trong c hai qun Chu Nhai v m Nh (o Hi Nam by gi), xem vy Qung ng, Qung Ty v Hi Nam v a l cng nh v nhn chng khng h thuc Trung quc trc i Tn .

n c cu ph ca Bo Chiu ca i Nam Bc triu cng khng c g m ch ti ch quyn ca Trung quc i vi cc hn o trn bin Nam Hi k c qun o Hong sa v Trng sa. Danh t Trng Hi l bit xng ca bin Nam Hi nhng cng c ngha l phn bin Nam Hi vo nm mi hi l pha nam Hi phong huyn tc l Kim Huyn v thi cn i thuc Qung ng; li na phn bin Nam Hi gn m Chu Kh Phi i Tng cng gi l Giao Ch Dng ( 20 Bc v tuyn n 15 bc v tuyn).

ng T Tn li vin thm chng c trong cun Ch Phin Ch ca Triu Nh Qut i Tng, m ng dn sai l Triu Nh Thch.Chng c l cu sau : V i ng nin hiu Trinh Nguyn nm th nm, nh ng t c ph Qunh Sn. Trc cu c on tin vn nh sau, rt tic khng c ng T Tn trch dn.

( )

Hi Nam tc l Chu Nhai, m.Nh i Hn vy. Vua V bnh xong Nam Vit, sai s xut pht T Vn ( nay l Li Chu T vn huyn ), vt bin sang chim c t ca ch qun, t ra hai qun Chu Nhai, m Nh. Chiu (86-73 trc Cng Nguyn) ph b m Nh sp nhp vo qun Chu Nhai.Nguyn , chiu theo li tu ngh ca Gi Quyn Chi bi b Chu Nhai mi ti i Lng ( 502-527 sau Cng Nguyn ) v i Ty ( 589-618) mi t li. i ng, Trinh Quan nguyn nin, li chia ra lm ba chu Nhai m v Chn thuc o Linh Nam. n nm th nm (631) Qunh Sn Chu Nhai c t thnh qun khu, v Vn An huyn c t thnh chu, nay l qun khu Vn An, cn m v Chn, thi cng nh nay tr thnh qun khu Ct dng v qun khu Xng Ha, Nm th nm, nin hiu Trinh Nguyn 789, Qunh Sn c t lm c ph cho ti nay. Theo on trch dn c nhng im ng ch nhng b b qun.

1. Hi Nam khng phi l lnh th c hu ca Trung quc, nhng ca Nam Vit b Trung quc chim ot.

2. Nhn dn Hi Nam ging ngi L lun lun ni ln chng i ch thng tr ca Hn Tc, mi ti i ng tr i, sau khi t ra qun khu mi tm yn.

3. Trong Ch Phin Ch, tuy c ni ti Thin L Trng Sa ( thuc qun o Hong Sa ch khng phi l Trng Sa ca Vit Nam, m ngi Tu nay gi l Nam Sa ) v Vn L Thch Sng, nhng khng thy c chi tit no ni r nhng o d thuc qun ht ca Hi Nam. C n Tht L Dng thy c chp ti trong Tng S K S Bn Mt, quyn 188, chng I , do ng T Tn dn ra, tuy l mt bit xng ca qun o Hong Sa v i Tng, nhng trong s liu trn cng khng c ch no chp rng Tht L Dng thuc lnh th Trung Quc i Tng .

Trong truyn S Bt i Nguyn, c chp n Tht Chu Dng v Vn L Thch ng, v ng T Tn xin vo ch trng Tht Chu Dng v Vn L Thch ng l Ty Sa v Nam Sa qun o. Nhng theo Groeneveldt dch Truyn S Bt ra ting Anh , thi Tht Chu Dng l qun o Paracels, tc l qun o m Trung Cng mnh danh la Ty Sa qun o v Vn L Thch ng tc l Macclesfied Bank, tc l nhng o d thuc Trung Cng mnh danh l Trung Sa qun o .

V tch Trnh Ha by ln H Ty Dng, theo ng T Tn li tng qua Vn L Thch ng, thit tng cn thm vi chi tit nh sau, ng hu lm sng t hn vn ny.

T nm 1405 n 1421, vua Minh Thnh T phi Trnh Ha xung Ty Dng ti tn vng Nam Dng, n v Ba T tuyn dng uy c ca nh Minh. Nm 424 vua Nhn Tn nh Minh h lnh ngng cuc thm him Nam Hi v trao cho Trnh Ha S mng bo v Nam Kinh ; n 1430, vua Tuyn Tng nh Minh mi li phi h Trnh xung Ty Dng ln th by tc ln cht. Bn trn ni mc ch nhng cuc vin chinh ca Trnh Ha l tuyn dng uy c nh Minh, nhng v thc t uy thng c. Thc t, mi ln xung Ty Dng, h Trnh thng sut my vn qun v hn trm chic hi thuyn, ln quan trng nht thy c n hn ba trm chic thuyn v ngt ba vn qun . Vua cha cc tiu quc no Chu t chi khng triu cng nh Minh, tt b e da, khng b, li c khi b gii v triu nh Trung quc chu ti, t nh mt ng vua Tch Lan cng lm vo cnh . i n u hi qun ca h Trnh cng dng bia k nim hnh ng xm lc ca h, t d Tch Lan hin cn mt tm bia khc bng ba th ch Hn, Ta Mun v Ba T; nm mc ch nm quyn kim sot Nam Hi v n Dng, qun Minh li theo ui mc ch na l giao dch bun bn vi cc nc ng Nam . D nhin l cng c ca h Trnh c Hoa Kiu cc nc lin h ca tng ghi nh, bi vy nhiu ni thy c dng n th Trnh Ha, nh Thi Lan v bn Samarang thuc Java. Malacca cn c ci ging c t tn cho l ging Tam Bo Cng , Tam Bo Cng tc l chc Tam Bo Thi gim vua nh Minh ban cho Trnh Ha nm 1431, v i Loan cn c mt th gng c mnh danh l gng Trnh Ha. Ngoi ra, Trung quc li cn c nhng cun tiu thuyt v nhng bn kch c son ra cao cng c h Trnh . Tuy nhin, theo s phn xt ca nhiu s gia, trong c J.V.G Mills, dch gi ting Anh cun Danh Nhai Thng Lm ca M Hoan , phi nhn nhn l ngay Trung Quc, sau i Trnh Ha khng cn my ngi nh ti nhng cuc vin chinh ni trn na, v chnh nhng cuc vin chinh cng khng h c dn chng Trung Quc coi l nhng ng gp ng k vo nhng vinh quang thu xa ca Trung Quc. iu ny k ra cng d hiu, v by ln xung Ty Dng ca h Trnh chng qua ch l nhng cuc xm lng tr hnh ca nh Minh m thi. Li cn thm rng ch ngha bnh trng ca nh Minh ch gii hn di triu Vnh Lc, v ht i vua Thnh T cng chm dt thi k oanh lit ca nh Minh. Qun Minh mt dn nhu kh v bt u thy chm n trong dn gian Trung Quc nhng t tng chn ght v phn i chnh sch qun phit cng ch ngha bnh trng ca nh Minh. Chnh do l v do nhiu s tht bi lin tip, vua Nhn Tn nh Minh phi tm ngng cc cuc vin chinh Hi ngoi. Ngay Vit Nam thi lc lng qun s ca nh Minh cng rt khn n trc s phn cng anh dng ca nhn dn Vit Nam, di s lnh o sng sut ca L Li, thm ch trong nm 1425,qun ta nh cp c 300 chic thuyn lng ca qun Minh t ng bin ti, v sau vi nhiu trn i thng ca qun ta, qun Minh nh phi trit thoi khi nc ta vo nm 1427 l nm Bnh nh Vng L Li dp xong gic Minh, em li giang sn cho nc nh .

Vi nhng trng hp lch s , chng bit i qun vin chinh ca Trnh Ha c n Vit Nam ng thi khng, hay ch n a ht ca Chim Thnh thi. Ring v vng bin Nam Hi tng ng vi v tr a l ca qun o Hong Sa ngy nay vn nm trn Hi o Hng Cng- Tn Gia Ba, tt nhin l ni i qun vin chinh khng th qua c, nht l v c ti Chim Thnh. Tuy nhin vn cn vi nghi vn lin quan n nhng iu m ng T Tn thy chp trong cun V B Ch ca Mao Nguyn Nghi .

Theo nh ng T Tn cho bit, thi trong cun sch trn, c chp v vic Trnh Ha by ln xung Ty Dng v tng qua Vn L Thch ng, m ng cho l Nam Sa qun o, tc l qun o Trng Sa ngy nay ca Vit Nam. Mao nguyn nghi qu c son ra cun V B Ch, gm c tt c 64 quyn, tuy c ta vo nm 1621, nhng mi ti nm 1628 mi c dng ln vua nh Minh, v sau mi c khc in lu hnh. Hin nay ch cn gi c mt cun duy nht c bn Chu hi th k th 15, hin c tng tr Th Vin Quc Hi Hoa K ( Library of Congress) ti Hoa Thnh n, bn ny thy c in trn 40 trang ( Folios 2V-Folios 22). Ngoi bn ny, m ch thy c trong cun V B Ch Hoa K, nghe u cn c mt bn na, so vi bn trn, ni dung c khc v gi tr km xa, nhng ch Hn c r hn nhiu. l bn thy c trong cun V B B Th (1800) ca Thi Vnh cng l tc gi cun Hi Vn Yn Lc (1840), theo kin gii ca J.V.G. Mills v.J.L. Duyvendak, tc gi cun Ma Huan reexamined (1933), th c th Mao Nguyn Nghi cn c vo mt bn ca ng ni mnh l Mao Khn (1511-1601) vn l ngi cng son cun Tr Hi Bin (1562) vi Trnh Nhc Tng , v li ta cho cun sch .Bn ca Mao Khn tuy c v ra hn 100 nm sau cuc vin chinh ca Trnh Ha, nhng hnh nh cn c vo nhng ti liu c thu nhp trong cuc vin chinh ca h Trnh.Trn bn duy ch thy nhng danh xng Thch ng , Vn Sinh Thch ng D , v Thch Tinh Thch ng . Theo s gii thch ng tin cy ca Mills, thi Thch ng tc l m tiu qun o Paracels(Paracels Reefs) Vn Sinh Thch ng D tc l qun o Paracels (Paracels Island) cn Thch Tinh Thch ng tc l danh xng ca Macclessfilef Bank trn bn ca Mao Khn . Nh vy trong bn trn, khng thy c danh xng Vn L Thch ng, m ng T Tn cho l tng ng vi Nam Sa qun o.

Ngoi cun V B Ch ca Mao Nguyn Nghi ra, cn c mt ti liu na c lin quan n nhng cuc vin chinh ca Trnh Ha. l cun Doanh Nhai Thng Lm ca M Hoan . M Hoan vn c i cht kin thc v nhng ting Rp, Ba T, lm thng dch vin cho Trnh Ha nhng ln vin chinh th t (1413-1415), th su (1421-1422), v th by (1431-1433). Trong cun Doanh Nhai Thng Lm, v ln vin chinh th by, thy c chp rng trong chuyn i Hormuz, (Ba T), i qun vin chinh ca Trnh Ha n Chim Thnh ( a ht Quy Nhn ngy nay) vo ngy 27-1-1432, chuyn tr v Bc Kinh ngy 28-5-1433, n Cn Ln Dng (vng bin Nam Hi xung quanh Poulo Condor) ngy 10-6-1433, n Chih Kan(Kega),ngy 13-6-1433 li n Chim Thnh (Qiu Nhn) ngh cho ti ngy 17-6-1433, li ln ng v n ngy 19-6-1433 n Wai Lo Shan ( Ngoi La Sn ) , tc C Lao R). Ngoi gi khng thy ni ti Vn L Thach ng g c.V li,Vn L Thch ng u c phi l Nam Sa qun o nh ng T Tn nhn nh. Nh bn trn ni, theo Groeneveldt, Vn L Thch ng tc l mt bit xng ca Bi cn Macclesfiled (Macclesfiled Bank) v kin gii ny cng c nhng nh kho cu c uy tn nh Friedrich Hirth v W.W. Rockhill xc nhn. Trong bi ta cun Ch Nam Chnh Php vo cui i Khang Hi cng c thy chp v Vn L Thch ng v c v Vn L Trng Sa na nh sau: Nhc qu Tht Chu, tham ng tht canh, tc kin Vn L Trng Sas nht nht kin Ngoi La i khai. ng tht canh tin th Vn L Thch ng

Theo nh c ch thch trong cun Lng Chng Hi o Chm Kinh ca Trung Hoa Th Cc n hnh nm 1961 ti Bc Kinh, trong c gii thiu cun Thun Phong Tng Tng v cun Ch Nam Chinh Php, thi Vn L Thch ng v Vn L Trng Sa c coi l Nam b v Bc b ca Ty Sa qun o ( tc l ca qun o Hong Sa ca Vit Nam), li ch thch nguyn vn nh sau ::

Vn L Thch ng: t An-Nam, Tn Chu cng ngoi hiu bi d bc tht canh hoc tng Ngoi La tham ng, cu kh ch Vn L Thch ng, tc ti kim Vit nam Bnh nh ng bc.Ph nghi th tc Kim Ty sa qun o chi nam b( t hi cng Tn Chu ca An Nam ra ngoi khi cch hiu bi d 7 canh v pha Bc, hoc t Ngoi La i v pha ng, u c th n c Vn L Thch ng tc l ng bc Bnh nh Vit Nam ngy nay. Rt ng l nam b Ty Sa qun o ngy nay ).

Vn L Trng Sa: ti Hi Nam o ng nam i Chu u nam ch tht canh th ng th Ty Sa qun o chi bc b( ng nam o Hi Nam ch cch pha Nam i Chu u c 7 canh, phi l bc b Ty Sa qun o).

Ngoi ra li thy ch thch v Tn Chu cng v Ngoi La nh sau: Tn Chu cng: Chim Thnh quc cng khu tc Vit Nam chi Qui Nhn, thuc Bnh nh tnh (cng Tn Chu l ca bin nc Chim Thnh tc Qui Nhn Vit Nam ngy nay thuc tnh Bnh nh).

Ngoi La: ti Vit Nam Tn Chu cng ngoi, nhp Tn Chu cng d th vi vng sn; Kim a v kho ( pha ngoi cng Tn Chu Vit Nam, vo cng Tn Chu ly lm vng sn , ngy nay thuc ni no th khng kho cu c,) Xem , Vn L Thch ng v Vn L Trng Sa m ng T Tn cp ti khng phi l a im tng ng vi qun o Trng Sa ca Vit Nam. Li c im ng lu l c nhiu s d dt trong nhng li ch thch ca son gi cun Lng Chng Hi o Chm Kinh v nhng a im c lin quan ti vng qun o Hong Sa ca Vit Nam cng nh vng duyn hi Vit Nam v Chim Thnh, nh chng t nhng danh t ph nghi ( rt ng), v kho( khng kho cu c), v.vVy thit tng ta c th ta c quyn ngh rng l nhng li thiu ch xc ca nhng ngoi nhn bn sung ti nhng a im khng thuc v lnh th ca nc h.

Tuy nhin, chng ta cng phi tha nhn mt trong nhng nguyn nhn chnh yu, khin Trung Quc c thi s sng nh vy i vi lnh th Vit Nam, l vi iu bt hnh lch s xy ra cho dn tc Vit Nam thu xa. Dn tc Vit Nam tng b ngi Tu h trong hn 1000 nm, v chu nh hng ca h rt su xa v nhiu phng din. Ring r ng vn t ch Hn, ngay c sau khi dn tc Vit Nam ly li c nn t ch v chnh tr, vn c coi lm th ch ca Chnh ph dng li c dng bin son sch v, c bit l nhng sch v lch s a l Vit Nam . Mt kt qu l hu ht thy nhn danh, a danh Vit Nam, l nhng danh t ch Hn. Th ti mt s sch lch s a l Vit Nam u tin b tht truyn.

Nm 1075, vua L Nhn Tng c sai L Thng Kit v hnh th sng ni ca ba chu Ma linh, a L v B Chnh m Ch C, vua Chim Thnh dng cho vua L Thnh Tng nm 1069 chuc mng. Li n nhng nm 1172-1173, nhn mt cuc i tun quan st ni sng ng s, cng i sng ca nhn dn, vua L Anh Tng c ra lnh cho cc quan son bn a ca nc ta. Nhng chng may nhng ti liu trn nay khng tm thy u na. V i Trn ngoi cun An Nam Ch Lc ca L Tc trong cn c mt phn dnh cho a l chc cn c nhng cun a ch, hoc nhng cun Vit S chp v a l Vit Nam, nh Vit S Cng Mc , i Vit S K , nhng nhng cun ny cng nh nhiu cun khc hi th k 15 b qun Minh thu ly c, em v Kim Lng mt ri .

Mi ti i L, chng ta mi thy c quyn sch a l u tin ca ngi Vit Nam, l cun D a Ch hay An Nam V Cng ca Nguyn Tri. K n, theo i Vit S K Ton Th, vua L Thnh Tng c ra lnh cho cc quan trn th cc Tha tuyn, thn hnh khm xt sng ni him tr thuc a phng ca mi ngi v thnh bn v hai ln nh vua giao cho B H quy nh nhng chi tit do cc quan a phng tin dng lp thnh nhng a ca ton vn lnh th i Vit.

Nhng ti liu ny li cng b tht truyn, nhng rt may cn thy c mt cun Thin Nam Ch L Th ca B , tuy c son nn vo cui th k th17, nhng phn nhiu cn c vo nhng chi tit thu lm c hi cui th k th 15, khi vua L Thnh Tng thn chinh Chim Thnh .Ngoi cun a l ny ra, li phi k ti vi cun khc di thi L Trung Hng, v i Nguyn. Di i L Trung Hng, L Qu n (1726-1784) c son ra cun Ph Bin Tp Lc , gm 6 quyn, ta vit nm 1776, sch ny c ng soan ra khi lm Hip ng kinh l qun s hai o Thun Ha, Qung Nam. Nhng phi i ti triu Nguyn, sau khi thng nht c lnh th Vit Nam, mi c c nhng sch a l tng i y hn, nh Nht Thng a D Ch ca L Quang nh (1760-1813), Gia nh Thng Ch ca Trnh Hoi c (1765-1825), v nht l b i Nam Nht Thng Ch (1865-1882), v quyn Hong Vit a D Ch (1834) trch trong b Lch Triu Hin Chng Loi Ch ca Phan Huy Ch(1782-1840).

Nh c my cun ia l Vit Nam cn st li , chng ta hi vng c th khi phc c phn no s thc v nhiu a im thuc lnh th Vit Nam, trong c qun o Hong Sa v Trng Sa .

Trc ht lp lun bn di c d hiu hn, thit tng cn phi nhc nh li y nhng chng ng k tip trong cuc Nam tin ca dn tc Vit Nam, dc theo duyn hi t Bc ch Nam. Sau trn i thng qun Nam Hn trn sng Bch ng, dn Vit thot ly khi ch h ca ngi Tu. Tuy nhin vn vo mt v th cc k kh khn khi hnh trong cuc tranh sng. T phng Bc qun Tu lun lun gy hn, lm le thn tnh nc ta ln na, trong khi phng Nam dn tc Chim Thnh lp quc t th k th hai trn sut dc min duyn hi Trung b Vit Nam ngy nay cng lun lun nh ln bnh trng lnh th.Dn Vit b kt gia hai khi th nghch phi chin u bn b v anh dng t v v sinh tn. H chim Qung Bnh, Qung Tr hi th k II, Thun Ha hi th k th 14, Qung Nam, Qung Ngi, Bnh nh hi cui th k 15, Phan Rang, Phan Thit hi th k 17 v trong u th k 18 lm ch ton b t ai Thy Chn Lp tc l Nam Vit hin ti. Trong bn th k , h ln ln Vit ha c sut gii b bin Trung b v ng bng Nam b, cng nh thu xa dn Trung quc ng ha c Qung ng, Qung Ty. l ni v phng din lnh th Vit Nam c lin quan ti cuc Nam tin ca dn tc. V phng din lnh hi, cng cn thy vi di tch lch s ng k.

Nh ni qua bn trn, bin t o Hi Nam tr xung pha Nam sm c ngi Tu mnh danh l bin Nam Hi, cng c khi c bit xng l Trng Hi. K n bin Nam Hi c ngi Tu chia ra lm 2 hi vc mnh danh la Ty Dng v ng Dng. Tc truyn ng phn gii khi im o Ta-Tan (ng kinh tuyn 118 09) gn hi cng H Mn v mt im phn gii na vo mt ni mnh danh la Wen-Lai (ng kinh tuyn 114 56) , trn Ty hi ngn Borno. ng phn gii chy qua pha ng Pai-Hua (Pajajaran) Ty b Java( vo khong ng kinh tuyn 106 58). Ty Dng cng c mnh danh l Ty Nam Dng v bao qut nhng nc xa nh Giao Ch, Cao Min, Xim, M Lai, Qua-Oa v c n , Ba-T, - Rp, cn ng Dng thi gm c Nht Bn, Phi Lut Tn,i Loan, b bin pha ty borno v Java by gi. Ln ln c Ty Dng ln ng ng l phn bin Nam Hi c mnh danh l Nam Dng i t lnh hi Chim Thnh cho ti Java v pha Nam . S phn chia hi vc ca bin Nam Hi vn c ngi Tu bt u thc hin t cui i Nguyn, nhng n i Minh mi thc s ph thng nh chng t s tch Trnh Ha 7 ln h Ty Dng .n nm 1617 Trng Nhip c son mt cun sch nhan l ng Ty Dng Kho , trong s phn bit gia ng Dng v Ty Dng cng r rt hn . theo sch th s giao thng gia Trung quc v ng Nam phi theo hai con ng gi l ng Dng Chm L v Ty Dng Chm L . Nhng a im m ng Dng Chm L i qua l Molucca, Borno, qun o Phi Lut Tn v i Loan by gi, cn Ty Dng Chm L th i ti duyn hi n Chi na, qun o M-Lai, Sumatra v Java. K n i Thanh, Trn lun Qunh ,c son ra cun Hi quc vn kin lc (ch khng phi Hi Quc Kin Vn Lc nh ng T Tn chp sai). Trong cun ny c 2 danh xng mi xut hin l Nam dng v ng nam dng. Ring nc ta thi xa tng c mnh danh l nc Giao Ch bt chp s phn chia hi vc c on ca ngi Tu, chng c l phn bin Nam Hi thuc lnh hi pha bc Vit Nam by gi t bc v tuyn 20 n bc v tuyn 15, c mnh danh l Giao Ch Dng , danh xng ny cng thy c ghi trn bn ca Mao Khn ni trn. Mt chng c na l dn chng Vit Nam thng gi bin Nam Hi l bin ng, v l bin pha ng Vit Nam. Bi vy c nhng cu ca dao nh:

D trng xe ct b ng,Nhc lng m chng nn cng cn g.

Chnh trn bin ng t lu i thy ta lc qun o Hong Sa v qun o Trng Sa. Danh xng ca hai qun o ny chng phi l xa l g i vi nhn dn Vit Nam, nht l i vi c dn vng duyn hi Vit Nam. Thc th, theo s sch dn Vit nhng vng Qung Yn, Thanh Ha, Ngh An tng ni ting l nhng dn chi lnh ngh v to bo. Theo nh chp trong cun lch s bang giao gia Trung quc v Vit Nam, t th k 16 n th k 19 (Histoire des relations de la Chine avecl An-Nam Vit Namdu 16 au 19 sicle) ca G.Deveria (1880), th nhng ngi dn tng vt bin i v pha bc tm kim hi sn, mt s ngi li lm ngh hi khu, uy danh lng ly n c vng duyn hi trung quc nh Phc Kin, Qung ng, Giang T. Tha k truyn thng ca nhng dn chi Qung Yn, Thanh Ha, Ngh An, nhng dn chi Vit Nam t Qung Nam n H Tin cng thng vt bin trn ghe bu ti nhng hi o xa gn bt hi sm, bo ng, trai ngc v yn so.

Trong Ph Bin Tp Lc ca L Qu n, thy c chp nh sau:

ngoi ca bin ln v a phn x Yn Vnh, huyn Bnh Sn, ph Qung Ngha c mt hn ni mang tn l C Lao Tr.

ngoi ni C Lao Tr c o i Trng Sa. Ngy trc, ni y thng sn xut nhiu hi vt ch i bn cc ni, nn nh nc c thit lp mt i Hong Sa thu nhn cc hi vt. Ngi ta phi i ba ngy m mi n c o i Hong Sa y, nh th l o i Hong Sa gn n x Bc Hi.

Cc ca bin Tn quan, Thi ph, Nc Trm, Nc Man thuc ph Qui Nhn c nhiu hn sn o, trong c nhiu t chim yn, nn nh nc thit lp mt i Thanh Chu i ly yn so ( t chim yn).

ngoi bin Dinh thuc ph Bnh Thun, c hn ni c gi l C Lao Ph Qu, chiu rng chng vi ba dm, cng c nhiu yn so.

Ra pha ngoi C Lao Ph Qu, c mt hn ni tn l C lao Phng . Ngy trc c nhiu ha vt ca bin y nn nh nc lp ra i Hi Mn i ly cc ha vt y.

Cng quyn II, Phu Bin Tp lc, li thy c hai on nh sau: X Yn Vnh, thuc huyn Bnh Sn, ph Qung Ngha gn bi bin, v hng ng Bc c nhiu o v c nhiu ni linh tinh, hn 130 nh. T trn khong ni ra n bin cch nhau c ch, hoc mt ngy ng, hoc my trng canh. Trn cc ngn ni, thnh thong c sui nc ngt. trong cc hn o c bn ct vng, chiu di c chng hn 30 dm, bng phng v rng ln, nc trong veo nhn sut y. bn cc hn o c v s t yn (yn so), cn cc th chim th k c hng nghn,hng vn con, h thy ngi chng vn c u chung quanh ngi, ch khng h trnh n.

Bi bin Hong Sa gn a phn ph Lin Chu, thuc tnh Hi Nam bn Tu. Nhng ngi nc ta i thuyn i khi c gp nhng thuyn nh c ca ngi Bc quc( tc Trung quc) ngoi bin.

Gia bin c, ngi hai nc hi han nhau, ngi ta thng thy chnh vin ng quan huyn Vn Xng, thuc Qunh Chu tra xt nhng ngi Thun Ha i bin, v trong cng vn vin quan y : Nm th 18, nin hiu Cn Long 10 tn qun nhn x Yn Bnh, trong i Ct Lim thuc huyn Chng Ngha ph Qung Ngha , nc Yn Nam ngy 7 i ra Vn L Trung Sa lm nht cc hi vt. 8 tn trong bn y ln b bin tm lm cc hi vt, cn 2 tn li coi gi thuyn. V mt trn cung phong thi mnh lm t neo thuyn, nn 2 tn y b tri dt vo cng Thanh Lan (bn Tu) ,Vin quan tra xet ch thc, nn cho p tng 2 tn ny tr v nguyn qun.

Trong 3 on va trch dn ra bn trn, c my im sau ng c lu :

1) L Qu n cho ta bit thi ng lu h Nguyn c thit lp nhng i Hong Sa, Thanh Chu, Hi Mn, gm c nhng dn chi lnh ngh, thuc cc ph Qung Ngha , Bnh Thun thu nhn cc hi vt.

2) Nhng danh xng nh Trng Sa , i Trng Sa , Hong Sa v Vn L Trng Sa thy c dng .

Ring 2 danh xng Trng Sa v Hong Sa li thy c trong mt s liu xa hn c Ph Bin Tp Lc, v thay v hnh thc ch Hn Hong Sa thy cung danh xng di hnh thc ch Nm bi ct vng. Di y l on trch t s liu .

Hi trung hu nht Trng Sa,danh Bi ct vng c trng t bch l, khot nh thp l, trc lp hi trung. T i Chim hi mn, ch sa - vinh mn, mi ty-nam phong , tc ch quc thng bc ni hnh phiu bc ti th; ng bc phong,ngoi hnh dic phiu bt ti th, tnh giai c t. Ha vt cc tr k x. Nguyn th mi nin qu ng nguyt tr thuyn thp bt chch, lai th th ha, a c kim ngn tin t sung n ng vt. T i chim mn vit hi ch th nht nht bn.T Sa k mn ch th bn nht.K trng sa x dic hu i mi.

Ngha l :

Gia bin c mt di ct di, gi l Bi ct vng, di 400 dm, rng 20 dm; ng dng gia bin.T ca bin i chim n ca Sa Vinh, mi ln c gi Ty Nam th thng thuyn chy ngoi cng tri dt y, gi ng bc th thng thuyn chy ngoi cng tri dt y, u cng cht i ht c. Hng ha th u ni . H Nguyn mi nm vo thng cui ma ng a 18 chic thuyn n y ly hng ha, c phn nhiu l vng bc, tin t sng n.T ca i Chim vt bin n y th phi mt ngy ri .T ca Sa K n y th phi na ngy. Ch bi ct di y cng c i mi. (Hng c bn , T sch Vin Kho c s III, Sign 1962).

Cn v danh xng Vn L Trng Sa,tuy khng thy c trong Hng c bn ,nhng chc chn l danh xng phi c vo thi ri .Chng c l thy c trong Ph Bin Tp Lc. K n trong i Nam Nht Thng Ch quyn 6 v tnh Qung Ngi, cng c chp nh sau v Vn L Trng Sa : pha ng C Lao R. T bin Sa K chy ghe ra khi, thun gi th 3,4 ngy n. Trn o c cc ni la lit trn 130 hn, cch nhau 1 ngy ng, hoc trong vi canh. Trong bi c o Hong Sa (ct vng) ko di khng bit my ngn dm, tc danh l Vn L Trng Sa ( xin lu ti 2 ch tc danh).

My d kin trn cho php ta kt lun nh sau v thc ti lch s ca hai qun o Hong Sa, Trng Sa.

a) Tr nht t th k 15 n th k th 17, Vit Nam thy ni ti bi ct vng, nht danh l bi ct di mun dm ( Vn L Trng Sa). C im ng lu l trong cun Ch Nam Chnh Php vo u th k th 18 cng c ni ti danh xng Vn L Trng Sa. Mt khc rt c th Thin L Trng Sa c ni ti trong Ch Phin Ch ca Triu Nh Qut i Tng cng l mt vi Vn L Trng Sa, v li l mt chng c na c th suy lun rng, t lu trc th k th 15, qun o Hong Sa thuc lnh hi Vit Nam ri.

b) Tuy trong Hng c bn , khng thy xc nh v tr a l ca qun o Trng Sa, nhng danh xng Trng Sa thy c dng ch nhng bi ct trn t lin vng duyn hi Trung Vit cng nh nhng bi ct ngoi khi bin ng thuc lnh hi ca Chim Thnh trc.

c) Nh trn ni ti, Hng c bn vn cn c vo nhng ti liu a l thu nhp c trong cuc thn chinh Chim Thnh ca L Thnh Tng. Bi vy chc chn l danh xng Trng Sa c L Thnh Tng t ra hoc s dng vo cui th k th 15, sau khi h lnh cho th t Nguyn V phc ha bn v ni sng nc Chim Thnh dng ln ngi duyt lm ( Ph Bin Tp lc quyn I). Danh xng ch Nm bi ct vng li cho php ta ngh rng ng thi vi danh xng Trng Sa, cng c danh xng ch Nm bi ct di, m theo li pht m ting Vit trong cun An Nam Di Dch Ng hi th k 15 phi c l Bi Ct Yi.

d) Trc khi thuc v lnh hi Vit Naml tt nhin hai qun o Hong Sa v Trng Sa phi mang mt tn Chm nh c th chng t nhng a danh Chm A maravati, Kuthara,Pnduranga, tng ng vi nhng a danh Vit Nam Qung Nam, Nha Trang v Phan Rang thay th cho nhng a danh Chm trn. Danh xng Chm n trc danh xng bi ct di, Trng Sa ca Vit Nam l danh xng Chm Pulau, danh xng ny cng c Vit ha thanh danh xng C Lao m ta cn thy c dng trong o danh C Lao Chm theo i Nam Nht Thng Ch quyn 5 v tnh Qung Nam li c i danh vn tt l C Lao, cng cc o danh khc nh C Lao Bo Bai, C Lao R, C Lao Poula Gambir, C Lao Cecir de Terre,C Lao Hon (Poulo), Cecir de M,v.v Vy ngay t th k 15, Trng Sa c nhng danh xng Trng Sa, Bi ct da(Yi), C Lao ct di c ty tin dng ln cho nhau ni ca ming dn chng duyn hi Trung Vit.

S th rnh rnh nh th m ng T Tn li c khng khng cho rng Trng Sa thuc v lnh th Trung quc t lu i. Trc ng T Tn, trong bi nhan : Ng quc Nam Sa qun o ch ch quyn bt dung xm phm ca Thiu Tun Chinh ng ti trong Nhn Dn Nht bo s ngy 5-6-1956, cng thy c ch trng tng t nh vy. Theo k gi ,Nam Sa vn c mnh danh trong s tch Trung Quc t trc ti nay di danh xng on Sa qun tiu v tng c ng dn Trung quc theo nh k ti bt c, cng thu lm hi sn, li c ngi n c tr na. Nguyn vn on trn nh sau:

[ ] Rt tic l khng c li ch dn nn khng r ch trng trn cn c vo s tch no ca Trung Quc, nhng c mt s kin khng ai ph nh c l qun o Trng Sa ngy nay ta lc mt v tr gn vi Phi Lut Tn v Vit Nam hn l vi Trung Quc.

V li, d cho l Trng Sa v c Hong Sa khng th hon ton thuc v lnh hi ca Chim Thnh i na, th vn cn mt s kin khng sao ph nhn c l nhng mi lin h lch s ca 2 qun o trn i vi Chim Thnh. Thc th Chim Thnh vn l mt nc ngho nn nhng c v tr a l vo ng ba nhng hi l trng yu ca Vin ng, v l mt dn tc thch bin v gii ngh i bin nn tng lm giu c bng hi thng v c bng hi khu na. c bit t th k th VII n th k th X, dn ny kim sot c khng nhng ngh bun bn hung liu gia Nam Dng v Trung Quc, li c ngh bun bn t la, cng bng ng bin, gia Trung Quc i ng v Vng quc -Rp Abbasides tr v Bagdad t nm 762 n mi nm 1258. Ngoi ra, h tng xut cng sang Tu v nhiu nc -Rp nhng th sn ca nc h nh ng voi v g trm hng. Trong nhng chuyn i bun trn ng bin, tt nhin h s khng th khng qua vng Hong Sa v Trng Sa c. Vy hai qun o ny, l hai c a kinh t ca dn Chm trc khi thuc v ch quyn ca Vit Nam.

e) Ring v Trng Sa, sau khi c sp nhp vo lnh th Vit Nam tr nht t th k th 15 nh va ni ti bn trn, c t tn ch l Trng Sa, trong khi tn Nm l C Lao ct di( yi) vn c thng dng ca ming dn chi vng duyn hi Trung Vit.

K n, di triu Nguyn, trnh khi c s ln ln gia danh xng Vn L Trng Sa vn c p dng t lu v trc cho qun o Hong Sa, danh xng Hong Sa nht danh l bi ct vng c dnh ring cho qun o Hong Sa, cn danh xng Vn L Trng Sa ch c dng ring cho nhng hn o xa v pha Nam qun o Hong Sa, tc l qun o Trng Sa ngy nay. V tr Nam Bc i nhau ca 2 qun o Hong Sa v Trng Sa li c ghi r trn i Nam Nht Thng ton Ring v qun o Hong Sa, li c thng nhn B o Nha mnh danh cho l qun o Ilhas do Paracel (Paracel).Paracel c ngha l ngm(m tiu) v danh xng ny thy xut hin ln u tin trn mt bn Bn o ng Dng do anh em Van Langen,ngi Ha Lan n hnh nm 1959 v c v nn nh nhng ti liu ca ngi B o Nha ni gt nh hng hi tr danh Vasco do Gana, l ngi u tin phong thm him c ng bin i n- (1498).

K n, ngi Php li dng danh xng Paracel phin m t ting B o Nha ra ch qun o Hong Sa ca Vit Nam. Trong cun Mmoire sur la Cochinchine dont le Souverain porte aujourdhui le titre dEmpereur comprend la Cochinchine proprement dite, le Tonkin.. quelques iles habites peu loignes de la cte et larchipel des Paracels, ngha l x Giao Ch China m Quc vng nay xng hiu gm c chnh x Giao Ch Chi Na; Bc H; vi hn o dn c tha tht cch b bin khng xa cho lm v qun o Paracels.

Trong cun Univers, histoire et description de tous les peuples, de leurs religions, moeurs et coutumes (1833). Gim Mc Taberd cng c ghi r nh sau : Nous nentrerons pas dans lenumration des principales iles dpendantes de la Cochinchine. Nous ferons seulement observer que depuis de 34 ans larchipel des Paracels nomm par les Annamies Ct Vng ou Hong Sa (Sable jaune) vritable labyrinthe de petis ilots de rocs et de bancs de sable justement redout s des naviga-teur a t occup p les Conchinchinois, ngha l: Chng ti khng i vo vic lit k nhng hn o chnh yu ca x Giao Ch Chi Na. Chng ti ch xin lu rng t hn 34 nm nay, qun o Paracels m ngi Vit gi l Ct Vng (Hong Sa) gm rt nhiu hn, o chng cht vi nhau, lm chm nhng nh ln gia nhng bi ct c ngi Vit x ng Trong chim c, khin nhng k i bin phi kinh s.

Trong hai on vn Php trch dn bn trn, c vi im ng ch .

a) Mt l danh xng B o Nha Parcel (Pracel) v danh xng Php Paracels ng ngha vi danh xng ngi Tu nh Thch ng ngha l bc , bc tng, b cao bng . Do ngha , c th suy ra rng thng nhn ngi ngoi quc thu xa gm c ngi Tu, ngi B o Nha, ngi Ha Lan, ngi Php,.v.v.. tng c nhng kinh nghim y lo ngi i vi qun o Hong Sa ca Vit Nam.

Tu b ca h vn l nhng chuyn thuyn ln hoc tu ln c cht st nn h rt s phi qua vng Hong Sa l ni tc truyn c nhiu cht thch li l ni c nhiu ngm mc di mt bin thuyn tu l va phi l v. Bi vy ngi tu mi c cu Thng ph Tht chu h ph Cn Ln, ngha l trn th s Tht Chu di th s Cn Ln hoc Kh ph Tht Chu, hi ph Cn Ln ngha l i th s Tht Chu v th s Cn Ln. Tri li, dn Vit Nam min duyn hi Trung Vit nh ni trn thng vt bin trn nhng chic ghe bu nn khng h s hi i vi Hong Sa v Trng Sa nh chng t danh xng lu i ca qun o ny m h ch coi l nhng bi ct vng v ct di.

b) im na ng ch l nhng s kin c lin quan n ngi B o Nha, Ha Lan v Php t th k 16 chng t l c lai ngi Tu khng h c nm c c quyn hng hi trn bin h mnh danh l bin Nam Hi. nh rng t th k 12 ngh hng hi ca h tin b nhiu nh v h bt u bit ng dng Kim Ch nam vo vic hng hi nhng theo nhiu s gia c uy tn thi ngi Rp thc hin c s ng dng t lu trc ngi Tu. Thc th tuy ngi Tu bit ch ra xe ch nam t i nh Chu nhng theo s kho cu ca J. Chalmers trong Trung Quc tp ch (China Review, XIX, 52-54) thi s pht minh th xe khng tt nhin dn n s ng thi pht minh la bn hng hi. Mt khc, s liu u tin c ni ti ngi Tu vt bin Nam Hi l cun Pht quc K chp truyn Php Hin hi u th k th 5 chu du trong 15 nm qua nhiu x trung su tm ti liu v Pht Gio. Lc ra i, v cao tng ny i ng b nhng khi n tr v Trung Quc i ng bin trn mt chic thuyn ln khng phi ca ngi Tu. S d nh vy l v ngh hi thng trn bin Nam Hi sm tr nn c quyn ca ngi Rp. Hi Gio thy c du nhp vo a ht Qung ng trong khong t nm 618 n nm 626 v ng thi cng thy c nhiu c dn Rp v Ba T trong m kiu dn ngoi quc ti . Hot ng mu dch trn bin ng Hi (Nam Hi) ca ngi Rp cng c xc nhn trong nhng tp du k u tin ca ngi Rp hi th k th 9 nh tp k s ch bin nhan Rp l Salsalat altewarykh v c trong nhiu cun a ch Tu i Tng nh cun Lnh Ngoi i p ca Chu Kh Phi v cun Ch Phin Ch ca Triu Nh Qut. Ring trong cun trn, c chp rng ngh bun ng thi trn bin Nam Hi hon ton trong tay thng nhn ngi Rp cng nhiu ngi x khc m h Chu mnh danh l Phin Thng v Ngoi Di .

Trong nhng ngi Ngoi Di ny, c ngi n ng c chng ta c bit ch ti, v l h tng c quan h mt thit vi lch s c i Vit Nam. Bn trn c cp ti vic Php Hin p thuyn n tr v Trung Quc. Nhng Php Hin ch l ngi Trung Quc u tin, ch khng phi l ngi u tin vt bin ng Hi t n sang Tu. Trc Php Hin c kh nhiu tng s Pht Gio t n ti Giao Ch hong dng o Pht. Di y chng ti xin dn ra vi chng c.

Theo La Hng Lm, son gi cun ng i Qung Chu Quang Hiu t d Trung n giao thng chi quan h (1960) thi trong thi gian ngt mt nghn nm t u i Hn ti cui i ng. Pht Gio n v ngh thut n tng c du nhp vo Trung Quc qua bn con ng chnh l con ng n Hong , con ng Vnh Xng , con ng Giao Qung v con ng Thanh Chu . Sm t i Ty Hn vng Giao Qung v n tng c s giao thng vi nhau bng thng thuyn n v nh thy chp trong sch Hn Th ca Ban C, nhng thng thuyn ny thng c cp bn bin gii Nht Nam v T Vn thuc chu Hp ph l hai a im ti Giao Chu. n i Hn Linh , Pht Gio rt thnh hnh Giao Chu khng nhng v phng din l bi nhng c v phng din phin dch kinh in Pht Gio. K ti i Tam Quc, nh Ng chia Giao Chu nht danh l Nam Giao ra lm i, Giao Chu vi tr s Long Bin v Qung Chu vi tr s Phin Ngung. Con ng Giao-Qung c tn t .

ng thi v tr ca Qung ng tr nn trng yu hn xa nh v s tng gia hot ng hi thng v cng v Thng Ng v Qung Tn khng cn l nhng trung tm chnh tr nh trc na. Mt kt qu l Phin Ngung dn dn bin thnh trung tm truyn b Pht Gio ch yu. Chng c l cha Vng Vin t (nay l Quang Hiu t ) c chnh thc thnh lp di i ng Tn.

Nhng s kin lch s lin quan n s giao thng bng ng bin gia Trung Quc v n nh va dn ra bn trn li thy c chp trong cun Trung n Pht Gio giao thng s ca Tiu Sn, Thch ng S (1968).

T u Cng Nguyn, mi s giao vng gia Trung Quc v hi ngoi u ly Giao Ch lm chung im ri t chuyn ti Giao chu (huyn Thng Ng, tnh Qung Ty ngy nay). Sau khi vua V nh Hn bnh xong Nam Vit, t ra chn qun Nam Hi, Thng Ng, Hp Ph, Ut Lm, Chu Nhai, m Nh, Giao Ch, Cu Chn v Nht Nam, Giao Ch, tr nn v cng trng yu. Nhng n th k th by, Giao Chu b Qung Chu ot mt u th, v n th k th chn ngi i-thc tc l ngi Rp ngy nay cng n cp bn Qung Chu. T nm 968 tr i sau khi Vit Nam ginh li c nn c lp, Qung Chu thay th Giao Ch lm chung im cho s giao vng Trung n. Hp ph lm mn h cho s giao thng Trung Ngoi bng ng bin trong thi k Hn-ng nhng t ng-Tng tr i thng nhn ngoi quc u ly Qung ph lm mn h. Ring thng nhn Rp li tn xng Qung ph l Tn Khi Lan ( Sirkalan) ng l t ca i Trung Quc.

Tip theo 2 ti liu trn ca hai hc gi Trung Quc, thit tng cng nn trch dn ra y my giai on sau trch mt cun sch kho cu v lch s Pht Gio Vit Nam ca ngi nc mnh, cun Vit Nam Pht Gio Trung Hoa i Hn cn c mt trung tm Pht Gio rt quan trng khc Giao Ch tc Vit Nam by gi, l trung tm Luy Lu; Luy Lu l tr s ca Giao Ch thuc ph Thun Thnh, tnh Bc Ninh ngy nay.

Trung tm Luy Lu c hnh thnh do s ving thm ca nhng tng s n-. Cc v tng s ny n Vit Nam bng ng bin, theo cc thuyn bun ngi n. Nhng trc khi cc v tng s n ti Vit Nam cc thng gia n cng ti Vit Nam ri v cng mang theo sinh hot Pht Gio ti x ta. Hi by gi (u k nguyn) n c lin h trc tip vi Trung ng v gin tip vi cc nc vng a Trung Hi. Quc La M tiu th rt nhiu vng, la, hng liu, trm, qu, tiu, ng voi, chu ngc. c hng ha cung cp cho th trng y, cc thng gia n dong thuyn i mi v Vin ng. Nhng thng thuyn ny theo gi ma Ty Nam i v ng Nam ti b bin M Lai; Ph Nam v Giao Ch. Thng gia n phi li y cho n nm ti, ch gi ma ng Bc tr v n ...........................

Trong cc chuyn i xa hng nm vi nhiu thng lnh nh trn bin c nh th, cc thng gia n cng th cng v cu nguyn cc c Pht v cc v B Tt h tr cho tri yn bin lng v mi s yn lnh. Cc thng thuyn ny nh c Quan m (Avalokitesvara) v c Nhin ng (Dipankara) c ni ting l nhng v che ch cho cho thy th c an lnh ngoi bin khi. Cng nh trong mc ch cu nguyn v cng dng tam bo, h thnh theo thng thuyn mt v tng s. Chnh nhng tng s i theo thng thuyn ny s lp nn mt trung tm Pht Gio Luy Lu ti Giao Ch. (Nguyn Lang, Vit Nam Pht Gio s lun. L Bi, Salgon, 1974, trang 15-16).

Xem , t u Cng Nguyn cho ti khong th k th 12, s giao thng trn bin ng Hi do ngi Rp, Ba T v n chia nhau thao tng. Ngi Tu ch c mt kin thc m h v nhng th th sn c chuyn ch bng ng bin ti Trung Quc bn , thm ch trong s sch ca h t cui th k th t cho ti u th k th by nh Tng Th, Ngy Th v Ty Th, thng thy c nhiu iu chp sai. T d nhng th sn cc x n Chi Na, n , Rp v c ng hi ngn Phi Chu li b chp ln l nhng th sn ca Ba T. S d nh vy c l l v i a s thng nhn ngoi quc ng thi em cc th sn ti, ti bun Trung Quc l ngi nc ny. Tm li ngi Ba T, Rp, n v n c ngi Hy Lp v La M sm bit v nc Tu hn l ngi Tu bit v x s ca nhng ngi y. n i Minh v i Thanh mi thy xut hin nhiu sch hng hi Ty Dng Phin Quc Ch ca Cng Trn (1434) nh nhng cun Doanh Nhai Thng Lm ca M Hoan (1436), Tinh Sai Thng Lm ca Ph Tn (1436), Ty Dng Triu Cng in Lc ca Hong Tnh Tng (1520), Tr Hi Bin ca Trnh Nhc Tng (1562), ng Ty Dng Kho ca Chng Nhip (1618), Ch Nam Chnh Php, V Danh (cui i Khang Hi), Thun Phong Tng Tng, V Danh (1620), V B Ch ca Mao Nguyn Nghi (1621), Hi Quc Vn Kin Lc ca Trn Lun Qunh (1744), V B B ca Thi Vnh (1800), Hi Vn Yu Lc cng ca Thi Vnh ,.v..

Phn nhiu nhng sch a ch v hng hi trn c son ra theo phng php ca son gi cun ng Ty Dng Kho, ngha l c son ra vi nhng iu hi nhng khch vin dng gp c bn tu m bit c. Bi vy, trong thy c kh nhiu sai lm, mt khc, ngi Tu vn c ci sinh t tn Tu cho a im cc x khc sao cho tn c mt ngha i vi h. T d trn bn ca Mao Khn Kuala Lumpur c mnh danh Ket Lung Po ngha l Bn Ct Long, C Lao R, c gi l Wai lo Shan (Ngoi La Sn), o Hn Ln (12 10`, Bc v tuyn) ngoi khi Trung Vit c c t tn l Lo Han hsu ( La Hn D), Singapore. Mt t d in hnh v s lm dng tn Tu ch a im ngoi quc l Panrang (nay l Phan Rang) mt x Chm xa d c ngi Tu t cho t nht l chn tn Tu trong thng dng nht l Pin t`ung lung thy trong cun Ch Phin Ch ca Triu Nh Qut.

Hai nhn xt a ra bn trn cng my t d va vin dn khin ngi ta phi hoi nghi v ci danh xng ca o Y-tu-A-ba m ng T Tn cho l phin m th ng dn Qunh Nhai ra. D sao, Y-tu-A-ba chc chn l tn phin m mt th ting khng phi l ting Tu, nn khng c Trung Cng gi li.

Mt khc o danh Y-tu-A-ba cng mi o danh khc nh Thch ng, Vn L Thch ng, on Sa Qun Tiu,..v.v..ngi Tu t t tn cho Bi Ct Vng v Bi Ct di mun dm ca Vit Nam ch l nhng tn do h t ra tin nhn nh v tr nhng o trn bn hng hi ca h, nhng khi phi qua nhng ni m thi ch u phi l nhng yu t quyt nh kh d bin minh c cho ch quyn ca Trung Quc. V ci t tp Tu-ha a danh cng nh o danh ca Vit Nam, thit tng cng nn dn thm ra y mt tang chng c th na nh sau : Ca Bn cng gi l ca Bng l ca mt ci lch bin lng Du Xuyn, ph Tnh-gia, tnh Thanh-ha. ng ch ca Bn ny nhn ra, thy c nhiu hn ni xanh xanh, vi-vi mc ngoi khi trong s c hai hn ln hn c l hn Bin v hn Bng. Hn Bin gn ca bin hn, cn hn Bng th xa t lin, s d c tn nh vy l v hnh th vung di nh mt ci bng. Chung quanh hn Bng c rt nhiu ni nh la-lit tc gi l hn i, hn Nn, hn Bung, v.v Theo trong sch chp th nhng hn ni chung quanh hn Bng, hn th ta nh hnh ngi, hn th nh ngi cp trp, hn th nh ngi cp sch, hn th nh hnh cy n, ngi bn th gi l ch hc-tr hp li m hc.

Nh Minh k hn Bng l mt trong s 21 ngn danh sn ca nc Nam sai ngi v bn em v. Nh Thanh th gi mt nhm nhng hn o y l Thp bt m. Mc du b t tn Tu nh vy, nhng hn o chung quanh hn Bng khng v th m khng thuc lnh th Vit Nam na. Tri li, dn chng Vit Nam khng h ti tn ngoi lai Thp bt m ca nh Thanh t t ra na m ch thng bit n nhng danh xng Vit Nam hn Bng, hn Tr cng nh h ch thng bit n nhng danh xng nm Bi Ct Vng, Bi Ct Di ca hai qun o Hong Sa v Trng Sa. C l v nhn thy lun c ly tn tu t cho t Vit qu yu km nn ng Chu Kit tc gi bi Nam Sa qun o ha ng, Ty, Trung Sa qun o nht hng th Trung Quc ch lnh th, ng ti trong Quang Minh Nht bo s ra ngy 7-6-1956 c a ra mt lun c khc c thot nghe c v l chng c lch s hn. Trc ht, k gi ny dn ra mt on nh sau cun Ty Dng triu cng in lc [ ( ) ] ngha l Nam o li i 40 canh na (nguyn ch 60 dm l 1 canh) thi n c Tr Sn, li i 10 canh na thi thy Thng Tho D, i ti c Ngoi La Sn, li i 7 canh na thi n Thu Dng d, i trm dm v pha ng- bc x l ca bin ln gi l Tn chu cng. i b mt trm dm v pha Ty Nam hi cng ny thi l thnh ca nh Vua, gi l Chim thnh, chng cht lm nn, bn phng c cng, cng li c phng v. K n, h Chu ch thch nh sau: Nam o l o Nam o vo ni giao gii hi ngn hai tnh Phc-Kin v Qung-ng; i khi hai nghn bn trm dm v pha Ty Nam thi ti c Tr Sn. c chng hn su trm dm tt c thi ng l v tr o V c thuc Ty-Sa qun o. Li i v pha Nam su trm dm thi thy Thng tho d. c chng mt trm tm mi dm tt c, thi l mt hn o nh ngoi hi ngn Trung B Vit Nam ngy nay. Hn o gi l Ngoi la Sn tc l C Lao R ca Vit Nam hin ti. Li i bn trm hai mi dm v pha Ty Nam, thi n Thu dng d. c chng mt trm mi dm na , theo s kho chng ca cc nh S a hc Trung Quc v ngoi quc, thi ng o Pulo Gambier ca Vit Nam ngy nay. Cn ni gi l Tn chu Cng tc l Qui Nhn ca Vit nam hi th k 15 vn l quc Chim thnh v nay Bnh nh ca Vit Nam. Nm xa, Trnh Ha by ln xung Ty dng, i lnh hai vn by nghn s tt thuyn ln su mi hai c, xut pht t Trung Quc, n Chim thnh l quc gia c cp bn u tin v trc , th tt phi qua Ty Sa v Trung Sa qun o. Xem bit nc ta (tc l Trung Quc) ngay t s k th k 15 sm chim lnh Ty Sa v Trung Sa qun o ri. Cn v Nam Sa qun o, thi mun ti T lc Quc (nay l o T lc ca Phi-lut-Tn) v Bc-n-quc (nay tc l Gia-l-ma-inh ca Anh--n-xi-a), tt nhin phi qua nh ghi chp trn bn hng hi ca Trnh-Ha. Li na ngi nc ta (tc Trung Quc) di dn n Nam dng tt nhin phi ly Nam Sa qun o lm mt trm trung gian v trn thc t sm chim-hu v khai-ph. Nguyn vn on trn nh sau: C Lao R Pulo Gambier 15 15 ( ) ( ) ;

on trch lc Ty Dng Triu Cng in Lc cng li ch thch, hay ni cho ng s thc hn, li gii thch ch quan v on , tri hn dng ca ng Chu Kit, khng chng minh c ch quyn ca Vit Nam i vi hai qun o Hong Sa v Trng Sa ca Vit Nam. Thc t, my cu trong sch trn do k gi h Chu dn ra u c cp n nhng o-d m ngy nay Trung Quc t tn cho Ty Sa v Nam Sa qun o. Cn nhng chi tit v v tr a l ca o V c, o Pulo Gambir v ca Nam Sa qun o chng qua l do ng ta phng on ra m thm tht vo m thi.

V li, cun Ty Dng Triu Cng in Lc ca Hong Tinh Tng phn nhiu phng on theo cun Doanh Nhai Thng Lm ca M Hoan m ring nhng iu ghi chp v Chim thnh, M Hoan t ra khng c ch xc bng Ph Tn son gi cun Tinh Sai Thng Lm. Mt khc, c l v qu tn sng uy tn ca M Hoan ngi ba ln c theo Trnh Ha xung Ty Dng, nn qun phc mnh l k gi mt nc t xng l x-hi ch ngha, ng Chu Kit hng say nhc nh ti th on xm lc ca Thi Gim h Trnh ca nh Minh i vi Chim Thnh, li qu quyt cho l nh ci th on m Trung Quc sm chim lnh c Ty Sa v Trung Sa qun o ngay t s k th k 15 ri.

Chng bit ng ta cn c vo s tch no m dm dng ng ln cu chuyn nh vy. Theo nh ng ta cho bit, thi Trnh Ha nhn by ln xung Ty Dng chim lnh Ty Sa v Trung Sa qun o ca Chim Thnh, nhng ng khng ni r l ln no trong by ln . Cng may l ng cho vi chi tit khc kh d gip ta suy lun ra im c. Nhng chi tit y l s s tt v s tu b do Trnh Ha i lnh ln no , gm c hai vn by nghn s tt v su mi hai chic tu ln. Nh v cng trnh kho cu ca cc s gia c uy tn nh Rockhill, Duyvendak v Pelliot, ngy nay ta c th bit c s s tt v s tu b c Trnh Ha huy ng mi ln trong by ln xung Ty Dng nh sau: ln th nht (1405-7) c 27.870 ngi, 311 chic tu v 62 bo thuyn tc l thuyn dng ring chuyn ch chu bu; ln th hai (1407-9) c 240 chic tu nhng khng r bao nhiu s tt; ln th ba (1409-11) c 30.000 s tt v 48 chic tu; ln th t (1413-15) c 28.560 s tt v 63 chic tu; ln th nm (1417-19) khng r c bao nhiu s tt v tu; ln th su (1421-2) c 41 tu v khng r c bao nhiu s tt; ln th by (1931-3) c 27.550 v hn 100 chic tu. Nay nu so snh s s tt v s tu ca ng Chu Kit dn ra vi s s tt v s tu ca mi ln Trnh Ha xung Ty Dng nh va k ra, thi c th phng on c rng ng Chu Kit mun ni ti ln th t Trnh Ha xung Ty Dng, v nhng con s ng cho bit gn bng vi s s tt v s tu ln ny. ng thi, li c th phng on ra c rng s chim lnh Ty Sa v Trung Sa qun o, nu qu c s chim lnh , xy ra vo nm 1413. Nhng c li s ta v s Chm khng h thy c s kin nh th vo nm c. Thc t, t nm 1368 l nm nh Minh ln ngi, vua Chim Thnh l Ch Bng Nga kt lin vi triu nh nh Minh rt thn, thng vu co vi triu Minh l nc ta c tn cng mi t Chim. S thc th chnh l Ch Bng Nga, ngay t nm tc v (1360), bt u gy hn vi ta. Nm 1361, qun Chm ln bn L (B Trch) cp ph chu thnh tn st dn chng . Nm 1365, gia ngy Tt, qun Chm tn cng B dng (Ha Chu), cp n b con gi nc ta em i. Nm 1366, qun Chm li tn cng nhng b qun ta phn cng phi chy tn lon. Nm 1371, Ch Bng Nga ch huy mt i chin thuyn lt vo ca i An ri t tin ln th Thng Long. Nm 1376, qun Chm li nh ph Ha Chu , Vua Trn Du Tn bn quyt nh thn chinh i tiu pht Chim Thnh. u nm 1377, qun ta tin nh ca Th Ni (Qui Nhn) ly c my n ri ko n th ca Chim Thnh, nhng vua Du Tn khinh sut h lnh tin qun m chng cho thm thnh a th trc, nn i qun ta sa c cht trn kh nhiu v b tan v. Du Tn cng b t trn. Qun Chim tha thng, tn cng ra Bc, i vo ca Thn Ph (thuc huyn Yn M, Ninh Bnh), ti th cp ph trong mt ngy ri theo ng sng ln cp ph Thng Long ln na. Nm 1380 qun Chim Thnh li m qun Thun Ha, t Ngh An nh ln Thanh Ha, nh tin thng ln Thng Long. Nm 1382, Ch Bng Nga li tn cng min Thanh Ha, nhng b qun ta nh ui ti tn Ngh An. Nm 1383, Ch Bng Nga khng vt qua trn tuyn ca ta Thanh Ha, bn tn cng ln pha Bc Thng Long (min Sn Ty) n mi u nm 1384 mi rt i. Nm 1389, Ch Bng Nga li tn cng Thanh Ha. Qun ta i bi, qun Chm tin ln, Kinh Thnh sp b tn ph th may sao Ch Bng Nga b trng n t trn. Thng-tng ca Ch Bng Nga l La-Khi rt qun v nc v cp ly ngi. nc ta, L Qu-Ly mu thon-ot nh Trn, ln ngi vua ri chnh n binh b nh Chim Thnh. Nm 1402 Qu Ly chim c ca Chim Thnh mt t t na Qung Nam, Qung-Ngha nhng cha kp t chc cho chc chn th b nh Minh ly c l mun khi phc nh Trn, dc ton lc xung nh, chim ot ht nc ta (1413). Qun Chim Thnh li tha c tin ln st bin cnh Ha-Chu.

Vy trong lch s Chim Thnh cng nh trong lch s Vit Nam vo cui th k th 14 v u th k th 15 khng h thy u c chp n vic nh Minh chim c Ty Sa v Nam Sa qun o. D c s chim lnh vo s k th k 15 nh ng Chu Kit xc nhn bn trn, ng thi khng th ph nhn c s kin lch s xy ra vo nm 1470 l nm L Thnh Tn bnh nh c Chim Thnh. Sau khi phi s gi sang Tu bo tin cho triu Minh rng qun ta sp tn cng Chim Thnh chm dt cc v cp ph ca qun Chim, ngy 9-11-1470, vua L Thnh Tng h mt bi chiu di cho dn Chim, trong kt ti Chim-Thnh vu co cho i-Vit vi nh Minh tip s thn i-Vit khng c chu o, git vua c lp vua mi, li kt ti qun Chim qu tn c vi dn chng i-Vit. Sau lnh tin qun c ban ra v n ngy 29 thng chp, qun i Vit ti c tn Bn, bt c vua Chm l Tr Ton cng gia quyn 50 ngi. Bin thy i Vit t min Thun Ha chuyn c thm 700 cy s xung pha Nam ti rng ni Ph-Yn v Khnh-Ha ngy nay, tc l ti o C (Php gi l Varella). ghi du bin thy mi , mt cy ct c dng ln trn ni. Bi vy rng ni c mnh danh l Thch Bi Sn. V v cng ny ca vua L Thnh Tn, sch D a Ch ca Nguyn Tri c chp nh sau: L Thnh Tn nh Chim Thnh, m t n Thch Bi Sn bn ph Phan nh tr v Nam vn l a gii ca Chim. Theo i Nam Nht Thng Ch quyn II v tnh Khnh Ha thi Minh s cng c chp S thn ca vua Chim ni c lai, t ai ca nc y c 27 x, 4 ph, 7 chu, 22 huyn m vua An-Nam ly i ch cn c 5 x t Bang--Lang n Chu-Lp m thi.

Vy tr nht vo u phn t th k th 15, Hong Sa v Trng Sa qun o thuc v lnh hi ca i Vit tc l Vit Nam ng thi.

C mt im ng c ch trong li lp lun ca k gi Quang Minh Nht Bo l k gi ny s dng hai danh xng hin i Ty Sa v Nam Sa ni v hai qun o trn ca Chim Thnh v th k th 15. Thc l chuyn ly ru ng n cm cm b kia.

K ng h Chu cng kh bi ri v chnh ng phi th nhn l danh xng Tu ha ca hai qun o lin h thay i vi mi triu i khin ng khng cn hiu ti sao na. y l li th nhn ca ng: 15 (1405-1433) ( [ ] )

Ngha l: lu v trc i ng, i Tng, ngi nc ta di dn ra hi ngoi qua nhng hi d , v nhng o d ny c nhiu t nhn ghi chp. Song, danh xng c ghi chp mt cch bt nht, chng r v l g, tht kh m chng minh cho xc thc c. K n s k th k 15 tc l khong triu Vnh Lc cho ti triu Tuyn c nh Minh (1405-1433) Trnh Ha nhn by ln xung Ty dng c v c i hng hi (C in trong cun V B Ch ca Mao Nguyn Nghi triu Minh ), v em nhng o d ca Trung Quc thu nhp c vo trong a . a hng hi c ni ti trong on trch lc trn tc l bn ca Mao Khn nh cp ti bn trn. Nhng trong bn ca Mao Khn khng h thy c hai o danh Vnh Lc v Tuyn c m ch thy nhng o danh nh Thch ng, Thch Sinh, Thch Sinh Thch ng D v Vn Tinh Thch ng m thi. Vy sao ng Chu Kit khng xi my danh xng ny li i xi hai danh xng Ty Sa v Nam Sa. C l v ch l nhng danh xng do t nhn t ra ch khng phi tn nhng tn chnh thc nh Ty Sa v Nam Sa do chnh ph Trung Quc t t ra cho hai qun o vn thuc ch quyn s hu ca Chim Thnh xa v Vit Nam ngy nay. Hc thi s do Vn hi Bo bin son v n hnh s ra ngy hai mi thng ging 1974 thi li cn c vo danh xng ca hai o qun Tuyn c v Vnh Lc c chng minh rng qun o Hong Sa m Trung Quc nay mnh danh cho Ty Sa qun o thuc ch quyn ca Trung Quc t i Minh.

Hc Thi S lp lun nh sau: Ty Sa qun o c hai o- qun mt l thuc nhm o Tuyn c hai l nhm o Vnh Lc. l k nim Trnh Ha m t nn tn nh vy. Trnh Ha vn l mt nh hng hi v i ca nc ta, by ln xung Ty Dng (1404-1433) nhiu phen qua li ng Hi v tng i khp cc o trn ng Hi. Trong by ln Trnh Ha xung Ty Dng , c su ln di triu Vnh Lc v mt ln di triu Tuyn c, i Minh. Bi vy Ty Sa qun o ly hai nin hiu Tuyn c, Vnh Lc t tn cho hai qun o . Nguyn vn nh sau: (1404-1433)

Trong Nguyt-san Tht Thp Nin i s thng ba nm 1974, ng T Tn cng lp li lun c ny, khi ng vit nh sau: [ ] [ ]

Ngha l: thng tng nhng qun o ny pht qut c tin ng khong i Vnh-Lc, iu chng minh cho s thc l hn 500 nm v trc, c ngi Trung-Quc c-tr trn nhng o ri. Li na, cho ti ngy nay trong Ty-sa qun o v Nam sa (sic) qun o vn cn bo-tn nhng danh xng Tuyn-c v Vnh-Lc qun o".

V danh xng Tuyn-c v Vnh Lc, rt c th nhng danh xng c Trung Quc t ra k nim nhng cuc vin chinh ca h Trnh. V li nhng danh xng v vi danh xng khc c t trng vi nhng o danh Vit Nam, mc du ngha c khc nhau. T d vi o danh Vit Nam cng mi c t ra gn y thi nh Tuyn c v Vnh Lc khng c ci ngha k nim nhng cuc vin chinh ca Vin Thi Gim nh Minh nhng ch c ngha nh nhng a danh Tuyn c tn mt tnh Trung phn VIt Nam ngy nay v Vnh Lc, tn mt thnh p bng t (bo) nam phn Vit Nam di Triu Nguyn m thi.[1]

Mt khc, Hong Sa v Trng Sa vn nm trn hi o Trung quc Nam- Dng, nh ni ti bn trn, tt nhin tng c dng lm nhng trm trung gian khng nhng cho dn Tu trn ng i Nam- Dng nhng cho c thng nhn v cc nh mo him Rp, Ba T, n v Ty phng n Hoa Nam na. Tin ng nin hiu Vnh Lc tm thy trn vi hn o thuc Trng Sa v Hong Sa khng th vin dn ra lm chng c cho ch quyn ca Trung quc trn nhng o c. Trc ht, theo s kho cu ca hc gi Jung Pang Lo, son gi cun The Decline of The Early Ming Navy (S suy sp ca chin thuyn triu Minh s), thi nhn dp vin chinh Ty Dng qun Minh v Hoa Kiu ng Nam li dng a v nc h l mt thng quc p ung thng nhn cc nc nh khng nhng phi bn hang gi r cho h, m phi chu h tr tin mua hng bng tin nh Minh. Do l , nhng ng tin thi Vnh Lc o bi c trn o ng Hi c th thuc v ngi Tu cng nh ngi Vit v ngi nc khc giao dch vi ngi Tu di triu Minh. Ngoi tin Tu ra li thy c nhiu vt khc trn nhng o ni trn. Trong Ph Bin Tp Lc, L Qu n cng c chp nh sau v qun o Hong Sa Nhng thuyn ln i bin thng gp gi u n nng hu o. Ngy trc h Nguyn c thit lp i Hong Sa gm 70 sut, ly ngi x Yn Vnh b sung. Mi nm h lun phin nhau i bin ly thng ging ra nhn lnh ch th lm sai dch. i Hong Sa ny c cp pht mi ngi su thng lng. H cho nm chic thuyn cu nh ra ngoi bin c ba ngy ba m mi n o. H tha h lm lt, t bt chim, bt c lm n. H c nhng hi vt nh gm v nga bng ng, hoa bc, tin bc, sp ong vng, chin gia, sH cn lm lt nhng v i mi,nhng con hi sm, nhng ht con c rn tht l nhiu. (Ph Bin Tp Lc, quyn hai).

L Qu n li cho bit c chi tit v nhng th lm c nh sau: Nm Nhm ng (1702) i Hong Sa lm c bc 30 thoi. Nm Gip thn (1704) lm c thit 5.100 cn. Nm t Du (1705) lm c bc 126 thoi. Cn t nm K Su (1709) n nm Qu T (1713) tc l trong khong 5 nm, thnh thong h cng lm c my cn i mi v hi sm. Cng c ln h ch lm c my khi thic, my ci bt v hai khu sung ng. ( Ph Bin Tp Lc, quyn hai).

C im ng ch l nhng ngi trong i Bc Hi do h Nguyn thit lp thm tha lnh qun trn cho thuyn t v thuyn nh cu c ra c lao Cn ln gia Bc Hi hoc i n x Cn t thuc vng H tin tm kim hi vt, ch ly c i mi, hi ba, n ng, lc qu ng v hi sm thi m t khi lm c vng bc v cc ca ci qu bu khc nh thy c trn qun o Hong Sa v Trng Sa. Xem bit xa nay ca hai qun o ny vn c mt vai tr trng yu l nhng no i vi s giao thng quc t trn bin ng Hi.

Nhng cuc i kim tm hi vt trn hai qun o Hong Sa, Trng Sa cng nh trn nhiu o khc ngoi cc ca bin Vit Nam khng h c tnh cch cp bc ca bn gic bin trn o- d ca nc khc nhng ch l nhng hot ng trong khun kh hnh s ch quyn ca mt quc gia trn nhng o . T nh i Hong Sa do h Nguyn thit lp ra c hng nm ct ngi lun phin nhau i bin, ly thng ging ra i nhn lnh ch th lm sai dch, h c cp pht mi ngi su thng lng ra ngoi bin c tm kim hi vt trn cc o d. n k thng tm h mi tr v ri ti thnh Ph Xun trnh np cc vt h lm nht c. Ngi ta cn, khm nghim v nh xong ng- hng cc sn vt ri mi cho i ny bn ring nhng con c rn, hi ba, hi sm; by gi i y c nhn lnh bng cp tr v nh. i Bc Hi cng c t chc mt cch tng t nh i Hong Sa ngoi tr mt im l khng nh trc bao nhiu sut. Nhng ngi tnh nguyn b sung vo i ny u c min np tin su cng cc th tin lt vt nh tin i qua n- tun, qua . Ngoi nhng i tm kim hi vt m ta c th coi l mt hnh thc hnh s ch quyn Vit Nam trn cc o- d ca ta hi th k 17, li cn mt hnh thc thc thi ch quyn Vit Nam ng thi na l php nh thu kha ca h Nguyn i vi cc tu b ngoi quc lui ti cc ca bin nc ta. L Qu n c chp v iu ny nh sau:

X Thun Ha, ng thy v cc ng lc giao- thng vi tnh Qung- Nam. V pha hu, tnh Qung- Nam thng vi cc phin quc. Cn ng bin th x Thun Ha v x Qung Nam ch cch tnh Mn v tnh Qung (Qung ng) Trung quc c ba, bn ngy ng nn cc tu bun ca Trung quc t xa n nay thng thng t tp hi phn Thun Ha v Qung Nam. Vo thi nin hiu Vnh Lc nh i- Minh, c cc thuyn bun ca Trung quc tri vo bn ch Thun Ha. Ti y, lc by gi, nh nc thit lp ty - C li c trng Su tin.

n thi nh Nguyn ct gi t Thun Ha v Qung Nam, thu c nhng khong thu tu thuyn cc nc n u y rt nhiu. Cai qun cc bn c mt vin Cai- tu, mt vin Tri- tu, hai vin Cai- b, hai vin Cai ph, hai vin K- lc, hai vin Ph- tu, su ngi Cai- phng, 30 ngi Lnh s, cng vi nhu- binh 50 danh, 4 i lnh cng 60 danh, vi 6 danh Thng s.

Ti cc lng Minh- hng Hi- An, C- lao Chim, Cm Ph, Lng Cu th c chc quan Sai- ty thi- bo. H tu nc ngoi n x Qung Nam vo ca bin i Chim n ph Hi An, hay vo ca bin - nng, n x Lu- Lm m bun bn, th phi np cc hang th- vt ( sn vt a phng), v phi np thu nhp xut theo l nh phn bit ng- bc khc nhau. Cng nm, thng tnh thu c nhng khon tin thu cng. Cn 4 phn 10, cc quan li qun dn c chiu theo s ngi nhiu t m chia phn ng- u nh nhau. Nu c nhng tu b gi bo tri git n, khng c hng ha g ng chu thu l, th sau khi vin Tu- trng lm giy khai- trnh, tc th quan hu- trch truyn cho tun- nha gia ca bin cng vi vin n- th n tu khm xt qua. Ri cho php ngi trong tu c i mua ci, go, v h ch c lu li 2, 3 ngy, ri b ui ra bin c ( i- dng). Khng cho tu h vo cng khi sinh nhng vic li thi. Nhng cng c trng- hp h c to ra cnh b gi tri- git n, c tm tr, v ngm em ln hng ha ln ph, ri sau mi trnh xin chu mt s t thu. Nhng cch gian- ln ngoi php lut nh th vn khng th no - phng cho ht c. Nay tra xt li vic ngy trc, khi quan Lnh- s coi v cc tu l ng V- Trc k khai nhng thu l nh sau:

Tu t Thng- Hi n, phi np tin thu: 3.000 quan.Tu t Qung- ng n, phi np tin thu: 3.000 quan. Cn thu l lc tu tr lui: 300 quan.Tu t Phc- Kin n, phi np tin thu: 2.000 quan. Cn lc tu tr v, li phi np thu: 200 quan.Tu t Hi- Nam n, phi np tin thu: 4.000. Khi tu tr v li phi np tin thu: 400 quan.Tu t nc Nht Bn n, v khi tu tr v, l thu u nh tu t M- Cao n, v lc tr v.Tu t nc Xim- La n, phi np thu: 2.000 quan, v lc tu y tr v, li phi np tin thu: 500 quan.Tu t L- Tng n, phi np tin thu: 2.000 quan, v lc tu tr v, li phi np tin thu: 200 quan.Tu t x Cu- Cng n, phi np tin thu: 500 quan, v lc tu tr v, li phi np 50 quan tin thu.Tu t H- Tin n, phi np tin thu: 300 quan, v lc tu tr v, li phi np tin thu: 30 quan.Tu khch t Sn- n, phi np tin thu: 300 quan, v n khi tu tr v, li phi np thu: 30 quan. Thng- Hi, c thuyn t tnh Trit- Giang i khi ch s- qun ca Thin- triu [ tc triu- nh nc Trung- Hoa] n mua hng- ha. Hi- Nam, c thuyn Qunh- Chu n mua hng- ha. M- Cao, c thuyn nc Ha- Lan n mua hng- ha.Nm Nhm- thn [ tc nm 1772 l nm th 33 nin- hiu L Cnh- Hng] v nm Qu- t [ tc nm 1773], c lnh gim c tin thu cc tu ngoi- quc n, v tin thu lc cc tu y tr v, mi tu ch np 2.100 quan.Nm Tn-mo [tc nm 1771 l nm th 32 nin-hiu L Cnh-Hng], nhng tu thuyn bun t cc x n bn Hi-An cng 16 chic, tin thu tt c cng 38.000 quan tin.Nm Nhm-thn, thuyn bun t cc x n bn Hi-An cng 12 chic, tin thu tt c cng 14.300 quan.Nm Qu-t [1773], thuyn bun t cc x n bn Hi-An cng 8 chic, tin thu cng 3.200 quan.

32b Th l v to-v [coi v tu thuyn] ca nh Nguyn nh sau:

C thng nm, n thng ging, cc vin Cai-b, vin Tri-b, vin Lnh-s, vin K-lc thuc Tu-ty u phi vo ph Hi-An. H phn-cng, sai-phi thuc qun ca mnh c ngi no thng-hiu ting ngoi-quc, th cho ra ng gi ca bin C-lao Chim hoc ca bin -nng. Khi no c thuyn, tu bun cc nc ngoi n y, ngi y phi xt hi k-lng tng thuyn mt. Nu xt qu thuyn, tu ra vo bun-bn, ngi y mi dn vin thuyn-trng hoc vin ph thuyn-trng vo ph Hi-An trnh vi quan Cai-b tra xt lm giy t trnh ln cp trn. on ngi ta bo cho quan Cai-tu, cng thuyn lnh n ty Tun-p sai ngi h-tng thuyn, tu y vo ca bin, n s Bc-tun. Ri quan Lnh-s cng cc nha n xt giy-t ca vin thuyn-trng. Vin ti-ph tu phi k-khai s ha-vt. Quan Lnh-s chiu tng mc ha-vt xt xong mi cho h qua s Tun, ri ln bn ph tr-ng. Vin thuyn-trng phi sa-son l vt bo tn ln ng Nguyn-Lnh [Lnh s h Nguyn] 4 cn tr, cc quan T-tr vn-ban cng quan Thi-gim th-ti-v, quan Cai-b mi ngi 1 cn tr,cc vin Tri-b, Cai-ph, K lc mi ngi na cn tr. n khai l vt c np ti chnh-dinh quan Nguyn-Lnh xem xt ri chiu theo bn k-khai l-vt y m phn-pht cho cc quan.

33a Vin thuyn-trng li phi sa-son y- l tin [tin ln cha Nguyn chng?] hoc gim, on, la mng c hoa, sa, chi cng cc hng tri cy, v phi k trnh trc vi quan Cai-b. Ri sang ny sai lnh n quan Cai-tu. By gi thuyn-trng mi dn np l-vt cho ng Nguyn-Lnh. L vt y vn khng c hn nh, nhng i-khi l-vt cng ng 500 quan tin. Nhng cng c khi vin thuyn-trng dng mt vi mn qu m c quan thch th c th quan truyn tha nh thu cng nn. Tin l-vt xong, vin thuyn-trng phi k-khai cc hng ha trong tu, c mi hng ha-vt phi k ra mt tm thip ring-bit. Nu vin thuyn-trng c tnh giu-gim ha-vt, th khi m ngi ta xt ra, cc ha-vt trong tu s b tch-thu sng cng ht, v cn c th chiu php-lut nh-nc m tr ti na. Nh ng Nguyn-Lnh mun mua mt mn hng-ha no, th c truyn cho vin Cai-quan chiu theo tm thip k hng np vo cng-kh thau-tr. Vin thuyn-trng v vin ti-ph u phi theo vo kho xem cn c bao nhiu. Du c vt-hng no khng mua, cng cho php vin thuyn-trng v vin ti-ph em i bn hay i-chc. Nu h c ku quan mua gim gi qu ng, th cng c th c tr thm tin mua hng t nhiu.

C n cc ngi khch i tu, trong hnh-l c nhng mn chi no, cng u phi k-khai nht th ln quan xem. Quan c mua nhng hng g, c bao nhiu, th cho h tr vo thu nhp cng. Cn thiu thu nhp-cng bao nhiu na, th cho h em i bn ni khc c s np sau.

V l trnh din, quan Cai-tu xem l dng ln Thng-quan l bao nhiu ri gim i mt na. L np cho cc quan Cai-b v cc nha-thuc u khc nhau.

33b Cc tu t Thng-hi, Qung-ng, Phc-kin v M-cao n, u c ng l tin ln Thng-quan. Cn tu t Hi-nam n, khng c l tin, ch n ngy tu nh neo ra v, mi dng l tin. Ty theo l hu hay bc cc quan p l li, hoc tng h 5 thoi bc, 5 cy quyn, 50 quan tin, v 5 bao go; hoc tng 3 thoi bc, 3 cy quyn, 30 quan tin v 3 bao go ; hoc 2 thoi bc, quyn 2 cy, tin 20 quan v go 2 bao, khng c tiu chun nht nh.

Cn nh Thng-quc [tc nc Trung-Hoa] c sai tu nh-nc trao-tr s dn b sng gi tri git v m tu cho ta, theo l nh ta tng sai-quan v thuyn ca h 50 quan tin, v cho dn-inh v thy-th mi ngi mt quan tin. Nu h sai thuyn bun trao-tr cho ta nhng ngi dn b m tu tri git vo nc h, nhn thuyn bun n vo bun-bn i-trc hng-ha, th thuyn bun y c tha, khi phi ng thu nhp-cng. Cn nhng tu bun no chuyn-ch hng-ha ca nc h n nc ta, u phi c n trnh quan Cai-b quan ny sai-phi ngi n phn xt. Ri mi sai quan lnh p iu ti thuyn, ch khng c thin-tin ch ring i bn.

Nu c chic tu no ch khch hay hng-ha y qu, vin thuyn-trng phi c n trnh, quan chiu theo s khch khi tu mi n ni, cho ngi n tn thuyn m li phn-minh, ri sai lnh thuc quyn cng vi tun-ty cho dn ph-ly [dn khun vc] [34a] h-tng thuyn ra ngoi cng.

Cn nh nhng ngi bun-bn nc khc m b sng gi tri git n hi-phn nc ta, nu h xin tm-thi u li sa-cha thuyn, th thuyn h c u ca Hn v x C-lao. Khi sa-cha thuyn xong, qun lnh gi ca bin v dn tip-cn phi xua-ui h ra bin c. Nu h cn mun vo hi-phn nc ta mua bn, th quan Cai-b cng vi qun lnh thuc quyn cc Tu-ty phi n ni khm-nghim hng-ha ca h cn nhiu t nh th no, ri chuyn trnh ln cp trn. Nu thuyn ca h cn nhiu hng-ha, th h c min thu mt phn ba ; nu cn t hng-ha th h c min thu mt na; nu khng cn hng-ha g, th c min cc th thu.

Nu h mun ch hng-ha ca cc khch bun, h phi lm n trnh ni r nhng ngi khch y l ngi x-s no ? Thuyn ln hay nh ? Ch hnh khch nhiu hay t ? nh l nh thu, ri mi cho h ch mn. Cng c khi ngi ta chng cn-c mt l c no c. Khi no nhng thuyn ch khch b sng gi ph hoi, th sau khi tra xt s hnh khch, quan Cai-b giao-ph cho hi-qun gi h li, v cp-pht cho h mi ngi 5 quan tin. i n lc thun gi th cho h sang thuyn khc tr v Trung-quc. Nu h l ngi x khc, th ty theo quan s-ti cp-pht giy-t h c tr v nguyn qun. Ph bin tp lc, quyn bn (bn dch ca L Xun Gio, Saigon, 1973).

on kh di va trch-dn Ph bin tp lc chng ta rng ngay t lu nc ta to-v v quan thu trn mt bin c thit b kh y v nghim ngt kh d bo v c mt cch hiu-nghim quyn-li kinh-t cng nh ch-quyn quc gia i vi cc nc ng-thi c quan-h hi-thng vi mnh k c Trung-quc, mc du hi by gi nc ny vn c ta bit-i nh mt thng-quc.

Chnh son-gi cun Ph bin tp lc cng dn ra vi t-d c-th v l-li i-x vi cc tu bun ca ngi tu t Qung ng, Phc-kin, Hi-nam, v.v n cp bn ti cc ca bin Vit-Nam di triu h Nguyn, li c ni c ti v cc thuyn bun Trung quc vo thi nin-hiu Vnh-Lc nh Minh b tri vo bn ch Thun ha cng phi chu s kim-sot ca thu quan i Vit.

Thm vo my t-d trn ca L Qu n, thit trng cng nn chng dn ra di y vi on ly trong b hi ngoi k s ca Thch i Sn, mt v lao-tng i Khang-hy n t Thun ha di triu Nguyn Phc Chu ngy 29 thng ging nm t-hi (13/3/1695) v ri cha Thin Lm vo Hi-an v Qung ng ngy 28 thng 6 cng nm ,(7/8/1695). Trc ht l on Thch i Sn thut li lc tu mnh vo Thun-ha Nc i Vit kin-thit p trn hnh vng cu............n cm sm xong, ta hi : nay gi vo Hi-an thun hoc vo Thun-ha thun chng ? u tr li vo Thun-ha thun. Ta ci bo nu bo vy c vo Thun-ha. Ngi coi li bit khng th ci, nhn nhau ri quyt nh. Bun gi mt chp ri vo n vng ni, y l o Tim-Bch-La (C lao Chm) dn dn thy g cao rng rm, dn dn thy ni phng ng bng, khi so le my gc nh gianh, n phi pht my cy c-th, bi ct trng xa, bi nc bin di sch, xa trong mt vng bc sng ngi, ging nh b khc-nguyt. N my pht pho ln, ra hiu cho trong b bit c tu n ni. Ca bin vn cha trng thy, ch thy trn mt bin c mt ln sng dn xa xa. Bng chc, mt l bum hnh li ru t pha mt tri ln chy li; lc n ni, tri t nh nhem ti, nhn thy mt ngi trn trung mang kh u bi tc c gn lng nhm, rng en, ni lu lo. Ngi y v khng phi phng-mng m li, nn khng dm ln tu. Trn tu c ngi mun xung thuyn xem chi, ngi y cng khng chu. Hai Phing-tng nguyn ngi nh Vua sai sang Qung-ng ra hi chuyn, ngi y bn thi l. Ly giy ging Phin-tang xung thuyn chy i thng bo vi Quc vng. K mt chic thuyn li, c mt vin quan cng bi tc i chn khng, chong n ngi canh gi khng. Sut m n-o, ng khng yn gic. Rng sng thuyn t pha cho n ng nh kin c. Ngi bn x chen ln ginh mua cc th giy, mo, bt tt, qut,v.v rt thch mua th d che ma. Qua gi thn, c hai chin hm ca nh Vua sai Quc Cu em ra n, hai phin-tng cng tr li, thi l xong, lp-tc gic xung thuyn ni c Quc Cu ng knh ch bn thuyn. Vi mi thy-qun vng ta xung, ni trng ng h ht tro i. Thuyn sn son lng bng soi mt c, t hu u 25 cho, thy qun rt mnh-m, ca khoang thuyn chm long vn, sn che m c ng-vn, di tri chiu lt mn mu xanh lc, l t k-nam hng, hp vng by cau tru, c cc th gi tu, ng gi.

n cng-ng b bin, cng ng tc nh thu thu ch c mt gian lp bng c gianh (Hi kinh k s, quyn 1). Trong on vn trn c vi im ng ch l ca bin Thun-ha v chc chn c cc ca bin khc ca i Vit na c canh-phng rt nghim mt v thu-v cng c t-chc chu o mc du rt gin-tin.

on khc trch-dn bn di chng t mt cch hng-hn rng Hong sa, Trng sa qu l mt vng nguy him, ng thi cng cho ta bit c nhng chic thuyn cu ca i Vit qu l li hi. y l on vn : " Qua ngy 30, nh thanh-la nh neo. My mi chic in c (thuyn nh c) ct dy thuyn ra ca. ................ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gi nam thi du dn, thuyn chy vt ti vt lui, chng tin c bao nhiu, bng chc ma ln, gi bc thi mnh, th khng chy ti c, c thuyn u lo ngi v qung ng Trng sa (bi di). Ta khoc y vo nim ch. Hi lu, pha ng nam, mt trn gi bo ni ln, m ti my m, nga bn tay chn thy. Mi ngi u sng hn,mng tng trng thy rng bay ma hai bn thuyn. c chng mt canh, rng bay i. Khoang ng gi bc thi i ny gi, trng giy pht thy thuyn tr li ch c. Sau cn ma mu tri sc bin sut gn xa, n y lng v ngi lnh ht vy. Sng ngy, my tnh tri quang, xa xa trng thy ngn ni, cch chng vi mi dm, vn thy o Tim Bch La. Theo gi xui vo son cng, ngi trong thuyn nh trng t thn, u gi tay ln trn ni rng : Thc l sng st (Hi kinh k s, quyn 4).

Sng st quyt nhin chng phi l nh my cu nim ch ca Lo-tng Trung quc nhng nh gan d v ti li thuyn ca dn chi i Vit m chnh son gi Hi Ngoi K S tng c mc kch. on vn trch dn di y l mt bng chng r rng:

u thuyn ngi mt v quan, di thuyn ng mt ngi cm li gia thuyn su mi bn qun nhn ng cho, gia khoang thuyn c bn cc nng sn son, trn bc ngang mt cy m g, mt ngi lnh ngi g m lm nhp cho nhng ngi ng cho; thuyn cy qua t l qua t, bt qua hu l qua hu, ming h l, chn dm vn, u rm rp theo nhp m chng pht n sai, mi nghe qua thc chng hiu dp g l vy. Thuyn di m hp, nh hnh long chu, mi ct cao, ui thuyn sn , gia khng thy bp nu thm ngh bao nhiu ngi s n ung vo u?( Hi Ngoi K S, Quyn ba).

Qua my on vn va trch-dn Hi Ngoi K S, ta c th nhn thy rng trong khong t th-k 15 n th-k 17, ch quyn Vit-Nam trn hai qun o Hong-Sa v Trng-Sa c hnh-s di nhiu hnh thc nh nh thu xut nhp tu-b ngoi quc, thit lp nhng i chuyn thu-lm hi-vt, kinh-nghim bn-thn ca cc dn chi, bn-x i vi hai qun o , v.v

K n, di triu Nguyn, ch quyn Vit-Nam vn thy c hnh-s mt cch lin-tc v thit-thc.

Mt chng-c l cun sch ca c Gim Mc Taberd m chng ta dn ra mt on trn ghi nhn rng ngi Vit x ng Trong chim c qun o Hong-Sa t lu. Tc-gi vit v vic nh sau: Nous ferons seulement observer que depuis plus de 34 ans larchipel des Paracels nomm par les Annamites Ct Vng ou Hong-Sa (sable jaune) vritable labyrinthe de petits ilots de rocs et de bancs de sable justement rudouts des navigateurs a t occup par les Co-chinchinois. Nous ignorons sils ont fond un tablissement mais il est certain que lEmpereur Gia Long a tenu jouter ce singulier fleuron sa couronne, car il jugea propos den eller prendre possession en personne et ce fut en lanne1816 quily y arbore solennellement le dra-peau Cochinchinois.

Ngha l: Chng ti ch xin lu- rng t hn 34 nm nay qun o Paracels m ngi An nam gi l Ct Vng (Hong-Sa) gm c rt nhiu hn o chng cht vi nhau lm-chm nhng nh ln gia nhng bi ct khin cho k i bin rt e-ngi c ngi Vit x ng-Trong chim-c. Chng ti khng r h c thip-lp mt c-s no ti khng nhng c iu chc-chn l Hong- Gia-Long quan-tm mun trang-sc thm Vng-min ca Ngi bng bng hoa , nn chi Ngi xt cn phi ch-thn i chim-hu qun-o trn v vo nm 1816, Ngi long-trng cho thng quc-k x ng-Trong .

Trc Taberd t lu, J.B. Chaigneau cng c ghi-chp trong Cun Mmoire sur la Cochinchine rng ng-kim Hong- tc l vua Gia-Long chnh-thc chim-hu qun-o Hong-Sa vo nm 1816. (Cest seulement en 1816 que lEmpereur actuel a pris possession de cet archipel.)

Sch i Nam Nht Thng Ch i T-c li c chp c v cng-cuc khai-thc qun-o Hong-Sa v cho bit rng hi u nin-hiu Gia Long cng thy t ra i Hong-Sa phng theo ch- thi cc cha Nguyn. Sch ny v sch Khm nh i Nam Hi in S L u c chp v vic xy cha dng bia trn bi Hong-Sa. S vic ny li c tng thut y chi tit trong sch Quc Triu Chnh Bin Tot Yu (1925).

Thng 6 nm t V Minh Mng th 16, lp n th Thn Hong-Sa bi bin tnh Qung Ngi. Bi Hong-Sa ngoi bin c mt ch cy ci rm tt, trn cn c ging, pha Ty Nam c mt ta c miu c bia khc bn ch Vn L Ba nh. Cn Bch Sa trc ku l ni Pht-T, pha ng, Ty v Nam u c san-h ni thnh cn chung quanh rng 340 trng, cao1 trng 3 thc, ngang vi cn ct tn l Bn Than Thch. Vua Minh-Mng sai lp miu dng bia, ng trc xy mt bc bnh phong. Cng sch ny li ghi Thng ging Bnh-Thn, Minh-Mng th 17(1836) nh vua khin Thy qun sut i Phan Hu Nht em binh thuyn qua Qung Ngi, thng ti bi Hong Sa, khng n hn c lao no, b di, ngang rng, b cao, chu vi v bn pha gn c ngm hay khng, hnh th my ch y c him tr hay khng? T ca bin ra ng thy i my dm, gn b bin huyn no, n u khm xt r rng ri cho cm tiu lm du v bn em v dng ln Ngi ng lm.

Quc Triu Chnh Bin Tot Yu li c chp c v v tu bun Anh-Ct-Li qua bi Hong-Sa b cn nh sau: Thng 12 nm Bnh Thn, Minh Mng th 17(1836) tu bun Anh-Ct-Li qua bi Hong-Sa b cn phi gh vo bi bin Bnh-nh vi hn 90 ngi. Vic ny tu trnh ln nh Vua, Ngi bn sai la ni cho cc ngi lm nn tm tr v hu-cp tin-go cho h, khin ch tu cng ton th thy th rt cm kch. K n, Ngi li sai i b Nguyn Tri Phng dn nhng ngi y xung tu theo H-chu hc tr v Anh-Ct-Li.

Nhng on trch dn trn trong s liu ca Vit-Nam v ngoi quc v nht l thm vo , bn i Nam Nht Thng Ton cp ti trc y, li chng minh rng di Triu Nguyn t i Gia Long n T-c Vit Nam ta nm gi ch-quyn lin-tc trn hai qun-o Hong-Sa, Trng-Sa.

K n, do nhng hip-nh ta k vi Php vo nhng nm 1874, 1884 v do Tuyn-Co Vinh H-Long ngy mng 5 thng 6, 1948, chnh quyn ng Php v phng din quc-t cng-php thay mt Vit-Nam gn-gi-ch-quyn ca Vit-Nam trn hai qun o trn ng thi thi-hnh nhng bin php ti chim hu v thi-thit hnh-chnh thch ng.

Tip theo hip c Fournier hay Hip c Thin-Tn k kt ti Thin-tn ngy 18.5.1884 (Covention Fournier ou de Tien Tsin du 18 mai 1884) bt buc Trung-quc t b quyn tn ch hu danh v thc t trc i vi Vit Nam v tha-nhn cng tn-trng mi iu-c Php-Vit. K n Hip nh Patentre c k kt vo ngy mng 6 thng 6, 1884 ti Hu gia Php v Triu nh Vit Nam, sau khi ph-hy n-t ca Thanh Triu ban cho Vua Vit Nam trc . Trong tnh trng y, nhng hnh ng m ng T-Tn vin dn ra di triu Thanh nh vic vin c L Chun i Thanh vo nm 1904 em qun hm ti iu tra tnh hnh trn cc o trn bin Nam Hi, vic tnh Qung ng nm 1911 t cho xut-bn mt cun a v cc o ng Hi, v.v u l nhng hnh ng phi php v phng din quc t cng php c.

nh rng ng T Tn c trch dn mt on trong Bn Tc Hip-ngh Trung Php Vit k kt ngy 26.6.1887 c chng minh ch quyn ca Trung quc nhng sau khi c k li on trch dn ta c th nhn thy ni-dung ca bn Hip-ngh khng h gii-thch theo nh chiu hng m ng c mong.

Trc ht, bn Hip-ngh khng phi l mt bn Hip-nh gia Trung quc, Php quc v Vit Nam nhng ch l mt hip-c (convention) Trung Php c lin quan ti vic phn nh bin-gii gia Trung quc v Bc-Vit m thi. Hip c ny c k kt thi hnh iu 3 hip nh ngy 9.6.1886 gia Php v Trung quc c qui nh nh sau: Dans un dlai six mois partir de la signa-ture du prsent trait, des commissaires designs par les hautes par-ties contractantes se rendront sur les lieux pour reconnaitre la fron-tire entre la Chine et le Tonkin. Ils poseront partout o besoin sera, des borens destines rendre apparente la ligne de dmarcation. Dans le cas o ils ne pourraient se mettre daccord sur lemplacement de ces bornes ou sur les rectifications de dtail quil pourrai y avoir lieu dapporter la frontire actuelle du Tonkin, dans lintrt commun des deux pays, ils refreraint leur gouvernement respectif. Ngha l: Trong thi hn 6 thng, k t ngy k kt bn hip nh ny, nhng y vin do cao cp hai bn kt c ng s ch nh s ti ti ch xem xt nhn-nh bin-gii gia Trung-quc v Bc Vit. Ch no cn thi h s cho t nhng mc hn-nh a-gii khin cho thy r c gii-tuyn. trng hp m hai bn khng th tha thun c vi nhau v ni t mc hoc v nhng chi-tit cn sa-i li cho ng bin-gii hin-hu ca Bc Vit mu s ch-li chung cho c hai nc, h s phi trnh vi chnh-ph ca h.

thi-hnh iu 3 ca Hip-nh Thin Tn va trch dn, hip c k kt ti Bc Kinh ngy 26.6.1887 qui nh nh sau: Les points sur lesquels laccord navait pu se faire entre les deux commissions et les rectifications vises par le deuxime paragraphe de larticle 3 du trait du 9 Juin 1885 sont rgls ainsi quil suit: au Kouang tong, il est entendu que les points contests qui sont situs lEst et au Nord-Est de Monkai, au del de la frontire telle quelle a t fixe par la commission de dlimitation, sont attibus l Chine. Les iles qui sont lEst du meridien de Paris 105 43 de orientale de lile de Tchia-Kou ou Ouan-chau (Tr c) et formant la frontire sont galement attribues la Chine. Les iles Go-tho et les autrer iles qui sont lOuest de ce mridien appartienment lAnnam. Ngha l: Nhng im m hai y ban khng tha thun vi nhau c v nhng s sa ng li nh c cp ti trong on 2 iu 3 ca Hip nh ngy 9-6-1885 nay c gii quyt nh sau: Qung-ng thi hai bn ng vi nhau rng nhng a im tranh chp nm pha ng v ng Bc Mng Ci v bn kia bin gii nh c n nh bi y ban khm nh bin gii c qui thuc v Trung quc. Nhng hn o vo pha ng T ng tuyn Paris, thuc ng Kinh tuyn 105 43 ngha l pha ng phn tuyn Bc lm bin gii chy qua mi pha ng Hn o Tcha-Kou hay Ouan-Chau (Tr c) cng c thuc v Trung quc. Nhng hn o Go-tho (Cch-a) v nhng hn o khc vo pha ty T ng tuyn thi thuc v An Nam.

V bn hip c Trung-Php ngy 26.6.1887 c my im sau cn c c bit ch :

1) Bn hip c ny khng h cp ti vic phn nh a gii theo ngha rng gia Trung quc v Vit Nam nhng ch c lin quan ti vic phn nh bin gii gia tnh Qung ng v Bc Vit cng nhng hn o nm trong vnh Bc Vit vo khong gia o Hi Nam v duyn hi Bc Vit v Qung ng.

2) Do khng th c vin dn p dng cho trng hp qun o Hong-Sa v qun o Trng-Sa vn khng thuc lnh-hi Bc-Vit nhng thuc lnh-hi Trung v Nam-Vit.

Vy mt l ng h T hiu lm ngha v i tng ca hip c Bc Kinh ngy 26.6.1887, hai l ng c tnh bp mo s thc cng ni dung ca bn hip c hu bin minh cho ci quan-im ring ca ng. D hiu lm hay bp-mo s-thc, thi- ca ng cng rt d hiu v lun-c ny u phi l do ng sng kin ra m ch l mt lun iu c lp li ca ng Chu-Kit, tc gi bi Nam Sa qun o ha ng Ty Trung Sa qun o nht hng th Trung Quc ch lnh th nh c ng ti trong Quang Minh Nht bo t nm 1956.

Chnh vi thi ch-quan v li lp-lun c dng-tm trc y m ng b-st khng h m-xa ti ch-quyn vn c hnh-s di thi cc Cha Nguyn hi th-k 17, 18 ch-trng rng mi ti u th k th 19 vua An nam (sic) mi phi Hi qun n qun o Ty Sa.

C im ng c lu trong li xc-nhn v cn-c l ng xi danh-xng An Nam thay v Vit-Nam ni v nc ta di triu vua Gia Long, khin ngi ta khng th khng lin-tng ti li tuyn-b ca Mao Trch ng hi nm 1939 cng xi nhng danh t thuc ngn-ng ca thc-dn ch-ngha nh Thuc quc An nam ni v nc Vit Nam.

Xem , ng T Tn bt chp tt c ch-quyn ca Vit Nam nh c hnh-s lin tc t th k 17 cho ti ngy nay hoc mt cch trc-tip nh trong thi k tr-v ca cc vua cha triu Nguyn hoc mt cch gin tip nh trong thi k n sau hip nh Vit Php nm 1884. nh rng trong thi-k 1884-1945, v thc-t nc ta khng c y- ch-quyn v lnh-th quc-gia nh trc na nhng v phng-din quc-t cng-php khng sao ph-nhn c hiu-lc php-l ca hip-nh Vit Php nm 1884 i vi s ton-vn lnh-th ca Vit-Nam v c-bit i vi ch-quyn Vit-Nam trn hai qun-o Hong Sa Trng-Sa.

Di y xin dn ra mt s hnh-ng ch-yu ca Chnh-ph ng-Dng nhm bo-v ch-quyn trn hai qun-o vi t-cch l i-din cho Vit Nam:

Nm 1899, Ton quyn ng Dng Paul Doumer k sc-lnh thit-lp mt ngn hi-ng trn mt hn o trong qun-o Paracels.

Nm 1925, vin Hi-dng hc n thm-st qun-o Paracels v n nm 1927 li phi tu trn n thm-st qun-o Spartley (Trng Sa). Chnh nh nhng cuc thm-st khoa-hc ny m ngi ta khm ph ra s c lin h v a-cht gia thm lc-a Trung-Vit v qun-o Hong-Sa.

Nm 1930, tu La Mancieuse ti qun o Paracels, dng c ti chim hu. K n, nhiu chic tu khc nh cc tu De Lanessan, Alerte, Astrolabe v.v cng tng ti qun-o nghin-cu v Hi-dng hc.

V phng-din thm-st khoa-hc vng qun-o Hong-Sa thit-tng cng nn k ti nhng ng-gp ca vi nc Ty-phng khc ngoi nc Php. Theo nh ghi chp trong Nin-gim Thy-l hc (Annales hydrographiques) pht hnh vo nm 1893, thi nhiu cuc trc-lng hi- c thc-hnh bi hai chic tu Egeria v Penguin (c l ca Hoa k hay Anh quc) vo nm 1892.

Tu Egeria thm-st bin ng-Hi vo nhng thng ba, nm, su v by nm 1892 trc-nh b su cc- ca bin ng-Hi l 4.000 mt pha ng qun-o Paracels. Cn tu Penguin trc-lng hi bin ng-Hi vo thng t v thng ba nm 1892 trc-nh b su cc- ca bin ng-Hi l 3.900 mt pha Nam qun-o Paracels v hai cuc thm-st ca tu Egeria v tu Penguin, khng h thy triu nh nh Thanh ln ting phn i g c. l ni v qun-o Paracels, cn v qun-o Spratley thi trong nm 1893 (Nin-hiu Quang-t th 9) c mt chic tu. c ti trc-lng hi-. Ln ny, Triu-nh nh Thanh c ln ting khng-ngh tht, nhng li khng-ngh ny xt ra v cn c v phng-din php-l. Thc th, trc ht c s mu-thun vi thi- th-ng ca Triu-nh nh Thanh hi nm trc i vi nhng cuc thm-st khoa-hc ca tu Egeria v Penguin vng qun-o Parecels. Th n, qun-o Spratley v phng-din quc-t cng-php c t di s bo-h ca Php do Hip nh Php, Ty Ban Nha v Vit Nam ngy 5.6.1862 iu 4 v nht l do Hip nh Vit Php ngy 15.3.1874 iu 2 v 3. C l v vy m Chnh ph Anh-quc khng h ln ting yu-sch g v qun-o Spratley mc du danh xng Spratley do ngi Anh t ra nm 1867 khi h tng pht-kin ra c qun-o vn vn l qun-o Trng Sa ca Vit Nam.

Vn trong khun-kh hot-ng ca Chnh ph bo-h Php thay mt Triu-nh Vit-Nam v phng-din quc-t bo-v ch-quyn Vit-Nam trn qun-o Hong-Sa v Trng-Sa, thit-tng li nn dn ra di y nhng hnh ng sau:

Nm 1932, Ton-quyn ng-Dng k Ngh-nh ngy 15.6.1932 thit-lp mt i-l hnh-chnh ti qun-o Paracels v t qun-o ny thuc qun-ht hnh-chnh tnh Tha-Thin. S ci-cch hnh-chnh ny li c D s 10 ngy 30 thng 3 nm 1938 ca Cu-Hong Bo-i xc-nhn.

Nm 1933, chin-hm Hi-qun Chnh-ph ng-Dng ti chnh-thc chp-hu su hn o chnh trong qun-o Spratley v s chp-hu ny c ng ti trong Cng-Bo Php ngy 16.7.1933. Do Ngh nh ngy 21.12.1933 ca Ton Quyn ng dng, qun o Spratley li c t thuc qun ht hnh chnh tnh B Ra. Ngy 24.7.1933 Chnh ph ng Dng cng thng tr cho Chnh ph Nht bn s chp-hu ch-quyn nhng Chnh ph Nht-bn chnh-thc khng-ngh vi Chnh ph ng Dng v khng-nh l t nm 1917 mt cng-ty khai-thc phn chim bin (guano) hot-ng trn qun-o Spratley v dng bia ch-quyn cho Nht-bn . Li khng ngh ca Nht bn xt ra thiu cn c php-l v ti hi , Nht-bn cha h thc hin c s chp hu chnh thc no i vi qun o Spratley. Bi vy, bt chp s khng-ngh ca Nht-bn, Chnh-ph ng-Dng vn tip-tc thc-hnh nhng hnh-ng bo-v ch-quyn Vit-Nam trn qun o lin h. Nm 1938, S Kh-Tng ng-Dng thip-lp mt i kh-tng trn o Itu Aba. Nm 1939 qun o Paracels c chia ra lm hai nhm v phng din hnh-chnh: nhm Nguyt-Thim cng ph-thuc (Dlgation du Croissant de lAmphitrite). Cng vo nm 1939, qun-i Nht-bn -b ln o Itu Aba vo ngy 19 thng 8, B Ngoi-giao Nht-bn tuyn-b quyt-nh t qun-o Spratley, di tn danh xng Shinnan gunto, trc thuc o i Loan. Nm trc (1938), qun-o Paracels cng b qun Nht-bn chim ng v i tn ra l Hirata gunto. V hai v ny Chnh-ph ng-Dng nhiu ln ln ting chnh-thc phn-khng vi Chnh-ph Nht-bn. Nm 1946, sau khi qun-i Nht-bn u-hng ng-Minh, Nht-bn phi chnh-thc t-b ch-quyn trn hai qun-o Paracels v Spratley m h chim-ot bng v-lc. S Nht-bn t-b ch-quyn trn c ghi chp trong bn Tuyn-Ngn L-Ke (ngy 27.11.1943 Cairo Declaration) v trong bn Ha-c San Francisco k-kt ngy 8.9.1951. C iu ng tic l trong Tuyn-ngn L-ke ch k ti Mn-Chu, i-Loan v qun o Bnh-H (Pescadores) l nhng lnh-th do Nht-Bn phi tr li cho Trung-quc m khng h -ng ti hai qun-o Hong-Sa v Trng-Sa. Chnh s thiu minh-bch ca Tuyn-Ngn L-ke v c ca Ha-c San Francisco, c nhng quc gia sau ny tranh chp ch quyn vi Vit Nam khai-thc ch-trng hai qun-o trn phi tr li cho h. Ring Trung-Hoa Dn-Quc thi vin l rng hai qun-o Paracels v Spratley c nc tip-thu vo thng 12.1946. S thc thi u phi l mt cuc tip-thu chnh-thc theo quc-t cng-php nhng ch l mt hnh ng trong khun-kh Trung-Hoa Dn-Quc tha-lnh ng-Minh n nhn s u-hng ca qun Nht m thi. V im ny, thit tng cng nn dn ra di y kin gii ch-l ca tc-gi bi Ch Etsu no Pa-Ra-Se-Ru Rydo Funs (cuc Phn tranh Trung Vit v lnh th Paracels) ng ti trong k yu Taiwan Chenglian (i Loan Thanh Nin) s 163, ra ngy mng 5 thng 5-1974. Theo Hong hu-Nhn tin-sinh, ngi vit bi trn, thi s-vic trn xy ra nh sau: Vin T-lnh qun-i Nht-bn chim-ng Hi-Nam, mt b phn ca tnh Qung ng hi l Tanaka Kyuichi lc Quang Chu u hng Trng Pht-Khu l vin T-lnh ch-huy nh (phng din) qun i ca Trung-Hoa Dn-quc, nhng v s hng phc c lin quan ti qun o Paracels thi vin T lnh ch-huy qun-i Nht-bn tr ng ng-Php l Tsuchihashi Yuitsu u hng tng L Hn, lc l vin T-lnh ch-huy nht (phng-din) qun-i ca Trung-Hoa Dn-quc tr ng H Ni. V trng hp qun o Spratley, thi khng th cho l qun Nht u hng Trung-Hoa Dn-quc. Tng Trung-Hoa Dn-quc c y-nhim tip-nhn s u-hng tng-qut ca qun i Nht bn l tng H ng Khm. Tuy c Thng-Ch Tng Gii-Thch y-nhim cho s-mng trn, tng H ng-Khm khng th no coi l c nhim-mnh bi v Ch-tch Chnh-ph Trung-Hoa Dn-quc nhng bi v Tng t-lnh qun-i ng-Minh l i tng Mac Arthur qua trung-gian ngi i-din l Thng-Ch Tng Gii-Thch kim chc Tng-sy Chin-khu Trung Quc. S thc thi tng H ng-Khm tha-lnh i-tng Mac Arthur tip-nhn s u-hng ca Okamura Yasutsugu l Tng t-lnh qun-i Nht-bn ti chin-trng Trung-quc.

l bn-cht thc-s ca hnh-ng m Trung-Hoa Dn-quc mnh-danh l cuc tip-thu hai qun-o Paracels v Spratley. Ni cch khc, sau khi Nht u hng, ng Minh trao cho Trung-Hoa Dn-quc trch-nhim tc kh-gii v hi-hng binh-s Nht t v-tuyn 16 ra Bc cn t v-tuyn 16 vo Nam, thi trao trch-nhim y cho nc Anh. Vy Trung-Hoa Dn-quc khng th vn vo m cho rng hai qun-o trn c hng-qun Nht-bn chuyn-giao cho mnh. V li, Nht-bn ly danh ngha g chuyn giao ch-quyn cho h. Khi Nht-bn giao min Bc ng-dng cho Trung-Hoa chim ng, c phi l h nhng ch-quyn ny cho Trung-Hoa u? Nu cho rng vic i nh cp t ca ngi khc l mt hnh-vi th-hin ch-quyn th Nht-bn cng tng c ch-quyn trn t Trung-Hoa, mt iu c bao gi Trung-Hoa tha nhn? Vy khng th vin l rng qun-o Nam Sa do Nht chuyn-giao m cho rng mnh c ch-quyn trn o . ( Tn phong, Vn ch quyn trn nhm qun-o Ty Sa v Trng Sa Qu-Hng s ra ngy 27.9.1961). Mt khc, v vic Trung-Hoa Dn-quc n hai qun-o Paracels v Spratley thi hnh nhim-v tc kh-gii hng qun Nht-bn, thit-tng cng cn thm my chi-tit sau: Theo nh hng Thng-tn Havas loan tin ngy 23.9.1940, thi ngy 30.8.1940, chnh ph Nht-bn th thi k mt tha c theo Nht-bn long trng cam-kt s tn-trng mi quyn li ca Php Vin ng, k c s ton vn lnh-th ng Dng (cf. Roger Pinte, Problmes du Pacifique en 1940 p.p. 9.10). K n, ngy 9.3.1945, sau khi lt- chnh quyn Php Vit-Nam, Nht-bn tuyn b nh Php git li chnh quyn tr cho Vit Nam. Nc Vit Nam, t nay, hon ton c-lp hip-lc cng Nht xy-dng khi thnh-vng i-ng-. ng thi, Cu-Hong Bo-i tuyn b hy b tt-c nhng hip-c k gia Vit-Nam v Php by lu.

Xem , hi thng 12.1946, hng qun Nht bn ch Trung-Hoa Dn-quc tc kh-gii h trn hai qun-o Paracels v Spratley thi, ch u phi l Trung-Hoa Dn-quc tip-thu hai qun-o Chnh-ph Nht-bn ng-thi. Li cng nn ghi thm rng mt phn qun-o Paracels v ring qun-o Spratley vo di v-tuyn 16 v c hai u thuc lnh-hi Trung-Vit v Nam-Vit ch khng thuc lnh-hi Bc-Vit. Sau ht, ta cng khng nn qun rng trc khi n