Editorjal Anbarijiet Mid-dinja Nittrumbjaw Fuq Gallerija Spot Natura Avvizi Kompetizzjoni 41 lttri In-Natura fi-Arti Attivita Gnali Ambjentali Riga I specjali. .. 11-11uttafa tas-Sena Dahhal membru Brave Chick!

7 7 ~1

8 8 8 9

10 11 1 1 11 12

Novembru- Dicembru 2000 • 11-Huttafa 41

Dan 1-annar naraqni wiened! Kont ii-Qbajjar f'Gnawdex bilqiegnda fuq bank

innares lejn il-banar.rtin minnhom nareg wiened minn flett tal-kiri inzertajt nafu, wiened Malti li kien Gnawdex vaganza. F'idu kellu pajp twil ta' 1-ilma mqabbad ma' x'imkien fil­flett. Sellimli, u beda jahsel il-karozza.

U xbin, dak ilma li beda janli! L-ilma mank gnalqu darba! Anke waqt li kien qed joghrok bi-isponza, beda jhalli 1-pajp fl-art bl-ilma jgelgel. Triq gabha xmara!

lmsomma, ma flantx, kelli nkellmu. Gnedtlu bi tbissima (mhux ghax kelli aptit, imma biex ma jinux gnalih): "Bil-mod b'dak !­ilma, man!" Ma temmnux x'wiegeb!

Maghad wanda 1-babilgamm, gflemizli u qalli: "rte, he! Erflilu, man, 1-aqwa li 1-kont ta' 1-ilma mhux gflandi ha jigi! Fie, fle!"

Mur obsor ghalih! Ghax ma kienx ha jhallas hu, allura ha jahli bl-addocc. Mill-kont biss kien jimpurtah!

Hawn skoss nies jirragunaw hekk. Ghax ikunu vaganza f'xi lukanda jew flett, a!lura donnu ma jimpurtax li 1-banju mlejtu sax­xfar, li nallejt id-dwal kollha mixghulin, il-gizer gnaddej lejl u nhar, it-televixin mixgflul il-hin kollu etc!

Nispera !i nadd minnkom ma jirraguna hekk. 11-nela hija nela, dejjem u kullimkien. Qisu li tkunu fejn tkunu, anke msifrin, 1-ilma tibzgnu ghalih daqs id-demm u d-dawl tibzgnu ghalih daqs id­dawl t'gnajnejkom!

Ghal hawn hbieb! ( ----·--------·----------------·""'·

F'isem Klabb t'fuUaf u Birdlife Malta, 'I ·x. tiqulkom Milied sabifi u sena gdida

mlija ferfi. ----~ -~ ~---~-_/

Materja! miii-Huttafa jista' jigi kkupjat dment li mhux gnal skop kurnmercjaii u drnent li jissernma' isern il-rnagazin u li tintbagflat kopja tal-rnaterjal liii-Birdlife. Publikazzjoni: BirdLife Malta Produzzjoni: Victor Falzon Faccata ta' quddiern: Pitirross (ritratt ta' Denis Cachia) Films: Gutenberg Press. Starnpat: Poulton's Print Shop. Novernbru 2000

11-Huttat'a 41 • .rvorembru • IJicemhru 2000 -------- I

ar ord! Matul Settembru u Ottubru li gfladdew, i!­BirdLife kellha nies kuljum fii-Buskett josservaw u jissorveljaw x'tajr tal-priza qiegfled jgnaddi. 11-Buskett huwa 1-anjar post f'Malta biex tarat­tajr tal-priza, specjalment fil-passa tal-narifa. Dis-sena jidher li 1-passa tat-tajr tal-priza kienet wanda rekord, gllaxB'KOLLOX DEHRU 3987 TAJR TAL-PRiiA. Hawn isfel qed ingibulkom lista sfliha ta' x'gflasafar tal-priza dehru miii­Buskett biss.

NUMRU

1463 22 4

1948 10 14* 5

11 2 2

13 47

171

TAJR

kuccarda astun iswed ajkla bajda bagildan ailmar bagf'ldan grii

sparvier kutcarda prima

1-isteppa

·------- -···--------

ISEM Bl-INGUi

European honey buzzard black kite shorHoed eagle marsh harrier Montagu's ringtail

common buzzard steppe

!mn'AIIa diH1arifa i-pulizija gflamlet xogflolha sew fil-Buskett, gflax kieku

massakru kbir kien ikol!na!

F' ll-Hz£ttr~fa 2 (i 994) konna ktibna ii fid-dinja baqa' biss xi 5000 tigra.. B'dispjacir kbir inhabbru li dak in-numru jidher li issa nizel ghal xi3000. L­lndja, 1-iktar pajjiz li fih jgnixu tigri, ftit qiegnda. tagnmel biex tipprotegi dan I-anni mal ta' 1-gflageb. lt-tigri jinqatlu minn kaccaturi li jiefldu 1-gfladam tagf1hom biex issir medicina gflac-Cinizi! Barra minn hekk, 1-ambjent taHigra (per ezempju 1-gungli til-Bangladesh) qiegfled jinqered mill-bniedem biex isir tiftix gflaz-zejt, biex iflaffru gnall-faflam u flafna i:vilupp iehor.

Jidher li t-tigra m'gnandha futur xejn sabin. Sas-sena 2010 jikkalkulaw li ra tkun inqerdet gflal koliox minn wicc id-dinja.

II"Mexican free-tailed bat huwa farfett il-lejl li jgnix f'kolonji kbar 11-Arnerka Centrali. Jistmaw ii !'Texas biss, dawn il-friefet il-lejl bejniethom jieklu ma' 1"20,000 tunneilata insetti fis-sena! Dak aptit!

I 1m

I ' Ill

ld-dinja gfmdha kemm tilfet annimal iehor. Did-darba hija razza ta' xadin li jissejjah Waldron's Red Colobus (Co!ulJU.s badius watdroniJ.

Dan 1-annimal kien jgnix fil-foresti tal-Ghana u tal­Cote d'lvoire, pajji:Zi ta' !-Afrika tai-Punent. L-ahhar ii raw wiel1ed minn dawn ix-xadini kien fl-1 978. lx-xjenza tagnti cans biex jitfittex sew qabel ma tikkunsidrah estint. lmma wara 22 sena, 1-istudju:Zi qatgnu qalbhom ... u d-dinja saret ftit iktar fqira!

Tgfli.d min lmiSSU

issa???

ll-lfullafa 41 • Novembm • Dicembru 2000

il-lx-xhur ta' Ottubru u

Novembru huma interessanti nafna gnall-berdwocers Maltin. F'dan ii:-i:mien jaslu fostna gnadd ta' gflasafar li jgfladdu :x­:xitwa Malta bl-lnglii: insejhulhom wintering birds. 11-bicca 1-kbira ta' dawn 1-ghasafar jigu minn pajjizi tat-tramuntana u 1-grigal ta' 1-Ewropa, per ei:empju 1-iSkandinavja u 1-Estonja. F'dawn il-pajjii:i, ix­xitwa hija kiefra u twila IJ

gnalhekk l'lafna ghasafar ipassu lejn il- ima moderata tai­Mediterran. F'Maita naraw regoiarment xi 30 speci li jqattghu :x-:xitwa fostna, u fost dawn hemm 1-ghasafar ta' 1-gnana (bl-lnglizfinches ).

Wiened mill-isban ghasafar ta' 1-gnana huwa 1-gardell. ta' dan 1-gnastur jaqtgnu kuntrast interessanti. ld­dahar u s-sider huma kafellatte u i:-zaqq bajda; fuq rasu gnandu kappa sewda tuta li tmiss ma' maskla namra bejn u 1-rnunqar; id-denb u 1-gwien

bojod, mat-tul tal-gwie il-ga gnandu wkoll faxx isfar li sew waqt iHitjlr. Ia gardell hija elega gnasfur izghar 1

g!1asfur tal-bejt, fil-fatt. Meta , r, il-gardell jid r kwazi qed ·

minnabba li ra !lija [ mqawsa nafna. Jiekol zrieragh, specjalment dawk tax-xewk u t­tfief.

11-flab (jigifieri 1-arnbjent 1

adattat) tal-gardell huwa 1-kampanja, gnalkemm fi-Ewropa huwa komuni hafna fil-gonna wkoll. F'Malta narawh imma 1-aktar jkollu gnasafar

II Mark-Anthony Falzon

ipassi fl-gnoli ma jinzel jistrien,

fi qtajja' zgnar. Ghalhekk li nitghallmu naghrfu

dan 1-gflasfur witt witt witt, gnax se mill-vicin.

11-ga ell ml1uwiex f'Malta, imma L-aktar li narawl-l tax-xitwa bejn Ottubru u Marzu, imma mhux 1-ewwel darba li jidher

April u Minn zmien gnal zmien ibejjet f'Malta wkoll, ment f'xi gn publiku.

6 Novembru -!}icembru 21)(}() • Il-H!Ittafa 41

If \ ro·--"" ' ( ~\

Jay Adam Stewart (1 \\ r\-~ II. - , , \V -- -----:=---=:~:~~

Mark Vella (10)

Margun

;;:/;//)) ! Marius Bugeja (8)

Caroline Delia ('11)

Russett Christina Fiatt (11)

Pagun Matthew Spiteri (9)

Nicholas Galea (5)

Pingu fuq karta bajda, mt1ux ikbar minn din il-pagna, b'linka sewda u mhux bil-kulur. Tinsewx isimkom, l-eta tagflkom u isem 1-annimal jew pjanta. Agflmlu hekk, u t-tpingija tagnkorn tidher fil-magai:in. Tpingux annimali domestici gnall-rluttafa, bhal klieb, qtates ecc. Kull tipingija 1i ngibu tieflu 3 punti fii-Fluttafa tas-Sena 200i

il-Huttaf'a 41 • Novembm- lJii·embru 2000

11-papocci hija wanda minn dawk slavag li nitgnallmu nagflrfu sa minn tfulitna. Mhux ta' b'xejn, gflax gnandha gf1amla partikolari u fl-gnajn. Afma 1-Maltin inqabbluha maz-zraben, 1-lnglizl mad-draguni (snapdragon) u t­

nalq 1-iljuni (boc.co di k.o¥'le )! niexfa tal-papocCi tfakkrek f'ras i!-rnewt, u tonrog kwantita ta' zerriegha rqiqa qisha bzar

mitfwn! L-iktar sped komuni r1ija 1-papocci li

twarrad is-sena kollha u tikber kwazi kullimkien, izda 1-aktar fejn ikun hemm art geblija.

MaH1itan u s-swar spiss naraw il-papoci::i bajda. Gflandha fjuri bojod safranin ftit izgflar minn taH1amra. Darba din 1-ispeti kienet tinstab

f'Malta u Sqallija, izda mai:-zmien infirxet f'pajjizi oflrajn ta!-Mediterran.

L-iktar speti rari hija 1-papocci ta' Malta. Tissejjafl hekk gflax tikber biss f'Malta u Linosa, gzira daqs nitta bejn it-Tunezija u Sqallija. 11-fjuri huma zgnar ta' lewn vjola car. Gflal xi raguni u b'xorti flazina tidher li qiegnda tonqos minn pajjizna u hemm it-cans li nitilfuha. Fll-fatt din il­pjanta hija mnarsa bil-ligi.

Trid tgflin lili-Birdlife u tiddobba skoss punti fii-MuUafa tas-Sena 2001 ?Jekk gnandek soft-toys li m'gfladekx tridhom, niefldu pjaCir kieku tghaddihomlna. 11-Birdlife dawn tbignhom, u bil-flus inkomplu nfaddlu biex nixtru dak iHeleskopju gnaii­Ghadira. Gfmlhekk jekk gf1andek soft-toys f'kundizzjoni tajba tista' jew iggibhom ic-Centru tai-BirdLife f'Ta' Xbiex, jew izzur ir-riserva ta' 1-Gnadira u tflallihom ma' xi hadd mill-gwidi t'hemmhekk, jew tgfladdihomlna f'xi attivita tai-Kiabb stess. Punti 5 sa 10 gl1al kull soft toy (skond id-daqs u 1-kundizzjoni).

Ftakru! Kul! darba li ggeddu l~mizata

fi Klabb "uttaf tiefldu poster gdid, kbir u

kulur ta'

I ALOISIO

Tajjeb li fii-Milied il-genituri ma jaglitux bflala riga!i sakemm ma jkunux certi li uliedhom verament iridu wiened u kapaci jrabbuh! Ftakru li annimal mhux oggett ii jintrema' meta tixba' minnu!

7

Hag'oflra, jekk !ixtiequ 1 tgflinu Iii min qed jagliti liajtu u 1 gidu biex jieliu lisieb klieb u l qtates mitluqin, iuru 1-carboot

sale li jarma fldejn ii-Fiower Power (fldejn Ta' Oali) kull nhar ta' Hadd, u ixtru xi naga! 1

-·--··--------····--·-··~·-··-·-J

B l N E M z 0 B F I< c Q N D The Entertainer F E F u c G R R z i u y J u X ...

Sib it-12-il tajra tal-plajja f'dit-tahbiia, u ghalik hemm G G M y y F J 0 v F M ktieb sabin dwar in-natura. Tista' timxi 'I quddiem, lura,

0 w N G A M T T R A E A 0 v 'il fuq, 'I isfel jew imxattar. Dawn huma 1-gflasafar:

A R y v A w 0 A X u T R E T BEGGAZZINA

I A A N z w N v Q T E p A z TERTUXA BIRWINA

T G G s I w z E A J 0 M F w VENEWWA y c u u w T E N K R v y R XI FA

D E L A R E Q w N E E u E X s SWEJDA _,

CUVETT u l H z L J y A v l u c l PLUVIERA w A Q B T D c F u p L w F GIRWIEL

L T A R M B z N A E L T E A R GURUN MONAKELLA

l l w H a J c X L p p M 0 c z PLUVEROTT - !::_.__~

K y H w J c z u A A p u 0 T H lbghat kopja tat-taftbila lesta (jekk tqasqas il-magazin

D Q E E N z K K M l p A y l titlef mill-ewwel) sat-Tiieta 9 Jannar 2001, flimkien ma' ismek ecc.

lr-rebbiefl tai-Kompetizzjoni 40 huwaKeith Vassallo (Y4364) mill-iMqabba. Keith mitlub imur ic-Centru tai-Birdlife (Tnejn - Gimgna 9am··12) f'Ta' Xbiex biex jigbor il-premju. Prosit Keith, u hu miegnek il-membership card!

Sur Editur, F'Novembru mort mal-familia gfiaii-Fiera ta' San Martin li ssir

fii-Ba!irija. Kien hemm l'lafna nies u kienet gumata sabina, imma jien xejn ma fladt gost.

Rajt nafna flrief marbutin trakk fix-xemx, sakemm Iii xi liadd bix-xorti. Meta jintrebal'! xi wielied minnhom, bdew jorbtu!u bicca najlon m'gflonqu u n-nies u Hfal ernilhom jigbduh mirmu qishom qed imexxu xi gugarell.

Miskin il-flaruf veru annimai kwiet u jien kemm l'lassejt x'liin rajtu jbati. ln-nies kollha bdew jiggustaw dawn il-l'uief, imma

ma kinux Zgur li ma nergax immur nara din ii-Fiera tai-Mollqrija!

Gf1aziza Amy,

Amy Gerardi Marsascala

Gnandek ragun tgliid ii n-nies rna jafux jittrattawhom tajjeb 1-annimali. Ghai l1afna nies 1-annimali qegfldin hemm biex nuzawhom blial oggetti. 'Qas ternmen ii fis-Seklu 21 gliad hawn nies li li l .. annimali ma

L-Editur

Serna u banar Disinn originali u inteiligenti ta' Mauritz-Cornelis Escher (1898-1972). Escher kien magflruf gnal dat­tip ta' tpingija

11-lfuttafa 41 • Novembru- Dii:embru 20()() 9

Lestu gnall-

Data: 20 Dicembru 2000 Post: Skola Primarja Furjana rlin: 6.30pm - 8.30pm

U kif jigri dejjem, ergajna wasalna g all-ahhar attivita tas~sena, attivita tant mistennija.""

ii-PARTY tal-MILlED! Attivita li tattenduha bi ngarkom ... Naraw dis-sena tesagfmiex is-sala!

Eta: Muttaf kollha! Dflui: Lm1.75 (fil-bieb)

IMPORT ANTI Biex tibbukkjaw cemplu 347646 (8am-1 pm) mhux wara18 Die

Ejjew, nies, u gawdu magfma f'dai:-zmien (.)

ta' gost uta' tgawdija!

1-Jaun hbieb, Kif alma? Ghandi

hafna x'nirrakkuntalkom, 11 ma nr4'x mimzfejn se nihda. L-attiuitd ta' Lulju 1-Ghadira marret tajjeh haji1a. Hadd minna ma hata, inzma b'li ghamilna tghidx kcmm ha gost Charles il-gu·ardjan ta ·t-Gl5adira1 Toni li 1-ghada cempilli u hajjarni ne1:~gbu mrnorrul '"(Jhas-sena ri-tliehla gbecltlu.

Imhaghad /.w/lna fa· bil-lejl mir-Rabat TLi'ila ta77shu? l! mel a fel

har Il-Kamp Ia · Settenzbru

ti/('1 u u 'lji.rq minn 400 Hadna gost, staqsu lil min .. u

ji.\parafuq kuccarda. Kzafnieh !ill-li arrcstaz/'l1i JJan l-abhar

uk;oll smajt !i u'ehcl xi multa F!-abhar !den bemm il-ba1:~a ta' Kemmuna.

Hawwilna 5 signet, :xi 30 qasba, dawwarntebom h 'ri.xtcllu tal-badid, u htf[/tnw xejn inqas mim z 18-il hoji·a ohra hiex· inhawlu aktar s(~ar.flhoml Pros it tassew lilt fml! min giejagbti daqqa t'id.

Sejl2o!li nieqafgbax rnajctda!lixfejn nikteb. 1\~rshtd hiss illi badt gostnara dawk {5odda 1-Buskett u Kemmuna. Jien u it-leader il-gdida, li narawkom ,kollha lattiuitd

E:~---~ 0

Sejrin ...

Iva, sejrin Tant ilkom tghiduli biex flantx niksr:lkom . miii-Mosta

u nerggllu lura lejn ii-Mosta. li ser ngnaddu minnhorn sbieh nafna, specjalrnent daz-zmien tas-sena. Mela jien u Graziella niltaqgflu magflkom jew Bieb ii-Belt

quddiem il-knisja tai-Mosta. li min gej icempel 1-tai-Birdlife. Min se jikri rota din se tkun Lm2.

Tinsewx iggibu maghkom xi ikei u xorb, u rejnkowt li

Data: 20 Jannar 2001 Niltaqgflu: Bieb ii-Belt 8.15am jew

ii-Mosta 9.00am 4pm 13+

Spiss nghidu li Malta m'hawnx u hemm bzorm Maltin?

inhawlu ildar. lzda kontu tafu li mhux kol!ha xorta? Hawn

li tmma Maltin, n li twila dahfiluhom Malta n-nies mirm

bia!TI8

-,II

..,\l'

insibu wkol! numru li mhumiex Maltin. Forsi

Le mhux xorta! Uhud minn dawn barranin li ddannlu Malta, huma

mill-flamrija*. Barra minn hekk, sustanzi tossiCi

f1sara iill-

Hernm bzonn nibdew napprezzaw iktar rvlaltin. Uf1ud

fir-rawndebawts. iktar

B'hekk mllux biss insa!vaw llafna razez li kwazi wkoll iktar nies il-wirt naturali Ma!tL

·0 (()

c/, fl _"! 0 D

11-Huttaf'a 41 • Novembru - Dicembru 2000

Fi'aat.,sp~qJ~tH•~italllJIJtiiltlt Fuq wara did-darba gibna kopja tal-poster li bih qed

nagnmlu riklam biex innajru nies jadottaw ciefa. Kif flafna minnkom diga jafu, qed nagflmlu danbiex nigbru flus flalli I~Birdlife ikollha l~mezzi biex tistudja anjar 1-gflasafar, b'mod specjali t-tajr tal-baflar.

Kif tafu wkoll, waflda mill-affarijiet ii intom tiefldu jekk tadottaw Ciefa huwa soft toy specjali, li sar apposta gflal din il-kampanja! Is-soft toy huwa ta' fellus ta' Ciefa, u kull min rah iggennen gflal wiefled!

Barra mis-soft toy, min jadotta Ciefa jieflu certifikat specjali u tintbaghtlu wkoll 1-istorja tac-Ciefa li jkun adotta. l-gflasafar li tadottaw huma gflasafar veri li 1-Birdlife taf bihom u ilha s-snin tistudjahom.

ftafna gflalliema qed jadottaw cief bflala klassijiet - idea tajba gnax b'dal-mod tigi rnisa immens gflal kull student.

Ara tflajrux lill­gflalliema tagflkom jagflmlu 1-istess. Aglimlu xi liaga mhux tas-soltu dai-Milied!

Jekk titliajru tadottaw Ciefa, ibagfltu cekk jew postal order ta' lm6 liii-Birdlife, flimkien ma' isimkom u 1-indirizz. 11-bqija nagflmluh anna.

Min hadha? Min hadha?

11-l=tuttafa tas-Sena 2000

Dawn huma 1-gnaxar rebbiena tai-Kompetizzjoni 11-J=Iuttafa tas-Sena 2000, bin-numru ta' punti li rnexxielhom itellgnu tul dan 1-annar tnax-il xahar!

Jurgen Pavanello 419 Sara Jane Cauchi 398 Kenneth Cauchi 326 Arthur Briffa 223 Kyra Vassallo 222 Clayton Borg 188 Alvin Borg 135 Alf Buhagiar 88 Darren Borg 80 Simon Sultana 63

Prosit u grazzi, nbieb, u qisu li tigu dakinhar tal-PARTY biex tingnataw il-premju li jixirqilkom.

DahliaiiDeinbru gdid fi Klab Huttaf u inti tiehu ...

i_ ~ Tliet pitazzi ~ Stiker bil-kulur ~ 8 punti fii .. J=tuttafa tas .. sena Hajjar hbieb, anwa u kugini jidhlu fi Klabb Huttaf, agntihom ko ta' dil-formoia biex jimlewha, imia isfei nett id-dettalji tieghek stess, u ibghathomlna, flimkien mai-Lm2 tal-membru 1-gdid.

lsem

lndirizz

Data tat-twelid Telefon

lsem ---· ---------------·-------

lndirizz --------

The~e -the least J •