HOÀITHANH-HOÀICHÂN

THINHÂNVIỆTNAM

1932-1941

NHÀXUẤTBẢNVĂNHỌC

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Intheobảninlầnđầu

NGUYỄNĐỨCPHIÊN

xuấtbảnnăm1942

donhàthơXuânTâmcungcấp

CuốneBooknàyđượcthựchiệntại

BoxDựáneBookchoThưviện

tranghttp://tve-4u.org

Vớisựthamgiacủa:bookworm,windcity,lemontree123,SongNgư,lungocyennhi,sun1911và4DHN

Ngàyhoànthành:30Novembre2013

MỤCLỤCLỜINHÀXUẤTBẢN

HOÀITHANH

Tiểusử

Tácphẩm

HOÀICHÂN

TẢNĐÀ

THỀNONNƯỚC

TỐNGBIỆT

MỘTTHỜIĐẠITRONGTHICA

THẾLỮ

NHỚRỪNG

TIẾNGTRÚCTUYỆTVỜI

TIẾNGSÁOTHIÊNTHAI

BÊNSÔNGĐƯAKHÁCH

CÂYĐÀNMUÔNĐIỆU

VẺĐẸPTHOÁNGQUA

GIÂYPHÚTCHẠNHLÒNG

VŨĐÌNHLIÊN

LÒNGTALÀNHỮNGHÀNGTHÀNHQUÁCHCŨ

ÔNGĐỒ

LANSƠN

VẾTTHƯƠNGLÒNG

TẾTVÀNGƯỜIQUA...

ĐÁMMAĐI

THANHTỊNH

MÒNMỎI

TƠTRỜIVỚITƠLÒNG

THÚCTỀ

TRĂNGMƠ

HUYTHÔNG

ANHNGA

KHÚCTIÊUTHIỀU

NGUYỄNVỸ

SƯƠNGRƠI

GỬITRƯƠNGTỬU

ĐOÀNPHÚTỨ

MÀUTHỜIGIAN

BÌNH

XUÂNDIỆU

TRĂNG

HUYỀNDIỆU

TÌNHTRAI

NHỊHỒ

ĐÂYMÙATHUTỚI

VỘIVÀNG

CHIỂU

VIỄNKHÁCH

TƯƠNGTƯCHIỀU…

LỜIKỸNỮ

NGUYỆTCẨM

GIỤCGIÃ

THU

BUỒNTRĂNG

HOAĐÊM

HUYCẬN

BUỒNĐÊMMƯA

TÌNHTỰ

ĐIGIỮAĐƯỜNGTHƠM

ĐẸPXƯA

TRÀNGGIANG

VẠNLÝTÌNH

NHẠCSẦU

NGẬMNGÙI

THÚRỪNG

ÁOTRẮNG

CHIỂUXUÂN

TẾHANH

QUÊHƯƠNG

LỜICONĐƯỜNGQUÊ

VUVƠ

AOƯỚC

YẾNLAN

BẾNMYLĂNG

NHỚ

PHẠMHẦU

CHIỀUBUỒN

VỌNGHẢIĐÀI

XUÂNTÂM

XALẠ

NGHỈHÈ

THUHỒNG

TƠLÒNGVỚIĐẸP

ÊMĐỀM

MẢNHHỔNTHƠ

BÀNGBÁLÂN

TRƯAHÈ

CỔNGLÀNG

NAMTRÂN

ĐẸPVÀTHƠ

HUẾ,NGÀYHÈ

HUẾ,ĐÊMHÈ

TRƯỚCCHÙATHIÊNMỤ

MÙAĐÔNG

GIẬNKHÚCNAMAI

NẮNGTHU

ĐOÀNVĂNCỪ

CHỢTẾT

ĐÁMCƯỚIMÙAXUÂN

ĐÁMHỘI

TRĂNGHÈ

ANHTHƠ

CHIỀUXUÂN

TRƯAHÈ

RẰMTHÁNGBẢY

BẾNĐÒNGÀYXƯA

HÀNMẶCTỬ

BẼNLẼN

TÌNHQUÊ

MÙAXUÂNCHÍN

TRƯỜNGTƯƠNGTƯ

AVEMARIA

ĐÊMXUÂNCẦUNGUYỆN

RAĐỜI

CHẾLANVIÊN

THỜIOANHLIỆT

TA

TRÊNĐƯỜNGVỀ

ĐÊMTÀN

HỒNTRÔI

THU

XUÂN

TRƯAĐƠNGIẢN

BÍCHKHÊ

DUYTÂN

XUÂNTƯỢNGTRƯNG

J.LEIBA

NĂMQUA

MAIRỤNG

HOABẠCMỆNH

BẾNGIÁC

THÁICAN

CẢNHĐÓ,NGƯỜIĐÂU?

CHIỂUTHU

TRÔNGCHỒNG

ANHBIẾTEMĐI...

CẢNHĐOẠNTRƯỜNG

VÂNĐÀI

TIẾNGĐÊM

ĐỖHUYNHIỆM

ĐÌUHIU

HOATỦI

SAY

LƯUKỲLINH

ĐỢICHỜ

CÀNHHOATHUMUỘN

CONBƯỚMTRẮNG

NGUYỄNGIANG

XUÂN

CONĐƯỜNGNẮNG

MẸ

QUÁCHTẤN

ĐÀLẠTĐÊMSƯƠNG

VỂTHĂMNHÀCẢMTÁC

ĐÊMTHUNGHEQUẠKÊU

ĐÊMTÌNH

MỘNGTHẤYHÀNMẶCTỬ

TRƠTRỌI

CHIỀUXUÂN

BÊNSÔNG

TÌNHXƯA

PHANKHẮCKHOAN

THÂMTÂM

TỐNGBIỆTHÀNH

PHANTHANHPHƯỚC

ĐÊMTẦN

LƯUTRỌNGLƯ

NẮNGMỚI

THƠSẦURỤNG

GIANGHỒ

TIẾNGTHU

TÌNHĐIÊN

CÒNCHINỮA

XUÂNVỀ

MỘTMÙAĐÔNG

CHIỂUCỔ

DIỆUHUYỀN

THÚĐAUTHƯƠNG

NGUYỄNNHƯỢCPHÁP

TAYNGÀ

CHÙAHƯƠNG

PHANVĂNDẬT

TIỄNĐƯA

BIXUÂNNƯƠNG

NÀNGCONGÁIHỌDƯƠNG

ĐÔNGHỒ

CÔGÁIXUÂN

MUAÁO

TUỔIXUÂN

BỐNCÁIHÔN

MỘNGTUYẾT

DƯƠNGLIỄUTÂNTHANH

VÌANHTHỌXUÂN

NGUYỄNXUÂNHUY

GIẬNNHAU

EMĐƯƠNGTHÊU...

HẰNGPHƯƠNG

LÒNGQUÊ

NGUYỄNBÍNH

TƯƠNGTƯ

HAILÒNG

GIẤCMƠANHLÁIĐÒ

QUANTRẠNG

LẲNGLƠ

XACÁCH

NGƯỜIHÀNGXÓM

XUÂNVỀ

VŨHOÀNGCHƯƠNG

SAYĐIEM

NGHEHÁT

QUÊN

PHƯƠNGXA

MỘNGHUYỀN

VƯỜNHOANG

NGUYỄNĐÌNHTHƯ

ĐẾNCHIỂU

SANGNGANG

TỐNGBIỆT

VƯƠNGTÌNH

THIỆTTHÀ

T.T.KH.

TRẦNHUYỀNTRÂN

NHỎTO…

LỜICUỐISÁCH

LỜINHÀXUẤTBẢNEbookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Hơnnửa thếkỷ trướcđây, phong tràoThơmới đã cónhữngđónggópđángkểvàosựpháttriểncủanềnvănhọctrướcCáchmạngthángTámcủađấtnước.Cácthisĩcủathuởấyđãđemlạichobạnđọcmộttiếngnóimới,phản ánh khá trung thực tâm trạng của cảmột lớp thanh niên tiểu tư sảntrong cuộc sống có nhiều đau buồn, trăn trở và đôi khi bế tắc trước hiệntrạngcủađấtnướcthờibấygiờ.Vớisựđổimớimạnhmẽcủahìnhthứcnghệthuật,ThơmớithựcsựđãthuhútđượcsựchúýcủakháđôngbạnđọcyêuthơvàđócũnglàmộtđónggópcóýnghĩavàosựpháttriểncủathểloạivàchứngminhkhảnăngbiểuđạtphongphúcủatiếngViệt.

Ngaylúcbâygiờhai tácgiảHoàiThanhvàHoàiChânđãsớmnhậnragiátrịấyvàđãkịpthờisưutầm,giớithiệucácthànhtựucủaphongtràoThơmới qua tác phẩmThi nhânViệtNam và đã cho xuất bản vào đầu năm1942.

ThinhânViệtNamlàsựkhámphávàđánhgiáđầutiênđốivớiThơmới.Chúng ta đều biết việc lựa chọn tác phẩm và tác giả đương thời, nhất lànhữngngườimớixuấthiệntrênvănđàn,làmộtviệclàmhếtsứckhókhăn,nhưngvớisựcảmthụkhásâusắcvàvớicáinhìntinhtế,cáctácgiảđãchọnđượcmộtchùmhoagiàuhươngsắctrongvườnthơmớiđãgửitặngnhữngngườiyêuthơ.ChínhvìthếThinhânViệtNamđãđượcbạnđọccảnướcđónnhậnvàtánthưởng.

Đápđápứngnhucầucủabạnđọctrongvàngoàinước,nhấtlàcủanhữngnhà nghiên cứu, những sinh viên văn khoa và đông đảo những người yêuthơ,NhàxuấtbảnVănhọccho táibản tácphẩmThinhânViệtNam củaHoàiThanhvàHoàiChântrongTủsáchnghiêncứu.

Hơnnửa thế kỷ đã trôi qua, việc thẩmđịnh lại nhữnggia trị có thể cónhững thayđổi, nhưngđểbảođảm tính lịch sửcủamột tácphẩmđãxuấthiệntrướcđây,chúngtôichoinnguyênvăncủatácphẩm.

Ngoàirađểcóthêmtưliệuthamkhảochobạnđọc,chúngtôichointhêmLờicuốisách.

XintrântrọnggiớithiệuThinhânViệtNamcùngbạnđọc.

NHÀXUẤTBẢNVĂNHỌC

HOÀITHANH

TiểusửHoàiThanhtênthật làNguyễnĐứcNguyên,sinhnăm1909,ởxãNghi

Trung,HuyệnNghiLộc,tỉnhNghệTĩnh,trongmộtgiađìnhnhànhonghèocó thamgia phong trào chốngPháp củaPhanBộiChâu.Bắt đầu học chữHán, chữquốc ngữ, rồi theo học trườngPhápViệt đến bậc trung học.CóthamgiaphongtràoyêunướccủahọcsinhtrongdịphaicụPhanvềnước.Năm1927,gianhậpTânViệtcáchmệnhđảng.Năm1930đanghọcởtrườngBưởi(HàNội) thìbịbắt,bịkếtántreo,bịđuổirakhỏi trường.Kếđóviếtbáo,lạibịbắt,bịtrụcxuấtrakhỏiBắcKỳvàgiảivềquê.

Năm1931vàoHuế, làmcôngchomộtnhà in,đidạyhọc tư,đồngthơi

viếtvăn,viếtbáo.

Thamgiatổngkhỏinghĩatháng8-1945.Từđólầnlượt làmgiáosưởĐạihọcHàNội, biên tậpviênĐàiTiếngnóiViệtNam,Tổng thưkýHộiVănhóacứuquốcViệtNam,HộiVănnghệViệtNam.HoàiThanhlàđảngviênĐảngCộngsảnViệtNam.

SaukhángchiếnchốngPháp,làmvụtrưởngVụNghệthuật,TổngthưkýHộiLiênhiệpVănhọcNghệ thuậtViệtNam,ViệnphóViệnVănhọcvàChủtịchHộiVănnghệdângianViệtNam,ủyviênĐảngđoànvănnghệ,ủyviênthườngvụBanchấphànhHộiNhàvănViệtNamvàChủnhiệmtuầnbáoVănnghệchođếnđầunăm1975.

NhàvănHoàiThanhmấtngày14-3-1982tạiHàNội.

TácphẩmTrướcCáchmạngthángTám:

Viếtcácbáo:“Phổthông,LePeuple,LaGazettedeHuế,TràngAn,SôngHương,TaoĐàn.Năm1936cùngvớiLưuTrọngLưvàLêTràngKiềuviếtquyểnVănchươngvàhànhđộng(bịchínhquyềnthựcdâncấm).Năm1941cùngvớiHoàiChânbiênsoạnquyểnThiNhânViệtNam.

SaucáchmạngthángTám:

Đãin:CómộtnềnvănhóaViệtNam(1946),QuyềnsốngcủaconngườitrongTruyệnKiềucủaNguyễnDu(1949).NhânvănViệtNam(1949),Nóichuyệnthơkhángchiến(1951),NamBộmếnyêu(1955),QuêhươngvàthờiniênthiếucủaBác(cùngviếtvớiThanhTịnh1960),Phêbìnhvàtiểuluận,tập I (1960), tậpII (1965), tập III (1971),PhanBộiChâu (1978),Chuyệnthơ(1978).TuyểntậpHoàiThanh(2tập,1982-1983). 

HOÀICHÂN

HoàiChân,emruộtHoàiThanh,tênthậtlàNguyễnĐứcPhiên,sinhngày11tháng4năm1914ởxãNghiTrung,huyệnNghiLộc,tỉnhNghệTĩnh.

Năm1930,thamgiaphongtràoXôViếtNghệTĩnh.Năm1931,giữalúcđanghọcởtrườngCollègeVinh(Caođẳngtiểuhọc)thìbịbắtvàbịkếtántùmộtnăm.

Cuốinăm1932,saukhiratù,vàoHuếkiếmsốngđồngthờitựhọcđểthitútài.

Từ1933,làmtạinhàinĐắcLậprồilàmbáoTràngAnvàLaGazettedeHuế(TờbáothànhHuế).

Cùng với Hoài Thanh và Lưu Trọng Lư xây dựngNgân Sơn tùng thư(1933-1935)

Năm1941,cùngvớiHoàiThanhbiênsoạnquyểnThinhânViệtNam.Năm1942,tựxuấtbảnquyểnThinhânViệtNam

Đầu năm 1945, tham giaViệtMinh rồi Tổng khỏi nghĩa tháng Tám ởHuế.

SauCáchmạngthángTám,lầnlượtlàm:

-ChủnhiệmbáoQuyếtchiến,cơquanủybannhândânTrungBộ.

-PhóbantuyênhuấntỉnhủyĐảngCộngsảnViệtNamtỉnhNghệAn.

-TrưởngtyThôngtin,TrưởngtyVănhóatỉnhNghệAn.

-PhụtráchNhàxuấtbảnVănhóa.

-PhógiámđốckiêmphótổngbiêntậpNhàxuấtbảnVănhọc.

-GiámđốckiêmtổngbiêntậpNhàxuấtbảnVănhóa(mới).

Đãnghỉhưu.

Củatin,gọimộtchútnàylàmghi.

NGUYỄNDU

TẢNĐÀ

(1889-1939)

CUNGCHIÊUANHHỒNTẢNĐÀHộiTaođànhômnayđôngđủhầukhắpmặtthinhân.Chúngtôimộtlòng

thànhkínhxinrướcanhhồntiênsinhvềchứnggiám.

Anhemởđây,tuyngườisaukẻtrước,nhưngainấyđềulàconđầulòngcủathếkỷhaimươi.TrênhộiTaođàn,chỉtiênsinhlàngườicủahaithếkỷ.Tiênsinhsẽđạidiệnchomộtlớpngườiđểchứnggiámcôngviệclớpngườikếtiếp.Ởđịavịấycòncóaixứngđánghơntiênsinh.

Tiên sinh gần chúng tôi lắm. Tiên sinh không mang lốt y phục, lốt tưtưởng của chúng tôi. Nhưng có làm gì những cái lốt. Tiên sinh đã cùngchúngtôichiasẻmộtnỗikhátvọngthiếttha,nỗikhátvọngthoátlyrangoàicái tù túng,cáigiảdối,cáikhôkhancủakhuônsáo.Đôibài thơcủa tiênsinhrađờitừhơnhaimươinămtrướcđãcómộtgiọngphóngtúngriêng.Tiên sinh đã dạo những bản đàn mở đầu cho một cuộc hòa nhạc tân kỳđươngsắpsửa.

Nhưngdầusao,vớichúngtôitiênsinhvẫnlàmộtbựcđànanh;chúngtôi

khôngdámxem tiên sinhnhưmộtngườibạn.Tiên sinhcòngiữđượccủathờitrướccáicốtcáchvữngvàngcáiphongtháiungdung.Đờitiênsinhtuybơvơ,hồntiênsinhcòncónơinươngtựa.TiênsinhđãđiquagiữacáihỗnđộncủaxãhộiViệtNamđầu thếkỷhaimươivới tấm lòngbình thảnmộtngườithờitrước.Nhữngnỗichậtvậtcủacuộcsốnghàngngày,nhữngcảnhđờiéolethườngphôbàyratrướcmắt,khôngtừnglàmbợnđượclinhhồncaokhiếtcủatiênsinh.Cáidángđiệungangtàngchúngtôithườngthấyởcácnhàthơxưa,ởtiênsinhkhôngbaogiờcóvẻvaymượn.Cáibuồncháncủa tiên sinh cũng là cái buồn chánmột người trượng phu. Thở than có,nhưngkhôngbaogiờrênrỉ.

Bởivậychonêncầnphảicó tiênsinh trongcuộchộihọphômnay.Cótiênsinhngười ta sẽ thấyrõchúng tôikhôngphải lànhữngquái thaicủathờiđại,nhữngđứa thấtcướckhôngcó liên lạcgìvớiquákhứcủagiốngnòi.Có tiên sinh, trênTaođàn sẽ cònphảngphất chútbìnhyên trong tintưởng,chútthíchthảngmàtừlâuchúngtôiđãmất.

Thôi,chúngtôikhôngmuốnnóinhiều.HộiTaođànđếnlúcmở.Xintiênsinhhãykhaihộibằngítbàithơ.

THỀNONNƯỚC-Nướcnonnặngmộtlờithề,

Nướcđi,đimãi,khôngvềcùngnon,

Nhớlời“nguyệnnướcthềnon”,

Nướcđichưalại,noncònđứngkhông.

-Noncaonhữngngóngcùngtrông,

Suốituôndònglệchờmongthángngày,

Xươngmaimộtnắmhaogầy,

Tócmâymộtmáiđãđầytuyếtsương.

Trờitâychiếubóngtàdương,

Càngphơivẻngọcnétvàngphôipha.

Noncaotuổivẫnchưagià,

Nonthờinhớnước,nướcmàquênnon.

Dùnhưsôngcạnđámòn,

Cònnon,cònnước,hãycònthềxưa.

-Nonxanhđãbiếthaychưa?

Nướcđirabểlạimưavềnguồn.

Nướcnonhộingộcònluôn,

Bảochononchớcóbuồnlàmchi.

Nướckìadùhãycònđi,

Ngànđâuxanhtốtnonthìcứvui.

-Nghìnnămgiaoướckếtđôi,

Nonnonnướcnướckhôngnguôilờithề.

TỐNGBIỆTLáđàorơirắclốiThiênthai,

Suốitiễn,oanhđưa,nhữngngậmngùi.

Nửanămtiêncảnh,

Mộtbướctrầnai.

Ướccũduyênthừacóthếthôi.

Đámòn,rêunhạt,

Nướcchảy,huêtrôi.

Cáihạcbaylênvúttậntrời!

Trờiđấttừnayxacáchmãi.

Cửađộng,

Đầunon,

Đườnglốicũ,

Nghìnnămthơthẩnbóngtrăngsoi.

MỘTTHỜIĐẠITRONGTHICA

Mộtxã hội suốtmấyngàn nămkéo dàimột cuộc sốnggần nhưkhôngthay đổi, về hình thức cũng như về tinh thần. Triều đại tuy bao lần hưngvong,giangsơntuybaolầnđổichủ,songmọicuộcbiếncốvềchínhtrịítkhibađộngđếnsựsốngcủanhândân.Từđờinàysangđờikhác,đạikháichỉcóbấynhiêutậptục,bấynhiêuýnghĩ,bấynhiêutintưởng,chođếnnhữngnỗiyêu,ghét,vui,buồn,cơhồcũngnằmyêntrongnhữngkhuônkhổnhấtđịnh.Thờigianởđâyđãngừnglạivàngườitachỉsốngtrongkhônggian.

Nhưng,nhấtđán,mộtcơngiómạnhbỗngtừxathổiđến.Cảnềntảngxưabịmộtphenđiênđảo,lunglay.SựgặpgỡphươngTâylàcuộcbiếnthiênlớnnhấttronglịchsửViệtNamtừmấymươithếkỷ.

PhảitrởlạicáithờitổtiêntamớitiếpxúcvớingườiTrungHoa,hơnnữa,

phảitrởlạicáithờigiốngngườiAnhđônêdiêng[1]

lầnthứnhấtđểchânvàolưuvựcsôngHồngHàmớihòngtìmđượcmộtcuộcbiếnthiênquantrọngnhưvậy.

Trướcmắtchúng tabỗngbàyranhữngcảnh lạ lùngchưabaogiờ từngthấy.Lúcđầu,ainấyđềungơngác,khônghiểuralàmsao.Nhưngrồichúngtaquendần.

Chúngtaởnhàtây,độimũtây,đigiàytây,mặcáotây.Chúngtadùngđènđiện,đồnghồ,ô tô,xelửa,xeđạp...còngìnữa!Nói làmsaochoxiếtnhữngđiềuthayđổivềvậtchất,phươngTâyđãđưatớigiữachúngta!Chođếnnhữngnơihangcùngngõhẻm,cuộcsốngcũngkhôngcòngiữnguyênhìnhngàytrước.Nàodầutây,diêmtây,nàovải tây,chỉ tây,kimtây,đinhtây.Đừng tưởng tôinguỵbiện.Mộtcáiđinhcũngmang theonómộtchútquanniệmcủaphươngTâyvềnhânsinh,vềvũ trụ,vàcóngày ta sẽ thấythayđổicảquanniệmcủaphươngĐông.Nhữngđồdùngkiểumớiấychínhđãdẫnđườngchotưtưởngmới.Trongcôngcuộcduytân,ảnhhưởngcủanóítracũngngangvớiảnhhưởngnhữngsáchnghịluậncủahiềntriếtÂuMỹ,cùngnhữngsáchcổđộngcủaKhang,Lương.SĩphunướctatừxưavốnchỉbiếtcóKhổngTử,bắtđầudẫnMạnhĐúcTưCưuvớiLưThoa.Họbắtđầuviếtquốcngữ,một thứchữmượncủangườiphươngTây.Câuvăncủahọ

cũng bắt đầu có cái rõ ràng, cái sáng sủa của văn tây. Những tư tưởngphươngTâyđầydẫytrênĐôngDươngtạpchí,trênNamPhongtạpchí,vàtừhaicơquanấythấmdầnvàocáchạngngườicóhọc.NgườitađuanhauchoconemđếntrườngPhápViệt,ngườitagửiconemsangtậnbênPháp.Thế rồi có những ngườiViệtNam đậu kỹ sư, đậu bác sĩ, đậu thạc sĩ; cónhữngngườiViệtNamnghiêncứukhoahọc, triếthọc;vàcónhữngngườiViệtNamnghĩchuyệnxâydựngmộtnềnhọcriêngchonướcViệtNam.

Bấynhiêusựthayđổitrongkhoảngnămsáumươinăm!Nămsáumươinămmànhưnămsáumươithếkỷ!NhưngcuộcÂuhóakhôngphảichỉcóthế.Nóđãđiquahaigiaiđoạn:hìnhthứcvàtưtưởng;nócònphảiđiquamộtgiaiđoạnnữa.Nóđãthayđổinhữngtậpquánsinhhoạthàngngày,nóđã thayđổicách tavậnđộng tư tưởng, tấtnósẽ thayđổicảcáinhịp rungcảmcủatanữa.Nhữnghìnhthứcmớicủacuộcđời,nhữngtưtưởngmớivànhấtlàảnhhưởngvănhọcPhápngàymộtthấmthía,ấylànhữnglợikhíÂuhóatronggiaiđoạnthứbanày.

PhươngTâybâygiờđãđitớichỗsâunhấttronghồnta.Takhôngcòncóthểvui cái vui ngày trước, buồn cái buồnngày trước, yêu, ghét, giậnhờnnhất nhất như ngày trước. Đã đành ta chỉ có chừng ấymối tình như conngườimuônnơivàmuônthuở.NhưngsốngtrênđấtViệtNamởđầuthếkỷhaimươi,nhữngmốitìnhcủatakhôngkhỏicócáimàusắcriêng,cáidángdấpriêngcủathờiđại.”...Cáccụtaưanhữngmàuđỏchoét;talạiưanhữngmàuxanhnhạt...Cáccụbângkhuângvìtiếngtrùngđêmkhuya;tanaonaovìtiếnggàlúcđứngngọ.Nhìnmộtcôgáixinhxắn,ngâythơcáccụcoinhưđãlàmmộtđiềutộilỗi;tathìcholàmátmẻnhưđứngtrướcmộtcánhđồngxanh.Cáiáitìnhcủacáccụthìchỉlàsựhônnhân,nhưngđốivớitathìtrămhìnhmuốntrạng:cáitìnhsayđắm,cáitìnhthoảngqua,cáitìnhgầngụi,cáitìnhxaxôi...cái tình tronggiâyphút,cái tìnhngànthu...”Mấycâunóixôbồ,liềulĩnhmàthathiếtcủaÔ.LưuTrọngLưởnhàHọchộiQuyNhơnhồinăm1934đãvạchrõtâmlýcủalớpthanhniênchúngta.

Tìnhchúngtađãđổimới,thơchúngtacũngphảiđổimớivậy.Cáikhátvọngcởitróichothicachỉlàcáikhátvọngnóirõnhữngđiềukínnhiệmuuất,cáikhátvọngđượcthànhthực.Mộtnỗikhátvọngkhẩnthiếtđếnđauđớn.ChínhÔ.LưuTrọngLưcũngđãviếttrongquyểnNgườisơnnhânhồimai1933:“NgườithanhniênViệtNamngàynayđươngbơvơđitìmngườithinhâncủamìnhnhưngườiconđitìmmẹ”.

Đãthế,khôngthểxemphongtràothơmớilàmộtchuyệnlậpdịdomộtbọndốtnátbàyđặtrađểkiếmchỗngồitronglàngthơ.Nólàkếtquảkhông

thểkhôngcócủamộtcuộcbiếnthiênvĩđạibắtđầutừhồinướctasátnhậpđếquốcPhápvà,xahơnnữa,từhồiNguyễn-Trịnhphântranh,lúcngườiÂumớiđến.CáingàyngườiláibuônphươngTâythứnhấtđặtchânlênxứta,ngườiấyđãđemtheocùngvớihànghóaphươngTây,cáimầmsaunàysẽnảythànhthơmới.

*

**

Nhưngtìmnguồngốcthơmớimàchỉnóixaxôithế,côngviệcnhàviếtsử cũng khí dễ dàng. Ta hãy tìm những nguyên nhân gần gụi hơn cùngnhữngtriệuchứngcủaphongtràothơmới.

Đãlâu,ngườimìnhlàmthơhầuhếtchỉlàmnhữngbàitámcâu,mỗicầu

bảychữ.TheoÔ.PhanKhôi[2]

,lỗiấyphảiquychokhoacử.Phépthingàyxưabắthọctròvàotrườngnhìlàmmộtbàithơtheothểthấtngônluật.ThểthấtngônluậtvốnmượncủathinhânđờiĐường,nhưngkhingườitađưanóvàokhoacử,nócònbóbuộcgấpmấyluậtĐường.TheoluậtĐườngtrongmộtbàithơtámcâu,bốncâugiữagọilàcâutamtứ,câungũlụcvàmuốnnóigì thìnói.Phépkhoacửbắtphảigọicâu tamtứ làcâu thực,nghĩa làphảigiảithíchđầuđềchorõràng,haicâungũlụclàcâuluận,nghĩalàphảiđemýđầubàimàbànrộngra.Thísinhlàmthơnhấtđịnhphảitheoquymôấy.Khôngtheo,hỏng.

NhưngchínhphủBảohộlầnlượtbỏchếđộkhoacử,ởNamKỳ(1864?),ởBắcKỳ(1915),ởTrungKỳ(1918).Khoacửbỏ,thểthấtngônluậtcũngtheođómàmấtđịavịđộctôn.Năm1917nóbịÔ.PhạmThượngChicông

kíchtrongmộtbàibànvềtâmlýlốithơấy[3]

-Ôngbảo:“Ngườitathườngnóithơlàtiếngkêutựnhiêncủacontâm.NgườiTàuđịnhluậtnghiêmchonghềlàmthơthựclàmuốnchữalại,sửalạicáitiếngkêuấy,chonóhayhơn,trúngvầntrúngđiệuhơn,nhưngcũngnhânđómàlàmmấtcáigiọngthiênnhiênđivậy”.Tiếpđóôngphêbìnhbàithơ“QuađèoNgang”củaBàhuyệnThanhQuan:

“Rằnghaythìthựclàhay.

Nhưnghayquá,khéoquá,phầnnhâncôngnhiềumàvẻtựnhiênít,quảlàmộtbứctranhcảnhvậy”.

Thờioanhliệtcủathấtngônluậtđãđếnlúctàn.

Năm1928,nóbịÔ.PhanKhôicôngkíchtrênĐôngPhápthờibáo.Ông

Phantráchthểthơ“bóbuộcquámàmấtcảsanhthú”[4]

.

Năm1929,trênbáoPhụnữtânvănÔ.TrịnhĐìnhRưlạicôngkíchnómộtlầnnữavàhôhàongườitalưutâmđếnlốilụcbátvàsongthấtlụcbát,

lànhữnglốithơđặcbiệtcủata[5]

.

Thực ra, từ trước, trên sáchvởbáochương thỉnh thoảng thấtngôn luậtcũng đã phải nhường chỗ cho lục bát, song thất lục bát, cổ phong, từkhúc.v.v... Lác đác người ta còn thấy xuất hiện những bài không niêm,khôngluật,khônghạnchữ,hạncâu.ẤylàbàidịchthơngụngônLaCigale

etlaFourmicủaNguyễnVănVĩnh[6]

:

Convesầukêuvevesuốtmùahè

Đếnkỳgióbấcthổi

Nguồncơnthậtbốirối...

Ấylànhữngbàigọilàthơbuông[7]

củamộtsinhviêntrườngCaođẳng.Ô.LêKhánhĐồng,đãlàmmộttròcườichochúngtahồinhỏ.

Nhữngbàinhưthếmàdámmạodanhlàthơ,cứthờibấygiờthựcđángkhépvào tộiphạmthượng.Mộtsựbiếncốdườngấymàxảyrađược,dầukhôngđượccôngnhận,cũngđủchứngrằngcáithờivậnluậtĐườngđãcựckỳsuyvi.

Khuôn khổ bài thơ bắt đầu rạn nứt.Một sứcmạnh đương ngấm ngầmhoạtđộngtrongtâmlinhnòigiống.Nóichođúng,chúngtacũngchỉphỏngđoánchứthựcrachưathấygì.Thithểcóítnhiềuthayđổimàthitứvẫnnhưxưa. Chỉ trong đôi bài thơ của Tản Đà mới thấy phảng phất chút bângkhuâng,chútphóng túngcủa thờisau.Ngoài ra,người tavẫncađihát lạibấynhiêuđềthơbằngbấynhiêugiọngthơkhôngdidịch.Cửahémởtừlâunhưngngọngióxađónhoàikhôngthấytới.XãhộiViệtNamchưađếntuầnthànhthục.Chưacóthểnhómđậymộtcuộccáchmệnhvềthica.

*

**

Nhưngmộtngàykiacuộccáchmệnhvềthicađãnhómdậy.Ngàyấylà

ngày10mars 1932[8]

. Lần đầu tiên trong thành trì thơ cũ hiện ramột lỗthủng.Ô.PhanKhôihăngháinhưmộtvịtướngquân,dõngdạcbướcratrận.

Ôngtựgiới thiệu:“Trướckia... ít ra trongmộtnămtôicùngcóđượcnămbảybài,hoặcbằngchữHán,hoặcbằngchữNôm;mànămbảybàicủatôi,khôngphảinóiphách,đềulànămbảybàingheđược”.Ấythếđómàôngkếtánthơcũ!“Thơcốtchơn.Thơcũbịcâuthúcquánênbịmấtchơn”.Bởivậyôngbàyramộtlốithơ“đemýthậtcótrongtâmkhảmmìnhtảrabằngnhữngcâucóvầnmàkhôngbóbuộcbởiniêmluậtgìhết”vàtạmmệnhdanhlàthơmới.

HồibấygiờPhụnữtânvănđươngthờicựcthịnh.Nhữnglờinóicủaông

Phanđượctruyềnbáđikhắpnơi.Cáibàithơmới“Tìnhgià”[9]

ôngdẫnralàmthídụ,khôngrõcóđượcaithíchkhông,nhưngmộtsốđôngthanhniêntrongnướcbỗngthấymởramộtgóctrờivìcáitáobạogiấugiếmcủamìnhđãđượcmộtbựcđànanhtrongvăngiớicôngnhiênthừanhận.

Lần lượt những bài thơmới, vốn làm từ trước, được đưa lênmặt báo.Người hưởngứng thứ nhất làÔ.LưuTrọngLư.Saukhi đăngbài củaÔ.Phan Khôi chẳng bao lâu,Phụ nữ tân văn nhận được một bức thư hoannghênh ký côLiênHương (Faifo),một bài thơmới “Trên đường đời” kýLưuTrọngLưvàmộtbàinữa“Vắngkháchthơ”kýThanhTâm.Kýnhiềutênchorộnthếthôichứđilạicũngchỉmộtngười.‘Tìnhgià”,“Trênđườngđời”,và“Vắngkháchthơ”làbabàimangtênthơmớiđượcđăngbáotrước

nhất.Trongbabàiấythìbàithứbađãlàmộtbàicógiátrị[10]

.Kếđó,PhụnữtânvăncònđăngthơmớicủaNguyễnThịManhManh(tứcNguyễnThịKiêm),củaHồVănHảovànhiềungườinữa.

Nhưng rồiphong trào thơmớichuyển rađấtBắcvàđượcmộtcơquanngônluậnkhácủnghộmộtcáchđắclựchơn.

BáoPhonghóatậpmớirađờingày22Septembre1932.NgaysốđầuđãcóbàicôngkíchthơĐườngluậtvàkếtluậnrằng:“Thơtaphảimới,mớivănthể,mớiýtưởng”.Từđóchođếncuốinăm1932,Phonghóakhôngđăngthơmới nhưng cũng không đăng thơ cũ.Phonghóa lại còn giễu thơ cũ bằngcáchgiễuTảnĐà,ngườiđạibiểuchínhthứcchonềnthơcũ.Bài“Cảmthutiễn thu”củaTảnĐàđã làmđầuđềchomộtbức tranhkhôihàicủaĐôngSơnvàmộtbàihátnóikhôihàicủaTúMỡ.Họsosánhcảnhthựcvớicảnhmộngtrongtrítưởngthinhân.TúMỡviết:

Câytươitốt,lácònxanhngắt,

Bóiđâuralácđáclángôvàng!

Trêndườngđinóngdãynhưrang,

Cảnhtuyếtphủmơmàngthêmquáilạ!

…

Pháhoạirồihọkiếnthiết.NhậnđượccủaÔ.LưuTrọngLưbứcthưgửichoÔ.PhanKhôimấythángtrước,họtrịnhtrọngđănglạitrênPhonghóasốTếtrangày24janvier1933cùngvớiítbàithơmớicủaLưuTrọngLư,TânViệt,ThếLữ.Tiếptheođó,PhonghóaluônluônđăngthơmớicủaTứLy,ThếLữ,Nhất Linh,NguyễnVănKiện,VũĐìnhLiên,Đoàn PhúTứ,HuyThông.

Cácbáochíkháccũngđuanhauđăngthơmới.ỞHuế,NgânSơntùngthưrađờingày15Septembre1933,liềnxuấtbảnvớiíttruyệnngắn,mộttậpthơ

mớicủaLưuTrọngLư[11]

.

Thơmớiđãbắtđầucócơsở.Tronglàngthơmớingườitacàngsốtsắngthêm.Từhaithángtrước,hôm26juillet1933,mộtnữsĩcótàivàcógan,côNguyễn Thị Kiêm, đã lên diễn đàn hội Khuyến học Sài Gòn hết sức tándươngthơmới.HộiKhuyếnhọcSàiGònthànhlậpđếnbấygiờđã25năm.Lầnthứnhấtmộtbạngáilêndiễnđànvàcũnglầnthứnhấtcómộtcuộcdiễnthuyếtđượcđôngngườinghenhưthế.

Nối gót côNguyễnThịKiêm, còn nhiều diễn giải cũng theomộtmụcđích:giànhlấyphầnthắngchothơmới:

Juin1934:Ô.LưuTrọngLưdiễnthuyếttạinhàHọchộiQuyNhơn.

Janvier1935:Ô.ĐỗĐứcVượngdiễnthuyếttạihộiTrítriHàNội.

Janvier1935:côNguyễnThịKiêmlạidiễnthuyếttạihộiKhuyếnhọcSàiGònđểtranhluậnvớiÔ.NguyễnVănHanh.

Novembre1935:Ô.VũĐìnhLiêndiễnthuyếttạihộiTrítriNamĐịnh.

Fébrier1936:Ô.TrươngTửudiễnthuyếtvềthơBạchNgatạihộiKhaitrítiếnđứcHàNội.

Trên báo chương cũng luôn luôn có những bài bênh vực, khích lệ thơmới.Ô.LưuTrọngLưgửihaibứcthưlênKhêThượngnóichuyệnthơmới

vớiTảnĐà[12]

.Ô.LêTràngKiềuviếttámbàicatụngcácnhàthơmớiđể

trảlờiÔ.TùngLâmvàÔ.TháiPhi[13]

.Ngoàiracònbaonhiêubàinữa.

Ởcáixứvôsựnày,câuchuyệncâuthơcơhồlàcâuchuyệnđộcnhấtcủamộtsốđôngthanhniênnamnữ.Nhưngđãđếnlúcnhữnglờihùngbiệntrởnênvôdụng.Nhữngthisĩcódanhđãrađời:ThếLữ,LưuTrọngLư,HuyThông,NguyễnNhượcPháp,J.Leiba,TháiCan.Trongkhoảngbốnnăm,đãsảnxuấtrấtnhiềubàithơcógiátrị.Vànhữngbàithơấy,nhấtlànhữngbàicủaThếLữ,khôngtrốngkhôngkènđãbênhvựcmộtcáchvữngvàngchothơmới.

1935, cái nămđại náo trong làng thơ, đi qua.Bước sang 1936 sự toànthắng của thơmới đã rõ rệt.Đề tựa tậpNhữngáng thơhay,Ô. Lê TràngKiềubànnênxóabỏhaichữthơmới.Vì“haichữthơmớilàbiểuhiệnmộtcuộccáchmệnhđươngbồngbột”mà“cuộccáchmệnhvềthicangàynayđãyênlặngnhưmặtnướchồthu”.Ô.LưuTrọngLưnởmộtnụcườikiêuhãnh,đăngtrênHanoibáo (19-2-1936)mộtbài thơ thấtngônsáchhọakếtbằnghaicâu:

Nắnnótmiềnsaonênbốnvế,

Chẳngthơthìcũngcóccầnthơ.

Cáicườikhinhmạncủangườichiếnthắngkểkhôngcógìđángưa.ThếLữ, khôn hơn, chỉ lẳng lặng nói chuyện với người đồng hương - nhữngngười trong làng thơmới.Từmục“Lá thắm”củaTinhhoa đếnmục “Tinthơ”củaNgàynay, từmai 1937đếnoctobre 1938,ThếLữ chămchúdạynghềthơchonhữngainuôigiấcmộngmộtngàykiatrởnênthisĩ.

Thơmớirađờingàymộtnhiều,cáidanhhiệuthơmớimấtdầntrênsáchbáo.Thiđànđãvắngtiếngcãinhau.Chođếnhồi juinnămnay,vìchuyện

thơmới,Ô.HuỳnhThúcKhángvàÔ.PhanKhôibắtbẻlẫnnhau[14]

, làngthơViệtNamkhôngmấyaiđểýđếnnhữnglờiquatiếnglạigiữahaiônggiàấy.

Tấnkịchmớicũtrongphạmvithicađãkếtliễu.Thơmớiđãgiànhđượcquyền sống. Nó chiếm hầu hết báo chí sách vở, đã len vào đến học

đường[15]

.Màđãvàohọcđường,nhấtlàởnướcta,tứclàthanhthếđãtolắm.

*

**

Trướcsựbànhtrướngmãnhliệtcủathơmới,trướcmọisựhôhàorầmrộcủanhữngngườitrongpháimới,làngthơcũđãphảnứngnhưthếnào?

Août1933:Một tuần sau cuộcdiễn thuyết thứnhất của côNguyễnThị

Kiêm,Ô.TânViệt,bìnhbútbáoCôngluận[16]

bênhvựcthơcũtạidiễnđànhộiKhuyếnhọcSàiGòn.

Octobre1933:Vănhọctạpchí,HàNội,chêcácnhàthơmớikhôngbiếtcânnhắcchữdùng.

Novembre-décembre1934:TảnĐànóichuyệnthơmới,thơcũtrênTiểuthuyếtthứbảy.

Décembre1934:TrênVănhọc tạp chíÔ.HoàngDuyTừ phản đối bàidiễnthuyếtcủaÔ.LưuTrọngLưtạinhàHọchộiQuyNhơn.

9janvier1935:Ô.NguyễnVănHanhdiễnthuyếttạihộiKhuyếnhọcSàiGòn.

16janvier1935:Ô.NguyễnVănHanhlạidiễnthuyếttạihộiKhuyếnhọcSàiGòncùngmộthômvớicôNguyễnThịKiêm(diễnthuyếttranhluận).

Avril1935:HaiÔ. TườngVân và PhiVân xuất bản tập thơ cũNhữngbônghoatráimùaởVinh.

Juin1935:Ô.TùngLâmLêCươngphụng côngkích thơmới trênVănhọctuầnsan,SàiGòn.

Avril1936:Ô.TháiPhicôngkíchthơmớitrênbáoTinvăn,HàNội.

Août1937:Ô.NguyễnVănHanhdiễnthuyếtởhộiQuảngtriHuế.

Juin1941:Ô.HuỳnhThúcKháng,saunhiềulầnchỉtríchvàmạtsát,nóicảquyếtrằngthơmớiđãđếnngàymạtvận.

*

**

Cũngrộnđấychứ!Cáicảnhthơcũlúctànkhôngđếnnỗibuồntẻ,thảmhạinhưcáicảnhsuyvicủanềnKhổnghọc.Năm1930,Ô.PhanKhôiviếttrênbáoThầnchungởSàiGònmộtthôihaimươimốtbàichỉtríchKhổnggiáo.ThếmànhữngmônđồđạoKhổngcònsốngsótnguộilạnhnhưkhông.

TinhthầnKhổnggiáoởnướctađãbạcnhượclắmvậy.Tinhthầnthơcũ[17]

cóphầntrángkiệnhơn.Gặpcơnnguybiến,còncóngườirataychốngchọi.Nhưngrồicũngkhôngsaocứuvãnđượctìnhthế.Chỉcómộtngườihoặccóthểlàmnênchuyện.NgườiấylàTảnĐàmộtnhàthơcótài.Nhưngđốivớiphong trào thơmới,TảnĐà lại hết sứcdèdặt.Một người nữa,Ô.Hoàng

DuyTừ,trênVănhọctạpchí,cũngcónhiềucâucó lý,nhưngông lạichủtrương cái thuyết củaA.Chénier: tứmới lời xưa.Và như thế ý kiến ônggiốnghệtnhiềunhàthơmới.

Còncácngườikháchọlậpluậnđạikháibấtngoạimấylốinày:

Hoặchọchonhữngnhàthơmớilàmộtbọnmù:

Chẳngkhácanhmùlạinóimơ

Chẳngquamộtbọndốtlàmthơ[18]

ÝhọnghĩrằngngườitalàmthơmớilàchỉvìluậtthơĐườngkhó.Nhưngtừaoût1933,thuậtlạicuộcdiễnthuyếtcủaÔ.TânViệt,Phụnữtânvănđãtrảlờitrướchọ:“Thơtámcâucũngkhôngphảikhógì.Nhiềungườichỉhọctrongnửatiếngđồnghồlàthuộcvàcóthểlàmđúngniêmluật.Cácbáohàngngàyvẫnđăngluônbaonhiêulàthơbátcúcủanhiềuthísĩchỉhọctrongcómấyngàylà“thànhtài”...Chúngtôidámquảquyếtnhưvậylàvìtừkhicóbáoquốcngữđếnnay,đãvàimươinăm,ởmụcvănuyểncácbáo,thơtámcâu, bốn câumọc ra khôngphải nhưhoa lan, hoahuệ, hoahồng,mànhư

nấm”[19]

.

HoặchọdẫnraítbàithơmớilủngcủnglủngcađểcôngkíchchotiệnrồikếtluậntheolốicáinhàthơcũnàođóđãgửichoÔ.LamGiangmộtbàibátcúchêthơmới:

Nghĩalývơvơrồivẩnvẩn

Thanhâmngẩnngẩnlạingơngơ

SovớiÁhọcnhưdưađắng

SánhvớiÂuvăntựamítxơ...[20]

Họquên rằngchínhnhữngnhà thơmớiđãcôngkích thơmới tànnhẫnnghĩa là côngkíchnhữngbàimới bất thành thơ.Phong trào thơmới xuấthiệnđượchơnmộtnămthìtrênbáoPhonghóađãthấynhữngbàithơnhại

củaThếLữvàcủaKháiHưng[21]

.

Côngkíchnhữngbài thơmới lủngcủng làmộtchuyện thừavậy.Côngkíchđượcnhữngbàicógiátrịmớimongtiệtđượcmầmthơmới.Nhưngđãcógiátrịthìcònbiếtcôngkíchthếnào!

Đó là chưanóiđếnnhữngngườinhưÔ.NguyễnVănHanh:Ba lầnÔ.

Hanhlêndiễnđàncôngkíchthơmớilàbalầntaihạichonềnthơcũ.CongấucủaLaFontainecũngkhôngthểvụngvềhơn.

Nhưthếthìlàmsaohòngđốiphóvớimộtbọnvừakhônvừaranh.Họlầmlỗi,họtựphêbìnhlấykhôngdợingườikhácchỉtrích.Màkhihọđãchỉtríchaithìkhómàcấtđầulênđược.CôBíchNgọcđểtựalờikhuyêncủacôchỉthêmvàomấychữ:“...dùaonhàấyđầynhữngbùn,nhữngvẩn.Tôibuồnrằngngườithụcnữcóduyênđếnthếlạikémvệsinh”.

Nhưng nguy nhất cho những người bênh vực thơ cũ là trong tám chínnămluônthơmớisảnxuấtratậpthơcũNhữngbônghoatráimùakhuyênlàngthơnênbỏ“aongoài”vềtắm“aonhà”.LêTathuậtnhiềunhàthơcódanh,nhiềubài thơcógiá trị.màhọgầnnhưkhôngsáng tạorađượcmột

chútgìcóthểgọilàthơ[22]

.

Cuộctranhđấuđãđếnhồikhôngngangsức.CảthanhthếÔ.HuỳnhThúcKháng,mộtnhàchísĩlãothànhcũngchịukhônglàmgìđược.Thựcra,thơcũrútquânkhỏimặttrận,nhưngkhônghềcởigiáplaihàng.Nóluivềcácthixã,ẩnmìnhtrongnhữngthitậpchỉtraotaytrongnămbảyanhemvàlưutruyềnvềsauchoconcháu.Đừngcóaixâmphạmđếnnhữngnơinóđươngannhàndưỡnglão.Kẻviếtmấydòngnàyđãcólầnđụngphảinanhvuốtcủanó.Hồi1937,vìvôýlạmdựvàomộtcuộcbàncãivềvănchương,tôiđãbịmộtôngtiếnsĩnóithẳngvàomặt:“Khoahọcxinnhườngcácngười;nhưngthơvăncácngườiphảiđểđóchochúngtôi”.Chínhôngnghèấyđãcólầnlên án chém Lưu Trọng Lư. Cũngmay ông nghè chúng ta không làm tểtướngnênhọLưuvẫnlàmthơmớinhưthường.

Dầusao,chútoaithừacũngkhôngđủkhiếnngườitaquêncáicảnhtiêuđiềucủamộtđámtànquânthấtthế.Thơcũtrênsáchbáongàymộtthưadần.Trừmộtđôitờkhôngchuyênvềvănchương,cònhễđăngthơcũlàbáochết.TìnhcảnhấyliênluỵđếncảÔ.PhanKhôi,ngườiđãkhởixướngrathơmới.NhữngbàinóichuyệnthơcủaôngđăngtrênNamPhongtạpchí,ĐôngPhápthờibáo,Thầnchung,Phụnữtânvăn,Trunglập, khoảng1918 - 1932, đãđượchoannghênhbiếtbao.Thếmàhồi1936ônggóplạithànhtậpxuấtbảnlấy tên làChươngdân thi thoại thì chẳngmấy ai để ý đến.Màquyển thithoạicủaôngnàocódởchocam!Nóchỉcócáitộilànóichuyệnthơcũ.

Đồngthờitrênbáothấyđăngmộtcáiquảngcáo“nhậnlàmthuêcácthứvănvui,buồn,thườngdùngtrongxãhội”.

Dướiquảngcáomột tênkýmàlịchsửvănhọcViệtNamsẽlưutruyền

mãimãi:TảnĐàNguyễnKhắcHiếu!

Đãhếtđâu.SauđócònmộtcáiquảngcáonữabằngthơnhậnđoánlýsốHàlạc:

…

Cònnhưtiềnđặtquẻ

Nhiềunăm(5$)ítcóba(3$):

Nhiềuíttuỳởkhách,

Hậubạckểchimà[23]

.

Vàdướiquảngcáonàyvẫncáitênký:TảnĐàNguyễnKhắcHiếu.

Thựclàthươngtâm!Chúngta,bọnthanhniên,đọcquảngcáoấykhácgìđọcnhữnglờibuộctội.Cáivuichiếnthắngđiqua,chúngtabắtđầuhốihận.10octobre1937,Ngàynay đăngmột bài dịch thơĐường củaTảnĐàvớinhữnglờihếtsứckhenngợi.ThơTảnĐàcònđượcNgàynayđăngnhiềulầnnữa;nhómTựlựccòntínhcảviệcxuấtbảnthiphẩmcủangườimàhồitrước

họđãchếgiễu[24]

.

Nhưngpháđidễmàdựnglênkhó.LàngthơmớiđãtànpháthanhdanhcủaTảnĐà.Dầusaocũngkhôngthểsớmchiềukhôiphụclạiđược.Phảichờđếnngày7 juin1939 làngàyTảnĐàmấtmới tìm lạiđượccáikhôngkhíhơnmườinămtrước.Nhữngbàiđiếuvănkhihạhuyệt,nhữngbàica tụngtrênbáo,nhữngbàidiễnthuyếttạihộiTrítriHàNội,đãkêutolòngáimộcủatoànthểlàngthơ.YêuTảnĐàtachạnhnghĩđếnngườibạntìnhcủathisĩ.Trongbộđồtangphụctrôngnàngcũngxinhxinh...

Thế rồimộthômnàngđến tìm tavà ta thấynàngkháchẳn,vẫnkhuônmặtcânđốiấy,vẫncấidángđinghiêmchỉnhấy,vẫngiọngnóinhỏnhẹấy,nhưngmặnmà,nhưngđằmthắmynhưmấytrămnămtrước,hồinàngcònthơ.Nàngtheosaumộtngườibạnmới.Ngườibạntrântrọnggiớithiệunàng.Tavồnvãđóntiếpcảhai:nhàthơmớiChếLanViênđềtựaMùacổđiển,mộttậpthơcũ,đãkhéplạimộtthờiđạitrongthica.

*

**

Mộtthờiđạivừachẵnmườinăm,

Trongmườinămấy, thơmớiđã tranhđấugắtgaovới thơcũ,mộtbên

giànhquyềnsống,mộtbêngiữquyềnsống.Cuộctranhđấukéodàichođếnngàythơmớitoànthắng.Trongsựthắnglợiấy,cũngcócôngnhữngngườitảxunghữuđộtnơi chiến trường,nhưng trướchết là côngnhữngnhà thơmới.TôikhôngsosánhcácnhàthơmớivớiNguyễnDuđểxemaihơnaikém.Đờixưacóthểcónhữngbựckỳtàiđờinàykhôngsánhkịp.Đừnglấymộtngườisánhvớimộtngười.Hãysánhthờiđạicùngthờiđại.TôiquyếtrằngtronglịchsửthicaViệtNamchưabaogiờcómộtthờiđạiphongphúnhư thờiđạinày.Chưabaogiờngười ta thấyxuấthiệncùngmột lúcmộthồnthơrộngmởnhưThếLữ,mơmàngnhưLưuTrọngLư,hùngtrángnhưHuyThông,trongsángnhưNguyễnNhượcPháp,ảonãonhưHuyCận,quêmùanhưNguyễnBính,kỳdịnhưChếLanViên...vàthiếttha,rạorực,bănkhoănnhưXuânDiệu.

Từngườinàysangngườikhác,sựcáchbiệtrõràng.Cátínhconngườibịkiềmchếtrongbaonhiêulâubỗngđượcgiảiphóng.Sựgiảiphóngcóthểtaihạiởchỗkhác,ởđâynóchỉlàmgiàuchothica.Cáisứcmạnhsúctíchtừmấyngànnămnhấtđántungbờvỡđê.Cảnhtượngthựclàhỗnđộn.Nhìnqua ta chỉ thấymột điều rõ: ảnh hưởng phương Tây, hay đúng hơn, ảnhhưởngPháp.

NhưngảnhhưởngPhápcũngcóchiađậmnhạtkhácnhau.

NgườiđầutiênchịuảnhhưởngPháprấtđậmlàThếLữ.Nhữngbàithơcó

tiếng của Thế Lữ ra đời từ đầu 1933 đến cuối 1934[25]

. Giữa lúc ngườithanhniênViệtNamđươngngậptrongquákhứđếntậncổthìThếLữđưavềchohọcáihươngvịphươngxa.TácgiảMấyvầnthơliềnđượctônlàmđươngthờiđệnhấtthisĩvànhờthếđãlậpđượccônglớn,đãmởđườngchocácnhàthơmớisaunày.ChungquanhngôisaoThếLữchâutuầnbaonhiêuhànhtinhcótênvàkhôngtên,hầuhếtcácthisĩlớnnhỏhồibấygiờ:NguyễnVănKiện,VũĐìnhLiên,ĐỗHuyNhiệm,TườngBách,LanSơn,ViệtNữHoàngHươngBình,ThuỵAn,NguyễnNhuệThủy,ThanhTịnh,ThúcTề,PhiYến,LưKhê...Cảnhữngvìsaovốnởmộttrờikhác:VănĐài,ĐôngHồ,MộngTuyết,cũngghévềchâutuầnmộtlúc.

Cái vinh quang rực rỡ của Thế Lữ có lẽ đã khiến nhiều người thèmthuồng.TrongnhữngngườiấycóHuyThôngvàNguyễnVỹ.

NguyễnVỹ là người có chí cao nhưng tàimọn.Cáimộng tây hóa củatrường thơ BạchNga (NguyễnVỹ vàMộng Sơn) chỉ lưu lại cómột bài:“Sươngrơi”.

HuyThông,kháhơn,đãđôibalầnnhậptịchđượcvàothơViệtcáikhôngkhímơmàngcủanhữngvởkịchShakespearevàcáigiọnghùng trángcủaVictorHugo.HuyThôngcũngđãlậpramộttrườngthơnhỏtrongấycóLam

Giang, Phan Khắc Khoan[26]

vàmột nhà thơ sau này sẽ đi xa: Chế LanViên.

Nhưngđến1936,ảnhhưởngPháplạithấmthíathêmmộttầngnữa.TrongthơThếLữ ta chỉ thấy ẩn hiện đôi nhà thơPháp về thời lãngmạn.XuânDiệu,nhàthơrađờihồibấygiờ,mớimộtcáchrõrệt.VớiThếLữthinhântacònnuôi giấcmộng lên tiên,một giấcmộng rất xưa.XuânDiệuđốt cảnhbồnglaivàxuaainấyvềhạgiới.VớimộtnghệthuậttinhviđãhọcđượccủaBaudelaire,XuânDiệudiễntảlònghamsốngbồngbộttrongthơdeNoaillesvàtrongvănGide.LúcbấygiờThếLữmớitìmđếnBaudelairenhưngnguồnthơThếLữđãcạnkhôngsaođikịpthờiđại.

ẢnhhưởngPháp trong thơViệt đếnXuânDiệu là cực điểm.Qua năm1938,HuyCậnrađời,nóđãbắtđầuxuống,mặcdầuHuyCậncũngchịuảnhhưởngthơPhápgầnđây,nhấtlàảnhhưởngVerlaine.

ChungquanhđôibạnXuânDiệu-HuyCậncóvôsốthisĩbànnhìbànba: Tế Hanh, Huyền Kiêu, Đinh Hùng, Phan Khắc Khoan, Thu Hồng,Nguyễn Đình Thư, Xuân Tâm, Huy Tân, Huy Chức, Phan Thanh Phước,

NguyễnĐứcChính, TườngĐông...Đôi nhà thơ nhưLanSơn[27]

, ThanhTịnh,lúcnãyđãthấymộtbênThếLữ,bâygiờlạikéonhauvềđây.VàThếLữngồimộtmìnhtrongdĩvãngchừngthấylẻloicũngvềđâynốt.

TôikhôngbiếtcónênđểvàoxómHuyXuân[28]

hainhàthơPhạmHầuvàYếnLan.TuythơcùngmộtgiọngsonghìnhnhưhọđãtrựctiếpvớicácnhàthơPháp,ítkhinhờXuânDiệu,HuyCậnđứnglàmtrunggian.CáikínđáocủathơPhápgầnđâytôicònthấyởĐoànPhúTứ.

CùngrađờimộtlầnvớithơHuyXuânnhưngkémthanhthếhơnnhiềulàlốithơtảchân.Thơmớivốnưatảchânhơnthơcũ,nhưnglàmnhữngbàithơtả chân biệt hẳn ramột lối chỉ cóNamTrân,ĐoànVănCừvàAnhThơ.CũngcóthểkểcảBàngBáLânvàThuHồng.ĐoànVănCừchịuảnhhưởngA. Samain (SamainHy Lạp không phải Samain tượng trưng). NamTrân,BàngBáLân,AnhThơ,ThuHồngcó lẽ chỉ đi theo cái xuhướnggần sựthực,dầusựthựctầmthườnglàmộtđặctínhcủavănhọcphươngTây.

TráihẳnvớilốithơtảchâncólốithơHànMặcTử-ChếLanViên,cảhai

đềuchịurấtnặngảnhhưởngBaudelairevà,quaBaudelaire,ảnhhưởngnhà

vănMỹEdgarPoe, tác giả tậpChuyện lạ[29]

.Cókhác chăng làChếLan

ViênđãđitừBaudelaire,EdgarPoeđếnthơĐường[30]

,màHànMặcTửđãđingượclạitừthơĐườngđếnBaudelaire,EdgarPoevàđithêmmộtđoạnnữachogặpThánhKinhcủađạoThiênChúa.Cảhaiđềucaitrịtrườngthơ

Loạnvàđã chiêu tậpmột sốđồđệ làHoàngDiệp[31]

,QuỳnhDao,XuânKhai(tứcYếnLan)nhưngkhôngphảiChếLanViênđivềthơĐường.Nếunóiđi tới thơtượngtrưngPhápcólẽđúnghơn, tuyhai lối thơnàycóchỗ

giốngnhau[32]

.ĐiềuấythấyrõởtácphẩmmộtngườirấtgầnChếLanViênvàHànMặcTử:BíchKhê.

TừXuânDiệu,HuyCận,thơViệtNamđãcótínhcáchcủathơPháplối

tượngtrưng,nhưngcòndèdặt.BíchKhêvàítnhiềunữanhưXuânSanh[33]

muốn đi đến chỗ người ta thường cho là cao nhất trong thơ tượng trưng:Mallarmé,Valéry.

Tavừalầntheodòngthơmạnhnhấttrongnhữngdòngthơđixuyênquathờiđại.RiêngvềdòngthơnàythơViệtđãdiễnlạitrongmườinămcáilịch

sửmộttrămnămcủathơPháp,từlãngmạnđếnThiSơn[34]

:tượngtrưngvànhữngnhà thơsau tượng trưng.Tinh thần lãngmạnPhápđãgianhậpvàovănhọcViệtNamtừnăm1932,cùngmộtlầnvớiTuyếthồnglệsử,TốTâmvàGiọtlệthu.Chonêntrongthờiđạinàynóchỉcònphảngphất.Thơtượngtrưngđượcngười ta thíchhơn,nhất làBaudelaire, ngườiđầu tiênđãkhơinguồnthơấy.Cóthểnóihầuhếtcácnhàthơvừakểtrên,khôngnhiềuthìít,đềubịámảnhvìBaudelaire.

Viếtxongđoạntrênnàyđọclạitôithấykhóchịu.MỗinhàthơViệthìnhnhưmangnặngtrênđầunămbảynhàthơPháp.ấychỉvìtôitìmảnhhưởngđểchiaxuhướng.Sựthựcđâucóthế.TiếngViệt,tiếngPhápkhácnhauxa.Hồn thơPháp hễ chuyển được vào thơViệt là đãViệt hóa hoàn toàn. SựthựcthìkhitôixemthơXuânDiệu,tôikhôngnghĩđếndeNoailles.TôiphảidằnlòngtôikhôngchoxônxaomớithấythấpthoángbóngtácgiảLeCœurinnombrable.ThivănPhápkhônglàmmấtbảnsắcViệtNam.Nhữngsựmôphỏngngumuộilậptứcbịđàothải.

*

**

Huống chi trong hàng thanh niên chịu ảnh hưởng thơ văn Pháp nhiềungườilạiquayvềthơĐường.ThanhthếthơĐườngởnướctaxưanaybaogiờ cũng lớn. Nhưng vì cái học khoa cử, những bài thơ kiệt tác ngâm đigiảnglạihoàiđãgầnthànhvônghĩa.NóchỉcònlànhữngcáimáyđểđúcrahàngvạnthísinhcùnghàngvạnLờithơdở.Đếnkhikhoacửbỏ,chữnhokhôngcònlàmộtconđườngtiếnthân,songthiếuniênTâyhọcvẫncóngườixemsáchnho.Họchỉcốttìmmộtnguồnsốngtinhthần.HọđitớithơĐườngvớimộttấmlòngtrongsạchvàmớimẻ,điềukiệncầnthiếtđểhiểuthơ.Chonên,dầudốtnát,dầunghĩacâunghĩachữlắmkhihọrấtmờ,họđãhiểuthơĐườnghơnnhiềutaykhoabảng.

HồnthơĐườngvắngđãlâu,naylại trởvềtrongthơViệt.Lầnđầutiên(1934)nóđitheoJ.Leiba.LeibagiaolạichoTháiCan.TháiCangiàu,Leibasang,ởTháiCancũngnhưởLeibahồnthơĐườngcócáicốtcáchđờithịnh.

VớiĐỗHuyNhiệm,VânĐài,LưuKỳLinh,PhanKhắcKhoan[35]

,ThâmTâm,hoặcnókínđáotinhvihơnhoặcnórắnrỏichắcchắnhơn,nhưngcũngnghèohơn.

Cáinàngthơxưanàythựclàrắcrối:Cóngườicảđờiphiêubạtđâuđâubỗngmộthômghévề,liềnđượcnàngđãimộtbàithơ.NgườicódiễmphúcấylàPhanThanhPhước.

Lạicóngườichưatừnggặp,chỉngắmdungnhannàngởmấynhàquen(ĐoànThịĐiểm,bàhuyệnThanhQuan,NguyễnDu)cũngđượcnànghaiba

lầngửiyêu:HuyCận[36]

.

Thếmàcóngườisaytheothìnànglạichẳngmặnmàchi,nhưhaithầytròĐôngHồ,MộngTuyết.Đếnnỗimộtbuổisángkia,haithầytrò,chánnản,bỏđi tìmduyênmới.NhưngĐôngHồ,MộngTuyếtcònmaymắnhơnnhiềungườikhác.Nhữngngườinàycốýbưng taichođừngnghe thấy tiếnggọiphươngxa.Họquyếtgiữtrọnnghĩathủychungvớinàngthơcũ.Nhưnghọđã bị ruồng rẫymà không hay. Có phảiNguyễnGiang cũng ở trong bọnnhữngngườixấusốấy?

Cảmđượclòngngườiđànbàkhóchiềukia,họachỉcóQuáchTấn.Mốilươngduyêngâynên từMột tấmlòng…đếnMùacổđiển thì thực làđằmthắm.Mùacổđiển gồmcảcáigiàu sangcủaTháiCan,Leiba, súc tích lạitrongmộtkhuônkhổrắnchắc.NhưngQuáchTấn60thựclàmộtnhàthơcũ

hoàntoàn?CóthựcQuáchTấnkhôngbaogiờmơtưởngbạnphươngxa?[37]

*

**

TôimuốnxếpriêngvàomộtdòngnhữngnhàthơtuycóchịuảnhhưởngphươngTâynhưngrấtítvàcũngkhôngchịuảnhhưởngthơĐường.ThơcủahọcótínhcáchViệtNamrõrệt.

ĐứngđầudòngnàylàLưuTrọngLư.Điềuấykhôngcógìlạ.LưuTrọngLưnhácđọc sáchnhất trongcác thi sĩ đương thời.HọLưuưa sống trongcuộc đời nhiều hơn trong sách vở. SáchTàu hay sáchTây cũng vậy. ThinhânchỉnhớmangmángmộtítKiều,mộtítChinhphụngầm,nămbảycâutrongbảndịchTỳbàhànhcùngvàibàicổphongtừkhúccủaTảnĐà.Trongnhữngthểthơấy,LưuTrọngLưđãgửirấtdễdàngnỗiđaubuồnriêngcủamộtngườithanhniênViệtNamthờimới.

Mộtnhàthơkháccũngtìmcảmhứngtrongthiphẩmthờixưa:PhanVănDật.

Tráilại,trongthơNguyễnNhượcPhápchịukhôngthểthấydấutíchmộtnhàthơxưanào.KhôngbiếtaiđãgiúpNguyễnNhượcPháptìmranụcườikínđáo,hiềnlànhvàcóduyênấy.AlfreddeMussetchăng?DầusaođâyrõrànglàmộtnụcườiriêngcủangườiViệt.Thếmàlạ,trongvườnthơnóchỉnởracómộtlần.SaunàyNguyễnBínhđitìmtínhchấtViệtNamlạitrởvềcadao.ThơNguyễnBínhcócáivẻmộcmạccủanhữngcâuhátquê.NguyễnĐìnhThưcũngcóchịuítnhiềuảnhhưởngcadao,lạichỉmượnởcadaocáivẻtìnhtứ.ChonênNguyễnĐìnhThưgầnKiềuhơn.

Cuốinămngoáicóxuấtbảnmộttậpthơđánglẽđượcngườitađểýhơnmớiphải:ThơsaycủaVũHoàngChương.VũHoàngChươngrấtgầnLưuTrọngLư,TảnĐà:cảbađềusay.NhưngcáisaycủaVũHoàngChươngmớihơn.Cáichánnảncũngthế.TuycóchịuảnhhưởngthơPhápnhưngtrướchếtlàphảnánhcủacuộcđờimới.Saymàkhôngđiênvàcáichánnản,dầucócáivịBaudelaire,vẫnnhẹnhàngkhoángđãng-khôngnặngnềuámnhưcáichánnảncủaBaudelaire.

NgoàiLưuTrọngLư,PhanVănDật,NguyễnNhượcPháp,NguyễnBính,NguyễnĐìnhThư,VũHoàngChương,trongdòngViệtcơhồkhôngcònai.Hoặccũngcó thể tìm thấyởđây:ĐôngHồ,NguyễnXuânHuy,ThúcTề,

NguyễnVỹ[38]

,T.T.Kh,HằngPhương,MộngHuyền,TrầnHuyềnTrân.Nhưngkhônglấygìlàmrõlắm.

Cácnhàthơvềdòngnàythườngcólờithơbìnhdị.Họítảnhhưởnglẫn

nhauvàcũngítcóảnhhưởngđốivớithicacậnđại.Thiphẩmcủahọcótínhcách vĩnh viễn nhiều hơn tính cáchmột thời, và họ nương vào thanh thếphươngTâycũngít.LưuTrọngLưcóthơđăngbáotrướcThếLữ.NhưngđếnkhiThếLữrađời,ngườitatưởngkhôngcóLưuTrọngLưnữa.Gầnđâytronghàngthanhniênhìnhnhưcóngười lạisựcnhớtới tácgiảTiếngthu.PhảichăngthicaViệtNamđãđiđếnchỗxoaychiều?

Đólàbadòngthơđãđisongsongtrongmườinămqua.Cốnhiêntrongsự thực ba dòng ấy không có cách biệt rõ ràng như thế.Nếu ta nghĩ đếnnhữngdòngsôngthìđólànhữngdòngsôngnướctrànbờvàluônluôngiaohoán với nhau. Tuymỗi dòngmỗi khác nhưng cả ba dòng đều có vài xuhướngchung.

Phongtràothơmớilúcbộtphátcóthểxemnhưmộtcuộcxâmlăngcủavănxuôi.Vănxuôitrànvàođịahạtthơ,phápháchtantành.Mộtđặctínhcủavănxuôilànóinhiều.Chonêntrongthơhồibấygiờthitứhìnhnhưgiãnra:

Talàmộtkháchchinhphu

Cảýthơdồnlạitronghaichữ“chinhphu”,bốnchữkiathừa.HãysosánhcâuấycủaThếLữvớimộtcâuthơxưa:

Lốixưaxengựahồnthuthảo

Bảychữkhôngmộtchữthừa.

Nhưngrồithơmớicũngmấtdầntínhcáchvănxuôi:vănthơcàngngàycàngthêmhàmsúc.Đôikhilạicònhàmsúcquá.TrongthơHuyCậnđãthấynhữngcâunhư:

Ngànnămsựctỉnh,lêthê

Trênthànhsonnhạt.-Chiềutêcúiđầu...[39]

Haicâuấycònhiểuđượcmộtphần.Thơcủamộtvàingườigầnđâylạihàmsúcđếnnỗicónhữngcâukhôngaihiểugìcả.

Trongmườinămchúngtađitừthơđếnvănxuôi,rồilạitừvănxuôiđếnthơvà...rangoàiđịahạtthơ.

Đồngthời,tathấymấtdầncáihăngháilúcđầu.Cònnhớ:Ô.NhấtLinhquảquyếtrằngthơĐườngluậtnếucóhaycũngchỉhayvềvănthể,khóhayvềýtưởng;Ô.LưuTrọngLưcôngkíchtràn,theohọLưuphépđốitrongthơcũbấtngoại“conchóđira,conmèochạyvô”;Ô.PhanKhôiđòiđưanhữngbàithơcũngườitahùanhaukhenhay,“lộttậnxương”raxemcáihayởđâu.

Thực là liều lĩnh!Những câu liều lĩnh như thếmà hồi bấy giờ bao nhiêungườicholàtựnhiên.Hẳncósứcgìnângngườitalêntrênnhữngđiềuphảichăng,mựcthướcấylàmộtnguồnsốngđươngrạorựctrongtâmtrí thanhniênvàtrongnhữngvầnthơlinhđộng.

Mười năm qua. Bây giờ chúng ta “biết điều” hơn... Không còn ai làm

nhữngcâuthơ27chữnhưNguyễnThịKiêm[40]

haycóđủmườihai“chân”nhưNguyễnVỹ.Nhữngcáingôngcuồng trái với tinh thần tiếngViệtđềumất. Hồn thiêng của cha ông còn nương trong tiếng nói đã giữ con cháukhôngcholàmloạn.Nhưthếcànghay.Chỉsợ,cùngvớicáingôngcuồng,tamấtluôncảtinhthầnsángtạo.

Không biết tương lai sẽ thế nào.Tôi chỉ lo.Một nhà thơ có tài làmộtnguồnsống.Nhưngnguồnsốngvừaxuấthiệnmầmchếtđãđitheo.Tôigọibằngmầmchếtcáithóibắtchướcvôýthứcnóđươnglưuhànhtronglàngthơnhưmộtcáihọa.Khôngmộtnhàthơnàonổitiếngmàkhôngcómộtbọnxúmlạibắtchước.Bắtchướcrồitìmranhữngvẻđẹpriêngthìcònnóigì.Đằngnàybọnhọnhưnhữngconthiêuthânchỉnhảyvàolửađểmàchết.

Nói cho đúng, nhiều người vẫn còn ngông cuồng chán. Phong trào thơmớiđãphávỡítkhuônkhổxưa.Mấyngườitáobạonàymuốntiếptụccôngviệcpháhoạiấy.Họbiếnnghĩatiếngmộtđibằngcáchsắpđặttiếngnàyvớitiếngkhácmộtcáchbấtngờ.Nhưthếrấtchínhđáng.Cácnhàthơchânchính

xưanayđềulàmthếđểnóichođúngcáibảnsắccủahọ[41]

.Nhưngbaogiờcũng giữ chừng mực. Các Ô. Bích Khê và Xuân Sanh noi theo gươngMallarmé,Valéry không thèm gìn giữ gì hết. Trong tác phẩm của họ vẫnchừngấytiếngtarấtquen,nhưngthảnghoặctamớitìmđượcdấutíchnhữngýtứ,nhữngtìnhcảmtavẫnquengửivàođó,Họchạmtrổrấttỉmỉ,khôngphảinhữngrồngnhữngphượngnhưngàytrước,mànhữnggìchẳngaibiếttên.Những gì đó đôi khi cũng đẹp.Đôi khi hình như họ đã diễn tả đượcnhữngđiềusâukín,nhưnglờithơrắcrốiquá,dầusaophầnđôngchúngtacũngđành...kínhnhiviễnchi.

Không,từbaogiờđếnbâygiờ,từHomèređếnKinhThi,đếncadaoViệtNam,thơvẫnlàmộtsứcđồngcảmmãnhliệtvàquảngđại.Nóđãrađờigiữanhữngvuibuồncủaloàingườivànósẽkếtbạnvớiloàingườichođếnngàytậnthế.

Vànhưthếchẳngcóhạigìchosựpháthuybảnsắccủathinhân.Đoànthểbaogiờcũngđànápcánhânbằng tất cả sứcnặngcủaý sáo,chữsáo.

Làmthơlàphảnđộnglại,làlậtcáilớpýsáo,chữsáođểtìmởdướinhữnggìlinhđộngvàsâusắchơn.Tảtìnhhaytảcảnh,khôngquanhệ.Bởitìnhhaycảnhđềuhòatheonhịpsốngcủathinhân.Nhưngcứđivàohồnmộtngười,ta sẽ gặp hồn nòi giống.Và đi sâu vào hồnmột nòi giống, ta sẽ gặp hồnchung của loài người.Còngì riêng choNguyễnDu, cho ngườiViệtNamhơnTruyệnKiều?NhưngTruyệnKiềucũngmãimãilàchuyệntâmsựcủaconngườikhôngchiamàuda,chiathờiđại.

Nếucácnhàthơbíhiểmnàychỉcóvàibangườithìchẳngsao.Cáitainạnlớnnhấtcóthểxảyralàtốngiấy.ChưabiếtchừnghọsẽlàmgiàuchothơViệtNamcũngnên.Tôichỉsợcácthinhântađềuđuanhauvàoconđườngtối tăm ấy. Rồi thơ sẽ thành món tiêu khiển riêng cho ít người nhàn rỗikhôngcònănthuagìđếncuộcđờichung.

Không,muốn tìmmộtnguồnsốngcho thica,phảiđi theohướngkhác.ẢnhhưởngPhápđãgiúptanhậnthứccáicátínhcủata.HoặctrởvềthơViệtxưa,hoặctìmđếnthơĐường,thơPháp,điđâuthìtacũngcốttìmra.Tatìmvànhiềulầntađãgặp.TôikhôngbiếtrồiđâythơPhápvàthơĐường,hay

nóirộngra, thơTrungQuốc,còncóthểđưatatớiđâu[42]

.Nhưngcómộtđiềurõrànglàảnhhưởngthơxưacủatahãycònbạcnhược.Trongbadòngthơ,dòngViệtluônluônbịgiánđoạnmànhữngnhàthơxếpvàodòngnàynhiều khi cũng chỉ nói mối cảm của mìnhmột cách tự nhiên không nhờngườixưalàmhướngđạo.

Disảntinhthầncủachaôngđạikháihãycònnguyênvẹn.Tôitinrằngnócó thể đưa sinh khí đến cho thơ và cứu các nhà thơ ra khỏimột tình thếchừngnhưlúngtúng.Trongthiphẩmmườinămnaytađãthấyhiệndầncáihình ảnhmới của ngườiViệtNam.Nếu các thi nhân ta đủ chân thànhđểthừahưởngđisảnxưa,nếuhọbiếttìmđếnthơxưavớimộttấmlòngtrẻ,họsẽpháthuyđượcnhữnggìvĩnhviễnhơn,sâusắchơnmàbìnhdịhơntronglinhhồnnòigiống.Nhất làcadaosẽđưahọvềvớidânquê,nghĩa làvớichínmươi phần trăm số người trong nước. Trong nguồn sống dồi dào vàmạnh mẽ ấy họ sẽ tìm ra những vần thơ không phải chỉ dành riêng chochúngta,mộtbọnngườicóhọcmới,màcóthểlàmnaolònghếtthảyngườiViệtNam.

*

**

TrênkiađãnốiđếnMùacổđiểnlàhếtmộtthờiđạitrongthica.

Làng thơ mới tự mình mở cửa đón mời một người cũ. Họ không nóichuvệnhơn thuanữa.Thựchànhmộtýkiếnphátbiểu ra từ trước,họnhã

nhặnbỏluôncáidanhhiệuthơmới;từnaythơhọchỉgọinólàthơ[43]

.Tôisẵn lòng tin rằng tương lai sẽ chiều theo ý họ,NhưngQuáchTấn làmộtngườithanhniêncóTâyhọc;ngườithanhniênấyhồi1939đãxuấtbảnmột

tậpthơcũ[44]

đượcTảnĐàđểngangvớithơYênĐổ,thơHồXuânHương,màchúngtalạithấylạtlạt.Đếnnayngườichoramộttậpnữa,chúngtahếtsứchoannghênh,thìtrongnhữngnhàthơcũchínhtônglạiítcóngườithích.Nội chừngấy cũngđủ chứng rằng saunày thơ có thểkhôngchiamới cũ,nhưngtrongkhoảngmườinămqua,mới,cũlàhaisựthực.

Lầntheodòngthờigianđếncuốigiaiđoạnnàycủalịchsử,tahãydừnglại,đểnhậnrõchântướngcủamỗiloạithơ.

Cáidanhhiệuthơcũđãdùngnhiềulần,mỗingườihiểumộtcách.NgườipháicũbảođólàtấtcảthicaViệtNam,tấtcảthicaTrungQuốctừtrướctớinay,nghĩalàchỉtrừnhữngbàiquốcvănquáigởmạodanhlàthơmớixuấthiệnsau1932,ngoàiralàthơcũhết.Chẳngnhữngthế,họcònbantênthơcũchonhữngbàituykhôngđúngniêmluậtnhưngvẫnthuộcvàocácthểthấtngôn,ngữngôn,lụcbát,vân.v.v...donhữngngườitrẻtuổiviếtra.Thànhrakhihọdùnghaichữthơcũ,họnghĩđếnKhuấtNguyên,LýBạch,ĐỗPhủ,HồXuânHương,NguyễnDuvàbaonhiêutênrạngrỡnữa;họcũngcóthểnghĩđếnLưuTrọngLư,TháiCanv.v...Kểnhưvậycũng tiện!Trongcáccuộcxungđộthọsẽđưanhữngtênấyralàmhậuthuẫnthìaicòndámđươngđầu.

Song bọnmới cũng chẳng vừa chi. Họ nhất định cướp cho được LưuTrọngLư,TháiCan,v.v...,vàgiànhluôncảNguyễnDu,HồXuânHương,ĐỗPhủ,LýBạch.Cógìđâu.Trongýhọthơcũlàcáimàthicađãxuấthiệnkhoảngnửathếkỷnay,đãtrịvìmộtcáchbệvệtrêncácsáchbáoquốcngữvàhiệnđươngchiếmmộtphần lớncáibộVănđànbảogiámcủaÔ.TrầnTrungViên.Hơnnữa,trừmộtđôikhihăngquáhóaliềucònthinóithơcũhọchỉmuốnnóinhữngbàithơdởgầnđây,nhấtlànhữngbàithuộcvềthểthơhọcămnhất,thểthơluật.

Nóitómlại,thơcũhoặclàtinhhoacủamấyngànnămvănhọc,hoặclàcặnbãmộtlốithơđếnlúctàn.

Địnhnghĩanhưthếthìcóthểcãinhaumãnkiếpcũngchưaxong.Lỗiấytại ai?Mới ngó qua thì hình như lỗi những người trẻ tuổi.Nhưng ta hãy

nghĩ:danhtừthơcũlàmộtdanhtừchínhhọvừađặtra.Ngàyxưakhôngcóthơcũ.Họcầnphảiphảnđộng lạimột lối thơ rất thịnhhành trongvàibamươinămgầnđây,vẫnbiết tronglốiấycũngđãsảnxuất ítbàicógiá trị,song những cái ấy thưa thốt quá không che được cái tầm thường mênhmông,cáitrốngrỗngđồsộđươngngựtrịtrênthiđànViệtNam.Tinhthầnlốithơấyđãchết.Họphảithoátlyrakhỏixácchếtđểtìmmộtđườngsống.Khôngbiếtgọixácchếtấythếnào,họđặtliềuchonócáitên:thơcũ.Chữdùngcóthểsai,nhưngnguyệnvọngcủahọrấtchínhđáng.Cóbaogiờhọxâmphạmđếncác thi hàođờixưađâu,màngười taphải nhọc lòngbênh

vực[45]

họchỉcôngkíchmột lối thơgầnđây,một lối thơ taihại -nóvẫngiốngthơLý,ĐỗNhưrấtthânmậtcủaĐôngThivẫngiốngcáinhănmặtcủaTâyThivậy!

Họkhôngmuốnnhănmặt.SợmangcáidạicủaĐôngThi.HọtìmnhữngvẻđẹpkhácThơmớirađời.

Tahãyđịnhnghĩathếnàolàthơmớivàluônthếhoặctasẽtìmđượccáinghĩachínhđángcủadanhtừthơcũ.Trướchếtmuốntránhmọisựlầmlẫnxin hiểu chữ thơ theo nghĩa chữ thi trongKinh Thi hay chữ poésie trongtiếngPháp.Hiểutheonghĩarộngvậy.Đãthế,khinóilốithơmớichỉlànóichotiện,chứthựcrathơmớicũngnhiềulối.Bàikhôngnhậnrõđiềuấynêncóđôingườitưởngthơmớitứclàthơtựdo.Đãdànhtheocáchđịnhnghĩacủangườiđềxướngranóthìchínhnólàthơtựdo,nhưngtrongmườinămhàngvạnngườiđãdùngdanhtừthơmớiđểchỉrấtnhiềubàithơkhácxalốithơtựdo.Danhtừnàyvốnmớiđặtra,ngườitatraochonónghĩagìthìnósẽcónghĩaấy.ChonênphảihiểunótheonghĩathôngthườngkhôngthểhiểutheocáchđịnhnghĩacủaÔ.PhanKhôi.

Thơtựdochỉlàmộtphầnnhỏtrongthơmới.Phongtràothơmớitrướchếtlàmộtcuộcthínghiệmtáobạođểđịnhlạigiátrịnhữngkhuônphépxưa.Cuộcthínghiệmbâygiờđãtạmxong.Vàđâylànhữngkếtquả:

ThểĐườngluậtvừađộngđến là tan.NhữngbàiĐườngluậtcủaQuáchTấn dầu được hoan nghênh cũng khó làm sống lại phép đối chữ, đối câucùngcáinộidungchặtchẽcủathểthơ.

Thấtngônvàngũngônrấtthịnh.Khônghẳnlàcổphong.CổphongngàyxưađãthúclạithànhĐườngluật.ThấtngônvàngũngônbâygiờlạidoluậtĐườnggiãnvànớira,chonênêmtaihơn.Cũngcólẽvìnóưavầnbằnghơnvầntrắc.

Catrùbiếnthànhthơtámchữ.Thểthơnàyrađờitừtrước1936,nghĩalàtrướckhiÔ.ThaoThaođềxướng.Yêuvậnmất.Phầnnhiềuvầnliênchâu.

Lụcbátvẫnđượctrântrọng:ảnhhưởngTruyệnKiềuvàcadao.Songthấtlụcbátcơhồchết,khônghiểuvìsao.

Thơbốnchữtrướcchỉthấytrongnhữngbàivè,naycấtlênhàngnhữngthểthơnghiêmchỉnh.

Lạc ngôn thể trước chỉ thấy trongBạchVân thi tập thỉnh thoảng cũngđượcdùng.

Từkhúcmàhồiđầungườitatoanđưalàmthểchínhthứccủathơmới,đã

chếtdầncùngvớithơtựdo[46]

.

Luậtđối thanhrất tựnhiên trong thơViệtvẫnchiphốihết thảycác thể

thơ.[47]

Nói tóm lại, phong trào thơmớiđãvứtđinhiềukhuônphépxưa, songcũngnhiềukhuônphépnhânđósẽthêmbểnvững.Hẳntươnglaicòndànhnhiềuvinhquangchonhữngkhuônphépnày.Nóđãquađượcmộtcơnsónggiódữdộitrongkhicáckhuônphépmớixuấthiệnđềubịtiêutrầmnhưthơtự do, thơmười chữ, thơmười hai chữ, hay đương sắp sửa tiêu trầmnhư

nhữngcáchgieovầnphỏngtheothơPháp[48]

.

Đếnđâychắcngườitanhắclạicáicâuđãnóinhiềulần:“Khôngcóthơmới.Cóđiềucácanhgọilàmới,hơnngànnămtrướcđãcórồi”.

Thìaichẳngnhậnthấy thế.Nhưngđã lâu lắmtachỉquenvớimónthấtngônbátcú.Quenđếnngấy.Bâygiờnếucógìchưaquentacứgọilàmớichứsao.Ởnhàquêđếnmỗinămmộtlầnăncơmmới.Cóaibắtbẻ:“Mớigìthứcơmấy,nămngoáiđãănrồi?”Vậymặcdầucáclốithơthôngdụngđờinaychỉlànhữnglốithơxưaphụchưng,nóvẫnmớinhưthường.

Huống chi ta đã thấy những lối thơ xưa phục hưng đều có biên thế ítnhiều.Nómềmhơn.Nhạcđiệucâuthơcũngkhác.Vìnhữngchỗngắthơikhôngnhấtđịnh.Nhất làvàcái lốidùngchữrốtđãđượcnhập tịchđườnghoàng.

Hômnaytôiđãchếttrongngười

Xưahẹnnghìnnămyêumếntôi.

Hai câu thất ngôn ấy củaXuânDiệu hình dáng khác thơ xưa biết bao.

Phépdùngchữ,phépđặtcâuđốimớimộtcáchtáobạocũngthayhìnhdángcâu thơkhông ít.Những thể thơ,cũngnhư toàn thểxãhộiÁĐông,muốnmưulấysinhtồn,khôngítthìnhiềucũngphảithayhìnhđổidáng.

Nhưnghômnaytôichưamuốnnóinhiềuvềhìnhđángcâuthơ.Mộtlầnkhácbuồnrầuhơnchúngtasẽthảoluậnkỹcàngvềluậtthơmới,vềnhữngvầngiãn cách, vầnômnhau, vầnhỗn tạp, vềngữpháp, cúphápvànhiềuđiềurắcrốinữa.

Bâygiờhãyđitìmcáiđiềutacholàquantrọnghơn:tinhthầnthơmới.

Giácácnhàthơmớicứviếtnhữngcâunhưhaicâuvừatríchtrênnàythìtiệnchotabiếtmấy.NhưngchínhXuânDiệucònviết:

Ngườigiainhân:bếnđợidướicâygià;

Tìnhdukhách:thuyềnquakhôngbuộcchặt.

Vàmộtnhàthơcũ[49]

tảcảnhthulạicónhữngcâunhínhảnhvàlảlơi:

Ôhay!Cảnhcũngưangườinhỉ!

Aithấyaimàchẳngngẩnngơ!

Giá trong thơ cũ chỉ có những trần ngôn sáo ngữ, những bài thơ chúctụng,nhữngbàithơvịnhhếtcáinàyđếncáinọ,màcácnhàthơmớilạichỉlàm những bài kiệt tác thì cũng tiện cho ta biết mấy. Khốn nỗi, cái tầmthường,cáilốlăngchẳngphảicủariêngmộtthờinàovàmuốnhiểutinhthầnthơchođúngđắn,phảisánhbàihayvớibàihayvậy.

Âulàtađànhphảinhậnrằngtrờiđấtkhôngphảidựnglêncùngmộtlầnvớithếhệchúngta.Hômnayđãphôithaitừhômquavàtrongcáimớivẫncònrớtlạiítnhiềucáicũ.Cácthờiđạivẫnliêntiếpcùngnhauvàmuốnrõđặcsắcmỗithờiphảinhìnvàođạithể.

Cứđạithểthìtấtcảtinhthầnthờixưa-haythơcũ-vàthờinay-haythơmới-cóthểgồmlạitronghaichữtôivàta.Ngàytrướclàthờichữta,bâygiờ là thờichữ tôi.Nóigiốngnhau thìvẫncóchỗgiốngnhaunhưchữ tôivẫngiốngchữta.Nhưngchúngtahãytìmnhữngchỗkhácnhau.

Ngàythứnhất-aibiếtđíchngàynào-chữtôixuấthiệntrênthiđànViệtNam,nóthựcbỡngỡ.Nónhưlạcloàinơiđấtkhách,bơinómangtheomộtquanniệmchưatừngthấyởxứnày:quanniệmcánhân.XãhộiViệtNamtừxưakhôngcócánhân,chỉcóđoàn thể: lớn thìquốcgia.nhỏ thìgiađình.Còncánhân,cáibảnsắccủacánhânchìmđắmtronggiađình,trongquốc

gianhưgiọtnướctrongbiểncả.Cũngcónhữngbựckỳtàixuấtđầulộdiện.Thảnghoặchọcũngghihìnhảnhhọtrongvănthơ.Vàthảnghoặctrongvănthơhọcũngdùngđếnchữtôiđểnóichuyệnvớingườikhác.Songdầutáobạođếnđâuhọcũngkhôngmộtlầnnàodámdùngchữtôi,đểnóivớimình,hay-thìcũngthế-vớitấtcảmọingười.Mỗikhinhìnvàotâmhồnhọhay

đứngtrướcloàingườimênhmông,hoặchọkhôngtựxưng[50]

,hoặchọẩnmình sau chữ ta,một chủ có thể chỉ chungnhiềungười.Họphải cầu cứuđoànthểđểtrốncôđơn.Chẳngtráchgìtácphẩmhọvừarađời,đoànthểđãgiành làmcủachung, lắmkhicũngchẳng thèmghi têncủahọ.ỞphươngTây,nhấtlàtừkhicóđạoThiênChúa,khôngbaogiờcánhânlạibịrẻrúngđếnthế.

Bởivậychonênkhichữ“tôi”,vớicáinghĩatuyệtđốicủanó,xuấthiệngiữathiđànViệtNam,baonhiêuconmắtnhìnnómộtcáchkhóchịu.Nócứluônluônđitheonhữngchữanh,chữbác,chữôngđãthấychướng.Huốngbâygiờnóđếnmộtmình!

Nhưng, ngàymột ngày hai, nómất dần cái vẻ bỡ ngõ.Nó được vô sốngười quen.Người ta lại còn thấynóđáng thương.Mà thật nó tội nghiệpquá!

Thinhântacơhồđãmấthếtcáicốtcáchhiênngangngàytrước.Chữtavớihọ to rộngquá.Tâmhồncủahọchỉvừa thu trongkhuônkhổchữ tôi.ĐừngcótìmởhọcáikhipháchngangtàngcủamộtthihàođờixưanhưLý

TháiBạch,trongtrờiđấtchỉbiếtcóthơ[51]

.

Đếnchútlòngtựtrọngcầnđểkhinhcảnhcơhàn,họcũngkhôngcónữa:

Nỗiđờicaycựcđanggiơvuốt,

Cơmáokhôngđùavớikháchthơ.

KhôngbiếttrongkhirênrỉnhưthếXuânDiệucónghĩđếnNguyễnCôngTrứ,mộtngườiđồngquận,chẳngnhữngđãđùacảnhnghèomàcònlấycảnh

nghèolàmvui[52]

.

NhưngtatráchgìXuânDiệu?XuânDiệu,nhàthơđạibiểuđầyđủnhấtchothờiđại,chỉnóicáikhổsở,cáithảmhạicủahếtthảychúngta.

Đời chúng ta nằm trong vòng chữ tôi. Mất bề rộng ta đi tìm bể sâu.Nhưngcàngđi sâucàng lạnh.Ta thoát lên tiêncùngThếLữ, taphiêu lưutrongtrườngtìnhcùngLưuTrọngLư,tađiêncuồngvớiHànMặcTử,Chế

LanViên,tađámsaycùngXuânDiệu.Nhưngđộngtiênđãkhép,tìnhyêukhôngbền,điêncuồngrồitỉnh,sayđắmvẫnbơvơ.TangơngẩnbuồntrởvềhồntacùngHuyCận.

Cảtrờithực,trờimộngvẫnnaonaotheohồnta.

ThựcchưabaogiờthơViệtNambuồnvànhấtlàxônxaođếnthế.Cùnglòngtựtôn,tamấtluôncảcáibìnhyênthờitrước.

Thời trước,dầubịoankhuấtnhưCaoBáNhạ,dầubịkhinhbỏnhưcôphụtrênbếnTầmDương,vẫncòncóthểnươngtựavàomộtcáigìkhôngdidịch.Ngàynaylớpthànhkiếnphủtrênlinhhồnđãtiêutancùnglớphoahòephủ trên thi tứ. Phương Tây đã trao trả hồn ta lại cho ta. Nhưng ta bànghoàngvìnhìnvàođó ta thấy thiếumộtđiều,mộtđiềucầnhơntrămnghìnđiềukhác:mộtlòngtinđầyđủ.

Đó, tất cả cái bi kịchđươngdiễnngấmngầm,dướinhữngphùhiệudễdãi,tronghồnngườithanhniên.

BikịchấyhọgửicảvàotiếngViệt.Họyêuvôcùngthứtiếngtrongmấymươi thếkỷđãchiasẻvuibuồnvớichaông.Họdồn tìnhyêuquêhươngtrongtìnhyêutiếngViệt.TiếngViệt,họnghĩ,làtấmlụađãhứngvonghồnnhữngthếhệqua.Đếnlượthọ,họcũngmuốnmượntâmhồnbạchchungđểgiữnỗibănkhoănriêng.

Nhưngdođótrongthấtvọngsẽnảymầmhyvọng.

ChưabaogiờnhưbâygiờhọhiểucâunóicanđảmcủaôngchủbáoNamPhong.“TruyệnKiềucòn,tiếngtacòn;tiếngtacòn,nướctacòn”.

Chưabaogiờnhưbâygiờhọcảmthấytinhthầnnòigiốngcũngnhưcácthểthơxưachỉbiếnthiênchứkhôngsaotiêudiệt.

Chưabaogiờ nhưbâygiờ họ thấy cần phải tìmvề dĩ vãngđể vin vàonhữnggìbấtdiệtđủbảođảmchongàymai.

November1941

THẾLỮ

ChínhtênlàNguyễnThứLễ.Sinhtháng10nămĐinhMùi(1907).NơisinhThếLữlấylàmlạthấyngườinhànóilàTháiHàấpHàNội,cònthisĩthìcứtưởnglàLạngSơn,nơiđãởtừkhicònbáđếnnăm11tuổi.11tuổixuốngHảiPhòng.Họcđếnnămthứbabanthànhchungthìbỏđểtheosơthíchriêng.Sauđó lênHàNộihọc trườngMỹThuật,nhưng lại thôingay.Bắtđầuviết từhồinày.Đượcít lâubịđaulạivềHảiPhòngtĩnhdưỡng.Nhữngýthơvàđôibàithơđầutiên,nhưbài“Lựatiếngđàn”,nẩyratronglúcnày.

CóchântrongTựlựcvănđoànvàtrongtòasoạncácbáo:Phonghóa,Ngàynay,Tinhhoa.

Đãxuấtbản:Mấyvầnthơ(1935),Mấyvầnthơ,tậpmới(Đờinay,HàNội,1941).

Luôn trongmấynăm,mê theo thơngườinày,ngườikhác, tôikhônghềngâmthơThếLữ.Tôicứnghĩlòngtrítôiđãthayđổi,khôngsaocòncóthểthíchnhữngvầnthơkhôngcùngtôithayđổi.Nhưnghômnay,đọclạinhữngcâuvớitôivẫncònquenquen,tôisungsướngbiếtbao.Tôiđónnhữngcâuthơấyvớicáihânhoancủakháchphiêulưulúctrởvềcốhươnggặpnhữngngườithânyêucũ.Dầunhìnnétmặtmộthaingười,kháchkhôngkhỏingờngợ...Nhưnghềchi!

Kháchvẫngửiởđócáihươngvịnhữngngàyâm thầmqua tronggiannhàtranhnọ...Cảmộtthờixưatỉnhdậytronglòngtôi.Tôisốnglạinhữngđêmbìnhyênđầythơmộng.

Độấythơmớivừarađời.ThếLữnhưvừngsaođộthiệnánhsángchói

khắpcảtrờithơViệtNam.DầusaunàydanhvọngThếLữcómờđiítnhiều,nhưngngườitakhôngthểkhôngnhìnnhậncáicôngThếLữđãdựngthànhnên thơmớiởxứnày.ThếLữkhôngbànvề thơmới,khôngbênhvực thơmới,khôngbútchiến,khôngdiễnthuyết,ThếLữchỉlặnglẽ,chỉđiểmnhiênbướcnhữngbước vững vàngmà irong khoảnh khắc cả hàngngủ thơ xưaphảitanvỡ.

Bởivìkhôngcógìkhiếnngườitatinởthơmớihơnlàđọcnhữngbàithơmớihay.MàthơThếLữvềthểcáchmớikhôngchútrụtrè,mớitừsổcâu,sốchữ,cáchbỏvần,chođếntiếttấuâmthanh.Đọcnhữngcâunhư:

Nhớcảnhsơnlâm,bóngcả,câygià,

Vớitiếnggiógàongàn,vớigiọngnguồnhétnúi,

Vớikhithétkhúctrườngcadữdội,

Tabướcchânlên,dõngdạc,đườnghoàng,

Lượntấmthânnhưsóngcuộnnhịpnhàng,

Vờnbóngâmthầm,lágai,cỏsắc.

Đọcnhữngcâuthơấy,khôngaicòncóquyềnbĩumôi trướccuộccáchmệnhvềthicađươngnổidậy.Chođếnnhữngbàithấtngôn,ngũngôn,lụcbát,songthấtlụcbátcủaThếLữcũngkháchẳnxưa.ThếLữđãlàmrạnvỡnhữngkhuônkhổngànnămkhôngdidịch.Chữdừnglạirất táobạo.Đọcđôibài,nhấtlàbài“Nhớrừng”,tatưởngchừngthấynhữngchữbịxôđẩy,bịdằnvặtbởimộtsứcmạnhphi thường.ThếLữnhưmộtviên tướngđiềukhiểnđộiquânViệtngữbằngnhữngmệnhlệnhkhôngthểcưỡngđược.

Nhưngconngườitáobạoấyvẫnkhôngnỡlìanhữnggiấcmộngnênthơcủathờitrước.TuyảnhhưởngthicaPhápvềpháilãngmạnvànhấtlàảnhhưởngtânvănPhápđãkhiếnnhữngmộngấycómộtíthìnhdángmới,mộtítsắcmàumới,tavẫncóthểnhìnnhậndễdàngcáidisảncủalớpngườivừaqua.ThếLữcũngnhưphầnđôngthanhniêntahồitrướchaybuồnnảnvẩnvơ.Ngườimuốnsốngcuộcđờiẩnsĩ.

Trămnămtheodõiđámmâytrôi.

Ngườilưuluyếncảnhtiêntrongtưởngtượng,phảngphấtnghetiếngsáotiên,mảimênhìnnhữngnàngtiên.Muốngợitrímơtưởngcảnhtiên,ngườikhông cần chi nhiều.Đương đi giữa đường phố rộn rịp, bỗng trống thấynhữngcànhđàocànhmailàngườiđã...tưởngnhớcảnhquêhương...

Bồnglaimuônthuởvườnxuânthắm,

Sánlạn,uhuyền,trongkhóihương...

Đươngcùngbầubạnuốngrượu,vừangàngàsaylàngườiđãthoáttrầnbỏbạnhữuởlạiđểđivềchốn

LunglinhvàngdộicungQuỳnh

NhịpnhàngbiếnhiệnnhữngmìnhTiênnga.

Ởxứtatừkhicóngườinóichuyệntiền,nghĩalàtừkhicóthisĩ,chưabaogiờtathấythếgiớitiêncónhiềuvẻđẹpnhưthế.PhảichăngvìcõitiênđãcùngcõitrầnÂuhóa?

Nhưnglàmtiên,làmẩnsĩhaylàmchinhphuchỉlàchuyệnmộng.Sựthựcthikhinghetiếngáiânréorắt,chỉcókháchchinhphu“đitheođuổibướctươnglai”,cònthinhânvàchúngtaởlạibênsôngcùngthiếunữ.SựthựcthìgiấcmộngẩnsĩtandầntrongmộtcănnhàởHàNội.Vànóichođúng,thinhâncólêntiêncũngchỉđểnóichuyệndướitrần.NhữngáođàothiêntiênngườithấytrongkhisaythườngphấpphớibênbờhồHoànKiếm:TôimuốnnóiThếLữvẫnnặnglòngtrần.Ngườisaytheonhữngcảnhđẹpcủatrầngianmuốnhìnhmuônvẻ,từ“Cảnhvĩđạisóngnghiêngtrời,thácngànđổ”chođến“Nétmongmanh,thấpthoángcánhhoabay.”

Ngườiđãkhéotảhìnhsắclạicũngkhéotảâmthanh.Nhữngđoạnthơtảcảnh,tảtiếngcủaThếLữthựckhôngsaokểxiết,Ngaytrongnhữngbàithơkhônghaylắm,vẫncónhiềucâurấtthầntình,chẳnghạnnhư:

Sánghômnay,sươngbiếctỏamờmờ

Nhưhươngkhóiđượmđầucau,máirạ;

Anhhồngtíarácngọcchâutrênlá,

Trờitrongxanh,chântrờiđỏhâyhây.

Nhưngtrong“vườntrầngian”còngìthắmtươihơnnhữngthiếunữ.Chonênkhôngbiếtbaonhiêulầnthinhântảngườiđẹpvớinhữngnéttinhtế,dịudàngvàâuyếm.Ngườithấyrõ:

Trênvừngtránngâythơ,trongsang

Vẩnvơquamộtánghươngbuồn.

Ngườilặngnhìn:

Đôimắtcôemnhưsay,nhưđắm.

Nhưbuồninhìnhảnhgiấcmơxa.

Ngườimảimênghetiếnghátngườiđẹp:

Tiếngháttrongnhưnướcngọctuyền,

Emnhưhơigióthoảngcungtiên,

Caonhưthôngvứt,buồnnhưliễu:

Nướclặng,mâyngừng,tađứngyên.

Cónhững thinhânchỉ tìmý thơ trong tìnhyêucủamộtngười.Trái lạitrong thơ Thế Lữ thấp thoáng hình ảnh không biết bao nhiêu người.Mỗithiếunữđãđiquatrongđờithinhânhaytrongtrítưởngthinhânđềumangtheomột chút hươngânái.Đối với họ thi nhân chưađủ thânmật để gọibằngem;thinhânchỉdùnghaitiếng“côem”,nghelẳnglơ,màxavờivàthiếutìnhấmáp.CólẽThếLữlàmộtngườikhátyêu,lòngmởsẵnđểđónmột tìnhduyênkhông thấy tới.Mối tìnhyêukhôngngườiyêuấymanmáckhắpcỏcâymâynước,nênthinhânthườngtảnhữngcảnhđượmtìnhluyếnái:

Mâyhồngngừnglạisauđèo,

Mìnhcâynắngnhuộm,bóngchiếukhôngđi.

Trờicónhữngdảimâyhuyềnthấpthoáng

Nhưvấnvươnglưuluyếnquyệnlòngai.

Khiếnchocảnhbồihồingâyngất,

Tiếngsáochưanỡdứttrênkhông,

Khiếnchohồnướcmịtmùng,

Ngàykhôngmuốnhết,takhôngmuốnvề.

ThơThếLữlànơihẹnhòcủahainguồnthicảm.

ThếLữđãbănkhoăntrướchainẻođường:nẻovềquákhứvớimơmàng,nẻotớitươnglaivàthựctế.ĐánglẽThếLữnênrẽnẻothứhainày.Saumộthồimộngmịvẩnvơ,thơThếhữnhưmộtluồnggiólạxuingườitabiếtsaysưavớicáisán lạncủacuộcđời thực tế,biếtcườicùnghoanởchimkêu,biếtyêuvàbiếtyêutìnhyêu.ThếLữđãlàmgiáosưdạykhoatìnháichocảmộtthờiđại.

NhưnghìnhnhưcóhồiThếLữđãđi lầmđường.Bởingười tanóiquá

nhiều,nênthinhântưởngquêhươngmìnhlàtiêngiớivàquênrằngđặcsắccủangườichínhởchỗtảnhữngvẻđẹpthựccủatrầngian.

Tuyvậy,dầuvềhồisauthơThếLữcóphầnkémtrước,nhưnggiánhữngbàiấylàcủamộtngườikhác,thìvẫncóthểdànhchotácgiảnómộtđịavịkhátrênthiđàn.BởivìThếLữítkhighépnhữnglờisuông,khinàoviếtlàcũngcóchuyệngìđểnói.

TôinóivềThếLữđãnhiềuquárồi.Nhữngcònbiếtbaonhiêuđiềumuốnnóinữa.Tôithấychungquanhtôingườitalạnhlùngquá.ThếLữcơhồđãđitheophầnđôngthisĩtrong“Vănđànbảogiám”.Cáicảnhlạtphaiấysaomàbuồnthế!

Không, tahãyđingược lại thờigian,quênnhữngsở thíchnhất thờivàtrântrọnglấynhữngbônghoavẫnthắmtươinhưhồimớinở.

Janvier1941

NHỚRỪNG(LờiconhổởvườnBáchthú)

Gậmmộtkhốicămhờntrongcũisắt

Tanằmdài,trồngngàythángdầnqua,

Khinhlũngườikiangạomạn,ngẩnngơ,

Giươngmắtbégiễuoailinhrừngthẳm

Naysacơ,bịnhụcnhằntùhãm,

Đểlàmtròlạmắt,thứđồchơi,

Chịungangbầycùngbọngấudởhơi,

Vớicặpbáochuồngbênvôtưlự.

Tasốngmãitrongtìnhthươngnỗinhớ

Thuởtunghoànhhốngháchnhữngngàyxưa.

Nhớcảnhsơnlâm,bóngcả,câygià,

Vớitiếnggiógàongàn,vớigiọngnguồnhétnúi

Vớikhithétkhúctrườngcadữdội,

Tabướcchânlên,dõngdạc,đườnghoàng,

Lượntấmthânnhưsóngcuộnnhịpnhàng,

Vờnbóngâmthầm,lágai,cỏsắc.

Tronghangtối,mắtthầnkhiđãquắc,

Làkhiếnchomọivậtđềuimhơi.

Tabiếttachúatểcảmuônloài,

Giữachốn,thảohoakhôngtên,khôngtuổi.

Nàođâunhữngđêmvàngbênbờsuối

Tasaymồiđứnguốngánhtrăngtan?

Đâunhữngngàymưachuyểnbốnphươngngàn

Talặngngắmgiangsơntađổimới?

Đâunhữngbìnhminhcâyxanhnắnggội,

Tiếngchimcagiấcngủtatưngbừng?

Đâunhữngchiềulênhlángmáusaurừng

Tađợichếtmảnhmặttrờigaygắt,

Đểtachiếmlấyriêngphầnbímật?

-Thanôi!Thờioanhliệtnaycònđâu?

*

**

Naytaômniềmuấthậnngànthâu,

Ghétnhữngcảnhkhôngđờinàothayđổi,

Nhữngcảnhsửasang,tầmthường,giảdối:

Hoachăm,cỏxén,lốiphẳng,câytrồng;

Giảinướcđengiảsuối,chẳngthôngdòng

Lendướináchnhữngmôgòthấpkém;

Dămvừngláhiềnlành,khôngbíhiểm,

Cũnghọcđòibắtchướcvẻhoangvu

Củachốnngànnămcaoả,âmu.

Hỡioailinh,cảnhnướcnonhùngvĩ!

Lànơigiốnghùmthiêngtangựtrị,

Nơithênhthangtavùngvẫyngàyxưa,

Nơitakhôngcònđượcthấybaogiờ!

Cóbiếtchăngtrongnhữngngàyngaongán

Tađươngtheogiấcmộngngàntolớn

Đểhồntaphảngphấtđượcgầnngươi,

-Hỡicảnhrừngghêgớmcủataời!

(Mấyvầnthơ,tậpmới)

TIẾNGTRÚCTUYỆTVỜITiếngđịchthổiđâuđây,

Cớsaomàréorắt?

Lơlửngcaođưatậnlưngtrờixanhngát,

Mâybay...gióquyếnmâybay...

Tiếngvivútnhưkhuyênvan,nhưdìudặt,

Nhưhắthiucùnghơigióheomay.

Ánhchiềuthu

Lướtmặthồthu,

Sươnghồnglamnhẹlantrênsóngbiếc,

Rặnglaugiàxaoxáctiếngreokhô,

Nhưkhuađộngnỗinhớnhung,thươngtiếc

Tronglòngngườiđứngbênhồ.

Côemđứngbênhồ

Nghiêngtựamìnhcây,dángthẩnthơ.

Chừngcôtưởngđếnngàyvuisẽmất,

Màsắcđẹprỡràngrồisẽtắt

Nhưbóngchiềudầnkhuất

Dướichântrời.

Chonêncônghetiếngtrúctuyệtvời,

-Thổnthứcvớilòngcôthổnthức,

Manmácvàilòngcômanmác

-Côđểtâmhồntêtái,bângkhuâng.

Tamuốnnâng

Tấmkhănhồnglaumắtlệchoai,

Vìtasợmáđàokiaphai,

Cũngnhưtađãca

Khuyênngàyvuitrởlại

Cùngvớiánhquangminhcònmãi,

-Chongườivớicảnhquêngià.

(Mấyvầnthơ,tậpmới)

TIẾNGSÁOTHIÊNTHAIÁnhxuânlướtcỏxuântươi,

Bênrừngthổisáomộthaikimđồng.

Tiếngđưahiuhấtbênlòng,

Buồnơi!Xavắng,mênhmônglàbuồn...

Tiênngatócxõabênnguồn,

Hàngtùngrủrỉtrêncònđìuhiu;

Mâyhồngngừnglạisauđèo,

Mìnhcâynắngnhuộm,bóngchiềukhôngdì.

Trờicao,xanhngắt.-Ôkìa

HaiconhạctrắngbayvềBồnglai.

Theochim,tiếngsáolênkhơi,

LạitheodòngsuốibênngườiTiênnga;

Khicao,vúttậnmâymờ,

Khigần,vắtvẻobênbờcâyxanh,

Êmnhưlọttiếngtơtình,

ĐẹpnhưNgọcnữuốnmìnhtrongkhông.

Thiênthaithoảnggiómơmòng

NgọcChânbuồntưởngtiếnglòngxabay..

(Mấyvầnthơ,tậpmới)

BÊNSÔNGĐƯAKHÁCHTặngtácgiảĐờimưagió

LòngemnhưnướcTrườnggiangấy,

SớmtôitheochàngtớiPhúcChâu.

(Lờikỹnữ)

Trờinặngmâymù.Mấykhómcây

Đứngkia,khôngbiếttỉnhhaysay,

Đỗbờsôngtrắng,conthuyềnbé,

Cạnhlớplaugià,giólắtlay.

Tôitiễnđưaanhđếntậnthuyền

Đểdàithêmhạncuộctìnhduyên;

Thuyềnđi,tôisẽrờichânlại.

Tôinhớtìnhta,anhvộiquên.

Thuyềnkháchđirồi,tôivẫncho

Lòngtôitheoláitớiphươngmô?

Bângkhuângtrongcõisầuvôhạn.

Khôngkhóc,vìchưngnướcmắtkhô.

Đâubiếtrằnganhcũngchỉlà

Kháchchơigiâylátghéchơiqua;

Rồithôi,níuáokhôngtìnhnữa,

Đểmặcmìnhaikhổướcmơ.

Tôichỉlàngườimơướcthôi,

Làngườimơướchão!Thanôi?

Bìnhminhchóilóiđâuđâuấy,

Cònchốnlòngriênguámhoài.

Màbiếtvôđuyênvẫncứmong,

Trămnămômmãikhốitìnhkhông,

Trọnđờilàmkẻđưathuyềnkhách:

Thuyềnchẩy,trơvơđứngvớisông.

(Mấyvầnthơ,tậpmới)

CÂYĐÀNMUÔNĐIỆU

…………………………..[53]

Tôichỉlàmộtkháchtìnhsi

Hamvẻđẹpcómuônhình,muônthể.

MượnlấybútnàngLytao,tôivẽ,

Vàmượncâyđànngànphiếm,tôica

Vẻđẹputrầm,đắmđuối,hayngâythơ,

Cũngnhưvẻđẹpcaosiêu,hùngtráng

Củanonnước,củathivăntưtưởng.

Dángyêukiềuthathướtkháchgiainhân;

Ánhtưngbừnglinhhoạtnắngtrờixuân;

vẻsầumuộnâmthầmngàymưagió;

Cảnhvĩđạisóngnghiêngtrời,thácngànđô;

Nétmongmanh,thấpthoángcánhhoabay;

Cảnhcơhànnơinướcđọngbùnlầy;

Thúsánlạnmơhồtrongảomộng;

Chíhăngháiđuaganhđờináođộng:

Tôiđềuyêu,đềukiếm,đềusaymê.

Tôisẵnlòngđauvìtiếngaibi,

Vàcảmkháibởinhữnglờihănghái,

Tôingợicavớitiếnglòngphấnkhởi,

Tôithởthancùngthiếunữbângkhuâng,

Tôivéovontheotiếngsáolưngchừng,

Tôiyênủivớitiếngchuồnghuyềndiệu.

VớiNàngThơtôicóđànmuônđiệu,

VớiNàngThơ,tôicóbútmuônmàu;

Tôimuốnlàmnhànghệsĩnhiệmmầu

LấyThanhsắctrầngianlàmtàiliệu.

(Mấyvầnthơ,tậpmới)

VẺĐẸPTHOÁNGQUAHốmquađiháimấyvầnthơ,

ỞmãivườntiêngầnLạchồ:

Cảnhtĩnh,tronghoachimmáchlẻo.

-Gióđàomơntrổnliễubuôngtơ.

Nướcmắthơithuthắmsắctrời,

Trờixanhxanhngắtđượmhồngphai.

Áiân,bờcỏômchântrúc,

Sautrúc,ôkìa!Xiêmáoai?

Rẽlá,thinhânbướclạibên

Mấyvòngsónggợnmặthồyên,

Nhởnnhơvùngvẫybacôtắm

Dướikhómhoaquỳnhlábiếcxen.

Hồtrongnhưngọctấmthânngà,

Lồlộdatiênthôsắchoa,

Mỉmmiệng,anhđàotantácrụng,

Tócbuôngvờnmặtnướcsaysưa.

Saysưa,ngườikháchlạBồnglai,

Giậnlũchimkiakhúckhíchhoài,

Vạnkhẽgióđừngvivútnữa.

-Nhưngmàchim,giócóngheai?

Lờioanhtrênliễu,yếnbênhồng,

Hạcởtrongkhông,phụngdướitùng,

Bỗngchốccùngnhaucaotiếnghọa,

Đờitiênrộnrãkhắptiêncung...

Hoalácùngbay,bướmlượnqua,

Ngườitiênbiếnmất-Kháchtrôngra:

Mặthồnướcphẳngnghiêmnhưgiận.

-Mộtánghươngtan,khóitỏamờ.

(Mấyvầnthơ,tậpmới)

GIÂYPHÚTCHẠNHLÒNGTặngtácgiảĐoạntuyệt

“Anhđiđườnganh,tôiđườngtôi,

Tìnhnghĩađôitacóthếthôi.

Đãquyếtkhôngmongsumhọpmãi,

Bậnlòngchinữalúcchiaphôi?

“Nonnướcđươngchờgótlãngdu,

Đâuđâyvẳngtiếnghátchinhphu,

Lòngtôiphơiphớiquênthươngtiếc

Đưatiễnanhrachốnhảihồ.

“Anhđivuicảnhlạ,đườngxa,

Đemchíbìnhsinhdăinắngmưa,

Thânđãhiếnchođờigióbụi,

Đâucònlưuluyếnchútduyêntơ?

“Rồicókhinàongắmbóngmây

Chiềuthuđưalạnhgióheomay

Dừngchântrênbếnsôngxavắng,

Chạnhnhớtìnhtôitrongphútgiây;

“Xinanhcứtưởngbạnanhtuy

Giamhãmthântrongcảnhnặngnề,

Vẫnđểhồntheongườilậnđận,

Vẫnhằngtrôngđếmbướcanhđi”.

Lấycâukhảngkháitiễnđưanhau,

Emmuốnchotachăngthảmsầu.

Nhưngchínhlòngemcònthổnthức,

Buồnkiaemgiấuđượctađâu?

Emđứngnươngmìnhdướigốcmai,

Vinngànhsươngđọng,lệhoarơi,

Cườinângtàáođưalêngió,

Embảo:hoakiakhóchộngười.

Rồibỗngngừngvuicùnglảnglặng,

Nhìnnhaubìnhthảnlúcrađi.

Nhưngtrongkhoảnhkhắcơthờấy,

Thấycảmuônđờihậnbiệtly.

Nămnămtheotiếnggọilênđường.

Tóclộngtơibờigióbốnphương.

Mấylúcthẫnthờtrôngtrởlại,

Đểhồnmơtớibạnquêhương.

Tamuốnlòngtacứlạnhlùng

Gáctìnhduyêncũthẳngđườngtrông.

Songlehướngkhóiyêuđươngvẫn

Phảngphấtcònvươngvấncạnhlòng.

Hômnaytạmnghỉbướcgiannan,

Tronglúcgầnxapháonổran,

Rũáophongsươngtrêngáctrọ,

Lặngnhìnthiênhạđónxuânsang..

Tathấyxuânnồngthắmkhắpnơi,

Trênđườngrộnrãtiếngđuacười,

Độnglòngnhỏbạnxuânnămấy

Cùngngắmxuânvềtrênkhómmai.

Lòngtathathiếtđượmtìnhyêu,

Nhưcảnhtrờixuânluyếnnắngchiều,

Mắtlệđắmtrôngmiềncáchbiệt,

Phútgiâychừngmỏigốiphiêulưu...

Cátbụitungtrời-Đườngvấtvả

Còndài-Nhưnghãytạmdừngchân,

Tưởngngườitrongchốnxaxămấy

Chẳngbiếtvuibuồnđóngióxuân.

(Mấyvầnthơ,tậpmới)

VŨĐÌNHLIÊN

Sinhngày15tháng10nămQuýSửu(1913)ởHàNội.HọctrườngBảohộ,trườngLuật.

Dạytư,quảnlýTinhhoa,chủtrươngRevuiePédagogique.Hiện làmthamtáThươngchínhHàNội.

Đãđăngthơ:Phonghóa,Loa,Phụnữthờiđàm,Tinhhoa.

Cónhữngnhàthơkhôngbaogiờcóthểlàmđượcmộtcâuthơ-tôimuốnnói một câu đáng gọi là thơ. Những người ấy hẳn là những người đángthươngnhất trongthiênhạ.Saongười ta thươnghạinhữngkẻbị tìnhphụnuôimộtgiấcmộngáiânkhông thành,màkhôngai thương lấynhữngkẻmangmộtmỗi tình thơuuất chịuđể tan tànhgiấcmộngquýnhất và lớnnhấtởđời:giấcmộngthơ?

Hômnay trongkhiviếtquyểnsáchnày,mộtquyểnsáchhọsẽxemnhưmộtsựmỉamaiđauđớn, thơVũĐìnhLiênbỗngnhắc tôinghĩđếnnhữngngườixấusốkia.

TôicócầnphảinóingayrằngVũĐìnhLiênkhôngphảilàmộtngườixấusố?Trong làng thơmớiVũĐìnhLiên làmộtngườicũ.Từkhiphong tràothơmớirađời,tađãthấycóthơVũĐìnhLiêntrêncácbáo.Ngườicũngcatình yêu như hầu hếtmọi nhà thơ hời bấy giờ.Nhưng hai nguồn thi cảmchínhcủangườilàlòngthươngngườivàtìnhhoàicổ.Ngườithươngnhữngkẻ thân tànmadại, ngườinhớnhữngcảnhcũngười xưa.Cómột lầnhainguồncảmhứngấyđãgặpnhauvàđãđểlạichochúngtamộtbàithơkiệttác: Ông đồ. Ông đồ năm năm đến mùa hoa đào, lại ngồi viết thuê bênđường phố. “Ông chính là cái di tích tiều tuỵ đáng thương củamột thời

tàn[54]

.Ítkhicómộtbàithơbìnhdịmàcảmđộngnhưvậy.Tôitưởngnhưđọclờisámhốicủacảbọnthanhniênchúngtađốivớilớpngườiđươngđivềcõichết.Đãlâulắmchúngtachỉxúmnhaulạichếgiễuhọquêmùa,mạtsáthọhủlậu.CáicảnhthươngtâmcủanềnhọcNholúcmạtvậnchúngtavôtìnhkhônglưuý.TrongbọnchúngtavẫncómộthaingườicatụngđạoNhovàcácnhànho.Nhưngchếgiễumạtsátkhôngnên,màcatụngcũngkhông được. Phần đông các nhà nho còn sót lại chỉ đáng thương.Khôngnghiêncứu,khônglýluận,VũĐìnhLiênvớimộttấmlòngdễcảmđãnhậnrasựthựcấyvàgiántiếpchỉchotacáitháiđộhợplýhơncảđốivớicácbậcphụhuynhcủata.Bàithơcủangườicóthểxemlàmộtviệcnghĩacử.

Theođuổinghềvănmàlàmđượcmộtbàithơnhưthếcũngđủ.Nghĩalàđủđểlưudanh,đủvớingườiđời.Cònriêngđốivớithinhânthựcchưađủ.TôithấyVũĐìnhLiêncònbaođiềumuốnnói,cầnnóimànghẹnngàokhôngnóiđược.“Tôibaogiờ-lờiVũĐìnhLiên-cũngcócáicảmtưởnglàkhôngđạtđượcýthơcủamình.Cũngvìkhôngtinthơtôicómộtchútgiátrịnênđã

lâutôikhônglàmthơnữa[55]

.VũĐìnhLiênđãhạmìnhquáđáng,chúngtađều thấy.Nhưng chúng ta cũng thấy trong lời nói của ngườimột nỗi đaulòngkínđáo.Ngườiđaulòngthấyýthơkhôngthoátđược,lờithơnhưlinhhồnbịgiamtrongnhàtùxácthịt.Cóphảivìthếmàhồi1937,trướckhitừgiàthiđàn,ngườiđãgửilạiđôivầnthơuuất;

Nặngmangmãikhốihìnhhàiônhục,

Tâmhồntađãnhọctựlâurồi!

Baohhiêuxanhthămthẳmtrênbầutrời;

Baobóngtốitronglòngtavẩnđục!

Nghĩcũngtức!Từhồi1935,tảcảnhthu,VũĐìnhLiênviết:

Làngióheomayxahiuhắt,

Lạnhlùngchẳngbiếttiễnđưaai!

Haicâu thơcũngsạchsẽ,dễ thương.Nhưng làmsaongười tacònnhớđượcVũĐìnhLiênkhingườitađãđọc,bốnnămsau,mấycâuthơHuyCậncùngmộttứ:

Ôi!Nắngvàngsaomànhớnhung!

Cóaiđànlẻđểtơchùng?

Cóaitiễnbiệtnơixaấy

Xuibướcchânđâycũngngạingùng...

CũngmaynhữngcâuthơhoàicổcủaHuyCận:

Bờtrerungđộngtrốngchầu,

Tươngchừngcònvọngtrênlầuảiquan,

Đêmmơlayánhtrăngtàn,

Hồnxưagửitiếngthờigian,trốngdồn.

lànhữngcâuthơtìnhnhẹnhàng,tứxavắng,chưađếnnỗilàmtaquêncáilònghoàicổâmthầm,utịchcủaVũĐìnhLiên:

Lòngtalànhữnghàngthànhquáchcũ,

Tựngànnămbỗngvẳngtiếngloaxưa.

Septembre1941

LÒNGTALÀNHỮNGHÀNGTHÀNHQUÁCHCŨ[56]

Dậyđithôiconthuyềnnằmdướibến,

Vìđêmnaytalạicăngbuồmđi,

Máichèomơđểbângkhuângtrôiđến

Mộtphươnggiờimâylọclónggiăngkhuya.

Giókhôngthổi,nướcsôngtrôigiálạnh,

Thuyềnđitrongbóngtốilũythànhxưa[57]

.

Trênchòicao,tựngànnămsựctỉnh

Tronggiăngkhuyabỗngvẳngtiếngloamơ.

Tựngànnămcảhồnxưasựctỉnh,

Tiếngloavanggiâylátđộnggiăngkhuya,

Nhưnggiâylátlạirơiim,hiuquạnh,

Cảhồnxưayênlặngtronggiăngkhuya.

Trôiđithuyền!Cứtrôiđixanữa!

Vỗgiăngkhuyabơimãi!Cánhchèomơ!

Lòngtalànhữnghàngthànhquáchcũ,

Tựngànnămbỗngvangtiếngloaxưa.

(Tinhhoa)

ÔNGĐỒMỗinămhoađàonở

Lạithấyôngđồgià

Bàymựctàugiấyđỏ

Bênphốđôngngườiqua.

Baonhiêungườithuêviết

Tấmtácngợikhentài

“Hoataythảonhữngnét

Nhưphượngmúarồngbay”.

Nhưngmỗinămmỗivắng

Ngườithuêviếtnayđâu?

Giấyđỏbuồnkhôngthắm

Mựcđọngtrongnghiênsầu...

Ôngđồvẫnngồiđấy,

Quadườngkhôngaihay.

Lávàngrơitrêngiấy;

Ngoàigiờimưabụibay.

Nămnayđàolạinở

Khôngthấyôngđồxưa,

Nhữngngườimuônnămcũ

Hồnởđâubâygiờ?

(Tinhhoa)

LANSƠNChínhtênlàNguyễnĐứcPhòng.Sinhngày11avril1912ởHảiPhòng.Chánhquán:phủAnhSơn

(NghẹAn).HọctrườngHảiPhòng,trườngTourane,trườngBảohộHàNội.HiệnlàmviệcởsởCôngchínhHảiPhòng.

Đãviếtgiúp:HảiPhòngtuầnbáo,Phonghóa,Ngàynay,Tinhhoa.

Đãxuấtbản:Anhvớiem(1934)

Mộtbuổisángkia,tìnhyêuđãđếnvớiLanSơnvàngườihọctròấybỗngthànhthisĩ.

TìnhyêukhôngđưaLanSơnvàomột trờiđấtnàoxalạ;LanSơnchưatừng đi sâu vào những chỗ u uẩn trong lòng người.Người chỉ nói nhữngđiều rất tầm thường,nhữngđiềuai cũngbiết, nhưnggiọngnói củangườithiếttha,chânthựcdễcảmlòngta.

Xemnhưkhingườimongthư:

…

Thưbạnthôikhôngcóbuổinay!

Ngườiphátthưvừaquakhỏicửa,

Lònganhnhưdạilạinhưngây.

cùngkhingườitìmbạn:

Emơi,nóimãichỉthêmsầu,

Mỏimắthươngtrờichốcbấylâu,

Phốxáxônxao,ngườinhộnnhịp,

Tìmemanhcóthấyemđâu.

Kể Lan Sơn còn vụng về nhiều. Lắm, lúc người ngập ngừng, bỡ ngỡ.Nhưngcáibỡngỡấykhôngphảikhôngcóchútduyêndáng.Ấylàcáiduyêncủangườithiếunữkhithỏthẻnhữnglờingâyngômàthànhthực:

Emthườngnói:“Aihơnanhđược!

Emtrônganhthậtkhácngườita,

Biểntìnhchonổiphongba

Ngườilàngườilạ,anhlàanhem”.

Tiếcthaytìnhyêungàymộtlạt.LanSơnhìnhnhưchỉcòngiữlạimộtcáibóngđểlàmthơ.Nhưngtìnhhết,thơLanSơncũnghết.Chỉnhữnglúchồitưởnglạithờithơấu,tronglòngngườimớicóchúttrongtrẻocóthểdiễnrathơ.Conngườidễthươngngàytrước,conngườimàÔ.NguyễnTiếnLãng

gọibằngem trongmộtbài tựa[58]

, conngườiấy trởnên tối tăm, rắc rối,cầukỳ,conngườiấytôikhôngmuốnbiếtnữa...

Septembre1941

VẾTTHƯƠNGLÒNG[59]

Nắngsớm,emngồitỉathủytiên

Hồnemsayđắmcảnhthiênnhiên,

Bóngaithấpthoángngoàihiênvắng,

Emđãvôtìnhvộingẩnglên.

Emvộingừngtay,vộingóra,

Daocầmsẩychạmtớiròhoa;

Ròhoangàylụi,mànghoaúa,

Hoađãvìemchịuxótxa.

Rễtuytrongtrắng,láxanhtươi,

Mầm,nhánhđềuxinh,đẹpmấymươi!

Nếuchẳngvìemhoaphảilụi,

Trờixuânsaochẳngnhơnnhơcười!

Nhởnnhơcườivớicảnhxuânsang,

Vớicảbaonhiêukháchrộnđường,

Cùngvớimuônhoađuasắcthắm,

Vìai?Đànhchịukémmùihương!

Mùihươngđãkém,sắcrồiphai,

Rồicũngcùngai,cũngvớiai,

Cùngchịuvìemchungsốphận,

Cùngnhauchấtđốngđểhiênngoài.

Timanhchungphậnvớihoanày,

Cũngbởivìemđãsẩytay,

Đãvộimảitrôngbaocảnhđẹp,

Vếtthươngmangnặngvấncònđây.

Cònđâynămcũvếtthươnglòng

Ghilấytìnhemchẳngthủychung,

Mộtphútlòngemmơbạnmới,

Yêuanhsaunữacũngbằngkhông!

(Anhvớiem)

TẾTVÀNGƯỜIQUA...Nhữngcôcongáirấtngâythơ

-Nhữngmộngxinhtươi,bébỏngxưa

-Tanhớnnhaorồi!Quenbiếtquá!

Nhìnnhaugiờhếtvẻsaysưa!

……………….

Thuởbétôiđeochiếckhánhvàng,

Quầnđàoxẻđũng,áohànglam,

Chânđihàiđỏ,taythupháo,

Nhộncảnhàlêntiếnghátvang!

Muônmàutươisáng,phấn,hoa,hương,

Đờingọtngàonhưcóvịđường.

Tôisống,tôisayvàmỗiTết

Lòngtơthêmđộngchútyêuđương.

Khóipháosayngườirượuáiân,

Cõilòngthắmnởmộtvườnxuân.

Nàngthơnămấycườimêđắm

TrongmấtemNhunghiệngiữatrần.

Nhưngtháng,nămqua,vẫnthếthôi!

Ướcmơtànlữavớithânđời

Tiếttrinhbánhếtchosươnggió,

Làmđiếmhaimươitámtuổitrời!

………………

Nênđếnbâygiờgặpcácem,

Gặpngàyxuântới,bạnxưaquen:

-EmNhung,emTuyếthayngàyTết

-Rượuhảhơirồi!Hếtvịmen.

(Ngàynay)

ĐÁMMAĐI[60]Cónhữngbuổimưaphùnthêthảmquá,

Cảnhvậttrùmtrongtấmvảichônngười.

Mảnhgỗchènthaykínhcửavỡrồi,

Khôngchắnnổigióngoàihơilạnhgiá.

Cónhữngbuổimưaphùnthêthảmquá,

Gộilêntrêncỗvánmỏngchônngười,

Đámmađitronghơisươnglạnhgiá,

Đitrênđườngvàđạpxéolòngtôi.

Đámmakéolêthêtronglòngtôilạnhgiá,

Đemchônđinhữngkỷniệmlâurồi;

Đámmađitrongmưaphùnthêthảmquá,

Đihàngngàychưatớihuyệtlòngtôi.

(Thơcủamộtđời)

THANHTỊNH

HọTrần.Sinhngày12décembre 1913 ở làngDưỡngNỗ (ThừaThiên).Học trườngĐôngBa,trườngPellerin(Huế).Cóbằngthànhchung.HiệndạytưởHuế.

Đãviếtgiúp:Phonghóa.Ngàynay,Hanoibáo,Tiểuthuyếtthứnăm,Tinhhoa...

Đãxuấtbản:Hậnchiếntrường(1936).

XemthơThanhTịnhcáicảmgiáctrộinhấtcủatôilàthầymộtcáigìcứdàntrải,dàntrảihoàimàlạilỏng.Cólẽlàmộtmặthồ.Cũngchưađúng.Hồcòncóbờ,cóhìnhnhấtđịnh.Ởđâykhôngcóbờ,vànước-âucũngphảigọilànước-cứchảytrànlan.Nhữngcảnhsắcinhìnhtrênmặtnướcvẫnthườngthayđổi:cókhilàmộtcáyliễurủ,cũngcókhilàmộtluỹtre.Nhữngcảnh sắc dầu có khác, bao giờ cũng chỉ ngần ấy nước mà thôi. Có một

lần.ngườitabỗngthấytrênmặtnướcdựnglênmộtlâuđàixươngmáu[61]

;nhưngkhingườitatớinơi,nólạibiếnđâumất.Thìramộtảoảnh.

Kểchỗnàycũngtrốngtrải.Hìnhnhưđằngxakiacóvàingọnnúi.Nhưngđâyvẫnlànơihòhẹncủanhữngngọngióbốnphương.Mỗilầngióđến,mặtnướckhôngbuồncưỡng,cứ tựnhiên lướt theochiềugió.Cókhingười tacòn thấynóvươnmình lênchongang tầmgió, tưởngchừngnhưnómuốnhóathânlàmgió.Nhưnggióqualạithôivàrồinócũnggiữđượccáimềmmại,cáiẩnướclàbảnsắccủanó.

Septembre1941.

MÒNMỎI[62]-Emơi,nhẹcuốnbứcrèmtơ

Tìmthửchânmâykhóitỏamơ

Cóbóngtìnhquânmuôndặmruổi

Ngựahồngtuônbụicõixamơ.

-Xanhìnbêncõitrờimây

Chịơi,emthấymộtcâyliễubuồn.

-Bênrừngemhãylặngnhìntheo.

Cóphảichăngemngựaxuốngđèo?

Chịngỡnhưchànglêntiếnggọi

Trênmìnhngựahílạcvangreo.

-Bênrừngngọngiórungcây,

Chịơi,connhạnlạcbầykêusương.

-Tênchịaigieogiữagióchiều

Phảichăngemhỡitiếngchàngkêu?

Trêndòngsônglặngemnhìnthử

Cóphảichăngngườicủachịyêu?

-Sóngchiềuđùachiếcthuyềnnan,

Chịơi,consáogọingànbênsông.,.

Ôkìa!Bêncõitrờiđông

Ngựaaicònruổidặmhồngxaxa

-Nàylặngemơi,lặnglặngnhìn

Phảichăngmìnhngựasắchồngin?

Nhẹnhàngemsẽbuôngrèmxuống,

Chịsợtrongsươngbóngngựachìm.

-Ngựahồngđãđếnbênhiên,

Chịơi,trênngựachiếcyên...vắngngười.

(Tinhhoa)

TƠTRỜIVỚITƠLÒNGCònnhớhômxưađộthángnày

Cánhđồngxàoxạcgióđùacây.

Vôtìnhthiếunữcùngtangắm

Mộtđoạntơtrờilữngthữngbay.

Tơtrờitheogióvướngmìnhta,

Mốikhácbênnàngnhẹbỏqua.

Nghiêngnónnàngcười,đôimáthắm,

Tanhìnvơvẩnángmâyxa.

Tìmdấuhômxưagiữacánhđồng,

Bênmìnhchỉnhậnlúađầybông.

Tơtrờilơlửngvươnmìnhuốn

Đếnnốiduyênmìnhvới...cõikhông.

(Phonghóa)

THÚCTỀChínhtênlàThúcNhuận.Sinhngày17octobre1916ởHuế.HọctrườngQuyNhơn,trườngQuốc

họcHuế.

Đãviếtgiúp:Vănhọctạpchí1935,Mai,Dânquyền...HiệnlàchủbúttuầnbáoĐôngDương(SàiGòn).

TôiyêubàiTrăngmơcủaThúcTề.Mởbàira,hồnthinhânkéomìnhlêthêtrêntranggiấy,chánnản,uểoải.Cólẽnóđãnhậpvàocáitrăngkia,“ẻolả”khinằmmơ,“lườibiếng”khithứcdậy.Nhưngkhiđãtỉnh,nómớilinhđộnglàmsao!Nóuyểnchuyểnnhưmộtngườiđẹp.CáimệtmỏicủaDương

QuýPhi[63]

,vớicáinhẹnhàngcủaPhiYến.

Octobre1941

TRĂNGMƠMộtđêmmờlạnhánhgươngphai,

SuốtgiảisôngHươngnướcthởdài.

Xàoxạcsóngbuồnkhuabãisậy,

Bậpbềnhbênmạnchiếcthuyềnai.

MâyxámxâythànhtrênnúiBắc,

Nhạcmềmchớivớigiữasươngêm,

Trăngmờmơngủlimdimgật,

Ẻolảnằmtrênngọntrúcmềm.

DịpcầuBạchHổmấybóngma

Biếnmấtvìnghegiụctiếnggà.

Trăngtỉnhgiấcmơ,lườibiếngdậy,

Độnglònglệliễu,giọtsươngsa.

Lailángniềmtrăngtuôndạnước

Ngậptrànsôngtrắnggợnbângkhuâng;

Hươngtrăngquấnquýthơisươngướt

Ngândộilờitìnhđiệuhátxuân.

(Hanoibáo)

HUYTHÔNGHọPhạm.SinhthángSeptembre1918ởHàNội.HọctrườngThầydòng,trườngA.Sarraut,trường

Luật.ĐậucửnhânluậtrồisangduhocPháp.Đãđậuluậtkhoatiếnsĩvàcaođăngvănchương;hiệnđangsoạnthithạcsĩsửhọcvàtiếnsĩvănkhoa.

Đãxuấtbản:Yêuđương(1933),AnhNga(1934),TiếngđịchsôngÔ(1935),TầnNgọc(1937).

Ngoàira,đãđăngbáo:Convoigià(tặngPhanSàoNam),Hậnchiếnsĩ,TầnHồngChâu,Lònghốihận,ChàngLưu,KinhKha,HuyềnTrâncôngchúa,TâyThi.

Ngườithiếuniênấycũngnhưhầuhếtnhữngthiếuniên,đãsốngnhữnggiấcmộngáiânêmdịu.Vàcũngnhưhầuhếtnhữngthiếuniên,chàngđãtưởngởđờikhôngcógìquantrọnghơnnhữngnỗivuibuồnthươngnhớcủamình. Chàng đã kể lể dông dài và lắm lúc đã quên rằng người nói đànhkhôngbaogiờchánnhưngngườingherấtdễchán.

CũngmaythỉnhthoảngHuyThôngbiếtvờquênmìnhđiđểnhữnggiấcmộngáiâncủangườiđượmmộtvẻmơhồriêng.

HoặcngườitạoramộtcáikhôngkhílạlạkhiếntanhớđếnnhữngchiêmbaochínhtađãtừngtrảiquahaynhữngchiêmbaoShakespeaređãđưalênsânkhấu.

Hoặcngườicầucứuđếnlịchsửlàcáimônngườivẫnsởtrườngđểdẫnnẻochonguồnmơ.Ngườimượnlờimộtthiếunữtrongmộngđểgợilạicảnhxưa:

Ngânlang!Ngânlang!Chàngcònnhớ

Chiềuxuânxưa,trênngựa,đỡkimcầu,

Chàngthảomấydòngthơnhưnhạnmúa

Trêntờmâythiếpvẫngiữbêntimsầu?

NgườilưuluyếncáihìnhảnhTâyThi,ngườiướcaocáisungsướngcủaPhùSai,PhạmLãi.Ngườigọibạn:

Đi!CùnganhtớiCôTôcảnhcũ

Chờgiănglênmơnữagiấcmơxưa.

NhưngHuyThông khôngphải chỉ biết nhữnggiấcmộngái ân êmdịu.Khiyêungườicòncónhữngkhátvọnglạlùng:

Tôimuốnhóamộtconchimđểcùnggió

Baylêncaomơntrốnsợimâyhồng;

Muốnuốngvàotrongbuồngphổivôcùng

Tấtcảánhsángdướigầmtrờilồnglộng;

Muốncóđôicánhtayvôngầntorộng

Đểômghìcảvũtrụvàolòngtôi!

Mộtngườicónhữnghammuốnđithườngnhưthếắtphảiưasốngcáiđờinhững vị anh hùng thời trước, hồi thế giới còn hoang vu, hồi một ngườitrượngphucòncóthểtinrằngmỗihànhvicủamìnhđềulàmxaođộngcảtrờiđất.ĐặcsắccủaHuyThôngchínhởnhữngbàianhhùngcanhưbài

“TiếngđịchsôngÔ”tảbướcđườngcùngcủaHạngTịch[64]

.ChưabaogiờthicaViệtNamcónhữnglờihùngtrángnhưtrongtácphẩmcủangườithiếuniênhiềnlànhvàxinhtraiấy.HãyngheHạngTịchthan:

Nénđauthương,vươngngậmngùisẽkể

Niềmngaongánvôbiênnhưtrờibể.

Ổi!TấmganbềnchặtnhưTháiSơn.

Baonhiêuthucayđángchẳnghềsờn!

Ối!Nhữngtrậnmạckhiến“trờilongđấtlở!”

Nhữngchiếnthắngtưngbừng!Nhữngvinhquangrựcrỡ!

Ôi!Nhữngvõcôngoanhliệtchốnsatrường!

Nhữngbuổitunghoành,lănlộntrongrừngthương!

Nhữngtướngdũngbịđầuvăngtrướctrận...!

Nhưng,thanôi!Vậntrờikhiđãtận,

Sức“laythànhnhổnúi”màlàmchi?

Hơivănmàđếnthếthựcđãđếnbựcphithường.AnhhùngcacủaVictorHugo tưởng cũng chỉ thế. Giữa cái ẻo lả, cái ủy mị của những linh hồnđươngchờsangã,thơHuyThôngđãồạtđếnnhưmộtluồnggiómạnh.Nólôicuốnbừađi.NgườixemthơngạcnhiênvàsungsướngvìthấymìnhvẫncònđủtrángkhíđểbuồncáibuồnHạngTịch.

ChỉtiếcrằngHuyThông,ngườianhhùngtrongmộngtưởngấy,lạicũnglàmộtngườithiếuniênkhaokhátyêuđươngvàrấtlễphépvớiđànbà.Có

khivôtìnhngườiđãpháchọaHạngTịchtheohìnhảnhcủamình.ĐãdànhHạngTịchmêNguCơ,đãđànháitìnhkhôngchiakimcổ,nhưngtìnhyêucủaHạngTịchhẳnphảithếnàochứ!

Août(1941)

ANHNGA[65]

Niềmáiânchưađượcbiếtbaogiờ,

Tavừabiếtphútgiâytronggiấcmộng

Màmộngnọ,thanôi!Cònđâubóng!

Tagụcđầuthổnthứcnhớđiệuđàn

Vàâmthầmtưởngtiếcbóngđêmtan.

HUYTHÔNG

(Tỳbàvăngvẳng)

Cácvai:ANHNGA;NGÂNSINH

Mộttiếngcanơixaxa

Nhịptiếngtỳbàđưa

TIẾNGCA

Hươngmuônhoanhưêmđềmquyếnluyến

Vừngcâykhuyanghênhgiódướigiăngngà

Nhưngđêmbiếcrồitàn,giăngxuânbiến,

Vàvừnghồngsẽtắmnắngchânmâyxa.

NGÂNSINH

Vừnghồngsetắmnắngchânmâyxa...,

*

Nhưngbâygiờ,trênkhôngtím

Lướtsaoêm,mâylảthướtthaqua;

*

Lặngngắmgiăngmơmàng,hoachúmchím,

Và,bêntường,lenlén,gióbayhoa.

Trênđônsứnghiêngđòn,tađứngdậy,

Rồi,nhịphài,lữngthữngbướcthưsinh...

Tathấylòngsaysưa...Vàlạithấy

Hươngáiânnhẹquyệntimđatình.

*

Đêmbângkhuâng...giờiơi!Saođẹpđẽ!

Nhưngmà...saotẻngắt,saobuồntênh?

*

Làvì,AnhNgadi!Vườnvắngvẻ

Thiếuxiêmđàothathướtdướigiăngchênh.

*

Hứacùngtasẽtrămnămânái,

Nỡđiđâuđểbạnđắngcaylòng!

*

Đểbạnlòng,trơvơphòngtrốngtrải,

Ấptimsầulạnhngắtnhưbăngđông!

TIẾNGCA

Bóngđêmnhưchanhòaniềmquyếnluyến,

Nhưvuốtvedukháchdướigiăngngà...

Nhưngđêmbiếcrổitàn,giăngxuânbiến,

Vàvừnghồngsẽtắmnắngchânmâyxa!

NGÂNSINH

Thìtắmnắngchânmâyđi!Vừngôhỡi!

Vìhơiđêmphơiphới

Vìgiăngcaorácánh

Trênvườnyên

Vìsaokhuyalónglánh

Xứmuôntiên...

Vìcảnhđẹpdướigiăngxanhtuyêmái,

Nhưnglòngtacònmãi

Nhớthươngngườiđẹpcũchốndạđài

ANHNGA

Dạđàitrốngtrải!

Ômlòngđau,tacũngmãinhớthươngai.

NGÂNSINH

Bênkhómphùdunggiăngmạbiếc,

Aibângkhuâng,nhớtiếc,

Haychờmong?

ANHNGA

Hỡithưsinhthổnthứcdướigiăngtrong!

Nơithiếpmơmaulẹgótmơmòng!

Chàngcóthấy,bênphùdunglảlướt,

Bóngaiđithathướt

NhưtiênngathấpthoángsuốiThiênThai?

NGÂNSINH

Bóngáiđithathướt...?

Hayhồnêmkẻkhuấtchốndạđài?

TIẾNGCA

Hãycùngai,nơihươnghoaquyếnluyến,

Ngắmvươnlamngâyngấtdướigiăngngà!

Vìđêmbiếcrồitàn,giảngxuânbiến,

Vàvừnghồngsẽtắmnắngchânmâyxa!

ANHNGA

Chàng...Chàngtớigầnnơihươnghoaquyếnluyến

Kẻonắnghồngđẫmtắmchânmâyxa...

NGÂNSINH

Hỡigiainhân!

Nànglàaimàdiễmlệ,thanhtân?

Nànglàaimàâmthầm,huyềnảo.

Để,xuyênqualiêntiênthào,

Ánhgiăngxuân

Nhẹnhàngvòntrêndungnhankínđáo?

NànglàngườitrongQuảngđiệnhayChiêuQuân?

Haytiênngalạccánhxuốngphàmtrần?

ANHNGA

Thiếplàngườichàngmơtưởng,nhớthương.

NGÂNSINH

Nàng?

ANHNGA

Chànglàmchimàbỗngdángbànghoàng?

NGÂNSINH

Nàng?

Nànglàngườitamơtướng,nhớthương?

Làngườitiêntatiếcbóngbaođêmtrường?

ANHNGA

Ngânlang,chànghỡi!Baođêmtrường!

NGÂNSINH

Nhưngkhông!Không,nàngquyếtchẳngphảiai!

VìAnhNgacònđâunữatrêntrầnai!

ANHNGA

Ngânlang!Ngânlang!Chàngcònnhớ,

Chiềuxuânxưa,trênngựa,đỡkimcầu,

Chàngthảomấydòngthơnhưnhạnmúa

Trêntờmâythiếpvẫngiữbêntimsầu?

NGÂNSINH

Hỡikẻtachờmong...!Nhưngchẳngphải!

Vìmỹnhânxiêmthoángtrênlầuxưa

Đãlẩnbóngnhưlànmâyêmái

Vàngànnămđãlịmgiấcsaysưa!

TIẾNGCA

Hãycùngai,nơihơiđêmquyếnluyến

Đừngđêmêtìnhtựdướigiăngngà!

Vìđêmbiếcrồitàn,giăngxuânbiến,

Vàvừnghồngsẽtắmnắngchânmâyxa!

ANHNGA

Chàngơi!Chàngởlại,

Chờvừnghồngtắmnắngchânmâyxa...

Và,biệtchàng,thiếpxinđi,đimãimãi!

Vì,thanôi!ChàngquênlãngbóngAnhNga.

NGÂNSINH

AnhNga!AnhNga!

Nàngdừnghàihãyđứngdướivòmhoa!

ANHNGA

Ngânlangchànghỡi!

Giờáiânmơhồnhưgióthổi,

Màđànhlòngchẳngđểhữnghờqua!

Bênphòngsách,thướttha.

Aiuốnliễu?

Vàtỳbàđâuđưavăngvẳngđiệu?

NGÂNSINH

Ôi!

Ngườiđâumàyểuđiệunhưnàng

Thôi?Ngườiđâumàtươithắm,dịudàng,

Màđóamôiphảngphấtsựmơmàng,

Màtóchuyềnbayóngnhưmầyqua,

Màmắtđưanhưngọcánhdướigiăngngà?

ANHNGA

Phùdungtươi,néptường,nhưkiễnggót

Ngắmtređằngrũtócdịudàngngân.

*

Bênvànhgiáng,lónglánh,ángmâyvần,

Vàcỏmềmbângkhuângbềncátbạc.

*

Vườnướptronghươngthơm,nhưmanmác

Biếtbaolờimâynướcđắmsaylòng..

*

Tìnhlang!Chànghãyđểtimmơmòng

Lặngtắmdướilưulyhồmộngtưởng!

*

Chotimmêtưởngnhầm:giờvuisướng

Sẽkéodàimãimãivớithờigian.

TIẾNGCA

Nhịplờilòng...aiơi!

Lờiquyếnluyếnvớilờitơẩnhiệndướigiăngngà!

Kẻođêmbiếcrồitàn,giăngxuânbiến,

Vàvừnghồngsẽtắmnắngchânmâyxa!

NGÂNSINH

Đêmgiăng!Hãydừnglạitrongvườnhoa!

Và,vừngôkhekhắt!

Chờvộivàngtámnắngchânmâyxa!

*

Tamuốnkhôngbaogiờsaokiatắt,

Khôngbaogiờphơphấtánhđônghồng!

Muốnđêmdàynặngphủkhóisươngbông

Vàômấpvườnsaychotốimãi!

*

Taướcnghe,ngànđời,lờiânái

Trongđêmmờ,hòanhịp...giấcmơđiên.

*

Chohồnmơlướttớicõiuuyên,

NơiSuốiĐàonaonaotrongvắtchảy...

Rồi,tayÔmđờntìnhmanmácgảy,

TauốnlờiluyếnsắcAnhNganương!

ANHNGA

Giăngnghiêngánh.Bóngtườngsesẽngã,

Vàgiờiđông,látnữa,sẽdầntươi...

Nhưng,trướclúcvengiờithoasonthắm,

Hãyđểlòngsayđắmmộtđêmnay!

NGÂNSINH

Đêmnayvàmãimãi...!Tìnhnươngdi!

ANHNGA

Gióimlìmchơivơitrongvườnvắng

Vàtiếngtỳvăngvẳngđưatừnghơi...

Nhưng,đếnbuổi,thanôi!Đèngiăngtắt,

BóngAnhNgavơvấtcõimunglung.

NGÂNSINH

Vơvấtcõimunglung?

Nhưng...

NhưngAnhNga,nànghỡi!...hìnhnhưnàng...

Hìnhnhưnàng...

Ai,nămxưa...bảokhuấtdướiSuốiVàng?

ANHNGA

SuốiVàng...

Nơimuônnăm...uuấtnỗimơmàng...

TIẾNGCA

Kháchđatìnhcònbângkhuângquyếnluyến

Giấcmơxuânđằmthắmdướigiăngngà.

Màđêmbiếcsắptàn,giăngxuânbiến,

Vàvừnghồngsẽtắmnắngchânmâyxa.

ANHNGA.

Chàngơi!Chàng!

AnhNgalàmộtbóngdướiSuốiVàng,

Nơimuônnămuuấtnỗimơmàng,..

Nên,chàngơi!Khigiờiđêmhửngsáng

Vonghồnthiếpsẽkhôngcònlảngvảng

Trongvườnhoa,đểngắmáochàngbay...

NGÂNSINH

Baonhiêunỗiđaulòngdùquênlãng.

Trămnămcònômmãimốihậnnày...

ANHNGA

Và,gócvườn,nghẹnlệlúcchiatay,

Thiếprađingànthukhônggiởlại...

Đểnhữngđêmâmthầmgiăngsuôngdãi,

Bìnhlòngcàngtrĩuchấtnỗibuồnthương...

ANHNGA

Bìnhminhtươiphơnphớtsaurèmsương,

Vàtinhtúmờphaitrêngiờilặng...

NGÂNSINH

Nàngbângkhuângdầnlùitrêncáttrắng,

Êmnhưhơivàchậmtựamâychiều...

ANHNGA

Tayrunruncốníudảitheđiều,

Chàngthổnthứcnhẹlầntheobướcthiếp...

NGÂNSINH

Vườnđìuhiuvẫnmơmàngthiêmthiếp;

Hãydừngchân,nànghỡi,..!Phútgiâythôi!

ANHNGA

Xintừđâyvĩnhquyết,hỡichàngơi!

Vườnvắngvẻ,thưsinhcònquyếnluyến

Cảnhthầntiênhuyềnảodướigiăngngà.

Nhưngđêmbiếcđãtàn,giăngxuânbiến,

Vàvừnghồngsẽtắmnắngchânmâyxa.

NGÂNSINH

Vừnghồngđãtắmnắngchânmâyxa.

*

Và...

Dướiánhgiăngtà...

Đâumất...?

*

NàngAnhNgađiđầumấtdướigiăngtà?

Đêm16-17tháng7năm1935

(TheoHanoibáo)

KHÚCTIÊUTHIỀUNgồidướiliễududươngtanhẹnhấc

Câynhãtiêudồndậpnhạcmơhồ.

-Gióngangmơnhàngcâychưatỉnhgiấc;

Bìnhminhxuânêmáinhưlờimơ.

KìaTâyThi!Saomâychưađượmtrắng

Anhtớiđâychưakịpgọihồntiêu,

Emđãsớmcongmìnhtrênnướclặng

Chonướctrongngượcvẽdángyêukiều?

Đừngrũvội...!Giờiimcòntămtối,

CầuNhượcGiachưakẻbámtrelần...

Quănglụathắmbênnguồnđừngrũvội,

Emlênngheanhgọitiếngchimthần!

Emhaychăng?NgàyxưakhivuaThuấn

Chúmmôithiêngsaythổikhúctiêunày,

Phượngsánhhoàngtừngkhôngtheonhịpuốn;

Ngànmuônchimgiaocánhchậpchờnbay.

Đờnsuốibỗnglêncung-vàchanchứa

Nhữngcâucatươisángánhuuyên,

Nụtrúcđàoquênthuđuathắmnở;

Giótrêntrầndìudặtngáthươngtiên...

Ngàynay,cạnlờikhuatrongôngrỗng,

Khôngbaogiờthấynữacảnhhuyềnxưa.

Suốithờơ,mâygiólườicảmđộng;

ChimxaxôilạđiệuTiêuthiềuca.

Tiêuchàngkhiêngiờiđêmkiathôitôi,

Hơixuânquavẫnlạnh...nhưngcầnchi?

Vì,mỗilầnrunghơianhđắmthổi,

Emlắngnghelờitrúc,-hỡiTâyThi!

(TâyThi)

NGUYỄNVỸ

Sinhnăm1910ởlàngTânHội(sauđổilàTânPhong),huyệnĐứcPhổ(QuảngNgãi).HọctrườngQuảngNgãi,trườngQuyNhơn.Đãtừngcạođầuđitu,gánhcátởbãisôngCái,bánkẹoởHàNội,bánbáoởSàiGòn.HiệnnayởHàNội,sốngvềnghềvăn.

Đãviết:AmiduPeuple,LeCygne,Vănhọctạpchí1935,Hanoibáo,Phụnữ.

Đãxuấtbản:Tậpthơđầu(1934)

NguyễnVỹđãđếngiữalàngthơvớichiêng,trống,xậpxoènginhcảtai.Chúngtađổnhauraxem.Nhưngchúngtalạitưnghửngtrởvàovìngoàicáilốiănmặcvànhữngđiệubộlốlăng,lúcđầutathấyconngườiấykhôngcógì.

Táo bạo thì táo bạo thực, nhưng trong văn thơ táo bạo không đủ đưangườitarakhỏicáitầmthường.KhiNguyễnVỹhôhào:

Tahãytruyềnmộtthihứngmớichothếkỷhaimươi,

Tahãykýtháctrongvầnthơnhữngtìnhsâuýhiếm.

ngườicóbiếtrằngtronghaicâunàykhôngcólấymộtchút“tìnhsâuýhiếm”vàmặcdầucáilốtmớirềnhràngcủachúng,chúngvẫncóthểnằmxếphàngvớinhưngcâusáonhấtxưanaymàkhôngchút...ngượng.Tránhtầmthườngmàlạirơivàotầmthườnglàthế.

NguyễnVỹquảđãmuốnlòenhữngkẻtầmthườnglàbọnchúngta.Thựcra, chúng ta cũng dễ bị loè. Nhưng ở chỗ nào khác kia, chứ trong vầnchươngthihơikhó.Mộthaingườicóthểlầm;nămmươingười,trămngànngườicó thể lầm;chứcảđámngườimênhmôngkhông tên tuổikia ít khilầmlắm.Chúngtacóthểlầmtrongmộthainăm,chứlầmluôntrongnămbảynămhaylâuhơnnữa,làchuyệnthảnghoặcmớicó.

Tôitinrằnglinhhồnchungcủamộtlớpngườiđủphứctạpđểcảmthôngvớihầuhếtnhữngthơvầncógiátrị.Mộtbàinhưbài“Sươngrơi”đượcrấtnhiềungười thích.Người ta thấyNguyễnVỹđã sáng tạo ramột cái nhạcđiệuriêngđểtảmộtcáigìđươngrơi.Cáigìđócóthểlànhữnggiọtsương,cũngcóthểlànhữnggiọtlệhaynhữnggiọtgìvẫnrơiđềuđều,chậmchậmtronglòngtamỗilúcvẩnvơbuồntađứngmộtmìnhtronglặnglẽ.

Nhưng“Sươngrơi”còncóvẻmộtbàivăn.“GửiTrươngTửu”mớithựclàkiệttáccủaNguyễnVỹ.Tronglúcsay,NguyễnVỹđãquênđượccáitậtcốhữu của người, cái tật lòe đời.Người đã quên những câu thơ hai chữ vànhữngcâuthơmườihaichữ.Ngườidừngmộtlốithơrấtbìnhdị,rấtxưa,lốithấtngốntràngthiênliênvậnvàliênchâu.Lời thơthốngthiết,uấtức,đủdãinỗibiphẫnchocảmộthạngngười.Mộthạngngườinếucótộivớixãhộithicũngcóchútcông,mộthạngngườiđãđaukhứnhiềulắm,hạngsốngbằngnghềvăn.Hãychođilàhọkhôngcógìxuấtchúng;thìítnhấthọcũngđãnuôinhữnggiấcmộng to lớnkhác thường.Nhưngđờikhôngchiềuhọ;đụngvàosựthực,nhữnggiấcmộngcủahọđềutantànhvàlầnlượthọbỏthâyởdọcđườnghaytrongmộtcănphòngbốthí.

NguyễnVỹđã làmbài thơnày trongmột lúc vô cùngbuồngiận vì cáinghiệpvănchương.Nhữngaicùngmộtcảnhhuốngxem thơ tưởngcó thểkhóc lên được. Trong lời văn còn chút nghênh ngang từ đời xưa lưu lại.NhưngtađãxalắmrồicáikiêungạophithườngcủaLýTháiBạch,chỉbiếtcóvănchươngcònkhinhhếtthảy:

KhuấtBìnhtừphúhuyềnnhậtnguyệt,

Sởvươngđàitạkhôngsơnkhâu;

Hứngcamlạcbútgiaongũnhạc,

Thithànhtiếungạolăngthươngchâu.

VớiNguyễnVỹ,chúngtađãmấthẳncáicườikiêungạoấyvàngơngácthấyxếpcùnghàngvới...chó.

Cái lốixếphàngkỳquáiấyđã làmphậtýTảnĐà.Mộthômsayrượu,TảnĐàtráchNguyễnVỹ:“Saoanhlạivínhàvănchúngmìnhvớichó?Anhkhôngsợxấuhổà?NguyễnVỹđáplại,cũngtronglúcsay:“Tôicóvínhưthếthìchớxấuhổ,chứchúngtaxấuhổcáinỗigì?”

Septembre1941

SƯƠNGRƠI

Sươngrơi

Nặngtrĩu

Trêncành

Dươngliễu..

Nhưnghơi

Gióbấc

Lạnhlùng

Hiuhắt

Thấmvào

Emơi,

Tronglòng

Hạtsương

Thànhmột

Vếtthương!...

Rồihạt

Sươngtrong

Tantác

Tronglòng

Tảtơi

Emơi!

Từnggiọt

Thánhthót,

Từnggiọt

Điêutàn

Trênnấm

Mồhoang!...

Rơisương

Cànhdương

Liễungã

Giómưa

Tơitả

Từnggiọt,

Thánhthót,

Từnggiọt.

Tơibời

Mưarơi,

Giórơi,

Lárơi,

Emơi!...

(Vănhọctạpchí,1935)

GỬITRƯƠNGTỬUViếttronglúcsay

Naytathèmrượunhớmongai!

Mộtmìnhrótuốngchẳngbuồnsay!

Trướckiahaithằnghếtmộtnậm,

Tròchuyệndôngdàimặtđỏsẫm.

Naymộtmìnhta,mộtbecon:

Cạnrượurồithơmớivéovon!

*

Dạoấychúngmìnhnghèoxơxác,

Màcoiđồngtiềnnhưcáirác!

Kiếmđượcxunàođemtiêuhoang,

Rủnhauchèchénnóihuynhhoang,

Xáolộnvănchươngvớichảcá,

ChửiĐôngchửiTâychửitấtcả[66]

.

Rồingủmộtđêm,mộngvớimê,

Sángdậynhìnnhaucườihêhê!

*

Thơithếbâygiờvẫnthấykhó,

NhàvănAnNamkhổnhưchó!

Mỗilầncầmbútnóivănchương,

Nhìnđànchóđóigặmtrơxương,

Vànhìnchúngmìnhhìhụcviết,

Suốtmấynămgiờikiếtvẫnkiết,

Màthươngchotôi,thươngchoanh,

Đãrụngbaonhiêumớtócxanh!

Baogiờchúngmìnhthậtngấtngưởng?

TôilàmTrạngnguyên,anhTểtướng?

Vàanhbênvõ,tôibênvăn,

Múabúttunggươmhámộtphen?

…

Chứnhưbâygiờlàtròchơi,

Làmbáolàmbungchánmớđời!

Anhđichetànmộtlũngốc,

Triếtlýcontiều,vănchươngcóc![67]

Còntôibưngthúngtheođànbà,

Rachợbánvăn,ngàythángqua![68]

*

Chonêntôibuồnkhôngbiếtmấy!

Đờicònnhốnhăngtachịuvậy!

Ngồibuồnlấyrượuuổngsaysưa,

Bựcchíthànhsaymấycũngvừa!

Mẹchacáikiếplàmthisĩ!

Chơinướccờcaolạigặpbĩ!

Rồiđâmrađiên,đâmvẩnvơ,

Rútcụcchỉcònmộngvớimơ!

Viếtrồihãycònsay

(Phụnữ)

ĐOÀNPHÚTỨ

Sinhngày10Septembre1910ởHàNội.HọcởHàNội.Cóbằngtútàitây.

Viếtvăntừnăm1925,lúccònhọclớpnhất,NhữngbàivănđầutiênlànhữngbàitừkhúcđăngbáoĐôngPháp.SaunàythỉnhthoảngviếtgiúpPhonghóa,Ngàynay.Năm1937,chủtrươngtờTinhhoa.Chuyênviếtkịch.Làmthơrấtít.

Hẳncókẻsẽngạcnhiên thấyĐoànPhúTứ trongquyểnnày.Người tavẫn nghĩ Đoàn Phú Tứ chỉ có tài viếi kịch và diễn kịch. Nhưng thơ haykhôngcầnnhiều.ĐoànPhúTứchỉlàmcódămbảybàimàhầuhếtlànhữngbàiđặcsắc.Ấylàmộtlồithơrấttinhtếvàrấtkínđáo.Thinhânghilạibằngnhữngnétmongmanhnhữngcảmgiácrấtnhẹnhàng.Ngườixemthơcũngbiếtrằngđâylàhìnhảnhmộtđôimẩuđời,nhưnghìnhảnhmờquákhôngthể đoán nhữngmẩu đời kia ra thế nào.Có khi, cả ý nghĩa bài thơ cũngkhônghiểurõ.

Nhiềungườikhilàmthơchỉbiếtcómình,khônggiấugiếmgìhết;thơlàmrainlênbáolênsáchthìđược,nhưngkhôngthểđưađọctrướcngườikhácvìquásỗsàng.ĐoànPhúTứkhôngthế.TôitưởngĐoànPhúTứcóthểđọcthơmìnhtrước,mọingườimàkhôngsợngượng.

Mai1941

MÀUTHỜIGIAN[69]

Sớmnaytiếngchimthanh

Tronggióxanh

Dìuvươnghương[70]

,ấmthoảngxuântình

*

Ngànxưakhônglạnhlắm,Tầnphi[71]

Talặngdângnàng

Trờimâyphảngphấtnhuốmthờigian[72]

*

Màuthờigiankhôngxanh

Màuthờigiantímngát[73]

Hươngthờigiankhôngnồng

Hươngthờigianthanhthanh[74]

*

Tócmâymộtmónchiếcdaovàng[75]

Nghìntrùngelệphụng[76]quânvương

Trămnămtìnhcũlìakhônghận

Thànépmàyhoathiếpphụchàng[77]

*

Duyêntrămnămđứtđoạn

Tìnhmộtthuởcònhương

Hươngthờigianthanhthanh

Màuthờigiantímngát[78]

(Ngàynay)

BÌNHNóivềtoànthểnênchúýđếnđiệuthơ.Bàithơbắtđầubằngnhữngcâu

dàingắnkhôngđều:ẩmđiệuhoàntoànmới.Kếđếnbốncâungũngôncổphong,một lối thơ cũmà các thi nhân gần đây cũng thường dùng. Bỗngchuyểnsangthấtngôn:điệuthơhoàntoànxưa.Lờithơcũngxưavớinhữngchữ“phụngquânvương”vànhữngchữ lầy lạiởcâuKiều:“tócmâymộtmóndaovàngchiahai”.'Nhưngvớihaicâuthấtngôndướithinhânđãtừchuyệnngườixưa tràvềchuyệnmình.Nhữngchữ“thiếpphụchàng”đưadầnvềhiệntại.Rồiđiệuthơlạitrởlạingụngônvớihươngmàutrênkia.

Thànhraýthơ;lờithơ,điệuthơcùngvàihồnthinhânđitừhiệntạivềquá khứ, từquá khứgầnđếnquá khứ xa, rồi lại dầndần trở vềhiện tại.Hiệntạichỉmờmờnhạtnhạt,nhưngcàngđixavềquákhứ,câuthơcàngthiếttha,càngrựcrỡ.Nhấtlàchỗtừngụngồnchuyểnsangthấtngôncâuthơđẹpvôcùng.Tôi tưởngdầukhônghiểuýnghĩabàị thơngười tacũng

khôngthểkhôngnhậnthấycáivẻhuyhoàng,trangtrọngcủacâuthơ[79]

.

Trongthơtacólẽkhôngcóbàinàokháctinhtếvàkínđáonhưthế.

XUÂNDIỆU

HọNgô.Sinhngày2février1917.NgườiLàngTrảoNha,huyệnCanLộc(HàTĩnh).HọcởQuyNhơn,Huế,HàNội.Cóbằngtútàitây.HiệnlàmthamtáThươngchánhởMỹTho(NamKỳ).

CóchântrongTựlựcvănđoàn.

Đãviếtgiúp:Phonghóa,Ngàynay,Tinhhoa.Đãxuấtbản:ThơThơ(Đờinày,HàNội,1938)

BâygiờkhómànóiđượccáingạcnhiêncủalàngthơViệtNamhồiXuânDiệuđến.Ngườiđãtớigiữachúngtavớimộtyphụctốitânvàchúngtađãrụt rè không muốn làm thân với con người có hình thức phương xa ấy.Nhưngrồitacũngquendần,vìtathấyngườicùngtatìnhđồnghươngvẫnnặng.

Ngàymộtngàyhaicơhồtakhôngđềýđếnnhữnglốilùngchữđặtcâuquá tây củaXuânDiệu, ta quên cả những ý tứ người đãmượn trong thơPháp.Cáidángdấpyêukiều,cáicốtcáchphongnhãcủađiệuthơ,mộtcáigìrấtViệtNam,đãquyếnrũta.Đọcnhữngcâu:

Nếuhươngđêmsaydậyvớitrăngrằm,

Saolạitráchngườithơtìnhlơilả?

haylà:

Chínhhômnaygiódạitớitrêndồi,

Câykhônghẹnđểngàymaisẽmất;

Trơiđãthắm,lẽđâuvườmcứnhạt?

Đắnđogìcholỡmộngsongđôi!

tathấycáihayởđâykhôngphảilàýthơ,màchỉnhlàcáilốilàmduyênrấtcóduyêncủaXuânDiệu,cáivẻđàicácrấthiềnlànhcủađiệuthơ.

Nhưng thơXuânDiệuchẳngnhữngdiễnđạtđượccái tinh thầncốhữucủanòigiống.Vảchăngtinhthầnmộtnốigiôngcócầngìphảibấtdidịch.Saolạibắtngàymaiphảigiốnghệthômqua?Nêuramộtmớtínhthình,tưtưởng, tục lệ,rồibảo:ngườiViệtNamphảinhưthế, làmộtđiềutôivô lý.ThơXuânDiệucònlàmộtnguồnsốngràorạtchưatừngthấyởchốnnướcnonlặnglẽnày-Xuân.Diệusayđắmtìnhyêu,sayđắmcảnhtrời,sốngvộivàng,sốngcuốngquýt,muốntậnhưởngcuộcđờingắnngủicủamình.Khivuicũngnhưkhibuồn,ngườiđềunồngnàn,thathiết.

Nhưng sự sống muôn hình thức mà trong những hình thức nhỏ nhặtthườnglạiẩnnáumộtnguồnsốngdồidào.Khôngcầnphảilàconhổngựtrịtrênrừngxanh,khôngcầnphảilàconchimđạibàngbaymộtlầnchínvạndặmmớilàsống.SựbồngbộtcủaXuânDiệucólẽđãphátbiểuramộtcáchđầyđủhơncảtrongnhữngrungđộngtinhvi.Saukhiđọcđiđọclạinhàthơcótâmhồnphứctạpnày,saukhiđãtìmkiếmXuânDiệuhoài,tôithấyđâymớithựclàXuânDiệu.

TrongcảnhmùathurấtquenvớithinhânViệtNam,chỉXuânDiệumớiđểýđến:

Nhữngluồngrunrẩyrungrinhlá...

cùngcái:

Cànhbiếcrunrunchânýnhi.

Ngheđàndướitrăngthu,chỉXuânDiệumớithấy:

Lunglinhbóngsángbỗngrungmình

vàmớicócáixônxaogửitrongmấyhàngchữlạlùngnày:

Thulạnh,càngthêmnguyệttỏngời;

Đànghênhưnước,lạnh,trờiơi!

Longlanhtiếngsỏivangvanghận:

TrăngnhớTầmDương,nhạcnhớngười.

CũngchỉXuânDiệumớitìmđượcnơiđồngquêcáicảnh:

Mâybiếcvềđâubaygấpgấp,

Concòtrênruộngcánhphânvân.

TừconcòcủaVươngBộtlặnglẽbayvàirángchiềuđếnconcòcủaXuânDiệukhôngbaymàcánhphânvân,cósựcáchbiệtcủahơnmộtngànnămvàcủahaithếgiới.

ChođếnkhiXuânDiệuyêu,trongtìnhyêucủangườicũngcócáigìrungrinh.Ngườihồitưởnglại:

Rượunơimắtvớikhinhìnướmthử;

Gấmtronglòngvàkhiđứngchờngây;

Vànhạcphấndướichânmừngsánhbước;

Vàtơgiăngtronglờinhỏkhơingòi;

Tàáomớicũngsaymùigiónước;

Rặngmidàixaođộngánhdươngvui.

CònrấtnhiềucâucóthểtiêubiểucholốixúccảmriêngcủaXuânDiệu.Tôichỉdẫnmộtthídụnàynữa.Trongbảndịch“Tỳbàhành”củaPhanHuyVịnhcóhaicâu:

Thuyềnmấyláđôngtâylặngngắt

Mộtvừngtrăngtrongvắtlòngsông

tảcảnhchungquanhthuyềnsaukhingườitỳbàphụvừađánhđànxong.Mộtcáicảnhlặnglẽ,lạnhlùngẩnmộtmốibuồnâmthầm,kínđáo.ThếLữcólẽđãnhớđếnhaicâuấykhiviết:

Tiếngdiềusáonaonaotrongvắt,

Trờiquangmâyxanhngátmàulơ.

Mặc dầu hai chữ “nao nao” có đưa vào trong câu thơmột chút rungđộng, tavẫnchưaxagìcáikhôngkhíbìnhyên trênbếnTầmDương.VớiXuânDiệucảtìnhlẫncảnhtrởnênxônxaovôcùng.NgườikỹnữcủaXuân

Diệu[80]

cũngbơvơnhưngườitỳbàphụ.Nhưngnàngkhônglặnglẽbuồn,tathấynàngrunlênvìđaukhổ:

Emsợlắm.Giábăngtrànmọinẻo;

Trờiđầytrănglạnhlẽosuốtxươngda.

Ngaytừkhitrăngmớilên,nàngđãthấy:

Giótheotrăngtừbiểnthổiquanon;

Buồntheogiólanxatừngthoángrợn.

ChỉtrongthơXuânDiệumớicónhữngthoángbuồnrờnrợnnhưvậy.

NgaylờivănXuânDiệucũngcóvẻchơivơi,XuânDiệuviếtvăntựatrẻconhọcnóihaynhưngườingoạiquốcmớivõvẽtiếngNam.Câuvăntuồngbỡngỡ.NhưngcáidángbỡngỡấychínhlàchỗXuânDiệuhơnngười.Dòngtưtưởngquásôinổikhôngthểđitheonhữngđườngcósẵn.Ývănxôđẩy,khuônkhổcâuvănphảilunglay.

Nhưngxétrộngra,cáinaonức,cáixônxaocủaXuânDiệucũnglàcáinaonức,cáixônxaocủathanhniênViệtNambâygiờ.SựdụngchạmvớiphươngTâyđãlàmtanrãbaonhiêubứcthànhkiêncố.Người thanhniênViệtNamđượcdịpngótrờicaođấtrộng,nhưngcũngnhânđómàcảmthấycáithêlươngcủavũtrụ,cáibiđátcủakiếpngười.Họtưởngcóthểnhắmmắtlàmliều,lấycánhânlàmcứucánhchocánhân,lấysựsốnglàmmụcđíchchosựsống.Songđóchỉlàmộtcáidốimình.“Chớđểriêngemphảigặplòngem”,lờikhẩncầucủangườikỹnữcũnglàlờikhẩncầucủaconngườimuônthuở.Đờisốngcủacánhâncầnphảivinvàomộtcáigìthiêngliênghơncánhânvàthiêngliênghơnsựsống.

BởiXuânDiệuđãgửi trongthơcủangười lẫnvớimộtchúthươngxưacủađấtnước,baonhiêunỗiniềmriêngcủathanhniênbâygiờ-XuânDiệumàinhấttrongcácnhàthơmới-nênchỉnhữngngườilòngcòntrẻmớithíchđọcXuânDiệu,màđãthíchthìphảimê.XuânDiệukhôngnhưHuyCậnvừabướcvào làng thơđãđượcngười tadànhngaychomộtchỗngồiyênổn.XuânDiệuđếngiữachúngtatớinayđãngótnămnămmànhữngtiếngkhenchêvẫnchưangớt.Ngườikhen,khenhếtsức;ngườichê,chêkhôngtiếclời.Song những ai chê Xuân Diệu, tưởng Xuân Diệu có thể trả lời theo lốiLamartine ngày trước: “Đã có những thiếu niên, những thiếu nữ hoannghênhtôi”.

Vớimộtnhàthơcòngìquýchobằngsựhoannghênhcủatuổitrẻ.

(Juillet1941)

TRĂNGTrongvườnđêmấynhiềutrăngquá,

Ánhsángtuônđầycáclốiđi.

Tôivớingườiyêuquanhẹnhẹ...

Imlìm,khôngdámnóinăngchi.

Bângkhuângchântiếcdậmlênvàng,

Tôisợđườngtrăngtiếngdậyvang,

Ngơngáchoaduyêncònnúplá,

Vàlàmsailỡnhịptrăngđang.

Dịudàngđànnhữngánhtơxanh,

Chogiódudươngđiệumúacành;

Chogióđượmbuồn,thôináođộng

Linhhồnyểuđiệucủađêmthanh.

Chúngtôilặnglẽbướctrongthơ,

Lạcgiữaniềmêmchẳngbếnbờ.

Trăngsáng,trăngxa,trăngrộngquá!

Haingườinhưngchẳngbớtbơvơ.

(Thơ,thơinlầnthứhai)

HUYỀNDIỆULezparfums,lescouleursetlessonsserépondent

Nàylắngngheemkhúcnhạcthơm

Sayngườinhưrượutốitânhôn;

Nhưhươngthấmtậnquaxươngtủy,

Âmđiệu,thầntiên,thấmtậnhồn.

Hãytựbuôngchokhúcnhạchường,

DẫnvàothếgiớicủaDuDương;

Ngừnghơithởlại,xemtrongấy

Hiểnhiệnhoavàphảngphấthương...

Hãynghelănlộngióbêntai

Giọngsuối,lờichim,tiếngkhócngười;

Hãyuốngthơtantrongkhúcnhạc,

Ngọtngàothangọithuởxakhơi...

Rồikhikhúcnhạcđãngừngim,

Hãyvẫnngừnghơinghetráitim

Còncứrunghoài,trongchiếclá

Saukhitrậngióđãimlìm.

(ThơThơ,inlầnthứhai)

TÌNHTRAITôinhớRimbaudvớiVerlaine,

Haichàngthisĩchoánghơimen,

Saythơxalạ,mêtìnhbạn,

Khinhrẻkhuônmòn,bỏlốiquen.

Nhữngbướcsongsongxéodặmtrường,

Đôihồntươiđậmngáthoahương,

Họđi,tayyếutrongtaymạnh,

Nghehátântìnhgiữagiósương.

Kểchichuyệntrướcvớingàysau;

Quênngómôisonvớiáomàu;

Thâykệthiênđườngvàđịangục!

Khônghềmặccả,họyêunhau.

(ThơThơ,inlầnthứhai)

NHỊHỒTrăngvừađủsángđểgâymơ.

Giónhịptheođêmkhôngvộivàng;

Khítrờiquanhtôilàmbằngtơ

Khítrờiquanhtôilàmbằngthơ.

Câycỏbìnhyên,khuyatĩnhmịch

BỗngđâulênkhúcLạcâmthiều...

Nhịhồđểbốcniềmcôtịch

Khôngkhócnhưngmàbuồnhiuhiu.

ĐiệungảsangbàiMạnhLệQuân,

Thugồmxavắngtựmuônđời.

Sươngnươngtheotrăngngừnglưngtrời,

Tươngtưnânglònglênchơivơi...

Tiếngđànthầmdịudẫntôiđi

Quanhữngsâncungrộnghảihồ.

CóphảiAPhònghayCôTô?

Láliễudàinhưmộtnétmi.

...VànàngLộngNgọclấyTiêuLang,

Cưỡihạcmộtđêmbaylêntrời.

VuaTrầnhậuchúangótrăngvàng,

KhúcHậuđìnhhoađươnglênkhơi.

Linhhồnlưugiữabểdudương...

Tôithấyxiêmnghênổigiólùa:

Nhữngnàngcungnữướcmơvua.

Khôngbiếtbaogiờnguôinhớthương.

TôiyêuBaoTựmặtsầubi,

TôimêLyCơhìnhnhịpnhàng,

TôitưởngtôilàĐườngMinhHoàng,

TrongcungnhớnàngDươngQuýPhi.

(ThơThơ,inlầnthứhai)

ĐÂYMÙATHUTỚIRặngliễuđìuhiuđứngchịutang,

Tócbuồnbuôngxuốnglệngànhàng;

Đâymùathutới-mùathutới

Vớiáomơphaidệtlávàng.

Hơnmộtloàihoađãrụngcành

Trongvườnsắcđỏrũamàuxanh;

Nhữngluồngrunrẩyrungrinhlá...

Đôinhánhkhôgầyxươngmỏngmanh.

Thỉnhthoảngnàngtrăngtựngẩnngơ...

Nonxakhởisựnhạtsươngmờ...

Đãngherétmướtluồntronggió...

Đãvắngngườisangnhữngchuyếnđò...

Mâyvẩntừngkhông,chimbayđi,

Khítrờiuuấthậnchialy.

Ítnhiềuthiếunữbuồnkhôngnói

Tựacửanhìnxa,nghĩngợigì.

(ThơThơ,inlầnthứhai)

VỘIVÀNGTôimuốntắtnắngđi

Chomàuđừngnhạtmất;

Tôimuốnbuộcgiólại

Chohươngđừngbayđi.

Củaongbướmnàyđâytuầnthángmật;

Nàyđâyhoacủađồngnộixanhrì;

Nàyđâylácủacànhtơphơphất;

Củayếnanhnàyđâykhúctìnhsi

Vànàyđâyánhsángchớphàngmi.

Mỗisángsớmthầnvuihằnggõcửa;

Thánggiêngngonnhưmộtcặpmôigần;

Tôisungsướng.Nhưngvộivàngmộtnửa;

Tôikhôngchờnắnghạmớihoàixuân.

Xuânđươngtới,nghĩalàxuânđươngqua,

Xuâncònnon,nghĩalàxuânsẽgià,

Màxuânhết.nghĩalàtôicũngmất.

Lòngtôirộng,nhưnglượngtrờicứchật.

Khôngchodàithờitrẻcủanhângian,

Nóilàmchirằngxuânvẫntuầnhoàn,

Nếutuổitrẻchẳnghailầnthắmlại!

Còntrờiđất,nhưngchẳngcòntôimãi,

Nênbângkhuângtôitiếccảđấttrời;

Mùithángnămđềurớmvịchiaphôi,

Khắpsôngnúivẫnthanthầmtiễnbiệt...

Congióxinhthìthàotronglábiếc,

Phảichănghờnvìnỗiphảibayđi?

Chimrộnràngbỗngdứttiếngreothi,

Phảichăngsợđộphaitànsắpsửa?

Chẳngbaogíờ,ôi!Chẳngbaogiờnữa...

Mauđithôi!Mùachưangãchiềuhôm,

Tamuốnôm

Cảsựsốngmớibắtđầumơnmởn;

Tamuốnriếtmâyđưavàgiólượn,

Tamuốnsaycánhbướmvớitìnhyêu,

Tamuốnthâutrongmộtcáihônnhiều

Vànonnước,vàcây,vàcỏrạng,

Chochếnhchoángmùithơm,chođãđầyánhsáng,

Chononêthanhsắccủathờitươi;

-Hỡixuânhồng,tamuốncắnvàongười!

(ThơThơ,inlầnthứhai)

CHIỂUHômnaytrờinhẹlêncao,

Tôibuồn,khônghiểulàmsaotôibuồn.

Láhồngrơilặngngõthuôn,

Sươngtrinhrơikíntừnguồnyêuthương.

Phấtphơhồncủabônghường,

Tronghơiphiêubạtcònvươngmáuhồng.

Nghechừnggiónhớquasông,

Ởbênlauláchthuyềnkhôngvắngbờ.

-Khônggiannhưcódâytơ,

Bướcđisẽđứt,độnghờsẽtiêu.

Êmêmchiềungẩn,ngơchiều,

Lòngkhôngsaocả,hiuhiukhẽbuồn...

(ThơThơ,inlầnthứhai)

VIỄNKHÁCH

Đươnglúchoànghônxuống,

Làgiờviễnkháchđi.

Nướcđượmmàulybiệt,

Trờivươnghươngbiệtly,

Mâylạchìnhxaxôi;

Gióthanniềmtráchmóc.

Mâyôivàgióôi!

Chớnênlàmhọkhóc.

Mắtnghẹnnhìnthâudạ;

Môikhôhếtníulời...

Chândời,taymuộnrã...

Kẻkhuất...kẻtrôngvời...

Hômnàonhưhômqua

Mákềtrêngốisánh?

Anhđi,đườngcóhoa...

Tôinằmtrongtuổilạnh,

Buổichiềuracửasổ;

Bóngchụpcảtrờitôi!

-Ômmặtkhócrưngrức;

Rađilàhếtrồi.

(ThơThơ,inlầnthứhai)

TƯƠNGTƯCHIỀU…Bữanaylạnh,mặttrờiđingủsớm;

Anhnhớem,emhỡi!Anhnhớem.

Khônggìbuồnbằngnhữngbuổichiềuêm

Màánhsángmờdầncùngbóngtối.

Giólướtthướtkéomìnhquacỏrối;

Đêmbângkhuângđôimiếnglẩntrongcành;

Mâytheochimvềdẫynúixaxanh

Từngđoànlớpnhịpnhàngvàlặnglẽ.

Khônggianxámtưởngsắptanthànhlệ.

Thôihếtrồi,cònchinữađâuem!

Thôihếtrồi,giógácvớitrăngthêm,

Vớisươnglárụngtrênđầugầngũi.

Thôiđãhếthờnghenvàgiậndỗi!

(Đượcgiậnhờnnhausungsướngbaonhiêu!)

Anhmộtmình,nghetấtcảbuổichiều

Vàochầmchậmởtronghồnhiuquạnh.

Anhnhớtiếng.Anhnhớhình.Anhnhớảnh

Anhnhớem,anhnhớlắm!Emđi!

Anhnhớanhcủangàythángxakhơi,

Nhớđôimôiđươngcườiởphươngtrời;

Nhớđôimắtđươngnhìnanhđămđắm.

Gióbaolầntừngtrậngióthươngđi,

-Màkỷniệm,ôi,còngọitachi...

(ThơThơ,inlầnthứhai)

LỜIKỸNỮKháchngồilạicùngemtrongchốcnữa;

Vộivàngchitrăngsángquá,kháchơi!

Đêmnayrằm:yếntiệcsángtrêntrời;

Kháchkhôngở,lòngemcôđộcquá.

Kháchngồilạicùngem!Đâygốilả,

Tayemđây,mờikháchngảđầusay;

Đầyrượunồng.Vàhồncủaemđây,

Emcungkínhđặtdướichânhoàngtử,

Chàđạphồnem!

Trăngtừviễnxứ

Đikhoanthailênngựđỉnhtrờitròn;

Giótheotrăngtừbiểnthổiquanon;

Buồntheogiólanxatừngthoángrợn,

Lòngkỹnữcũngsầunhưbiểnlớn

Chớđểriêngemphảigặplòngem;

Tayáiândukháchhãylàmrèm,

Tócxanhtốtemxinnguyềndệtvõng.

Đẩyhộhồnemtriềnmiêntrênsóng,

Trôiphiêulưukhôngvọngbếnhaygành,

Vìmìnhemkhôngđượcquânchânanh,

Tóckhôngphảinhữngdâytìnhvươngvíu.

Emsợlắm.Giábăngtrànmọinẻo;

Trờiđầytrănglạnhlẽosuốtxươngda.

Ngườigiainhân:bếnđợidướicâygià;

Tìnhdukhách:thuyềnquakhôngbuộcchặt.

*

Lờikỹnữđãvỡvìnướcmắt.

Cuộcyêuđươnggaygắtvịlàngchơi.

Ngườiviễndulòngbậnnhớxakhơi,

Gỡtayvướngđểtheolờigiónước.

*

Xaoxáctiếnggà.Trăngngàlạnhbuốt.

Mắtrunmở,kỹnữthấysôngtrôi.

Dukháchđi

-Dukháchđãđirồi.

(Ngàynay)

NGUYỆTCẨMTrăngnhậpvàodâycungnguyệtlạnh,

Trăngthương,trăngnhớ,hỡitrăngngần!

Đànbuồn,đànlặng,ôiđànchậm!

Mỗigiọtrơitànnhưlệngân.

Màyvắng,trờitrong,đêmthủytinh.

Lunglinhbóngsángbỗngrungmình,

Vìnghenươngtửtrongcâuhát

Đãchếtđêmrằmtheonướcxanh.

Thulạnhcàngthêmnguyệttỏngời;

Đànghênhưnước,lạnh,trờiơi!

Longlanhtiếngsỏivangvanghận:

TrăngnhớTầmDương,nhạcnhớngười...

Bốnbềánhnhạc:biểnphalê;

Chiếcđảohồntôirợnbốnbề...

Sươngbạclàmthinh,khuyanínthở

NghesầuâmnhạcđếnsaoKhuê.

(Ngàynay)

GIỤCGIÃMauvớichứ,vộivànglênvớichứ!

Em,emđi,tìnhnonđãgiàrồi,

Conchimhồng,tráitimnhỏcủatôi,

Mauvớichứ!Thờigiankhôngđứngđợi.

Tìnhthổigió,màuyêulênphấpphới:

Nhưngđôingày,tìnhmớiđãthànhxưa.

Nắngmọcchưatin,hoarụngkhôngngờ,

Tìnhyêuđến,tìnhyêuđi,aibiết.

Tronggặpgỡđãcómầmlybiệt;

Nhữngvườnxưanayđoạntuyệtdấuhài;

Gấpđiem,anhrấtsợngàymai;

Đờitrôichảy,lòngtakhôngvĩnhviễn.

*

Vừaxịchgốichăn,mộngvàngtanbiến;

Dungnhanxêđộng,sắcđẹptantành;

Vàngsonđươnglộnglẫybuổichiềuxanh,

Quaymặtlại:cảlầuchiềuđãvỡ.

Vìchútmâyđi,theolànvútgió,

Biếtthếnàomàchậmrãi,emơi?

Sớmnay,sươngxêxíchcảchântrời,

Giụchồngnhạnthiêndivềcõibắc.

Ainóitrướclònganhkhôngphảntrắc.

Màlòngem,saolạichắctrơtrơ?

Háimộtmùahoaláthuởmăngtơ,

Đốtmuônnếnsánhmặttrờichóilói.

Thàmộtphúthuyhoàngrồichợttối,

Cònhơnbuồnlelóisuốttrămnăm,

Emvuiđi,răngnởánhtrăngrằm;

Anhhútnhuỵcủamỗigiờtìnhtự.

Mauvớichứ,vộivànglênvớichứ

Em,emơi!Tìnhnonsắpgiàrồi.

(Ngàynay)

THUNõnnàsươngngọcquanhthềmđậu;

Nắngnhỏbângkhuângchiềulỡthì.

Hưvôbóngkhóitrênđầuhạnh;

Cànhbiếcrunrunchânýnhi.

Gióthầm,mâylặng,dángthuxa;

Mớitạnhmưatrưa,chiềuđãtà.

Buồnởsôngxanhngheđãlại,

Mơhồtrongmộttiếngchimqua.

Bêncửangừngkimthêubứcgấm,

Hâyhâythụcnữmắtnhưthuyền;

-Gióthuhoacúcvànglưngdậu,

Sắcmạnhhuyhoàngáotrạngnguyên.

(Ngàynay)

BUỒNTRĂNGGiósángbayvề,thisĩnhớ

Thươngaikhôngbiết,đứngbuồntrăng;

Huyhoàngtrăngrộng,nguyngagió,

Xanhbiếctrờicao,bạcđấtbằng.

Mâytrắngnganghàngtựthuởxưa,

Baogiờviễnvọngđếnbâygiờ...

Saovànglẻmột,trăngriêngchiếc;

Đêmngọctêngờimenvớitơ...

Chỉbiểntrờixanh,chẳngbếntrời.

Mắttìmthêmrợnánhkhơivơi.

Trăngngàlặnglẽnhưbuôngtuyết,

Trongsuốtkhônggian,tịchmịchđời.

Giónọmàbaylênnguyệtkia,

Thềmđêmsươnglạnhxuốngđầmđìa.

Ngẩngđầungắmmãichưaxongnhớ,

Hoabưởithơmrồi:đêmđãkhuya.

(Ngàynay)

HOAĐÊMChenlálục,nhữngbúpnhàimởnửa,

Hớpbóngtrăngđầymiệngnhỏxinhxinh

Vìgióim,vàđêmcứlàmthinh,

Đoàngiâyphútcũnglầnkhânnghỉđã.

Trăngởđó;đấtvườnthêubónglá;

Trờitrênkiavàngmạ,sángnhưbăng;

Lálimdimtrênmấyngọnbằngbằng;

Cànhlảlảtưởngchờaiđónđẩy.

Ôivắnglặng!

Tronggiờmơngủấy,

Bỗnghoanhàithứcdậy,sánhtừngđôi;

Hoanhàixanh,dướiánhnguyệttuôntrời,

Ánhnguyệttrắngtrênhoanhàiđúcsữa.

Saohọkhéonõnnàmàbỡngỡ,

Nhữngnànghoachờđợigióphonglưu;

Chiềukhảliênáomới,khẽnghiêngđầu.

Mỗicánhbướmyêuyêuthântuyếtbạch.

Nguyệtlácđáctiếngnởdònláchtách;

Lòngphơiphơichừngđợicáiongchâm;

Miệngthởrahương,hưởngtỏatìnhngầm,

Hoakỹnữđãmởlờitrêughẹo.

Chànggiólạiđikhuyangoàikhuấtnẻo,

Nghetiếngthơm,liềuliệuđếntìmhương.

Cánhdulangthathướtphấtquatường,

Áocôngtửgiảilàvươngnãonuột.

Nàyhoangọcđãgiậtmìnhtrắngmuốt,

Thoảngtaytìnhgióvuốtbỗnglaođao:

-Hươnghiuhiu,nêngiócũngngọtngào,

Hônnhỏnhỏmàđầuhoanặngtrĩu.

*

Làmàusắchaychỉlàâmđiệu?

Làhươngsayhaychínhấyrượuthơm?

Giócanhkhuyahaynghìnngóntayôm?

Trăngmốiláiphủmàngtơảomộng...

Gióchắpcánhchohươngcàngtỏarộng,

Xốcnhauđivàokhắpcõixabay

Vàhươngbay,thìhoatưởnghoabay...

(SáchTếtĐờinay1941)

HUYCẬN

CùHuyCậnsinhngày31mai1919.Quêquán:làngÂnPhú,huyệnHươngSơn(HàTĩnh).Họclớpnămtrườngtổng,lớptưđếnkhiđậutútàitâyởHuế.HiệnhọcTrườngCaođẳngNônglâm.

Hồi1936,cóviếtgiúpTràngAn,SôngHương(kýHánQuỳ).Từ1938,đăngthơởNgàynay.

Đãxuấtbản:Lửathiêng(Đờinay,HàNội-1940)

Đãcóhồingườitatưởngmuốnlàmthơhayphảilàngườihaykhócvàthinhânmỗilầncầmbútlàmộtlầnphải“nắngkhănlaumắtlệ”.Nhưngbuồnmãicũngchán.TrêntaođànViệtNambỗngphephẩymộtngọngióyêuđời,tuykhôngthổitannhữngđámmâysầuuám,songcũngđãmấylầnngânlênnhữngtiếngreovui.Ngườithínhtaisẽnhậnthấytrongnhữngtiếngkiacònbiếtbaonhiêuvuigượng,nhưngdầusaosựcốgắngđauđớncủacảmộtlớpngườiđitìmvui,cáicảnhấyaithấymàchẳngđộnglòng?Thanôi!Ngàyvuingắnngủi,chưađượcmấynămnỗibuồnđã trởvề, thảmđạmvànặngnềhơnxưa.

Nóđã trởvề trong tậpLửaThiêng.Vớinhững tínhcáchkháchẳn.CáibuồnLửaThiênglàcúibuồntỏaratừhồnmộtngườicơhồkhôngbiếtđếnngoạicảnh.Cóngườimuốnlàmthơphảitìmnhữngcảnhnênthơ.HuyCậnkhông thể.Nguồn thơđãsẵn trong lòng,đời thinhânkhôngcầncónhiềuchuyện.HuyCậncólẽđãsốngmộtcuộcđờirấtbìnhthường,nhưngngườiluônluônlắngnghemìnhsốngđểghilấycáinhịpnhànglặnglẽcủathếgiớibên trong.Aiđãsosánh“LasMocedadesdelCid”củaGuillendeCastro

với“leCid”củaCorneillehay“KimVânKiềutruyện”củaThanhTâmTàiNhân với “Đoạn trường tân thanh” củaNguyễnDu đều nhận thấy trong“Đoạntrườngtânthanh”vàtrong“leCid”nhiềutìnhmàítchuyện.NếutasosánhthơHuyCậnvớithơhồitrước,tacũngsẽthấynhưthế.

HuyCậnđilượmlặtnhữngchútbuồnrơirácđểrồisángtạonênnhữngvầnthơảonão.Ngườiđờisẽngạcnhiênvìkhôngngờvớimộtítcátbụitầmthườngthinhânlạicóthểđúcthànhbaonhiêuchâungọc.Aicóngờnhữngbướcchânđãtantrênđườngkiacònghilạitrongvănthơnhữngdấutíchhẳnkhôngbaogiờtanđược:

Thôiđãtanrồivạngóthương

Củangườiđẹptớitựtrămphương.

Tanrồinhữngbướckhônghòhẹn

Đãbướctrùngnhaumộtngảđường.

Lại có khi suối buồn thương cứ tự trong thâm tâm – chảy ra lai lángkhôngvướngchútbụitrần:

Ôi!Nắngvàngsaomànhớnhung!

Cóaiđànlẻđểtơchùng?

Cóaitiễnbiệtnơixaấy

Xuibướcchânđâycũngngạingùng...

Phảitinhlắmmớithấyrõlòngmìnhnhưthếgiữacáiồạt,cáirộnrịpcủacuộcđờihằngngày.

ĐâycólẽlàmộtđiềuHuyCậnđãhọcđượctrongthơPháp.Nhưngvớitríquansátrènluyệntrongnềnhọcmới,HuyCậnđãlàmmộtviệctáobạo:timvềnhữngcảnhxưa,nơibaonhiêungườiđãsalầy-tôimuốnnóisavàokhuônsáo.Ngườinóicùngtanỗibuồnnơiquánchậtđèocao,nỗibuồncủasôngdàitrờirộng,nỗibuồncủangườilữthứdừngngựatrênnon,buồnđêmmưa,buồnnhớbạn.Vàcũngnhưngườiđãlàmthơvớinhữngcáihìnhnhưkhôngcógìnênthơ,ngườitìmrathơtrongnhữngchốntatưởngkhôngcòncóthơnữa.NgườiđãgọidậycáihồnbuồncủaĐôngÁ,ngườiđãkhơilạicáimạchsầumấynghìnnămvẫnngấmngầmtrongcõiđấtnày.HuyCậntriềnmiên trongcảnhxưa, tròchuyệnvớingườixưa, luôn luônđivề trênconđườngthờigianvôtận.Cólúchìnhnhưthinhân,khôngphânbiệtmộngvớithực,ngàytrướcvớingàynay.Cảnhtrướcmắtmơmàngnhưđãthấyởmộtkiếpnào,tìnhmớinhómngườitưởngchừngđãhẹnđâu“từvạnkỷ”.

Nhưngconđườngvềquákhứđicàngxa,càngcôtịch;tứbềcàngvắnglặng,mênhmông.Cólẽthinhântrongcuộcviễnduđãcólầnnhácthấycáixathẳmcủathờigianvàkhônggian,cólẽngườiđãnghetronghồnhơigiólạnhbuốt từ vô cùngđưađến.MộtPascal haymộtHugo trong lúc đó sẽrùngmình, sẽ hốt hoảng.Vời cái điềmđạmcủangười phươngĐông thờitrước,HuyCậnchỉlặnglẽbuồn:

Mộtchiếclinhhồnnhỏ:

Mangmangthiêncổsầu.

Tôinhớlạicáibuồncủamộtthinhânkhác,TrầnTửNgang,ngànnămtrước,căngđãcómộtcuộcviễndutươngtựnhưthế:

Aingườitrướcđãqua?

Aingườisauchưađẻ?

Nghĩtrờiđấtvôcùng

Mộtmìnhtuôngiọtlệ[81]

.

Tuy nhiên điềm đạm đến đâu người ta cũng không thểmộtmình đứngtrướcvôcùng.Người tacầnphảinương tựavàomộtcáigìchođỡ lẻ loi:một lòng tin hay, ít nữa, một tình yêu, theo nghĩa thông thường và chânchính của chữ yêu. Huy Cận có lẽ đã thiếu tình yêu, mà Thượng đế củangườilạichỉlàmộtcáibóngđểgửiítcâuthơthìđược,đểanủithìkhông.Chonênngườithấymìnhlạcloàigiữacáimênhmôngcủađấttrời,cáixavắng của thời gian. Lời thơ vì thế buồn rười rượi.Nhưng thương nhất lànhữngđoạnthơvui(chẳnghạnbài“Tìnhtự).Tathấymộtngườihiềnlànhlắmvànondạilắm,vuihấptấp,vuicuốngquýt,vìtronglúcvuingườicũngbiếtbuồnđươngchờmìnhđâuđó.

Nhưngthươnghaymếncólàmgì.Thươngmếnkhôngđủlàmtannỗibơvơ.Khoảngtrốngtronglòngthinhânhọatìnhyêumớilấpđượcmuônmột.

Cóngườisẽbảo thơHuyCậngià.Giàvìbuồn,giàvìhaykể lểnhữngchuyệnxưa.Nhưngtrongđờingườitacòncótuổinàohaybuồnhơntuổihai

mươi[82]

.Còncótuổinàohayvẩnvơhơn.TôithấythơHuyCậntrẻlắm.Huy Cận đã đưa tôi về khoảng đời tôi bảy tám năm trước. Tôi bùi ngùithươngchàngniênthiếuhồibấygiờđãsốngluônmấynămtronghiuquạnh.Chàngcũngmangmộttấmlòngchứachanyêudấuđitìmtìnhyêutrongtìnhbạn. Và vì thế chàng cũng đã đi lầm đường. Chàng thấy cảnh trời đẹp,

chànggặpnhữngtâmhồncaoquý,chàngđượcvôsốmếnthương.Nhưngđẹp làmgì, caoquý làmgì, thươngmến làmgì,nếu lòngchàngkhônghềđónđượcíthươngânái.Vũtrụbaolaquá,lòngchànggiálạnhquá,chàngmuốnquênmình,quênhếtthảytrongtìnhyêucủamộtngười,vôluậnngườinào.Chànggõcửahếtnơinọchốnnàysongbaonhiêutâmtưđềuđóngkín.

*

Nỗi lòngxưa,naysực tỉnh.Đọc thơHuyCận tôiđãgặp lạimộtngườiem.

Chỉmộtngườiem?Không.Nămthángdầuđiqua,đờitôidầucókhác,nhưngtuổihaimươiđãthựcchếttronglòngtôi?

Mars1941

BUỒNĐÊMMƯAĐêmmưalàmnhớkhônggian,

Lòngrunthêmlạnhnỗihànbaola...

Tainươngnướcgiọtmáinhà

Nghetrờinặngnặng,nghetabuồnbuồn.

Ngheđirờirạctronghồn

Nhữngchânxavắngdặmmònlẻloi...

Rơirơi...dìudịurơirơi...

Trămmuôngiọtnhẹnốilờivuvơ...

Tươngtưhướnglạc,phươngmờ...

Trởnghiênggốimộng,hữnghờnằmnghe.

Gióvề,lòngrộngkhôngche,

Hơimayhiuhắtbốnbềtâmtư...

(LửaThiêng)

TÌNHTỰSánghômnayhồnemnhưtủáo,

Ýtrongveolàlượtxếptừngđôi.

Áođẹpchưaanh!Hoathắmthêuđời,

Áomơướcanhbậngiùmchiếcnhé.

Vàngrạngcùngxanh,hồngcườivớitía,

Xinmờianhchọnhìnhsắcyêuđương.

Hồnemđâyđủmuônánhnghêthường,

Anhhãybậnhồnemmàusángchói.

Anhcóbiết,hômnaylàngàyhội

Củalòngta.Emtrầnthiết,tranghoàng.

Anhđãvề;emnghedướichânvang

Hoalánởvớichuôngrềngiọngthắm.

Thủachờđợi,ôi,thờigianrétlắm,

Đờitànrơicùngsaorụngcanhthâu;

Vàtrăngluxếnửamáitìnhsầu,

Gióthanthơbiếtmấylờivanvỉ?

Lòngemnhớlònganhtừvạnkỷ,

Gặphômnaynhưnghẹnđãngànxưa.

Yêugiữađờimàhồnởtrongmơ,

Tìnhrộngquá,đờikhôngbiêngiớinữa.

Đâycửamộnglòngem,anhhãymở;

Màuthanhthiênrờirợi,giólonglanh:

Hồnnhớthươngemdệtáodânganh.

(Lửathiêng)

ĐIGIỮAĐƯỜNGTHƠM(LửaThiêng)

Đườngtronglàng:hoadạivớimùirơm...

Ngườicùngtôiđidạogiữađườngthơm,

Lònggiắtsẵníthươnghoatưởngtượng.

Đấtthêunắng,bóngtre,rồibóngphượng

Lầnlượtbuôngmànnhẹvướngchânlâu:

Lênbềcaohayđixuốngbềsâu?

Khôngbiếtnữa.-Cóchútgìlàmngợp

Trongkhôngkhí...hươngvớimàuhòahợp...

Mộtbuổitrưakhôngbiếtởthờinào,

Nhưbuổitrưanhènhẹtrongcadao,

Cócugáy,cóbướmvàngnữachứ,

Màđôilứađứngbênvườntìnhtự.

Buổitrưanàyxưakiatađãđi,

Phảicùngchăng?Lòngnhớrõlàmchi!

Chânbênchân,hồnbênhồn,yênlặng,

Ngườicùngtôiđigiữadườngrảinắng,

Trívôtưchodathởhươngtình.

Ngườikhẽnắmtay,tôikhẽnghiêngmình

Nhưsắpnói,nhưngmàkhông;-khómtrúc

Vừađộnglá,tanhậnvàomộtlúc

Cảkhônggianhồnhậurấtthơmtho;

Gióhươngđưamùi,dìudịuphấtphơ...

Trongcảnhlặng,vẫnđưamùigióthoảng...

Tríbângquơnghĩthoángnhưngbuồnnhiều:

“Chânhếtđườngthìlòngcũnghếtyêu”.

Chânđangbướcbỗngedèdừnglại

-Ởgiữađườnglàng,mùirơm,hoadại...

ĐẸPXƯA

Ngậpngừngmépnúiquanhco,

Lưngđèoquándựng,mưalòmáingang...

Vivugióhútnẻovàng;

Mộttrờithurộngmấyhàngmâynao.

Dừngcươngnghỉngựanoncao

Dặmxalữthứkẻnàohéohon...

Đirồi,khuấtngựasaunon;

Nhỏthưatràngđạctiếngcòntịchliêu...

Trơvơbuồnlọtquánchiều,

Máinghiêngnghiênggửibuồntheohútngười.

(LửaThiêng)

TRÀNGGIANGBângkhuângtrờirộngnhớsôngdài

H.C.

Sónggợntrànggiangbuồnđiệpđiệp,

Conthuyềnxuôimáinướcsongsong,

Thuyềnvềnướclại,sầutrămngả;

Củimộtcànhkhôlạcmấydòng.

Lơthơcònnhỏgiọtđìuhiu,

Đâutiếnglàngxavãnchợchiều,

Nắngxuống,trờilênsâuchótvót;

Sôngdài,trờirộng,bếncôliêu.

Bèodạtvềđâu,hàngnốihàng;

Mênhmôngkhôngmộtchuyếnđòngang.

Khôngcầugợichútniềmthânmật.

Lặnglẽbờxanhtiếpbãivàng.

Lớplớpmâycaođùnnúibạc,

Chimnghiêngcánhnhỏ:bóngchiềusa.

Lòngquêdợndợnvờiconnước,

Khôngkhóihoànghôncũngnhớnhà.

(LửaThiêng)

VẠNLÝTÌNHNgườiởbêntrời,taởđây;

Chờmongphươngnọ,ngóngphươngnầy.

Tươngtưđôichốn,tìnhngàndặm,

Vạnlýsầulênnúitiếpmây.

Nắngđãxếvềbênxứbạn;

Chiềumưatrênbãi,nướcsôngđầy.

Trôngvờibốnphíakhôngnguôinhớ,

Dơiđộnghoànghônthấpthoángbay.

Cơngióhiuhiubuồntiễnbiệt,

Xanhauchỉbiếtnhớvơingày.

Chiếuchănkhôngấmngườinằmmột

-Thươngbạnchiềuhôm,sầugốitay.

(LửaThiêng)

NHẠCSẦUAichếtđó?Nhạcbuồnchilắmthế!

Chiềumồcôi,đóirétmướtngoàiđường;

Phốđìuhiumàuđácũlênsương.

Sươnghaychínhbụiphaitànlảtả?

Từngtiếnglệ:ấymộngsầuúalá.

Chimvuiđâu?Câyđãgãyvàicành.

Ôichiềubuồn!Saonắngquámongmanh!

Môitáinhạtnàocườimàhéovậy!

Aichếtđó?Trụcxoayvàbánhđẩy,

Xetangđivềtậnthếgiớinào?

Chiềuđôngtàn,lạnhxuốngtựtrờicao,

Khônglửaấm,chắchồnbuồnlắmđó.

Thêlươngvậymàaiđànhlìabỏ

Trầngiansao?Đâythànhphốđangquen,

Nhưngchốcrồinẻovắngđãxamiền

Đườngsálạthôilạnhlùngbiếtmấy!

Vàngựađi,đinhịpđầm,chớnhảy

Kẻothânđau,chưaquênnệmđườngđời.

Aiđiđưa,xinđưađếntậnnơi,

Chớquaylạinửađườngmàlàmtủi

Ngườiđãchết.-Mộtvàibađầucúi,

Dămbảylòngthươngxótđếnbênmồ

Đểchohồnkhisắpxuốnghưvô

Cònđượcthấytrênmặtngườiấmáp

Hìnhdángcuộcđờitừđâyxatắp.

Xetangđi,xinđườngchớgậpghềnh!

Khônggianôi,xinhẹpbớtmôngmênh,

Ảonãoquátrờibuổichiềuvĩnhbiệt!

Vàngườinữa,tiếnggióbuồnthêthiết

Xinlặnggiùmchonhẹbớtcôđơn.

Hàngcờđenlàbóngquạchậpchờn

Báotinxấu,dẫnhồnngườiđãxế...

Aichếtđó?Nhạcbuồnchilắmthế!

Kènđámmahayấytiếngđauthương

Củacuộcđời?Airúttựtrongxương

Tiếngnứcnởgởigióđườngquạnhquẽ!

Sầuchilắmtrờiơi!Chiềutậnthế!

(LửaThiêng)

NGẬMNGÙINắngchianửabãi;chiềurồi...

Vườnhoangtrinhnữxếpđôilárầu.

Sợibuồnconnhệndăngmau;

Emơi!Hãyngủ...anhhầuquạtđây.

Lònganhmởvớiquạtnày;

Trămconchimmộngvềbayđầugiường.

Ngủđiem,mộngbìnhthường!

Ruemsẵntiếngthùydươngmấybờ...

Câydàibóngxếngẩnngơ...

-Hồnemđãchínmấymùathươngđau?

Tayanhemhãytựađầu,

Choanhnghenặngtráisầurụngrơi...

(LửaThiêng)

THÚRỪNGBỗngdưngbuồnbãkhônggian,

Mâybaylũngthấpdăngmànâmu.

Naicaogótlẫntrongmù

Xuốngrừngnẻothuộcnhìnthumớivề.

Sắctrờitrôinhạtdướikhe;

Chimđilárụng,cànhnghelạnhlùng.

Sầuthulênvút,songsong

Vớicâyhiuquạnh,vớilòngquạnhhiu.

Nonxanhngâycảbuồnchiều

-Nhângianecũngtiêuđiềudướikia.

(LửaThiêng)

ÁOTRẮNGÁotrắngđơnsơ,mộngtrắngtrong.

Hômxưaemđến,mắtnhưlòng.

Nởbừngánhsáng.Emđiđến,

Gótngọcdồnhương,bướctỏahồng.

Emđẹpbàntayngónngónthon;

Emduyênđôimánắnghoetròn.

Emlùagióbiếcvàotrongtóc

Thổilạiphònganhcảnúinon.

Emnóianhnghetiếnglẫnlời;

Hồnemanhthởởtronghơi.

Nắngthơdệtsángtrêntàáo,

Lánhỏmừngvuiphấtcửangoài.

Đôilứathầntiênsuốtmộtngày.

Embanhạnhphúcchứađầytay.

Dịudàngáotrắngtrongnhưsuối

Tỏaphấtđôihồncánhmộngbay,

(LửaThiêng)

CHIỂUXUÂN

Xuângộitrànđầy

Giữalònghoanlạc,

Trênmìnhhoacây...

Nắngvànglạtlạt

-Ngàyđichầychầy...

Haihàngcâyxanh

Đâmchồihyvọng...

Ôiduyêntốtlành.

Énngànđưavõng

-Hươngđồnglênhanh.

Kềbênđườngmòn

-MưaĐôngđãtạnh

-Cỏmọcbờnon...

Chiềuxuântươimạnh

-Gióbayvàohồn.

Cóbàntaycao

Trútbìnhấmdịu

Từphươngxanào...

Ngườicôyểuđiệu

Nghemìnhnaonao...

Nhạcvươnlêntrời:

Đờimăngđangdậy

Tưngbừngmuônnơi...

Máirừnggióhẩy

Chiềuxuânđầylời.

(LửaThiêng)

TẾHANH

HọTrần.Sinhngày15 tháng5nămTânDậu (1921)ở làngĐôngYên, phủBìnhSơn (QuảngNgãi).Chánhquán:làngGiaoThủy,cáchlàngkiamộtconsông.ĐậusơhọcrồiraHuếhọctrườngKhảiĐịnh,ởđóquenHuyCậnvàđượcHuyCậnchỉvẽchonhiều.Hiệnhọcnămthứhaibantrunghọc.

NhữngbàithơtríchsauđâyrúttrongtậpNghẹnngàođãđượcgiảikhuyếnkhíchcủaTựlựcvănđoànnăm1939.

TôithấyTếHanhlàmộtngườitinhlắm.TếHanhđãghiđượcđôinétrấtthầntìnhvềcảnhsinhhoạtchốnquêhương.Ngườinghethấycảnhữngđiềukhông hình sắc, không thanh âm như “mảnh hồn làng” trên “cánh buồmgiương”,nhưtiếnghátcủahươngđồngquyếnrũconđườngquênhonhỏ.ThơTếHanhđưa ta vàomột thếgiới rất gầngũi thường ta chỉ thấymộtcáchmờmờ,cái thếgiớinhững tìnhcảmtađãâmthầmchocảnhvật:sựmỏimệtsaysưacủaconthuyềnlúctrởvềbến,nỗikhổđauchấtchứatrêntoatàunặngtrĩu,nhữngvuibuồnsầutủicủamộtconđường.TếHanhluônnóiđếnnhữngconđường.Cũngphải.Trênnhữngconđườngngưnglạibiếtbaonhiêubângkhuânghồihộp!

NhưngTếHanhsởdĩnhìnđờimộtcáchsâusắcnhưthếlàvìngườisẵncómộttâmhồnthathiết.

Hômđầutôigặpngườithiếuniênấy,ngườirụtrèngượngnghịunhưmộtchàngrểmới.Nhưngtôivẫnnhớđôimắt.Đôimắtnốngnànlạ.Tôinghĩởmột người như thế những điều cảm xúc, những nỗi đau xót sẽ quá mựcthườngvàcókhikhácthường.

Nhưkhiyêu,ngườithấy:

Kìaem,lên!Rựcrỡbốnphươngtrời;

Đôimắttonémlửasángnơinơi;

Vừngtránrộng,hàoquanglòachóirực.

Tathấysáng!Hồnphiêudiêuthoáttục,

Lònglânglângkhôngmuốnướcmơchi,

Mắtlimdimđầucúigụcchânquỳ...

Tuylờithơcòncógìlệchvớihồnthơnhưngkhôngcómộttâmhồnđắmđuốikhôngthểviếtnênnhữnglờinhưthế.

Khithấtvọngthinhânướcchongườiyêuchếtđiđểđượcngồitrênmồnhỏtừnggiọtnướcmắtthấmxuốngtấmthânlạnhlẽo.

Tệ hơn nữa, ngườimuốn hưởng cái thú tàn nhẫn được thấy người yêu“đauquằnquại”,đượcnghetiếngkhóccủangườiyêu,tiếngkhóc:

Ráchđauthươngnhưlụaxétơibời.

Chúng ta sẽ ngạc nhiên và băn khoăn khôngbiết ở những chỗ sâu kíntrong lòng ta có gì giống như thế không.Dầu sao, sự thành thực của thinhânkhôngthểngờđược.

NhưngtôichưamuốnnóinhiềuvềTếHanh.TếHanhcòntrẻlắmvàcũngmớibướcvàolàngthơ,chưacóthểbiếtrõnhữngconđườngngườisẽđi.

Avrin1941

QUÊHƯƠNGLàngtôiởvốnlàmnghềchàilưới:

Nướcbaovây,cáchbiểnnửangàysông.

Khitrờitrong,giónhẹ,sớmmaihồng,

Dântraitrángbơithuyềnđiđánhcá:

Chiếcthuyềnnhẹbăngnhưcontuấnmã

Phăngmáichèo,mạnhmẽvượttrườnggiang.

Cánhbuồmgiươngtonhưmảnhhồnlàng

Rướnthântrắngbaolathâugópgió...

Ngàyhômsau,ồnàotrênbênđỗ

Khắpdânlàngtấpnậpđónghevề.

“Nhờơntrờibiểnlặngcáđầyghe”,

Nhữngconcátươingonthânbạctrắng.

Dânchàilưới,làndangămrámnắng,

Cảthânhìnhnồngthởvịxaxăm;

Chiếcthuyềnimbếnmỏitrởvềnằm

Nghechấtmuốithấmdầntrongthớvỏ.

Nayxacáchlòngtôiluôntưởngnhớ

Màunướcxanh,cábạc,chiếcbuồmvôi,

Thoángconthuyềnrẽsóngchạyrakhơi,

Tôithấynhớcáimùinồngmặnquá!

(Nghẹnngào)

LỜICONĐƯỜNGQUÊTôi,conđườngnhỏchạylangthang

Kéonỗibuồnkhôngdạokhắplàng,

Đếncuốithônkiahơicỏvướng,

Hươngđồngquyếnrũhátlênvang.

Từđấymìnhtôicỏmọcđầy,

Giọclònghoadạingáthươnglây.

Tôiômđámlúa,quanhnươngsắn,

Baocáiaorêunướcđụclầy...

Nhữngbuổimaitươinắngchóixa

Hồntôilónglánhánhdươngsa,

Nhữngchiềuêmảtôithưthái

Nhưkẻnôngphutrởlạinhà.

Tôiđãtừngđauvớinắnghè:

Datôirạnnứtbởikhôse,

Đãtừngđiêuđứngkhimưalụt:

Tôilở,thântôirãbốnbề.

Sansẻcùngngườinỗiấmno

Khimùamàngđược,nỗibuồnlo

Khimùamàngmất,tôingâycả

Vớinhữngtìnhquêbuổihẹnhò.

Vàthếđờitôihếtcáibuồn

Tronglàng.Cựckhổđắmsayluôn,

Tôithâutêtáitrongdathịt

Hươngđất,hươngđồngchẳngngớttuôn.

(Nghẹnngào)

VUVƠNhữngngàynghỉhọctôihaytới

Đónchuyếntàuđi,đếnnhữngga,

Tôiđứngbơvơxemtiễnbiệt,

Lòngbuồnđauxótnỗichiaxa.

Tôithấytôithươngnhữngchiếctàu

Ngànđờikhôngđủsứcđimau:

Cóchivướngvíutronghơimây,

Mấychiếctoađầynặngkhổđau.

Bánhnghiếnlănlănquánặngnề;

Khóiphìnhưnghẹnnỗiđautê;

Lâulâucòirúcngherềnrĩ:

Lòngcủangườiđiréokẻvề.

Kẻvềkhôngnóibướcvươngvương..

Thươngnhớlanxamấydặmtrường

Lẽođẽotôivềtheobướchọ,

Tâmhồnngơngẩnnhớmuônphương.

(Nghẹnngào)

AOƯỚCAnhlàkẻsaymênhưngnhútnhát,

Khônghiểugiùmemlạinỡchoanh

Làkhôngyêu,làmộtkẻvôtình;

Anhtứcquáđemlòngaoướctệ:

Nếuemchếtchắclàanhcóthể

Tỏmốitìnhlặnglẽ,quásâuthâm;

Anhtìmnơiemnghỉgiấcngànnăm

Ngồiđiêndại,sầunhưcầyliễurũ.

Anhkhônguống,anhkhôngăn,khôngngủ,

Anhkhócthan,thankhócđếnbaogiờ

Nướcmắtanhlầylộicảnấmmồ,

Nhỏtừnggiọtxuốngthânemlạnhlẽo.

Rồianhchết,anhchếtsầu,chếthéo;

Linhhồnanhthấtthểudõihồnem.

-Vàởđâukia,ởcõiđờiđêm

Chắcemchẳngnghingờtìnhanhnữa...

(Nghẹnngào)

YẾNLAN

ChínhtênlàLâmThanhSang.Sinhnăm1918ởlàngAnNgãi,phủAnNhơn(BìnhĐịnh).Chỉhọcquanhmấytrườngtrongtỉnh.

Đãđăngthơ;Phụnữ,Tiểuthuyếtthứnăm,Nghệthuật.

HaibàitríchdướiđâyrúttrongtậpBếnMyLăngchưaxuấtbản.

XuânDiệucóhaicâuthiệthay:

Conđườngnhỏnhỏ,gióxiêuxiêu,

Lảlảcànhhoangnắngtrởchiều.

Chínhlàhaicâutảcảnh.Nhưngcảnhnhưmuốntheolờithơmàtanra.Nóchỉmấtmộttírõràngđểđượcthêmrấtnhiềuthơmộng.YếnLancũnglàmthơlốiấy,nhưngYênLanđiquáxa.XemthơYếnLantôimơmàngnhưđitrongmâymù.Khiđầuthicũnghayhay,nhưngdầnlâucơhồngạtthở.Chỉthấymờmờnhữngconđườngchảy,êmnhưnhữngdòngsông,vànhấtlàcáivừngtrăngvẫnthườngámảnhcácnhàthơBìnhĐịnh.Ngoàirachịukhôngbiếtsaumànmâymùấycógìkhông.

Dướiđâytôichỉtríchvàibàimàcáikhôngkhílạlạnhưngnhẹnhàngdễkhiếnngườitathích.

Octobre1941

BẾNMYLĂNGBếnMyLăngnằmkhông,thuyềnđợikhách,

Rượuhếtrồi,ôngláichẳngbuôngcâu.

Trăngthìđầyrơivàngtrênmặtsách,

Ôngláibuồnđểgiólénmơnrâu.

Ôngkhôngmuốnrunngườiratiếngđịch,

Chởmãihồnlêntắmbêntrăngcao.

Vìđìuhiu,đìuhiu,trờitĩnhmịch,

Trờivõvàng,trờithiếunhữngvìsao.

Trôiquanhthuyền,nhữnglávàngquálạnh

Tơvươngtrời,nhưngchỉgiảitrăngtrăng.

Chiềunghingútdàitrôivềnẻoquạnh,

ĐểđêmbuồnvâyphủbênMyLăng.

Nhưngđêmkiađếnmộtchàngkỵmã,

Nhúngđầytrăngmàuáongọclưuly,

Chànggọiđò,gọiđònhưhốihả

Sợtrăngvàngrơikhuấtlốichưađi.

Ônglãovẫnsaytrăng,đầugốisách,

ĐểthuyềnhồnbơikhỏibếnMyLăng.

Tiếnggọiđò,gọiđònhưoántrách,

Gọiđòthôirunrẩycảngànhtrăng.

BếnMyLăngcònlạnh,bếnMyLăng

Ôngláibuồnđợikháchsuốtbaotrăng.

(BếnMyLăng)

NHỚMộtbuổitrongrừngchim“hítcô”

Dịudàngbuôngnhẹxuốnghưvô

Nhữngtràngngọctiếnglângtronggió,

Theonhữngdòngmâychảylặnglờ.

Tôinhớtrênđườngbaovảylá,

Màthuvàngrụnggiữangàykhô!

Ừsaokhôngnhớngườitraitrẻ,

Tròchuyệncùngtôidướiánhtrăng?

(Đêmquatanhộitronglàngcuối,

Khiđứngbêncầubuộcdảikhăn)

(BếnMyLăng)

PHẠMHẦU

ConquannguyênthượngthưPhạmLiệu.Sinhngày2mars1920ởTrừngGiang,phủĐiệnBàn(QuảngNam),HọctrườngQuốchọcHuế,trườngMỹthuậtHàNội.

Đãđăngthơ:Taođàn,Mùagặtmới.

LầnđầutôixemthơPhạmHầutrêntạpchí“Taođàn”,nhữngbàithơinbằngmộtthứchữchắcchắn,đậmnét.Lầnấytôibỏqua.Hômnayđạikháicũngnhữngbài thơấy, tôi lại thích.Sự thayđổiđó tôi tin rằngmộtphầncũngvìnhữngbàitôixemhômnayđềudotaytácgiảchépbằngmộtlốichữkháchẳnlốichữ“Taođàn”ngàytrước.Nhữngchữmảnhkhảnh,nhỏnét,nằm trên tranggiấynhưcòne thẹn,ngậpngừng.Lốichữnàyđãgiúp tôihiểuPhạmHầudễdànghơn.Ởđờicónhữngngườinóitobướcvững.PhạmHầu quyết không phải trong hạng ấy. Ở giữa đời, PhạmHầu là một cáibóng,chânđikhôngđểdấutrênđườngđi.Ngườicònmãisốngvớimìnhvàconngườitatưởngkhôngcógìlàmộtngườigiàuvôvạn.Lòngngườilàmột

vọnghảiđài[83]

,ngườichỉviệcđứngtrênđàilòngmàngắm:qualạithiếugìmâysớmgióchiều.Mộtbuổitrưabìnhyênngườithấy:

Cócáigìchuyểnthayđâyvớiđó,

Mộtcáigìlênxuốngmãikhôngthôi.

Lắngcànglâucàngnghemãixaxôi...

Mộttiếngnhẹtrongtiếngnàonhẹnữa.

Chođếnkhiyêu,ngườivẫnưanhìnlòngmìnhhơnnhìnnhansắcngườiyêu:

Gặptìnhcờsongchẳngbiếtvìđâu

Chânemtrắngvậymàlònganhlạnh.

Cáimàutrắngkiatưởngởtronglòngngườithơnhiềuhơnlàtrênchânngườiđẹp.

Thơnhưthếmàinrabằngmộtthứchữchắcchắn,đậmnétthìthựclệchlạccả.Hồnthơlàmộtcáigìrấtmongmanh,cókhichỉmộttícũngđủlàmtiêu tanhết.Không lẽmỗibài thơ - không,mỗi câu thơ - inmột thứchữ,nhưngphảinhưthếmớicónghĩa.

Octobre1941

CHIỀUBUỒNTôiđãdámcầuxinhaigiọtlệ

Trênminànghuyềnbívẻsaymê.

Chođiệubuồnmanmáctựđâuvề

Đưangọncỏtheochiềumâylặnglẽ.

Chotôiđượcnghiêngkềnàngthỏthẻ

Vìlờiyêurênsiếtẩntrongtôi

Chỉkhibuồnmaymớithoángrathôi

Màhươnglệđólàtrangsổquý.

Buồnlenlỏitrênđầucâythivị

Gieolệvàngtrênngấnnắngchiềutrôi;

Tôikềnàngmôichạykiếmlànmôi,

Lờitôilặntrênmôinàngrungđộng.

Yêuđươngđếntấtcảchiềumơmộng

Buồnnhẹnhàngtronglànkhóithukhông,

Buồnmơnmantrênđầutócrốibong

Vàvơvẩnbênđôingườivôtội.

Nàngvàtôi,nhánhsầuchungrễcội,

Kềvainhaukhilệvớichiềurơi.

Khigiọtsươngâuyếmnhỏlênngười,

Nàngvàtôilàhaidònglệnổi.

(Taođàn)

VỌNGHẢIĐÀIChẳngbiếttronglòngghinhữngai?

Thềmsontừngdộigótvânhài.

Hỡiôi!Ngườichỉlà,dukhách

Giâyphútdừngchánvọnghảiđài.

Cơngiónàolêncómộtchiều

Aingờthổitạtmốitìnhkiêu

Thángngàyđirướctươngtưlại

Làmrãchânthànhsắpsửaxiêu.

Trốngtrảitrênđàiđukháchqua

Mâyngàyvơvẩn,gióđêmlà.

Muônđờiehãycònvươngvấn

Mộtsắckhôngbờtrênbiểnxa.

Lòngxiêuxiêu,hồnnứchươngmai.

Rạngđôngvềthứcgiấchoanhài.

Đưataytavẫyngoàivôtận

Chẳngbiếtxalòngcónhữngai?

(Taođàn)

XUÂNTÂM

ChínhlênlàPhanHạp.Sinhngày1lerjanvier1916ởlàngBảoAn,phủĐiệnBàn(QuảngNam).Học trườngChaigneau, trườngQuốchọc (Huế).Cóbằng thànhchung.Hiện làmviệcởsởkhobạcTourane.

Đãđăngthơ:Tânvăn,SôngHương.

Đãxuấtbản:Lờitimnon(194l)

HọctròtrongQuảngrathi

ThấycôgáiHuếchânđikhôngđành.

TôikhôngrõXuânTâm,ngườihọctròQuảngấy,cóphảilòngmộtcôgáiHuếkhông?NhưngcảnhHuếcũnglàmộtcôgáivàcôgáinàyđãquyếnrũlòngnontrẻcủaXuânTâm.

Mặc dầu cảnh Huế cơ hồ Xuân Tâm không nói đến, không khí sôngHương núi Ngự vẫn manmác trong thơ Xuân Tâm. Tìm kiếm Xuân Tâmhoài,tôichỉthấymộtítXuânDiệu,mộtítHuyCậnvàrấtnhiềuHuế.MộtXuânDiệukhông tha thiết,mộtHuyCậnkhôngbuồnmênhmông,mộtxứHuế không có cúi bâng khuâng của Phan Văn Dật, cái vẻ tài hoa củaNguyễnĐìnhThư,cáidángnonyêucủaMộngHuyền,cáivẻngâythơcủaThuHồng,cáiẩnướccủaThanhTịnh.Huếởđâytrongsạch,đứngđắnvànhất là có chừngmực. Nhà văn sĩ Pháp Pujarniscle viết về Huế có câu:

“Thànhphốmỉmcườikhithươngđau,thởthankhivuivẻ[84]

.Quảcóthế.

VuihaybuồnởXuânTâmđều có vẻdịudàng, vừaphải.Tahãy xemkhingườibuồn:

Đámcưới,ngườitavuivẻnhỉ;

Pháotrànggieođỏ,tiệcliênmiên;

Riêngtôiđitránhbuồnvànghĩ;

-Cảnhấynàođâuphảicảnhtiên...

vàkhivui:

Thấychiều,hớnhởtôirađón

Nhưđứatrẻconthấymẹvề,

Chiềubuồn,chiềuđẹp,chiềumơntrớn,

Chiềuruêmáikhúclòngtê.

Vuihaybuồncũngphảngphấtnhưnhau.

CònkhiXuânTâmgiậndữthìthực...buồncười:ngườinhưXuânTâmcólẽ không giận dữ được.Ngườimến tình yêu, ghét dục vọng.Muốn giữ vẻthiêngliêngchotìnhyêu,ngườihunghăngquáttháo:

Ôikhốnnạn!Ôiđiênrồ!Giậntức!

ĐuổiđimauXácthịt,đuổiđimau!

Dắtnóra,némnóxuốngdướilầu

ĐẹpđẽvànguyngatìnhYêumến...

Tôi tưởng tượngcáicười ranhmãnhcủaXác thịt, trongkhibịnhà thơđuổi.Nóbiếtcáingườihétnhiềuvànóinhiềuấychỉtứcgiậnvờ,vàđãâncầnbảo“dắtnóra”thìchẳngcógannàonémnóđâu!

Đứngtrướccuộcđời,XuânTâmcóvẻdèdặt.Cảnhtrờihaytìnhngười,XuânTâmchỉmuốnhườngởxaxa.CókhimơtưởngcảnhĐếThiên,ngườithấynhữngtượngđáthửtháchThờigian.NhưngThờigianchịuthua:

Mưakhôngtuôn,giólặng,sấmkhôngvang.

Trờinhạtnhạtsắpbuônglờithânthiện.

Ấybấtcứđềgìlờithơvănmộtgiọngnhẹnhẹ,êmêm.NóchậmchậmđivàohồntanhưmộtbuổichiềuXuânDiệu.

Octobre1941

XALẠChânngắnquákhôngđicùngtráiđất

Đểmắtnhìncảnhlạtrảibênđường.

Hãybằnglòngtấmtranhđóngtrêntường

Vàhìnhảnhmuônmàuinlásách.

Mùigiấymớithơmthovàtrongsạch

Thếhươnghoangàongạtchốnxavời...

Đâycontàulướtsónggiữamùkhơi,

Mangvớinóvuimừnghaychán,nản;

Nơiquêcũ,đứngtrênbờhảicảng,

Cótìnhlangtrôngngóngquảtimyêu;

Mỗichấmđenlàhyvọngítnhiều,

Mỗilànkhóilàmộttrờiluyếnái...

Đâybăngtuyết,giữamùÁĐôngtêtái,

Rơi,rơi,rơi...vàbaophủđồngquê;

Conđườnglànghiuquạnhngủsaymê,

Câytrắngxóa,cửanhàđềutrắngxóa...

Ngườitatưởnglạcloàivàođồngmả,

Chungquanhmìnhvâykínbứcmàntang...

Đâyhoànghôn.Vàitianắnggầntàn

Cònsángsóttrênđồicâyxanhđậm;

Lũxegỗnặngnềbòchậmchậm

Chởnhovề.Mấythiếunữxinhtươi,

Chânbướctheovàmôinởnụcười,

Đôimáchínhơnbuồngnhochínthắm...

Đâydòngsuốireocười.Đualộitắm,

Đoàntiênngađểlộtấmthânngà;

Nướchônchân...Sươngthoaphấnmàuda,

Hoacỏmởntranhnhaucàimáitóc...

Cặpngỗngtrắngxinhxinhnhưbạchngọc

Ngẩngcổnhìn,sayđắmđẹpthầntiên...

Đâynghênhngang,photượngđáĐếThiên

Lăntròngmắttrònxoe,đangđốthách

Thờigianthửgộiphaimàucẩmthạch

NhưngThờigiankhuấtphụcmuốnxinhàng;

Mưakhôngtuôn,giólặng,sấmkhôngvang,

Trờinhạtnhạtsắpbuônglờithânthiện...

...Baocảnhấytrongtrítôihiểnhiện,

Nốibậtlêntrướcmắtnhắmlờđờ

Mỗikhithèmxalạ,tôingồimơ,

Vàmởcửathảhồnđidulịch...

(Lờitimnon)

NGHỈHÈSungsươngquá,giờcuốicùngđãhết,

Đoàntrainonhớnhởrủnhauvề.

Chínmươingàynhảynhótởmiềnquê,

Ôitấtcảmùaxuântrongmùahạ!

Mộtnétmặt,trămtiếngcườirộnrã,

Lờitrênmôichenchúcnổinghìncâu.

Chờđêmnay;sángsớmbướclêntàu,

Ănchẳngđược,lòngnônnaokhóngủ.

Trongkhoảnhkhắcsách,bàilàgiấycũ,

Nhớlàmchi.Thầymẹđợi,emtrông

Trênđườnglànghuyếtphượngnởthànhbông,

Vàvườnrộngnhiềutráicâyngonngọt.

Kiểmsoátkỹ,cókhicònthiếusót;

Rươngchậtrồi,khónhốtcảniềmvui.

Taybắttay,hồnkhôngchútbùingùi,

Cácbạnhỡi,trờimaiđầyánhsáng.

(Lờitimnon)

THUHỒNGSinhngày19 juillet, ởTurane.Chánhquán; làngThầnPhù, huyệnHươngThủy (ThừaThiên).

HọctrườngTourane,trườngĐồngKhánh,Huế.

Đãxuấtbản:Sóngthơ(1940)

Người ta vẫn nói giọng Huế phải nghe từ miệng con gái Huế mới códuyên.LầnthứnhấttrênthiđàntađượcnghegiọngmộtngườigáiHuế,màlạilàmộtngườitronghoàngtộc:TônnữThuHồng.

GiảThuHồngchịu làmnhữngcâu trơntrumàtrốngrỗng,chắcchẳngkhógì.Aimàkhônglàmđượcnhữngcâutrơntru,trốngrỗng?Nhưngngườicócáiýmuốnrấtdángquýlàdiễnđúnghìnhdángriêngcủahồnmình.Cóphảivìthếmàgiọngnóicủangườicóvẻngọngnghịurấtítcótrongthơca.Ngọngnghịukhiônlạiquãngđờithơấuđãđành;ngọngnghịucảnhữngkhicangợicảnhtrời:

Cảnhđẹpcứdànthêmbướcbước,

Lờingợikhenmỗiphútlạithaythay.

Nhữngtìnhýngườilớntronggiọngnóitrẻconấythựcdễthương.

ThựcraThuHồngcũngchỉtrẻconởcáigiọng.Khingườitamuốnsốnghoàitrongthờithơấu,hẳnngườitakhôngcònthơấunữa.Ngườithiếunữấyđãbiếttìnhyêulà“mầmchánnấn”vàngườiướcao:

Mầmchánnảnchớlenvàoniênthiếu,

Chớlenvàosớmquá,tộiemmà!

Emnghenhưthờiấyvẫncònva,

Emchầmchậmđểmongcònxamãi;

Hãylàhoa,xinhãykhoanlàtrái:

Hoanồnghươngmàtráilắmkhichua.

TatưởngnghenhữnglờiXuânDiệu.NhiềuchỗkháccũngxuitanghĩđếnXuânDiệu,nhấtlàkhiThuHồngbãnkhoănmuốncắtnghĩatìnhyêu.Bốncâu thơ của người không bóng bảy, không tinh vi như bốn câu thơ Xuân

Diệu[85]

nhưngcũngthậtthàdễthương:

Chỉbiếthômxưa,mộtbuổichiều,

Cùngngườitròchuyệnchẳngbaonhiêu.

Ngườiđi,tôithấysaomongnhớ!

Vàcảmquanhmìnhnỗitịchliêu.

XemthơThuHồng, tôicònnghĩđếnvàingườinữa,nhất làNamTrân.ThuHồngđãhọcđượccủaNamTrâncái lờighichépnhữnghìnhsắcxứHuếvàngòibútcủanữsĩđãvẽnênđôibứctranhnhonhỏ,cólẽchưađượcnổinhưngcómộtvẻlinhhoạtriêng:

Đêm.Trăngrạngrỡsoi

Thuyềnaithongthảtrôi

Đànhátchảytheonước,

Khônggianbỗngnôcười!

Ởxứ này, nói đến những thiếu nữ làm thơ người ta thườngmỉm cười.Hìnhnhưthơlàmộtcáigìtochuyệnlắm.ThuHồngđãtránhđượccáimỉmcườimaimỉa ấy vì người rất bình dị, rất hồnnhiên, không lúc nào ra vẻmuốnlàmchotochuyện.

Septembre1941

TƠLÒNGVỚIĐẸPKìatrăngvỡtronghồkhinướcđộng,

Sónglaoxaolấploáng,ánhxangời.

Vàbúphoanghểnhdậyđónhươngtrời,

Câytuônbóng,lửnglơi,đòchẳnglướt!

Cảnhđẹpcứdànthêmbướcbước,

Lờingợikhenmỗiphútlạithaythay.

*

Tơlòngvớiđẹpđêmnay

Rộnràngthổnthứcvìsaynhiệmmầu.

(Sóngthơ)

ÊMĐỀMHồitưởngnhiềumai,dướiánhdương,

Emvừatỉnhgiấc,dậybêngiường,

Mẹemđôimắtđầyâuyếm,

Vâybọcchimkhua,rộngiấchường.

Vạnbuổiêmtrời,dịumáthương

Chưabằngđôimắtchứayêuđương!

Mẹhiềntựacửa,khichờngóng,

Emthấylòngvui,lướtdặmđường.

Cũngcónhiềuđêm,giórítvang,

Mẹemômnặngthứctrongmàn,

Emngồimởsáchngườixưaước,

Nếucóthìemcũngướctràn.

Nếucóthìem:“ướcmẹlành,

Chachonhiềubánhvớinhiềutranh,

Câymecaoquá,bênvườnbắc,

Nghiêngxuốngchoembẻmộtcành”.

Cólắmhoànghôn,mảicợtđùa,

Quênrằngbãibểsóngchiềukhua.

Vànhàcơmđợi,chờemvắng,

Emsắphàngnăm,đểchạyđua.

Rồiđến,trăngnhômớivộivề,

Chacười,songcũngchỉroiđe:

“Maicònchơichậmthìconliệu

Sắmsửavàimođểđónche”.

Aicónhưem,mộtấuthời?

Đitìmbướmbắtđểnuôichơi,

Búpbêđemtắmhơchoấm,

Lửabénvèo!Thôi,cháymấtrồi!

Rõlàemcũngquálôithôi,

Aichảcònghiquãngấuthời,

Đằngđằngđườngtrườngcơngióbụi,

Duycònônlạinhữngngàyvui.

(Sóngthơ)

MẢNHHỔNTHƠEmmuốnthơemhoàntoànvui,

Đừngsầulárụng,khóchoarơi,

Đừngthanthở,tiếcngàyquachóng.

Ướcnguyệnđànhkhôngđạtnguyệnrồi!

Ôhay!Đâuthoátkhỏitriềnmiên,

Hồnlặngtrongmê,ýdậyphiền.

Đờiítkhivui,hoàicảmxúc,

Thươngsenlẫnlộnsốngtrênbùn!

…

Chonênnhiềulúc,muốnthơcười,

Chợtnghĩquanhmàbútbỗngrơi!

Ômmảnhhồnthơ,dườngoánhận,

Emdùngthổnthức,dãinênlời.

(Sóngthơ)

BÀNGBÁLÂN

Sinhnăm1912(thángchạpnămNhâmTí)ởphốTânNinh,PhủLạngThương(BắcGiang).Chánhquán:làngĐônThư,phủBìnhLục(HàNam).HọctrườngVôi(BắcGiang),trườngPhủLý,trườngPhủLạngThương,trườngBảohộHàNội.Cóbằngthànhchung.

Đãxuấtbản:Tiếngthôngreo(1934),Xưa(hợptácvớiAnhThơ,1941).

HaibàitríchsauđâyrúttrongtậpTiếngsáodiềuchưaxuấtbản.

ĐồngquêxứBắcđãgâycảmhứngchonhiềunhà thơ.Nhưngmỗinhàthơxúccảmmộtcáchriêng.NguyễnBínhnhàquêhơncảnênchỉưasốngtrongtìnhquêmàítđểýđếncảnhquê.AnhThơkhôngnhàquêmộttínào.

Anh Thơ làmột người thành thị đi du ngoạn, nên chỉ thấy cảnh quê[86]

.BàngBáLângầnAnhThơhơngầnNguyễnBính.BàngBáLâncũngítsốngtrong tìnhquênhưngngườihiểucảnhquêhơnAnhThơ;hiểuhơnvìmếnhơn.ThơBàngBáLânvà“Bứctranhquê”đềulànhữngbônghoakhảáitừxamới đưa về, nhưngbônghoaBàngBáLân ra chiều đã thuộc thủy thỏ

hơn,chonênsắchươngnócũngkhác.

BàngBáLânkhôngcócáitỉmỉcủaAnhThơ,khôngnhìnđủhìnhdángđờiquênhưAnhThơ.AnhThơcókhinhìncảnhkhôngmếncảnh,BàngBáLâncókhilạimếncảnhquênnhìn,nhưngđãlưuýđếncảnhnào,BàngBáLânthườnglưuluyếncảnhấy.Nhưkhingườitảmộtbuổisáng:

Cổnglàngrộngmở.Ồnào,

Nôngphulữngthữngđivàonắngmai.

ta thấy rõngườimếncảnhấy lắm: lòngngười cùng rộngmởvới cổnglàngvàcùngvuivớinôngphutrongnắngsớm.

Bởi thếcó lúcngườiđãcảmđượchồnquêvẫnbàngbạcsaucảnhvật.Tôikhôngbiếtlàmthếnàonóichorađiềunày.ÂulàcứtríchítcâuthơcủaBàngBáLân:

Quáncũnằmlườitrongsóngnắng,

Bàhàngthưakháchngảthiuthiu,

Nghemồhôichảyđầmnhưtắm...

Đứnglặngtrongmâymộtcánhdiều.

Cảcáihồnlặnglẽngâyngấtcủađồngquêdướinắngtrưanhưngưnglạitrongmấycâuấy.

Mộtlầnkhác,tảcảnhtrưahètrongmộtgiannhàtranhtịchmịch,ngườiviết:

Bụinằmlâuchánxãnhà

Nhẹnhàngrơiphủbànthờbuồnthiu.

Mườibốnchữ,chữnàocũngmangnặngmộtchúthồn!Thiếttưởngngườitakhôngthểđisâuvàocảnhvậtxứquêhơnnữa.

ẤycũngvìBàngBáLânsaukhiđãhấpthụởthànhthịmộtnềnhọckhá,liềnvềởnhàquêluôn.Ngườisốngcuộcđờithongdongmộtôngchủtrại,thìgiờđểlàmruộngíthơnlàđểlàmthơ.Chuyệnmộngcủanhiềungười,vớiBàngBáLânđã thànhchuyện thực.Cónhiềungười thanhniên làmgì thìlàmvẫnaoướcthúđiềnviên,cáithúthânyêucủanhànhongàytrước.Họkhôngđủcanđảmsốnglamlũnhưnhữngngườidânquêthực.Nhưngthànhthịthìhọchánghétlắmrồi.Họtứctốimỗilầnnghĩđãđưagiọtmáutrongsạchvàcườngtrángcủaôngchađếnnơihẹnhòcủabệnhtật,củatộilỗi.

Octobre1941

TRƯAHÈDướigốcđagià,trongvũngbóng,

Nằmmátđàntrâungẫmnghĩnhai.

Veverungcánhruồisaynắng;

Gàgáytrongthônnhữngtiếngdài.

Trờilơcaovútkhôngbuônggió;

Đồngcỏcàophôcánhlượthồng.

Êmđềmsónglụatrôitrênlúa;

Nhạcngựađườngxarắctiếngđồng.

Quáncũnằmlườitrongsóngnắng,

Bàhàngthưakháchngảthiuthiu,

Nghemồhôichảyđầmnhưtắm...

Đứnglặngtrongmâymộtcánhdiều.

Cànhthưa,nắngtươi,chimkhôngđứng;

Quảchínbângkhuângrụngtrướchè.

Vàicôvềchợbuôngquangthúng

Sửalạivànhkhăndướibóngtre.

Thờigiandừngbướctrênđồngvắng;

Lángậpngừngsanhẹlướtao.

Nhưmơđườngkhóitrêntrờinắng;

Trườnghọclàngkiatiếngtrốngvào.

(Tiếngsáodiều)

CỔNGLÀNGChiềuhômđónmátcổnglàng,

Gióhiuhiuđẩymâyvàngêmtrôi.

Đồngquêvườnlượnchântrời,

Đườngquêquanhquấtbaongườivềthôn.

Sánghồnglơlửngmâyson,

Mặttrờithứcgiấc,véovonchimchào.

Cổnglàngrộngmở,ồnào,

Nôngphulữngthữngđivàonắngmai.

Trưahèbónglặngnắngoi,

Máigàcụccụctìmmồidắtcon.

Cổnglàngvàichịgáinon

Dừngchânuểoảichờcơngiónồm.

Nhữngkhigiólạnhmưabuồn,

Cổnglàngimỉmbênđườnglộitrơn.

Nhưngkhitrắngsángchậpchờn,

Kìabaonhiêubóngtrênđườngthướttha.

Ngàymùalúachínthơmđưa...

RồiĐônggầychết,Xuânchưavộivàng.

Mừngxuânngàyhộicổnglàng

Lànơichenchúcbaonàngngâythơ.

*

Ngàynaydùởnơixa.

Nhưngkhivềđếncâyđađầulàng,

Thìbaonhiêucảnhmơmàng

Hiệnrakhithoángcổnglàngtrongtre.

(Tiếngsáodiều).

NAMTRÂN

ChínhtênlàNguyễnHọcSỹ.Sinhngày15février1907ởlàngPhúThứThượng,huyệnĐạiLộc(QuảngNam).HọcchữHánđến12tuổivàđãtậplàmnhữnglốivăntrườngốc.SauhọctrườngQuốchọcHuế,trườngBảohộHàNội.Cóbằngtútàibảnxứ.HiệnlàmthamtátòaKhâmxứHuế.

Đãđăngthơ:AnNamtạpchíPhonghóa,TràngAn.

Đãxuấtbản:HuếĐẹpvàThơ,tậpđầu(1939).

Huếđẹp,Huếnênthơ.Aichẳngnóithế?Aichẳngthấythế?NhưngsaohìnhảnhHuế trong thica lại tầm thường thế?Có lẽcảnhHuếquáhuyềndiệu,quámơmàngkhôngbiết tả thếnàocho thoátsáo.Cũngcó lẽngắmcảnhHuế,ngườitakhótránhđượccáibuồnvơvẩnnólàkhívịriêngcủaxứnàyvàlòngngườitakhôngđủthảnnhiênđểghìlấyhìnhsắcriêngcủamỗiuật.

KểcóítcâucủaThuHồngvàhaicâunàycủaQuỳnhDaocũngđược:

Mộthàngtônnữcườitrongnón,

Sốngmởlòngrađónbóngyêu.

Nhưng tả cảnhHuế chưaai bằngNamTrân.NamTrân không rơi vàokhuônsáolàvìngườikhôngmơmàngcũngkhôngbuồnvơvẩn.ỞHuếmà

ghétNamai,nộichừngấycũngđãlạ[87]

.Ngườichỉthảnnhiênnhìncảnhvậtchungquanhvàghilạibằngnhữngnétgiàgiặn.

ThơNamTrân thườngmỗi bài làmột bức tranh nhỏ trong ấy thế nàocũngcóítđiềunhậnxétđặcsắc.Thỉnhthoảngngườicũngghépvàotrongcảnhmột ít tình. Nhưng dầu người có nói đến tình yêu, lời thơ vẫnmựcthước, vẫn khôngmất vẻ thản nhiên.Điều ấy thấy ngay ở bài đầu quyển

Huế,Đẹp vàThơ[88]

;mộtmẩu cảnh xinh xinh,một chút tìnhphảngphấttrong những vần nhịp nhàng và lặng lẽ như dòngHương thủy trong veo.“Sóng lòng” thi nhân có xao động cũng chỉ trong khoảnh khắc nhưmặtnướcsôngkiamàthôi.Ythơnhẹnhàng,điệuthơuyểnchuyển.Tanênđểýbàinày sáu câu trên thấtngônmàbốncâudưới lụcbát.Thấtngôn tả vẻthảnnhiêncủangườiđẹp, lúcbạt tả chút xaođộng trong lòngngười thơ.Mộtcảnhhaitỉnh,nênthơcùngmộtbàihaiđiệu.

Vềâmđiệu, thơNamTrânthựcdồidào.Thinhânkhôngtheođiệunàonhấtđịnh.Trướcmỗicảnh,mỗi tình,người lạicốtạoramộtđiệuthơchothíchhợp.Câu thơ luôn luônbiếnhóa; số chữ thayđổi từmộtđếnmười.Điệuthơ,đólàđiềutốiquanhệvớiNamTrân;ngườiluônluôntìmkiếm,vìngườinghĩrằngchỉcólườimớichịunằmhoàitrongmộtkhuônkhổ.

Nhưngđiệuthơcũngnhưtứthơ,ởNamTrânđềulàkếtquảcủasựđắnđokỹlưỡng,sựsuytínhsiêngnăng.NamTrânluônluôntựchủngòibútcủamìnhmộtcáchchắcchắn,khôngbaogiờphóngchonóđitheonhữngnhạcđiệuâmthầmmộtđôikhivẫnthaothứctronglòngta.

ChonênmuốnthưởngthứcthơNamTrântacũngphảiluyệnlấytâmtríchobìnhthản.HãyxếpthơNamTrânlạinhữnglúclòngtacóchuyệnxônxao.

Lốithơtảchânvốnxưatakhôngcó.Đâyđórảiráccũngnhặtđượcđôicâu,nhưngđếnNamTrânmớibiệtthànhmộtlối.NamTrânđãtìmramộtkhoảnhđấtmớivàởđóngườiđãdựnglên-ýchừngđểsátnhậplàngthơViệt-cáicảnhnúiNgựsôngHương.

ThiếttưởngvìtìnhlảnggiềngđấtQuảngNamkhôngthểgửiraxứHuếmónquànàoquýhơnnữa:lầnthứnhấtnhữngvẻđẹpxứnàyđượcdiễnrathơ.

Octobre1941

ĐẸPVÀTHƠ(CôgáiKimLuông)

Thuyềnnanđủngđỉnhsauhàngphượng,

CôgáiKimLuôngyểudiệuchèo.

Tôixuốngthuyềncô,côchẳngbiết

RằngThơthấyĐẹpphảitìmtheo.

Thuyềnquađếnbến;côluilại,

Vẩychiếcchèongang:giọtnướcgieo

Đămđămmắtmỏivìchèo,

Chèocôquấynướctrongveogiữadòng

Biếtkhông?Côhỡi,biếtkhông?

Chèocôcònquấy,sónglòngcònxao!

(Huế,ĐẹpvàThơ)

HUẾ,NGÀYHÈLửahạbừngbừngcháy

Lànmatrốttrốtbay.

Tiếngverèrèmãi

Đánhđổgiấcngủngày.

Đườngsáítngườiđi,

Bụicâylắmkẻnúp.

Xơxácquánnướcchè,

Ra,vàongườitấpnập.

Phephẩychiếcquạttre,

Chúnàingồiđầuvoi

Thỉnhthoảnggiơtaybẻ

Nămbachùmnhãncòi.

Huếphượng,nhưgiọthuyết,

Rỏxuốngphủlềđường.

Mặttrờigaygayđỏ

NhuộmđỏgócsôngHương.

(Huế,ĐẹpvàThơ)

HUẾ,ĐÊMHÈTrờinóngbămbốnđộ.

Đèn,saokhắpđếđô.

Mặttrăngvàng,trỏntrẻn

Nấpsaunhánhphượngkhô.

BanhịpcầuTràngTiền

Đứngdàyngườihóngmát;

NgọngióThuậnAnlên,

Áoquầnkêusộtsạt.

Đủngđỉnhchiếcthuyềnnan

Qua,lạibếnsôngHương...

Tiếngđờnchentiếnghát,

ThánhthótđiệuNamBường.

Haitayxáchhaivịm,

Mộtvàimụlete,

Tiếngnonraolảnhlói:

Chốcchốc:“Aiănchè?”

(Huế,ĐẹpvàThơ)

TRƯỚCCHÙATHIÊNMỤ[89]

ÊmêmdòngnướcHươngGiangchảy,

Xúmxítthuyềnconchỗba,bảy.

Tiếnghátngưôngđẫmbóngcây

Nhưluồngkhói,nhẹ,lên,lênmãi.

Thápcaodòmnước:vếtmeotrôi.

Đồithấpsừngtrăngdõidõisoi.

Mờớ,xaxagàgáysáng...

TrongChùacảnhcảnhtiếngchuônghồi.

(Huế,ĐẹpvàThơ)

MÙAĐÔNGCánhđồngAnCựu

Lábàng

Nhưlávàng

Rụng.

Ô!Đìuhiu

Cảnhchiều

Đông!

Ruộngngập:mênhmông

Nướcphẳngcòbay,yênlặng,

Quanhđồng.

Thitứviểnvông:

ThầnTưởngtượng

Nhưđàncòđóilượn

Đồngkhông.

(Huế,ĐẹpvàThơ)

GIẬNKHÚCNAMAIĐừngkểnữanhữngmảnhtìnhtantác.

Hãyđứnglên,Nhạcsĩ,vớitôi,đi!

Tôighétanhmêgiọnghátsầubi

Vàtungmãitâmhồnthừatruỵlạc.

Hãyđứngdậy!Vứtchiếccầmảonão!

Tôicầnnghenhữngkhúcnhạcrấthùng

-Thétngựalòngphimãichẳngchồnchân

Sángnhưgươmtuốt,mạnhnhưluồngbão.

Ôi!Nhạcsĩ,thậtanhngườithậmtệ:

Quanhoàichinhữnglốihátmêly,

NhữngcâucakhôngĐẹplạikhôngThì

Củakỹnữvọccuộcđờiêchệ?

Hãycungkínhnhượngcácngàituổitác

Nhữngbảnđờn,nhịphátthiếutinhthần.

Hãyranghesóngvỗ,ngắmmâyvần

Rồisángchếchotôivàiđiệukhác.

(Huế,ĐẹpvàThơ)

NẮNGTHUHaibàihátngônghêvàêmái,

Bênsườnnon,mụctửcỡitrâuvề.

Nắngchiềurâyvàngbộtxuốngdânquê,

Lúachínđỏtheogiónồmsápmái.

Trênsuốinhỏ,chiếccầutrehẻolánh

Tốpngườiqua,lẩybẩyvịnthanhngang.

Lũtrẻconsungsướngnổcườivang

Đùavớibóngchảytheodòngnướclạnh.

Dãynúitímbỗngthaymàuxanhngắt

Rồiốlầntronggiâykhắcnhánhem,

ÂmthầmcảnhvậtvàoĐêm:

Vếtrángđỏ,tiếngcòixacùngtắt.

(Huế,ĐẹpvàThơ)

ĐOÀNVĂNCỪ

NhữnghìnhảnhcuộcđờiViệtNamxưacònlưulạitrongthờinaychẳngbaolâusẽmấthết.Nếutakhônggấpgấpghichéplấythirồichẳngcònbiếttìmkiếmvàođâu.Gầnđâyđãcómộtítnhàviếttiểuthuyếtưathuậtchuyệnđồngquê,nơinươngnáucuốicùngcủadĩvãng.Nhưngđờisốngởđồngquêcómộtnhịpnhàngriêng, thểvăn tiểu thuyếtkhôngdiễn rađược.Phảicóthơ.Trongcácnhàthơđồngquê,khôngaicóngòibútdồidàomàrựcrỡnhưĐoànVănCừ.

NhữngbứctranhtrongthơĐoànVănCừkhôngphảichỉđơnsơvàinétnhưcácbứctranhxưacủaÁĐông.Bứctranhnàocũngđầyrẫysựsốngvàrộn rịp nhữnghình sắc tươi vui.Mỗi bức tranh làmột thế giới linh hoạt.Ngườixemtranhhoamắtvìnhữngnétnhữngmàuhìnhnhưrốirítcảlại;nhưngnhìnkỹthìmàunàonétnàocũngngộnghĩnhvuivui.

Đây,trongchợTết,bêncạnhthầykhóađươnggòlưngviết:

Cụđồnhodừnglạivuốtrâucằm,

Miệngnhẩmđọcvàihàngcâuđốiđỏ.

Kia,giữađámhộinhàquê:

Chiếcôđenlẳnglặngtiếnracầu,

Tìmđếnchiếcsanmàubaytrướcgió.

ĐoànVănCừđãbiếtnhậnxét rất tinh lại sẵnhồn thơphongphú,haiđiều thường ítđi vớinhau.Phảicóhồn thơmới thấyđượcdướiánhbìnhminh.

Tianắngtíanhảyhoàitrongruộnglúa.

Thỉnh thoảng giữa những câu tả chân chặt chẽ, chen vàomột câu bấtngờ,vụtngờilênnhưmộtluồngsángchengiữabứctranh:

Bàcụlãobánhàngbênmiếucổ,

Nướcthờigiangộitóctrắngphauphau.

Vàbaogiờ cuối bài thơ cũng cómột vài câu khêu gợi.Cuối bài “ChợTết”:

Ánhdươngvàngtrêncỏkéolêthê,

Láđarụngtơibờiquanhquánchợ.

Cuốibài“Đámcướimàuxuân”:

Chỉcònnghevăngvẳngtiếngchimxuân

Caánhỏitrêncànhxanhtắmnắng.

Nhữngcâuấyđềukhéplạimộtthếgiớivàmởramộtthếgiới:khépmộtthếgiớithực,mởmộtthếgiớimộng.Cảnhtrướcmắtvừatanthìtìnhtronglòng cũng vừanhóm.Mắt ta không thấygì nữanhưng lòng ta bỗngbângkhuâng.

ĐoànVănCừtrướcsauđăngbáochỉcósáubảybàithơ.Bàinàocũnghay.CũngcóbàiđăngNgàynaysốthường,nhưngnghĩđếnĐoànVănCừlà tôi lạinghĩđếnTết.Cái tênĐoànVănCừ trong trí tôiđã lẫnvớimàubánhchưng,mùithuốcpháo,vịmứtgừng.Cứmỗilúcxuânvềngườilạigửitrên báo một chuỗi cười ngũ sắc. Tiếng cười ta còn nghe văng vẳng thìngườiđãbiếnđâurồivàtađànhchờmùaxuânkhác.Thếrồibáochết,tămtíchngườicũngmất.Chođếnhômnay,viếtmấylờigiớithiệuthơĐoànVăn

Cừ,tôivẫnchưabiếtgìthêmvềconngườiấy.[90]

Octobre1941

CHỢTẾTDảimâytrắngđỏdầntrênđỉnhnúi,

Sươnghồnglamômấpnócnhàgianh,

Trênconđườngviềntrắngmépđồixanh,

NgườicácấptưngbừngrachợTết.

Họvuivẻkéohàngtrêncỏbiếc;

Nhữngthằngcuáođỏchạylonxon,

Vàicụgiàchốnggậybướclomkhom,

Côyếmthắmchemôicườilặnglẽ,

Thằngembénépđầubênyếmmẹ.

Haingườithôngánhlợnchạyđiđầu,

Conbòvàngngộnghĩnhđuổitheosau.

Sươngtrắngrỏđầucànhnhưgiọtsữa,

Tianắngtíanhảyhoàitrongruộnglúa.

Núiuốnmìnhtrongchiếcáothexanh,

Đồithoasonnằmdướiánhbìnhminh.

*

Ngườimuabánravàođầycổngchợ.

Contrâuđứngvờdimhaimắtngủ,

Đểlắngnghengườikháchnóibôbô.

Anhhàngtranhkĩukịtquảyđôibồ,

Tìmđếnchỗđôngngườingồidởbán.

Mộtthầykhóagòlưngtrêncánhphản,

Taymàinghiênhíhoáyviếtthơxuân.

Cụđồnhodừnglạivuốtrâucằm,

Miệngnhẩmđọcvàihàngcâuđốiđỏ.

Bàcụlãobánhàngbênmiếucổ,

Nướcthờigiangộitóctrắngphauphau.

Chúhoamanđầuchítchiếckhănnâu,

Ngồixếplạiđốngvàngtrênmặtchiếu.

Áocụlýbịngườichensấnkéo,

Khăntrênđầuđươngchítcũngtungra.

Lũtrẻconmảingắmbứctranhgà

Quêncảchịbênđườngđangđứnggọi.

Mấycôgáiômnhaucườirũrợi,

Cạnhanhchàngbánpháodướicâyđa,

Nhữngmẹtcamđỏchóttựasonpha,

Thúnggạonếpđongđầynhưnúituyết,

Congàtrốngmàothâmnhưcụctiết,

Mộtngườimuacầmcẳngdốclênxem.

*

Chợtưngbừngnhưthếđếngầnđêm.

Khichuôngtốibênchùavăngvẳngđánh,

Trênconđườngđicáclànghẻolánh,

Nhữngngườiquêlũlượttrởravề.

Ánhdươngvàngtrêncỏkéolêthê,

Láđarụngtơibờiquanhquánchợ.

(Ngàynay)

ĐÁMCƯỚIMÙAXUÂNNgàyửnghồngsaumànsươnggấmmỏng,

Nắngdátvàngtrênbãicỏnonxanh.

Dịpcầuxalồngbóngnướclonglanh,

Đàncòtrắngdănghàngbayphấpphới.

Trêncànhcây,bỗngmộtconchimgọi

Lũngườiđilínhímộthàngđen

Trênconđườngcáttrắngcỏlamviền.

Họthongthảtiếntheochiềugióthổi,

Dướibầutrờitrongveokhôngmảybụi,

Giữacánhđồngphơnphớttựamàunhung.

Mộtcụgiàrâutóctrắngnhưbông,

Mặcáođỏ,cầmhươngđitrướcđám.

Dămsáucụáomềnbôngđỏsẫm,

Quầnnâuhồng,chốnggậybướctheonhau.

Hàngôđenthongthảtiếnlênsau.

Kếnhữngchiếcmâmđồngchelụađỏ.

Bọntraitơmặtmàycoihánhở,

Quầnlụachùng,nóndứa,áosahuê.

Mộtvàibàthanhlịchkiểunhàquê,

Đầunónnghệ,taycầmkhănmặtđỏ.

Bàcụlãolomkhombêncháunhỏ,

Túiđựngtrầuchămchắmgiữtrongtay.

Thằngbéemmẹẵm,máhâyhây,

Đầucạonhẵn,áovàng,quầnnâusẫm.

Côbéđểcútchèngườixẫmmẫm,

Đitheobàváylĩnh,dépquaicong.

Mộtchịsenđầuđộichiếckhănhồng

Đặttrêncáihòmdađenbónglộng.

Ngườicôdâuhômnaycoichoánglộn,

Vànhkhuyênvàng,áomớ,nónquaithao.

Cácbạncôbằngtuổicũngxinhsao,

Haimáthắm,ngâythơnhìntrờibiếc.

Dămbảycôphủmìnhtrongnhữngchiếc

Áođồnglầm,yếmđỏ,thắtlưngxanh.

*

Mộtlúcsauđitớichỗvòngquanh,

Nếpchùatrắnginhìnhtrêntrờithắm,

Thìcảbọndầndầncũngkhuấtlẩn

Sautráiđồilấplánhánhsươngngân.

Chỉcònnghevăngvẳngtiếngchimxuân

Caánhỏitrêncànhxanhtắmnắng.

(Ngàynay)

ĐÁMHỘIMùaxuânấy,ôngtôilêntậntỉnh

Đóntôivềxemhộiởlàngbên.

Suốtngàyđêmchuôngtrốngđánhvangrền,

Ngườilớn,bémêmanvềhátbội.

Nhữngthằngcuthahồkhoeáomới

Vàthahồnônứckéođixem.

Cáccụgiàuốngrượumãigầnđêm,

Tổtômđiếmchơiđềukhôngbiếtchán.

Nhữngconbéáoxanhđòichịẵm

Đểđitheođámrướclượnquanhlàng.

Cácbàđồngkhănđỏchạyloăngquăng.

Đóncáckháchthậpphươngvềdựhội,

Mộtchiếckiệuđươngđidừngbướclại,

Rồithìnhlìnhquaytítmãinhưbay.

Mộtbàgiàkínhcẩnchắphaitay,

Đứngvớimãitheođámngườibímật.

Trênbãicỏdướitrờixuânbátngát,

Mộtchịđươngđungửatíttrênkhông.

Cụlýgiàđứnglạingửngđầutrông,

Mắthấpháynhìnquađôimụckỉnh.

Mấycôgáinépgầnhaichúlính.

Máđỏnhừbẽnlẽnđứngốmnhau,

Chiếcôđenlẳnglặngtiếnracầu,

Tìmđếnchiếcsanmàubaytrướcgió.

Bácnhàquêkiễngchânnhìnngấpngó,

Rồireolênchoainấycùngtrông

Đoàntrảidàivùnvụtgiữadòngsông

Ngườilônhôchèotrênlànnướclạnh.

Bọnđôvậttrướcđìnhthisứcmạnh,

Mìnhcởitrầngâncốtnổinhưlươn;

Tiếngreohòkhuyếnkhíchdậytừngcơn

Lầntiếngtrốngbênđườngkhuarộnrã.

Bênmấychiếckhănvuônghìnhmỏquạ,

Đứngchenvàochiếcmũtrắngnghênhngang.

Bọntraiquêbácổcạnhcôhàng

Vờmuabánđểtìmcâuchuyệngẫu.

Mộtchúxẩmdạođànbênchiếcchậu,

Mắtlờmờnghengóngtiếnggieotiền.

Thằngbéemđòimẹbếlênđền,

Xemcáccụtronglàngracửtế;

Tiếngchiêngtrốngchentừnghồilặnglẽ,

Nhữngbóngngườitrịnhtrọngkhẽđilên,

Nhữngcánhtayáothụngvớimơhuyền,

Đangdiễnlạicảmộtthờiquákhứ

Màđấtnướcnonsôngcùngcâycỏ

CònthuộcquyềnsởhữucủaLinhthiêng

Khitếxongmộtcụđứngtrênthềm,

Giơbánhpháochongườikialạiđốt.

Bọntraigáiđứngxemđềuchạyrạt,

Mộtthằngcusỡhãikhócbibe.

*

Ngườiđixemnhiềuđámđãravề...

Trênđườngvắngláđềrơilácđác,

Ốcxarúctừnghồitrongxómmạc,

Trờiđỏhồngsaunhữngtráiđồixanh,

Đànchimhômnhớnnhácgọitrêncành,

Vệttháptrắngindàitrênđồngvắng,

Tiếngchuôngtôinhặtkhoantrongyênlặng,

Lẫntrốngchèovăngvẳngphíalàngxa

Củađámdânnônứcdướitrăngtà...

(Ngàynay)

TRĂNGHÈTiếngvõngtrongnhàkẽokẹtđưa,

Đầuthềmconchóngủlơmơ.

Bóngcâylơilảbênhàngdậu,

Đêmvắng,ngườiim,cảnhlặngtờ.

Ônglãonằmchơiởgiữasân,

Tàucaulấploángánhtrăngngân.

Thằngcuđứngvịnbênthànhchõng,

Ngắmbóngconmèoquyệndướichân.

Bêngiếng,dămcôgáixứquê

Từngđànvuivẻrủnhauvề,

Trênvainặngtrĩuđôithùngnước.

Kĩukịtđivàolốicổngtre.

Trongxómgiờlâuquánửađêm,

Tiếngchàygiãgạođãngừngim.

Trăngtàhạxuốngngangđầunúi,

Đomđómbayquadảinướcđen.

Tiếngốctrênchòirúcthiếttha,

Giólaycótkétrặngtregià.

Saotrờitừngchiếcrơithànhlệ,

Sươngkhóibênđồngủbóngmơ.

(Ngàynay)

ANHTHƠ

Chính tên làVươngKiềuÂn -Vương họ cha,Kiều họmẹ. Sinh tháng janvier 1919 tại NinhGiang.Họctừnămlênbảy,năm12tuổimớilênlớpba(HảiDương,TháiBình,BắcGiang).Bỏhọcsaumộtbuổibịcôgiáophạtquỳ.

Đăngthơ:Hanoibáo(kýHồngAnh),Tiểuthuyếtthứnăm.Ngàynay,Phụnữ.ĐượcgiảithưởngkhuyếnkhíchvềthơcủaTựlựcvănđoànnăm1939.

Đãxuấtbản:Bứctranhquê(Đờinay,HàNội1941).Xưa(hợptácvớiBàngBáLân,1941).

Một hôm tôi nhận được bức thư đề: M. Hoài Thanh, professeur,L’instituteurThuậnHóa.Tôiđãkhôngdámkhinhthườngngườiviếtthưmàlại còn kính phục thêmnữa.Vì tôi biết người viết thư làmột nữ thi sĩ códanh: Anh Thơ. Đã đành hay thơ Việt không cần phải giỏi tiếng Pháp.Nhưngtrongtìnhthếnướctabâygiờmộtngườithiếuniênmuốncómộtnềnhọcvấnvừavừamàkhôngcầnđến tiếngPhápquả làmộtđiều thiênnanvạnnan.CứxemvăncủaAnhThơaicũngphảibảolàngườicóhọc.Thếmàcái lốiviết rõràngvàchắcchắnấy,AnhThơkhông từnghọcđược trongtiếngPháp.Càngkínhphụcngười, tacàngmừngchonềnquốcvăn.QuốcvăntangàymộtthêmphongphúvàhiệnnayđãcóthểlàmlợikhíđàoluyệntinhthầnchomộtngườinhưAnhThơ.

TôivừanóiđềnlốiviếtcủatácgiảBứctranhquê,tậpthơnàycũngthuộcvềlốithơcủangườicóhọc.Vẫnbiếtlàmthơđạotìnhkhôngphảibaogiờcũnglàngườiíthọc,nhưngthườngngườiíthọcchỉcóthểlàmthơđạotình.

Phảilàngườicóhọcmớicóthểđưavàothơcáicảnh:

Chólèlưỡingồithừnhìncũiđóng,

Lợntróinằmhồnghộcthởcăngdây.

AnhThơtừlâuchỉchuyênlốithơtảcảnh,màlạitảnhữngcảnhrấttầmthường,mộtphiênchợ,mộtđứabéquét sân,một vàimụđànbàngồibắtchấy.Thơcủangườibiệthẳnramộtlối.CókẻsẽchoAnhThơlàngườivôtình.Nhưngcóthiếunữnàohaimươituổimàlạivôtình?AnhThơbắtđầucũngđãlàmnhữngbàikểnỗilòngmình.Hẳnngườiđãtậpluyệnnhiềulắmmớicóthểđiđếncáithảnnhiên,cáidửngdưngmàđộcgiảBứctranhquêắtphảilấylàmlạ.Nhiềulúctôitưởngngườiđãđiquáxa.Tranhquêcóbứcchỉlàbứcảnh;cáithảnnhiênhàmsúccủanghệsĩđãnhườngchỗchocáithảnnhiêntrốngrỗngcủanhànghề.Theogótthinhânđếnđó,tathấyuấtứckhóthở:ngườidẫntavàomộtthếgiớitùtúngrồikhôngchotamơtưởngđếnmộttrờiđấtnàokhácnữa.

Không,thơphảilàmộttiasángnốicõithựcvàcõimộng,mặtđấtvớicácvìsao.Thơkhôngcốt tảmàcốtgợi,gợicảnhcũngnhưgợi tình.ChonênmỗilầnAnhThơchịuđirangoàilốitùtúngđóđểnhìncảnhvậtmộtcáchsâu sắc hơn, Lời thơ bỗng trở nên rộng rãi không ngờ và ta thấy khoankhoáibiếtbao.Saucâuthơtamơhồthấymộtcáigì:cólẽlàhồnthinhân.Nhưkhingườitảcảnhbếnđòtrưahè:

Mâyđivắng,trờixanhbuồnrộngrãi...

Sôngimdòngđọngnắngđứngkhôngtrôi.

haytảcảnhmộtbuổisángtrongtrẻo:

Giómanmátbờtrerungtiếngsẻ,

Trờihồnghồngđáynướclắngsonmây.

Lànkhóixámtừnócnhàlặnglẽ

Vươnmìnhlênnhưtỉnhgiấcmơsay.

Cảnhtrongthơcũngbấttấtphảimênhmông.Mộtcáivỏốcđủkhiếntanghe cả tiếng sóng biển rào rạt. Chỉ có ít bông hoamướp,một lũ chuồnchuồnmàAnhThơgợinêncảcáikhôngkhíthu:

Hoamướprụngtừngđóavàngrảirác;

Lũchuồnchuồnnhớnắngngẩnngơbay,

Thườngngườicũngkhôngcầnđếnnhữngcảnhvốnsẵnnênthơnhưthế.Vớimộtvàiđiềunhỏnhặthầunhư thô lậu,ngườihémởcho tamộtcảnhtrời.

Chỗnày,giữađámngườiồnàovàđôngđúc,vàiôngthầybóilặnglẽđi,

Bướcgậylầnnhưnhữngbướcchiêmbao.

Chỗkia,đêmbamươiTết,chungquanhnồibánhchưngsồisùngsục:

Đĩnhớnmơchiếcváysồiđennhức,

Bàlãonằmtínhtuổisắpthêmnăm.

Chohay, vô cùng chỉ có thếgiới bên trong.Vàhình sắcđẹp là nhữnghìnhsắckhéodẫnngườitavàothếgiớiấy.

Août1941

CHIỀUXUÂNMưađổbụiêmêmtrênbếnvắng,

Đòbiếnglườinằmmặcnướcsôngtrôi;

Quántranhđứngimlìmtrongvắnglặng

Bênchòmxoanhoatímrụngtơibời.

Ngoàiđườngđêcỏnontrànbiếccỏ,

Đànsáođenxàxuốngmổvuvơ;

Mấycánhbướmrậprờntrôitrướcgió,

Nhữngtrâubòthongthảcúiănmưa.

Trongđồnglúaxanhrờnvàướtlặng,

Lũcòconchốcchốcvụtbayra,

Làmgiậtmìnhmộtcônàngyếmthắm

Cúicuốccàocỏruộngsắprahoa.

(Bứctranhquê)

TRƯAHÈ

Trờitrongbiếckhôngquamâygợntrắng,

Giónồmnamlộngthổicánhdiềuxa.

Hoalựunởđầymộtvườnđỏnắng,

Lừbướmvànglơđãnglướtbayqua.

Trongthônvắng,tiếnggàxaoxácgáy,

Cácbàgiàđưavõnghát,thiuthiu...

Nhữngđĩconngồibuồntêbắtchấy

Bênđànruồirạcnắnghếthơikêu.

Ngoàiđêthẳm,khôngngườiđivắngvẻ,

Lũchuồnchuồngiỡnnắngđuổinhaubay.

Nhưngthỉnhthoảngtiếngnhạcđồngbuồntẻ

Củavàingườicỡingựađếnxuangay.

(Bứctranhquê)

RẰMTHÁNGBẢYGióhiuhắtgieovàngmuôncánhlá,

Trờiâmumâyxámbóngsươngchiều,

Làngxómngậpnhànhàtrongkhóitỏa,

Vẳngđưalờikhócmảlạnhhiuhiu.

Trongchùa,điệnhươngđènnghingútsáng,

Tiếngmõ,chuônghòanhịptrốngbênđình.

Lờicầucúngtruyềntheolànkhóithoảng

Quyếncôhồnnươnggiólạinghekinh.

Ngoàiđêrộngbồđàinghiêngđổcháo

Lễchúngsinhtừngbọnmộtănmày.

Cùnglẳnglặngnhưbóngmabuồnnão

Dắtnhautìmnơicúngđểxinmay.

(Bứctranhquê)

BẾNĐÒNGÀYXƯATrerũrợivenbờchenướtát,

Chuốibơphờđầubếnđứngdầmmưa.

Vàdầmmưadòngsôngtrôiràorạt

Mặcconthuyềncắmláiđậutrơvơ.

Trênbếnvắng,đắmmìnhtronglạnhlẽo,

Vàiquánhàngkhôngkháchđứngxoro,

Mộtbácláighébuồmvàohútđiếu

Mặcbàhàngsùsụsặchơi,ho.

Ngoàiđườnglộihọahoằnngườiđếnchợ

Thúngđộiđầunhưđộicảtrờimưa.

Vàhọahoằnmộtconthuyềnghéchở

Rồiâmthầmbếnlạilặngtrongmưa.

(Bứctranhquê)

HÀNMẶCTỬ

ChínhtênlàNguyễnTrọngTrí.Sinhngày22Septembre1912ởLệMỹ(ĐồngHới),mấtngày11novembre1940.TrúngụởQuyNhơntừnhỏ.Nhànghèo,chamấtsớm.HọctrườngQuyNhơnđếnnăm thứba.LàmsởĐạcđiềnmộtđộ;bịđau rồimấtviệc.VàoNamlàmbáo ít lâu lại trởvềQuyNhơn.Kếđómắcbệnhhủi,đưavàonhàthươngQuyHòarồimấtởđó.

Làmthơ từngàymườisáu tuổi (lấyhiệu làPhongTrầnrồiLệThanh).Đếnnăm1936,khichủ

trươngtờphụtrươngvănchươngbáoSaigonmớiđổihiệulàHànMặcTử[91]

.

Đãđăngthơ:Phụnữtânvăn,Saigon,Trongkhuêphòng,ĐôngDươngtuầnbáo,Ngườimới.

Đãxuấtbản:Gáiquê(1936)

Tôi đã nghe người ta mạt sát HànMặc Tử nhiều lắm. Có người bảo:“HànMặcTử?Thơvớithẩngì!Toànnóinhảm.Cóngườicònnghiêmkhắchơnnữa:“Thơgìmàrắcrốithế!Mìnhtưởngcóýnghĩakhuấtkhúc,cứđọcđiđọc lại hoài, thì ranó lừamình”.XuânDiệu có lẽ cũngnghĩđếnHànMặcTửtrongkhiviếtđoạnnày:“Hãysosánhtháiđộcanđảmkia(tháiđộnhững nhà chân thi sĩ) với những cách đột nhiênmà khóc, đột nhiênmàcười,chânvừanhảy,miệngvừakêu:tôiđiênđây!Tôiđiênđây!-Điêncũngkhôngdễ làmnhưngười ta tưởngđâu.Nếukhôngbiếtđiên, tốthơn làcứ

tỉnhtáonhưthườngmàyênlặngsống”[92]

.

NhưngtôicũngđãnghenhữngngườicatụngHànMặcTử.Trongýhọ,

thicaViệtNamchỉcóHànMặcTử.BaonhiêuthơHànMặcTửlàmrahọđềuchéplạivàthuộchết.MàthuộchếtthơHànMặcTửđâucóphảichuyệndễ.Đãkhúcmắcmàlạinhiều:tấtcảđềusáubảytập.Họcthuộchếtvàchọnnhữnglúcđêmkhuyathanhvắnghọsẽcaogiọng,ngâmmộtmình.Bàithơđãbiến thànhbàikinhvàngười thơđã trởnênmộtvịgiáochủ.ChếLanViênnóiquảquyết:“Tôixinhứahẹnvớicácngườirằng,maisau,nhữngcáitầmthường,mựcthướckiasẽtanđi,vàcònlạicủacáithờikỳnày,chút

gìđángkểđólàHànMặcTử”[93]

.

Ngótmột tháng trời tôi đã đọc thơHànMặcTử[94]

. Tôi đã theoHànMặcTửtừlốithơĐườngđếnvởkịchbằngthơQuầntiênhội.Vàtôiđãmệtlả.Chính như lờiHànMặcTử nói trong bài tựa Thơ điên, vườn thơ củangườirộngrinhkhôngbờbến,càngđixacàngớnlạnh.

Bâygiờđã ra khỏi cái thếgiới kỳdịấy vàđã trởvề với cuộcđời tầmthườngmàýnhị,tôithửxếpđặtlạinhữngcảmtưởnghỗnđộncủatôi.

THƠĐƯỜNGLUẬT.-TheoÔ.QuáchTấn[95]

PhanSàoNamhồitrướcxemthơĐườngluậtHànMặcTửcóviếttrênbáođạikháinói:“Từvềnướcđếnnay,tôiđượcxemthơquốcâmcũngkhánhiều,songchưagặpđượcbài

nàohayđếnthế...[96]

Ôihồngnamnhạnbắc,ướcaocóngàygặpgỡđểbắttaynhaucườilênmộttiếnglớnấylàthỏahồnthơđó”.ThơĐườngluậtHànMặcTửlàmranhiềunhưngbịthấtlạcgầnhết,tôikhôngđượcxemmấybài.Songtrongnhữngbài tôiđượcxemtôicũngđãgặpítcâuhay,chẳnghạnnhư:

Nằmgắngđãkhôngthànhmộngđược

Ngâmtrànchođỡchútbuồnthôi.

DầusaotôivẫnnghĩcáikhuônkhổbóbuộccủaluậtĐườngcólẽkhôngtiệncho sựnảynởmộtnguồn thơdàodạt và lạ lùngnhưnguồn thơHànMặcTử.

GÁIQUÊ. -Nhiềubài có thể là củaai cũngđược.Còn thì tả tìnhquêtrongcảnhquê.Lờithơdễdàng,tứthơbìnhdị.Nhưngtìnhởđâykhôngcócáivẻmơmàngthanhsạchnhưmối tìnhtavẫnquenđặtvàotrongkhungcảnhnhữngvườntre,nhữngđồithông.Ấylàmộtthứtìnhnồngnàn,lơilả,rạorực,đầyhìnhảnhkhêugợi.Ô.PhạmVănKýđềtựatậpthơấylàphảilắm:GáiquêvàUnevoixsurlavoieđềubắtnguồntrongtìnhdục.

THƠĐIÊN.-Thơđiêngồmcóbatập:

1)Hươngthơm.

2)Mậtđắng.

3)Máucuồngvàhồnđiên.

HƯƠNGTHƠM. - Ta bắt đầu bước vàomột nơi ánh trăng, ánh nắng,tìnhyêuvàcảngườiyêuđềunhưmuốnbiếnrahươngkhói.Mộttrờitìnháimớidựnglênđâuđây.Tuycóđôivầnđẹp,cảmgiácchungnhạttẻthếnào.

MẬTĐẮNG. -Ta vẫnđi trongmờmờ.Nhưng thỉnh thoảngmột luồngsánglạchóicảmắt.Nguồnsángtỏaratừmộtlinhhồnvôcùngkhổnão.Tabắtgặpdấu tíchcònhoihópcủamột tìnhduyênvừachếtyểu.Thấtvọngtrongtìnhyêu,chuyệnấytrongthơtakhôngthiếugì,nhưngthườnglàmộtthứbuồndầucóthấmthíavẫndịudịu.ChỉtrongthơHànMặcTửmớithấymộtnỗiđauthươngmãnhliệtnhưthế.Lờithơnhưdínhmáu.

MÁUCUỒNGVÀHỒNĐIÊN.-Đếnđâytađãhoàntoànrakhỏicáithếgiới thựcvàcả thếgiớimộngcủa ta.Xa lắmrồi.Ta thấynhữnggìchungquanhta?Trăng,toàntrăng,mộtánhtrănggắtgao,ghêtởm,linhđộngnhưmột người hay đúnghơnnhưmột yêu tinh. Trăngở đây cũngghen, cũnggiận,cũngcaynghiệt,cũngtrơtráovàcũngnáonứcdụctình.HànMặcTửđitrongtrăng,hámiệngchomáutungralàmbiểncả,chohồnvăngra,vàrúlênnhữngtiếngghêngười...Tarùngmình,ngơngác,tađãlụclọikhắptrongđáylòngta,takhôngthấycótígìgiốngcáicảnhtrướcmắt.TrờiđấtnàythựccủariêngHànMặcTửtakhônghiểuđượcvàchắccũngkhôngbaogiờaihiểuđược.Nghĩ thếtabỗngthươngconngườicôđộc.Đãcôđộcởkiếpnàyvàecòncôđộcđếnmuônkiếp.HànMặcTửchắccũngbiếtthếnênlúcsinhthờingườiđãnguyềnvớiChúasẽkhôngbaogiờchoxuấtbảnThơđiên.Mộttácphẩmnhưthế,takhôngcóthẻnóihayhaydở,nóđãrangoàivòngnhângian,Nhângiankhôngcóquyềnphêphán.Tachỉbiếttrongvănthơcổkimkhôngcógì kinhdịhơn.Tachỉbiết tađươngđứng trướcmộtngườisượngsầnvìbệnhhoạn,điêncuồngvìđãquáđaukhổtrongtìnhyêu.CuộctìnhduyênrađờivớitậpHươngthơm,hấphốivớitậpMậtđắng,đếnđâythìđãchếtthiệtrồi,nhưngkhílạnhcòntỏalênnghingút.

Một nhà chuyên môn nghiên cứu những trang thái kỳ dị của tâm linhngườitaxemtậpMáucuồngvàHồnđiêncólẽsẽđượmđượcnhiềutàiliệuhơnmộtnhàphêbìnhvănnghệ.Tuythế,đâyđótagặpnhữngcâurấthay.

Nhưtảcảnhđồinúimộtđêmtrăng,cócâu:

Ngảnghiêngđồicaobọctrăngngủ

Đầymìnhlốmđốmnhữnghàoquang.

Lênchơitrăng,cócâu:

Tabaylên!Tabaylên!

Giótiễnđưatatớinguyệtthiềm.

Taởcõicaonhìntrởxuống:

Lânglângmâykhóiquyệntrăngđêm.

Đọcnhữngcâuấycócáithúvịởxứlạgặpngườiquen,vìđólànhữngcảmgiáctacóthểcó.LạicókhinhữngcảmgiácởtarấtthườngmàtrongtríHànMặcTửrấtdễsợ.Mộtđámmâyinhìnhdướiđồngnước,thànhra:

Mâychếtđuốiởdòngsôngvắnglặng

Trôithâyvềxatậncõivôbiên.

Cáiýmuốnmượnlờithơđểtảtâmsựmìnhcũngtrởnênđiêncuồngvàđauđớndịthường:

Tamuốnhồntràorađầungọnbút;

Mỗilờithơđềudínhnãocânta.

Baonétchữquaycuồngnhưmáuvọt,

Nhưmêmanchếtđiếngcảlànda.

Cứđểtangấtngưtrongvũnghuyết,

Trảiniềmđautrênmảnhgiấymongmanh;

Đừngnắmlạinguồnthơtađươngsiết,

Cảlòngtatrongmổchữrungrinh.

Tôichỉtríchravàiđoạncóthểthíchđược.Cònbaonhiêuđoạnnữatuytakhôngthíchvìnókhôngcógìhợpvớilòngta,nhưngtacũngbiếtrằngvớiHànMặcTửhẳnlànhữngcâutuyệtdiệu.Nóđãtảđúngtâmtrạngcủatácgiả.Lờithơcóvẻthànhthực,thiếtthalắm.

XUÂNNHƯÝ.MùaxuânHànMặcTửnóiđâycókhiởđâuhồitrờiđấtmớidựnglên,cókhirađờimộtlầnvớiChúaJésus,cókhihìnhnhưchỉlàmùa xuân đầu năm. Nhưng dầu sao cũng không phải là một mùa xuânthườngvớinhữngmàusắc,nhữnghìnhdángtavẫnquenbiết.Đâylàmột

mùaxuântrongtưởngtượng,mộtmùaxuântheoýmuốncủathinhân,đầyđâynhữnglờikinhcầunguyện,nhữnghươngđứchạnh,hoaphẩmtiết,nhạcthiêngliêng,cùngánhtrăng,ánhthơ.Nhấtlàánhthơ.VớiHànMặcTửthơcómộtsựquanhệphithường.ThơchẳngnhữngđểcatụngThượngđếmàcũngđểnóingườitavớiThượngđế,đểbanơnphướcchocảthiênhạ.Chotiênmỗi lần thi sĩhámiệng- sao lạihámiệng?-cho thơ tràora, làchíntừngmâynáođộng,muônvìtinhtúxônxao.Ngườitasẽthấy:

Đườngthơbaysánglángnhưsaosa

Trênlụatrắngmườihaihàngchữngọc

ThêunhưthêurồngphượngkếtTinhhoa.

Hìnhnhưtrongcácthiphẩmxưanaycótínhcáchtôngiáokhôngcógìgiốngnhưvậy.

HànMặcTửđãdựngriêngmộtngôiđềnđểthờChúa.Thiếulòngtin,tôichỉlàmộtdukháchbỡngỡkhôngthểcũngquỳlạyvớithinhân.Nhưnglòngtôi có dửng dưng, trí tôi làm sao không ngợp vì cái vẻ huy hoàng, trangtrọng,linhlung,huyềnảocủalâuđàikia?Cónhữngcâuthơđẹpmộtcáchlạlùng,đọclênnhưrướivàohồnmộtnguồnsángláng.XuânnhưýrõrànglàtậpthơhaynhấtcủaHànMặcTử.

VớiHànMặcTửChúagầnlắm.NgườiđãtìmlạinhữngrungcảmmạnhmẽcủacáctínđồđờiThượngcổ.TathấyphảngphấtcáikhôngkhíAthalie.ChonênmặcdầuthỉnhthoảngcònsótlạimộthaidấutíchPhậtgiáo,chắcnhữngngườiđồngđạochẳngvì thếmàlàmkhódễchivớidị thảocủathinhân.

HuốngchithơHànMặcTửrađời,điềuấychứngminhrằngđạoThiênchúaởxứnàyđãtạoramộtcáikhôngkhícóthểkếttinhlạithànhthơ.Tôitinrằngchỉnhữngtìnhcảmcóthểdiễnrathơmớithiệtlànhữngtìnhcảmđãthấmtậnđáyhồnđoànthể.

THƯỢNGTHANHKHÍ,-Mộtvàibàiđặcsắcghilạinhữngcảnhđãthấytrongchiêmbao,ởđâugiữakhoảngcácvìtinhtútrênkia.ĐạikháikhôngkháccảnhXuânnhưýmấy, chỉ thiếu tính cách tôngiáo.Huyềnbínhưngkhôngthiêngliêng.

CẢMCHÂUDUYÊN.-Mộthainămtrướckhimất,sự tìnhcờđưađếntrong đời Hàn Mặc Tử hình ảnh một giai nhân có cái tên khả ái: nàngThươngThương.NàngThươngThươngcó lẽ chỉ yêu thơHànMặcTửvàHànMặc Tử hình như cũng không biết gì hơn hai chữ Thương Thương.

Nhưngnhưthếcùngđủđểthinhânđưanàngvào“thápthơ”.Nàngsẽluônluônđivềtrongnhữnggiấcmơcủangười.CókhingườimơthấymìnhlàTưMãTươngNhưđươngnghelờiTrácVănQuánnănnỉ:

Đãmêrồi!TưMãchàngôi!

Ngườithiếplaođaosượngcảngười.

Ôi!Ôi!Hãmbớtcungcầmlại,

Lòngsayđôimácũngsaythôi.

Songnhữngphútmơkhoáilạcấycóđượclàbao.Tỉnhdậy,ngườithấy:

Saotrìumếnthânyêuđâuvắngcả?

Trơvơbuồnvàkhôngbiếtkêuai!

Bứcthưkiasaochẳngviếtchodài,

Chokhăngkhítnồngnànthêmchútnữa.

TatưởngnghelờithancủaHuyCận.

Nhưngcuộcđờiđauthươngkiađãđếnlúctàn,vànguồnthơkiacũngđãđếnlúccạn.HànMặcTửchốcchốclạirangoàibiêngiớithơ,lạcvàothếgiớiđồngbóng.

DUYÊNKỲNGỘvàQUANTIÊNHỘI.-MốitìnhđốivớinàngThươngThươngcònkhiếnHànMặcTửviếtrahaivởkịchbằngthơnàynữa.Quầntiênhộiviếtchưaxongvàkhôngcógì.Duyênkỳngộhayhơnnhiều.Đâylàmột giấcmơ tình ái, ngắnngủi nhưng xinh tươi, đặt vàomột khung cảnhtuyệtdiệu.Thinhândẫntađếnmộtchốnnướcnonthanhsạchchưatừngindấuchânngười,ởđótiếngchimhót,tiếngsuốireo,tiếngtiêungânđềubiếnthànhnhữnglờithơtìnhtứ.ỞđóHànMặcTửsẽgặpThươngThươngmàngườikhôngmongđượcgặpởkiếpnày.Nàngsẽnóivớingườinhững lờinồngnànâu yếmkhiến chimnướcđều say sưa.Nhưng rồi người sẽ cùngtiếngtiêucùngđinhưvụtnhớđếncáinghiệpnặngnềđươngchờngườinơitrầnthế.Vàgiữalúcnànggụcđầukhóc,cảnhtiênlạirộnrãtiếngsuốica.

TrongthiphẩmHànMặcTửcólẽtậpnàylàtrongtrẻohơncả.CòntừthơĐườngluậtvớinhữngcâu:

Bóngnguyệtleosongsờsẫmgối;

Gióthulọtcửacọmàichăn.

chođếnGáiquê,Thơđiên,Xuânnhưývàcáctậpkhác,lờithơthường

vẩnđục.

*

**

TôiđãnóihếtcảmtưởngcủatôitronglúcđọcthơHànMặcTử.Khôngcóbaogiờtôi thấycáiviệcphêbìnhthơtànácnhưlúcnày.Tôinghĩđếnngườiđãsốngtrongmộttúplềutranhphảilấybìthưvàgiấynhựttrìnhchemáinhàchođỡdột.Mỗibữacơmđưađếnngườikhôngsaonuốtđượcvìănkhôquá,cảnhcơhànấyvàchứngbệnhkinhkhủngđãbắtngườichịubaonhiêuphũphàng,baonhiêuruồngrẫy.Saucùngngườibịvứthẳnrangoàicuộcđời,bịgiữriêngmộtnơi,xahết thảymọingười thân thích.Tôinghĩđếnbaonhiêunămngườibó taynhìncả thểphách lẫn linhhồncùng tanrã...

Mộtngườiđaukhổnhườngấy,lúcsốngtahữnghờbỏquên,bâygiờmấtrồitaxúmlạikẻchêngườikhen.Chêhaykhentôiđềuthấycógìbấtnhẫn.

Mai1941

BẼNLẼNTrăngnằmsóngsoãitrêncànhliễu,

Đợigióđôngvềđểlảlơi...

Hoalángâytìnhkhôngmuốnđộng,

LòngemhồihộpchịHằngơi...

Trongkhómvilauhồihộpmãi:

Tiếnglòngainói?Saoimđi?

Ôkìa,bóngnguyệttrầntruồngtắm,

Lộcáikhuônvàngdướiđáykhe...

Vôtìnhđểgióhônlênmá,

Bẽnlẽnlàmsao,lúcnửađêm...

Emsợlangquânembiếtđược,

Nghingờđếncáitiếttrinhem...

(Gáiquê)

TÌNHQUÊTrướcsânanhthơthẩn,

Đămđămtrôngnhạnvề;

Mâychiềucònphiêubạt

Langthangtrênđồiquê;

Gióchiềuquênngừnglại;

Dòngnướcluôntrôiđi...

Ngànlaukhôngtiếngnói;

Lònganhdườngđêmê,

Cáchnhaungànvạndặm,

Nhớchiđếntrăngthề;

Dầuaikhôngmongđợi,

Dầuaikhônglắngnghe

Tiếngbuồntrongsươngđục,

Tiếnghờntronglũytre,

Dướitrờithumanmác,

Bàngbạckhắpsơnkhê,

Dầuaitrênbờliễu,

Dầuaidướicànhlê...

Vớingàyxanhhờhững,

Cốquêntìnhphuthê,

Trongkhinhìnmâynước,

Lòngxuâncũngnãonề...

(Gáiquê)

MÙAXUÂNCHÍN

Tronglànnắngửng:khóimơtan,

Đôimáinhàtranhlấmtấmvàng.

Sộtsoạtgiótrêutàáobiếc,

Trêngiànthiênlý.Bóngxuânsang.

Sóngcỏxanhtươigợntớitrời.

Bacôthônnữháttrênđồi;

-Ngàymaitrongđámxuânxanhấy,

Cókẻtheochồngbỏcuộcchơi...

Tiếngcavắtvẻolưngchừngnúi,

Hổnhểnnhưlờicủanướcmây...

Thầmthìvớiaingồidướitrúc,

Ngheraývịvàthơngây...

Kháchxagặplúcmùaxuânchín,

Lòngtríbângkhuângsựcnhớlàng.

-Chịấynămnaycòngánhthóc

Dọcbờsôngtrắngnắngchangchang?

(Hươngthơm)

TRƯỜNGTƯƠNGTƯHiểugìkhông,ýnghĩacủatrờithơ?

Củahươnghoatrongtrănglờnlợtbảy,

Củalờicâm,muônvìsaoáynáy,

Hiểugìkhông,emhỡi!Hiểugìkhông?

Anhngâmngađểmởrộngcủalòng

Chotrăngxuântràntrềsaychớivới,

Chonắnghườngvấnvươngmuônngànsợi;

Choembuồn,trờiđấtứasươngkhuya,

Đểembuồn,đểemnghiệmchora

Cáigìkếtlạimớithànhtinhtú?

Vàuyênươngbởiđâukhôngđoàntụ?

Vàtìnhduyênsaolạidởdangchi?

Vàvìđâu,giógọigiậtlờiđi?

-Lờiđiqua,mộtchiềutrongkẽlá,

Mộtmùithơmmớinửachừngsangã,

Anhnếmrồi,ývịcủalànmơ?

*

LệKiềuơi!Emcòngiữýthơ

Trongđôimắtmùathutrongleolẻo?

Ởxaxôilặngnhìnanhkhôhéo,

Bênkiatrời,hãychụpcảhồnanh.

HãyvanlơnởdướichânBànThành,

Choyêumamuônnămvùngtrởdậy,

Náokhônggiancholửalòngbùngcháy,

Vàđểchokinhđộngđếnngườitiên,

ĐangsaysưaởthếgiớiHãohuyền,

ĐangtrửnggiỡnởbênsôngNgânbiếc...

Anhrõtrướcsẽcóngàycáchbiệt,

Ngónhưgầnnhưngvẫnthiệtxakhơi!

Laumắtđiđừngcholệđầyvơi.

Hãymườngtượngmộtngườithơđangsống

Trongimlìmlẻloitrongdãyđộng,

-Cũnghìnhnhư,emhỡi,độngHuyềnKhông!

Màđêmnghetiếngkhócởđáylòng,

Ởtrongphổi,trongtim,tronghồnnữa.

Emcốnghĩramộtchiềuvàngúa,

Látrêncànhhéohắt,gióngừngru:

“Mộtkhốitìnhnứcnởgiữaâmu,

“Mộthồnđaurãlầntheohươngkhói,

“Mộtbàithơcháytantrongnắngdọi,

“Mộtlờirunhoihópgiữakhôngtrung,

“Cảniềmyêu,ýnhớ,cảmộtvùng,

“Hóathànhvũngmáuđàotrongáclặn”.

Đấylàtấtcảngườianhtiêután

CùngTrăngSaobàngbạcxứSaymơ

Cùngtìnhemthathiếtnhưvănthơ

Ràngrịtmãichođếnngàytậnthế.

(Mậtđắng)

AVEMARIANhưsonglộctriềunguyên:ơnphướccả,

Dângcaodầnthầnnhạcsánghơntrăng,

ThơmthobaychođếncõiThiênĐàng,

Huyềndiệubiếnthànhmuốnkinhtrọngthể.

VàTổngLãnhThiênThầnquỳlạyMẸ.

Tunghôcâuđườnghạngớpchâusa.

Hươngxônglênlờicangợisumhòa;

Trímiêuduệcủamuônvìrấtthánh.

MARIA!Linhhồntôiớnlạnh.

Runnhưrunthầntửthấylongnhan,

Runnhưrunhơithởchạmtơvàng,

Nhưnglòngvẫnthấmnhuầnơntrìumến.

LạyBàlàĐấngtinhtruyềnthanhvẹn

Giàunhânđức,giàumuốnhộctừbi,

Chotôidânglờicảmtạphònguy

Cơnlâmluỵvừatrảiquadướithế.

Tôicảmđộngrưngrưnghaidònglệ:

Dòngthaothaobấttuyệtcủanguồnthơ.

Búttôireonhưchâungọcđềnvua;

Trítôihớpbaonhiêulàkhívị...

Vàtrongmiệngngậmcâucahuyềnbí,

Vàtrongtaynắmmộtnạmhàoquang...

Tôinorồi,ơnvõlộhòachan.

TâulạyBà,Bàrấtnhiềuphéplạ,

NgọcNhưývôtricònbiếtcả,

HuốngchitôilàThánhthểkếttinh.

TôiưanhìnBắcĐẩurạngbìnhminh,

Chiêucùnghếtkhắpbangànthếgiới...

Sángnhiềuquáchothanhâmvờivợi,

Thơmdườngbaochomiệnglưỡikhôngkhen.

HỡiSứthầnThiênChúaGabriel

KhiNgườixuốngtruyềntinchoThánhNữ,

Ngườicónghexônxaomuôntinhtú?

Ngườicónghenáođộngcảmuôntrời?

Ngườicónghethơmầunhiệmrađời

Đểcatụng,-bằnghoahươngsángláng,

Bằngtrànghạt,bằngSaoMaichiếurạng

Mộtđêmxuânlàrấtđỗianhlinh?

Đâyrồi!Đâyrồi!Chuỗingọcvàngkinh,

Thơcầunguyệnlàthơquântửý

Trượngphulờivàtôngđồtriếtlý,

LàNguồnTrăngyêumếnNữĐồngTrinh,

LàNguồnĐauchầuluỵNữĐồngTrinh...

Chotôitháphaihàngcâybạchlạp,

Khóinghiêmtrangsẻdânglêntrànngập

Cảhàngiang,cảmàusắcthiênkhông,

Lúttríkhônvàámảnhhươnglòng

Chosốtsắng,chođêmênguyềnước...

TấulạyBà,lạyBàđầyơnphước,

Chotìnhtôinguyênvẹntợtrăngrằm,

Thơtrongtrắngnhưmộtkhốibăngtâm

Luônluônreotronghồn,trongmạchmáu;

Chovỡlởcảmuốnngàntinhđẩu,

Chođêmêâmnhạcvàthanhhương

Chìmhaytênngọc,đábiếttuổivàng,

Lòngvuachúacũngnhưlònglêthứ

Sẽngâyngấtbởichưngthơđầyứ

NguồnthiêngliêngyêuchuộngMẸSẦUBI.

PhượngTrì!PhượngTrì!PhượngTrì!PhượngTrì!

Thơtôibaysuốtmộtđờichưathấu

Hồntôibayđếnbaogiờmớiđậu

TrênTriềuthiênngờichóivạnhàoquang?

(Xuânnhưý)

ĐÊMXUÂNCẦUNGUYỆNTặngcảvàthiênhạ

Trờihômnaybìnhannhưnguyệtbạch,

Đươngtrăngxa,ánhsángtuyệtvờibay...

Đâylàhươngquýtrọngthấmtrongmây

Ngờiphéplạcủađứctinkiềudiễm:[97]

Câutántạ,khôngkhenlongcảphiếm:

BútXuânThu[98]

mùanhạcđếnvừakhi

Khắpmườiphươngđiềmlạtrổhoàinghi:

Câybằnggấmvàlòngsôngtoànngọc;

Vàđầuhômmộtvìsaoliềnmọc

ỞphươngNammầunhiệmbiếtngầnmô!

Vìmuônkinhdồndậpcõithơmtho,

Thêmnghĩalýsángtrưngnhưthấtbảo.

Tachấphaitaylạyquỳhoànhảo,

Ngửatrôngcao,cầunguyệntrắngkhônggian[99]

Đểvừadâng,vừahiệpbốnmùaxuân

NởmộtlượtgiầusanghơnThượngĐế.

*

Đãnonê,đãbưarồi,thếhệ

Củaphườngtraimêmẩnkhíthanhcao;

Phượnghoàngbaytrongmộttốitrăngsao

Màánhsángkhôngcònkhiêmnhượngnữa;

Đươngcầuxin,ọcthơradườngsữa.

Tangấtđitrongkhoáilạccủahồnđau...

Trênchíntầngdiêuđộngcảtrânchâu

Dườngsốnglạimuônngànhoaphẩmtiết,

Nhịpsongđôi:nàyđây,cungcầmnguyệt

Ướplờithơthànhphướclộccủađườngtu.

Tôivanlơn,thầmnguyệnchúaGiêSu

Banơn,xuốngchomùaxuânhônphối,

Xinthathứnhữngcâuthơtộilỗi

Củabàntaythisĩkẻlêntrăng:

TrongbaođêmxaoxuyếnvũngsôngHằng.

(Xuânnhưý)

RAĐỜIMộtchiềuxanh,-mộtchiềuxanhhuyềnhoặc,

Sángbaolavâylútcõithiênkhông;

Xuấtthếgian[100]

chưacótạitronglòng,

MuônýtứsaychìmnơiBátGiác,

Hươngcámdỗmêngườitrongkhoáilạc.

A!A!A!

Thiênđịađắmhoangmang

-LàđươngkhithờlạycảThiênĐàng,

Baynhữngtiếng:tunghôThánhđức.

Muônthầnphẩmtronglânglângchầuchực,

Ánhhàoquangchanchóingấtlưuly!

Ôi,caosangkhônvítrọngaibì,

Trênnướccảcóvôvànchâubáu.

Trírấtngớp,bởichưngxuânhồnhậu,

Đãrađời,theolịnhcủaNgôiHai.

Ôithánhtai,[101]

thánhtai,vàthánhtai!

Cảtrờibỗngnổilênmuônđiệunhạc,

Rấttrọngvọng,rấtthơmtho,manmác,

Rấtphươngphi[102]

trênhếtcảanhhoa.

Xuânrađời!Điềmngọcấmnhưngà,

Thơcótuổivàchiêmbaocótích,

Vàtâmtưcómộtđiềurấtthích,

Khôngnóiravìsợbớtsaysưa!...

-“Chàngơi![103]

Chàngơi,sựlạđêmqua!

Mùaxuântới,màkhôngaibiếtcả...”

(Xuânnhưý)

Chúngtôicònmuốntríchítbàinữa.NhưngÔ.QuáchTấn,ngườigiữbảnquyềnthơHànMặcTử,yêucầuchúngtôichỉtríchnămbàithơtrởxuốngtrongnhữngtậpchưainthànhsách.

CHẾLANVIÊN[104]

Sinhnăm1920.QuêởBìnhĐịnh.HọctrườngQuyNhơn.Cóbằngthànhchung.

Đãđăngthơ:Tinvân,Tiểuthuyếtthứbảy,Phụnữ,Trongkhuêphòng,Ngườimới.

Đãxuấtbản:Điêutàn(1937)

TôicầmbútviếtbàinàythìvăngvẳngbêntaitôigiọngcaNamBìnhđưasangtừnhàbêncạnh.Giọngcaâmthầmaioán,mỗilầntôinghelạikhiếnlòngtôibồnchồn,chântaytôirờirã.

Cũnglạ!BịchinhphụcđếntiêudiệtmàcảmđượclòngnhữngkẻđãdiệtmìnhmộtcáchsâusắcnhưthếdễchỉcódântộcChiêmThành.Nhữngnhạccôngcủachúngtaluônluôncanỗioánhờncủahọ.Baonhiêuthinhâncủatabịámảnhvìnhữngnỗibuồnthươngcủahọ.Chúngtalạicòndànhriêngchohọmộtnhàthơ,đểvìhọgiảigiùmnhữngnơiuấtứcbaonhiêunămnhưnghẹnngàotrênnúisôngnày.VonglinhđaukhổcủanòigiốnghọđãnhậpvàoChếLanViên,chonên,dầukhôngphảingườihọChế.

ChếLanViênvẫnlàmộtnhàthơChiêmThành.QuyểnĐiêutànđãđộtngộtxuấthiệngiữalàngthơViệtNamnhưmộtniềmkinhdị.

Nódựnglênmộtthếgiớiđầysọdừa,xươngmáu,cùngyêuma.

Chỗnàymộtyêutinhnghetiếngtrốngcầmcanhchợtnhớnơitrầnthế:

Rồilấyramộtkhớpxươngrợntrắng

Nútbaodònghuyếtđẫmkhítanhhôi

Tìmnhững“miếngtrầngian”trongtủycạn

Rồisaysưa,vangcấttiếngreocười.

Chỗkiatrong

...Nhữngcảnhngànsâucâylảngọn

MuônmaHờisờsoạngdắtnhauđi.

Đừngaihỏinhữngcảnhấythinhânđãthấyởđâu.“Hãynghĩlại!Cóaithấy,vàobuổichiều,rụngởtrongthápmộtviêngạchcũmàhỏi:Viêngachấychuvi,diệntíchbaonhiêu?Đúctừđờinào?ởđâu?Bởiai?Vàđểlàm

gì?”.ChếLanViênđãtrảlờitrướcnhưvậy[105]

.

Tahãytheodõithinhântrongcáithếgiớilạlùngấy.CókhingồitrênbờbểChếLanViênbànghoàngtựhỏi:

Aikêutatrongcùngthẳm.Hưvô?

Airéogọitrongmuônsaochớivới?

Vàsaysưanhớlạimộtđêmáiângiữakhoảngcácvìsao.CókhiChếLanViênđiêncuồng.

...ngụplặntrongánhvànghỗnđộn

Chotrăngghì,trăngriếtcảlànda.

Lạicókhilặngđứngsuốtđêmvớimộtbóngmahaynhìnmộtchiếcquantàiđiquamàtưởngthithểcủamìnhnằmtrongđó.

Hẳncóngườisẽnghĩ:Thơmuốnhaychứmuốnlạthìkhógì,cứnóitráisựthựclàđược.Sựthựcngườitangủtrongnhàthìcứviệcnóingườitangủtrongsao.

Đừng tưởng!Lịch sửvănhọccổkimkhông từngcóhaiBồTùngLinh.Nóiláođànhdễ,nhưngcáikhólànóiláomàvẫnkhôngbiếtmìnhnóiláo;cáikhólàcóthểtinlờimìnhnói.MàChếLanViêntinlờimìnhghêlắm.KhiChếLanViênkêu:

Hồncủaaitrúẩnởđầuta?

Ýcủaaitràolêntrongđáyóc,

Đểbayđitheotiếngcười,điệukhóc?

tôinhấtquyếtthinhânthànhthựchơntôikhitôinói,chẳnghạn:tờgiấykiatrắng.Vìcâunóicủatôilàmộtcâunóihờhững,xuấttựtrigiác,tôivẫntinmàkhôngđểvàođótấtcảlòngtin.ChếLanViên,tráilại,đãđểtrongtiếngkêuhốthoảngcủamình,mộtlòngtinđauđớn.

Ấy,ngườithườngcónhữngnỗiđauđớntựahồvôlývậymàthànhthựcvôcùng.

Trong một năm người ưa nhất mùa thu. Mùa thu qua được một ngàyngườiđãnhớ:

Ôhay,tôilạinhớthurồi...

Mùathurớmmáurơitừngchút

Tronglábàngthuđỏngậptrời.

Đườngvềthutrướcxalămlắm,

Màkẻđivềchỉmộttôi!

Nếumột nỗi đau đớn như thếmà có thể cho là bày đặt thì ở đời nàykhôngcòngìtinđượcnữa.

Mộtlầnkhác,cũngnhớthu,ChếLanViênthan:

Chaoôi!Mongnhớ!Ôimongnhớ

Mộtcánhchimthulạccuốingàn.

Nỗimongnhớởđâyđãthànhthực,màcòntolớnlạlùng.Conngườinàyquả làngườicủa trờiđất,củabốnphương,không thể lấykích tấc thườngmàhòngđođược.

Ưamùathu,ghétmùaxuân,trongkhixuânđến,ngườimuốn:

Aiđâutrởlạimùathutrước

Nhặtlấychotôinhữnglávàng?

Vớicủahoatươimuôncánhrã

Vềđây,đemchắnnẻoxuânsang!

Ýmuốnngôngcuồng,ngộnghĩnh?Đãđành.Trongcáingộnghĩnh,cái

ngôngcuồngấytôicònthấymộtsứcmạnhphithường.Chắnmộtluồnggió,chắnmộtdòngsông,chắnnhữngđợtsónghunghăngngoàibiểncả,nhưngmà“chắnnẻoxuânsang”.Saongườitalạicóthểnghĩđượcnhưthế.

NgàyxưaTảnĐàchánnảnthan:

Đêmthubuồnlắm,chịHằngđi!

Trầngiớiemnaychánnữarồi!

CáichánnảnhiềnlànhcủangườiViệt.Nókhácxacáichánnảngaygắt,nãonùngcủaChếLanViên:

Trờihỡitrời!Hômnaytachánhết

NhữngsắcmàuhìnhảnhcủaTrầngian.

Cóphảimộtcáichánnảnmạnhmẽvàtolớndịthường!Ngườitachánđờingườitacầumộtmảnhvườnhayhơnmộtchútnữa,mộtkhoảnhnúiđểsốngriêng.ChếLanViêntrốnđờilạinghĩđếnmộtvìsao!

Hãychotôimộttinhcầugiálạnh,

Mộtvìsaotrơtrọicuốitrờixa!

Đểnơiấythángngàytôilẩntránh

Nhữngưuphiền,đaukhổvớibuồnlo[106]

.

Cáimạnhmẽ,cái tolớnấy,nhữngđauthươngvôlýmàdadiếtấy,cáithếgiớilạlùngvàrùngrợnấy,aicóngờởtrongtâmtrímộtcậubémườilămmười sáu tuổi.Cậubéấyđãkhiếnbaongườingạcnhiên.GiữađồngbằngvănhọcViệtNamởnửathếkỷhaimươi,nóđứngsữngnhưmộtcáithápChàm,chắcchắnvàlẻ loi,bímật.Chúngta,ngườiđồngbằng, thỉnhthoảng trèo lên đó - có người trèo đuối sứcmà trầm ngâm và xem gạchrụng, nghe tiếng rên rỉ củamaHời cũng hay, nhưng triềnmiên trong đókhôngnên.Riêngtôi,mỗilầnnấnnátrênấyquálâu,đầutôichoángváng:không còn biếtmình là người hay làma. Và tôi sung sướng biết bao lúcthoátgiấcmơdữdội, tôi trởxuống, thấychimvẫnkêu,người ta vẫnhát,cuộcđờivẫnbìnhdị,trờixavẫntrongxanh.

Octobre1941

THỜIOANHLIỆT[107]

Rồicảmộtthờixưatantácđổ.

Dấuoailinhhùngvĩthấygìđâu?

Thờigianchảy,đámòn,sôngnúilở,

Lòngtaluôncònmãivếtthươngđau!

Vẻrựcrỡđãtànbaonămtrước,

Baonămsaucòndộitiếngkêuthương,

Sầuhậncũtimtaaibiếtđược.

Ngườivuitươitamãimãicămhờn,

Tađãkhóc,tavẫncònphảikhóc

Cảthờixưachođếncảthờinay.

Ngàyphảitàn,ánhdươngrồiphảitắt,

Vỡtanđi,đếncảquảcầuđây.

Màthântaphảinàokhôngtiêudiệt

Ởtrầngianvàởtrímuônngười?

Trongnhữnglúccònxaxôicõichết,

Cứkhócđinhữngcảnhởchântrời.

Lệtanaymuônnămsaucònanủi

Linhhồntaởtậnđáymồsâu.

Ngườithuởkhácbiếtaicòntưởngtới[108]

Màthầmgieochonhữngđóahoasầu.

TASaoởđâumọclêntrongđáygiếng

Lạnhnhưhồnutôivạnyêuma?

Hồncủaaitrúẩnởđầuta?

Ýcủaaitràolêntrongđáyóc,

Đểbayđitheotiếngcườiđiệukhóc?

Biếtlàmsaogiữmãiđượctađây,

Thịtcứchìutheothúdụcchuacay!

Máucứchảytheonhịpcuồngkẻkhác!

MắttheodõiTinhhoabaomàusắc!

Đauđớnthaychođếncảlinhhồn

CứbaytìmChánNảnvớiUBuồn.

Đểđỉnhsọtrơvơtrànýthịt!

Màphảiđâuđãđếnngàytiêudiệt!

Aibảogiùm:TacócóTakhông?

(Điêutàn)

TRÊNĐƯỜNGVỀMộtngàybiếcthịthànhtarờibỏ

QuayvềxemnonnướcgiốngdânHời:

……………………

……………………

Đây,nhữngThápgầymònvìmongđợi,

NhữngđềnxưađổnátdướiThờigian,

Nhữngsôngvắnglêmìnhtrongbóngtối,

NhữngtượngChàmlởlóirỉrênthan.

Đây,nhữngcảnhngànsâucâylảngọn,

MuônMaHờisờsoạngdắtnhauđi;

Nhữngrừngthẳmbóngchiềulanhỗnđộn,

Lừnghươngđưa,rộnrãtiếngtừquy!

Đây,chiếnđịanơiđôibêngiaotrận,

Muôncôhồntửsĩhétgầmvang.

MáuChàmcuộnthángngàyniềmoánhận,

XươngChàmluônràorạtnỗicămhờn.

Đây,nhữngcảnhtháibìnhtrongChiêmquốc,

Nhữngcôthônvàngnhuộmnắngchiềutươi;

NhữngChiêmnữnhẹnhàngquaylạiấp,

Áohồngnâuphủphấtxõalờivui.

Đây,điệncáchuyhoàngtrongánhnắng,

Nhữngđềnđàituyệtmỹdướitrờixanh.

Đây,chiếnthuyềnnằmmơtrênsônglặng;

Bầyvoithiêngtrầmmặcdạobênthành.

Đây,trongánhngọclưulymờảo

VuaquanChiêmsayđắmthịtdangà,

NhữngChiêmnữ,mơmàngtrongtiếngsáo,

Cùngnhịpnhàng,uyểnchuyểnuốnmìnhhoa.

NhữngcảnhấytrênĐườngvềtađãgặp,

Thángngàyquaámảnhmãikhôngthôi.

Vàtừđấylòngtaluôntrànngập

NỗibuồnthươngnhớtiếcgiốngdânHòi.

(Điêutàn)

ĐÊMTÀNTacùngNàngnhìnnhaukhôngtiếngnói,

Sợlờithanlayđổcảđêmsâu,

Đôihơithởtìmnhautrongbóngtối,

ĐóilinhhồnchìmđắmbểuSầu.

“-Chiêmnươngđi,cườilênđiemhỡi!

Cholònganhquênmộtchútbuồnlo!

Nhìnchiemchântrờixavòivọi,

NhớchiemsầuhậnnướcChàmta?

Này,emtrôngmộtvìsaođangrụng;

Hãynghiêngmìnhmàtránhđi,ngheem!

Chắccólẽlinhhồntalayđộng

KhivộivàngtrởlạinướcnonChiêm”.

Lờichưadứt,bóngđêmđãvụtbiến!

Tìnhchưanồng,đãsắpphảiphôipha!

Trêntrầngianvừngôkiađãđến

Gỡhồnnàngrakhỏimảnhhồnta.

(Điêutàn)

HỒNTRÔICôemơi!Đàngxacâytỏabóng,

Saocôkhôngngồiđợigiấcmơnồng?

Đếnchiđây,chothâncôrungđộng

Lớphồntôiêmrảikhắptrờitrong?

Đừnghátnữa!Tiếngcôtrongtrẻoquá

Khiếnhồntôitêliệtkhóbaycao.

Này,imđi,nhìnxem,trongkẽlá.

Mộtmặttrờigiảdángmộtvìsao.

Ngoàixaxa,không,ngoàixaxanữa,

Thấykhôngcô,ánhnắngkéohồntôi?

Đếnnhữngchốnêmđềmnhưhơithở,

Nồngtươinhưsuốimáulúcbanmai.

Côbảo:Hồncóhaykhôngtrởlại

Mộtkhitrôivàogiữagiấcmơcuồng?

-Cô,côơi,hồntôitrởlại

Vớilòngđiên,ýchết,Vớitìnhthương.

(Đêmtàn)

THUChaoôi!Thuđãtớirồisao?

Thutrướcvừaquamớiđộnào!

Mớiđộnàođây,hoarạnvỡ,

Nắnghồngchoàngấpdãybàngcao.

Cũngmớiđộnàotronggiólộng,

Nếnlaubừngsángnúilauxanh,

Bướmvàngnhẹnhẹbayngangbóng

Nhữngkhómtrecaorũtrướcthành.

Thuđếnđây!Chừ,mớinóirăng?

Chừđây,buồngiậnbiếtsaongăn?

Tìmchonhữngcánhhoađangrụng,

Tôikiếmtronghoachútsắctàn!

Tìmchonhữngnétthơxanhcũ

Trongnhữngtờthơlávõvàng!

Ainỡtìmmôingườiquảphụ

Sắcmầuhầunhạtcảtìnhxuân?

Trờiơi!ChánNảnđươngvâyphủ

ÝtưởnghồntôigiữacõiTang!

(Đêmtàn)

XUÂNTôicóchờđâu,cóđợiđâu;

Đemchixuânlạigợithêmsầu?

-Vớitôitấtcảnhưvônghĩa,

Tấtcảkhôngngoàinghĩakhổđau!

Aiđâutrảlạimùathutrước

Nhặtlấychotôinhữnglávàng?

Vớicủahoatươi,muôncánhrã,

Vềđây,đemchắnnẻoxuânsang!

Aibiếthồntôisaymộngảo

Ýthugóplạicảntìnhxuân?

Cómộtngườinghèokhôngbiết

TếtManglìchiếcáođộthutàn!

Cóđứatrẻthơkhôngbiếtkhóc

Vôtìnhbỗngnóitiếngcườiran!

Chaoôi!Mongnhớ!Ôimongnhớ

Mộtcánhchimthulạccuốingàn.

(Đêmtàn)

NgoàiĐiêu tàn,ChếLanViêncòncóđăng ítnhiều thơởcácbáo,xintríchrađâymộtbàinhẹnhàngvàkínđáo,kháchẳncácbàikháccùngmộttácgiả.

TRƯAĐƠNGIẢNTrưaquanhvườn.Vàvõnggióanlành

Ngangphòngtrưa,ruhồnnhẹcâyxanh.

Trưaquanhgốc.Vàmộnghiềncủabóng

Bỗngruntheo...lá...runtheo...nhịpvõng.

Trưalêntrời.Vàxanhthẳm,bầutrời,

Bỗngmêly,nằmthấy,trắng,mâytrôi...

Trưa!Mộtíttrưa,lạcvàolăngtẩm

Nhậplàmhồnnhữngtượngxưauthảm.

Trưa,theotàu,bướcxuốngnhữngsânga

DựngbuồmlênxagửiđếnMuônXa.

Đầytrưahiệnhìnhtrongcăntrườngnhỏ

Đưataylênthoanhữnghàngkínhvỡ.

Trưagọikêu,nângngựcgiólêntrời:

Bênvútráitròn,lábỗngrunmôi,

*

Tiếngaica,buồntheosongcửasổ:

-“Nângkhônggiantrưađặtgiữalòngngười’'.

(Ngườimới)

BÍCHKHÊChínhtênlàLêQuangLương.Quêquán:ThuXà(QuảngNgãi).

Đãđăngthơ:Tiếngdân,Tiểuthuyếtthứnăm,Ngườimới,(kýLêMộngThuhoặcBíchKhê).

Đãxuấtbản:Tinhhuyết(1939)

TôiđãgặptrongTinhhuyếtnhữngcâuthơhayvàobựcnhất trongthơViệtNam:

Ô!Haybuồnvươngcâyngôđồng

Vàngrơi!Vàngrơi:Thumênhmông.

haymấycâunàytrongbài“Tranhlõathể”:

DángtầmxuânuốntrongtranhTốNữ,

Ôtiênnương!Nànglạingựnơinày?

Nàngởmô?Xiêmáobỏđâuđây?

Đếntriểnlãmcảtấmthânkiềudiễm.

Nànglàtuyếthaydanàngtuyếtđiểm?

Nànglàhươnghaynhansắclênhương?

Mắtngờichâurungánhsóngnghêthường;

Lệtíchlạisắptuônhàngđũangọc.

Đêmuhuyềnngủmơtrênmáitóc,

Vàichúttrăngsayđọngởlànmôi.

MấycâuấyđãđượcHànMặcTửphẩmbìnhbằngnhữnglờixứngđáng;“Thi sĩBíchKhê làngười cóđôimắt rấtmơ, rấtmộng, rấtảo,nhìn, vàothựctế”thisựthựcsẽthànhchiêmbao,nhìnvàochiêmbaolạithấyxôsangđịa hạt huyền diệu... Ở “Tranh lõa thế”, sự trần truồng dâm đãng đãnhườnglạichoývịnênthơcủahương,củanhạc,củatrăng,củatuyết.Quảnhiên là một sự không khen, thanh tao quá đến ngọt lịm cả người và cả

thơ[109]

.

Vừabướcvàođãthấyvàngngọcsángngờinhưthế,aikhôngtinđâylàbiệt thựmột nhà triệu phú.Huống chi chủ nhân còn nói: “Không, quý gì

nhữngvậtmọnấy!Khotàngcủatôichínhởtrongmấyphòngkia”[110]

.

Nhưng tôi chưa thể nói nhiều vềBíchKhê. Tôi đã đọc khôngbiếtmấy

chụclầnbàiDuyTân[111]

.Tôithấytrongđócónhữngcâuthậtđẹp.Nhưngtôikhôngdámchắcbàithơđãnóihếtcùngtôinhữngnỗiniềmriêngcủanó.Hìnhnhưvẫncòngìnữa...

Còn cácbài kháchoặc chưa xemhoặcmới đọc cóđôi ba lần.Mà thơBíchKhê,đọcđôibalầnthìcũngnhưchưađọc.

Novembre1941

DUYTÂNĐườngkiếntrúcnhịpnhàngtheođiệumới

Củalờithơlóngđẹp.Hạtchâutrong[112]

Hạtchâutrongngòinhỏgiọtvôlòng[113]

Trànâmhưởngnhưchiềuthusóngnắng

Trongvòmxanh.Màucướimàu,bìnhlặng,

Câyphươngphi:chiếusángngảsangmờ

Vìhìnhdungnhữngsắcmát,non,tơ,

Nhưmặttrờilọcquakhómliễu,một

Hoànghôn.Ôiđànmôi,chimbáutới:

Chữbiếnhìnhảnhmới,lúctrongngâm,

Chữđiêukhắc,tỉanghệthuậtsầucâm,

Đầythẩmmỹnhưmộtphothầntượng.

Lúctrongngâm,giữakhovàngmộngtưởng,

Múasongsongkhiêuvũdướiđêmhồng:

(Nhữngconcừutimtrẻmướtnhưlông

Mendathịtlênlànsalụamỏng,

Mỗiconcừubốclênmenhyvọng...)

ThơnhịpnhàngýnhịnhịptheoThơ.

Tôicắnvàotráibổvỏxanhmơ,

Tìmchấtquýthơmtinhmùikhoáilạc

Bằnghơimộng,tronghàmrăng,tảnmác

Mộng?

Thiêntài?

-Trênhỗnđộnkhỏathân

Đẹptỉmỉ,hỡiRungđộngtruyềnthần,

Ròngâmnhạccủalòngtraiấpmái,

Ngườihọadiệuvớithiênnhiên,ânái

Buồn,vàXanhtrời.(Tôitrôivớibờ

Êmbiếc-khócvớithu:lờiúangô

Vàng...Khicáchbiệt-giữahồnxâymộ-

Tìnhhômqua-dàihômnaythươngnhớ,

Imlặngnhìnbôngý,lặnglờlên

Nhữngsánghìnhthanhkhí...)Giữamênhmông.

Đườngnhiếpảnh,sắckhuamàu-Tiếngthở,

HỡiHộihọa,đếnmuônđờinứcnở.

TanhịpnhàngýnhịnhịptheoTa.

LởinốilờibốthílộcTinhhoa

CủaÂmđiệu,mơmàngrunbẩybẩy,

Mộthỗnđộnđẹpxôbồsaydậy

Bằngcảmtình,bằnghìnhảnh,yêuthương,

Vàmớimẻ-trênviệncổđôngphương!

(Aicónghesứctiềmtàngbímật?)

Thơlõathể!-Giainhântuầntrăngmật,

Nữthầnơi!Ta!Nôlệbênngười!

(Ngườimới)

XUÂNTƯỢNGTRƯNG[114]

HỡiLờicamanđại.

Điệunhạcthởhơirừng,

-Đêmnay,xuânđãlại

Thuầntúyvàtượngtrưng

-Nânglênnúmvúđồi

Sữatrăngnhinhỉgiọt;

Bayquacụmliễuphơi

Nhữngcườmtayđiểmhột

Sương.-Phấtphơlaulách,

Kheuốnmìnhgiainhân:

Đườngnonkhéođiêukhác

Nhữngdánghìnhkhỏathân:

Lụamâynẩyvàngchạm,

Tiangọcbénmàungân.

Chủxuânđươngtriểnlãm!

Lờicanhưhạctheo

Giólên.(Tìnhmúareo

Nhữngđiệuvàngchâubáu,

Đườngcóconchimbáu

Rỉacánhtrênngailòng)

Xòexòemàulôngcông,

Vườnthơmkhuasácmát:

Rồnguốnvóctùngcong!

Áobạchmaikhoátkhoát;

Môiđàochờkhoáilạc...

Hồntôinhưđỉnhhương

Bốclênmìnhthánhgiá!

Ýxuânmátđếnxương

Ngậmtuyếtphunlãchã!

(Ngườimới)

J.LEIBAChínhtênlàLêVănBái.Sinhnăm1912ởYênBái.Chánhquán:làngNamTrực,phủNamTrực

(NamĐịnh).HọctrườngBảohộHàNộiđếnnămthứbarồibỏđitheomộtbọngianghồmạivõtrótmộtnăm,SauvềquêhọcchữHán.Năm1935,đậuthánhchung,rồivàongạchthưkýtòasứBắcKỳ.Vìđaunặng,nênđượcphépnghỉdàihạn.

Đãviếtgiúp:Ngọbáo,Loa,Tinvăn,L’Annamnouveau.Tiểuthuyếtthứbảy,Íchhữu,Việtbáo,NamCường(kýThanhTùngTửvàsauJ.Leiba).

ThơđăngbáoLoavớimộttênkýchẳngViệtNamtínào,thếmàvừarađờiLeibaliềnđượcngườitathích.

NgườitathíchnhữngvầnthơcógiọngĐườngrõrệt,màlạinóiđượcnỗilòngriêngcủangười thờinay.Trongkhuônkhổxưa,cáihươngvịmớiấyrấtdễsayngười.ThơLeibarađời(1934)giữalúcainấyđềuthấymìnhnhưtrẻlại.Cácnhàthơđươngthời,ThếLữ,ĐôngHồ,TháiCan,kẻtrướcngườisau,đềutảbằngnhữngnétâuyếmnỗilòngcủangườithiếunữlúcmớibéntìnhyêu.Nhưngkhôngainóiđượcđầyđủnhưtácgiảbài“Nămqua”[115]nhữnggiaiđoạncủamộtcuộcyêuđươngnhómlêntừhồitóccònbỏxõa.ítainóiđượcnhưLeibanhữngvuibuồncủangườixuânnữ.Nhữngcâunhư:

Hoatặngvừatànbôngthượcdược,

Tìmchàngbỗngvắng,bóngchàngxa...

haylà:

Sầuđốigươngloan,bónglạngười,

Chàngkhônglạinữa,đẹpcùngai?

cóthểđểngangvớinhữngcâutuyệthaytrongthơcổ.

HồiấylàhồiđẹpnhấttrongđờithơLeiba,vềsauthơLeibakhôngđượchồnnhiênnhưthếnữa.Khôngrõnhữnggìđãđếntrongđờithinhân,nhưnglờithơnhưvướngtícặncủanhữngđêmphóngtúng.HìnhnhưLeibađãđaukhổnhiềulắm.Ngườitứctốilúcnghĩđếnnấmcỏđươngchờmình:

Vìbiếtphùsinhđờicóthế,

Thôngminh,tàibộ,thếgiachi!

Họcthành,danhđạt,chungquyhão:

Mắtnhắm,taybuông,giữđượcgì?

Thàchọnsinhvàonhàẩuphụ,

Cụccằn,mấtdạy,lạingusi.

Leibalàmộtngườibaogiờcũngcódángđiệuquýphái,ưacáikhôngkhíquýphái,tinởtàinăng,ởdòngdõimình,vàrấttựtrọng,cảtrongnhữnglúcbuông tuồng.Mộtngườinhư thếmànóinhững lờinhư thếhẳnphảichánnảnlắm.

Chán nản đưa người về tôn giáo. ThơLeiba hổi sau có bài đượmmùiPhật.MặcdầuchưađúnghẳnvớitinhthầnđạoPhật.Bài“Bếngiác”[116]chẳnghạncòncómộtgiọnglạnhlùng,chuachátchưaphảilàgiọngcủakẻđãdứthếttrầnduyên.ChođếncáibìnhtĩnhcủanàngKiềukhiởtrongamGiácDuyên lần thứhai,Leibacũngchưacó[117].Tuy thếngườigầnđạoPhậthơncácnhàthơbâygiờ.

ThơLeibađãthayđổitheomộthaiđiềuthayđổitrongtâmtríthanhniênkhoảngbảytámnămnay.Xemthơtacóthểthấykhitỏkhimờhìnhảnhcủathờiđại.

Octobre1931

NĂMQUAEmnhớnămemmớilênmười,

Tócembuôngxõachấmngangvai,

Ngâythơnàobiếtemxinhđẹp,

Cùngtrẻbênđườngđánh“chắt”chơi.

Anhđiquađóđứngnhìnem,

Emvứtsànhđivộiđứnglên,

Dắttaycườinóithinhauchạy,

Emvấpvàoanhngãxuốngthềm.

Meemchạylạibếemhôn,

Êmáiđeemsẽđánhđòn.

Emphảinhịnđaukhôngdámkhóc,

Vìemtrôngthấyvẻanhbuồn...

……………………………….

Emnhớnămemlênmườihai,

Mộtmìnhemlấytrộmgươngsoi.

Đườngngôiđươngkẻthìanhđến,

Anhđếnbênemmỉmmiệngcười.

Emthẹn,quănggươngchạyxuốngnhà

Nínhơianhgọicũngkhôngthưa.

Saumànhlấplóemnhìntrộm,

Emđợianhvềmớidámra...

……………………………..

Emnhớnămemlênmườilăm,

Cũngngàyđôngcuốisắpsangxuân.

Mừngxuânemthấytimhồihộp,

Nhìncáixuânsangkhácmỗilần.

Bamươi,emđứngngắthoađào:

Nghỉhọcanhvềquatrướcao,

Ngẩngmặtvừakhianhngóthấy,

Némhoaemvộichạyngayvào.

Mồnghai,anhlễTếtnhàem.

Emđứngnhìnanh,nấpbóngrèm,

Mườisáuxuânrồianhđãnhớn;

Tìmemrầurĩvẻanhnhìn.

Emthấytimemđậprộnràng,

Muốnralạingạicháytâmcan.

Mẹemrótnướcmờianhuống;

Anhtủi,emrầu,aikhổhơn?

Nămấyxuânemcómộtmình,

Aivuiemnhữngngẩnngơtình.

Nàyquântamcúcnămxưađó;

Nàolúcvuiđùa,emvớianh?

Mồngmột,vuixuânhaichúngta,

Emmườibatuổi,tínhcònthơ.

Emanhcòncãinhaunhưtrẻ,

Emdỗi,anhnhìn,dạngẩnngơ...

Xuânnayxuântrướccáchbaorồi?

Nhớbuổixuânnào,tiếcphútvui,

Emướcđôitacùngbélại:

Vuixuânlạiđượcđánhbàichơi!

Ngàynaynhớlạibuổivôtình,

Anhlặngyêuem,emnhớanh.

Rồinữaxuânqua,xuânlạilại

Biếtrằngsaucóvẹnbasinh?

………………………………

Hômquaemđếnmáiđônglân,

Côgáikhâuthêuvẻngạingần.

Tơlụabộnbềquầnáocưới,

Vộivàngchokháchkịpngàyxuân,

Duyênmìnhhờhữnghộduyênai,

Côgáiđônglândángngậmngùi

Ngánnỗinămnămđưachỉthắm,

Phòngkhôngmayáocướichongười!...

Anhơi!Anhmảibướccôngdanh,

Đểphụchonhaumộtmốitình.

Nhánhliễuvườnxuân,aiấychủ?

Chờaibiếtcókhỏitraocành?

Máđỏ,xuânemchỉcóthì,

Xuânqua,phónhẽđợianhvề,

Tươngtưlệnhỏphaimàuphấn,

Anhhỡi!Yêunhauháđợigì?

Danhlợinhưmâynổigiữagiời;

Hồngnhanphảigiốngmãitrênđời?

Đợianháogấmxuânsaulại,

Chỉsợnghiênggiànhhótquảmai!

(Loa)

MAIRỤNGNụhồngrảilối,liễutơphai,

Vườncũrêulan,cỏmọcdài.

Bêngốcmaigià,xuânvắngvẻ,

Âusầuthiếunữkhóchoamai...

Hoamaiđãtạ,lámaivàng,

Vàngúađầucành,ủbóngdương.

Lácđácmaigiàrơimặtđất:

Hoaxưathànhquả,quảnaytàn!

Quảtànhéorụng,gốccâykhô;

Thiếunữâusầutưởngmộngxưa.

Vạchcỏ,ngậmngùinghiênggiỏhốt;

Rạtràohoarụngcánhnhưmưa.

Giỏchưađầyquả,lệchansầu,

Vứtgiỏbênmình,kéoáolau.

Gióđuổihoatànbayxớnxác.

Máhồngsầuủ,ủlànthâu...

...“Nămxưaemởchốnphòngkhuê.

Yêu,nhớ,ngâythơđãbiếtgì

Mainở,maitàn,mailạirụng,

Tườngđôngxuânsắcmặcđivề,

Tườngđông,xuânấygặptìnhlang,

Chàngnhủcùngemnỗinhớthương.

Ngơngẩnemvề,sầuchăngmối:

Ngâythơemmớibiếtyêuchàng.

Yêuchàng,emcốchuốthìnhdung

Tôcặpmôison,điểmmáhồng,

Emthấyxuânnayhoanởđẹp,

CảmtìnhThanhđế,tạđôngphong.

Vườntinhhoaánhcánhsongsa,

Rẽliễucùngchàngdựabónghoa.

Hoatặngvừatànbôngthượcdược,

Tìmchàngbỗngvắng,bóngchàngxa...

Xuântàn,hạcỗi,cảnhthusầu,

Mờmịthơiđôngámngọnlau,

Xuântớicànhđàohoalạinở,

Mongchàngmỏimắt,thấychàngđâu?

Gióxuânlạithổichốnvườnxưa,

Lệđẫmkhănlà,dạngẩnngơ.

Hoacỏthươngngười,xuânủbóng;

Đâungàyxuânthắmbuổingâythơ?

Sầuđốigươngloan,bónglạngười,

Chàngkhônglạinữa,đẹpcùngai?

Bơphờtócrối,vànhkhănlệch,

Ủrũhoagầy,máđỏphai.

Phấnmốc,hươngbay,chiếulệchgiường.

Songthưa,giónémcánhhoatàn.

Baxuânnhữngbiếngthămvườncũ,

Trướccửarêudày,lớpcỏlan.

*

Phòngkhôngchỉtưởngcảnhxuântình,

Nhánhliễuphaitơrụngtrướcmành.

Chợtnghĩvườnxuân,xuânsắphết,

Gượngvui,khoácáodạohoađình.

Xuânhết,đàophai,lýrụngrồi,

Hoađìnhtịchmịchvẻxuânphai.

Tơibờiongbướmbayquangõ,

Nhữngtưởngmàuxuânởxómngoài.

Xuânbuồnnhưnhắccảnhxuânvui,

Gióthổilaycành,rụngquảmai.

Thươngdấuxuântàn,nghiênggiỏhốt.

Thươngxuân,xuânhối,cóthươngngười

Lệchanmáphấn,ủmàyngài,

Thấmthoátmàuxuâncóthếthôi,

Cảnhcũngnhưngười,chungmốihận:

Chàngkhônglạinữa,đẹpcùngai?

……………………………

Nụhồngrảilối,liễutơphai,

Vườncũrêulan,cỏmọcdài.

Bêngốcmaigià,xuânvắngvẻ,

Âusầuthiếunữkhóchoamai...

(Loa)

HOABẠCMỆNHThángba,hoabạcmệnh

Tàntrướcmọicànhxuân

(Dịchthơcổ)

Ngườiđẹpvẫnthườnghaychếtyểu;

Thinhânđầubạcsớmhơnai.

Baxuân,muônthắmthêucànhbiếc,

Bạcmệnhhoakiađãrụngrồi!

Héotrướctrămhoa,hoabạcmệnh,

Đangxuân,đểkhỏithấyxuântàn.

Chúaxuânvíbiếttinhhoathế,

Xinkiếpsauđừngnởthếgian.

HồnkếtgióhươngtrờiNhượcthủy,

CánhviềnmâythắmđộngThiênthai,

Hóathànhnhữnggiọtmưathơmấy,

Tướinởtrămhoađãhéorồi!

(Namcường,tậpmới)

BẾNGIÁCPhuthêđãnhiềuduyênnghiệpquá!

LệlòngmongcạnchốnamKhông.

Cửathiềnmộtđóngduyêntrầnđứt,

Quênhếtngườiquenchốnbụihồng.

(Namcường,tậpmới)

THÁICANSinhngày22Octobre1910ởVănLâm,phủĐứcThọ(HàTĩnh).

Họctrườngphủ,trườngVinh,trườngBảohộ,trườngThuốcHàNội.Tốtnghiệpykhoabácsĩnăm1940,hiệnởnhàhọcchữHánvàlàmthơchữHán.

ThơTháiCanphầnnhiềuđãđăngởPhonghóa,Tiểuthuyếtthứbẩy,Hanoibáo,Vănhọctạpchí1935.Nhữngbàithơđầu(kýTh.C)đãintrongquyểnNhữngnétđanthanh,NgânSơnTùngthư,Huế,xuấtbảnnăm1934.

TôiđãcốđọcđiđọclạithơTháiCanđểmongtìmlạicáisaysưangàytrước.Nhưnglòngtôicứdửngdưng.SaobâygiờtôithấythơTháiCansáoquámànhữngthiếunữtrongthơTháiCanthìhầuhếtẻolảđếnkhóchịu.Nhấtlànhữngnụcười.Nhữngnụcườisaomàvôduyên,màtrơtrẽnthế!

ThơTháiCanvẫnnhư trước.Dễ lòng tôiđãkhácxưa?Mộtngười thơcũngnhưmộtngườitình,yêuđórồibỏđósaochođành.Maythaytôivẫncóthểthíchđượcnămbảybài.Kểnhữngbàiđóđềuphỏngtheolốithơxưa.Chữdùngcũngxưa.Nhưngcócáigìbảotarằngởđâycómộtngườikhóccườithật,ởđâykhôngcòncáithóikhócgượngcườivờnóvẫnlưuhànhtrênsânkhấutuồngcổvàtrênthiđànViệtNamkhoảngvàimươinămtrước.

Khócbạn,NguyễnKhuyếnviết:

Rượungonkhôngcóbạnhiền,

Khôngmua,khôngphảikhôngtiềnkhôngmua.

Câuthơnghĩ,đắnđokhôngviết:

Viếtđưaai,aibiếtmàđưa.

Giườngkiatreonhữnghữnghờ,

Đànkiagảynhữngngẩnngơtiếngđàn.

Tôitưởngđótoànlàchuyệnbịa.NguyễnKhuyếnhẳnkhôngtreogiườngđểchờngườibạnhọDươngđãđành.Cảcáichuyệnthơrượucũngbịanốt.

Ba năm không gặp nhau[118]

chắc Nguyễn Khuyến vẫn thơ rượu nhưthường,thơrượunàocầnphảicóDươngKhuê.Nhưngchuyệnkhôngthựcmàtìnhthực,chuyệnmượnngườixưa,màtìnhlàtìnhNguyễnKhuyến.

TháiCancũngmượnnhữngchữsẵncủangườixưanhưngngườiđãgửiđượcnỗiVongmìnhtrongđó.Khitađọcnhữngcâu:

VóngựatrậptrùnglênảiBắc;

Tuyếtsươnglạnhlẽogiárâumày!

Gươmthiênglấplánhbênlưngnhẹ,

Ngựahívanglừngtrậngiómay.

ta thấy trongnhữngcâu thơnày,cũngnhư trong lờingâmcủaNguyễnKhuyến,mối cảmcủa thi nhânđãphát lộ rabằngnhữngâm thanh,bằngmộtlốinhịpnhàngriêng.

ThơTháiCannhạcđiệukhôngcónhiềulốivàcũngchỉnằmtrongkhuônkhổthơthấtngôn,nhưngtrongnhữngcâuhay,baogiờcũngthấmthía.Mộtngườikỹnữ,lúccanhkhuyasaulúckháchlàngchơiđãravề,mộtmìnhngồinhìnphíaquênhàvàthan:

Biếtdầumàgửilòngthươngnhớ,

Màbiếtcùngaigửinhớthương.

Mộtthiếuniêngọibạntìnhtrongmộngtương:

Thuliễuemơi,cóbiếtkhông?

Nhữnglàngàynhớlạiđêmmong.

Thunàynhữngtưởngcùngemgặp,

Dướinguyệtđôitangỏchútlòng.

Còngìsáohơnnhữngcâuấy.Nhưngcónhữnglúctabuồnvàmỏikhôngmuốntìmtòigì:tabuôngxuôitay,tabuôngxuôilòngchotrôitheonhữnglời, dầu sáo, dầu cũ,miễn là âmđiệu khi lên khi xuống cùngănnhịp vớilòngta.NhữnglúcđóngâmthơTháiCanthìtuyệt.

ChođếnnhữngbứctranhthỉnhthoảngtagặptrongthơTháiCancũngkhôngphảilànhữngbứctranhtôbằngnét,bằngmàu,màchínhlàhọabằngnhạcđiệu:

Mỹnhânlữngthữngxemhoarụng,

Trâmngọcquêncàitócbỏlơi.

Sươngtỏabênmìnhnhưkhóinhẹ;

Xiêmythathướtmáihiênngoài.

Hãyđọcđiđọclạibốncâunày.Cóphảilờithơyểuđiệuvàmềmmạinhưmộtngườiđẹp?

Những lúc thi nhân tim được âm điệu thích hợp để diễn đạt nỗi lòngmình,tathấyngườikhoankhoáinhưđượcgiảithoát.Nếukhông,ngườirachiều uất ức, khó chịu. Người phân vân trước những ham muốn, nhữngmộngtưởngnhiềukhitráingượcnhau.TâmhồnTháiCanrấtphứctạp.Tuyvẫnthườngmơtưởngcáicảnhthanhgươmyênngựa,songnhácthấybóngkhănsanáomàuthờinay,ngườicũngkhôngmuốnhữnghờqua.Ngườithựclòng thươngnhữnggáigianghồ,người thống tráchxãhộiđãdẫnhọvàođườngtrụylạc,songnhữngyếndiêncócanhiđiểmvui,tấtcảcáihàohoa,cáiêmdịucủacuộcđờiphúquýngườicũngkhôngnỡtừ.Ngườimuốngâymộtsựnghiệp,ngườikhôngmuốnsốngvô ích,songngười lại thấy làmgìcũngvôích,ngườighéthữuhạnvàkhaokhátvôcùng.

Bấynhiêuđiềutráingượcchỉcóthểđưangườitađếnchánnản.TahãyngheTháiCankhuyênngườicanhivừatựsátmàkhôngchết:

Đứngdậyemơi!Sốngcõiđời,

Đờidầukhổnhụcđếnmườimươi,

Emnênđiểmphấntôsonlại,

Ngạovớinhângianmộtnụcười.

Tronghaingười,thinhânvàkỹnữ,dễđãbiếtaichánhơnai?Chođếnáiânthinhâncũngkhôngthiếtnữa:

Thôi!Thếlònganhmãnnguyệnrồi

Vìtìnhlàmộngđómàthôi,

Lòngemmộtphútyêuanhđó

Cũngthếyêuanhsuốtmộtđời.

TháiCannóimãnnguyệnmàlạiđauđớnhơnnhữnglờioánhậncủamộtthinhânkhác,LanSơn:

Mộtphútlòngemmơbạnmới

Yêuanhsaunữacũngbằngkhông.

Août1941

CẢNHĐÓ,NGƯỜIĐÂU?Gặpemthơthẩnbênvườnhạnh,

Hỏimãimàemchẳngtrảlời,

Từđóbắcnamngườimộtngả;

Bênvườnhoahạnhbónggiăngsoi.

(Nhữngnétđanthanh)

CHIỂUTHUHoahồngrũcánhbayđầyđất;

Trĩunặngsươngthumấykhómlan.

Mỹnhânlữngthữngxemhoarụng

TangỡHằngNganáuQuảngHàn.

Mỹnhânlữngthữngthămhoarụng,

Trâmngọcquêncàitócbỏlơi.

Sươngtỏabênmìnhnhưkhóinhẹ;

Xiêmythathướtmáihiênngoài.

Tađứngbênhiênkiếmýthơ;

Mỹnhânvôýbướcđiqua.

Cánhhồngquyếnluyếntrênchânngọc

Nhưmuốncùngaisốngphútthừa.

Chẳngđượcnhưhoavướnggótnàng,

Cõilòngmanmácgiánhưsương!

Tavềnhặtlấyhoathurụng

Đặnggiữbênlòngnỗinhớthương.

(Phonghóa)

TRÔNGCHỒNGKhuêtrungthiếuphụbấttrisầu

Xuânnhậtnhưngtrangthượngthuýlâu.

Hốtkiếnmạchđầudươngliễusắc

Hốigiaophutếmịchphonghầu.

VƯƠNGXƯƠNGLINH

ChinhphuruổingựalênmiềnBắc.

Tiếngđịchbênthànhthổivéovon.

Mâybạclưngtrờibaylữngthững;

Chimtrờitantácbónghoànghôn.

VóngựatrậptrùnglênảiBắc.

Tuyếtsươnglạnhlẽogiárâumày!

Gươmthiênglấplánhbênlưngnhẹ,

Ngựahívanglừngtrậngiómay.

Đứngtựabênthànhxiêmáolệch,

KìaaitrôngngóngảiPhiênngoài,

Bóngcờphấtphớixaxa,lạt..

Tìnhcũxinnguyềnchẳnglạtphai...

Mangấnphonghầukhitrởlại,

Rõràngchinhphụnétcườitươi.

(Phonghóa)

ANHBIẾTEMĐI...[119]Anhbiếtemđichẳngtrởvề,

Dặmngànliễukhuấtvớisươngche.

Emđừngquaylạinhìnanhnữa:

Anhbiếtemđichẳngtrởvề.

Emnhớlàmchitiếngáiân.

Đànxưađãlỡkhúcdươngcầm.

Dâyloanchẳngđượmtìnhâuyếm,

Emnhớlàmchitiếngáiân.

Bêngốcthônggiàtalỡghi

Tìnhtaâuyếmlúcxuânthì.

Emnênxóadấuthềnonnước

Bêngốcthônggiàtalỡghi.

Chẳngphảivìanh,chẳngtạiem:

Hoathutàntạrụngbênthềm.

Áitìnhsớmnởchiềuphairụng:

Chẳngphảivìanhchẳngtạiem.

Bểcạn,saomờ,núicũngtan,

Tìnhkiasaogiữđượcmuônvàn...

Emđừngnêngiậntìnhphailạt:

Bểcạn,saomờ,núicũngtan.

Anhbiếtemđichẳngtrởvề

Dặmngànliễukhuấtvớisươngche.

Emđừngquaylạinhìnanhnữa;

Anhbiếtemđichẳngtrởvề.

CẢNHĐOẠNTRƯỜNGEmchỉnóirằng:“Đờiembuồn”.

Rồiemnứcnởlệsầutuôn.

(Tâmsựmộtcôgáinhảy)

Anhnhớnămxưatrongyếndiên

Họpmặtbakỳ,trămsinhviên.

Rótchénrượunồngcùngvuichơi

Trướckhichiatayngườimỗinơi.

Điểmvuiyếntiệcbọncanhi

Babảymaikiađươngvừathì.

Hoakhôihômấylàemđó,

Liếcmắtđưatìnhđácũngmê.

Hômnaynứcnởsầuảmđạm

Kểlạiđờiemnghethêthảm:

Khôngquê,khôngquán,khôngmẹcha,

Nhưcánhbèotrôikhôngchỗbám.

Emphảidấnthânvàohồnglâu

Luỵtừnôbộcđếncônghầu.

Rồilạigiạttrôitrườngkhiêuvũ

Hếtlòngchiềukháchlạichiềuchủ.

Liễubồsứcvócđượcbaonhiêu

Dạngiódàysươngthựcđếnđiều.

Maythayemgặpkháchphiêulưu

Cảmthấytìnhemthảmđạmnhiều,

Nhặtcánhhoatànrơidướiđất

Chungtìnhtrongmộtmốithươngyêu.

Kháchnhớquêxatrởgótvề,

Đêmtrườngnhớkháchdạđêmê,

Cảmthấyđờiembuồnlạnh,tẻ,

Ngoàiđườngsươnglạnhbướcrađi.

Rađigiólạnhtạtngangmình,

Nghĩđếnđờiem,emkhiếpkinh,

Kinhkhiếpvìđờinhưvựcthẳm

Xuiemtruỵlạc,hỡitrờixanh!

Nếucũngnhưaicómẹcha,

Buồngxuânrủgấmvớiphonglà,

Thờiemngàythángcùngvuisướng

Hớnhởnôđùavớicỏhoa.

Rồingàyđàolýnởnhànhbông,

Emcũngnhưaiđượctấmchồng

Quyềncảchứccaotrongxãhội

Êmđềmchiangọtsẻbùichung.

Thanôi!Emcóđượcnhưngười:

Hoatạlìacànhtrướcgiórơi

Lănlóccátlầmhoencánhngọc

Đemthânlàmthúvạnmuônngười.

*

Lữngthữngemđibênvệđường,

Âmthầmbuồnbã;giócùngsương

Ướtcảáoxiêm,emchẳngbiết...

Lòngemmangnặngdấuđauthương.

Chánnảnquayđầuemlạinhìn

Cuộcđờiquákhứtựađêmđen.

Tươnglaibướctớichânchồnmỏi,

Mộtbướcđaulòng,mộtbướcthêm!

Lầucác,kìaaivợvớichồng

Êmđềmtronggiấcphụngloanchung.

Riêngemlữngthữngbênhèvắng

Khócmãi,mắtemúađỏhồng.

Ôithôi!Emquyếtchỉquyênsinh,

Quyếtbỏtrầngian,bỏáitình.

Trongmộtgianbuồngthuêbuổitối

Đaulòng,emuốngthuốcquyênsinh.

Khinhthay!Nhữnggáitiếngconnhà

Vìtínhbuôngtuồngphảitruỵsa

Vàochỗbùnlầynghềkỹnữ;

Nhưngem...nàophảimuốngiănghoa.

Giờiđấtnày!Hãychứngminh:

Vìchưngxãhộiquábấtbình.

Thânemthậtđãbùnthanlấm

Lòngtuyết,emcòngiữtiếttrinh.

Mangtấmlòngđauxuốngsuốivàng

Aingườinhânthếchạnhlòngthương?

Aingườibiếtđượcemđaukhổ?

Đêmlạnh...thanôi!Cảnhđoạntrường.

Cõiđờidầntối,giấcâmthầm

Hìnhảnhngànxưacũngxóadần,

Saurốtcảmnghenhưmẹẵm

Vàlờiânáikháchxaxăm.

Sángsớmngườitavàobuồngngủ,

Thấtđảmkinhhồnnhiềularú.

Vộivàngđưaemđếnnhàthương,

Đểemlạnhlẽonằmtrêngiường.

Hồilâuthuốcthangemtỉnhdậy

Mởmắt,lạlùng,nhìnthếgian:

Bấtgiáchaihànglệemtràn.

Chungquanhem,nhữngngườisănsóc

Gạnghẽdòlahếtcỗigốc

Emchỉnóirằng:“Đờiembuồn”,

Rồiemnứcnởlệsầutuôn.

*

-Anhcũngnhưem,cháncõiđời,

Nhưngmàquảquyếtsốngmàchơi.

Đờicàngbạcbẽocùngmìnhlắm

Mìnhcũngyênvui,cũngnóicười!

Cườiđờibạcbẽokhinhthếgian

Chobiếtrằngtachẳngphảihèn

Tasốngvìchưngtaquảquyết

Đạpbằngmuônvạnnỗigiannan.

Đứngdậyemơi!Sốngcõiđời,

Đờidầukhổnhụcđếnmườimươi,

Emnênđiểmphấntôsonlại,

Ngạovớinhângianmộtnụcười.

Ngàymaiởmãichốnchântrời

Trongcảnhgiađìnhấmápvui

Mộtphúttrầmngâmanhsẽkhấn

Choemtrởlạiđượctươicười.

(Hanoibáo)

VÂNĐÀI

Vợmộtôngchủsựvôtuyếndiện.Sinhngày29Janvier1908.QuêquánởHàNội.

Đãđăngthơ:Phụnữtânvăn,Phonghóa,Ngàynay,Tinhhoa,Đànbà.

ChọnthơVânĐàitôiphânvânquá.Bàinàocũngđược.Khôngcógìsâusắc.VânĐài chỉ làmột người chơi thơ.Nhưng lời thơ bao giờ cũng nhẹnhàngêmái.ÍtkhitiếngNamcóvịngọtngàonhưthế.ẤycũngvìVânĐàichỉưanóinhữnggìrấtmongmanh,rấtbìnhyên.

Nhữngcâuxônxaonhấtnhư:

Gióxuânđâubiếtcholòngthiếp

Ômấpbênmìnhthiếpmãichi?

thìlạilànhữngcâuphỏngtheothơĐường.AingờthơĐườngcòncóthểgửivềchothơViệtthờinaychúthươngsắcdục.

Octobre1944

TIẾNGĐÊM

Vườntrăngthathướtcànhinbóng,

Từnggiọttàutiêuđiểmtiếngsương.

Cỏnépchâncây,cànhrũlá

Vàitiagiónhẹrỡnhoatường.

Songthưatừngmảnhsángtrăngqua,

Thứcgiấctôithầmlénbướcra,

Rónrénlướtđinhưgióthoảng

Sợlàmkinhđộnggiấcmơhoa.

Bêngốctôinghecónhữnglời

Rùrìtrongđámlákhôrơi,

Tưởnghồnthuthảotrongkhuyavắng

Rủrỉcùnghoanóichuyệnđời.

Lạithoảngtìnhhươngởcácbông

Bayralanđượmkhắpkhôngtrung;

Trongcơnngâyngấtsaysưaấy

Chợtđộngcànhcâytiếnglárung.

Tiếnggiólùaquathứcmộngchim

Phátanhươngkhóigiấcêmđềm

Lạithèmtiếngkhánhchùaxathẳm

Quenđếnbuồngtôilúcnửađêm.

(Đànbà)

ĐỖHUYNHIỆMSinhngày16mars1915ởNamĐịnh.ChínhgốcngườiPhúYên,họHồsauđổirahọĐỗ.Học

trườngNamĐịnhđếnđậuthànhchung,tênHàNộihọcđếnđậutútài.HiệnlàmsởTrướcbạHàNội.ViếtbáothườngkýĐỗPhủ,ThiếuLăng.

Đãxuấtbản:Khúclytao(1931),Thiêndiễmtuyệt(1936).

ĐỗHuyNhiệmkể:

Lắmkhiđứngtựabêncây,

Thẫnthờđôimắtđắmsaynhìntrời,

Nhưngđếnlúccấtlờiđểgọi

Thìnàngnhưlànkhóithoảngtan.

Mặctôiđứngsữngmơmàng,

Mộtmìnhvớimộtchiếcđànchùngdây.

NàngđâylàNàngThơvàcâunàylàmộtcâutâmsự.QuảĐỗHuyNhiệmđãômmộtmốitìnhlãngmạnđitheodõiNàngThơluôntrongbảytámnămtrời từKhúc ly taođếnThiêndiễm tuyệt, từPhụnữ thờiđàmhồiÔ.PhanKhôichủtrươngđếnTânthiếuniên,Tiếnhóa,Vănhọctạpchí1935,HàNộibáo,Tiểuthuyếtthứnăm,Tràophúng,Đôngthanh,ĐôngÁ,Tinmới...hầukhắp trên các báo chí Bắc Nam. Nàng thơ có lẽ không nỡ phụ người cócông.MộtđôilầnNàngđãgặpconngườitìnhcờtrởnênngườihọĐỗvàcố

ýmạodanhĐỗPhủ,ThiếuLăng[120]

cáccuộcgặpgỡấyđềughilạibằngnhữngvầnthơphảngphấtgiọngĐườngvớimộtchútxônxaomới.

Octobre1941

ĐÌUHIUCơngióđìuhiulướtmặthổ,

Thổirơixuốngnướcchiếchoakhô.

Giậtmình,lànnướccaumàygiận,

Tancảvừngtrăngtỏalữnglờ.

(Hanoibáo)

HOATỦIVườnxuân,nắngmới,maiđươngđẹp.

Emlạnhlùngqua,chẳngđoáihoài.

Emhỡi!Vôtrihoabiếttủi:

Đầmđìachâulệhạtsươngmai.

(Thiêndiễmtuyệt)

SAYBuồnởđâutheotốixuốngrồi,

Đãtrànuámcảhồntôi

Đangngồisaykhướtbênaovắng

Thathẩnnhớngườikhôngnhớtôi.

Viếtvộimấydòngkẻoýtan

Đangkhihồnởchốnmơmàng

Đểmongânáivàigiâyphút

Giữalúcsaysaytưởngcạnhnàng.

Viếtđượcmấydòngrặtnhững:em

Thếrồikhoachénuốnghuyênthiên

Bởivìmaitỉnh,giờvuihết,

Nàngsẽquayvềởchốntiên.

Ngườiởtiêncungvốnlạnhlùng

Cóbaogiờbậnvớiyêumong.

Màtôiyêulắm,tôimonglắm,

Nàngcóbaogiờbiếtthếkhông?

Chảnhẽsuốtđờitrongmộngtưởng

Chỉsaymớidámngỏyêunàng!

Lòngơi!Gióđãvềbênấy

Cònđợibaogiờnhắnýsang?

*

Quađãsayrồi,naylạisay,

Rượuvơi,buồnvẫnlẩnđâuđây.

Nghiênghồtôirótchođầychén

Đểgiữngườiyêuhếttrọnngày.

Nàngchỉthămtôinhữnglúcbuồn,

Khihồđầyrượu,buổihoànghôn,

Lúchồnchuếnhchoángsaysayấy

Rồilạiquayvềtậncuốithôn.

Nàngvềthônnảothônnaoấy

Saunúinghiêngnghiêngđátrậptrùng

Nhữngbuổichiềuvàng,saunắnglạt,

Theochiềulạiđếnvớiyêumong.

Chiềunaynàngđếntronglyrượu

Tôiuốngvơivơihếtcảnàng.

Tôiuốngdặtdètừnghớpmột,

Sợmainàngbậnchẳngbuồnsang.

Trăngđãlêncao.Rượucạnrồi,

Cảnàngđãđẫmcảhồntôi.

Ngàymairượuhếtnghiênghồrỗng

Vétchúthươngcònépsátmôi.

(Tiểuthuyếtthứnăm)

LƯUKỲLINHChínhtênlàLưuTrọngLai,sinhnăm1907ởCaoLaohạ,huyệnBốTrạch(QuảngBình).Học

trườngĐồngHới,trườngQuốchọcHuế(đếnnămthứba).

Đãđăngthơ:Hanoibáo,Taođàn,Tiểuthuyếtthứbảy.

LưuKỳLinhlàanhruộtLưuTrọngLư.Nhưngthơemnhiềungườibiếtmàthơanhítaihay.KểcũngđángtiếcThơLưuKỳLinhtuymớinhưngđôibàicócáinhẹnhàng,cáikínđáo,cáividiệucủanhữngvần thơxưa.Nókhônghuyhoàng,lộnglẫy.Trongvườnthơnóchỉlànhữngbônghoamàunhạt,hươngthanh,elệnởtrongmộtgóctường.Nhưngaidámbảolànhữngbônghoakhôngquý?

Juillet1941

ĐỢICHỜĐêmxuânmộngchửavềthăm,

Cửalòngrộngmở,emnằmnghesương

Tỉtêgọigiólênđường

Nghetrăngâuyếmdỗhươngtrêncành.

Gàvôýgiụctàncanh,

Cửalòngvộikhépchotìnhngủthôi.

CÀNHHOATHUMUỘN[121]

Muộnmàngthunởmộtcànhhoa.

Cònmộtchiềunayhoavớita.

Muốntặngngườiyêukhôngnỡhái;

Bôngvàngnhưđãrụngnonxa...

CONBƯỚMTRẮNGBướmkiaaibiếtlàthisĩ

Kiếptrướcđatìnhlạihóathân.

L.K.L.

Vừnghồngphunánhhồngtươi,

Cảmộtvườnxuânloángnétcười.

Elệcánhtràsocánhhuệ,

Hươnglanthầmkínmỉahươngmai.

Nhữngloàihoamớibỗngxônxao

Conbướmlangthangđâu...lạcvào

Phơphấtdịudàngđôiquạttrắng,

Đucànhthấpchánnhúncànhcao.

NGUYỄNGIANGConnhàvănhàoNguyễnVănVinh.Trênbamươituổi.ĐãduhọcbênPháp,vềnướcchủtrương

ÂutâytưtưởngvàĐôngDươngtạpchí.

Họasĩhơnlàthisĩ.

Đãxuấtbản:Trờixanhthẳm(1935)

Kýgiả lạinghĩrằngnếu trongmộtbức tranh,cáiĐẹpchẳngphải làởriêngmộtvậtnào,màlàởcáchtađểcáivậtnàygầncáivậtkhácđểchocáihìnhnọvới cáihìnhkianócânđốinhau, thì trongvần thơcáiĐẹpcũngchẳngphảilàởmộtvậtriêngnào,mộtchữ,mộtcâunào,màlàởcáitoànthểcảbàithơ;ởcáicáchtìnhcảnhtươngđốivàhòahợpvớinhau”.CâunàyNguyễnGiang viết trong tựaTrời xanh thẳm (tr. 17-18).Tôi chép lạiđâyđểrõquanniệmcủaNguyễnGiangvềthica;làmthơlàtìmcáiĐẹpmàcáiĐẹplà“cáicáchtìnhcảnhtươngđốivàhòahợpvớinhau”.

Cóhiểuquanniệmđặcbiệt ấy, cái quanniệm từnghề vẽ chuyển sangnghềthơ,họamaymớihiểuđượcthơNguyễnGiang.Tôinóihọamayvìthúthật tôikhôngdámchắclàđãhiểu.Tôiquánặnglòngtrầntụcmàlối thơnày quá thuần túy chăng? Tôi không hiểu được những nhà thơ nghệ sĩchăng? Dẫu sao, xem thơ tôi muốn tìm những tâm hồn,Mà sau câu thơNguyễnGiangítkhitôithấycógì.Sựtươngđối,sựhòahợpcủanhữngtình,những cảnh trong thơ Nguyễn Giang tôi thấy tầm thường quá, không đủrungđộnglòngtôi.NgườitabảolốithơĐườngbaogiờcũngthế.NhưngtôiđãđọccủaLýBạch,củaĐỗPhủnhữngbàithơkhiếntôirungcảmbiếtbao!

Đãvậysao tôi lạinóiđến thơNguyễnGiang trongmộtquyểnsáchchỉnói đến những nhà thơ và những bài thơ tôi thích? Ấy là vì đọc NguyễnGiangtôibỗngkhôngdámhoàntoàntintôi.ẤycũngvìnhữngýnghĩthànhthựcvàngộngộgiãibàytrongbàitựadàiđầuquyểnTrờixanhthẳm.Vậyxintríchrađâybabàithơtôiđểýnhất(bàinàocâucuốicũnghay).Hoặcgiảbạnđọcsẽthấycógìchăng,ngõhầukhỏimaimộtmộtnhàthơcóchântàibiếtđâu!

Septembre1941

XUÂNVườnLuxembourg(Paris)

Gióxuânphơphấtthổitrongcành

Lớplớpbênđườngbóngláxanh

Câycỏcườitươihoamũmmĩm

Họcsinhqualạiáophongphanh

Chimnonngoàinắngbaychichít

Đànsáotrongcâyvẳngkhúctình

Bờsuốichờaichưathấylại

Nhìncôáođẹpbướcđinhanh

(Trờixanhthẳm)

CONĐƯỜNGNẮNGLaroutedesBaux

prèsStRémydeProvence

Xàoxạcđườngtrưavắngbóngngười

Bốnbềnắnghạphẳngbăngsoi

Lơthơdướinúihàngthôngcỗi

Trắngxóabêntrờitảngđávôi

Mộtbướcngạtngàotrămthứccỏ

Trướcsauthămthẳmmộtmàutrời

Dừngchânngắmcảnhbênbờđá

Kìacánhhoavàngtưởngnhớai

(Trờixanhthẳm)

MẸ

StCirqLapopie

Chiềuhômđànquạlượnbênsông

Chichítcànhcaotiếngnãonùng

Nonbiếcrừngthưathulạnhlẽo

Sôngchiềumộtdảitốimênhmông

Ngắmchimrộnrãtrămâuyếm

Nhớmẹngàyđêmmộttấmlòng

Xãhộicònmongkhirạngmặt

Màconthơthẩnđứngnhìntrông.

(Trờixanhthẳm)

QUÁCHTẤN

Sinhngày23tháng11nămKỷDậu(24janvier1910)ởlàngTrườngĐịnh,huyệnBìnhKhê(BìnhĐịnh).HiệnlàmphánsựtòasứNhaTrang.ÔngthânlàngườiTâyhọc,bàthânlàngườiHánhọc.BắtđầuhọcchữHán,năm11tuổimớihọcchữquốcngữ.HọctrườngQuyNhơn.Cóbằngthànhchung.

Đãxuấtbản:Mộttấmlòng(1939),Mùacổđiển(1941).

Đêmđãkhuya, tôingồimộtmỉnhxem thơQuáchTấn.Ngoài kiacó lẽtrăngsáng lắm.Nhưng trờivề thu,khí trời lạnh lạnh,cửasổbênbànviếtđóngkín.Ngọnnến trênbàn tỏaramộtbầuánhsángchỉđủsángchỗ tôingồi.Chungquanhtốicả.Tốivàim.Mộtthứimlặngdàyđặc.Trongấycómuônngànthứtiếngtakhôngnghe.

Lúcnàychínhlàlúcxemthơxưa.TôilắnglòngtôiđểđónmộtsứgiảđờiĐường,đờiTống.ĐờiĐườngcólẽđúnghơn.ĐờiĐườngmớicócáiâmuấy.ThơTốngdầu xemđược ít tôi nhớhìnhnhưquangđãng vàbình yên,khôngnhưthế.

Theogótnhàthơ,tôiđidầnvàomộtthếgiớihuyềndiệu,ởđâyngườitanóirấtkhẽ,bướcrấtêm.Nhữngtiếngkhócrộnràng,nhữnglờireovuivẻđềukiêng.Mộtsứcmạnhvôhình,rấtmềmmạinhưngrấtchắcchắnnặngđè

lênhếtthảy.Tìnhcảnhởđâykhôngcònlànhữngtìnhcảnhtavẫnthườngquen biết. Tình cảnh ở đây đã biến thànhmột thứ hươngmầu nhiệm.Nóquyện lấymình tavàchân ta tựnhiênbước theomộtđiệunhịpnhàngdìudặt.Takhôngthấygì,takhôngnghegì.Nhưngtabiếtthếgiớinàygiàusanglắm.Chốcchốcmộtcảnhrựcrỡvụthiệnratrướcmắttarồivụtbiếnđi:

TrờibếnPhongKiềusươngthấpthoáng,

ThusôngXíchBíchnguyệtmơmàng.

Bồnchồnthươngkẻnươngsongbạc,

Lạnhlẽosầuairụnggiếngvàng?

TacóthểlơđãngkhôngthấyrõsươngtrênbếnPhongKiều,trăngtrêndòngXíchBích.Khôngthấycảcáigiếngsầurụng.Nhưngsắcvàngkia!Cáisắcvàngtronggiâyphútchiếusángcảtrờithơ!

Rồitấtcảlạitrởlạitrongmờmờ.Hươngthiêngvẫnquấnquýtbênmìnhta, tađãxalắmnhữngvuibuồnlộnxộn,rộnrịpcủacuộcđời;nhưngsaothỉnhthoảnggiữaimlặngtanghenhưcótimaithổnthức.Đâylờithancủamộtngườimồcôi:

Cảnhcónúisôngnhiềuthúlạ,

Đờikhôngchamẹítkhivui.

Đâytiếngrênrỉmộtthiếuniênthấymìnhbơvơtrơtrọi:

Sầumongtheolệkhônrơilệ

Nhớgửivàothơnghĩtộithơ!

Tiếngkhócâmthầmcủaconngườidèdặt,kínđáoấy,nómớinãolònglàmsao!QuáchTấnđãtìmđượcnhữnglờithơrungcảmchúngtamộtcáchthấmthía.

Ngườiđãthoáthẳncáilốichơichữnóvẫnlàmônsởtrườngcủanhiềungườitronglàngthơcũ.

Octobre1941

ĐÀLẠTĐÊMSƯƠNGBóngtrănglónglánhmặthồim,

Thờikhắctheonhaulảirảichìm.

Đứngdựanonsaobờsuốingọc,

Hồnsaydịudịumộngêmêm.

Mộtluồngsươngbạcbỗngtừmô

Lẻncuốnvừngtrăngcuốnmặthồ,

Cuốncảnonsaobờsuốingọc:

Ngườilơlửngđứnggiữahưvô.

-Trờiđấttanrathànhthủytinh.-

Mộtbàntayngọcđẫmhươngtrinh

Âmthầmmơntrớnbênđôimá

Hơimátđêmêchạykhắpmình.

(Mộttấmlòng)

VỂTHĂMNHÀCẢMTÁCQuêngườidongruổibấynhiêulâu,

Vườncũvềthămcảnhdãidầu!

Trốngtrảibagiannhànhệnchoán,

Ngửanghiêngbốnmặtdậubìmleo!

Cộitùngbóngngảsươngrơilệ!

Ngõtrúcmâychecuốcdụcsầu![122]

Lẳnglặngbênthềmônchuyệncũ...

...Giựtmìnhngỡđếnchốnnàođâu?

(Mộttấmlòng)

ĐÊMTHUNGHEQUẠKÊU

TừÔyhạngrủrêsang,[123]

Bónglẫnđêmthâutiếngrộnràng...

TrờibếnPhongKiềusươngthấpthoáng,

ThusôngXíchBíchnguyệtmơmàng.

Bồnchồnthươngkẻnươngsongbạc.

Lạnhlẽosầuairụnggiếngvàng?

Tiếngdộilưngmâyđồngvọngmãi,

Tìnhhoangmanggợitứhoangmang...

(Mùacổđiển)

ĐÊMTÌNHGiấcthắmtìnhduyênnongốinước,

Mànsươngđểlọtánhsaobăng.

Hồnhoachợpmộngthơmhồngió;

Tócliễudừngthơđóntóctrăng.

Muônđiệutơlòngrunsẽsẽ,

Nửavờisóngnhạcgiợnlânglâng

Phònghươngthươngkẻngồinươngtriện

Tìnhgởimâyxalệngậpngừng.

(Mùacổđiển)

MỘNGTHẤYHÀNMẶCTỬƠiLệThanh!ƠiLệThanh!

Mộtgiấctrưanaylạigặpmình

Nhansắcchâuphamàuphúquý,

Tàihoabúttrổnéttinhanh.

Rượutrànthúcũsaysưachuyện,

Hươngtạtrờicaobátngáttình.

Tôikhóctôicườivangcảmộng...

Nhớthươngđưalạcgióquamành.

(Mùacổđiển)

TRƠTRỌITìnhcũnglơmàbạncũnglơ,

Baonhiêukhăngkhítbấyơhờ!

Sầumongtheolệkhônrơilệ,

Nhớgởivàothơnghĩtộithơ!

Mưagiócanhdàingănlốimộng,

Bèomâybếncũquyệnlòngtơ...

Hỏithămtintứcbaogiờlại

Conthướcquasonglạiỡmờ!

(Mùacổđiển)

CHIỀUXUÂNChimmangvềtổbónghoànghôn,

Vànglửnglơnonbiếcđọngcồn.

Cànhgióhươngxaohoatỉmuội,

Đồisươngsónglượncỏvươngtôn,

Khóimâyquanhquẩnhồichuôngvọng,

Trờibiểnnônnaotiếngđịchdồn.

Thưởngcảnhôngcâutìnhtựquá!

Thuyềnconchởnguyệtđếncôthôn.

(Mùacổđiển)

BÊNSÔNGGiórủcanhđingànliễukhóc,

Sôngđùalạnhtáibóngtrăngrun...

Thuyềnaitiếnghátbênkiavẳng?

Ghélạichonhaugởichútbuồn.

(Mùacổđiển)

TÌNHXƯATừbuổithuyềnđưakháchthuậndằm

Trôngchừngbếncũbiệtmùtăm...!

Cảmthươngchiếclábaytheogió

Riêngnhớtìnhxưaghéđếnthăm.

(Mùacổđiển)

PHANKHẮCKHOANSinhvàokhoảngJuin1916ởlàngYênLăng,huyệnYênThành(NghệAn).Mồcôimẹtừthuởbé.

Năm15tuổichabịmù.Họctrườnghuyện,trườngVinh.Cóbằngthànhchung.HiệndạytưởHuế.

Đãđăngthơ:Phonghóa(kýchàngChương),ThếgiớiMới(kýHồngChương)HàNộitânvăn,Tritân.

Hai năm trước tôi đã nói đến Xa xa, tập thơ đầu của Phan Khắc

Khoan[124]

.NhưngngoàitậpXaxa,PhanKhắcKhoancònlàmvôsốthơ.

Nhânhỏixem,tôiđãnhậnđượcmườimộttập[125]

kèmvớimộtláthưđạikháinói:“Đâychỉchừngmộtnửathiphẩmcủatôi,nhưngtôikhôngmuốnanh phảimệt vì thơ tôi hơn nữa''. Dầu thế, tôi đãmệt vì thơ PhanKhắcKhoannhiềulắm.Khôngphảiđâyđótôikhônglượmđượcnhữngvầnthơdễthương.Nhắclạimộtmốitìnhhờhững,PhanKhắcKhoancónhữngcâu:

Đãtróttươngphùngtrongmộtquán

Dẫutràôi,chuyệnnhạtcũnglàduyên.

Cókhilòngbângkhuâng,ngườimuốn:

Hạmốitìnhxưa:sươngvềgiótạt.

Nghiêngnghiênghồnchotrútnhẹchuacay.

Cókhithấylẻloi,ngườithan:

Thôvụngquá,sắmvaigìtrênsânkhấu?

Hồnđờncô,trôngngơngácchợđời!

……………………………………..

Ồ!Nhữnglúcbốnbêntườnghiuquạnh

Thờigiankhôngngừngthoátmộtlynào

Màtrongphònghồntôicứnaonao!

Bìnhyênlại,saomànonyếuthế?

Lòngmơkhátgìđâychăng?Cólẽ,

Kìamênhmangýlạtựđâuvề

Ngậphồntôinhưnướccảtrànđê,

Rồibútmựctựtìnhcùnggiấytrắng.

Còncóthểtìmđượcnhiềulờikhảáinhưthế,nhấtlàtrongnhữngbàitảsựthờơ,sựphảntrắctrongtìnhbạn.NhưngcáitínhdễdãicủaPhanKhắcKhoanthựcdễsợ!Ailạiđixelửahạngtưchậtkhôngmộtchỗđứng,từHuếraThanh,màlàmluônmộtthôinămbàithơdài!ChonênPhanKhắcKhoanthườngkhônghayđisâuvàohồnmìnhđểtìmthấynhữngđiềuriêngbiệt.

Đilại,tậpXaxavẫnlàtậpthơtrộihơncả.Hìnhnhưmộtcuộctìnhduyênkhôngtoạiđãvìtácgiảkhơinguồnthơ.Ngườitalắmkhicầnphảicómộtnỗithấtvọnglớnmớisángmắtmànhìnrõlòngmìnhvàtạovật.CólẽPhanKhắcKhoanđãnhờ thếmàcảmđượccáiphongvịđặcbiệtcủacảnh trờibiểnmiềnNam.CảtậpXaxađượmmộtnỗibuồnvôhạn,mộtnỗinhớkhôngnguôi.Tuychỉlànỗilòngriêngnhưnglờithơnhânđócócáibuồnbátngát,cáinhớnhungkhóhiểucủanhữngnơitrờinướcmênhmông.Ngườiđọcthơtưởngngheđiệubuồnđìuhiumuônnămvẫnthìthầmtrênbãibiển.

Nhữngbứctranhnhonhỏ,xinhxinh,thugọntrongbốncâubảychữ,đềubuồn lầy cái buồn kín đáo vàmanmác của thi nhân. Vì nói tình hay nóicảnh,ngườicũngchỉnóilòngmình,nóichomộtmìnhmìnhnghe.hìnhảnhngườiyêuluônluôntheodõingườitronglúcngườimuốnquên,muốnxa,đãđưangườivềcuộcđờibêntrongđầyýnhị.

Juillet1941

I

Nónngảsaulưngtrướcgióchiều,

Áohồngnôgiócũngbaytheo;

Taynângtàáo,tayvinnón,

Khitóchuyềntuônnhữngnétyêu.

II

Lárungnhưvẫyngườixatới

Viếngcảnhvườnimdướibóngmây;

Thìrathuđãvềđâyvới

Énliệngtừngkhônggiólắtlay.

III

Tiếngđâuchiêmchiếp?Trờiuám

Trongbóngnàođâuthấycánhchim?

Buồnchưa!Trênnướcchiềuđenxám

Bóngchiếcthuyềncon,đứnglặngim.

IV

Nướcchiềuđãcạn,sôngbàycát,

Nhưngchiếcđòngangvẫnđợichờ

Ngườithưa,kháchvắng...buồnmanmác,

Côláibuồntrôngdãynúimờ.

V

Aiđứngtrongbuồnmongmỏibạn

Trởvềvớinhữngkhúccahoan?

-Tổchimbỏvắngtrêncànhnhạn

Đãkểchongườinỗihợptan.

VI

Câyvươntrênnướcrủbơphờ,

Giónhẹvờnsươngthổivậtvờ;

Chiềuđuối,chiềutàn,chiềulặnglẽ;

Đòquasôngvắnglướtnhưmơ.

VII

Chỉthấycànhrungngọnlắtlay,

Xạcxàovangrộntiếngheomay.

Ngoàikiacólẽmôngmênhquá,

Giólạnhlenvàonúpdướicây.

VIII

Ngoàikiachânvẫntìmralối,

Saodướihàngkeobóngphủdày?

Hìnhnhưtấtcảđêmkhuyatối,

Tấtcảchuivàodướirặngcây.

IX

Buồmaithấpthoángngoàixamịt?

Tachẳngquenngườicũngngótheo...

Aingườichẳngbiếtbuồnlybiệt

Lúccánhbuồmgiươngainhổneo?

X

Tôivừarađóquêncầmsách,

Gióđãlònvàodởđếmtrang.

-Àmàtrongvắngtrongxacách

Cólẽbaonhiêunỗiphụphàng!

(Xaxa)

THÂMTÂM

ChínhtênlàNguyễnTuấnTrình.Sinh12mai1917ởHảiDương.HọcởHảiDương.

Hiệnviếtgiúp:Tiểuthuyếtthứbẩy,Truyềnba.

BàithơtríchdướiđâyrútởtậpThơThâmTâmchưaxuấtbản.

Thơthấtngôncủatabâygiờthựccókhácthơthốtngôncổphong.Nhưngtrongbàidướiđâylạithấysốnglạicáikhôngkhíriêngcủanhiềubàithơcổ.Điệuthơgấp.Lờithơgắt,Câuthơrắnrỏi,gânguốc.Khôngmềmmạiuyểnchuyểnnhưphầnnhiềuthơbâygiờ.Nhưngvẫnđượmchútbângkhuângkhóhiểucủathờiđại.

Novembre1941

TỐNGBIỆTHÀNHĐưangười,takhôngđưaquasông,

Saocótiếngsóngởtronglòng?

Bóngchiềukhôngthắm,khôngvàngvọt,

Saođầyhoànghôntrongmấttrong?

Đưangười,tachỉđưangườiấy

Mộtgiãgiađình,mộtdửngdưng...

-Lykhách!Lykhách!Conđườngnhỏ,

Chínhớnchưavềbàntaykhông,

Thìkhôngbaogiờnóitrởlại!

Banăm,mẹgiàcũngđừngmong.

*

Tabiếtngườibuồnchiềuhômtrước.

Bâygiờmùahạsennởnốt,

Mộtchị,haichịcũngnhưsen

Khuyênnốtemtraidònglệsót.

Tabiếtngườibuồnsánghômnay:

Giờichưamùathu,tươilắmthay,

Emnhỏngâythơđôimắtbiếc

Góitrònthươngtiếcchiếckhăntay...

Ngườiđi?Ừnhỉ,ngườiđithực!

Mẹthàcoinhưchiếclábay,

Chịthàcoinhưlàhạtbụi,

Emthàcoinhưhơirượusay.

(ThơThâmTâm.)

PHANTHANHPHƯỚCDòngdõiPhanThanhGiản.ChánhquánởNamKỳ.SinhởHuếnăm1916.HọcởQuảngTrị,

Faifo,Huế.Cóbằngthànhchung.HiệnlàmviệcNamtriều.

BàithơtríchsauđâyrúttrongtạpVươnghương,chưaxuấtbản.

PhanThanhPhướcnói:“Mộtbàithơcủatôixonglàtôitựthấycókémsútmộtíttrongsứckhỏecủatôi.Nhưvậytứcnhiêncómộtphầnsứckhỏetôiđãvàotrongthơtôi,tôitựhỏithếlàtrongthơtôicócảhồnlẫnxáccủa

tôichăng”[126]

.

AiđọchếttậpVươnghươngchắccũngcócảmgiácấy:trongthơPhanThanhPhướcquảcóhồnlẫnxácvàcáixácđãlàmtộicáihồn.Mộtbàithơhay,dầunhẹnhàngvuivẻ,dầusầunãothươngđau,baogiờcũnglàmộtsựgiải thoát.Giải thoátrakhỏicáiu tốicủaxác thịtđểsống trongcáisánglángcủalinhhồn.“Tựgiácnhigiáctha”,cáitônchỉnhàPhậtcũnglàtônchỉnhàthơ.PhanThanhPhướcítkhiđạtđượctônchỉấy.Tathấyngườikhổsở lắm, mỗi bước mỗi ngập ngừng, mỗi bước mỗi vấp vào xác thịt. TậpVươnghươngvớicáitênyêukiều,đãbàyramộtcuộchỗnchiếngaygo,đauđớngiữaxácvàhồn.

Kểcũngđángtiếc.MỗilầnPhanThanhPhướcthoátlyđượcrangoàicáivướngvíucủaxácthịt,ngườitỏracóbảnlĩnhlắm.Tôivẫnbiếtngườicótínhưalậpdị,nhưngdầusaocũnglàmộttâmhồnphongphú,hayhay.

Khi người yêu,mối tình của người luôn luôn thắcmắc.Người có ngồisuốtđêmnhìnngườiyêungủhaykhông,aibiếtđược.Nhưngngườiđãcónhữngcảmgiáccủamộtngườithứcđêmnhưthế:

Anhđãthứctrọnđêmkhôngbiếtnhọc

Ngồilặngyênchomắtngắmemsay;

Đờivắngxa,xahếtnhữngchuacay

Cònemđẹpmềmthơmvàngonngọt.

Songgầnnhaulâurồicũngcókhichán.Lúcbấygiờngườisẽsốnglạicáivuixưa:

Muốnsốngêmtagợiphútyêuđầu,

Anhbỡngỡsayemngườixalạ.

Thiết tưởng tavẫncó thểđểhyvọngvàonhững tácphẩmsaunàycủaPhanThanhPhước.

Octobre1941

ĐÊMTẦNTặngVươngXươngLinh

Canhtrắngsươngdẫnphiềnvề,

Buồnthaothứcđọngbốnbềnghiêmlâu;

Sânmêngậmbóngcâysầu:

Liễunghiêngtócrũtrướclầugióse.

Địchrầugiọngkéolêthê

-Thơaikhuyalạnhngảđềtươngtư?

-Nếnhaolệứatừtừ,

Ngẩnngơtựagốinàngnhưmấthồn.

(Vươnghương)

LƯUTRỌNGLƯ

Sinhnăm1912ởCaoLaohạ,huyệnBốTrạch(QuảngBình).HọctrườngQuốchọcHuếđếnnămthứba,raHàNộihọctưrồibỏđilàmbáo,làmsáchchođếnnay.ChủtrươngNgânSơntùngthư,Huế(1933-1934).

Đãviếtgiúp:Phụnữtânvăn,Phụnữthờiđàm,Tiếnhóa,Hanoibáo,Tânthiếuniên,Taođàn...

Đãxuấtbản:Tiếngthu(1939).

LưđangnằmtrêngiườngxemquyểnTiếngthubỗngngồidậycườito:

-Aha!Thếmàmấybữanicứtưởng...

-?

Haicâu:

Giậtmìnhtathấybồhôilạnh,

Mộngđẹpbênchănđãbiếnrồi.

mấybữanitôingâmluônmàcứtưởnglàcủaThếLữ...

ThìrahaicâuấycủaLư!

Ởđờinày, ítcóngười lơđãnghơn.Thisĩđờinayhọkhôn lắm,cókhiranh nữa.Và yêu thơ, thường ta chả nên biết người: thiệt thòi cho họ vàthiệt thòingaychomình.Nhưngyêu thơLưmàquenLưvôhại,vìđờiLưcũnglàmộtbàithơ.Nếuquảnhưngườitavẫnnói,thisĩlàmộtkẻngơngơngácngác,chânbướcchậpchữngtrênđườngđời,thìcólẽLưthisĩhơnaihết.Giámột ngày kia Lư có nhảy xuống sông ôm bóng trăngmà chết tacũngkhôngngạcnhiênmộttínào.

TrongthơLư,nếucótảchimkêuhoanở,tachớtin,haytahãytinrằngtiếngkêukiamàukiachỉcóởtrongmộng.Mộng!ĐómớilàquêhươngcủaLư.ThếgiớithựccủatavớibaonhiêuthanhsắchuyhoàngLưkhôngnghethấygìđâu.Sốngở thếkỷhaimươi,ngàyngàynệngótgiày trêncácconđườngHàNội,màngườicứmơmàngthấymìnhgòngựaởnhữngchốnxaxămnào.

Cảnhmộngcókhicũngcómàusắcnhưchiếccángđiềulữngthữngtrênsườnnúihayconnaivàngngơngác trongrừng thu.Nhưngthường tachỉthấynhữngcảnhrấtmơhồ,khôngcóởthờinaymàcùngkhôngcóởthời

nào.HãyđọcbàiThơsầurụng[127].Bóngngườicongáiquaytơtrongđóẩnsaumộtmànmâymờ.Tabiếtcónàngnhưngtakhôngthấynàngvàtavẫnchớnêntìmnànglàmchi...Cứđểlòngtrôitheocáiâmhưởngđặcbiệtcủabàithơ,ngânnga,dằngdặc,buồnbuồn,đềuđềunhưtiếngguồngxa...Saubàithơbátngátmộttrờiđấttakhônghiểu,thinhâncũngkhônghiểu.

Nhưngdầusaoconngườimơmộngấycũngđãrơixuốnggiữacõitrần,người đã sốngmột cuộc đời rất thực ở trần gian.Có điềumỗi khi kể lạinhữngchuyệnthựctrongđờimình,ngườiđểxenvàorấtnhiềuchuyệnmộng.Nhưng dầu chuyệnmộng, tình bao giờ cũng thực.Vàmối tình chan chứatrongbàithơbắttaphảibồihồi.

ĐặcsắccủaLưchínhởchỗnày.Từnhữngkỷniệmtươisángvềngườimẹ đã khuất, cho đến bao nhiêu buồn thương, bao nhiêu chán nản, baonhiêuđau khổ vì tình yêu, cả cái cảnhđời giá lạnh củađôi vợ chồng lúc“tìnhđãxếbóng”,cũngcáithúngâyngấtcủacuộcđời“gianghồ”,Lưđềukểchotanghemộtcáchrấtcảmđộng.

Một điều rõ ràng: đọc thơngười khác ta có thể tìm thấynhiềubài âmđiệutinhtếhơn,nhiềuhìnhảnhxinhđẹphơn,nhưngítcóbàicảmđộngnhư

thơLưấy,chỉvìLưthànhthựchơn.Hãyxem:tuychẳngphảilàngườicủagiađình,Lưđãkhôngngầnngạimànóiđếnvợđếncon,mộtđiềucác thinhântagầnđâyhìnhnhưkiênglắm.

TôibỗngnhớcâunóicủaPascal:“Tưởngkẻviếtlàmộtnhàvăn,khôngngờlạiđượcgặpmộtngười”.

TôibiếtcókẻtráchLưcẩuthả,lườibiếng,khôngbiếtchọnchữ,khôngchịukhógọtdũacâu thơ.NhưngLưcó làmthơđâu,Lưchỉđể lòngmìnhtràn lan trênmặtgiấy.Tìnhđãgửi trong lời thơ,Lưkhôngcònđoáihoàiđếnnữa,Lưvứtchỗnàymộtbài,chỗkhácmộtbài,vớicáiphóngkhoángcủa kẻ khinh hết thảy những cái gọi rằngquýở đời này. Sánh với nhữngngườiyêuthơLư,Lưlàngườithuộcthơmìnhítnhất.Âucũnglàmộtđiềubất lợi.Mộtđiềubất lợi nữa là trongkhi thơViệtNamđươngđi tìmmộtnghệthuậtmớilạ,nhữngtìnhcảmkhuấtkhúc,nhữnghìnhsắcphiềnphứccủathiênnhiên,thìLưchỉcómộtítkhúcđànbìnhdị,mộtítkhúcđànxưa,dầucóđổixoangđổiđiệucũngvẫnlànhữngkhúcđànxưa.

Nhưngngoàicáisởthíchnhấtthờicònnhữngsởthíchđờiđờikhôngthayđổi.

Baogiờcòncónhữngcặpvợchồngnhớtiếcbuổitânhônthìnhữngcâunhư:

Cònđâuánhtrăngvàng

Mơtrênlàntócrối?

…………………….

Đêmấyxuânvừasang

Emvừahaimươituổi.

vẫnkhiếnhọbângkhuâng.

Baogiờcònnhữngkẻsayđắmtìnhyêuvàđaukhổvìyêuthìnhữngcâuthơnhư:

Tamơtrongđờihaytrongmộng?

Vùngcúcbênngoàiđộngdướisương,

hay:

Đợiđếnluânhồisẽgặpnhau

Cùngemnhắclạichuyệnxưasau.

Chờanhdướigốcsimgiànhé!

Emháiđưaanhđóamộngđầu.

vẫntìmthấynhữngtiếngdộitronglòngngười.

Dầuchưalănlóc trongtrườngtình,đọcthơLưngười tacũngphảibồihồivìcảnhphongbangoàikia,nơithinhânđươngtrôinổi.Quakhungcửabài thơ;ngọngió lạnhngoàikhơiđưa tới,người ta sẽ thấyxaođộngchodầuđãkhépchặtnỗilòngđểsốngmộtcuộcđờiêmấm.

Saolạicóngườicóthểđọcnhữngcâunhưthếmàvẫndửngdưng[128].Họbảonhữngnỗiđau thươngấy thườngquá.Vâng, thường, thường lắm,thườngnhưhầuhếtnhữngnỗiđau thương thành thựccủa loàingười.Tôikhôngmuốnnóinhiều.Trướcsựđauthươngcủangườibạn,tôimuốnimlìmkínhcẩn.Tôichỉbiết,dầucóưa thơngườinàyngườikhác,mỗi lúcbuồnđến,tôilạitrởvềvớiLưuTrọngLư.Cónhữngbàithơcứvươngvấntrongtrítôihàngtháng,lúcnàocũngnhưvăngvẳngbêntai.BởivìthơLưnhiềubàithựckhôngphảilàthơ,nghĩalànhữngcôngtrìnhnghệthuật,màchínhlàtiếnglòngthổnthứccùnghòatheotiếngthổnthứccủalòngta.

Mars1941

NẮNGMỚIMỗilầnnắngmớihắtbênsong,

Xaoxácgàtrưagáynãonùng,

Lòngrượibuồntheothờidĩvãng,

Chậpchờnsốnglạinhữngngàykhông.

Tôinhớmetôithuởthiếuthời

Lúcngườicònsống,tôilênmười;

Mỗilầnnắngmớireongoàinội,

Áođỏngườiđưatrướcdậuphơi.

Hìnhdángmetôichửaxóamờ

Hãycònmườngtượnglúcvàora:

Nétcườiđennhánhsautayáo

Trongánhtrưahètrướcdậuthưa.

(Tiếngthu)

THƠSẦURỤNGVừngtrăngtừđộlênngôi,

Nămnămbếncũemngồiquaytơ.

Đểtócvướngvầnthơsầurụng,

Máitócbuồnthơcũngbuồntheo.

Nămnămtiếnglụaxeđều...

Nhữngngàylạnhrớt,gióvèotrongcây.

Nhẹbàntay,nhẹbàntay,

Mùihươnghàngxómbayđầymáiđông,

Nghiêngnghiêngmáitóchươngnồng,

Thờigianlặngrótmộtdòngtuồntênh.

(Tiếngthu)

GIANGHỒMờianhcạnhếtchénnày,

Trăngvàngởcuốinontâyngậmbuồn.

Tiếnggàđãrộntrongthôn,

Nửađờiphiêulãngchỉcònđêmnay.

Đểlòngvớirượucùngsay,

Chữđâylờinóichuacaylạnhường!

Chữđâyđêmhãyđầysương,

Conthuyềncònbuộc,trăngbuônglạnhlùng!

Chữđâytrăngnướcnãonùng,

Chữđâyhoacỏbênsôngrũbuồn.

Tiếnggàlạirộntrongthôn...

Khoanđừngtơtưởngvợconchuyệnnhà.

Giờnàycòncủađôita,

Gianghồrượuấycònphalệngười.

Ồsaorượuchẳngkềmôi,

Lờiđâukiềudiễmchonguôilòngchàng?

*

Tayemnângchénhoànghoa,

Ságìhớprượuvìtabậnlòng,

Hãygượmlắngnghedòngsóngchảy,

Gióđùatrăngtrênbãilạnhlùng.

Ságìhớprượu,bậnlòng,

Đợigìmôinhấprượunồngmớisay?

Hãynhíchlạiđưataytanắm,

Hãybuôngrađằmthắmnhìnnhau.

Rồitrongnhữngphútgiâylâu,

Mắtsầugợnsóng,lòngđaurộntình.

Phútgiâyấy,tamìnhngâyngất,

Bỗngconthuyềnbuộcchặt,rờicây.

Chotakhấtchénrượunày,

Vìtaemhãylựadâyđoạntrường.

Khoanđểđốtchúthươngtrầmđã!

Đợitrầmbayrộnrãlờica...

Nghexongtangắmtrờixa,

DòngsôngNgânđãnhạtmờtừlâu.

Tiếnggàđãgáymautrongxóm,

Bìnhminhđãrạngkhómtrecồn.

Trôngnàngmôinhạtmàuson,

Giậtmìnhtanhớvợconởnhà.

Từđấychẳngbaogiờphiêulãng,

Niềmthếnhingàythángquendần.

Đôiphennhớcảnhphongtrần:

Bóngnàngẩnhiệnxagầnđâuđây.

Tưởngnghetiếnggọinơihồhải,

Mắtlệmờtamảitrôngtheo,

Trongbuồngbỗngtiếngconreo,

Vộivàngkhépcửagióheolạnhlùng.

*

Đêmấyrượunàngtakhônguống,

Từsauthềkhônguốngrượuai.

Đôiphenngồingóngchântrời,

Chẳngbaogiờnghĩđếnđờiphiêulưu.

Ngoanngoãnnhưconcừunondại,

Cỏquanhvườncắnmãicònngon.

Saulưngnghetiếngcườigiòn,

Vộivàngngoảnhlại...thằngconvẫncười.

Nóđưatamộtchairượubé,

Bảorằng:“Đây,rượumẹdângcha”.

Giậtmìnhtamớinhớra:

Làngàysinhnhậtvợtađómà!

Tauốngchẳnghóaralỗihẹn,

Màtừnanđâuvẹnđạochồng!

Thanôi,trờigiáđêmđông,

Máudutửthựctronglònghếtsôi!

Chénlạichénkềmôithủthỉ,

Càngvơicàngtúylúycàngđầy!

Lúctỉnhrượulặngngồibênán,

Trôngvàogương,làntráncóvôi.

Vợconkhúckhíchđứngcười,

Còntavôýlệrơixuốngbàn.

Hếtsayvẫnbànghoàngtrongmộng,

Xótxathaycáigiốnggianghồ!

Ngónđànthêmmộtđườngtơ,

Màngườisươnggiónghìnthunhọcnhằn.

*

Thôirồirachốnnướcnon,

Lồngsonlạiđểsổconchimtrời.

Thúhồbểquyếnmờidutử,

Niềmthênhikhôngiữđượcngười,

Biếtsaotráiđượctínhtrời,

Gianghồcốtấytrọnđờiphiêulinh...

(Tiếngthu)

TIẾNGTHUEmkhôngnghemùathu

Dướitrăngmờthổnthức?

Emkhôngngherạorực

Hìnhảnhkẻchinhphu

Tronglòngngườicôphụ?

Emkhôngngherừngthu,

Láthukêuxàoxạc,

Connaivàngngơngác

Đạptrênlávàngkhô?

(Tiếngthu)

TÌNHĐIÊNHômấytrăngthurụngdướicầu,

Emcườiemnóisuốtcanhthâu.

Yêunhaunhữngtưởngyêunhaumãi,

Tìnhđếnmuônnămchửabạcđầu...

Ngàythángtrôixuôivớiáiân...

Bêncầulárụngđãbaolần!

…………………………….

…………………………….

Tìnháihayđâumộngcuốigiời...

Nhầmnhaugiâyláthậnmuônđời,

Kẻranonnước,ngườithànhthị;

Đôingảtìnhđi,ngườimỗinơi.

Hômnayngồingóngởbênsong,

Tađượctinaimớilấychồng;

Cườichửadứtcâutìnhđãvội...

Nàngđiêntrên“gốimộng”ngườithương.

Tamơtrongđờihaytrongmộng?

Vùngcúcbênngoài,độngdướisương...

Tahátdămcâuvônghĩalý,

Lávàngbaylảvàobuồngta;

Taviếtdămcâuvônghĩalý,

Ngườiđiênxemđếnhiểulòngta.

(Tiếngthu)

CÒNCHINỮAGiờđâyhoahoangdại

Bênsông,rụngtơibời,

Đãquarồicơnmộng,

Đừngvỗnữa,tìnhơi!

Lònganhđãrơirụng

Trênsôngngàytànrơi,

Tìnhanhđãxếbóng,

Cònchinữa,emơi?

Cònđâuánhtrăngvàng

Mơtrênlàntócrối?

Chânnângtrênđườngsỏi;

Sươngláđổrộnràng.

Trăngnộivẫnmơmàng

Trênnhữngvòngtócrối?

Đêmấyxuânvừasang,

Emvừahaimươituổi.

Cònđâunhữnggiờnhunglụa;

Mộngtrùmtrênbông

Tìnhấptronggối

Rượutânhônkhônguốngcũngsaynồng

Cònđâumùicỏlạ

Ướptrongmớtócmây?

Mộtchúttìnhthơngây

Khôngcòntrênđôimá.

(Tiếngthu)

XUÂNVỀNămvừarồi

Chàngcùngtôi

NơivùnggiápMộ

Tronggiannhàcỏ

Tôiquaytơ,

Chàngngâmthơ.

Vườnsauoanhgiụcgiã,

Nhìnrahoađuanở,

Dừngtaytôikêuchàng;

“Này,này!Bạn!Xuânsang”.

Chàngnhìnxuânmặthớnhở

Tôinhìnchànglòngvồnvã...

Rồingàylạingày

Sắcmàu:phai

Lácành:rụng

Bagian:trông

Xuânđi

Chàngcũngđi.

Nămnayxuâncòntrởlại

Ngườixưakhôngthấytới.

(Tiếngthu)

MỘTMÙAĐÔNGI

Đôimắtemlặngbuồn

Nhìnthôivàchẳngnói

Tìnhđôitavờivợi

Cónóicũngkhôngcùng.

YêuhếtmộtmùaĐông

Khôngmộtlầnđãnói;

Nhìnnhaubuồnvờivợi

Cónóicũngkhôngcùng.

GiờihếtmộtmùaĐông

Gióbênthềmthổimãi;

Quarồimùaânái:

Đànsếuđãsangsông.

Emngồitrongsongcửa;

Anhđứngdựatườnghoa;

Nhìnnhauvàlệứa:

Mộtngàymộtcáchxa.

ĐâylàdảiNgânhà;

AnhlàchimÔThước

Sẽbắccầunguyệnước

Mộtđêmmộtlầnqua.

Đểmặcanhđaukhổ,

Áiângiờtậnsố.

Khépchặtđôicánhsong!

Khépcảmộttấmlòng!

II

Emlàgáitrongsongcửa,

Anhlàmâybốnphươngtrời;

Anhtheocánhgióchơivới

Emvẫnnằmtrongnhunglụa.

Emchỉlàngườiemgáithôi,

Ngườiemsầumộngcủamuônđời.

Tìnhemnhưtuyếtdăngđầunúi

Vằngvặcmuônthunéttuyệtvời.

Aibảoemlàgiainhân

Chođờianhđaukhổ?

Aibảoemngồibêncửasổ

Chovươngvíunợthinhân?

Aibảoemlàgiainhân

Cholệtrànđêmxuân?

Chotìnhtràntrướcngõ,

Chomộngtràngốichăn?

III

Ngàyhômtiễnbiệtbuồnsayđắm,

Emvẫnđùanôuốngrượusay.

Emcóbiếtđầuđờivắnglạnh.

Lạnhbuồnnhưngọngióheomay.

Môiemđượmsặcmùinhotươi;

Đôimáhộngemchúmnụcười;

Đôimắtemsaymàusánlạn;

Tránemđểlỏnglàntócrơi.

Tuymôiemuốnglònganhsay,

Lờiemcàngnóicàngchuacay.

Anhmuốnvanemđừngnóinữa.

Lệbuồnsẽnhỏtrongđêmnay.

IV

Hãyxếplạimuônvànânái,

Đừngtráchnhau,đừngáingạinhau,

Thuyềnyêukhôngghébếnsầu

Nhưđêmthiếuphụbênlầukhôngtrăng.

Hãynhưchiếcsaobảngbăngmãi

Đểlòngbuồn,buồnmãikhôngthôi.

(Tiếngthu)

CHIỂUCỔChiềusương,rừngtía,lệmuônhàng.

SansátngheđầybếnTrúclang.

Cây,nước,saytheongườitrángsĩ;

Conđòquêncảchuyếnsangngang.

(Tiếngthu)

DIỆUHUYỀNNhữngđiệuhuyềnbay,lạckhắpthôn

Tầngnhà,đâyđóhẹnnhaubuồn.

Cócôdâumảinhìnsôngnước

Sựcnhớquênhàgiọtlệtuôn.

(Tiếngthu)

THÚĐAUTHƯƠNGTìnhđãlentrongmàunắngmới,

Lònganhbuồnvờivợi,emơi!

Niềmyêurunđộngđôimôi

Tìnhđâykhônlựađượclờithắmtươi.

Đãhéolắmnụcườitrongmộng,

Đãmờmờlắmbóngthânyêu,

Đãlamtímcảcảnhchiều,

Tronghồnlặngđãhiuhiumộngtàn.

Đểchăngốinằmyênchỗcũ,

Hãylịmngườitrongthúđauthương!

……………………………………..

……………………………………..

(Tiếngthu)

NGUYỄNNHƯỢCPHÁP

Con nhà văn hào Nguyễn Văn Vĩnh. Sinh ngày 12 décembre 1914 ở Hà Nội, mất ngày 19novembre1938.HọcởHàNội.Cóbằngtútàitây,

Làmthơtừnăm1932.Ngoàithơcóviếtnhiềutruyệnngắnvàkịch.

Cóviếtgiúp:Annamnouveau,Hanoibáo,Tinhhoa,ĐôngDươngtạpchí.

Đãxuấtbản:Ngàyxưa(1935)

Thơ in ra rất ítmàđượcngười tamến rấtnhiều, tưởngkhôngaibằngNguyễnNhượcPháp.

Khôngmếnsaođược!Vớiđôibanétđơnsơ,NguyễnNhượcPhápđãlàmsốnglạicảmộtthờixưa.Khôngphảicáithờixưanặngnềcủanhàsửhọc,cũngkhôngphảicáithờixưatránglệhaymơmàngcủaHuyThông,màlàmột thời xưa gom nhữngmàu sắc tươi vui, những hình dáng ngộ nghĩnh.Thờixưaởđâyđãmấthếtcáivẻrầurĩcốhữuvàđãbiếtcười,cáicườicủanhững“thắtlưngdàiđỏhoe”,nhữngđôi“dépcong”nhonhỏ.Nhữngcảnhấyvốncóthực.Nhưngdầusựthựckhôngcóthìnhàthơsẽtạora,khógì.Mặcchonhữngnhàkhảocổcặmcụitìmnguyêndocâuchuyệnhaivịthầngiànhnhaumộtnàngcôngchúa,thinhâncứcholàcóthựcvàngườithấykhiThủyTinhđãbắt quyết gọimưađể khoe tài, thì SơnTinh chẳng chịuthua,liền

Vungtayniệmchú.Núitừngdải,

Nhàlớn,đồiconlồmcồmbò

Chạymưa.

Sánghômsau,ThủyTinhcưỡirồngvàngđếnxincưới,

Theosaucuađỏvàtômcá,

Chiađộinămmươihòmngọctrai,

Khậpkhiễngbòlêtrênđấtlạ;

Trướcthànhtấptểnhđihànghai.

Nhưngchậmmấtrồi,SơnTinhđãđếntrước.Tứcquá,ThủyTinhliềnralệnhchobọnđồđệdươngoai:

Cávoiquácmồmtomuốnđớp;

Cámậpquẫyđuôicuồngnherăng;

Càngcualởmchởmgiơnhưmác;

Tômkềnhchạyquắpđuôixônxao.

Aixemnhữngcảnhấymàkhôngbuồncười.Thinhâncũngchỉmuốnthế:kiếmchuyệncườichơi.

Cũngcókhingườicườinhữngnhânvậtchínhngườiđãtạora,nhưcáicôbéđichùaHươngtrongthiênkýsựchépnhữngcầuthậtthà:

Emđi,chàngtheosau.

Emkhôngdámđimau,

Ngạichàngchêhấptấp,

Sốgiannankhônggiàu.

Cókhi chẳng còn biết ngườimuốn cười ai. Sau khi tả cái đẹp củaMỵNương,ngườithêmmộtcâu:

Mênàng,baonhiêungườilàmthơ.

Người vờ ngơ ngẩn để kiếm cớ giễu mình chơi, hay người muốn giễunhữngkẻđứngtrướcgáiđẹpbỗngthấyhồnthơlailáng?

Lạicókhikhônggiễumình,khônggiễungười,thinhâncũngcười:cườivìmộtcảnhngộ.NhưkhiSơnTinhvàThủyTinhcùngđếnhỏiMỵNương,HùngVươngsungsướngnhìncon:

Nhưngcómộtnàngmàhairể,

Vuachorằngthếcũnghơinhiều.

ĐọcthơNguyễnNhượcPháp, lúcnàohìnhnhưcũng thoảng thấybóngmộtngườiđươngkhúckhíchcười.NhưngcáicườicủaNguyễnNhượcPháp

khácxanhữnglốibônglơnkhóchịucủacácôngtú,từTúSuất,TúXương,đếnTúMỡ.Nóhiềnlànhvàthanhtao.Nộichừngấycólẽcũngđủchonócómộtđịavịtrênthiđàn.Nhưngcòncóđiềunàynữamớithậtquý:vớiNguyễnNhượcPháp nụ cười trênmiệng bao giờ cũng kèm theomột ít cảm độngtronglòng.Nhữngcảnh,nhữngngườiđãkhiếnthinhâncườicũnglànhữngcảnh,nhữngngườithinhânmến.NgườimếncôbéđichùaHươngvàcùngcôbésansẻmọinỗiướcmơ,sungsướng,buồnrầu.NgườimếnnàngMỵNương.LúcMỵNươngtừbiệtchađitheochồng,ngườithấy:

Lầusonnàngngoáitrônglầnnữa,

Mixanhlệngọcmờhơisương.

rồi:

Nhìnquanhkhóitỏabuồnmanmác,

Nàngkêu:“Phụvươngôi!PhongChâu!”

Mộtđiềulạlànhữngcâutìnhtứnhưthếghépvàobêncạnhnhữngcâuđếnbuồncườimàkhôngchútbỡngỡ.CáiduyêncủaNguyễnNhượcPháplàởđó.

ChắcNguyễnNhượcPhápkhôngchịuảnhhưởngA.France,nhưngxemNgàyxưa tôicứnhớđếncáiduyêncủa tácgiảLe livredemonami.Phảichăng Nguyễn Nhược Pháp cũng hay giễu đời và thương ngườinhưA.France?Không,nóigiễuđờiekhôngđúng,NguyễnNhượcPhápcònhiềnlànhhơn.NguyễnNhượcPhápchỉmuốntìmnhữngcảnh,nhữngtìnhcóthểmuavui.Dầusao,tôithấyNguyễnNhượcPhápgiàlắm,kháchẳnngườibạnchíthâncủangườilàHuyThông.Ngườinhìnđờinhưmộtônggiànhìnđàntrẻconrấtngộnghĩnhmàcũngrấtdễyêu,mặcdầungườivẫncòntrẻlắm.Ngườimấtnămhaimươibốntuổi,lòngtrongtrắngnhưhồicònthơ.

Octobre1941

TAYNGÀĐêmnaychờgiăngmọc,

Ngồithẩnthơtrongvượn,

Quanhhoalárócrách

Nhưđùabắtlànhương.

Tangồibềntảngđá

Mơlềuchiếungàyxưa,

MơquanNghè,quanThám

Đicócờlọngđưa.

Rồibaonàngyểuđiệu

Ngấpnghébaytrênlầu;

Vừalengkengtiếngngựa,

Lẹgóttiêngieocầu.

Tayvơcầungũsắc,

MáquanNghèhâyhây.

Quânhầureochuyểnđất,

Tungcánlọngvừaquay.

Trênlầumấythịnữ

Cùngnhaurúcríchcười:

“Thưacôđừngthẹnnữa

QuanNghètrônglênrồi”.

Cúiđầunàngthathướt,

Yêukiềunhưmâyqua.

Mắtxanhnhìnmanmác,

Mỉmcườivềcànhhoa.

Tacònđangluyếnmộng,

Yêubóngngườivẩnvơ;

Tayngàaiphủtrán?

-Hiuhắtánhgiăngmờ...

(Ngàyxưa)

CHÙAHƯƠNG

(Thiênkýsựcủamộtcôbéngàyxưa)

HômnayđichùaHương.

Hoacỏmờhơisương

Cùngthầymeemdậy,

Emvấnđầu,soigương.

Khănnhỏ,đuôigàcao,

Emđeodảiyếmđào;

Quầnlĩnh,áothemới;

Taycầmnónquaithao.

Mecười:“Thầynótrông!

Chânđiđôidépcong,

Contôixinhxinhquá!

Baogiờcôlấychồng?”

Emtuymớimườilăm

Màđãlắmngườithăm

Nhờmốimaidựatiếng,

Khentươinhưtrăngrằm.

Nhưngemchưalấyai,

Vìthấybảongườimai

Rằngemcònbélắm.

Ýđợingườitàitrai–

Emđicùngvớime,

Meemngồicángtre.

Thầytheosaucưỡingựa,

Thắtlưngdàiđỏhoe.

Thầymerađiđò.

Thuyềnmấpmênhbênbờ.

Emnhìnsôngnướcchảy,

Đưacánhbuồmlônhô.

Mơxalạinghĩgần,

Đờimấykẻtriâm?

Thuyềnnanvừalẹbước,

Emthấymộtvănnhân.

Ngườiđâuthanhlạnhường!

Tướngmạotrôngphithường.

Lưngcaodài,tránrộng.

Hỏiaingườikhôngthương?

Chàngngồibênmeem.

Mehỏichuyệnlàmquen:

“Thưathầyđichùaạ?

Thuyềnđônggiờiôichen!”

Chàngthưavâng,thuyềnđông,

Rồingắmtrờimênhmông,

Xaxamơnúibiếc,

Phơnphớtángmâyhồng.

Dòngsôngnướcđụclờ.

Ngâmngachàngđọcthơ!

Thầykhenhay,hayquá!

Emngherồingẩnngơ.

Thuyềnđi,bếnĐụcqua.

Mỗilúcgặpngườira,

Thẹnthùngemkhôngnói:

“NamvôA-di-đà!”

Réorắtsuốiđưaquanh,

Venbờ,ngọnnúixanh,

Dịpcầuxanhonhỏ:

Cảnhđẹpgầnnhưtranh.

SaunúiOản,Gà,Xôi,

Baonhiêulàkhỉngồi,

Tớinúiconvoiphục,

Cóđủcảđầuđuôi.

Chùalấpsaurừngcây.

(Thuyềntađimộtngày)

Lêncửachùaemthấy

Hơnmộttrămănmày.

Emđi,chàngtheosau.

Emkhôngdámđimau,

Ngạichàngchêhấptấp,

Sốgiannankhônggiàu.

Thầymeđếnđiệnthờ.

Trầmhươngkhóitỏamờ.

Hươngnhưlàsaolạc.

Lớpsóngngườilônhô.

Chenvàothậtlắmcông,

Thầymeemlễxong

Quayvềnhàngangbảo:

“Maimớivàochùatrong”.

Chànghaimáđỏhồng

Kêuvớithằngtiểuđồng

Mangtúithơbầurượu:

“Maitavàochùatrong”.

Đêmhômấyemmừng!

Mùitrầmhươngbaylừng.

Emnằmnghetiếngmõ,

Rồichimkêutrongrừng.

Emmơ,emyêuđời,

Mờnhiều...Viếtthếthôi,

Kẻoaimàxemthấy

Nhìnemđếnnựccười.

Emchưatỉnhgiấcnồng,

Mâynúiđãphahồng.

Thầymeemsắpsửa

Vànghươngvàochùatrong.

Đườngmâyđácheoveo,

Hoađỏ,tím,vàngleo.

Vìthươngmequámệt,

Sănsóc,chàngđitheo.

Mebảo:“Đườngcònlâu.

Cứvừađitacầu

Quanthếâmbồtát

Làthahồđimau”.

Emư?Emkhôngcầu,

Đườngvẫnthấyđimau.

Chàngcũngchonhưthế.

(Ratahợptâmđầu).

KhiquachùaGiảioan,

Trôngthấybứctườngngang.

Chàngđưatay,lẹbút

Thảobàithơliênhoàn.

Tấmtắcthầykhenhay,

Chữđẹpnhưrồngbay.

(Bàithơnàyemnhớ

Nênchảchépvàođây).

Ôi!Chùatrongđầyrồi!

Độngthẳmbóngxanhngời.

Gấmthêutrầnthạchnhũ

Ngọcnhuộmhươngtrầmrơi.

Mevuimừnghảhê:

“Tặc!Conđườngmàghê!”

Thầykêumaulênnhé,

Chiềuhômnaytavề.

Emnghebỗngrụngrời!

Nhìnailuốngnghẹnlời!

Giờvuiđờicóvậy,

Thoảngngàyvuiquarồi!

Làngióthổihâyhây.

Emnghetàáobay,

Emtìmhơichàngthở!

Chàngôi,chàngcóhay?

Đườngđâykialêngiời.

Tabướctựavaicười,

Yêunhau,yêunhaumãi!

Đi,tađi,chàngôi!

Ngunngútkhóihươngvàng,

Saytronggiấcmơmàng

EmcầuxinGiờiPhật

Saochoemlấychàng.

(Thiênkýsựđếnđâylàhết.Tôitinrồihaingườilấynhau,vìkhônglấydượcnhauthìcôbécònviếtnhiều.Lấynhaurồilàhếtchuyện).

(Ngàyxưa)

Chúngtôicònmuốntríchhaibàinữa:làSơnTinh-ThủyTinh”và“Mộtbuổichiềuxuân,nhưngkhôngthểđượcvìphảichiềutheolờiyêucầucủaÔ.NguyễnGiang.CácbạnchịukhótìmxemquyểnNgàyxưa.

PHANVĂNDẬT

Sinhngày17août1909ởlàngPhúXuân,huyệnHươngTrà(ThừaThiên).Chánhquán:làngĐạoĐầu,phủTriệuPhong(QuảngTrị).HọctrườngQuốchọcHuếđếnđậuthànhchung.HiệnlàmthưkýngạchtrướcbạHuế.

Viếtvăn từ1924,đến1927có thơđăngNamPhong,Thầnkinh,RạngĐông (kýTiêuLangvàThườngNgaPhố).Đãxuấtbản:Bângkhuâng(1935).

Hồidécembre1935tôicóviếttrênbáoTràngAnmộtbàivềquyểnBângkhuâng.NayxemlạithơPhanVănDậtcảmtưởngvẫnkhôngkhácxưa.Vậyxintríchmấyđoạnchínhtrongbàiấy.

Trong làng thơ Phan Văn Dật thuộc về phái thanh niên. Nhưng có lẽthanhniênvì tuổihơnvì thơ.Giữalúcmột luồngkhôngkhímới thúcgiụcngườitathoátlygiađình,PhanVănDậtđãdámcatụngcáitìnhchacon,anhem;sáchcủangười,ngườiđềtặngsongthân,tưởngngàynaycũnglàmộtđiềuítcó.

Nhữngđiềungườimơướccũnggiốnghệtnhữngđiềumơướccủacáccụtangàyxưa:mộtcuộcđờibìnhdịnơi thôndã.Tôi thấyởngườicái lòngchánnản,hơnnữa,cáilòngcămgiậnnhữngnơiđôhội.MốihậndàitrongthơPhanVănDậtsẽchẳnglàcáihậncủaDươngQuýPhibịhysinhvìlẽnước,nó làcáihậnmộtngườiđànbàbịsứcquyếnrũcủa thị thànhcướpmấtchồngcon.

NguyễnNhượcPháp với tậpNgày xưađãnhìn cảnh vật xưabằng conmắtmộtngườithờinay.PhanVănDậtvới tậpBângkhuângđãnhìncảnhvậtngàynaysaubứcmànmộttâmhồnxưa.

Giữacuộcđờináođộng,ngườingoảnhmặtlàmngơvàtựtạochomìnhmộtthếgiớiriêng,mộtthếgiớilặnglẽđầythơmộng.Cuộcđờinhưthếắtsẽbằngphẳngvôsự.Nhưngvôsựchỉđốivớinhữngconmắtkhôngtình.Thựcratronglòngthinhânkhôngphảivôsự:thinhânkhôngthiếtchuyệnhàngngàynhưngvẫnluônluônsốngvớimộtcuộcđờiđãquarấtphongphú:

Tôikhônghayhưởngcùngcáihiệntại

Hữnghờ,tôithườngđểnóđiqua.

Chuyệnngàynaysautôisẽxótxa,

Tôichỉtiếcnhữnggiờkhôngtrởlại.

“Nhữnggiờkhôngtrởlại”đó,PhanVănDậtnhắcđếnmộtcáchâuyếm.Nàonhữngmốitìnhxựa,xahơnnữa,nhữngcảmhoàithờithơấu,nhữngkhinôđùavớitrẻconhàngxóm,nhữngkhianhemdắttaynhauvơvẩntrongvườn:

Vàobuổibìnhminh,nămấyxưa,

Trongvườnđàolý,phủsươngmờ,

Dắttayhaitrẻtìmhoarụng,

Mơchuyệnthầntiên,nghĩvẩnvơ.

Nhữngcảnhđãquatrongđờimìnhcókhithinhânđểlẫnvớinhữngcảnhđã quamấymươi đời trước.Nhân biệtmột người bạn,PhanVănDật đãthaylờingườiđànbàxưatiễnchồngđilínhviếtlênnhữngcâunhịpnhàngvàcảmđộng.Nỗibuồnriêngấycủathinhâncònkhiếnngườinghĩliênmiênđếnnỗiđauđớncủangườixươngphụcùngcáingaongánvìmọicuộctang

thương[129]

.

Nóichođúng,thinhânchẳngphảihoàntoànsốngtrongcảnhxưacảnhmộngvàcái thếgiớichungquanh tuyệtkhôngcó trongconmắt thinhân.Ngườicũngbiếtsaysưavìcảnhđẹpthoảngquatrướcmắt.Cólúcbỗngsựcnhớmìnhlàmộtngườitraitrẻđươngtuổiyêu,nghệsĩnắnmấyvầnthơ:

Cangợitìnhyêu,vẻđẹpem,

Lờithơréorắttôisăntìm,

Cậyngườimangtặngchoemđọc,

Emđểvàongănemchẳngxem.

Thìxưanayvẫnthế!

ThơPhanVănDậtkhôngrựcrỡ,khôngréorắt,khônghùngtráng,khônglàmtabồihồingâyngất,nhưngvẫnkhiếntaưađọc:nólànhữngvầnthơdễthương.Takhôngcảmphụcmàtalưuluyến,cũngnhưtalưuluyếnđấtKinhĐôlànơiquêhươngcủathisĩ.Ngườiyêuvănsẽxemthinhânnhưbạnnếukhôngthểxemnhưthầy.

ChínhPhanVănDậtcũngkhôngmuốnlàmthầyai.Ngườivốnbiết:

Sựhoàntoàntìmkiếmchỉthêmhoài,

Ngọclànhlàchuyệnnóimàchơi,

Chớkểngọcnàokhôngcóvết!

Décembre1935

TIỄNĐƯA(Lờimộtngườiđànbàxưađưachồngđilính)

Ngàymaichànglênđường,

Thângióbụituyếtsương,

Tốinaycònvớithiếp

Xincạnchénquỳnhtương.

Chàngmặcáonhungnày,

Thiếpvìchàngmớimay,

Thiếpdùxachânngựa.

Tơlòngtheochàngbay.[130]

Đừngnghĩđếnngàymai!

Hômnaybiếthômnay,

Thiếpđâymàchàngđó,

Chừngấylàđủrồi.

Ngàymaichàngruổixa,

Mặckẻnướcmắtsa,

Yênngựarongđườngthẳng.

Thứcdậylúccanhgà.

Ngàymaikhichàngvề,

Thiếpdùchốnggậylê,

Xinvìchàngdângrượu,

Tìnhxưa,cạnchénthề[131]

.

Rồibênchàngcóthiếp,

Giấchòecùngthiêmthiếp.

Yêunhauđếntrămnăm

Phongtrầnchobõkiếp.

29-10-1927

(Bângkhuâng)

BIXUÂNNƯƠNG(MộtngườikháchquachơixómbìnhkhanggặpkẻcốnhânlàBiXuân

Nương,nhânhỏivìsaođếnđỗi,BiXuânNươngrơilụymàtặngchokháchbàinày).

Emlàgáigianghồ

Hầuhạngườikháchdu;

Vìtiềnkháchbánthịt[132]

,

Mặcchokháchgiàyvò.

Kháchbảogìemvâng,

Dámthươngchútbụitrần,

Hômnayemcủakhách,

Quỳgối,tùylươngxuân.

Emđãbánmìnhrồi,

Nhịđàongườichánchơi,

Mìnhbăngtừbùnnhuộm

Hoatrôimặcsóngdồi.

Kháchnhắcgìchuyệncũ?

Nẫuruộtđứaxươngphụ!

Hãybằnglòngmìnhem,

Hồnemthachonó!

Gặpnhauđừngnhớnhau,

Emđauvàkháchđau.

Đừngtrêunhaunợcũ,

Dòngchâutrảdòngchâu.

Muốnhỏixinđừnghỏi

Biếtrachíthêmtủi,

Cốnhângìemđây?

Đồchơichotrămmối.

Thươngnhaucònmộtquên!

Quênlàthươngnhaubền.

Kháchkhônghayemđã...

Emcònđượckháchtin.

Gạtlệthôilàmlơ,

Kháchvuimàemnhờ,

Mấylờimuốnthugiận

Ruộttầmchưahếttơ.

29-10-1927

(Bângkhuâng)

NÀNGCONGÁIHỌDƯƠNG

Nămxưatalạichốnnày,

Hồthunướcmớichaumàyvớithu.

NàngDươngmươibốnháidâu,

Hoanonđâuđãbiếtsầuvìthu.

Nămsautađếnchốnnày,

NàngDươngtócđãđếnngàycàitrâm.

Chiềuxuânhoenhoẻntrăngrằm,

Conongléngởithơthầmngoàihiên.

Quanămtalạichốnnày,

Ngựaxechenbướcdấugiàyinsân.

Phòngkhuêcửađóngmấytầng,

Chimxanhmỏicánhmấylầnvềkhông.

Rồinămtalạichốnnày,

NàngDươngmởcửasuốtngàyđợitin.

Thềmbakháchvắngrêuin,

Cànhhoanămngoáiaivinnămnày?

Nămnaytalạichốnnày,

Lầukhôngchimvắng,chimbayđằngnào?

Hỏingườicóbiếttâmhao,

Lánggiềngrằngcócônàođâuđây!

29-10-1927

(Bângkhuâng)

ĐÔNGHỒ

ChínhtênlàLâmTấnPhác.Sinhngày16tháng2nămBínhNgọ(10mars1906)ởlàngMỹĐức(HàTiên).Thôihọcnhàtrườngtừnăm16tuổi.ChịuảnhhưởngtạpchíNamPhongrấtnhiều.

LậpTríđứchọcxá.ChủtrươngbáoSống(1935).

Đãviếtgiúp:Namphong,Trungbắctânvăn,ĐôngPhápthờibáo,KỳLànbáo...

Đãxuấtbản:ThơĐôngHồ(1932),Côgáixuân(1935).

Hoàncầudễ ítcó thứ tiếngđượcâuyếm,nângniunhư tiếngNam.ÂucũngvìtiếngNamđươngởtrongcảnhkhốncùng,đươngbịnhiềungườirẻrúng.Thóithườngconnhànghèovẫnthươngyêuchamẹhơnconnhàsangtrọng.

NhưngyêuquốcvănmàđếnnhưĐôngHồkểcũngít.Thấthọctừnămmườilăm,mườisáu;từđóngườichỉchuyênhọcquốcvăn,viếtquốcvăn,rồimở trường chuyên dạy quốc văn. Cả những lúc người đai cơm bầu nướccùng học trò đi chơi các vùng thắng cảnh đấtPhương thành, các đảo dữmiềnduyênhải,tôitưởngcũngchỉvìquốcvăn:ngườiđitìmcảmhứngvậy.

Khốn,nỗi,ngườirađờivàolúcvănhọcnướcnhàđươnghồitàntạ.Vốntínhhiền lành,khôngđủ táobạođểgâynêngiữa làngvănmộtcuộcbiếnđộngcầnphảicó,lúcđầungườichỉcamtâmhiếnmìnhchonhữnglềlốixưaràngbuộc.Vàngườicũngkhônghềlấythếlàmbứtrứtkhóchịu,chưabaogiờngườicóýmuốnthoátly.

Mặcdầu,sựtìnhcờđãmộtđôilầnđưangườirangoàikhuônsáo.TrongtậpThơĐôngHồ,giữabaonhiêucâuvăn trơn trumà tầm thường, trốngrỗng,độtnhiêntagặpđốilờidườngnhưtrongấyẩnnáumộtlinhhồn.NhưnhữnglờithuậthoàisaukhinàngLinhPhượngđãthànhngườithiêncổ:

Mốisầukhôndãicùngtrờiđất;

Chénrượuđànhkhuâyvớinướcnon.

cùngnhữnglờinhớbạn,hoặcthậtthà:

Khibiệtdễdàng,khigặpkhó;

Chốnvuiainhớchônsầuchi.

hoặckínđáo:

Cáioanhđâubỗngngoàihiêngọi:

Đãhailầnrồixuânvắngmai[133]

.

Vớinỗithắcmắcấy,vớinổibuồnmanmácấy,ĐôngHồđãđixatrườngthơNamphongnhiềulắm.

NhưngtrongtậpThơĐôngHồ,lạnhấtlàbài“Tuổixuân”,ngườitacóthểtưởngnóđãởđâulạctới.ĐếnkhitácgiảđưainlạivàotậpCôgáixuântamớithấynótìmđượchoàncảnhtựnhiêncủanó.Bởivìtrongbài“Tuổixuân”cócáibồngbột,cáitrịnhtrọngtrướctìnhyêumàcảthếhệtrướcđâykhôngtừngbiết:họquenxemngườiđànbànhưmộtthứđồchơi.

ĐôngHồvẫnlàngườicủathếhệbâygiờvậy.Chonênphongtràothơmớivừanổilênlàngườinhậnngayđượcconđườngcủamình.Vớiphongtràothơmớitưởngkhôngcósựđắcthắngnàovẻvanghơn.

Từnay,ĐôngHồ sẽ chỉ ca tình yêu và tuổi trẻ.Ngòibút của thi nhânriêngâuyếmnhữngnỗi lòngcủangười thiếunữ,khibìnhyênlặnglẽ,khiphơiphớiyêuđương.“Côgáixuân”củaĐôngHồthỏthẻnhữnglờiđếndễthương, những lời tuồng như lả lơimà vẫn trong sạch. Ta thấy trong lờinàngcáiêmdịu,cáimơntrớn,vuốtvecủatìnhái.Nghenàngnóilòngnàokhôngxiêu?Nhấtlàkhinàngkểcảnháiântrênbãibiểntakhócóthểkhông

cùngnàngtơtưởngđếnnhữngcảnhấy.ĐôngHồlàngườithứnhấtđãđưavào thi caViệtNam cái vị bát ngát của tình yêu dưới trăng thanh, trongtiếngsóng.

AicũngthấyThơĐôngHồvàCôgáixuânkhácnhauxa.Tuyvậy,nếutrongThơĐôngHồtađãthấykhơinguồnthơCôgáixuânthìtrongCôgáixuânvẫncònlailángcáibuồnnhữngvầnthơcũ.

Août1941

CÔGÁIXUÂNTrongxómlàngtrên,côgáithơ,

Tuổixuânmơnmởnvẻđàotơ.

Gióđôngmơntrớnbônghoanở,

Lònggáixuânkiavẫnhữnghờ.

Lữngthữnglêntrườngbuổisớmchiều,

Tậptànhnghiênbút,họcmaythêu.

Quầnđen,áotrắng,khănhồngnhẹ,

Ngọnxõangangvai,tócbỏđều.

Lárợpcànhxoàibóngngảngang,

Côemdừngbướcnghỉbênđường.

Cởikhănphẩygiọtmồhôitrán,

Giómátlòngcôcũngnhẹnhàng.

Đànbướmbayquabãicỏxanh,

Lòngcôphấtphớibiếtbaotình.

Vộivàngđểvỏbênbờcỏ,

Thoănthoắttheoliềnđànbướmxinh.

Áotrắngkhănhồnggióphấtphơ,

Nhẹnhàngvuivẻnétngâythơ.

Trôngcôhớnhởnhưđànbướm,

Thongthảtrờixuânmặcnhởnnhơ.

Đànbướmbaycao,côtrởvề,

Sửakhăn,cắpsáchlạirađi,

Thảnnhiên,côchẳnglòngthươngtiếc,

Vìbướmngàyxuânchẳngthiếuchi!

Cũngxómlàngtrên,côgáithơ,

Tuổixuânhơnhớnvẻđàotơ.

Gióđôngmơntrớnbônghoanở,

Lònggáixuânkianáonứcchờ.

Tưngbừnghoanởbóngngàyxuân,

Rựcrỡlòngcô,hoaáiân.

Nhưđợi,nhưchờ,nhưnhớtưởng,

Đợi,chờ,tưởngnhớbóngtìnhquân.

Tìnhquâncô:ấysựthươngyêu,

Đằmthắm,xinhtươi,lắmmĩmiều.

Khaokhátđợichờ,côchửagặp,

Lòngcôcảmthấycảnhđìuhiu.

*

Mộthôm,chợtthấybóngtìnhquân,

Giólộng,mâyđưathoángđếngần.

Dangcánhtaytình,côđónbắt,

Vôtìnhmâygiócuốnxadần.

Gótngọcphàngphăngcôđuổitheo:

“Tìnhquânemhỡi!Hỡingườiyêu!

“Giómâyxinđểtìnhquânlại;

“Chậmchậmchoemnóiítđiều...”

Thanôi!Mâygióvẫnvôtình

Cuồncuộnbaytrênngọnnúixanh.

Nhìnngọnnúixanh,mâykhóitỏa,

Mắtcô,đôigiọtlệlonglanh.

Lárợpcànhxoàibóngngảngang

Côemdừngbướcnghỉbênđường.

Cởikhănphẩygiọtmồhôitrán,

Giómát,lòngcônhữngcảmthương.

Lủithủibênđường,côngẩnngơ.

Chốnnày,đuổibắtbướmngàyxưa,

Côbuồn,côtiếc,côngùingậm,

Cônhớngàyxuân,nhớtuổithơ:

“Đànbướmbayquabãicỏxanh

“Lòngcôphấtphớibiếtbaotình.

“Vộivàngđểvởbênbờcỏ,

“Thoănthoắttheoliềnđànbướmxinh...

“Đànbướmbaycao,côtrởvề,

“Sửakhăn,cắpsáchlạirađi,

“Thảnnhiên,côchẳnglòngthươngtiếc,

“Vìbướmngàyxuânchẳngthiếuchi!...”

Áitìnhnàophảibướmngàyxuân,

Tìnháingàyxuânchỉmộtlần;

Mộtthoángbayquakhôngtrởlại,

Gáixuândỏlệkhóctìnhquân!

(Côgáixuân)

MUAÁO“Chiếcáonămxưađãcũrồi,

Emđầucònáomặcđichơi.

Bánthơ,nhândịpanhrachợ,

Đànhgởianhmuachiếcmớithôi!

-Hàngbôngmaibiếcmàuemthích,

Màuvớihàng,emđãdặnrồi.

Cònthướctấc,quên!Emchửabảo:

Kíchtừngbaorộng,vạtbaodài?

-Ôihay!Nghehỏimàyêunhỉ!

Thướctấcanhcònlựahỏiai,

Rộnghẹp,tayanhbồngẵmđó,

Ngắndài,ngườimớitựabênvai!”

(Côgáixuân)

TUỔIXUÂN[134]

Kểtừkhiquennhau,

Vừamườibatuổiđầu;

Tuổixuân,tuổivuisướng,

Nàocóbiếtchisầu.

Quennhauthìyêunhau,

Yêunhauquấnquítnhau.

Quâyquầntrongmộttổ,

Nhưđôichimbồcâu.

Ngàythángchỉmongcầu

Gầnnhauđượcdàilâu.

Sumvầylòngnhữngước,

Lybiệtcóngờđâu.

Muốnthế,vẫnđượcthế,

Aikhéochiềunhautệ,

Baonhữngcuộcvuicười,

Cùngnhaucùngchiasẻ:

“Anhơi!Emmuốnhọc.

Anhhãydạyemđọc.

Dạyemkhông?Hởanh?

Khôngdạyem,emkhóc.

-Emđừnglàmnũngchứ!

Hãynóianhnghethử,

Emmuốnhọcchữgì?

-EmmuốnhọcQuốcngữ!

QuốcngữchữViệtNam,

Nàythơem,anhxem

-Anhnghe,emcứđọc!

-Thơrằng:“Anhyêuem!...

“Emmuốndạyanhthêu,

-Yêuem,anhphảichiều.

-Chỉkim,anhthửlựa.

Nghelờiem,emyêu.

Này!Anhthêukhéochán,

Ngànmâyđôichiếcnhạn

Chắpcánhtungtrờibay,

Trămnămcùngkếtbạn.

-Tươithắmbứclụalà,

Đôichimnhạnkhônggià,

Đờimìnhâucũngthế,

Ngàyxuânởvớita...”

“Nàyanh!Buổithưnhàn,

Emdạyanhhọcđàn;

-Họcđànkhó!-Đâukhó!

Chỉđôitiếngnhặtkhoan!...”

Khoannhặtđôiđườngtơ;

Layđộngđổilòngthơ.

Gảynênkhúctìnhái.

Khúcđứt,lòngngẩnngơ...

Buôngbắttrêntơtrúc,

Nhìnem,nămngónngọc,

Nămbúpmăngnõnnà.

Mảinhìn,đànchửathuộc...

“Anhơi!Emmuốnchơi,

Nonnướcchốnnàyvui...

Âuyếm,cầmtaydắt,

Cùngnhauthưởngcảnhtrời.

Ngàylặng,màuhoacỏ,

Đêmthanh,thútrănggió.

Cảnhtrờivớilòngngười

Biếtbaolầngặpgỡ.

“Anh!Emmuốnchơithuyền,

Mộtngàytalàmtiên...”

Buôngbuồmtheongọngió,

Sóngnướcnhữngtriềnmiên.

Trờibiểncảnhlồnglộng,

Đôitấmlòngrungđộng.

Kềvaisẽtựanhau,

Chậpchờntronggiấcmộng.

Bênrừng,chiếclárơi,

Mặtnước,cánhhoatrôi.

Chòmmâybaytảnmác,

Đànnhạnrẽphươngtrời.

Trôngcảnh,emngậmngùi,

Nhìnem,anhthởdài,

Cảmnghĩchuyệndờiđổi,

Giọtlệbắtđầurơi!...

Biếtđờitừhômấy,

Tuổilớn,ngàydầnthấy:

Chuyệnbuồnđưađếnthường,

Ngàyvuikhôngcómây.

Đôilứacũngxanhau,

Tuổixuâncònmãiđâu.

Biệtlynaymớibiết,

Chỉxiếtnỗithươngđau.

Giọtlệmộtlầnứa,

Biếtbaolầnchanchứa;

Mộtlầnkhibắtđầu,

Biếtbaolầnsaunữa!

Chốc,mườimấynămtrời,

Trămnghìncảnhđổidời,

Nóiđếnchuyệngặpgỡ,

Sóngngượclạibèoxuôi!

Cuộcđờinhữnglănlóc,

Tiếngcườiđổitiếngkhóc.

Nàođâubạntrẻthơ,

Cùngtakềmáitóc?

Buồnnhớcảnhnămxưa,

Lòngriêngnhữngthẫnthờ.

Tócxanhhồđãbạc,

Luốngtiếctuổingâythơ!

(Côgáixuân)

BỐNCÁIHÔNEmnhớ:mộtsángngàymùaĐông,

Gióbấcàoàotiếnghãihùng,

Theokhecửasổ,gióthổirít,

Chỉnghetiếnggiómàlạnhlùng!

Emcuốnmìnhtronglànchănđệm,

Đệmcỏ,chănbôngemchẳngấm,

Bỗngnhưcómộtánhthanhồng

Chạmvàotránemchạyvàolòng.

Lòngemấmáp,hơilạnhtan;

Emnằmsungsướngmàbànhoàn,

Sờtaylêntránemmớibiết:

Hơiấmâuyếmmẹemhôn...

...Emnhớ:mộtbuổichiềumùathu

Bấygiờmẹemmấtđãlâu.

Trôngchiếclárơiemủrũ,

Hơimayhiuhắt,embuồnrầu,

Mấtmẹ,emmấttìnhâuyếm,

Lạnhlùng,emthiếuhơihônấm.

Đứngtựabênvườn,emngẩnngơ,

Trôngnước,trôngmây,emđợichờ...

Chợtthấychaemvềtrướcsân,

Áoquầnlấmlápvếtphongtrần,

Chạyramừngrỡđưatayđón,

Cúixuốngmáiđầu,chaemhôn.

Từhômemđượcchaemhôn,

Đầmấmlòngembớtnỗibuồn.

Nhưngchaemmảibậnxuôingược,

Ràyđómaiđâyviệcbánbuôn...

...Emnhớ:mộtbuổitrưamùahạ.

Buổitrưanặngnề,trờioiả.

Tựacửalớphọc,emrầurầu,

Nghetiếngríurítđànchimsâu.

Trướcsân,bèbạnemnôđùa.

Riêngembuồncảmthânbơvơ:

Mẹmất,còncha,chaítgặp

Mộtnămchỉhailầnrướcđưa!...

Côgiáo,thấyemđứngmộtmình,

Điqua,gọiemhỏisựtình,

Cầmtaycôdắtlạibànhọc,

Âncần,thươngyêuvuốtmáitóc.

Rồicôâuyếmhôntayem,

Lộngquacửalớpcơngiónồm,

Baonỗibuồnbực,gióthổimát,

Cáihônnhưngọngióêmđềm...

Nayemđanggiữacảnhđêmxuân,

Giótrăngtìnhtứđêmthanhtân.

Trướcvùngtrờibiểncảnhlồnglộng,

Cùnganhtraođổitìnháiân.

Khoáctayanhđitrênbãicát.

Cátbãi,trăngsoimàutrắngmát.

Nghiêngđầulơilảtựavaianh,

Lặngnghesóngbãiđưaràorạt.

Nướcmâyêmáibóngtrăngsao,

Saysưaemnhìnlêntrờicao,

Buôngkhúcđànlòngtheonhịpgió,

Giờphútthầntiên,hồnphiêudao.

Mộthơithởmátqua,dịudàng,

Nhưcơngióbiểnthoảngbayngang,

Rồiluồngđiệnấmchạmtrênmá:

Ânáimôianhkềnhẹnhàng.

Nũngnịu,emngảvàolònganh,

Ngẩnngơngừnglặnggiâycảmtình.

Tócemxõatung,taygiólướt,

Bànghoàngemnhớchuyệnsautrước:

Đờiem,khoảnghaimươinămhơn,

Đượchưởngbốnlầnâuyếmhôn.

Bốnlầnemthấyemvuisướng,

Mưagióđờiemđãlạnhbuồn.

Nhưng,từkhiemthôihọcrồi,

Cùngcôgiáoemkhônggặpgỡ.

Màrồi,từđóemlớnkhôn,

Chaemcũngchẳnghônemnữa.

Balầnhônkiaemmấtrồi,

Lầnnàybiếtcóđượclâudài.

Nướcbèo,emnghĩđờichiabiệt,

Màlệsầuemthổnthứcrơi!...”

(Côgáixuân)

MỘNGTUYẾT

ChínhtênlàLâmTháiÚc(đánglẽlàÚt,nữvănsĩnhậntênmìnhlàút).Sinhngày9janvier1918ởlàngMỹĐức(HàTiên).Chỉhọctrườnghếtbựcsơđẳng,rồiluyệntậpquốcvănởTríđứchọcxá.

HaibàithơtríchsauđâyrúttrongtậpPhấnhươngrừng.

TrongnhữngngườidoTríđứchọcxáđàoluyệnrathìMộngTuyếtcóđặcsắchơncả.NhờÔ.ĐôngHồnóigiùm,tôiđượcxemtậpPhấnhươngrừngcủanữsĩ.Tậpthơbìathếpvàng,giấytàutốt,chínhnữsĩviếtvàvẽđểlàmvuiriêngtrongkhuêphòng.Nétbúthoamỹ,nétvẽphóngtúng,thỉnhthoảnglạichenvàoítcâuchữHáncũngcủaMộngTuyết,thựclàmộtcáithúchongườixem.

Cònthơ,hoặcnhẹnhànghíhởn,hoặchàmsúclâmly,hoặcnhớnhungbátngát,hoặcxônxaorạorực,tổngchỉlàlờimộtthiếunữ,khitựtình,khiđùagiỡn,khitạlòngngườiyêu.Ngườixemthơbỗngthấylòngrunrunnhưđượcđọcthưtìnhgửichomộtngườibạn:ngườithấymìnhđãphạmvàochỗriêngtâycủamộttâmhồn,trongtaydườngnhưđươngnắmcảmộtniềmânái.

Nhưngcómộtđiềuđángsuynghĩ:người thiếunữ trong tập thơnàycólàmchotaquênnhữngthiếunữdotrítưởngthinhânđànôngtạorakhông?

Nàng,mộtngườiđànbàthiệt,nàngcóđànbàhơnnhữngngườiđànbàkháctrongtưởngtượngkiakhông?Dầusao,cónhữnglờithơnhưcâusaunàytảcảnhxuân:

Chốnbuồngkhuê,xuânđếnthămem.

HaynhưbàiđềtặngbộViệtPháptựđiển[135]

,nhữnglờituybìnhdịmàcómộtvẻyêukiềuriêngtưởngngòibútđànôngkhócóthểviếtrađược.

Août1941

DƯƠNGLIỄUTÂNTHANHTrântrọngmạcgiaohànhkháchthủ

Đoảntrườngtìnhtựkỷ,âncần.

LÊBÍCHNGÔ[136]

“Dươngliễumườibài”[137]

chépgửianh.

Lyhoài,aikhéogợichomình.

BíchNgôâucũnglòngthônnữ

Chungvớinghĩaxưamộtmốitình.

“Bênđường,qualạibaonhiêukhách;

“Riêngbẻcànhxuânđưatặngnhau.

“SungsướngGiangNamchàngphớingựa,

“Thángngàybóngliễurũtơsầu...

“Lảlướtđợingàyxuântrởlại,

“Ngàyxuântrởlại,hỏibaongày!

“Nămcanhlạnhlẽokinhsươnggió,

“Ngùingậmtanxuânhoarụngđầy...”

Nétmựcvừakhô,lệướtđầm,

Lờixưathêmgợimốithươngtâm.

Biệtlycònbậnđờidanhsĩ;

Huốngchốnbuồngthekháchchỉkim.

(Phấnhươngrừng)

VÌANHTHỌXUÂNĐềtặnganhĐôngHồbộViệtPháptựđiển

Vìai,đềtặngsáchchoai;

Rồilạivìai,cảmtạngười;

Bởisợnhàthơnghèođếnchữ,

Yêunhau,đưatặngmấymuônlời.

Tiếngnhà,củasẵnkhovôtận,

Mặcsứctiêuhoang,mặcsứcchơi;

Muabốnphươngtrờimâynướcđẹp,

Muanghìnnămcảnhcỏhoatươi.

Hãycònthừathãi,tiêuchưahết,

Mualấy,trầngian,tiếngkhóccười.

Trướchết,đãmuarồimộtmón:

ThànhPhươnghươngđiểmmốitìnhdài.

(Phấnhươngrừng)

NGUYỄNXUÂNHUYSinhngày15juillet1915ởlàngDũngQuyết,huyệnÝYên(NamĐịnh).HọcởNamĐịnh.Hiện

dạyhọcởHàNội.

Đãviếtgiúp:ĐôngTây,Phụnữthờiđàm,Nhậttân,Tânthiếuniên,Hanoibáo.

HaibàithơtríchdướiđâyrúttrongtậpHươngxuânchưaxuấtbản.

CứmỗichiềuNguyễnXuânHuylạirangồiởmộtmỏmđátrênbờsôngVân(NinhBình)đểsốngnhữnggiờthầntiêntrongtưởngtượngvớimộtnữsinhcógặpquavài lần.Thinhâncònnhỏ,người tình trongmộnglạinhỏhơn.Thinhânsẽdạychongườiyêuhọc.Haingườisẽsốngchungvớinhau,âuyếmnhau,nhưngcũngdỗinhau,đùanhauvàchơivớinhauđủmọitròtrẻcon.

TôitưởngphảitheoNguyễnXuânHuy[138]

thuật lạigiấcmộng tìnhấymớicóthểhiểuđượchaibàithơtríchdướiđây,nhấtlàbài“Giậnnhau”màbáo Phụ nữ thời đàm hồi Ô. Phan Khôi chủ trương đem sánh với bài“Trườngcanhành”củaLýBạch.TôisẽkhôngcócáitáobạocủaôngPhan,nhưngtôicũngthấythơNguyễnXuânHuyhaylắm.Mốitìnhởđâynóvừathanhsạchnhưtìnhruộtthịt,vừanồngsaynhưtìnhyêu.Tìnhấy,mộtđờingười tachỉcó thểnuôi trongmộngmột lần.Khi lòngxuânmớinhómvàngườitacòngiữđượccáitrongtrắngcủatuổingâythơ.Chúngta-nhữngaikhôngcòn tuổiấy -xemthơNguyễnXuânHuysẽđượchưởngchútgiótronglànhthổivềtừthờimườitám.

Octobre1941

GIẬNNHAUHômnọembiếnghọc,

Khiếnchoanhbấtbình,

Khẽđánhemcáithước

Vàobàntayxinhxinh.

Anhnhiếcem“biếnglười”,

“Rắnmặt”cùng“khódạy”;

Rồilệemchanhòa,

Rồilònganhtêtái...

Giậnanh,emủrũ

Từhômđómàđi:

Anhhỏi,emkhôngđáp,

Anhcười,emngoảnhđi.

Chơi“Đitrốnđitìm”,

Emkhôngchơivớinữa;

Khănđàoemđangthêu

Choanh,embỏdở.

Hômnayemđãcười,

Nũngnịuđến“xinlỗi”.

Đượcthểanhlàmcao:

“Saoemkhônggiậnmãi?”

(Hươngxuân)

EMĐƯƠNGTHÊU...Emđươngthêubêncửa,

Mơnmởntrămvẻxinh.

Anhghéđếnngồicạnh

Vuốtghẹolàntócxanh.

Giậttay,emsẽtrách:

“ChoHàthêuđianh!”

Khôngngheanhcứnghịch.

Embực,nắmtayanh:

“VìtộiđãtrêuHà

“Kếtántayphảigiữ;

“Baogiờbiếthốilỗi

“Hứachừađithìtha”.

-“Không,chảchừađâu,em,

“Vìemđẹplắmấy.

“Muốnemgiữsuốtđời

“Đểngồicạnhemmãi”.

(Hươngxuân)

HẰNGPHƯƠNG[139]

VợÔ.VũNgọcPhan.ConÔ.LêDư.Sinhnăm1908ởlàngNôngSơn(QuảngNam).HọcchữHánbảytámnăm.ChữTâychỉhọcđếnlớpnhất.

Đãđăngthơ:Phụnữtânvăn,Ngàynay,HàNộitânvăn,Đànbà.

ThơHằngPhươngcùngmộtgiọngêmdịu,ngọtngàonhưthơVânĐài.Nhưngítdấu tích thơĐườngvà thành thựchơn.Nhưđoạncuối trongbài“Lòngquê”trích theođây lời thơ thựcyểuđiệudễ thương.HằngPhươngmượnlờichimđểnóinỗilòngmình.Nhưngthựctakhôngcònbiếtđâylàlờingười hay lời chim. Bởi mối tình ở đây nhẹ nhàng quá, trong trẻo quá.Ngườithơtưởngchừngđãbiếnthànhchim...

TìnhquêcònđưathihứngchoHằngPhươngnhiềulầnnữa.Cókhinólẫnvớilòngthươngngườimẹđãkhuất:

Ngàynaybênkhómtrúc

Emthơkhócrưngrức;

Tìmmẹbiếttìmđâu?

Trờixanhxanhmộtmàu...

Cókhinóchỉlàtìnhlưuluyếncảnhquêhương:

Aivềcốquậnchotanhắn

Gửichútlòngthươngnhớnúisông.

HằngPhươngrấtmếncảnh.Ngườiâuyếmnhìnnhữnglúctrănglên:

Sángtrưngmáingóinhàai

Đôichimngỡbuổibanmaigiậtmình.

nhữnglúcbìnhminh:

Sươngđêmcònđọngtrêncành,

Rưngrưnghạtngọc,longlanhnhìntrời...

và:

Náchtườngđôilứachimsâu,

Nằmtrongtổấm,thòđầunhởnnhơ...

Nhữngbứctranhnhonhỏấyđơnsơmàxinhtươilàmsao!Hồnthinhânâucũngthế.

Décembre1941

LÒNGQUÊTặngV.N.P.

Xưakiaemởbêntrời,

Ngâythơchưarõcuộcđờilàchi,

Mặcchongàythángtrôiđi,

Tócmâynàobiếtcókhibạcđầu!

Chimnonởchốnrừngsâu,

Quanhmìnhchỉthấymộtmàuxanhxanh.

Bìnhminhbuổiấygặpanh,

Rủemrachốnđôthànhxakhơi.

Yêuanh,emhóayêuđời,

Theoanhchắpcánhtungtrờibaycao.

Anhđưaemđếnvườnđào,

Màutươi,sắcthắm,emnàodámchê.

Nhưngemluốngnặnglòngquê,

Nhớthươngcảnhcũbốnbềnúinon.

Nhớnơilàngxómconcon,

Nhớhươngcâyquếchonvontrênđồi;

Bạnxưa,nhớyếnthamồi,

Cànhxưa,emđỗtronghồicònthơ...

Đườngxangoảnhlạingẩnngơ,

Trôngtheomâytrắngthẫnthờmắtxanh...

(HàNộitânvăn)

NGUYỄNBÍNH

Sinhnăm1919ởlàngThiệnVinh,huyệnVụBản(NamĐịnh).Khônghềhọcởnhàtrường,chỉhọcởnhàvớichavàcậu.

Làmthơtừnăm13tuổi.Đãlàmgầnmộtnghìnbài.ĐượcgiảikhuyếnkhíchvềthơcủaTựlựcvănđoànnăm1937.

Đãđăngthơ:Ngàynay,Tiểuthuyếtthứnăm,Namcường.

Đãxuấtbản:Lỡbướcsangngang,Tâmhồn tôi (LêCường,HàNội,1940),Hươngcốnhân(Áchâu,HàNội,1941).

Ởmỗichúngtađềucómộtngườinhàquê.Cáinghềlàmruộngvàcuộcđờibìnhdịcủangườilàmruộngchatruyềnconnốitừmấynghìnnămđãănsâuvàotâmtríchúngta.Nhưng-khônhaydại-chúngtangàymộtcốlìaxanềnếpcũđểhòngđitớichỗmàtagọilàvănminh.Dầusao,nhữngtínhtìnhtưtưởngtahấpthụởhọcđườngcámdỗta,nhữngcáiphiềnphứccủacuộcđờimớilôicuốnta,nênởmỗichúngtangườinhàquêkiavốnkhiêmtốnvàhiềnlànhítcódịpxuấtđầulộdiện.Đếnnỗicólúctatưởngchàngđãchếtrồi. Ô. Nguyễn Bính thì không thế. Người nhà quê của Nguyễn Bính vẫnngangnhiênsốngnhưthường.TôimuốnnóiNguyễnBínhvẫncòngiữđượcbảnchấtnhàquênhiềulắm.VàthơNguyễnBínhđãđánhthứcngườinhàquêvẫnẩnnáutronglòngta.Tabỗngthấyvườncaubụichuốilàhoàncảnhtựnhiêncủatavànhữngtínhtìnhđơngiảncủadânquêlànhữngtínhtình

cănbảncủata.GiáNguyễnBínhsinhrathờitrước,tôichắcngườiđãlàmnhữngcâucadaomàdânquêvẫnhátquanhnămvànhữngtácphẩmcủangười,bâygiờđãcóvôsốnhữngnhàthôngtháinghiêncứu.Họchẳngngớtlờikhennhữngcâunhư:

Nhàemcómộtgiàngiầu,

Nhàanhcómộthàngcauliênphòng.

ThônĐoàithìnhớthônĐông,

CauthônĐoàinhớgiầukhôngthônnào?

hay

Lònganh:giếngngọttrongveo,

Giăngthutrongvắtbiểnchiềutrongxanh.

Lòngemnhưbụikinhthành,

Đađoanvóngựachungtìnhbánhxe.

TiếcthayNguyễnBínhlạikhôngphảilàngườithờixưa!CáiđẹpkínđáocủanhữngvầnthơNguyễnBínhtuycảmđượcmộtsốđôngcôngchúngmộcmạc,khólọtvàoconmắtcácnhàthôngtháingàynay.TìnhcờcóđọcthơNguyễnBínhhọsẽbảo:“Thơnhưthếnàythìcógì?“Họcóngờđâuđãbỏrơimộtđiềumàngườitakhôngthểhiểuđượcbằnglýtrí,mộtđiềuquývôngần:hồnxưacủađấtnước.

Kể,một phần cũng là lỗi thi nhân. Ai bảo người không nhà quê hẳn?Ngườiđãbiếttráchngườigáiquê:

Hoachanhnởởvườnchanh,

Thàyumìnhvớichúngmìnhchânquê.

Hômquaemđitỉnhvề,

Hươngđồng,giónộibayđiítnhiều.

Thế mà chính người cũng đã “đi tỉnh” nhiều lần lắm. Dấu thị thànhchẳngnhữngngườimang trênquầnáo, nó còn in vào tận tronghồn.Khingườithan:

Đờicócòngìtươiđẹpnữa,

Buồnthìđếnkhóc,chếtthìchôn.

Khingườitảcảnhxuân:

Đãthấyxuânvềvớigióđông,

Vớitrênmàumágáichưachồng.

Bênhiênhàngxóm,côhàngxóm

Ngướcmắtnhìntrờiđôimắttrong.

tathấyngườikhôngcòngìquêmùanữa.

Thế thìnhữngcâu trênnàynênbỏđiư?Ainỡ thế.Nhưngvìcónhữngcâuấymàngườitakhónhậnthấycáihaycủanhữngcâukháccótínhcáchcadao.ThànhracáiđặcsắccủaNguyễnBính,chỗNguyễnBínhhơncácnhà thơkhác, ít đượcngười tanhìn thấy.Đó làmộtđiềuđángvìNguyễnBínhphànnàn.Đángtráchchănglàgiữanhữngbàigiốnghệtcadaongườibỗngchenvàomộtđôilờiquámới.TathấykhóchịunhưkhivàomộtngôichùacónhữngngọnđènđiệntrênbànthờPhật.Cáilốigặpgỡấycủahaithờiđạirấtdễtrởnênlốlăng.

Août1941

TƯƠNGTƯThônĐoàingồinhớthônĐông,

Mộtngườichínnhớmườimongmộtngười.

Giómưalàbệnhcủatrời.

Tươngtưlàbệnhcủatôiyêunàng.

Haithônchunglạimộtlàng,

Cớsaobênấychẳngsangbênnày?

Ngàyquangàylạiquangày,

Láxanhnhuộmđãthànhcâylávàng.

Bảorằngcáchtrởđògiang

Khôngsanglàchẳngđườngsangđãđành

Nhưngđâycáchmộtđầuđình,

Cóxaxôimấymàtìnhxaxôi...

Tươngtưthứcmấyđêmrồi,

Biếtchoai,hỏiaingườibiếtcho!

Baogiờbếnmớigặpđò?

Hoakhuêcácbướmgianghồgặpnhau?

Nhàemcómộtgiàngiầu,

Nhàanhcómộthàngcauliênphòng.

ThônĐoàithìnhớthônĐông,

CauthônĐoàinhớgiầukhôngthônnào?

(Lỡbướcsangngang)

HAILÒNGLòngemnhưquánbánhàng,

Dừngchânchokháchquađàngmàthôi

Lònganhnhưmảngbètrôi,

Chỉvềmộtbến,chỉxuôimộtchiều.

Lònganhnhưbiểnsóngcồn

Chứamuônconnướcngànconsôngdài.

Lòngemnhưchiếclákhoai,

Đổbaonhiêunướcrangoàibấynhiêu.

Lònganhnhưhoahướngdương,

Trămnghìnđổlạimộtphươngmặttrời.

Lòngemnhưcáiconthoi,

Thaybaonhiêusuốtmàthoivẫnlành.

(Lỡbướcsangngang)

GIẤCMƠANHLÁIĐÒNămxưachởchiếcthuyềnnày,

Chocôsangbãitướcđaychiềuchiều.

Đểtôimơmãi,mơnhiều:

“Tướcđayxevõngnhuộmđiều,tadi.

Tưngbừngvuamởkhoathi,

TôiđỗquanTrạng,vinhquyvềlàng.

Võnganhđitrướcvõngnàng...

Cảhaichiếcvõngcùngsangmộtđò”.

Đồnrằngđámcướicôto,

Nhàgiaithuêchínchiếcđòđóndâu.

Nhàgáiănchínnghìncau,

Tiềncheotiềncướichừngđâuchínnghìn...

Langthangtôidạmbánthuyền,

Cóngườigiảchínquantiềnlạithôi!

…………………………………….

(Tâmhồntôi)

QUANTRẠNGTrạngđibốnlọngvàng,

Cờthêutámláqualàngtrangnghiêm.

Mọingườihớnhởraxem,

Chỉduycómộtcôemhơibuồn.

Từngàycôchửathànhhôn,

Từngàyanhkhóahãycònhànvi…

Thếrồivuamởkhoathi,

ThếrồiquanTrạngvinhquyqualàng...

(Tâmhồntôi)

LẲNGLƠ

Lánggiềngđãđỏđènđâu,

Chờemăndậpmiếnggiầu,emsang.

Đôitacùngởmộtlàng

Cùngđimộtngõ,vộivàngchianh?

Emnghehọnóimongmanh,

Hìnhnhưhọbiếtchúngmình...vớinhau.

Ailàmcảgió,đắtcau,

Mấyhômsươngmuốichogiầuđổnon?

(Tâmhồntôi)

XACÁCHNhàemcáchbốnquảđồi,

Cáchbangọnsuối,cáchđôicánhrừng;

Nhàemxacáchquáchừng,

Emvananhđấy,anhđừngthươngem![140]

(Tâmhồntôi)

NGƯỜIHÀNGXÓMNhànàngởcạnhnhàtôi,

Cáchnhaucáidậumùngtơixanhrờn.

Haingườisốnggiữacôđơn,

Nàngnhưcũngcómốibuồngiốngtôi.

Giáđừngcódậumùngtơi,

Thếnàotôicũngsangchơithămnàng.

Tôichiêmbaorấtnhẹnhàng...

Cóconbướmtrắngthườngsangbênnày.

Bướmơi!Bướmhãyvàođây!

Chotôihỏinhỏcâunàychútthôi...

Chảbaogiờthấynàngcười,

Nànghongtơướtrangoàimáihiên,

Mắtnàngđămđắmtrônglên...

Conbươmbướmtrắngvềbênấyrồi!

Bỗngdưngtôithấybồihồi,

Tôibuồntựhỏi:“Haytôiyêunàng?”

-Không,từânáinhỡnhàng,

Tìnhtôithanlạnhgiótànlàmsao!

Tơhongnàngchảcấtvào,

Conbươmbướmtrắnghômnàocũngsang.

Mấyhômnaychẳngthấynàng,

Giátôicũngcótơvàngmàhong.

Cáigìnhưthểnhớmong?

Nhớnàng?Không!Quyếtlàkhôngnhớnàng!

Vâng,từânáinhỡnhàng,

Lòngtôiriêngnhớbạnvàngngàyxưa.

Tầmtầmgiờicứđổmưa,

Hếthômnaynữalàvừabốnhôm.

Côđơnbuồnlạithêmbuồn...

Tạnhmưabươmbướmbiếtcònsangchơi?

Hômnaymưađãtạnhrồi!

Tơkhônghongnữa,bướmlườikhôngsang.

Bênhiênvẫnvắngbóngnàng,

Rưngrưng...tôigụcxuốngbànrưngrưng...

Nhớconbướmtrắnglạlùng!

Nhớtơvàngnữa,nhưngkhôngnhớnàng.

Hỡiơi!Bướmtrắngtơvàng!

Mauvềmàchịutangnàngđithôi!

Đêmquanàngđãchếtrồi.

Nghẹnngàotôikhóc...Quảtôiyêunàng.

Hồntrinhcònởtrầngian?

Nhậpvàobướmtrắngmàsangbênnày!

(Tâmhồntôi)

XUÂNVỀĐãthấyxuânvềvớigióđông,

Vớitrênmàumágáichưachồng.

Bênhiênhàngxóm,côhàngxóm

Ngướcmắtnhìntrời,đôimắttrong.

Từngđàncontrẻchạyxunxoe,

Mưatạnh,trờiquang,nắngmớihoe.

Lánõn,ngànhnonaitrắngbạc?

Gióvềtừngtrận,gióbayđi...

Thongthảnhângiannghỉviệcđồng,

Lúathìcongáimượtnhưnhung,

Đầyvườnhoabưởihoacamrụng,

Ngàongạthươngbay,bướmvẽvòng.

Trênđườngcátmịn,mộtđôicô,

Yếmđỏ,khănthâm,trẩyhộichùa.

Gậytrúcdắtbàgiàtócbạc,

Lầnlầntrànghạtniệmnamvô.

(Tâmhồntôi)

VŨHOÀNGCHƯƠNG

Sinhngày5mai1916ởNamĐịnh.Cóbằngtútàitây.ĐãhọctrườngLuật,nhunglạibỏđểlàmphóthanhtrasởHỏaxamiềnBắchơnmộtnăm.Dạytưmộtđộ,hiệntheohọcbancửnhântoánhọc.

Đãxuấtbản:Thơsay(1940)

ÝgiảVũHoàngChươngđịnhnốicáinghiệpnhữngthihàoxưacủaĐôngÁ:Cái nghiệp say.Người say đủ thứ: say rượu, say đàn, say ca, say tìnhđongđưa.Ngườilạicòn“hơn”cổnhânnhữngthứsaymớinhậpcảng:saythuốcphiện,saynhảyđầm.Bấynhiêusaysưađềunuôibằngmộtsaysưatohơnmọisaysưakhác:saythơ.VũHoàngChươngcócáidụngýmuốnsayđểlàmthơ.Cáidụngýấykhôngkhỏicóhại.Nhưngmộtlầnkia,bướcchânvàotiệmnhảy,ngườibỏquêndụngýlàmthơngoàicửa,vàlầnấyngườiđãlàmmộtbàithơtuyệthay.

Tôiyêunhữngvầnthơchếnhchoáng,lảođảomànhịpnhàngtheođiệukènkhiêuvũ:

Âmbagờngợnnhỏ,

Ánhsángphaiphaidần...

Bốntườnggươngđiênđảobónggiainhân.

Luiđôivai,tiếnđôichân,

Riếtđôitay,ngảđôithân,

Sàngỗtrơnchậpchờnnhưbiểngió...

……………………………………….

Quảlànhữngvầnthơsay.

CáidụngýlàmthơVũHoàngChươngcũngcònbỏquênítlầnnữa.

Kể,cáisaysưacủaVũHoàngChươnglàmộtthứsaysưacóchừngmực,say sưamà chưahẳn là trụy lạc,mặcdầu từ say sưađến trụy lạcđườngchẳngdài chi.Nhưng trụy lạchay say sưađềumang theomộtniềmngaongán.Niềmngaongánấytavốnđãgặptrongthơxưa.Duyởđâynócỏcáivịchuachát,hằnhọcvàbiđátriêng.

Mỗilầnnóiđếnhônnhân,VũHoàngChươngcógiọngkhinhbỉvôcùng.Ngườithấyhônnhânchỉlàsựchungchạcủahaixácthịt,mộtsựbẩnthỉuđãlàmdơdáybaomộngđẹpcủatuổihoaniên:

Haixácthịtlẫnvàonhaumêmải,

Chútthơngâycònlạicũngvừachôn.

Khitỉnhdậy,bùnnhơnơiHạgiới

Đãdânglênngậpquánửalinhhồn.

Khốnnỗi!Thoátlyđượchônnhâncùngmọitróibuộckhác,nàongườicótìmđượchạnhphúc,ngườichỉthấybơvơ:

Mênhmôngđâuđóngoàivôtận

Mộtcánhthuyềnsaylạchướngđêm.

Conthuyềnsaykiachínhlàlinhhồnvàcuộcđờicủathinhân.Rútlại,hyvọngcaonhấtcủangườilàquên.Quênhếtthảytrongnhữngthúlợmgiọngcủakháchlàngchơi:

Hãybuônglạigầnđâylàntócrối,

Sátgầnđây,gầnnữa,cậpmôiđiên,

Rồiemsẽdìuanhtrêncánhkhói,

ĐưahồnsayvềtậncuốitrờiQuên.

Septembre1941

SAYĐIEMKhúcnhạchồngêmái,

Điệukènbiếcquaycuồng,

Mộttrờiphấnhương

Đôingườigiósương,

Đầuxanhlậnđận,cùngxótthương,

càngnhớthương,

Hoaxưatươi,trăngxưangọt,gốixưakề,

tìnhnaysaohéo!

Hồnngãlâurồinhưngchâncòndẻo,

Lòngtrótnghiêngmàbướcvẫndudương,

Lòngnghiêngtrànhếtyêuđương

BướcchâncònnhịpNghêthườnglẳnglơ.

Ánhđènthathướt

Lưngmềm,nãonuộtdángtơ

Hàngchânlảlướt

Đêmê,hồngửicánhtayhờ.

Âmbagờngợnnhỏ,

Ánhsángphaiphaidần...

Bốntườnggươngđiênđảobónggiainhân.

Luiđôivai,tiếnđôichân,

Riếtđôitay,ngảđôithân,

Sàngỗtrơnchậpchờnnhưbiểngió,

Khôngbiếtnữamàuxanhhaysắcđỏ,

Hãythêmsay,cònđórượuchờta!

Cổchưakhô,đầuchưanặng,mắtchưahoa,

Taymềmmại,bướccònchưachuếnhchoáng.

ChưacuốixứMêly,chưacùngtrờiPhóngđãng,

Cònchưasay,hồnkhátvẫnthèmmen.

Sayđiem!Sayđiem!

Saycholơilảánhđèn,

Chocungbựcngảnghiêng,điênrồxácthịt.

Rượu,rượunữavàquên,quênhết!

Taquásayrồi,

Sắcngãmàutrôi...

Gianphòngkhôngđứngvững,

Cóaighìhưảnhsátkềmôi?

Chânrãrời

Quaycuồngchiđượcnữa

Gốimỏigầnrơi!

Trongmencháy,giácquanvừabénlửa,

Saykhôngcònbiếtchiđời.

Nhưngemơi,

Đấttrờinghiêngngửa

Màtrướcmắtthànhsầuchưasụpđổ.

Đấttrờinghiêngngửa,

Thànhsầukhôngsụpđổ,emơi!

(Thơsay)

NGHEHÁTPháchngọt,đànsay,nệmkhóiêm.

Tiếngcabuồnnổigiữachừngđêm.

“Canhkhuyađưakhách...”.Lờireongọc.

MơgáiTầmDươngthoảngáoxiêm.

Ailạnghìnthu,xatámcõi,

Senvàngnhưđộngphíachâuliêm.

Naonaokhóibiếchàithươngnữ;

Trởgối,hoalêrụngtrắngthềm.

(Thơsay)

QUÊNĐãhẹnvớiemrồi;khôngtưởngtiếc

Quãngđờixưa,khôngthankhócgìđâu!

Hãybuônglạigầnđâylàntócbiếc,

Sátgầnđây,gầnnữa,cặpmôinâu.

Đêmnaylạnh,tìmemtrêngáctối,

Trongtayemdângcảthángnămthừa,

Cólẽđâutâmlinhcòntrọnlối

ĐểđivềCayĐắngnhữngthuxưa.

Trênnẻoấy,tơibời,-emđãbiết–

Nhữngtìnhphaiduyênúa,mộngtantành.

Trênnẻoấy,sẽtừmuônđáyhuyệt,

Áiânxưavùngdậyníuchânanh.

Không,emạ,khôngcòncanđảmnữa,

Không!Nguồnyêu,suốilệcũngkhôrồi,

Emhãyđốtgiùmanhtrongmắtlửa

Chútưutưcònsótởđôimôi...

Hãybuônglạigầnđâylàntócrối,

Sátgầnđây,gầnnữa,cặpmôiđiên,

Rồiemsẽdìuanhtrêncánhkhói,

ĐưahồnsayvềtậncuốitrờiQuên.

(Thơsay)

PHƯƠNGXANhổneorồi,thuyềnơi!Xinmặcsóng,

Xôvềđônghaydạttớiphươngđoài,

Xamặtđất,giữavôcùngcaorộng,

Lòngcôđơn,cayđắng,họadầnvơi.

Lũchúngta,lạcloài,dămbảyđứa,

Bịquêhươngruồngbỏ,giốngnòikhinh,

Bểvôtậnságìphươnghướngnữa,

Thuyềnơithuyền!Theogióhãylênhđênh.

Lũchúngta,đầuthailầmthếkỷ,

Mộtđôingườiuuấtnỗitrơvơ,

Đờikiêubạckhôngdunghồngiảndị,

Thuyềnơithuyền!Xinghébếnhoangsơ.

Menđãngấm,bọntachờnắngtắt,

Treobuồmcaocùngcao,tiếnghòkhoan,

Gióđãnổi,nhịpgiăngchiềuhiuhắt,

Thuyềnơithuyền!Theogióhãychongoan.

(Thơsay)

MỘNGHUYỀN[141]SinhởHuếnăm1919.HiệnhọctútàiởHàNội.Đãđăngthơ:TràngAn,SôngHương.

BàithơtríchsauđâyrúttrongtậpRungđộngchưaxuấtbản.

ThơMộngHuyềncóđôibabàiđãđếnvớitôinhưmộthơigióhiềnhòa.TôinghĩđếnhơigióngànnămvẫnđìuhiutrênsôngHương.

Trong lời thơhiuhắtmột linhhồnyểuđiệu vàbuồnbuồn,hay thươngngườimàcũngrấtdễthương.Nókhôngtrànngập,khônglấnáphồnta.Nóchỉnhẹnhàng,chỉâmthầmvàe lệ.Tađừngnói to,đừngbướcnặng,hãylắnghồntalạiđểđónlấyhồnngười.

Ngàynọ,thinhânvềthămnhàmộtcôthônnữsớmtừtrần.Ngườilẳnglặngđiqua,bướcrấtnhẹnhàngvì:

Sợlàmkinhđộngsầuxưacũ

Ẩnnấpmìnhtrongbụicỏvàng.

Tahãynoitheogươngấyvàchớlàmkinhđộngchúthồnthơđangnươngmìnhtrongbụicỏlờithơ.

Juillet1941

VƯỜNHOANGHômnaytrởlạivườnxưa,

Néntimrộnrãngănngừanhớthương.

Cỏlanmặtđấtbênđường.

Cànhcâynghiênggửimùihươngbayrồi.

Hìnhemcònởhồntôi,

Sầuemlẩnquấtbồihồiđâuđây...

Ràoxiêu,hoahéo,câygầy,

Emtừtrầnvộimộtngàynămxưa.

Vườnhoang,nhàvắng,câythưa,

Lòngtôisầutủiđãvừamấyxuân!

Ngàykiatôisẽtừtrần,

Vườnhoangliêulạimấylầnhoangliêu...

(Rungđộng)

NGUYỄNĐÌNHTHƯSinhngày1er féurier1917ở làngPhướcYên,huyệnQuảngĐiền(ThừaThiên).Nhàrấtnghèo,

nhờbàngoạinuôiđếnlớn,nênđặttênlàThư,lấyýrằngđờixưaÔ.NguỵThưkhônlớncũngnhờbênngoại.

Học trườngQuieignec, trườngQuốchọcHuế.Cóbằng thànhchung.Hiện làm thưkýKhobạcHuế.

NhữngbàithơtríchsauđâyrúttrongtậpHươngmàuchưaxuấtbản.

Kháchyêuthơgặpđượcmộtbàithơhaylàmộtcáithú.Nếubàithơlạichưahềinlênmặtgiấychohàngvạnngườixemthìcáithúlạigấphai.Thơinrarồihìnhnhưcómấtđimộttígì,cólẽlàmộttíhươngtrinhtiết.

TôiđãđượcnếmcáithúthanhkhiếtấytrongkhixemthơNguyễnĐìnhThư.

Đâykhôngphảilàmộtnguồnthơtânkỳ.Xemxongtacóthểnghĩđếnthơngườinày,ngườikhác.Mặcdầu,lầnthứnhấttôiđọcnhữngvầnthơấy,nócứlưu luyếnhoài trongtâmtrínhưtiếngnóimộtngườibạntuymớiquenmàvẫnthânyêutừbaogiờ.

ThơNguyễnĐìnhThưkhôngnóichuyệngìlạ:mộtchúttìnhthoảngqua,mộtđêmtrănglạnh,vàiconbướmvẽvành,mộtbuổichialy,nồilòngngườibịtìnhphụ,đilạichỉnhữngbuồnthương,nhữngvuisướngrấtquen.Nhưngbuồnởđâylàmộtmốibuồnâmthầm,lặnglẽ,thấmthíavôcùng,cáibuồnkhôngnướcmắt, cái buồn củađiệuNamBình trên sôngHương.Lòng thinhânnhưmộtnguồnsầuvôhạnrướikhắpcảnhvật,baophủcảvừngtrăngkhuya:

Khôngbiếthômnaytrăngnhớai

Màbuồnđưalạnhsuốtđêmdài?

Trôngchừngquạnhquẽmênhmôngquá

Nhưtrảiuhoàimuôndặmkhơi.

Buồnchođếnnhữngkhiđángvui,nhữngkhiyêuvàđượcyêucũngbuồn.Bài thơ thànhra lờicủa thinhân thì thầmmộtmình;ngườixemhìnhnhưcũng cần phải ngâm rất nhỏ.Đọc to lên nghe sỗ sàng thế nào như nghenhữngbàicaHuếphổvàocáiâmnhạcầmỹcủađôibànmáyhát.

Nhưngthinhândễbuồnthicũngdễvui.Mộtchútnắngmớibáotinxuân

cũngđủkhiếnngườivui.CáivuicủaNguyễnĐìnhThưcóvẻkínđáo,nhưngkhôngmiễncưỡng,khônggượnggạo.Ngườivuihồnnhiên,cáivuicủacâycỏ.

Vềđiệuthơthicóđếnbốnnămlối.RiêngtronglốilụcbátthỉnhthoảngtalạigặpnhữngcâuphảngphấtgiọngKiềuhaygiọngcadaolẫnvớimột típhongvịmới.Chẳnghạnnhưnhữngcâu:

Mộtthươnglàsựđãliều

Thìtheochođếnxếchiềuchứsao!

Sabuồnmâynốiđồithông,

Khóicaonghingútđôivùnggiangtân.

Cókhilạixenvàomộthaitiếngriêngcủađàngtrongnghecũnghay:

Cáchvờitrướcbiếtbèomây

Chungđôixưa“nỏ”sumvầylàmchi.

Nhấtlàchữ“thương”,mộtchữđầumiệngcủangườiHuế,thinhândùngđếnluônvàdùngkhinàocũngcóduyên(trênkiatađãthấymộtlần):

Mấybữatrôngtrờibởinhớthương,

Chimsaynắngmớihótinhvườn.

Gióxaotrăngđộnghươngcành,

Trôngramấydậmliễuthànhthươngthương.

Mởlòngđónphongtràothơmới,điềuấyđãđànhnhưngcũngchớquêntìmđếnnguồnthơthiênnhiêncủanòigiống.NguyễnĐìnhThưđãcóýấy,ítnhiềuhồnxưađãngưnglạitrongthơNguyễnĐinhThư.

Janvier1941

ĐẾNCHIỂUTôiyêulàbởitôiyêu

Cầmtaycôhỏihỏinhiềulàmchi?

Khiyêukhôngđắnđogì

Phânphôchừbiếtnóivìcớsao.

Huốnghồyêutựkhinào,

Hômqualòngthấyngọtngàomớihay.

Gạngùngmongcạnphơibày,

Họachăngcómộtđiềunàyđơnsơ:

Thuyềntìnhđãgặpngườiđưa,

Giongkhơikhônglẽđôigiờrồithôi.

Tinnhauainóibằnglời,

Vàmaiaibiếtxavờibaonhiêu?

-Mộtthươnglàsựđãliều

Thìtheochođếnxếchiềuchứsao!

(Hươngmàu)

SANGNGANGLòngtôinhưchiếcthuyềnnan,

Tìnhcônhưkháchsangngangmộtchiều.

Thunàoquáđỗicôliêu.

Bờhunhútlạnhnắnghiuhiubuồn...

Quarồithôncáchbếnsương,

Phấtphơáonhạt,mấtđườnglaukhông.

Vôtìnhđâubiếttrênsông

Cóngườingangláicòntrôngdõimình.

(Hươngmàu)

TỐNGBIỆTMênhmôngmuônlớpsóngdồn

Vèlautrănggióbãicònkhóisương.

Nướcnonđâychỗchiađường

Tuơngtưmởlốiđoạntrườngcũngđây.

Cáchvờitrướcbiếtbèomây

Chungđôixưanởsumvầylàmchi,

Đểgiờlủithủingườiđi

Maichiềuquạnhquẽtàhuytôibuồn,

Võvàngđứngbếngiangthôn

Thuyềnngườinắngbểmâynguồnbiếtđâu!

-Cầmtaychừhẹnchinhau

Sầuchianướcchảybênnàoxahơn?

(Hươngmàu)

VƯƠNGTÌNHXinhđẹpngâythơnhiềuthiếunữ

Lòngnghesaolạmặtquenthân,

Tuồngnhưđộtrước-khinàoấy–

Cógặpnhauđâuđãmộtlần.

Cólẽkhilàkháchviễnphương

Nhâncơrẽmộtngãbađường,

Haychừngdặmgióxangmưachướng

Cùnglánhhiênngườiđôiphúthương;

Haybuổitrưanàotrởbênsang

Tìnhcờchungmạnchuyếnđòngang,

Tớinơingườidõivùngmâytrắng

Kẻtrảilămxămhướngbụivàng...

Rỗiđókhônghềtưởngnhớnhau,

Phươngtrờiaicóbiếtaiđâu!

Đờicầmnhưnướcđôidònglạ,

Mâykhóimênhmangsầulạcsầu...

Naygặpkhôngngờchẳngướcmong,

Môieđángnởgọitaophùng,

Khôngvồnvãlắm,nhưngmayđể

Gâychúttươiêmbốtngượngngùng;

Lặnglẽnhìnnhauchẳngthoángtình

Ngườiơitôithấyquábuồntanh;

Vàđâychiacáchkhôngđưatiễn

Mắtvớitrôngtheonghĩchẳngđành.

(Hươngmàu)

THIỆTTHÀPhụphàngchilắmthếanhđi,

Emgởithưsaochẳngtrảlời?

-Dẫuchẳngrachiduyênphậnấy,

Cựclòngemchịudámhờnai.

Nhớbữarađianhdặndò,

Nhữnglàchờđợichớbuồnlo;

-Đừngđauemnhá!Thưluônnhá!

Khôngcóphươngtrờianhhéokhô.

Nghenói,chaoôi!Xiếtthảmsầu,

Trămnghìnnhữngmuốnchếttheonhau;

Lệkhôngcầmnữa,tơduyêntưởng

Vấnvítđôitađếnbạcđầu.

Cuicútravàoemvớiem,

Lờikiacănđặndámsaiquên;

Aidèanhbỏemđànhđoạn,

Ôiláhoacùngtrănggióquen!

Emcóhayđâucơsựnày,

Nửachừngnửađỗichịuchuacay;

Tìnhanhnhưnắngthuđôngấy

Lưuluyếnnhângianchảmâyngày...

Chắchẳnanhchừđãlửngnhau,

Vuibềgiathấtấmêmsao!

Tìnhcờnếugặpemđâuđó

Khôngbiếtlònganhnghĩthếnào?

(Hươngmàu)

T.T.KH.HồiSeptembre1937,Tiểu thuyết thứbảyđăngmột truyệnngắncủaÔ.

ThanhChâu:“Hoatigôn”.Ítngàysautạitòabáonhậnđượcmộtbàithơnhanđề“Bàithơthứnhất”,rồilạinhậnđượcmộtbàinữa:“Haisắchoatigôn”.HaibàiđềukýtênT.T.Kh.Vàđềumộtnétchữrunrun.TừđâytòasoạnTiểuthuyếtthứbảykhôngnhậnđượcbàinàonữavàcũngkhôngbiếtT.T.Kh.ởđâu.

Nhưngsaukhihaibàithơkiađăngrồi,xómnhàvănbỗngxônxao.CóđếnmấyngườinhấtquyếtT.T.Kh.chínhlàngườiyêucủamình.Vàngườitađãphêbìnhrấtnáonhiệt.Cókẻkhôngngầnngạichohaibàiấylànhữngángthơkiệttác.

Nóithếđãdànhlàquálời,nhưngtronghaibàiấycũngcónhữngcâuthơxứngvớivẻlâmlycủacâuchuyện.CôbéT.T.Kh.yêu.NgườiyêucủacôcónétmặtrầurầuvàcólẽđãđọcnhiềuvănTừTrẩmÁ.Côbékể:nhữngbuổichiềuthu,đứngdướigiànhoatigôn,

Ngườiấythườnghayvuốttóctôi,

Thởdàitronglúcthấytôivui;

Bảorằng:“Hoagiốngnhưtimvỡ,

Anhsợtìnhtacũngvỡthôi”.

Côbéngâythơkhôngtin.Aingờlờinóivănhoakiabỗngthànhsựthực.Chàngđi...

ỞlạivườnThanhcómộtmình,

Tôiyêugiólạnhlúctàncanh,

Yêutrănglạnhlẽorơitrênáo,

Yêubóngchimxa,nắnglướtmành.

Vàmộtngàykiatôiphảiyêu

Cảchồngtôinữa,lúcđitheo

Nhữngcôáođỏsangnhàkhác!

-Gióhỡi,làmsaolạnhrấtnhiều?

Ngàyấylàngàybuồnnhấttrongđờinàng:

Ngườixaxămquá-Tôibuồnlắm

Trongmộtngàyvuipháonhuộmđường.

Từ đó mùa thu qua, rồi mùa thu qua, nàng vẫn luôn luôn tưởng nhớ,nhưngtinbuồnchàngnàocóhay;chonênnàngtựhỏi:

Nếubiếtrằngtôiđãlấychồng,

Trờiơi!Ngườiấycóbuồnkhông?

Mộtnỗiđauđớntrầntruồng,khôngẩnsauliễuChươngĐàinhưnỗiđau

đớncủanàngKiềungàytrước[142]

.

Chođếnhômnay,xemtruyện,tìnhcờlạithấycánhhoaxưa.Nàngkhôngsaocầmlòngđược:

Chotôiépnốtdòngdưlệ

Nhỏxuốngthànhthơ,khócchútduyên!

Bốnnămđãquatừngàytờbáovôtìnhhémởchoramộtcõilòng.Aibiết“conngườivườnThanh”bâygiờrathếnào?Liệurồiđâyngườicóthểlẳnglặngômnỗibuồnriêngchođếnkhivềchínsuối?

Novembre1941

TRẦNHUYỀNTRÂN[143]Sinhngày13Septembre.1913ởHàNội.TựhọcởHàNội.

Hiệnviếtgiúp:Tiểuthuyếtthứbảy,Truyềnbá,Phổthôngbánnguyệtsan.

Viếtđếnđâytôiđãđịnhkhépcửalại,dầucóthiêntàiđếngõcũngkhôngmở.Thếmà lại phảimở cửa để đónmột nhà thơ nữa:TrầnHuyềnTrân.TrầnHuyềnTrân,conngườicótênlạấykhôngphảilàmộtthiêntài.Nhưngtôiưanhữngvầnthơhiềnlànhvàítnóiyêuđương.

Cũngcólầnthinhântảtìnhtươngtư:

Xanhaugióítlạnhnhiều,

Lửakhuyatànchậm,mưachiềuđổnhanh.

NhưngthườngthìHuyềnTrântìmthihứng,hoặctrongnhữngcảnhđờibuồnbãnhưcảnhđờicùngcủathisĩTảnĐà.

Cóđàncontrẻnheonheo,

Códămmónnợeosèobêntai.

Chừnglâurượuchẳngvềchai,

Nhệndănggiábútmộtvàiđườngtơ.

Nghiênsonlớplớpbụimờ,

Mọtôntờlạitừngtờcổthi.

hoặctrongcảnhđồngquê:

Mặttrờisayrượutấmvenđông

Nướcthẹnbângkhuângửngmáhồng.

Bầysẻđâuvềcườikhúckhích

Rủnhaulúachíntrộmvàibông.

Đồng quê củaHuyền Trân đãmất hết vẻ quêmùa.Nó làm duyên làmdángnhưmộtcôgáithànhthị.

HuyềnTrânưanhấtlànóitìnhmẹcon.

NgườigợicáihìnhảnhPhạmNgũLãosaukhidẹpgiặcNguyên.Đêmấytiệckhaoquânvừatan.Ainấyđềuyênngủ.Chođếnchiếnmãcũng:

Đuôimừngphủisạchbụibinhđao.

GiữalúcấyPhạmNgũLãomộtmìnhngồitrongtrường,lòngbănkhoănnhớmẹ:

Binhthưngừnggiở,bàoquêncởi,

Đếnnhớmongaibấclụitàn.

Thếrồitướngquânquấtngựatìmvềchốn

Nằmômgốcgạolềudămmái

Cánhliếpchesươnghéđợichờ.

Thanôi!Tướngquânvềtớinơithìmẹgiàkhôngcònnữa.

ThơHuyềnTrânkhôngxuấtsắclắm.Nhưngsaukhiđọchoàinhữngcâurặtanhanhememtôiđãtìmthấyởđâycáithúcủangườiđiđổigió.

Novembre1941

NHỎTO…Hỡingườibạnsẽtheotôiđếnđây!Bạnhãychotôiđượcnóivàilời...tâm

sự.Cólẽtôiđãkểlểvớibạnnhiềulắm,nhưngbaogiờgiữachúngtacũngcómộtngườithứba.Bâygiờthìkhác,bâygiờchỉcònbạnvớitôi.

Khitôibắtđầuviếtquyểnsáchnày,đâyđóngườitabảotôi:“Câyleothàleođachứleogìnhữngloàithảomộcnhỏ”.Nhưngdầutôicótựrẻrúngđếnđâucũngkhôngbaogiờnuôicáimộnglàmmộtcâyleo,nghĩalàcáimộng“hôi”mộtchútdanhthừa.Tôibiếtquyểnsáchnàyrađờisẽchỉđưavềchotôimộtmớáccảm.Hàngtrămngườisẽbảo tôimùvìkhông trích thơhọ.Những người, thơ trích ít, sẽ nghĩ đáng lẽ phải trích thơ họ nhiều hơn.Nhữngngười,thơtríchnhiều,sẽkhóchịuvìthấytênmìnhbêncạnhnhữngtênhọkhinhrẻ.Vàbạnnữa,hỡingườibạnkhôngquenbiết!Tôibiếtbạncũngsẽtráchtôisaolạitríchnhiềubàithơbạnthấydởvàbỏsótnhiềubàibạnchohay.

NhưngChếLanViênhoàntoànbấtmãnvềtập“Điêutàn”màchohaicâuvịnhđávọngphucủaQuáchTấn:

Lụynhớmưangàntuônnượpnượp;

Tócthềmâynúibạcphơphơ.

là “những câuđẹpnhất trongnhững câuđẹpnhấtmàvăn chươngViệtNamcóthểcó”.HuyCậnrấtthíchbài“Thânthể”(trong“LửaThiêng”)màbaongườicholàdở.Mộtnhànhongheđọchaicâu:

Emsợlắm.Giábăngtrànmọinẻo;

Trờiđầytrănglạnhlẽosuốtxươngda.

(Lờikỹnữ)

chêXuânDiệu“học lực”kémvànóiquyếtnếuXuânDiệuchuyênhọcthơmườinămsẽchẳngviếtnhữngcâunhưthế.

Biếtlàmsaochiềuđượctấtcảmọingười?Âulàtôichỉchiềutôivậy.

*

Songcũngcónhàthơcótàimàvìlẽnàyhaylẽkhácsongtôikhôngthểnóiđến.Cũngnhưcóbàithơhaykhôngthểtríchđược.

*

Bạnhỏi tôi: “Thi sĩđâumà lắm thế?Mớimườinămmà trênbốnchụcngười! Thời đại này dẫu phong phú cũng không lẽ thế”. Nhưng bạn hãynghĩ:Báo“ĐôngPháp”vừamởmộtcuộcthithơ,tấtcảcó1.500ngườidự,đóchỉlàthơcũ,mộtthứthơcònngoingóp.1.500thisĩcùngrađờimộtlần!Trongnướctacóbaonhiêungườibiếtđọcbiếtviếtlàchừngấythisĩ.Cólẽsố thi sĩ lại nhiều hơn cũng nên.Chán chi người không biết đọc biết viếtcũnglàmthơ.Màthơhọvịtấtđãthuathơngườicóhọc.

Vậynướctacóbaonhiêuthisĩ?40.000hay400.000?

4.000ngườicóthơđăngbáoinsách,chừng40ngườicóthơtríchtrongquyểnnày,vàmaymắnracó4ngườisẽcótênlưutruyềnhậuthế!

Nhưngtôilàngườithờibấygiờ.Dầuvuidầubuồn,tôimuốnsốngcáiđờibâygiờđã.Cónhữngbàithơtôisaymêmàngườisausẽthấykhôngcógì.Thìmặchọchứ.Nóigìngườisau.Chínhtôingàymaiđâybiếtcócònrungđộngvìtấtcảnhữngbàithơhômnaytôitrích?Nghĩthếnênhômnaytôihếtsứcrộngrãivớitôi.Bàithiệthaytríchđãđành,bàihayvừatôicũngtrích.Lạicókhi trongmộtbàichỉđượcbốnnămcâu ;nếunhữngcâuấykhôngdẫnvàotrongbàitôiviếttôicũngđànhtríchtrọnbàithơ.Tôisợthiếukhôngsợthừa.Tôimuốnghihếtnhữngvuibuồncủathờiđại.Tôichỉdèdặtvớinhữngnhàthơaicũngbiết.XuânDiệucó15bàitrích,nhưngngoài15bàiấyvẫncònnhiềubàihay.Cácnhàthơcótiếngđạikháiđềuthế.Ngoàiravớicácnhàthơítngườibiết,hễbàinàotríchđượclàtôitrích.

*

Nếuxemthơ,bạnthấymệt,ấylàlỗitựbạn.Quyểnsáchnàykhôngphảisáchxemhếtmộtlần,vàbạncũngnênnghĩrằng,tuycònbỏsótnhiều,ítratôicũngđãxemnămmươiquyểnthơnhưquyểnnày.Lắmkhixemmộttrămbàithơ,chỉcómộtbàitríchđược.Tôiđãđọctấtcảmộtvạnbàithơvàtrongsốấycónonmộtvạnbàidở.Nếulàmxongquyểnsáchnày,màkhôngchêchánvìthơlàđiềutôirấtmongmỏi.

Vậynếutrongquyểnnàyítkhitôinóiđếncáidở,bạnhãytinrằngkhôngphảivìtôikhôngthấycáidở.Nhưngtôinghĩrằngđãdởthìkhôngtiêubiểugìhết.Đặcsắcmỗinhàthơchỉở trongnhữngbàihay.Mỗibài thơhaylàmộtcánhcửamởchotôiđivàomộttâmhồn.Nhữngtâmhồnkhônglốivào,nhữngtâmhồnbưngbít,thìtôicònbiếtgìmànói.Chủnhânkhôngmởcửa,tôiđànhchịuđứngngoài.Chonêngặpthơhay,tôitriềnmiêntrongđó.Tôingâmđingâmlạihoài,cố lấyhồn tôiđểhiểuhồnngười.Thỉnh thoảngcó

nóiđếncáidởlàcũngcốtchonổicáihaymàthôi.Chứdởthìgiữađờithiếugìmà phải đi tìm trong thơ!Nói chắc bạn không tin, nhưng thực tình tôichẳngmuốn chê aimà cũng chẳngmuốnkhen ai.Tôi chỉmuốnhiểu chođúng-khôngphảichođủ-hìnhsắccáchồnthơ.

Và như thế tôi đã phải cố gắng nhiều lắm.Vì trong các nhà thơ cũngnhiềungườitôigặpgiữađời.Cóngườithơtuyệtđẹpmàđốivớitôilạitoànnhữngcửchỉrấtmựcxấuxa.Họphụphàng,họnhỏnhen...Nhưngthôi,tôinóiralàmgì.Nhữngcửchỉxấukialàbềngoài;phầnsầusắcnhấttrongtâmhồnhọđãghilạinơinhữngvầnthơđẹp.Tôitinnhưthế.Đừngailàmtôihếtlòngtin.

Tráilại,cónhữngnhàthơtửtếvớitôivôcùngmàthơcủahọtôilạichỉthích...cóhạn.

Nếubảorằng tôikhôngáingạingườinày,khôngkhinhghétngườikia,thìekhôngthực.Nhưngáingạihaykhinhghét,khixemthơtôichỉbiếtcóthơ.Tôikhônghềnghĩđếndanhvọngcủangườihaycủatôi.Danhvọngquýthật, nhưng còn có điều quý hơndanhvọng, quýhơnhết thảy: lòng ngaythẳng,màítnhấtcũngphảigiữtrọntrongvănchương.

Bạn chớ tìm tất cả những điều tôi nói trong những bài thơ tôi thích.Nhữngđiềuấyđôikhichỉcótrongnhữngbàikhôngtrích.Muốnhiểurõtôinóicóđúnghaykhôngbạnphảixemtrọnthơtừngngườimột.Vàphảixemkỹ.Hầuhếtnhữngbàithơhay,cóđọcđiđọclạinhiềulầnmớithấyhay.

*

Có lẽ bạn đương chờ tôi phân ngôi thứ trong làng thơ xem ai nhất, ainhì...Bạnsẽthấtvọng.Tôichỉghicảmtưởngxemthơnênbàiviếtdàingắnkhôngchừng.Bạncũngđừngsosánh thơ tríchnhiều trích ít.Ai lại lấysốtrang,sốdòngmàđịnhgiámộtnhàthơ?

Có lẽ bạn đương chờ những bài nghiên cứu vô tư và khách quan.Bạncũngsẽthấtvọng.Vôtưthìtôiđãvôtưhếtsức,nhưngkháchquan,không.Tôivẫncóthểvờbộkháchquanvàmặcchonhữngýriêngcủatôicáilốtyphụccủamọingười.Nhưngviệcgìphảikhổthế?Chạyđiđâucũngkhôngthoátcáitôithìtôicứlàtôivậy.Haydởtínhtrời..

*

Cómộtlầnviếtvềlịchsửphongtràothơmới,tôiđãđịnhbặmmiệng-ynhưnhữngnhàhọcgiả tập sự.Nhưngchỉđượcvài trang,vuibuồn lại cứtheo ngòi bút hiện lên trang giấy. Tôi dửng dưng sao được? Tôi đã sống

tronglòngthờiđại.Kểlịchsửthờiđạilàmsaocóthểkhôngnhớlạinhữngnămvừaquatrongđờitôi.Cũngnhưnóivềcácnhàthơtôithíchlàmsaolờinóicủatôikhôngđượmchútbângkhuânglúcxemthơ.

Bạn sẽ lấy làm lạ sao tôi lại có thể thích những lối thơ trái hẳn nhau:NguyễnNhượcPhápvớiChếLanViên,TháiCanvớiXuânDiệu?Chínhtôicũnglấylàmlạ.Nhưngsựthựclàthế:SựthựckhixemNguyễnNhượcPháptôikhôngcònnhớChếLanViên;vàkhixemTháiCantôiđãquênhẳnXuânDiệu.Giáthửtôichỉ thíchmột lối thơthì“phải lẽ”hơn.Nhưngmuốncho“phảilẽ”,tôiphảigiếtmộtnửalòngtôi.Tôikhôngnỡ.

*

Nhữngthơrađờitrongmườinămnayđãnhiềulạinhiềukhuynhhướng.Tôicốđưamột tí trật tựvàochỗvốnchẳngcó trật tựgì.Tôichia làmbadòng:dòngPháp,dòngĐườngvàdòngViệt.Ấycũnglàliều.Tôiđãphânvânnhiềulắmtrướckhilàmliềunhưvậy.Bởingườitacóthểtìmthấytronglàngthơnhữngxómnhư:

XómsôngThương:BàngBáLân,AnhThơ.

XómTựLực:ThếLữ,XuânDiệu,HuyCận.

XómPhươngĐông:LưuTrọngLư,TháiCan...

XómHuế:PhanVănDật,NamTrân,NguyễnĐìnhThư...

XómBìnhĐịnh:HànMặcTử,ChếLanViên...

XómHàTiên:ĐôngHồ,MộngTuyết...v.v...

Nhưngtrongcácxómdầnngụcưnhiềuquákhôngcógìthuầnnhất.Vàđãchiaxóm,rồilạiphảiđặt“trùmxóm”,cũnglôithôi.

*

Tôichợtthấytừtrướcđếnnaytôikhônggọicácthisĩbằngông.Tôibiếtnóithếnàochotrôisựxấcxượcấy.ChỉcómộtđiềurõlànếutôigọiThếLữchẳnghạn,bằngông,tôisẽbớtyêu“Mấyvầnthơ”nhiềulắm.Nhưcóailấylàmkhóchịuvìcáchxưnghôấy,tôiđànhxinlỗivậy.Luônthểtôicũngxinlỗivìđã tự tiệnbỏhầuhếtnhững lờiđề tặng trêncácbài thơ.Trongmộtquyểnhợptuyểnnhữnglờiấysẽthànhvônghĩa.Tôichỉgiữlạinhữnglờiđềtặngcầnphảicómớihiểuđượcýthơ.Dámmongsẽchẳngaibắtbẻgìvìchỉtrongchuyệnnàychínhtôicũngđãphải...hysinhchútít.

*

MộtquyểnsáchnóivềthơViệtmàmởrakhôngnhắcđếnNguyễnDutôithấynhưmộtsựbộibạc.NghĩthếtôimuốntìmmộtcâugìtrongtruyệnKiềuđểinlênđầusách.Sựtìnhcờxuitôinhớlạicâu:

Củatin,gọimộtchútnàylàmghi.

Đọcđiđọclạiriênglấylàmđắcýlắm.

*

Quyểnsáchnàyrađời,cáiđiềutôingạinhấtlàsẽmangtênnhàphêbình.Haichữphêbìnhsaonghenókhóchịuquá!Nókhệnhkhạngnhưmộtônggiáogàn.Bìnhthìcũngcònđược.Nhưngphê?Saolạiphê?

Vậytôiviếtgìđâyvàtronglàngvăndanhhiệutôilàgì?Chẳnghạncóthếgọinhữngbàitôiviếtlàtùybút,tùyhứng...Nhưngkhônglẽtôilàmộtnhàtùybút,mộtnhàtùyhứng,haymộttùybútgia,mộttiểuluậntácgiả(haichữsaunàycủaô.ĐàoDuyAnhdịchchữessayiste).

*

Tôi không định khen chê ai, Nhưng sách ra sao cho khỏi những tiếngkhenchê.Bạnchê,tôixinchịu.Nhưnghoặcbạncókhen,hãyxincùngtôinhớtới:

CácÔ.PhanVănDật,TrầnThanhMại,HàXuânTế,ThanhTịnh,BửuKếlànhữngngườiđãgiúptôinhiềutàiliệu.

Tôicũngkhôngquêncảmơncácnhàthơđãchophéptôitríchthơ,đãgửiảnhvàchobiếtmộthaiđiềuvềtiểusử,tuynămsinhngàysinhchắcnhiềukhichỉbằngtheotrítưởngtượngnhữngngườilàmgiấykhaisinh.

Bạnsẽ lấy làmlạsao tácgiảhaingườimàcứxưngtôi.Sựthực thìhaingườicũngnhưmột.Khôngcóýnào,lờinàolàcủariêngai.Nhưngbâygiờquyểnsáchđãhếtthiệtrồi,tôilạibiếnthànhchúngtôi,vàchúngtôixinkýcảhaitênchođúng:

LỜICUỐISÁCH[144]TỪSƠN

CuộcđờicủaHoàiThanh từ thuở thiếu thờichođến lúc trái timngừngđậplàmộtchuỗidàicủanhữngcuộctìmkiếmđầythíchthúmêsaycáihayvàvẻđẹpcủavănchương.Nhưmộtnhàđịachấtcầnmẫn,yêunghề,HoàiThanhđãpháthiệnđượckhôngítvàngngọccủathơẩntronglớpbụi thờigianhoặctrongcácmạchchìmnổicủacuộcđời,nhấtlàtronghiệntại.

MộtthờigiandàitrướcCáchmạng,“thơmới”làniềmsaymê,lànơitrúngụbìnhyêncủatâmhồnHoàiThanhtrướcmọisónggiócủacuộcđời.

“Tôivốnrấtsaymê“thơmới”ngay từkhi“thơmới”mớirađời.“Thơ

mới”hầunhưlàcáivuiduynhấtcủatôihồibấygiờ”.[145]

ThinhânViệtNam là đứa con tinh thầnđược ra đời trong sựmê say,trongniềm“vuiduynhất”củaHoàiThanh,củamộtngười trongcuộcđổimớithơcaViệtNamgiaiđoạn1932-1941.(ChữthơcaViệtNamtôidùngởđây là thơcacôngkhai“hợppháp”được in trênsáchbáo thờiấy).Đứaconnàyvừamớirađờiđãđượcbạnđọcthờibấygiờđónnhậnvàbạnđọccácthếhệsautìmkiếm.Sáchrađầunăm1942liềnđượctáibảnngaycuối

nămấy.[146]

TácgiảThinhânViệtNamđã“lấyhồntôiđểhiểuhồnngười”(TNVN-tr.366).Khôngchỉđểhiểumàcònsaytheohồnngười.169bàithơcủa46nhàthơcómặttrongThinhânViệtNamnhưhòavớigiọngbìnhcủatácgìảđểhát lênbàicasầunão,mộngmơ,vuivội,buồnsầu,đauđớn,ngơngáctrước cuộc đời.Bài ca dường như bất tận của những tâmhồn, những conngười“đầuthailầmthếkỷ”muốnruhồnmìnhtới“tậncuốitrờiQuên”.

Sựmêsay“thơmới”,sứcquyếnrũcủa“thơmới”lúcbấygiờquảlàlớn.ĐốivớitácgiảThinhânViệtNamsuốtmộtthờigiandài,cáisay“thơmới”đãthấmvàomáuthịt,đãtrởthànhmáuthịtnênkhôngdễgìrứtbỏ.Mặcdầu,cókhingườisaythơcũngmơhồcảmthấyđâylàmộtthứtìnhsaycó“đángdấpLiêuTrai”.

“Saythơcũngnhưsayngười.Cókhiđúng,cókhisai.Cókhiđúngmặtnày, sai mặt khác. Nhưng đã say thì không phải dễ gì mà dứt ra được”.(TTHT-tr.122).

CólẽvìthếmàsausáunămđitheoĐảngthamgiacáchmạngvàkhángchiến,năm1951,HoàiThanhmớicóđượcmộtcáinhìndứtkhoátthểhiệntrong chương II “Nhìn lại thơ cũ 1932 - 1945” ở quyểnNói chuyện thơkhángchiến.Trongchươngấy,ởtrang12,cóđoạnHoàiThanhviết:“Cònxétvềphươngdiệnkháchquan thìngày trướchaybâygiờnhữngcâu thơbuồnnảnhaymơmộngvẩnvơcũngđềulàđồngminhcủagiặc.Giặcchỉcóthểxâydựngcơđồcủachúngtrênphầnbạcnhượccủaconngười.Chúngtakhôngdámlàmngườithìchúngnómớicókhảnănglàmgiặc”.

Cáchnhìnnhậnấycóphần tháiquá.Song tronghoàncảnh lịch sửbấygiờ,mộtchúttháiquáấycókhilạicầnthiết.Kiênquyếtphủđịnhniềmsaymêsailạctrongconngườicũcủamìnhmộtcáchthànhthựcbaogiờcũnglàđiềuđángquý.

Támnămsau,vàođầunăm1959,trongbàisoạn“Vềvănthơlãngmạn

tiểutưsản1930-1945”[147]

đểgiảngcholớpvănIIIĐạihọcSưphạmvàĐạihọcTổngHợpHàNội,HoàiThanhviếttrongphầnkếtluận:

“Thơlãngmạntiểutưsảncóthểxemlàmộtsứcpháhoại,vừapháhoạichếđộthựcdânphongkiếnvừapháhoạinhiệt tìnhcáchmạng.Trongthơlãngmạntiểutưsảnvẫncómộtthứlòngtinmàbọnthốngtrịcũcóthểdựavào,tứclàlòngtinrằngcuộcđờilàthế,khôngthểthayđổiđược.Nhưngbọnthốngtrịcũdựavàolòngtinthìít,vàovõlựcthìnhiều.Tráilại lựclượngcủacáchmạngchủyếulàởlòngtin.Chonênbọnthựcdândungdưỡngmàcáchmạnglạiphảitiếnhànhđấutranhvớithơlãngmạntiểutưsản.

Tronghoàncảnhngàynaytuycáchmạngđãthắnglợitrênmộtnửanước,đạibộphậntiểutưsảnđãđứngtronghàngngũcáchmạngnhưngtưsảnvàtiểutưsảnmànhiềuanhemchúngtavốnhôhấpmộtlầncuốicùngvớisữamẹvẫncósứclôicuốnchúngta.Cónhữngcâuthơrầurĩnócứngânngaâmỉtronglòng,bámvàođầuócnhưđỉa,cầnphảibôivôivàomàrứtnóra.

Nhưnglạicũngphảinhớrằngtưsảnvànhấtlàtiểutưsảnnướctacũngcó khả năng đi với cáchmạng.Chút lòng yêu đời yêu nước còn thể hiệntrongthơkhôngnêntùytiệnmàvứtđi,vẫncầnphảitrântrọng.Vànênnhớ

phầnấynhiềuhơnlàphầntiêucực,dầunhớđểphêpháncũngvậy”.[148]

Từ cách nhìn nhận “thơ mới” có phần thái quá trong Nói chuyện thơkhángchiến(1951)đếnđâyHoàiThanhđãcócáinhìnđộlượngthểtấtnhântình,sátvớigiátrịthựccủa“thơmới”nhiềuhơn.Tuyvậycómộtnhậnđịnhcơbảnvề“thơmới”màtácgiảThinhânViệtNam-trongcácbàiviếtcũng

nhưsổtayghichép,saunàytronglúctraođổichuyệntròvớibạnbèhoặcconcái-khôngthayđổi:mặtchínhcủa“thơmới”làtiêucực.

Trongđềcươngchuẩnbị chobuổinói chuyệnvề“thơmới”ởĐạihọcTổnghợphồitháng11-1962,HoàiThanhghiởmục“Vàođề”:

“Mọingườiđềuđồngýtrong“thơmới”1930-1945cónhântốtíchcựcvànhântốtiêucực.Cáichỗkhôngđồngýlàtỉlệgiữahaibên,vềphầntôi,tôivẫnnghĩtiêucựclàchính”.(Tôinhấnmạnh.T.S.)

Buổinóichuyệnấy theoyêucầucủanhà trường,chủyếunêucáiphầntíchcựccủa“thơmới”nhằmmụcđíchđểngườinghetiếpthuđượccáihaycủathơ.HoàiThanhghitiếptrongđềcươngbàinói:“yêucầuấycũngphùhợp với tôi: tôi nghĩ phê phán cái dở trong văn thơ không gì bằng quên

quáchnóđi.Đólàcáchphêpháncủaquầnchúng”.[149]

Xem lại cácghi chép trongđể cươngchuẩnbị bài nóikể trên, tôi thấyHoàiThanhđãchọnnhữngbàithơhaytrongphongtrào“thơmới”củacácnhà thơnổi tiếngnhư:ThếLữ,VũĐìnhLiên,XuânDiệu,HuyCận,ChếLanViên,LưuTrọngLư,NguyễnBính,NguyễnNhượcPháp,ThâmTâm,ĐoànVănCừ,AnhThơv.v...đểbìnhluận,phântíchnhữngcáihay,cáitíchcựccủa“thơmới”đượckháiquáttrongnhữngtiêumụcnhưsau:

-Phongvịđậmđàcủacảnhsắcquêhương.

-Tháiđộtrântrọngđốivớingườilaođộng.

-Tấmlòngthiếtthavớiđấtnước.

-Lòngkhaokhátyêuđời.

-Tìnhyêuphongphú,thathiếtvàđắmsay.

- Những đóng góp quan trọng về ngôn ngữ nghệ thuật của “thơmới”.[150]

Nhưng,hai thángsau,vào tháng11 -1964,có lẽHoàiThanhmuốnđềphòng“cáchnhìnđời theolối“thơmới”còntồntại từngmảngtrongcuộcsốngcủachúngta”(PBTLIItr.230),engạilớpthanhniêndầuchưabiếtđến“thơmới”baogiờcũngvẫncónhiễmphảicáchnhìnđờitheolối“thơmới”nên trongbàiviếtMộtvàiýkiếnvềphong trào“thơmới”vàquyển“ThinhânViệtNam”HoàiThanhnhấnmạnh:

“Nhìnchung“thơmới”chìmđắmtrongbuồnrầu,điênloạn,bếtắc.Đólàchưanóiđếnphầnhiểnnhiênlàsađọa.Nguyhiểmnhấtlànólạitạoramột

thứsaysưatrongđó.Hìnhnhưkhôngbuồnrầu,khôngđiênloạn,khôngbếtắcthìkhônghay,khôngsâu.Bếtắcđãbiếnthànhmộtthứlýtưởng.Mộtthứlýtưởngnhưthếbaogiờcũngnguyhiểm,trongmộthoàncảnhcầnphảiđấutranhquyếtliệtlạicàngnguyhiểm(Tôinhấnmạnh.T.S)chonênmặtchínhcủa“thơmới”phảinói làmặttiêucực.Ngaynhữngnhântốtíchcựccũngchìmngậptrongkhôngkhíbếtắcấykhônggỡrađược”.(PBTLIItr.230)

Tháng8năm1977,mườibanămsaukhiviếtbàivừakểtrên,HoàiThanhmuốnđược“nóithêmvàilờinữa”vớiđộcgiảmiềnNam,nhấtlàđộcgiảtrẻ“đãđọcvàưathíchquyểnThinhânViệtNam,đãbắtgặptrongThinhânViệtNamvànóichungtrong“thơmới”mộttiếngnóiđồngtình,đồngđiệu”.HoàiThanhnhắcnhởnhẹnhàngmàvẫndứtkhoát:“Ngàynayhòabìnhđãlập lại,hoàncảnhđãđổikhác.Tronghoàncảnhmới,nênchăngnhìnThinhânViệtNammộtcáchkhác?Tôinghĩchúngtasẽtiếptụctrântrọngphầnhay,phầnđẹptrong“thơmới”nhưtavẫnnhậnđịnhtrướcđây.Nhưngphầnấykhôngphảiphầnchính.Phầnchínhlà“thơxuôitaynhưnướcchảyxuôi

dòng”[151]

.Mà vô luận trong hoàn cảnh nào cũng không thể chấp nhậnchuyệnbuôngXUÔI.

Nhất là khắc phục hậu quả của chủ nghĩa thực dân cũ vàmới, của bamươinămchiếntranhxâmlược,xâydựnglạiđấtnướcbịtànphánặngnềvềnhiềumặt,làmộtsựnghiệpđòihỏiởmỗichúngtarấtnhiềucốgắngvàhysinh,kểcảnhữngcốgắngvàhysinhlớnnhất”(TTHTtậpII-tr.308).

Nhưvậylà trongvònggầnbamươinăm(từ1951đến1977), trướcsauHoàiThanhvẫndứtkhoátcoitiêucựclàmặtchủyếucủa“thơmới”vàThinhânViệtNam.ĐánhgiáThinhânViệtNam,HoàiThanhkhôngtáchrờivớiviệcđánhgiáthơmới:ThinhânViệtNamlàmộthợptuyển“thơmới”“giaiđoạn1932 -1941,viếtvềThinhânViệtNam không thểnàokhôngcăncứvàomộtnhậnđịnhkhoahọcvềphong trào“thơmới”“(TTHTII -tr.294).Đặtvấnđềnhưvậylàđúngvềcơbảnnhưngchưađủ.Dùsaocũngphảinhìnnhận“thơmới”vớitưcáchlàmộttràolưu,mộtkhuynhhướngvănhọcmàsựhìnhthànhvàpháttriển,tồntạivàlụitàncóquátrìnhvàquyluậtriêngcủanó.ThinhânViệtNamchỉlàmộtmặtcắtngangởranhgiớicủathờikỳpháttriểnvàsuytàn.ThinhânViệtNamcóchứakhánhiềunhântốtiêucựccủa“thơmới”nhưngkhôngphảilàtấtcả.HoàiThanhđãcảmthấyđiềunàynhưngchưacódịpđisâuvàhìnhnhưcũngkhôngcóýđịnhđisâu.Trongbàiviếtnăm1977đãnhắctớiởtrên,HoàiThanhcónóithoángqua;“TrongThinhânViệtNamkhôngcóbài thơnào là thơphảnđộngvànóichungcũngkhôngphảilàthơđồitruỵ.Chẳngnhữngthế,cókhôngítbàithơ

rấtđậmđàphongvịquêhương,rấtcótìnhvớiđấtnước,rấtthathiếtyêuđời.Rađờidướiáchthốngtrịtànbạocủathựcdânphongkiến,“thơmới”khôngdámđườngtrườngđảkíchquânthùnhưngkhôngphảikhôngnóilêncáiấmức,cáiđaukhổcủangườilàmthơ.Cóthểnóiđócũnglàmộttiếngthơyêunướcvàtrênthựctế,hầuhếtcácnhà“thơmới”cótêntuổivềsauđềuthamgiađánhPháprồiđánhMỹchođếnngàytoànthắng”.

Nhìnchung,quamấylầnnhậnđịnh,đánhgiá“thơmới”vàThinhânViệtNam,HoàiThanhmớidừngsâuvàoviệcđánhgiátháiđộtráchnhiệmtrướccuộcđờicủacácnhà“thơmới”vàtácgiảThinhânViệtNam.Cácgiátrịvănhọcthựcsựcủa“thơmới”vàtácphẩmphêbìnhvănhọcThinhânViệtNamrõrànglàđãvàđangtồntạitrênthựctế,trongđờisốngtinhthầncủanhiềuthếhệđãqua,HoàiThanhcòndèdặtchưaquansát,đánhgiáđầyđủ.RiêngđốivớiThinhânViệtNam,đứacontinhthầncủamình,HoàiThanh

đã tự phê phán hết sức nghiêm khắc.[152]

Trái lại, không ít những nhànghiêncứu,phêbình,nhàthơnhàvăncótêntuổiđãđánhgiáThinhânViệt

Namđạttình,thấulýhơn[153]

.

Nhân đây có lẽ cũng nên tìm hiểu xemvì saoHoàiThanh có cái nhìnnghiêmkhắcvới“thơmới”vànhấtlàtựphêphánThinhânViệtNammộtcáchquánghiêmkhắcnhưthế.

Chúngtađãbiết trongcuộc tranh luậnnghệ thuậthồi1935-1936,kéodàichođến1939,HoàiThanhbịxemnhưlàchủtướngcủaphái“nghệthuậtvịnghệ thuật”.Cuộc tranh luậnnàyHoàiThanhđã tường thuật và tựphê

bìnhmộtcáchnghiêmtúc,thànhthật.[154]

Cáiđíchcủaphái“nghệthuậtvịnhânsinh”,đứngđầulàHảiTriều,khôngchỉnhằmphêphánquanđiểmcủaphái“nghệthuậtvịnghệthuật”màchủyếulànhằmtậphợplựclượngcáchmạng,cổvõkhíthếcáchmạngcủacáctầnglớpquầnchúngthôngquaviệctuyêntruyền,phổbiếnquanđiểmmácxítvềvănhọcnghệthuật.Đốivớivănnghệsĩ thuộctràolưulãngmạntiểutưsảnlúcbấygiờthìđâycóthểxemnhưmộtsựđánhthứccủacáchmạng.Đánhthứcrakhỏicơnmộngduchínhtrị.HoàiThanh nhớ lại: “Hồi ấy chúng tôi đã bị lay dữ.Nói cho phải thìchúng tôikhôngphảikhôngdụimắtmột ít.Nhưngrồichúng tôi lạinhắmnghiềnmắtlại,mộtphầnvìtựáinhưngphầnchínhlàvìtâmtríhãycònmê”.(TTHTII-tr.91).Đivàocáchmạngvànhữngngàyđầukhángchiến,HoàiThanhnhìnlạithấymìnhmới“tỉnhmộtnửathôi”:“Tôiđivàocáchmạng,lòngrấtvuinhưngvớisựyêntrírằngtrờiđấtcũcủatôicũngđivàomộtthể;từánhtrăngbátngáttrongTruyệnKiều,ánhnắngvàngngơngẩnbuồntrong

“thơmới”, đến các loại quan niệm về con ngườimuôn thuở, văn chươngmuônthuởv.v...Tấtcảnhữngthứấyđốivớitôicósứcquyếnrũrấtghêvànhấtlàcógiátrịnhưnhữngchânlýkháchquankhôngthểnàophủnhận.Tôitựnghĩ:muốngì thìgì trờiđấtvẫnchỉcóbấynhiêunúisônghoa lá; lòngngườicũngchỉcóchừngấybuồnvui,yêughétnênvănchươngrồicũngthếthôi”. (TTHTII - tr.292).Từ“tỉnhmộtnửa”đến tỉnhhẳn làcảmộtchặngđườngdài.ĐếnsauchiếnthắngThuĐôngViệtBắc1947HoàiThanhmớibắtđầuđivàobướcngoặtrẽsangđườngmới:“Cólầnđi trongrừng,mentheomộtdòngsuối,tôivừađivừaônlạimấycâuthơcủaTảnĐà;rõrànglàsuốibênmìnhvàsuốitrongthơkhácnhaulắmrồi.Tôiaoướccónhữngvầnthơkhác.Cóthểnóitừđótrongtrítôibắtđầuhìnhthànhnhữngquanniệmkhácvềnghệthuậtvănchương.Màcũngmớibắtđầuthôi.Từđóvềsaucònphảitrảiquanhiềuphấnđấu”.(TTHTII-tr.293).

HoàiThanhdầndầnnhậnrasai lầmlớnnhấtcủađờimình trước thángTám1945là“thoátlycáchmạng,lấyvănchươnglàmnơilánhnạn,vùiđầuvàochuyệnkhôngđâuđểtrốntránhtráchnhiệm,trốncuộcđời”.(TTHT-tr.290).Sailầmnàytậptrungvàothờigiantranhluậnnghệthuật“cũnglàmộtcáchcốgiữlấychomìnhcáiquyềnsaymê“thơmới”,nóimộtcáchkháclàcáiquyềnthoátlycáchmạng”(TTHTII-tr.303)..

Nhưvậyđó,HoàiThanh luôn luônchân thànhcả lúcđúng lẫn lúc sai.Trongvănchươngvà trongcảcuộcđời.Sự tựphêphánquánghiêmkhắccủaHoàiThanhlàđiềucóthểhiểuđược.HoàiThanhkiênquyếtphủđịnhconngườicũcủamình.Vìvậy,HoàiThanhthựclònglolắngchonhữngai,nhấtlàlochocácbạntrẻđilạcsangconđườngmònbếtắccủamìnhđãđitrướcđây.Mặtkhác,cáccuộcđấutranhtưtưởngtrongsựnghiệpxâydựngxãhộimới,đặcbiệtlàtronglĩnhvựcvănhọcnghệthuậtmấychụcnămqua,thườngvẫntrởlạinhữngvấnđềcơbảnđãđặtrahồitranhluậnnghệthuật.(Tấtnhiêncácvấnđềnàyđặtraởcấpđộkhác,mangnhữngmàusắckhácvàcónhữngyêucầukhác).Làmột trongnhữngngườiđượcĐảnggiao tráchnhiệmlãnhđạolĩnhvựcvănnghệ,HoàiThanhcàngthêmengạicáicũcócơsốnglại.HoàiThanhthườngnóitớitráchnhiệmcủangườicầmbút,luôn,đềphòngnhữnglệch lạcvề lập trườngtư tưởngtrongbốicảnhlịchsửcụ thểcủavàichụcnămqualàđiềucầnthiết.Vàtrênthựctếkhôngthểnóikhácđược.

*

Trongviệctiếpnhậncácgiátrịvănhọcnghệthuậtcómộtchânlýhiểnnhiênkhông thểphủnhậnđược là:mỗi thờiđại,mỗi lớpngười cónhững

tháiđộvàmứcđộtiếpnhậnkhácnhau.Cáctácphẩmdởvàcácgiátrịgiảtấtnhiênsẽbịcôngchúngvàthờigianvứtvàosọtráccủalịchsử.Cáctácphẩmhay,cácgiátrịvănhọcnghệthuậtchânchínhcủadântộcvànhânloại,dầucónhữnghạnchếlớndolịchsửvàthờiđạitạora,baogiờvàởđâucũngcósứcsốngtronglòngnhândân,đượcnhândângiữgìnvàtrântrọng.

-Tôinghĩđãđếnlúcchúngtanêncócáinhìnhợplý,hợptìnhhơnđốivới“thơmới”vàquyểnThinhânViệtNam.Tôi thấy chẳng cógì phải engạirằngtừđâysẽdẫntớimộtsựphủnhậnnàođó.Tháiđộmácxítlêninittrongviệcnhìnnhậnlạicácgiátrịtinhthầncủaquákhứbaogiờcũngbaogồmsựtiếpnhận,sựkếthừa,sựsắpđặtlạivàđươngnhiênlàcócảsựtừbỏ.Từbỏcáixấu,cáicóhại,cáisaiđểpháthuycáiđẹp,cáicóích,cáiđúngthìcógìlàđángngại?Nhìnnhậnlại“thơmới”vàquyểnThinhânViệtNamkhôngphảilàlậttráimọisựnhìnnhậnđúngđắnvàchânthànhcủachúngtavềhiệntượngvănhọcphongphúvàphứctạpnày.Tôitinrằngcácnhàkhoahọcvàcácnhànghiêncứu,phêbình,nhàvăn,nhàthơvàcácbạnđọccủachúngtasẽtrântrọngghinhậnvànghiêncứunghiêmtúccáclờitâmsự,cáclờitựphêpháncủaHoàiThanh,XuânDiệu,LưuTrọngLư,ChếLanViên...vàcácnhàthơkháctrongcuộc.Nhữngcôngtrìnhnghiêncứucôngphucủanhiềunhànghiêncứuvềvănhọchiệnđại sẽ lànhững tài liệuquý,bổ íchkhôngthểbỏqua.Cáchiệntượngtươngtựtrongvănhọcthếgiớisẽđượcquansátcẩnthậnđểgiúptasuynghĩsâuhơn.Vàđiềunhấtthiếtphảilàmlàcómộtsựđiềutraxãhộihọccóđộthôngtinđángtincậyđểcóthểrútranhữngkết luậncần thiết làmcơsởchoviệcnhậnđịnh,đánhgiámộtcáchthựcsựkhoahọc.Thựctiễnđờisốngchínhtrị-xãhộivàđờisốngvănhọcnghệthuậtcủađấtnướctahiệnnayđangtạorabầukhôngkhíthuậnlợivàcácđiềukiệnthuậntiệnchocôngviệcnghiêncứuthúvịvàbổíchnày

*

Tôikhôngcóthamvọngvàcũngkhôngđủsứcđểlàmcáicôngviệcnêuở trên.Ởđây tôi chỉxinnêu lướtmộtvài suynghĩxen lẫnhồiứcvềThinhânViệtNamvàtácgiảThinhânViệtNamvớihyvọngmơhồrằngmayragópmộtphầnbénhỏcóíchchonhữngaicùngmốiquantâmvớitôitrênvấnđềnhìnnhậnđầyđủhơn“thơmới”vàcuốnThinhânViệtNam.

ChatôivàHoàiChân(emruộtông)bắttayvàobiênsoạnThinhânViệtNam lúc tôimớiđượcnăm,sáu tuổi.Gầnnửa thếkỷđã trôiquacùngvớibaosónggiócủacuộcđời...BấygiờgiađìnhchúngtôisốngởHuế.Chamẹtôi thuêmột căn nhà xoàng xĩnh ở ngã tư “garaNghẹt”, phía gần trườngThuậnHóa.Giáptườngvớicánnhàtôiởlànhàmộtôngthợrèn.Suốtngày

dộisangbênnhàtôilàtiếngđập,gõchátchúavàtiếngthụtbễlòrènphậpphù.ChatôiviếtThinhânViệtNam trong luồngâmthanhnhọcnhằnấy,nhấtlàvàonhữngngàyhèoiảcủaxứHuế.Chamẹtôikểlại:nămấy(1941)giađìnhtôisốnghếtsứclaođao.Nguồnsốngchínhcủagiađình(gồmôngtôi,mấyngườiemcủachatôi,chamẹvà3con)trôngcậyvàođồnglươngdạytưcủachatôi.Vậymàvàonămđó,chínhquyềnthựcdâncấmchatôiđidạy.Lấygìmàsống?Mẹtôiphảimởquánsách,chatôichạyvạyxinđidạylại.NửanămsauchúngmớichochatôitiếptụcdạyởtrườngThuậnHóa.

Nỗiđờicơcựcđanggiơvuốt

Cơmáokhôngđùavớikháchthơ.

XuânDiệu

ĐọcThinhânViệtNamtathườngthấycácnhàthơvàtácgiảnhưđắmchìm trongmơmộngvẩnvơvà có cảmgiáchìnhnhưhọ là nhữngngườisốngsungsướng,đầyđủvànhànrỗi.Đólàthếgiớithơcủahọ.Thậtra,ởđờithườngtrongsốhọkhôngítngườiđangđắmchìmhoặcsắpđắmchìmthựcsựvìmanháo,miếngcơm.Họlàtưsản,là“phúhào”ởđâutrongđầuóc,trongsáchvởTâymàhọvớđểđọcchứdướiánhmặttrờihọtồntạitrongdánghìnhđầyđủcủaconngườilaođộnglàmthuê:

Chónghếttrangmáulẫnmồhồi

Từngdòngđánhđổilấyngôkhoai

Giữakhiôngchủbuônvănấy

Tiệcrượulầucaongảngôncười.

TrầnHuyềnTrân[155]

Họkhátkhao,mơướcnhiều.Nhữngkhátkhaotộinghiệpthôimàcũngchẳngđược.Cólẽvìvậymàhọcốđưahồnmìnhđếnnhữngcõihuyềnảohoặccốtạoranhữngmơmộngđểtựhuyễnmình:

Tôichỉlàngườimơướcthôi,

Làngườimơướchão!Thanôi!

Bìnhminhchóilóiđâuđâuấy

Cònchốnlòngriênguámhoài.

ThếLữ

Họaoước:

Thàmộtphúthuyhoàngrồichợttối,

Cònhơnbuồnlelóisuốttrămnăm

XuânDiệu

Nóivề“thơmới”,XuânDiệuthườngnhắcđếnhaichữđauđời.Đauvìnỗiđờivấtvả.Đauvìkiếplàmdânmộtnướcnôlệ.Đauvìtủinhục,nghèohèncứgắnhoàivớithânphận.Theotôi,nỗiđauđờichínhlàcáihạtcơbảntạonêncáiđẹpcầngiữgìn,trântrọngtrong“thơmới”.Tháiđộmãnnguyện,sự lạnh nhạt, sự hững hờ trong cuộc sống là kẻ thù của sự sáng tạo nghệthuật.Cóđauđờimớinảyrakhátvọngđổiđời.Rõrànglàtrong“thơmới”đãthấythấpthoángngọnlửacủakhátvọngđốiđời.“Thơmới”vàcácnhà“thơmới”làsảnphẩmtấtyếucủalịchsử,củagiaicấp,củathờiđại.Đừngđòihỏithơcủahọphảisángchóinhưmặttrờihoặcsángrựcnhưngọnđènphachiếu rõđườngphảiđi, nơiphảiđến.Họbịgiamhãm trongmộtmôitrường thiếunăng lượng, thiếuchấtđốtcủa lòng tin làmsao thơhọcóđủchấtsáng?Điềuđángquýlàtrong“thơmới”đãlậplòe“ngọnlửaĐancô”trênthảonguyênmịtmùngcủacuộcđời:ngọnlửacủatìnhyêungười,yêunonsôngđấtnước,yêutiếngmẹđẻ...

Cuối chặng đường của “thơmới” ngàymột hiện rõ sự bế tắcmàmầmsốngcủanóđãchứasẵntừchặngđườngđầutiên:sựbuồnnản, thấtvọng.Song,khixemxét sựbế tắcnày theo tôi, rấtnênvà rấtcầnnhìn thấybêndưới, phía sau tấm chắn ấy là sự quằnquại, đau đớn của những tâmhồn,nhữngconngườibénhỏ,côđơn.

Đườngvềthutrướcxaxămlắm

Màkẻđivềchỉmộttôi!

ChếLanViên

Đivàothếgiới“thơmới”cólẽkhôngnênđitheokiểuthamquantậpthểồnào:thấythắngcảnhđấy,ditíchlịchsửđấy,nghethuyếtminhbiếtvậyrồilạiàolênxeđinơikhác.Thấytấtcả,thậmchíđãsờvàoditích,đãchụpảnhvớinó,khắctênmìnhvàonómàrốtcuộcchẳnghiểugìvềnócả.

Đọc“thơmới”nếukhôngcảmnhậnđượccáihồncủanhà thơ“tràn rađầungọnbút”,khôngthấycácnhàthơđã:

Trảiniềmđautrênmảnhgiấymongmanh

HànMặcTử

thìchibằngchưanênđọchoặcphảiđọckỹhơn,đọcbằngchínhtráitimcủamìnhrồihãytruyềncácthôngtincảmnhậnlênóc,đểchoócđoánđịnh,xửlýsau.

Cáiđauđời,cáibếtắccủa“thơmới”làánhphảnchiếucáibểkhổbếtắccủaxãhộicũ,làbónghình,làtiếngkêuthanvềthânphậnconngườicủacácnhàthơ.Vềmặtnàođócóthểnói:hầunhưthânphậncủacácnhà“thơmới”,củatácgiảThinhânViệtNamtrongcuộcđờicũnanánhưthânphậnnàngKiều:

Nhữnglàràyướcmaiao

đểrồisaubaonămchìmnổitrongvũngbùnxãhộinhơnhớpphảicấtlêntiếngthanđauđớn:

Đãbuồncảruộtlạidơcảđời!

TrongdịphọctậpbảovệĐảngtháng5-1970chatôicótựnhậnxétvềquãngđờithanhniêncủamình:Trongtuổithanhniên,tôikhôngphảikhôngcảmthấycáinhụclàmnôlệchogiặcngoạixâm,tôicũngmuốncấtđầulên.Bịgiặcđạpđầuxuống,tôimấttinhthầnnhưngvẫnchưachịucúiđầuhẳn.Tôivẫnmuốncấtđầulên,thấphơnlầntrướcmộtít.Nhưngcứmỗilầncốcấtđầulênthìlạibịchúngnóđạpxuốngsâuthêmmộttầngnữa.Vàcứthế

chođếnlúctôikhôngcònđủsứccấtđầulênnữa”.[156]

ĐấylàbikịchcủaHoàiThanhvàcólẽcũngmangtínhbikịchchungcủathếhệcácnhà“thơmới”.HoàiThanhđãghilạirấtđúngcáitâmtrạngbếtắclúcbấygiờ:

“Đờichúngtađãnằmtrongvòngchữtôi.Mấtbềrộngtađitìmbềsâu.Nhưngcàngđi sâucàng lạnh.Ta thoát lên tiêncùngThếLữ, taphiêu lưutrongtrườngtìnhcùngLưuTrọngLư,tađiêncuồngvớiHànMặcTử,ChếLanViên,tađắmsaycùngXuânDiệu.Nhưngđộngtiênđãkhép,tìnhyêukhôngbền,điêncuồngrồitỉnh,sayđắmvẫnbơvơ.TangơngẩnbuồntrởvềhồntacùngHuyCận.

“Cảtrờithực,trờimộngvẫnnaonaotheohồnta.

“ThựcchưabaogiờthơViệtNambuồnvànhấtlàxônxaonhưthế.Cùnglòngtựtôn,tamấtluôncảcáibìnhyênthờitrước”.(TNVN-tr.52)

Xétchocùng,cáibế tắccủa“thơmới”cũnggiốngnhưcáiđêmtốimịtmùngcủachịDậuvàcáiđậpphá,chửibớikhùngđiêncủaChíPhèotrong

vănhọchiệnthựcphêphánthờiấy.Nócóýnghĩanhânbản.

Từđóvanglênlờikêugọikhẩnthiết:Hãycứulấynhữngconngườiđaukhổ!

Tháng11năm1964.Lúcấychatôivừaviếtxongbài:Mộtvàiýkiếnvềphongtrào“thơmới”vàquyển“ThinhânViệtNam”.Cũngthờigiannày,tôitạmbiệtnhữngngườithânđểlênđườngđicôngtácởchiếntrườngNamBộ.Phúttạmbiệt,đãrađếnđầucầuthangtôicònđềnghịchatôicùngtôiquaylạicănphòngcủagiađình.TôimuốnnghemộtlầncuốibảnPôlônex

nổitiếngcủaM.Ôghinxki[157]

màtôirấtyêuthích.Đólàmộtbảnnhạccógiaiđiệutuybuồndadiếtmàvẫntrongsángvàrấtđẹp.Chatôihỏi:“Tạisaotrước giờ lên đường đi chiến trường con lại nghemột giai điệu buồn nhưvậy?”Tôitrảlờitôirấtxúcđộngmỗikhinghebảnnhạcnàyvìnhạcsĩđãtruyềncho tôimột tâmhồnđẹpqua làn suối trongvắt củaâm thanh.Bảnnhạc tuy buồn nhưng lại gợi lên trong tôi tình yêu tha thiết và khát vọngtrongsáng.Chatôingồiyênlặng:trongkhitôikhoáclạibalôchuẩnbịbướcra.Bỗngcha tôikéo tôingồixuốngghế rồibảo:“Connghe thêmmột lầnnữađi”.Tôibậtcôngtắcmáyhát.Giaiđiệuđẹpcủabảnnhạclạitrànngậpcănphòngvàtrànngậplòngtôi,dạtdàonhữngcảmxúckhótả.Từbuổichiataythiêngliêngấy,bảnPôlônextrởthànhmộthiệndiệntrongđờisốngtinhthần của tôi trên đườnghànhquân, trong chiến hào, địa đạo, trong nhữngthươngnhớ,bângkhuâng...vàdàihơnlàtrênnhữngchặngđườngđờixatíttắp.

Năm1972, tôi từ chiến trườngvượtTrườngSơn lần thứhai raHàNộinhận công tácmới. Cha con tôi lại chung sống với nhau. Tôi thường tròchuyệnvớicha tôivềnhữngnămthángởchiếntrường.Khi tôikểchuyệnhànhquândọcTrườngSơnvàởchiếntrườngtôivàđồngđộithườngmởđàiSàiGònđểnghethơvànhạc“tiềnchiến”vậymàvẫncôngtácvàđánhgiặcrấthăng,vẫnlạcquanyêuđời.Chatôicóvẻkhôngđồngtìnhnhưngkhôngphêphántôi.Tôithanhminhvớichatôirằngtôikhôngnghecácluậnđiệu“chiêuhồi”củagiặcmàchỉnghethơ,nghehátthôi.Cácbàithơ,cácbàihátấygắnliềnvớikỷniệmthờithơấu.TôikểtêncácbàithơtôiđãđọcthuộctrongThinhânViệtNamhồicònnhỏvànhắclạicảlờibìnhcủachatôi.Tôikhẳngđịnhvớichatôicácbàithơđóvẫnhay.Tôithấychatôisuynghĩrấtnhiềuvềnhữngđiềuđó.Nhưng,đếnnăm1977chatôilạiviếtbàiThêmmộtvàilờivềquyển“ThinhânViệtNam”màtưtưởngchủyếucủabàiviếtnàylà đề phòng cho lớp thanh niên khỏi bị nhiễm lối sống buông xuôi trướcnhữngyêucầugắtgaocủagiaiđoạnlịchsửmới.

Đầunăm1982,chatôithườngxuyênlàbệnhnhânnằmởphòngcấpcứucủakhuBbệnhviệnViệt -Xô,HàNội.Lúcnàycha tôiđãsuy timnặng.Tuyvậy tríóccủaôngvẫncòn rấtminhmẫn, tỉnh táo.Tối tối tôi lạivàobệnhviệnchămsócvàbànchuyệnthơ,chuyệnđờivớiông.MộthômtôikểchochatôinghechuyệnmộtcháubéngườilaiPhápđicùngbốmẹnósangHàNộithămngườithân.Trongmộtbữatiệcgiađình,cháubéđãômchặtconvịttrờibịthươngcònsốngkhócnứcnởvàphảnđốingườinhàđịnhlàmthịtchiêuđãibốmẹcháuvàcháu.Từchuyệnnàytôithanphiềnvớichatôi:“Trẻconởnướctahiệnnayítđượcgiáodụcvềnhânbảnquá.Vănhọctahiệnnaycũngchưaxemtrọngvấnđềnày”.Chatôitrầmngâmmộtlúcrồinói: “Có lẽphảinghĩ lạixemchúng tacóquánhấnmạnhđếnvấnđềđấutranhgiaicấpkhông”.

Khoảngvàibatuầntrướckhichatôimất,nhàxuấtbảnVănhọcbáochoôngbiết:“TuyểntậpHoàiThanhtậpI”đãbắtđầuxếpchữ.Chatôimừnglắmnhưngtỏrakhócóhyvọngđượcthấymặtquyểnsáchcủamình.Lúcbấygiờchatôiyếulắmnhưngôngvẫnvuivẻtròchuyệnvớichútôi(HoàiChân),vớichúngtôivàvớibạnbèvềcôngviệclàmtuyểntập.Nhânđótôi

hỏi:“TạisaochakhôngchotuyểnMộtthờiđạitrongthica?[158]

Chatôitrảlờidứtkhoát:“Lúcnàychưanên”.

Mộtlầnkhác,vẫnởtrêngiườngcấpcứu,sôinổi,vuivẻ,chúngtôibànvềthơ“chândungnhàvăn”đanglưuhànhtronggiớivănchương.Chatôikhekhẽđọclạimấycâu“thơchândung”nóivềôngmàaiđóđãđọcchoông:

Vịnghệthuậtmộtnửađời

Nửađờilạiphảivịngườicấptrên

“Thinhân”cònmộtchútduyên

Chẳngcầmchovữnglạilènchođau!...

Đọcxong,chatôibình:

-TaynàynóbiếtmìnhmêKiềunênnódùnglốilẩyKiềuđểvẽchândungmình thìkhéo thật.Tuyvậycâu thứ2nóioanvànói ácquá.Chabiết cókhôngítngườinghĩnhưthếvềcha.

Nóixong,chatôicóvẻhơibuồnbuồn.

Tôicònnhớ,đêmgiaothừaTếtnăm1982,tôingồiđónxuânvớichatôitrongphòngcấpcứubệnhviện.Đêmấyôngnóivớitôirấtnhiềuđiềubuồnvuitrongcuộcđời,trongthơvăn.Tôinhớmãilờiôngnóivớitôiđêmđó:

-Chaviếtvănđã50nămnhưngcôngviệcchathíchnhấtlàdạyhọcvàbìnhthơ,bìnhthơhay,vôluậnlàcủaai.Chabiếtvănchươngcủachacùngvầy vậy thôi. Nếu không có cuốnThi nhânViệtNam thì không chắc gìngườitacôngnhậnchathựcsựlàmộtnhàvăn.

“Mộtđờilàmnhàvănchachỉtìmcáihaycáiđẹpđểbình.Đólàđiềuhammuốncủacha.Vậymàchađãvấpphảikhốichuyệnphiền:kẻyêu,ngườighét.Thậmchíchacònbịvucáo,bịnóioan.Chabiếtvậynhưngkhôngthểsốngkhác,viếtkháccái tạngcủamình.Điềumàchacóthểhoàntoànyêntâmvàtựhàotrướclúcđixalàchađãsốngvàviếthoàntoàntrungthực.Đólàcáiquýnhấtmàchamuốnđểlạichocáccon”.

Tôi biết rõ cha tôi cònmột điều chưa toại nguyện là chưa hoàn thànhđượclòngmongmuốnấpủtừlâu:viết tiếpmộtThinhânViệtNammới,theocáchcủaông.Ôngđãbắttayvàoviệcsưutầm,ghichépởnhiềunăm.Dicảo,củaôngđểlạibộnbềtàiliệu,tưliệuchocôngtrìnhấy.Nhưngrồi,“lựcbấttòngtâm”...VìĐờivàThơôngđãsốngmêsay,sốnghếtmình,vớiông,ThơvàĐờituyhaimàmột,tuymộtmàhai,hòaquyện.Ôngđãđixa,xamãinhưngchuyệnthơcủaôngđểlạivẫnấmhơinồngcủacuộcsống.

*

PhảichiHoàiThanhcònsốngchođếnhômnay.Khiđixa,ôngchưabiếtvàchưahìnhdungnổichỉvàinămsaunhiềutácphẩmcógiátrịvănhọcđíchthựcxuấtbảntừtrước1945-nhữngtácphẩmmàbấylâunaychúngtadèdặtbởilýdonàykhácnênchưainlạithìnayđãtrởlạibìnhthườngtrongđờisốngtinhthầncủanhândânta,đượcđôngđảobạnđọcchămchútnângniu.Việcinlạicáctácphẩmấythậtcóýnghĩa.Nólấpnhữngkhoảngtrốngtrongnềnvănhọchiệnđạiđấtnướcta,phùhợpvớilòngmongmỏicủanhiềuthếhệbạnđọc.VàbâygiờđếnlượtThinhânViệtNamhiệndiện.KhôngbiếttrongsốbạnđọccóaiengạivềsựhiệndiệncủaThinhânViệtNamkhông?Nếucóthìxinhãytinởđôngđảocôngchúngđãtừngtrảicủachúngta.Họsẽbiếtcáchtiếpnhậncáihay,cáiđẹpcũngnhưbiếtcáchloạibỏcáichưahay,chưađẹp,thậmchícảcáiđộchại.Bạnđọccủachúngtacódủbảnlĩnhvàtrìnhđộcảmnhậntácphẩm.Thựctếđãchứngminhđiềunày,xinđừnglo.Sâmlàvịbổmàdùngquáliềulượngcũngcóthểgâychếtngười.Nọcrắnlàchấtlàmchếtngườinhưngbiếtdùngthìlạitrịđượcbệnh,cứuđượcngười.Vấnđềđặtralàởmụcđích,liềulượngvàcáchsửdụngcùngvớisựamhiểucủangườithàythuốc.

Tháng10-1988

NHÀXUẤTBẢNVĂNHỌC18NGUYỄNTRƯỜNGTỘ-BAĐÌNH-HÀNỘIĐiệnthoại:04.7.161.518-04.7.161.190Fax:04.8294.781E-mail:nxhvanhoc@hn.vnn.vnChinhánhtạiThànhphốHồChíMinh290/20Namkỳkhởinghĩa-Quận3Điệnthoại.088469858,Fax:088483481

ChịutráchnhiệmxuấtbảnNGUYỄNCỪ

Biênlập:BANBIÊNTẬP

Vẽbìa:TRẦNĐẠITHẮNG

Sửabảnin:ĐANTHANH

THINHÂNVIỆTNAM-HOÀITHANH-HOÀICHÂNIn1.000ckhổ13x19cm(500cbìacứng,500cbìamềm)

TạiCôngtyinViệtHưng-ChinhánhHàNộiGiấychấpnhậnĐKKHXBsố1461/CXRngày 31/8/2005GiấyTN số: 3H4AHGPNXBVănhọc cấpngày19/10/2005Inxongvànộplưuchiểuquý1năm2006.

[1]TôikhôngtinrằngngườiViệtNamvốngốctrênsôngDươngTử.

[2]Chươngnhânthithoại(nhàinĐắcLập,Huế,1936)Tr.45-46.

[3]NamPhongtạpchísố5.

[4]Chươngdânthithoại(nhàinĐắcLập,Huế)tr.46.

[5]Phụnữtânvăn,rangày21-10-1929.

[6]ThơngụngôncủaLaFontainetiênsinh,(TrungBắctảnvăn,HàNội,1928).

[7]Thơbuông(ChânPhương,HàNội,1928).

[8]TứclàngàyxuấtbảntờPhụnữtânvănsố122,trongấycóbài“Mộtlốithơmớitrìnhchánhgiữalàngthơ”.

[9]TÌNHGIÀ

Haimươibốnnămxưa,mộtđêmvừagiólạivừamưa.Dướingọnđènmờ,tronggiannhànhả,haicáiđầuxanh,kềnhauthanthở:

-“Ôiđờita,tìnhthươngnhauthìvẫnnặng,màlấynhauhẳnlàkhôngđặng;

“Đểđếnnỗitìnhtrướcphụsau,chichobằngsớmliệumàbuôngnhau!”

“Hay!Mớimớibạclàmsaochớ!Buôngnhaulàmsaochonỡ?“Thươngđượcchừngnàohaychừngấy,chẳngquaôngTrờibắtđôitaphảivậy;

“Talànhânngãi,đâucóphảivợchồngmàtínhviệcthủychung?”Haimươibốnnămsau,tìnhcờđấtkháchgặpnhau.

Đôicáiđầuđềubạc.Nếuchẳngquenlungđốcónhìnrađược!

Ônchuyệncũmàthôi.Liếcđưanhauđirồi!Conmắtcòncóđuôi.

[10]Cótríchtrongquyểnnàyvớinhanđề“Xuânvề”.

[11]Ngườisơnnhân.

[12]ĐăngởTiểuthuyếtthứbàysố25rangày15-12-1934vàsố34rangày19-1-1935.

[13]ĐăngởVănhọctạpchí1935vàHanoibáo1936.

[14]Ô.HuỳnhviếtTiếngdân,ÔngPhanviếtDânbáo.

[15]Thơmớicóởtrongchươngtrìnhquốcvănbancaođẳngtiểuhọcvàbantrunghọc.

[16]KhôngphảiÔ.TânViệtbáoPhongHóa.

[17]Haichữthơcũởđâyxinhiểuchotheonghĩanhưcácnhàthơmớihồibấygiờvẫnhiểu(xemđoạnđịnhnghĩathơ

mới,thơcũsaunày).

[18]TríchtrongtậpNhữngbônghoatráimùacủaTườngVânvàPhiVânxuấtbảnởVinh,1935.

[19]Phụnữtânvănsố211rangày10-8-1933.

[20]ThảoluậnthơmớicủalamGiang,xuấtbảnởHuế,1939.

[21]ThếLữgiễuNguyễnVỹ;KháiHưnggiễuchungnhữngkẻbấttàinhânphongtràothơmớimuốnnhảyvàolàng

thơ.

[22]QuyểnTrờixanhthắmcủaNguyễnGiangxuấtbảnnăm1935,quyểnMộttấmlòngcủaQuáchTấnxuấtbảnnăm

1939,khôngđủchongườitahoannghênh.TậpthơcũrấtcógiátrịMùacổđiểncủaQuáchTấnmớixuấtbảnnămnay.

[23]Ngàynaysố140rangày10-12-1938.

[24]NgheđâuTảnĐàkhôngchịuchoTựlựcxuấtbảnvìsợinđẹpquáphảibánđắtkhôngphổcậpđượctrongdân

gian.

[25]Tuycóbàitừ1928.

[26]TronghaivởkịchTrầnCaovàPhạmThái.

[27]TrongtậpThơcủamộtđời.

[28]TênnhàxuấtbảntưởngtượngđãinquyểnThơThơlầnthứhai.

[29]BaudelairedịchEdgaPoe.

[30]ChếLanViênchưalàmthơĐườngnhưnghếtsứccatụngtậpthơĐườngMùacổđiển.

[31]TrongtậpMàuhuyềndiệu.

[32]Hailỗithơđềughétlýluận,ghétkểchuyện,ghéttảchân.NhưngthinhânđờiĐườngkhôngbaogiờcốlàmmất

hẳncáinghĩathườngtừngchữtừngcâuđểtìmcáiđẹpthuầntúynhưđôinhàvănthơtượngtrưngPháp.HọgầnVerlainehơnlàMallarmé.

[33]Tácphẩmchưaxuấtbảnnhưngtronglàngthơthườngnóiđến.

[34]LeParnasse.

[35]TrongtậpXaxa.

[36]HuyCậnnóiđãlàmnhữngbàicóhồnthơĐườngtrướckhiđọcthơĐường.

[37]Xemlạibài“ĐàLạtđêmsương”vàcâuthứbảytrongbài“MộngthấyHànMặcTử”(cótríchtrongquyểnnày).

[38]Trongbài“GửiTrươngTửu”(cótríchtrongquyểnnày).

[39]TôicónghengườitanóiHuyCậnviết:“Chiềutêtáisầu”.Nhưngcólẽvìthếrõràngquá,nênXuânDiệuchữa

lại:“Chiềutêcúiđầu”.Khôngrõsựthựccóvậykhông.

[40]Trongbài“BàLafugie”(Phụnữtânvănsố239rangày26-4-1934).

[41]ThídụmộtcâuthơThếLữ:“Áiânbờcỏômchântrúc”.Nhữngchữ“áiân”và“ôm”ởđâyđãxacáinghĩathong

thườngcủanónhiềulắm.Và“bờcỏ”“chântrúc”cũngrấtđượmmốicảmcủathinhân,khôngcòngiữhìnhdángthongthườngnữa.

[42]LịchsửthicaPhápkhôngphảichỉcóthếkỷ19vàlịchsửthicaTrungQuốccũngkhôngphảichỉcóđờiĐường.

[43]ChếLanViênviết:“…PhânchiabờcõiThơbằnghaichữMớiCũchẳngcóýnghĩagì”(tựaMùacổđiển).

[44]TứcMộttấmlòng.

[45]“Lâunaymỗikhicóhứng,tôitoangiởrangâmvịnhthìcáihồnthơcủatôinólungtúng,chẳngkhácnàocáithan

củatôilàlungtúng.ThơchữHánư?ThìôngLý,ôngĐỗ,ôngBạch,ôngTôchoántrongđầutôirồi.ThơNômư?ThìcụTiênĐiền,BàhuyệnThanhQuanđèngangngựctôilàmchotôithởkhôngra”(PhanKhôi–Phụnữtânvăn số122rangày10-3-1932).

ThơmớiđâucósảnxuấtrađượcmộtbựcthiêntàilỗilạctôicũngvìbựcthiêntàiấymàrẻrungôngNguyễnDuthânyêucủatôi,ôngNguyễnDubấtdiệt,nhàthisĩcủamuônđời”(LưuTrọngLư–Tiểuthuyếtthứbảysố29rangày15-12-1934)

[46]ThơtựdocókhikhôngvầnnhưthơTháiCantrongNhữngnétđanthanh,thườngthìcóvần.Nhưngdầucóvần

nóvẫnkháctừkhúc.Nókhôngbaogiờđộcvận.Bacâucùngmộtvầnđiliềnvớinhaucũngkhôngmấykhó.Trongmộtbàitừkhúclienvậnthườngcóvầnchịvầnemnhưmộtbảnnhạccóâmchínhâmphụ.

[47]Hễcâuthơchialàmhai,bahaybốnđoạn,nhữngchữcuốicácđoạnphảilầnlượtbằngrồitrắc,haybằngngắn

(khôngdấu),bằngdài(códấuhuyền).Tôigọilàđốithanh.

[48]Tiếngtacóbằngtrắcrõvàng.Nhiềukhichỉđôithanhcũngđủkhôngcầnvần.ĐọcmấycâunàycủaĐoànPhú

Tứ:

Duyêntrămnămđứtđoạn

Tìnhmộtthuởcònhương

Hươngthờigianthanhthanh

Màuthờigiantímngát,

Cóaingờlànhữngcâukhôngvần.CònnhưtrongmấycâunàycủaXuânDiệu:

Đây,đâythơeấpđãlâurồi

Chìmtrongcỏmộtvườnhoabỏvắng;

(Lòngtôiđó:mộtvườnhoacháynắng)

Xinlòngngườimởcửangólòngtôi...

Giáthaygìừ“tôi”cuốicâuthứtưbằngmộtchữgìkháckhôngdấuđọclênvẫnêm.ĐạikháigieovầnphỏngtheothơPhápđềuthừanhưthế,màlắmkhilạicònlàmmấtcảâmđiệubàithơ.

[49]Ô.DươngQuảngHàm(Quốcvăntríchdiễm)vàÔ.TrầnTrungViên(VănđànbảoGiám)bảolàBàhuyệnThanh

Quan:ÔCordier (Morceux choisis d’autersAnnamites) và Ô. Nguyễn Hữu Tiến (Giai nhân di mặc) nói là Hồ XuânHương.

[50]SuốttrongKhúctựtìnhcủaCaoBáNhạdài538câu,chữtôikhôngcóđãđành,màkhôngcólấymộtchữta.

[51]XembàinóivềNguyễnVỹ.

[52]“Ngàybabữavỗbụngraubìnhbịch,ngườiquântửănchẳngcầnno:

Đêmnămcanhangiấcngáykhòkhò,đờitháibìnhcửathườngbỏngỏ”(Hànnhophongvịphú)

“Tinxuânđãcócànhmaiđó.

Chẳnglịchsongmàcũngbiếtgiêng.(Vuicảnhnghèo).

[53]TheoThơmới1932–1945Tácgiảvàtácphẩm,NXBHộinhàvăn,1999,bài“Câyđànmuônđiệu”(trang31–

32)còncónhữngcâusau(kiểmduyệtthờiPhápcắtbỏ):

Tôilàngườibộhànhphiêulãng

Đườngtrầngianxuôingượcđểvuichơi;

Tìmcảmgiáchaytrongtiếngkhóc,câucười,

Tronglúcgianlao,tronggiờsungsướng,

Khiphấnđấucùnghồimơtưởng.

Tôiyêuđờicùngvớicảnhlầmthan,

Cảnhthươngtâm,ghêgớmhaydịudàng.

Cảnhrựcrỡ,áiânhaydữdội

Anhdùbảo:tínhtìnhtôithayđổi,

Khôngchuyêntâm,khôngchủnghĩa:nhưngcầnchi?

[54]LờiVũĐìnhLiêntrongmộtbứcthưgửichochúngtôi(9-1-1941).

[55]Cùngtrongbứcthưđềngày9-1-1941.

[56]LàmsaukhixemlễNamGiao1936.

[57]Đãnói:“lòngtalànhữnghangthànhquáchcũ”,rồilạinóicười:“thuyềnđitrongbóngtốilũythànhxưa”,bàithơ

tựahồvônghĩa.Nhưngnếutanghĩrằngchỉhồntamớicóthểdungoạntronghồntathìtasẽthấylàtựnhiênvậy.

[58]TựaAnhvớiem.

[59]Hãysosánhvớibài“Levasebrisé”củaSullyPrudhommecùngmộtđềnhưnglanđáovàýnhịhơn.

[60]ChúngtôitríchbàinàyvìchiểutheolờiyêucầucủaÔ.LanSơn.

[61]Hậnchiếntrường,mấyvầnthơmáu(1936).

[62]Phỏngtheochuyện“Barbebleue”củaPerraultnhưngThanhTịnhđãtạoramộtkhôngkhírấtÁĐông.

[63]Thịnhiphùkhảikiềuvôlực(BạchCưDị)

[64]Bàinàyđãdàiquámàlạikhôngtoànbíchnênkhôngthểtríchtheođây.

[65]KhônghiểusaoHuyThônglạiviếtthànhmộtbảnkịch,cónhiềucâu-màlạilànhữngcâuhay-cầnphảilàlời

củatácgiảkhôngthểlàlờicácnhânvật.

[66]CâunàytrongbảninđầuThinhânViệtNambịkiểmduyệtthờiPhápbỏnêntácgiảbỏlửng(.)(TừSơnchú).

[67]Hồi bấy giờ Trương Tửu viết giúp báo ÍchHữu của LênVăn Trương,NguyễnVỹ giúp báoPhụnữ của bà

NguyễnThịThảo.

[68]Nhưtrên

[69]Khôngaingờmộtcáiđầuđềcótínhcáchtriếthọcnhưthếlạidùngđểnóimộtcâuchuyệntâmtình.

[70]Hãyđểýcáiâmđiệuvươngvấncủamấychữnày.

[71]Thinhânmượnsựtíchngườixưađểgiữvẻkínđáochocâuchuyện.Xưacóngườicungphi,nàngLýphunhân,

lúcgầnmấtnhấtđịnhkhôngchovuaHánVõđếxemmặt,sợtrôngthấynétmặttiềutụyvuasẽhếtyêu.CáitênTầnphithinhânđặtravìmộtlẽriêng.

Ngànxưakhônglạnhnữa:Chuyệnxưađãhầuquênnaynhớlạilònglạithấynônnao.

[72]Thinhânmuốnnóidânghồnmìnhchongườiyêu.Songnóinhưthếsẽsỗsàngquá.Vàngườithấymìnhkhông

cóquyềnnóithế,vìtìnhyêuởđâychưatừngđượcsansẻ.Nênphảimượncáihìnhảnh“trờimâyphảngphấtnhuốmthờigian”đểchỉhồnmình.Chữ“nhuôm”cóvẻnhẹnhàngkhôngnặngnềnhưchữ“nhuộm”.Chữ“dâng”hởikiểucách.

[73]NgườiPhápthườngbảothờigianmàuxanh.Nhưngthinhânnhớlạithờixưa,hồingườiđươngyêu,cứthấymàu

thờigiantímngắtvìngườiriêngthíchmộtthửhoatím,vàmàuhoalẫnvớimàuyêu.

[74]Hươngthờigianlàhươngthứhoakiamàcũnglàhươngyêu,mộtthứtìnhyêuquađãlâurồi,nênchỉthấythanh

sạch,nhẹnhàng.

[75]NàngDươngQuýPhilúcmớivàocung,tínhhayghen,bịĐườngMinhHoàngđưagiammộtnơi.Nhưngnhàvua

nhớquásaiCaolựcsĩrathăm.DươngQuýPhicắttócgửivàodângvua.Vuatrôngthấytóc,thươngquá,lạivớinàngvàocung.

ĐoànPhúTứhợpchuyệnnàyvàchuyệnLýphunhânlàmmộtvàtưởngtượngmộtngườicungphigầnmấtkhôngchịuđểvuaxemmặtchỉcắttócdâng,gọilàđáplạitrongmuônmộtmốitìnhtrìumếncủađấngquânvương.

Ởđâykhôngcóchuyệncắttócnhưngcóchuyệnkháccũngtươngtựnhưvậy.

[76]Chữ“phụng”rấtkínđáo,chữ“dâng”sẽquáxavời,chữ“tặng”quásuồngsã.

[77]Ýnói:thàphụlòngmongmỏicủachàng,cònhơngặpchàngtronglúcdungnhântiềutụyđểdihậnvềsau.

[78]Tímngáttảđúngmốitìnhdìudịu.Tím“ngắt”sẽđauđớnquá.

[79]NhạcsĩNguyễnXuânKhoátcóđưaphổbàithơnàyvàođàn.Đoạnđầubàinhạcđirấtmau,rồichậmdần.Đến

đoạnthấtngônnhạclêngiọngmaiestuoso.Cuốicùngcònthêmđoạnláyâmđiệumấycâuđầu.

[80]“Lờikỹnữ”tríchtheođây.

[81]TheobảndịchcủaÔ.VõLiêmSơntrongCôlâumộng.NguyênvănchữHán:

Tiềnbấtkiếncổnhân

Hậukiếnbấtlaigiả

Niệmthiênđịachidudu

Độcthươngnhiênnhilệhạ.

[82]Tuổihaimươi,khôngphảilàhaimươituổi.

[83]Xembài“Vọnghảiđài”tríchtheodây.

[84]Villeoùledeuilsouritoùlajoiesoupire.

[85]Làmsaocắtnghĩađượctìnhyêu!

Cónghĩagìđâu,mộtbuổichiều

Nóchiếmhồntabằngnắngnhạt,

Bằngmâynhẹnhẹ,gióhiuhiu...

[86]TôikhôngmuốnnóiđếnĐoànVănCừởđây.

[87]Xembài“GiậnkhúcNamai”tríchtheođây.

[88]Tứcbài“ĐẹpvàThơ”tríchtheođây.

[89]Phỏngtheođiệubài“Đằngvươngcác”củaVươngBột.

[90]KhiquyểnsáchnàyđưainchúngtôivẫnchưabiếtgìthêmvềÔ.ĐoànVănCừtuyđãhỏirấtnhiềungười.Vậy

xinmạnphápôngtríchmấybàithơ.Ôngởđâu,làmơnchochúngtôibiết.

[91]Haichữ“hànmặc”trongtừđiểnkhôngcó,chỉcó“hànmặc”nghĩalàvănchương.

[92]“Thơcủangười”(Ngàynayrangày7-8-1938).

[93]Ngườimớisố5rangày23-11-1940.

[94]DoÔ.TrầnThanhĐịchchomượn.

[95]Ngườimớisố6rangày30-11-1940.

[96]Chỉbabài“Thứckhuya”,“Chùahoang”,“Gáiởchùa”củaHànMặcTửmàPhanSàoNamđãhọalạicảba.

[97]Nhơnđứctrọntình(LờichúHànMặcTử).

[98]ÝnóisựngợikhencóvănvẻnhưtrongsáchXuânThu(LờichúHànMặcTử).

[99]Ýnóicầunguyệnrấtsốtsắngcảmđộngđượcmầusắccủakhônggian,biếntừsắcxámhayđenratrắng,hoặcnói

cầunguyệntừđầuhômtớisangbạch.

[100]Phậtgiáochiathếgiớilàmhaicõi:ThếgianvàXuấtthếgian,tứclàthếgiớihữuhìnhvàthếgiớivôvi,đâyso

sánhxuấtthếgianvớicõithanhtịnhcủalong.(LờichúcủaHànMặcTử).

[101]DanhtừbiểulộsựhoanhỉvàcungkìnhđốivớiThiênchúa(LờichúcủaHànMặcTử).

[102]TiếngnhạctrênTrờirấtmầunhiệm,hìnhdungđượccảsựphươngphi.

[103]Chàngđâylàthisĩ,khôngphảichàngcủathiếp.

[104]ChếLanViênkhôngưngchochúngtôiđểtênthậtvàinảnhcủangười.

[105]TrongtựaĐiêutàn.

[106]Tiếccâusaunàykhôngxứngvớimấycâutrên.

[107]Bàinàykhôngbiếtđăngởbáonào,chúngtôichỉchéptheotrínhớ,haicâucuốiquênmất.

[108]Theobản“Thơmới1932-1945.TácgiảvàTácphẩm”.NXBHộiNhàvăn,1999,trang840cóthêmhaicâucuối

này.

[109]TựaTinhhuyết.

[110]Trongmộtbứcthưgửichochúngtôiđềngày7-1-1941,BíchKhênóirằngbabàithơngườithíchnhấtlà“Duy

Tân”,“NấmmộBíchKhê”,Giờtrútlinhhồn”.Trongmộtbứcthưkhácđềngày25-10-1941,BíchKhêlạinóingườithíchbàithơ“Xuântượngtrưng”hơncả.

[111]Tríchtheođây.

[112]Mớisửa.TrênNgườimới:“Củalờithơlóngđẹp.Tiếngươmhương.Tiếngươmhươnghòanhạcvậndudương.

[113]Nt.

[114]ChúngtôitríchbàinàyvìchiềutheolờiyêucầucủaôngBíchKhê.

[115]Tríchtheođây.

[116]Tríchtheođây.

[117]XinnhắclạilờiKiềunóivớiVươngôngkhitáihợp:

Mùithiền,đãbénmuốidưa,

Màuthiền,ănmặcđãưanâusồng.

Sựđờiđãtắtlửalòng,

Cònchenvàochốnbụihồnglàmchi!

[118]TrongbàiNguyễnKhuyếncócâu:“Trướcbanămgặpbácmộtlần”.

[119]Chéptheomộtbứcthư(1934).

[120]Xemtiểusử.

[121]Lờibìnhcủathisĩtrongmộtbứcthư:

“Tấtcảtìnhtứcủatôiđềungưngđọnglại,sắcđặclạiởbốncâuđó.

“Vớingườiyêu,aicótiếcgì,ngườitacóthểnémcảkhotàngchâungọcnhưkhông.Thếmàmộtcànhhoathumuộntôikhôngnỡ…Anhđểýchỗkhôngliênlạcgiữahaicâu3,4”.

[122]Cộitùng:Mộtcảnhtrongvườn.Câuthơnàymượnýcâucadao:

Mộtmaibóngngảcộitùng

Mũrơmaiđộiáomùngaimang

Ngõtrúc:Mộtcảnhtrongvườn.Mượnýcâu:

Ngheconsắpđượcnghỉhè

Thẩnthơngõtrúcràotretrôngchừng.

(LờichúcủaQuáchTấn)

[123]Ôyhạngnghĩalàxómáođen,tênmộtxómđờixưabênTàu.XómấycóhaihọVương,Tạlàhaihọlớncon

cháuthườngmặcáođen.Vậynênchữ“Ôy”ởđâykhôngcónghĩalàconquạ.QuáchTấndùngđiểnsainhưngđiềuấytưởngchẳngcóquanhệgìlắm.

[124]Taođànsố13rangày16-10-1939.

[125]Ngoàiracònhaikịchthơnữa:PhạmTháivàTrầnCan.

[126]Trongmộthứcthưgửichochúngtôiđềngày24-3-1941.

[127]Tríchtheođây.

[128]XembàiphêbìnhLưuTrọngLưcủaHoàngTrọng(Ngườimớisốrangày21-12-1940).

[129]Xembabàitríchdướiđây.

[130]Thisĩmớisửalại.TrongtậpBângkhuâng:“Khốitìnhtheochàngbay”.

[131]TrongtậpBângkhuâng:“Tiếptheochénmômni”.

[132]Chúngtôicóbànvớithisĩnênđổihaichữ“bánthịt”.Nhưngthisĩkhôngmuốnđổivì“haichữsốngsượngấy

làmngườitathấycảnhthươngtâmcủaBiXuânNươngđemthânnghìnvàngcủamìnhrabánnhưngườihàngthịtbánthịtbòthịtheongoàichợ,tínhtừngcântừnglạng”.

[133]“Mai”cũnglàtênngườiyêu(xembài“NhớMai”trongCôgáixuân).

[134]BàinàynguyênởtrongThơĐôngHồsaulạiđưavàoCôgáixuân.Thinhâncóthêmítnhiều.Tiếcsaongườilại

bỏđôiđoạnđỏmdángquá.

[135]Tríchtheođây.

[136]MộtngườibạnchíthancủaPhanThanhGiản.

[137]ThơLêBíchNgôtặngPhanThanhGiản.

[138]Vănhọctạpchí1935ngày8Juin.

[139]HằngPhươnglàtên,khôngphảibiệthiệu.

[140]Thisĩmớisửalại.Trongquyển:Tâmhồntôi:“Emvananhđấy,anhđừngyêuem”.

[141]Thisĩyêucầuchúngtôiđừngđểtênthậtcủangười.

[142]KhivềhỏiliễuChươngĐài

Cànhxuânđãbẻchongườichuyêntay.

[143]Thisĩxingiấutênthật.

[144]Viếtnhânlầntáibản1988.Cósửachữavàthêmchủgiảitronglầninnày(4.2000).

[145]TuyểntậpHoàiThanhtập[.tr.303.

Trong:bàiviếtnàycótríchdẫnmộtsốcâutrongmộtsốtácphẩmcủaHoàiThanh.Từđâytrởđi,đểchotiệnxinđượcviếttắtTTHT(TuyểntậpHoàiThanh),PBTL(Phêbìnhvàtiểuluận),TNVN(ThinhânViệtNam).

[146]TNVNdoNguyễnĐứcPhiên(tứcHoàiChân,đồngtácgiả)xuấtbản.

-ĐầunhữngnămsáumươiTNVNđượcĐạihọctổnghợpHàNộiinrônêôlàmtàiliệuthamkhảochosinhviên.

-Năm1968,NhàxuấtbảnHoaTiêninlạiTNVNởSàiGòn.

-Năm1985,NhàxuấtbảnĐôngNamÁinlạiởPari.

-RiêngNhàxuấtbảnVănhọc, từnăm1988đến1999đã táibảnTNVNtới12 lần,vàchođếntháng4năm2000TNVNđượctáibản20lần(chưakểcónơiinhoặctríchTNVNkhôngxinphépgiađìnhnhàvănHoàiThanh).

[147]CóintrongHoàiThanhtoàntập,tập4,tr615–628.NXBVănhọc,1999.

[148]ChéptrongdicảoviếttaycủaHoàiThanh,hiệngiađìnhcòngiữ.Cácýtrongđoạnvănnàyđếntháng11–1964

HoàiThanhđãđưavàobàiviết:“Mộtvàiýkiếnvềphongtrào“thơmới”vàquyểnThinhânViệtNam”vớilờivănchặtchẽ,dứtkhoáthơn.(XemTTHTtậpII,tr.302).

[149]Dicảoviếttay.

[150]Nhữngýkiếnnhậnxét,phântíchcácgiátrịcủa“thơmới”trongbuổinóichuyệnnàyvềsauđượcHoàiThanh

viếtlạitrongbàiMộtvàiýkiếnvềphongtrào“thơmới”vàquyển“ThinhânViệtNam”vàbàiThêmmộtvàilờivềquyển“ThinhânViệtNam”(xemPBTLIItr.218hoặcTTHTIItr.294vàChuyệnthơ…tr.170hoặcTTHTIItr.307).

[151]TrongbàiviếtnàyHoàiThanhcódẫnbốncâuthơtrongbàiNgườithayđổiđờitôi,Ngườithayđổithơtôicủa

ChếLanViênvớidụngýđểđộcgiảởmiềnNamhiểuthêmtâmsựcủamộtnhàthơnổitiếngcủaphongtrào“thơmới”vàcũnglàtâmsựchungcủalớpngười“thơmới”đitheocáchmạngkhinhìnlạiquákhứ:

Chớbaogiờquênnỗichuacaycủamộtthờithơấu.

Tổquốctronglòngtamàcócũngnhưkhông.

Nhândânởquanhtamàtachẳngthấy

Thơxuôitaynhưnướcchảyxuôidòng.

[152]“Sailầmkhôngchỉởchỗđãđềcaoquáđángnhàthơnàyhaynhàthơkia.Cóthểnóitoànbộsựđánhgiáởđây

làsaivìsaitừgốcsaiđi.Ngaynhữngđoạncóvẻđúng,thậtravẫnsaivàsaivềcănbản”.(TTHTIItr.304)

Vềcái“saicănbản”củatácgiảTNVNtheoHoàiThanhlà:“Tronghoàncảnhmấtnướcthìviệcđầutiênđốivớinhàvănhọccũngnhưnhàkhoahọclàphảigópsứcgiànhlạichủquyềnđâucóphảilàmiệtmàitrongchuyệntiếngnóivàvầnthơ”TTHTIIItr.305)

[153]Xintrântrọngtríchmộtsốtrongrấtnhiềuýkiếnnhậnđịnhđểbạnđọcthamkhảo:

-“Tácphẩmđángnóitrongnhữngnăm1930-1945cóphầnchắclàcuốnThinhânViệtNamcộngtácvớiHoàiChân.ChúngtôicònnhớrằngdướiảnhhưởngcủatưtưởngMác-Lêninittácgiađãtựphêbìnhrấtnghiêmkhắc,vẫnbiếtrăngtậpsáchchưathểnóiLàđãcómộtlậptrườngvữngchắcvàphươngphápbiênsoạnchưaphảiđãthậtsựkhoahọc,cáchđánhgiácốctácphẩmthơxuấtbảntrongmườinăm1930-1940cângđangdànhphầnđấtkhárộngđểthảoluận,ngườiviếtsáchrõràngđãbịgiđihạnvềnhiềuphươngdiệntrongkhitrìnhbàymộttậpvăntuyểnkháphứctạpnhưvậy.DầusaothìHoàiThanhvàHoàiChâncũngđãđọchộchúngtatrongngoàimộtvạnbàithơvàbaonhiêubàivănnữa;dầusaothìquagần400trangsáchấychúngtacũngbắtgặpkhánhiềuấntượngkhánhiềusuynghĩvềnghệthuậtthơmới.Riêngvềphầntôisaukhiđọctácphẩmvàđặcbiệtlàsaukhixemlạibàitựacuốnsách,tuytôikhôngđồngýváihaitácgiavềmộtsốdiểmnhưngquảtìnhtôivẫnđểýtớinhiềuđoạnvănthậtsựhấpdẫn.Vàmộtđiềukhổlạ,làngaytừhổiấycảmtươngcủatôilàtậpsáchtrongkhicóvẻnhưtándươngcuộcthắnglợicủathơmớicũngđãchothấymộtítdấuhiệuvềsựkếtthúcmộtthờikỳkhicáimớiđangtrởthànhcáicũ'.

ĐặngThaiMai(ThươngtiếcđồngchíHoàiThanh-BáoVănnghệsốrangày10tháng4năm1982)

“Anhlàngườiyêu“thơmới”từbuổiđầuchớmnụ;chămchútheodõisuốtmườinămchođếnngàynơhoa,đơmquả,chọnnhữngbàihaynhấttronghàngnghìnbàiđăngtrênmặtbáo,cóbàicònlàbảnthảo,inthành“hợptuyển”kèmtheonhữnglờibìnhtrangnhã,duyêndáng,đầycảmxúc.Đểđầusáchlàmộtbàinghiêncứucôngphuvềphongtrào“thơmới”quađócóthểthấyanhsay“thơmới”đếnmứcnào!Cácanh-phảinóicácanhvìtậpnàyanhsoạnchungvớiHoàiChân-giởhếtcácchồngbáocũ,tìmhếtýkiếnngườinọ,ngườikiaphátbiểukhắpnơiđểnhận,choratínhchấtcủaphongtrào,phongcách từngnhóm,nhữngđiểmchungvànhữngđiểm riêng,biện luận thếnào là “thơmới”được thanhniênhamchuôngnhưvậy...Bàiấyviếtkỹđếnnỗisaunàycóngườibàn lại, tuynhậnđịnhkhácđi ítnhiều,nhưng thấycácanhkhôngbỏsótmộttưliệunàoquantrọngcả”.

TrươngChính(Lờigiớithiệu-TuyểntậpHoàiThanhtậpI,tr.11).ThinhânViệtNamvớibàinghiêncứuvềThơmớicóthểcoilàmộtcôngtrìnhlớnvềphêbìnhtrướcCáchmạngThángTám.Nếucoicuốnsách“làmộtbướcchìmsâuhơnnữavàoconngườinghệthuậtVỊnghệthuật’1(PhanCựĐệ:HoàiThanh;introngtậpPhanCựĐệvàHàMinhĐức:NhàvănViệtNam(1945-1975);tậpI)thìtấtnhiêncũngđúngmộtphầnnhưngchưathấyđượcưuđiểmcơbảncủacuốnsách.

VũĐứcPhúc(HoàiThanh–“TạpchíVănhọc”số2-1982)

[154]Xembài“Nhìnlạicuộctranh,luậnvềnghệthuậthồi1935-1936”(TTHTII-tr257)

[155]ĐoạnthơnàytôichéptrongdicảoviếttaycủaHoàiThanh.GhichúcủaHoàiThanhchobiếtđoạnnàytrích

trongbàiChợvănchươngcủaTrầnHuyềnTrân.Vìchữviếtkhóđọctôitạmđoán2chữđầucâu1làChónghếtkhôngbiết,cóđúngvớinguyênbảnkhông.

[156]LýlịchkhaitrongdịphọctậpbảovệĐảngngày24-5-1970(DicảoviếttaycủaHoàiThanh).

[157]M.Ôghinxki:nhạcsĩBaLan(1765–1833).BảnPôlônexnóiởđâylàbảnTừbiệtquêhương.

[158]Bàitổngkếtphongtrào“thơmới”ởđầucuốnTNVN.