HỌC VIỆN XITÔ THÁNH GIA VIỆT NAM NIÊN KHÓA 2010 - 2012

LUAÄN VAÊN CUOÁI KHOÙA

GIÁO SƯ HƯỚNG DẪN: LM. M. HIẾU LIÊM NGUYỄN HỒNG THANH

SINH VIÊN THỰC HIỆN: M. SALESIO PHẠM KIM NGÂN

ĐAN VIỆN THÁNH MẪU KHIẾT TÂM PHƯỚC LÝ SAØI GOØN, THÁNG 6/2012

4

LÔØI TRI AÂN Moät trieát gia Taây Phöông ñaõ noùi: “Sôû dó toâi trôû thaønh ngöôøi, aáy laø vì

nhôø coù nhöõng ngöôøi khaùc ngang qua ñôøi toâi”.

Sau hai naêm ñöôïc thuï giaùo cuøng caùc giaùo sö, moät phaàn naøo ñoù, con

nhaän thaáy mình ñaõ ñöôïc nhöõng baøn tay naâng ñôõ vaø nhöõng daáu chaân “ngang

qua” ñôøi mình. Ñoù laø nhöõng “daáu chaân” cuûa tình thöông, cuûa loøng yeâu meán,

loøng bao dung vaø vò tha chöùa chan tình Chuùa vaø tình ngöôøi. Ñöùng tröôùc aân tình

naøy, con xin tri aân tình Chuùa vaø ghi ôn Vieän Phuï vaø coäng ñoaøn Phöôùc Lyù ñaõ

taïo moïi ñieàu kieän thuaän lôïi cho con ñöôïc hoïc hoûi vaø laøm quen vôùi tri thöùc trieát

hoïc.

Vôùi tinh thaàn “toân sö troïng ñaïo”, con xin heát loøng tri aân nguyeân vieän

phuï M. Ñoâminicoâ Phaïm Vaên Hieàn, giaùm ñoác hoïc vieän, Cha phoù giaùm ñoác,

Quyù qiaùo sö ñaõ cho ñi thôøi gian vaø coâng söùc ñeå truyeàn ñaït tri thöùc vaø caû ñaïo ñöùc

cho con.

Ñaëc bieät, con xin chaân thaønh caùm ôn cha M. Hieáu Liêeâm

Nguyeãn Hoàng Thanh ñaõ nhieät taâm, taän tình giuùp ñôõ vaø höôùng daãn con hoaøn

thaønh tieåu luaän naøy.

Em cuõng khoâng queân caûm ôn toaøn theå Anh Em lôùp trieát hoïc, nieân khoùa

2010-2012, ñaõ xaây döïng vaø ñoàng haønh vôùi em trong hoïc taäp, nhôø ñoù maø coâng

vieäc ñeøn saùch cuûa em theâm phaàn phong phuù.

Ngang qua coâng vieäc naøy, con thaáy mình coøn nhieàu giôùi haïn vaø baát

toaøn. Vì theá, con xin Quyù vò tieáp tuïc naâng ñôõ vaø caàu nguyeän cho con trong haønh

trình tu hoïc vaø tu ñaïo.

Moät laàn nöõa, con xin heát loøng tri aân toaøn theå Quyù vò vaø kính chuùc Quyù vò

ñöôïc hoàn an, xaùc maïnh vaø ñaày traøn moïi phuùc laønh cuûa Thieân Chuùa Tình Yeâu.

M. Salesio Phaïm Kim Ngaân

5

Lôøi nhaän xeùt cuûa giaùo sö

Thầy Salesio thân mến,

Sự “ảnh hưởng của triết lý trên cuộc đời” là một đề tài rất thiết thực và

sống động. Bởi vì triết lý gắn liền với con người và đời người. Có thể nói, từ khi

có con người là có triết lý. Con người làm ra triết lý và triết lý hướng dẫn, mở

lối cho đời sống con người. Sống là triết lý và triết lý soi sáng cho cuộc sống.

Đó chính là quan hệ hỗ tương giữa triết lý và cuộc đời.

Vì triết lý đụng chạm đến mọi lãnh vực và mọi sinh hoạt của cuộc sống.

Do đó, đề tài Thầy nghiên cứu cũng chính là suy tư thao thức của tất cả mọi

người mọi thời và mọi nơi, chứ không phải chỉ có triết gia hay triết sinh mới

quan tâm đến ảnh hưởng của triết lý trên cuộc đời.

Về hình thức, Thầy đã trình bày tiểu luận đúng theo yêu cầu của phương

pháp nghiên cứu và biên soạn. Có tham khảo và trích dẫn rõ ràng. Chắc chắn

rằng khi trình bày đề tài này, Thầy phải tìm đọc tài liệu, nghiên cứu, phân tích

và tổng hợp kiến thức cộng với những suy tư và kinh nghiệm của riêng mình.

Về nội dung, đây là một đề tài rất rộng. Do đó, dù đã cố gắng, nhưng

Thầy cũng không thể nào trình bày hết được tầm ảnh hưởng của triết lý trong

mọi khía cạnh của cuộc sống. Dầu vậy, với văn phong ngắn gọn, xúc tích, dễ

hiểu Thầy đã trình bày được những nét chính yếu của triết lý và tầm ảnh hưởng

sâu rộng của nó trong cuộc sống con người. Đặc biệt là sự soi sáng của triết lý

trong quá trình truy tìm chân lý hướng về Siêu Việt hay hướng về mục đích tối

hậu của đời người.

Cầu chúc cho Thầy luôn có triết lý sống và sống triết lý đó trong ơn gọi

đan tu chiêm niệm của mình. Dĩ nhiên, triết lý ấy được bắt nguồn và cắm rễ sâu

trong Tin Mừng của Đức Giêsu Kitô, Đấng “là đường, là sự thật và là sự sống”

(Ga 14,6) và là sự Khôn Ngoan của Thiên Chúa.

Ngaøy 31 thaùng 05 naêm 2012

Giaùo sö höôùng daãn

Lm. M. Hieáu Lieâm Nguyeãn Hoàng Thanh

6

Muïc luïc

* Daãn nhaäp

I. Ñònh nghóa haïn töø ..................................................................................

1. Trieát lyù .............................................................................................

1.1. Trieát lyù laø gì .............................................................................

1. 2. Ñaâu laø noøng coát trieát lyù ..........................................................

1.3. Maáy nguoàn suoái phaùt sinh trieát lyù ............................................

2. Cuoäc ñôøi ...........................................................................................

2.1. Cuoäc ñôøi laø gì? .........................................................................

2.2. Nhöõng yeáu toá laøm neân yù nghóa cuoäc soáng ................................

2.3. Muïc ñích vaø yù nghóa cuoäc ñôøi ..................................................

2.4. Con ngöôøi soáng vôùi ñôøi ............................................................

II. Vaøi troø cuûa trieát lyù treân cuoäc ñôøi .........................................................

1. Trieát lyù höôùng daãn cuoäc soáng ..........................................................

1.1. Soáng trieát lyù giuùp yù thöùc phaän ngöôøi .......................................

1.2. Môû höôùng ñi cho cuoäc ñôøi .......................................................

2. Töông quan giöõa cuoäc soáng vôùi trieát lyù ...........................................

2.1. Cuoäc soáng thaåm thaáu vaø phaûn quang trieát lyù ..........................

2.2. Ñôøi ngöôøi laø moät haønh trình trieát lyù: ñi tìm Chaân-Thieän- Myõ ..

III. Soáng trieát lyù ........................................................................................

3.1. Suy nghĩ sâu sắc và sáng tạo .................................................. 3.2. Sống triệt để ........................................................................... 3.3. Sống giây phút hiện tại ........................................................... 3.4. Sống vươn lên ......................................................................... 3.5. Vươn lên Siêu Việt ..................................................................

* Keát luaän .................................................................................................

Taøi lieäu tham khaûo ...................................................................................

7

* DAÃN NHAÄP

Con ngöôøi hoâm nay luoân phaûi ñoái dieän vôùi nhöõng ñoøi hoûi cuûa

cuoäc soáng haøng ngaøy, trong khi theá giôùi chæ coøn laø moät coã maùy

khoång loà cuûa nhöõng cô caáu, leà luaät, ñaúng caáp, nhöng beân trong laïi

roãng tueách, khoâng coøn haøm chöùa ñöôïc moät tö töôûng töôïng tröng naøo,

thaønh ra taâm hoàn con ngöôøi bò troáng roãng, khoâng bao giôø caûm thaáy

thoûa maõn. Caøng ñöôïc töï do bao nhieâu, con ngöôøi caøng luaån quaån vôùi

mình, caøng troâi theo duïc voïng, buoàn raàu, lo aâu, laõnh ñaïm baáy nhieâu.

Daàn daàn, con ngöôøi caûm thaáy tinh thaàn bò sa suùt, maát ñònh höôùng

khoâng coøn bieát phaân bieät ñaâu laø chaân giaù trò ñích thöïc cuûa cuoäc ñôøi.

Söï khuûng hoaûng naøy caøng ñöôïc boäc loä caùch roõ neùt hôn khi con ngöôøi

ñoái dieän vôùi moät theá giôùi ñeà cao khoa hoïc kyõ thuaät, hay coøn goïi laø

theá giôùi kyõ trò. Vôùi neàn kinh teá thò tröôøng, con ngöôøi chæ lo laéng

kieám sao cho thaät nhieàu lôïi nhuaän, baát chaáp moïi thuû ñoaïn. Con

ngöôøi hoâm nay, nhaát laø giôùi treû ñua nhau soáng theo loái soáng thöïc

duïng, rôi vaøo nhöõng caùm doã höôûng thuï, chaïy theo moát thôøi thöôïng,

ñaët heát taàm quan troïng vaøo nhöõng phöông tieän vaät chaát nhö nhaø cöûa,

ti-vi, xe coä, quaàn aùo… Teä haïi hôn, moät soá caùc baïn treû khoâng bieát tìm

ñaâu ra yù nghóa cho ñôøi mình, neân ñaõ lao vaøo caùc troø chôi daïi doät nhö

ñua xe, huùt xì ke vaø ngay caû ñeán tình yeâu hoï cuõng höôûng thuï noù nhö

moät troø giaûi trí. Theá nhöng taát caû nhöõng ñieàu ñoù cuõng khoâng khoûa

laáp ñöïôc moã khaùt voïng thaàm kín trong con ngöôøi, hoï vaãn caûm moät

8

noãi troáng vaéng, coâ ñôn vaø cuoäc soáng döôøng nhö trôû neân thaät teû nhaït,

ñôn ñieäu.

Nhö vaäy, chuùng ta coù theå thaáy ñöôïc raèng: caùi thaùch ñoá lôùn

nhaát ñoái vôùi con ngöôøi moïi thôøi ñaïi, khoâng phaûi chæ laø coá gaéng tìm

moïi phöông caùch ñeå coù ñuû côm aên aùo maëc, cuûa caûi vaät chaát hay vui

höôûng nhöõng troø chôi tieâu khieân cuoäc ñôøi. Maø caùi thaùch ñoá lôùn nhaát

ñoái vôùi moãi ngöôøi ôû moïi thôøi vaø moïi nôi laø tìm ra cho mình moät leõ

soáng, moät höôùng soáng ñuùng vôùi phaåm giaù con ngöôøi. Cuoäc ñôøi con

ngöôøi ai maø khoâng tìm ñöôïc leõ soáng, höôùng soáng thaät cho mình thì

hoï seõ chaùn ngaùn, thaát voïng khi ñöùng tröôùc caûnh ñôøi coù ñaày daãy

nhöõng haêm doïa, trôû ngaïi bi ñaùt nhö thaát tình, söï cheát… Thöïc teá trong

cuoäc soáng ñaõ coù nhieàu ngöôøi nhaát laø caùc baïn treû vì ñaõ khoâng tìm

ñöôïc leõ soáng xöùng vôùi phaåm giaù con ngöôøi, neân hoï ñaõ töï keát thuùc

ñôøi mình treân moät doøng soâng hoaëc moät sôïi daây troøng coå… Moät soá

baïn treû khaùc thì ñang quaèn quaïi hoái haän vì ñaõ laàm ñöôøng laïc loái

nhöng cuõng chöa tìm höôùng soáng, leõ soáng naøo toát hôn cho ñôøi mình.

Ngöôïc laïi coù nhieàu ngöôøi ñaõ vaø ñang mieät maøi hy sinh nuoâi döôõng

nhöõng yù töôûng thanh cao, nhöõng yeâu saùch saùng giaù maø hoï ñaõ töï

choïn cho ñôøi mình. Thaät laø haïnh phuùc cho ai ñang heát mình soáng vôùi

lyù töôûng cao ñeïp cuûa ñôøi ngöôøi, vaø khoán cho nhöõng ai ñang soáng

moät xu höôùng sai laïc, ñang daàn ñöa cuoäc ñôøi vaøo ngoõ cuït maø chính

hoï cuõng chöa nhaän ra.

Cuoäc soáng laø moät cuoäc haønh trình ñi tìm Chaân, Thieän, MyÕ.

Vaø trieát lyù laø söï thöùc tænh vôùi yù tra hoûi con ngöôøi tröôùc caûnh ñôøi ñeå

tìm hieåu yù nghóa thaâm saâu trong söï vaät, cuûa tha nhaân vaø cuûa chính

9

loøng mình, ñeå töø ñoù ta xaùc ñònh ñöôïc moät thaùi ñoä hôïp lyù nhaát ñoái

vôùi Chaân, Thieän, Myõ. Vaäy trieát lyù coù lieân quan nhö theá naøo vôùi

cuoäc soáng? Trieát lyù coù vai troø naøo? YÙ nghóa cuûa noù nhö theá naøo? Vaø

noù giuùp gì trong vieäc ñònh höôùng ñi cho cuoäc soáng cuûa ta? Ñoù laø

nhöõng vaán naïn ñaët ra cho moãi ngöôøi, ñaëc bieät vôùi nhöõng ai ñang

thao thöùc tìm kieám yù nghóa cho söï hieän höõu cuûa mình trong coäng

ñoàng xaõ hoäi cuõng nhö trong vuõ truï. Töø ñoù moãi chuùng ta seõ tìm ñöôïc

cho baûn thaân moät lyù töôûng soáng, vaø saün saøng daán thaân cho lyù töôûng

cuûa mình.

Vôùi muïc ñích ñoù, laø moät sinh vieân ñang hoïc trieát, ngöôøi vieát

coá gaéng vaän duïng nhöõng kieán thöùc trieát hoïc keát hôïp vôùi suy tö caù

nhaân ñeå trình baøy moät höôùng tính cuûa trieát lyù theå hieän trong cuoäc

soáng con ngöôøi. Ñeå trieån khai saâu roäng ñeà taøi naøy, ngöôøi vieát seõ

trình baøy qua ba phaàn chính sau:

I. Ñònh nghóa haïn töø vaø maáy vaán ñeà toång quan

II. Vai troø cuûa trieát lyù trong cuoäc ñôøi

III. Soáng tinh thaàn trieát lyù

Trong phaàn thöù I, ngöôøi vieát seõ ñònh nghóa moät soá haïn töø coù

lieân quan ñeán ñeà taøi nghieân cöùu. Cuï theå laø haïn töø “trieát lyù” vaø

“cuoäc ñôøi”. Tröôùc heát, ngöôøi vieát coá gaéng tìm hieåu xem trieát lyù laø

gì? Ñaâu laø ñieåm noøng coát cuûa trieát lyù? Ñaâu laø nhöõng nguoàn suoái

phaùt sinh ra trieát lyù? Tieáp theo, ngöôøi vieát giôùi thieäu veà cuoäc ñôøi.

Cuoäc ñôøi laø gì? Ñaâu laø nhöõng yeáu toá laøm neàn cho cuoäc soáng? Muïc

10

ñích vaø yù nghóa cuoäc ñôøi laø gì? Con ngöôøi soáng vôùi ñôøi vaø soáng giöõa

ñôøi ñeå laøm gì?

Sang phaàn thöù II, ngöôøi vieát giôùi thieäu vai troø cuûa trieát lyù

trong cuoäc ñôøi. Trieát lyù coù vai troø gì trong cuoäc soáng con ngöôøi?

Trieát lyù coù giuùp ta yù thöùc veà thaân phaän ngöôøi hay khoâng? Phải

chaêng trieát lyù khai môû höôùng ñi cho cuoäc ñôøi naøy? Töông quan giöõa

cuoäc soáng vaø trieát lyù nhö theá naøo? Phaûi chaêng cuoäc soáng con ngöôøi

laø trieát lyù, thaåm thaáu vaø phaûn quang trieát lyù? Hay noùi khaùc ñi, ñôøi

ngöôøi laø moät haønh trình trieát lyù, nghóa laø ñi tìm Chaân, Thieän, Myõ?

Qua phaàn thöù III, ngöôøi vieát trình baøy nhöõng suy tö veà vieäc

soáng trieát lyù trong cuoäc ñôøi. Nhôø soáng trieát lyù maø bieát suy luaän saâu

saéc vaø saùng taïo; bieát soáng trieät ñeå hôn; soáng troøn ñaày giaây phuùt hieän

taïi; soáng vöôn leân khoâng ngöøng ñeå höôùng veà Sieâu Vieät. Coù theå noùi,

ñoù laø nhöõng hieäu quaû hay hoa traùi cuûa trieát lyù trong cuoäc ñôøi vaø

trong ñôøi ngöôøi.

Leõ dó nhieân trieát lyù thì muoân maøu, cuoäc soáng thì theânh thang,

coøn trang vieát thì chaät choäi neân chaéc haún caùch trình baøy vaø noäi dung

cuûa baøi vieát coøn nhieàu thieáu soùt vaø giôùi haïn. Giôùi haïn veà thôøi gian

nghieân cöùu vaø taøi lieäu bieân soaïn. Giôùi haïn veà khaû naêng tieáp caän

nhöõng baûn vaên trieát hoïc baèng ngoaïi ngöõ… Nhaát laø giôùi haïn cuûa tri

thöùc baûn thaân vaø kinh nghieäm soáng trieát lyù… Vôùi nhöõng giôùi haïn ñoù,

vaø vì ñeà taøi quaù roäng, neân ngöôøi vieát khoâng daùm ñi saâu vaøo moïi

khía caïnh cuûa trieát lyù, maø chæ nhaèm ñöa ra moät moät caùi nhìn khaùi

quaùt veà trieát lyù vaø nhöõng aûnh höôûng thieát thöïc cuûa trieát lyù trong

cuoäc ñôøi vaø ñôøi ngöôøi. Ñoù cuõng laø giôùi haïn cuûa ñeà taøi.

11

Veà phöông phaùp, ngöôøi vieát seõ coá gaéng phaân tích vaø toång

hôïp caùc döõ lieäu, keát hôïp vôùi suy tö caù nhaân ñeå trình baøy tieåu luaän

naøy baèng nhöõng ngoân töø ñôn sô vaø deã hieåu nhaát. Bieát raèng coøn

nhieàu giôùi haïn vaø khieám khuyeát, nhöng vôùi nieàm ñam meâ trieát lyù vaø

loøng khao khaùt chaân lyù, yeâu meán khoâng ngoan, ngöôøi vieát hy voïng

raèng tieåu luaän naøy seõ laø moät gôïi höùng cho nhöõng ai say meâ trieát lyù

tieáp tuïc môû roäng vaø ñaøo saâu theâm ñeà taøi naøy.

Quaû vaäy, trieát lyù laø ñeå soáng, maø muoán soáng trieát lyù thì phaûi

coù ñam meâ daán thaân leân ñöôøng tìm kieám khoân ngoan, höôùng veà

Sieâu Vieät, veà cuøng ñích vaø haïnh phuùc toái haäu cuûa ñôøi ngöôøi laø

Chaân, Thieän, Myõ. Ñoù chính laø aûnh höôøng, laø muïc ñích vaø cuõng laø

hoa traùi cuûa trieát lyù trong ñôøi soáng con ngöôøi.

12

I. ÑÒNH NGHÓA HAÏN TÖØ

Tröôùc khi ñi vaøo cuoäc haønh trình khaùm phaù moái töông quan giöõa

trieát lyù vaø cuoäc ñôøi, thieát töôûng seõ thieáu soùt vaø maéc phaûi sai laàm neáu

khoâng baét ñaàu vôùi vieäc tìm hieåu hai haïn töø: Trieát Lyù - Cuoäc Ñôøi. Daãu

bieát raèng trieát lyù thì phong phuù, cuoäc ñôøi thì meânh moâng neân con ngöøôi

khoù coù theå hieåu vaø naém baét ñöôïc moät caùch thaáu ñaùo.

1. Trieát lyù

Roger - Pol Droit trong cuoán trieát lyù nhöõng ñieàu deã hieåu noùi

raèng: “Ta át caû moïi ngöôøi ñeàu noùi trieát lyù töø saùng ñeán chieàu maø chaúng ñeå yù

gì ñeán trieát, gioáng nhö khi mình thôû”1. Noùi nhö vaäy coù nghóa laø trieát lyù

raát thöïc vaø raát gaàn vôùi con ngöôøi, coù ñôøi ngöôøi laø coù trieát lyù. Vaäy laø

ngöôøi soáng trong doøng ñôøi chuùng ta coù hieåu bieát gì veà trieát lyù?

1.1. Trieát lyù laø gì?

Khi baøn veà vaán ñeà trieát lyù laø gì thöôøng coù nhieàu yù kieán khaùc nhau.

Karl Jaspers ñònh nghóa: "Trieát lyù laø moät cuoäc haønh trình"2. Coøn giaùm muïc

Gioan Baotixita Buøi Tuaàn nhaän ñònh raèng: "Trieát lyù laø moät neáp soáng"3.

Pythagore vaø nhieàu trieát gia khaùc laïi nhaän ñònh, trieát lyù laø “yeâu meán söï

khoân ngoan”, vaø ngöôøi coù tinh thaàn trieát lyù thì tìm kieám hôn laø sôû höõu söï

khoân ngoan4. Laïi coù ngöôøi quan nieäm Trieát lyù laø vieäc suy tö cao sieâu,

nhöng voâ boå cuûa caùc trieát gia. Ngöôøi khaùc laïi nhaän ñònh: trieát lyù laø vieäc suy

tö vieãn voâng, moäng mô, voâ caên cöù cuûa nhöõng keû soáng laõng maïn, khoâng

quan taâm ñeán thöïc taïi. Moät soá yù kieán khaùc laïi khaúng ñònh: trieát lyù laø moät 1 Roger-Pol Droit, Triết lý những điều dễ hiểu, Minh Nguyên dịch, Nxb. Anton và Đuốc Sáng, 2009, tr. 8. 2 Karl Jaspers, Triết học nhập môn, Lê Tôn Nghiêm dịch, Trung tâm Học liệu, 1969, tr. 6. 3 Bùi Tuần, Triết học và học triết, Ronéo, tr. 15. 4 X. Nguyễn Trọng Viễn, Trăm năm trong cõi người ta, 1995, tr. 34 - 36.

13

caùi gì khoù dieãn taû, nhöng noù lieân quan ñeán vaän maïng cuoäc ñôøi. Hay “trieát

lyù laø moät quaù trình ñi vaøo nhöõng bí maät cuûa cuoäc ñôøi”5.

Qua nhöõng yù kieán treân ta nhaän thaáy, danh töø "trieát lyù" bao haøm moät

yù nghóa khaù roäng. Chính vì theá maø caùc trieát gia cuõng khoâng tìm ñöôïc moät

ñònh nghóa toång quaùt vaø baát di dòch cho trieát lyù. Daàu vaäy, trieát lyù vaãn khoâng

phaûi laø moät caùi gì xa laï vôùi cuoäc soáng moãi ngöôøi, bôûi trieát lyù laø moät thaùi ñoä

soáng vaø laø moät höôùng soáng cuûa moät con ngöôøi, maø khi soáng thì ai cuõng coù

töï do ñònh höôùng cho ñôøi mình, vaø ai cuõng coù töï do choïn löïa cho moïi haønh

vi cuûa mình.

Chính vì trieát lyù laø moät thaùi ñoä soáng vaø laø moät quyeát ñònh cuûa con

ngöôøi, neân daàu ngöôøi ta khoâng maøng chi ñeán trieát lyù vaø caû khi ngöôøi ta töø

khöôùc trieát lyù thì ñoù ñaõ laø moät trieát lyù roài. Chaúng haïn: moät em beù soáng hoàn

nhieân, coù theå choïn ñieàu naøy boû ñieàu kia, maø khoâng traû lôøi ñöôïc taïi sao em

choïn. Ñôn giaûn laø vì em khoâng hieåu bieát vaø yù thöùc ñöôïc ñieàu em ñaõ choïn.

Nhöng khoâng vì vaäy maø ta baûo em beù khoâng coù choïn löïa. Do ñoù, ngay khi

ngöôøi ta choái boû vaø tìm caùch haï giaù trieát lyù, nhöng khoâng vì vaäy maø ta

khaúng ñònh hoï khoâng coù trieát lyù.

Töø ñoù ta coù theå hieåu, moãi ngöôøi soáng laø coù trieát lyù. Trong cuoäc

soáng cuûa con ngöôøi bình daân cuõng coù raát nhieàu trieát lyù, chöù khoâng phaûi chæ

caùc trieát gia hay vó nhaân môùi coù trieát lyù. Trieát lyù quaû laø moät nhòp soáng, moät

höôùng soáng, moät haønh trình soáng cuûa con ngöôøi, neân caùc trieát gia khoâng

theå goùi goïn trieát lyù trong moät coâng thöùc, bôûi trieát lyù laø moät thaùi ñoä soáng

bieåu loä con ngöôøi töï do, vaø trieát lyù aáy seõ ñöôïc trieån nôû trong moät hoaøn caûnh

rieâng, vôùi moät lyù do rieâng, mieãn laø chính ñaùng vôùi thöïc taïi. Vì vaäy maø trieát 5 Phaïm Minh Laêng, Nhöõng chuû ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc Taây Phöông, Nxb. Vaên hoùa thoâng tin, 2003, tr. 81.

14

lyù coù aûnh höôûng, taùc ñoäng treân cuoäc soáng vaø luoân song haønh theo töøng daáu

chaân nhòp soáng cuûa moãi ngöôøi.

2.1. Ñaâu laø noøng coát cuûa trieát lyù?

Khi con ngöôøi bieát suy tö choïn löïa laø coù trieát lyù, bôûi trieát lyù

chính laø thaùi ñoä öùng xöû cuûa moãi ngöôøi ñoái vôùi moïi thöïc taïi, vaø trieát

lyù luoân ñoàng haønh vôùi moãi ngöôøi treân moïi neûo ñöôøng cuoäc soáng.

Theá nhöng, ñeán nay vaãn coøn nhieàu ngöôøi töø khöôùc trieát lyù, coù leõ

chính söï choái boû aáy ñaõ laøm cho ngöôøi ta khoâng hieåu ñöôïc taàm quan

troïng cuûa trieát lyù trong cuoäc ñôøi. Töø söï thieáu hieåu bieát seõ daãn ñeán

nhöõng quan ñieåm leäch laïc veà yeáu tính cuûa trieát lyù, cuõng chính vì

khoâng hieåu ñöôïc giaù trò cuûa trieát lyù neân xa rôøi, khinh mieät vaø haï giaù

trieát lyù caùch voâ côù, nhö chæ vì trieát hoïc ñaõ khoâng ñöa ra moät coâng

thöùc baát di dòch hay moät keát quaû hieån nhieân. Daàu vaäy, trieát lyù vaãn

luoân giöõ ñöôïc vò theá vaø saéc thaùi cuûa noù duø ôû hoaøn caûnh naøo. Bôûi vì

trieát lyù khoâng sôû höõu vaät chaát cuõng nhö söï khoân ngoan, hay chính

keát quaû noù ñaõ tìm ñöôïc, maø trieát lyù chæ laøm baïn vôùi söï khoân ngoan,

tri haønh, ñeå luoân leân ñöôøng kieám tìm, khaùm phaù chaân lyù cuûa moïi

''caùi höõu". Vì theá trieát lyù luoân öùng duïng vaøo töøng hoaøn caûnh soáng

cuûa moãi ngöôøi, môû höôùng ñi cho con ngöôøi tieán saâu vaøo troïng taâm

cuûa moïi thöïc taïi, ñeå thoûa maõn nhöõng nhu caàu khaùt voïng saâu xa

chính ñaùng cuûa con ngöôøi: nhu caàu hieåu bieát, yeâu thöông, nhu caàu

töông quan… Bôûi vaäy, moãi ngöôøi chæ hieåu ñöôïc baûn chaát, giaù trò cuûa

trieát lyù qua nhöõng kinh nghieäm cuûa baûn thaân cuõng nhö qua nhöõng

tröïc caûm taâm linh. Chaúng haïn, con ngöôøi luoân ñaët caâu hoûi: Ñôøi

ngöôøi coù nghóa gì? Tình yeâu laø gì? Ta chæ coù theå traû lôøi ñöôïc khi ta

15

daùm soáng heát mình vôùi traùch nhieäm vaø tình yeâu6. Nhö vaäy ñieåm

noøng coát cuûa trieát lyù laø ñeå soáng, vaø haønh ñoäng. Soáng trieát lyù laø ñeå

höôùng daãn cho nhöõng giaù trò, yù nghóa cuûa ñôøi ngöôøi. Noùi khaùc ñi,

trong trieát lyù, tri vaø haønh ñi ñoâi vôùi nhau, taøi vaø ñöùc song haønh cuøng

nhau. Bieát ñeå yeâu, ñeå soáng, ñeå daán thaân heát mình trong haønh trình

truy tìm chaân lyù. Ñoù laø chính laø tính hieän sinh ñích thöïc cuûa trieát lyù.

3.1. Mấy nguồn mạch phát sinh triết lý

Chaâm ngoân trieát hoïc Taây phöông coù caâu: “Muoán hieåu ñöôïc trieát

lyù thì phaûi laáy cuoäc ñôøi laøm ñieåm xuaát phaùt”7. Ñieàu ñoù coù nghóa laø chính

cuoäc ñôøi ñaõ ñaët ra nhöõng vaán ñeà trieát lyù. Taát caû moïi bieán coá, söï kieän, hieän

töôïng xaûy ra trong cuoäc soáng con ngöôøi ñeàu coù khaû naêng phaùt sinh trieát

lyù. Con ngöôøi sinh ra laø coù töï do suy tö ñeå chaân nhaän ñieàu naøy, töø choái

ñieàu kia vì moät lyù do hay yù nghóa naøo ñoù. Thöôøng trong cuoäc soáng, khi

con ngöôøi gaëp söï kieän nhoû thì trieát lyù lieàn xuaát hieän theo tröïc giaùc hay

thoùi quen. Coøn khi gaëp phaûi bieán coá lôùn, döôøng nhö con ngöôøi phaûi suy ñi

nghó laïi roài môùi trieát lyù. Nhöõng trieát lyù ñoù duø lôùn hay nhoû cuõng khoâng

naèm im trong moät khoaûnh khaéc, maø ñöôïc lan ra vaø traûi daøi suoát cuoäc

soáng, töùc laø moïi trieát lyù seõ chi phoái cuoäc ñôøi.

Thöïc vaäy, maïch suoái sinh ra trieát lyù chính laø: nhöõng thaùi ñoä

soáng cuûa con ngöôøi ñoái vôùi moïi thöïc taïi. Cuoäc ñôøi moãi ngöôøi coù bao

nhieâu laàn öùng xöû vôùi thöïc taïi laø baáy nhieâu laàn laøm cho trieát lyù ñöôïc phaùt

sinh. Neáu moät trieát lyù ñöôïc baét nguoàn töø moät taâm trí thanh cao vaø xaùc

ñaùng thì seõ giuùp cho con ngöôøi tieán saâu vaøo troïng taâm cuûa vaïn söï, ñeå

6 X. Karl Jaspers, Sđd., tr. 6-8. 7 Phaïm Minh Laêng, Nhöõng chuû ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc Taây Phöông, Nxb Vaên hoùa thoâng tin, 2003, tr. 78.

16

soáng nhöõng taàng yù nghóa cao ñeïp, thaâm saâu vaø trong saùng cuûa ñôøi ngöôøi.

Ngöôïc laïi, neáu moät trieát lyù ñöôïc sinh ra trong moät taâm trí sai laïc thì trieát

lyù aáy seõ ñöa con ngöôøi ñeán choã bi quan, thaát voïng vaø vong thaân.

Ñeán ñaây ta vieän vaøo tö töôûng caùc trieát gia ñeå baøn saâu hôn veà

maáy nguoàn suoái chính thöôøng phaùt sinh nhöõng trieát lyù coù lieân quan aûnh

höôûng nhieàu treân cuoäc soáng. Theo Platon vaø Aristos: nguoàn suoái phaùt

sinh trieát lyù laø khi bieát ngaïc nhieân. Chaúng haïn, khi nhìn ngaém baàu trôøi,

thaáy caûnh huøng vó vaø söï vaän haønh kyø dieäu cuûa maët trôøi, maët traêng vaø

muoân vaøn tinh tuù, con ngöôøi öôùc muoán thaùm hieåm nhöõng ñieàm ñaõ thaáy

trong hoaøn vuõ, thì töø ñoù, trieát lyù ñöôïc phoâi thai vaø phaùt sinh.

Trieát lyù coøn phaùt sinh khi con ngöôøi thaáy ngôõ ngaøng tröôùc

nhöõng caûnh töôïng laï luøng, to lôùn bao la vaø kyø dieäu cuûa vuõ truï vaïn vaät.

Khi con ngöôøi chöa hieåu heát ñöôïc caên tính coäi nguoàn cuûa vaïn vaät thì seõ

sinh ra thaéc maéc. Bieát töï ñaët vaán ñeà ñeå tìm hieåu thì maëc nhieân trieát lyù

ñöôïc phaùt sinh: moät laø ñeå töø choái ñieàu ñaõ thaáy, cho vuõ truï naøy laø aûo

töôûng; hai laø ñaët vaán ñeà, taïi sao laïi coù baàu trôøi vaø muoân vaøn tinh tuù? Taát

caû nhöõng caùi toâi thaáy coù nghóa gì vôùi cuoäc ñôøi naøy?

Söï bôõ ngôõ laøm cho con ngöôøi thaéc maéc, ñaët vaán ñeà vôùi moïi söï

ñaõ thaáy ñeå hieåu bieát. Tìm kieám trieát lyù vì muoán laáp ñaày khaùt voïng chính

ñaùng cuûa con ngöôøi, chöù khoâng phaûi ñeå caàu danh caàu lôïi. Hoûi ñeå hieåu vì

muoán hieåu; trieát lyù vì muoán trieát lyù, theá thoâi. Con ngöôøi thaéc maéc, ñaët

vaán ñeà cho nhöõng ñieàu ñaõ thaáy maø vaãn chöa tìm ñöôïc thoûa maõn vôùi

chaân lyù ñaõ tìm ñöôïc thì caàn phaûi hoaøi nghi.

Töø söï bieát hoaøi nghi, trieát lyù laïi tieáp tuïc phaùt sinh ñeå giuùp con

ngöôøi ñaët laïi vaán ñeà tìm ra chaân lyù khaùch quan hôn. Theo Jaspers, muoán

17

coù trieát lyù ñuùng thì phaûi bieát hoaøi nghi vaø hoaøi nghi ñeán taän cuøng, nhöng

hoaøi nghi khoâng phaûi ñeå soáng trong hoaøi nghi maø hoaøi nghi ñeå tìm ra

chaân lyù baát khaùng. Descartes vì hoaøi nghi moïi söï neân trieát lyù ñöôïc khai

sinh. Töø trieát lyù aáy ñaõ giuùp oâng tìm ra moät chaân lyù khoâng ai choái caõi

ñöôïc, ñoù laø ''toâi suy tö, vaäy toâi hieän höõu'' – “je pense donc je suis”; "I

think, therefore I am". Söï hoaøi nghi trieát ñeå maø coù yù kieám tìm chaân lyù töï

thaân cuûa ñoái töôïng thì ngöôøi ta seõ traùnh ñöôïc caùc tieân kieán vaø khoâng bò

trieát thuyeát naøo loái cuoán treân haønh trình cuoäc soáng.

Trieát lyù coøn ñöôïc phaùt sinh khi con ngöôøi thaáy mình bò thaát baïi vaø

baát löïc. Trong cuoäc soáng haàu heát moïi ngöôøi ñeàu coù döï tính vaø hoaïch ñònh

cho tieán trình cuûa ñôøi mình. Hoï coù theå soáng an vui khi döï ñònh thaønh ñaït,

nhöng hoï khoâng theå soáng maõi trong nhöõng thaønh coâng röïc rôõ aáy. Cuoäc

soáng moãi ngöôøi coøn gaëp phaûi bieát bao thaêng traàm nhö maát chöùc, heát quyeàn,

bò phaûn boäi tình yeâu, bò ñau khoå beänh taät vaø cuoái cuøng coøn thaáy mình phaûi

cheát. Ñöùng tröôùc thaûm hoïa bi kòch aáy con ngöôøi khoâng theå soáng an vui hoàn

nhieân voâ tö nhö hoài coøn treû thô, maø con ngöôøi seõ suy tö trieát lyù. Epictit8,

moät trieát gia khaéc kyû noùi: "Nguoàn suoái phaùt sinh trieát lyù laø nhôø khi ta nhaän

thaáy ta bò nhu nhöôïc vaø baát löïc”9.

Ñieàu chaéc chaén khi gaëp phaûi thaát baïi vaø caûm thaáy yeáu ñuoái baát

löïc trong cuoäc ñôøi, thì moãi ngöôøi seõ yù thöùc suy tö trieát lyù caùch caån troïng

khaån thieát hôn: moät laø oaùn haän ñaàu haøng, chaïy troán khi thaáy ñau khoå vaø

thaát baïi; hai laø daùm ñoái dieän, chieán ñaáu vôùi thaát baïi ñeå vöôn mình leân,

hoaøn thaønh nhöõng döï tính cho cuoäc ñôøi baèng nhöõng phöông thöùc khaùc.

Thöïc vaäy, chính luùc thaát baïi vaø caûm thaáy baát löïc hoaøn toaøn tröôùc nhöõng 8 Epictetus (55 - 135 AD). 9 X. Karl Jaspers, Sđd. tr. 11-14.

18

bieán coá thì con ngöôøi coù nhöõng choïn löïa mang ñaày tính trieát lyù thaät roõ

raøng vaø döùt khoaùt.

Toùm laïi, trieát lyù ñöôïc sinh ra trong nhieàu nguoàn maïch khaùc

nhau, bôûi moãi trieát lyù ñeàu tuøy thuoäc vaøo caûnh ñôøi vaø khaû naêng tri thöùc

cuûa moãi ngöôøi. Maëc duø trieát lyù ñöôïc sinh ra trong nhieàu hoaøn caûnh cuûa

caûnh ñôøi "ba chìm baûy noåi" cuûa cuoäc ñôøi nhö ñaõ noùi treân, nhöng nhôø ñoù

maø nguoàn suoái trieát lyù ñöôïc phaùt sinh. Daàu vaäy, moïi trieát lyù ñeàu coù

chung moät muïc ñích laø chöùng toû con ngöôøi hoaøn toaøn töï do ñeå quyeát

ñònh cho vaän maïng ñôøi mình, vaø cuõng laø ñeå minh chöùng con ngöôøi coù ñuû

khaû naêng vöôït leân treân moïi trôû ngaïi ñeå hieåu bieát moïi söï.

Chính söï bôõ ngôõ, thaát baïi, baát löïc, hoaøi nghi gôïi cho con ngöôøi

thaéc maéc ñeå ñi ñeán trieát lyù, vaø töø nhöõng trieát lyù aáy seõ thuùc baùch con

ngöôøi leân ñöôøng tìm kieám chaân lyù. Nhôø suy tö trieát lyù, con ngöôøi ñöôïc

hieåu bieát chaéc chaén, thaáu ñaùo moïi söï hôn, maø nhu caàu hieåu bieát chaéc

chaén veà söï vaät laø ñieàu caàn thieát cho moãi ngöôøi. Maëc duø söï hieåu bieát aáy

cuõng chöa ñuû ñeå laáp ñaày moïi khaùt voïng saâu thaúm cuûa con ngöôøi, bôûi

nhu caàu hieåu bieát môùi chæ laø moät trong caùc nhu caàu chính ñaùng cuûa con

ngöôøi, neân con ngöôøi khoâng theå soáng troïn veïn nhöõng taàng yù nghóa cuûa

ñôøi mình vôùi kieán thöùc chaéc chaén. Söï hieåu bieát caàn ñöôïc nuoâi döôõng

baèng haønh ñoäng xaùc ñaùng, nhö thaùi ñoä caûm thoâng, yeâu thöông giöõa con

ngöôøi vôùi con ngöôøi trong cuoäc soáng thöôøng ngaøy. Töø ñoù ta coù theå hieåu,

moïi nguoàn suoái phaùt sinh trieát lyù seõ giuùp con ngöôøi ñöùng vöõng treân laäp

tröôøng cuûa mình. Moïi hieåu bieát trieát lyù seõ ñöôïc bieåu loä caùch hoaøn bò

trong söï yeâu thöông, cuõng nhö söï caûm nhaän ñöôïc giaù trò cuûa moïi nguoàn

maïch khaùc ñaõ vaø ñang laøm cho con ngöôøi ñöôïc soáng sung maõn hôn.

19

2. Cuoäc Ñôøi

Töø xöa ñeán nay, con ngöôøi gioáng nhö ngöôøi khaùch qua ñöôøng

giöõa trôøi ñaát, voäi vaøng ñi qua theá gian, vuõ ñaøi lôùn naøy cuûa cuoäc ñôøi. Caùc

nhaø hieàn trieát thì khoâng ngöøng suy tö vaø xaây döïng neàn lyù luaän cuûa hoï

ñoái vôùi cuoäc ñôøi. Nhöng roát cuoäc, cuoäc ñôøi laø gì? Ñaâu laø muïc ñích vaø yù

nghóa? Ñoù laø nhöõng caâu hoûi maø con ngöôøi khoâng ngöøng suy tö ñeå tìm lôøi

giaûi ñaùp.

2.1. Cuoäc ñôøi laø gì?

Chuùng ta coù theå noùi ñöôïc raèng khoâng coù moät ñònh nghóa hay khaùi

nieäm naøo veà cuoäc ñôøi ñöôïc moïi ngöôøi thöøa nhaän. Bôûi leõ khi ñöôïc hoûi

cuoäc ñôøi laø gì? Haàu nhö ai cuõng coù moät khaùi nieäm rieâng naøo ñoù. Camus

cho raèng: cuoäc ñôøi laø phi lyù. Jean Paul Sartre laïi cho raèng: cuoäc ñôøi laø

noân möûa vaø dö thöøa.10 Coøn Pascal thì laïi ví: cuoäc ñôøi nhö moät canh baïc

trong moät cuoäc chôi vôùi ñoái phöông laø Thöôïng Ñeá, nieàm tin vaøo Thöôïng

Ñeá vaø thaùi ñoä soáng ngay laønh ôû ñôøi naøy nhö moät soá tieàn nhoû ñaët ra tröôùc.

Neáu khoâng coù Thöôïng Ñeá thì cuoäc soáng ñuùng ñaén vaø vieäc haõm mình eùp

xaùc ôû ñôøi naøy seõ trôû neân voâ ích vaø maát taát caû. Coøn neáu coù Thöôïng Ñeá thì

moïi haønh vi toát laønh cuûa con ngöôøi ôû ñôøi naøy seõ trôû neân voâ cuøng hoaøn

haûo.11 Ñoù laø caùch nhìn veà cuoäc ñôøi cuûa caùc trieát gia, nhöng trong thöïc teá

coøn raát nhieàu quan nieäm vaø caùch ví veà cuoäc ñôøi, nhö coù ngöôøi ví: ñôøi

ngöôøi nhö moät "daáu pheát" dö thöøa treân doøng lòch söû, ñôøøi laø moät maøn xieác,

moät baõi mìn, moät taøu löôïn, moät troø ñoáù vui, moät baûn giao höôûng, moät

chuyeán ñi hay moät vuõ khuùc.... Ngöôøi ta coøn noùi “Ñôøi laø moät ñeøn keùo quaân,

10 Nguyễn Trọng Viễn, Lịch sử triết học Tây phương, 1995, tập III & IV, tr. ? 11 X. Nguyễn Trọng Viễn, Lịch sử Triết học Tây phương, Tập III, tr. 67-68.

20

luùc leân, luùc xuoáng vaø coù luùc laïi quay voøng voøng”12, hay "ñôøi ngöôøi nhö moät

boâng hoa sôùm nôû chieàu taøn"13. Coøn Zang Xiao Jiang laïi cho raèng: “tröôùc

tieân phaûi bieát cuộc đời khoâng phaûi laø gì, sau ñoù coù theå hieåu roõ raøng ñôøi

ngöôøi laø gì”14.

Döôùi laêng kính cuûa toân giaùo thì Phaät giaùo cho raèng “ñôøi laø beå

khoå trong voøng sinh, laõo, beänh, töû….”15. Coøn Kitoâ giaùo nhìn nhaän: cuoäc

ñôøi laø quaø taëng cuûa Thieân Chuùa ñaõ trao cho moãi con ngöôøi coù ñaày ñuû

khaû naêng vaø töï do.

Thöïc vaäy, coù raát nhieàu quan nieäm vaø caùch ví veà cuoäc ñôøi,

nhöng khoâng theå dieãn taû heát ñöôïc yù nghóa huyeàn nhieäm cuûa moät con

ngöôøi vaø kieáp soáng cuûa moät ñôøi ngöôøi. Bôûi cuoäc ñôøi khoâng phaûi laø moät

cuïc kim cöông hay moät vaät naøo khaùc, vaø cuoäc ñôøi cuõng khoâng phaûi toaøn

laø ñau khoå hay sung söôùng haïnh phuùc. Cuoäc ñôøi cuõng chaúng phaûi laø moät

moùn quaø quyù giaù ñaõ bò lieät keâ vaø ñoùng khung trong nhöõng con soá cho

ngöôøi ta ñònh giaù. Cuoäc ñôøi khoâng ñôn giaûn nhö ngöôøi ta töôûng, maø raát

phöùc taïp trong söï thaêng traàm cuûa kieáp soáng trong moái töông quan lieân

luïy vôùi ngöôøi khaùc, vaät khaùc… Cuoäc ñôøi khoâng chæ nhö chính hoï töôûng vaø

cuõng khoâng phaûi chæ laø moät chuoãi nhìn nhaän, ñaùnh giaù cuûa ngöôøi khaùc

goùp laïi. Theo caùi nhìn cuûa moät soá ngöôøi thì cuoäc ñôøi coù veû ñôn giaûn nhö

moät "daáu pheát" hay moät boâng hoa treân doøng lòch söû, hoaëc ñôøi laø noân möûa,

laø beå khoå, laø dö thöøa… Nhöng thöïc teá thì cuoäc ñôøi khoâng haún chæ laø theá

naøy hay laø theá kia, bôûi cho duø cuoâc ñôøi chæ laø moät daáu pheát dö thöøa treân

doøng lòch söû thì cuõng seõ laøm nhô nhuoác aûnh höôûng ñeán chuoãi lòch söû tröôùc 12 Rick Warren, Soáng theo ñuùng muïc ñích, Nxb Toân Giaùo, Chuyeån ngöõ: Lm. Minh Anh, Giaùo Phaän Hueá, tr. 54. 13 Tv ? 14 Zang Xiao Jiang, Nhöõng hieåu bieát veà cuoäc ñôøi, Nxb, Haø Noäi, tr. 515. 15 WALPOLA RAHULA, Lôøi phaät daïy, Leâ Dieân bieân dòch, Nxb Caø Mau, tr. 18.

21

vaø sau daáu pheát aáy. Do ñoù cho duø cuoäc ñôøi chæ nhö laø moät boâng hoa nhoû

thì noù cuõng goùp cho röøng hoa theâm maøu saéc sinh ñoäng vaø höông vò.

Qua söï trình baøy treân ta nhaän thaáy, cuoäc ñôøi khoâng ñöông nhieân

laø theá naøy hay laø theá kia theo söï ñaùnh giaù vaø nhìn nhaän cuûa con ngöôøi.

Cuoäc ñôøi coù laø gì hay mang moät yù nghóa naøo ñoù cuõng laø do thaùi ñoä öùng

xöû cuûa con ngöôøi aáy ñoái vôùi moïi thöïc taïi, bôûi ai cuõng coù ñaày ñuû khaû

naêng vaø töï do ñeå hoaøn thaønh ñôøi mình vôùi moät yù nghóa naøo ñoù. Nhö vaäy,

coù theå noùi raèng, cuoäc ñôøi laø moät huyeàn nhieäm vöøa ñoùng vöøa môû. Cuoäc

ñôøi seõ kheùp laïi ñoái vôùi nhöõng ai buoâng xuoâi hay ñaàu haøng soá phaän,

khoâng daùm daãn thaân ñi vaøo huyeàn nhieäm. Nhöng cuoäc ñôøi seõ môû ra cho

nhöõng ai bieát vöôn leân vaø daùm ñi vaøo huyeàn nhieäm cuûa ñôøi ngöôøi ñeå

khaùm phaù vaø tìm ra yù nghóa cho ñôøi mình.

2.2. Nhöõng yeáu toá laøm neân yù nghóa cuoäc ñôøi

Con ngöôøi ñöôïc hieän höõu vôùi moät yù nghóa naøo ñoù, cho duø

ngöôøi ta khoâng nhaän thaáy, bôûi vì theo suy luaän thì khoâng caùi gì töï

nhieân maø coù. Vaät aáy coù chaéc chaén phaûi coù lyù do cuûa noù vaø phaûi haøm

chöùa moät yù nghóa naøo ñoù. Coù ñôøi ngöôøi laø coù yù nghóa. ÔÛ ñaây ngöôøi

vieát khôi laïi nhöõng yeáu toá laøm cho cuoäc ñôøi coù theâm nhöõng taàng yù

nghóa cao ñeïp, vaø ñöa ra maáy nguyeân nhaân laøm cho yù nghóa cuoäc ñôøi

bò bieán daïng.

Coù theå hieåu, moïi thaùi ñoä soáng ñuùng cuûa con ngöôøi ñoái vôùi moïi

thöïc taïi seõ laø yeáu toá laøm neân yù nghóa cuoäc ñôøi thanh cao, phong phuù. Ví

duï: moät hoïc sinh coù thaùi ñoä öùng xöû ñuùng vôùi thaày coâ vaø vieäc hoïc taäp

luoân ñaït ñöôïc thaønh tích toát thì tuoåi hoïc troø seõ coù nhöõng kyû nieäm mang

ñaày yù nghóa soáng ñoäng. Ngöôïc laïi chính thaùi ñoä soáng seõ laø nguyeân nhaân

22

laøm cho ñôøi ngöôøi bò bieán daïng, neáu thaùi ñoä aáy phaùt sinh töø taâm trí, tri

haønh sai laïc cuûa con ngöôøi. Chaúng haïn, anh chaøng ñoái xöû vôùi naøng coù

veû hôïp lyù, nhöng khoâng vì yeâu thöông thì seõ daãn ñeán nhöõng haäu quaû

xaáu. Töø ñoù, ta nhaän thaáy thaùi ñoä soáng coù moät taàm möùc raát quan troïng

ñoái vôùi cuoäc ñôøi, bôûi vì moãi ngöôøi ñeàu coù lyù trí vaø töï do ñoái xöû vôùi moïi

thöïc taïi, neân yù nghóa vaän maïng cuoäc ñôøi ñöôïc quyeát ñònh theá naøo laø do

con ngöôøi. Khaúng ñònh nhö theá, chaéc ngöôøi ta seõ ñöa ra vaán naïn: Ñaâu laø

thaùi ñoä soáng xaùc ñaùng? Ñaâu laø thaùi ñoä soáng sai laïc? Ñaây khoâng phaûi laø

vaán ñeà ñôn giaûn, nhöng ta coù theå phaân bieät ñöôïc söï ñuùng sai cuûa moät

thaùi ñoä khi ñaõ bieåu loä ra haønh ñoäng. Bôûi vì, söï thöôøng thì taâm trí suy tö

roài môùi daãn ñeán haønh vi öùng xöû, neân chính cöû chæ haønh vi seõ phoâ dieãn

taâm trí vaø bieåu loä thaùi ñoä soáng cuûa con ngöôøi. Nghóa laø töø tö töôûng seõ

phaùt ra haønh ñoäng. Hay töø caùi ñaàu môùi ñi ñeán tay chaân. Vì theá maø ngöôøi

ta vaãn thöôøng hay noùi: trieát sao thì soáng vaäy.

Thaùi ñoä soáng ñöôïc phaùt sinh töø taâm trí thanh cao, trong saùng,

chaân thaønh, ñuùng ñaén thì seõ ñöôïc bieåu loä baèng nhöõng haønh ñoäng xaùc

ñaùng, ñuùng vôùi ñòa vò vaø phaåm giaù cuûa con ngöôøi. Ñöông nhieân haønh

ñoäng xaùc ñaùng aáy seõ ñeå laïi cho lòch söû nhaân loaïi, cho cuoäc ñôøi nhöõng

taàng yù nghóa saâu ñaäm, khoù queân nhö: loøng nhaân haäu, caùch daïy doã ñaày

khoân ngoan cuûa moät ngöôøi cha daønh cho nhöõng ñöùa con; hoaëc thaùi ñoä aâu

yeám, yeâu thöông, nuoâi döôõng chaêm soùc heát mình cuûa moät ngöôøi meï

hieàn daønh cho con chaùu. Traùi laïi, neáu moät thaùi ñoä cö xöû phaùt sinh trong

moät taâm trí sai laïc, khoâng coù hieåu bieát chaân thaät thì seõ bieåu loä ra trong

caùc haønh vi quaùi gôû, traùi vôùi luaät leä töï nhieân. Töø thaùi ñoä aáy seõ ñeå laïi cho

ñôøi mình vaø theá nhaân nhöõng aán töôïng gheâ tôûm, cay ñaéng, chua xoùt nhö

thaùi ñoä cuûa Hitler ñoái voái nhaân loaïi…

23

Qua söï trình baøy treân, ta thaáy, thaùi ñoä soáng cuûa con ngöôøi ñoái

vôùi moïi thöïc taïi nhö moät con dao hai löôõi, con dao beàn ñeïp bôûi noù ñöôïc

cheá taïo töø nhöõng hôïp kim toát, vaø con dao seõ coù ích khi ngöôøi ta bieát söû

duïng ñuùng. Nhöng con dao aáy cuõng nguy hieåm cho tính maïng con ngöôøi,

khi maø ngöôøi ta duøng ñeå cheùm gieát laãn nhau. Cuõng vaäy, moät thaùi ñoä

soáng ñuùng seõ mang laïi cho ñôøi vaø ñeå laïi cho haäu sinh những taàng yù

nghóa saâu saéc thanh cao. Ngöôïc laïi thaùi ñoä soáng sai laïc seõ laøm bieán

daïng nhöõng yù nghóa yeáu tính cuûa cuoäc ñôøi. Töø ñoù, ta hieåu thaùi ñoä soáng

toaøn dieän cuûa moät con ngöôøi, töø tri thöùc ñeán haønh ñoäng ñoái vôùi vuõ truï,

vaïn vaät vaø nhaát laø ñoái vôùi tha nhaân raát heä troïng cho ñôøi ngöôøi. Bôûi

chính thaùi ñoä soáng seõ maëc cho cuoäc ñôøi moät yù nghóa phong phuù, vaø cuõng

chính thaùi ñoä soáng coù theå laøm cho yù nghóa ñôøi ngöôøi bò bieán daïng. Vaäy

ñaâu laø muïc ñích vaø yù nghóa cuûa cuoäc ñôøi?

2.3. Muïc ñích vaø yù nghóa cuoäc ñôøi

Soáng giöõa cuoäc ñôøi nhieàu bieán ñoåi, con ngöôøi ta deã bò chao ñaûo

maát ñònh höôùng. Phaàn ñoâng nhaân loaïi ta vaãn soáng trong voøng xoaùy chaät

heïp cuûa cuoäc soáng thöôøng ngaøy. Nhieàu ngöôøi khoâng bieát ñeán nhöõng giaù

trò ñích thöïc cuûa cuoäc ñôøi, hoï soáng maø khoâng bieát soáng ñeå theo ñuoåi

ñieàu gì? Caùi gì cuõng muoán nhöng laïi khoâng xaùc ñònh ñöôïc caùi gì cuï theå.

Bieát bao kieáp ngöôøi ñaõ soáng hoaøi, soáng phí chæ vì khoâng tìm ra cho mình

moät muïc ñích xöùng ñaùng. Soáng maø khoâng coù muïc ñích, khoâng coù lyù

töôûng thì khoâng coù yù nghóa vaø khoâng ñaùng ñeå soáng. Ngaïn ngöõ coù caâu:

“Soáng maø khoâng coù lyù töôûng thì cuõng gioáng nhö con thuyeàn khoâng laùi,

nhö con ngöïa khoâng yeân cöông”. Vaäy cuoäc haønh trình ñi tìm muïc ñích vaø

yù nghóa cuoäc ñôøi laø ñieàu caàn thieát cuûa moät kieáp ngöôøi. Ñöùc toång giaùm

24

muïc Ngoâ Quang Kieät cuõng khaúng ñònh: “bieát mình bieát muïc ñích ñôøi

mình vaø soáng ñuùng muïc ñích, ñieàu quan troïng baäc nhaát trong cuoäc ñôøi

naøy seõ giuùp ñôøi soáng thay ñoåi, coù yù nghóa vaø trieån nôû ñeán voâ taän”16.

Tröôùc khi tìm muïc ñích vaø yù nghóa cuoäc ñôøi chuùng ta phaûi bieát

baûn chaát cuoäc ñôøi, bieát thaân phaän, yeáu tính cuûa mình. Nghóa laø bieát

mình laø gì? bôûi ñaâu? trôû veà ñaâu, soáng ñeå laøm gì? Coù bieát ta môùi ñònh

höôùng cho mình moät loái soáng, loái ñi chính xaùc, moät ñöôøng höôùng cuï theå

daãn daét cuoäc ñôøi. Bôûi ngöôøi nhìn cuoäc ñôøi vaø con ngöôøi moät caùch hôøi

hôït thì muïc ñích cuoäc ñôøi chæ giôùi haïn trong cuoäc soáng vaät chaát naøy, hoï

ra söùc theo ñuoåi tieàn taøi, ñòa vò, danh voïng… Moät khi ñaït ñöôïc nhöõng öôùc

nguyeän ñoù thì môùi caûm thaáy haïnh phuùc vaø cuoäc ñôøi môùi coù yù nghóa. Theá

nhöng soáng trong cuoäc ñôøi hoûi coù maáy ai thoaû maõn ñöôïc nhöõng ñoøi hoûi

ñoù? Cho duø coù trong tay taát caû thì töø thaúm saâu cuûa coõi loøng, con ngöôøi

vaãn caûm thaáy troáng vaéng. Vì nhöõng gì laø vaät chaát roài cuõng seõ qua ñi,

moïi kyû luïc ñeàu bò phaù, moïi danh tieáng, moïi thaønh coâng ñeàu phai môø, vaø

moïi coáng hieán ñeàu bò queân laõng cuøng vôùi thôøi gian. Vì theá, neáu soáng maø

chæ ñeå gaày döïng moät gia saûn döôùi theá chæ laø moät muïc ñích thieån caån.

Hieåu ñöôïc ñieàu ñoù neân Ñöùc Phaät ñaõ xem cuoäc ñôøi laø beå khoå, laø voâ

thöôøng, baûn chaát cuûa cuoäc ñôøi laø duyeân sinh, laø giaû taïo maø hôïp thaønh.

Do ñoù, muïc ñích cuûa kieáp nhaân sinh laø ñöôïc giaûi thoaùt khoûi voøng luaân

hoài, ñaït tôùi Nieát Baøn, thöôøng laïc khi ñaõ dieät tröø heát duïc voïng, khaéc phuïc

ñöôïc voâ minh, töø boû tham, saân, si vaø haøng phuïc ñöôïc voïng taâm17. Coøn

vôùi nieàn tin Kitoâ Giaùo thì xem ra coù veû laïc quan hôn, coi cuoäc ñôøi laø

moät aân ban, moät quaø taëng vaø con ngöôøi ñöïôc Thieân Chuùa döïng neân

gioáng hình aûnh Ngöôøi, ñaùng cho chuùng ta traân troïng vaø khoâng ngöøng 16 Rick Warren, Sống theo đúng mục đích, Chuyển ngữ Lm Minh Anh, Nxb Tôn Giáo, tr. 7. 17 X. M. Hiếu Liêm, Làm quen với triết học, Lưu hành nội bộ, 2001, tr. 60.

25

xaây döïng ñeå laøm cho cuoäc ñôøi naøy ngaøy moät trieån nôû theo yù muoán vaø söï

quan phoøng cuûa Thieân Chuùa. Tuy nhieân chuùng ta soáng treân coõi ñôøi nhö

moät löõ khaùch, ñeán roài ñi. Neân muïc ñích cuoái cuøng cuûa cuoäc ñôøi khoâng

phaûi ôû döôùi ñaát ngaén nguûi naøy maø laø ôû treân trôøi. Vì chuùng ta ñöôïc taïo

döïng bôûi Thieân Chuùa vaø cho Thieân Chuùa, coù hieåu ñöôïc nhö vaäy cuoäc

ñôøi môùi coù yù nghóa. Xaùc tín nhö vaäy neân Rick Warren ñaõ vieát: “Cuoäc

soáng traàn gian chæ laø söï taäp döôït tröôùc cho moät taùc phaåm thöïc söï veà sau,

beân kia caùi cheát trong coõi ñôøi ñôøi. (…) Traùi ñaát chæ laø nôi chuaån bò, laø nhaø

treû, nôi thöû nghieäm ñôøi baïn cho cuoäc soáng vónh cöûu. Ñoù chæ laø hoài taäp döôït

tröôùc cuoäc chôi, moät voøng chaïy khôûi ñoäng tröôùc cuoäc ñua. Cuoäc soáng naøy

laø söï chuaån bò cho cuoäc soáng ñôøi sau”18.

Ñeán ñaây ta coù theå noùi toùm ñöôïc raèng muïc ñích vaø yù nghóa cuoäc

ñôøi tuyø thuoäc vaøo caùch nhìn cuoäc ñôøi cuûa moãi ngöôøi. Maëc nhieân muïc

ñích chung cuûa moãi ngöôøi laø ñi tìm haïnh phuùc. Ñoù laø khaùt voïng saâu xa,

caên baûn vaø chính ñaùng cuûa taát caû moïi ngöôøi coù toân giaùo hay khoâng coù

toân giaùo. Ñoù cuõng laø ñieåm nhaán cuoái cuøng cuûa moïi chuû nghóa, moïi yù

thöùc heä, moïi hoïc thuyeát xaõ hoäi. Tuy nhieân, ñeå ñi ñeán ñieåm nhaán cuoái

cuøng aáy moãi ngöôøi laïi coù moät phöông caùch rieâng vaø ñaït tôùi haïnh phuùc ôû

möùc ñoä naøo coøn tuøy thuoäc vaøo khôûi ñieåm, ñoäng löïc ñònh höôùng cuoäc ñôøi.

Tieác raèng nhieàu ngöôøi coøn baùm vaøo nhöõng gì laø vaät chaát neân ñònh höôùng

muïc ñích cuoäc ñôøi sai leäch hoaëc quaù taàm thöôøng. Ñieàu ñoù cuõng deã hieåu,

bôûi con ngöôøi coøn phaûi soáng trong ñôøi vôùi moät thaân xaùc giôùi haïn vaø baát

toaøn.

18 Rick Warren, Soáng theo ñuùng muïc ñích, chuyeån ngöõ Lm. Minh Anh, Nxb Toân Giaùo, tr. 47.

26

2.4. Con ngöôøi soáng trong ñôøi

Khi baøn veà vaán ñeà taïi sao con ngöôøi phaûi soáng trong ñôøi vôùi

moät thaân xaùc, moät kieáp ngöôøi, moät moâi tröôøng soáng, thì ta caàn phaûi tìm

laïi nguyeân lyù nguoàn maïch chính ñaõ laøm cho con ngöôøi soáng. Theo leõ

thöôøng, tröôùc khi con ngöôøi ñöôïc phoâi thai thì ñaõ coù yù muoán vaø söï chuaån

bò cuûa "ngoâi vò" khaùc. Maëc duø baøo thai chöa coù ñeå maø yù thöùc, nhöng ñeå

thaønh hình moät baøo thai coù söï soáng thì khoâng theå thieáu söï coäng taùc cuûa

ngöôøi khaùc vaø caùc yeáu toá toái thieåu caàn thieát khaùc, nhö caùc nguyeân toá

caáu thaønh theå xaùc, moâi tröôøng thích öùng ñeå phaùt trieån… Khi ñaõ sinh ra vaø

lôùn leân, con ngöôøi caøng caàn theâm nhieàu yeáu toá, ñieàu kieän caàn thieát khaùc

ñeå phaùt trieån nhö söï naâng ñôõ, höôùng daãn daïy baûo cuûa cha meï, thaày coâ.

Moät con ngöôøi vöøa chaøo ñôøi seõ cheát ngheït neáu khoâng coù moâi tröôøng

thích öùng vaø söï trôï giuùp cuûa ngöôøi thaân vaø tha nhaân. Moät con ngöôøi

cuõng khoâng theå ñöôïc goïi laø khoân ngoan, thaønh coâng neáu chöa laøm ñöôïc

gì cho nhaân quaàn xaõ hoäi vaø cho chính mình. Töø ñoù ta thaáy, con ngöôøi coù

maët ñeå soáng vôùi ñôøi khoâng phaûi laø leõ ngaãu nhieân hay tình côø maø coù söï

chuaån bò, an baøi theo yù muoán cuûa moät "ngoâi vò" naøo ñoù.

Theo quan ñieåm cuûa Kinh Thaùnh thì: "Ngoâi Vò" ñaõ saùng taïo

neân con ngöôøi vaø an baøi caùch maàu nhieäm cho con ngöôøi soáng trong

moät thaân xaùc vôùi moät moâi tröôøng thích hôïp ñeå phaùt trieån ñoù chính laø

Thieân Chuùa quyeàn naêng tuyeät ñoái19.

Coù leõ do söï saùng taïo, an baøi ñaày khoân ngoan vaø maàu nhieäm cuûa

Thieân Chuùa khi taïo döïng con ngöôøi, maø cho tôùi nay ngöôøi ta vaãn chöa

theå khaùm phaù ñöôïc heát caùc lyù do, taïi sao con ngöôøi laïi cöù phaûi soáng haøi

19 Xc. St, 2, 7-17.

27

hoøa vôùi moät thaân xaùc coù veû yeáu ñuoái naëng neà, vaø taïi sao con ngöôøi laïi

cöù phaûi soáng lieân ñôùi vôùi ngaõ vò khaùc thì môùi coù haïnh phuùc?

Duø soáng trong xaõ hoäi ñaày kyõ trò ngaøy nay, nhöng vaãn coù nhieàu

ngöôøi khaúng ñònh söï soáng cuûa con ngöôøi ñöôïc xuaát phaùt töø Thöôïng Ñeá

vaø ñôøi ngöôøi thaønh coâng hay thaát baïi, laø do caùch hoï ñoái xöû vôùi Thöôïng

Ñeá vaø ñoàng loaïi. Vì vaäy maø hoï ñaõ môû loøng ñoùn nhaän moïi thöïc taïi vaø

luoân vui soáng vôùi ñôøi. Caû cuoäc ñôøi hoï khoâng ngôùt taùn tuïng, tri aân

Thöôïng Ñeá vaø lo soáng hoøa hôïp vôùi tha nhaân. Hoï chæ mong tìm ra yù

Thöôïng Ñeá ñeå noã löïc soáng cho ñuùng yù Ngaøi. Traùi laïi, raát nhieàu ngöôøi

khoâng chaáp nhaän quan nieäm treân, ngöôøi ta giaû thuyeát neáu Thöôïng Ñeá

laø nguoàn laøm cho con ngöôøi soáng thì Thöôïng Ñeá chính laø keû aùp ñaët,

keùm khoân ngoan, bôûi khi saùng taïo ra con ngöôøi coù moät thaân xaùc vaø

vuõ truï naøy maø laïi khoâng hoûi yù kieán con ngöôøi tröôùc, ñeå cho con ngöôøi

phaûi soáng laàm than trong caûnh ñoïa ñaày cuûa thaân xaùc, vuõ truï. Ngöôøi ta

ñöa ra giaû thuyeát roài laäp luaän coù veû cuõng hôïp lyù, nhöng thöû hoûi, khi

Thöôïng Ñeá chöa coù yù ñònh saùng taïo neân con ngöôøi vôùi moät thaân xaùc

ñeå soáng cuøng vôùi nhieàu taïo vaät khaùc thì laøm sao laïi coù con ngöôøi ñeå

hoûi yù kieán?

Thöïc vaäy, khi chöa coù con ngöôøi thì maëc nhieân con ngöôøi

cuõng khoâng coù quyeàn gì, nhöng khi Thöôïng Ñeá ñaõ saùng taïo neân con

ngöôøi thì ñöông nhieân con ngöôøi ñöôïc quyeàn ñoøi hoûi vaø coù quyeàn

choïn löïa, quyeát ñònh. Con ngöôøi coù lyù trí, bieát suy tö vaø haàu nhö moïi

ngöôøi ñeàu coâng nhaän con ngöôøi coù töï do. Con ngöôøi coù khaû naêng vaø

töï do choïn cho mình moät loái soáng, moät caùch cö xöû vôùi "ñaáng sinh

thaønh," vôùi ñoàng loaïi vaø vôùi chính baûn thaân mình ñeå deät neân ñôøi

mình baèng nhöõng taàng yù nghóa. Theá nhöng, lòch söû cho thaáy nhieàu

28

ngöôøi ñaõ duøng khaû naêng suy ñoaùn cuûa mình ñeå oaùn "ñaáng sinh

thaønh," haän vôùi ñôøi, coi thaân xaùc laø "dö thöøa," laø "tuø nguïc" cuûa tinh

thaàn vaø cho ñôøi laø "beå khoå," tha nhaân laø "hoûa nguïc". Thaät buoàn thay

cho nhöõng keû ñaõ khoâng bieát nguoàn maïch laøm cho mình soáng. Töø ñoù,

ñôøi hoï seõ trôû neân phi lyù, voâ nghóa hoaøn toaøn ñoái vôùi söï nhìn nhaän sai

laïc cuûa hoï. Ñeán ñaây ta môùi hieåu theâm raèng con ngöôøi caàn phaûi soáng

trong ñôøi vôùi moät thaân xaùc, vôùi moâi tröôøng vaø vôùi tha nhaân thì môùi

trôû thaønh con ngöôøi töï do, ñích thöïc cuûa hieän sinh.

II. VAØI TROØ CUÛA TRIEÁT LYÙ TREÂN CUOÄC SOÁNG

Neáu khoâng coù con ngöôøi thì ñöông nhieân cuõng khoâng coù suy

tö trieát lyù. Soáng trong doøng ñôøi con ngöôøi phaûi choïn löïa vaø khoâng theå

khoâng suy tö trieát lyù. Vì vaäy, ta coù theå hieåu raèng, trieát lyù luoân hoøa

nhòp vôùi ñôøi ngöôøi trong moïi neûo ñöôøng cuoäc soáng.

1. Trieát lyù höôùng daãn cuoäc soáng

Cuoäc soáng con ngöôøi coù bieát bao vaán ñeà phöùc taïp, vaø nhieàu

khi cuøng moät thôøi con ngöôøi phaûi ñaûm nhaän raát nhieàu vai troø, nhö vöøa

laøm vôï, ñoàng thôøi laïi phaûi laøm meï. Nhöõng vaán ñeà aáy nhieàu khi ñaõ

choaùng ngôïp laøm cho taâm trí con ngöôøi ra u minh, khoâng coøn bieát ñaâu

laø coâng vieäc chính yeáu cuûa ñôøi mình, vaø ñaâu laø leõ soáng thaät ñeå daãn

ñôøi mình ñeán nguoàn suoái an vui vöõng beàn. Nhaát laø luùc con ngöôøi laâm

phaûi hoaøn caûnh boái roái, eùo le vì ñaõ thaát baïi vaø baát löïc hoaøn toaøn maø

khoâng coù moät trieát lyù nhaát thoáng cho ñôøi mình, thì hoï seõ rôi vaøo tình

traïng thaát voïng, chaùn ngaáy vôùi cuoäc soáng naøy. Töø ñoù, taâm trí hoï bò

phaân maûnh luoân buoâng hoàn, thaû mình vaøo doøng ñôøi nhö caùnh beøo

treân doøng soâng maëc cho gioù vaø nöôùc ñöa ñaåy. Moät con ngöôøi soáng maø

29

khoâng coù trieát lyù chính thoáng cuûa mình thì deã rôi vaøo tình traïng soáng

döïa daãm, maø moät con ngöôøi ñaõ soáng döïa daãm vaøo ngöôøi khaùc thì maëc

nhieân khoâng coù ñònh höôùng vaø töï do. Con ngöôøi khoâng coù töï do ñeå

phaùt huy khaû naêng caên tính hieän höõu huyeàn nhieäm cuûa mình, thì quaû

laø nguy cho haïnh phuùc, bôûi vì ai ñaõ ñaùnh maát töï do thì ñöông nhieân soá

phaän cuoäc ñôøi seõ thuoäc veà söï choïn löïa cuûa ngöôøi khaùc.

Cuõng laø con ngöôøi nhö ai khaùc, töùc laø cuõng phaûi soáng trong moät

moâi tröôøng vôùi bao nhieâu xaùo troän vaø ñaåy ñöa cuûa quy luaät, nhöng neáu coù

tinh thaàn trieát lyù nhaát thoáng höôùng daãn ñôøi mình thì chaéc haún cuoäc soáng

cuûa hoï seõ khoâng bò trieát thuyeát naøo loâi cuoán. Hoï seõ luoân ñöùng vöõng treân

laäp tröôøng cuûa mình ñeå theå hieän caên tính cuûa moät con ngöôøi coù töï do hoaøn

toaøn. Thöïc vaäy, moät con ngöôøi ñaõ soáng tinh thaàn trieát lyù cuûa ñôøi mình, thì

ôû ñaâu cuõng bieåu loä ñöôïc nhaân caùch huyeàn nhieäm cuûa ñôøi ngöôøi. Chaúng

haïn, moät ngöôøi ñaõ choïn ngheà nghieäp chính cuûa ñôøi mình laø baùc só thì ôû

ñaâu, trong hoaøn caûnh naøo hoï cuõng luoân theå hieän ñöôïc nhaân caùch laø moät

thaày thuoác.

Toùm laïi, ngöôøi coù trieát lyù höôùng daãn thì trong cuoäc soáng, hoï

seõ luoân giöõ ñöôïc nhaân caùch vaø phaåm giaù cuûa con ngöôøi töï do huyeàn

nhieäm treân ñöôøng tìm kieám chaân lyù vaø nguoàn maïch laøm cho con

ngöôøi soáng xöùng vôùi phaåm giaù cuûa mình. Hôn nöõa, trieát lyù cuõng luoân

höôùng daãn, môøi goïi con ngöôøi tieán leân, vöôït qua moïi trôû ngaïi treân

ñöôøng ñôøi ñeå töï laäp soáng nhöõng yeâu saùch tuyeät ñoái maø hoï ñaõ choïn

laøm leõ soáng cho ñôøi20.

20 X. Ngyễn Trọng Viễn, Sđd. tr. 82.

30

1.1. Soáng trieát lyù giuùp yù thöùc phaän ngöôøi

Con ngöôøi soáng maø khoâng coù trieát lyù nhaát thoáng cho cuoäc ñôøi

thì seõ luoân bò chao ñaûo, ñaåy ñöa theo nhöõng vaán ñeà phöùc taïp trong

cuoäc soáng, khoâng bieát ñôøi mình roài seõ ñi veà ñaâu nhö ñaõ trình baøy ôû

treân. Khoâng nhöõng theá, ngöôøi khoâng soáng heát mình vôùi trieát lyù cuûa

mình, töùc choïn löïa rieâng, khoâng xaùc ñònh ñöôïc boån phaän vò theá cuûa

ñôøi mình, thì cuõng seõ khoâng bieát phaûi laøm gì, chuaån bò theá naøo cho

cuoäc soáng töông lai. Moät ngöôøi maø khoâng bieát mình thì seõ thaát baïi

nhieàu trong cuoäc soáng. Bôûi vì, ngöôøi nhö theá seõ khoâng bieát luùc naøo

caàn phaûi ñoùn nhaän chaân lyù vaø cuõng chaúng bieát khi naøo caàn phaûi ñöùng

leân ñoái dieän vôùi thöïc taïi ñeå baûo veä söï thaät, hoaëc ñeå thi thoá phaùt huy

nhöõng khaû naêng saün coù cuûa moät con ngöôøi. Chính vì vaäy, con ngöôøi

soáng caàn phaûi bieát phaän mình vaø phaûi bieát vò theá cuûa ngöôøi khaùc,

nhaát laø phaûi bieát mình laø gì ñoái vôùi quyeàn naêng cuûa "Ñaáng Sieâu

Vieät". Thaùnh tieán só Augustin cuõng haèng taâm nguyeän raèng, "Laïy

Chuùa xin cho con bieát con vaø xin cho con bieát Chuùa." Thöïc vaäy,

Khoång Töû khaúng ñònh "bieát mình vaø bieát ngöôøi thì traêm traän traêm

thaéng". Moät sinh vieân muoán tröôûng thaønh trong hoïc vaán ñeå coù ích cho

ñôøi, cho xaõ hoäi maø khoâng yù thöùc xaùc ñònh ñöôïc boån phaän cuûa mình laø

phaûi noã löïc trau doài, thuï huaán nhöõng ñieàu mình chöa bieát thì sinh

vieân aáy seõ thaát baïi trong ñöôøng hoïc vaán.

Ñoái vôùi haønh trình cuûa ñôøi ngöôøi cuõng theá, neáu khoâng bieát

khaû naêng cuûa mình tôùi möùc naøo ñeå maø ñoùn nhaän hay chia seû thì cuoäc

ñôøi seõ thaát baïi, vaø chaúng coù yù nghóa naøo ñaùng ngöôøi ta ghi nhaän khi

nhaém maét lìa ñôøi. Ngöôïc laïi, neáu moät ngöôøi bieát soáng heát mình vôùi

nhöõng choïn löïa cuûa mình thì hoï seõ nhaän ra khaû naêng cuõng nhö nhöõng

31

höõu haïn cuûa phaän ngöôøi, vaø ñöông nhieân hoï seõ bieát luùc naøo caàn phaûi

ñoùn nhaän, khi naøo caàn phaûi thoâng caûm, chia seû. Nhö vaäy, con ngöôøi

thaønh coâng laø con ngöôøi daùm ñoùn nhaän thoâng caûm vaø bieát chia seû.

Coøn ngöôøi khoâng bieát thoâng caûm vôùi phaän ngöôøi vaø cuõng khoâng bieát

ñoùn nhaän vaø cho ñi thì deã rôi vaøo tình traïng soáng kieâu haõnh, veânh

vaùo, maø "beänh só seõ cheát tröôùc beänh tim". Hôn nöõa, trong cuoäc soáng

maø khoâng coù loøng töï tin vaøo khaû naêng cuûa mình thì seõ soáng trong söï

sôï haõi bi quan. Neáu khoâng daùm soáng töï laäp ñeå chuaån bò cho cuoäc

soáng cuûa mình trong töông lai thì ñöông nhieân seõ bò thaát baïi vaø maát töï

do cho ñeán cheát laø heát. Con ngöôøi chæ vöôït qua moïi höõu haïn cuûa vaät

theå, cuûa baûn ngaõ khi ñöôïc töï do hoaøn toaøn, maø muoán coù töï do tuyeät

ñoái thì hoï phaûi bieát boû yù ñònh laøm Thöôïng Ñeá, vaø phaûi bieát roõ baûn

chaát cuûa mình laø gì khi ñöùng tröôùc maët Thöôïng Ñeá21.

Qua söï trình baøy treân ta nhaän thaáy, ngöôøi khoâng soáng tinh

thaàn trieát lyù cuûa mình thì khoâng bieát höõu haïn cuûa phaän ngöôøi, cuõng

nhö khaû naêng, caùch thöùc vöôn tôùi ñeå vöôït qua moïi höõu haïn cuûa moät

kieáp ngöôøi.

1.2. Treát lyù môû höôùng ñi cho cuoäc ñôøi

Cuoäc soáng con ngöôøi gaëp bieát bao beá taéc, trôû ngaïi vaø höõu haïn,

khoâng ai coù theå töø choái ñöôïc ñau khoå vaø söï cheát. Nhöng con ngöôøi laø moät

höõu theå huyeàn nhieäm coù ñuû khaû naêng vöôït qua taát caû beá taéc vaø höõu haïn aáy,

ñuùng nhö Descartes ñaõ nhaän ñònh: "Lương tri laø caùi được phaân phối đồng

đều nhất treân đời"22. Quaû vaäy, cuoäc ñôøi moãi ngöôøi gaëp bieát bao ñau khoå vaø

giôùi haïn, caùi giôùi haïn lôùn nhaát ñoái vôùi moãi ngöôøi laø söï cheát, nhöng ai cuõng 21 Xc. Trần Thái Đỉnh, Triết học nhập môn, Nxb.Ra khơi, tr. 173-175. 22 Descartes, Phương pháp luận, Phần I. Trần Thái Đỉnh dịch, Nxb. Chi Tùng Thư, 1973, tr. 39.

32

coù ñaày ñuû khaû naêng vöôït qua taát caû ñeå trôû thaønh sieâu nhaân. Con ngöôøi coù

nhieàu phöông caùch ñeå vöôït qua höõu haïn. Coù ngöôøi ñaõ vöôït qua baèng caùch

luoân heát mình soáng vôùi nhöõng trieát lyù cuûa mình vaø caû cuoäc ñôøi hoï chæ coá

gaéng thöïc hieän trieát lyù aáy baèng caùch soáng caùc yeâu saùch tuyeät ñoái nhö yeâu

thöông, thoâng caûm, hy voïng vaø tin töôûng. Ngöôøi khaùc laïi giaûi quyeát moïi beá

taéc trôû ngaïi vaø höõu haïn cuûa phaän ngöôøi baèng caùch soáng buoâng thaû, yû laïi,

döïa daãm vaøo nhöõng trieát lyù cuûa ngöôøi khaùc, khoâng daùm töï ñònh höôùng cho

ñôøi mình. Nhö ta ñaõ bieát, trong thöïc teá coù ngöôøi vì nhaùt gan khoâng daùm

tieáp tuïc môû höôùng ñi cho ñôøi mình neân ñaõ ñaàu haøng tröôùc caùi cheát, laïi coøn

nguïy bieän vaø töï nhuû raèng cheát laø heát. Ngöôïc laïi, trong theá giôùi kyõ trò vaãn

coøn nhieàu ngöôøi khoâng döøng chaân ôû ñieåm cheát, maø vaãn tieáp tuïc khaùm phaù

hy voïng vaø tin raèng sau caùi cheát vaãn coøn moät cuoäc soáng môùi, cuoäc soáng

haïnh phuùc ñaày bí nhieäm aáy ñang môøi goïi chôø ñoùn taát caû nhöõng ai ñang

daùm phaùt huy thi haønh ñieàu hoï ñaõ choïn löïa xaùc ñaùng vôùi phaåm giaù cuûa con

ngöôøi.

Thaät vaäy, cuoäc ñôøi seõ khoâng bao giôø heát ñöôøng höôùng soáng vaø

tuyeät voïng ñoái vôùi ai daùm choïn löïa, daùm soáng vôùi ñieàu ñaõ choïn trong

nieàm tin. Vaø cuoäc ñôøi seõ thaønh ñaït, mang ñaày yù nghóa ñoái vôùi ai daùm

döï tính, daùm leân ñöôøng khaùm phaù nhöõng ñieàu huyeàn nhieäm trong vuõ

truï. Moät ngöôøi coøn bieát khaùm phaù, hy voïng, tin töôûng vaø yeâu thöông

thì cuoäc ñôøi seõ khoâng bao giôø ñi vaøo ngoõ cuït hay heát leõ soáng maø seõ

thaønh coâng. Nhaát Haïnh, moät vò thieàn sö ñaõ khaúng ñònh: ai daùm khaùm

phaù vaø bieát yeâu thöông, con ngöôøi aáy seõ trôû thaønh vó ñaïi vaø sieâu

tuyeät23. Con ngöôøi soáng maø luoân sôï seät khoâng daùm töï laäp soáng trieát

lyù cuûa mình vaø khoâng daùm töï tin vaøo khaû naêng cuûa mình coù theå vöôït

23 X. Nguyễn Trọng Viễn, Sđd. tr. 57.

33

qua caùc thaùch ñoá höõu haïn cuûa cuoäc ñôøi, thì deã rôi vaøo tình traïng soáng

thaát voïng bi quan.

Tôùi ñaây ta coù theå hieåu ñöôïc raèng, cuoäc soáng seõ khoâng thaát

voïng vaø bi quan tröôùc caùc höõu haïn, nhaát laø söï cheát, ñoái vôùi ai coøn

nieàm tin. Nhö vaäy, con ngöôøi chæ tìm ñöôïc leõ soáng, höôùng soáng, khi

coøn daùm töï tin vaøo khaû naêng cuûa mình vaø luoân soáng heát mình vôùi

nhöõng khaû naêng aáy.

2. Töông quan giöõa cuoäc soáng vôùi trieát lyù

Trong cuoäc soáng thöôøng ngaøy cuûa moät con ngöôøi coù bieát bao

haønh ñoäng ñeå phaùt trieån nhaân caùch cuûa mình, hoaëc ñeå baûo veä sinh toàn

hay ñeå löu danh. Trong caùc haønh ñoäng cuûa moät con ngöôøi mang neùt suy

tö, haøm chöùa moät yù nghóa ñaëc thuø vaø gaàn nhö laø bí nhieäm ñaùng laøm cho ta

phaûi suy tö, baøn ñeán.

Nhö ta ñaõ bieát, moïi haønh ñoäng cuûa con ngöôøi noùi chung cuõng

coù moät ñieåm gioáng vôùi con vaät, vì cuøng laø ñoäng vaät neân ñoùi caàn aên,

khaùt caàn uoáng roài baøi tieát… ta goïi caùc haønh ñoäng ñoù laø haønh ñoäng

theo baûn naêng. Nhöng cho duø caùc haønh ñoäng aáy cuûa con ngöôøi coù veû

gioáng vôùi hoaït ñoäng cuûa con vaät thì beân döôùi ñoù vaãn haøm chöùa neùt

suy tö ñoäc ñaùo cuûa moät con ngöôøi töï do. Con vaät aên uoáng, con ngöôøi

cuõng aên uoáng, nhöng con vaät khoâng yù thöùc ñöôïc taïi sao noù phaûi aên

uoáng. Chæ coù con ngöôøi môùi yù thöùc ñöôïc taïi sao hoï phaûi aên vaø aên nhö

theá naøo cho xöùng vôùi phaåm giaù vaø ñòa vò cuûa mình. Haønh ñoäng cuûa

con ngöôøi khaùc vôùi hoaït ñoäng cuûa con vaät ôû choã con ngöôøi bieát haønh

ñoäng theá naøy laø ñuùng, laø linh thieâng, theá kia laø sai traùi, vaø chæ coù con

ngöôøi môùi bieát maëc nghóa cho haønh ñoäng cuûa mình. Hôn nöõa, hai

34

ngöôøi coù cuøng moät haønh ñoäng, nhöng laïi mang hai yù nghóa vaø giaù trò

khaùc nhau, bôûi hai ngöôøi coù hai loái suy tö trieát lyù cho haønh ñoäng cuûa

mình. Chaúng haïn, Giuña ñaõ suy tö ñaén ño roài choïn haønh ñoäng laø laáy

caùi hoân ñeå noäp Ñöùc Gieâsu Kitoâ, coøn ngöôøi khaùc cuõng suy tö roài choïn

caùi hoân ñeå dieãn taû nieàm tin yeâu vaøo Ñöùc Gieâsu Kitoâ.

Quaû thaät, trieát lyù coù söï taùc ñoäng treân cuoäc soáng raát nhieàu, bôûi

vì taát caû haønh ñoäng, thaùi ñoä öùng xöû cuûa moät con ngöôøi ñeàu boäc loä neùt

suy tö trieát lyù ñoäc ñaùo cuûa moãi ngöôøi. Moïi haønh ñoäng ñeàu mang moät

yù nghóa, hay moät giaù trò naøo ñoù laø tuøy thuoäc vaøo vieäc tri haønh choïn

löïa cuûa moãi ngöôøi, vaø chæ coù con ngöôøi môùi phaûi chòu traùch nhieäm veà

haønh vi cuûa mình.

2.1. Cuoäc soáng thaåm thaáu vaø phaûn quang trieát lyù

ÔÛ ñaâu coù daáu chaân con ngöôøi, ôû ñoù trieát lyù ñöôïc giaõi baøy,

ñöôïc bieåu loä vaø ghi khaéc nhö ñaõ trình baøy ôû phaàn treân. Bôûi vì, con

ngöôøi ñi vaøo ñôøi khoâng phaûi chæ baèng lyù trí, vôùi lyù trí vaø caøng khoâng

phaûi chæ baèng theå xaùc, vôùi theå xaùc maø coøn ñi vaøo ñôøi, soáng vôùi ñôøi

baèng caû con ngöôøi toaøn dieän, goàm thaân xaùc vaø taâm hoàn vôùi lyù trí vaø

töï do… Nhö ta ñaõ bieát trong taát caû caùc moái töông giao vaø cöû chæ haønh

ñoäng ñeàu bao haøm ghi daáu söï suy tö choïn löïa cuûa con ngöôøi. Moät

trieát lyù cho duø laø cao sieâu nhöng seõ maát huùt vaø voâ boå neáu trieát lyù aáy

khoâng thaåm thaáu vaøo cuoäc soáng. Moät haønh vi maø khoâng haøm aån söï

suy tö trieát lyù thì ñoù chæ laø haønh vi cuûa baûn naêng. Moät nhaø hieàn trieát

cuõng khoâng theå soáng haïnh phuùc vôùi moät môù kieán thöùc cao sieâu. Ngöôïc

laïi moät ngöôøi meï nhaø queâ cuõng khoâng theå chæ soáng an vui vôùi ñôøi baèng

caùc haønh ñoäng khoâng coù suy tö choïn löïa. Chính vì con ngöôøi laø moät höõu

35

theå huyeàn nhieäm goàm hoàn vaø xaùc, neân moïi haønh ñoäng phaûi coù suy tö, töï

do choïn löïa. Cuoäc soáng con ngöôøi chæ thoûa ñaùng khi con ngöôøi ñöôïc

hoaøn toaøn töï do töông quan vôùi "ngaõ vò tuyeät ñoái" khaùc trong söï hieäp

thoâng yeâu thöông24.

Toùm laïi, cuoäc soáng con ngöôøi luoân caàn ñeán suy tö trieát lyù ñeå

phaùt huy khaû naêng vöôn tôùi ñeå soáng yeâu saùch tuyeät ñoái cuûa mình. Coù

nhö vaäy con ngöôøi môùi ñaït ñöôïc yù nghóa, muïc ñích naøo ñoù cho haønh

vi cuûa mình. Ñoàng thôøi, trieát lyù cuõng caàn ñeán cuoäc soáng ñeå hieän höõu,

giaõi baøy qua moïi haønh vi cuûa con ngöôøi.

2.2. Cuoäc soáng laø moät haønh trình trieát lyù

Cuoäc soáng con ngöôøi coù bieát bao choïn löïa trieát lyù. Bao nhieâu

söï kieän xaåy ra trong ñôøi laø coù baáy nhieâu trieát lyù, vaø haàu nhö trieát lyù

naøo cuõng luoân chi phoái vaø baùm saùt cuoäc soáng con ngöôøi. Nhö ta ñaõ

bieát thöôøng trong cuoäc soáng ai cuõng coá gaéng xoay sôû ñeå baûo veä,

phaùt huy ñieàu maø mình ñaõ choïn löïa, cho duø trieát lyù aáy khoâng ñaùng

ñeå xaõ hoäi loaøi ngöôøi ghi nhaän. Coù ngöôøi caû cuoäc ñôøi chæ loay hoay lo

baûo veä, giaûi quyeát nhöõng maûnh vuïn trieát lyù vaø cöù luaån quaån soáng

vôùi moät môù trieát lyù vuïn, roài moät ngaøy naøo ñoù nhaém maét lìa ñôøi, vaø

ñeå laïi cho theá nhaân moät soá söï kieän nhoû nhoi deã queân. Chaúng haïn,

coù ngöôøi caû cuoäc ñôøi chæ loay hoay lo nhöõng chuyeän tröôùc maét ñoùi

thì tìm caùch ñeå mieãn sao coù cuûa aên, khaùt tìm uoáng… vaø cöù luaån quaån

theá cho ñeán luùc ly traàn. Ngöôïc laïi, coù nhieàu ngöôøi vaãn soáng vôùi

nhöõng trieát lyù vuïn, nhöng hoï ñaõ vieän vaøo caùc maûnh vuïn trieát lyù aáy, ñeå

xaây döïng cho ñôøi mình moät trieát lyù nhaát thoáng, vaø caû cuoäc ñôøi hoï öùng

24 Xc. Karl Jaspers, Sđd. tr.64-65.

36

duïng caùc trieát lyù vuïn ñeå nuoâi döôõng moät trieát lyù nhaát thoáng cho cuoäc

ñôøi. Chaúng haïn, moät ngöôøi ñaõ coù yù höôùng choïn phuïc vuï ngöôøi taøn taät

ñeå laøm trieát lyù nhaát thoáng cho cuoäc soáng thì caû cuoäc ñôøi hoï chæ xoay xôû

ñeå phaùt huy kieän toaøn trieát lyù yeâu thöông phuïc vuï queân mình vaäy.

Töø ñoù ta coù theå keát luaän, trong haønh trình cuoäc soáng con ngöôøi

coù ñaày daãy trieát lyù vaø ai cuõng lo baûo veä vaø thöïc hieän trieát lyù choïn löïa

cuûa mình cho ñeán khi nhaém maét lìa ñôøi, vì ñoù laø ñaëc tính cuûa con

ngöôøi.

37

III. SOÁNG TINH THAÀN TRIEÁT LYÙ

Traàn Vaên Hieán Minh trong cuoán, Töø ñieån trieát hoïc noùi raèng:

Neáu chæ noùi trieát lyù baèng lyù thuyeát thoâi e chöa ñuû, vì trieát lyù phaûi laø

trieát lyù baèng hieän thöïc. Trieát lyù laø caùi gì chæ ngang qua kinh nghieäm

môùi ñöôïc hieåu. Nhôø kinh nghieäm ngöôøi ta môùi nhaän thaáy raèng: trieát

lyù vöøa theå hieän tö töôûng linh ñoäng vöøa laø suy tö veà tö töôûng linh

ñoäng aáy. Hay trieát lyù vöøa laø haønh ñoäng vöøa laø thaùi ñoä giaûi thích cho

haønh ñoäng vaø chæ nhôø kinh nghieäm baûn thaân, moãi ngöôøi môùi nhaän

thöùc ñöôïc ñaâu laø baûn chaát cuûa trieát lyù ñôøi ngöôøi25. Thöïc vaäy, moät lôøi

khuyeân hay nhaát, moät heä thoáng trieát lyù ñoà soä nhaát cuõng chaúng laø gì

neáu noù khoâng ñöôïc theå hieän baèng chính cuoäc soáng cuûa mình, khoâng

laøm saùng leân moät chuùt huyeàn nhieäm cuûa cuoäc ñôøi. Nhöõng lyù thuyeát

nhö theá chæ laø moät dò vaät trong cuoäc soáng con ngöôøi. Trieát lyù laø moät

trong nhöõng tö töôûng höôùng daãn con ngöôøi bieát suy tö vaø soáng ñuùng

ñaén, bieát thoâng caûm vôùi tha nhaân vaø bieát chaáp nhaän moät vò Thieân

Chuùa toát laønh.

Nhö vaäy ñeå coù theå taïo ra moät söï hieän höõu soáng ñoäng vaø hieän

sinh ñích thöïc thì ñieàu caàn thieát laø phaûi soáng tinh thaàn trieát lyù. Soáng

trieát lyù laø ñaëc tính cuûa con ngöôøi maø nhieàu khi con ngöôøi ta khoâng

nhaän ra chæ vì voâ minh hay laø khoâng yù thöùc ñöôïc chính mình. Coù soáng

tinh thaàn trieát lyù thì con ngöôøi môùi coù theå soáng an nhieân vôùi mình,

ñoàng thôøi taïo neân nhöõng moái giao haûo vôùi theá giôùi xung quanh vaø

nhaát laø vôùi Ñaáng Sieâu Vieät. Trong chieàu höôùng ñoù, döôùi ñaây ngöôøi

vieát xin ñöôïc ñeà caáp ñeán moät vaøi yù höôùng soáng trieát lyù trong muoân

25 X. Trần Văn Hiến Minh, Từ điển triết học, Tủ sách ra khơi, 1966, tr. 278-279.

38

vaøn yù höôùng maø ta coù theå nhaän ra ñöôïc, nhaèm tìm cho mình moät

höôùng soáng vaø leõ soáng ñuùng vôùi nhaân phaåm cuûa moät con ngöôøi hieän

sinh ñích thöïc.

3.1. Tö duy saâu saéc vaø saùng taïo

Cuoäc soáng con ngöôøi phaûi ñoái maët vôùi haøng loaït vaán ñeà. Vì cuoäc

ñôøi töï noù cuõng laø moät bi haøi ñaày tính trieát lyù. Hôn nöõa ngay vôùi moãi caù

nhaân ñang hieän höõu chöa moät laàn ñaët ra moät caâu hoûi naøo ñeå chaát vaán veà

chính söï hieän höõu cuûa mình thì trong con ngöôøi hoï vaãn coù moät khaû naêng

tö duy baåm sinh. Nhö vaäy, duø muoán hay khoâng thì trong moãi con ngöôøi

ñeàu coù moät thöïc theå suy tö. Trieát gia Blaise Pascal (1623 – 1662) ñaõ

töøng noùi: “Con ngöôøi sinh ra laø ñeå suy tö, ñoù laø taát caû nhaân caùnh vaø söï

chính ñaùng cuûa hoï, raèng boån phaän cuûa hoï laø phaûi suy tö moät caùch

nghieâm chænh. Söï suy tö laøm neân söï vó ñaïi cuûa con ngöôøi. Raèng taát caû

nhaân caùch cuûa chuùng ta phuï thuoäc ôû tö duy cuûa chuùng ta”26. Nhöng laøm

theá naøo ñeå tö duy toát, tö duy ñuùng ñaén, höõu ích thì laïi laø moät ñieàu khoùù

ñoøi hoûi ta phaûi coù nhieàu noã löïc coá gaéng vaø ñaëc bieät laø coù phöông phaùp.

Moãi ngaøy trí oùc chuùng ta coù theå naûy sinh haøng ngaøn yù nghó khaùc

nhau. Tuy nhieân nhöõng yù nghó ñoù nhieàu khi laïi ñan xen nhau, raát loän

xoän. Nhöõng yù nghó toát ñeïp xen laãn vôùi yù nghó xaáu xa, coù khi coøn toäi loãi

nöõa. Chuùng ta suy nghó raát nhieàu maø nhieàu khi laïi rôi vaøo tình traïng nghó

quaån, suy nghó maø chaúng nghó ñöôïc vieäc gì ra vieäc gì caû.

Thöïc teá cuoäc soáng ñaày daãy nhöõng khoù khaên, phöùc taïp. Cuoäc

soáng luoân coù nhieàu phöông dieän, khía caïnh, neân chuùng ta caàn khaùm phaù

cuoäc soáng töø nhieàu chieàu, nhieàu goùc ñoä khaùc nhau. Muoán khôi nguoàn 26 Phaïm Minh Laêng, Nhöõng chuû ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc Taây Phöông, Nxb Vaên hoùa thoâng tin, 2003, tr. 79-80.

39

saùng taïo cho baûn thaân, chuùng ta caàn khai thaùc nhieàu trí thöùc phong phuù

cuûa loaøi ngöôøi, chöù khoâng chæ boù heïp trong moät hoïc thuyeát hay moät chuû

nghóa naøo. Cuõng nhö moät baøi toaùn coù nhieàu caùch giaûi ñeå ñi ñeán cuøng

moät ñaùp soá, coù nhieàu con ñöôøng ñeå ñi ñeán chaân lyù. Do vaäy, chuùng ta

phaûi bieát thu thaäp nhöõng tinh hoa tö töôûng maø nhaân loaïi ñaõ ñaït ñöïôc cho

ñeán nay, roài töø ñoù töï mình saùng taïo vaø phaùt trieån theâm. Cuõng nhö ñoà

aên, kieán thöùc thu thaäp ñöôïc tröôùc khi trôû thaønh tö töôûng cuûa ta phaûi ñöôïc

nhai vaø phaân tích, phaûi ñöôïc tieâu hoùa vaø toång hôïp. Con ong huùt maät cuûa

nhieàu thöù hoa khi veà toå noù khoâng chaát thaønh moät ñoáng moät caùch soáng

söôïng maø noù laøm thaønh maät cuûa noù. Cuõng vaäy ta lónh hoäi ta gom kieán

thöùc cuûa ngöôøi khaùc taïo thaønh tö töôûng cuûa ta moät caùch môùi laï vaø saùng

taïo. Coù nhö vaäy thì cuoäc soáng cuûa nhaân loaïi môùi khoâng ngöøng tieán leân.

Haõy luoân taïo thoùi quen suy nghó nhöõng ñieàu coù ích, khoâng neân leä thuoäc

vaøo yù töôûng cuûa ngöôøi khaùc. Trong cuoäc soáng sôû dó chuùng ta laøm ñöôïc

nhieàu ñieàu coù ích laø nhôø kieân nhaãn hoïc hoûi töø ngöôøi khaùc. Tuy nhieân,

khoâng phaûi vì vaäy maø chuùng ta phoù maëc ngöôøi khaùc suy nghó thay cho

mình, nhöng bieát lónh hoäi nhöõng tinh hoa kieán thöùc cuûa nhaân loaïi maø

xaây ñaép cho mình moät tö duy saùng taïo vaø saâu saéc. Nhieàu ngöôøi thöôøng

bò cuoán theo suy nghó cuûa thieân haï. Thieân haï suy nghó nhö theá naøo thì hoï

cuõng coù khuynh höôùng suy nghó nhö vaäy. Theá nhöng, chaân lyù khoâng

phaûi luùc naøo cuõng thuoäc veà soá ñoâng, soá ñoâng nhieàu khi cuõng coù theå suy

nghó sai laàm.

Do ñoù, ñieàu caàn thieát laø khoâng töï giôùi haïn khaû naêng hoïc hoûi,

khaû naêng tö duy cuûa mình. Cuoäc soáng luoân thay ñoåi neân chuùng ta phaûi

luoân tích cöïc ñoäng naõo. Moãi yù töôûng môùi ñöa chuùng ta ñeán moät chaân lyù

40

toát hôn vaø haønh trình hoïc hoûi döôøng nhö laø baát taän… chuùng trôû thaønh moät

phaàn neàn saùng taïo cuûa ta trong cuoäc soáng.

Tuy nhieân, nhöõng ñieàu chuùng ta suy nghó chæ coù giaù trò khi noù

ñònh höôùng cho haønh ñoäng thöïc teá haèng ngaøy cuûa chuùng ta. Treân ñôøi

naøy nhöõng keû mang ñaàu oùc haïn heïp thì khoù coù theå suy nghó ñöôïc ñieàu gì

cao xa hôn laø nhöõng nhu caàu vaät chaát cuûa baûn thaân. Nhöõng nhaø trí thöùc

naëng lyù thuyeát suoâng thì ngaøy ñeâm vaãn say söa, maûi meâ trong nhöõng lyù

luaän töï bieän, voøng vo nhieàu khi chaúng maáy gaén boù vôùi thöïc teá. Chæ coù

nhöõng ngöôøi coù tö duy saùng taïo, coù oùc thöïc teá thì môùi coù theå taïo ra ñöôïc

moät cuoäc soáng phong phuù caû veà vaät chaát laãn tinh thaàn cho baûn thaân vaø

cho coäng ñoàng xaõ hoäi. Ñeå laøm toát ñieàu ñoù thì ngoaøi vieäc reøn luyeän oùc

saùng suoát, quan saùt tinh vi, phaùn ñoaùn vöõng chaéc, lónh hoäi beùn nhoïn, suy

nghó saâu saéc thì coøn phaûi tö duy phaûn tænh treân moïi vaán ñeà cuûa cuoäc soáng.

Vì thieáu phaûn tænh khoâng theå coù trieát lyù ñích thöïc. Trieát gia laém khi thaáy

vaán ñeà ôû choã maø keû khaùc khoâng nhìn thaáy hoaëc phuû nhaän coù vaán ñeà.

3.2. Soáng trieät ñeå

Ngöôøi soáng tinh thaàn trieát lyù ngoaøi vieäc bieát caùch lónh hoäi, bieát

tö duy saùng taïo vaø phaûn tænh thì coøn phaûi coù tính thaàn soáng trieät ñeå. Tinh

thaàn trieät ñeå khoâng phaûi laø tinh thaàn baùch khoa, caùi gì cuõng bieát nhöng

laø bieát caùi gì cho ra caùi ñoù. Soáng theá naøo cho ra soáng, ngöôøi soáng theo

tinh thaàn trieát lyù khoâng chaáp nhaän caùch laøm vieäc nöûa vôøi. Nghóa laø:

“Soáng ñöøng nhö caùnh beøo troâi,

Ñuïng ñaâu taát ñoù chôi vôi giöõa doøng,

Ñöøng nhö thuyeàn daït ngoaøi khôi,

Khoâng phöông, khoâng höôùng, khoâng nôi beán bôø”27.

27 Thi sĩ vô danh.

41

Cuoäc ñôøi cuûa moãi ngöôøi chæ ñöôïc sinh ra coù moât laàn. “ Caùi quyù

nhaát cuûa con ngöôøi laø cuoäc soáng, neân phaûi soáng sao cho khoûi xoùt xa aân

haän, ñeå khi nhaém maét xuoâi tay coù theå noùi ñöôïc raèng; taát caû ñôøi ta, taát caû

söùc ta ñaõ daønh cho söï nghieäp cao caû cuûa con ngöôøi”28. Ñieàu caàn thieát laø

soáng tuyeät ñoái ñieàu mình ñang coù, soáng troïn giaây phuùt hieän taïi; aên bieát

ngon, nguû bieát söôùng, chôi bieát vui. Laøm ngöôøi caàn soáng trieät ñeå trong

moïi lónh vöïc: tình yeâu, cuoäc soáng, daán thaân, lao ñoäng, hoïc taäp… Nhöõng

ngöôøi vaùc suùng ra chieán tröôøng vì muïc ñích cao caû thì trieät ñeå tuaân theo

quaân leänh. Ngöôøi hoïc sinh caép saùch tôùi tröôøng, caàn söï tìm toøi hoïc hoûi tôùi

ngoïn nguoàn môùi laø hoïc sinh. Trong gia ñình, coäng ñoaøn moãi ngöôøi trieät

ñeå theo phaän söï, ñaáng baäc cuûa mình thì môùi ñem laïi nieàm an vui haïnh

phuùc.

Ñeå thöïc hieän ñöôïc moät tình yeâu, moät haønh vi, moät söï trung tín ñeán

tuyeät ñoái, trieät ñeå thì ñieàu caàn laø khoâng ñaët naëng vaøo nhöõng gì beà ngoaøi,

nhöng phaûi gaén vaøo moät yù nghóa beân trong, caû taâm vaø löïc, caû tinh thaàn vaø

caûm xuùc. Coù khi ñeå thöïc hieän moät lyù töôûng cuøng ñích, chuùng ta phaûi daùm ly

khai cuoäc ñôøi ñeå hieán thaân cho lyù töôûng. Nhö Socrate, moät trieát gia thôøi coå

ñaïi laø moät minh chöùng, oâng ñaõ khoâng cho mình laïc höôùng, luoân theo con

ñöôøng mình ñaõ soáng daàu coù cheát, khoâng nhöôïng boä moät ly, khoâng lôïi duïng

cô hoäi ñeå taåu thoaùt29.

Soáng tinh thaàn trieät ñeå mang laïi cho con ngöôøi moät naêng löïc

maïnh meõ ñeå vöôït khoù khaên, khoâng ngaàn ngaïi ñoái dieän vôùi thöû thaùch

cuoäc ñôøi. Nhöõng ngöôøi thaønh coâng trong cuoäc soáng laø nhöõng ngöøôi coù

tinh thaàn “ñaøo taän goác, moùc taän reõ”. Caàn cuø, sieâng naêng laøm vieäc seõ

mang ñeán cuûa caûi vaät chaát giaûi quyeát ñöïôc moät phaàn nhu caàu cuûa cuoäc 28 OXTƠRÔPXKI, Thép dã tôi thế đấy. 29 KARL JASPERS, Triết học nhập môn, tr. 119.

42

soáng, moät ngöôøi daán thaân vaøo coâng vieäc moät caùch hoaøn toaøn coù theå laøm

xoay chuyeån moät quoác gia. Coù ngöôøi coøn cho raèng ñaây laø caùch maø

chuùng ta coù theå ñaït ñöôïc taát caû nhöõng gì mình muoán.

Tuy nhieân, soáng trieät ñeå cuõng caàn coù nhöõng giôùi haïn, nhaát laø ñoái

vôùi ngöôøi treû, traøn ñaày nhieät huyeát, traøn ñaày söùc maïnh. Trieät ñeå cuõng

phaûi trong lónh vöïc naøo ñoù, nhöõng maët naøo caàn tìm toøi hoïc hoûi thì phaûi

phaùt huy, coøn ñieàu tieâu cöïc maø laøm tôùi nôi tôùi choân thì thaät laø tai hoïa.

Trieät ñeå khoâng phaûi soáng sao thì soáng, nhöng laø quyeát ñònh döùt khoaùt

döïa treân suy tö cuûa baûn thaân, töï baùm reã saâu vaøo ñôøi. Quyeát ñònh phaûi

chín chaén vì khi soáng trieät ñeå thì khoâng theå soáng vaät vôø, neáu khoâng

quyeát ñònh chín chaén thì khoâng theå vöôït qua ñöôïc do döï. Con ngöôøi chæ

coù theå soáng trieät ñeå khi coù nieàâm tin vaøo cuoäc soáng caùch maõnh lieät, vaø

soáng troïn giaây phuùt hieän taïi.

3.3. Soáng giaây phuùt hieän taïi

Moät trong nhöõng ñieàu kieän caàn thieát nhaát ñeå cuoäc ñôøi coù yù

nghóa vaø coù haïnh phuùc laø soáng giaây phuùt hieän taïi, vì khoâng theå naøo ñi

ngöôïc laïi thôøi gian ñeå thay ñoåi chuùt naøo veà quaù khöù cuûa mình. Soáng

caùi quaù khöù chæ laø moät maøn kòch töôûng töôïng, nhöõng ñieàu tieác nuoái hay

nhöõng gì ñöôïc xem laø thaát baïi (leõ ra toâi phaûi laøm theá naøy, neáu nhö toâi

ñaõ noùi nhö theá kia...) cuõng chæ laø gioù thoåi, maây bay: khoâng theå laøm

ñöôïc gì hôn cho caùi ñaõ qua maø ñieàu duy nhaát ta coù theå laøm ñöôïc laø

queân noù ñi. Hôn nöõa, chuùng ta cuõng naém raát ít veà töông lai. Duø coù lo

xa ñeán ñaâu, chæ moät bieán coá nhoû xaûy ra, laø moïi keá hoaïch vaø moïi baûo

ñaûm cuûa chuùng ta khoâng coøn dieãn tieán nhö döï ñònh. Thöïc söï ta khoâng

theå laäp chöông trình cho ñôøi mình ñöôïc. Chæ coù giaây phuùt hieän taïi môùi

43

thöïc söï tieáp xuùc vôùi thöïc teá, môùi laø neàn moùng vöõng chaéc cho ta xaây

döïng cuoäc ñôøi mình treân ñoù.

Vaäy ta khoâng neân gieo mình vaøo töông lai, hoài töôûng laïi quaù

khöù. Nhöng haõy ôû laïi trong moãi giaây phuùt hieän taïi vaø soáng heát mình

trong thôøi ñieåm aáy, ñoùn nhaän noù nhö moät ñieàu toát laønh, maëc cho tính

chaát cuûa hieän taïi coù theá naøo, ngay nhö ñoù laø ñieàu khoù chòu. Con ngöôøi

chuùng ta thöôøng hay rôi vaøo tình traïng ñeå cho cuoäc ñôøi troâi qua maø

khoâng taän höôûng, nhöng laïi chôø ñôïi cuoäc soáng môùi. Thaùi ñoä naøy ñöa ta

ra khoûi thöïc taïi, khoûi cuoäc soáng hieän sinh: nhöõng gì toâi ñang soáng ñaây

khoâng laøm toâi thoûa maõn, toâi hy voïng trong vaøi ngaøy, hoaëc vaøi thaùng nöõa

toâi seõ coù ñöôïc ñieàu gì ñoù deã chòu hôn, toâi mong thôøi gian troâi nhanh ñeå

ñöôïc soáng trong hoaøn caûnh môùi, trong töông lai, nhö loøng toâi mong öôùc.

Theá nhöng, ai seõ baûo ñaûm raèng toâi seõ khoâng thaát voïng, khi thôøi gian chôø

ñôïi aáy ñeán? Vaø nhaát laø khi chôø ñôïi taän höôûng cuoäc soáng töông lai, toâi seõ

coù nguy cô rôi vaøo tình traïng boû qua moät cô hoäi toát ñeïp maø cuoäc soáng

hieän taïi ban taëng. Phaûi soáng cho troïn veïn töøng giaây phuùt, khoâng neân

quan taâm ñeán vieäc thôøi gian troâi nhanh hay chaäm, nhöng ñoùn nhaän taát caû

nhöõng gì ñang ñöôïc cuoäc soáng trao ban trong töøng giaây phuùt.

Ñeå soáng toát giaây phuùt hieän taïi, chuùng ta neân taâm nieäm raèng

khoâng ai baét ta laøm hai vieäc cuøng moät luùc, vaø baát keå laøm vieäc gì duø laø

thöù yeáu hay quan troïng cuõng caàn phaûi laøm taát caû söï hieän dieän, ñôn sô,

traàm tónh, khoâng tìm giaûi quyeát theâm moät vaán ñeà naøo khaùc cuøng luùc aáy.

Chuùng ta seõ khoâng traùnh khoûi sai laàm neáu khi thöïc hieän moät vieäc gì duø

nhoû beù maø laøm vôùi söï voäi vaõ, vì sôï maát thôøi giôø, hoaëc ñeå chuyeån sang

moät vieäc khaùc maø chuùng ta coi laø quan troïng hôn. Vieäc gì cuõng caàn phaûi

coù thôøi gian cuûa noù, duø laø vieäc taàm thöôøng cuõng deät neân cuoäc soáng cuûa

44

ta, neân noù xöùng ñaùng ñöôïc thöïc hieän troïn veïn, coù nghóa laø noù phaûi ñöôïc

soáng troøn ñaày trong giaây phuùt hieän taïi.

Chæ coù caùi ta trong hieän taïi môùi chính laø ta, ta muoán ta theá naøo

thì ta seõ theá aáy, mieãn laø ta yù thöùc ñöôïc ñieàu aáy. Vaäy, ta haõy laøm chuû

noù, taän höôûng noù. Chæ coù soáng giaây phuùt hieän taïi thaät traøn ñaày môùi

giuùp ta haïnh phuùc vaø giaûi thoaùt ta khoûi nhöõng raøng buoäc cuûa quaù khöù

vaø töông lai. Nhöng giaây phuùt hieän taïi khoâng phaûi laø caùi gì coù theå

caàm naém hay giöõ laïi ñöôïc. Ta vöøa môùi yù thöùc veà noù thì noù ñaõ trôû

thaønh quaù khöù, nhöôøng choã cho moät giaây phuùt khaùc trôû thaønh hieän

taïi. Hieän taïi quaû laø moät maàu nhieäm. Bí quyeát soáng haïnh phuùc, chìa

khoùa cuûa giaûi thoaùt chính laø soáng hieän taïi cho thaät traøn ñaày, cho thaät

yù nghóa. Ñuùng nhö lôøi cuûa Ñöùc hoàng y Fr. Xavier Nguyeãn Vaên Thuaän

ñaõ vieát trong cuoán Ñöôøng Hy Voïng: “Chaám naøy noái tieáp chaám kia,

ngaøn vaïn chaám thaønh moät ñöôøng thaúng, phuùt naøy noái tieáp phuùt kia,

muoân trieäu phuùt thaønh moät ñôøi soáng. Chaám moãi chaám cho ñuùng ñöôøng

seõ ñeïp. Soáng moãi phuùt cho toát ñöôøng seõ thaønh. Ñöôøng hy voïng do moãi

chaám hy voïng. Ñöôøng hy voïng do moãi phuùt hy voïng”30.

3.4. Khaùt voïng vöôn leân

Trieát lyù laø cuoäc soáng, tinh thaàn cuûa trieát lyù laø tinh thaàn soáng.

Con ngöôøi ñeå phaùt huy ñöôïc heát khaû naêng cuûa mình caàn phaûi soáng

trieät ñeå nhöõng gì maø mình ñang coù trong giaây phuùt hieän taïi. Tuy

nhieân, cuoäc soáng khoâng phaûi luùc naøo cuõùng nhö mình muoán, seõ coù

nhöõng chöôùng ngaïi vaø hoá saâu khieán chuùng ta phaûi baên khoaên do döï.

Trong nhöõng hoaøn caûnh nhö theá, ñeå coù theå vöôït qua moãi ngöôøi phaûi

30 Francois Xavier Nguyễn Văn Thuận, Đường hy Vọng, tr. 978.

45

soáng tinh thaàn vöôn leân, vì "soáng yù thöùc trieát lyù laø choïn löïa tinh thaàn

löõ haønh"31.

Coù nhieàu ngöôøi noùi raèng “nghó ñeán töông lai maø lo, maø sôï!”

Ñuùng, lo sôï laø ñieàu hôïp lyù, nhöng ñieàu quan troïng laø khoâng phaûi lo sôï

maø caàn laøm gì ñeå giaûm noãi lo sôï naøy? Khoâng phaûi vì lo sôï maø ñaùnh

maát khaùt voïng vöôn leân. Vì khaùt voïng vöôn leân laø muïc ñích chính cuûa

caùc trieát gia hieän sinh. Caùc trieát gia hieän sinh nhaän thaáy ña soá con

ngöôøi chæ chaáp nhaän nhöõng caùi thöïc taïi, neân keâu goïi con ngöôøi khoâng

ngöøng phaûi vöôn leân qua hình thöùc saùng taïo. Saùng taïo laø veõ neân böùc

tranh ñôøi mình theo nhöõng öôùc mô, hoaøi baõo cuûa baûn thaân. Saùng taïo

qua vieäc laäp keá hoaïch cho ñôøi mình, thieát keá neân ñôøi mình laø vaïch ra

moät loái soáng thích hôïp coù lôïi cho baûn thaân vaø cho tha nhaân.

Vó nhaân Honore De Balxzac noùi raèng “Hoaøn caûnh khoù khaên laø

naác thang cho baäc anh taøi, laø kho taøng cho ngöôøi khoân kheùo, nhöng laø

vöïc thaúm cho keû yeáu ñuoái”32. Chæ coù khaùt voïng vöôn leân môùi laø ñoäng

löïc ñeå vöôït qua nhöõng khoù khaên trong cuoäc ñôøi. Söï thaønh ñaït, tình

yeâu, haïnh phuùc… Taát caû ñeàu caàn söï noã löïc cuûa baûn thaân, nhaát laø

nhöõng gì khoù khaên, vaø coù giaù trò cao thì ñoøi hoûi chuùng ta söï noã löïc

cao hôn. Söï deã daõi thöôøng laøm cho con ngöôøi thoaûi maùi, thích thuù

nhöng khoâng laøm cho con ngöôøi “lôùn leân”. Traùi laïi söï khoù thöôøng ai

cuõng muoán laån traùnh, nhöng ñoù môùi thöïc söï laø tieàm löïc khôi nguoàn yù

chí vaø sau ñoù laø phaàn thöôûng vinh quang lôùn cho nhöõng ai daùm ñoái

dieän vaø vöôït qua. Thaät vaäy, moät coâng vieäc khoù khaên, moät cuoäc soáng

coù nhieàu thaùch ñoá vaø ñoøi hoûi thì môùi laøm cho ngöôøi ta vaän duïng heát

khaû naêng ñeå suy tö tìm kieám con ñöôøng tieán leân. Ñaây laø nhöõng kích 31 Lm. Nguyễn Hồng Giáo, Triết học nhập môn, 2001, tr. 54. 32 Nội San Thần Học – Mục Vụ - Tu Đức, Liên tu sỹ TPHCM, Sđd, tr. 117.

46

thích cho söï saùng taïo vaø khaùt voïng vöôn leân, khôi leân noã löïc cho baûn

thaân, ñem laïi nieàm vui cuøng yù nghóa cho cuoäc soáng. Söï ñôn ñieäu seõ

laøm xoùi moøn naêng löïc vaø laøm maát höùng thuù trong cuoäc ñôøi. Hay nhö

Conscience ñaõ töøng noùi: “Chính trong löûa maø saét ñaõ trôû thaønh theùp.

Chính trong noãi thoáng khoå maø con ngöôøi môùi tìm thaáy söï khaùt voïng

cuûa söùc maïnh”.

Vaâng, cuoäc ñôøi laø moät cuoäc chieán, chieán thaéng chæ daønh cho

nhöõng ai beàn chí thaéng vöôït nghòch caûnh vaø nhaát laø thaéng vöôït baûn

thaân. Platon, moät trieát gia loãi laïc ñaõ töøng nhaän ñònh nhö sau: “Chinh

phuïc ñöôïc mình laø moät vinh quang lôùn lao nhaát trong nhöõng vinh

quang”. Cuøng tö töôûng ñoù coù danh nhaân ñaõ noùi: “Thaéng ñöôïc vaïn

quaân khoâng baèng thaéng ñöôïc chính mình”33. Chieán thaéng ñöôïc mình

khoâng laø chuyeän deã neáu chuùng ta khoâng coù ñuû nghò löïc vaø söï can

ñaûm, daùm ñi ngöôïc laïi vôùi baûn tính deã daõi cuûa con ngöôøi.

Con ngöôøi coù lyù trí, yù chí vaø töï do choïn löïa, neân ñieàu caàn

thieát trong cuoäc ñôøi cuûa moãi ngöôøi laø choïn löïa cho mình moät loái

soáng phuø hôïp vôùi nhaân phaåm cuûa mình. Moät khi ñaõ tìm cho mình

moät leõ soáng thì phaûi soáng cheát vôùi lyù töôûng ñoù vaø khoâng ngöøng coá

gaéng vöôn leân moãi ngaøy, vöôn leân treân möùc soáng cuûa con ngöôøi taàm

thöôøng. Coù nhö vaäy ta môùi naâng mình leân töø caáp soáng naøy leân caáp

soáng cao hôn. Chuùng ta bieát coù ba caáp soáng:

Hieän höõu nhö söï vaät.

Hieän höõu nhö nhaân vò.

33 Châm ngôn nghi trên lịch.

47

Hieän höõu nhö höõu theå töï taïi, nhö Thieân Chuùa töï höõu, baèng

caùch soáng trong Thieân Chuùa, nôi Ngöôøi, con ngöôøi thöïc söï hoaøn

thaønh vaän meänh, ôn goïi cuûa mình: laø moät nhaân vò thaønh toaøn trong

moïi tieàm naêng cuûa mình maø cao ñieåm laø vöôn tôùi Sieâu Vieät, vì “hieän

höõu ñích thöïc laø hieän höõu tröôùc ThöôïngÑeá”34.

3.5. Vöông tôùi Sieâu Vieät

Ta nhaän thaáy, cao ñieåm cuûa töông quan tình yeâu laø gaén boù vôùi

Ñaáng Sieâu Vieät. Sau khi ñaõ baùm víu vaøo söùc rieâng mình, vaøo nhöõng

tieán boä khoa hoïc, con ngöôøi vaãn caûm thaáy beá taéc vaø caàn phaûi nhaän ra

moät Ñaáng Sieâu Vieät. Karl Jaspers nhaän ñònh: "Nhöõng hình thaùi cuûa vuõ

truï vaø hieän sinh ñeàu daãn ñeán thaát baïi, neân vũ truï vaø hieän sinh ñeàu

phaûi gaén lieàn vôùi moät Höõu cao hôn, vaø Höõu aáy laø Höõu-Töï-Taïi"35. Nhö

theá, Jaspers ñaõ khaúng ñònh coù moät höõu theå töï taïi maø oâng goïi laø Sieâu

Vieät Theå. Maët khaùc, oâng khaúng ñònh söï kieän hieän höõu cuûa con ngöôøi

laø hieän höõu ñöôïc gaén lieàn vôùi Ñaáng Sieâu Vieät. Hieän höõu tröôùc Sieâu

Vieät khoâng phaûi laø chuyeän theâm vaøo cho ñôøi soáng con ngöôøi, nhöng

chính laø khaû naêng soáng cuûa con ngöôøi. Ñöùc tin khoâng phaûi laø moät

hieän töôïng thuaàn tuùy toân giaùo nhöng laø giaûi phaùp caên baûn cuûa ñôøi

soáng nhaân sinh. Chæ coù moãi töông quan vôùi Sieâu Vieät môùi ñích thöïc laø

giai ñoaïn cao nhaát trong tieán trình vöôn leân cuûa cuoäc soáng con ngöôøi,

vì noù ñöa con ngöôøi trôû veà vôùi nguoàn cuoäi cuûa mình. Cuoäi nguoàn cuûa

hieän höõu töùc laø tin nhaän vaøo Thieân Chuùa hieän höõu.

Veà ñieåm naøy, ta nhaän thaáy tö töôûng cuûa Karl Jaspers coù ñieåm

truøng hợp vôùi tö töôûng cuûa Kierkegaard khi oâng xaùc ñònh con ngöôøi

34 Nguyễn Trọng Viễn, Lịch sử triết học Phương Tây, tr. 38. 35 Trần Thái Đỉnh, Triết học hiện sinh, nxb Văn Hóa, 2005, tr. 194.

48

caàn phaûi vöôït qua hai giai ñoaïn hieáu-myõ vaø ñöùc-lyù ñeå ñeán giai ñoaïn

toân giaùo. ÔÛ giai ñoaïn toân giaùo, con ngöôøi nhö chìm trong voâ bieân cuûa

Thöôïng Ñeá: söï höõu haïn cuûa con người chæ cho hoï bieát coù moät Ñaáng

Sieâu Vieät. Ñaøng khaùc, khi chìm ñaém trong Ñaáng Sieâu vieät, con ngöôøi

khoâng nhöõng khoâng ñaùnh maát chính mình maø laïi tìm ñöôïc töï do cuûa

mình trong moái töông quan naøy. J.Wall vieát: "Khi ñaåy thong dong tính

cuûa toâi ñeán toät baäc, taát nhieân toâi gaëp ñöôïc giôùi haïn. Giôùi haïn aáy veùn

maøn cho toâi thaáy moät caùi gì Sieâu Vieät vöôït hôn toâi. Luùc aáy toâi yù thöùc

ñöôïc toâi khoâng töï mình maø coù. Thong dong cuûa toâi nhö vaäy khoâng do

toâi maø coù, nhöng laø do Sieâu Vieät Theå cho toâi, boù buoäc toâi phaûi yù

thöùc”36. Hay nhö Jaspers cuõng giaûi thích nhö sau: con ngöôøi sieâu vieät

coù nghóa laø con ngöôøi soáng giöõa ñôøi laïi coù khaû naêng moät luùc naøo ñoù

vöôït leân treân ñôøi, tôùi nhöõng vuøng trôøi linh thieâng cao xa. Sieâu Vieät

hoùa khoâng laø rôøi boû theá gian, nhöng noùi moät caùch nghòch lyù, vöôït quaù

traàn gian nhöng vaãn ôû trong traàn gian37.

Nhö theá, chuùng ta thaáy, nôi con ngöôøi coù moät theá giôùi khaùc

vôùi theá giôùi vaät chaát. Maëc cho söï yeáu doøn trong phaïm vi giaùc quan,

maëc cho nhöõng khaû naêng haï taàng chi phoái, con ngöôøi khoâng ngôùt tìm

caùch vöôn mình leân cao hôn: leân nhöõng ñoái töôïng Chaân - Thieän - Myõ

tuyeät ñoái, leân tôùi moät theá giôùi trong ñoù khoâng chæ coù lôïi ích chi phoái,

maø coøn coù caû cöû chæ vò tha, phaù tan xieàng xích ích kyû ñeå hoøa mình

vaøo tha nhaân vaøo vuõ truï, cuøng thaêng tieán trong hôïp quaàn, cuøng taän

höôûng moät haïnh phuùc chung. Tuy raèêng baûn tính coøn khoù hieåu, cöùu

caùnh chöa ñöôïc traêm phaàn saùng toû. Taâm hoàn con ngöôøi cuõng ñaõ thaáy

mình ôû cao hôn treân thang caùc höõu theå. Ñoàng thôøi vaãn thaáy mình chöa 36 J. Wahl, La penseùe de l’existence, tr. 135. 37 X. Tâm lý học luận lý, Lưu hành nội bộ, 2001, tr. 164.

49

thoûa maõn vôùi theá giôùi naøy vaø ñang mong chôø moät theá giôùi khaùc, moät

theá giôùi sung maõn, tröôøng sinh baát töû, ngoõ haàu ñaït tôùi Tuyeät Ñoái Sieâu

Vieät. Chæ ôû ñaây, ñôøi soáng con ngöôøi noùi chung vaø ñôøi soáng taâm hoàn

noùi rieâng môùi phaùt trieån troïn veïn vaø ñaït tôùi yù nghóa ñaày ñuû cuûa noù.

Chæ ôû ñaây môùi laø leõ soáng ñích thöïc vaø laø muïc ñích cuoái cuøng cuûa cuoäc

ñôøi maø moãi ngöôøi chuùng ta höôùng tôùi.

50

* KEÁT LUAÄN

Tôùi ñaây, ta nhaän thaáy nhaân loaïi maõi soáng, haønh ñoäng vaø cö xöû

theo caùch nhìn, loái suy tö cuûa trieát lyù soáng. Cuoäc soáng muoân maøu

trong traàn gian naøy laø maøn aûnh phaûn chieáu moät quan nieäm trieát lyù, laø

thaùi ñoä caên baûn moãi ngöôøi. Chính nhôø trieát lyù maø con ngöôøi coù theå

nhaän thöùc ñuùng veà baûn thaân cuõng nhö veà tha nhaân. Ñôøi soáng ñöôïc

phuïc hoài theo moät chieàu höôùng duy nhaát, daãn cuoäc ñôøi theo moät

chieàu höôùng nhaát quaùn. Nhôø ñoù, duø cuoäc soáng thöôøng ngaøy coù laëng leõ

troâi theo nhòp ñeàu ñaën cuûa coâng vieäc, hay coù xaûy ra nhieàu bieán coá lôùn

lao, cuoäc ñôøi vaãn coù theå ñöôïc khích leä do moät sinh khí töø beân trong

con ngöôøi. Nhôø vaäy, ta môùi nhaän ra ñöôïc yù nghóa hieän höõu cuûa mình,

nhaän ra ñöôïc vò trí rieâng cuûa mình trong lòch söû nhaân loaïi, töø ñoù ta

môùi daùm hieân ngang ñoùn nhaän moïi thöïc taïi trong cuoäc soáng.

Duø trong hoaøn caûnh, moâi tröôøng, yù thöùc heä toân giaùo naøo ñi

nöõa con ngöôøi vaãn coù theå hoøa nhaäp ñöôïc vôùi ñöôøng höôùng trieát lyù

mình ñaõ choïn löïa, daùm daán thaân soáng vaø baûo veä tö töôûng cuûa mình,

vì ñaây laø trieát lyù ñöôïc theå hieän moãi ngaøy trong nhöõng thöïc taïi ñôøi ta.

Theá giôùi moãi ngaøy caøng taïo cho con ngöôøi ñöôïc töï do hôn trong tö

töôûng, haønh ñoäng. Vì theá traùch nhieäm cuûa con ngöôøi caøng naëng neà hôn,

vaø vieäc xaây döïng yù höôùng trieát lyù caøng ñoùng vai troø quan troïng trong cuoäc

ñôøi naøy. Trieát lyù laø phaûi quyeát ñònh meänh, laøm soáng daäy trong mình

nguoàn suoái naêng löïc, tìm laïi ñöôïc con ngöôøi suy tö noäi taâm, vaø töï naâng

ñôõ mình baèng moät haønh ñoäng beân trong vôùi caû khaû naêng cuûa mình.

Ñieàu naøy coù nghóa laø, vôùi trieát lyù, con ngöôøi khoâng ñöôïc laõng queân maø

phaûi soáng cuoäc ñôøi naøy cho thaät saâu xa baèng chính nhöõng coâng vieäc,

51

traùch nhieäm quen thuoäc haøng ngaøy. Daãu bieát raèng cuoäc soáng con ngöôøi

ôû döông theá phaûi chòu chi phoái bôûi nhöõng giôùi haïn cuûa phaän ngöôøi

trong haønh trình cuoäc soáng nhö thaát baïi, khoå ñau, söï cheát… cho duø

ngöôøi ta khoâng chaáp nhaän. Tuy nhieân, töø nhöõng giôùi haïn ñoù con ngöôøi

ta vaãn coù khaû naêng ruùt ra nhieàu kinh nghieäm ñeå ñi vaøo ñôøi moät caùch

vöõng vaøng toát ñeïp hôn. Quaû thöïc, moãi khi ngöôøi ta caûm neám ñöôïc khoå

ñau thì môùi bieát ñöôïc giaù trò tuyeät vôøi cuûa haïnh phuùc, vaø cuõng chæ khi

naøo ngöôøi ta caûm thaáy vò cay ñaéng chua chaùt cuûa thaát baïi thì hoï môùi lo

tìm vaø bieát ñöôïc giaù trò cuûa thaønh coâng. Neáu con ngöôøi coøn daùm tieáp

tuïc suy tö choïn löïa vaø thöïc thi ñieàu mình ñaõ choïn, thì hoï vaãn coù khaû

naêng ñaït ñeán muïc ñích. Hôn nöõa, chæ khi naøo ngöôøi ta bieát cuoäc ñôøi

naøy chæ laø choã nghæ chaân, "traàn gian khoâng coù gì ñaùng tin caû," vaø cuõng

chaúng coù gì cao quyù hôn söï soáng thì hoï seõ lo naâng ñôõ, yeâu meán söï

soáng vaø quyeát tìm cho kyø ñöôïc moät cuoäc soáng vónh cöûu, thaät ñuùng nhö

nhieàu ngöôøi ñaõ suy tö taâm nieäm raèng "khi ñi vaøo coõi cheát laø baét ñaàu

böôùc sang cuoäc soáng vónh cöûu."

Thaät vaäy, trong cuoäc soáng cuûa moät ñôøi ngöôøi khoâng coù gì laøm

cho ngöôøi ta baát haïnh vaø thaát voïng hôn khi ngöôøi ta khoâng coøn bieát

soáng ñeå laøm gì? Cheát ñi veà ñaâu? Töùc laø khi hoï khoâng coøn tìm ñöôïc leõ

soáng vaø höôùng soáng nöõa; hoaëc khi hoï khoâng coøn daùm tieáp tuïc choïn

löïa vaø soáng vôùi trieát lyù cuûa mình. Khoâng ai baát haïnh vaø thaát voïng,

khi ngöôøi ta coøn bieát phaûi soáng ñeå laøm gì cho ñôøi, cho haäu sinh, vaø

cuõng chaúng ai tuyeät voïng khi hoï coøn daùm choïn löïa vaø tin raèng sau caùi

cheát hoï seõ ñöôïc höôûng cuoäc soáng vónh cöûu. Maëc duø trong khi laøm

ñieàu ñaõ choïn hay thöïc thi ñieàu ñaõ tin, ngöôøi coù tinh thaàn trieát lyù luoân

soáng thaùi ñoä cuûa nieàm tin yeâu hy voïng thì hoï vaãn chòu thaát baïi vaø

52

giôùi haïn cuûa phaän ngöôøi nhö ai khaùc. Nhöng ngöôøi coù tinh thaàn trieát

lyù vaãn luoân tìm ñöôïc leõ soáng, höôùng soáng cuøng yù nghóa, muïc ñích xaùc

ñaùng cho ñôøi mình. Hôn nöõa, moät ngöôøi luoân daùm soáng vôùi trieát lyù

cuûa mình baèng thaùi ñoä tin vaøo chaân lyù tuyeät ñoái seõ toaøn thaéng taát caû,

thì hoï seõ haêng haùi vaø an vui trong khi gaëp phaûi ñaéng cay treân ñöôøng

ñôøi. Cuoäc soáng con ngöôøi chæ maõn nguyeän khi hoaøn toaøn töï do soáng

trieát lyù choïn löïa cuûa mình vôùi ngaõ vò khaùc, nhaát laø ñöôïc töï do lieân ñôùi

hieäp thoâng vôùi ngaõ vò Sieâu Vieät, töùc laø Thieân Chuùa.

Vôùi nhöõng neùt chaám phaù sô löôïc ñaõ trình baøy, ngöôøi vieát

khoâng coù tham voïng dieãn taû heát taàm aûnh höôûng saâu roäng cuûa trieát lyù

trong moïi laõnh vöïc cuûa cuoäc ñôøi. Đồng thời, người viết cuõng không thể

đem đến cho quý vị những khám phá lớn lao hay những tư tưởng độc sáng

nào, vì điều đó vượt quá khả năng của một triết sinh. Người viết chỉ khơi

lên những tư tưởng chủ đạo, những vấn đề nổi cộm của triết lý trong cuộc

sống để mọi người tiếp tục triển khai sâu rộng hơn. Triết lý luôn sống

động, chân lý luôn mở rộng với mọi người chứ không dừng lại ở bất cứ

ngòi bút hay bài luận nào; triết lý cũng không bị giới hạn bởi một không

gian và thời gian nhất định trong dòng lịch sử. Vì thế, đề tài này mở ngỏ

cho quý vị tiếp tục suy tư và khám phá ra tầm ảnh hưởng của triết lý trong

cuộc sống nói chung và trong cuộc đời của mỗi người nói riêng. Nghĩa là,

triết lý và chân lý cần được cụ thể hóa trong chính cuộc đời của mỗi người

chúng ta. Triết lý ảnh hưởng trong cuộc sống là ở chỗ đó.

53

SAÙCH THAM KHAÛO

1. KINH THAÙNH CÖÏU ÖÔÙC VAØ TAÂN ÖÔÙC, baûn dòch cuûa CGKPV.

2. ROGER-POL DROIT, Trieát Lyù Nhöõng Ñieàu Deã Hieåu, Minh Nguyeân

dòch, Nxb, Anton vaø Ñuoác Saùng, 2009.

3. KARL JASPERS, Trieát Hoïc Nhaäp Moân, Leâ Toân Nghieâm dòch, Trung taâm

Hoïc lieäu, 1969.

4. SAMUEL ENOCH STUMPF, Nhaäp Moân Trieát Hoïc Taây Phöông, Nxb

Toång hôïp Tp.HCM, 2004.

5. GAIL M. TRESDAY, Truy Taàm Trieát Hoïc, Nxb Vaên hoùa thoâng tin,

2001.

6. ZENG XIAO JIANG, Nhöõng Hieåu Bieát Veà Cuoäc Ñôøi, Nxb Haø Noäi,

2002.

7. RICK WARREN, Soáng Ñuùng Muïc Ñích, Nxb Toân Giaùo, Chuyeån ngöõ Lm.

Minh Anh.

8. WALPOLA RAHULA, Lôøi Phaät Daïy, Leâ Duaån, Nxb Caø Mau.

9. OXTÔROÂPXKI, Theùp Ñaõ Toâi Theá Ñaáy.

10. M. HIEÁU LIEÂM, Laøm Quen Vôùi Trieát Hoïc, 2011, Löu haønh noäi boä.

11. NGUYEÃN TROÏNG VIEÃN, Lòch Söû Trieát Hoïc Taây Phöông, 1995, taäp

III & IV.

12. NGUYEÃN TROÏNG VIEÃN, Traêm Naêm Trong Coõi Ngöôøi Ta, Hoïc Vieän Ña

Minh, 1995.

13. NGUYEÃN TROÏNG VIEÃN, Lòch Söû Trieát Hoïc Taây Phöông.

14. PHAÏM MINH LAÊNG, Nhöõng Chuû Ñeå Cô Baûn Cuûa Trieát Hoïc Taây

Phöông, Nxb Vaên Hoùa Thoâng Tin, 2003.

15. TRAÀN THAÙI ÑÆNH, Trieát Hoïc Nhaäp Moân, Nxb Ra khôi.

54

16. TRAÀN VAÊN HIEÁN MINH, Töø Ñieån Trieát Hoïc, Tuû saùch ra khôi,

1966.

17. HOAØNG XUAÂN VIEÄT, Neân Thaân Vôùi Ñôøi, Nxb Thanh nieân.

18. ÑHY. Fr. XAVIER NGUYEÃN VAÊN THUAÄN, Ñöôøng Hy Voïng.

19. PHAÏM COÂNG SÔN, Vaøo Ñôøi.

20. LM. NGUYEÃN HOÀNG GIAÙO, Trieát Hoïc Nhaäp Moân, 2001.

21. NOÄI SAN THAÀN HOÏC, Muïc Vuï - Tu Ñöùc, Lieân tu syõ TPHCM.

22. BUØI TUAÀN, Trieát Hoïc Vaø Hoïc Trieát, Roneùo.

23. TRAÀN THAÙI ÑÆNH, Trieát hoïc hieän sinh, nxb Vaên Hoùa, 2005.

24. KHOÂNG ROÕ TAÙC GIAÛ, Taâm Lyù Hoïc Luaän Lyù, Löu haønh noäi boä,

2001, tr. 164.

25. LM. NGUYEÃN TRI PHÖÔNG, Trieát Hoïc Nhaäp Moân, 2003.

26. LM. NGUYEÃN THEÁ THOAÏI, Vaøo Trieát, 2005.