Hobbitus Ille - J. R. R. Tolkien

8/12/2019 Hobbitus Ille - J. R. R. Tolkien

1/425


2/425

Collis Ille : Hobbiton trans Aquam


3/425

HOBBITVS ILLEAVT

ILLVC ATQVE RVRSVS RETRORSVM

J.R.R. Tolkien

ex Anglico sermone in Latinum conuersus aMarco Walker


4/425


5/425

TRANSLATORS INTRODUCTION

s a lifelong Tolkien fan and an ardent Latinist,

ranslating The Hobbit into Latin has been a long-

herished ambition of mine. But I am aware that others

might think of it as, at best, a rather whimsical endeavour

Youre doing what?, The Hobbit inLatin!, Whosoing to read that?!). So perhaps I should begin by

xplaining why I think there are such good reasons for

oing it that the only wonder is it had not been done

ooner.

There is, as anyone who has taken the trouble to studyatin knows, a curious gap in the available reading

material. On the one hand are simplified stories for

lassroom use, on the other the glories of high Lati

terature but remarkably little inbetween. What is there

or the intermediate reader, who is tired of the textbookut not quite ready to grapple with the stately poetry o

Virgil or the grand rhetoric of Cicero? What for the

ccomplished reader who wants to escape from Ancient

Romes marbled halls from time to time? What for the

eader who just wants to read Latin the very idea! forun?

This is where the LatinHobbit comes in. It is nothing


6/425

more or less than a novel but a novel now in Latin.

Which is to say, it is a Latin text whose principal aim is to

e read solely for the pleasure of reading, not one to be

tudied with the aid of copious editorial notes, or

aboured over in order to glean hard-won quotations forn essay assignment. Reading for pleasure is a rare

xperience for Latinists, who, in my opinion, deserve to

njoy themselves as much as anyone else.

Happily, Tolkiens immortal story lends itself to such a

atin translation: the sentences are generally short, the

ense is always clear, the story is easy to follow.

olkiens perspicuous prose and the clarity of his

xposition are a gift to any translator. But for the Latinist

specially, The Hobbithas other recommendations. There

re no telephones, computers, automobiles, or other suc

modern ephemera in Middle-earth (though Tolkien doesmention a train once), so most of the action can be

escribed using the vocabulary of a standard Lati

ictionary. Tolkien writes with a sonorous dignity of

xpression that falls naturally into Latin cadences. And

cattered generously throughout are an array of songs,which add delightful variety to the text.

As it turns out, the world of Bilbo Baggins is so vividly

resent to the imagination that it survives any artificiality

mposed on it by translation into the language of Ancient

Rome. Not that this version aspires to imitate the idiom oRoman writers anyway (a pointless exercise, in my


7/425

pinion), but rather to present Tolkiens words as

aithfully and as comprehensibly as possible for the

njoyment of contemporary Latinists. This is not The

obbitas if written for the Emperor Augustus; it is simply

The Hobbit for anyone who has sufficient Latin grammarnd a good dictionary.

There are, inevitably, some unfamiliar words. But I

ave not invented where Latin already has a term that at

east approximates to Tolkiens. So, for example, the

airy-like spirits of the Roman forests were dryades,

which is sufficiently analogous to stand in for Tolkiens

lves; and if the Romans didnt mean by nanus what

olkien meant by dwarf, then we can say the same for the

nglish word too.Hobbitus itself seemed a relatively

bvious coinage, though I did puzzle over troll for quite

ome time. Trolls being creatures of Norse myth, none ohe extant Latin terms quite seemed to fit words like

elua or monstrum were too general, andgigantes are

learly a separate race. But on the pattern of Gollum (a

ortuitous neuter proper noun) I felt readers would not

bject to trollum (plural trolla). I had more trouble wheilbo taunts the spiders with archaic arachnid words

keAttercop andLob, for I not only needed something

uitably scurrilous, but also something that would fit the

erse metre; with a little effort, though, we might imagine

hat our Latin-speaking spiders are annoyed to beeminded of the fate of their mythical Greek ancestor,


8/425


9/425

rockery, and this song, so it seemed to me, worked much

etter in rhythmic (and rhyming) form. When Gollum and

ilbo set each other riddles, these naturally take

uantitative shape this is, after all, an ancient game

layed since time immemorial but when the goblins ohe Misty Mountains sing to a marching beat, an ominous

ochaic pulse best captures the rhythmic stamp of their

eet. By contrast, the facetious elves of Rivendell express

hemselves in lilting iambics.

When I considered that many readers (unless they are

musically inclined) will not previously have encountered

hythmic and rhyming Latin verse, I felt certain that this

iversity of versification would impart a pleasing extra

imension to the book. Perhaps, after reading the Lati

ongs of dwarves and goblins here, you may be tempted to

nvestigate some of the medieval verses that inspiredhem, the magisterialDies Irae, for example, or the

umbunctious songs of the Carmina Burana. And if they

nspire you tosingsome Latin, so much the better.

Translating The Hobbit has been quite an adventure:

xciting, fascinating, daunting, terrifying. All those, andmore besides. When I began this project I shared the

epidation Bilbo felt on setting out; as the wor

rogressed seemingly with no end in sight I had my

wn moments of despair in the darkness; but at last I

ejoiced, as did Bilbo, in the satisfaction of bringing mywn (literary) adventure to a conclusion:forsan et haec


10/425

lim meminisse iuuabit.

All that remains is for me to extend my grateful thanks

o David Brawn at HarperCollins for his faith in this boo

nd in me, and to Mike Barry, the much-loved Head o

Classics at Caldicott School, whose diligent proofreadingf the early chapters saved me from some silly errors.

NOTA BENE

Unfamiliar or new words are marked with an asterisk (*)

n their first occurrence and are glossed in the vocabulary

t the end, where you will also find a list of proper names.he various verse metres are noted in a brief appendix.

pelling and orthography follow that of the Oxford Latin

ictionary, hence no distinction is made between vocalic

nd consonantal i and u, and only proper names are

apitalised. This has also been my primary (but not sole)eference for definitions and word use.

Mark Walker


11/425

CAPITA

itle Page

ranslators Introduction

Conuiuium Inopinatum

Ouilla Assa

II Requies Breuis

V Super Collem et Subter Collem

V Aenigmata in Tenebris

VI E Sartagine in IgnemVII Deuersoria Insolita

VIII Muscae et Araneae

X Cupae e Captiuitate

X Hospitaliter Excipiuntur

XI In LimineXII Scientia Intrinsecus

XIII Non Domi

XIV Ignis et Aqua

XV Nubes Congregantur

XVI Fur NocteXVII Nubes Rumpuntur

XVIII Iter Retrorsum

XIX Gradus Vltimus

omina Propria

Verba Fortasse aut Incognita aut Noua

ppendix: Poetical Metres


12/425

Copyright

bout the Publisher


13/425

aec est fabula de rebus praeteritis. illis temporibus

nguae atque litterae a nostris hodie ualde distulerunt.

lae linguae in sermonem Latinum conuersae sunt. duas

utem quaestiones animaduertas, scilicet: (1) Latine,

erbum nani solum signifi catpumiliones, id est hominesaruulos non, ut in hac fabula, gentem antiquam e qua

horinus Scutumquerceum et comites orti sunt. (2) hic

rcus est nomen quod illis in temporibus hobbiti beluis,

uae plerumquegobelini (aut hobgobelinipro generibus

randioribus) appellantur, dederunt. id nomen nequaquamertinet ad Orcum Latine, id estDis, deus inferus aut

nferi ipsi.

runae fuerunt litterae ueteres, quae in principio ad eas

nsculpandas et inscribendas ligno uel saxo uel metallo i

su erant, itaque tenues atque angulosae fuerunt. i

emporibus huius fabulae nani solum illis frequenter uti

unt, praecipue historias priuatas aut arcanas scribendi

ausa. in hoc libro runae eorum runis Latinis, quas nunc

auci cognoscunt, signifi cantur. si runae in Tabula

Geographica Throris cum uerbis Latine transcriptis (i

aginis XXXIV et LXVII) comparantur, tum litteras adnguam nostram accomodatas inuenire et titulum in runis


14/425

uperscriptum legere licet.

in Tabula Geographica omnes runae solitae inueniri

ossunt. proj atque v, i atque u utuntur. nulla fuit runa pro

(utere cw); neque proz (runa nanorum uti licet, si

ecesse est). inuenies, tamen, aliquas runas singulasignifi care duas litteras nouas, scilicet: th, ng, ee; aliis

uoque runis generis eiusdem ( e a e t st) aliquando

tebantur. ianua celata signata est i . a latere manus ea

monstrauit, et sub ea haec scripta sunt:

duae runae ultimae sunt litterae primae Throris et

hraini. runae-lunae, quas Elrond legit, fuerunt:

in Tabula Geographica, quattuor cardines a runis signifi

antur, cum Oriente in summo, ut solebat in tabulis

eographicis nanorum, itaque legantur in modo horologii:

Or(iens), M(eridie), Oc(cidens), S(eptentriones).


15/425

CAPVT PRIMVM

CONVIVIVM INOPINATVM

n foramine terrae habitabat *hobbitus: nec foedum,

ordidum madidumque foramen, nec extremis lumbricoru

tque odore caenoso impletum, nec etiam foramen aridum,

nane, harenosum, in quo nihil erat ad considendum autdendum aptum; immo foramen-hobbitum, ergo

ommodum.

quod ianuam omnino rotundam, fenestrae nauis similem,

iridem pictam cum *bulla aeraria flauenteque in media

ccurate defixa habuit. aperta est ianua in atriuubula tum, *cuniculo simile: cuniculus aute

ommodissimus, non fumidus, cum parietibus lacunatis et

olis pauimentatis et *tapetis tectis, qui sellis expolitis et

lurimis uncis ad petasos amiculaque suspendenda ornatus

st nam hospites hobbito placebant. cuniculus, magisminusue in linea directa iter faciens, porro et porro i


16/425

atus Collis Collis Ille, ut totus populus multa milia

assuum circum illum appellauit sinuabat, ex quo multae

t paruae fores apertae sunt, alter hinc alter illinc.

scendere scalas hobbito non opus fuit: cubicula, balnea,

apothecae,*

cellae penariae (multae earum), uestiariafuerunt hobbito conclauia uestibus omnino dedicata),

ulinae, triclinia, omnia in eodem plano fuerunt, profecto

n eodem meatu. conclauia ad sinistram (intus) fuerunt

ptima, nam sola ex omnibus fenestras habuerunt,

rofunde defixas, rotundas fenestras, quae hortum eius et

rata ultra ad flumen proclinata prospexerunt.

hobbitus ille fuit hobbitus diuitissimus, cui nomen fuit

aggins. Bagginses in uicinia Collis iamdiu habitauerant,

ui honestissimi habebantur, non modo quod plerique

iuites fuerunt sed etiam quod nec umquam *facinora

udacia nec quicquam inopinatum fecerunt: quicquid

agginsi cuidam liceat dicere de re qualibet sine labore

ogandi eum cognosceres. haec est fabula de modo in quo

aggins quidam facinus fecit audax, et inuenit se agere et

icere res omnino inopinatas. qui fortasse honore

icinorum amiserit, sed acquisiuit uerumtamen inueniesum is quicquam denique acquirat.

mater ipsius hobbiti nostri quid est hobbitus? hobbitis

pus est, ut opinor, explanatione quadam hodie, quoniam

ari facti sunt et Hominum Magnorum, ut nos appellant,

midi. sunt (aut erant) homines paruuli, circa dimidiuroceritatis nostri, et minores quam nani barbati. barbae


17/425

obbitis non sunt. est illis paululum aut nihil *magiae,

raeter uulgare cottidianum genus, quod illis usui est ut

aciti et cito se auferant quandocumque talis ingens et

tulta gens qualis tu et ego rustice errat, strepitum simile

lephantis faciens, quem illi milibus passuum abhincudire possunt. procliuitatem ad pinguem uentris habent; i

oloribus splendidis (plerumque uiridi et luteo) se

estiunt; calceos non induunt, quod plantae pedum coriis

aturalibus augentur et capillis densis calidis fuluis sicut

rines in capite (qui sunt crispi); longos peritos fuluos

igitos habent, uultus apertos, et risus altos sucososque

dent (imprimis post cenam, quam bis in die edunt

uandocumque possunt). nunc satis intellegis ut tibi

rogredi liceat. ut dicebam, mater huius hobbiti id est

ilbonis Bagginsis fuit illustris Belladonna Took, una e

ibus filiabus praeclaris Senis Tookis, capitis hobbitorum

ui trans Aquam, quae est flumen paruum quod subter

Collem fluebat, habitabant. saepe dicebatur (in aliis

amiliis) maior Took quidam certe uxorem nympham olim

uxisse. quod, sane, absurdum fuit, sed nihilominus de

lis fuit nescio quid hobbitis dissimilius, et aliquandoliqui gentis Tookis facinora audacia facere solebant.

aute se abstulerunt, et familiae rem celauerunt; ueru

ookes tamen fuerunt non tam honesti quam Bagginses,

uamquam haud dubio diuitiores fuerunt.

scilicet, postquam Domina Bungo Baggins facta,elladonna Took numquam facinora fecit audacia. Bungo,


18/425

ui pater Bilbonis fuit, pro ea (et partim a pecunia eius)

umptuosissimum foramen-hobbitum, quod aut sub Colle

ut supra Collem aut trans Aquam inueniri potuit,

edificauit, et ibi ad supremos dies manserunt. nihilominus

eri simile est Bilbonem, unicum filium eius, quamquam etn specie et in moribus editio secunda patris solidi

ratique esse uideretur, paruum aliquid alieni ex gente

ooke in natura sua accepisse, aliquid, quod solum

ccasionem exspectabat ut se patefaceret. numqua

ccasio aduenit, donec Bilbo in aetatem peruenit, circa

uinquaginta annos natus, et in amoeno foramine-hobbito a

atre eius aedificato, quod tibi modo descripsi, habitabat,

onec, re uera, is domicilium immobile habere uisus est.

fortuna insolita, quodam mane iampridem i

anquilitate orbis terrarum, cum minus clamoris et plus

iridis erat, et hobbiti etiam numerosi fortunatique erant,t Bilbo Baggins post ientaculum in fore stabat fumu

mittens ex *fumisugio longo ligneo ingentique, quod ad

igitos laneos (compte pectos) pedum paene declinabat

duenit Gandalphus. Gandalphus! si tu quartam parte

olum audiuisses rerum quae ego de illo audiui, et egominimam solum omnium rerum, quae audiri possunt,

udiui, tu ad fabulam mirabilem quamlibet praeparares.

bicumque ille iter fecit, fabulae et facinora audacia

riebantur, in modo insolitissimo. per saecula et saecula

on illuc aduenerat, non, uero, ex quo tempore cum amicusius Senex Took mortuus est, et hobbiti faciei eius paene


19/425

bliti erant. super Collem trans Aquamque negotia sua

erens afuerat ex quo hi fuerunt parui pueri-hobbiti atque

uellae-hobbitae.

illo mane Bilbo nulla suspicione senem cum baculo

olum uidit. qui petasum altum acutum caeruleum,miculum longum rauum, *amictorium argenteum, supra

uod barba eius longa et cana infra medium corporis

endebat, caligasque ingentes nigras habuit.

bonum mane! Bilbo sincere inquit. sol lucebat, et

ramen erat uiridissimum. Gandalphus autem subter

upercilia longa fruticosa, quae ulterius quam labru

etasi umbrosi propagauerunt, eum aspexit.

quid uis? inquit. tune me habere bonum mane iubes,

ut mane esse bonum uis, utrum id uellem necne; aut te

onum sentire hoc mane; aut mane esse in quo quidam sit

onus?

cuncti eorum simul, Bilbo inquit. atque mane etia

moenissimum ad fumisugio *tabaci foris utendum. si

umisugium possideas, conside et tuum cum meo comple!

oli properare, totum diem ante nos habemus! tum Bilbo

n sella iuxta ianuam suam consedit et, cruribus implexis,oronam pulchram fumi glauci, quae in aerem intacta

olabat et procul super Collem deferebatur, emisit.

pulcherrima! Gandalphus inquit. sed hoc mane

empus emittendi coronas fumi non mihi est. nam quemda

uaero, qui facinus audax, quod ego compono, coniungat,t inuenire quemquam difficillimum est.


20/425

sane his in regionibus! gens simplex sedataque

umus, quae facinoribus audaciis non utitur. foedae,

umultuosae, incommodae res! efficiunt ut tarde cenes! no

ntellego quid quisquam in eis uideat, inquit Dominus

aggins noster, et pollicem unum post*

fascias bracaruosuit, et alteram maiorem etiam coronam fumi emisit. tu

tteras matutinas eductas legere incepit, simulans ut se

on iam senem animaduerteret. nam constituerat eum esse

arum generis sui, et cupiuit eum abscedere. senex aute

e non mouit. in baculo suo innitens stabat et nihil loquens

obbitum spectabat, donec Bilbo incommodior factus est

t etiam iratior.

qui bonum mane! tandem inquit.quaelibet facinora

udacia hic nolumus, tibi gratias! tibi liceat conari supra

Collem uel trans Aquam. his uerbis in animo habuit

ermonem terminare.

quot res bonum mane tibi significat? Gandalphus

nquit. nunc tu significas te uelle me dimittere, et id no

onum erit donec hinc discessero.

minime, minime, carissime! immo, non puto me

ognoscere nomen tuum?maxime, maxime, carissime atque ego nomen tuu

ognosco, Domine Bilbo Baggins. atque tu nomen meu

ognoscis, quamquam oblitus es id me esse. Gandalphus

um, et Gandalphus me significat! heu, adeo uixi ut bonum

manea filio Belladonnae Tookis iubear, quasi *orbiculosd ostium uenderem!


21/425

Gandalphe! Gandalphe! o me felicem! nonne *magus

rrabundus qui par bullarum adamantinarum magicarum,

uae numquam resolutae sunt donec iussae sunt, Seni

ooki dedit? nonne homo festiuus qui fabulas mirabiles de

raconibus et*

gobelinis et*

gigantibus et uirginibusegiarum liberandis et fortuna inopinata filiorum uiduaru

n conuiuiis dicebat? nonne ille qui tam optimos

pyrobolos chartaceos faciebat! eos memini! quos Sene

ook pridie Mediam Aestatis habebat. eugepae! quasi

lia ingentia et *antirrhina et laburna ignis ascenderent etn crepusculo per totum uesperum penderent! ia

nimaduerteris Dominum Bagginsem non esse tam ieiunu

uam sibi credere libuerit, eum quoque floru

mantissimum esse. me miserum! continuabat. nonne

Gandalphus ille qui plurimos pueros et puellas iCaeruleum discedere facinorum insanorum causa

raestabat? quaelibet ab arboribus ascendendis usque ad

dryades salutandas aut naues nauigandas, nauigare ad

tora aliena! pro fidem, uiuere erat iucund- uolo dicere te

lim res in his regionibus male perturbauisse. mihignosce, sed te adhuc in negotiis esse nesciui.

alibi me esse oportet? magus inquit. nihilominus,

mihi placet cognoscere te de me nonnihil meminisse.

yrobolos chartaceos meos benigne meminisse uideris,

altem, ergo res non sine spe est. sane, pro auo Sene

ooke, et pro misera Belladonna, id quod poposcisti tibi

abo.


22/425

ignosce mihi, nullum poposci.

poposcisti! bis nunc. ignosce, id tibi dabo. immo, te i

acinus audax mittam. mihi iucundissimum, tibi

alutarissimum etiam lucrosum, probabiliter, si umquam

i superfueris.me paenitet! quaelibet facinora audacia non cupio, tibi

ratias. non hodie. bonum mane! sed ad *theam ueni,

uaeso quandocumque tibi placet! quin cras? cras ueni!

ale! his dictis, hobbitus tergum uertit et intra ianua

otundam uiridem festinauit, quam clausit tam celeriter

uam ausus est, ne insolens uideatur. magi uero sunt magi.

cur in orbe terrarum eum ad theam rogaui? secu

nquit, ad cellam penariam iens. modo ientauerat, sed

utauit libum uel dua atque potionem quamdem futura esse

ona sibi post terrorem suum.

interim Gandalphus foris adhuc stabat, longe sed tacite

dens. paulo post, aggressus est et signum insolitum i

anuam hobbiti pulchram uiridem cuspide baculi rasit. tu

radum rettulit, eodem paene tempore cum Bilbo libu

lterum consummabat et se facinora audacia optime

itauisse cogitabat.qui postridie Gandalphi paene oblitus erat. res no

ptime recordatus est, nisi eas in *tabula negotioru

nscripsit: sicut Gandalphus ad theam die Mercurii. heri

ommotior fuerat ne quicquam inscriberet.

paulo ante theam, tintinnabulum ianuae tremendenniuit, denique rem recordatus est! ad *aeneu


23/425

alefacendum festinauit, et poculo altero patellaque

ollocatis, et libo nouo uel duobus, ad ianuam cucurrit.

ualde me paenitet ut manseris! dicturus, cum illu

on prorsus Gandalphum esse uidit. fuit *nanus cum barba

aerulea succincta in cingulo aureo, oculis nitidissimisubter *cucullum glauci-uiridis. qui, quam primum ianua

perta est, impetu introiit, quasi expectatus esset.

cucullo in unco proximo defixo, Dwalinus, inquit

rofunde caput demittens, tibi seruio!

Bilbo Baggins, etiam tibi! hobbitus inquit, adeotupefactus ut in praesens eum non interrogaret. silentio

equente facto molesto, addidit: ego habiturus theam;

eni, quaeso, ut mecum aliquam habeas. aliquantulu

rigidum, fortasse, sed bona fide dictum. nam quid agas tu,

i nanus inuocatus adueniret et nulla explanatione uestes i

trio tuo defixerit?

ad mensam non diu fuerunt, immo ad libum tertium ui

eruenerunt, ubi iterum tintinnabulum etiam clarius

nniuit.

mihi ueniam da! hobbitus inquit, tum ad ianua

iscessit.denique aduenisti! hoc tempore Gandalpho dicturus.

Gandalphus autem non adfuit. in eius uicem fuit in limine

anus specie senectissima cum barba alba et cucullo

occineo; qui etiam saltuatim introiit quam primum ianua

perta est, quasi uocatus esset.uideo eos iam aduenire coepisse, inquit cum cucullu


24/425


25/425


26/425

mnes cenaturi essent. tum tintinnabulum rursus tinniuit,

larius quam umquam, et ad ianuam ei festinandum fuit.

on autem fuerunt quattuor, sed QVINQVE. nanus alius

duenerat dum ille in atrio miratur. bulla uix uersa, omnes

n interiore fuerunt, capita demittentes dicentesque tibieruio alius post alium. Dorius, Norius, Orius, Oinus et

Gloinus appellati sunt; mox duo cuculli purpuri, cucullus

anus, cucullus fuluus, atque cucullus albus in uncis defixi

unt, et cum manibus latis in cingulis aureis argenteisque

ositis incesserunt ut alios iungerent. iam turba paene

acta est. alii ceruisiam, alii merum poposcerunt, unus

cafaeum, omnes liba, ut hobbitus aliquamdi

ccupatissimus esset.

urna cafaei in foco modo posita erat, liba cu

eminibus finita erat, et nani placentas cum *butyro edere

ncipiebant cum uenit pulsatio clara. pulchra ianua

iridis hobbiti non tinniebatur sed dure pulsabatur. nescio

uis eam baculo pulsabat!

Bilbo iratissimus atque omnino stupefactus

tupebatusque per meatum festinauit haec dies Mercurii

uit inscitissima, quam umquam recordatus est. impetanuam aperuit, et alii aliique turbide procuberunt. plures

ani, quattuor plus! Gandalphus etiam, in baculo suo

nnitens et ridens, adfuit, qui in ianua pulchra iniuria

alde conspicuam fecerat; quoque signum occultum, quod

lic mane pridie posuerat, deleuerat.qui caue! caue! inquit. non tibi similis est, Bilbo, ut


27/425

micos in *tegete detineas e t tum ianuam sicut

manuballistam aperias! Bifurem, Bofurem, Bomburem, et

raecipue Thorinum tibi commendam!

tibi seruio! Bifur, Bofur et Bombur in ordine stantes

nquiunt. tum duos cucullos flauos et unum sub uiridisefixerunt; unum quoque caeruleum cum *filo fimbriato

ongo argenteo, qui fuit Thorini, nanus magni momenti, re

era non alius quam magnus Thorinus Scutumquerceu

pse, cui in limine Bilbonis procumbere Bifure, Bofure et

ombure supra eum non ualde placuit. Bombur, uero,inguissimus fuit et ponderosus. Thorinus quide

uperbissimus nihil deseruiodixit; miser autem Dominus

aggins crebro dixit se excusari ut demum ille quaeso,

oli mentionem facere, grunniret et frontem contrahere

esisteret.

nunc, nos omnes adsumus! Gandalphus inquit,

spiciens ordinem tredecim cucullorum optimoru

ucullorum pro conuiuiis disiunctorum et petasum suum,

ui in uncis pendebant. iucundiores coetus! spero aliquid

ibi et potionis superesse eis qui tarde aduenerunt! quid?

hea! minime. paruulum uini rubri mihi, puto.mihi etiam,Thorinus inquit.

atque *conditura rubi idaei et crustulum malorum,

ifur inquit.

atque crustum carnis concisi et caseus, Bofur inquit.

atque crustum porcis et acetaria, Bombur inquit.atque plura liba et ceruisia et cafaeum, si tibi


28/425

laceat, ceteri nani per ianuam uocauerunt.

oua pauca coque, mi sodalis bone! Gandalphus ad

um clamauit, dum hobbitus ad cellas festinat. et solu

ullum frigidum atque salsuras exporta!

ille tantum de interioribus cellarum mearum scireidetur quantum ego ipse! putauit Dominus Baggins,

alde agitatus, qui num facinus miserrimum usque domu

uum aduenisset mirari incipiebat. eo tempore, cum omnes

agonas atque *catilla atque cultros furcasque atque uitra

tque patellas atque*

cochlearia atque alia in ferculismagnis cumulauerat, calidissimus et ruber facie et

atissimus fiebat.

confundite et obtundite hos nanos! magna uoce inquit.

quamobrem ad me iuuandum non ueniunt? ecce! ibi

tabant Balinus et Dwalinus iuxta ianuam culinae, i

ergum quorum Filius et Kilius, et antequam culterdicere

ossit, illi fercula atque duas mensas paruas in tricliniu

apuerant et omnia de nouo disposuerant.

Gandalphus tredecim nanis circumdatus ad caput

onuiuii sedebat: Bilbo in *scabillo iuxta focum sedebat,

biscoctum admordens (cibum ualde fastidiuit), et

pparere conans quasi omnia sint usitatissima et

equaquam facinus audax. nani edebant atque edebant,

oquebantur atque loquebantur, et tempus fugit. demum

ellis eorum repulsis, Bilbo ad patellas uitraque

olligenda se mouit.

puto omnes uos cenaturos esse? uoce blandissima


29/425

minime postulatione inquit.

sane! Thorinus inquit. postea etiam. negotium donec

erum non perficietur, et primum nobis cantandum est.

unc purgandum est!

statim duodecim nani Thorino excepto, qui ualdemagni momenti fuit et cum Gandalpho loquens mansit ad

edes saluerunt et cumulos altos omnium fecerunt. ferculis

on expectatis, columnas patellarum, quaeque lagona i

umma posita, perpendentes exierunt, dum hobbitus eos

equitur paene stridens in terrore, caue, quaeso! et noli

urare, quaeso! id gerere possum. nani autem modo

antare coeperunt:

frange uitra et catilla!

cultros tunde, furcas flecte!

Bilbo Baggins odit illa nunc et cortices incende!

textum seca, sebum calca!

lactem funde cellae terra!

linque in tapeto ossa!

uinum sperge super porta!has patellas aestu laua;

has contunde magna claua;

si nonnulla sint intacta,

uolue ea e culina!

Bilbo Baggins odit illa!

caue! caue! haec catilla!


30/425


31/425

obiscum, Thorinus inquit. illi cum fidibus tam magnae

uam ipsi reuenerunt, et cum lyra Thorini in texto uiridi

nuoluta. fuit lyra aurea et speciosa, quam cum primu

sallit Thorinus, simul incepit symphonia tam repente et

um dulcedine ut Bilbo, ceterarum rerum oblitus, in terrasenebrosas sub lunis alienigenis longe trans Aquam et

ongissime e foramine-hobbito infra Collem raperetur.

a fenestra parua, quae in latere Collis aperta est, i

onclaue ueniebant tenebrae; lux ignis tremebat fuit

prilis etiamnunc modulabantur, dum umbra barbae

Gandalphi in muro mouetur.

tenebris totum conclaue impletum est, et igne mortuo et

mbris peritis, etiamnunc modulabantur. subito modulans

lius tum alius canere coepit imo uoce nanorum in imis

omorum antiquorum; et hoc est fragmentum cantus eorum,

i sine musica simile cantui eorum sit.

trans Montes Nebulae frigore

issitos

altas ad latebras et ueteres specus

discedamus abhinc, ante oritur dies,quaesitum in magicis auriferis locis.

maiores faciunt carmina pristine

tinnituque sonant uerbera mallei

altis in spatiis quis mala dormiunteffossis domibus sub scopulis iugi.


32/425

et reges ueteres et Dryadum duces

thesauros nitidos et simul aureos

fingunt et fabricant, luminaque

uferunt

quae gemmis tegerent in capulis ibi

pendent florea nunc stella monilibus

albis, flectitur et uertice regio

anguis flammiferus, stamine ferreo

nunc nocturna ligant soleque lumina.


issitos


discedamus abhinc, ante oritur dies,

nostras immemores diuitias cape!

caelant pocula nec non citharas sibi

auri sedibus in quis habitat nemo,

illic illa diu deposita atque ibi

inaudita canunt carmina gentibus.

pinetisque datis flammibus editis

uentosae tenebrae cum gemitu

remunt,

diffusis roseis flammibus arduis

fulgentes radiant arboreae faces.


33/425

tintinnat sonitus uallibus aereus,

spectantes homines palliduli pauent,

serpentis rabies acrior ignibus

turres tum spoliat tum fragiles lares.

sub luna cineres montibus excidunt,

nani percipiunt exitii gradus,

aulas effugiunt, exanimes cadunt

eius sub pedibus, sidere sub fero.

trans Montes Nebulae frigoreissitos



furemur citharas, aurigeros locos.

dum cantant, hobbitus sensit amorem rerum pulchrarum,

uae a manibus atque calliditate atque magia factae essent,

er ipsum transire, amorem quidem feroce

nuidiosumque, cupiditatem in cordibus nanorum. tu

liquid Tookis intra eum excitatum est et cupiuit se admontes magnos uisere, pineta atque *deiectus aquae

udire, antra explorare, et ensem pro baculo induere. e

enestra prospectauit. stellae in tenebris super arbores

pparebant. de gemmis nanorum nitentibus in antris

enebrosis cogitauit. subito in silua ultra Aquam, flammaxsiluit nescio quis probabiliter ignem ligneu

ncedebat et de draconibus spoliantibus in colle suo


34/425


35/425


36/425

yroboli cuius miser hobbitus in genibus in focis tapeto

ideri potuit, quassans sicut *ius congelatum quod

quescebat. tum in solum decidit prostratus et fulmine

ercussus, fulmine percussus! clamitabat; haec fuerunt

ola uerba quae illi ex eo diu elicere potuerunt. ergo euublatum in loco remoto in grabato *exedrae deposuerunt,

um potione iuxta cubitum eius, tum ad res tenebrosas

euenerunt.

salaputium concitatum, Gandalphus iterum considens

nquit. accessionibus insolitis insuetisque corripitur, sednus est ex optimis, unus ex optimis tam saeuus qua

raco in arto.

si tu umquam draconem in arto uideris, intellegas id

uisse modo hyperbolen poeticam quae nequaquam ad

uemlibet hobbitum pertineret, etiam ad patruum maiore

enis Tookis, Taurifremitorem, qui tantus fuit (pro

obbito) ut equitare potuisset. impetu facto in agmina

obelinorum Montis Grami in Proelio Agrorum Viridium,

egem quorum Golfimbulum claua lignea decollauerat.

uius caput centum ulnas per aerem uolauerat tum i

uniculum descenderat, et in hoc modo simul gobelini uicti

rant atque *lusus pilamallei repertus erat.

interim, tamen, mollior nepos Taurifremitoris in exedra

euiuescebat. paulo post cum bibisset ad ianuam conclauis

epidanter repsit. haec sunt uerba ab eo audita, Gloino

icente: hem! (uel alius fremitus cui magis minusueimilis). putatisne eum fore accommodatum? liceat


37/425

Gandalphum de ferocitate huius hobbiti loqui, sed unus

lulatus illi similis in momento temporis periculoso

ufficiat draconem et omnes suos excitare et nos omnes

ecare. eum magis e timiditate quam concitatione ululare

rbitror! re uera, si signum in ianua non adfuisset, certeos aduenisse domum alienam putauissem. quam primu

alaputium in limine submittens anhelansque aspectaui,

ubius fui. similior *uenditori condimentorum qua

effractario uidetur!

tum ansa uersa Bilbo introiit. pars Tookensis uicerat.ubito sensit se cariturum esse lecto ientaculoque ut fero

aberetur. desalaputium in limine submittens, id paene

um fecit ferocissimum. multis temporibus postea parte

agginsem paenitebat id quod nunc egerit, et sibi dixit:

Bilbo, stultus fuisti, introrsus ambulauisti et pedem in eo

osuisti.

mihi ignoscite, inquit,si uerba a uobis dicta

xceperim. non simulo me intellegere haec de quibus

icitis, aut obseruationem uestram de effractariis, sed puto

me recte credere (hoc est quod dignitatem retinente

ppellauit) uos putare me non dignum esse. rem uobisemonstrabo. nulla signa in ianua mea habeo quae

ebdomadem abhinc picta est et certissimus sum uos

omum alienam aduenisse. quam primum ora inusitata

estra in limine uidi dubius eram. recta autem habeatur.

icite mihi quod fieri uultis, et id conabor, si mihi ab hococo ad orientem orientis ambulandum sit atque


38/425


39/425


40/425


41/425


42/425

tiam longe absunt (igiturque fabulosi). quamobre

ffracturam constitui maxime postquam Ianuam ad latus

sse memini. et ecce paruus noster Bilbo Baggins,

ffractarius ille, electus atque selectus effractarius. ita

unc, rem geramus atque consilia quaedam faciamus.ita sit sane,Thorinus inquit,effractarius-callidus

ententias aliquas uel admonitus nobis det. urbanitate

cta ad Bilbonem se uertit.

primo, aliquanta plura de rebus cognoscere cupiam,

le inquit, sentiens se omnino confusum atque paulu

gitatum intrinsecus esse, sed etiamnunc certum in modo

ookis rem ineundi. id est de auro atque dracone et

mnibus rebus, quomodo id illic fuerit atque qui id teneat

t cetera et cetera.

pro fidem!Thorinus inquit,nonne tabula

eographicam habes? nonne carmen nostrum audiuisti?onne omnibus de rebus per horas quasdem dicebamus?

nihilominus, uellem omnia esse plana claraque, ille

bstinate inquit, morem negotiosum induens (que

onantibus mutuari pecuniam a se reseruare solebat),

tque optime faciens ut sapiens et consideratus et peritussse uideatur atque commendationi Gandalphi satisfaciat.

ultro uellem cognoscere de periculis, impensis e

rumina, tempore postulato et remuneratione, et ceteris

is uerbis signicauit: quid hoc mihi profuturum? atque

iuus redibo?o sane ita sit, Thorinus inquit. olim in tempore aui


43/425


44/425

quod, sane, draconem attulit. dracones auru

emmasque hominibus et dryadibus et nanis subripiunt, ut

ntellegis, ubicumque eos inuenire possunt; atque spolia

ua custodiunt dum uiuunt (uiuunt paene in aeternum, nisi

ecantur), atque numquam anulo aereo quorum fruuntur.rofecto bonum opusculum ab malo uix internoscunt,

uamquam plerumque notionem bonam pretii in foro

abent; nec quodlibet pro se facere possunt, non etia

quamam paruulam resolutam armorum reparare. illis i

iebus multi dracones in Septentrionibus adfuerunt, et ibi,

um nani ad meridiem fugerent aut necarentur et omnis

astitas atque clades draconum a malo in peius iret, auru

robabiliter fiebat rarum. fuit praecipuus auarissimus,

ortissimus atque pessimus lumbricus, nomine Smaug. qui,

ie quodam, in aerem uolauit et ad meridiem uenit.

rimum sonitum quasi procellam ex Septentrionibusduenientem atque pinus in Monte crepantes gementesque

n uento audiuimus. aliqui nani, qui forte foris fuerunt (ego

eliciter unus fui audacissimus puer illis in diebus,

emper erraui, quae res uitam meam illo die seruauit)

aque, a longinquo draconem in monte nostro insidenteum flammis prosilientibus uidimus. tum ille per procliuia

enit et cum primum siluam attigit, illa omnino combusta

st. illo tempore tintinnabula omnia in Conualle tinniebant

tque milites se armabant. nani e porta magna ruebant; sed

raco eos exspectabat. ex illa uia nulli effugerunt. flumen uapore prorupit atque nebula in Conuallem descendit, et


45/425

n nebula draco in eos impetum fecit atque paene omnes

milites trucidauit fabula infelix solitaque, quae illis i

iebus fuit frequentissima. tum ille regressus in Porta

nticam irrepsit atque atria omnia, et uias, et foramina,

ngiporta, cellas, aedes et meatus eruit. postea nulli nanintus uiuebant, omnes opes quorum pro ipso rapuit.

robabiliter, nam hic est mos draconum, omnia in

umulum altum longe in interioribus partibus aceruauit, i

uo pro lecto dormit. serius, e porta magna prorepebat

tque noctu ad Conuallem aduenit, ubi homines, uirgines

raecipue, ad edendos eripiebat, donec Conuallis perdita

st atque populus omnis aut mortuus aut absens fuit. quid

bi agatur nunc pro certo nescio, sed non puto alique

ropius Montem quam extremum Laci Longi hodie

abitare.

pauci nostri qui foris longe afuimus abditi consedimustque lacrimauimus, et Smaugi malediximus; ibi

nopinanter pater et auus meus cum barbis adustis nos

unxerunt. facies fuerunt toruissimae, sed parum locuti.

um quaesiui quomodo effugissent, linguam continere me

usserunt, dixeruntque me in tempore futuro apto rentellecturum esse. postea discessimus, atque huc illuc per

erras uictum quaeritare coacti sumus quam optime

otuimus, persaepe pessum dati ut in officina ferraria

aborauissemus aut etiam carbonem fodissemus. numqua

utem thesauri erepti obliti sumus. etiamnunc, cum nosleniores esse nec nobis pecuniam deesse concedo hic


46/425


47/425

auus tuus, magus tarde toruiterque inquit, antequa

d fodinam Moriae uenit, tabulam filio custodienti dedit.

ostquam auus necatus est, pater tuus, ut fortunam cu

abula sequeretur, abscessit atque multa facinora audacia

eneris molestissimi habuit, sed numquam prope Monteppropinquauit. quomodo ibi aduenerit nescio, sed eu

eum in carceribus Necromantici inueni.

quidquid illic agebas? Thorinus horrens rogauit, du

ani ceteri quassant.

nihil praeter tuum negotium age. res comperiebam, ut

oleo; et res fuit foeda periculosaque. etiam ego,

Gandalphus, modo effugit. patrem tuum seruare conatus

um, sed serius eram. ille amens erransque fuit atque

mnium paene praeter tabulam et clauem oblitus erat.

diutissime poenas gobelinis Moriae dedimus,

horinus inquit: nobis de Necromantico cogitandum est.noli esse absurdus! ille est hostis longe ultra uires

anorum omnium una, si illi rursus ab angulis quattuor

rbis collecturi sint. pater unam rem solam cupiuit,

cilicet filium eius legere tabulam et claue uti. draco atque

Mons sunt opera magna, quae magis quam satis tibi sunt!auscultate, auscultate! Bilbo casu inquit clara uoce

oquens.

cui auscultate? inquiunt omnes subito se uertentes ad

um, qui adeo perturbatus ut responderet, illis, quae

oqui uolo, auscultate.quae sunt? rogauerunt.


48/425

mihi liceat dicere uos ad Orientem ire oportere ut

ircumspiciatis. est tamen Posticum, ac draconibus

liquando dormiendum est, ut puto. si in limine perdi

edebitis, non nego uos de aliquo cogitaturos esse.

raeterea, scitisne, puto nos nocte una diutius locutos esse,i quid dicam intellegitis. quid de cubili ac prima luce

rofectione ac ceteris rebus? antequam proficiscamini

entaculum bonum uobis dedero.

antequam proficisamur, uidelicet dicis, Thorinus

nquit. nonne effractarius es? estne officium tuum i

mine sedere primum, tum ianuam introire praeterea? sed

e cubili ientaculoque tecum consentio. sex oua cum perna

mea mihi placent cum iter incepi: fricta non elixa, atque

aue ne illa frangas.

postquam ceteri ientacula sua illepide (quae res

ilbonem multum uexauit) elegerunt, omnes surrexerunt.obbito spatium pro omnibus inuenire necesse fuit,

ubicula subsiciua sua impleuit atque cathedras

ectulosque ad cubandum strauit antequam omnes depositi

unt et non omnino felix in cubili paruo suo cubitum iit. de

na re statuit, se nequaquam prima luce surrecturum necentaculum damnatum pro omnibus cocturum esse. mos

ookensis detergebatur, non iam certus fuit se mane iter

acturum esse.

dum cubat Thorinum in cubiculo optimo, quod

roximum ei fuit, secum mussantem audiuit:



49/425

issitos



inuentum auriferas diuitias diu

Bilbo cum illo, quod ei somnia incommodissima dedit,

n auribus suis cubitum iit. diu fuit post solis orientem cu

somno excitatus est.


50/425

CAPVT SECVNDVM

OVILLA ASSA

ilbo exsiluit, et amictum cubicularem induens i

iclinium introiit. ibi neminem, sed signa omnia ientaculi

magni citique, uidit. in conclaui squalor horribilis fuit, i

ulina acerui fictilium illotorum. paene omnibus ollisatinisque, quas is possedit, usi esse uisi sunt. adeo

maeste certae fuerunt res lauandae ut Bilbo conuiuiu

octis prioris non fuisse partem somnium malorum credere

ogeretur, ut aliquantulum sperauerat. ualde quidem eum

electauit quod illi sine ipso discesserant neque euxcitare conati erant (sed cum gratiis nullis, cogitauit);

ihilominus mirum in modum non potuit sentire quin spes

ua paululum falsa sit. de quo sensu admiratus est.

noli stultus esse, Bilbo Baggins! secum inquit,

cogitare de draconibus atque omnibus nugis stultis aetate

ua! ergo *succinctorio induto, ignibus accensis, aqua

octa, fictilia eluit. tum in culina ientaculum bonu


51/425


52/425

non necesse esse otium tuum disturbare putantes, iam profecti

sumus ad res necessarias parandas, atque tuum illustrem ipsum

Deuersorii Draconis Viridis, Propeaquam, exspectabimus undecima

hora ipsa. credimus te ad tempusfuturum esse,

hono

nobis est

utmaneamu

tuos

amanter,

Thori

Comitesq

decem partes sexagesimae horae modo restant. tibi

urrendum erit, Gandalphus inquit.

sed , Bilbo inquit.

pro eo est tempus nullum, magus inquit.

sed , Bilbo iterum inquit.

pro illo quoque est tempus nullum! abscedas!usque ad supremos dies Bilbo numquam meminisse

oterat quomodo se, sine petaso, baculo aut pecunia ulla,

ut aliquo quod secum auferre solebat, foris esse

nueniret; ientaculo secundo semeso atque omnino illoto

eserto, clauibus positis in manibus Gandalphi, quaelerrime tam pedes uillosi eum ferre potuerunt, secundu

emitam, praeter Pistrinum magnum, trans Aquam, porro

milia passuum aut longius cucurrit.

cum Propeaquam undecima hora ipsa aduenisset, ualde

nhelans, cognouit se sine *sudario aduenire!macte uirtute! Balinus inquit, qui prope ianua


53/425


54/425

ucundissime processit, per totum diem prorsus equitantes

ut fabulas narrauerunt aut carmina cantauerunt, praeter,

ane, cum ad cenandum substiterunt. non admodum totiens

enit cibum quotiens Bilboni placuerit, sed tamen facinora

udacia non tam mala esse sensim sentire incipiebat.primum per agros-hobbitos ierant, rus latum decensque

n quo gens honesta habitabat, cum uiis bonis, deuersoriis

liquibus, et subinde nano aut agricola, qui suum negotiu

gens leniter gressus est. tum ad terras, in quibus populus

nusitate locutus est atque carmina numquam prius a

ilbone audita cantauit, aduenerunt. nunc longe i

Desolatas-terras ierunt, ubi incolae nulli manserunt,

euersoria nulla, et uiae sensim peiores fiebant. non longe

n fronte colles fuerunt uasti atque deserti, altius et altius

urgentes, tenebrosi cum arboribus. in aliquibus quoru

uerunt castra uetera specie mala, quasi ab hominibuscelestis aedificata. omnia esse caliginosa uisa sunt, na

aelum illo die intempestiuum factum est. plerumque

antum bonum fuerat quantum Maius esse potest, etiam i

abulis iucundis, sed nunc frigidum uuidumque fuit. i

Desolatis-terris considere, quandocumque potuerunt,oacti erant, quae saltem fuerunt aridae.

mox Iunium futurum esse miror, Bilbo aspersus

mussauit dum pone ceteros in calle ualde lutoso sequitur.

ost tempus theae fuit; multum pluuit, per totum die

luuerat; cucullus eius in oculis destillabat, amiculum eiuslenum aquae erat; mannus eius fessus erat atque saxis


55/425

ffendebat; ceteri tam stomachosi erant ut non loquerentur.

et non dubito quin pluuia in uestes aridas atque saccos

ibi ineat, Bilbo cogitauit. effracturae atque omnibus de

a re maledic! utinam ego domi essem in foramine grato

uxta focum, cum aeneo cantaturo! non fuit ultimuempus in quo id uoluit!

etiam nani, numquam se reuertentes aut hobbitu

nimaduertentes, lente progressi sunt. nescio quo loco post

ubes glaucas sol occidisse uisus est, quod tenebrae, du

n ualle profunda cum flumine in ima eius descendunt,

escendere coeperunt. uento orto salices secundum ripas

nclinauerunt et suspirauerunt. forte uia trans ponte

ntiquum saxi transiit, quod flumen, pluuiis inflatum, de

ollibus atque montibus septentrionibus ruit.

paene nox fuit cum transierunt. uentus nubes glaucas

regit, et luna errans supra colles inter pannos uolantespparuit. tum substiterunt, et Thorinus aliquem de cena

murmurauit, et ubi locum aridum ad cubitum eunde

nueniemus?

donec illud tempus non animaduerterunt Gandalphu

besse. usque adhuc iter omne cum illis fecerat, numquaicens utrum in facinore esset an cum illis solum paulisper

onuersaretur. maxime ederat, maxime locutus erat, et

maxime riserat. nunc autem omnino afuit!

uero cum maxime magus utilissimus fuerit, Dorius

oriusque (qui cum hobbito de cibi partibus consenserunt,argis et frequentibus) gemuerunt.


56/425

postremo constituerunt hunc locum esse ad castra

onenda ibidem idoneum. ad dumetum arborum se

mouerunt, et quamquam sub eis aridior fuit, uentus pluuia

foliis quassauit, et stillicidium stillicidiumque

molestissimum fuit. quoddam maleficium quoque igninesse uisum est. paene in aliquo loco paene ex aliquo,

um uento aut nullo, nani ignem accendere possunt; quae

es tamen ea nocte facere non potuerunt, nec etiam Oinus

t Gloinus, qui in ea re peritissimi fuerunt.

tum a nulla re territus, mannus aliquis aufugit. in flumine

t antequam eum capere potuerunt; atque antequam rursus

um efferre potuerunt, Filius et Kilius paene submersi

unt, atque impedimenta omnia, quae ille ferebat, ex illo

auta sunt. sane maxima pars fuit cibus, ita exiguissimus ad

enandum, minus ad ientandum superfuit.

ibi omnes consederunt tristes et madidi mussantesque,um Oinus et Gloinus, de re iurgantes, ignem accendere

onantur. triste Bilbo considerabat facinora audacia non

mnino esse equitantes mannis in sole Maii, cum Balinus,

ui semper omnia circumspectabat, inquit: est lux istic!

rocul fuit collis cum arboribus, quae in aliquibus locisensiores fuerunt. lucem e globo atro arborum effulgere

idere nunc poterant, lucem subrubram quae grata esse

isa est, tamquam ignis aut falces coruscarent.

cum id diu aspectauissent, inter se iurgauerunt. alii

minime alii maxime inquiunt. alii se uisum ireportere dixerunt, et aliquid melius esse quam cena


57/425

xiguam, ientaculum minorem, et uestes madidas per tota

octem.

alii inquiunt: hae regiones sunt prorsum incognitae, et

montibus proximiores. uiatores nunc raro hic ueniunt.

abulae geographicae antiquae sunt inutiles: res in peiusmutauerunt et uia est incustodita. in his regionibus rex est

aene inauditus, et minus percontaris dum iter faciens,

minus ueri simile est te molestiam inuenturum esse. aliqui

nquiunt: sunt tamen quattuordecim nostrum. aliqui

nquiunt: quo iit Gandalphus? haec sententia ab omnibus

erata est. tum maxime pluuit peius quam umquam, et

Oinus Gloinusque pugnare coeperunt.

quod controuersiam diremit. nobiscum tame

ffractarium habemus, inquiunt; itaque, mannos ducentes

cum omni cura apta meritaque), ad lucem uersos profecti

unt. ad collem illum aduenerunt et mox in silua fuerunt.ollem ascenderunt; sed uia apta, talis esset qualis ad

illam aut fundum tenderet, uideri non fuit; et quidcumque

gerent, nihilominus multum stridorum et crepituu

tridulorumque (atque maximum mussitationu

maledictorumque), per arbores in tenebris summis euntes,ecerunt.

subito lux rubra per truncos arborum non procul i

ronte perlucide effulsit.

nunc est officium effractarii, Bilbonem significantes

nquiunt. tibi prodeundum est ad lucem comperiendam,uid ea significet, et num omnia omnino tuta sint atque


58/425

allida, Thorinus hobbito inquit. nunc exi atque cito

edi, si omnia sit salua. si non, redi si potes! si non potes,

is cane similis *tytoni albae atque semel similis

megascopi, tum quidcumque agere possimus, agemus.

Bilboni exeundum erat, antequam explicare potuit seec canere etiam semel similem generi aliquo bubonu

ec similem uespertilioni uolare posse. utique hobbiti

ilentes in siluis se mouere possunt, prorsus silentes. illa

e superbiunt, et Bilbo magis quam semel fastidiuit illius

uod clamorem totum nanorum appellauit durogrediuntur, quamquam puto nec te nec me aliquid in

octe uentosa animaduerturum fuisse, nec etiamsi tota

ohors binis pedibus distans transisset. ob Bilbonem ad

ucem rubram fastidiose ambulantem non dubito qui

tiam mustela hirsutas genas suas non mouisset. ergo,

ane, ille usque ad ignem uenit quod ignis fuit nullo

urbato. haec sunt quae uidit.

tres homines ingentissimi qui apud ignem ingentissimu

tipitum fagineorum assidebant. ouillam in ueribus longis

gneis torrebant atque ius e digitis suis lambebant. erat

dor palato iucundus. erat quoque ad manum cupa potionis

onae, et ex urceis potabant. illa autem fuerunt *trolla.

ane trolla. Bilbo etiam, uita otiosa contempta, id uidere

otuit: a uultibus eorum magnis grauibusque, et

magnitudinibus eorum, et formis crurum eorum, lingua

orum omissa, quae nihil, omnino nihil urbanitatis habuit.heri ouilla, hodie ouilla, et heu, ouilla iterum esse


59/425

idetur cras, unum trollum inquit.

numquam portionem damnabilem carnis-hominis satis

iu habuimus, alium inquit. de quo in infernis cogitauerit

Gulielmus ut nos in has regiones umquam duxisset me

uperat et potio paene consumitur praeterea, inquit,odicans cubitum Gulielmi, qui ex urceo potabat.

Gulielmus suffocatus est. os tuum claude! inquit qua

rimum potuit. tu non exspectas ut gentes hic in aeternu

maneant ut tu atque Bertus eas essetis. inter uos uicum et

imidium edistis ex quo tempore de montibus uenimus.

uantum magis uultis? tempus fuit quando dixeritis

gratias, Rostrum portionis bonae ouillae causa e ualle

icut quae haec est. crus ouis, quod torrebat, momordit et

abella sua in manica detersit.

me paenitet dicere trolla in illo modo se gerere, etia

la quae singula unum caput solum habuerunt. his omnibusuditis, Bilbonem statim fecisse aliquid oportuit. aut eu

acite redire oportuit ut amicos moneret tres trolla ad

manum esse, magnitudine modica, animis foedis, quae

anum tostum aut etiam mannum gustandi satis cupida

uerunt, ad mutationem faciendam; aut eum aliquaffracturam celerem bonamque agere oportuit. princeps

uidam clarusque effractrius iam nunc *sinus trolloru

uratus sit id est paene semper plurimi aestimandum, si

d facias , ouillam ipsam e ueribus subriperit, ceruisia

ubduxerit, et nequaquam ab illis animaduersus egressusit. alii callidiores, sed qui minus arte eorum superbiunt,


60/425

ortasse pugionem in singula foderint antequam illa id

nimaduerterint. tum nox iucunde consumpta sit.

haec Bilbo intellegit. qui plurima legerat quae numqua

iderat nec fecerat. trepidissimus fuit, etiam fastidiosus; se

entum milia passuum abesse uoluit, nihilominus ihilominus nescio quo modo non manibus uacuis ad

horinum et comites statim redire potuit. itaque in umbris

tetit haesitauitque. omnium rerum de effractura quas

udiuerat, ei uisum est ut cum minima difficultate sinus

ollorum furari posset, itaque demum post arborem pone

Gulielmum repsit.

Bertus et Tomas ad cupam exierunt. Gulielmus rursus

otabat. tum Bilbo, animo a pauore recepto, manu

aruum suum in sinu ingenti Gulielmi posuit. in quo fuit

manticula, tanta uasta quanta saccus Bilboni. qui euge!

ogitauit, ad officium nouum calens dum eam caute

xtrahebat, id est initium!

sane fuit! manticulae trollorum plenae sunt mali, illa

psa non excepta. quae heus, quis es tu? e sinu egrediens

tridit; et Gulielmus statim se uertit tum Bilbonem,

riusquam ille post arborem se celare potuit, collo cepit.hercle, Berte, quod ego cepi aspice! Gulielmus

nquit.

quid est? aduenientia inquiunt.

edepol nescio! quid es tu?

Bilbo Baggins, sum effra hobbitus, miser Bilbobique quassans inquit, et mirans quomodo stridores


61/425

ubonum faciat priusquam illa eum strangulauerunt.

effrahobbitus? paulum admirata inquiunt. trolla sunt

arda intellegendi et aliquid nouum illis ualde

uspectauerunt.

quid effrahobbiti refert de sinu meo, praeterea?Gulielmus inquit.

coquisne eos?Tomas inquit.

licet tibi conari, Bertus *uericulum tollens inquit.

ille magis quam bucca non erit, Gulielmus inquit, ia

cena bona satiatus, non postquam degluptus atque

xossatus erit.

ftasse sunt plures ei similes circumiacentes, atque

rustum faciamus, Bertus inquit. heus tu, suntne plures

enerum uestrum in his siluis reptantes, tu foede cunicule

arue, inquit, pedes uillosos hobbiti aspiciens; atque

igitis pedum eum sustulit et eum quassauit.

ita est, multi, Bilbo inquit, priusquam meminerat ne

micos suos patefaceret. minime, nulli, non unus, stati

ost inquit.

quid uis? Bertus inquit, eum capillis nunc recte

enens.quid dico, Bilbo anhelans inquit. et nolite me

oquere, quaeso, domini benigni! bonus coquus ipse sum,

t coquo melior quam coquor, si intellegitis quod

ignifico. uobis pulchre coquam, uobis ientaculum ualde

ulchrum, si modo me non cenabitis.misellum salaputium, Gulielmus inquit. qui ia


62/425

antam cenam habuerat quantam tenere potuit; ceruisia

uoque multam potauerat. misellum salaputium! eu

bera!

non donec ille dicit quid multi et nulli significet,

ertus inquit. in somno meo ego iugulari nolo! digitosedum eius in igne tene, donec locutus erit.

non id habebo, Gulielmus inquit.ego eum cepi,

raeterea.

tu es stultus pinguisque, Gulielme, Bertus inquit, ita

ixi ante uesperem hunc.

et tu es agrestis!

et id a te recipere nolo, Rostrum Huggins, Bertus ait,

culum eius pugno suo percutiens.

tum turba splendida fuit. modo satis ingenii Bilboni

uperfuit, cum Bertus eum demisisset, ut e uia pedu

orum rueret, antequam, nomina uerissima propriaquenter se appellantes cum magnis uocibus, quasi canes

ugnabant,. mox manibus inter se amplecti paene in igne

e uoluebant calcitrantes pugnis contundentesque, du

omas cum ramo ambos uerberat ut illi mentes reciperent

quae res, sane, illos iratiores quam umquam fecit.quod fuisse oportuit tempus in quo Bilbo egressus est.

edes autem miseri in manu ingenti Berti compressi erant,

ec anima reliqua in corpore habuit, et caput reuoluebatur:

aque ibi anhelans paulum ultra orbem ignis paulisper

rostratus est.in media pugna ipsa appropinquauit Balinus. nani


63/425


64/425

Trolla


65/425

sunt plures etiam uenientes, Tomas inquit, aut ualde

rraui. multi et nulli, ita est, inquit. nulli effrahobbiti,

ed multi nanorum ipsorum, rebus secundis!

puto te recte dicere, Bertus inquit, e luce

grediamur.factum est. cum saccis, quibus ad auferendam ouillam et

polia altera uti sunt, in manibus suis in umbris manserunt.

um nanus omnis aduenisset, ignem, urceos effusos, et

uillam morsam miratus, pop! saccus foedo odore supra

aput eius positus est et humi prostratus est. mox Dwalinus

uxta Balinum iacuit, et Filius Kiliusque una, et Dorius ac

orius Oriusque cumulati, et Oinus ac Gloinus ac Bifur ac

ofur Bomburque prope ignem incommode aceruati.

id eos docebit, Tomas inquit; nam Bifur Bomburque

molestissimi fuerant, et uehementer pugnauerant, sicut

ani, cum in angulum coacti essent, pugnare solebant.denique Thorinus aduenit nec inscius captus est. i

xspectatione mali aduenit, nec sibi crura amicoru

idendo opus fuit ut res non omnino esse bonas sciret.

oris in umbris procul stetit, et inquit: quid est omnis

molestia haec? quis comites meos uerberauit?sunt trolla! Bilbo post arborem inquit. de quo omnino

bliti sunt. in dumetis cum saccis se celant, inquit.

o! suntne? Thorinus inquit, et prorsus ad ignem saluit

riusquam in eum insilire potuerunt. ramum ingentem i

cumine inflammatum cepit; et Bertus acumen illum iculo suo recepit antequam oblique se mouere potuit.


66/425

uod eum e proelio paulisper posuit. Bilbo optimum, quod

acere potuit, fecit. cepit crus Tomae quam optimum

otuit, nam id fuit tantum densum quantum truncus arboris

sed, cum Tomas fauillas in uultum Thorini calcitraret, in

umma dumeta aliqua reuoluens iactus est.propter hoc, Tomas ramum in dentes suos recepit, atque

nus quorum e fronte fractus est, quae res eum ululare

oacta est, mihi licet te dicere. sed nunc cum maxime

Gulielmus a tergo aduenit et saccum supra caput Thorini

sque ad digitos pedum eius posuit. itaque pugna finita est.

ane nunc in molestia bene fuerunt: omnes in saccis

lligati sunt dum tres trolla irata (dua cum adustis et

ontusionibus, quas in memoria habuerunt) iuxta eos

edent, iurgantia utrum eos lente torreant, an subtiliter

onsecent et coquant, an in eos singulos sedeant et eos i

ure congelato comprimant; dum Bilbo, uestibus atqueelle scissis, in summo dumeto sedet nec se mouere audet

metuens ne eum audiant.

um ipsum Gandalphus rediit. nemo autem eum uidit. iaolla constituerant ut nanos nunc torrerent tum eos serius

derent hoc fuit consilium Berti, et, postquam inter se

ugauerunt, huic omnes assensi sunt.

torrere eos nunc est res inutilis, quae totam nocte

onsumat, uox quaedam inquit. Bertus eam esse Gulielmiutauit.

noli iterum incipere iurgium, Rostrum, inquit,aut id


67/425

otam noctem consumet.

quis iurgat? Gulielmus inquit, qui putauit Bertu

ixisse.

tu iurgas, Bertus inquit.

mendax es, Gulielmus inquit; itaque iurgium iteruncepit. postremo constituerunt ut eos subtiliter

onsecarent et coquerent. itaque ollam magnam nigramque

eperunt, et cultros suos extulerunt.

coquere eos est res inutilis! nullam aquam habemus, et

uteus longe abest, certe, uox quaedam inquit, qua

ertus Gulielmusque putauerunt esse Tomae.

tace! inquiunt, aut rem numquam perficiemus. et t

pse aquam feras, si magis dicas.

tace ipse! Tomas inquit, qui putauit uocem esse

Gulielmi. quis praeter te iurget, cognoscere uelim.

stultus es! Gulielmus inquit.stultus tu ipse!Tomas inquit.

itaque iurgium iterum incepit, calidius quam umquam,

onec postremo constituerunt ut in saccis singulis sederent

t comprimerent, et eos tempore proximo coquerent.

in quo primum sedeamus? uox inquit.melior erit in ultimo sedere primum, Bertus inquit,

culo cuius Thorinus nocuit. putauit Tomam dicere.

noli tecum dicere!Tomas inquit.sed si tu in ultimo

edere uis, in eo sede. quis est ille?

unus cum *tibialibus luteis, Bertus inquit.gerrae, unus cum tibialibus glaucis, uox quaeda


68/425


69/425

uffocati et ualde irati sunt: quibus non omnino placuit ibi

acere et audire trolla consilia capientia torrendi atque

omprimendi atque consecandi eos. quibus opus fuit bis

udire narrationem Bilbonis rerum quae ei acciderant

ntequam satisfacti sunt.tempus stultum fuit ad exercendum furantem et

ubripientem e sinibus, Bombur inquit, ubi ignem atque

ibum cupiuimus!

id est certe quod uos ex hominibus istis sine certamine

on ceperitis, nihilominus, Gandalphus inquit.

praeterea, nunc tempus amittitis. nonne intellegitis trolla

erte habere antrum aut foramen effossum in aliquo loco

ropinquo ut in eo se e sole celent? in quo nobis

spiciendum est!

circum quaesiuerunt, et mox uestigia caligaru

axeorum trollorum per arbores educentia inuenerunt.estigia aduersum collem consecuti sunt, donec ad ianua

magnam saxeam a dumetis celatam in antrum ducente

duenerunt. sed non eam aperire potuerunt, quamqua

mnes eam impulerunt dum Gandalphus incantamenta

aria experitur.cum fessi iratique fierent, hac bene utamus? Bilbo

ogauit. eam humi in quo trolla pugnauerunt inueni.

lauem ingentiorem tetendit, quam sine dubio Gulielmus

utauerat minimam et secretam esse. haud dubium est qui

la e sinu eius excidisset, felicissime, antequam ille iaxo uersus est.


70/425


71/425

ontempserunt. copiae ipsorum ualde exiguae fuerunt. nunc

anem et caseum, et abundantiam ceruisiae, et *laridum i

auillis ignis torrendum habuerunt.

postea dormiuerunt, quod nox sua commota erat; et nihil

ltra fecerunt donec post meridie. tum mannis illatis ollasuri abstulerunt, quas ualde secreto non longe a uia iuxta

umen sepeliuerunt, supra quas carmina plura incantantes,

i forte umquam redierint ut eas reciperent. his factis,

mnes iterum conscenderunt et in uia ad Orientem rursus

rogressi sunt.

quo isti tu, si quaesam? Thorinus Gandalpho inquit

um equitant.

ad prorsum aspiciendum, ille inquit.

et quod te reuocauit in tempore?

rursum aspiciens, ille inquit.

sane!Thorinus inquit;sed clarior esse possis?

ut uiam nostram explorarem perrexi. quae mo

ericulosa difficilisque fiet. praeterea de replendo nostras

opias paruas alimentorum sollicitus fui. non procul tame

eram cum amicis duobus meis Riuendelle obuiam ii.

ubi est illud? Bilbo quaesiuit.noli interrumpere! Gandalphus inquit. paucis diebus

am illic aduenies, secunda fortuna, et omnia de eo

nuenies. ut dicebam, duobus ciuibus Elrondis obuiam ii.

ui trollis trepidantes festinauerunt. ipsi mihi dixerunt tria

torum e montibus descendisse atque in siluis non longe aia consedisse: omnibus e regione absterritis hospites


72/425


73/425


74/425


75/425

ccidente Montium non res tam facilis quam ea esse

idetur. nec arbores nec ualles nec colles adesse uisi sunt,

ui terram in fronte interrumperent, unus cliuus ingens

olus sursum atque sursum leniter tendens qui imis montis

roximi obuiam iret, terra lata colore Callunae uulgaris etaxi friabilis, cum maculis ictibusque graminei-uiridis et

muscosi-uiridis, quae locos, in quibus fortasse aqua

desset, patefecerunt.

mane fugit, post meridie uenit, sed per tota deserta

acita fuit nullum signum domicilii alicuius. anxii fiebant,

uod nunc domum paene in aliquo loco inter se et montes

elari posse perceperunt. ualles inopinatas, tenues cu

ateribus praecipitibus, quae sub pedibus eorum repente

atuerunt, inuenerunt, et admirantes despexerunt ut arbores

ubter se atque aquam fluitantem in imo uallis uiderent.

uerunt canales, quos paene transilire potuerunt, sed iuibus deiectus aquae altissimi fuerunt. fuerunt angustiae

enebrosae, quas nec transilire nec in quas descendere

otuerunt. fuerunt paludes, nonnullae uirides et amoenae

spectu, cum floribus florescentibus et altis; sed si mannus

uidem cum sarcina in dorso ibi ambulet, numquam iteruxeat.

terra uerum fuit multo latior a uado ad montes qua

mquam conieceris. Bilbo stupefactus est. uia sola cu

apidibus albis, aliis minimis, aliis cum musco aut

Callunis uulgaris semi-tectis, designata est. uiam persequimnino fuit negotium tardissimum, etiam Gandalpho


76/425


77/425

hmmm! est odor dryadum! Bilbo cogitauit suspiciens

tellas, quae clarae atque caeruleae fulgebant. tum carme

imile risui in arboribus erupit:

quid facitis? quo uaditis?

calcandi manni uobis sunt!

tra-la tra-la fluentia

in ima ualle flumina!

quid quaesitis? quem ducitis?

fumantes fasces cocti sunt!hi-ho hi-ho hi-ho hi-ha

in nostra ualle lepida,

ha! ha!

quo uaditis comantibuscum barbis nunc quassantibus?

insciti uos, insciti uos,

cur Baggins atque Balinus

descendant nunc et Dwalinus

in uallem Iunioha! ha!

o uultis hic resistere,

aut subito discedere?

de caelo deciditque lux

dum manni errant nunc est nox!

sunt stulti fugientes tunc


78/425

iucundi qui manentes nunc

et audientes nostros

ad usque mane modos

ha! ha!

sic inter arbores riserunt atque cantauerunt; et omnino

ugas, ut puto, tu id fuisse existimas. de quo nequaqua

urauerint; multo magis riserint si ita illis dixeris. fuerunt

ane dryades. quas mox, tenebris densatis, Bilbo aspexit.

ui dryades amauit, quamquam raro illis obuiam iit; sed

orro illas paulo timuit. nani erga illas non amici animount. tales etiam nani honesti quales Thorinus et amici aut

las esse stultas existimant (qui est modus stultissimus

xistimandi) aut illis irascuntur, quod aliquae dryades eos

ollicitant ridentque, praecipue barbas eorum.

ecce! uox quaedam inquit. uide Bilbonem hobbitun manno, carissime, estne iucundissimum!

tum carmen alterum inceperunt tam ridiculum quam id

uod in toto descripsi. postremo unus, procerus iuuenis e

rboribus egressus capite summisso Gandalphum et

horinum salutauit.qui accipio uos in uallem! inquit.

gratias ago tibi, Thorinus paulo asperius inquit; sed

Gandalphus iam ex equo desiluerat et coram dryadibus

ocose loquebatur.

e uia uestra aliquantum errauistis, dryas inquit: idst, si iter ad semitam solam trans aquam facitis et domu

ltra. uos in uia recta ponemus, sed uobis eundum est


79/425


80/425

illa est satis longa sine aquam aspergendo.

caue ne Bilbo omnia liba edat! clamauerunt. ta

inguis est ut non per *claustella etiam eat!

tacite, tacite! Homines Boni! atque ualete!

Gandalphus inquit, qui nouissimus uenit. sunt uallibusures, et sunt dryadibus nonnullis linguae nimis iucundae.

alete!

ita demum omnes Domum Familiarem Vltima

duenerunt, fores cuius patere inuenerunt.

nunc est res insolita, sed de rebus quae sunt bonae

abere atque de diebus qui sunt boni agere celeriter dici

ossunt, minime audiri, dum res incommodae, palpitantes,

tiam crudeles, fabulam bonam fieri possint atque

ihilominus diutiores narrari. in domo illa bona di

manserunt, dies quattuordecim minimum, et illis magnu

st discedere. in aeternum Bilbo ibi remanserit etiamsi

esiderium quoddam eum, sine molestia, retrorsum ad

oramen-hobbitum abstulerit. nihilominus de mora eoru

unt pauca narrari.

dominus domus fuit dryadum-amicus unus gentis illius

atres cuius in fabulis insolitis ante inceptum Historiaepparuerunt, bella gobelinorum malorum et dryadum et

ominum primorum in Septentrionibus. illis in diebus

ostrae fabulae fuerunt aliqui etiam quorum maiores

uerunt et dryades et heroes Septrionum, atque Elrond

ominus domus eorum fuit princeps.qui tam nobilis et speciosus fuit quam dominus-


81/425

ryadum, tam fortis quam bellator, tam callidus quam

magus, tam uenerabilis quam rex nanorum, atque ta

enignus quam aestas. in fabulis multis apparet, sed pars

ius in narratione magni facinoris Bilbonis est parua

olum, quamquam magni momenti, ut uidebis, si umquad finem aduenerimus. domus eius fuit perfecta, utrum tibi

ptime placuit cibus, aut somnus, aut labor, aut fabulas

arrare, aut cantare, aut solum sedere et cogitare, aut

mixtura iucunda omnium eorum. res malae in uallem illa

on uenerunt.

utinam mihi tempus sit ut paucas etiam fabularum aut

num aut duo carminorum, quae in domo illa audiuerunt,

bi narrem. omnes, manni quoque, paucis diebus illic

equieti fortesque fiebant. uestes eorum reparatae sunt,

em contusiones, animi atque spes. sacci eorum cu

ibaria et commeatibus, leuibus portandi causa sedortibus transferendi causa supra transitus montium,

mpleti sunt. consilia eorum a consilio optimo emendata

unt. itaque tempus ad pridie mediam aestatis aduenit, et

erum eis prima luce mane mediae aestatis

roficiscendum est.Elrond omnia de runis omnium generum intellexit. illa

ie enses, qui ab latibulo trollorum ablati erant, aspexit

tque: illi non a trollis facti, inquit, sunt enses antiqui,

nses antiquissimi Dryadum Altarum Occidentis, stirpum

mearum. facti sunt in Gondoline bellorum-gobelinoruausa. haud dubium quin illi ex aceruo draconis aut praeda


82/425

obelinorum euenissent, quia saecula multa abhinc

racones atque gobelini oppidum illum deleuerunt. hic,

horine, a runis Orcristus appellatur, Scissor-gobelinoru

n lingua uetere Gondelinis; fuit lamina clara. hic,

Gandalphe, fuit Glamdring, Malleus-hostium, quem oliex Gondelinis gessit. bene eos curate!

unde trolla eos acquiserint miror? Thorinus inquit

nsem curiositate noua aspiciens.

nescio, Elrond inquit, sed potest existimare trolla

ua praedata esse praedatores alteros, aut reliquias

raedationum ueterum in aliquo secreto in montibus

nuenisse. audiui thesauros ab antiquis diebus adhuc

blitos in antris desertis fodinarum Moriae inueniri posse,

x eo tempore belli nanorum gobelinorumque.

haec uerba Thorinus considerauit. hunc ensem i

onorem curabo, inquit. mox gobelinos iterum scindat!ueri simile est desiderium illum perbreui tempore i

montibus concessum iri! Elrond inquit. sed nunc tabula

eographicam tuam mihi exhibe!

quam cepit et diu aspexit, tum caput quassauit; quod si

anos atque cupiditatem eorum auri non omnino approbat,racones atque maleuolentiam eorum crudelem odit, et

uinam urbis Conuallis atque tintinnabula eius iucunda

tque ripas conflagratas Fluminis Fluentis nitidi

meminisse eum miseruit. luna in cornu lato argenteoque

ucebat. tabulam sustulit et lux candida per eam luxit.quid est hoc? inquit. hic sunt litterae-lunae, iuxta runas


83/425


84/425

prima dies Anni Noui nanorum, Thorinus inquit, est,

t omnes scire oportet, prima dies lunae nouissimae

utumni in limine Hiemis. etiamnunc a nobis appellatur

Dies Durini, in qua luna nouissima atque sol simul i

aelo sunt. uereor autem ne illa res nos non multo iuuet,uod his in diebus supra artem nostram est ut diuinemus

uando tale tempus rursus ueniat.

id uideri restat, Gandalphus inquit. estne magis

cripti?

nihil qui a hac luna uideri potest, Elrond inquit, et

abulam Thorino reddidit; tum ad aquam descenderunt ut

ridie mediam aestatis dryades saltantes et cantantes

iderent.

mane proximum fuit mane mediae aestatis tam serenu

t uiridem quam somniari potest: caelum caeruleum nec

mquam umbra quaedam, et sol in aqua saltans. nunc interarmina eos saluere atque ualere iubentia abequitauerunt,

um animis ad facinora ulteriora praeparatis, et cu

cientia uiae, quae sibi sequenda est super Montes

ebulosos ad terram ulteriorem.


85/425

CAPVT QVARTVM

SVPER COLLEM ET SVBTER

COLLEM

rant multae semitae quae sursum in montes illos

endebant, atque multi transitus super eos. semitae aute

leraeque erant fraudes fallaciaeque et aut ad nulluocum aut ad fines malos tendebant; et transitus plerique

ebus malis et periculis periculosis infesti sunt. nani et

obbitus, consilio Elrondis et scientia memoriaque

Gandalphi iuuante, uiam rectam ad transitum rectu

eperunt.longos dies postquam e ualle ascenderunt et Domu

amiliarem Vltimam multa milia passuum in tergo

eliquerunt, etiam sursum atque sursum ibant. fuit semita

ura atque semita periculosa, uia praua atque sola atque

onga. nunc retro super terras quae reliquerant diffusas iergo longe infra uidere poterant. longe, longe distante i


86/425

Occidente, ubi res erant caeruleae atque hebetes, ibi Bilbo

ciebat terram suam rerum tutarum et commodarum esse,

tque paruum foramen-hobbitum suum. horruit. in hac

ltitudine dure frigescebat, et uentus inter saxa acute uenit.

magna saxa, quoque, aliquando de lateribus montium citataescenderunt, a sole meridie in niuem soluta, et inter eos

ansierunt (quod felix fuit), aut super capita eorum (quod

os perturbauit). noctes erant incommodae atque frigidae,

ec aut cantare aut loqui maioribus uocibus ausi sunt, quia

magines fuerunt insolitae, nec silentio frangi placere

isum est sonitu aquae et stridoris uenti et crepitus saxi

xcepto.

aestas in locis inferioribus praeterit, Bilbo secu

ogitauit, et faenisicia geritur et conuiuia sub diuo.

rumentum metent et mora carpent antequam nos etiam hac

elocitate latus alterum descendere coeperimus. et ceteriogitationes pariter tristes secum cogitabant, quamqua

um Elrondem ualere iussissent in spe magna mane

mediae aestatis, iucunde locuti erant de transitu montium,

t de equitantibus, citatis equis, trans terras ulteriores. de

duentu ad ianuam celatam in Monte Solo cogitauerant,ortasse illa proxima nouissima luna Autumni et

ortasse erit Dies Durini, dixerant. Gandalphus solus

aput suum quassauerat et nihil dixerat. multos annos nani

er illum non fecerant, sed Gandalphus id fecerat, ita

uomodo mala et pericula in Vastitate creuissent etoruissent sciuit, cum dracones homines e terris


87/425


88/425


89/425


90/425

irciter annis quinquaginta, ut plerumque tales labores

lis assignarentur (cum omnes omnino inutilem esse re

idissent ut Bilbonem mitterent). si aliquid inuenire uultis,

obis inuestigandum est (ita Thorinus nanis iuuenibus

ixit). haud dubium quin aliquid inuenires si inuestigares,ed id non semper est omnino illud, quod quaesiuisti. hoc

empore ita accidit.

mox Filio et Kilio reptantibus reuersis, saxa in uento

mplectentes, antrum aridum inuenimus, inquiunt, quod

on longe abest post angulum proximum; et manni et

mnes introire poterunt.

explorauistisne id diligenter? magus inquit, qui sciuit

ntra in montibus altis raro esse uacua.

ita! ita! inquiunt, quamquam omnes sciuerunt eos di

gere id non posse; citius reuersi erant. non est multo

magnum nec longe in tergum pertinet.quae, sane, est pars de antris periculosa: quatenus i

ergum pertineant nescis, aliquando, nec quo meatus i

ergo ducat, nec quid te intrinsecus exspectet. nunc aute

untius Kilii Filiique satis bonus uisus est. ita surrexerunt

mnes et se mouere parauerunt. uentus ululabat atqueonitrus fremebat ut et se et mannos prorsum mouere

molestum esset. nihilominus iter non longe fuit, et mox ad

axum magnum in semitam protrusum aduenerunt. si pone

lud gressus es, arcum humilem in latere montis inuenisti.

ixdum satis spatii fuit ut manni, oneribus depositis etlitellis remotis, compressi pertransirent. ut sub arc


91/425

ansibant, bonum fuit uentum atque imbrem extrinsecus

otius quam circum eos audire, et sentire se a gigantibus et

axis eorum saluos esse. magus autem nihil periclitatus

st. uirgam incendit sicut illo die qui tam multo ante esse

isus est, si tu eum recordaris, in triclinio Bilbonis feceratet in luce cuius antrum ab extremo ad extremu

xplorauerunt.

quod satis magnitudinis esse uisum est, sed non nimis

ngentis atque mystici. solum aridum et nonnullos angulos

ommodos habuit. in extremo uno fuit pro mannis spatium;

ui ibi steterunt (mutatione ualde gauisi) uaporantes et i

accis nasi mandentes. Oinus et Gloinus ignem incendere

uxta ianuam uoluerunt ut uestes siccarent, sed Gandalphus

d recusauit. ita uestimentis uuidis in solo sparsis,

estimenta arida e sarcinis extulerunt; tum stragulis suis

actis commodis, fumisgia extulerunt atque coronas fumimiserunt, quas Gandalphus in colores diuersos uertit et

ffecit ut illae saltarent iuxta tectum oblectandi causa.

ocuti atque locuti sunt, et, tempestatis obliti quod quisque

um parte eius thesauri facere posset agitauerunt (ubi ea

eceperint, quae res nunc cum maxime non esse tampossibilis uisa est); itaque singulariter obdormiebant. id

uit tempus ultimum in quo mannis, sarcinis, impedimentis,

nstrumentis et ceteris rebus, quae secum tulerant, usi sunt.

accidit tamen ut res sit bona quod illi Bilbone

aruulum secum tulissent. nam, nescio quomodo, ille dion obdormire potuit; cum dormisset, somnia pessima


92/425

abuit. somniauit rimam in muro in tergo antri maiore

maioremque factam esse, et latiorem latioremque aperta

sse, et se ualde timere sed non posse exclamare aut

liquid facere nisi iacere atque uidere. tum somniauit

olum antri inclinare et se labi decidere coepisse, quoescire.

tum cum maxime horrifice horrens experrectus, inuenit

artem somnii ueram esse. rima in tergo antri aperta erat,

t iam meatus latus fuit. in tempore fuit ut nouissima

audarum mannorum in illam dilabi uideret. sane maxima

oce ululauit, tam magnum ululatum quam hobbitus dare

otest, qui pro proceritate eorum est mirandus.

exsiluerunt gobelini, gobelini ingentes, magni gobelini

pecie foeda, multi gobelini, antequamsaxa et stipites

icere potuisti. erant sex in quemque nanum, minime,

tiam duo in Bilbonem; omnes prehensi sunt atque permam lati sunt, antequamfomes et silex dicere potuisti,

Gandalpho excepto. ululatus Bilbonis adeo proderat, qui

n puncto temporis fracto illum omnino excitauisset, et

um gobelini uenissent, ut illum prehenderent, fuit fulgor

errificus quasi fulgur in antro, odor quasi *puluisombardica, et nonnulli mortui ceciderunt.

rima crepitu clausa est, in latere cuius Bilbo nanique

lieno fuerunt! ubi fuit Gandalphus? de ea re et illi et

obelini nesciuerunt, nec gobelini ad eam cognoscenda

manserunt. Bilbonem nanosque raptos abripuerunt.enebrae fuerunt tales altae quales gobelini, qui in imis


93/425

montium habitabant, soli perspicere potuerunt. meatus

uerunt quoquouersus praui implicatique, sed gobelini

ectam uiam sciebant, tam bene quam uiam ad proximu

officium tabellarii scis; atque uia deorsum et deorsu

escendit, et ualde iners fuit aer. gobelini fuerunturissimi, et immisericorditer uellicauerunt, et

achinnauerunt atque uocibus saxeis horribilibus riserunt;

t Bilbo etiam miserior fuit quam tempus in quo trollum e

igitis pedum eius eum sustulerat. iterum atque iteru

oramen-hobbitum amoenum clarumque uoluit. no

ostremum id uoluit.

nunc ante eos fulgor lucis rubrae apparuit. gobelini

antare, uel potius coaxare, coeperunt, tempus cum alapa

edum planorum in saxo plangentes atque etiam captiuos

uos quassantes.

plaude! frange! rima atra!

rape, fuge! et furare!

ita ad orcorum castra

nunc descende, mi amice!

crepa! strepa! fracta pressa!

et include et contunde!

pulsa, pulsa longe infra!

ho-hi, ho-hi! mi amice!

uerberate, flagellate!

percutite et ferite!


94/425

laborate, nec cessate!

orci potent et cachinnent

circum, circum longe infra,

longe infra, mi amice!

sonitum ualde terrificum produxerunt. muri cumplaude!

range!etcrepa! strepa!et cachinnatione foeda de ho-hi,

o-hi! mi amice! resonauerunt. significatio generalis

arminis fuit satis clara; nam nunc gobelini flagella

xtulerunt et cum uerberate, flagellate!eos flagellauerunt,

t currere quam celerrime potuerunt in fronte coegerunt; etum in cauernam ingentem inciderent nonnulli nani ia

lamitabant balabantque.

illa ab igne magno rubro in media illuminabatur, atque a

acibus secundum muros, et gobelinorum plena fuit. omnes

uorum, cum nani (Bilbone misello in tergo, ad flagellaroximo) incurrerent, riserunt et humum pedibus

ulsauerunt et manibus plauserunt, dum gobelini-agitatores

lulant atque a tergo flagellis insonant. manni iam ibi

uerunt, in angulo conferti; et omnes sarcinae

mpedimentaque iacebant effracta perscrutantibus etlfacientibus et tangentibus et rixantibus gobelinis.

uereor ne id fuisset ultimum tempus in quo illos mannos

aruulos optimosque umquam uiderunt, haud excepto

ucundo paruulo ualido albo manno, quem Elrond

Gandalpho commodauerat quia equus eius in semitismo

Documents

Hobbitus Ille - J. R. R. Tolkien