■ ' v 3 .

D. D.

HISTORIA

LIB ROR UMCA TECHE TIC OR UM

IN

SVECIA,

CUJUS

PARTEM TERTTAM,

VENIA AMPI. ORD. PHiLOS. UPSAl,PU3LICO DEFERUNT EXAMIN I

Mag. GEORG. FR,A SAGRIS ORDINJBUS,

ÄT

$ACORUS BRANTENBERG rSTIP. REG. NERICIUS.

IN AUDIT. GUSTo MAJORI D. XI JUNII MDCCXCV.H. C.

UPS A LI JE,&ITTEÄIS JOH. FR. EDMAN, REG. ACAD. TYPOGR*

VIRIS,ADMODUM REVERENDO& CLARISSIMO

Domino,£jv$. m jtgyzr&wßamg,

COMiMINISTHO IN TUMBO £X RÅBY MEHITISSIMO,

PATRUO OPTIMO!

NEC NON,MAXIME REVERENDOATqUE PRJECLARTSSIMO,

Domino Magist ro ,

SACRjE REö. MAJ. A SACRIS ORDIN AR TO , AD REG. ACAD.

MILITAREM LECTORI , ECCL. LIÜCOP. PASTORI j

FRATRI OPTIMO!

Ob maxima in fe, a tenera inde setate Cariffimo orbatum Patrecollata beneficia opufculum hocce Academicum, in gratiffimi animi pignus, facrum

voluit f debuit

NOMINUM VESTRORUM

eultor dbfervantijjimusJACOBUS BRANTENBERG.

åfr ) O ( 4^ n

51. Catechismus Swauß med fkrifftenes fpråk til BeatiLutheri förklaring, fpörsmål med fkrifftenes fpråk m. m.Conjun&im cum verfione Fennonica Aboae prodiit an.1666 in g:o pagg. 96. 1670 in 12:0. 1673 in 11:0. 1681 in16:0. Seorfim prodiit Svecana an. 1683 in ia:o & 1684in g:o. Fennonica an. 16S0 in 16:0 & 1683 in 16:0 a\Hujus Auftor eft Epifc. Johannes Gezelius, Senior.In IV dividitur partes, quarum I:ma continet LibrumAbcdarium; ILda Catechismum Lutheri minorem;IU:tia Quoeftiones; IV:ta Diéfca Scripturae. Inter quae-ftiones variä quoque citantur S. S. difta. Pars IV;tafiftit diéta fecundum ordinem Theologicum. Calci ope-ris anneélitur Auctoris Cdtechismi Appendix. Denuo ty¬pis vulgatus eft, Aboae apud Joh. Winter an. 1701 in 12:0fub titulo: Ett rått Barnaklenodium; quae editio diftisS. S. fubjungit fermone Latiali atque minori charaftereimpreftas admonitiones, quomodo docftrinae partes ani-mis Catechumenorum rite inculcentur.

52. Aågre enfaldige Spårsmååt, hroilka äro uthdragneaf tbe förrige ocb widlbftigare Spbrsntåål (fom åro författa¬de Jér them, fom villja Lutheri förklaring grundeligen aftben H. Skrift bekrafta) och åro utbgångne, att een lykbeetmå bollas i Förjamlingarna. Aboae apud Joh. Winteran. 1673 in 12:0 E). Hic procul dubio eft Titulus Bre-viorum earum Gez«lii Quaeftionum, quas una cumFennonica earundem verfione v. St)ernman in Aboa fuaLitterata meinoratr) ibidem an. 1670 & 1671 in ia:o fuis-fe promulgatas. Nefcio fåne, quae harum fuerit, quamin explicatione fidei & remiffionis peccatorum S. Pan¬dels repugnare contendit Rev. Bång, in Relatione fua,faepius citata; certum tamen eft Catechismum Ce%elii

F ad

a) v. Stjernman Aboa Litterata p. 71 feqq. V) Coli, Palmfch»0 p. 71.

38 4* ) o c

ad noftra usque tempora in Fennonia fuifte ufitatum;quare S. R. Majeftas publico in Edicfto d. 22 Dec. 1773decrevit, juniores faltem, quum refragarentur feniores,ad duétum Explicationis Svebilii caelefti doétrina foreinftituendos.

53. Enfaldige och Korte Frågor fampt Smar aff Tbefatt'ro Catecbetico Paultni, Jammanbemtadt for Lapparnes ung¬dom til nyttigb och gudeligb information utbi tberas Cbri-(lendoms Styeker i Lycbzela Ubmeå Lappmark, pä LappeßaTungomålet förvänt och fammavfattat af Olao StephaniGraan, F. D. Commimßro, p. t. Padagogo. Col. 3 Cap.jHolmiae apud Viduam Georgii Hanth an. 1668 in g:opagg. 134. Svetice & Lapponice, pofita e regione ver-iione. Has quoque priori anno editas fuilfe Auélor eftSebefferus a)

54. Catecbefens enfaldiga Förklaring efter Bookßafvenmedb underfögade böner. Skrrfven off Erich Cabrielsfon Em¬poragrio, Bifkop i Strengnäs. Strengn. apud Zach. Broc-kenium an. 1669 in g:o pagg. 304. Hoc opus Cateche-ticum publice ideo fuit prohibitum, quod uxores vocaveritJupelle&ilia bj quam periculofam didtionem in explicatio-ne X:mi praecepti ufurpavit, ubi ad queftionem: Hvaddr tå thet. Jom lagen förbjuder ßola begåvas? refpondetur:Ens nåftas bufiro, oxe in. m. tbet år bans lösören eller rör¬lige egendom, ebvad nampn ban bafwer, af brvilken Hußrunår tbet förnämfla flycket. Siniftrum hujus libri fatum im-primisReg. HEDWIG! ELEONORE adferibitur, quamjfta diélio maxime offenderat. Mirandum tarnen eft,eam tantam gigtiere potuiffe indignationem, quum inipfa lege, qujpe tunc temporis vigebat, non pluris aefti-matae fuerint uxores; enim in I:mo Capite ljufwubalckenL, L. ftatuitur: Baßa ting Bonde bar i fit bus, är lagliga

Hußru

a) Svec, Lit. p. 246, b) Alnander Hift. Libr. Probib. p. 18.

4 ) o ( 4 39

Hußru bans, den fam henne ftjål han år ßhrßa seh acirßatjufmer ocb fkatl bäriga ofmer andra tjujmar. Nee multolecius in Laelio dillerit Cicero : Quid ftultius eft, quamccftera parare , amteos non parare, optimam & puleberrimamvita, ut ita dieam, fupelleEtilem. Hoc vero opus non mf.tius, quam fubiit, fatum mereri, quisquis facile conces-ferit, qui id pervolverit, adeo enim obfcoena, & quaenatura tegi voluit, in eo alieubi occurrunt, ut non pos-iit, quin pudicis auribus fit offenfioni. In explicationeenim praeeepti Vl:ti lafeivius exfpatiatur; neque parvarnin indaganda conceptione Servatoris, partu & virgini-tate Maria prodit curiofitatem. In univerfum diffufius,quam par eil, res pertra&at; cujuscumque enim verovocabuli, in Minori Lutheri Catechismo occurrentis,fiftit definitionem, & praeter quod Latiales locutioneshuc iliueque infperfit, profundiorem omnino, quamquecaptui vulgi fit accommodata, redolet eruditionem.

55. Kort ocb enfaldigh förklaringb öfver dhen mindreDoEl, Mart. Luthers Catecbismum igenom visfe frågor ocbfvar, förd ftält af alla Lutherfke Predikanter utbi Frankfurtvid Oder; Sedan ä nyo öfverjedd ocb förbättrad, ocb nuomßder beela Smeriges ungdom, ja allom enfald1gom , utbitberas Cbnflendombs (tycker på Sven/ka utgången. Holmiaeapnd Nicoi. Wankyff an. i6gi in 12:0 impenfis Reusne-ri pagg. 284 cum praefatione Mag. Johannis Vulteji, Paft.Riddarholm. Hujus opufeuli, quod vulgo attdit Cate-chismus Francofurtenfis, interpretem non au&orem,quod refert v. Stjernman al), fuiffe Doél. SvenonemBroms, Archiatrum Regium, non minus ab ipfo Titu-lo, quam praefamine Fulteji hauritur; ibi enim dicitur:Traétatum a quibusdam Theologis atque do&is Germa-niae viris, ufui juventutis olim fuiffe exaratum. -— Deca-

F a lo-

a) Cent. II. AnoDym,

40 fr ) o ( fr

logum & Orafcionem Dominicam ad legem, Symbolumvero & Sacramenta ad Evangelium refert. Haud pau-cis definitionibus & diftindtionibus perfpicuum fefe red-dere (ludet. Quaefliones fubtiliores minori charafterefunt impreffie. Didla integra allegat. Praecipuas interlibidinis illecebras annumerat: Det forvitlige Faßlags-vefendet} Fbrmummel]er, förekaßa ofvugtjambeten, bolla Con*cubiner, m. m. Ad peccata contra praeceptum Vllimumrefert plures inhoneftas, ut dicitur, vivendi rationes,geflus puta hiflrionicos, artem funambulatoriam, aleam»iufurn chartarum pi«5larum, ceteras. Genera coinmutii-cationis idiomatum non omittit. Monet, ut fancta cru-ce nos fignemus, antequam mane vefperique preees fun-damus; non tarnen quafi exinde vis peculiaris fefe ex-ferat, fed ut crucifixi Chrifti nos fubeat recordatio. Cu-ra A. Frid. Hermanm prodiit hi.c Über fermone Teuto-nico, Gothoburgi an. 1682 in 8'o in ufum gentis Germa-nic?e, ibi degentis a). In Bibliotheca Gymn. Lincop.fervatur Pro Memoria, mfc. IVafr in dem fo genantenFranckfurtifcben Cntecbismo bedencklich zu fein fcbeinet F).

56. Eenfaldige acb korte Frågor, eikr Cbrißelige Spörs¬mål Ifwev tbe fem wara Cbrißendoms eiler Catecbismi lärosHufwuäßyeher; fom och öfver alle ßorc bugtids oeb beigeda¬gar, Matth, m. 32. Rom. 10. 10. / Petr. 5. /j, /<f.

Menmfkiones artb år at önfka gjårtiaOch fyelfver figh altidb tbet büße ärna:Jagb toeet ey båttre hnfkat oeb begärtOm tu ti*i Caiecbes och Spörsmål bar lart.

Vpfaliae reeufae funt hae qnaefliones an. 1683 per Curio«nem in 8:0 pagg. ag. Auetor harum efc D. PetrusRudbeckius, t. t. Prim. Theol. Prof. Vpf. tandem E-pifcopus Scarenfium r).

57- Ca-a) Coli. Ekholm. 6) Linköp. Bibi, Handlingar. c) v. Stjern.'-man Centuria II Anonym, p. 50.

4* ) ° ( 4^ 41

57. Catechismum quendam publicavit MagiftratusRigenfis, quem litteris prohibitoriis, Kongsohr d. 26Febr. 168a datis, Rex caftigavit, putans, eum novumefle librum Catecheticum, licet, ut ipft faffi Tunt Rigen-fes, multos per annos ibi ufitatus fuerit, quem tarnencommodo juventutis, setate ac intelligentia accrefcentis,qmeftionibus ex Dodt. Dieterici aliorumve fcriptis Cate-cheticis hanftis emendarunt & locupletarunt. Quam-quam ne transverfum quidem unguem a Lutheri fcriptisdifcedat hic libellus, indignationem tamen Regis ideoincurrifle fertur, quod non fuae fed Clericorum loci cen-furae delatus fuerit a).

58. Alium Catechismum Rigenfem ex Livonico quo-dam Hymnorum & Precationum, libro contexuit Super¬intendent Fischer f).

59. Enfaldige Spörsmåbi, (Her Cbrißendomens fårbbryinrättat for ungdomen vid Itiddarholms Fbrfambling och tbesAnnex Bromma , tbem til en trogen underwysnmg. Hol-mise an. 1648 in 4'o per Eberdt pagg: 33. Audtor eftMag. JohannesVultejus , Paftor Riddarholmenfium c).

60. D. M. Lutheri Catecbismus med enfaldige Spors-mal förklarad och efter höga Ofverbetens befalning utgången,pä tbet Praßerna enhälligt ofwer hela Ryket (kola bruka Jam-ma [ätt wid ungdomens undervisning och Fotbor utiCbriften-doms fiycken, Sumtn Regio, Holm i se apud Henr, Key-fer an. i5§6 in 12:0 pagg. 92. Hic tenellus magni Ha-qu ini Spegel ii foetus, Catechismus Epifcoporum vul-go appellafcus, abortus inftar in confpedtum hominumvix dum prodierat, cum vivere defiit; dignus fcilicetvifus fuit, qui ad ufum prohiberetur. Litterae S. R.M:tis d. 23 Nov. 1.6g6 ad omnes Regni Epifcopos le-gabantur, ubi eis prolpiciendura injungitur, ne hujus

F 3 libri,

0) Göll. Palmfch. b) 1. c. c) v, Stjernman. Cent, IX Anonym..

42 ^ ) o ( «$"

libri, qua? receperant, exempla in publicum d ifilparen¬tur, led ad Regem remitterentur; liquidem, ut opusnon omnibus numeris abfoiutum, cenfurae eorum fubji-ciendum atque ftriéturas fubinde Regi infinuandae. Etilapertas haerefeos notas ei inurere nequiverint Cenfores,haud pauca tarnen delicatiora in eo vitia notarunt Sa¬muel Ruppendorf3 Ericus Benzelius, Petrus Bång, PetrusRudbeckiusy Petrus Holm, Julius Micrander, /lsm. Scha¬ria, Jac. Boetbius, Anonymi & Confiftoria Visbyenfe,Stregnelenfe & Hernofandenfe af. Horum omnium ob-lervationes allegare totum opus compleéleretur; nos ve-ro, aréfcioribus conftrifti cancellis, quae maximi fintmomenti, adferre contenti fimus. Cenfor quidam Ano-nymus generalem hane ei infert notulam: Ea> qua fa¬tta £r utiIia [unt in hoc Caiechismo y fere verbotenus defcri-pta funt e Catecbismo Germanica Prancofurtenfi, Riga im-presfo, qua vero ex Juo addidit /3u£iory partim julfa er-ronea, partim confufa, imperfecta £? inutilia Junt. EricusBenzelius & P. Bång non minus, quam loca 53 diftrin-gunt. Obfervationes Benzelii generales, latine verfae,ita habent: I:mo Catechismum Lutberi integrum fbrefervandum, titulus poliiceri videtur, heic vero alia o-mittuntur, alia vero ita confunduntur , ut alicubi ne di-fcrimen quidem charadlerum obfervetur. a:do Difta eS. S. allata non citantur. 3:tio Quaedam eorum incom-mode allegata videntur. 4:to Quod numeri per totumopus continuantur, minus proficuum elTe videtur, qnum,inftar Lutberi Catechismi, quodcumque caput fuis nu¬meris infigniri poteft. 5:to Ipfe ordo in rebus traétan-dis interdum confufior deprehenditur: lic do&rina deLege quasftiones immifcuntur Evangelicae. 6:ta In

quse-

a) Haec afta, quae pagg. 278 in fol, 4:to & 8:0 faciunt, in Bibi«Gymn. Lincop. refervantur.

•fy ) ° C 43

quaeftionibus & refponfis quid obfcuritatis atque defe-<ftus reperitur. Praeter ceteras omiftiones nec refurre-cftionis nec defcenfus Chrifti ad inferos ulla heic injici-citur mentio. Rev. Bång inter alia oblervat: I:mo Defide-rantur in Textu Epilogus Decalogi, & efficacia S. Coe-nae. Qv. 229 ita habet: Quid fignificat Vocabulum Ca-lix? R. Potum, qui in calice ineft. Haec reponfio eftdelenda, quod nos Orthodoxos deferat & faveat Cal-vinianis. Ad calcem vero obfervationum: Adde quo-modo quidam Articuli omittantur: De imagine Dei,de Angelis &c. & nonnulli porro confufe ponantur, of-ficia Chrifti prasmittüntur confiderationi naturarum &c.Eandem cantilenam canit eruditus quidam vir Upfalien-fis & hac fententia fuas claudit obfervationes: Opus,quod auéloritate Regia prodeat, atque nomine libri Sym-bolici honoretur, accuratius fit confeftum, necefle eft,fi enim in linguas exoticas transferreretur, graviorem for-taftis fubeat cenfuram. Neque mitius in hoc opufculuminvehitur Anonymus quidam, cujus fequentes funt fti-<ftu ras: Qu. 7 Evangelium definitur, quod fit Uta annun-tiatio de gratta Dei cf remisfione peccatorum per Jefum Cbri-ftum omnibus tis, qui in eum credunt, Hetc defimtio eft ab-furda, jufto anguftior fere contradi&oria. Cum enim fi-des fit ex auditu verbi Evangeliet, quomodo fides potuit ad-fuisfe ante prcedicationem Evangelii. Onde fufpicio orivi pos-fit in hac definitione låtitare errorcm Calvinianum, qui cummifericordiam Patris, meritum filii & gratiam S. S:ti fa-ciant particularem propter abfolutum fuum decretum, Evan¬gelium quoque negani omnibus esfe deftinatumy nec Deumperilluå omnibus, id audientibus fidem offerre. Qu. 62. AnCbrifliani nos ftmus obligati vivere [ecundum legem Dei? R.per dictum 1 Job. 2, 5. Per boc fcimus, quod nouimus eumtfi jusja ilHus obfervamus. Qui diett: novi eum Sf praceptaejus non fervat, mendax eft & in to veritas non eft. Hac

refpon-

44 4* ) Ö( 4

refponßo iftcongrua eß, Nam Apoßolus ditto loco non loqui -M?/?x ff prxceptis ßmpliciter legahbus, de

praceptis ff jusfis Cbrifti, in ordine jalutis ff Cbrißi- »anismi nobts dedit, Pontificii autem, quando probare volunt trenatas posfe legem Dei perfette Jervare, ad hoc dittum fo-lent confugere. Qu. 6q, <fj\ Numne [ervantes legem Dt ialiquid mertri posjumus? R. Non. Cum feceritis omnia,qu&preecepta funt vobis, 4/V/fr ÖV. Zw. /7. 7. banc qua-flionem incongrue refpondetur ff allegatum dittum ad ean-dem quctßionem non rette adbibetur. Slam revera ß fervare-mus legem Dei ff quidem perfette, quam maxime merere-mur. boc ff vives, Cbtißus in Luc„ /0, £?V.

autem per legem non posfumus tnereri vitam äternam ,

causfa eil, eam Jervare ff tmplere non posfumus. Exallegato autem ditto id tantum jequitur , perfette nos non pos¬fe fatisfacere omntbus prxceptis divinis, /1 jatisfaceremv.s,»// tarnen nos apud Deum mereri merito juris ff mercedeproprie ditta, acitaque non posfe juftificavi ff falvari per bo¬na opera. Stfi exinde non fequitur, y? opera legis perfettepraßaremus, »ox »Z&// merituros. Qu. q2, Quid eß pee-catum originis? R. Eß mala illa concupijcentia, nobiscumnata. Hcec dißnitio eß valde vitiofa ff mutila. Nam pec-catum originis quam maxime comprebendit privationem feucarentiam jußitia, Janttitatis ff faptentia concreatee ff in-esje debita, ff ponit totius natura corruptionem. Eß quo-que eo nomine mepta ißa definitio, quod Auttor pro Syno-nymis habet concupifcentiam originalem ff ipfum peccatumoriginis pluribus locis ff fic idem per idem definit. Qu. 76.Quanam funt media falutis noßra? R. Ferba, Sacramentaff Minißerium Ferbi. Hic verocrasfus eß error, juod intermedia falutis refertur in pari ordine cum verbo ff Sacra-mentis, Minißerium. Sicuti abfurdum eß, fi quis dieeret, tne-iia wutritionis humance funt cibus, potus ff Coquus, Noneß autem ille levis error. Nam reuera involvit in fe funda-

men-

4 ) © ( 4- m

mtnia Pontificii. Qp- 77. Quesnam funt falutis noßra caus»fei R. Dei gratia Ef mifericordia, Jefu Cbrißi meritum,Ef jußhia atque fides, applicans fibi gvatiam Dei Ef meritumChrißi. Hatc refponfio dupplici nomine vitUfa eft. Prima,quia omittitur tertin principalis causfa , qua efi gratia S. S:tiapplicatrix. Seeundo, quod fidem fine ulla rtftriElione collo-cat pari quafi gvadu cum gratia Dei Ef mevito Cbrißi > dumßdes tantum eß medium lepticon. Qu. 123, Quid eß hic fan«Siipcare > quando S. Situs dicitur nos fanftificare qu, 124. i R.Eß feparare ab illo, quod eß peccaminofum Ef immundum.Heec refponfio eß valde jejuna & imperfeSia, nam ea fan&i-ficatio Tion fantum in ejusmodt fepavatione ab eo, quod im~,mundum eß, confiflit, fed in eo etiam, ut nos vera Ef inter¬na janéhtate donet. Eid. 1 Cor. 1. 2 Efc. —- Sunt Ef alia %

qua notari merentur Ef Leclores morari posfunt. Ex. gr.quando qu. 6, Lex definitur, quod ßt explicatio Divince vo-luntatis Ef jußitia ecterna > cum lex fit obfervanda per jus-film Summt Legifiat.orts, circa quod a fnbjeSiis fieri vel omit-ti vult. Quando qu. 16 omittitur idololatvia crasfa Ef gen-tiIis: quando inter causfas peccati non numeratur mundus,fcandalo noxius. Quando qu. 7g Ef g2 Fides imperfeEie ad-viodum deferibifur, omlsfis duabus ejus esfentialibus partibus,nempe notitia Ef asjenfu, tantum fit mentio fiducite. Quan¬do qu 232 Ef 233 coIlata cum form 11 la fecunda confitendi 9

Jpccialis peccatorum anmmerütio requiritur, quod omnino im-posßbile eß, Ef mere Pontißcium r). ffoh. Gezelium. Juts.t. t. Superint. Narvenf. quem Audlorem hujus libelli duxifcBenzelius, ejus faltern fuisfe propugnatorem, vel exin-de hauritur, quod Brevem difeusfionem objervatorum adNovum Catecbismum Holmenfem feripferat, contra quamRev. Bang dein contexuit Obfervatorum ad Nov. Catecbis¬mum Holm. Apologiam brevem, docentem, brevem eorum dis-

G cus-■ '

4

«) Paltnch. ,

<# ) Q ( «*^r

Gusfionevti ab Anotiymo quoåam jcriptam , esfe levern a), Quodl\ vero vitia, quorutn infimulatus eft, exceperis, vixullum librum Catecheticum filtere vales digniorem, qui©b eoncinnitatem atque perfpieuitatem fuam inftitutionipublica© inferviat Quid idcirco in eo ineft boni proba-tique dein excerpfit SvekiUus. Nova hnjus editio Aro-fias, eodem anno, quo prima prodiit, a Boethio Hagenfacfta eft, quse Keyferianse illi, qua formarn atque con-tenta ad asfem refpondet, etil numerus , ad quaeftionemultimam in Editione Keyferiana adpofitus, fit a66, inHageniana vero 26g £).

61. Enfaldig Förklaring ifwer Latheri lilla Catechis•mum, ftald igenom Spörsmädl och Sirar af Ola o Svebi-i.10, Arcbi E. Fpf Prima, qua© mihi innofcuit, liujus edi¬tio, fadta eft Vpfaiiae an, 1698 in ra:mo oblongo pagg„99. Juffii Regis hoc opufculum contexuit Rev. Svebi-mus, in quod, Epifcopis Regni & Confiftoriis EccJefierat injunétunv, fuas allegare oblervationes, quas deinquidam Clericorum cenfurae fubjicerent, atque exinde PRege approhante, opus formarent, ab omnibus teren-dum c). Poft iilam disquifitionem communi Clericorumftiffragio prodiit, mandato Regis CAROO XI:mi de fu-fcuro ejus in omnibus Regni Ecclefiis ufu munitus tlfNon minus, quam Libri Symbolici autoritärem Catechis-mo fuo conciliare ftuduisfe Svebil'itwi, jitterre ejus ad Re¬gem teftantur, eui tarnen baud dubie obftitere graviffi-mas, quae rn eundem exhibebantur, obfervationes efCollntio cthotKqiTcs notanm Adm. Rev. D:ni DoB, Erici Ben-%elii, S. S. Tbecl. Prof. Vpf ad novum Cateebismum cumipßs cjujeßiombus reperitur in Collect Palmich. De fin-

gulari

#) Inveniuntur in Palmfch. b) Almnder Hift, Libr. Prohibit. p.27. c) Palmfch. ^ d) Rtryzelii .Epifcp. p. 73, e) Fant HhS:-,Libr.. Symb. iü Svecia p,

4 ) o ( 4 4J

gtiläri Regis, in hujufce libri perfecbionern, ca ra loquifcurEpiiiola ejus, d. 23 Jan. 1693 data, ad SvehUiutrt, ubi eiinjungit, Tj^pographica, quae in Catechismo ejus huciilusque irrepierinfc, menda, emendatum ire. Quemad-liiödutö infcernum hujus Jibri pretium fere nemo no»norit, qui Evangelicam in Patria profitetur dodlrinam,fic defcriptio ejus heic aeque esfet lupervacanea , ac vUces, quibus prodiit, perdifficiles forent enumeratu. Sufoficiat faltem indicare editionem, Holmiae a Petro Mom-ma an. 1747 eadem forma ac Liber Hymnorum pagg.178 fsuftam, quae, praeter quod variis figuris legentiumoculos pafcit, Tabulae Oeconomicae continet enodationem.Ad communem Patriae ufum ut deftinatus fuit, ita quo«que in Fennonicam & Lapponicam linguas tranflatuseft ille iiber claflicus, quamquam magis ad noftra usquetempora Job. Gezelium caeleftis do&rinse ducem fecutifunt Fennones a). Neque Rev. Svebilius de Catechis¬mo fuo in Gallicum fermonem transferendo curae fefefubtraxit, ut pubes, huc degens, Gallica, eo melius co-gnitionem faiutarem haurire posfent, quem ad finem „

mandato Regis d. 2 Maji 1691 dato CC thaleri argenteüex aerario ei adjudicabantur. Verfioni prsefigitur titu-lus: Eclarisfement jiiv le petit Catecbisme de Luther, parJemandes par repoxfes danné en Svedois par le Reveren-disfme Olaus Swelilius, Archeveque d"Upj'ale & traduit ettFrangois en faveur de la jeunesje. A Stockholm eher, JeanBillingsleg 169a in 11:0 pagg. iao F).

62. Petrus Bång, Epifc. Wiborg. confcripfit linguaFennonica, Exegelin in Lutberi minorem Catechismum*

G 2 fub

4) Vid. fupra p. 37. b) Inftar fupplementi hunc librutn quibusdamplaguiis, Gevaliae impreffis, auxit Magn. Thelaus, Praep. & TheLeftor; atque in eum prolixum admodum & eruditionis plenumCommentarium noftris temporibus edidit Rev# Archi-Prsep. O#Andreas Knöt*

4 ) o ( 4,

fub titulo Catechetam Lutheranumt quam Rex CARO-LUS XI litteris d. 39 Apr. 1690 ob varias Catechismimutationes carpit. Hane quoque Epifc. Job. Get&eliusquibusdam notis, ad Regem miftis, perftrinxif In prae-eepto lano, ut inquit, vocabula: Jag år Herran thinGud, plane praetermitfcuntur. Ibidemque: Du [kallicke bafwa jrammande Gudar, vocibus vero för migcaret ny. Mann e contrario Rev. Svebilius laudibusextollebat by. Incertum tarnen eft, an uinquam typisfuit promulgata r).

63. D. Abasiperi Fritfchens högtnodige ChrißendomsFrågor, al!a Guds ål(liare, jymierligen t be tillväxande Chr iß-ne till nyttig npbyggelfe, föreßålte at betrngta i 26 LeElio-ner. Fäderneslandet til tjenfl på Swenfka uplaade af HängtHåhk [Bokbindare i Stockholm) Hoimiae in Tj/pographiab. Nicolai Wankyf an. 1691 in 12:0 pagg. 119 praeterprooemium. Recufae Tunt an. 1724 & 1726 in 12:0. Li-bellum praefamine mun ivit Samuel, Schultenius , Paftor■Swedvienfis Weftmannise. Ledb'ones nil, ni-fi fideliumcum Deo unionem, didtis S. S. probatam, continent,haud occulta tarnen produnt Pietismi veftigia. Inter a-lia enim pertradtat Undtionem fidelium, obfignationemeorundem, Potentiam fpiritualcm, internam atque oc-eultam Chrifli manifieftationem, fpirituale fidelium facer-dotium & quae funt reliqua. Calci afligitur Precatio adServatorem.

64. Lutheri Catechismus öfrverjatt på American Virgi*fiifka Språket. Hoimiae an. 1696 in Typographia Buchar-di ab J. J. Genath in gro pagg. 160. Hujus opufeuli in-terpres efl Mag. Johannes Joh. Campantus, Sveco-rum quondam in America Paftor, tandem Paftor in

Fröft-

- a) Palmfeb. b) Colledtiones Mfo. Olai Brcmanni. »n Bibi. -Na t.Heifmg. Vpfaliae vifas. c) v. Stjernman Aboa Litterata p. gö.

fy ) ° ( fy 49

Fröfthult & Hernewi a). Hoc vero ad mandatum Re¬gis ejusque fumtibus typis vulgavit Gußavus PeringerLiljeblad, Secretarius Regius & Cenfor Librorum, ad-hibita erudita fua prsefatione de variis libris Symbolicis,in linguas Africanas & Americanas tranflatis, de LinguaBarbarica, terra Virginea, ejus Inventore atque Sve-cornm in Americam an. Chrifti 996 itineribus. Initioaffigitur Mappa Novae Sveciae ejusque fluvii Geographi¬ca, calcique Vocabularium Öarbaro - Virgineorum, addi-tis paffim locutionibus & obfervationibus Hiftoricis bre-vioribus ad pleniorem linguae notitiam. Ufc Regis lnu-nificentia prodiit, ita omni, qua par eft, itnmo anteainlolito, nitet Typographico apparatu. Quoniam nonnudam Min. Lathen Catechismi fiflifc verfionem, fed eurnad quodcumque caput nonhihil explicat, eurn heic prae»cipue referre confultum duximus. Texfcum SvefcicumVirginico mimifcit. Impenfis etiam Regiis Gallico liga-mine nedtebantur 900 exemplaria hujus Iibelli, quorum500 Sacerdotibus, in Americam iter fadturis, ad ea inufum Coioniae Svecanae dikribuenda, tradebantur; 300eorum una cum laminis aeneis in Archivo Regio ferva-ta iiint, & reliqua denique centum, Senatores, Epifco-pi, Coiiegia, Ribiiothecas publicae, Academise atque An¬bei dono acceperunt bj. Lexelius idcirco, in fua Decaiisfts vavitat is Librorum DiiTertatione cj de veritate qua-dam tenus detrahit, afferens perexigua hujus lihri domirefiduu manfisfe exempla.

65. Cbrt(lelig Anledning, huru Föräldrar, fom icke vie*del hofxva ungt folk lange til Jcbolan at hälla, fadane ßelfveunderrätta kunna, förr än the them til Skrift ocb iben He¬liga Hartwarden med fig taga, eller til Skriftefadren fira,them at examinera och förhöra låta. Alt efter tben falige

A 3 Her-

a) Ejusd, BibL Svio-G. p. 789. b) Palmfch» c) p. 24.

4* ) ° ( 4^

Herrens Lutberi 'Catecbismnm inrättad; och nu pä Smex-fhtTungamåblet åfverfatt. Holmios apud öuchardi an. 169b'in 12:0 oblonge pagg. 131. Et Auctor & Interpres meiatet. Adeo populariter inftitutu« eft, ut quisquis Min.Lutberi Catechismum fapiat, facile cuique fere quaeftionirefpondere poffit; quaeltiones enim funt diffbeiores, re-iponfa vero pleraque nu dam continent ailertionem. Re-iponCa a quaeftionibus rubris diftinguuntur Iitteris. Ca¬techismum in 6 Capita dividit, quorum Vituni Munus Cia-vium perftringit. Fini adjun&um eft inter patrem & infan-tem Colioquium, ubi refponfa numerofe cadunt & qua-drant ad quaeftiones. Sic e. gc. ad explicationern San-éfcae Triadis quaerit pater: Ar ingen liknelfe, Jom dettadä afmålar? Infans refp, Jo, tre och ett dr Sol, des bet-zigbet ocb ftrdlar. De vita aeterna quserit Pater: Tarman i bimmelen fig Hußru, dricker, äter ? I. r. En Ångla-lefnad ren alt Jådant flått förgäter. Alia ut omittam.

Addenda et Corrigenda.P. 6 l. 20. ad voc. Iitteris additur, d. 18 Aug. 1666.— 7 /. 6. obf. Verfionem Librorum Symb. eandem ejSe ac Broc-

manni, fupra memoratam.— 9 /. 8- lege in 12:0 oblongo.

22 /. 15. add. lingua Fennonica.24 l. 7. add. Holmiae apud Ign. Meureum* ejusque impenfis.

/. 17. Tit. 5. 5. lege Tit. 3. 5.— 28 It *5« Nicolai Efchilli Articulos Chriftianas Rel, ex numero li¬

brorum Catech. plane excufos volumus.— 32 /. 4. In 3:0 momento difcernit. !♦ In 3:tio momento: Difcernit.

/. 17. 19 leg. 15./♦ 2a. 8 leg. 18.

34 /. 32. 1665 leg. 1675.