Het gezin centraal

Handboek voor ambulante hulpverleners

Arjan Bolt

Het gezin centraalHandboek voor ambulante hulpverlenersArjan Bolt

ISBN-10: 90 6665 655 7ISBN-13: 978 90 6665 655 0NUR 847

© 2006 B.V. Uitgeverij SWP AmsterdamAlle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij het besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot Uitgeverij SWP (Postbus 257, 1000 AG Amsterdam) te wenden.

�

Inhoud

Inleiding 11

Hoofdstuk1 Intensievegezinsbegeleiding:doelen,doelgroep&filosofie 171.1 Inleiding 171.2 IGB,doelgroependoelen 18

1.2.1 Ambulantegezinsbegeleiding 181.2.2 Gezinsbegeleidingincombinatie

metverblijfsmodule 181.2.3 Dedoelgroep:decliëntenenhunvragen 191.2.4 Doelenvandehulp:deverschillendegebieden 20

1.3 Defilosofieendebasisattitude 211.3.1 Tweepijlers 211.3.2 Vraaggerichtheid 231.3.3 Gezinsgerichtheid 281.3.4 Tienuitgangspunten 30

Hoofdstuk2 Detheorie 312.1 Inleiding 312.2 Deoplossingsgerichtebenadering 32

2.2.1 Paradigmaverschuiving 322.2.2 Welkalternatiefbiedtdeoplossingsgerichte

benadering? 332.2.3 Hetconstruerenvanoplossingen 342.2.4 Deacht-stappen-dans 35

2.3 Desysteembenaderingencontextuelebenadering 392.3.1 Systeembenadering 392.3.2 Gezinstherapie 422.3.3 Gezinstherapieendeoplossingsgerichte

benadering 432.3.4 Degezinsbegeleideralssysteemgerichte

hulpverlener 442.3.5 Contextuelebenadering 452.3.6 Eenvoorbeeld 47

2.4 Deleertheorie 482.4.1 Viervarianten 482.4.2 Klassiekeleertheorie 48

�

het gezin centraal

2.4.3 Operanteleertheorie 492.4.4 Socialeleertheorie 522.4.5 Zelfregulering 52

2.5 Competentiegerichtehulpverlening 542.5.1 Hetbegripcompetentie 542.5.2 Ontwikkelingstaken 552.5.3 Competentievergrotingenempowerment 60

2.6 Communicatietheorie 612.6.1 Hetbegripcommunicatie 612.6.2 BasiscommunicatieenVHT 632.6.3 Communicatieregels 642.6.4 Decommunicatieregelsenoplossingsgericht

werken 672.7 Samenvatting 68

Hoofdstuk3 Defaseringendecliëntcontacten 733.1 Inleiding 733.2 Deaanmeldingsfase 75

3.2.1 Deeerstecontacten 753.2.2 Startenmethethelegezin 753.2.3 Hetkennismakingsgesprek 773.2.4 Hetafstemmingsgesprek 78

3.3 Deinventarisatiefase 853.3.1 Inventariseren 853.3.2 Heteerstevoortgangsgesprek 86

3.4 Deveranderingsfase 873.4.1 Werkenaandoelen 873.4.2 Soortencliëntcontacten 903.4.3 Destructuurvaneenbegeleidingsgesprek 923.4.4 Hetdriehoeksgesprek 953.4.5 Hetvoortgangsgesprek 97

3.5 Deafbouwfase 993.6 Decyclusvandegezinsbegeleiding 1013.7 Destructuurvandoelen 1043.8 Samenvatting 107

Hoofdstuk4 Basisvaardigheden:samenwerkenenniet-weten 1094.1 Inleiding 1094.2 Werkenmetverschillendesamenwerkingsrelaties 110

4.2.1 Aandachtvoorderelatie 1104.2.2 Hetstroomschema 1124.2.3 Probleemofbeperking 1144.2.4 Devrijblijvenderelatie 117

�

inhoud

4.2.5 Dezoekenderelatie 1194.2.6 Deconsulterenderelatie 1214.2.7 Deco-expertrelatie 1224.2.8 Samenwerkingsrelatiesingezinnen 1244.2.9 Samenvatting 126

4.3 Niet-wetenendesamenwerkingsrelatie 1284.3.1 ‘Niet-weten’alsprofessie 1284.3.2 Invoegen 1294.3.3 Actiefluisteren 1324.3.4 Feedbackendewerkrelatie 1364.3.5 Biedenvanemotionelesteun 1434.3.6 Informeren 1454.3.7 Niet-wetenbijgezinsgesprekken 1464.3.8 Samenvatting 149

Hoofdstuk5 Techniekenvoorhetverzamelenvaninformatie 1515.1 Inleiding 1515.2 Debasistechnieken:observerenenluisteren 153

5.2.1 Observerenenvideobeelden 1535.2.2 Observerenuiteerstehand 1535.2.3 Zelfobservatiemetbehulpvanvideobeelden 1555.2.4 Inzoomendoorvragentestellen 1565.2.5 Observerenuittweedehand 158

5.3 Inventariserenvandeklachtenendehulpvraag 1595.3.1 Probleemdefiniëringenhulpvraagverkenning 1595.3.2 Hulpvraagverkenningm.b.v.inzoomen

(decasusVanKooten,deelI) 1615.4 Vaststellenvanheteinddoel 163

5.4.1 Toekomstprojectiesendoelformuleringsvragen 1635.4.2 Dewondervraag 1645.4.3 Dewondervraagingezinnen 1665.4.4 Inzoomenophetwonder

(decasusVanKooten,deelII) 1675.4.5 Omgaanmetlastigeofontwijkende

antwoordenopdewondervraag 1695.5 Stellenvanwerkdoelen 170

5.5.1 Doelen 1705.5.2 Explorerenvanuitzonderingen 1725.5.3 Coping-vragen 1745.5.4 Schaalvragen 1765.5.5 Observatie-enregistratieopdrachten 1775.5.6 Inzoomenopdeuitzondering

(decasusVanKooten,deelIII) 179

�

het gezin centraal

5.6 Decompetentieanalyse 1815.7 DeVragenlijstDagelijkseRoutine 1855.8 Analysevanhetsocialenetwerk 187

5.8.1 Hetnetwerkschemaendenetwerklijst 1875.8.2 Hetgenogram 188

5.9 Analysevandeveiligheidinhetgezin 1925.10 Beeldtaal 1965.11 Aanbiedenvaneenhulparrangement 1985.12 Evalueren(eneventueelaanpassen)vandedoelen

enhethulpproces 2015.13 Samenvatting 2055.14 Bijlagen 206

Hoofdstuk6 Werkenaanveranderinginhetgezin 2156.1 Inleiding 2156.2 Werkplannen:werkenmetdoelenenwerkpunten 2156.3 Inhoudelijkefeedback 225

6.3.1 Complimenterendefeedback 2256.3.2 Feedbackopongewenstgedrag 227

6.4 Gezinsgesprekrondeenspecifiekprobleemofspecifiekesituatieinhetgezin 228

6.5 Adviezeneninstructies 2386.6 Besprekenvandedagelijkseroutinevanhetgezin 2426.7 Individueleoefeningvansocialevaardigheden 2456.8 Verbeterenvandecommunicatieinhetgezin 252

6.8.1 Verbeterenvancommunicatiemetbehulpvanvideo 252

6.8.2 Degedragsoefeningmeteengezinofmeerderegezinsleden 256

6.9 Werkenaanvaardighedenvoorhetomgaanmetcognitiesenemoties 2596.9.1 Verschillendetechniekenenmethoden 2596.9.2 Deoefeningstorendeenhelpendegedachten 2596.9.3 Degevoelsthermometerendeeerstehulpkaart 2656.9.4 Destemmingsmeter 2696.9.5 HetA-B-A-gesprek 2696.9.6 Schrijfopdrachten 270

6.10 Beïnvloedenvandehiërarchieinhetgezin 2716.10.1 Erkennenvanhetouderlijkgezagals

basisattitude 2726.10.2 Kleineveranderingeninhetgezinspatroon 2736.10.3 Meta-communicerennaaraanleidingvan

eengebeurtenis 274

�

inhoud

6.10.4 Stappenplanterverbeteringvanhetgezagvanouders 275

6.10.5 Beïnvloedenvaneenovermaataanhiërarchie 2786.10.6 Overigetechnieken 278

6.11 Werkenaansamenwerkingdooropvoeders 2796.11.1 Samenwerkingtussenopvoeders 2796.11.2 Werkenaangezamenlijkedoelen 2796.11.3 Werkenmeteengedragscontract 2846.11.4 Aandachtspuntenbijechtscheiding 2876.11.5 Demethodenentechniekennogeens

opeenrijgezet 2906.12 Werkenaanopvoedingsvaardigheden 290

6.12.1 Opvoedingsvragen 2906.12.2 Opvoedingsvaardigheden 2916.12.3 Stimulerenenaanlerenvangedrag

(vaardighedenvoorafgaandaanhetgedrag) 2926.12.4 Opvoedingsvaardighedenomgedrag

teversterken(volgendophetgedrag) 2956.12.5 Werkenmeteenbeloningssysteem 2976.12.6 Opvoedingsvaardighedenomgedrag

teverminderenoftestoppen 3006.12.7 Informerenoverentrainenvan

opvoedingsvaardigheden 3066.12.8 Oefenenvanopvoedingsvaardighedennaar

aanleidingvaneenzichregelmatigherhalendegebeurtenis 308

6.12.10 Opvoedingsvaardighedenvanoudersvanpubers 3186.12.11 Werkenmeteengedragscontract 321

6.13 Werkenaanveiligheidinhetgezin 3236.13.1 Signalenvanveiligheid 3246.13.2 Hoetehandelenalsergeenvooruitgangis

endeonveiligheidblijftbestaan 3306.13.3 Omgaanmetontkenning 3316.13.4 Reagerenopterugval 3326.13.5 Eenvoorbeeldvandewerkwijzevan

‘SignsofSafety’(Signalenvanveiligheid) 3336.14 Samenvatting 3386.15 Bijlagen 341

10

het gezin centraal

Hoofdstuk7 Werkenaanoplossingenindeomgevingvanhetgezin 3477.1 Inleiding 3477.2 Mobiliserenvansocialesteun 347

7.2.1 Doelenenwerkwijzen 3477.2.2 Versterkenvanvaardigheden 3487.2.3 Hetversterkenvanbestaanderelaties 3497.2.4 Opbouwenvannieuwerelaties 3517.2.5 Ondersteunenbijhetomgaanmet

maatschappelijkeinstanties 3547.2.6 Conflictbemiddeling 354

7.3 Ondersteunenbijcontactenmetschooleninstanties 3587.3.1 Voorbereidenenoefenen 3587.3.2 Meegaannaarscholeneninstanties 359

7.4 Verwijzen 3607.5 Afstemmingmetexternehulpverlenersrondhetgezin 3617.6 Praktischeenhuishoudelijkehulp 3627.7 Organiserenvanzorg 3637.8 Samenvatting 364

Hoofdstuk8 Opleidingencoachingvangezinsbegeleiders 3658.1 Inleiding 3658.2 Doelen 3668.3 Coachingopmaat 3678.4 Parallelproces:coachingvolgensdemethodiek

GezinCentraal 3688.5 Hetopleidingstraject 3698.6 Groeps-enindividuelewerkbegeleiding 3708.7 Timemanagement 371

Lijstvangeraadpleegdeliteratuur 373

Dankwoord 378

Register 381