Henryk Sienkiewicz Quo vadis - EduPage

Henryk Sienkiewicz

Quo vadis

Lektura obowiązkowa w klasie 8

W jaki sposób Henryk Sienkiewicz

przygotowywał się do napisania powieści

Quo vadis?

Przeczytaj poniższe teksty i uzupełnij kartę pracy nr 1.

POWODZENIA!

Tekst 1.

Sam tytuł [...] powieści Henryka Sienkiewicza [...] Quo vadis (Warszawa 1896, druk w „Gazecie Polskiej”od 1894), streszczający legendę o zatrzymaniu św. Piotra wychodzącego podczas prześladowania chrześcijanz Rzymu przez zjawę Chrystusa, wskazuje [na to], że autor patrzy na Rzym ze stanowiska chrześcijańskiegoi z tego stanowiska piętnuje [rozpasane życie Rzymian] [...], ale głębokie wykształcenie klasyczne i rozmiłowaniew pięknie starożytnym pozwala mu [...] ukazać i owo piękno zmysłowe jako odpowiednik piękna moralnegowyznawców Chrystusa. Jego wizja piękna pogańskiego robi takie wrażenie, jak rzymskie obrazy HenrykaSiemiradzkiego [...]. Nie wiem, czy [...] Dirce chrześcijańska z r. 1896 znana już była Sienkiewiczowi z jakiegośszkicu, gdy pisał kulminacyjną scenę swej powieści (t. III, r. 23: Ligia przywiązana do tura na arenie),ale to pewne, że znał sławne Pochodnie Nerona z r. 1876 i wiele innych obrazów ze świata greckiegoi rzymskiego [...]. Jakkolwiek było, to pewne, że do wyrażenia w słowach wizji antycznych Siemiradzkiego wiodłago doskonała znajomość Grecji i Rzymu, udokumentowana Wycieczkądo Aten4 i prześlicznym ListemzRzymu5. Na wybranie czasów Nerona wpłynęła, prócz obrazów Siemiradzkiego, powieść KraszewskiegoRzymzaNerona, z której,prócz tła,utkwiły muwpamięcidzieje nawróceniaJuliusa Flaviusa pod wpływem miłoścido chrześcijanki i jego przyjaciela, hulaki Luciusa Helvidiusa, na widok męczeństwa chrześcijan. Ten motywprzeniósł Sienkiewicz na swego Chilona [...].

Tekst 1. - ciąg dalszy

Tu czytał również o cnotliwej wdowie Celii, zastąpionej u niego przez PomponięGrecynę [...]. O tych [inspiracjach], odebranych przez Sienkiewicza od Kraszewskiego, wspominamy tylko dlatego, by zwrócić uwagę na [...] rozwój literatury [...], który sprawia, że następca może pewne motywy przedstawić doskonalej niż znany mu poprzednik. [...] Ale Sienkiewicz był zanadto wielkim Europejczykiem, by poprzestać na tradycji domowej Kraszewskiego i studiowaniu starożytnych źródeł przez niego wskazanych, więc Tacyta6, Swetoniusza7 i innych. Rozejrzał się więc po literaturze francuskiej i tu, prócz paru powieści z czasów Nerona, znalazł Renana studium o Neronie pt. Antychryst (1873). Tu występuje przy boku Nerona Petroniusz taki właśnie jak u Sienkiewicza, a różniący się od Petroniusza Tacytowego [...]8.

Tekst 2.

QUO VADIS. Powieść z czasów Nerona, powieść H. Sienkiewicza [...]. Pomysł jej

wyrósł ze znamiennej dla kultury XIX w. mody na dzieła o tematyce antycznej i

wczesnochrześcijańskiej oraz dobrej orientacji autora w topografii9 i pamiątkach

kultury staroż. Rzymu. Orientację tę, opartą na lekturze dzieł Tacyta i Swetoniusza

oraz XIX-wiecznych historyków, jak E. Renan (Antychryst), i pisarzy, jak [...] Krasiński

(Irydion), Kraszewski (Rzym za Nerona), Sienkiewicz łączył z podziwem dla płócien

[...] H. Siemiradzkiego [...]. Do inspiracji tych trzeba dodać wywody W. Kętrzyńskiego

o Słowianach, m.in. o Lygach (1868), których uczony ten uważał za lud mieszkający

między Wisłą a Odrą, oraz studium K. Morawskiego Petroniusz – Arbiter (1894).

Przypisy

4 H. Sienkiewicz, Wycieczka do Aten, „Niwa” 1889, nr 1–5. 5 H. Sienkiewicz, List z Rzymu..., „Gazeta polska” 1879, nr 234. 6 Tacyt (ok. 55–120 p.n.e.) – największy historyk rzymski, mówca, polityk, autor Roczników obejmujących okres od śmierci Augusta do czasów Nerona. 7 Swetoniusz (ok. 70–140 p.n.e.) – pisarz rzymski, autor licznych pism o treści historyczno-biograficznej. 8 T. Sinko, Quo vadis, [w:] Henryk Sienkiewicz, oprac. J. Kulczycka-Saloni, Warszawa 1966, s. 286–290.

9 Topografia – ukształtowanie terenu z charakterystycznymi szczegółami: budowlami, lasami, wzniesieniami itp. 10 Literatura polska..., s. 268.

Karta pracy nr 1.

1. Jak się ukazywała powieść, zanim wydano ją w formie książkowej?

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................

2. W którym roku się pojawiło książkowe wydanie powieści Quo vadis?

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................

3. Skąd autor zaczerpnął pomysł na tytuł powieści?

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................

4. Z jakich źródeł literackich korzystał Henryk Sienkiewicz, pisząc swą powieść?

a) polskich .....................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................

b) obcych ......................................................................................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................

Karta pracy nr 1. – ciąg dalszy

• 5. Zdecyduj, czy poniższe zdania są prawdziwe czy fałszywe. Zaznacz odpowiednio P – prawda lub F – fałsz.

• Autor patrzy na świat antyczny z punktu widzenia chrześcijanina. Z powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego autor zaczerpnął pomysł na postaci Petroniusza i Tygellina. Motywy znane z powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego nie pojawiły się w powieści Henryka Sienkiewicza. Inspiracją dla Henryka Sienkiewicza było malarstwo o tematyce antycznej, m.in. obrazy Henryka Siemiradzkiego. Henryk Sienkiewicz nigdy nie był ani w Grecji, ani w Rzymie.

• 6. Z tekstu Tadeusza Sinki wypisz jeden fakt i jedną opinię.

• fakt .......................................................................................................................

• ...............................................................................................................................

• opinia ....................................................................................................................

• ...............................................................................................................................

Świat pogan i świat chrześcijan w powieści

Quo vadis

Na początek odmień w liczbie pojedynczej i mnogiej słowa:

POGANIN i CHRZEŚCIJANIN.

Następnie sprawdź, czy zadanie wykonałeś poprawnie.

POGANIN, CHRZEŚCIJANIN

liczba pojedynczaM. poganin, chrześcijanin

D. poganina, chrześcijanina

C. poganinowi, chrześcijaninowi

B. poganina, chrześcijanina

N. poganinem, chrześcijaninem

Msc. poganinie, chrześcijaninie

W. poganinie, chrześcijaninie

liczba mnogaM. poganie, chrześcijanie

D. pogan, chrześcijan

C. poganom, chrześcijanom

B. pogan, chrześcijan

N. poganami, chrześcijanami

Msc. poganach, chrześcijanach

W. poganie, chrzescijanie

Uzupełnij tabelkę.

POGANIE CHRZEŚCIJANIE

Postacie historyczne Postacie fikcyjne Postacie historyczne Postacie fikcyjne

Sprawdź rozwiązanie.


Postacie historyczne Postacie fikcyjne Postacie historyczne Postacie fikcyjne

Neron

Poppea Sabina

Seneka

Lukan

Watyniusz

Witeliusz

Petroniusz

Akte

Tygellinus

Aulus Plaucjusz

Winicjusz

Chryzotemis

Eunice

Chilon Chilonides

Kroton

św. Piotr Apostoł

św. Paweł z Tarsu

Ligia

Ursus

Pomponia Grecyna

Miriam

Nazariusz

Kryspus

Glaukus

Uzupełnij tabelkę – ciąg dalszy


POCHODZENIE SPOŁECZNE



POCHODZENIE SPOŁECZNE

GŁÓWNIE PATRYCJUSZE GŁÓWNIE PLEBEJUSZE



WARUNKI ŻYCIA



WARUNKI ŻYCIA

– wspaniały pałac cesarski

– reprezentacyjne wille

– letnie rezydencje

– bogaty i piękny wystrój wnętrz

– otaczanie się dziełami sztuki

– wygoda

– bogactwo, zbytek, przepych

– wymyślne potrawy

- ubogie insule

– surowe, pozbawione ozdób wnętrza

– skromne wyposażenie

– proste posiłki



WYZNAWANE WARTOŚCI I ZASADY, STYL ŻYCIA

Sprawdź rozwiązania.POGANIE CHRZEŚCIJANIE

WYZNAWANE WARTOŚCI I ZASADY, STYL ŻYCIA

– powierzchowna wiara w wielu bogów

– szeroko pojmowany estetyzm, umiłowanie piękna:

ciała (dbałość o higienę, zabiegi upiększające), ubioru,

wystroju wnętrz

– umiłowanie sztuki i filozofii

– dbałość o sprawy doczesne

– uprzyjemnianie sobie życia licznymi rozrywkami,

brak umiaru (nocne uczty na dworze Nerona), a nawet

okrucieństwo (igrzyska)

– pycha

– mściwość i przemoc

– pogarda dla ludzi niższego stanu

– brak szacunku dla ludzkiego życia – lęk przed

śmiercią

- głęboka wiara w jednego Boga

– skromne życie

– miłość bliźniego

– zdolność wybaczania krzywd

– wiara w szczęśliwe życie wieczne i Królestwo Niebieskie

– szacunek dla życia

– walka z pokusami

– dążenie do zbawienia

– brak lęku przed śmiercią

– godność, honor

– życie w czystości

– prawda

– odwaga

– szlachetność

„Miłość wszystko przetrzyma... ”, czyli historia

miłości Ligii i Winicjusza

Z poniższych słów utwórz rodzinę wyrazów:

miłować miłość miłosny umiłować miłostka miłośnie miłościwie miłościwy

Rozwiązanie

miłość

miłować miłostka miłosny miłościwy

umiłować miłośnie miłościwie

Zadanie

Zapisz teraz kilka

związków

frazeologicznych

ze słowem

MIŁOŚĆ.

Rozwiązanie

• np. miłość po grób, pierwsza miłość, szalona miłość,

zapłonąć do kogoś miłością, wyleczyć się z miłości itp.

Polecenie

Odpowiedz na pytania:

• Jak się zmieniło uczucie Winicjusza do Ligii?

• Jaka była miłość Ligii do Winicjusza?

Rozwiązanie

• Jak się zmieniło uczucie Winicjusza do Ligii?

Początkowo Winicjusz był zauroczony i zachwycony niezwykłą urodą Ligii. Nie mógł się pogodzić z odrzuceniem. Był bowiem przekonany, że Ligia powinna się czuć uszczęśliwiona i wyróżniona okazywanymi jej względami. Ucieczka Ligii na tyle go wzburzyła, że gotów był ją zranić. Uważał ponadto, że jako Rzymianin ma władzę nad Ligią – zakładniczką Rzymu – i że jest mu ona winna posłuszeństwo. Nie rozumiał jej religii. Z czasem jego uczucia się zmieniły. Wpłynęło na to przede wszystkim poznanie chrześcijan, to, że w chorobie okazali mu miłosierdzie, współczucie i troskę. Zrozumiał, że Ligia go kocha, ale nie może zaakceptować wyznawanych przez niego wartości. Uczucia Winicjusza się zmieniały od zachwytu i pożądania, przez złość, gniew, żal, niepewność, zgryzotę, poświęcenie, po szczęście i spełnienie.

Rozwiązanie – ciąg dalszy

• Jaka była miłość Ligii do Winicjusza?

Ligia również początkowo była zauroczona Winicjuszem. Najprawdopodobniej była to też jej pierwsza młodzieńcza miłość. Choć Ligia kochała Winicjusza, to jednak jego postępowanie sprawiło, że postanowiła przed nim uciec. System wartości, w jakim została wychowana, nie pozwalał jej zaakceptować tego, co zaproponował jej Winicjusz. Jej uczucia były pełne sprzeczności. Bała się, że kochając poganina, popełnia grzech. Dopiero Piotr Apostoł rozwiał jej wątpliwości, zapewniając: „[. . .] wiedz, że nie masz winy w miłości twojej”. Największym dowodem jej miłości było uratowanie Winicjuszowi życia i pełna troskliwości opieka nad rannym. Miłość Ligii była szczera, szlachetna i czysta.

Polecenie

Odpowiedz na pytanie, w jaki sposób miłość

zmieniła Ligię, a jak wpłynęła na Winicjusza.

Zapisz wnioski w tabeli?

Rozwiązanie

LIGIA MAREK WINICJUSZ

– dojrzała psychicznie i emocjonalnie

– miała okazję zastosować w życiu nauki Chrystusa

– okazać miłosierdzie, wybaczyć krzywdy

– okazała się prawdziwą chrześcijanką

– miłość dała jej poczucie siły

- wyzbył się egoizmu i pychy

- poznał nową religię

– zrozumiał Ligię i jej system wartości

– z czasem dostrzegł w Ligii nie tylko piękno

zewnętrzne

– przestał traktować z pogardą ludzi niższego

stanu

– nauczył się panować nad gniewem

– stał się cierpliwy

– zrozumiał, że są wartości ważniejsze niż

władza, bogactwo

– stał się chrześcijaninem

„Człowiek to brzmi dumnie” – rozważania

o bohaterach powieści Quo vadis

Odpowiadając na pytania zapisane pod imionami postaci,

dokonaj krótkiej charakterystyki każdego z bohaterów

lektury.

Powodzenia

Polecenie

Neron

Co wiemy o jego przeszłości? Jaką miał władzę? Jak Sienkiewicz opisuje jego wygląd? Jaka atmosfera panowała w Rzymie za jego rządów? Jakimi ludźmi się otaczał? Do czego przywiązywał wagę? Jak spędzał czas? Do jakich czynów był zdolny? W jaki sposób traktował ludzi ze swego otoczenia? Jak i dlaczego pozyskiwał sobie względy ludu? Jak się zachowywał pod koniec swego panowania? Jak zginął?

Rozwiązanie

• Neron

– potężny władca Rzymu

– okrutny

– zbrodniarz

– człowiek nieznający w niczym

umiaru

– tchórzliwy

– niespełniony artysta

Polecenie

• Petroniusz Jaki nosił przydomek i czym było to uzasadnione? Jaką miał pozycję na dworze Nerona? Jaki wiódł tryb życia? Czym się interesował? Co było dla niego ważne? Jaki był jego stosunek do cezara, a jaki – do ludzi, którzy otaczali władcę? Czym zasłużył sobie na łaskę cezara? Czym się wyróżniał na tle innych ludzi z otoczenia cezara? Dlaczego się zdecydował popełnić samobójstwo? Jak się przygotował do śmierci?

Rozwiązanie

• Petroniusz

– arbiter elegantiarum na dworze

cezara

– esteta

– znawca sztuki i literatury

– intelektualista

– błyskotliwy, przenikliwy umysł

– epikurejczyk

Polecenie

• Apostoł Piotr

W jakich okolicznościach poznajemy tę postać? Czego dowiadujemy się o jego przeszłości? Jak traktowali go chrześcijanie? Kim był dla nich? Czego nauczał? Jaki był jego stosunek do ludzi? Jak się zachowywał w obliczu zagrożenia? Komu i czemu był wierny? Jak oceniał sytuację Rzymu?

Rozwiązanie

• Piotr Apostoł – uczeń Chrystusa żyjący zgodnie z określonym kodeksem moralnym – kierujący się w życiu miłością bliźniego – odważny – życzliwy ludziom – mądry – spokojny – dobrotliwy

Polecenie

• Chilon Chilonides

Kim był?

W jakich okolicznościach go poznajemy?

Do jakiego zajęcia się najął i dlaczego?

Do jakich sposobów się uciekał, aby się wywiązać z zadania?

Jaki był jego stosunek do ludzi wysoko urodzonych, a jaki – do biedaków?

Co było dla niego ważne?

Jakie czyny Chilona najgorzej o nim świadczą?

Co spowodowało jego przemianę?

Jak się zachowywał w obliczu śmierci?

Rozwiązanie

• Chilon Chilonides

– wędrowny filozof

– przed przemianą: sprytny,

przebiegły, chciwy, obłudny

– po przemianie: szczery,

prawdomówny, odważny, nieugięty

Polecenie

• TygellinusJaką pełnił funkcję na dworze cezara? Jak się zachowywał wobec cezara, a jak – wobec ludzi z otoczenia władzy? Kogo i za co szczególnie nienawidził? Co był gotów zrobić, aby ratować siebie? Jakie okoliczności wykorzystał do realizacji własnych planów? Kto mu sprzyjał? Jak pokazywał swoją władzę? Wobec kogo postępował ze szczególnym okrucieństwem?

Rozwiązanie

• Tygellinus

– zwierzchnik pretorian

– pochlebca

– okrutnik

– podstępny

– pozbawiony skrupułów

– intrygant

Polecenie

• AkteKim była? Jak wyglądała? Co wiemy o jej przeszłości? Jaki był jej stosunek do Nerona? Jak traktowała Ligię? Jak oceniała postępowanie Winicjusza? Co sądziła o chrześcijanach? O czym świadczą jej czyny?

Rozwiązanie

• Akte

– wyzwolenica

– dawna kochanka Nerona

– dobra

– szlachetna

– opiekuńcza

– życzliwa

– wierna

Polecenie

• Eunice

Kim była?

Jak wyglądała?

Jakimi uczuciami darzyła Petroniusza?

W jaki sposób je okazywała?

Dzięki czemu zyskała jego wzajemność?

Rozwiązanie

• Eunice

– niewolnica, później wyzwolona

przez Petroniusza

– kochająca

– szczera

– wierna

– skromna

Polecenie

• Poppea Sabina

Jak wyglądała?

Co mówiono o niej w Rzymie?

Jaki był jej stosunek do Nerona?

Za co znienawidziła Ligię i chrześcijan?

Jaki pomysł podsunęła cezarowi i jego ludziom w związku z pożarem Rzymu?

W jaki sposób wykorzystała słowa Chilona?

Jakie osobiste przeżycie mogło zmienić jej nastawienie do Ligii i dlaczego ostatecznie tak się

nie stało?

Jakie fakty świadczą o wyjątkowej niegodziwości Poppei?

Rozwiązanie

• Poppea Sabina

– boska Augusta

– okrutna

– podła

– pełna nienawiści

– mściwa

Odpowiedz na pytanie

Czy zacytowane w temacie słowa mogą dotyczyć wszystkich

przedstawionych postaci?

Odpowiedź zanotuj w zeszycie.

Obraz starożytnego Rzymu w powieści

Henryka Sienkiewicza Quo vadis

Położenie Rzymu:

– siedem wzgórz (Awentyn, Mons Caelius, Eskwilin, Kapitol, Kwirynał,

Palatyn, Wiminał), rzeka (Tyber),

- przejrzyj zdjęcia Rzymu zamieszczone w Internecie.

Jak wyglądał Rzym…

• … przed pożarem,

• w trakcie,

• po pożarze?

Wnioski zapisz w zeszycie.

Rzym przed pożarem

• • wspaniałe, bogate, tętniące życiem miasto, • miejsce nęcące przybyszów łatwością

osiągania zysków oraz swobodą życia, • miasto wielonarodowościowe i

wielowyznaniowe, • wspaniałe, budzące podziw budowle i miejsca: pałac cezara na

Palatynie, wille patrycjuszy, liczne świątynie, np. świątynia Jowisza na Kapitolu, łuki

triumfalne, akwedukty, termy, amfiteatry, bazyliki, Forum Romanum (centrum

miasta, miejsce spotkań towarzyskich, handlu, przemówień oratorów i nauk

głoszonych przez wędrownych filozofów), wspaniałe ogrody, • olbrzymie skupisko

ludzi, • ubogie dzielnice z insulami, np. Zatybrze, • królestwo bogactwa i władzy,

ale także zła i zbrodni.

Rzym w trakcie pożaru

• „Cała nizina pokryta była dymami tworzącymi jakby jedną olbrzymią, leżącą tuż przy ziemi chmurę, w której znikły miasta, akwedukty, wille, drzewa; na końcu zaś tej szarej, okropnej płaszczyzny gorzało na wzgórzach miasto. Pożar jednakże nie miał kształtu ognistego słupa, jak bywa wówczas, gdy się pali pojedynczy, choćby największy budynek. Była to raczej długa, podobna do zorzy wstęga. Nad tą wstęgą unosił się wał dymu, miejscami zupełnie czarny, miejscami mieniący się różowo i krwawo, zbity w sobie, wydęty, gęsty i kłębiący się jak wąż, który się kurczy i wydłuża. Potworny ów wał chwilami zdawał się przykrywać nawet wstęgę ognistą, tak iż czyniła się wąską jak taśma, lecz chwilami ona rozświecała go od dołu, zmieniając jego dolne kłęby w fale płomienne. Oboje ciągnęły się od krańca do krańca widnokręgu, zamykając go tak, jak czasem zamyka go pasmo leśne”

• Henryk Sienkiewicz Quo vadis

Rzym w trakcie pożaru

• panika wśród mieszkańców, • masowa ucieczka z miasta, •

rabowanie opuszczonych domów, • burzenie domów w celu

powstrzymania ognia,

Rzym po pożarze

• • z czternastu dzielnic pozostały tylko cztery, • „ogromna przestrzeń siwa,

smutna, umarła, na której sterczały szeregi kominów • na kształt kolumn

grobowych”, • wielkie cmentarzysko, • głód wśród pozbawionych domów

mieszkańców Rzymu, • gromady ludzi poszukujących swoich bliskich, •

rozdawanie ocalałym żywności i odzieży, • poszukiwanie sprawców pożaru –

oskarżenie chrześcijan, • odbudowa miasta, • wytyczenie nowych dróg, •

pospieszne wznoszenie amfiteatrów, w których miały się odbyć igrzyska z

udziałem rzekomych sprawców pożaru.

Quo vadis – rodzaj i gatunek literacki

Rodzaj – epika;

Gatunek – powieść historyczna:

- ukazanie losów bohaterów na tle ważnych wydarzeń historycznych

(prześladowania chrześcijan za panowania Nerona; wielki pożar Rzymu),

- osadzenie fabuły w epoce odległej autorowi (wydarzenia przedstawione

w utworze rozgrywają się w czasach starożytnych),


- występowanie – obok bohaterów fikcyjnych – postaci historycznych

(np. cesarz Rzymu – Neron, pisarz Petroniusz, filozof Seneka, prefekt

Tygellin),

- oddanie realiów epoki z dużą starannością (np. pokazanie starożytnych

obyczajów, sposobu myślenia ówczesnych ludzi, ich codziennych rozrywek –

uczt, walk gladiatorów, opis domów rzymskich patrycjuszy),


- wprowadzenie do języka utworu słownictwa wskazującego, że akcja toczy się

w przeszłości (m.in. archaizmów), w starożytnym Rzymie np. latynizmów

(wyrazów pochodzących z łaciny),

- ukazanie „walki” dobra ze złem, która kończy się zwycięstwem dobra nad

złem (świat pogan i świat chrześcijan).

Opracowała

W oparciu o materiały Gdańskiego

Wydawnictwa Oświatowego i Nowej Ery

Patrycja Majcherczyk

Documents

Henryk Sienkiewicz Quo vadis - EduPage