HEIDEGGER VE HABERMAS’I BULUŞTURAN

8/12/2019 HEIDEGGER VE HABERMASI BULUTURAN

1/24

FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2011 Bahar, say: 11, s. 113-136.ISSN 1306-9535, www.flsfdergisi.com

HEIDEGGER VEHABERMASI BULUTURANBR TARTIMA:

DNYA-AIKLIIYA DALETMSELUSSALLIKOLARAKHAKKAT SORUNU

Senem KURTAR*ZET

Heidegger ve Habermas arasndaki tartma, zellikle, Dallmayr, Bartky,

Kompridis, Kolb, Gabardi ve dier dnrlerin yorum ve amlamalarna

dayanmaktadr. Bu yorumlarn ou, znde, her iki dnrn aynkonu hakknda

tamamlanmam ve karmak olmakla birlikte eletirel de olan dncelerindenkaynaklanmaktadr. Bu alma, her iki dnrn gr farkllklarna neden olan

yaklamlarn, Heideggerde dnya-aklnn anlam ve anlalabilirliin kkensel

koulu olarak ncelenmesi, Habermasta ise bu nceliin, znelerarasln dilde

yaplanmas olarak geerlilik savlarna tannmasnda temellendirmektedir.

almann temel savn, dnya-akl, dilin dnya aan gc, anlam, geerlilik ve

iletiimin ussall gibi baz temel kavramlar arasndaki ilikinin irdelenmesi

oluturmaktadr.

Anahtar szckler: Dnya-Akl, Varln Unutulmuluu

(Seinsverlossenheit), zneleraraslk, Temellendiricilik, Geerlilik (Geltung),

letiimsel Ussallk

(A Controversy that Combnes Heidegger and Habermas: The

Problem of Truthas World-Dsclosure or Communicative Rationality)ABSTRACT

The controversy between Heidegger and Habermas hinges on, especially, the

comments and interpretations made by various thinkers such as Dallmayr, Bartky,

Kompridis, Kolb, Gabardi and others. Most of these comments are related to the

problematic views of both philosophers which have arisen from their uncompleted

and complicated but also controversial thoughts on the same issue. This article is

founded on the reasons of differentiations of their views on the account of meaning

such that while Heidegger prevails original conditions of meaning and intelligibility

as world-disclosure, as Habermas prevails validity thesis as structuringintersubjectivity in language. The article assumes that establishing the relations

among some fundamental concepts as world-disclosure, power of language as

disclosing a world, meaning and validity may help to understand the crucial points

which these debates hing on.

Keywords: World-Disclosure, Forgetfullness of Being (Seinsverlossenheit),

Intersubjectivity, Foundationalism, Validity (Geltung), Communicative Rationality.

*Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Felsefe Blm retimgrevlisi


2/24

Heidegger ve HabermasBuluturan Bir Tartma:Dnya-Aklya daletiimsel Ussallk Olarak Hakikat Sorunu

114

Giri

Modernliin Felsefi Syleminde1 Jrgen Habermasn temel

tasars, modern felsefenin zne - merkezli deerler dizisini amaya

ynelik yaklamlarn baarszln gstererek, bu deerler dizisinin

almas iin, znelerarasln temel olarak dilde yapland bir

dolaymda gerekleen yeni bir ussallk anlay gelitirmektir. Tm

modern ussallk ve metafizik dnce eletirileri, kendi zerine dnen

eletirilerdir. Habermasa gre, zne-merkezli yaklamlarn dsallk ya

da isel-dsal olan arasndaki ilikiyi aklama konusundaki kmaznn

alabilmesi ve bireysel znelerin bir dieri ile iletiiminin olanakll

sorununun zme ulatrlabilmesi iin tek yol, bilin felsefesinin

deerler dizisinden, dilsel deerler dizisine dntr. Bu nedenle, modern

us ve ilerleme tasarsn kusurlu ve tketilmi-tamamlanm bir tasar

olarak deerlendiren, Nietzsche ve Heidegger izgisinde gelien, tm

postmodern sylemi baarsz bulur. Habermas iin, eletirel usun

aydnlanma tasars ve insann zgrlemesinde temellenen modernlik,

postmodern olarak deerlendirilen ve metafiziin sonunu haber veren

yaklamlarda hem bilgikuramsal hem de kltrel balamdaeletirilmektedir. Ancak bu eletirilerin dil ve zneleraraslk arasndaki

kkensel ilikinin ussal normlarca temellendirilen, geerlilik kazanan ya

da gerekelenen yapsn kendisine balang noktas olarak almam

olmas, onlar da eletirdikleri eyin kendisine dnmekten

kurtaramamtr. Modernliin Hegel ile balayan sylemi tm

modernlik eletirilerini de kuatan bir sylemdir.2Bunun en ak nedeni,

modernlik eletirilerinin, modernliin syleminde deerlendirilmeye

yazgl olmasdr. Wayne Gabardiye gre, Habermas, aydnlanma

tasarsnn tamamlanmam olduu dncesi nda bu tasarnn

eletirel olarak yeniden yaplandrlmaya gereksinimi olduunu ve bunun,metafiziin kktenci dekonstrksiyonu ile baarlamayacan savlar.

Habermasa gre, Nietzsche, Heidegger, Adorno ve postmodernler

bebei (rasyonel eylem) banyo suyundan (modernleme) karmtr.3

1Der Philosophische Diskurs der Moderne.2 Jrgen Habermas, Philosophical Discourse of Modernity, (Translated by F.Lawrence), Cambridge Massachusetts: The MIT Press, 1987, s.43 Makalenin ilerleyen blmlerinde birka kez yinelenmi olan bu sz,Gabardinin Habermas yorumu olarak anlalmaldr. Habermasn bu sz dile


3/24

Senem KURTAR 115

Habermas, Nietzsche ve Heideggeri izleyen tm postmodern

sylemin rettii zmlerin, bizi yaratcolmayan ve modernlik-kart

bir mistisizme, estetize edilmikendi (selbst) anlayna ve romantizme

gtrdn savlar. Bu nedenle, usu, tekisi ile yani usun karsnda

olanla eletiren tm yaklamlara karn o, modern ussalln, ussalln

toplumsal-dilsel kullanmlarnda (diyalog-iletiim) yerelletirilmesi

aracl ile yeniden yaplandrlma gerekliliini vurgular. Fred

Dallmayra gre, Habermasn temel sav, modernlik eletirilerinin,

znelerarasln kuram-eylem ilikisini kuramam olduu ve bu

nedenle, tam anlamyla birer eletiri saylamayacadr.4nk aknsal

felsefe ya da aknsal znelliin, modern-zneyi ama tasarlarnn

baarsz olma nedeni, bireysel znede konumlanmolmasdr. Bireysel

znede konumlanan us, kendini yalnzca arasal olarak aabilir. Us,

bireysel-znel edimler olarak anlald ve zneleraras bir dolaymda

ele alnmad iin, arasallk tehlikesine dmektedir. Bu nedenle,

Habermas, usun dolaymn karlkl anlamaya ynlendirilmi

konuma biiminde betimler.5 Karlkl anlama (Verstandigung),

arasal ustan, toplumsal olarak bir arada eylemeye geiin temel

yap

s

d

r. Ancak burada anlama, otantik bir anlama deil, yaam-dnyasnn paylalan arka planna ait bir anlamadr.6

Nikolas Kompridis, Habermasn tm almalarnn merkezinde

duran sorunun usun anlamnn akla kavuturulmas7 olduunu

getirme biimi farkldr. Habermasta sklkla rastlanan ve postmodernlerinmodernlik eletirisine ilikin yanlgsn dile getiren bebein banyo suyuyla

birlikte kartlp atlm olduuna ilikin sav, Gabardinin yorumunda farklbiimlerde ele alnyor. Bu nedenle, ayn szn farkl ifade biimlerine birkakez yer verilmesi uygun grlmtr. (Wayne Gabardi, Philosophical Politicsof the Modern-Postmodern Debate,Philosophical Research Quarterly, Vol.47,

No.3,769-778, 1994, s.769).4Fred Dallmayr,Life-world, Modernity and Critique(Paths Between Heideggerand The Frankfurt School), Cambridge: Polity Press, 1991, s.145 Jrgen Habermas, Postmetaphysical Thinking: Philosophical Essays,(Translated by W. M. Hohengarten), Cambridge, Massachusetts: The MIT Press,1992, s.1446 Jrgen Habermas, Postmetaphysical Thinking: Philosophical Essays,(Translated by W. M. Hohengarten), Cambridge, Massachusetts: The MIT Press,1992 s.1497Nikolas Kompridis, Heideggers Challenge and the Future of Critical Theory,Peter Dews (Ed.),Habermas: A Critical Reader, Oxford: Basil Blackwell, 118 152, 1999, s.118


4/24


116

irdeler. zellikle, Modernliin Felsefi Sylemindeki tm aba, modern

us eletirilerinin, usun kendisine ynelik olmasna kar kmak ve bu

eletirilerin usun yalnzca belli bir biimde gereklemesine ynelik

olduunu tantlamak iindir. Habermasn en ok eletirdii

dnrlerden biri ve belki de belli bir dnme geleneinin balangc

olduu iin en nemlisi modern usu ve zne-merkezli felsefeyi temel

varlkbilimtasarsile amayamalayan Heidegger olmutur.

Habermas, Metafizik Sonras Dnme: Felsefi Denemelerde8,

Heidegger dncesinin bilin felsefelerinin temellendirici yapsnn

dna karak onlar ama tasars tadn belirtir.9Heideggere gre,

varln tm bat metafizik tarihindeki unutulmuluundan geri

arlmas, temellendirici bir balang noktasndan yola klarak

sorgulanamaz. Habermas, temellendirici balang noktasnn, varln

unutulmuluunun tarihini sorgulamak iin neden yetersiz olduunu

aklar. Ona gre, byle bir yaklam, Heideggerde aka varln bat

metafizii olarak alan yazgsnn bir gstergesidir. Varln kendini

amasnn yazgsolarak tm batmetafizik dncesi, tarihsel-dnemsel

ayrlklarya da dnmleri ile birlikte, yalnzca varln kendisinin geri

ar

lmas

yolu ile sorgulanabilir. Sonu olarak, Habermas

n eletirisi,Heidegger dncesinde, savn, kar-sav ile zincirlenmi, birbiri

ierisine gemiolduu ynnde geliir. Habermasa gre, Heideggerin

bilin felsefelerini amasya da bu felsefelerce belirlenen ufkun tesine

gemesi, glgede kalmasile olanaklolmutur. Glgede olan, gizli olan,

kkensel olan tm aa kmann olanaolan ama kendisi asla olanakl

olmayacak olandr. Bu nedenle, Habermas iin, Heidegger, bilin

felsefeleri ya da zne-merkezli usun almasnda somut ve ak bir

temelden uzak bulunmaktadr.10

On sekizinci yzyln sonlarndan itibaren modern sylemin yeni

balklar altnda ele ald tek bir konu bulunmaktadr: Toplumu birarada tutan, birletiren glerin anlalmas, sanayileme, ksacas

gndelik edimlerin tek yanl bir biimde ussallatrlmas.11

8Nachmetaphyssches Denken: Phlosophische Aufsatze.9Habermas, a.g.e. , s.13810 Jrgen Habermas, Postmetaphysical Thinking: Philosophical Essays,(Translated by W. M. Hohengarten), Cambridge, Massachusetts: The MIT Press,1992, s.138-13911Habermas, a.g.e. , s.139


5/24

Senem KURTAR 117

Ussallatrma, din gibi birletirici bir g olarak anlalmaktadr ve

gndelik yaam praksisi, bu yolla yeniden yaplandrlmaya

allmaktadr. Habermas iin, yalnzca Heidegger, bu sorunu temel

varlkbilim kkeninde tartmtr. Heideggere gre, iinde bulunulan

an her eyi ussallatrma saplantsnn ve bunun sonucunda biimlenen

toplumsal yaamn niteliinin anlalabilirlii varln yazgsnn

anlalmasnda temellenmektedir. Modern toplumu belirleyen

hesaplayc dnme12 (rechnendes Denken)13 biimi ve bu

dnmenin karakterize ettii davran biimleri, ynelimler, karlkl

anlamann toplumsal yaps, varln tarihi ve bu tarihin yazgsallndan

ayr dnlemez. Habermasn srarla zerinde durduu bu yaklam,

modernlik eletirisini, varln kendisine dnerek aklamakla aslnda

modernliin, tarihsel srecin ve bu sre olarak aa kan varln

yazgsnn kanlmaz sonucu olduunu savlamaktadr. Habermas,

Modernliin Felsefi Syleminde Heideggerin modern usu eletirirken

eitli retiler ya da dnemsel alg asndan bir ayrm yapmadn,

farkl yaklamlar varln yazgsna yklenen btnlkl bir aa

kma srecinin almolarak grdn belirtir.14Sandra Lee Bartkye

gre, Heidegger iin, modern dnem, varl

n metafizik dnemleriolanakl klan tarihsel znn aa kard dnemlerden biridir ve

12 Heideggerin kavramlarnn evirisinde sz konusu kavramlarn ngilizceevirileri Almanca asllar ile karlatrlm ve Heidegger metinlerinin birebirevrilmesi anlam yitimine olduka msait olduundan, kavramlarn dnselarka plan da temele alnarak evrilmesi uygun grlmtr. Okuyucuyu bukonuda bilgilendirmek amacyla kavramlarn Almanca asllarmetinde parantezierisinde verilmitir.13 Heidegger, bat metafizik dnme biiminin doruk noktasn moderndnme biimi olarak amlar. Modern dnme biimi, rechnendes Denken(hesaplayc dnme)dir. Hesaplayc dnme, dnmenin kendi kkenini

yitirmi olduunu anlatr. Heidegger iin, dnmenin kkeni, varlktr.Dnmenin varlk ile kkensel ilikisinin yitimi hesaplayc dnmenintemelini oluturmaktadr. Heidegger, hesaplayc dnmeyi matematikseldnya tasarm olarak betimler [Martin Heidegger, Discourse on Thinking,(Translated by John M. Anderson & E. Hans Freund), NY: Harper & RowPublishers,1966, s.46]. Bu anlamda, hesaplayc dnme her eyin snrszcakara uygun dnmn, kesintisizce ve koulsuzca her eyin kendini amayolunu nceden belirlemeyi-hesaplamay imler. Bu sre, aka ilk-kkenselolandan uzaklamaya hizmet eder [Martin Heidegger Mindfullness, (Translated

by P. Emad & T.Kalary), NY: Continuum Press, 2006, s. xxii].14 Jrgen Habermas Philosophical Discourse of Modernity, (Translated by F.Lawrence), Cambridge Massachusetts: The MIT Press, 1987, s.133


6/24


118

ancak bu biimde anlalabilir. Bu nedenle, almas gereken metafizik

dnme biimidir.15

Heideggerde metafizik dncenin almas, varln kendisine

dnte temellenir. Varla dn, zellikle, Varlk ve Zaman16 sz

konusu olduunda17, Dasein olarak insan varlnn, varlnn

derinlerinden gelen sessiz ve szsz aryduymas, ona yant vermesi

ile olanakldr.18 Habermas, tam da bu noktada, Heideggerin dilinin

karanlk, aklamalarnn iinin boolduunu savlar. zellikle ge dnem

almalarna ynelen sz konusu eletirisinde Habermas, varln

yazgsna ilikin sylemin hibir ey anlatmad aksine her tr

belirlemeden kesintisiz olarak kandn irdeler. Bu nedenle, zellikle,

Heideggerin ge dnem dncesinin modern sylemin dna

ktndan phe etmek gerekir.19

Heidegger ve Habermas buluturan tartmann ieriine ilikin

bu ksa giriin ardndan, sz konusu tartmay yorumlar ile olanakl

klanKompridis,Kolb,DallmayrveBernsteingibi dnrlerin savlarna

yer verilecektir. Ancak ncelikle bu savlarn temelini oluturan

Heideggerin, zellikle, Varlk ve Zamandaki hakikat20 anlay olan

15 Sandra Lee Bartky, Heidegger and the Modes of World Disclosure,Philosophy and Phenomenological Research, Vol.40, No.2, 212236, 1979,s.21216Sein und Zeit.17Habermasn Heideggere ynelik eletirilerinin temelinde daha ok Varlk ve

Zaman Heideggeri bulunmaktadr. Bunun en ak nedeni, Habermasn,Heideggerin ge ya da ikinci dnem yaptlarndaki dili karanlk, belirsiz ve ii

bo bulmasdr. Habermasn Heidegger dncesi ile ilgili metnin ilerleyenblmlerinde irdelenecek olan savlarbu savdorulayacaktr.18 Martin Heidegger, Being and Time, (Translated by J. Macquarrie &E.Robinson), Oxford UK & Cambridge USA: Blackwell Publishing Ltd. 2002,

s.321-32219 Jrgen Habermas, Postmetaphysical Thinking: Philosophical Essays,(Translated by W. M. Hohengarten), Cambridge, Massachusetts: The MIT Press,1992, s.14120 Varlk ve Zamanda betimlenen hakikat anlaynn temelinde batmetafizikgeleneinin hakikat anlaynn derinlikli eletirisi vardr. Her ey gibi hakikat degeleneksel dnme biiminin uzun tarihsel srecinde kendi kaynandanuzaklamtr. Heideggere gre, bat metafiziinde hakikat, uygunluk(adaequatio) olarak doruluk kuramna indirgenmitir. Dnce ve eyuygunluundan, yarg ve ey uygunluuna doru gelien uygunluk olarakdoruluk anlay kendi hakikatini yitirmitir. Bu hakikat, bir eyin kendiniamasnn akldr. Heidegger, hakikati, Sokrates-ncesi Antik Yunan


7/24

Senem KURTAR 119

Daseinn dnya-akl ve Habermasn iletiimsel eylemi hazrlayan

iletiimsel ussalk olarak hakikat anlay irdelenecektir. Bu yolla, sz

konusu yorumlarn tartma zemini iin kavramsal-dnsel ierik

hazrlanmolacaktr.

Dnya-Aklnn Hakikati

Varlk ve Zamanda, Husserle gndermede bulunan Heidegger,

insan varoluunun ynelimsel edimlerinin nas

ll

n

ve hangi zorunlukoul ya da koullarda olanaklolduunu sorgular.21Bu sorunun nda

izlenen yol, insan varoluu olarak Daseinn anlamn ya da Dasein

kendisi olarak olanaklklan eyin ne olduunu aa karmaktr. nk

aknsal znelliin ya da znenin almasnn aknl ancak bu yolla

anlalabilir. Heidegger, aknsal znelliin aknsallnn olanan

Daseinn en temel yapsya da bileimi olan dnya-iinde-varlk (In-

der-Welt-Sein) olmasnda temellendirir.22Aknlk ve dnya-iinde-varlk

arasnda kkensel bir iliki vardr. Daseinn tek tek eylerden ayrmnn

amlanma biimi olarak dnya-iinde-varln olanakll, Daseinn

aknldr. Bu nedenle, temel varlkbilim aknsal felsefenin kkenselbir almdr. Habermasn yorumunda, Heideggere gre, modern

dnemin zne felsefesi almalama aynzamanda ondaki aknsal biim

korunmaldr. Bu biim, Daseinn dnya-iinde-varlk olmasdr. Bu

yolla, Heidegger, aknsallk sorunsalna varlkbilimsel bir anlam

vermitir.23

Daseinn aknl ya da Daseinn varlnn amlanma biimi

olan dnya-iine-varlk olmak, her durumda anlam ve anlalabilirlik

sorunu ile birlikte ele alnr. nk Daseinn aknl, her tr anlamn

ve anlalabilirliin temel olanadr. Dnya-iinde-varlk, anlama

Dncesinin aletheia kavramnda temellendirir. A-letheia olarak hakikat, bireyin kendini gizinden amasnn akldr ve Varlk ve Zamanda bu aklDaseinn dnya-aklnn varolusal-varlkbilimsel yaps oluturur [MartinHeidegger, Being and Time, (Translated by J. Macquarrie & E.Robinson),Oxford UK & Cambridge USA: Blackwell Publishing Ltd. 2002, s.56].21Heidegger, a.g.e. , s.32-3322Heidegger, a.g.e. , s.7823 Jrgen Habermas, Postmetaphysical Thinking: Philosophical Essays,(Translated by W. M. Hohengarten), Cambridge, Massachusetts: The MIT Press,1992, s.143


8/24


120

(Verstehen)nn varolusal ve varlkbilimsel yapsnda temellenir.

Heidegger iin, anlamann varolusal-varlkbilimsel yaps, onun varl

anlamaya ait olmas ve en kkensel anlamda bir aa kma biimi

olmasdr. Anlama, Daseinn hem dnya-ierisindeki-eylere

ynelmiliini ve hem de kendini anlamasnolanaklklar.24Dolaysyla,

Heidegger, varl insan deneyiminin varlkbilimsel boyutunda amlar.

Bylece, varlk insan varoluunun yaam-alannolanaklkldgibi, bu

alann dnda hibir eyin aa kmasolanakldeildir.

Heidegger, farkl dnemlerinde, farkl dnya tanm yapar. Bu

tanm, ayn zamanda, varln kendisini her durumda bir dnya-

akl olarak amasnn da yoluna karlk gelir. Bunlardan ilki,

Varlk ve Zamann, Daseinn dnya ile olan n-tankl temelinde

tartt, dnya-akldr. Her tr kavramsal, kuramsal anlama ya da

dnmeye ncel olan bu n-tanklk dnya ierisindeki herhangi bir

eyin anlalmasnn varlkbilim-ncesi olan n-anlamasnda

amlanmaktadr. Daseinn klgsal edimlerinin kuramsal-yargsal olana

ncelendii bu almnda dnya, somut bir yaam alannda ya da tarihsel

bir dnemde btnsel ve alamaz olan bir ufku, insan varoluunun

dierleri ile birlikteliinin (Mitsein) ve eylere ynelmiliinin ufkunubiimlendirir. Bu anlamda, dnya, Daseinn, temel nitelii olan anlayan

varl temelinde anlamlarn gnderimsel btnldr.25 Paul A.

Heelana gre, Heideggerin Varlk ve Zamandaki temel sorunu,

herhangi bir eyi o ey ya da insan deneyiminde alglanm-kavranlm

bir ey klann ne olduunun akla kavuturulmasdr. Ona gre, bu,

hibir durumda, duraan-srekli bir z olamaz, ancak o eyin ierisinde

bulunduu balamsal zelliklerin birlii olabilir. Baka bir deyile,

Heidegger iin, herhangi bir eyi insan deneyiminde olanakl ya da

anlamlklan o eyin balamsal birliidir.26

24 Martin Heidegger, Being and Time, (Translated by J. Macquarrie &E.Robinson), Oxford UK & Cambridge USA: Blackwell Publishing Ltd. 2002,s.18525 Martin Heidegger, Being and Time, (Translated by J. Macquarrie &E.Robinson), Oxford UK & Cambridge USA: Blackwell Publishing Ltd. 2002,s.11226Paul A. Heelan, The Scope of Hermeneutics in Natural Science, Studying

History, Philosophy, Science,Vol. 29, No.2, Printed in Great Britain, 273298,1998, s.288


9/24

Senem KURTAR 121

Dnyann ilk biimi, Daseinn dnya-iinde-varlk olarak

betiminin temel yapsn oluturan kayg ve ilgi ile ynelmilik

(Sorge)te aa kar. Dasein, varln aklnda kayg ve ilgi ile

ynelmi olma durumunda bulunur. Heidegger iin, bu varlk, her tr

yaam-alannn, gndelik edimlerin, anlamn ve anlalabilirliin

temelidir. Anlamlarn gnderimsel a olarak betimlenen dnya-

aklnn ilk biimi, dilin, edimlerin ya da imlerin temeli ve tm bu

yaplara ncelikli olandr. Bu balamda, anlam dil, edimlerimiz ve imler

aracl ile somutlatrlsa ya da dntrlse de bu dolaymlar hibir

durumda anlamn kendisini oluturamaz. Bunun en ak nedeni, daha

nce irdelendii gibi, anlamn varlkbilimsel bir temele sahip olmasdr.

Sonuta, Heidegger iin, anlamlar aolarak aa kan dnya-akl

btnyle varlkbilimsel bir alan olmakla birlikte ncelikle varlkbilim-

ncesinin ya da n-anlamann alandr.

Sanat Yaptnn Kkeninde27 dnya-akl, Varlk ve

Zamandaki betimi ile karlatrldnda, daha az biimseldir.

nk burada dnya-akl, aleni-paylalan-gndelik anlamlar

andan ok daha zel bir alana aittir. Bartkyye gre, Heideggerin

Sanat Yaptnn Kkeninde amlad, olanakl deneyimin temelformuna balolan bir dnce deildir. Tekil, bireysel varoluun

yaama, alma ve lm evreline ait somut bir dncedir.28Van

Goghun Potinler tablolarndan yalnzca biri29 balamnda

tartmaya alan sz konusu dnya anlayna gre, sanat yaptbir

dnya-akldr ve bir dnya aar.30Potinlerin zerindeki toprak,

kyl kadnn tarlada altn, arka ksmlarndaki eziklik ok

uzun sredir giyiliyor olduunu aa karr. Heidegger, kadnn

27

Der Ursprung der Kunstwerkes.28 Sandra Lee Bartky, Heidegger and the Modes of World Disclosure,Philosophy and Phenomenological Research, Vol.40, No.2, 212236, 1979,s.21429 Heideggerin tartt Potinler tablosu, kyl bir kadna ait olduunusavladtablodur. Ancak bir sanat tarihisi olan Meyer Schapiro, Heideggerin

bu konuda yanldve potinlerin Van Goghun kendisine ait olduu konusundasrar eder. Schapiroya gre, Heidegger, Potinleri kendi felsefesi iin ie yarar

bir forma sokmaya almtr (Meyer Schapiro Theory and Philosophy of Art:Style, Artist and Society, NY: George Braziller, 1994, s.136).30 Martin Heidegger, Poetry Language Thought, (Translated by AlfredHofstadter), NY: Harper & Row Publishers, 1971, s.34


10/24


122

uzun orman yolundan evine dnerken bastyerleri, grdklerini,

duyduklarn, hayallerini, dncelerini ksacastekil bir varoluun

dnyasn aan tm yaantsalln potinlerin sanatsal almnda

betimler. Bu, sanatn ya da sanat yaptnn dnya aan gcdr.31

Ge dneminde Heidegger, varln dnya-iinde olmasn ve bu

oluun zamansal-tarihsel balamn sanat yapt ve dil olarak

aklar. Ancak burada dil, nerme dili deil, iir (poesie) ya da

iirsel olarak alan (Dichtung) anlamnda dildir ve Varlk ve

Zamandaki dil anlaynn kkensel olarak dntnn tantdr.Varlk ve Zamanda dil, yarg yetisi (Urteilskraft) ile

zdeletirilmitir. Bu anlamda, dil, Daseinn dnyas ile n-

tankln gerektirir ve n-anlamada temellenir. Dier yandan,

Heideggerin, ge dnem yaptlarnda dile, dnya-aklnda

kkensel bir rol ykledii dikkat eker. Bu rol, dilin dnya-ama

gcdr: Dasein, varln tarihsel almnda dilsel olarak

dolayma yazgldr. Dil, yalnzca bizim iin konumakla kalmaz, o

aynzamanda bizim iin dnr de.32

Dnya-aklnn nc biimi, akln tarihselliine vevarln yazgs ile koutluuna gnderimde bulunur. nk varln

dnya olarak aa kmas, znde, dnemseldir. Bu anlamda, dnya

tarihsel bir dnem olarak aa kandr. Heidegger, Dnme

Nedir?de33, tm byk dnrler tek bir dncenin dnrleridir:

varln dnlmesi, szleri ile kkensel anlamda aa kma [e

zamanlolarak alma-gizlenme sreci]34olarak anlalan varln, aa

kan her eyin alp geilemez olmas yani asla tamamen alamaz,

tketilemez olma olanaolduunu irdeler. Bartky, Heideggerde varln

kendisi olarak aa kmasn iki biimde yorumlar: Bunlardan ilki

dnya-aklnn farkl biimlerini oluturur ve varln metafizik

dnemleri aan tarihsel znn hakikatidir. kincisi, herhangi bir tarihsel

31 Martin Heidegger, Poetry Language Thought, (Translated by AlfredHofstadter), NY: Harper & Row Publishers, 1971, s.3332 Martin Heidegger, On the Way to Language, (Translated by P.Hertz), NY:Harper & Row Publishers,1971, s.4033Was Heisst Denken?34Martin Heidegger,Pathmarks, (Edited by William Mc Nail), NY: CambridgeUniversity Press,1998, s.256


11/24

Senem KURTAR 123

dnemde tek tek eylerin kendini ama yollarndan oluur.35Sz konusu

yorum, Heideggerde varln ikili devinimine vurgu yapmakta ve

varln neden tek tek eylerde tketilemez olduu sorusunun yantna

aklk getirmektedir.

Habermas, Heideggerin dnya-akl anlayn, her durumda

Dasein, varln anlamya da varln yazgsgibi btnletirici yaplara

ncelik vermekle znelerarasbir temelden ve ncelikten yoksun olduu

balamnda eletirir. Heidegger, toplumsal yaamn ve iletiimsel an

ussal normlar sorunundan daima uzak kalmtr. Habermas rahatsz

eden, Heidegger felsefesinin somut bir dzlemden yoksun olmasdr.

Daseinn ya da genel olarak varln asla tam anlamyla aa

kmayacak olan gizli ve karanlk yapsnn hakikat olarak anlalmas,

hakikatin ya da doruluun znelerarasln iletiime dayal dilsel

yapsnda gerekelenen ve geerli klnan ve srekli olarak yeniden

retilen dinamik boyutunu btnletirici ve soyut bir dzlemde kalmtr:

Anlamn dnya-oluturan alm Potansiyel olarak

karsna getirilebilir olduu herhangi bir ya da her eletirel

biimin zerinde yer alr. Dilin dnya-aan gc varsaylr.

Ancak bu g artk kendisini yalnzca dnyadaki eyleri aaraksrdremez. Heidegger tek tek eylerin kendi varlnda aa

kma olanann verili bir grnle e zamanl olduunu

belirtir. Tek tek eylere verilen anlamn anlalma ufkunun

hakikat sorununa ncel deil, ikincil olduunu Heidegger

grememitir.36

Habermasn szleri anlalabilirliin ve anlamann kkensel

ncelii yerine anlamn kkensel nceliini koymaktadr. Bu yer

deiikliinin temelinde varlkbilimsel olann nceliinin iletiimsel olan

nceliinde alma tasars vardr. Bu balamda, Habermas toplumsal

oluumun ussal olarak yeniden yaplandrlmas iin iletiimi veiletiimsel olann hakikati konusunda da hakikatin iletiimsel zn

vurgular.

35 Sandra Lee Bartky, Heidegger and the Modes of World Disclosure,Philosophy and Phenomenological Research, Vol.40, No.2, 212236, 1979,s.212-21336 Jrgen Habermas, Postmetaphysical Thinking: Philosophical Essays,(Translated by W. M. Hohengarten), Cambridge, Massachusetts: The MIT Press,1992, s.143, s.152


12/24


124

letiimsel Ussallk Olarak Hakikatin Geerlilii

Habermas iin, Heidegger anlam ve geerliliin temelini aknsal

benin ileyiinde temellendiren yaklamlarn ok da tesine

gidememitir. Ona gre, Heidegger, Yeni-Kant ve Husserlci beni

Daseinn dnya-iinde-varlolarak yeniden oluturmutur. Habermas,

bu baaryHeidegger felsefesinin geldii son nokta olarak grr. nk

o, bu noktadan, geerliliin zneleraras kavrayna geii

baaramamtr. Habermasa gre, Heidegger, erken dnem yaptlarnda

varln anlam ve Dasein ilikisini, ge dnemde ise, Daseinn

varolusal-varlkbilimsel almndan varln kendisine geii37 tekil-

bireysel nermelerde amalanan geerliliin zneleraras srecine

ncelemitir. Habermas, bunun en temel nedenini, Heideggerin anlam

(Sinn) ve geerlilik (Geltung) arasndaki ayrm grememi olmas

biiminde aklar. Heidegger, anlamn btnlk emasn aarak

karlkl anlamaya dayal renme srelerinin olanakll ile

ilgilenmemitir. Sonu olarak, anlam ufku ya da ufuklarnn eletirel

tavrla ele alnmasn olanaksz kld gibi, renme sreleri ile dier

dnyalara genileme olananda ortadan kaldrmtr. Habermas, iindebulunduumuz an, teknik karlarn dengelenemedii devasa bir

genileme a olduunu savlar. Bu balamda, bizi kuatan dnyann

teknik denetiminin salanmas, dierlerini anlama ve kendimizi egemen

yaplardan zgrletirmek iin, bilgiyi kurumsallatran ortak ilgi

alanlarnn ya da karlarn oluturduu bir temele sahibizdir. Burada,

egemen doa, dier insan varlklar zerinde egemenliini kurma

biiminde gereklemektedir. Bizi kuatan sz konusu bozulmann

hafifletilebilmesi iin, ussallkn nasl, bizim klgsal, zgrletirici ilgi

alanlarmzn ya da karlarmzn doasnda geerli bir sav

olabileceinin sorgulanmasna gereksinim vardr. Habermasa gre, busorgulama, yaam-dnyasnn ussallatrlmas ve toplumsal alann

37Heidegger felsefesinde, Dasein almndan varln kendisine gei, dn(kehre) olarak aa kar. Dn, varln kendi olma olayna tm tarihsellii vekkensellii ile dn anlatr. Heideggerin ereignis ile talandrd budnsel-dilsel dn, Beitrage zur Philosophie (Felsefeye Katklar)de,kaynan kendisi ile birlikte srkleyenin kendini bir zaman-mekn aralaarak amas biiminde aklanr [Martin Heidegger Contributions to

Philosophy (From Enowning), (Translated by P. Emad & K. Maly),Bloomington: Indiana University Press, 1999, s.22).


13/24

Senem KURTAR 125

zgrletirilmesi arasndaki derinlikli ilikinin geerliliinin

kantlanmasnda olanakldr.38

Toplumsal yaamn ussal temeli nasl baarlabilir? Habermasa

gre, toplumsal ilikiler, egemen yapdan bamszlatnda ve

iletiimde ulalan uzlama dayal politik sonucun her normu,

geerliliinin ilkesine gre olduunda toplumsal yaamn ussall da

baarlm olacaktr.39 Bu balamda, modern yaamn deiim ya da

dnm olanan renme sreleri oluturmaktadr. Habermas,

Heideggerin varln yazgsolarak alan dnme anlaynverimsiz

bulur. nk dnmenin geliim sreci ierisinde yer alan her dnce

ya da her sav srekli olarak snanan ve dzeltilen bir oluuma sahiptir.

Dnce ya da savlardaima dinamik klacak olan bu oluumun ileyii,

geerli klnabilir ya da klnamaz olan tekil nermelerin belirlenmesine

dayanmaktadr. Habermasa gre, bu sre, anlamn bir btn olarak

ematize edilmesini salamaktadr.40 Ancak bu konuda bilgiyi

kurumsallatran ilgi alanlarnn ya da karlarn bilgikuramsal erevesi

ile snrlkalnmaz. Stephen K.Whitea gre, Habermasn merkeze ald

kavram, doal dilleri konuanlar tarafndan srekli-gelitirilmekte olan

iletiimsel yeterliliktir. Bu aban

n merkezinde geerlilik savlar

n

aa karan ve zgrletiren kurallarn ikin denetimini amlamak

vardr.41 Dolaysyla eylem znesi iin, eylemini dzenleyen ilke ne

iktidar ne de onun gdmdr. Her bir eylem znesi eylemini

zgrletirici savlartemelinde dzenleme sorumluluunu stelenmelidir.

Bu savlarn kayna, dierlerinde doar ve onlarn sylediklerinin

hakikatine ilikindir. Habermasa gre, sylenenlerin hakikatini

belirleyen, normatif hakllve itenlikli olup-olmaddr.42Bu savlara

aka karkldnda kuramsal sylem ve klgsal sylem ya da onlar

arasndaki etkileime baklarak savn geerlilii kurtarlabilir. Burada

sorun konumacnn gerekten itenlikli olup-olmaddr.Sonu olarak,

38Jrgen Habermas,The Theory of Communicative Action Volume I Reason andThe Communicative Action, (Translated by Thomas McCarthy), Boston: BeaconPress,1984, s.7439 Habermastan alntlayan Stephen K. White, The Cambridge Companion to

Habermas, USA: Cambridge University Press,1995, s.640Habermas,a.g.e., s.1941 Stephen K. White, The Cambridge Companion to Habermas, USA:Cambridge University Press, 1995, s.742Habermas, a.g.e. , s.21


14/24


15/24

Senem KURTAR 127

gittike toplumsal yaam, anlamn dolaymnve toplumsal dayanmay

belirleyen bir eye dnr.46

Habermas iin, iletiimsel ussallk ya da eylem kuram, modernlii

nasl anlamalyz? sorusuna arpc bir yant olur. Us ve eyleme

iletiimsel olarak ynelmek, modernlii biimlerden dnsel alann

eletirisi olduu gibi; ayn zamanda, bu eletiriler, modernliin kendini

tamamlayamam bir sre olduunun da gstergesidir.47Modernlik, en

temel anlamda, anlam alarmzn anlalmasdemektir. Bu anlam alar,

deimeyen-doal yaplar deil, kltrel deiime ak alardr ve

modern gereklikte snanabilir-dzeltilebilir yaplar olarak grlr.

Habermasn buradaki temel sorunu nermelerin geerliliini oluturma

srecinin, en azndan modern toplumlarda, yaam-dnyasnn yeniden

retildii toplumsallama srelerinden ayrlmasdr. Modernliin bir

ksmn bu ayrm oluturmaktadr. nk toplumsallama srelerinde

yaam-dnyas aknsal bir role sahip deildir. Oysaki Heideggerde

varln kendini amas olgusu her durumda, toplumsal sreleri

ncelemekteydi. Kolba gre, Habermas, Heideggerin dnya

konusundaki grlerini okuduunda, onun bu anlaynn salayaca

alternatifleri kullanabileceinin fark

na varm

t

r:Habermas ve Heideggerin yaam-dnyasndan anlad

birbirine ok yakndr. Yalnzca, Heideggerin yaklam,

Habermasla karlatrldnda, daha snrlayc ve birletirici

bir yne sahiptir. Heideggerde, grevin-ilevin stnde bir

birlik ve anlamlarn nermelere ve onlarn doruluk koullarna

ncel ve gerekelendirilmemibir birletirilme alanvardr.48

Habermas,letiimsel Eylem Kuramnda49Heideggerde Daseinn

kendi ile diyalogunun varlkbilimsel olarak ncelenmesini eletirerek

nermesel ya da yargsal doruluun kavramsal anlamay belirlemesi

gerektiini savlar.50nk Habermasn yaam-dnyas toplumsal ya da

46 Stephen K. White, The Cambridge Companion to Habermas, USA:Cambridge University Press, s.847White, a.g.y.48David Kolb, Heidegger and Habermas on Criticism and Totality,Philosophyand Phenomenological ResearchVol. I, II, No.3, 683693, 1992, s.687-68849Theorie des Kommunikativen Handelns.50Jrgen Habermas,The Theory of Communicative Action Volume I Reason andThe Communicative Action, (Translated by Thomas McCarthy), Boston: BeaconPress,1984 s.385-386


16/24


17/24

Senem KURTAR 129

kopard zamann varldr. Metafiziin en temel yanlgs, varl

yitimsel doasndan uzaklatrarak, onu daima olan(lar) [das

seiend(es)]55olarak anlamasdr. Hans G. Gadamere gre, Heideggerin,

modern znellik eletirisindeki en temel katk, varln yitimsel olarak

amlanmasve bu balamda yeni olanaklar iin ak olmasdr. Varl,

zamann ufkunda yorumlamak, onun sonsuz ya da yitimsiz olamayaca

anlamna gelmez. Bu, aka, Daseinn en temel niteliinin yitimsellik

olduunu gsterir. Gadamer, Heideggerin, bu yolla, znellii amak ya

da bir kenara brakmak yerine znellii kktenci varolusal bir derinlie

ulatrdnsavlar.56

Modernliin Felsefi Syleminde Heideggeri, kt toplumsal

zmlemeden kaynakl aknsal postlas ile her eyi temellendirmekle

sulayan57 Habermas iin, biimlendirme ya da uyumun snrsz

srecinde, bizim bilisel-klgsal yaammzn ilevsel olarak edimsel bir

snrvardr. Ona gre, anlam ve edim arasndaki kesintisiz ve kkensel

iliki kendi-bilinli bir toplumun kltrel amalarna indirgenemez.

Habermasn temel sorunu genel olarak bilginin (Erkenntnis) ve eylemin

olanakllnn koullarn ortaya koymaktr. Bu anlamda, Dallmayr,

Habermas

, Kant

gelenekle ayn

amac

paylamakla birlikte yollar

vealanasndan bu gelenekten ayrolarak deerlendirir. Dallmayr, Kantn

ar bilincin kategorileriyle zmlemeye alt bu sorunun,

Habermasta dilin yapsnda konumlandrldnbelirtir. Habermas iin,

edim ve bilginin genel koullar dilde bulunmaktadr. Dallmayr,

Habermasn bu yaklamnn Yeni-Kant ve Yeni-Pozitivist

yaklamlarda, ussalln biimsel koullar asndan daha nce

irdelenmi olduunu ancak Habermasta geniletildiini ve her tr

bilginin ve de edimin koullarnn dilin yapsnda bulunan koullar olarak

aklandn belirtir. Bu anlamda, Dallmayr, hakl olarak, Habermasta

55 das seiend, tam da u ya da bu olan, bir ey olan anlamna gelmektedir.Heidegger burada ngilizceye to be ya da Being olarak evrilen AlmancaSeinkavramndan dikkatle ayrddas seiend(es), [ngilizce eviride being(s)]kavramnkullanr. Trke eviride Seinya da to beyi var-olmak, olumaktaolmak kavramlar ile karlamak yerinde grnmektedir. Dier yandan, das

seiend(es) ya da being(s) tam da belli bir yerde, biimde, durumda, zamandaolanimlediinden olan(lar) olarak evrilmesi uygun grlmtr.56Hans G. Gadamer,Truth and Method, (Translation revised by J. Weinsheimer& D. G. Marshall), NY: Continuum Press, 2004, s.8657Jrgen Habermas, Philosophical Discourse of Modernity, (Translated by F.Lawrence), Cambridge Massachusetts: The MIT Press, 1987, s.140


18/24


130

biimsel ussallk ya da znelerarasln dilsel yapsnda dolaymlanm

bir ussallk anlaybulunduunu savlar.58

Habermasn ussallk anlay yeni bir us anlay, bir tr

kantlatrma srecidir. Bu, karlkl konumada her bir konumacnn

her eyden nce bir geerlilik sav ne srd ve diyalogun karlkl

dzleminde bu savn, geerli klndbir sretir. Byle bir dzlemde us

en iyi kantn gerekelenmesinde, kantlama gc olarak anlalmaktadr.

Kantlatrma, znelerarasiletiime dayalbir edimde ortaya kar ve us,

dilsel olarak karlkl bir dolaymda amlanr.59 Bylece, Habermas,

zne-merkezli usun almas iin, Heideggerin yapt gibi usu,

anlamann varlkbilimsel nceliinde ykmak60 yerine yeni ve

dolaymlanmbir us anlaygelitirmitir. Kompridis, Habermasn sz

konusu anlayn, eylemlerimizin ve dilimizin yeniden oluturulduu ve

eskinin dnda yeni olanaa karmann gerekliliinin savunusu olan

bir anlayolarak yorumlamaktadr.61

Dnya Aklm,letiimsel Ussalkm?

Habermasn temel tasars, daha nce irdelendii gibi, modernusun olduka yaygn olan eletirilerine karn usun tamamna ynelik bir

taslak ortaya koymaktr. Ona gre, bu taslan ortaya konulmasnn tek

yolu edime ynlendirilmi karlkl anlamann usun potansiyelliinde

normatif temelini bulduu iletiimsel bir ussallk anlay gelitirmektir.

Ancak Habermasn bu anlayolduka genibir us kavramna sahiptir.

Bu anlamda, iletiimsel ussallk, eyletiren, yaltan arasal usun tekisi

deildir. Arasal usun yan sra var olan bir seenek olarak

58Fred Dallmayr,Life-world, Modernity and Critique(Paths Between Heideggerand The Frankfurt School), Cambridge: Polity Press, 1991, s.13559Jrgen Habermas, The Theory of Communicative Action Volume I Reason andThe Communicative Action, (Translated by Thomas McCarthy), Boston: BeaconPress,1984, s.1860 Jrgen Habermas, Philosophical Discourse of Modernity, (Translated by F.Lawrence), Cambridge Massachusetts: The MIT Press, 1987, s.13361 Nikolas Kompridis, Heideggers Challenge and the Future of CriticalTheory, Peter Dews (Ed.), Habermas: A Critical Reader, Oxford: BasilBlackwell, 118 152, 1999, s.118


19/24


20/24


132

(Heidegger varlkbilimi) karlp, dar atlmtr65 sav da

Kompridisin yaklamna benzer grnmektedir. Bu balamda,

Kompridis, Heideggerin dnya-akl ile Habermasn edime

ynlendirilmi ussalln birbirine kart iki yaklam olarak grmez.

Ona gre, Heidegger ve Habermas, modern felsefenin zne-merkezli

bakasnn yarattsorunlarzmek konusunda aynamacpaylaan

ancak bu amaca varma ve sorunlar zme noktasnda farkl yollar

izleyen iki dnrdr.66 Her iki dnrn savlar, tek bana ele

alndnda, eletiriye aktr. Dier yandan, Kolb, Heidegger ve

Habermasn, birbirinden sulu olduunu, bu anlamda, ikisinin de

aklanamayacan savlar. Ona gre, her ikisi de klasik resmin yeterince

karsna geememive soruna kktenci biimde yaklaamamtr.67

Kompridis, Habermasn Heideggerin dnya-akl anlayn

zneleraraslktan soyutlayarak zne-merkezci bir balam ierisinde

brakmasna kar kar. Ona gre, Varlk ve Zamann ilk ksmnda

Daseinn kkensel ve varolusal anlamda dierleri ile birliktelik olarak

zmlenmesi, gerek kitabn ikinci ksmnda Daseinn yitimselliine

tannan varlkbilimsel ncelikte, gerekse ge dnem yaptlarnda

vurgunun varl

n kendisine dne kaymas

nda, gelitirilmedenbraklm bir dncedir. Ancak bu, hibir durumda, Heidegger

felsefesinin znelerarasbir balangca sahip olmadanlamna gelemez.

Kompridise gre, Daseinn dierleri ile birlikteliinin, etik bir dzlemde

gelitirilmesi, Heidegger felsefesindeki bir eksikliktir. Ancak bu eksiklik,

onu, zne-merkezci yaklam ierinde deerlendirmek iin yeterli

deildir: Habermasn zneleraraslk modeli, znelerarasln tm

olanaklarntketemez. Heideggerin Varlk ve Zamandaki yaklamile

Habermasn tasars arasndaki ayrm hibir durumda zne-merkezcilik

ve zneleraraslk ayrmna dntrlemez. Bu ayrm, olsa olsa

65Wayne Gabardi, Philosophical Politics of the Modern-Postmodern Debate,Philosophical Research Quarterly, Vol.47, No.3,769-778, 1994, s.77666 Nikolas Kompridis, Heideggers Challenge and the Future of CriticalTheory, Peter Dews (Ed.), Habermas: A Critical Reader, Oxford: BasilBlackwell, 118 152, 1999, s.12667David Kolb, Heidegger and Habermas on Criticism and Totality,Philosophyand Phenomenological ResearchVol. I, II, No.3, 683693, 1992, s.689


21/24

Senem KURTAR 133

znelerarasln farkl modelleri arasnda yaplabilecek bir ayrmdr.68

Bu noktada, Heidegger ve Habermasn zneleraraslk modelindeki

temel ayrm, Heideggerin dnyay ya da dnya-akln

znelerarasla ncelemesi, Habermasn dnyayznelerarasilikilerle

alan bir balam olarak temellendirmesidir. Ancak Heidegger dncesi

sz konusu olduunda ister zne-merkezcilik isterse zneleraraslk olsun

zneye gnderimde bulunan her yorum yanlgya dmekten kurtulamaz.

Bu anlamda, Kompridisin sz konusu savlarher ne kadar Habermasn

Heidegger eletirileri konusundaki yanlgya dikkat ekiyor olsa da her

iki dnr de zneye gnderimde bulunan bir dncede birletirme

abasbaarlgrnmemektedir.

Kompridisin zerinde durduu bir baka konu Daseinn

otantikliinin dnya-aklnn temeli olarak anlalmasdr. Bu anlamda,

Kompridis, Heideggerin otantik-olma anlayn tek ynl ve eksik

bulur. Ancak, ona gre, bu Habermasn, birinin kendisi ile ilikisine

normatif ierik veren her giriimin znellikten kurtulamayaca

yolundaki eletirisini gerekelendiremez. Kompridis iin, Heidegger

birinin kendisi ile ilikisini znel bir biimde amlamaz. Kompridis,

Habermas

n, Heideggerin dnya-a

kl

na ynelik eletirilerinintemelinde yanl bir okumann bulunduunu savlar. Bu yanl okuma

temelinde, Habermasn, dnya-aklnn alcl ve etkinliinin bir

arada olduunu anlamam olmas yer almaktadr. Dnya-aklnda

alclk-etkinlik biimleri, Daseinn istencine balolmadgibi, Dasein

olmadan bu alm da olanaklolamayacaktr. Baka bir deyile, dnya-

akl Daseinn varlyla ilikilidir, fakat Dasein-merkezli ya da

Dasein tarafndan ynlendirilen bir sre deildir. Bu nedenle, dnya-

akl yazgc bir edilgenlik olmad gibi iradi bir etkinlik ya da

zerklik de deildir. Kompridis, Habermasn dnya-akl

konusundaki tm eletirilerinin destekleyici hibir ak noktatamadnsavlamaktadr.69

68 Nikolas Kompridis, Heideggers Challenge and the Future of CriticalTheory, Peter Dews (Ed.), Habermas: A Critical Reader, Oxford: BasilBlackwell, 118 152, 1999, s.12669 Nikolas Kompridis, Heideggers Challenge and the Future of CriticalTheory, Peter Dews (Ed.), Habermas: A Critical Reader, Oxford: BasilBlackwell, 118 152, 1999, s.127-128


22/24


23/24

Senem KURTAR 135

KAYNAKA

BARTKY, Sandra Lee, Heidegger and the Modes of World Disclosure,

Philosophy and Phenomenological Research, Vol.40, No.2, 212

236, 1979.

DALLMAYR, Fred,Life-world, Modernity and Critique(Paths Between

Heidegger and The Frankfurt School) , Cambridge: Polity Press,

1991.

GABARDI, Wayne, Philosophical Politics of the Modern-Postmodern

Debate,Philosophical Research Quarterly, Vol.47, No.3, 769-

778, 1994.

GADAMER, Hans G., Truth and Method, (Translation revised by J.

Weinsheimer & D. G. Marshall), NY: Continuum Press, 2004.

HABERMAS, Jrgen, The Theory of Communicative Action Volume I

Reason and The Communicative Action, (Translated by Thomas

McCarthy), Boston: Beacon Press, 1984.

HABERMAS, Philosophical Discourse of Modernity, (Translated by F.

Lawrence), Cambridge Massachusetts: The MIT Press, 1987.

HABERMAS, Postmetaphysical Thinking: Philosophical Essays,(Translated by W. M. Hohengarten), Cambridge, Massachusetts:

The MIT Press, 1992.

HEELAN, Paul A. , The Scope of Hermeneutics in Natural Science,

Studying History, Philosophy, Science,Vol. 29, No.2, Printed in

Great Britain, 273298, 1998.

HEIDEGGER, Martin, Discourse on Thinking, (Translated by John M.

Anderson & E. Hans Freund), NY: Harper & Row Publishers,

1966.

HEIDEGGER, On the Way to Language, (Translated by P.Hertz), NY:

Harper & Row Publishers, 1971.HEIDEGGER, Poetry, Language, Thought, (Translated by Alfred

Hofstadter), NY: Harper & Row Publishers, 1971.

HEIDEGGER, Pathmarks, (Edited by William Mc Nail), NY:

Cambridge University Press, 1998.

HEIDEGGER, Contributions to Philosophy (From Enowning),

(Translated by P. Emad & K. Maly), Bloomington: Indiana

University Press, 1999.


24/24


136

HEIDEGGER, Being and Time, (Translated by J. Macquarrie &

E.Robinson), Oxford UK & Cambridge USA: Blackwell

Publishing Ltd., 2002.

HEIDEGGER,Mindfullness, (Translated by P. Emad & T.Kalary), NY:

Continuum Press, 2006.

KOLB, David, Heidegger and Habermas on Criticism and Totality,

Philosophy and Phenomenological ResearchVol. I, II, No.3, 683

693, 1992.

KOMPRIDIS, Nikolas, Heideggers Challenge and the Future of Critical

Theory, Peter Dews (Ed.), Habermas: A Critical Reader, Oxford:

Basil Blackwell, 118 152, 1999.

SCHAPIRO, Meyer (1994), Theory and Philosophy of Art: Style, Artist

and Society, NY: George Braziller, 1994.

WHITE, Stephen K. (Ed.), The Cambridge Companion to Habermas,

USA: Cambridge University Press, 1995.

Documents

HEIDEGGER VE HABERMAS’I BULUŞTURAN