Oral Sessions

155

HAYVANSAL GIDALARDA VETERĠNER ĠLAÇ KALINTILARI Ender YARSAN Ankara Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Dalı, Ankara E-posta: eyarsan@gmail.com

Özet

Veteriner hekimliğinde kullanılan ilaçlar terapötik, profilaktik ve metaflaktik amaçlarla uygulanırlar. Bunların üretilmeleri, dağıtılmaları ve kullanılmaları ruhsat aĢamalarını tamamladıktan sonra gerçekleĢir. Veteriner ilaçlarının ruhsatlandırılmasında genellikle üç önemli kriter göz önüne alınır; kalite, etkinlik ve güvenlik. Klasik toksikoloji yaklaĢımında güvenlik terimi de üç önemli esası kapsar; tüketici güvenliği, uygulayıcı güvenliği ve hedef hayvan güvenliği. Gıda değeri olan hayvanlardaki; et, süt, yumurta, bal gibi ürünler tüketim zinciriyle insanlara kadar ulaĢırlar. Gıda değeri olan hayvanlarda veteriner ilaçları ya da metabolitleri belirli miktarlarda olacak Ģekilde birikebilir. Hayvansal gıdalardaki kalıntı sorunu giderek artan öneme sahip global bir sorundur. Konunun önemini vurgulayacak Ģekilde; veteriner ilaçlarının aĢırı kullanımı ve bundan kaynaklanabilecek riskler nedeniyle ülkeler maksimum kalıntı limitleri ve tolerans düzeyleri belirlemiĢlerdir. Maksimum kalıntı limiti; insan tüketimine sunulacak gıdalarda bulunmasına izin verilen en yüksek kalıntı miktarını gösterir. Tolerans düzeyi ise kesim zamanında hayvansal dokularda bulunabilecek izin verilen kalıntı miktarını ifade eder. Tolerans düzeyini aĢmayacak Ģekilde tüketilen ürünler tüketici sağlığı için bir risk teĢkil etmeyecektir. Hayvansal gıdalarda veteriner ilaç kalıntılarından kaynaklanabilecek risk konusunda tüketicinin bilinçlendirilmesi ve bilgilendirilmesi yetkili otoritenin sorumluluğu altındadır.

Anahtar kelimeler: Veteriner ilaç, kalıntı, gıda.

VETERINARY DRUG RESIDUES IN ANIMAL FOODS Ender YARSAN Ankara University, Faculty of Veterinary Medicine, Department of Pharmacology and Toxicology, Ankara E-mail: eyarsan@gmail.com

Abstract

Veterinary drugs are used for therapeutic, prophylactic, and metaphylactic purposes. Also these drugs may only be produced, distributed and administered after being licensed. Veterinary medicinal products generally have to satisfy three major criteria before they are authorized, licensed or approved; these criteria are quality, efficacy and safety. From a classical toxicological aspect, safety relates to three main areas: consumer safety, operator safety and, target animal safety. The tissues of food animals, and their other produce such as milk, egg, and honey, are destined for consumption by humans. The use of veterinary drugs in food-producing animals may result in trace quantities of the drugs or their metabolites being present as residues in food. The threat of drug residues in food is causing increased concern globally. As a result of the concern of excessive use of these drugs and the possible adverse effects on human health, many countries have set Maximum Residue Limits or tolerances for

Sözlü Bildiriler

156

these residues in food. The Maximum Residue Limit is the maximum concentration of a residue that can be present in a product from an animal or animal by product intended for the food supply. Tolerances represent the maximum level of concentration of drugs permitted in animal tissues at the time of slaughter. The tolerances are intended to ensure that residual drugs will have no harmful effects if ingested. Regulatory authorities need to be convinced that residues of veterinary drugs which may persist in edible tissues after slaughter, or that are excreted in milk or find their way into honey, are not going to elicit toxic responses in consumers who have eaten such produce.

Keywords: Veterinary drug, residue, food.

GiriĢ

Veteriner Hekimlikte kullanılan ilaçlar; hayvan sağlığı ve yetiĢtiriciliğinde farklı amaçlarla uygulama alanı bulurlar. Bunlar;

- Hastalıkların Sağaltımı ve Önlenmesi

- DavranıĢların DeğiĢtirilmesi

- GeliĢmenin Hızlandırılması

- Verimin Artırılması

- Gıda Kalitesinin ĠyileĢtirilmesi

Bu ifade edilen amaçları karĢılayacak Ģekilde kullanılan ilaçlar, hedef niteliğindeki canlılarda iki yönlü etki oluĢtururlar. Yararlı etkiler ve zararlı etkiler Ģeklinde. Yararlı etkiler olarak; hastalıklar iyileĢebilir, hafifleyebilir; hastalıklarda koruyucu/önleyici etki oluĢabilir ya da geliĢmenin hızlanması, verimin artması, gıda kalitesinin iyileĢmesi sağlanabilir. Diğer taraftan zararlı etkiler olarak ise Ģunlar ifade edilebilir;

- Doku ve organlarda hasar,

- BağıĢıklık sisteminin baskılanması/uyarılması,

- Dirençli suĢlar (bakteri, parazit gibi),

- Gıdalarda kalıntı riski.

Ülkemizde veteriner ilaçlarının kullanım miktarına iliĢkin sağlıklı veriler bulunmamaktadır. Bu durum özellikle ilaçlarda karekod uygulaması ve izlenebilirlik planlarının oluĢturulmasıyla mümkün olacaktır. Bununla birlikte ruhsatlı ilaç sayılarının verilmesi bir ölçüde bu konuda fikir verecektir. Ülkemizde 2013 yılı Mayıs ayı itibariyle ruhsatlı ürün sayısı 2161 olarak ifade edilmektedir. Bunun 1526 adedi yerli, 635 adedi ise ithal ürünlerdir. Bu ürünleri hazırlayacak Ģekilde 1017 etkin madde kullanılmaktadır. Söz konusu ilaçlardan ana gruplar olarak 949 adedi antibiyotik, 375 adedi vitamin mineral, 202 adedi antelmintik, 151 adedi ektoparaziter, 72 adedi ise antiprotozoon ilaç niteliğindedir.

Gerek hayvanlar gerekse bitkiler veya tarım ürünleri ile bunların çevresinde kullanılan ilaç ve kimyasal maddelerin birçoğu uygulandıkları yerlerde ve canlıların vücudunda kısmen parçalanarak etkisiz veya zararsız hale getirilirken, bazıları (organik klorlu bileĢikler, dioksinler, dibenzofuranlar, PCB‘ler, PBB‘ler, metaller, bazı mantar ilaçları gibi) da son derece yavaĢ ayrıĢmaları dolayısıyla, giderek artan miktarlarda birikirler; gıda zincirine giren bu maddeler, nihai tüketici durumundaki insanlara kadar ulaĢırlar.

Oral Sessions

157

Özellikle gıda değeri olanlarda olmak üzere, hayvanlarda ilaç kullanımı söz konusu olduğu sürece, et, süt, yumurta, bal gibi gıdalarda ilaç kalıntılarının bulunması güncelliğini koruyacaktır. Bu durumda, veteriner hekimliği ilaçlarının hayvanlarda bilinçli ve kontrollü kullanımı ile hayvan kaynaklı gıda maddelerinin ilaç kalıntılarıyla kirlenme tehlikesi ve boyutu en aza indirilebilir.

Gıdalardaki ilaç kalıntılarına karĢı tüketici sağlığının etkin biçimde korunabilmesi için her çeĢit hayvansal gıdada bulunacak ilaç kalıntısı çeĢitlerinin ve kirlenme düzeylerinin sınırlandırılması son derece önem taĢır.

Kalıntı ile Ġlgili Bazı Kavramlar

Kalıntı: Hastalıkların sağaltımı, önlenmesi ve kontrolü ile geliĢmenin hızlandırılması amacıyla doğrudan veya dolaylı olarak (yem ya da suya katılarak uygulanan) ilaç ve diğer kimyasal maddelerin kullanılmalarını takiben besin değeri taĢıyan doku ve organları ile bunlardan elde edilen besinlerde (et, süt, bal, yumurta gibi) biriken veya depolanan değiĢmemiĢ, metabolitleri, parçalanma ürünleri, serbest veya bağlı haldeki madde miktarıdır.

Etkisiz Miktar: Bir ilaç veya maddenin etkisiz miktarı terimi; insan ve hayvanlarda zararlı etkiye yol açmayan, vücutta fizyolojik veya biyokimyasal olayların hızını ve seyrini etkilemeyen veya değiĢtirmeyen, geliĢme hızı, organ ya da doku ağırlıklarında değiĢikliklere yol açmayan, hücrelerde enzimatik etkinliği değiĢtirmeyen ve yapısal bozukluklara sebep olmayan miktarını ifade eder.

Kabul Edilebilir Günlük Alım: Terim besinlerde kalıntı halinde bulunan bir ilaç veya kimyasal maddenin, tüketicilerin sağlığı üzerinde hiçbir olumsuz etkisi olmaksızın, yaĢam boyunca ve günlük olarak alınabilir miktarını ifade eder.

Tolerans Düzeyi: Ġlaç veya kimyasal maddenin, insan ya da hayvanlar tarafından tüketilene (veya hayvanlar kesilene kadar) kadar, besinler veya yemlerde bulunmasına izin verilen en fazla miktarı veya yoğunluğu olarak tanımlanır.

Güven faktörü: Farklı hayvan türlerinde, yem veya besinlerde kalıntı halinde bulunan maddelerle yapılan zehirlilik denemelerinden elde edilen etkisiz miktarın insanlara uyarlanmasında esas alınan faktörlerden birisidir.

Kalıntılarının Sebepleri

Kalıntı Arınma Süresi:

Kesim öncesi bekletme süresi: Gıda değeri olan doku ve organlarda, istenmeyen veya zehirleyici etkileri bakımından önem taĢıyan ilaç veya kimyasal madde kalıntılarının, tüketiciler için güvenli bir düzey veya yoğunluğa inene kadar ilaç uygulanan hayvanların kesilmemesi gereken süreyi ifade eder. Hayvanlarda sağaltımın durdurulması ile kasaplık olarak kesilmeleri arasında geçmesi gereken süre anlamına da gelir. Belirtilen süre sonunda hayvanın yenilebilir doku ya da organlarındaki ilaç veya kimyasal madde veya metabolit kalıntılarının tüketici sağlığı bakımından tehlike oluĢturmayacak miktara veya düzeye indiği kabul edilir. Ġlaçla ilgili herhangi bir kayıt yoksa, kanatlı ve memeliler için kesim öncesi bekletme süresi geçici olarak 28 gün olarak belirlenir.

Yumurta ve sütün kullanılmama süresi: Genel bir kural olarak organik bazik ilaçlar süte kolay geçer ve uzun süreyle atılırlar. Ġlaçla ilgili herhangi bir kayıt yoksa, geçici olarak

Sözlü Bildiriler

158

sağaltım süresince ve sağaltımı izleyen 7 gün boyunca elde edilen yumurtalar ve sütlerin insan tüketiminde kullanılmaması kuralı uygulanır.

Balıkların avlanılmama süresi: Birçok ilaç için kullanımı takiben avlanmama süresinin belirlenmesinde 500 derece gün birimi dikkate alınır; bu rakam suyun sıcaklığına bölünüp, o madde için bekletme veya balığın avlanmama süresi belirlenir.

Farmasötik Ģekil: Kalıntıya yol açma tehlikesi bakımından ilaç formülasyonu da son derece önemlidir. Özellikle enjeksiyonluk müstahzarlar olmak üzere, tabletler, büyütme faktörleri ve meme-içi preparatlar diğerlerine göre daha fazla önem taĢırlar.

Uygulama yolu: Özellikle uzun etkili müstahzarların kullanılması halinde, ilacın plazma, doku ve organlardaki seviyesi bulunmasına izin verilen düzeyinin altına indiğinde bile KĠ uygulama yerinde uzun süreli kalıntı bulunma tehlikesi vardır.

Ġlaç çeĢidi: Kalıntıya yol açan ilaçlar içinde baĢlıca streptomisin, penisilin, oksitetrasiklin, gentamisin, neomisin, sülfonamidler, ivermektinler gibi antibiyotikler bulunmaktadır.

Etiket dıĢı-ilaç kullanımı: Genel bir kural olarak, herhangi bir ilaç prospektüsüyle uygun olmayan bir biçimde gıda değeri taĢıyan veya gıda elde edilen hayvanlarda kullanılmamalıdır. Hekim bazen gıda değeri olan hayvanlarda etiket-dıĢı ilaç kullanmak zorunda kalabilir.

BeĢeri ilaçların kullanılması: Bunlar için kalıntılarla ilgili herhangi bir düzenleme bulunmadığından, gıda değeri olan hayvanlarda kullanılırlarsa, gıdalarda kirlenme tehlikesi taĢırlar.

Ġlaç Kalıntılarının Etkileri

Ġlaç alerjisi: Ġlaçlardan çoğu bağıĢıklık sistemini uyararak, çeĢitli tiplerde alerjik tepkimeye yol açarlar. Bu türden ilaçların kalıntısını içeren gıdaların da benzeri etkileri söz konusu olabilir. Penisilinler çok küçük miktarlarda (5 ünite veya 3 μg) alerjik tepkime sonucu ölüme yol açabilirler.

Farmakolojik etki: Gıdalardaki ilaç kalıntıları genellikle farmakolojik etkiye yol açabilecek miktarlarda bulunmazlar.

Karsinojenik etki: Deney hayvanlarında yapılan çalıĢmalarla karsinojenik olduğu ortaya konulan maddelerin gıda değeri olan hayvanlarda kullanılmasına izin verilmez. Böyle madde kalıntılarının uzun süreyle tüketilmesi insanlar için de karsinojenisite tehlikesi taĢırlar.

Gıda endüstrisi: Antibiyotikler vücudu, sütle de terk ederler. Sütlerdeki antibiyotik kalıntıları bunların teknolojik olarak iĢlenmesini (yoğurt, peynir yapımı gibi) ciddi biçimde etkiler. Antibiyotik uygulanmıĢ hayvanların etleri sucuk ve benzeri ürünlerin hazırlanmasına uygun değildir.

Dirençli suĢların ortaya çıkması: Et, süt gibi gıdalarda kalıntı halinde veya düĢük yoğunlukta bulunan antibiyotiklerin bu türden ortamlarda bakterilerde dirençli suĢların ortaya çıkmasına yol açabileceği kabul edilir.

Cinsiyet özelliklerinin değiĢmesi: Anabolik etkili maddelerin kullanılması ile gıdalarda bulunacak kalıntıların insanlarda cinsiyet özelliklerinde değiĢikliklere yol açabilecekleri kabul edilir.

Oral Sessions

159

Sindirim kanalı bakteri topluluğunun değiĢmesi: Gıdalardaki antibiyotik kalıntıları insanların bağırsaklarındaki bakteri topluluğu (400‘den fazla tür vardır; bunların >%90 obligat anerobik 30 türde ―bilhassa Bacteroides, Fusobacterium, Eubacterium, Clostridium, Ruminococcus, Peptostreptococcus, Peptococcus olmak üzere‖ bulunur) arasındaki ekolojik dengeyi bozabilir.

Kalıntıların Ġzlenmesi Ve Önlenmesi

Veteriner hekim: Veteriner hekimin, mesleki ahlak ilkeleri çerçevesinde, ilaç kullanmasına karar vermeden önce, kalıntılarıyla insan sağlığına olabilecek sakıncalarını öngörmelidir; bu hususta hayvan sahibi veya yetiĢtiriciyi de uyarmalı bilgilendirmelidir. Konuyla ilgili mevzuatı sürekli izlemeli ve uygulamalarını buna göre yapmalıdır.

Ġlaç firması: Gıdalarda bulunacak kalıntıları ile insan sağlığı için sakıncalı olabilecek ilaç çeĢitlerini üreten veya hazırlayan ilaç firmaları uygulama kılavuzlarında bu ilaçların, yararlı etkileri yanında, bilinçsizce kullanılmaları halinde yoI açabilecekleri sakıncaları da belirtmelidirler.

Hayvan yetiĢtiricisi-gıda üreticisi: Hayvan yetiĢtiricileri ve gıda maddesi üreticileri ve/veya hazırlayıcıları insan sağlığı için tehlikeli olmayacak gıda maddelerini üretmek zorundadırlar. Kalıntıya yol açan en önemli sebeplerden birisi olan kesim öncesi bekletme süresine uyulmamasının özellikle hayvan sahipleri veya bakıcılarca yapılan ilaç uygulamalarından ileri geldiği unutulmamalıdır.

Kamu: Kamunun konuyla ilgili tüm düzenlemelerin planlanması ve gerçekleĢtirilmesinde görevi vardır.

Mevzuat

Kalıntı izleme programlarında kalıntısı aranacak maddelerin listesi veya grubu ile kalıntı aranacak gıda maddeleri AB‘nin 96/23/EC direktifinde ifade edilmiĢtir. Bu yöndeki uygulamalar Türkiye‘de ―Canlı Hayvanlar ve Hayvansal Ürünlerde Belirli Maddeler ile Bunların Kalıntılarının Ġzlenmesi Ġçin Alınacak Önlemlere Dair Yönetmelik‖ (17.12.2011 tarih ve 28185 sayılı RG) ile düzenlenmiĢtir.

Grup A. Anabolik etkili ve kullanılmasına müsaade edilmeyen maddeler

1. Stilbenler, stilben türevleri, tuzları ve esterleri

2. Antitiroid maddeler

3. Steroidler

4. Zeranol dahil, rezorsilik asit laktonlar

5. Beta-agonistleri

6. EEC/2377/90‘da Ek IV‘de sayılan maddeler (AristoloĢiya türleri ve bunlardan hazırlanan preparatlar, dapson, dimetridazol, furazolidon, kloramfenikol, kloroform, klorpromazin, kolĢisin, metronidazol, nitrofuranlar, ronidazol).

Grup B. Veteriner ilaçları ve bulaşanlar

1. Sülfonamidler ve kinolonlar da dahil, antibakteriyel maddeler

2. Diğer veteriner ilaçları

Sözlü Bildiriler

160

a. Antelmintikler

b. Nitroimidazollar da dahil, antikoksidial maddeler

c. Karbamatlar ve piretroidler

d. Sedatifler

e. Steroid yapıda olmayan ağrı kesiciler

f. Diğer farmakolojik etkin maddeler

3. Diğer maddeler ve çevresel bulaĢanlar

a. PCB‘ler dahil, organik klorlu maddeler

b. Organik fosforlu maddeler

c. Kimyasal elementler

d. Mikotoksinler

e. Boyalar

f. Diğerleri

Ülkemizde konuyla ilgili mevzuat değerlendirildiğinde 5996 Sayılı Veteriner ĠĢleri Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu kapsamında hazırlanan yönetmelikler bu yönüyle önemlidir. Daha önce hazırlanmıĢ olan birçok yönetmelik değiĢtirilerek son Ģekilleri verilmiĢtir.

Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu (11.06.2010 tarih ve 5996 RG).

Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği (29.12.2011 tarih ve 28157 RG).

Türk gıda kodeksi hayvansal gıdalarda bulunabilecek veteriner ilaçlarına ait farmakolojik aktif maddelerin sınıflandırılması ve maksimum kalıntı limitlerinin belirlenmesi hakkında tebliğ (29.04.2011 tarih, 27919 sayılı RG).

Canlı Hayvanlar ve Hayvansal Ürünlerde Belirli Maddeler ile Bunların Kalıntılarının Ġzlenmesi Ġçin Alınacak Önlemlere Dair Yönetmelik (17.12.2011 tarih ve 28185 sayılı RG).

Veteriner Tıbbi Ürünler Hakkında Yönetmelik (24.12. 2011 Tarih Ve 28152 Sayılı RG).

Türk Gıda Kodeksi Gıda Katkı Maddeleri Yönetmeliği (29.12.2011 Tarih ve 28157 (3. Mükerrer) Sayılı RG).

Türk Gıda Kodeksi BulaĢanlar Yönetmeliği (29.12.2011 Tarih ve 28157 (3. Mükerrer) Sayılı RG).

Gıda Değeri Olan Hayvanlara Uygulanması Yasaklanan ve Belli BaĢlı ġartlara Bağlanan Hormon ve Benzeri Maddeler Hakkında Tebliğ (2003/18; 19.06.2003 tarih, 25143 sayılı RG).

Oral Sessions

161

Sonuç ve Öneriler

Ġlaç kalıntılarından kaynaklanan gıda güvenliği - halk sağlığı sorunları; kamunun, veteriner hekimlerin, hayvan sahibi/yetiĢtiricilerin ve ilaç firmalarının sorumluluğundadır. Gıdalarda ilaç kalıntıları konusunda tüketicinin duyarlılığı çok fazladır. Bu hususta;

Doğru bilgilendirilmeli

Doğru bilgiye ulaĢması sağlanmalı

Tedirginliği giderilmeli

Ġlaç kullanıldığı sürece gıdalarda kalıntı olacaktır. Önemli olan; kalıntı sıklığını ve seviyesini kabul edilebilir seviyede tutmaktır. Gıdalarda bulunmasına izin verilenin üzerindeki kalıntılar tüketici sağlığı için tehlikeli olarak kabul edilmektedir.

Kaynaklar

Booth, N.H. (1988). Drug and Chemical Residues in the Edible Tissues of Animals. In: Veterinary Pharmacology and Therapeutics. 6th edition. Eds: N.H. Booth, and L.E McDonald,. Iowa State Univ.Press. Ames. p: 1149-1206.

Canlı Hayvanlar ve Hayvansal Ürünlerde Belirli Maddeler ile Bunların Kalıntılarının Ġzlenmesi Ġçin Alınacak Önlemlere Dair Yönetmelik; 17.12.2011 tarih ve 28185 sayılı Resmi Gazete.

Council Directive. 96/23/EC. Of.J.European Communities.

Gıda Değeri Olan Hayvanlara Uygulanması Yasaklanan ve Belli BaĢlı ġartlara Bağlanan Hormon ve Benzeri Maddeler Hakkında Tebliğ; 2003/18; 19.06.2003 tarih, 25143 sayılı Resmi Gazete.

Kaya, S. (1994). Besinlerdeki Veteriner Ġlaç Kalıntıları, Bilimsel ve Yasal Denetim. Türkiye‘de Veteriner Ġlaçları Üretimi, Pazarlanması, Güvenli Kullanımı ve Kalıntı Sorunları Sempozyumu. 13-14 Ekim 1994. Ankara.

Kaya, S., Ünsal, A. (2007). Besinlerdeki Ġlaç Kalıntıları ve Denetimi. AlınmıĢtır: Veteriner Hekimliğinde Farmakoloji. Cilt 2. Baskı 4. Editör: S. Kaya. Medisan. Ankara. sf: 805-845.

Nouws, J.F.M. (1981). Tolerances and Detection of Antimicrobial Residues in Slaughtered Animals. Arc.für Lebensmittelhyg. 32:103-110.

Pulce, C. ve ark. (1991). Collective Human Food Poisoning by Clenbuterol Residues in Veal Liver. Vet. Hum. Toxicol. 33:480-481.

Roche, J.F. (1991). Growth Promoters. In: Veterinary Applied Pharmacology and Therapeutics. 5th edition. Eds: G.C. Brander, D.M. Pugh, R.J. Bywater. and W.L. Jenkins, Bailliére Tindall. London. p: 279-290.

Sundlof, S.F. (1993). Antimicrobial Drug Residues in Food-Producing Animals. In: Antimicrobial Therapy in Veterinary Medicine. Eds: J.F. Prescott, and J.D. Baggot. Iowa State Univ.Press. Ames. USA. p: 569-591.

Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği; 29.12.2011 tarih ve 28157 Resmi Gazete.

Sözlü Bildiriler

162

Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu; 11.06.2010 tarih ve 5996 Resmi Gazete.

Veteriner Tıbbi Ürünler Hakkında Yönetmelik; 24.12. 2011 Tarih Ve 28152 Sayılı Resmi Gazete.

Yarsan, E. (2003). Hayvansal Gıdalarda Veteriner Ġlaç Kalıntıları. Gıda Paneli: Denizli Veteriner Hekimler Odası. 26.04.2003. Denizli.

Yarsan, E. (2010). Hayvansal Gıdalarda Veteriner Ġlaç Kalıntıları ve Halk Sağlığı Yönüyle Değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi, Veteriner Fakültesi Bilim Kurulu (AVBAT) Semineri, 29.12.2010. Ankara.

Yarsan, E. (2012). Süte Geçebilen Doğal ve Zehirli Maddeler ile Sütte Veteriner Ġlaç Kalıntıları. 21-23 Mayıs 2012. 2012 Süt Zirvesi, Süt ve Süt Endüstrisi Konferansı. Ġzmir.

Yarsan,E. (2012). Süte Geçebilen Zehirli Maddeler ve Sütte Zehirli Veteriner Ġlaç Kalıntıları. Türk Veteriner Hekimleri Birliği Dergisi. 12(1-2):84-88.

Yarsan,E. (2012). Hayvansal Gıdalarda Kalıntı Sorunu. Veteriner farmakoloji ve Toksikoloji Derneği Bülteni. 6:3-6.

Yarsan, E. (2013). Hayvansal Gıdalarda Kalıntı Paneli. 27 ġubat 2013 – Trabzon.

Yarsan, E. (2013). Veteriner Ġlaç Kalıntıları Sempozyumu. 10 Nisan 2013 – Samsun.

Yarsan,E. (2013). Sütte Veteriner Ġlaç Kalıntıları. Ġnfovet Dergisi. Haziran 114: 74.78.