H A S A N İ Z Z E T T İ N D İ N A M O

KUTSAL İSYAN M İ L L Î K U R T U L U Ş S A V A Ş I ' N I N

G E R Ç E K H İ K Â Y E S İ

I I

Tarama : Alamut

T E K İ N Y A Y I N E V İ

GURURUN GÖZYAŞLARI

M u s t a f a K e m a l ' i n A n a d o l u ' y a g i d e c e ğ i h a b e r i h a r e m i k a r ı ş t ı r d ı . E n b a ş t a V a h i d e t t i n , b o z u m o l m u ş t u . Kızının y ü z ü n ü o n a g ö s t e r m e y e razı o l d u k t a n s o n r a d a « A r s l a n y e l e l i p a ş a » , e v l e n m e y e y a n a ş t ı ğ ı n ı b i l d i r i r b i r h a b e r , bir i ş a r e t g ö n d e r m e m i ş t i . D e m e k k i b u e v l e n m e ö n e r i s i , s a r a y ı n ş e r e f i y l e o y n a n m a s ı n a m e y d a n v e r m i ş t i . B u n u d ü z e l t m e k v e s a r a y ı n ş e r e f i n i k u r t a r m a k g e r e k i y o r d u .

M u s t a f a K e m a l , A n a d o l u ' y a g e ç m e k i ç i n h a r ı l h a r ı l h a z ı r l a n ı r k e n İ s t a n b u l s o s y e t e s i n i n k u l a ğ ı d e l i k l e r i , b i r b i r l e r i n e ş ö y l e f ı s ı l d ı y o r l a r d ı :

— B i l i y o r m u s u n u z , M u s t a f a K e m a l , p a d i ş a h ı n k ü ç ü k kızı S a b i h a S u l t a r ı ' l a e v l e n m e k i s t e m i ş , f a k a t , s a r a y r a z ı o l m a m ı ş . P a ş a , ç o k i ş r e t e d i y o r , o n u n i ç i n b i r s a r h o ş a s a r a y d a n kız v e r e m e y i z d i y e r e k p a ş a n ı n i s t e ğ i n i g e r i ç e v i r m i ş l e r !

B u d e d i k o d u , s o n g ü n l e r d e d ö n d ü d o l a ş t ı M u s t a f a K e m a l ' i n k u l a ğ ı n a d e k g e l d i , o d a g ü l e r e k :

— E l b e t t e , d e d i , t i l k i e r i ş e m e d i ğ i ü z ü m e k o r u k d i y e c e k .

* **

M u s t a f a K e m a l , ş u s a l o n d a b i r a y ö n c e g e ç e n o l a y ı ş i m ş e k hızıyla b i r k e z d a h a d ü ş ü n m ü ş , y a ş a y ı ş ı n b u d e n l i ç a b u k t a r i h o l u ş u n a , g e ç m i ş e d o ğ r u u z a k l a ş ı p t a r i h k a r a k t e r i a l ış ına b i r kez d a h a ş a ş m a k t a n k e n d i n i a l a m a d ı . Ş u s ı r a d a k a l b i n i v e k a f a s ı n ı s a r s a n ö y l e g ü r b ü z h e y e c a n l a r ı n b o y u n d u r u ğ u a l t ı n d a y d ı k i bir z a v a l l ı S a b i h a S u l -t a n ' ı n b u k o c a m a n s e n f o n i i ç i n d e n e d e ğ e r i o l a b i l i r d i ? D e v l e r l e g ü r e ş m e y e , e j d e r h a l a r l a b o ğ u ş m a y a g i d e n bir m a s a l k a h r a m a n ı n ı n b ü t ü n g e r ç e k d u y g u l a r ı o n u b o y u n d u r u ğ u a l t ı n a a l m ı ş t ı .

S o n o l a r a k P r e n s e s Ş i v e k â r ' ı n e l i n i t u t t u :

— A l l a h a ı s m a r l a d ı k h a n ı m e f e n d i , d e d i , ş i m d i y e k a d a r s i z e ç o k z a h m e t l e r v e r d i k . B a k a l ı m b i r ö l ü m - d i r i m s a v a ş ı n a g i d i y o r u z . İ n ş a a l l a h s a ğ k a l ı r d a d ö n e r s e k y i n e ş u r a h a t s a l o n d a ç e n e ç a l m a k i m k â n ı n ı b u l u r u z . P r e n s e s Ş i v e k â r ' ı n g ö z l e r i s u l a n m ı ş t ı :

— Size, Ç a n a k k a l e ' d e k i n d e n , A n a f a r t a l a r ' d a n d a h a b ü y ü k z a f e r l e r d i l e r i m . İ n ş a a l l a h , b u z a v a l l ı m e m l e k e t i k u r t a r m a k s i z e m u k a d d e r o l a c a k t ı r , y o l u n u z a ç ı k o l s u n ! d e d i .

M u s t a f a K e m a l , p r e n s e s i n e l i n i ö p e r e k m e r d i v e n l e r d e n hızlı hızl ı i n d i .

* **

M u s t a f a K e m a l , B e y o ğ l u ' n u n g ö b e ğ i n d e d e m i r g i b i g ü ç l ü a p a r t m a n l a r ı n o m u z o m u z a v e r d i ğ i B u r s a s o k a ğ ı n d a b i r a p a r t m a n ı n ö n ü n d e a r a b a d a n i n d i ; g e n i ş m e r d i v e n l e r d e n ç ı k t ı . B i r d a i r e n i n z i l i n i ç a l d ı . B u r a s ı , M u s t a f a K e m a l ' i n B a l k a n S a v a ş ı ' n d a ş e h i t d ü ş e n ç o k i ç t e n s u b a y a r k a d a ş ı Ö m e r L ü t f i ' n i n d u l k a r ı s ı M a d a m e C o r i n n e ' i n e v i y d i .

K a p ı y ı , d o ğ r u d a n d o ğ r u y a M a d a m e C o r i n n e a ç t ı . B u y i r m i b e ş - o t u z y a ş a r a s ı n d a g ö r ü n e n m a t e s m e r t e n l i g ü z e l b i r k a d ı n d ı . Y ü z ü n d e b ü y ü k b i r ü z ü n t ü o k u n u y o r d u . İ l k s ö z ü :

— O u ê t e s V o u s , K e m a l ? ( N e r d e s i n i z , K e m a l ? ) o l d u . Evet, h e r A l l a h ' ı n g ü n ü b u r a y a Ş i ş l i ' d e n s o n r a , b u i k i n c i s a v a ş k a r a r g â h ı n a u ğ r a y a n M u s t a f a K e m a l , d ü n d e n b e r i n e r d e y d i ?

— Ş i m d i , P r e n s e s Ş i v e k â r ' d a n g e l i y o r u m . B i l i y o r s u n , y u m u r t a k a p ı y a g e l d i . E ş l e d o s t l a v e d a l a ş ı y o r u m . Evde k i m s e v a r m ı ?

— Y o k . M a d a m e C o r i n n e , b u n u d e r d e m e z , M u s t a f a K e m a l ' i n

g ö ğ s ü n e d ü ş t ü . Hızlı hızl ı s o l u y o r d u . M u s t a f a K e m a l , b a şını g e r i y e d o ğ r u i t t i , g ü z e l o n u n i r i g ö z l e r i n e b a k t ı ; k a d ı n a ğ l ı y o r d u .

F r a n s ı z c a k o n u ş m a y a b a ş l a d ı : — D e m e k , o g ü n . o g i t m e n i i s t e d i ğ i m , f a k a t , h i ç b i r

v a k i t g e l m e s i n i i s t e m e d i ğ i m g ü n g e l d i . Y i n e g i d e c e k s i n . 6

S o f y a ' y a g i t t i n , b e k l e d i m , Ç a n a k k a l e ' y e g i t t i n b e k l e d i m . D o ğ u y a g i t t i n b e k l e d i m . S u r i y e ' y e g i t t i n b e k l e d i m . Ş i m d i d e A n a d o l u ' y a g i d i y o r s u n , b e k l e y e c e ğ i m . D e m e k , ö m r ü m h e p b ö y l e b e k l e m e k l e g e ç e c e k . S e n i n e ç o k s e v d i ğ i m i b i l i r s i n , K e m a l . D ü n d e n b e r i h e y e c a n l a , s a b ı r s ı z l ı k l a s e n i b e k l i y o r u m . Bir y a n d a n b u i t i l â f d e v l e t l e r i n i n s a n a s o n g ü n d e bir o y u n e t m e l e r i a k l ı m a g e l d i k ç e k a l b i m d u r a c a k g i b i o l u y o r . H a y a t ı m ı z d a s e v e c e ğ i m i z i n s a n o d e n l i a z k i . O n l a r ı d a f e l e k , a n c a k b i r k a ç g ü n , b i r k ış g ü n e ş i g i b i g ö s t e r i p s o n r a k a l ı n b u l u t l a r ı n a r k a s ı n d a y i t i r i y o r . G i d i ş y a r ı n mı?

— Evet, y a r ı n v a p u r a b i n m i ş o l a c a ğ ı z .

H â l â k a p ı n ı n ö n ü n d e y d i l e r . K a d ı n c a ğ ı z ı n k o l l a r ı h â l â

M u s t a f a K e m a l ' i n b o y n u n d a y d ı .

M u s t a f a K e m a l :

— Kapının ö n ü n d e d u r m a y a l ı m , a n s ı z ı n b i r i s i g e l i r , d e d i . İ ç e r i , b o ş b i r s a l o n a g i r d i l e r . K a r ş ı d u v a r d a M u s t a f a K e m a l ' i n b ir r e s m i v a r d ı . B u , y e n i d i k t i r d i ğ i p a ş a g i y -n e ğ i y l e ç e k t i r i p R a u f b e y e d e « k a r d e ş i m R a u f b e y e ı d i y e y a z a r a k v e r d i ğ i r e s m i n b i r e ş i y d i . M a d a m e C o r i n n e ' -c e a g r a n d i s m a n y a p t ı r ı l m ı ş t ı .

S a l o n d a b i r k a n e p e y e y a n y a n a o t u r d u l a r . M u s t a f a K e m a l , b u eve ö y l e a l ı ş m ı ş t ı k i b i r d e n b i r e b u r a d a n n a s ı l a y r ı l ı p g i d e c e ğ i n i d ü ş ü n m e y e b a ş l a d ı . A d s ı z b i r a c ı n ı n , i ç i n i a t e ş t e n b i r k u r t g i b i g i z l i d e n g i z l i y e k e m i r d i ğ i n i d u y d u . Ş i ş l i ' d e k i e v e t a ş ı n d ı ğ ı n d a n b e r i d i n l e n m e k , g ö z d e n ırak o l m a k i ç i n h e p b u r a y a g e l i y o r , a k ş a m l a r a , g e c e y a r ı l a r ı n a d e k b u r d a o t u r u p g i z l i b i r k a r a r g â h t a ç a l ı ş ı r g i b i ç a l ı ş ı y o r d u . K e n d i s i n i d e l i c e s e v d i ğ i n i b i l d i ğ i g ü z e l bir- k a dının h u z u r v e r i c i b a k ı ş l a r ı k a r ş ı s ı n d a o t u r m a k , g e v ş e m e k v e d ü ş ü n m e k n e g ü z e l ş e y d i . G e l g e l e l i m , y a r ı n a r t ı k o n u d a y i t i r i y o r d u .

M u s t a f a K e m a l , k a d ı n ı n u z u n p a r m a k l ı s a n a t ç ı e l l e r i n i a v u ç l a r ı n a a l m ı ş , o k ş u y o r d u .

C o r i n n e , g ö z l e r i n d e b i r i k i p k i r p i k l e r i n i a ğ ı r l a ş t ı r a n y a ş l a r ı s i l e b i l m e k i ç i n i k i d e b i r e l i n i n b i r i n i k u r t a r ı y o r , p a r m a k l a r ı n ı n t e r s i y l e y a ş l a r ı s i l i y o r , g ö z l e r i M u s t a f a K e -

m a l ' i n g ö z l e r i n d e , b a ş ı n ı o n u n o m u z u n a y a s l a y a r a k y a v a ş ç a h ı ç k ı r r y o r d u :

— S a v a ş , s a v a ş , s a v a ş ! B ı k m a d ı m ı i n s a n o ğ l u a r t ı k b u k a n l ı o y u n l a r d a n ? K o c a m ı n b a ş ı n ı B a l k a n S a v a ş ı y e d i . O g ü n d e n b e r i d i r d ü n y a y e n i y e n i s a v a ş l a r i ç i n d e ç a l k a n d ı d u r d u . İ n s a n o ğ l u , a n a k u z u l a r ı ş ö y l e b i r s a l o n d a , bir a ğ a ç a l t ı n d a , b i r a k a r s u b a ş ı n d a r a h a t v e k a y g u s u z o t u r a r a k s e v i ş e m e d i . İ ş t e , t a m s e n i y a n ı b a ş ı m d a d u y d u ğ u m s ı r a d a k a n l ı y o l c u l u k l a r y i n e a l m ı ş g ö t ü r ü y o r s e n i . A m a , b i l i y o r u m k i b u k e z h a k l ı b i r d â v a i ç i n , y u r t v e m i l l e t k o z lar ı i ç i n g i d i y o r s u n . F a k a t , biz z a v a l l ı k a d ı n l a r , a r k a d a n e y a p a c a ğ ı z ? H a n g i cı l ız m u t l u l u k l a r l a a v u n a c a ğ ı z ? Ö y l e a n l ı y o r u m k i b u , s o n g ö r ü ş m e m i z d i r . F e l e k b i z e b u birk a ç g ü n ü d e ç o k g ö r d ü .

— G i t m e l i y i m , a z i z C o r i n n e . g i t m e l i y i m . V a t a n ı n b u k o r k u n ç v e ü m i t s i z h a l ı , s e n i n t a t l ı g ü z e l l i ğ i n i b i l e ç o ğ u z a m a n b a n a u n u t t u r u y o r . S e n d e n u z a k t a b u l u n d u ğ u m g ü n l e r h e p s e n i n l e k a ç a m a k d a o l s a y a ş a d ı ğ ı m ı z g ü z e l s a -a t l a r ı d ü ş ü n e c e ğ i m v e b u n l a r ı b i r e r m u t l u l u k d e m e t i o l a r a k k a l b i m i n e n g i z l i k ö ş e l e r i n d e k ı s k a n ç l ı k l a s a k l a y a c a ğ ı m . S e n , ş i m d i y e k a d a r h a y a t ı m a g i r m i ş o l a n e n g e r ç e k , e n k ü l t ü r l ü v e i n c e k a d ı n s ı n . N a s ı l u n u t u r u m s e n i b e n . s e v g i l i C o r i n n e ?

B u s ı r a d a z i l ç a l d ı . M a d a m e C o r i n n e , ç a b u c a k s a ç ı n ı b a ş ı n ı t o p a r l a y a r a k f ı r l a d ı . G e l e n , k ü ç ü c ü k o ğ l u R e ş a t ' t ı . M u s t a f a K e m a l , h e m e n o n u d i z i n e o t u r t a r a k c e b i n d e n ç ı k a r d ı ğ ı k o c a m a n b i r ç u k u l a t a y ı e l i n e s ı k ı ş t ı r d ı . B u s ı r a d a M a d a m e C o r i n n e , p i y a n o n u n b a ş ı n a g e ç t i v e t u ş l a r d a n a c ı ç ı ğ l ı k l a r ç ı k a r m a y a b a ş l a d ı . P a r i s k o n s e r v a t u a r ı n d a ç o k u s t a l a ş m ı ş o l a n b u o n p a r m a k , ş i m d i a c ı k l ı v e i s y a n d o l u n o t a l a r a d e ğ i l , f e l e ğ i n b a ş ı n a b i r e r d a r b e g i b i i n i y o r d u s a n k i . M u s t a f a K e m a l , o n u b i r s ü r e a r k a d a n seyr e t t i k t e n s o n r a k a l k ı p y a n ı n a g i t t i . G e n ç k a d ı n ı n m ü z i ğ e k a t t ı ğ ı r u h u n u n a t e ş l i d a l g a l a r ı n ı k e n d i r u h u n u n b o ş l u ğ u n d a d a d u y d u . B u b i r v e d a m ü z i ğ i y d i v e a n c a k s e v i l e n v e y i t i r i l m e k ü z e r e o l a n i n s a n l a r i ç i n ç a l ı n ı r d ı .

B i r a z s o n r a M a d a m e C o r i n n e ' n i n b a b a s ı L u i g i Paş a , a n n e s i v e kız k a r d e ş i E d i t h d e g e l d i . H e p s i d e k e n d i -

l e r i g e l m e d e n ö n c e g e ç m i ş o l d u ğ u n u a n l a d ı k l a r ı a c ı k l s s a h n e y i s e z d i l e r v e s e s s i z c e b i r e r y a n a o t u r d u l a r . M e t a p s i ş i k v e t e o z o f i m e r a k l ı s ı o l a n E d i t h , - s o n r a d a n M ü s l ü m a n o l u p E d i b e adını a l a c a k t ı r - M u s t a f a K e m a l ' i n y a n ı n a g i d e r e k e l i n i s ı k t ı :

— Y o l c u l u k y a r ı n mı

— Y a r ı n . — T a n r ı hayır l ı e t s i n ! Sizi h i ç m i h i ç u n u t m a y a c a ğ ı z . — B e n , s i z l e r i u n u t u r m u y u m s a n ı y o r s u n u z ? D a h a ç o k k a l m a d ı . E p e y c e g ö r ü ş e c e ğ i k i m s e v a r d ı . H e p s i y l e v e d a l a ş a r a k k a p ı y a y ö n e l d i ğ i n d e M a d a m e

C o r i n n e o n u k a p ı y a d e k g ö t ü r d ü . M u s t a f a K e m a l , g ö z l e r i n d e b i r s ı r a y a ş p a r l a y a n k a d ı n a b ü y ü k b i r ö z l e m l e b i r d a h a b a k t ı v e iki e l i y l e t u t t u ğ u h e r i k i e l i n i d e ö p e r e k k o ş a r g i b i m e r d i v e n l e r i i n d i . M e r d i v e n l e r i n d i b i n e v a r d ı ğ ı n d a k u l a k l a r ı n a k a d ı n h ı ç k ı r ı ğ ı n a b e n z e r bir s e s i l i ş t i . S o n r a b i r a r a b a b u l m a k ü z e r e c a d d e y e d o ğ r u y ü r ü d ü . B u u z u n s ü r e n l i r i k h i k â y e d e b u r a d a b i t m i ş t i .

I n t e l l i c e n s S e r v i s , M u s t a f a K e m a l ' i n , M a d a m e Co-r i n p e ' i n B u r s a S o k a ğ ı ' n d a k i e v i n d e k i m i i ş l e r ç e v i r d i ğ i n i e l b e t t e b i l i y o r d u . A n c a k , M u s t a f a K e m a l , S a m s u n ' a a y a k b a s ı p d a b ü t ü n d ü ş m a n d ü n y a y a k a r ş ı a y a k l a n ı n c a M a d a m e C o r i n n e ' i n e v i n i n b i r k u v a y ı m i l l i y e c i y u v a s ı o l d u ğ u n u s a n a n İ n g i l i z l e r , b u r a s ı n ı b a s a c a k l a r , M u s t a f a K e m a l ' i n d u v a r d a asıl ı b ü y ü k r e s m i n i i n d i r m e s i i ç i n M a d a m e C o r i n n e ' i s ı k ı ş t ı r a c a k l a r , y a l n ı z b u n u b a ş a r a m a y a c a k l a r d ı r . İngi l iz s u b a y l a r ı , M u s t a f a K e m a l ' l e h e r h a n g i b i r b a ğ l a n t ı k u r a r s a d u r u m u n u n ç o k f e n a o l a c a ğ ı n ı s ö y l e y e r e k g e n ç kadını- t e h d i t e d e c e k l e r , y i n e l e n e n b u t e h d i t v e t e d i r g i n l i k l e r e d a y a n a m a y a n M a d a m e C o r i n n e , İ t a l -v a ' y a . k a ç m a k z o r u n d a k a l a c a k , M u s t a f a K e m a l ' i n ö l ü m ü n d e n s o n r a 1941'de y e n i d e n T ü r k i y e ' y e g e l e c e k v e 1946 d a İ s t a n b u l ' d a ö l e c e k t i r .

* * M u s t a f a K e m a l , B e k i r a ğ a B ö l ü ğ ü ' n d e k i z i y a r e t i b i

t i r m i ş Rauf b e y l e y a n y a n a k u r u l m u ş , C e v a t A b b a s ' ı k a r ş ı l a r ı n a a l m ı ş , b i r l a n d o i le Ş i ş l i ' y e d ö n ü y o r d u . A r a b a , D i -v a n y o l u ' n d a n i n m i ş , S u l t a n a h m e t t r a m v a y d u r a ğ ı n a v a r -

9

m ı ş t ı k i M u s t a f a K e m a l ' i n g ö z l e r i , o r d a , e l i n d e bir d e m e t l e y l â k l a b e k l e y e n g e n ç b i r k a d ı n ı n g ö z l e r i y l e k a r ş ı l a ş t ı . B u , F i k r i y e i d i . H a r b i y e - A k s a r a y t r a m v a y ı n ı b e k l e d i ğ i a n l a ş ı l ı y o r d u . M u s t a f a K e m a l , a r a b a c ı y a :

— B i r a z d u r u r m u s u n , a h b a p ! d e d i . A r a b a , t a m Fik-r i y e ' n i n ö n ü n d e d u r d u . M u s t a f a K e m a l , e l i y l e a r a b a y ı i ş a r e t e d e r e k :

— D u r m a y ı n , b i n i n , e ğ e r b i z i m e v e g i d i y o r s a n ı z ! d e d i . F i k r i y e , b u b u l u n m a z d e n k g e l i ş e ş a ş ı r m ı ş t ı :

— Evet, s i z e g i d i y o r d u m .

— H a y d i , b i n , ö y l e y s e . F i k r i y e , C e v a t A b b a s b e y i n y a n ı n d a k i b o ş y e r e o t u r

m a k i s t e y i n c e R a u f b e y l e M u s t a f a K e m a l d e y e r l e r i n d e n d o ğ r u l d u l a r v e b a ş k ö ş e y i o n a v e r m e k i s t e d i l e r . M u s t a f a K e m a l , k e n d i y e r i n i v e r m e k i s t e d i ğ i h a l d e R a u f bey, C e v a t A b b a s b e y i n y a n ı n a o t u r m a k t a d i r e n d i , b ö y l e c e Fikr i y e d e M u s t a f a K e m a l ' i n y a n ı n a d ü ş t ü . A r a b a K ö p r ü ' y e v a r d ı ğ ı n d a R a u f b e y l e C e v a t A b b a s b e y i n d i . M u s t a f a K e m a l , o n u n e l i n i s ı k a r k e n :

— R a u f ' c u ğ u m , d e d i , y a r ı n s a b a h , e v e u ğ r a d a r ı h t ı m a b i r l i k t e o t o m o b i l l e i n e r , a y a k ü s t ü o l s u n s o n d e f a b i r k a ç lâf e d e r i z .

— H a y h a y , p a ş a m !

— C e v a t b e y , s e n t a b i î a k ş a m a e v d e s i n ! — Evet, p a ş a m !

— H a y d i , ş i m d i i k i n i z e d e u ğ u r l a r o l s u n . Çek, a r a b a c ı , Ş i ş l i ' y e !

L a n d o , a t l a r ı n a y a k l a r ı n d a n ç ı k a n r i t m i k g ü r ü l t ü y l e B a n k a l a r C a d d e s l ' n d e n g e ç e r e k Ş i ş h a n e ' y e d o ğ r u i l e r l i y o r d u . M u s t a f a K e m a l d e , F i k r i y e d e s u s u y o r d u . Y a l n ı z , F i k r i y e ' n i n y ü z ü n d e t a t l ı b i r m u t l u l u ğ u n t o n l a r ı , d e r i n d e n g e l e n ü z g ü n l ü ğ ü n a t e ş t e n ç i z g i l e r b ı r a k a n i z l e r i y l e b i r b i r i n e k a r ı ş ı y o r d u . S ö z ü i l k ö n c e M u s t a f a K e m a l a l d ı :

— Eee, F i k r i y e h a n ı m , k i m b i l i r b i r d a h a n e z a m a n g ö r ü ş e c e ğ i z ? A s k e r l i k b u i ş t e . B a k a r s ı n , b i r g i d e r i z , g i d i ş , o g i d i ş t i r .

— A l l a h e t m e s i n , p a ş a a ğ a b e y ! Ö y l e d e m e y i n !

— F a k a t , i n a n k i b e n i m i ç i m i n d e d i ğ i n e g ö r e i ş l e r

10

y i n e d e b e n i m i s t e d i ğ i m g i b i o l a c a k v e b i z b i r d a h a , bir

ç o k d e f a d a h a g ö r ü ş m e k i m k â n ı n ı b u l a c a ğ ı z . E n ç o k k o r k

t u ğ u m , a n n e m . K a l b i d e zayıf. B a r i , a y r ı l ı k s a a t i n d e ka

d ı n c a ğ ı z a b i r ş e y o l m a s a . B i l i y o r u m , y ü r e ğ i n e i n e c e k , a m a

b i z d e g i t m e k m e c b u r i y e t i n d e y i z . S e n d e b u g e c e b i z d e

k a l d a a n n e m e b i r ş e y o l u r s a b i r y a r d ı m ı n o l u r .

— Z a t e n k a l m a y a g i d i y o r d u m . F a k a t , p a ş a a ğ a b e y ,

sîz d e ç o k iyi b i l i y o r s u n u z k i Z ü b e y d e h a n ı m t e y z e m b e n

d e n h i ç h o ş l a n m ı y o r . M a k b u l e h a n ı m a b l a m s a b a n a hiç

y ü z v e r m i y o r .

— H e r z a m a n d e d i ğ i m g i b i s e n a n n e m i n s u r a t etm e s i n e b a k m a . O n l a r ı n b ü t ü n k o r k t u ğ u s e n i n l e e v l e n m e m -d i r . H a l b u k i , b ö y l e z a m a n l a r d a i n s a n e v l e n m e n i n r ü y a sını b i l e g ö r e m e z . N e r d e ö l ü p , n e r d e k a l a c a ğ ı m b e l l i o l m a z k e n e v l e n m e y i n a s ı l d ü ş ü n e b i l i r i m b e n ? F a k a t , a n n e m e s o r a r s a n p a d i ş a h ı n kızı S a b i h a S u l t a n ' l a e v l e n m e -l i y m i ş i m . B i r p a d i ş a h ı n kızı r e d d e d i l m e z m i ş . B i l i y o r s u n , s a r a y d a n b a n a g e l e n t e k l i f i . Ç o k ş ü k ü r , o n u d a b a ş ı m ı z a y e n i b i r i ş a ç m a d a n k a p a y a b i l d i k . Ş i m d i , b ü t ü n d ü ş ü n c e m i z k a p a ğ ı A n a d o l u ' y a a t a b i l m e k . G i t m e s a a t l e r i y a k l a ş t ı k ç a i ç t i ğ i m s i g a r a d a , y e d i ğ i m y e m e k t e t a t b u l a m a z o l d u m . İ ç t i ğ i m s u l a r b i l e z e h i r g i b i g e l i y o r b a n a .

A r a b a . B e y o ğ l u ' n u n a n a c a d d e s i n i g e ç m i ş Ş i ş l i ' y e d o ğ r u y o l a l ı y o r d u . T a k s i m ' i n y ü k s e k d u v a r l a r l a ç e v r i l i f u t b o l s a h a s ı n d a n b a ğ ı r ı p ç a ğ ı r m a l a r ı n y a r a t t ı ğ ı b ü y ü k b i r u ğ u l t u g e l i y o r d u . D e m e k k i o r d a m a ç v a r d ı . K a p ı d a , i ç e r i g i r e m e m i ş b i r s ü r ü s e y i r c i v e p o l i s l e r b e k l i y o r d u .

F i k r i y e . Ş i ş l i ' d e k i e v e y a k l a ş t ı k ç a d a h a ç o k h e y e c a n

l a n m a y a b a ş l a m ı ş t ı . B i r ş e y l e r s ö y l e m e k i s t i y o r s a d a h e p

s i b o ğ a z ı n d a d ü ğ ü m l e n i p k a l ı y o r d u . M u s t a f a K e m a l , o n u n

k e n d i s i n e t a t l ı t a t l ı s o k u l u ş u n u , s o l u r k e n h e y e c a n l a g ö ğ

s ü n ü n i n i p k a l k ı ş ı n ı , k u m r a l s a ç l a r p ü s k ü r e n b a ş ı n ı u s u l

c a o m u z u n a y a s l a y ı ş ı n ı b ü y ü k b i r m u t l u l u k l a i z l i y o r d u .

— F i k r i y e , y e n i d e n e v l e n m e y i d ü ş ü n ü y o r m u s u n ? B ö y l e b e k â r y a ş a y a m a z s ı n .

— Ç o k d a g ü z e l s i n . S e n i n m e s u t o l m a n ı n e k a d a r is-

t e r d i m . H i ç g ü v e n d i ğ i m b i r k i m s e y o k k i s e n i e v l e n d i r e r e k b u k o c a ş e h i r d e b ö y l e y a l n ı z b a ş ı n a b ı r a k m a y a y ı m .

— B e n , h i ç bir v a k i t , h i ç bir k i m s e y l e e v l e n m e y e c e ğ i m , p a ş a a ğ a b e y . Siz, b u n u y a k ı n d a n b i l i y o r s u n u z , paşa a ğ a b e y ! B e n i m z a r ı m a t ı l m ı ş t ı r . K a l b i m d e h i ç bir e r k e ğ e y e r y o k t u r . B e n b u n d a n s o n r a h i ç bir e r k e ğ i m e s u t e d e m e m . B e k l e y e c e ğ i m . B e l k i b i r g ü n k a l b i m i n b u z l a r ı ç ö z ü l ü r s e b i r i s i y l e e v l e n i r i m .

A r a b a , e v e y a k l a ş ı y o r d u . M u s t a f a K e m a l , a r a b a c ı y a d u r m a s ı n ı s ö y l e m e d i . A r a b a , Ş i ş l i ' y i g e ç t i . A r a b a c ı , d ö n ü p M u s t a f a K e m a l ' e b a k t ı . O :

— H ü r r i y e t i E b e d i y e t e p e s i n e ! d e d i . A r a b a , i k i yanı k ü ç ü k g a z i n o l a r l a d o l u y o l d a n i l e r l e y e r e k m e r m e r â b i d e -

" j n i n b u l u n d u ğ u m e y d a n d a d u r d u . M u s t a f a K e m a l , a r a b a c ı y a :

— B e k l e ! d e d i ; s o n r a F i k r i y e ' y i e l i n d e n t u t a r a k â b i d e n i n b u l u n d u ğ u y e r e g ö t ü r d ü . G ö z l e r i b u l u t l a n m ı ş t ı .

— İşte, ş u t i m s a l i n i g ö r d ü ğ ü n h ü r r i y e t u ğ r u n a n e bel â l a r s a v u ş t u r d u k . Ş i m d i , o h ü r r i y e t i y i n e k a ç ı r d ı k . H e m a d a m a k ı l l ı k a ç ı r d ı k . F i k r i y e h a n ı m . A n a d o l u d a ğ l a r ı n a d o ğ r u k a ç ı p g i t m i ş o l a n o b e y a z k a n a t l ı h ü r r i y e t v e s u l h g ü v e r c i n i n i b u l m a y a g i d e c e ğ i m .

— B e n i d e g ö t ü r ü n , p a ş a a ğ a b e y ! S i z i n b i r h i z m e t i n i z d e b u l u n u r u m . S i z e s a v a ş t a h e m ş i r e l i k y a p a r ı m .

— N e d i y o r s u n . F i k r i y e h a n ı m ? H a n i , b e l k i b ir y e r e , b i r m e k â n a g i d i p y e r l e ş e c e ğ i m i b i l s e m , s e n i d e . i s t e d i k t e n s o n r a , a l ı p g ö t ü r e b i l i r d i m . F a k a t , biz b i r y ığın b i l i n m e z l i k l e r e , t e h l i k e l e r e , u ç u r u m l a r a d o ğ r u g i d i y o r u z . Cok ç e t i n m ü c a d e l e y ı l l a r ı v a r ö n ü m ü z d e . E ğ e r b i r ş e h i r d e b i r a z k a r a r k ı l a r g i b i o l u r s a k h a b e r l e ş i r i z , s e n i y a n ı m a al ır ı m . S e n i n b a n a a i l e d e n g e l m e bir b a ğ l ı l ı ğ ı n d a vardır. Y o k s a , b a ş k a h i ç b i r k a d ı n ı y a n ı m a s o k m a y a c e s a r e t e d e m e m . S e n , a n n e m l e r i h i ç yalnız b ı r a k m a , b i l i y o r s u n , y i n e A k a r e t l e r ' d e k i e v e t a ş ı n a c a k l a r . B i z i m e n i ş t e M e c -d i b e y , iyi a d a m d ı r . D a h a ç o k o n a s ığınırs ın. Ben, e n i ş t e y l e h e p h a b e r l e ş e c e ğ i m . B a n a o k a n a l l a h a b e r , s e l â m g ö n d e r e b i l i r s i n . B i r y e r e y e r l e ş i r y e r l e ş m e z d e hem e n s e n i a l d ı r ı r ı m . A h , k e ş k e h a y a t t a e v l e n e b i l s e m ! S e -

12

n i n g i b i g ü z e l , a h l â k l ı v e iyi y ü r e k l i b i r k a d ı n d a n b a ş k a s ı n ı m ı d ü ş ü n ü r d ü m ? F a k a t , d e d i ğ i m g i b i T ü r k i y e m e s e l e s i n i i s t e d i ğ i m b i ç i m e s o k m a d a n e v l e n m e y i k a t i y e n a k l ı m a g e t i r e m e m . İ ş t e . y i n e s ö y l ü y o r u m ; h a y a t t a e v l e n m e m m u k a d d e r s e y a l n ı z v e y a l n ı z s e n i n l e e v l e n i r i m .

B u s ı r a d a ç e v r e l e r i n e b a k ı n c a b i r k a ç ç i n g e n e , k a r ı s ı nın g ü l e r e k k e n d i l e r i n e b a k t ı ğ ı m g ö r d ü l e r .

— Ne i s t i y o r s u n u z , k ı z ? B i r i y a y v a n s e s i y l e s ı r n a ş t ı : — G ü z e l p a ş a c ı ğ ı m . f a l ı n ı z a b a k a y ı m . A l l a h b a ğ ı ş l a

s ı n , n i ş a n l ı n ı z m ı , s e v g i l i n i z m i ? N e g ü z e l , n e ş i r i n b ir d e kız b u l m u ş s u n u z . H a y d i v e r b e ş k u r u ş c a ğ ı z d a h e m e n f a l ı n ı z a b a k a y ı m .

M u s t a f a K e m a l , c e b i n d e n b i r g ü m ü ş b e ş k u r u ş l u k ç ı k a r ı p ç i m e n l e r i n ü z e r i n e a t t ı :

— H a y d i , b a k . b a k a l ı m n e d i y o r f a l ı m ı z ? K a d ı n ç i ç e k l i ş a l v a r ı n ı n v e r d i ğ i r a h a t l ı k l a h e m e n y e

r e o t u r d u . K i r l i b i r m e n d i l i n ü z e r i n e b i r a v u ç f a s u l y e d ö k e r e k f a l a b a k m a y a b a ş l a d ı .

— S e n b i r k u m a n d a n s ı n , b e l l i , a m a k u m a n d a n l a r ı n d a p a ş a s ı n a b e n z e r s i n . S e n i n f a l ı n , b u f a s u l y e l e r i n s ö y l e y e c e ğ i e n g ü z e l f a l . S e n , d e v l e t k a p ı l a r ı n ı n e n b ü y ü ğ ü n d e n g i r i p ç ı k a c a k s ı n . Ş u g ü z e l kız, e ğ e r k a r ı n d e ğ i l s e e ğ e r s e v g i l i n s e bi l k i b e n i m g ü z e l f a s u l y e l e r i m o n a h e m i m r e n i y o r , h e m d e a c ı y o r . S e n i d ü n y a d a ş u g ü z e l h o k k a a ğ ı z l ı k ı z c a ğ ı z d a n d a h a ç o k s e v e n b i r k a d ı n ç ı k m a y a c a k !

F i k r i y e , y ü z ü m u t l u l u k t a n p a r l a y a r a k " M u s t a f a Kem a l ' i n y ü z ü n e k a ç a m a k b a k ı ş l a r f ı r l a t ı y o r , o n u n d a h o ş n u t b i r g ü l ü m s e y i ş l e f a l c ı y a b a k t ı ğ ı n ı g ö r ü y o r d u .

M u s t a f a K e m a l :

— H a y d i , g i d e l i m . F i k r i y e , d e d i , f a l f i l â n d i n l e y e c e k v a k t i m i z k a l m a d ı .

Çingene k a r ı s ı n ı f a s u i y e l e r i y l e b a ş b a ş a b ı r a k ı p a r a b a y a a t l a d ı l a r . F i k r i y e , b a ş ı n ı M u s t a f a K e m a l ' i n o m u z u n a y a s l a m ı ş , ç e v r e s i n d e k i y e ş i l l i k l e r i , k o l k o l a , y a n y a n a g e z e n s e v g i l i l e r i s e y r e d i y o r , g ö z l e r i n d e k i a c ı m u t l u l u k p a r ı l t ı s ı , ç o ğ u z a m a n , g ö z y a ş l a r ı n ı a n d ı r ı y o r d u .

E v e y a k l a ş m ı ş l a r d ı :

13

— B e n siz i h i ç u n u t m a y a c a ğ ı m v e h e r z a m a n a r a y a c a ğ ı m , p a ş a a ğ a b e y ! S i z i n l e nası l h a b e r l e ş e c e ğ i z ?

— G ü n ü g e l i n c e b e n s a n a b i r i ş a r e t s a l a r ı m . İ l e r i d e k a d ı n l a r ı n k o r k u s u z c a o t u r a b i l e c e ğ i b i r y e r y a r a t a b i l i r s e k s e n i a l d ı r t m a y a ç a l ı ş ı r ı m . K i m b i l i r m e m l e k e t t e b u n d a n s o n r a n e g ü m b ü r t ü l e r k o p a c a k . B u a r a d a h e r şey, b e n i m h a y a t ı m b i l e t e h l i k e y e g i r e b i l i r . G e r e k a n n e m l e r , g e r e k s e s e n i n i ç i n ş i m d i l i k e n e l v e r i ş l i v e t e h l i k e s i z y e r İst a n b u l ' d u r . A k l ı n b a ş ı n d a o l s u n , b e n i s t e m e d i k ç e k a t i y e n k a l k ı p A n a d o l u ' y a g e ç m e .

— P e k i , g e ç m e m , s i z i n i ş a r e t i n i z i b e k l e r i m p a ş a a ğ a b e y , e v e g e l d i k , b i r k a ç a d ı m l ı k y e r k a l d ı . B e n i n i p y ü r ü y e y i m , s i z e v e y a l n ı z g i d i n i z .

F i k r i y e i n d i , k a l a b a l ı ğ a k a r ı ş t ı . L a n d o , i l e r l e d i .

ANADAN AYRILIŞ

Cennet, anaların ayakları al

tındadır. Muhammet

M u s t a f a K e m a l , o g ü n s o n a y r ı l ı k z i y a r e t l e r i n i y a p a r a k e v e d ö n d ü . K a r ş ı s ı n a ç ı k a n kız k a r d e ş i M a k b u l e ' -y e :

— M a k b u ş , d e d i , b u a k ş a m e v e k i m s e g e l m e y e c e k . B e n a n n e m i n o d a s ı n d a y e m e k y e m e k i s t i y o r u m . O n u n k a r y o l a s ı n ı n k a r ş ı s ı n d a b a n a b i r y e r s o f r a s ı h a z ı r l a t t ı r . B u g e c e s i z i n l e d e r t l e ş m e k i s t i y o r u m .

— M ü h i m b i r ş e y m i v a r , a ğ a b e y c i ğ i m ? — Y a r ı n g i d e c e ğ i m . — N e r e y e ? — G i d e c e ğ i m i ş t e , n e r e y e o l d u ğ u n u s o r m a . H a y a t

b u . B e l k i ö l ü r ü m , g e l e m e m . S i z e s ö y l e y e c e k l e r i m v a r b u a k ş a m !

M a k b u l e e v i n ü s t k a t ı n d a , s o k a ğ a b a k a n ş a h n i ş l i o d a d a k i a n n e s i n i n k a r y o l a s ı n ı n k a r ş ı s ı n d a y e r e u f a k b i r s o f r a k u r d u r d u . S i n i n i n y a n m a , t a m a n n e s i n i n k a r ş ı s ı n a d ü -

14

ş e n y e r e r a h a t b i r m i n d e r k o y d u r d u . S i n i n i n ü z e r i n d e k i g ü m ü ş t e p s i d e p ü r e l i r o s t o i l e y u m u r t a l ı ı s p a n a k y e m e k l e r i d u r u y o r d u .

M u s t a f a K e m a l , a n n e s i n i n o d a s ı n a ç ı k t ı ğ ı n d a m e r a k t a n ç a t l a y a n kız k a r d e ş i , o n a k a p ı y ı a ç a r a k i ç e r i b u y u r e t t i .

S o k a ğ a b a k a n b u a y d ı n l ı k ş a h n i ş l i o d a y a k a p ı d a n g i r i l i n c e a n n e s i n i n k a r y o l a s ı s o l a d ü ş ü y o r d u . O d a d a b u k a r y o l a d a n b a ş k a b i r k ü ç ü k m a s a i le b i r d e k a n e p e t a k ı m ı v a r d ı k i , o d a n ı n b ü t ü n e ş y a s ı d a h e m e n h e m e n b u n l a r d ı . Z ü b e y d e h a n ı m , g ü n d ü z l e r i ç o ğ u z a m a n ş a h n i ş t e k i r a h a t m i n d e r i n d e o t u r a r a k c a d d e y i s e y r e d e r , e ğ l e n i r d i . Y a l n ı z b u g ü n l e r d e k e y f i p e k y e r i n d e d e ğ i l d i . B i r z a m a n d ı r k a l p h a s t a l ı ğ ı n d a n r a h a t s ı z d ı .

M u s t a f a K e m a l , o d a y a g i r i n c e h e m e n g i t t i , a n n e s i n i n e l i n i ö p t ü ; M a k b u l e ' n i n h a t ı r ı n ı s o r d u v e s o n r a m i n d e r i n e r a h a t ç a b a ğ d a ş k u r u p o t u r d u . Y e m e ğ i n i y e m e y e b a ş l a d ı . İ ş t a h s ı z g ö r ü n ü y o r d u . Y e m e ğ e ç a t a l ı y l a ş ö y l e k e n a r ı n d a n d o k u n u y o r , l o k m a l a r s a n k i a ğ z ı n d a b ü y ü y o r d u . E n s o n r a , y i y e m i y e c e ğ i n i a n l a m ı ş o l a c a k k i , ç a t a l ı n ı e l i n d e n b ı r a k t ı . Kız k a r d e ş i y l e a n n e s i n i n g ö z l e r i m e r a k l a o n u s ü z ü y o r d u . P a ş a n ı n « g ö z l e r i a l e v a l e v y a n ı y o r , ç o k h e y e c a n l ı o l d u ğ u h a l i n d e n a n l a ş ı l ı y o r d u . »

B e l k i s o n r a s ı z a y r ı l a c a ğ ı - a n n e s i n i n k a r ş ı s ı n d a b i r d e n b i r e ç o c u k l u k , i lk g e n ç l i k v e g e n ç l i k a n ı l a r ı n ı n s a l d ı r ısına u ğ r a d ı . A n n e s i n i n k a r ş ı s ı n d a b u a n ı l a r ı b i r k e z d a h a y ı l d ı r ı m g i b i y a ş a d ı :

V o d i n a k a s a b a s ı n ı n b a t ı s ı n d a k i d a ğ l ı k y e r l e r e T e s a l -y a ' n ı n f e t h i n d e n s o n r a A n a d o l u ' d a n T ü r k m e n a ş i r e t l e r i g ö t ü r ü l ü p y e r l e ş t i r i l m i ş v e o r a l a r ı n T ü r k l e ş t i r i l m e s i n e ç a l ışı lmıştı. B u n l a r ı n K o n y a T ü r k m e n l e r i o l d u ğ u i y i c e a n l a şı lmış g i b i d i r .

Y e r l i l e r , s o n r a d a n o t u z k ö y l ü k g e n i ş b i r a l a n ı k a p l a y a n b u g ö ç m e n l e r e « K o n y a l ı » n ı n b o z u l m u ş b i ç i m i o l a n K o n y a r adını v e r m i ş l e r d i . B i r s ö y l e n i ş e g ö r e d e b u n l a r S ö k e d o l a y l a r ı n d a n g ö ç e t m i ş l e r d i . B u T ü r k m e n a ş i r e t l e r i n i n y e r l e ş t i k l e r i y e r l e r S a r ı g ö l n a h i y e s i v e d o l a y l a r ı y d ı .

İşte, b u S a r ı g ö l T ü r k m e n l e r i n d e n b i r k a ç a i l e k a l k ı p

15

•Selanik t o p r a ğ ı n a v a r m ı ş v e o r a y a a t l a iki s a a t ç e k e n L a n g a z a k a s a b a s ı n a y e r l e ş m i ş t i .

S e l â n i k ' e y e r l e ş e n b u a i l e l e r , e s k i A n a d o l u kı l ıklarını .hiç b i r v a k i t s ı r t l a r ı n d a n a t m a m ı ş l a r d ı .

S e l â n i k ' e y e r l e ş e n b u a i l e l e r d e n b i r i n i n F e y z u l i a h a d l ı b ir ç o c u k l a r ı v a r d ı . B u , H a c ı s o f u ' l a r a i l e s i n i n ç o c u ğ u y d u . .

F e y z u l i a h , d e l i k a n l ı l ı k ç a ğ ı n a g e l i n c e A y ş e adında b i r kızla e v l e n m i ş t i . İ ş t e , M u s t a f a K e m a l ' i n a n n e s i Z ü b e y d e , b u e v l i l i k t e n d ü n y a y a g e l m i ş t i . O n a ö n c e o k u m a -y a z m a ö ğ r e t m i ş l e r , K u r ' a n e z b e r l e t m i ş l e r d i . B u n d a n dolayı d a o n u « M o l l a Z ü b e y d e » d i y e ç a ğ ı r m a k t a y d ı l a r .

Z ü b e y d e , H a c ı s o f u ' l a r a i l e s i n i n b i r i c i k ç o c u ğ u d e ğ i l d i . İki d e e r k e k k a r d e ş i v a r d ı . H a s a n , L a h g a z a ' d a aşçıl ık, H ü s e y i n ise R a p l a k ö y ü n d e S e l a n i k e ş r a f ı n d a n H a c ı Sül e y m a n b e y i n «Cali Ç i f t l i ğ i » n d e s u b a ş ı l ı k , y a n i ç i f t l i k k â h y a l ı ğ ı y a p ı y o r d u .

Z ü b e y d e , i r i y a r ı , a l ı m l ı v e g ü z e l b i r kız o l a r a k göze

ç a r p m a y a b a ş l a m ı ş t ı . A r t ı k , e v i n i ş l e r i n e d e y a r d ı m e d i

y o r d u . Bir g ü n y o r g a n k a p l a r k e n , i ğ n e d i z i n e b a t m ı ş t ı .

K i m s e b u n u ç ı k a r a m a y ı n c a k ı z c a ğ ı z ı b i r a r a b a y a k o y u p

S e l â n i k ' e g ö t ü r m ü ş l e r d i .

İ ş t e , o r d a b u g ü z e l kızı g ö r e n ir i y a r ı , s a r ı bıyıkl ı v e s a r ı s a ç l ı b i r a d a m o n a â ş ı k o l m u ş , h e m e n g i d i p H a c ı s o -f u ' g i l l e r d e n i s t e y i v e r m i ş t i . Z ü b e y d e ' n i n a n a s ı A y ş e ise, d a y a t m ı ş :

— V e r m e m d e v e r m e m , b e n i m e v l e n d i r e c e k kızım y o k , d e m i ş t i .

A l i Rıza d a kızın ü s t ü n e d ü ş t ü k ç e d ü ş m ü ş t ü .

A l i Rıza e f e n d i d e , y i n e A n a d o l u ' d a n R u m e l i ' y e g e ç -.miş y ö r ü k a i l e l e r i n d e n H a f ı z A h m e t e f e n d i n i n o ğ l u y d u . H a f ı z A h m e t e f e n d i , kızıl s a ç l ı , kızı l s a k a l l ı b i r a d a m o l d u ğ u n d a n «Kırmızı Hafız» d i y e a d l a n d ı r ı l m ı ş t ı . K ü ç ü k M u s t a f a , t e n i n i n v e s a ç l a r ı n ı n r e n g i n i o l d u ğ u g i b i d e d e s i y i e b a b a s ı n d a n a l m ı ş t ı . M u s t a f a K e m a l ' i n b a b a s ı Al i Rıza e f e n d i n i n R u k i y e a d l ı b i r kız k a r d e ş i , S a l i h a d l ı b i r d e

•erkek k a r d e ş i v a r d ı .

E n s o n r a , A y ş e h a n ı m razı o l u r g i b i o l m u ş :

1 6

— S ı r m a l ı k a f t a n i s t e r i m , s ı r m a l ı f o t i n i s t e r i m ! d i y e t u t t u r m u ş t u .

A l i Rıza e f e n d i n i n g ü m r ü k m u h a f a z a m e m u r l u ğ u n d a n a l d ı ğ ı m a a ş ü ç a l t ı n l i r a y d ı . B u n u n l a p e r i l e r p a d i ş a h ı n a ö z g ü d ü ğ ü n g i d e r i n i n e r d e n b u l u p y a p a b i l i r d i ?

E n s o n r a , Z ü b e y d e ' n i n ü v e y d a y ı s ı n ı b u l a r a k o n u n a r a c ı l ı ğ ı y l a A y ş e ' n i n g ö n l ü n ü y a p ı v e r m i ş t i . Z ü b e y d e , k e n d i s i n d e n y i r m i y a ş b ü y ü k o l a n A l i Rıza e f e n d i y l e e v l e n m i ş v e m u t l u b i r y u v a k u r m u ş l a r d ı .

Z ü b e y d e ' n i n M u s t a f a , F a t m a , A h m e t , M a k b u l e v e N a c i y e a d l a r ı n d a b e ş ç o c u ğ u o l m u ş , M u s t a f a i l e M a k b u -l e ' d e n b a ş k a s ı , b i r b i r i a r d ı n c a ö l m ü ş t ü .

Z ü b e y d e h a n ı m , b u y ü z d e n M u s t a f a ' s ı n ı h e r ş e y d e n v e h e r k e s t e n k ı s k a n ı r o l m u ş t u . O n a g ö z b e b e ğ i g i b i b a k ı y o r d u .

M u s t a f a K e m a l ' i n d o ğ d u ğ u ev, S e l â n i k ' m e n i ş l e k b i r y e r i n d e «Sanayi M e k t e b i » » n i n k a r ş ı s ı n d a , « İ s l a h a n e C a d d e s i » ü z e r i n d e b ü y ü k b a h ç e l i b i r e v d i .

B u evi A l i Rıza e f e n d i y a p t ı r m ı ş t ı . A l i Rıza e f e n d i n i n b u n d a n b a ş k a b e ş evi d a h a v a r d ı . B u e v l e r i n d ö r d ü , M u s t a f a Kemal'in d o ğ d u ğ u e v i n y a k ı n ı n d a , b e ş i n c i s i i s e A h m e t S u b a ş ı m a h a l l e s i n d e y d i .

A l i Rıza, e v l e n d i k t e n s o n r a b a ğ ı r s a k v e r e m i n e y a k a l a n d ı , t a m ü ç yıl ç e k t i , s o n r a Z ü b e y d e ' y i g e n ç y a ş ı n d a d u l b ı r a k a r a k g i t t i . M a k b u l e i le N a c i y e , Al i R ı z a ' m n b u h a s t a y ı l l a r ı n d a d ü n y a y a g e l m i ş t i .

S e l a n i k , M u s t a f a K e m a l ' i n ç o c u k l u ğ u n u n u n u t u l m a z c e n n e t i y d i . Y a ş a y ı ş z i n c i n n i m e y d a n a g e t i r e n a n ı h a l k a lar ı , h e r z a m a n a l t ı n d e ğ i l d i . B u n u n l a b e r a b e r y i n e d e a l t ı n d e ğ e r i n d e y d i . Ş i m d i , a n n e s i n i n k a r ş ı s ı n d a b u yer s o f r a s ı n ı n b a ş ı n d a ç o c u k l u ğ u n u n v e i lk g e n ç l i ğ i n i n f i l m i , hızla o y n a m a y a b a ş l a m ı ş t ı . K a r a n l ı k u f u k l a r ı n a d o ğ r u k o r k m a d a n y ü r ü d ü ğ ü g e l e c e ğ i n , k o r k u n ç u ç u r u m l a r gizleyen t u z a k l a r ı n d a y i t i p g i d e b i l i r d i . B u y ü z d e n k a r ş ı s ı n d a k i a n n e s i n e b a ğ l ı ç o c u k l u ğ u , o z a m a n g e r i d e k a l a n t e k h a z i n e o l a c a k , a n n e c i ğ i o n u n c e p h e y a ş a y ı ş ı y l a d e ğ i l a n c a k b u n l a r l a a v u n a c a k t ı . B u bir a v u ç ç o c u k l u k a n ı s ı , ş u s ı r a d a b e l k i d e b u n u n i ç i n g ö z l e r i n i n ö n ü n e l i r i k v e ıslak

17 2 / F . : 2

b i r d u m a n l a p e r d e l i y o r d u . B i r i c i k kız k a r d e ş i M a k b u l e d e ş u s ı r a d a r u h u n d a k a y n a y a n l i r i k ı l ıcayı m e y d a n a g e t i r e n aziz v a r l ı k l a r d a n b i r i y d i . B ü t ü n ç o c u k l u k anı lar ı, hem e n h e m e n o n u n k i l e r l e b i r l e ş i y o r d u .

M u s t a f a K e m a l ' i n u n u t u l m a z a n ı l a r ı n d a n i lk i, o k u l s o r u n u y d u . A n n e s i y l e b a b a s ı h e r A l l a h ' ı n g ü n ü kendi y a n ı n d a b u n u n i ç i n s e r t t a r t ı ş m a l a r y a p ı y o r l a r d ı . B u n l a r a t a r t ı ş m a d e ğ i l d e ç e k i ş m e d e m e l i y d i : Z ü b e y d e hanım, o ğ l u n u n « m a h a l l e m e k t e b i n e » g i t m e s i n i v e i l â h i l e r l e o k u m a y a b a ş l a m a s ı n ı i s t i y o r , b u n u n i ç i n d e d i r e t i p d u r u y o r d u . B a b a s ı A l i Rıza e f e n d i i s e y e n i a ç ı l a n m o d e r n «Şemsi E f e n d i » o k u l u n a g i t m e s i n i i s t i y o r d u . B u o k u l , A v r u p a u s u l ü ü z e r e o k u t u y o r v e u y a n ı k a n a - b a b a l a r , ç o c u k l a r ı n ı h e p b u r a y a g ö n d e r i y o r d u . A l i Rıza E f e n d i , e n s o n r a bir d ü z e n l e k a r ı s ı n ı n i n a d ı n ı k ı r d ı . B ö y l e c e M u s t a f a d a n o r m a l b i r o k u m a y a ş a y ı ş ı n a g i r d i . B a b a s ı , b i r g ü n k ü ç ü k M u s t a f a ' y ı e l i n d e n t u t u p g e l e n e k s e l « m a h a l l e m e k t e b i » n e g ö t ü r d ü , i l â h i l e r l e d e r s e b a ş l a t t ı . B i r k a ç g ü n s o n r a d a or-d a n a l ı p « Ş e m s i E f e n d i » i l k o k u l u n a y a z d ı r d ı .

A l i Rıza e f e n d i n i n ö l ü m ü / h e n ü z b ü y ü k b i r b i r i k t i r m e y a p a m a m ı ş o l a n a i l e y i ç o k g ü ç d u r u m d a b ı r a k m ı ş t ı . Z ü b e y d e h a n ı m ı n e l i n e ç o k a z b i r e m e k l i l i k m a a ş ı g e ç i y o r d u . B u , g e ç i m l e r i n i s a ğ l a y a b i l m e k t e n ç o k u z a k t ı . M u s t a f a ' n ı n o k u l g i d e r l e r i d e i ş e k a r ı ş ı n c a d a y a n ı l m a z bir d u r u m m e y d a n a g e l m i ş , Z ü b e y d e h a n ı m t a s ı t a r a ğ ı t o p l a y ı p e r k e k k a r d e ş i H ü s e y i n ' i n L a n g a z a d o l a y l a r ı n d a k i R a p -h a k ö y ü n d e k â h y a ( s u b a ş ı ) o l a r a k ç a l ı ş t ı ğ ı ç i f t l i ğ e t a ş ı n d ı .

B u r d a t a m b i r k ö y y a ş a y ı ş ı i ç i n d e y d i l e r . Hele y a z ı g ü n l e r i , k ü ç ü k M u s t a f a , b i r k ö y ç o c u ğ u n d a n ayırt e d i l

m e z g ö r e v l e r g ö r ü y o r d u . B ü y ü k b i r b a k l a t a r l a s ı n ı n o r t a s ı n d a k i k ü ç ü k b i r k u l ü b e d e kız k a r d e ş i M a k b u l e i le a k ş a m l a r a d e k k a r g a k o v m a y a ç a l ı ş ı y o r d u . N e v a r k l b u i k i y a v r u n u n ç a l d ı ğ ı t e n e k e l e r , a t t ı ğ ı ç ı ğ l ı k l a r , z a m a n l a i ş e y a r a m a z o l m u ş v e z e k i k a r g a l a r , t a r l a y ı h a r a c a k e s m i ş v e k u l ü b e y i k a p l a m ı ş l a r d ı . B i r a k ş a m ü s t ü , y i y e c e k b a k l a n ı n b o l l u ğ u n a v e t ü n e y e c e k d a m ı n r a h a t l ı ğ ı n a d a y a n a m a y a n b i r s ü r ü . k a r g a , i k i ç o c u ğ a m e y d a n o k u r c a s ı n a k u l ü b e n i n ç e v r e s i n i v e d a m ı n ı s a r d ı l a r . M u s t a f a , z o r b a

18

h a y v a n l a r ı k o v m a k i ç i n d a v r a n ı n c a k u l ü b e n i n d a m ı ç ö k t ü , M a k b u l e ' c i k a l t ı n d a k a l d ı . M u s t a f a , b i r y a n d a n e l i n d e k i d e ğ n e ğ i v e c e k e t i y l e k a r g a l a r ı k ı ş l a m a y a , bir y a n d a n d a ç ö k ü n t ü a l t ı n d a a ğ l a y ı p ç ı ğ l ı k l a r a t a n k a r d e ş i n i k u r t a r m a y a ç a l ı ş ı y o r d u . B ö y l e c e y a ş a y ı ş ı n ı n b a ş l a n g ı ç y ı l l a r ı n d a s e v d i ğ i b i r i n s a n ı k u r t a r ı ş ı n u n u t u l m a z t a d ı n ı t a t mışt ı .

N e v a r k i b u r d a d a h e m k e n d i g e l e c e ğ i , h e m d e M u s t a f a ' n ı n c a h i l k a l a c a ğ ı k a y g u s u Z ü b e y d e ' n i n y ü r e ğ i n e ç ö r e k l e n d i , S e l a n i k ' t e o t u r a n t e y z e s i n i n e v i n e s ı ğ ı n m a y ı u y g u n b u l d u . M u s t a f a , b u k e z H a c ı Ş ü k r ü E f e n d i R ü ş t i y e s i n e y a z d ı r ı l d ı . N e v a r k i b u r d a K a y m a k H a f ı z d e n e n b i r ö ğ r e t m e n , b i r a r k a d a ş ı y l a g ü r ü l t ü e t t i ğ i n i b a h a n e e d e r e k M u s t a f a ' y ı v ü c u d u n d a n k a n ç ı k ı n c a y a d e k p a t a k l a d ı . B u o l a y , ö l ü n c e y e d e k k ü ç ü k M u s t a f a ' n ı n a k l ı n d a n ç ı k m a y a c a k v e b u n u a n d ı k ç a i ç t e n b i r ö f k e d u y m a k t a n k e n d i n i a l a m a y a c a k , b u h o c a y ı ö m r ü o l d u k ç a a f f e t m e y e c e k t i .

M u s t a f a , b u d a y a k o l a y ı n d a n s o n r a , b u o k u l a g i t m e m e k i ç i n a y a k d i r e m i ş , F a t m a h a n ı m d a o n u n b u i s y a n ı n ı a k l ı b u l m u ş , o n u h e m e n o k u l d a n a l ı v e r m i ş t i .

M u s t a f a , b u o k u l a g i d e r k e n g i y m e k z o r u n d a k a l d ı ğ ı g i y n e k t e n d e h i ç h o ş l a n m ı y o r d u : S e l a n i k kı l ığı o l a r a k «Elifiye» d e n e n b i r ş a l v a r g i y i y o r , b e l i n e k ı r m ı z ı b i r k u ş a k s a r ı y o r , b a ş ı n a d a c i ğ e r g i b i k ı p k ı r m ı z ı b i r f e s g e ç i r i y o r d u . A s k e r î o k u l ö ğ r e n c i l e r i n i n v e s u b a y l a r ı n g i y d i ğ i f i y a k a l ı v e s ü s l ü g i y n e k l e r e b a y ı l ı y o r , b u n l a r ı g ü n ü n b i r i n d e g i y m e y e c a n a t ı y o r d u .

B u g ü z e l g i y n e ğ e e n k e s t i r m e y o l d a n k a v u ş m a k i ç i n Askerî R ü ş t i y e ' y e g i r m e n i n g e r e k t i ğ i n i a n l a m ı ş t ı . A n n e s i n e d e y a l v a r ı p d u r u y o r d u . O d a o ğ l u n u n a s k e r o l m a s ı n ı i s t e m e d i ğ i n d e n o n u n y a l v a r ı p y a k a r ı ş l a r ı n a k u l a k a s m ı y o r d u . O n u b i r b a k k a l ı n y a n ı n a ç ı r a k v e r m e y i d ü ş ü n ü y o r d u . N e v a r k i k ü ç ü k M u s t a f a , e v l e r i n d e k i r a c ı o l a n B i n b a ş ı K a d r i b e y e y a l v a r d ı . O d a o n u n a s k e r l i ğ i ç o k s e v d i ğ i n i g ö r e r e k A s k e r î R ü ş t i y e ' y e g i r m e s i n i s a ğ l a d ı . Z ü -b e y d e h a n ı m b u n a ç o k ü z ü l d ü . Yalnız, o g ü n l e r d e g ö r d ü ğ ü g ü z e l b i r r ü y a , o n u b u ü z ü n t ü d e n k u r t a r d ı : Z ü b e y d e

19

h a n ı m , g ü y a e l i n d e b i r a l t ı n t e p s i y l e b i r m i n a r e y e çıkar. R ü y a d a n a n l a y a n l a r b u n u M u s t a f a ' n ı n p a r l a k bir g e ı e c e -ğ e a d a y o l d u ğ u b i ç i m i n d e y o r u m l a d ı l a r . Z ü b e y d e h a n ı m b u n a ç o k s e v i n d i . Ç o c u ğ u n a s k e r o l m a s ı n a razı o l d u .

M u s t a f a , a r t ı k d ü n y a d a k a v u ş u l m a s ı e n z o r saydığı n e s n e y e , p a r i a k a s k e r î ö ğ r e n c i ü n i f o r m a s ı n a k a v u ş m u ş t u . Ş i m d i , b u g ö z k a m a ş t ı r a n p a r l a k g i y n e k , o n u her yand a n m u t l u l u k g i b i s a r ı y o r d u . « L â c i v e r t ç u h a d a n g ö ğ s ü n d e t e k sıra a y yı ldız l ı s a r ı d ü ğ m e l e r p a r l a y a n d a r b i r cek e t , c e k e t i n k o l k a p a k l a r ı n ı n ü z e r i n d e b i r e r p a r m a k k a l ı n l ı ğ ı n d a ü ç s ı r a y e ş i l ş e r i t , d a r v e y e ş i l z ırhl ı b i r p a n t o l o n , s o l k a ş ı n ı n ü s t ü n e d o ğ r u e ğ i l m i ş t o p p ü s k ü l l ü ask e r î b i r f e s » , b u d ü ş l e r i n e g i r e n g i y n e ğ i n t a k e n d i s i y d i . M u s ' . a f a . a r t ı k S e i â n i k ' i n s o k a k l a r ı n d a ö n e m l i b i r i n s a n g i b i y ü r ü y o r d u . İ d e a l b i r g i y n e k l e b i r l e ş e n g e n ç l i k g u r u r u y a n ı n d a ç o k y a k ı ş ı k l ı o l u ş u , o n a i m r e n i l e n bir ö z e l l i k ver i y o r d u . Eski o k u l v e m a h a l l e a r k a d a ş l a r ı n ı n g ö z ü n d e o , e r i ş i l e m e y e n e e r i ş m i ş b i r - t a l i h l i y d i . B u o k u l d a b ü t ü n y a -ş a y ı ş ı n c a y a n ı b a ş ı n d a g ö r m e k l e m u t l u l u k d u y a c a ğ ı g e l e c e ğ i n ş u ü n l ü i n s a n l a r ı d a o k u y o r d u : Sal ih ( B o z o k ) . Dem i r A l i , N u r i ( C o n k e r ) , F e t h i ( O k y a r ) , F u a t ( B u l c a ) v e İsm a i l Sait.

O k u l d a ü ç a y d a b i r ö z e l s ı n a v l a r yapı l ıyor, sınıf b i r i n c i l e r i n d e n b e ş ö ğ r e n c i y e ç a v u ş l u k r ü t b e s i v e r i l i y o r d u . B u sınavı d a k a z a n ı p k o l u n a ü ç s ı r a ç a v u ş n i ş a n ı t a k t ı k t a n s o n r a M u s t a f a , p a ş a l ı ğ a ş u n u n ş u r a s ı n d a a n c a k birk a ç a d ı m l ı k yol k a l d ı ğ ı k a n ı s ı n a v a r m ı ş t ı .

Z ü b e y d e h a n ı m , i ş l e r y o l u n a g i r e r g i b i o l d u ğ u bir s ı r a d a , y a ş a y ı ş l a r ı n a b i r d e s t e k o l s u n d i y e e m e k l i A l b a y R a g ı p b e y l e e v l e n d i . « M o r a l i L o r d A b b a s » d i y e t a n ı n a n v e ç o k z e n g i n b i r a i l e d e n o l a n R a g ı p bey, s ü r e k l i g ö ç l e r y ü z ü n d e n z e n g i n l i ğ i n i y i t i r m i ş g i b i y d i . B u e v l e n m e M u s t a f a ' y a b i r ş a m a r e t k i s i y a p m ı ş t ı . H e m a n n e s i n e , h e m d e ü v e y b a b a s ı n a k a r ş ı s a n k i k i n b e s l e m e y e b a ş l a m ı ş t ı . D u r m a d a n s o m u r t u y o r , s ö z d i n l e m i y o r , h e m k e n d i y a ş a y ı ş ı n ı , h e m d e o n l a r ı n k i n i z e h i r e d i y o r d u . A n n e s i n i Ragıp b e y d e n b ü t ü n g ü c ü y l e k ı s k a n ı y o r d u . B u t a t s ı z v e g ü ç l ü

2 0

d u y g u , M u s t a f a ' c ı ğ ı b ü t ü n y a ş a y ı ş ı b o y u n c a b ı r a k m a y a c a k t ı .

İşte, b u a ş ı r ı d u y g u l a r , M u s t a f a ' y ı ö y l e b o y u n d u r u k -l a d ı k i b i r g ü n y e n i e v l i l e r , ç o c u ğ u n p ı l ı p ı r t ı s ı n ı t o p l a yıp h a l a s ı n ı n e v i n e k a ç t ı ğ ı n ı g ö r d ü l e r . M u s t a f a , o n d a n s o n r a bir s ü r e o r d a k a l d ı .

1895 y ı l ı n d a h e n ü z o n d ö r t y a ş ı n d a R ü ş t i y e ' y i b i t i r e n M u s t a f a , M a n a s t ı r A s k e r î İ d a d i s i ' n e g ö n d e r i l d i . O r d a m u t l u bir o k u l y a ş a y ı ş ı b a ş l a m ı ş t ı . B u r s a A s k e r î İ d a d i -s i ' n d e n s ü r g ü n o l a r a k g e l e n i l e r i n i n ü n l ü h a t i p v e ş a i r i Ö m e r N a c i i le c a n c i ğ e r a r k a d a ş o l m u ş l a r d ı . İ k i s i d e y e r g i b i k i t a p o k u y o r d u . Yalnız, i lk g ü n l e r d e s a h i p o l d u k l a r ı k i t a p h a z i n e l e r i n i k a r ş ı l a ş t ı r d ı k l a r ı n d a M u s î a f a K e m a l ,

y e n i k d ü ş m ü ş t ü . Ş u n d a n k i k e n d i s i n d e k i A h m e t M i t h a t e f e n d i n i n s a ç m a s a p a n r o m a n l a r ı n a k a r ş ı l ı k Ö m e r N a c i ' d e bir y ığın d e ğ e r l i k l â s i k v a r d ı . Ö m e r N a c i . o n a i l k d e r s i ş ö y l e v e r m i ş t i :

— Ö y l e ş e y l e r o k u m a k a y ı p t ı r , t a r i h o k u ! Ö m e r N a c i ' n i n e t k i s i a l t ı n d a k a l a n M u s t a f a K e m a l .

T ü r k ç e d e t e r c ü m e l e r i n i b u l a m a d ı ğ ı k l â s i k l e r i a s l ı n d a n o k u y a b i l m e k i ç i n F r a n s ı z c a ö ğ r e n m e y e k a r a r v e r d i . Y a z g ü n l e r i t a t i l i n i S e l a n i k ' t e a n n e s i n i n y a n ı n d a g e ç i r i y o r d u . B u d a ona o r d a k i F r e r e ' l e r F r a n s ı z o k u l u n a g i d i p F r a n sızca d e r s i a l m a k o l a n a ğ ı n ı s a ğ l ı y o r d u . O y a z ö y l e sıkı ç a l ı ş m ı ş t ı k i y e n i yı l ın d e r s l e r i b a ş l a d ı ğ ı n d a o k u d u ğ u n u n e r d e y s e a n l a r b ir d u r u m a g e l m i ş t i . İ d a d i y e o yı l a t a n a n bir T ü r k ç e ö ğ r e t m e n i , M u s t a f a K e m a l ' l e Ö m e r N a c i ' n i n

a t ı l a n p e r v a n e l e r g i b i a t ı l ı y o r l a r d ı . K o r k u , b u g e n ç i n s a n l a r d a h i ç b i r v a k i t s ü r e k l i k o n u k o l a m ı y o r d u .

1897 d e p a t l a k v e r e n T ü r k - Y u n a n s a v a ş ı n d a M u s t a f a K e m a l , h e n ü z o n y e d i y a ş ı n d a b i r a s k e r î l i s e ö ğ r e n c i s i y d i . İki m i l l e t a r a s ı n d a k i b u s a v a ş , s a n k i d i ş l e t ı r n a k l a y a p ı l ı y o r d u . Y u n a n l ı l a r d a o l d u ğ u g i b i T ü r k l e r d e d e b ü y ü k b i r k a y n a ş m a v a r d ı , h e r i k i y a n d a d a k u t s a l s a v a ş i l â n e d i l m i ş g i b i y d i . B u s ı r a d a o r d u d a o l d u ğ u g i b i a s k e r î o r t a o k u l v e l i s e l e r d e d e u l u s a l d u y g u l a r , k o n t r o l ü n dış ına çıkm a k ü z e r e y d i . Y u n a n l ı l a r ı n G i r i t a d a s ı n a a s k e r ç ı k a r m ı ş o l d u k l a r ı h a b e r i b ü t ü n g e n ç l i ğ i ç ı ğ r ı n d a n ç ı k a r m ı ş t ı . U f a c ı k ç o c u k l a r b i l e a s k e r e y a z ı l m a k i ç i n g ö n ü l l ü b ü r o l a r ı n a k o ş u y o r l a r d ı . M u s t a f a K e m a l , c a d d e d e n u z u n d i z i l e r o l a r a k g e ç e n v e y ü z l e r i g ü l e n g ö n ü l l ü l e r e b a k a r k e n içi g i d i y o r d u . A h , y a ş ı u y g u n o l s a y d ı d a o d a o n l a r ı n a r a s ı n a k a r ı ş a r a k g i t s e y d i .

Bir c u m a g ü n ü y d ü . M u s t a f a K e m a l , Ö m e r N a c i i le i s t a s y o n a g i t m i ş t i . O g ü n i s t a s y o n d a y a p ı l a c a k t ö r e n l e g ö n ü l l ü l e r c e p h e y e u ğ u r l a n a c a k t ı .

İki k a f a d a r i s t a s y o n a v a r ı n c a ş a ş ı r m ı ş l a r d ı . T ü r l ü k ı l ı k l a r a b ü r ü n m ü ş , t ü r l ü r e n k t e k ü l â h l ı , s i k k e l i , t a k k e l i t a k ı m t a k ı m i n s a n l a r , s ı r a l a n m ı ş , b a ş l a r ı n d a t a r i k a t l e r i n ş e y h l e r i , t ö r e n e h a z ı r l a n m ı ş l a r d ı . Ş e h r i n b ü t ü n h a l k ı o n l a r ı ç e v r e l e m i ş , m e r a k l a b a k ı y o r l a r d ı . T ö r e n b a ş l a y ı n c a k ı y a m e t k o p m u ş t u : C o ş k u n t a r i k a t â y i n l e r i b a ş l a m ı ş t ı . H e r t a r i k a t : K e n d i g e l e n e k l e r i n e g ö r e â y i n y a p ı y o r d u . Bir y a n d a n e y l e r ç a l ı n ı p m e v l e v i l e r m e y d a n d a f ır d ö n ü y o r , b i r y a n d a d a v u l l a r , d ü n b e l e k l e r , z u r n a l a r ç a l ı n ı y o r , b ir y a n d a d a k o r o l m u ş k ö m ü r l e t e p e l e n m i ş t o p r a k m a n g a l l a r d a n a r g i b i k ı z a r m ı ş l â l e d e n e n u z u n s i v r i d e m i r l e r i y a r i ç ı p l a k i r i y a r ı r u f a i l e r , b u n l a r ı d i l l e r i y l e y a l ı y o r , y i n e k ı z g ı n ş i ş l e r i v ü c u t l a r ı n ı n ş u r a s ı n a b u r a s ı n a d a l d ı r ı p ç ı k a r ı y o r l a r d ı . Y a A l l a h , h u A l l a h s e s l e r i g ö k g ü r ü l t ü s ü g i b i p a t l ı y o r d u . C o ş k u n l u ğ u n s o n k e r t e s i n e ç ı k a r a k bayı l ıp k a s k a t ı k e s i l e r e k y e r l e r e u z a n a n g ö n ü l l ü m ü r i t l e r i a y ı l t m a k i ç i n ş e y h l e r , e ğ i l i p a v u ç l a r ı n ı n i ç i n i o n l a r a k o k l a t ı y o r l a r v e b u s ı r a d a m ü r i t v e d e r v i ş l e r i n e b i r e r t a n r ı g i b i b ö b ü r l e n e r e k , b ü y ü k l e n e r e k h ü k m e d i y o r l a r d ı .

2 2

Hele b u s o n s a h n e l e r , M u s t a f a K e m a l ' i t i k s i n d i r m i ş -t i . Ö m e r N a c i d e o n u n g i b i b u d a v r a n ı ş l a r d a n t i k s i n m i ş t i . M u s t a f a K e m a l ' e :

— M u s t a f a , n e d e r s i n , b u h a z r e t i p i r u ğ r u n a ç a r p ı ş m a y a g i d e n l e r e , b u ş i ş l e r e , b i k i r l e r e ? d i y e s o r d u .

— N e d i y e y i m , y ü z k ı z a r t ı c ı b i r h a l , i n s a n ı n a s k e r l i k o n u r u n a , ş e r e f i n e d o k u n u y o r . B u n l a r ı d e f e t m e k , g e l d i k l e r i y e r e ç e v i r m e l i . Ş u b a y ı l a n l a r , b i r d a h a a y ı l m a s a i a r d a m i l -Jet b u m a h l û k l a r d a n k u r t u l s a ! B u n l a r h a r p e t m e y e d e ğ i l , ç a p u l a g i d i y o r l a r . B u p i s l i k , k o l a y t e m i z l e n m e z . O r d u d a n b a ş l a m a k l â z ı m . İ lk ö n c e , ç a n t a s i s t e m i s ö k ü l ü p a t ı l m a l ı .

— K a d r o işi b u K e m a l ! K a d r o g e n ç l e ş t i k ç e ç a n t a -^ a r ^ b o ş a l ı r , t ı p k ı b e n i m p a r a ç a n t a m g i b i .

B u ş a k a y a g ü l ü m s e y e n M u s t a f a K e m a l , y i n e a ğ ı r b a ş l ı c a :

— Hayır, d e d i . B ü t ü n y a p ı ç ü r ü k , b u g ü n k ü v a z i y e t t e u f a k b i r s a r s ı n t ı y e t e r . Evet, h e r ş e y i o r d u y a p a c a k , b u m u h a k k a k . F a k a t , v a t a n v a z i f e s i , y a l n ı z sınır b o y l a r ı n d a d e ğ i l d i r . V a z i f e l e r i n y a l n ı z b i r k ı s m ı n ı y a p m a k l a i ş b i t m e z . V a t a n , b i r b ü t ü n d ü r . V a t a n ı n içi d e b i z i m i ç i n b i r sınır b o y u s a y ı l m a l ı d ı r v e b u o l a c a k t ı r . Biz, g ü n ü g e l i n c e i m k â n l a r ı , ş a r t l a r ı h a z ı r l a y a c a ğ ı z . H e r ş e y i n b a ş ı n d a t e ş k i l â t g e l i r . B a k , ş u ş e y h l e r e bir k e r e . T e ş k i l â t l ı b i r a v u ç i n s a n , b i r l â h z a d a b u n l a r ı n h a k k ı n d a n g e l i r . B a r d a k d o l m u ş t u r . T a ş m a k i ç i n b i r k a ç d a m l a b e k l i y o r .

M u s t a f a K e m a l , o g ü n i s t a s y o n d a k i r e z i l c e t ö r e n i g ö r d ü k t e n s o n r a o k u l a d ö n d ü ğ ü n d e içi i ç i n e s ı ğ m ı y o r d u . B i r ş e y l e r y a p m a n ı n g e r e k t i ğ i n e i n a n ı y o r d u . S a v a ş , a n c a k a s k e r l e r i n i ş i y d i . B ö y l e ç a p u l c u l a r l a s a v a ş k a z a n ı l a m a z dı. H e m e n o g e c e k a r a r ı n ı v e r d i , o k u l d a n b ı r a k m a d ı k l a r ı i ç i n k a ç a r a k c e p h e y e g i d e c e k , b i r e r o l a r a k ç a r p ı ş a n l a r ı n a r a s ı n a k a t ı l a c a k t ı . E r t e s i s a b a h , e n i ç t e n a r k a d a ş l a r ı y l a h e l â l l a ş a r a k Y u n a n s ı n ı r ı n a d o ğ r u yol ç ı k t ı . Issız d a ğ y o l l a r ı n a d ü ş t ü . Y u n a n sınır ını g e ç t i , a k ş a m a d o ğ r u b i r k ö y e r a s t l a m ı ş t ı . H e m b i r a z b i r ş e y y e m e k , h e m d e g e c e y i g e ç i r m e k i ç i n r a s t g e l e b i r k a p ı y ı ç a l d ı . K a p ı y ı ç a l a n o r t a y a ş l ı bir k a d ı n , l â m b a n ı n ış ığında b u a s k e r î l ise ö ğ r e n c i s i n e ş a ş k ı n c a b a k t ı v e s o n r a o n a s a r ı l a r a k :

2 3

— M u s t a f a ! d i y e b a ğ ı r d ı , s e n n e a r ı y o r s u n b u r d a ? M u s t a f a K e m a l d e ş a ş ı r m ı ş , s o n r a k a d ı n c a ğ ı z ı t a n ı m ı ş t ı . B u , S e l a n i k ' t e k e n d i e v l e r i n i n y a n ı n d a o t u r m u ş , Z ü b e y d e h a n ı m l a k o m ş u l u k e t m i ş bir B u l g a r k a d ı n ı y d ı .

K a d ı n c a ğ ı z , y e n i d e n s o r d u : — N e a r ı y o r s u n b u r d a ? N e r e y e g i d i y o r s u n ?

— C e p h e y e , Y u n a n l ı l a r l a h a r b e t m e y e .

M u s t a f a K e m a l ' i n k a r n ı n ı d o y u r u p o g e c e o n u evind e k o n u k e d e n iyi y ü r e k l i B u l g a r k a d ı n ı , g e r i ç e v i r m e k i ç i n ç a l ı ş t ı , b u n u d a b a ş a r d ı . M u s t a f a K e m a l , o k u l a d ö n d ü k t e n s o n r a t a m b i r ç o c u k l u k y a p m ı ş o l d u ğ u n u iyice a n l a m ı ş v e iyi k a d ı n c a ğ ı z a i ç i n d e n b i n l e r c e t e ş e k k ü r etm i ş t i . Y o k s a o g i t s e y d i , h e m c e p h e d e g e r e ğ i n c e işe y a r a m a y a c a k , h e m d e b a y a ğ ı b ir s i n e k g i b i kır ı l ıp g i d e c e k t i .

*

• * M u s t a f a K e m a l ' i n , k ü l t ü r y a p a b i l m e k i ç i n Frere'ler

o k u l u n a g i d e r e k F r a n s ı z c a s ı n ı i l e r l e t m e y e ç a l ı ş m a s ı bi le b i r « h a d i s e » o l m a k ü z e r e y d i . Bir a s k e r î l ise ö ğ r e n c i s i n i n F r a n s ı z o k u l u n a g i d i p g e l m e s i n d e n k u ş k u l a n ı l m ı ş ; h e m e n İ s t a n b u l ' a , s a r a y a j u r n a l e d i l m i ş t i . M a n a s t ı r a s k e r î idad i s i m ü d ü r l ü ğ ü i le S e l a n i k e m n i y e t m ü d ü r l ü ğ ü t e t i k t e y d i . Ü s t ü n e b u n c a j u r n a l l e r y a p ı l m ı ş o l p n M u s t a f a K e m a l ' s e b u s ı r a d a a t e ş l i b i r h a s t a l ı k t a n M a n a s t ı r a s k e r î h a s t a n e s i n d e y a t ı y o r ; h e m e n y a n ı b a ş ı n d a k i y a t a k t a d a h a s t a bir s u b a y s ü s ü v e r i l m i ş b i r h a f i y e u z a n ı y o r d u . O ğ l u n u n a t e ş ler i ç i n d e y a t t ı ğ ı n ı i ş i t e n Z ü b e y d e , b ü y ü k b i r ü z ü n t ü v e k a y g u y a k a p ı l m ı ş t ı . H e m e n a i l e d o s t u o l a n M a n a s t ı r ask e r î h a s t a n e s i b a ş h e k i m i M u h s i n b e y e b a ş v u r m u ş v e :

— O ğ l u m , a ğ ı r h a s t a l a n m ı ş , v e r e m o l m u ş ; h e m e n g e t i r t i n i z , b e n b u r a d a b a k a c a ğ ı m ! d i y e a ğ l a y a r a k yalvarm ı ş t ı . A t e ş l e r i ç i n d e y a n a r a k a n n e s i n i n e v i n e g e l e n M u s t a f a , t e h l i k e l i a n l a r g e ç i r i y o r , d o k t o r l a r ı n b i r i g e l i p , b i r i g i d i y o r d u . B i r a z k e n d i n e g e l e n M u s t a f a K e m a l ' i y e n i bir ü z ü n t ü a l m ı ş t ı . A s k e r î h a s t a n e d e b a y g ı n y a t a r k e n b a b a y a d i g â r ı s a a t i n i ç a l m ı ş l a r d ı .

— B u n a h â l â y a n ı y o r u m , b a b a m ı n t a ş ı d ı ğ ı s a a t t i , d i y e u z u n z a m a n b u s a a t e y a n ı p d u r a c a k t ı . Z a v a l l ı M u s t a f a K e m a l , b a ş ı n d a n e o y u n l a r ı n d ö n d ü ğ ü n ü b i l s e y d i , o za-24

m a n b u s a a t e o a e n l i y a n m a y a v a k i t b u l a m a z d ı .

T a m o g ü n l e r d e Z ü b e y d e h a n ı m g i l l e r e g a r i p bir k o n u k g e l d i . E v d e k i l e r i n h i ç b i r i b u g ö z l e r i f ı l d ı r f ı ld ır d ö n e n a d a m ı t a n ı m ı y o r d u . A d a m , M u s t a f a K e m a l ' i n b a b a lığı Rag.p b e y l e b i r o d a y a k a p a n m ı ş , k a h v e s i n i i ç t i k t e n s o n r a b a k l a y ı a ğ z ı n d a n ç ı k a r m ı ş t ı :

— E f e n d i m , m a h d u m u n u z M u s t a f a K e m a l e f e n d i . . M a n a s t ı r a s k e r î i d a d i s i n d e o k u d u ğ u h a l d e , A l l a h ömürler, v e r s i n , b ir d e F r a n s ı z m e k t e b i n e n e m a k s a t l a g i r i y o r ?

D e m e k , İ s t a n b u l , b u n u n k a r ş ı l ı ğ ı n ı i s t i y o r d u . Rag.p bey d e :

— N e m a k s a t l a o l a b i l i r , e f e n d i m ? d e d i , b a ş k a l a r ı Fransız m e k t e b i n e v e y a d i ğ e r m e k t e p l e r e n e m a k s a t l a g i d i y o r l a r s a o d a ö y l e g i t m i ş t i r . M u s t a f a K e m a l ' i n F r a n -sızcası zayıf, g e l i ş i g ü z e l d e r s a l a c a ğ ı n a F r a n s ı z m e k t e b i n e g i t m i ş . B u n d a a n l a ş ı l m a y a c a k n e v a r

Ragıp bey, b ö y l e c e u z u n u z a d ı y a k o n u ş m u ş , h a f i y e y i e n s o n r a k a n d ı r a b i l m i ş , b u işi d e t a t l ı l ı k l a k a p a y a b i l -m i ş t i .

* **

M u s t a f a K e m a l , M a n a s t ı r a s k e r î i d a d i s i n d e k i m i ö ğ r e t m e n l e r c e ç o k s e v i l i y o r d u . B u n l a r o n d a b ü y ü k v e a l ı ş ı l m a m ı ş bir z e k â g ö r ü y o r l a r d ı . O , a r i t m e t i k ö ğ r e t m e n i Yüzbaşı M u s t a f a , F r a n s ı z c a ö ğ r e t m e n i Y ü z b a ş ı N a k i , j i m n a s t i k ö ğ r e t m e n i Y ü z b a ş ı H a s i p b e y l e r i n e n g ö z d e ö ğ r e n c i s i y d i . H e l e M u s t a f a b e y , o n u n a r i t m e t i k t e g ö s t e r d i ğ i y e t e n e ğ i o l a ğ a n ü s t ü b u l u y o r d u . B i r g ü n s ı n ı f t a M u s t a fa bey o n a :

— O ğ l u m , d e m i ş t i , i k i m i z i n d e a d ı bir. B u , b ö y l e o l m a y a c a k . A r a d a b i r f a r k b u l u n m a l ı . B u n d a n s o n r a s e nin adın M u s t a f a K e m a l o l s u n . .

O g ü n d e n s o n r a d a M u s t a f a ' n ı n a d ı , M u s t a f a K e m a l o l d u v e ö ğ r e t m e n l e r b a ş t a o l m a k ü z e r e h e r k e s o n u b u yeni adıy la ç a ğ ı r m a y a b a ş l a d ı .

C c k s e r t b i r ö ğ r e t m e n o l a n M u s t a f a bey, b i r i n c i d e n , i k i n c i d e n ç o k k e n d i n e g ü v e n e n e d e ğ e r v e r i y o r d u . Bir g ü n sınıfta ş ö y l e d e d i :

— A r a n ı z d a k e n d i n e k i m l e r g ü v e n i y o r s a k a l k s ı n , o n -25

l a n m ü z a k e r e c i y a p a c a ğ ı m . Ö ğ r e t m e n i n g ö z ü n e g i r m e k i ç i n , i ş i , f e d a k â r l ı k i s t e

y e n a s k e r c e g ö r e v l e r d e n b i r i o l a r a k a l a n y e t e n e k s i z bir s ü r ü a r k a d a ş ı a y a ğ a k a l k ı n c a M u s t a f a K e m a l , bu çerden ç ö p t e n k i ş i l e r a r a s ı n d a b u l u n m a m a k i ç i n a y a ğ a k a l k m a d ı .

N e v a r ki b u A b d u r r a h m a n Celebiler a r a s ı n d a g ö r ü n m e k u t a n c ı n a k a t l a n m a k t a n ç e k i n e n M u s t a f a K e m a l , b u n l a r ı n e n k ö t ü l e r i n d e n b i r i n i n m ü z a k e r e s i a l t ı n a d ü ş ü n c e y a p t ı ğ ı y a n l ı ş l ı ğ ı h e m e n a n l a d ı v e a y a ğ a k a l k a r a k :

— B e n , b u n d a n d a h a iyi m ü z a k e r e c i l i k y a p a r ı m ! diye b a ğ ı r d ı v e m ü z a k e r e c i l i ğ i h e m e n ü z e r i n e aldı.

** Y a t ı l ı o k u l d a o k u y a n g e n ç l e r i n a ş k l a r ı n a o l a n a k s ı z

l ı k l a r d a n ç o k ç a h ü l y a , d ü ş v e s e v m e k hırsı k a r ı ş t ı ğ ı n d a n b ö y l e b i r o r t a m d a b i r s e v g i o l a y ı b u t u t k u y a y a k a l a n a n ı t ı e r z a r h a n a ş ı r ı l ı k l a r a s ü r ü k l e r . M a n a s t ı r a s k e r î i d a d i s i -»nin y a t ı l ı ö ğ r e n c i s i M u s t a f a K e m a l , t a t i l d e S e l â n i k ' e d ö n d ü ğ ü n d e o n s e k i z y a ş ı n ı n d o y u m s u z v e g ü r b ü z h e y e c a n l a r ı n a t a t l ı t a t l ı k a r ş ı l ı k v e r e n a k t e n l i g ü z e l b i r R u m k ı z ı n a t u t u l d u . T ü r k k ı z l a r ı n ı n s o n k e r t e k a p a l ı l ı ğ ı , o n u C e n n e t h a z l a r ı a r a r k e n d a h a g e r ç e k ç i o l m a y a z o r l a m ı ş , R u m kızını, k a f e s a r k a l a r ı n d a n k e n d i s i n i g ö z e t l e y i p g ö ğ ü s g e ç i r e n b i r y ı ğ ı n k ı z a ü s t ü n t u t m u ş v e o n u n l a e v l e n m e y e k a r a r v e r m i ş t i . S e l â n i k ' i n o g ü z e l v e a y ı ş ı k l ı y a z g e c e l e r i n d e g ü z e l , s ı c a k k a n l ı R u m kız ının o n a i k r a m e t t i ğ i g e r ç e k t a t l a r l a d o l u ö p ü ş l e r , b a ş ı n ı d ö n d ü r m ü ş t ü . Ş i m d i y e d e k C e n n e t e b u d e n l i y a k l a ş t ı ğ ı n ı h i ç d u y m a m ı ş t ı . Y a l n ı z k e n d i m a h a l l e s i n d e o t u r a n b u g ü z e l k ız la o n u b i r b i r i n d e n a y ı r a n a ş ı l m a z g e l e n e k u ç u r u m l a r ı v a r d ı . N e v a r k i , M u s t a f a K e m a l d e , g e n ç kız d a b u n l a r ı a y ı r t e d e b i l e c e k d u r u m d a d e ğ i l d i . Y a l n ı z v ü c u t l a r ı n ı n v e g ö n ü l l e r i n i n d i l l e r i k o n u ş u y o r , g e r e k R u m v e g e r e k s e T ü r k a i l e l e r i n y a p t ı k l a r ı d e d i k o d u l a r a b o ş v e r i y o r , ö l ü n c e y e d e k b i r l i k t e y a ş a m a k i ç i n d u d a k d u d a ğ a a n d i ç i y o r l a r d ı .

Evet, b ü t ü n g e l e n e k l e r e , g ö r e n e k l e r e v e b ü t ü n d ü n y a y a m e y d a n o k u y a r a k b u s u b a y a d a y ı T ü r k g e n c i y l e R u m kızı e v l e n e c e k t i . B i r a k ş a m b i r k u y t u d a e n a t e ş l i a n d l a r l a k a r a r l a r ı n ı v e r m i ş l e r d i . M u s t a f a K e m a l , kızı M a -

2 6

n a s t ı r ' a k a ç ı r a c a k , o r d a e v l e n e c e k l e r d i . E r t e s i g ü n , h e m e n M a n a s t ı r ' d a k i e n y a k ı n a r k a d a ş l a r ı n a h a b e r s a l a r a k b i r o d a t u t m a l a r ı n ı b i l d i r d i v e b u o d a d a t u t u l d u . Ş i m d i . S e l a n i k ' t e t a t i l i n b i t i m i n i b e k l e y e r e k R u m kız ın ın g e r ç e ğ i n t a t l ı s ı c a k l ı ğ ı y l a ü r p e r e n g ü z e l l i ğ i k a r ş ı s ı n d a s a b ı r s ı z s a a t l e r g e ç i r i y o r d u . R u m - T ü r k b ü t ü n m a h a l l e l i l e r b u s e r ü v e n i b i l i y o r v e s o n u c u n u i l g i y l e b e k l i y o r l a r d ı . H e l e Z ü -b e y d e h a n ı m l a R a g ı p bey v e M u s t a f a K e m a l ' i n d a y ı s ı H ü s e y i n a ğ a , b u k a ç ı ş h i k â y e s i ü z e r i n d e t i t i z l i k l e d u r u y o r v e t e t i k t e b u l u n u y o r l a r d ı . M u s t a f a K e m a l ' i n d a y ı s ı , g e n ç kızın e v i n e g i d i p k a ç ı ş i ş i n i a ç t ı v e b u n u e n g e l l e m e k i ç i n b i r l i k t e t e d b i r a l m a l a r ı n ı i s t e d i .

M u s t a f a K e m a l ' l e g e n ç kızı M a n a s t ı r ' a g ö t ü r e c e k t r e n g e l m i ş , i s t a s y o n d a p u f l a y ı p d u r u y o r , M u s t a f a K e m a l p e r o n d a kızı b e k l e y e r e k d o k u z d o ğ u r u y o r d u . E n s o n r a k a m p a n a ç a l d ı , M u s t a f a K e m a l , u m u t s u z l u k l a v a g o n a a t l a d ı . T e k e r l e k l e r r a y l a r ü z e r i n d e d ö n m e y e b a ş l a d ı ğ ı n d a b i l e b i r u m u d u v a r d ı : Kız k ö ş e b a ş ı n d a n b i r d e n b i r e ç ı k ı -v e r e b i l i r d i . M u s t a f a K e m a l ' i n u m u t s u z l u k t a n ç a k m a k ç a k m a k ü z ü n t ü s a ç a n m a v i g e n ç k u r t g ö z l e r i , b u s ı r a d a u ğ u r l a y ı c ı l a r a r a s ı n d a H ü s e y i n d a y ı s ı n ı n s e r t v e o t o r i t e r b a k ı ş l a r ı y l a k a r ş ı l a ş t ı . D e m e k k i kızı e v d e b ı r a k t ı r a n d a y ı -s ı y d ı . İ ş t e , o s ı r a d a e l i n d e b i r T a n r ı g ü c ü o l s a y d ı b ü t ü n d ü n y a y ı v e i n s a n l a r ı b i r a n d a t u z - b u z e d e b i l i r d i .

* * M u s t a f a K e m a l , g e r e k a s k e r î o r t a o k u l v e g e r e k s e

a s k e r î l i s e d e ç o k ş i i r o k u y a n , ş i i r y a z a n , h i t a b e t l e u ğ r a ş a n b i r g e n ç o l d u ğ u h a l d e b u z e n g i n i ç d ü n y a s ı n ı h a y r a n b a k ı ş l a r l a k e n d i s i n i k o v a l a y a n b i r s ü r ü g e n ç kıza - k u r u m v e ç a l ı m b e l â s ı y ü z ü n d e n - b i r t ü r l ü g ö s t e r e m e m i ş t i . K i t a b ı n ı n y a p r a k l a r ı a r a s ı n a d u y g u l u v e ü r k e k b i r g e n ç kız e l i n i n b ı r a k m ı ş o l d u ğ u m i n i m i n i b i r k a r a n f i l i n s e r ü v e n i n i b i l e o t u z - k ı r k yıl a k l ı n d a t u t a n s o n k e r t e d u y g u l u v e hırsl ı b ir g e n c i n , k e n d i n i v e r e r e k â ş ı k o l m a s ı n ı ö n l e y e n k u r u m , h e r h a l d e l â n e t l e n m e y e d e ğ e r bir e n g e l d i . B u , s o n k e r t e k e n d i n i b e ğ e n m i ş l i k , b i r a z d o ğ u ş t a n g e l i y o r s a d a h a ç o k d a b i r e r k e k k e d i g i b i y a l n ı z v e m ü n z e v i y a ş a m a y ı s e v m e s i n d e n y a d a b ö y l e y a ş a m a k z o r u n d a k a l ı ş ı n -

27

d a n g e l i y o r d u . D o ğ u ş t a n d a o n d a b u n u b e s l e y e n bir n i t e l i k v a r d ı : H e r k e s i k e n d i n d e n a ş a ğ ı g ö r ü y o r d u . Eğer, öbür i n s a n l a r ı d a k e n d i s i y l e d e n k g ö r e b i l m e n i n s ı n ı r l a r ı n a b i r a z c ı k y a k l a ş m ı ş o l s a y d ı y i n e d e a t e ş l i i lk g e n ç l i k v e g e n ç l i k a ş k l a r ı n ı n o b u l u n m a z c e n n e t i n d e i m r e n i l e c e k g ü n l e r v e s a a t l e r y a ş a y a b i l i r d i . O n d a b u s a a t l e r i v e g ü n l e r i s ü r ü k l e y e c e k h e m g ü ç l ü b i r dış g ü z e l l i k , h e m d e s ü r a t l i a t ı l ı m l a r y a p a r a k y ü k s e l e n bir i ç g ü z e l l i k v a r d ı .

İşte, b u n c a z e n g i n n i t e l i k l e r e k a r ş ı n g u r u r u n u n k a l e s i n d e bir g e d i k a ç a m a m a s ı y ü z ü n d e n m a h a l l e s i n d e k e n d i s i n e a ç ı k b i r e r e s t e t i k b a h ç e g i b i b e k l e y e n b i r s ü r ü g ü z e l kızı e l l e r e b ı r a k m a k z o r u n d a k a l m ı ş v e y a ş a y ı ş ı s ü r e s i n c e a n c a k o g ü n l e r i n u f a c ı k t e f e c i k k ı r ı n t ı s e r ü v e n l e r i y l e d o y u n m u ş t u .

Bir t a n r ı y a v r u s u g i b i g ü z e l , y a k ı ş ı k l ı v e çal ıml ı M u s t a f a , askerî R ü ş t i y e ' d e o k u m a y a b a ş l a d ı k t a n s o n r a y a k ı n k o m ş u l a r d a n b i r i n i n kızı M ü | g â n t ü r l ü b a h a n e l e r l e , a s l ı n d a M u s t a f a ' s ı n ı g ö r e b i l m e k ü z e r e sık s ık Z ü b e y d e h a n ı m l a r a g i r i p ç ı k ı y o r d u . O n u n k e n d i s i n e v u r g u n l u ğ u n d a n h a b e r s i z o n u n l a s a l t k e n d i s i i l g i l e n i y o r s a n ı y o r v e o n u n i r i , k a p k a r a g ö z l e r i n i n y u m u ş a k , b a y g ı n b a k ı ş l ı u ç u r u m l a r ı n d a ç o k t a t l ı s e r ü v e n l e r a r ı y o r d u . R ü ş t i y e a r k a d a ş ı N u r i ' y e ( C o n k e r ) h e r A l l a h ' ı n g ü n ü b u g ü z e l g ö z l e r d e n s ö z e d i y o r , o n u n başını ş i ş i r i y o r d u . N u r i , o ğ l a n ı n b u kıza a d a m a k ı l l ı y a n g ı n o l d u ğ u n u a n l a m ı ş t ı ; n e v a r k i k u r u m u n d a n , ç a l ı m ı n d a n d a g e ç i l m i y o r d u . N u r i e n s o n r a o n a a k ı l v e r d i :

— M u s t a f a , d e d i , Z ü b e y d e t e y z e m g i t s i n d e M ü j g â n ' ı s a n a i s t e s i n . Ş i m d i d e n n i ş a n l a n ı r s ı n ı z ; z a b i t ç ı k t ı k t a n s o n r a d a e v l e n i r s i n i z .

M u s t a f a , h e m e n k u r u m u n a b e l k i İ n e b i l e c e k bir d a r b e y i h e s a p l a y a r a k a r k a d a ş ı n a ş u k a r ş ı l ı ğ ı v e r d i :

— B e n o n u b e ğ e n d i m , a m a , b a k a l ı m , o b e n i b e ğ e n i p s e v e c e k m i ? B i r b i r i m i z l e a n l a ş a b i l e c e k m i y i z ? Ş i m d i d e n b ö y l e b i r işe k a l k ı ş m a k d o ğ r u d e ğ i l . B e l k i r e d d e d e r l e r .

İşte, M ü j g â n h i k â y e s i d e b ö y l e c e b i t m i ş t i .

* * M u s t a f a K e m a l ' l e r i n e v i n i n y a n ı n d a k i e v l e r d e n b i r i n -

28

d e N a d i r e a d l ı g ü z e l , v e r e m l i b i r k ı z c a ğ ı z o t u r u y o r d u . B ü t ü n c i ğ e r l e r i n i v e r e m i n k e m i r d i ğ ı i n s a n l a r d a o l d u ğ u g i b i N a d i r e ' d e d e g ü z e l b i r e r k e ğ i n a ş k ı y l a y a n ı p t u t u ş m a k ö z l e m i v a r d ı . B u n u d a e n s o n r a b u ı m u ş g i b i y d i . H e r y a z t a t i l i n d e M a n a s t ı r ' d a n a n n e s i n i n y a n ı n a d ö n e n M u s t a f a K e m a l , u z u n b o y u , m a v i g ö z l e r i , a l t ı n s a r ı s ı s a c l a r ı v e

. p a r l a k ü n i f o r m a s ı y l a s o k a ğ ı a y d ı n l a t a r a k g e ç e r k e n N a d i r e a k p e r d e l e r i a r a l a y a r a k y ü z ü n ü c a m a d a y ı y o r , y ü r e ğ i bir k u ş g i b i ç ı r p ı n a r a k o n u n g e ç i ş i n i s e y r e d i y o r d u . O s ı r a d a y a n . n d a b u l u n a n k e n d i n d e n d a h a k ü ç ü k kız a r k a d a ş l a r ı n a M u s t a f a K e m a l ' i g ö s t e r i y o r d u :

— M u s t a f a b e y h i ç d e ö t e k i a r k a d a ş l a r ı n a b e n z e m i y o r , d i y o r d u . G e r ç i ö t e k i k ı z l a r d a y a ş l a r ı n ı n k ü ç ü k l ü ğ ü n e k a r ş ı n M u s t a f a b e y i n n a s ı l b i r a l t ı n m a d e n i o l d u ğ u n u b i l i y o r l a r , o n l a r ı n d a o n a İçi g i d i y o r d u . N e v a r k i N a d i r e a b l a , d a h a b ü y ü k o l d u ğ u n d a n M u s t a f a b e y i s e v m e k h a k kını o n a b a ğ ı ş l a r g ö r ü n ü y o r l a r d ı .

O n u n « M u s t a f a b e y » e o l a n b u h a y a l d o l u , g e r ç e k ü s t ü v e s o n k e r t e t e m i z a ş k ı n d a n ç o k d u y g u l a n a n k ü -

• ç u k a r k a d a ş l a r ı . N a d i r e a b l a y a bir i y i l i k y a p m a y ı k a r a r l a ş t ı r d ı l a r . O n u n a t e ş l i a ş k ı n ı M u s t a f a b e y e d u y u r a c a k l a r dı. B u i ş i ç m d e b i r e l ç i s e ç t i l e r . B u y i n e Z ü b e y d e h a n ı m l a r ı n k o m ş u s u g ü z e l , c a n l ı b i r kız o l a n H a t i c e i d i . H a t i c e , u l u o r t a z a m a n l a r d a Z ü b e y d e h a n ı m i c r a g i r i p ç ı k a -b i l i y o r d u . B u y ü z d e n d e , b u ' g ö r e v e g ö r e b i ç i l m i ş k a f t a n d ı .

M u s t a f a K e m a l , y i n e M a n a s t ı r ' d a n d ö n m ü ş , y i n e a n l ı ş a n l ı , s o k a k l a r d a d i m d i k y ü r ü y o r , p e n c e r e l e r i n a r d ı n d a k e n d i s i i ç i n ç ı r p ı n a n d ü ş d o l u y ü r e k l e r i a k l ı n a b i l e g e -

/ t i r m i y o r d u .

G ü n l e r d e n b i r g ü n , H a t i c e , a n n e s i y l e b i r l i k t e Z ü b e y d e h a n ı m l a r a o t u r m a y a g e l m i ş t i . H a t i c e i l e M u s t a f a K e m a l , y ü z c e t a n ı ş ı y o r l a r d ı . N e v a r k i y a n y a n a , b a ş b a ş a bir ç i f t lâf e t m i ş d e ğ i l l e r d i . K a r ş ı l a ş t ı k l a r ı n d a b i r b i r l e r i n e g ü l ü m s e y e r e k g e ç e r l e r d i ; « M u s t a f a b e y s i n o n u ç o k s e m p a t i k b u l d u ğ u b e l l i y d i .

H a t i c e , a k l ı n d a « N a d i r e a b l a » n ı n e l ç i l i ğ i , d i k e n ü s t ü n d e o t u r u y o r , « M u s t a f a b e y » i n a s ı l v e n e r d e k ı s t ı r a r a k i s t e n i l e n l â f l a r ı c n a İ l e t e c e ğ i n i b i l e m i y o r d u . Gere'k k e n d i

29

a n n e s i n i n , g e r e k s e Z ü b e y d e t e y z e n i . ı / a n ı n d a b ö y l e bir e l c i l i ğ i n s ö z ü b i l e o l a m a z d ı . N a s ı l ? N a s ı l ?

İte, o , b ö y l e k ı v r a n ı p d u r u r k e n f ı r s a t , t ıpış t ıpış y ü r ü y e r e k k e n d i a y a ğ ı y l a o n u n y a n ı n a g e l m i ş t i .

A n n e s i , Z ü b e y d e h a n ı m d a n bir ş e y i s t e m i ş , o d a i s t e n e n ş e y i n ü s t k a t t a o l d u ğ u n u s ö y l e m i ş t i . E l b e t t e , s ö y l e n e n ş e y i y u k a r ı k a t t a n .gidip g e t i r m e k d e H a t i c e ' y e d ü ş m ü ş t ü .

H a t i c e , M u s t a f a K e m a l ' i n ü s t k a t t a k i o d a l a r d a n b i r i n d e o t u r d u ğ u n u b i l i y o r d u . Ş i m d i d e m u t l a k a o r d a y d ı . M e r d i v e n l e r d e n s a n k i u ç a r a k y u k a r ı ç ı k t ı . M u s t a f a K e m a l ' i n o d a s ı n ı n k a p ı s ı a r d ı n a d e k a ç ı k t ı . N e a k s i iş! A k l ı n a b i r ş e y t a n l ı k g e l d i . S o f a d a k i k a r a n f i l s a k s ı l a r ı n d a n b i r i n d e n b i r s a p k a r a n f i l k o p a r d ı « M u s t a f a b e y s i n o d a s ı n a g i r d i . V e b u n u g i d i p a ç ı k t a r i h k i t a b ı n ı n ü s t ü n e b ı r a k t ı . O d a s a n k i « M u s t a f a b e y » l e d o l u g i b i y d i . Ç e v r e s i n e d i k k a t l i c e b a k t ı . M u s t a f a K e m a l ' i n b a t t a n i y e s i b u r u ş u k t u . D e m e k k i y o r u l d u k ç a g i y n e k l e r i y l e b u n u n ü s t ü n e u z a n ı y o r d u . K a r y o l a n ı n b a ş u c u n d a k i t a h t a m a s a d a d e f t e r l e r i , k a l e m l e r i , k i t a p l a r ı d u r u y o r d u . Ş i m d i , s a n d a l y e n i n t a m ö n ü n d e k i t a r i h k i t a b ı n ı n ü z e r i n d e d e k ı p k ı r m ı z ı b i r k a r a n f i l ! B u k a r a n f i l i b u r a y a k o y m a k s a k ı n b i r s u ç o l m a s ı n d ı ! B u n u n ü z e r i n d e d a h a ç o k d ü ş ü n e m e d i , i s t e n e n ş e y i a l a r a k b i r k a r a c a ç e v i k l i ğ l y l e m e r d i v e n l e r i a t l a y a r a k i n d i ; s a n k i b i r i s i a r k a s ı n d a n k o v a l ı y o r g i b i y d i .

A n n e s i , H a t i c e ' n i n b ö y l e s o l u k s o l u ğ a g e l d i ğ i n i g ö r ü n c e :

— N e d e n k o ş t u n o k a d a r , d e l i k ız? d e d i .

A r a d a n ç o k g e ç m e d e n M u s t a f a K e m a l , s o k a k k a p ı sını a ç a r a k g e l d i . K o n u k o d a s ı n a g i r e r e k a n n e s i y l e k o n u k b a y a n ı n e l l e r i n i ö p t ü . H a t i c e ' n i n e l i n i s ı k t ı v e g e n ç kızın e l i n i n i ç i n d e b i r a k ç a k a v a k y a p r a ğ ı g i b i çırpınır b u l d u . B u n u , b i r ç o k m a h a l l e l i kızın k e n d i s i n e k a r ş ı d u y m a k t a o l d u ğ u o g i z l i v e s ö y l e n e m e y e n s e m p a t i y e y o r d u . D o ğ a l b i r ş e y d i b u .

S o n r a :

— K u s u r a b a k m a y ı n , d e d i , b e n y u k a r ı ç ık ıp b i r a z d e r s ç a l ı ş a c a ğ ı m , d i y e r e k ç ı k t ı .

30

M u s t a f a K e m a l , b i r a z s o n r a g e r i d ö n m ü ş , y ü z ü n d e g i z l i b i r g ü l ü m s e m e v e s a ğ e l i n d e k ı r m ı z ı b i r k a r a n f i l k a p ı n ı n a r a l ı ğ ı n d a d u r u y o r d u . H a t i c e ' n i n y a n a k l a r ı d a u t a n c ı n d a n k a r a n f i l g i b i k ı z a r d ı . Yalnız, b u n u a y ı r t e d e -b i l e n bir t e k M u s t a f a K e m a l o l d u :

H a t i c e ' n i n v i c d a n ı n a b i r a t e ş d ü ş m ü ş t ü : O b i l m e d e n N a d i r e a b l a y a ç a l ı ş a c a ğ ı n a k e n d i h e s a b ı n a ç a l ı ş m ı ş t ı . Üzerine! a l d ı ğ ı e l ç i l i k g ö r e v i n i p e k k ö t ü y a p t ı ğ ı n ı d ü ş ü :

n ü y o r , a ğ l a m a k l ı o l u y o r d u . N e y s e k i « M u s t a f a bey» k a pının e ş i ğ i n d e n b i r a r k a d a ş ı n ı g ö r e c e ğ i n i s ö y l e y e r e k ç e k i l i p g i t t i d e H a t i c e d e b i r a z k e n d i n e g e l e b i l d i .

« M u s t a f a b e y » , « N a d i r e a b l a » n ı n e v i n i n ö n ü n d e n g e ç e r k e n h o ş n u t , e l i n d e k i k a r a n f i l i k o k l u y o r v e H a t i c e ' y i d ü ş ü n e r e k g ü l ü m s ü y o r d u .

H a t i c e , e r t e s i g ü n b a ş ı n d a n g e ç e n l e r i N a d i r e a b l a y a a n l a t t ı , o n d a n ö z ü r d i l e d i , a r k a d a ş l a r ı n a d a b i r d a h a k e n d i n i b ö y l e ç o k n a z i k i ş l e r e k o ş m a m a l a r ı n ı s ö y l e d i . Bir ş e y d e ğ i l , « M u s t a f a b e y ı d e n ç o k h o ş l a n d ı ğ ı h a l d e a r t ı k o n u n b u l u n a b i l e c e ğ i h i ç b i r y e r e s o k u l a m ı y o r d u . B i r g ü n Z ü b e y d e h a n ı m ı n e v l â t l ı ğ ı V a s f i