HARÎRÎ ZÂDE’NİN, SÜLÛKÜN MERTEBELERİNE DAİR …tasavvufdergisi.net/Makaleler/370914583_23.3.pdf · Harîrî-zâde‟nin, Sülûkün Mertebelerine Dair Bir Risalesi:Feyzu’l-Muğnî

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), [2009], say: 23, ss. 37-51.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

HARR-ZDENN, SLKN MERTEBELERNE DAR BR RSALES:

FEYZUL-MUN MN SIRR HADS MEN TALEBEN

Osman TRER *

zet

Harr-zdenin, Slkn Mertebelerine Dair Bir Risalesi: Feyzul-Mun Min Srri

Hadsi Men Taleben

Bu alma, Son dnem Osmanl sflerinden Harrzde M. Kemaleddnin, Men taleben

veceden diye balayan bir kuds hads zerine yapt erhten oluan Arapa yazma bir risa-

lesinin tercmesidir. Vahdet-i Vcd anlay erevesinde yaplan erhte, tasavvuf terbiyenin

merhalelerini oluturan slk ve cezbe mertebeleri izah edilerek, kemle ermenin usl

anlatlmaktadr. almann banda, yazar hakknda ksaca bilgi verilmi ve risalenin mahiyeti

zet olarak tantlmtr.

Anahtar kelimeler: Harrzde Muhammed Kemleddn, Feyzul-Mun, seyr slk, ilah ak,

vahdet-i vcd, tevhd, slk mertebeleri, cezbe mertebeleri.

Abstract

Hariri-Zadahs Booklet About Stages of Suluk: Fayz al- Mughni Min Sirr Hadith

Man Talabani

This study is the translation of Last Period Otoman Sufi Hariri Zadah M. Kamaladdins

manuscript booklet from Arabic to Turkish language. This translation booklet from Hariri Zadah

is commentary on sacred hadith; man talabani vajadani The stages of suluk and cazbah

(rapture) that constituting of sufis educational various stages have been explained and

expressed the methods and ways of perfection n this commentary which has been written with

in the context of wahdat al-wujuds (unity of being) conception. In head of the study had been

given knowledge shortly about the booklets author and the booklets essential character

summary.

Key words: Hariri-Zadah Muhammad Kamaladdin, Fayz al-Mughni, sayr-suluk (sufis

educational stages), divine love, wahdat al-wujud (unity of being), tawhid (the unity of God),

the stages of suluk, the stages of cazbah (rapture).

* Prof. Dr., Kilis 7 Aralk niversitesi Rektr Yardmcs

38 | Prof. Dr. Osman TRER


Tibynu Vesilil-Hakik f Beyni Selsilit-Tarik adl, tarkatlar ansiklopedisi

mahiyetindeki eseriyle mehur olan Harr-zde Muhammed Kemleddn

Efendi, 1267/1850 ylnda stanbulda domu olup, babas Rifiyye eyhle-

rinden Seyyid Abdurrahmn el-Harrdir. Bu zatn nesebi, Seyyid Ahmed-i

Rifnin torunlarndan olup, Rifiyyenin Harriyye kolunun kurucusu olan

Ebl-Hasan Ali el-Harrye (.645/1248) dayanr. Gen yata Arapa, Man-

tk, Belgat, Hads ve Fkh tahsil eden Harr-zde, ailesi ve evresi itibariyle

Tasavvuf kltryle meb bir ortamda yetimitir. Daha on be yanday-

ken babasndan Rifiyyenin Harriyye ve Halvetiyyenin Bekriyye ve

Hafneviyye kollarna ait icazet almtr. Bu zat ve eseri zerine doktora

yapm olan Yakup iek, Onun bu tarkatlarn yan sra, gerek rivayet,

gerekse bizzat intisab yoluyla iki yze yakn tarkattan icazet aldn ifade

eder.1

On yedi yandayken kaybettii babasndan sonra, Harr-zde zerinde

en fazla etkili olan ve ahsiyetinin olumasnda ok byk rol bulunan zat,

III. Devre Melmliinin kurucusu olarak kabul edilen ve ayn zamanda

Bektlie de rhen intisab bulunan eyh Muhammed Nrul-Arabdir.

Harr-zde, yirmi iki yandayken bu zat bir sre stanbuldaki evinde mi-

safir etmi, ona intsab ederek, kendisinden bn Arabnin Fussul-Hikem ve

Risletl-Ehadiyye adl eserleriyle, bnl-Frzn et-Tiyyetl-Kbrsn

okumu, ardndan hilfet icazeti almtr.

Zamann baka sflerinden de istifade eden ve Halep, Msr, skp ve

Edirneye seyahatler yapan Harr-zde, zamann daha ok ilim, irad ve

kitap telfine hasretmitir. Otuz iki yllk ksa mrnde, ciltlik geni bir

eser olan Tibynu Vesilil-Hakikin yan sra, Trke ve Arapa krk kadar

eser telfine muvaffak olacak kadar veld bir ahsiyet olan Harr-zde,

1299/1882de gen yata dr- bakya irtihl etmi, Eyp semtindeki eyh

Hasb Efendi Dergh hazresine, babasnn yanna defnedilmitir. Yetitir-

mi olduu mrdlerinin en mehuru, Osmanl Melliflerinin yazar Bursal

Mehmed Thirdir.2

Harr-zdenin burada tercmesini sunacamz Arapa risalesi, S-

1 Yakup iek, Harrzade, Diyanet slm Ansiklopedisi (DA), c. 16, s. 192-193.

2 Harr-zdenin hayat ve eserleri hakknda daha fazla bilgi iin bk. Bursal Mehmed Thir, Osmanl Mellifleri, stanbul 1333, c. 1, ss. 155-157; a.mlf., Kibr- Meyhdan On ki Zatn Tercim-i Ahvli, stanbul 1316, ss. 52-53; Hseyin Vassf, Sefne-i Evliy-y Ebrr, S-leymaniye Ktp., Yazma Balar, no: 2305-2309, c. 3, ss. 84-85; Yakup iek, Harrzade Mehmed Kemaleddin: Hayat, Eserleri ve Tibynu Vesilil-Hakik f Beyni Selsilit-Tarik Muh-tevas-Kaynaklar, retim yelii Tezi, Marmara . lhiyat Fak., stanbul 1982; a.mlf., Harrzade, DA, c. 16, s. 192-193.

Harr-zdenin, Slkn Mertebelerine Dair Bir Risalesi:Feyzul-Mun Min Srri Hadsi Men Taleben | 39


leymaniye Ktphanesi, azeli, No. 27de kaytl olup, ierisinde Mellifin

Medr-Vhidiyyet ve Merkez-i Ehadiyyet3 ve Hakkatt-Tarka4 adl iki risalesi-

nin daha yer ald yazma bir mecmua ierisinde olup Feyzl-Mun Min

Srri Hadsi Men Taleben adn tamaktadr. Yllar nce fotografn elde etti-

imiz bu yazma risalenin ismi, Osmanl Melliflerinde Feyzl-Mun f erhi

Hadsi Kudsiyyi Men Taleben tarznda gemekte; Yakup iekin DAda var-

lndan bahsettii Sleymaniye Ktphanesi, Trnoval, no: 898de kaytl

nshada ise Feyzl-Mun Min Hadsi Men Taleben adn tamaktadr. Eli-

mizdeki nsha, ayn mecmuadaki sz edilen dier iki risale ile ayn ms-

tensihin kaleminden km olup Medr- Vhidiyyet ve Merkez-i Ehadiyyet adl

risalenin sonunda Derv Hamd tarafndan istinsah edildii zikredilmekte,

ancak istinsah tarihi kaydedilmemektedir.5

Risalenin elimizdeki nshasnn metni olduka salkl ve eksiksiz du-

rumda gzkt iin, onu baka nshalarla karlatrma ihtiyac duyma-

dk.

Harr-zde bu risalede, hads-i kuds olarak kabul ettii, ancak hibir

hads kaynanda yer almayan Beni talep eden beni bulur; beni bulan beni

bilir; beni bilen bana k olur; bana k olan ben katlederim; benim katlet-

tiim kimsenin diyeti benim zerimedir; diyeti benim zerime olan kimse-

nin diyeti ben olurum; diyeti ben oduum kimse ile de benim aramda hibir

fark yoktur.6 sznden yola karak, hakikate ulamak isteyen bir slikin,

keml yolunda katettii makamlar, belli bir sistem dahilinde zet olarak

izah etmektedir. Bu makamlar srasyla unlardr: Tevhd-i efl, tevhd-i

sft, tevhd-i zt, cem, hazretl-cem, cemul-cem ve

ehadiyyetl-cem. Bunlarn ilk slk mertebelerini; mteakip

cezbe mertebelerini; sonuncusu ise Hz. Muhammed(s)e mahsus olan mer-

tebeyi oluturmaktadr. Risalenin tamam okunduunda, burada serdedilen

grlerin vahdet-i vcd anlayna paralel olduu hemen fark edilecek-

tir. Nitekim Harr-zde, konular izah ederken zaman zaman bn Arab,

3 Daha nce tarafmzdan sadeletirilerek yaynlanmtr: Atatrk . lhiyat Fakltesi Dergi-

si, Erzurum 1990, say: 9, ss. 321-328.

4 Daha nce tarafmzdan sadeletirilerek yaynlanmtr: Atatrk . lhiyat Fakltesi Dergi-si, Erzurum 1988, say: 8, ss. 275-280.

5 Daha nce yaynlam olduumuz, yukarda zikredilen dier iki risalenin mstensihi olarak, Emn Derv Hamd ismini vermitik. Bu almamz srasnda, buradaki Emn is-minin aslnda isim olmayp, Rislenin sonunda yazlan, ancak Derv Hamd isminin he-men banda aldatc bir ekilde yer alan mn kelimesi olduunu fark ettik ve bylece yllar nce gzmzden kaan bir hatay da dzeltmi olduk.

6 Bu szn Arapa metni risale metninin ba ksmnda yer ald iin burada ayrca verme-ye gerek grmedik.



Abdrrezzk- Kn, Seyyid erf-i Crcn, bn Frz, Abdlan-i

Nablus, eyh Mustafa el-Bekr ve kendi eyhi Muhammed Nr el-Arabnin

szlerinden nakiller yapmaktadr ki, bu ztlarn hepsi de vahdet-i vcd

grn benimsemi olan ahsiyetlerdir. Buradan hareketle, Harr-

zdenin de ayn ekole mensup olduunu syleyebiliriz. Dier taraftan M-

ellif, izah ettii konular yet ve hadslerle de temellendirmeye almtr.

Ancak, kulland hadslerin bir ksm, tasavvuf erbab tarafndan hads ol-

duu kabul edilerek ska kullanlmakla beraber, hads kaynaklarnda yer

almayp, mevz hadisler arasnda zikredilen szlerdir. Metinde geen

yet ve hadslerin anlamlarn ve kaynaklarn imkn lsnde vermeye

altk.

Tercmesini sunduumuz bu risle, Riflik, Halvetlik ve Melmlik

bata olmak zere, birok tarkat ahsnda cem etmi olan ve bn Arabnin

vahdet-i vcd ekolne mensup bir son dnem Osmanl sfsinin, tasav-

vuf terbiyeden geen bir slikin katetmi olduu rh-manev tekml

aamalarna dair dnce birikimi hakknda derli toplu bir fikir vermekte-

dir. lim ve irfan ehline faydal olmas dileiyle rislenin tercmesini takdim

ediyoruz.

FEYZL-MUN MN SIRR HADS MEN TALEBEN

Bismillhirrahmnirrahm.

Ztnn ehadiyyetinde ehad, esm ve sftnn vhidiyyetinde vhid

olan; nimet ve fazlet bahetmesiyle yceliini ortaya koyan; tliblere fiille-

riyle, riflere sfatlaryla, klara da ztyla tecell eden Allha hamd olsun.

Mutlak Gayb hazinesinin anahtar ve lemin gizli srlarnn kefi olan

efendimiz Muhammed-i Muhtr ile, Onun ailesi ve hayrl ashbna da salt

selm olsun.

mdi, gan (zengin) ve kebr (byk) olan Allha muhta durumdaki

Muhammed Kemleddn b. Es-Seyyid e-eyh el-Hc Abdurrahmn el-

Harr el-Halvet el-Melm (Allah ona doru yolu hidayet etsin ve hakkate

ermenin zevkini tattrsn) der ki; bu risale, Allah (celle celluh ve amme

nevluh)ya nisbet edilen ve Onun peygamberimiz Hz. Muhammed(s)e

vahyettii ve ona lafzyla aklad u kuds hadsin, ibaresi latf ve iareti

ak bir erhidir:



7. Bu konuda kalbime ne doduysa, gnlme ve zme (lbb) ne ilk

edildiyse onu yazdm. Bu risalede, her sdk mrde, seyyidler ve melikler-

den oluan muhakkklarn tark zere slkte lzm olacak ekilde,

hakkat-i ilhiyye ehlinin yolunu (tark) izah ettim ve onlarn mertebesini bu

slm milletinin avmnn mertebelerinden ayrt ettim. Bunu da, Allahn

izniyle, Seyyidl-Mrselnin hicretinin 1289. senesi Cemziyel-hir aynn

Sal gnne rastlayan bir tek gnde, iki oturuta gerekletirdim ve bu

risleye Feyzl-Mun Min Srri Hadsi Men Taleben adn verdim.

Cenb- Allahtan kabul buyurmasn niyz ederim.

: Kim beni, gerekte eratn ayn olan hakkat yoluna slk etmek suretiyle talep ederse demektir. Zira hakkat eratla

mukayyed (kaytl); erat ise hakkat ile meyyed (teyd edilmi) dir. O

halde, her ynden eratn tamam hakkat ve hakkatn tamam da

erattr. Aksi takdirde eratsz hakkat zndklk olur. Nitekim efen-

dim Abdlkdir-i Geyln (ra) yle demitir: eratsz her hakkat zndk-

lktr; zhire ters den her btn da btldr. mm- Kueyr (ra) da demi-

tir ki: erat ubdiyete (kullua) sarlmak; hakkat ise rubbiyeti mahede

etmektir. O halde, hakkatla teyd edilmeyen her erat makbul olmad-

gibi; eratla kaytl olmayan her hakkat da hasl olmaz. erat

Hakkn emriyle gelmi, hakkat ise Hakkn tasarrufuyla hasl olmutur.

u halde, erat Ona kulluk etmen; hakkat ise Onu mahede etmen-

dir. erat Onun emrini yerine getirmen; hakkat ise kaz ve kadere

taalluk eden eylerle, gizledii ve aa vurduu eyleri mahede etmen-

dir. std Eb Ali ed-Dakkk (ks)nun yle dediini iittim: 8 erat muhafaza etmek; 9 ise hakkati ikrr etmektir. eyh, rif-i billh Seyyid Muhammed Nr (ticareti daima olsun len

tebr) (el-Arab) de yle dedi: eratn muhafazasdr. nk bu yet kesbin sbtunu ifade eder. ise hakkatn ikrardr. n-k o da g ve kuvvetin (kuldan) nefyini ifade eder. Efendimiz Kutbeddn

Mustafa b. Kemleddn el-Bekr (ks) da, Syfl-Hadddda demitir ki:

Ben, bize nasb olan hikmetler hakknda dedim ki; erat hakkatn

7 Beni talep eden beni bulur; beni bulan beni bilir; beni bilen bana ak olur; bana ak

olan ben katlederim; benim katlettiim kimsenin diyeti benim zerimedir; diyeti benim zerime olan kimsenin diyeti ben olurum; diyeti ben olduum kimse ile de benim aramda hibir fark yoktur. Kaynaklarda byle bir hadse rastlanamamtr.

8 Ftiha, 1/4 : Yalnz sana ibadet (kulluk) ederiz.

9 Ftiha, 1/4 : Ve yalnz senden yardm isteriz.



elbisesidir. Kim bu ikisinden biriyle kanaat ederse, dallete der; kim de

her ikisine yaprsa yce mertebelere ular. eyh Ahmed b. Iyd e-zil

(ks) da el-Mefhrul-Aliyyede yle demitir: Bil ki, hakkat, Allah (azze

ve celle)nin yaratmasnda gerek tasarruf sahibi olduunu; hidayete erdire-

nin ve saptrann, azz ve zell klann, baarya ulatrann ve rezl edenin,

makam sahibi yapann ve azledenin ancak Allah olduunu; dolaysyla ha-

yr ve er, fayda ve zarar, mn ve inkr, kurtulu ve hsrn, ziyade ve nok-

san, tat ve isyn, btn bunlarn Onun kazs, kaderi, hkm ve dileme-

siyle gerekletiini; Onun diledii her eyin olup, dilemediinin ise olma-

dn; bir anlk bakn ve kalbe gelen bir anlk duygunun bile Onun dile-

mesinin dnda kalmadn; hkmne hi kimsenin engel olamadn,

kaz ve kaderini hi kimsenin deitiremediini; kulu iin gnaha sapmak-

tan kurtuluun, ancak Onun muvaffak klmas ve rahmetiyle gerekletii-

ni; Ona itaat hususunda da yine Onun iradesi, yardm ve muhabbeti d-

nda, kulun hibir gcnn bulunmadn grmendir. u halde, kaz ve

kaderle ortaya kan btn bu sfatlarn hakkat olduunu; yine Allah

(tebreke ve tel)nn kuluna kesb (kazanma) ve ihtiyr (tercih etme)

bahettiini ve kullarn cansz varlklar ve hayvanlardan bu zelliiyle ayrt

ettiini; sonra da kulu, ktlk ve hatalardan uzak durmak iin bir eyler

yapmaya kdir kldn; yine, Cenb- Hakkn peygamberler gnderip,

kitaplar indirdiini, man ve itaatla emredip, kfr ve isyandan sakndrd-

n; kullarnn ahvli hakknda bildiklerini ve onlarn fiillerinden neyi irade

ettiini onlardan gizlemi olduunu; dolaysyla Onun kadm ilminde ve

nceki dilemesinde sad olan kimseye itaati kolaylatrdn, ilm-i

kadminde ve nceki dilemesinde ak olan kimseye de itaati zorlatrd-

n, itibarn ise aslnda ilk olan sona olduunu; apak dellin (huccet-i

blia) Ona ait olduunu; btl iin kahrnn gerekleeceini; yaptklarn-

dan dolay asla sorguya ekilmeyeceini; kullarn ise yaptklarndan sorguya

ekileceklerini anlam olduk.

Ey tlib, ayrca unu da bil ki, bu risalede senin iin akland gibi,

btn bunlar iyi kavraman iin, yedi makamdan mteekkil bir slk

(yol) vardr.

Tevhd-i efl ile beni bulur. Tevhd-i efl, Hak : (sbhneh ve tel)nn btn varlk leminde yegne gerek fil oldu-

unu dnmen; g ve kuvvetin ancak ve ancak Allah ile gerekletiini

bilmen; birinci aamada kullarn fiillerini Hakkn fiilinde fn klman, ar-

dndan ikinci aamada fiiller aynasnda Hazret-i Maku mhede et-

mendir. Bu makma fen-i efl, tecell-i efl, ve cennet-i efl da de-



nilir. Bu makm, hakkata slk makamlarnn birincisi olup, ona ula-

mak, evvel szde ve fiilde, zhiren ve btnen Hz. Peygamber (sav)e tab

olmak; sonra da, abdestli olma art aranmakszn - abdestli olunursa daha

iyidir - , zel bir vakit gzetmeksizin, her hle giri ve kta nefsi dn-

meksizin, ayaktayken, otururken, yatp uzankken, hareket halindeyken ve

hareketsiz dururken, yerken ve ierken, Kelime-i Tevhd zikrinde tevhd-i

efli murkabe etmekle gerekleir.

Ayn ekilde, dier ileriki makamlarda da, ncelikle Hz. Peygambere

tab olmak, sonra da o makma mahsus isimle o makm murkabe etmek

gerekir. nk Halvetiyye sdt (Allah temiz srlarn takds etsin), mride,

her bir makamda bir isim olmak zere, srasyla yedi isim telkn ederler.

Bunlar da, - - - - .isimleridir ve - Nakbendiyye sdt (Allah srlarn takds etsin) ise, mrde btn makam-

larda Zt ismini ( ) telkn ederler. Allah en iyi bilendir. : Beni bulan, tevhd-i sftla beni bilir. Tevhd-i sft, evvel Allahtan baka gerek anlamda hayy (hayat sahibi), lim,

kdir, mrd (dileyen), sem (iiten), basr (gren) ve mtekellim (konuan)

kimse olmadn bilip dnmen ve mmkintn sfatlarn Vcib Telnn

sfatlarnda fn klman; sonra da Hazret-i Maku sfatlar aynasnda

mhede etmendir. Bu makm iin de fen-i sft, tecell-i sft ve

cennet-i sft denilir.

Ey rif, yine unu bil ki, Seyyidl-Beer(s)den nakledilen bir haberde

yle vrid olmutur: 10 Bunun manas hakknda denil-mitir ki; nefsini cahil bilen, Rabbini lim bilir; nefsini ciz bilen, Rabbini

kdir bilir; nefsini zayf bilen, Rabbini gl bilir; nefsini fn bilen, Rabbini

bk bilir. Btn sfatlarda bu byledir. Bil ki, phesiz Allah mahlkt

kendisinin bilinmesi iin yaratmtr. Nitekim kuds hadste yle buyur-

mutur: 11 Efendim Mustafa

10 Nefsini bilen Rabbini de bilir. Hadis kaynaklarnda sahh hads olarak yer almayan,

ancak zayf ve mevz hadislerle ilgili kaynaklarda yer verilip tenkit edilen; Eb Tlib-i Mekknin Hz. Aliye, baz kimselerin de Eb Sad el-Harrza nisbet ettikleri bir ke-lm- kibar olan; bunun yan sra, bn Arab ve pek ok sf tarafndan rivayeten deilse de kefen hads olduuna hkmedilen bu szle ilgili kaynak ve deerlendirmeler iin bk. Ahmet Yldrm, Tasavvufun Temel retilerinin Hadslerdeki Dayanaklar, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 2000, s. 229-230.

11 Ben gizli bir hazne idim, bilinmeye muhabbet ettim de mahlkt yarattm; bylece onlara kendimi tanttm, onlar da beni benimle bildiler. Yukardaki sz gibi, mevz hadislerle ilgili kaynaklar dnda hibir hadis kaynanda yer almayan, ancak bata bn Arab olmak zere pek ok sf tarafndan kefen hads olduuna hkmedilen ve zellikle vahdet-i vcd itikadna sahip olanlarn varlk anlaylarnda temel dayanak noktala-



el-Bekr (ks) Tesliyetl-Ahznda yle demitir: Bu hadsi inceleyenlerden

bazs, ( ) sznn, say deeri itibariyle Muhammed ( ) (sav) ismine denk dt, dolaysyla Muhammedle beni bildiler demek olduu so-

nucunu karmlardr. nk Hz. Muhammed(s), mrde mutlaka gerekli

olan vastadr. Zira, O olmasayd mevcdtn hibiri var olmazd ve varlk

da bilinmezdi. u halde O (sav), marifet cennetine girenlerin girdii kap;

ve erefli makamlara kanlarn kt vastadr. O makamda onlarn kalbine

nice ismin hakkati ve nice sfatn ince manas bahedilmitir. Yine, zuhra

gelen her ey Onun nruyla zhir olmutur. Zira zuhra gelip ortaya kan

ilk nr Onun nrudur. Ayrca, felekler Onunla oalm, mlkler Onu

tesbh etmilerdir. Nitekim hads-i kudssi de buna 12 iaret eder.

Beni bilen, tevhd-i ztla bana k olur. Tevhd-i : zt, Cenb- Hakk keml-i ehadiyyeti ile dnp hakkatine ulaman;

Ondan her trl izfeti yok etmen; Hak Telnn sznn hakikatini mahede etmen; Cenb- Hakkn 13 sznn srrnca, Vech-i Bkyi mahede etmek 14 suretiyle, gzlerini vech-i fnye kapatman; mevcdta ait ztlar Hak

(Sbhneh ve Tel)nn ztnda fn klman; ve zt aynasndan Hazret-i

Maku mhede etmendir. Bu makma, fen-i zt, tecell-i zt ve

cennet-i zt da denilir. Beyit:

- 15 Efendim Muhyiddn (bn Arab) (ks) demitir ki: Kim mahlktn fiili

olmadna ahitlik ederse kurtulua erer; kim mahlktn hayat sahibi ol-

madna ahitlik ederse makamlar aar; kim de onlarn gerekte yok ol-

duklarna ahitlik ederse vuslata erer. Nitekim bu manada u iiri ind

etmilerdir:

-

rndan birini tekil eden bu szle ilgili kaynak ve deerlendirmeler hakknda teferruatl bilgi iin bk. Ahmet Yldrm, age, s. 98-99.

12 Sen olmasaydn (ey Raslm) sen olmasaydn, felekleri (kinat) yaratmazdm. Kaynak-larda sahh hadsler arasnda yer almayan bu szle ilgili kaynaklar ve deerlendirmeler hakknda bk. A. Yldrm, age, s. 121-123.

13 Rahmn, 55/26-27. (Yer) yznde bulunan her canl fndir; ancak azamet ve ikrm sahi-bi olan Rabbinin zt bk kalacaktr.

14 Kasas, 28/88. Onun ztndan baka her ey helk olucudur. Hkm Onundur ve siz ancak Ona dndrl(p gtrl)eceksiniz.

15 Fn olur, sonra yine fn olur, sonra yine fn olur;

Nihayet onun fens baknn ta kendisi olur.



- -

- 16 eyhimiz rif-i billh, efendim Seyyid eyh Muhammed Nr el-Arab

(Allah mrn uzun etsin ve fyztn zerimize bahetsin), Seyrut-

Tevhd risalesinde yle demitir: Daha sonra, eyh mrde ismiyle tevhd-i zt telkn eder. nk Zt- Mutlaktr. Artk mrd ile zik-rettii Zta rbta yaparak, dier ztlar o Ztta fn klmak suretiyle, ismini zikreder. Bylece bu makamda zkir ile Mezkr bir olur ve yaplan

zikir de Vhid Telnn zikridir. Bylece sekr makam tamamlanm

olur ki, bundan sonra slk yoktur. nk Ztn tesinde ulalacak yer

yoktur.17 Daha sonra geri dner ve tedell eder.

Bu manada u iiri ind etmilerdir: -

- 18 Bu makama aynel-yakn denilir. Bu ise, mhede, kef ve iynn

slike kazandrm olduu bir hususiyettir. Bil ki, Raslullh (sav)in 19 sznde bu makama da iaret vardr. Nitekim, deerli

eyhimiz Seyyid Muhammed Nr (el-Arab) bu hadsi yle izah etmitir:

Nefsinin mstakil hibir varl olmadn, bilakis onun varlnn Hakkn

varl olduunu bilen kimse, Rabbini, yani kendisiyle tasarrufta bulunan

da bilir.

Yine bil ki, ak muhabbetin ar derecesidir ki, bu da btnyle

Allaha ynelme muhabbetidir. Ztn biri demitir ki: Muhabbetin tarifi

mmkn deildir. O ne tarif edilebilir, ne de resmedilebilir. Onu ancak ta-

dan bilir. Mlik b. Dnr (ra) da yle demitir: Muhabbetullhn almeti,

Onu daima zikretmektir. nk bir eyi seven bir kimse, onu oka zikre-

der. Yine denilmitir ki: Allh sevmenin almeti, dnya sevgisinin yok

olmasdr. nk bir kalbde bu iki sevgi bir arada bulunmaz. Nitekim Hak

Tel hads-i kudsde yle buyurmutur: 16 Kim halk serp gibi grrse, muhakkak perdeyi ap, istemeksizin ve yaklamakszn,

bitiik grd bir vcda ular ve orada Ondan bakasn mahede etmez. Bylece o makamda doruyu bulur. Artk o makamda ona kendisiyle hibir hitb olmad gibi, o hitba iaret edecek kimse de yoktur.

17 . 18 Ben bir zaman, perdeyi amadan nce, senin dostun olan, seni zikreden ve sana kre-

den biri idim. Ne vakit ki, gece aydnland, zikredilenin de, zikrin de, zikredenin de sen olduunu mhede ettim.

19 Bk. Dipnot: 10.



,Efendim Mustafa el-Bekr (ks) da yle demitir: Sevgi .20 sr yok eden, ayr yakan, vehim ve efkr perdesini yrtan; saf bahedip

kederleri gideren, kalplerin yznden rt ve peeleri kaldran ve orada

Sevgiliyi tecell ettiren bir atetir. O tecellyi de, ba gzleri deil, kalb gz-

leri (basret) mhede eder. Dolaysyla bu sevgi atei eliyi mest eder; ia-

ret ve fehimler ona manev koku verir; ve seven kii kendisinin var olduu-

nu zanneder, halbuki o yok (madm) olmutur. Ve orada Melik ve Cebbr

olan Allah izzet ve istikbr (byklk) lisanyla, 21 diye nid eder. Tabi hibir cevap veren olmaz. nk ancak ve ancak Karb (yakn) ve

Mcb (cevap veren, dualara icabet eden) olan Allahn varl sz konusu-

dur. Dolaysyla yine O kendi kendine cevap verir ve yle der: 22 ,Bana k olan cem ile katlederim. Cem : halk(mahlkt) olmakszn Hakk Hak ile mhede etmektir. Bu ma-

kamda sadece Allah vardr, Ondan baka hibir ey yoktur. Orada vahdet

zhir olur ve kesret btn hale gelir; ne ayr kalr, ne de ikilik. Bu maka-

mn sahibi, vahdet perdesiyle kesretten rtlm ve bu makama ula-

makla vesveselerden kurtulmutur. Bu kimseye zl-ayn (gz sahibi) de-

nir. Seyyid (erf-i Crcn) (ks) Tarftnda demitir ki: Zl-ayn o

kimsedir ki, Hakk zhir, halk ise btn grr; bylece onun yannda, halk,

Hakkn kendinde zuhr ettii ayna olur. O makamda halkn gizlenmesi,

grntnn aynay gizlemesinden ibarettir.

Bu makam iin kub-u feriz mertebesi denmitir ki, onun hakknda

Hak Tel kuds hadste yle buyurmutur: Bu makam, kulun btn mevcdtn varln hissetmekten klliyen 23 fn olmasdr. Raslullah (sav) u szyle buna iaret etmitir: Yine Cenb- Hak Kurn- Kermindeki .24 szyle 25

bu makama iaret etmitir. Seyyid (erf-i Crcn) (ks) demitir ki:

Tedn, mukarreblerin mircdr. Onlarn fn mirc da veraseten de-

20 Kalbinden dnya sevgisini kar. nk ben bir kalbde benim sevgimle dnya sevgisini

ebediyyen bir arada bulundurmam. Kaynaklarda byle bir hadse rastlanlamamtr.

21 Mmin, 20/16. Bugn mlk (hkmranlk) kimindir?

22 Mmin, 20/16. Vhid (bir) ve Kahhr (kahredici) olan Allhndr.

23 Ve kulum bana, kendisine farz kldm eyden bana daha sevimli hibir eyle yakla-maz. Sahh-i Buhr, 5, 2384; Tirmiz, Sevbl-Kurn, 17; Ahmed b. Hanbel, 5, 268; 6, 256; mm- Beyhak, Snen Beyhakyyl-Kbr, Tahkk: Muhammed Abdlkdir At, Mekke-i Mkerreme, 1414/1994, c. 3, s. 346; c. 10, s. 219; Eb Nuaym el-Isafahn, Hlyetl-Evliy ve Tabaktl-Asfiy, Drl-Ktbil-Arab, Beyrut, 1405, c. 10, s. 99;

24 phesiz Allah kulunun lisan zere der ki: Allah kendisine hamd edeni iitti. Kaynak-larda byle bir hadse rastlanlmamtr.

25 Necm, 53/8. Sonra yaklat.



il, asaleten olup, 26 hazretine ular ki, bu hazret (makam) tedell annn balangcdr.

Allah seni ve bizi muvaffak klsn, ey k, bil ki bu makam, cezbe

makamlarnn birincisidir. Onun hakknda Habb-i Rabbl-zzet (sav) yle

buyurmutur: (Abdrrezzk) Kn (ks) 27. Istlhts-Sfiyyesinde demitir ki: Cezbe, kulun, menziller kat etmede

ihtiya duyduu her eyi ona hazrlayan ulhiyyetin gerei olarak, klfet-

sizce ve bir aba sarf etmeksizin Hakka yaklatrlmasdr. Yine O (ks) de-

mitir ki: Meczb, Hak Telnn kendisi iin setii kimsedir. Onu kendi

yce makam iin semi ve kendi kudsiyyet suyuyla ykamtr.

Bil ki, akn evveli hubb (sevgi)dir. Hubbun evveli ise, rif bir

zatn dedii gibi, sekam (dert)tir. Akn sonu ise katldir. O halde,

sekam talebin eseridir; katl ise ihtiyacn dourduu lmdr. Efendim

mer ibnl-Frz (ks) yle demitir: Beyit:

- 28 Yine O (ks) demitir ki:

- 29 Efendim Mustafa el-Bekr de Tesliyetl-Ahzn ve Tasliyetl-Ecnda demitir ki: iir:

- - 30

Tecell annda ne iitme vardr, ne de grme. Hdis (sonradan yaratl-

m) olan Kadme yaklatnda, ondan hibir eser kalmaz. Hakk sevgide

sebt yoktur; mecaz sevgide ise vardr. O halde tecellde sebt yoktur.

Fakat tecellnin hasl olmas ve mhedenin gereklemesinden sonra ise,

vird(zikir)in vcdu (yaplmas), tedn(yaklama)nin zuhru, nihn (giz-

26 Necm, 52/9. Yahut daha da yakn oldu.

27 Rahmnn cezbelerinden bir cezbe, insanlarn ve cinlerin ameline denktir. Birok sf tarafndan hads olarak kabul edilen bu sz, hadis kaynaklarnda yer almamaktadr. Slem, Ebl-Ksm brahm b. Muhammed en-Nasrbznin (.367/977) buna ok ben-zeyen bir szn nakletmitir (Tabakts-Sfiyye, Tahkk: Nureddn erbe, Msr, 1389/1969, s. 488).

28 Bende fn olmadka beni (tam manasyla) yceltmi olamazsn.

Benim sretim sende ycelmedike de fn olamazsn.

29 Vuslat cenbna yakla, ne yazk ki sen vuslata ermemisin.

Bak sen yayorsun; eer (davanda) sdk isen, l.

30 Bana, Ey Onun hasretiyle nefesler kesildii halde Ona kavumay isteyen kimse! Ben sana vuslat bahettiim halde sen ona tlib deilsin! denilirse; ben derim ki, Benim l-mm hayatmn ta kendisidir..



lilik) aylarnn domas, lik (kavuma) rzgrnn esmesi, if tohumlarnn

atlamas, aynn mhedesi, Vhidin baks ve ikiliin yok olmasyla

sebt hasl olur. nk sebt, ancak Zt ile Ztn isbtndan ibarettir.

Bu makam hakkal-yakn makamlarnn ilkidir ki, o da, kulun ilim,

uhd ve hl bakmndan Hakta fn olup, Onunla bk olmasndan ibaret-

tir. Buradaki onu katlederim) sz, nefsini fn klarm da, ancak srr) bk kalr demektir ki, o sr da gerekte Allah Telnn srrdr. Nitekim

hads-i kudsde yle buyurulmutur: 31 Ben kimi katledersem, onun diyeti hazretl-cem ile : benim zerimedir. Hazretl-cem, halk Hak ile mahede etmektir.

k bu makamda sfatlarn okluuna tedell ve tenezzl eder ve by-

lece esm ve sft zhir, Zt da btn olarak mhede eder. Bu mertebeye

de kurb-u nevfil denir. Bu mertebede slikte beer sfatlar yok olur ve

Hakkn sfatlar zuhr eder. Cenb- Hak u kuds hadste bu mertebeye

iaret buyurmutur: . 32 Onun dier uzuvlar

iin de ayn ey geerlidir. Bu makamn sahibine zl-akl (akl sahibi) de-

nir. Seyyid (erf-i Crcn) (ks) Tarftnda yle demitir: Zl-akl

(akl sahibi), halk zhir, Hakk da btn gren kimsedir. Onun yannda Hak

halkn aynas olur. Zra aynada zuhr eden suretler aynay perdeler.

Cenb- Hak da Necm sresindeki 33 szyle bu makama iaret etmitir. Bu sz, Haktan halka dnmek suretiyle insanlk cihetine meyletti. Anla-

mnda olup, fendan sonraki bak halini ifade eder. Bu makamda slike

hibe edilmi olan hakkn vcd, onun katledilmi olan vcdunun diyeti-

dir. Seyyid (erf-i Crcn) (ks) demitir ki: Tedell, mukarreblerin, yol-

larnn son mertebesine ykseldikten sonra, yce sahv vcduyla inileri-

dir. Bu mertebeye, ayn zamanda, tedenn anndaki istiddlarnn geni-

liine ve darlna gre, Allahtan bakasnn (msiv) istidd ayann

basmad kuds Zt mertebesinden halk seviyesine inmek de denir.

Diyeti benim zerime olan kimsenin, cemul-cem : ile diyeti ben olurum. cemul-cem, halk Hak ile kim, Hakk da hal-

31 nsan benim srrmdr, ben de onun srrym. Kaynaklarda byle bir hadise rastlanl-

mamtr.

32 Kul nafilelerle de bana yaklamaya devam eder; t ki ben onu severim. Ben onu sevince de, onun iiten kula, gren gz, konuan dili, tutan eli ve yryen aya olurum. 23 No.lu dipnotta kayna verilen hadsin devam olan bu hads iin de ayn kaynaklara ba-klabilir.

33 Necm, 53/8. Derken, aa sarkt.



kn yrdmcs olarak mahede etmektir. Bu makama fark badeil-cem ve

fark- sn adlar da verilir. Bu makamda fiiller ve eserler tedell ve te-

nezzl eder ve kesrette vahdet ve vahdatte kesret mahede edilir. Bu

makamn sahibine de zl-ayni vel-akl (gz ve akl sahibi) denir. Bu

kimse iin, Hak il halkn biri dierine perde olmaz; bilakis o , Vcd-

Vhidi gzyle (aynyla) bir cihetten Hak, bir dier cihetten de halk ola-

rak grr. Dolaysyla, bir yerde birok aynann bulunmasnn, aynaya ba-

kann bir tek kii grmesine engel olmas tarznda, kesret lemi onun Hakk

tek (Ehad) olarak grmesine mani olmad gibi; o kimse halk lemine ait

kesreti (okluu) mahede etmekte de zorluk ekmez. Ayn ekilde, kesret

aynasnn okluu da, o kimsenin, o aynalarda tecell eden Ztn birliini

(ehadiyyet) mahedesine engel tekil etmez.

eyh Muhyiddn (bn) Arab (ks) da u iirinde bu mertebelere iaret

etmitir:

- - 34

Cenb- Hak da, 35 ayetiyle bu makama iaret etmitir. mm (Abdrrezzk) Kn (ks) Tevltnda bu ayet-i kerme hakknda

demitir ki: Yani, Neb(s), ortasndan hayal bir izgi ile ayrlarak, biri

Hakk, dieri de halk oluturan iki yarm daireden mteekkil varlk daire-

sini oluturmaktayd. O, bidyet ve tedn itibariyle, mahlktn ve

sretlerinin gznde Hviyyeti perdeleyen birinci yarm daireden oluan

halk ve imkn; nihyet ve tedell itibariyle de, her eyin yava ya-

va Hakka yaklap Onda mahv ve fn olduu ikinci yarm daireden olu-

an Hak ve Vcb olur. Buna gre, Vcb, kendi hli zere ezel ve

ebed olarak sabit olan ilk yarm daire; halk ise, fendan sonra kendisine

hibe edilen yeni bir vcdla ortaya kan son yarm dairedir.

Ben derim ki: maktln vcdunun diyeti, onun Hakkn hale gelmesi-

dir.

Tevhd-i zt mertebesiyle slk makamlar tamamland gibi, bu

mertebe ile de cezbe makamlar tamamlanr. u halde, sliklerin son mer-

tebesi (nihyeti) meczblarn ilk mertebesi (bidyeti); meczblarn son mer-

tebesi (nihayeti) ise sliklerin ilk mertebesi (bidyet) dir (daire tamamlanm

34 Eer gz sahibi isen, halkta Hakkn ayn vardr. Ve eer akl sahibi isen, Hakta

halkn ayn vardr. Ve eer gz ve akl sahibi isen, kendisinde ekil olan bir tek eyin aynndan baka bir ey grmezsin.

35 Necm, 53/9. (Bylece o, Peygambere) iki yay kadar (yakn) oldu.



olmaktadr). Fakat bu, bunlarn ayn olduu anlamna gelmez. Bazen bunlar,

tedenn (yaklama) ve terakk (ykseli) esnasnda yolda birbirleriyle

karlarlar. Meczb iin ise bu durum tedell (ini) dir.

,Diyeti ben olduum kimse ile benim aramda : ehadiyyetl-cem bakmndan hibir fark yoktur. Ehadiyyetl-cem,

Vhidiyyet hazretinin nisbetinin kendisinde toplanm olmas bakmn-

dan, ne iskt, ne de isbt olmakszn, kesretin kesret olmas itibariyle o

makam sahibini perdelememesi anlamndadr. Hz. Muhammed(s)e mahss

olan bu makama, asleten Ondan baka kimse ulaamaz; ancak, bir ayak

geriden Onun peinden giderek, Onun kademlerine (ayak izlerine) tab

olmak suretiyle, Ona veraseten ulaabilir. Hak Tel Kurnda Necm sresinde bu makam, 36 diye tabir etmitir. nk bu makamda, dai-reyi hayal olarak ortadan ayran ikilik, iki yarm dairenin birbirine biti-

mesiyle ortadan kalkm; orada kesretin yok olup, dairenin ikiye ayrl-

makszn hakkatle zt ve sft birlii halinde bk kalmas itibariyle, kes-

retin gznde (aynnda) vahdet tahakkuk etmitir.

Nitekim mm (Abdrrezzk) Kn (ks) Tevltta der ki: Bu maka-

ma sahv- tm ve makm- temkn denilir. Bu makamda btn zerreler

Hakkn ayn olur ve orada, mteaddid aynalara baktnda grntler

oalmaz ve orada grnen ey tektir.

eyh Abdl-an en-Nablus (ks) da Virdl-Vrdi f Kavlih Tel fl-

Virdde unlar syler: : Veya bundan da yakn. nk, Hak Tely grnen eylerle ve kevn sretlerle grmeye uhd ad verilir. Bu ise,

Cenb- Hakk sfatlarla mevsf ve isimlerle isimlenmi olarak grmektir.

Fakat zt makamna gelince, ite o bu uhd makamndan daha ycedir.

Zt makamnda, ne gren, ne grlen; ne mhede eden, ne mhede

edilen, hibir ey yoktur. O gayb- mutlaktr. Bu makam, sadece bir tek

kiiye lyk olan makm- mahmdun sahibinden baka kaimse elde

edemez. Nitekim Raslullah(s) yle buyurmutur:

37 . Hakkati Allah syler ve hidayete O eritirir. Bu risalede yazdklarm, az

36 Necm, 53/9. Yahut (iki yay miktarndan) daha da yakn (oldu).

37 Ben u adam olmak isterim ki, ben, btn mukarreb veller, nebler ve rasller o olmak isterler. O adam, zevk ve vicdan bir i (durum) olup, onun yannda sz bitmi, sahfeler drlm, kalemler kaldrlmtr. Kim ona man eder ve gybnda onu tasdk ederse, mn kemle erer, izn sdk olur ve emniyette olan kimselerden olur. Kaynaklarda byle bir hadse rastlanlmamtr.



bir zamanda Allah Telnn zhr ettii kadardr. Allahn salt, kyamete

kadar, balangta ve sonda dolunay mesabesinde olan efendimiz Muham-

med ile, Onun linin, ashbnn, ezvcnn, evldnn ve ahbbnn zerine

olsun. Hamd, lemlerin rabbi olan Allha mahsustur. mn!

Bu risaleyi, eyhimiz Muhammed Nr (ticareti daima olsun len

tebr)un huzurunda okudum; o da tashh etti ve bana, Ey olum, Allah

senin zerine fetih ihsn etsin! diye dua etti. Sonra bam okad ve Trk

lisanyla Aslah risale olmudur. dedi. Allah onun berektyla bizi fayda-

landrsn ve fyztn zerimize sasn. mn y Rabbel-lemn!

Sene: 1289, 23 Ramazan (5 Kasm 1873.

Documents

HARÎRÎ ZÂDE’NİN, SÜLÛKÜN MERTEBELERİNE DAİR …tasavvufdergisi.net/Makaleler/370914583_23.3.pdf · Harîrî-zâde‟nin, Sülûkün Mertebelerine Dair Bir Risalesi:Feyzu’l-Muğnî