Τη Δευτέρα 27 Ιανουαρίου 2014 αναγορεύθηκε Επί-τιμος Διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών ο Κα-θηγητής Harald zur Hausen, κάτοχος του βραβείουNobel Ιατρικής 2008 για την ανακάλυψη του ρόλουτων ιών των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV) στον καρ-κίνο του τραχήλου της μήτρας. Η παρουσίαση τουέργου του τιμωμένου έγινε από τον Καθηγητή Μι-κροβιολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΠανεπιστημίουΑθηνών, κύριο Αθανάσιο Τσακρή.

Harald zur Hausen – Βιογραφία

Ο Καθηγητής Harald zur Hausenγεννήθηκε το 1936 στη Γερμανικήπόλη Gelsenkirchen-Buer, κοντάστα Ολλανδικά σύνορα. Από τηνπαιδική του ηλικία ο Harald zurHausen είχε ήδη δείξει ιδιαίτεροενδιαφέρον για τη Βιολογία καιαπό πολύ νωρίς είχε αποφασίσειότι θα ακολουθήσει τις ιατρο-βιο-

λογικές επιστήμες. Μετά από μια αμφιταλάντευση με-ταξύ Βιολογίας και Ιατρικής, τελικά αποφάσισε νασπουδάσει Ιατρική και ξεκίνησε τις σπουδές του στοΠαν/μιο της Βόννης, όπου παράλληλα παίρνει και μα-θήματα Βιολογίας. Τις πανεπιστημιακές του σπουδέςτις συνέχισε στο Παν/μιο του Αμβούργου (για έναχρόνο) και στη συνέχεια στην Ιατρική Ακαδημία τουDüsseldorf από την οποία και πήρε το πτυχίο της Ια-τρικής το 1960. Αφού για 2 χρόνια εξειδικεύτηκε στηνΕσωτερική Ιατρική, το 1962 άρχισε να εργάζεται ωςResearch Fellow στο Τμήμα Ιατρικής Μικροβιολογίαςκαι Ανοσολογίας στο Παν/μιο του Düsseldorf. Όμωςστα 3,5 χρόνια της παραμονής του στο Düsseldorf αι-σθάνθηκε τους περιορισμούς στις ερευνητικές ανη-συχίες του και αναζήτησε ερευνητική θέση στις ΗΠΑ.Στην αναζήτηση αυτή είχε μια ενδιαφέρουσα προ-σφορά από τον Καθηγητή Henle, Division of Virology,στο Children’s Hospital στη Φιλαδέλφεια την οποίααποφάσισε να δεχτεί και το Δεκέμβριο του 1965 με-τακόμισε και άρχισε να εργάζεται στην Αμερική έωςτο 1969. Το Εργαστήριο του Καθηγητή Henle στη Φι-λαδέλφεια είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον στον ιό EBV πουείχε ανακαλυφθεί την περίοδο εκείνη. Το Εργαστήριοπειραματιζόταν με την ανάπτυξη ορολογικών μεθό-δων για τη διάγνωση της νόσου και την επιδημιολογίατου ιού. Πολύ γρήγορα διαπίστωσαν ότι το λέμφωμαBurkitt’s συνδεόταν με τη λοίμωξη από τον ιό EBV.Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Φιλαδέλ-φεια, ο Harald zur Hausen συνέβαλε στην ανάδειξητόσο της δράσης του ιού EBV στα β-λεμφοκύτταρα,όπως επίσης και στην αποσαφήνιση του ρόλου τουστη λοιμώδη μονοπυρήνωση.

Το 1968, ενώ ήταν ακόμη στις ΗΠΑ, έλαβε μιαπολύ σημαντική προσφορά από τον ΚαθηγητήWecker, Δ/ντή του νεοϊδρυόμενου Ινστιτούτου Ιολο-

γίας στο Παν/μιο του Würzburg στη Γερμανία. Συγκε-κριμένα του δόθηκε χρηματοδότηση για να ξεκινήσειως Assistant Professor το δικό του εργαστήριο με τηνδική του ερευνητική ομάδα, μπαίνοντας έτσι στο Γερ-μανικό Ακαδημαϊκό σύστημα. Ο Harald zur Hausen τοΜάρτιο του 1969 γύρισε πίσω στη Γερμανία και άρ-χισε να ασχολείται αποκλειστικά με τον ιό EBV. Η όλητου προσπάθεια ήταν να αποδείξει ότι το DNA τουEBV παραμένει στα καρκινικά κύτταρα στο λέμφωμαBurkitt, χωρίς να προκαλεί αναγκαστικά μια εμμέ-νουσα λοίμωξη, όπως ήταν η παραδοχή μέχρι τηνεποχή εκείνη. Με τη βοήθεια του Καθηγητή Henle απότη Φιλαδέλφεια και της ερευνητικής ομάδας τουGeorge Klein από τη Στοκχόλμη, έλαβε ένα μεγάλοαριθμό κυτταρικών σειρών και βιοψιών από λεμφώ-ματα Burkitt, όπως και από καρκίνους του ρινοφά-ρυγγα. Στα τέλη του 1969 είχε διαθέσιμα τα πρώτααποτελέσματα, δηλαδή ότι η κυτταρική σειρά με λέμ-φωμα Burkitt είχε πολλά αντίγραφα EBV DNA ανά κύτ-ταρο. Το ίδιο έδειξε σύντομα με τεχνικές in-situυβριδισμού και στις βιοψίες από λέμφωμα και ρινο-φαρυγγικούς καρκίνους. Ήταν στην ουσία η πρώτηαπόδειξη ότι το ιικό DNA παραμένει στα καρκινικάκύτταρα.

Το 1972, ο Harald zur Hausen, σε ηλικία 36 ετών,γίνεται Δ/ντής και Καθηγητής στο νέο Ινστιτούτο Κλι-νικής Ιολογίας στο Erlangen-Nurnberg. Η μετακίνησηαυτή ήταν και η αφετηρία μιας νέας ερευνητικής ενα-σχόλησης. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 οροε-πιδημιολογικές μελέτες είχαν συσχετίσει τον HSV-2με τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Εφαρμό-ζοντας την ίδια μεθοδολογία με αυτή που είχε χρησι-μοποιήσει για την ταυτοποίηση του EBV DNA στακαρκινικά κύτταρα, προσπάθησε να συσχετίσει τις αλ-ληλουχίες του HSV-2 με το βιοπτικό υλικό από καρκί-νους τραχήλου της μήτρας. Δυστυχώς όμως όλες οιπροσπάθειες έδωσαν αρνητικά ευρήματα. Παρατη-ρήσεις ότι τα γεννητικά κονδυλώματα συσχετίζονταιμε τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και ότι αυτάπεριέχουν ιικά σωματίδια του HPV,δίνουν το έναυσμαγια τη διερεύνηση του συγκεκριμένου ιού ως αίτιοτου καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Έτσι ο Har-ald zur Hausen ξεκίνησε το «papillomavirus project»στο Erlangen. Το 1974 δημοσιεύει στο InternationalJournal of Cancer τα ευρήματά του ότι το ιικό DNAαπό πελματιαία κονδυλώματα υβριδίζει με μερικά,αλλά όχι όλα, τα κονδυλώματα. Τα γεννητικά κονδυ-λώματα και οι βιοψίες καρκίνου τραχήλου της μήτραςήταν αρνητικά, δίνοντας τις πρώτες ενδείξεις ότιυπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί τύποι του ιού HPV.

To 1977, ο Harald zur Hausen πήρε τη θέση τουΔ/ντή και Καθηγητή στο Ινστιτούτο Ιολογίας στοΠαν/μιο του Freiburg της Γερμανίας. Οι περισσότεροισυνεργάτες του από το Erlangen τον ακολούθησανκαι η έρευνα στους HPV συνεχίστηκε. Το 1979 με επι-τυχία γίνεται η απομόνωση και η 1η κλωνοποίηση

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

59

ΤΟΜΟΣ 59 • ΤΕΥΧΟΣ 2, Απρίλιος - Ιούνιος 2014

HARALD ZUR HAUSEN - ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

60

VOL. 59 • ΙSSUE 2, April - June 2014

DNA από γεννητικά κονδυλώματα του τύπου HPV-6,που όμως δεν υβρίδιζε με καρκινικές βλάβες, προςαπογοήτευση της ερευνητικής ομάδας. Πολύ σύν-τομα όμως ένας παρόμοιος τύπος, ο HPV-11, απομο-νώθηκε από λαρυγγική βλάβη. Χρησιμοποιώντας τονHPV-11 ως probe, ένα από τα 24 βιοπτικά δείγματακαρκίνου τραχήλου της μήτρας έδωσαν θετικό σήμα,ενώ κάποια άλλα έδωσαν ασθενώς θετικά αποτελέ-σματα, οδηγώντας στην υπόθεση ότι κάποιοι παρό-μοιοι τύποι απαντώνται στα υπόλοιπα δείγματακαρκίνου τραχήλου της μήτρας. Με βάση τα αποτε-λέσματα αυτά ο Harald zur Hausen και οι συνεργάτεςτου μπόρεσαν να ταυτοποίησουν και να κλωνοποι-ήσουν τους καρκινικούς τύπους HPV-16 το 1983 καιHPV-18 το 1984, μελέτες που δημοσιεύθηκαν στοPNAS και στο EMBO Journal. Από τις πρώτες τους με-λέτες είδαν ότι ο HPV-16 σχετίζεται με το 50% και οHPV-18 με περισσότερο από το 20% των βιοπτικώνυλικών από καρκίνο τραχήλου της μήτρας. Στα επό-μενα χρόνια συνεχιζόμενες μελέτες έδειξαν τη σημα-σία των HPV-16 και -18 στην ανάπτυξη του καρκίνουτου τραχήλου της μήτρας. Τα ιικα γονίδια Ε6 και Ε7βρέθηκαν να μεταγράφονται σταθερά στα καρκινικάκύτταρα. Πρόδρομες μορφές τραχηλικού καρκίνουεπίσης περιείχαν τους ιούς και εκφράζανε τα αντί-στοιχα γονίδια. Οι πρώτες όμως επαφές με φαρμα-κευτικές εταιρείες για την ανάπτυξη του εμβολίουήταν αποτυχημένες, δεδομένου ότι η έρευνα αγοράς

από τις εταιρείες έδειχνε ότι κάτι τέτοιο δε θα είχε ιδι-αίτερη ανταπόκριση στην αγορά. Ευτυχώς αυτό άλ-λαξε μερικά χρόνια αργότερα.

Το 1983, ο Harald zur Hausen τοποθετήθηκεChairman of the Management Board και Scientific Di-rector στο Γερμανικό Ερευνητικό Κέντρο για τον Καρ-κίνο (German Cancer Research Centre) στηΧαϊδελβέργη, με κύρια αποστολή την αναδιοργάνωσητου ερευνητικού κέντρου. Το 2003, μετά από 20 χρό-νια, συνταξιοδοτήθηκε από τη διευθυντική θέση στοCancer Research Centre και κράτησε ως ΟμότιμοςΚαθηγητής μόνο ένα εργαστήριο στο κτίριο Ιολογίαςτου Ερευνητικού Κέντρου. Από το 2000 επίσης μέχριπρόσφατα ήταν Editor-in-Chief του περιοδικού Inter-national Journal of Cancer. Από το 2010 είναι Αντι-πρόεδρος της European Academy of Cancer. Έχειδημοσιεύσει περισσότερες από 300 επιστημονικέςεργασίες, οι περισσότερες σε πολύ σημαντικά περιο-δικά, όπως το International Journal of Cancer, Nature,EMBO Journal, PNAS, Science, Lancet. Η αρχική υπό-θεση ότι ο καρκίνος του τραχήλου προκαλείται απότους HPV, η επιτυχής απομόνωση και χαρακτηρισμόςτων 2 πιο συχνών τύπων του ιού που συνδέονται μεαυτόν τον καρκίνο και τα επόμενα βήματα που μαςβοήθησαν να καταλάβουμε το μηχανισμό της επαγό-μενης από τον ιό HPV καρκινογένεσης και τελικά τηνανάπτυξη του εμβολίου, ήταν οι βασικοί λόγοι για τηναπονομή το 2008 του βραβείου Nobel στην Ιατρική.

60

Υπεύθυνος αλληλογραφίαςΑθανάσιος Τσακρής

Εργαστήριο Μικροβιολογίας

Ιατρική Σχολή, Πανεπιστημίου Αθηνών

Μικράς Ασίας 75, 11527, Αθήνα

Τηλ. 210-7462011,

Fax: 210-7462210

e-mail: atsakris@med.uoa.gr

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: ASCENT Ε.Π.Ε., Μιχαλακοπούλου 29, 115 28 Αθήνα • Τηλ. 210 7213225, Fax: 210 7246180

www.ascentltd.gr • e-mail: siorasgs@otenet.gr

1100tthhINTERNATIONAL SYMPOSIUM

ON THE BIOLOGY OF ACINETOBACTER

3-5 JUNE 2015, ATHENS, GREECE

Under the auspices of: Medical School, University of Athens Hellenic Microbiological Society

Acinetobacter 2015

www.acinetobacter2015.com