Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
PB 1
HANDLEIDING VIR DIE
PRODUKSIE VAN KLEINGRANE IN DIE SOMERREËNVALGEBIED
2016
Opgestel deur:
LNR-Kleingraaninstituut
Universiteit van die Vrystaat
SAB Maltings (Pty) Ltd
Die inligting in hierdie handleiding word aan die hand van wetenskaplike navorsing en ter goedertrou verskaf en betrokke instansies aanvaar geen regsaanspreeklikheid na aanleiding hiervan nie.
© Kopiereg: Landbounavorsingsraad
ISBN: 978-0-621-44399-8
Gekoördineer en tegnies versorg deur:
Elri Burger
Dataversorging:
Willem Kilian
Ontwerp, Uitleg en Gedruk deur:
Shereno Printers
Tel: (012) 344 2817
LNR-Kleingraaninstituut wil hiermee die Wintergraantrust bedank vir hul finansiële ondersteuning van die projekte waaruit die navorsingsresultate verkry is.
2 3
INHOUD
Voorwoord 4
Erkenning 5
Algemene Gewasbestuursbesluite 6
Wisselboubestuur 7Beplanning van langtermyn wisselboupraktyke 7
Bestuur van Kleingraanproduksie 9
Wat bepaal opbrengs by koring? 9Groeipuntstadia 11Faktore wat opbrengskomponente beïnvloed 16Bepaal opbrengsmikpunte / beplanningsopbrengs 16Bereiking van opbrengsmikpunte 17
Grondbewerkingsriglyne 18
Konvensionele bewerking 18Bewaringsbewerking 19Minimum bewerking (Direk saai) 20
Riglyne vir die keuse van koringcultivars 25
Planttelersregte (Wet 15 van 1976) 25Saadsertifisering en Tabel 8, soos omskryf in die Plantverbeteringswet 26Faktore wat cultivarkeuse bepaal 26
Samevatting van resultate - 2015 31
Eienskappe van cultivars 32Plantdatums en digthede 36Resultate verkry gedurende 2015 40Resultate verkry vir besproeiingsgebied gedurende 2015 73
Bemestingsriglyne vir koringverbouing 109
Grondmonsterneming vir grondvrugbaarheidsbepaling 109Grondsuurheid 110Stikstofbemesting 113
2 3
Fosforbemesting 117
Kaliumbemesting 119Mikro-elemente 121
Hulpmiddels en Onkruiddoders 122
Insekbeheer 127
Siektes van kleingrane 134
Riglyne vir die produksie van moutgars onder besproeiing 149
Grondvoorbereiding 149Cultivars 150Agronomiese eienskappe 150Plantpraktyke 151Bemesting 153Na-plantpraktyke 155Oes van graan 157Kwaliteit 158
Hawerproduksie 162
Weiding, kuilvoer en hooiproduksie 162Graanproduksie 162Kwaliteit van graanhawer 163Saadgrootte 164Probleme in hawerproduksie 168
LNR-Kleingraaninstituutdienste 173
Spesialis en kontak inligting 176
4 5
VOORWOORD
Die kern van die voedselprodusent se sukses om in ’n mededingende en globale bemarkingsomgewing finansieël lewensvatbaar te word of te bly, berus op die verbetering van landbouproduktiwiteit. Vir Suid-Afrika se voedselsekerheid op huishoudelike en nasionale vlak is die voortgesette produksie van basiese voedsel, soos koring, noodsaaklik.
Hierdie 2016 Produksiehandleiding is, soos sy talle voorgangers bewys het, ’n uiters belangrike inligtingsbasis vir besluitneming. Die inligting hierin is gebaseer op betroubare en objektiewe waarnemings van herhaalde (2 tot 4 jaar) wetenskaplike proewe en verteenwoordig die grootste produksiegebiede. Vir produsente is hierdie inligting ’n belangrike hulpmiddel vir cultivarkeuse in hul spesifieke produksiegebied.
Cultivarseprestasiedata word aangevul deur inligting oor siekte-,insek-en onkruidbeheer, asook produksiepraktyke en aanbevelings oor grond-, water en bemestingsbestuur.
Hierdie publikasie se inligting sal die produsent sonder twyfel help om risiko’s te verminder en produktiwiteit en kostedoeltreffendheid te verhoog.
Die belangrikste om te onthou, is dat produktiwiteit en winsgewendheid gemeet word in wins/ha en nie in ton/ha nie. Slegs wins/ha sal ons kompeterendheid verseker.
Dr J le RouxAlgemene Bestuurder LNR-Veldgewas Divisie
(Bestuurder LNR Kleingraan Instituut 1989-2016 - Tree af 29 Februarie 2016)
4 5
ERKENNINGS
Spesialis bydraes tot die publikasie is deur die volgende kundiges gemaak:
Prof Sakkie Pretorius Departementshoof Universiteit van die VrystaatDr Goddy Prinsloo Entomoloog GewasbeskermingDr Vicki Tolmay Entomoloog Gewasbeskerming/
Kiemplasma-ontwikkelingDr Justin Hatting Programbestuurder GewasbeskermingDr Astrid Jankielsohn Entomoloog GewasbeskermingGawie Kotzé Garsproduksie SAB Maltings (Pty) LtdHestia Nienaber Onkruidwetenskaplike GewasbeskermingCathy de Villiers Plantpatoloog GewasbeskermingDr André Malan Programbestuurder CultivarontwikkelingWillem Kilian Programbestuurder ProduksiepraktykeDr Sandra Lamprecht Plantpatoloog LNR-Plantbeskermings InstituutGert van Coller Plantpatoloog Dept Landbou, ElsenburgDr Annelie Barnard Plantfisioloog Produksiepraktyke
6 7
ALGEMENE GEWASBESTUURSBESLUITE
Die hoofdoel van die publikasie is om die bestuur van koringproduksie as deel van ’n gepaste wisselboustelsel te behandel, om sodoende die mededingendheid van die gewas te verhoog. Alhoewel daar nie ’n enkele beste bestuurspraktyk vir alle omstandighede is nie, sal die publikasie die beginsels van koring se groei en bestuur uitlig, sodat toepaslike bestuursbesluite geneem kan word na gelang van die spesifieke situasie.
Die grootste oorweging, veral in droëlandproduksie, is winsgewendheid. Die tradi- sionele koring-braak-koring stelsel is nie meer winsgewend nie, hoofsaaklik as gevolg van verlaagde grondwater-beskikbaarheid en verhoogde siektevoorkoms. Die stelsel lei ook tot agteruitgang van gronde deur verlaagde organiese koolstof (humus), verhoogde grondversuring en gronderosie. Verhoogde winsgewendheid kan net bereik word deur die gewas/grond/klimaat kombinasie se opbrengspotensiaal te maksimaliseer, terwyl insetkoste streng bestuur word.
Met die strewe na groter produktiwiteit met die beskikbare hulpbronne, en nie noodwendig na hoër totale produksie nie, is dit belangrik om die basiese beginsels van akkerboubestuur neer te lê.
• Grondkeuse is krities en vereis dat elke landeenheid individueel evalueer moet word om maksimum verbouingspotensiaal te bepaal;
• Doen grondontledings om die chemiese grondvrugbaarheidstatus te bepaal;
• Volg ’n doelgerigte bekalkingsprogram;
• Doen bemestingsbeplanning vir al die plantvoedingselemente;
• Volg die gepaste bewerkingsmetodes. Dit sluit in: opheffing van verdigtingslae, hantering van oesreste, onkruidbeheer en saadbedvoorbereiding met die hoofdoel om maksimum grondwater in die grondprofiel op te gaar. Elke bewerkingsaksie moet ’n spesifieke doel bereik;
• Plant verskeie hoë potensiaal cultivars met gepaste siekte-en insekweerstand;
• Kalibrasie van planters vir korrekte saaidigtheid, bemestingstoediening en plant diepte is belangrik;
• Korrekte plantdatumkeuse vir die cultivarpakket en gepaste saaidigtheid van cultivars vir optimale opkoms en saailingvestiging;
• Effektiewe spuitprogram vir onkruid, siektes en insekte moet gedurende die groeiseisoen gevolg word;
• Tydige oes en gepaste na-oesopberging het ’n impak op opbrengs en graankwaliteit;
• Doeltreffende bemarking van graan vir effektiewe finansiële bestuur.
6 7
Wisselboubestuur
Ekonomies en agronomies gesien, is dit voordelig om koring in ’n gepaste wisselboustelsel te verbou. Opbrengste word verhoog, terwyl siekte-, insek- en onkruidprobleme verminder word.
Opbrengsbeperkende faktore
Die belangrikste faktore wat opbrengs van gewasse beperk, is:
• verkeerde grondkeuses;
• grondwatertekorte en klimaatstremmings;
• lae grondvrugbaarheid en plantvoedingstekorte;
• plantsiektes;
• skadelike insekte;
• onkruidbesmetting en -kompetisie;
• verkeerde plantdatum en cultivarkeuse;
• swak opkoms en saailingvestiging.
Hierdie faktore is uitvloeisels van oneffektiewe bewerkingsbeplanning, grondwater- en wisselboubestuur.
Beplanning van langtermyn wisselboupraktyke
Goeie wisselboubeplanning is die enkele belangrikste bestuurspraktyk wat stabiele opbrengste en winsgewendheid bepaal. Dit is ’n belegging in risikovermyding.
’n Goed beplande wisselboustelsel verlaag insetkostes, verhoog opbrengste en versprei produksierisiko‘s.
Wat is die beste wisselboustelsel?
Daar is nie ’n enkele beste stelsel wat elke produsent in al die verbouingsgebiede sal pas nie. Elke produsent moet sy eie langtermynstelsel beplan en ontwikkel, wat aanpasbaar is met die van bestuursbeginsels en geheelplaasbeplanning in ag geneem. Gewaskeuse vir elke land moet baseer word op ’n objektiewe bepaling van gewas bruto-inkomste, insetkoste, landgeskiedenis en wisselboustatus.
’n Wisselboustelsel vir ’n bepaalde situasie sal bepaal word deur die volgende:
• die produsent se houding en doelwitte;• die bedryfsvertakkinge op sy plaas en kommoditeitspryse;• die kontantvloeisituasie en ekonomie van gewasse wat verbou word;• agronomiese bestuursbeginsels;
8 9
• grondtipe, -diepte en -tekstuur;• grondvrugbaarheid en pH;• totale reënval en verspreiding deur groeiseisoen;• spektrum van onkruidspesies wat voorkom;• wissel van stikstofbindende gewasse en stikstofverbruikers;• voorkoms van plantsiektes;• die voorkoming van die opbou van grondgedraagde siektes;• beskikbare implemente en toerusting;• veefaktor en voervloeibehoeftes.
Voordele van ’n volhoubare wisselboustelsel
Beperk plantsiektes’n Faktor wat ’n toenemende bedreiging vir ekonomiese koringproduksie is, is die voorkoms van grondgedraagde wortelsiektes. Die enigste praktiese beheerstrategie is ’n goeie wisselboustelsel wat daarop gemik is om eenjarige grasse en koringopslag ten minste 12 maande voor kommersiële koringaanplantings te beheer.
Laer onkruiddrukOnkruide kompeteer met gewasse vir water, voedingselemente, sonlig en spasie en kan graanopbrengste met tot 20% verminder. Deur gewasse af te wissel en onkruid-doders te roteer, is dit moontlik om ’n wye spektrum van onkruide te beheer. Effek-tiewe onkruidbeheer in een gewas beteken dikwels dat ’n ander gewas verbou kan word sonder die nodigheid van duur selektiewe onkruiddoders. Daardeur word die moontlike opbou van weerstand van bepaalde teikenspesies teen sekere onkruid-doders verhoed. Die potensiaal vir die opbou van onkruiddoder-residue in die grondprofiel, word ook beperk.
Verhoogde grondvrugbaarheidDie verdere doel van ’n goeie wisselboustelsel is om ’n balans te vind tussen die stikstofvaslegger (peulplant) en die stikstofverbruiker (koring, gars en ander soort-gelyke gewasse). Opbrengs- en proteïenverhogings in koring ná ’n peulgewas is al wyd gedemonstreer. Die opbou van organiese materiaal en residuele stikstof in die grond, tesame met die herstel van grondstruktuur en ’n verbetering in grond-wateropgaarvermoë, is die basis van die verhogings.
Verhoogde winste
Die insluiting van ’n peul - of oliesaadgewas in die wisselboustelsel kan winsgewendheid verhoog deur opbrengste te verhoog. Ekonomiese sekerheid word ook bevoordeel aangesien risiko oor ’n paar gewasse versprei word.
8 9
BESTUUR VAN KLEINGRAANPRODUKSIE
Goeie opbrengste is die resultaat van goed deurdagte beplanning en effektiewe gewasbestuur. Hoër opbrengste beteken hoër winste, aangesien produksiekoste per ton graan relatief verlaag soos opbrengste toeneem.
Vermy ’n rigiede benadering tot gewasbestuur. Die oplettende bestuurder sal bedag wees op veranderinge ten opsigte van verbouingsomgewing, opbrengspotensiaal, graanpryse en insetkoste en sy bestuursbesluite dienooreenkomstig aanpas.
Wat bepaal opbrengs by koring?
Die totale graanopbrengs is die produk van:
• die aantal plante per hektaar;
• die aantal are per plant;
• die korrelgetal per aar;
• individuele graankorrelmassa.
Bogenoemde komponente en uitendelik graanopbrengs, word tydens die drie hooffases van ontwikkeling op verskillende groeistadia beïnvloed. Dit is dus moontlik dat ‘n opbrengskomponent wat later in die groeiperiode vasgelê word, gedeeltelik kan kompenseer vir ‘n potensiële opbrengsverlaging wat vroeër voorgekom het. Die verskillende opbrengskomponente oorvleuel in hulle onderskeie invloede op potensiële graanopbrengs en die komponente ontwikkel in ‘n bepaalde volgorde, soos aangedui in Figuur 1.
10 11
Figu
ur 1
. Gro
ei-e
n on
twik
kelin
gsta
dia
van
korin
g de
ur d
ie g
roei
seis
oen
* Aa
ngep
as u
it:•
Ohi
o Ag
rono
my
guid
e 14
th
editi
on. B
ulle
tin 4
72-0
5.
• S
lafe
r & R
awso
n, 1
994.
•
Whe
at g
row
th a
nd p
hysio
logy
. A.
Ace
vedo
, P. S
ilva
& H
. Silv
a,
2002
. FAO
Cor
pora
te d
ocum
ent
re
posit
ory
(ww
w.fa
o.or
g).
• B
read
whe
at, 2
002
(B.C
. Cu
rtis,
S. R
ajar
am &
H. G
omez
M
acPh
erso
n, e
ds.).
FAO
Pla
nt
Prod
uctio
n an
d Pr
otec
tion
Serie
s, n
o 30
, Rom
e, 2
002.
10 11
Groeipuntstadia (Sketse volgens dr Gideon Joubert)
GS1 GS2 GS3 GS4
GS5 GS6 GS7 GS8
GS9 GS10 GS11 GS12
12 13
Groeipuntstadia (Vervolg)
GS13 GS14 GS15 GS16
GS17 GS18 GS19 GS20
12 13
Groeipuntstadia (Vervolg)
Gs 21 Gs 22
Gs 25
Gs 24 Gs 23
Gs 21 Gs 22
Gs 25
Gs 24 Gs 23
Gs 21 Gs 22
Gs 25
Gs 24 Gs 23
Gs 21 Gs 22
Gs 25
Gs 24 Gs 23
Gs 21 Gs 22
Gs 25
Gs 24 Gs 23
GS21GS22
GS23
GS24GS25
14 15
Groeipuntstadia (foto’s deur Robbie Lindeque)
Gs 2
Gs 3 Gs 4
Gs 5 Gs 6 Gs 7
Gs 8 Gs 9 Gs 10
Gs 11 Gs 12 Gs 13
GS2
GS5
GS8
GS11
GS3
GS6
GS9
GS12
GS4
GS7
GS10
GS13
14 15
Groeipuntstadia (vervolg)
Gs 14
Gs 18 Gs 17
Gs 15 Gs 16
Gs 19
Gs 20 Gs 21 Gs 22
Gs 23 Gs 25 Gs 24
GS14
GS17
GS20
GS23
GS15
GS18
GS21
GS24
GS16
GS19
GS22
GS25
16 17
Faktore wat opbrengskomponente beïnvloed
Bestuursfase Faktore Opbrengs- komponentePlant Plantdigtheid (kg/ha)
Duisendkorrelmassa Ontkiemingspersentasie Saadgroeikragtigheid Koleoptiellengte Grondstruktuur en-tekstuur Saadbedvoorbereiding Grondwater met plant Plantmetode / diepte Kunsmistoediening met plant Saadbehandeling
Aantal plante gevestig per hektaar
Vegetatiewe en reproduktiewe fases
CultivarPlantdatumGrondvrugbaarheid (N, P, K, pH)GrondwaterbeskikbaarheidTemperatuur (minimum en maksimum)Insekte / siektes / onkruide
Aantal halms / are per hektaar
Graanvulling Cultivar Stikstofbeskikbaarheid Waterbeskikbaarheid Temperatuur(maksimum en/of koueskade) Siektes en insekte
Korrelgetal peraar en graangewig
Bepaal opbrengsmikpunte/beplanningsopbrengs
Stel ‘n realistiese opbrengsmikpunt met gewasverbouing met inagneming van beskikbare hulpbronne. Opbrengsmikpunte is die basis waarop alle gewasbestuursbesluite geneem word. Cultivarkeuse, bemestingspeile, onkruiddodertoedienings, plaagbeheer en veral die ekonomiese beplanning van gewasverbouing kan slegs gedoen word met die hulp van duidelike opbrengsmikpunte. Verskeie metodes kan aangewend word om ‘n opbrengsmikpunt te behaal:
• Ondervinding - historiese gemiddelde opbrengs van die afgelope vyf jaar.
• Plantbeskikbare water - som van opgegaarde grondwater voor planttyd plus gemiddelde effektiewe reënval gedurende die groeiseisoen.
• Gebruik langtermyn klimaatsvoorspellings.
16 17
Die risiko wat gepaard gaan met die bepaalde opbrengsmikpunt, moet versigtig oorweeg word. Wins is die vergoeding vir die risiko’s wat ons neem, maar wees realisties; sekere bestuurspraktyke en -mikpunte het ‘n hoë inherente risikokomponent.
Bereiking van opbrengsmikpunte
Die sleutelbestuursbesluite wat bereiking van opbrengsmikpunte en daardeur winste bepaal, sluit die volgende in:
• geheelplaasbeplanning wat geskikte grondkeuses insluit;
• ’n gesonde, goed beplande wisselboustelsel;
• die effektiewe bestuur van plantbeskikbare grondwater;
• doen grondontledings vir ’n toepaslike bemestings- en bekalkingsprogram;
• die bepaling van realistiese opbrengsmikpunte;
• toepassing van goeie grondbewerkingspraktyke;
• geskikte cultivarkeuse;
• die plant van kwaliteit saad;
• regte plantdatumkeuse en plantdigthede van cultivarpakket;
• plant teen geskikte planterspoed en plantdiepte;
• monitor die gewas en noteer waarnemings;
• neem vroegtydig besluite rakende onkruid-, insek- en siektebeheer;
• tydige oes van ryp graan;
• ontwikkel ’n deurdagte bemarkingstrategie;
• pas agronomiese bestuursbeginsels toe.
18 19
GRONDBEWERKINGSRIGLYNE
Grond word bewerk om gunstige toestande vir die ontwikkeling van ’n gewas te skep. Die ideale toestand word geskep wanneer grond genoegsame water opgegaar het om goeie vestiging en ontwikkeling van die gewas te verseker. Dit word bereik deur te verseker dat die maksimum hoeveelheid grondwater gedurende die opgaarseisoen die grond binnedring en dat onkruid en opslag wat vir hierdie water kompeteer, goed beheer word.
Tradisioneel was onkruid deur middel van die gebruik van ʼn skaarploeg beheer (konvensionele bewerking) of deur gebruik te maak van vlak tandbewerkings (deklaagbewerking, bewaringsbewerking). Vandag is nog ’n opsie, naamlik minimum bewerking (Afrikaans vir no-till) ook beskikbaar. In hierdie geval word koring direk, sonder vooraf bewerking geplant, terwyl die onkruid op chemiese wyse beheer word. Dit word moontlik gemaak deur nuwe planter-tegnologie wat hoë stoppelvlakke kan hanteer asook die feit dat chemiese bewerking, kostedoeltreffend geword het. Goeie vestiging, asook ekonomiese oorwegings, bly steeds die belangrikste faktore wanneer die produsent besluit oor geskikte bewerkingsmetodes
Konvensionele bewerkingKonvensionele bewerking word aanbeveel in gebiede waar die risiko van winderosie laag is en die risiko vir wortelsiektes hoog is. Dit word veral aanbeveel, indien koring met koring opgevolg word, om die effek van wortelsiektes te verminder. Die gebruik van ’n skaarploeg met konvensionele bewerking veroorsaak dat die boonste grondlaag omgekeer word en dat feitlik geen stoppel op die oppervlak behoue bly nie. Hierdie bewerking vernietig reeds ontkiemde onkruid baie effektief, maar bring diepliggende onkruidsaad na die oppervlak waar dit ontkiem. Skaarploegbewerkings moet altyd met sekondêre bewerkings opgevolg word om van kluite ontslae te raak en om nuwe onkruide dood te kry.
Konvensionele bewerking behels gewoonlik die volgende stappe: Stap 1: Stroop (Desember - Januarie)
Stap 2: Gebeur sodra die grondwatersituasie dit toelaat. Indien daar nog te veel strooi voorkom, kan die bewerking herhaal word. In die jare van uitsonderlike hoeveelhede strooi (>3,0 ton/ha graanopbrengs), kan die brand van strooi oorweeg word.
Stap 3: Ploeg. Hierdie bewerking moet in die droër dele tussen einde Januarie en einde Februarie uitgevoer word om te verseker dat voldoende reën op die geploegde grond val om die grondwater, wat tydens die bewerking verlore gegaan het, weer aan te vul. In die natter gebiede, waar die moontlikheid vir reën later in die seisoen groot is, kan daar vanaf middel Februarie tot einde Mei geploeg word. Die presiese tyd sal egter bepaal word deur die watersituasie in die grond. Hoe later geploeg word, hoe minder bewerkings is nodig om onkruid te beheer en hoe minder herverdigting sal plaasvind. Indien moontlik moet die ploeg met egtandjies toegerus wees om die grond tydens die ploegaksie te seël en kluite op te breek.
18 19
Stap 4: Indien die ploeg nie met die egtandjies toegerus is nie, moet daar direk na ploeg met eg of vlak vlerkskaar bewerk word om die kluite te breek en die grond te verseël.
Stap 5: Wanneer nodig, moet onkruid met vlak vlerkskaarbewerkings beheer word. Hierdie bewerkings dien dan ook as saadbedvoorbereiding.
Stap 6: Plant volgens die riglyne. Waar moontlik moet daar van ’n penplanter gebruik gemaak word om die volgende redes:
• effektiewe bandplasing van kunsmis in nat grond om opname van voedingstowwe te bevorder.
• opbreek van vlak verdigte lae.
Dit is belangrik dat die druk op die drukwiel aangepas word volgens die grondwatersituasie. Die beginsel geld dat hoe droër die grond is, hoe hoër moet die druk wees en hoe natter die grond hoe laer die druk.
Bewaringsbewerking
Bewaringsbewerking word sterk aanbeveel in gebiede waar die reënval laag is en waar die risiko vir wind- en watererosie groot is as gevolg van ’n lae klei-inhoud. Die gebiede is oor die algemeen minder onderhewig aan die grondgedraagde siekte, vrotpootjie, aangesien die reënval laer is en die gronde goed gedreineer is. Deklaagbewerking is reeds jare gelede suksesvol op die sanderige watertafelgronde van die Noordwes-Vrystaat gevestig. ’n Droë klimaat met hoë opbrengste en gepaardgaande hoë residuevlakke is by uitstek geskik vir deklaag bewerkingstelsel. Bewaringsbewerking kan ook in die hoë reënvalgebiede suksesvol toegepas word indien dit deel uitmaak van ’n wisselbousisteem. Koring moet egter nie in hoë reënvalgebiede of onder besproeiing in half ingewerkte koringstrooi geplant word nie. Bewaringsbewerking kan as volg toegepas word:
Stap 1: Stroop (November - Desember)
Stap 2: Onkruidbeheer (wanneer nat genoeg) met ’n rolstaaf of vlerkskaar, afhangend van hoeveel strooi op die oppervlak moet bly. Chemiese onkruidbeheer kan gebruik word in plaas van skoffelbewerking.
Stap 3: ’n Diep tandbewerking, om verdigte lae op te breek, moet in Maart of April uitgevoer word. Dit moet op so ’n tydstip gedoen word, dat die minimum van bewerkings verder uitgevoer moet word, aangesien elke verdere bewerking sal bydra tot herverdigting en ’n verlies aan strooi. ’n Roller wat agter die tandimplement gemonteer is, sal help om die boonste grondlaag te verseël en kan een bewerking vervang.
Stap 4: Verseël die grond direk na tandbewerking met ’n vlerkskaar, eg of V-lem (indien roller nie op tandimplement aangebring is nie).
20 21
Stap 5: Beheer onkruid met ’n vlak bewerking (vlerkskaar of V-lem) indien nodig. Gewoonlik is dit nodig om net voor plant ’n vlak bewerking uit te voer vir saadbedvoorbereiding.
Stap 6: Plant volgens riglyne. Waar moontlik moet daar van ’n penplanter gebruik gemaak word om reeds genoemde redes.
Die hoeveelheid strooi wat na bewaringsbewerking op die oppervlakte gelaat word, word bepaal deur die risiko vir wind- en watererosie. Hoe groter die gevaar van erosie, hoe meer strooi is nodig om die windspoed oor die oppervlakte te breek en die afloop van water te keer. Te veel strooi wat plat lê kan die plantproses bemoeilik, aangesien dit aan die planter sal pak.
Minimum bewerking (Direk saai)
Die toenemende toepassing van gewasrotasiestelsels en die ontwikkeling van teg- nologie skep nuwe moontlikhede om probleme wat in die verlede met verminderde bewerking ondervind is, op te los. Die huidige onbekostigbaarheid van brandstof en die verlaging in die pryse van glifosaat-gebaseerde onkruiddoders het die gebruik van hierdie stelsel selfs nog aantrekliker gemaak.
In Suid-Afrika is daar reeds ’n beduidende aantal produsente, veral in die Suid- Kaap en KwaZulu-Natal, wat van verminderde bewerkingsmetodes gebruik maak. In die oostelike dele van die Vrystaat met hoë reënvaltoestande en siektedruk is die gebruik van minimum bewerking moeiliker hanteerbaar, maar dit kan wel met goeie bestuur toegepas word.
Een van die hoofdoelwitte van minimum bewerking is om die grondoppervlakte so min as moontlik te versteur om die opkoms van onkruid wat in die dieper grondlae vasgevang is, te voorkom. Verder word die grond so ver as moontlik met residue bedek om verdere onderdrukking van onkruid en wateropname aan te help. ’n Goed ontwerpte planter word dan gebruik om ’n smal groef in die plantry van stoppel skoon te maak en ’n tand word aangewend om verdigtingslae op te hef en om kunsmis op die regte diepte in ’n band toe te dien.
Wat is die geheime vir suksesvolle implementering?
Gewasrotasie
Verminderde bewerking kan slegs suksesvol in gewasrotasie toegepas word, met lang oorlê-stelsels onder droëlandtoestande (bv. in die Somerreënvalgebied) of twee gewasse per jaar (onder besproeiing). Monokultuurverbouing lei altyd tot die opbou van onkruid, insekte en siektes en die oorvloedige substraat in die vorm van stoppel op die oppervlak, vererger die situasie drasties. As ’n wegspringpunt is verminderde bewerking dus direk aan wisselbou gekoppel.
20 21
Teenwoordigheid van ’n deklaag
Voldoende hoeveelheid strooi op die oppervlak is die belangrikste aspek waarsonder verminderde bewerking nie kan klaarkom nie. As riglyn moet ten minste 30% van die grondoppervlakte met residue bedek wees om die voordele van die deklaag te kan benut. Navorsing het aangetoon dat half-ingewerkte strooi ’n negatiewe impak op produksie het en dat strooi heeltemal op die oppervlak gelaat moet word en ook eweredig op/oor die oppervlak versprei moet word. Die gebruik van strooi-verspreiders op die stroper is hier van kardinale belang. In baie van die marginale gebiede is die residuevlakke onvoldoende en die gebruik van dekgewasse kan ’n moontlike oplossing vir hierdie probleem bied.
Mikro-organismes en wortels
Die werk van die ploeg in verminderde bewerking word deur die werking van erdwurms, ander mikro-organismes en die verrotting van wortelstelsels vervang. Die aktiwiteite van hierdie organismes veroorsaak kanaaltjies waardeur die grond deurlug word en waardeur water die grond kan binnedring. Verder help die opbou van organiese materiaal om vrugbaarheid te herstel en die grond se fisiese eienskappe te verbeter. Ongelukkig neem die opbou van hierdie organismes ’n redelike lang tyd voordat dit effektief is. Gedurende hierdie tyd sal die gewas nie optimaal lyk of presteer nie en kan opbrengste selfs afneem. Produsente wat lank genoeg in die stelsels gebly het, getuig dat daar wel ’n draaipunt kom wanneer die grondtoestande begin verbeter en opbrengste ooreenkomstig weer begin toeneem.
Watter probleme kan verwag word?
Siektes, insekte en onkruid
Die teenwoordigheid van residue op die oppervlak skep gunstige toestande vir sommige onkruide, insekte en siektes en dus is beter beplanning en bestuur as by konvensionele bewerking nodig. So byvoorbeeld kan die onkruidspektrum verander, plae wat nie voorheen ernstig was nie kan belangrik word en siektes soos vrotpootjie en Septoria kan hul verskyning maak. Soos reeds voorheen genoem, is gewasrotasie een van die belangrikste bestuurshulpmiddels in hierdie verband, en moet dit altyd as integrale deel van die sisteem gesien word.
Aangesien bogenoemde probleme voorsien kan word, is dit redelik om te verwag dat die gebruik van chemiese beheermiddels in hierdie stelsel sal toeneem. Een van die hoekstene van die stelsels is die gebruik van breëspektrum onkruiddoders in plaas van vlak tandbewerkings om onkruide te beheer. Produsente wat hierdie sisteme toepas, moet hulself vergewis van risiko‘s verbonde aan die gebruik van hierdie middels en slegs voorgeskrewe dosisse toedien.
22 23
Voedingstofbalanse
Die teenwoordigheid van deklae kan voedingstowwe tot toksiese vlakke in die bogrond laat opbou. Hierdie verwantskappe is nog nie heeltemal uitgeklaar nie en verdere navorsing om die verwantskappe tussen die opname van kalsium, magnesium, kalium en ander voedingstowwe te bepaal is nog nodig, veral by die gebruik van verminderde bewerking onder besproeiingstoestande.
Verminderde saailingkragtigheid
Dit is ’n bekende feit dat saailingkragtigheid onder verminderde bewerking kan afneem. Hierdie effek hou verband met die koeler grondtoestande wat die plant ervaar as gevolg van die teenwoordigheid van die deklaag en wat geneig is om ontkieming terug te hou. Daar kan hiervoor gekompenseer word deur van effens hoër plantdigthede gebruik te maak, wat ’n marginale kostestyging kan meebring. Met verbeterde plantmetodes, veral waar daar van die breedwerpige uitstrooi van die saad na plant met ’n geskikte planter oorgeskakel word, kan die saaidigtheid dramaties verminder.
Stiktofbemesting
By verminderde bewerking bestaan daar ’n wesenlike gevaar van ’n stikstof-negatiewe periode as gevolg van groot hoeveelhede strooi op die oppervlak en laer vlakke van hersirkulasie. Die toediening van stikstof met plant moet dus voldoende wees om te verseker dat die jong plantjies nie aan stikstofgebrek lei nie. Dit beteken dat hoër toedienings as wat vir konvensionele bewerking die geval is, nodig mag wees om hiervoor te kompenseer. Weereens kan verbeterde bandplasing en verdeling van stikstof, waar voorheen van breedwerpige strooiing gebruik gemaak is, die toedieningspeil dramaties verlaag.
Afname in opbrengsSommige produsente ervaar ’n aanvanklike verlaging in opbrengs wanneer hulle na verminderde bewerking oorskakel. Wanneer die besparing in insetkoste egter in ag geneem word, toon verminderde bewerking steeds finansiële voordele. Hierdie afname in opbrengs kan gewoonlik aan verdigting (veral op sanderige grond) of siektetoename gekoppel word. Indien verdigting die probleem is, moet dit steeds met diep tandbewerkings opgehef word. Daarna kan weer met verminderde bewerking voortgegaan word totdat die probleem weer opduik.
Met verminderde bewerking moet die produsent besef dat die lande moontlik nie meer so homogeen soos in die verlede sal voorkom nie - daar kom baie meer variasie in terme van plantkleur en -hoogte voor. Die afname in opbrengs en verlies van homogeniteit kan tot die minimum beperk word as bogenoemde probleme aangespreek word en ’n optimale groeisone vir die plant geskep word. Die toepassing van presisieboerderybeginsels sal ook handig te pas kom om spesifieke probleemkolle op te los.
22 23
Wat is die slaggate? Grondsuurheid
Een van die ernstigste probleme wat met verminderde bewerking ondervind word, is grondversuring. Wanneer ’n land onder verminderde bewerking is, wil die produsent graag bewerking tot die minimum beperk en is dit nie maklik om die besluit te neem om kalk in te werk nie. Dit is dus van uiterste belang dat alle grondprobleme en veral grondsuurheid voor die aanvang van die sisteem tot op die optimale vlak reggestel word. Wanneer die stelsel aan die gang is, moet die grondtoestande steeds gemonitor en behandel word om te verhoed dat die situasie agteruitgaan, wat later drastiese ingryping sal noodsaak. Dieselfde situasie geld ook vir moontlike probleme met fosfaat en kalium.
Grondverdigting
Die gebruik van verminderde bewerking impliseer nie geen-verkeer op die land nie, aangesien die gebruik van planters, stropers, kalkstrooiers en balkspuite steeds onafwendbaar bly. Dit is vir hierdie rede dat beheerde spoorverkeer, waar moontlik, slegs tot die voordeel van die sisteem sal wees. Ander maatreëls soos noukeurige keuse van bandgrootte en banddruk en die gebruik van lugbespuiting om verdigting te verminder, kan toegepas word. Die skep van optimale biologiese aktiwiteit soos die opbou van mikro-organismes, optimale wortelontwikkeling en wisselbou (verskillende tipes wortelstelsels), sal ook help om herverdigting te vertraag en in toom te hou. Wanneer verdigting groeibeperkend raak moet dit beslis deur bewerking opgehef word voordat daar met die stelsel voortgegaan kan word.
Die veefaktor
Die vereiste van ’n goeie deklaag wat by verminderde bewerking benodig word, kan probleme met die integrasie van die veefaktor by die boerderystelsel veroorsaak. Lande wat vir verminderde bewerking opsy gesit is, mag as gevolg van die verdigtingseffek nie direk deur diere bewei word nie (beweiding van klawers in die winterreënvalstreek is hier, vir praktiese doeleindes, die uitsondering). In hierdie opsig kan die verandering na verminderde bewerking die voervloeiprogram van die stelsel negatief beïnvloed, maar aan die positiewe kant, kan die gebruik van dekgewasse (wat geoes kan word), weer die voer aanvul, veral as dit na die somergewas aangeplant word.
Waar begin mens?Dit maak baie sin om in verminderde bewerking “in te groei” eerder as om eensklaps met al die lande te begin. Dit word aanbeveel dat ’n produsent ’n stuk land, verkieslik naby die huis, afsonder om met verminderde bewerking te eksperimenteer. Op hierdie wyse kan hy “leer soos hy doen” en sy stelsel oor tyd aanpas en verfyn. Daar is tans geen vaste resepte om na te volg nie en daar is geen werklike “kundiges” wat al die antwoorde het en al die probleme kan voorsien nie. Gesonde oordeel sal in baie gevalle die weg moet wys.
24 25
Wat is die voorwaardes?Die voorwaardes vir suksesvolle verminderde bewerking kan soos volg opgesom word:
• Alle grondchemiese beperkende faktore soos byvoorbeeld grondsuurheid moet vooraf opgehef word.
• Geen verdigtingslae mag voorkom nie.• Verminderde bewerking moet binne ’n gewasrotasiestelsel plaasvind.• Die planter moet aangepas wees om onder die omstandighede goeie
ontkieming te verseker.• Die nodige omheining om diere uit te hou moet in plek wees.• Die produsent moet toegang hê tot ’n onkruidspuit wat gebruik kan word om
die meganiese bewerking met chemiese bespuitings te vervang.
DekgewasseIn gevalle waar daar nie voldoende plantreste opgebou kan word nie, kan dekgewasse vir die doel gebruik word. Dit kan veral nodig wees om genoeg materiaal op die oppervlak te verkry na ’n someroes in die somerreënstreek waar ’n lang braakperiode voor die volgende koringaanplanting voorkom. Hierdie dekgewasse kan, indien dit geoes word, ook bydra tot die voervloeiprogram.
SamevattingGrondbewerking is ’n belangrike produksiepraktyk waaroor die boer volle beheer het. Die effek van ’n spesifieke bewerkingstelsel in ’n gegewe seisoen is on- voorspelbaar. Daar moet dus eerder na die oplossing van spesifieke probleme gekyk word as om geykte resepte slaafs te volg. Onnodige bewerkings lei tot verkwisting van waardevolle grondwater, energie en geld. Terselfdertyd vererger dit grondverdigting, wat net weer opgehef moet word.
24 25
RIGLYNE VIR DIE KEUSE VAN KORINGCULTIVARS
Die mees geskikte cultivarkeuse is een van die kritiese produksiebesluite wat die produsent moet neem. Die besluit word gekompliseer deur al die faktore wat bydra tot die aanpasbaarheid, opbrengspotensiaal, agronomiese eienskappe en siekterisiko van die reeks kommersiële cultivars huidiglik beskikbaar. Die besluit lewer ’n groot bydrae tot risikobestuur en bereiking van winsgewende graanopbrengste in ’n gegewe situasie.
Om ’n ingeligte besluit te neem, moet die produsent bewus wees van elke cultivar se voordelige en beperkende eienskappe. Vir dié rede word aanvullende inligting rakende cultivareienskappe en langtermyn opbrengsdata aan produsente beskikbaar gestel.
Daar is ’n paar belangrike riglyne by cultivarkeuse wat die produsent in gedagte moet hou:
• Plant ’n verskeidenheid van cultivars om risiko te versprei ten opsigte van veral droogte en siektevoorkoms. Benut die optimum aanbevole planttydspektrum van die cultivars in ’n gebied.
• Moet nooit ’n bekende cultivar binne een seisoen totaal met ’n nuwe en onbekende cultivar vervang nie. Plant die nuwe cultivar langs die bekende cultivar vir ten minste een seisoen om die nuwe cultivar daarmee te vergelyk en daardeur te leer ken.
• Cultivars moet gekies word vir die spesifieke opbrengspotensiaal toestande.
• Hersien cultivarkeuse jaarliks om by veranderde produksie-omstandighede aan te pas en veral om nuwe cultivars te oorweeg.
• Maak cultivareienskappe t.o.v. kwaliteit en siekte-en insekvatbaarheid deel van u besluitnemingskriteria
Planttelersregte (Wet 15 van 1976)
Hierdie wet verskaf wetlike beskerming deur middel van Planttelersregte aan die telers en eienaars van cultivars. Die toekenning van regte bepaal dat die cultivar nuut, onderskeibaar, eenvormig en stabiel moet wees en beskerming is geldig vir 20 jaar. Die regte van die eienaar/teler behels dat geen party voortplantingsmateriaal (saad) mag vermeerder (behalwe vir sy eie gebruik), voorberei vir aanplanting, verkoop, uitvoer of in voorraad hou sonder die nodige magtiging of lisensie van die houers van reg nie. Die wetgewing maak voorsiening dat die hof ’n vergoeding van R10 000-00 kan toestaan aan die houer van die planttelersreg in geval van die skending van sy regte.
26 27
Saadsertifisering en Tabel 8, soos omskryf in die Plantverbeteringswet
Die hoofdoel van sertifisering van saad is om cultivars se instandhouding te verseker. Saadwette en regulasies skryf die minimum fisiese vereistes voor, terwyl gesertifiseerde saad aan hoë genetiese standaarde en ander kwaliteitsvereistes moet voldoen. Saadsertifisering is ’n vrywillige aksie wat deur SANSOR namens die Minister van Landbou uitgevoer word. As ’n cultivar egter op Tabel 8 gelys word, is dit onderhewig aan verpligte sertifisering. Hierdie skema waarborg spesifiek cultivar-egtheid asook goeie saadkwaliteit en verskaf aan die koper (produsent) beskerming en gemoedsrus, asook ’n beheersisteem vir die opvolging van klagtes en eise. Die koste verbonde aan die skema is ’n minimale prys vir hierdie gemoedsrus vir sowel die koper en die verkoper van gesertifiseerde saad. Belangrik om in gedagte te hou dat hierdie aanspreeklikheid van die eienaar van die cultivar verval sodra die saad teruggehou word.
Faktore wat cultivarkeuse bepaalCultivarkeuse is vir die produsent ’n finansiële besluit, omdat die hoogste wins met die minste risiko daardeur bereik wil word. Faktore wat cultivarkeuse bepaal is dus grondliggend tot die besluit. Van die belangrikste faktore word kortliks bespreek en vir dié rede is ’n tabel ook ingesluit wat die vrygestelde cultivars karakteriseer ten opsigte van hierdie eienskappe.
Opbrengspotensiaal
Die opbrengspotensiaal van die cultivars tans beskikbaar, is geneties gesproke hoër as die opbrengste wat tans op kommersiële vlak behaal word. Die verskille in opbrengs is hoofsaaklik as gevolg van omgewingsfaktore (klimaat en verbouingsomgewing), gewasbestuursopsies, siekte-, insek- en onkruiddruk.
Cultivars verskil in hulle reaksie op wisselende opbrengspotensiaal-toestande. Sekere cultivars presteer beter by ’n laer opbrengspotensiaal, terwyl ander cultivars weer by hoë en lae opbrengspotensiaal-toestande beter vaar. Dit dui op ’n cultivar met ’n wye aanpassing, alhoewel hoë opbrengs dikwels negatief gekorreleer is met ander ekonomies belangrike eienskappe soos proteïeninhoud, bakkwaliteit en hektolitermassa. Veral onder droëlandtoestande is dit vir die produsent belangrik om die opbrengspotensiaal van sy lande en plaas ten opsigte van grond, klimaat en bestuursvermoë te ken. Daardeur kan ’n realistiese opbrengspotensiaal daargestel word wat nie net cultivarkeuse vergemaklik nie, maar ook ander produksiebesluite, soos bemestingsbeplanning.
Gradering en kwaliteit
Volgens die graderingsisteem wat gepromulgeer is onder die Wet op Landbou-produkte, bestaan daar slegs een broodkoringklas met vier grade, nl. B1, B2, B3 en B4, wat bepaal word volgens die proteïeninhoud van die graan, hektolitermassa en valgetal (Tabel 1). Hektolitermassa en veral proteïeninhoud word grootliks bepaal deur die omgewingstoestande tydens graanvulling en rypwording en word ook deur bestuurspraktyke soos grondwater- en bemestingsbestuur beïnvloed.
26 27
Tabel 1. Klasse en grade van broodkoring
Graderingstelsel vir Broodkoring - klas B
Graad Minimum proteien (12% vogbasis)
Minimum hektolitermassa
(kg/h)
Minimum valgetal (sekondes)
B1 12 77 220
B2 11 76 220
B3 10 74 220
B4 9 72 200
Utiliteit 8 70 150
Klas Ander Voldoen nie aan enige bogenoemde of ander graderingsvereistes nie
Alle aanbevole broodkoringcultivars in hierdie riglyne genoem, kwalifiseer vir alle grade, afhangende van proteïeninhoud, hektolitermassa en valgetal.
Hektolitermassa
Hektolitermassa is ’n digtheidsparameter en gee ’n direkte aanduiding van die potensiële meelekstraksie van die graanmonster. Meelekstraksie is ’n kritiese parameter vir die meulenaar, omdat dit grootliks ’n invloed op sy winsgewendheid het. Hektolitermassa is daarom een van die graderingsvereistes wat die graad van gelewerde graan bepaal. Alhoewel hektolitermassa ’n genetiese eienskap van ’n cultivar is, word dit deur die omgewingstoestande tydens die korrelvulperiode beïnvloed. Veral in gebiede waar uitermatige grondwater- en hittestremming tydens die korrelvulperiode voorkom, waar die kans vir aanhoudende reën tydens oestyd goed is en waar sekere plantsiektes gereeld voorkom (veral roessiektes en aarskroei), kan groot verliese gely word met die afgradering van die graanoes weens lae hektolitermassas. Groot prysverskille tussen veral graadkoring en utiliteitsgraad kom voor wat cultivarkeuse sal beïnvloed. Optimale grondwater- en temperatuurstoestande tydens die graanvullingsperiode bevoordeel dan ook hoë hektolitermassas.
Proteïeninhoud
’n Hoë proteïeninhoud (>11%) is nodig om te verseker dat ’n kommersiële bakkery suksesvol ’n brood kan bak wat aan die verbruiker se vereistes voldoen. Daarom is proteïeninhoud dan ook deel van die graderingsvereistes van gelewerde graan. Die cultivars wat vrygestel word, besit die gewenste genetiese proteïensamestelling, terwyl die proteïeninhoud van die graan deur die verwantskap tussen stikstof-beskikbaarheid en graanopbrengs bepaal word, wat weer deur produksiepraktyke (veral bemesting) beïnvloed word.
28 29
ValgetalValgetal is ’n indikasie van die alpha-amilase ensiemaktiwiteit in die graan. Hoë alpha-amilase aktiwiteit (lae valgetal) is ’n aanduiding dat die styselmolekules tot ’n groot mate na suikers (maltose) afgebreek is, en sulke graan is onaanvaarbaar vir kommersiële maal- en bakdoeleindes.
UitloopweerstandHier word verwys na die weerstand van ’n cultivar teen die proses van uitloop (ontkieming) in die aar tydens fisiologiese rypwording en oestyd. Daar bestaan tans genetiese variasie tussen cultivars vir uitloopweerstand. Dit is belangrik om daarop te let dat nie een van die vrygestelde cultivars onder normale omstandighede in die aar sal uitloop nie. Sommige cultivars sal egter meer daartoe geneig wees onder toestande van aanhoudende reën en hoë humiditeit gedurende die oesperiode.
Plantsiektes en insekteDie voorkoms van siektes en insekte in ’n gebied en die vatbaarheid van cultivars vir die betrokke siektes en insekbeskadiging, moet in ag geneem word by cultivarkeuse. Hierdie voorkoms en intensiteit verskil jaarliks en so ook kan die vatbaarheid van cultivars in uitsonderlike situasies ook verander. Deur hierdie eienskappe te oorweeg kan risiko verminder en insetkoste (chemiese spuitkostes) beperk word (sien Koringsiektes en Insekbeheer).
SaadkwaliteitKoop hoë kwaliteit saad (min verkrimpte en gebreekte pitte) met ’n ontkiemings-persentasie van 90% en hoër. Plant ’n gekose cultivar aan teen die saaidigtheid wat aanbeveel word en neem ook koleoptiellengte van ’n cultivar in ag wanneer dieper geplant moet word as gevolg van ’n droë saadbed.
StrooisterkteDie omval van lentekoringcultivars het dikwels groot oesverliese tot gevolg. Dit is grootliks ’n probleem wanneer hoë opbrengspotensiaal-toestande voorkom, maar ander faktore soos stormweer en -wind, hoë saaidigthede, rywydtes en hoë stikstofbemesting speel ook ’n rol. In gebiede en onder toestande waar omval voorsien kan word, moet cultivars wat geneig is tot omval, omsigtig bestuur word. Daar is chemiese groeireguleerders op die mark wat omval kan verlaag deur plantlengte te verkort en die middels kan oorweeg word by ’n cultivar met ’n hoë opbrengspotensiaal wat geneig is tot omval in hoë opbrengspotensiaal-toestande. Verder is daar ook cultivars beskikbaar met spesifieke gene wat verlaagde omval tot gevolg het.
28 29
AluminiumverdraagsaamheidIn die suurder gronde [pH(KCl)<4,5 en suurversadiging >8%] van sommige koring- verbouingstreke het die Al3+-konsentrasies in die gronde vlakke bereik wat toksies is vir die wortelgroei en -ontwikkeling van sekere cultivars. Cultivars verskil in hul toleransie teenoor hierdie skadelike vlakke van aluminium. Indien daar op suur gronde geplant word, moet die produsent sy cultivarkeuse aanpas om die verbouingsrisiko te bestuur (sien tabel vir aluminiumverdraagsame cultivars). ’n Regstellende bekalkingsprogram bly egter dié aangewese oplossing in die situasie (sien Bemestingsriglyne).
Groeiperiode en kouebehoefte
Kouebehoefte en die gepaardgaande groeiperiode van cultivars is lank reeds bekend as een van die belangrikste eienskappe van cultivaraanpassing. In dié opsig moet cultivars gekies word wat aanpas by spesifieke klimaatsomstandighede soos beskikbare groeiseisoenlengte, plantdatumspektrum, reënvalpatroon in die groeiseisoen, grond- waterbeskikbaarheid in die bogrond met planttyd, temperatuur in die groeiseisoen en die in- en uittreedatum van ryp. Cultivars word vir dié eienskappe geëvalueer en die spesifieke aanpassing word in die optimum plantdatumspektrum van ’n cultivar weerspieël. Ideaal gesproke moet die cultivarpakket wat aangeplant word die optimum plantdatumspektrum vir ’n streek dek, om sodoende die periode van rypwording en oes te verleng. Verder gee die relatiewe groeiperiode-indeling ook ’n aanduiding wanneer die spesifieke cultivar in die blom- en graanvullingstadia gaan wees.
Pitvastheid
Dié eienskap verwys na hoe stewig die pitte aan die aar geheg is, asook tot hoe ’n mate die kaffies van die sy-are die pitte bedek. Daar is sommige cultivars wat meer onderhewig is aan voëlskade, sowel as uitval voor en tydens die oesproses. Dié cultivars moet versigtig oorweeg word in gebiede waar voëls ’n potensiële bedreiging is, asook waar sterk winde tydens rypwording en die oesperiode voorkom.
30 31
30 31
SAMEVATTING VAN RESULTATE – 2015
Alle vrygestelde cultivars van alle instansies betrokke by kleingrane word ingesluit in die Nasionale Cultivarevaluasieprogram van die LNR-Kleingraaninstituut. Hierdie resultate word jaarliks evalueer deur ‘n komitee bestaande uit beamptes van die Kleingraaninstituut, Departemente van Landbou, SAB Maltings (Edms) Bpk, SANSOR, Sensako, Pannar en die Universiteite van die Vrystaat en Stellenbosch. Die aanbevelings is gebaseer op die navorsingsresultate van die Nasionale Kleingraancultivar-evaluasieprogram. Aanvullend tot die aanbevelings word die resultate ook per streek saamgevat. Die aanbevelings sluit slegs dié cultivars in waarvan daar minstens twee jaar se resultate is. Die riglyne bied ‘n verwysingsraamwerk waarbinne meer spesifieke aanbevelings/keuses behoort te val. Met die opstel van die aanbevelings en samevatting is die volgende faktore in aanmerking geneem:
• Graanopbrengs;
• Aanpasbaarheid en opbrengsstabiliteit;
• Aanvaarbare graankwaliteit;
• Siekteweerstand;
• Agronomiese eienskappe soos omval, pitvastheid, uitloop, ensovoorts.
Die aanbevelings is na oorweging van hierdie faktore per streek gedoen soos aangetoon in die volgende tabelle en sluit die volgende inligting in:
• Cultivars;
• Die optimum planttyd vir elke cultivar;
• Die optimum plantdigtheid vir die spesifieke plantdatum. Plantdigtheid in kilogram per hektaar word ook beïnvloed deur duisendkorrelmassa en plantdatum;
• Dit geld slegs vir graanproduksie;
• Die cultivars word nie in volgorde volgens opbrengspotensiaal aangedui nie.
Hierdie riglyne word jaarliks deur die komitee hersien en aangepas vir die volgende seisoen. Die eienskappe van die cultivars en aanbevelings vir droëlandtoestande en besproeiingstoestande in die somerreëngebied vir 2016 is hieronder opgesom.
Die resultate van die Cultivar-evalueringsprogram wat oor die afgelope jare (2012 tot 2015) in die Nasionale Cultivarevaluasie Program verkry is, word in volgende tabelle saamgevat.
Die waarde van hierdie inligting is dat die prestasie van individuele cultivars in spesifieke jare, sowel as oor die medium termyn, met mekaar vergelyk kan word.
32 33
Die groot variasie in klimaatstoestande, en die onvoorspelbaarheid daarvan, noodsaak cultivarkeuses wat die risiko sal verlaag.
Indien hierdie inligting saam met die cultivareienskappe, wat hierbo behandel is, gelees word kan ingeligte besluite rondom die beste pakket van cultivars makliker gemaak word.
Dit is belangrik om daarop te let dat al die veldproewe uitgevoer word in ooreenstemming met die produksiepraktyke wat in die spesifieke omgewing gevolg word. Die resultaat is dat cultivars getoets word in dieselfde toestande waaronder produsente dit uiteindelik sal aanplant.
Van die belangrikste aspekte wat hier ter sprake is, is soos volg:
• Alle saad wat in die proewe gebruik is, is met die middel “Vitavax” behandel teen Losbrand en Stinkbrand
• Spuitprogramme vir die beheer van siektes, onkruid en insekplae word meestal deur die produsent self behartig. Waar dit nie die geval is nie, word dit deur die projekspan gedoen, in ooreenstemming met die produsente-praktyke wat op plaasvlak gevolg word
• Planttye en plantdigthede van al die cultivars wat in ’n spesifieke gebied ingesluit word, is gestandariseerd volgens die riglyne vir die spesifieke gebied. Die duisendkorrelmassa van elke cultivar word gebruik om dit te verseker
Eienskappe van cultivars
Die keuse van die beste cultivarpakket in ‘n spesifieke omgewing word ook beïnvloed deur eienskappe anders as slegs die opbrengs. Hierdie eienskappe sluit agronomiese (Tabel 1), die siekte weerstand van die cultivars (Tabel 2) en inligting oor die Russiese koringluisweerstand van cultivars in (Tabel 3).
32 33
Tabe
l 1. A
gron
omie
se e
iens
kapp
e va
n ko
ringc
ultiv
ars w
at v
ir ve
rbou
ing
onde
r dro
ëlan
dtoe
stan
de in
die
so
mer
reën
gebi
ed a
anbe
veel
wor
d
Culti
var
Opb
reng
spot
ensi
aal
Gro
eipe
riode
Stro
oist
erkt
eU
itloo
p-w
eers
tand
Alum
iniu
m
verd
raag
saam
heid
Hekt
olite
r-
mas
saEl
ands
(PTR
)M
ediu
m to
t hoo
gM
ediu
m**
***
#**
*G
arie
pLa
ag to
t hoo
gM
ediu
m**
***
***
Koon
ap (P
TR)
Med
ium
tot h
oog
Med
ium
***
***
***
*M
atla
bas (P
TR)
Med
ium
tot h
oog
Lank
***
***
****
Senq
u (P
TR)
Med
ium
tot h
oog
Med
ium
***
***
***
PAN
311
8 (P
TR)
Laag
tot h
oog
Lank
****
***
***
PAN
312
0 (P
TR)
Med
ium
tot h
oog
Lank
***
***
***
***
PAN
316
1 (P
TR)
Laag
tot h
oog
Lank
***
#**
***
PAN
319
5 (P
TR)
Med
ium
tot h
oog
Lank
***
#**
***
PAN
336
8 (P
TR)
Med
ium
tot h
oog
Med
ium
***
***
#**
*PA
N 3
379
(PTR
)M
ediu
m to
t hoo
gKo
rt**
***
***
***
SST
316
(PTR
)M
ediu
m to
t hoo
gM
ediu
m**
***
?**
SST
317
(PTR
)M
ediu
m to
t hoo
gLa
nk**
***
*?
***
SST
347
(PTR
)M
ediu
m to
t hoo
gLa
nk**
***
*?
***
SST
356
(PTR
)M
ediu
m to
t hoo
gM
ediu
m**
***
?**
SST
374
(PTR
)M
ediu
mKo
rt to
t med
ium
****
?**
SST
387
(PTR
)M
ediu
m to
t hoo
gLa
nk**
***
?**
* Re
delik
** G
oed
***
Uits
teke
nd#
Swak
? O
nbek
end
PTR:
Cul
tivar
bes
kerm
deu
r Pla
nttel
ersr
egte
.
34 35
Tabel 2. Siekteweerstand of -vatbaarheid van koringcultivars wat vir verbouing onder droëlandtoestande in die somerreëngebied aanbeveel word
Cultivar Stamroes Blaarroes StreeproesElands (PTR) MW V MVGariep W V VKoonap (PTR) W V WMatlabas (PTR) V V VSenqu (PTR) W MV WPAN 3118 (PTR) W V VPAN 3120 (PTR) W MV MVPAN 3161 (PTR) W MV WPAN 3195 (PTR) W V WPAN 3368 (PTR) MW MV MWPAN 3379 (PTR) MV MV MVSST 316 (PTR) ? V WSST 317 (PTR) ? V WSST 347 (PTR) MW/MV MV MVSST 356 (PTR) MW/MV V WSST 374 (PTR) MV V MW/MVSST 387 (PTR) W V W
V = Vatbaar MV = Matig vatbaar W = Weerstand
MW = Matige weerstand ? = Onbekend
PTR: Cultivar beskerm deur Planttelersregte.Variasie in roesrasse kan cultivars verskillend beïnvloed. Reaksies wat hier aangedui word is gebaseer op bestaande data vir die mees virulente roesrasse wat in Suid Afrika voorkom. Die verpreiding van roesrasse mag verskil tussen produksiegebiede.
34 35
Tabel 3. Russiese koringluis weerstand of vatbaarheid van koringcultivars wat vir verbouing onder droëlandtoestande in die somerreëngebied aanbeveel word
Cultivar RWASA1 RWASA2 RWASA3 RWASA4Elands (PTR) W V V VGariep W V V VKoonap (PTR) W V V VMatlabas (PTR) W V V VSenqu (PTR) W V V VPAN 3118 (PTR) V V V VPAN 3120 (PTR) V V V VPAN 3161 (PTR) W W W WPAN 3195 (PTR) W V W VPAN 3368 (PTR) MW W W WPAN 3379 (PTR) MW W W WSST 316 (PTR) W W V VSST 317 (PTR) W W V VSST 347 (PTR) W V W VSST 356 (PTR) MW V V VSST 374 (PTR) W W W WSST 387 (PTR) W V V V
W= Weerstand MW=Matige Weerstand V= Vatbaar
Weerstand teen RWASA1 en RWASA4 is slegs in die glashuis getoetsWeerstand teen RWASA2 en RWASA3 is in die glashuis sowel as in die veld getoets
* PTR: Cultivar beskerm deur PlanttelersregteDie inligting in Tabel 3 moet saamgelees word met die kaart in die hoofstuk “Insekbeheer” wat die verspreiding van Russiese koringluis biotipes in Suid-Afrika aandui
36 37
Plantdatums en plantdigthede
Die aanbevole plantdatums en saaidigthede, soos goedgekeur deur die Cultivarwerkgroep, word in die volgende figure weergegee:
Optimum plantdatums en plantdigthede vir koring in die Suidwes-Vrystaat
CultivarPlantdatum (weke)
Plantdigtheid (kg/ha)April Mei Junie Julie
1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4Elands(PTR) 15-20Gariep 15-20Koonap (PTR) 15-20Matlabas(PTR) 20-25Senqu (PTR) 15-20PAN 3118(PTR) 15-20PAN 3120(PTR) 15-20PAN 3161(PTR) 20-25PAN 3195 (PTR) 15-20PAN 3368(PTR) 20-30PAN 3379(PTR) 20-25SST 316 (PTR) 20-30SST 317 (PTR) 20-25SST 347(PTR) 20-25SST 356(PTR) 20-30SST 374(PTR) 30-40SST 387(PTR) 20-25
Bogenoemde cultivars voldoen almal aan die grade van die broodkoringklas.
PTR: Cultivar beskerm deur Planttelersregte.
Produsente is self verantwoordelik vir die bemarking van die graan van cultivars deur hulle aangeplant. Sien Bakkers en Meulenaars se jaarlikse persvrystelling oor die voorkeur cultivars en konsulteer ook plaaslike koöperasies en bemarkingsagente voor planttyd.
36 37
Optimum plantdatums en plantdigthede vir koring in die Noordwes-Vrystaat
CultivarPlantdatum (weke)
Plantdigtheid (kg/ha)April Mei Junie Julie
1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4Elands(PTR) 20-30Gariep 20-30Koonap (PTR) 20-30Matlabas(PTR) 20-25Senqu (PTR) 20-30PAN 3118(PTR) 15-20PAN 3120(PTR) 15-20PAN 3161(PTR)* 20-25PAN 3195 (PTR) 15-20PAN 3368(PTR) 20-30PAN 3379(PTR) 20-30SST 316 (PTR) 20-30SST 317 (PTR) 20-25SST 347(PTR) 20-25SST 356(PTR) 20-30SST 374(PTR) 30-40SST 387(PTR) 20-25
Bogenoemde cultivars voldoen almal aan die grade van die broodkoringklas.
PTR Cultivar beskerm deur Planttelersregte.
Produsente is self verantwoordelik vir die bemarking van die graan van cultivars deur hulle aangeplant. Sien Bakkers en Meulenaars se jaarlikse persvrystelling oor die voorkeur cultivars en konsulteer ook plaaslike koöperasies en bemarkingsagente voor planttyd.
38 39
Optimum plantdatums en plantdigthede vir koring in die Sentraal-Vrystaat
Cultivar
Plantdatum (weke)Plantdigtheid
(kg/ha)April Mei Junie Julie
1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4
Elands(PTR) 15-20
Gariep 15–30
Koonap (PTR) 15-20
Matlabas(PTR) 20-25
Senqu (PTR) 15-30
PAN 3118(PTR) 15-20
PAN 3120(PTR) 15-20
PAN 3161(PTR) 20-25
PAN 3195 (PTR) 15-20
PAN 3368(PTR) 25-30
PAN 3379(PTR) 25-40
SST 316 (PTR) 20-30
SST 317 (PTR) 20-25
SST 347(PTR) 20-25
SST 356(PTR) 20-30
SST 374(PTR) 30-40
SST 387(PTR) 20-25
Bogenoemde cultivars voldoen almal aan die grade van die broodkoringklas.
PTR Cultivar beskerm deur Planttelersregte.
Produsente is self verantwoordelik vir die bemarking van die graan van cultivars deur hulle aangeplant. Sien Bakkers en Meulenaars se jaarlikse persvrystelling oor die voorkeur cultivars en konsulteer ook plaaslike koöperasies en bemarkingsagente voor planttyd.
38 39
Optimum plantdatums en plantdigthede vir koring in die Oos-Vrystaat
Cultivar
Plantdatum (weke)Plantdigtheid
(kg/ha)Mei Junie Julie Augustus
1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4
Elands(PTR) 15-30
Gariep 15-30
Koonap (PTR) 15-30
Matlabas(PTR) 20-25
Senqu (PTR) 15-30
PAN 3118(PTR) 15-30
PAN 3120(PTR) 15-30
PAN 3161(PTR) 20-25
PAN 3195 (PTR) 20-25
PAN 3368(PTR) 25-40
PAN 3379(PTR) 25-40
SST 316 (PTR) 20-30
SST 317 (PTR) 20-25
SST 347(PTR) 20-25
SST 356(PTR) 20-30
SST 374(PTR) 30-40
SST 387(PTR) 20-25
Bogenoemde cultivars voldoen almal aan die grade van die broodkoringklas.
PTR Cultivar beskerm deur Planttelersregte.
Produsente is self verantwoordelik vir die bemarking van die graan van cultivars deur hulle aangeplant. Sien Bakkers en Meulenaars se jaarlikse persvrystelling oor die voorkeur cultivars en konsulteer ook plaaslike koöperasies en bemarkingsagente voor planttyd.
40 41
Optimum plantdatums en plantdigthede vir koring in Mpumalanga
Cultivar
Plantdatum (weke)Plantdigtheid
(kg/ha)Mei Junie Julie
1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4
Elands(PTR) 20-30
Gariep 20-30
Senqu (PTR) 20-30
PAN 3118(PTR) 20-30
PAN 3161(PTR) 20-30
PAN 3195 (PTR) 20-30
PAN 3368(PTR) 25-40
PAN 3379(PTR) 25-40
SST 316 (PTR) 20-30
SST 317 (PTR) 20-30
SST 347(PTR) 20-30
SST 356(PTR) 20-30
SST 374(PTR) 30-40
SST 387(PTR) 20-30
Bogenoemde cultivars voldoen almal aan die grade van die broodkoringklas.
PTR Cultivar beskerm deur Planttelersregte.
Produsente is self verantwoordelik vir die bemarking van die graan van cultivars deur hulle aangeplant. Sien Bakkers en Meulenaars se jaarlikse persvrystelling oor die voorkeur cultivars en konsulteer ook plaaslike koöperasies en bemarkingsagente voor planttyd.
RESULTATE VERKRY GEDURENDE 2015
Die resultate van die cultivar-evalueringsprogram wat oor die afgelope jare (2012 tot 2015) in die somerreëngebied verkry is, word in die volgende tabelle saamgevat.
Die waarde van hierdie inligting is dat die prestasie van individuele cultivars in spesifieke jare, sowel as oor die medium termyn, met mekaar vergelyk kan word. Die groot variasie in klimaatstoestande en die onvoorspelbaarheid daarvan, noodsaak cultivarkeuses wat die risiko sal verlaag.
Indien hierdie inligting saam met die cultivareienskappe, wat hierbo behandel is, gelees word kan ingeligte besluite rondom die beste pakket van cultivars makliker gemaak word.
40 41
Suid
wes
-Vry
staa
t (vr
oeër
pla
nting
) G
emid
deld
e op
bren
gs (t
on/h
a) v
an in
skry
win
gs g
edur
ende
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
4
Culti
var
2014
R20
12R
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
014
Elan
ds1.
299
1.72
111.
507
Gar
iep
1.38
31.
932
1.65
2Ko
onap
1.13
191.
739
1.43
14M
atla
bas
1.41
22.
051
1.73
1PA
N 3
111
1.41
1
PA
N 3
118
1.36
41.
806
1.58
5PA
N 3
120
1.23
151.
6014
1.41
15PA
N 3
161
1.36
51.
5515
1.45
13PA
N 3
195
1.33
71.
6413
1.49
9PA
N 3
198
1.36
6
PA
N 3
368
1.24
131.
757
1.50
8PA
N 3
379
1.27
111.
894
1.58
4Se
nqu
1.21
161.
7210
1.47
11SS
T 31
61.
2612
1.80
51.
536
SST
317
1.29
101.
923
1.60
3SS
T 34
71.
328
1.45
171.
3816
SST
356
1.23
141.
6912
1.46
12SS
T 38
71.
2017
1.75
81.
4810
SST
398
1.19
181.
5116
1.35
17G
emid
deld
1.29
1.
73
1.51
KB
V t(0,0
5)0.
08
0.22
0.
10
As g
evol
g va
n er
nstig
e dr
oogt
etoe
stan
de is
daa
r gee
n aa
npla
nting
s in
2013
en
2015
ged
oen
nie
42 43
Suid
wes
-Vry
staa
t (vr
oeër
pla
nting
) G
emid
deld
e he
ktol
iterm
assa
(kg/
hl) v
an in
skry
win
gs g
edur
ende
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
4
Culti
var
2014
R20
12R
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
014
Elan
ds73
.33
1480
.95
877
.14
10G
arie
p73
.83
1080
.21
1377
.02
11Ko
onap
75.2
26
80.6
810
77.9
57
Mat
laba
s73
.12
1580
.56
1176
.84
13PA
N 3
111
71.8
917
PAN
311
874
.66
882
.30
378
.48
3PA
N 3
120
77.6
81
83.0
51
80.3
71
PAN
316
175
.16
781
.11
778
.14
5PA
N 3
195
73.7
011
81.3
05
77.5
09
PAN
319
875
.32
5
PA
N 3
368
73.3
813
79.4
015
76.3
915
PAN
337
975
.65
380
.54
1278
.09
6Se
nqu
73.8
59
79.9
014
76.8
812
SST
316
71.1
218
78.8
417
74.9
817
SST
317
72.2
616
81.2
06
76.7
314
SST
347
77.1
22
82.3
62
79.7
42
SST
356
70.8
819
79.0
916
74.9
816
SST
387
73.6
912
82.1
04
77.9
08
SST
398
75.5
94
80.9
58
78.2
74
Gem
idde
ld74
.08
80
.86
77
.49
KB
V t(0,0
5)2.
22
0.73
1.
37
As g
evol
g va
n er
nstig
e dr
oogt
etoe
stan
de is
daa
r gee
n aa
npla
nting
s in
2013
en
2015
ged
oen
nie
42 43
Suid
wes
-Vry
staa
t (vr
oeër
pla
nting
) G
emid
deld
e pr
oteï
enin
houd
(%) v
an in
skry
win
gs g
edur
ende
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
4
Culti
var
2014
R20
12R
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
014
Elan
ds14
.72
1515
.20
514
.96
10G
arie
p14
.56
1714
.34
1514
.45
15Ko
onap
14.8
613
15.2
43
15.0
56
Mat
laba
s15
.03
814
.70
1314
.86
12PA
N 3
111
15.1
47
PAN
311
815
.70
215
.41
215
.56
2PA
N 3
120
15.8
11
15.4
61
15.6
41
PAN
316
114
.80
1414
.28
1614
.54
14PA
N 3
195
14.2
118
14.2
417
14.2
317
PAN
319
815
.65
3
PA
N 3
368
15.5
34
14.7
412
15.1
43
PAN
337
914
.04
1914
.50
1414
.27
16Se
nqu
14.6
316
14.7
79
14.7
013
SST
316
14.8
712
15.1
66
15.0
18
SST
317
14.9
111
15.0
48
14.9
79
SST
347
15.0
29
15.2
14
15.1
24
SST
356
14.9
710
15.0
77
15.0
27
SST
387
15.1
56
14.7
711
14.9
610
SST
398
15.3
55
14.7
710
15.0
65
Gem
idde
ld15
.00
14
.88
14
.91
KB
V t(0,0
5)0.
66
0.55
0.
46
As g
evol
g va
n er
nstig
e dr
oogt
etoe
stan
de is
daa
r gee
n aa
npla
nting
s in
2013
en
2015
ged
oen
nie
44 45
Suid
wes
-Vry
staa
t (vr
oeër
pla
nting
) G
emid
deld
e va
lget
al (s
) van
insk
ryw
ings
ged
uren
de d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
014
Culti
var
2014
R20
12R
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
014
Elan
ds28
26
372
632
75
Gar
iep
258
1236
78
312
10Ko
onap
295
338
34
339
3M
atla
bas
281
734
714
314
9PA
N 3
111
212
17
PA
N 3
118
216
1634
714
282
15PA
N 3
120
283
535
511
319
7PA
N 3
161
295
240
12
348
1PA
N 3
195
160
1940
31
281
16PA
N 3
198
250
15
PA
N 3
368
272
933
217
302
13PA
N 3
379
296
138
73
341
2Se
nqu
278
838
05
329
4SS
T 31
626
211
372
731
78
SST
317
255
1334
016
298
14SS
T 34
725
414
362
930
812
SST
356
267
1035
112
309
11SS
T 38
718
018
349
1326
517
SST
398
288
436
010
324
6G
emid
deld
257
36
5
313
KB
V t(0,0
5)23
.82
21
.58
0.
19
As g
evol
g va
n er
nstig
e dr
oogt
etoe
stan
de is
daa
r gee
n aa
npla
nting
s in
2013
en
2015
ged
oen
nie
44 45
Suid
wes
-Vry
staa
t (la
ter p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
opbr
engs
(ton
/ha)
van
insk
ryw
ings
ged
uren
de d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
014
Culti
var
2014
R20
12R
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
014
Elan
ds1.
199
1.84
111.
5111
Gar
iep
1.22
81.
7314
1.47
13Ko
onap
1.19
101.
6616
1.42
14M
atla
bas
1.29
62.
034
1.66
4PA
N 3
111
1.39
3
PA
N 3
118
1.28
72.
007
1.64
5PA
N 3
161
1.41
12.
016
1.71
1PA
N 3
195
1.30
42.
025
1.66
3PA
N 3
198
1.15
13
PA
N 3
368
1.17
121.
6517
1.41
16PA
N 3
379
1.39
21.
8710
1.63
6Se
nqu
1.08
171.
7513
1.42
15SS
T 31
61.
0916
1.97
81.
5310
SST
317
1.06
182.
111
1.58
8SS
T 34
71.
1314
1.93
91.
539
SST
356
1.17
111.
8012
1.48
12SS
T 37
41.
305
2.05
31.
672
SST
387
1.12
152.
052
1.59
7SS
T 39
80.
9919
1.71
151.
3517
Gem
idde
ld1.
21
1.89
1.
54
KBV t(0
,05)
0.09
0.
19
0.12
As g
evol
g va
n er
nstig
e dr
oogt
etoe
stan
de is
daa
r gee
n aa
npla
nting
s in
2013
en
2015
ged
oen
nie
46 47
Suid
wes
-Vry
staa
t (la
ter p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
hekt
olite
rmas
sa (k
g/hl
) van
insk
ryw
ings
ged
uren
de d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
014
Culti
var
2014
R20
12R
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
014
Elan
ds78
.49
280
.17
479
.33
2G
arie
p76
.92
780
.70
278
.81
4Ko
onap
77.9
93
80.2
33
79.1
13
Mat
laba
s72
.99
1877
.03
1675
.01
16PA
N 3
111
76.1
113
PAN
311
877
.09
579
.47
678
.28
5PA
N 3
161
77.2
24
78.8
38
78.0
37
PAN
319
576
.55
978
.33
1077
.44
10PA
N 3
198
76.5
410
PAN
336
876
.99
678
.92
777
.96
8PA
N 3
379
79.0
41
80.8
91
79.9
71
Senq
u76
.92
779
.55
578
.24
6SS
T 31
674
.04
1577
.43
1575
.74
13SS
T 31
773
.24
1777
.90
1175
.57
14SS
T 34
776
.40
1177
.81
1477
.11
11SS
T 35
673
.31
1676
.62
1774
.97
17SS
T 37
476
.39
1278
.66
977
.53
9SS
T 38
774
.96
1477
.90
1176
.43
12SS
T 39
872
.77
1977
.89
1375
.33
15G
emid
deld
76.0
0
78.7
3
77.3
4
KBV t(0
,05)
1.34
0.
76
0.71
As g
evol
g va
n er
nstig
e dr
oogt
etoe
stan
de is
daa
r gee
n aa
npla
nting
s in
2013
en
2015
ged
oen
nie
46 47
Suid
wes
-Vry
staa
t (la
ter p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
prot
eïen
inho
ud (%
) van
insk
ryw
ings
ged
uren
de d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
014
Culti
var
2014
R20
12R
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
014
Elan
ds14
.95
1413
.96
1314
.46
12G
arie
p14
.99
1314
.51
614
.75
10Ko
onap
15.6
34
14.4
58
15.0
44
Mat
laba
s15
.07
1214
.49
714
.78
9PA
N 3
111
15.1
111
PAN
311
815
.62
514
.86
115
.24
1PA
N 3
161
14.8
116
13.9
114
14.3
614
PAN
319
514
.85
1513
.66
1614
.25
15PA
N 3
198
16.5
41
PAN
336
815
.50
814
.86
115
.18
2PA
N 3
379
13.9
018
13.8
215
13.8
616
Senq
u15
.52
614
.52
515
.02
5SS
T 31
615
.90
214
.05
1114
.97
7SS
T 31
715
.15
1014
.70
414
.92
8SS
T 34
714
.75
1714
.03
1214
.39
13SS
T 35
615
.73
314
.22
914
.98
6SS
T 37
413
.76
1913
.40
1713
.58
17SS
T 38
715
.31
914
.09
1014
.70
11SS
T 39
815
.52
714
.76
315
.14
3G
emid
deld
15.1
9
14.2
5
14.6
8
KBV t(0
,05)
0.50
0.
48
0.35
As g
evol
g va
n er
nstig
e dr
oogt
etoe
stan
de is
daa
r gee
n aa
npla
nting
s in
2013
en
2015
ged
oen
nie
48 49
Suid
wes
-Vry
staa
t (la
ter p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
valg
etal
(s) v
an in
skry
win
gs g
edur
ende
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
4
Culti
var
2014
R20
12R
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
014
Elan
ds26
711
344
230
62
Gar
iep
273
1028
214
277
13Ko
onap
287
531
87
302
3M
atla
bas
248
1732
93
288
10PA
N 3
111
284
6
PA
N 3
118
281
830
010
290
8PA
N 3
161
281
931
95
300
4PA
N 3
195
288
327
315
281
12PA
N 3
198
308
1
PA
N 3
368
257
1528
813
272
14PA
N 3
379
299
229
711
298
5Se
nqu
266
1234
61
306
1SS
T 31
628
83
291
1228
99
SST
317
264
1331
96
291
7SS
T 34
723
119
311
827
115
SST
356
281
730
99
295
6SS
T 37
426
314
269
1626
616
SST
387
254
1625
617
255
17SS
T 39
824
718
322
428
511
Gem
idde
ld27
2
304
28
7
KBV t(0
,05)
16.4
3
19.0
8
13.2
6
As g
evol
g va
n er
nstig
e dr
oogt
etoe
stan
de is
daa
r gee
n aa
npla
nting
s in
2013
en
2015
ged
oen
nie
48 49
Noo
rdw
es-V
ryst
aat (
vroe
ër p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
opbr
engs
(ton
/ha)
van
insk
ryw
ings
ged
uren
de d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emid
deld
R3
jaar
gem
idde
ldR
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
015
2013
-201
520
14-2
015
Elan
ds2.
3617
2.11
172.
6718
4.14
142.
8214
2.38
172.
2416
Gar
iep
2.73
142.
2713
3.16
124.
5511
3.18
112.
7213
2.50
14Ko
onap
2.18
192.
2614
3.22
103.
5517
2.80
152.
5516
2.22
17M
atla
bas
3.50
52.
546
4.22
24.
699
3.74
43.
422
3.02
5PA
N 3
111
3.65
22.
3111
3.95
53.
304
2.98
6PA
N 3
118
3.58
32.
613
4.20
34.
945
3.83
13.
461
3.09
3PA
N 3
120
3.49
62.
2812
4.33
15.
174
3.82
23.
373
2.88
8PA
N 3
161
3.40
82.
672
3.56
74.
856
3.62
73.
216
3.04
4PA
N 3
195
3.54
42.
671
3.18
115.
441
3.71
53.
137
3.10
1PA
N 3
198
3.43
72.
2016
2.83
162.
8211
2.81
9PA
N 3
368
2.33
181.
9019
2.81
173.
7616
2.70
162.
3518
2.11
18PA
N 3
379
3.34
92.
613
3.26
94.
6010
3.45
83.
079
2.97
7Se
nqu
2.42
162.
438
2.87
154.
1413
2.97
132.
5715
2.42
15SS
T 31
492.
5215
SST
316
2.96
112.
2315
2.99
134.
767
3.23
102.
7212
2.59
13SS
T 31
72.
7813
2.50
74.
004
5.26
33.
646
3.10
82.
6411
SST
347
3.00
102.
555
3.49
84.
767
3.45
93.
0110
2.77
10SS
T 35
62.
8612
2.35
102.
6019
4.42
123.
0612
2.60
142.
6012
SST
387
3.78
12.
419
3.70
65.
322
3.80
33.
305
3.09
2SS
T 39
81.
9718
2.97
144.
0615
Gem
idde
ld3.
042.
363.
374.
613.
362.
952.
73KB
V t(0,0
5)0.
180.
180.
420.
390.
160.
150.
13
50 51
Noo
rdw
es-V
ryst
aat (
vroe
ër p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
hekt
olite
rmas
sa (k
g/hl
) van
insk
ryw
ings
ged
uren
de d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emid
deld
R3
jaar
gem
idde
ldR
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
015
2013
-201
520
14-2
015
Elan
ds77
.91
577
.30
576
.58
1477
.03
277
.21
677
.26
877
.61
5G
arie
p76
.42
1677
.18
677
.69
1177
.00
377
.07
777
.10
1276
.80
11Ko
onap
77.5
09
77.8
63
79.0
56
76.2
36
77.6
64
78.1
44
77.6
84
Mat
laba
s77
.32
1076
.74
1078
.93
775
.09
1077
.02
877
.66
777
.03
8PA
N 3
111
78.6
33
75.3
914
79.7
84
77.9
35
77.0
19
PAN
311
877
.63
776
.50
1179
.58
576
.08
777
.45
577
.90
677
.07
7PA
N 3
120
79.2
21
78.5
11
81.3
61
76.9
14
79.0
01
79.7
01
78.8
71
PAN
316
177
.70
677
.05
776
.62
1374
.98
1176
.59
977
.12
1077
.38
6PA
N 3
195
76.6
313
74.6
117
75.7
617
74.8
913
75.4
714
75.6
716
75.6
215
PAN
319
877
.07
1176
.75
877
.72
1077
.18
976
.91
10PA
N 3
368
77.5
58
75.8
412
76.5
216
75.3
29
76.3
113
76.6
414
76.6
912
PAN
337
978
.78
277
.80
478
.64
876
.44
577
.91
378
.41
378
.29
2Se
nqu
76.4
314
76.7
58
76.5
415
75.9
28
76.4
112
76.5
715
76.5
913
SST
3149
75.4
519
SST
316
75.7
717
74.4
618
74.8
619
74.5
816
74.9
215
75.0
317
75.1
217
SST
317
76.9
312
75.5
613
78.4
99
74.6
715
76.4
111
76.9
913
76.2
514
SST
347
78.3
84
77.9
92
80.3
92
77.4
01
78.5
42
78.9
22
78.1
93
SST
356
75.5
718
74.3
519
75.0
018
74.2
617
74.7
916
74.9
718
74.9
618
SST
387
76.4
314
74.6
416
80.2
33
74.9
712
76.5
710
77.1
011
75.5
316
SST
398
75.0
515
77.4
012
74.8
913
Gem
idde
ld77
.23
76.3
377
.95
75.6
976
.83
77.2
476
.87
KBV t(0
,05)
0.52
0.60
1.03
0.56
0.34
0.42
0.40
50 51
Noo
rdw
es-V
ryst
aat (
vroe
ër p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
prot
eïen
inho
ud (%
) van
insk
ryw
ings
ged
uren
de d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emid
deld
R3
jaar
gem
idde
ldR
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
015
2013
-201
520
14-2
015
Elan
ds14
.67
315
.55
1214
.27
612
.60
414
.27
414
.83
715
.11
7G
arie
p13
.94
1515
.32
1414
.12
911
.65
1213
.76
1214
.46
1314
.63
14Ko
onap
14.9
41
15.8
98
14.6
92
13.4
11
14.7
31
15.1
71
15.4
21
Mat
laba
s14
.37
915
.54
1314
.75
112
.36
614
.26
514
.89
514
.96
12PA
N 3
111
13.2
418
15.2
016
13.3
618
13.9
317
14.2
217
PAN
311
814
.18
1215
.94
413
.70
1411
.48
1513
.82
1014
.61
1015
.06
11PA
N 3
120
14.5
35
15.9
06
14.0
610
11.9
39
14.1
18
14.8
36
15.2
15
PAN
316
114
.30
1115
.30
1513
.52
1712
.15
813
.82
1114
.37
1414
.80
13PA
N 3
195
13.6
117
14.9
818
13.7
213
10.9
916
13.3
215
14.1
016
14.3
016
PAN
319
814
.54
415
.89
713
.92
1114
.78
915
.22
4PA
N 3
368
14.8
72
15.5
911
14.3
05
13.2
12
14.4
92
14.9
24
15.2
33
PAN
337
912
.88
1914
.26
1913
.53
1611
.91
1013
.14
1613
.56
1813
.57
18Se
nqu
14.5
26
15.6
910
14.1
48
12.4
05
14.1
97
14.7
98
15.1
18
SST
3149
13.6
516
SST
316
14.3
88
16.1
22
14.4
64
11.8
311
14.2
06
14.9
93
15.2
52
SST
317
14.3
510
15.7
99
13.6
115
11.6
113
13.8
49
14.5
811
15.0
710
SST
347
14.0
813
15.0
617
13.7
612
11.5
614
13.6
113
14.3
015
14.5
715
SST
356
14.4
67
15.9
15
14.6
53
12.2
07
14.3
03
15.0
02
15.1
86
SST
387
14.0
114
16.2
01
13.2
519
10.5
717
13.5
114
14.4
912
15.1
19
SST
398
16.0
93
14.1
77
13.0
23
Gem
idde
ld14
.19
15.5
914
.00
12.0
513
.96
14.5
914
.89
KBV t(0
,05)
0.55
0.58
0.91
0.59
0.32
0.38
0.40
52 53
Noo
rdw
es-V
ryst
aat (
vroe
ër p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
valg
etal
(s) v
an in
skry
win
gs g
edur
ende
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
5
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emid
deld
R3
jaar
gem
idde
ldR
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
015
2013
-201
520
14-2
015
Elan
ds39
63
297
927
414
283
331
32
322
634
65
Gar
iep
356
1927
914
258
1821
413
277
1429
816
318
15Ko
onap
379
932
12
298
223
310
308
333
31
350
4M
atla
bas
364
1729
98
294
625
55
303
631
910
331
11PA
N 3
111
398
224
518
294
531
213
322
13PA
N 3
118
376
1226
216
283
1121
412
284
1330
715
319
14PA
N 3
120
375
1329
112
276
1223
88
295
1231
411
333
9PA
N 3
161
394
429
510
272
1523
69
299
832
07
344
7PA
N 3
195
380
818
119
262
1710
417
232
1627
418
280
18PA
N 3
198
377
1028
313
298
331
99
330
12PA
N 3
368
374
1429
111
275
1327
94
305
431
412
333
10PA
N 3
379
398
130
35
288
920
415
298
933
02
351
3Se
nqu
386
630
74
292
829
81
321
132
84
346
6SS
T 31
4936
915
SST
316
389
531
63
284
1022
711
304
532
93
352
2SS
T 31
736
616
300
629
47
242
730
07
320
833
38
SST
347
359
1827
415
296
425
46
295
1130
914
316
16SS
T 35
638
17
325
127
116
214
1429
810
326
535
31
SST
387
377
1125
217
221
1915
716
252
1528
317
315
17SS
T 39
829
97
299
128
62
Gem
idde
ld37
928
528
023
229
331
433
2KB
V t(0,0
5)19
.22
17.7
322
.83
27.4
311
.65
11.6
813
.78
52 53
Noo
rdw
es-V
ryst
aat (
late
r pla
nting
)
Gem
idde
lde
opbr
engs
(ton
/ha)
van
insk
ryw
ings
ged
uren
de d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
* 20
13R
2012
R4
jaar
gem
idde
ldR
3 ja
ar g
emid
deld
R2
jaar
gem
idde
ldR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5El
ands
2.56
121.
9118
3.75
183.
7416
2.99
142.
7417
2.24
13G
arie
p2.
6011
2.14
94.
3713
4.38
93.
3710
3.04
122.
378
Koon
ap2.
4613
2.09
114.
7211
3.17
173.
1112
3.09
102.
2812
Mat
laba
s2.
6410
2.62
15.
545
4.40
83.
804
3.60
52.
633
PAN
311
13.
461
2.25
65.
447
3.72
12.
861
PAN
311
82.
677
2.47
25.
991
4.84
23.
992
3.71
22.
576
PAN
316
12.
785
2.46
35.
603
4.74
43.
903
3.61
42.
624
PAN
319
53.
082
2.27
55.
702
4.97
14.
001
3.68
32.
672
PAN
319
82.
716
1.99
154.
2616
2.99
142.
359
PAN
336
82.
2215
2.04
144.
1817
3.74
15
2.
8215
2.13
15PA
N 3
379
2.82
42.
247
5.46
64.
536
3.76
53.
516
2.53
7Se
nqu
2.07
182.
0712
4.27
154.
0212
3.11
132.
8016
2.07
17SS
T 31
62.
1717
2.07
134.
8410
4.52
73.
409
3.03
132.
1216
SST
317
2.28
142.
1310
5.58
44.
535
3.63
73.
338
2.20
14SS
T 34
72.
2016
2.43
45.
048
4.31
103.
498
3.22
92.
3111
SST
356
2.65
81.
9916
4.57
123.
8314
3.26
113.
0711
2.32
10SS
T 37
42.
658
4.28
144.
2011
SST
387
3.02
32.
178
4.91
94.
842
3.73
63.
367
2.59
5SS
T 39
8
1.
9217
3.68
193.
9013
Gem
idde
ld2.
61
2.18
4.
85
4.28
3.
54
3.25
2.
40
KBV t(0
,05)
0.17
0.
15
0.77
0.
36
0.19
0.
18
0.12
* Sl
egs B
ultfo
ntei
n M
2 da
ta
54 55
Noo
rdw
es-V
ryst
aat (
late
r pla
nting
)G
emid
deld
e he
ktol
iterm
assa
(kg/
hl) v
an in
skry
win
gs g
edur
ende
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
5
Culti
var
2015
R20
14R
* 20
13R
2012
R4
jaar
gem
idde
ldR
3 ja
ar g
emid
deld
R2
jaar
gem
idde
ldR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5El
ands
79.2
53
76.7
89
78.7
88
76.8
24
77.9
16
78.2
75
78.0
15
Gar
iep
78.4
58
75.8
414
80.0
91
77.7
32
78.0
34
78.1
37
77.1
412
Koon
ap79
.34
277
.79
379
.66
476
.49
578
.32
378
.93
178
.56
2M
atla
bas
76.3
818
78.4
62
77.6
917
75.7
18
77.0
69
77.5
111
77.4
211
PAN
311
179
.40
176
.66
1078
.11
13
78
.06
878
.03
4PA
N 3
118
78.8
55
76.7
98
80.0
32
76.3
56
78.0
05
78.5
64
77.8
27
PAN
316
178
.30
1077
.50
578
.93
775
.01
1177
.44
778
.24
677
.90
6PA
N 3
195
78.5
37
75.1
916
78.2
911
74.3
115
76.5
811
77.3
314
76.8
613
PAN
319
877
.85
1277
.21
678
.57
9
77
.88
977
.53
9PA
N 3
368
77.9
311
75.6
415
77.8
815
75.5
29
77.1
515
76.7
814
PAN
337
978
.90
477
.56
479
.95
377
.26
378
.42
178
.80
278
.23
3Se
nqu
78.7
56
76.3
912
78.1
512
76.1
47
77.3
68
77.7
610
77.5
78
SST
316
77.1
015
74.7
117
78.0
614
74.7
013
76.1
413
76.6
216
75.9
116
SST
317
76.7
017
76.1
013
79.4
65
74.9
312
76.8
010
77.4
212
76.4
015
SST
347
77.1
314
80.1
11
78.4
910
77.8
11
78.3
82
78.5
83
78.6
21
SST
356
76.9
516
73.6
918
77.8
016
73.9
017
75.5
814
76.1
517
75.3
217
SST
374
77.4
313
78.9
56
74.6
714
SST
387
78.4
58
76.5
111
77.2
218
74.0
216
76.5
512
77.3
913
77.4
810
SST
398
76.8
57
76.1
419
75.3
810
Gem
idde
ld78
.09
76
.65
78
.54
75
.69
77
.33
77
.81
77
.39
KB
V t(0,0
5)0.
57
0.63
1.
94
0.50
0.
44
0.63
0.
43
* Sl
egs B
ultfo
ntei
n M
2 da
ta*
Sleg
s Bul
tfont
ein
data
54 55
Noo
rdw
es-V
ryst
aat (
late
r pla
nting
)
Gem
idde
lde
prot
eïen
inho
ud (%
) van
insk
ryw
ings
ged
uren
de d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
* 20
13R
2012
R4
jaar
gem
idde
ldR
3 ja
ar g
emid
deld
R2
jaar
gem
idde
ldR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5El
ands
14.5
111
15.7
89
15.0
57
12.8
96
14.5
65
15.1
17
15.1
48
Gar
iep
14.1
314
15.7
810
14.4
611
12.6
28
14.2
57
14.7
910
14.9
511
Koon
ap14
.72
515
.89
715
.17
413
.76
214
.88
115
.26
515
.31
6M
atla
bas
14.6
97
15.2
115
15.7
11
13.3
63
14.7
43
15.2
06
14.9
512
PAN
311
114
.04
1515
.03
1613
.82
15
14
.30
1514
.54
15PA
N 3
118
14.7
83
15.5
912
14.4
710
12.0
514
14.2
28
14.9
49
15.1
87
PAN
316
114
.64
915
.48
1314
.82
912
.16
1314
.28
614
.98
815
.06
9PA
N 3
195
13.5
617
15.8
18
13.8
914
11.2
116
13.6
212
14.4
214
14.6
814
PAN
319
814
.75
416
.24
215
.13
6
15
.37
115
.49
2PA
N 3
368
14.6
68
16.1
24
15.2
83
13.8
81
15.3
53
15.3
95
PAN
337
913
.34
1815
.03
1713
.46
1712
.04
1513
.47
1413
.94
1714
.18
17Se
nqu
14.7
06
16.2
33
15.1
65
13.2
74
14.8
42
15.3
62
15.4
73
SST
316
14.8
02
16.0
95
13.0
318
12.1
812
14.0
211
14.6
412
15.4
54
SST
317
14.5
710
15.4
614
14.1
313
12.2
811
14.1
19
14.7
211
15.0
110
SST
347
14.1
612
14.7
818
14.9
78
12.3
710
14.0
710
14.6
413
14.4
716
SST
356
14.8
41
16.7
01
14.3
312
12.7
27
14.6
54
15.2
94
15.7
71
SST
374
14.1
413
13.4
716
12.4
49
SST
387
14.0
316
15.7
311
12.9
919
11.1
317
13.4
713
14.2
516
14.8
813
SST
398
16.0
16
15.5
22
13.2
25
Gem
idde
ld14
.39
15
.72
14
.46
12
.56
14
.23
14
.86
15
.05
KB
V t(0,0
5)0.
95
0.52
1.
07
0.70
0.
40
0.48
0.
54
* Sl
egs B
ultfo
ntei
n M
2 da
ta*
Sleg
s Bul
tfont
ein
data
56 57
Noo
rdw
es-V
ryst
aat (
late
r pla
nting
)
Gem
idde
lde
valg
etal
(s) v
an in
skry
win
gs g
edur
ende
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
5
Culti
var
2015
R20
14R
* 20
13R
2012
R4
jaar
gem
idde
ldR
3 ja
ar g
emid
deld
R2
jaar
gem
idde
ldR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5El
ands
311
1030
87
302
926
95
297
330
77
309
7G
arie
p31
29
283
1529
513
219
1127
710
296
1329
713
Koon
ap31
64
319
532
42
270
430
71
320
131
75
Mat
laba
s30
415
285
1324
519
299
128
37
278
1629
416
PAN
311
131
35
299
927
816
297
1230
68
PAN
311
831
73
277
1729
612
192
1427
112
297
1129
712
PAN
316
131
36
336
127
218
226
828
76
307
632
52
PAN
319
530
714
292
1232
13
123
1726
113
307
730
010
PAN
319
832
41
327
330
57
319
232
61
PAN
336
829
418
297
1029
114
254
7
29
414
295
14PA
N 3
379
312
831
66
327
121
712
293
431
83
314
6Se
nqu
320
232
82
300
1027
63
306
231
64
324
3SS
T 31
631
37
323
430
28
216
1328
95
313
531
84
SST
317
302
1629
611
310
622
49
283
830
29
299
11SS
T 34
729
717
233
1829
911
256
627
111
276
1726
517
SST
356
309
1230
08
289
1522
210
280
929
910
304
9SS
T 37
430
813
313
516
015
SST
387
310
1128
016
276
1712
716
248
1428
815
295
15SS
T 39
8
28
414
315
427
62
Gem
idde
ld31
0
299
29
8
225
28
2
302
30
5
KBV t(0
,05)
14.3
6
27.2
3
49.5
8
25.3
4
13.6
5
16.5
0
15.9
3
* Sl
egs B
ultfo
ntei
n M
2 da
ta*
Sleg
s Bul
tfont
ein
data
56 57
Sent
raal
-Vry
staa
t (vr
oeër
pla
nting
) G
emid
deld
e op
bren
gs (t
on/h
a) v
an in
skry
win
gs g
edur
ende
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
4
Culti
var
* 20
14R
2013
R20
12R
3 ja
ar g
emid
deld
R2
jaar
gem
idde
ldR
2012
-201
420
13-2
014
Elan
ds1.
5717
1.57
182.
1916
1.78
151.
5718
Gar
iep
1.53
191.
4119
2.32
121.
7516
1.47
19Ko
onap
1.63
151.
5716
2.05
171.
7517
1.60
17M
atla
bas
3.00
22.
074
2.51
52.
532
2.54
2PA
N 3
111
2.61
52.
402
2.50
3PA
N 3
118
1.57
171.
7710
2.42
81.
9213
1.67
15PA
N 3
120
2.20
102.
017
2.44
72.
228
2.10
9PA
N 3
161
2.56
71.
828
2.49
62.
295
2.19
7PA
N 3
195
2.75
42.
075
2.62
22.
483
2.41
4PA
N 3
198
2.29
81.
809
2.04
10PA
N 3
368
2.18
111.
6514
2.40
102.
089
1.91
11PA
N 3
379
1.87
141.
5717
2.41
91.
9512
1.72
14Se
nqu
1.61
161.
6712
2.26
141.
8514
1.64
16SS
T 31
61.
9513
1.67
132.
524
2.05
101.
8112
SST
317
2.27
92.
056
2.39
112.
247
2.16
8SS
T 34
73.
031
2.41
12.
661
2.70
12.
721
SST
356
1.99
121.
6315
2.27
131.
9611
1.81
13SS
T 38
72.
873
1.70
112.
2015
2.26
62.
296
SST
398
2.58
62.
163
2.61
32.
454
2.37
5G
emid
deld
2.21
1.
84
2.40
2.
13
2.03
KB
V t(0,0
5)0.
21
0.22
0.
24
0.14
0.
16
* Sl
egs L
adyb
rand
Ant
oon
data
As g
evol
g va
n dr
oogt
etoe
stan
de g
edur
ende
die
gro
eise
isoen
is g
een
resu
ltate
bes
kikb
aar v
ir di
e 20
15 se
isoen
nie
*
Sleg
s Lad
ybra
nd d
ata
58 59
Sent
raal
-Vry
staa
t (vr
oeër
pla
nting
)
Gem
idde
lde
hekt
olite
rmas
sa (k
g/hl
) van
insk
ryw
ings
ged
uren
de d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
014
Culti
var
* 20
14R
2013
R20
12R
3 ja
ar g
emid
deld
R2
jaar
gem
idde
ldR
2012
-201
420
13-2
014
Elan
ds75
.35
578
.46
678
.67
577
.49
576
.91
5G
arie
p74
.68
1378
.74
578
.63
677
.35
776
.71
7Ko
onap
74.8
010
79.9
62
79.5
24
78.0
94
77.3
83
Mat
laba
s75
.63
478
.16
978
.26
777
.35
676
.90
6PA
N 3
111
74.6
514
77.7
814
76.2
113
PAN
311
874
.80
1077
.71
1677
.73
1276
.75
1076
.26
12PA
N 3
120
75.8
83
78.7
64
80.3
81
78.3
42
77.3
24
PAN
316
175
.18
676
.88
1877
.95
976
.67
1176
.03
14PA
N 3
195
74.9
57
77.7
615
76.4
814
76.4
012
76.3
610
PAN
319
874
.80
1077
.95
12
76
.38
9PA
N 3
368
74.8
88
77.8
013
77.8
110
76.8
39
76.3
411
PAN
337
975
.90
279
.16
379
.94
378
.33
377
.53
2Se
nqu
74.8
59
78.3
37
78.1
28
77.1
08
76.5
98
SST
316
74.1
816
77.0
817
75.5
915
75.6
215
75.6
316
SST
317
71.7
019
77.9
811
77.6
113
75.7
614
74.8
419
SST
347
77.4
31
80.9
91
80.0
82
79.5
01
79.2
11
SST
356
74.5
015
76.8
319
74.3
217
75.2
217
75.6
615
SST
387
72.8
817
78.2
18
74.6
616
75.2
516
75.5
517
SST
398
72.2
018
78.1
010
77.7
911
76.0
313
75.1
518
Gem
idde
ld74
.70
78
.24
77
.86
76
.95
76
.47
KB
V t(0,0
5)1.
31
0.62
0.
56
0.41
0.
60
* Sl
egs L
adyb
rand
Ant
oon
data
As g
evol
g va
n dr
oogt
etoe
stan
de g
edur
ende
die
gro
eise
isoen
is g
een
resu
ltate
bes
kikb
aar v
ir di
e 20
15 se
isoen
nie
*
Sleg
s Lad
ybra
nd d
ata
58 59
Sent
raal
-Vry
staa
t (vr
oeër
pla
nting
)
Gem
idde
lde
prot
eïen
inho
ud (%
) van
insk
ryw
ings
ged
uren
de d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
014
Culti
var
* 20
14R
2013
R20
12R
3 ja
ar g
emid
deld
R2
jaar
gem
idde
ldR
2012
-201
420
13-2
014
Elan
ds15
.85
214
.95
414
.35
915
.05
415
.40
2G
arie
p15
.29
815
.05
214
.61
414
.98
615
.17
5Ko
onap
15.8
91
14.4
68
15.1
32
15.1
61
15.1
74
Mat
laba
s15
.50
513
.90
1014
.99
314
.80
714
.70
9PA
N 3
111
14.6
615
13.5
014
14.0
815
PAN
311
815
.34
715
.52
114
.52
615
.13
215
.43
1PA
N 3
120
15.7
53
14.2
69
15.3
51
15.1
23
15.0
16
PAN
316
114
.87
1013
.86
1113
.60
1714
.11
1114
.36
10PA
N 3
195
14.7
214
13.7
012
13.6
616
14.0
313
14.2
111
PAN
319
815
.38
614
.60
6
14
.99
7PA
N 3
368
14.9
89
14.9
73
14.4
08
14.7
88
14.9
78
PAN
337
913
.66
1914
.56
713
.80
1414
.01
1414
.11
13Se
nqu
15.6
44
14.8
45
14.5
95
15.0
25
15.2
43
SST
316
14.8
511
13.3
615
14.2
111
14.1
410
14.1
014
SST
317
14.8
312
13.5
113
14.2
210
14.1
99
14.1
712
SST
347
14.3
917
12.9
119
13.7
415
13.6
817
13.6
518
SST
356
14.8
113
13.1
917
14.1
812
14.0
612
14.0
016
SST
387
14.6
116
13.0
218
14.0
313
13.8
915
13.8
217
SST
398
13.7
518
13.3
416
14.5
07
13.8
616
13.5
519
Gem
idde
ld14
.99
14
.08
14
.35
14
.47
14
.53
KB
V t(0,0
5)1.
12
0.85
0.
51
0.44
0.
68
* Sl
egs L
adyb
rand
Ant
oon
data
As g
evol
g va
n dr
oogt
etoe
stan
de g
edur
ende
die
gro
eise
isoen
is g
een
resu
ltate
bes
kikb
aar v
ir di
e 20
15 se
isoen
nie
*
Sleg
s Lad
ybra
nd d
ata
60 61
Sen
traa
l-Vry
staa
t (vr
oeër
pla
nting
)
Gem
idde
lde
valg
etal
(s) v
an in
skry
win
gs g
edur
ende
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
4
Culti
var
* 20
14R
2013
R20
12R
3 ja
ar g
emid
deld
R2
jaar
gem
idde
ldR
2012
-201
420
13-2
014
Elan
ds29
43
260
334
25
299
327
71
Gar
iep
227
1620
116
291
1424
015
214
15Ko
onap
285
526
91
355
230
31
277
2M
atla
bas
277
923
59
331
1028
18
256
9PA
N 3
111
170
1921
914
194
17PA
N 3
118
255
1322
711
319
1226
712
241
13PA
N 3
120
277
924
45
307
1327
611
260
7PA
N 3
161
241
1416
719
331
824
614
204
16PA
N 3
195
183
1818
717
260
1621
016
185
19PA
N 3
198
235
1521
815
227
14PA
N 3
368
277
825
24
331
928
67
264
6PA
N 3
379
296
124
36
322
1128
76
270
4Se
nqu
294
224
08
343
429
24
267
5SS
T 31
627
97
221
1333
96
280
925
011
SST
317
273
1122
612
334
727
710
249
12SS
T 34
726
912
243
728
115
264
1325
610
SST
356
282
623
410
359
129
25
258
8SS
T 38
721
517
169
1822
317
202
1719
218
SST
398
288
426
32
355
330
22
275
3G
emid
deld
259
22
7
319
27
1
243
KB
V t(0,0
5)44
.35
34
.66
26
.43
17
.99
27
.26
*
Sleg
s Lad
ybra
nd A
ntoo
n da
taAs
gev
olg
van
droo
gtet
oest
ande
ged
uren
de d
ie g
roei
seiso
en is
gee
n re
sulta
te b
eski
kbaa
r vir
die
2015
seiso
en n
ie*
Sleg
s Lad
ybra
nd d
ata
60 61
Sent
raal
-Vry
staa
t (la
ter p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
opbr
engs
(ton
/ha)
van
insk
ryw
ings
ged
uren
de d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
014
Culti
var
2014
R20
13R
2012
R3
jaar
gem
idde
ldR
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
014
2013
-201
4El
ands
1.89
142.
545
2.31
52.
2510
2.22
13G
arie
p1.
8316
2.22
162.
1414
2.06
142.
0216
Koon
ap1.
7217
2.39
82.
219
2.11
132.
0614
PAN
311
13.
331
2.61
2
2.
971
PAN
311
82.
586
2.55
42.
226
2.45
52.
574
PAN
316
12.
804
2.26
122.
532
2.53
32.
536
PAN
319
53.
202
2.32
102.
1513
2.56
22.
762
PAN
319
82.
1712
1.87
18
2.
0217
PAN
336
82.
1712
2.49
62.
1812
2.28
92.
3310
PAN
337
92.
2510
2.24
142.
2010
2.23
112.
2512
Senq
u1.
8715
2.23
152.
0116
2.04
152.
0515
SST
316
2.19
112.
3211
2.05
152.
1912
2.26
11SS
T 31
72.
477
2.57
32.
226
2.42
62.
527
SST
347
3.02
32.
427
2.66
12.
701
2.72
3SS
T 35
62.
338
2.37
92.
2010
2.30
82.
359
SST
374
2.26
132.
444
SST
387
2.66
52.
1017
2.22
62.
337
2.38
8SS
T 39
82.
279
2.79
12.
453
2.50
42.
535
Gem
idde
ld2.
40
2.36
2.
26
2.33
2.
38
KBV t(0
,05)
0.22
0.
30
0.28
0.
16
0.19
As g
evol
g va
n dr
oogt
etoe
stan
de g
edur
ende
die
gro
eise
isoen
is g
een
resu
ltate
bes
kikb
aar v
ir di
e 20
15 se
isoen
nie
62 63
Sent
raal
-Vry
staa
t (la
ter p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
hekt
olite
rmas
sa (k
g/hl
) van
insk
ryw
ings
ged
uren
de d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
014
Culti
var
2014
R20
13R
2012
R3
jaar
gem
idde
ldR
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
014
2013
-201
4El
ands
78.7
93
79.7
12
77.5
07
78.6
74
79.2
53
Gar
iep
78.4
15
78.9
97
76.2
012
77.8
78
78.7
06
Koon
ap78
.19
680
.69
179
.10
379
.33
279
.44
2PA
N 3
111
77.2
715
77.7
911
77.5
311
PAN
311
877
.42
1378
.94
879
.40
278
.59
578
.18
9PA
N 3
161
77.5
69
77.6
912
76.9
09
77.3
811
77.6
210
PAN
319
577
.29
1476
.81
1675
.50
1376
.53
1277
.05
14PA
N 3
198
77.4
712
77.5
513
77.5
112
PAN
336
877
.84
778
.71
1076
.80
1077
.78
978
.28
7PA
N 3
379
79.0
42
79.0
96
78.4
05
78.8
43
79.0
64
Senq
u78
.51
479
.50
376
.70
1178
.24
779
.01
5SS
T 31
677
.55
1176
.43
1774
.60
1576
.19
1376
.99
15SS
T 31
777
.60
878
.76
978
.70
478
.35
678
.18
8SS
T 34
779
.85
179
.41
581
.50
180
.25
179
.63
1SS
T 35
677
.56
976
.35
1873
.80
1675
.90
1576
.96
16SS
T 37
4
76
.86
1577
.10
8
SS
T 38
776
.59
1677
.15
1474
.70
1476
.15
1476
.87
17SS
T 39
875
.17
1779
.50
378
.40
577
.69
1077
.34
13G
emid
deld
77.7
7
78.3
3
77.2
1
77.8
5
78.0
9
KBV t(0
,05)
1.32
0.
84
0.83
0.
60
0.79
As g
evol
g va
n dr
oogt
etoe
stan
de g
edur
ende
die
gro
eise
isoen
is g
een
resu
ltate
bes
kikb
aar v
ir di
e 20
15 se
isoen
nie
62 63
Sent
raal
-Vry
staa
t (la
ter p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
prot
eïen
inho
ud (%
) van
insk
ryw
ings
ged
uren
de d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
014
Culti
var
2014
R20
13R
2012
R3
jaar
gem
idde
ldR
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
014
2013
-201
4El
ands
15.7
85
13.7
76
15.0
48
14.8
65
14.7
85
Gar
iep
15.8
33
13.5
97
14.7
911
14.7
46
14.7
17
Koon
ap16
.15
114
.09
115
.11
715
.12
215
.12
1PA
N 3
111
14.3
114
12.5
717
13.4
415
PAN
311
815
.86
214
.04
216
.04
115
.31
114
.95
2PA
N 3
161
13.8
516
13.3
710
14.3
1413
.84
1413
.61
14PA
N 3
195
14.5
313
13.0
612
14.7
712
14.1
212
13.7
913
PAN
319
815
.53
713
.89
4
14
.71
6PA
N 3
368
15.6
56
13.9
13
15.0
48
14.8
74
14.7
84
PAN
337
915
.27
813
.28
1114
.16
1614
.24
1114
.28
9Se
nqu
15.8
24
13.8
65
15.3
45
15.0
13
14.8
43
SST
316
14.8
311
13.0
413
15.5
13
14.4
68
13.9
310
SST
317
15.0
710
12.7
915
14.9
910
14.2
810
13.9
311
SST
347
13.6
517
12.6
516
14.4
713
13.5
915
13.1
517
SST
356
14.7
512
12.9
714
15.6
32
14.4
59
13.8
612
SST
374
13.3
89
14.2
715
SST
387
14.2
615
12.4
818
15.2
16
13.9
813
13.3
716
SST
398
15.1
29
13.4
88
15.4
64
14.6
97
14.3
08
Gem
idde
ld15
.07
13
.35
15
.01
14
.50
14
.21
KB
V t(0,0
5)0.
50
0.71
0.
67
0.38
0.
45
As g
evol
g va
n dr
oogt
etoe
stan
de g
edur
ende
die
gro
eise
isoen
is g
een
resu
ltate
bes
kikb
aar v
ir di
e 20
15 se
isoen
nie
64 65
Sent
raal
-Vry
staa
t (la
ter p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
valg
etal
(s) v
an in
skry
win
gs g
edur
ende
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
4
Culti
var
2014
R20
13R
2012
R3
jaar
gem
idde
ldR
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
014
2013
-201
4El
ands
292
428
617
393
432
45
289
9G
arie
p27
413
265
1831
914
286
1427
017
Koon
ap29
33
311
240
01
335
130
21
PAN
311
126
015
325
1
29
36
PAN
311
828
77
302
637
08
320
829
54
PAN
316
130
11
290
1436
710
320
929
63
PAN
319
524
417
310
331
615
290
1327
716
PAN
319
825
916
304
5
28
113
PAN
336
827
412
296
839
06
320
728
512
PAN
337
929
42
306
439
92
333
230
02
Senq
u28
86
301
738
57
325
429
45
SST
316
285
829
69
390
532
36
290
8SS
T 31
727
611
287
1637
08
311
1028
114
SST
347
283
929
015
350
1130
811
286
11SS
T 35
629
05
294
1139
83
327
329
27
SST
374
291
1333
813
SST
387
268
1429
212
277
1627
915
280
15SS
T 39
828
010
295
1034
512
307
1228
710
Gem
idde
ld27
9
297
36
3
314
28
8
KBV t(0
,05)
12.5
5
12.8
9
41.2
5
13.4
4
8.90
As g
evol
g va
n dr
oogt
etoe
stan
de g
edur
ende
die
gro
eise
isoen
is g
een
resu
ltate
bes
kikb
aar v
ir di
e 20
15 se
isoen
nie
64 65
Oos
-Vry
staa
t (vr
oeër
pla
nting
)
Gem
idde
lde
opbr
engs
(ton
/ha)
van
insk
ryw
ings
ged
uren
de d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emid
deld
R3
jaar
gem
idde
ldR
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
015
2013
-201
520
14-2
015
Elan
ds1.
9419
2.85
172.
2416
4.72
92.
9413
2.34
162.
4017
Gar
iep
2.23
133.
0914
1.84
174.
5914
2.94
132.
3915
2.66
12Ko
onap
2.05
162.
6719
1.70
194.
6910
2.78
162.
1418
2.36
18M
atla
bas
2.29
73.
804
3.74
14.
738
3.64
13.
281
3.05
4PA
N 3
111
2.29
83.
902
3.54
2
3.
242
3.09
3PA
N 3
118
2.44
13.
3011
2.66
104.
2716
3.17
102.
809
2.87
9PA
N 3
120
2.32
63.
4310
2.66
114.
0917
3.12
112.
8010
2.87
8PA
N 3
161
2.33
53.
2612
2.57
125.
201
3.34
82.
7211
2.79
10PA
N 3
195
2.39
43.
813
3.00
94.
6412
3.46
53.
075
3.10
1PA
N 3
198
2.40
32.
8318
2.27
15
2.
5013
2.61
14PA
N 3
368
2.08
143.
042.
5113
5.14
23.
199
2.54
122.
5615
PAN
337
92.
0515
3.18
131.
7318
4.68
112.
9115
2.32
172.
6213
Senq
u2.
0118
3.06
152.
3014
4.82
53.
0512
2.46
142.
5416
SST
3149
2.28
9
SS
T 31
62.
2511
3.57
63.
235
4.97
43.
503
3.02
72.
917
SST
317
2.03
173.
527
3.28
44.
993
3.45
72.
948
2.77
11SS
T 34
72.
2710
3.93
13.
217
4.74
73.
542
3.13
33.
102
SST
356
2.24
123.
655
3.33
34.
6213
3.46
63.
074
2.94
6SS
T 38
72.
422
3.49
83.
226
4.75
63.
474
3.04
62.
955
SST
398
3.49
93.
018
4.52
15
G
emid
deld
2.23
3.
36
2.74
4.
72
3.25
2.
77
2.79
KB
V t(0,0
5)0.
16
0.14
0.
35
0.24
0.
12
0.13
0.
11
66 67
Oos
-Vry
staa
t (vr
oeër
pla
nting
)
Gem
idde
lde
hekt
olite
rmas
sa (k
g/hl
) van
insk
ryw
ings
ged
uren
de d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emid
deld
R3
jaar
gem
idde
ldR
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
015
2013
-201
520
14-2
015
Elan
ds79
.77
578
.48
1176
.34
1380
.47
378
.77
678
.20
879
.13
6G
arie
p79
.16
979
.84
277
.07
879
.06
978
.78
578
.69
579
.50
4Ko
onap
79.4
47
79.0
54
77.9
52
81.5
11
79.4
92
78.8
14
79.2
55
Mat
laba
s77
.40
1776
.62
1777
.71
378
.97
1077
.68
1177
.24
1477
.01
18PA
N 3
111
78.8
812
78.7
16
77.2
56
78.2
87
78.8
08
PAN
311
879
.62
678
.59
976
.63
1277
.17
1578
.00
1078
.28
679
.11
7PA
N 3
120
81.4
62
79.0
73
76.9
89
79.9
37
79.3
63
79.1
72
80.2
72
PAN
316
179
.21
876
.45
1974
.14
1977
.48
1376
.82
1576
.60
1877
.83
15PA
N 3
195
78.1
714
78.0
414
75.9
714
76.9
016
77.2
713
77.3
913
78.1
112
PAN
319
879
.81
476
.61
1875
.92
15
77
.45
1278
.21
11PA
N 3
368
78.9
710
77.7
216
77.2
27
80.0
66
78.4
99
77.9
79
78.3
510
PAN
337
981
.59
178
.54
1076
.81
1078
.54
1178
.87
478
.98
380
.07
3Se
nqu
78.9
611
78.1
613
76.6
611
80.3
55
78.5
38
77.9
311
78.5
69
SST
3149
78.3
613
SST
316
77.1
618
78.6
38
75.7
317
77.6
712
77.3
012
77.1
715
77.9
014
SST
317
77.4
816
78.6
67
77.7
04
80.4
64
78.5
87
77.9
510
78.0
713
SST
347
80.5
83
80.7
31
80.0
61
81.4
02
80.6
91
80.4
61
80.6
61
SST
356
76.4
419
78.4
412
75.1
618
77.4
813
76.8
814
76.6
817
77.4
417
SST
387
77.5
815
77.8
615
75.9
215
75.6
917
76.7
616
77.1
216
77.7
216
SST
398
79.0
25
77.2
85
79.6
28
Gem
idde
ld78
.95
78
.38
76
.76
78
.99
78
.27
78
.02
78
.66
KB
V t(0,0
5)0.
75
0.80
0.
86
0.66
0.
39
0.47
0.
56
66 67
Oos
-Vry
staa
t (vr
oeër
pla
nting
)
Gem
idde
lde
prot
eïen
inho
ud (%
) van
insk
ryw
ings
ged
uren
de d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emid
deld
R3
jaar
gem
idde
ldR
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
015
2013
-201
520
14-2
015
Elan
ds14
.91
1014
.89
416
.09
612
.84
914
.68
615
.30
614
.90
4G
arie
p14
.74
1614
.68
516
.58
412
.82
1114
.71
515
.33
514
.71
7Ko
onap
15.8
01
15.6
51
16.7
42
14.1
21
15.5
81
16.0
61
15.7
31
Mat
laba
s15
.59
212
.75
1714
.99
1313
.09
614
.11
1014
.44
1114
.17
11PA
N 3
111
14.4
318
12.6
718
14.4
618
13.8
518
13.5
517
PAN
311
815
.21
614
.54
616
.62
312
.95
814
.83
415
.46
414
.88
5PA
N 3
120
15.3
44
13.8
810
15.7
610
13.5
13
14.6
27
14.9
98
14.6
18
PAN
316
114
.78
1413
.33
1215
.17
1212
.17
1613
.86
1114
.43
1214
.06
13PA
N 3
195
14.5
317
12.8
716
15.3
411
12.4
613
13.8
012
14.2
514
13.7
016
PAN
319
815
.40
314
.12
815
.87
7
15
.13
714
.76
6PA
N 3
368
15.1
67
15.0
73
16.7
61
13.0
96
15.0
22
15.6
62
15.1
22
PAN
337
914
.94
913
.95
915
.79
811
.87
1714
.14
914
.89
914
.45
9Se
nqu
14.8
712
15.2
02
16.3
95
13.4
24
14.9
73
15.4
93
15.0
43
SST
3149
14.8
413
SST
316
15.0
48
13.2
313
14.6
316
12.2
715
13.7
913
14.3
013
14.1
412
SST
317
15.2
95
13.4
011
14.8
914
13.2
95
14.2
28
14.5
310
14.3
510
SST
347
14.2
519
12.6
119
14.7
115
12.8
49
13.6
016
13.8
617
13.4
318
SST
356
14.7
715
12.9
714
14.3
019
12.4
314
13.6
215
14.0
116
13.8
715
SST
387
14.8
811
12.9
515
14.5
417
12.5
212
13.7
214
14.1
215
13.9
214
SST
398
14.3
37
15.7
89
13.6
92
Gem
idde
ld14
.99
13
.85
15
.55
12
.90
14
.33
14
.78
14
.41
KB
V t(0,0
5)0.
62
0.64
0.
56
0.52
0.
31
0.37
0.
46
68 69
Oos
-Vry
staa
t (vr
oeër
pla
nting
)
Gem
idde
lde
valg
etal
(s) v
an in
skry
win
gs g
edur
ende
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
5
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emid
deld
R3
jaar
gem
idde
ldR
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
015
2013
-201
520
14-2
015
Elan
ds34
48
349
623
714
342
931
811
310
1234
78
Gar
iep
339
1134
510
229
1534
29
314
1330
414
342
11Ko
onap
342
1035
34
266
936
82
332
232
06
347
7M
atla
bas
333
1433
514
290
134
75
326
531
97
334
15PA
N 3
111
360
234
77
279
4
32
91
353
3PA
N 3
118
342
933
513
275
634
38
324
731
710
339
12PA
N 3
120
336
1232
819
289
332
217
319
1031
89
332
16PA
N 3
161
364
134
69
205
1834
47
315
1230
513
355
2PA
N 3
195
331
1535
62
246
1337
01
325
631
111
343
9PA
N 3
198
355
633
117
212
17
29
916
343
10PA
N 3
368
318
1733
316
251
1233
313
309
1430
115
326
17PA
N 3
379
355
535
71
261
1036
73
335
132
43
356
1Se
nqu
348
735
05
257
1133
812
323
831
98
349
5SS
T 31
4930
119
SST
316
358
334
78
272
734
56
330
332
62
352
4SS
T 31
732
816
345
1129
02
324
1632
29
321
533
613
SST
347
315
1832
918
218
1632
615
297
1628
718
322
18SS
T 35
635
74
341
1227
18
349
432
94
323
434
96
SST
387
336
1333
415
200
1933
114
300
1529
017
335
14SS
T 39
8
35
53
277
533
811
Gem
idde
ld34
0
343
25
4
343
32
0
312
34
2
KBV t(0
,05)
15.9
2
15.3
9
30.7
7
18.1
1
9.94
12
.02
11
.16
68 69
Oos
-Vry
staa
t (vr
oeër
pla
nting
)
Gem
idde
lde
valg
etal
(s) v
an in
skry
win
gs g
edur
ende
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
5
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emid
deld
R3
jaar
gem
idde
ldR
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
015
2013
-201
520
14-2
015
Elan
ds34
48
349
623
714
342
931
811
310
1234
78
Gar
iep
339
1134
510
229
1534
29
314
1330
414
342
11Ko
onap
342
1035
34
266
936
82
332
232
06
347
7M
atla
bas
333
1433
514
290
134
75
326
531
97
334
15PA
N 3
111
360
234
77
279
4
32
91
353
3PA
N 3
118
342
933
513
275
634
38
324
731
710
339
12PA
N 3
120
336
1232
819
289
332
217
319
1031
89
332
16PA
N 3
161
364
134
69
205
1834
47
315
1230
513
355
2PA
N 3
195
331
1535
62
246
1337
01
325
631
111
343
9PA
N 3
198
355
633
117
212
17
29
916
343
10PA
N 3
368
318
1733
316
251
1233
313
309
1430
115
326
17PA
N 3
379
355
535
71
261
1036
73
335
132
43
356
1Se
nqu
348
735
05
257
1133
812
323
831
98
349
5SS
T 31
4930
119
SST
316
358
334
78
272
734
56
330
332
62
352
4SS
T 31
732
816
345
1129
02
324
1632
29
321
533
613
SST
347
315
1832
918
218
1632
615
297
1628
718
322
18SS
T 35
635
74
341
1227
18
349
432
94
323
434
96
SST
387
336
1333
415
200
1933
114
300
1529
017
335
14SS
T 39
8
35
53
277
533
811
Gem
idde
ld34
0
343
25
4
343
32
0
312
34
2
KBV t(0
,05)
15.9
2
15.3
9
30.7
7
18.1
1
9.94
12
.02
11
.16
Oos
-Vry
staa
t (la
ter p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
opbr
engs
(ton
/ha)
van
insk
ryw
ings
ged
uren
de d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emid
deld
R3
jaar
gem
idde
ldR
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
015
2013
-201
520
14-2
015
Elan
ds2.
555
3.77
83.
3513
4.19
143.
4710
3.22
93.
166
Gar
iep
2.34
133.
2514
3.00
174.
409
3.25
132.
8615
2.79
14Ko
onap
2.38
113.
1715
3.21
154.
457
3.30
122.
9214
2.77
15PA
N 3
111
2.24
154.
211
4.03
1
3.
491
3.22
2PA
N 3
161
2.59
43.
787
3.53
74.
851
3.69
23.
306
3.18
5PA
N 3
195
2.49
84.
092
3.45
94.
2412
3.57
63.
344
3.29
1PA
N 3
198
2.52
73.
1216
3.36
12
3.
0013
2.82
13PA
N 3
368
2.44
103.
975
3.26
144.
772
3.61
53.
2210
3.20
3PA
N 3
379
2.63
23.
6012
3.05
164.
3511
3.41
113.
0912
3.11
8Se
nqu
2.35
123.
6310
3.38
114.
574
3.48
83.
1211
2.99
11SS
T 31
62.
603
3.62
113.
724
4.54
53.
623
3.31
53.
119
SST
317
2.47
93.
916
3.69
54.
3710
3.61
43.
363
3.19
4SS
T 34
72.
2614
3.98
43.
4510
4.21
133.
489
3.23
83.
127
SST
356
2.20
163.
749
3.79
34.
408
3.53
73.
247
2.97
12SS
T 37
42.
526
3.62
64.
486
SST
387
2.67
13.
5213
3.98
24.
703
3.72
13.
392
3.09
10SS
T 39
8
4.
073
3.51
83.
9115
Gem
idde
ld2.
45
3.71
3.
49
4.43
3.
52
3.21
3.
07
KBV t(0
,05)
0.15
0.
15
0.25
0.
17
0.10
0.
11
0.10
70 71
Oos
-Vry
staa
t (la
ter p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
hekt
olite
rmas
sa (k
g/hl
) van
insk
ryw
ings
ged
uren
de d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emid
deld
R3
jaar
gem
idde
ldR
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
015
2013
-201
520
14-2
015
Elan
ds80
.38
278
.67
379
.44
480
.30
479
.70
379
.50
279
.53
1G
arie
p78
.70
978
.61
479
.17
579
.89
779
.09
578
.83
678
.66
4Ko
onap
79.8
53
78.9
72
81.1
62
81.1
42
80.2
81
79.9
91
79.4
12
PAN
311
177
.60
1176
.20
1078
.96
8
77
.59
1076
.90
11PA
N 3
161
79.2
85
74.4
316
77.7
315
76.9
114
77.0
910
77.1
512
76.8
612
PAN
319
577
.67
1075
.92
1276
.80
1777
.91
1277
.08
1276
.80
1476
.80
13PA
N 3
198
79.4
44
75.0
314
78.0
312
77.5
011
77.2
410
PAN
336
878
.97
778
.01
778
.84
1180
.19
579
.00
678
.61
778
.49
6PA
N 3
379
80.7
61
76.7
09
79.0
36
79.0
89
78.8
97
78.8
35
78.7
33
Senq
u78
.91
878
.32
579
.49
380
.00
679
.18
478
.91
478
.62
5SS
T 31
679
.15
676
.03
1177
.85
1477
.95
1177
.75
977
.68
977
.59
8SS
T 31
777
.29
1277
.21
878
.91
980
.41
378
.46
877
.80
877
.25
9SS
T 34
776
.57
1679
.83
181
.44
181
.84
179
.92
279
.28
378
.20
7SS
T 35
677
.18
1375
.89
1377
.49
1677
.75
1377
.08
1176
.85
1376
.54
14SS
T 37
476
.87
14
78
.03
1277
.99
10
SS
T 38
776
.60
1574
.56
1579
.03
676
.77
1576
.74
1376
.73
1575
.58
15SS
T 39
8
78
.02
678
.90
1079
.74
8
G
emid
deld
78.4
5
77.0
3
78.8
4
79.1
9
78.4
8
78.1
4
77.7
6
KBV t(0
,05)
0.64
0.
61
0.53
0.
66
0.32
0.
34
0.44
70 71
Oos
-Vry
staa
t (la
ter p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
prot
eïen
inho
ud (%
) van
insk
ryw
ings
ged
uren
de d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emid
deld
R3
jaar
gem
idde
ldR
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
015
2013
-201
520
14-2
015
Elan
ds13
.35
1613
.15
614
.54
713
.04
613
.52
813
.68
1113
.25
14G
arie
p15
.06
1113
.90
214
.95
412
.58
914
.12
314
.64
314
.48
2Ko
onap
15.9
91
15.0
01
15.2
73
13.8
52
15.0
31
15.4
21
15.5
01
PAN
311
115
.23
511
.60
1613
.64
14
13
.49
1413
.42
13PA
N 3
161
15.2
16
12.4
512
14.2
710
12.1
114
13.5
19
13.9
86
13.8
37
PAN
319
515
.14
811
.95
1414
.62
612
.39
1213
.53
713
.90
913
.55
12PA
N 3
198
15.2
84
13.1
95
14.4
39
14.3
05
14.2
44
PAN
336
815
.03
1313
.46
315
.64
113
.50
314
.41
214
.71
214
.25
3PA
N 3
379
14.8
614
12.5
111
14.4
78
12.0
515
13.4
710
13.9
57
13.6
910
Senq
u15
.06
1113
.31
414
.72
513
.31
414
.10
414
.36
414
.19
5SS
T 31
613
.96
1512
.53
1013
.34
1612
.32
1313
.04
1313
.28
1513
.25
15SS
T 31
715
.40
312
.58
813
.83
1213
.10
513
.73
513
.94
813
.99
6SS
T 34
715
.79
211
.70
1513
.72
1312
.95
713
.54
613
.74
1013
.75
9SS
T 35
615
.09
1012
.56
913
.16
1712
.45
1113
.32
1113
.60
1213
.83
8SS
T 37
415
.11
9
13
.96
1112
.54
10
SS
T 38
715
.20
711
.98
1313
.46
1512
.61
813
.31
1213
.55
1313
.59
11SS
T 39
8
12
.64
715
.50
213
.92
1
G
emid
deld
15.0
5
12.7
8
14.3
2
12.8
5
13.7
4
14.0
4
13.9
2
KBV t(0
,05)
1.00
0.
67
0.45
0.
40
0.31
0.
40
0.59
72 73
Oos
-Vry
staa
t (la
ter p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
valg
etal
(s) v
an in
skry
win
gs g
edur
ende
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
5
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emid
deld
R3
jaar
gem
idde
ldR
2 ja
ar g
emid
deld
R20
12-2
015
2013
-201
520
14-2
015
Elan
ds34
110
392
1127
911
300
1232
88
337
936
69
Gar
iep
347
639
212
267
1430
111
327
933
511
370
7Ko
onap
333
1140
73
318
135
51
353
135
31
370
6PA
N 3
111
329
1339
98
294
5
34
18
364
10PA
N 3
161
345
838
015
219
1732
44
317
1231
515
363
11PA
N 3
195
324
1439
810
306
234
02
342
334
37
361
13PA
N 3
198
353
236
316
290
6
33
610
358
14PA
N 3
368
321
1639
113
276
1230
110
322
1132
913
356
15PA
N 3
379
345
741
01
303
332
83
346
235
32
378
2Se
nqu
348
340
46
288
731
57
339
534
73
376
3SS
T 31
633
212
406
529
94
319
533
94
346
436
98
SST
317
348
440
92
281
1029
613
333
734
65
378
1SS
T 34
735
51
387
1426
415
293
1432
510
335
1237
15
SST
356
347
540
27
287
831
28
337
634
65
375
4SS
T 37
434
29
283
931
66
SST
387
324
1439
99
247
1627
515
311
1332
314
361
12SS
T 39
8
40
64
272
1330
99
Gem
idde
ld34
0
397
28
1
312
33
2
339
36
8
KBV t(0
,05)
21.4
0
12.8
3
17.2
6
13.2
6
7.74
9.
75
11.6
2
72 73
Tabel 4. Agronomiese eienskappe van koringcultivars wat vrygestel is vir produksie onder besproeiing
Cultivar Groeiperiode Hektoliter- massa
Strooi-sterkte
Aluminium-weerstand
Uitloop-weerstand
Baviaans (PTR) Lank ** ** # ***
Buffels (PTR) Lank ** ** # ***
Duzi (PTR) Medium ** ** # *
Kariega Lank ** ** # ***
Krokodil (PTR) Lank * ** # *
Olifants (PTR) Lank ** ** * #
PAN 3400 (PTR) Medium-Kort ** ** ? *
PAN 3471 (PTR) Medium *** ** ? #
PAN 3497 (PTR) Lank *** ** ? **
Sabie (PTR) Lank ** ** ? ***
SST 806 (PTR) Medium *** ** # #
SST 822 (PTR) Kort ** *** * *
SST 835 (PTR) Medium ** ** ? #
SST 843 (PTR) Kort *** *** ? #
SST 866 (PTR) Medium ** ** ? *
SST 867 (PTR) Lank ** *** ? ***
SST 875 (PTR) Kort-Medium *** ** ? *
SST 876 (PTR) Lank *** *** # #
SST 877 (PTR) Lank ** *** ? ***
SST 884 (PTR) Kort ** *** ? #
SST 895 (PTR) Medium *** ** ? *
Steenbras (PTR) Kort *** ** # #
PTR: Cultivar beskerm deur Planttelersregte.
* SST 866 : Onderhewig aan variëteitslysplasing
* Redelik ** Goed *** Uitstekend # Swak ? Onbekend
74 75
Tabel 5. Siekte eienskappe van koringcultivars wat vrygestel is vir produksie onder besproeiing
Cultivar Stamroes Blaarroes Streeproes AarskroeiBaviaans (PTR) V MV W MVBuffels (PTR) V W/V W ?Duzi (PTR) V V W MVKariega V MV W MVKrokodil (PTR) MV V V VOlifants (PTR) V V W MVPAN 3400 (PTR) MV/V V W ?PAN 3471 (PTR) V MW/MV W VPAN 3497 (PTR) MV/V V W ?Sabie (PTR) V MV W ?SST 806 (PTR) V MV W HVSST 822 (PTR) MV MV W VSST 835 (PTR) MV MV MW HVSST 843 (PTR) MV MV W VSST 866 (PTR) V MV W/MV ?SST 867 (PTR) V MV MW ?SST 875 (PTR) V MW W ?SST 876 (PTR) V MV MW HVSST 877 (PTR) V MV W/MV ?SST 884 (PTR) MW V W ?SST 895 (PTR) MW/MV W W ?Steenbras (PTR) W MW V V
V = Vatbaar MV = Matig vatbaar HV = Hoogs vatbaar VPW = Volwasse plant weerstandbiedend
W = Weerstand MW = Matige weerstand ? = Onbekend / = gemengde roesreaksie
PTR: Cultivar beskerm deur Planttelersregte.* SST 866 : Onderhewig aan variëteitslysplasing
Variasie in roesrasse kan cultivars verskillend beïnvloed. Reaksies wat hier aangedui word is gebaseer op bestaande data vir die mees virulente roesrasse wat in Suid-Afrika voorkom. Die verpreiding van roesrasse mag verskil tussen produksiegebiede.
74 75
Saaidigtheid
Saaidigtheid is ‘n beheerbare faktor wat die aantal are/m2 bepaal. Saaidigtheid moet egter ook kan kompenseer vir verlaagde kiemkragtigheid van saad, asook swak opkoms en vestiging van koringplante. Duisenkorrelmassa is ‘n verdere belangrike eienskap wat die aantal korrels per kilogram saad bepaal, die waardes wissel vanaf 25 tot 52 g/1000 sade. Dit het ‘n direkte invloed op saaidigtheid (kg saad/ha) wat geplant moet word, en moet dus in ag geneem word in die berekening van saaidigtheid:
Saaidigtheid (kg/ha) = plante/m2 x 1000 korrelmassa x 100 ontkieming% / vestigings%
Hierdie berekeninge is ingesluit in die plante/m2 tabel (Tabel 6) waar berekende saaidigtheid (kg/ha) by n reeks van duisendkorrelmassas en teiken plantpopulasies by n 90% vestigings-persentasie gedoen is. Die optimum aantal plante/m2 per cultivar per gebied wat gevestig moet word, word in die planttyd spektrum tabelle aangedui. Met die optimum aantal plante/m2 en die saadlot se duisendkorrelmassa kan die saaidigtheid dan bepaal word.
Tabel 6. Kilogram saad per hektaar vir verskillende plantpopulasies teen ‘n 90% vestigingspersentasie
DKMSade per vierkante meter
150 175 200 225 250 275 300 325 350 375 40032 53 62 71 80 89 98 107 116 124 133 14233 55 64 73 83 92 101 110 119 128 138 14734 57 66 76 85 95 104 113 123 132 142 15135 58 68 78 88 97 107 117 126 136 146 15636 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 16037 62 72 82 93 103 113 123 134 144 154 16538 63 74 84 95 106 116 127 137 148 158 16939 65 76 87 98 108 119 130 141 152 163 17340 67 78 89 100 111 122 133 144 156 167 17841 68 80 91 103 114 125 137 148 160 171 18242 70 82 93 105 117 128 140 152 163 175 18743 72 84 96 108 119 131 143 155 167 179 19144 73 86 98 110 122 134 147 159 171 183 19645 75 88 100 113 126 138 150 163 175 188 20046 76 89 101 114 127 139 152 164 177 190 20247 78 91 103 116 129 142 155 168 181 194 20748 79 92 106 119 132 145 158 172 185 198 21149 81 94 108 121 135 148 162 176 189 202 21650 83 96 110 124 138 151 165 179 193 206 220
76 77
Opti
mum
pla
ntda
tum
s en
plan
ttye
vir
korin
g in
die
Koe
ler S
entr
ale
besp
roei
ings
gebi
ede
Culti
var
Petr
usvi
lle
Hope
tow
n
Both
avill
e W
esse
lsbr
on
Bultf
onte
in
Doug
las
Prie
ska
Vaal
hart
sM
odde
rriv
ier
Kim
berle
y
Bark
ly-W
es
Vent
ersd
orp
Kler
ksdo
rp
Lich
tenb
urg
Aanb
evol
e kg
sa
ad/h
aPl
ante
/m2
Bavi
aans
(PTR
)1/
6-30
/61/
6-20
/61/
6-25
/61/
6-25
/61/
6-25
/61/
6-30
/680
-110
200-
275
Buffe
ls (P
TR)
1/6-
15/7
1/6-
15/7
10/6
-20/
715
/6-1
0/7
10/6
-20/
710
/6-1
5/7
100-
130
175-
250
Duzi
(PTR
)1/
6-15
/71/
6-15
/710
/6-2
0/7
15/6
-10/
710
/6-2
0/7
10/6
-15/
710
0-13
025
0-30
0Ka
riega
1/6-
30/6
1/6-
20/6
1/6-
25/6
25/5
-25/
61/
6-25
/61/
6-30
/680
-110
175-
250
Krok
odil (P
TR)
1/6-
15/7
1/6-
15/7
1/6-
15/7
1/6-
30/6
1/6-
30/6
1/6-
10/7
100-
130
275-
350
Olif
ants
(PTR
)1/
6-15
/71/
6-15
/71/
6-10
/71/
6-30
/61/
6-30
/61/
6-10
/780
-130
250-
300
PAN
340
0 (P
TR)
10/6
-25/
710
/6-2
0/7
15/6
-25/
720
/6-1
5/7
15/6
-25/
715
/6-2
0/7
110-
130
275-
325
PAN
347
1 (P
TR)
1/6-
15/7
1/6-
15/7
10/6
-20/
715
/6-1
0/7
10/6
-20/
710
/6-1
5/7
100-
120
250-
325
PAN
349
7 (P
TR)
1/6-
30/6
1/6-
20/6
1/6-
25/6
1/6-
25/6
1/6-
25-6
1/6-
30/6
90-1
1022
5-27
5Sa
bie (P
TR)
1/6-
30/6
1/6-
20/6
1/6-
25/6
25/5
-25/
61/
6-25
/61/
6-30
/680
-110
175-
250
SST
806 (P
TR)
1/6-
15/7
10/6
-31/
71/
6-15
/715
/6-1
0/7
1/6-
15/7
10/6
-15/
710
0-12
027
5-32
5SS
T 82
2 (PTR
)15
/6-3
1/7
1/7-
10/8
30/6
-31/
720
/6-1
5/7
15/6
-25/
71/
7-20
/716
0-20
030
0-37
5SS
T 83
5 (PTR
)15
/6-2
0/7
10/6
-31/
715
/6-2
0/7
15/6
-10/
710
/6-2
0/7
10/6
-10/
711
0-14
027
5-32
5SS
T 84
3 (PTR
)15
/6-3
1/7
1/7-
10/8
30/6
-31/
720
/6-1
5/7
15/6
-25/
71/
7-20
/711
0-14
027
5-32
5SS
T 86
6 (P
TR)
1/6-
15/7
10/6
-31/
71/
6-15
/715
/6-1
0/7
1/6-
15/7
10/6
-15/
710
0-12
027
5-35
0SS
T 86
7 (P
TR)
1/6-
15/7
1/6-
15/7
1/6-
10/7
1/6-
30/6
1/6-
30/6
1/6-
10/7
100-
120
275-
350
SST
875
(PTR
)15
/6-2
0/7
10/6
-31/
715
/6-2
0/7
15/6
-10/
710
/6-2
0/7
10/6
-10/
710
0-12
027
5-35
0SS
T 87
6 (PTR
)15
/6-1
5/7
10/6
-31/
71/
6-15
/715
/6-1
0/7
1/6-
15/7
10/6
-10/
712
0-14
030
0-37
5SS
T 87
7 (P
TR)
1/6-
15/7
1/6-
15/7
1/6-
10/7
1/6-
30/6
1/6-
30/6
1/6-
10/7
100-
120
275-
350
SST
884 (P
TR)
15/6
-31/
71/
7-10
/830
/6-3
1/7
20/6
-15/
715
/6-2
5/7
1/7-
20/7
110-
140
275-
325
SST
895 (P
TR)
15/6
-20/
710
/6-3
1/7
15/6
-20/
715
/6-1
0/7
10/6
-20/
710
/6-1
0/7
110-
140
275-
325
Stee
nbra
s (PTR
)20
/6-3
1/7
25/6
-31/
725
/6-3
1/7
15/6
-15/
715
/6-2
5/7
25/6
-25/
710
0-12
027
5-35
0
Boge
noem
de c
ultiv
ars v
oldo
en a
lmal
aan
die
gra
de v
an d
ie b
rood
korin
gkla
s.
PTR:
Cul
tivar
bes
kerm
deu
r Pla
nttel
ersr
egte
.
Prod
usen
te is
sel
f ver
antw
oord
elik
vir
die
bem
arki
ng v
an d
ie g
raan
van
cul
tivar
s de
ur h
ulle
aan
gepl
ant.
Sien
Bak
kers
en
Meu
lena
ars
se ja
arlik
se p
ersv
ryst
ellin
g oo
r di
e vo
orke
ur
culti
vars
en
kons
ulte
er o
ok p
laas
like
koöp
eras
ies e
n be
mar
king
sage
nte
voor
pla
nttyd
.
76 77
Opti
mum
pla
ntda
tum
s en
plan
ttye
vir
korin
g in
die
War
mer
bes
proe
iings
gebi
ede
Culti
var
Brits
Mar
ikan
a Ru
sten
burg
Bees
tekr
aal
Mar
ico
Koed
oesk
op
Mak
oppa
Gro
bler
sdal
M
arbl
e Ha
llSp
ringb
okvl
akte
Aanb
evol
ekg
saad
/ha
Plan
te/m
2
Bavi
aans
(PTR
)20
/5-1
5/6
25/5
-15/
625
/5-1
5/6
10/5
-10/
610
/5-1
0/6
90-1
2022
5-30
0Bu
ffels
(PTR
)20
/5-3
0/6
25/5
-30/
625
/5-3
0/6
10/5
-30/
620
/5-1
5/6
100-
130
225-
275
Duzi
(PTR
)20
/5-3
0/6
25/5
-30/
625
/5-3
0/6
10/5
-30/
620
/5-1
5/6
100-
130
250-
300
Karie
ga20
/5-1
5/6
25/5
-15/
625
/5-1
5/6
10/5
-10/
61/
5-25
/580
-120
225-
275
Krok
odil (P
TR)
20/5
-20/
625
/5-2
0/6
25/5
-20/
610
/5-1
5/6
10/5
-15/
613
0-15
030
0-37
5O
lifan
ts (P
TR)
20/5
-20/
625
/5-2
0/6
25/5
-20/
610
/5-1
0/6
10/5
-25/
610
0-13
027
5-30
0PA
N 3
400
(PTR
)25
/5-5
/77/
6-5/
71/
6-5/
715
/5-3
0/6
25/5
-20/
611
0-13
027
5-32
5PA
N 3
471
(PTR
)20
/5-3
0/6
25/5
-30/
625
/5-3
0/6
10/5
-30/
620
/5-1
5/6
100-
120
250-
325
PAN
349
7 (P
TR)
20/5
-15/
625
/5-1
5/6
25/5
-15/
610
/5-1
0/6
10/5
-10/
690
-120
225-
300
Sabi
e (PTR
)20
/5-1
5/6
25/5
-15/
625
/5-1
5/6
10/5
-10/
61/
5-25
/580
-120
225-
275
SST
806 (P
TR)
20/5
-30/
620
/5-3
0/6
20/5
-30/
620
/5-3
0/6
20/5
-15/
611
0-14
027
5-35
0SS
T 82
2 (PTR
)1/
6-30
/67/
6-7/
71/
6-15
/725
/5-3
0/6
25/5
-20/
616
0-20
032
5-40
0SS
T 83
5 (PTR
)20
/5-3
0/6
1/6-
30/6
25/5
-30/
615
/5-2
0/6
20/5
-15/
611
0-14
027
5-35
0SS
T 84
3 (PTR
)1/
6-30
/67/
6-7/
71/
6-15
/725
/5-3
0/6
25/5
-20/
611
0-14
027
5-35
0SS
T 86
6 (P
TR)
20/5
-30/
620
/5-3
0/6
20/5
-30/
620
/5-3
0/6
20/5
-15/
611
0-12
028
0-32
5SS
T 86
7 (P
TR)
20/5
-20/
625
/5-2
0/6
25/5
-20/
610
/5-1
0/6
10/5
-25/
611
0-12
028
0-32
5SS
T 87
5 (P
TR)
20/5
-30/
61/
6-30
/625
/5-3
0/6
15/5
-20/
620
/5-1
5/6
110-
120
280-
325
SST
876 (P
TR)
20/5
-30/
61/
6-30
/625
/5-3
0/6
15/5
-15/
620
/5-1
5/6
120-
140
300-
375
SST
877
(PTR
)20
/5-2
0/6
25/5
-20/
625
/5-2
0/6
10/5
-10/
610
/5-2
5/6
110-
120
280-
325
SST
884 (P
TR)
1/6-
30/6
7/6-
7/7
1/6-
15/7
25/5
-30/
625
/5-2
0/6
110-
140
275-
350
SST
895 (P
TR)
20/5
-30/
61/
6-30
/625
/5-3
0/6
15/5
-20/
620
/5-1
5/6
110-
140
275-
350
Stee
nbra
s (PTR
)1/
6-30
/61/
6-7/
71/
6-30
/620
/5-2
0/6
25/5
-30/
612
0-14
030
0-37
5
Boge
noem
de c
ultiv
ars v
oldo
en a
lmal
aan
die
gra
de v
an d
ie b
rood
korin
gkla
s.
PTR:
Cul
tivar
bes
kerm
deu
r Pla
nttel
ersr
egte
.
Prod
usen
te is
sel
f ver
antw
oord
elik
vir
die
bem
arki
ng v
an d
ie g
raan
van
cul
tivar
s de
ur h
ulle
aan
gepl
ant.
Sien
Bak
kers
en
Meu
lena
ars
se ja
arlik
se p
ersv
ryst
ellin
g oo
r di
e vo
orke
ur
culti
vars
en
kons
ulte
er o
ok p
laas
like
koöp
eras
ies e
n be
mar
king
sage
nte
voor
pla
nttyd
.
78 79
Opti
mum
pla
ntda
tum
s en
plan
ttye
vir
korin
g in
die
War
mer
bes
proe
iings
gebi
ede
(ver
volg
)
Culti
var
Tarlt
on H
ekpo
ort
Mag
alie
sbur
gBa
dpla
asSt
ofber
g
Ohr
igst
ad
Stee
lpoo
rt
Burg
ersf
ort
Lim
popo
Wat
erbe
rgAa
nbev
ole
kg
saad
/ha
Plan
te/m
2
Bavi
aans
(PTR
)20
/5-2
0/6
10/5
-20/
625
/4-2
5/5
1/5-
25/5
15/5
-15/
690
-120
225-
300
Buffe
ls(P
TR)
20/5
-15/
715
/5-3
0/6
1/5-
15/6
1/5-
10/6
15/5
-20/
610
0-13
022
5-27
5Du
zi (P
TR)
20/5
-15/
715
/5-3
0/6
1/5-
15/6
1/5-
10/6
15/5
-20/
610
0-13
025
0-30
0Ka
riega
20/5
-20/
610
/5-2
0/6
25/4
-25/
51/
5-25
/515
/5-1
5/6
80-1
2022
5-27
5Kr
okod
il (PTR
)20
/5-3
0/6
20/5
-30/
61/
5-15
/61/
5-31
/515
/5-2
0/6
130-
150
300-
375
Olif
ants
(PTR
)20
/5-2
0/6
10/5
-20/
625
/4-1
0/6
1/5-
25/5
15/5
-15/
610
0-13
027
5-30
0PA
N 3
400
(PTR
)25
/5-1
5/7
20/5
-15/
710
/5-2
5/6
6/5-
10/6
20/5
-25/
611
0-13
027
5-32
5PA
N 3
471
(PTR
)20
/5-1
5/7
15/5
-30/
61/
5-15
/61/
5-10
/615
/5-2
0/6
100-
120
250-
325
PAN
349
7 (P
TR)
20/5
-20/
610
/5-2
0/6
25/4
-25/
51/
5-25
/515
/5-1
5/6
90-1
2022
5-30
0Sa
bie (P
TR)
20/5
-20/
610
/5-2
0/6
25/4
-25/
51/
5-25
/515
/5-1
5/6
80-1
2022
5-27
5SS
T 80
6 (PTR
)20
/5-3
0/6
15/5
-30/
61/
5-31
/51/
5-31
/515
/5-2
0/6
110-
140
275-
350
SST
822 (P
TR)
1/6-
30/6
30/5
-15/
715
/5-3
0/6
6/5-
5/6
20/5
-20/
616
0-20
032
5-40
0SS
T 83
5 (PTR
)10
/6-1
5/7
15/5
-30/
61/
5-31
/51/
5-7/
615
/5-2
5/6
110-
140
275-
350
SST
843 (P
TR)
1/6-
30/6
30/5
-15/
715
/5-3
0/6
6/5-
5/6
20/5
-20/
611
0-14
027
5-35
0SS
T 86
6 (P
TR)
20/5
-30/
615
/5-3
0/6
1/5-
31/5
1/5-
31/5
15/5
-20/
611
0-12
028
0-32
5SS
T 86
7 (P
TR)
20/5
-20/
610
/5-2
0/6
25/4
-10/
61/
5-25
/515
/5-1
5/6
110-
120
280-
325
SST
875
(PTR
)10
/6-1
5/7
15/5
-30/
61/
5-31
/51/
5-7/
615
/5-2
5/6
110-
120
280-
325
SST
876 (P
TR)
10/6
-15/
715
/5-3
0/6
1/5-
31/5
1/5-
31/5
15/5
-20/
612
0-14
030
0-37
5SS
T 87
7 (P
TR)
20/5
-20/
610
/5-2
0/6
25/4
-10/
61/
5-25
/515
/5-1
5/6
110-
120
280-
325
SST
884 (P
TR)
1/6-
30/6
30/5
-15/
715
/5-3
0/6
6/5-
5/6
20/5
-20/
611
0-14
027
5-35
0SS
T 89
5 (PTR
)10
/6-1
5/7
15/5
-30/
61/
5-31
/51/
5-7/
615
/5-2
5/6
110-
140
275-
350
Stee
nbra
s (PTR
)15
/6-1
5/7
1/6-
15/7
20/5
-30/
610
/5-1
0/6
20/5
-20/
612
0-14
030
0-37
5
Boge
noem
de c
ultiv
ars v
oldo
en a
lmal
aan
die
gra
de v
an d
ie b
rood
korin
gkla
s.
PTR:
Cul
tivar
bes
kerm
deu
r Pla
nttel
ersr
egte
.
Prod
usen
te is
sel
f ver
antw
oord
elik
vir
die
bem
arki
ng v
an d
ie g
raan
van
cul
tivar
s de
ur h
ulle
aan
gepl
ant.
Sien
Bak
kers
en
Meu
lena
ars
se ja
arlik
se p
ersv
ryst
ellin
g oo
r di
e vo
orke
ur
culti
vars
en
kons
ulte
er o
ok p
laas
like
koöp
eras
ies e
n be
mar
king
sage
nte
voor
pla
nttyd
.
78 79
Opti
mum
pla
ntda
tum
s en
plan
ttye
vir
korin
g in
die
Oos
telik
e Ho
ëvel
d, V
isriv
ier e
n la
er O
ranj
eriv
ier
besp
roei
ings
gebi
ede
Culti
var
Visr
ivie
r El
liot
Laer
Ora
njer
ivie
r Lo
uwna
Tos
caAa
nbev
ole
kg
saad
/ha
Plan
te/m
2Al
iwal
-Noo
rd
Smith
field
Oos
telik
e Ho
ëvel
dAa
nbev
ole
kg sa
ad/h
aPl
ante
/m2
Bavi
aans
(PTR
)1/
6-25
/61/
6-25
/610
0-12
025
0-32
510
/6-3
0/6
25/6
-25/
780
-110
200-
275
Buffe
ls (P
TR)
15/6
-15/
71/
6-15
/711
0-13
027
5-32
510
/6-1
5/7
25/6
-25/
710
0-13
017
5-25
0Du
zi (P
TR)
15/6
-15/
71/
6-15
/711
0-13
027
5-32
510
/6-1
5/7
25/6
-25/
710
0-13
025
0-30
0Ka
riega
1/6-
25/6
1/6-
25/6
80-1
3025
0-30
010
/6-3
0/6
25/6
-25/
780
-110
175-
250
Krok
odil (P
TR)
15/6
-15/
71/
6-30
/613
0-16
032
5-40
015
/6-1
0/7
--
-O
lifan
ts (P
TR)
1/6-
30/6
1/6-
30/6
110-
130
300-
325
10/6
-30/
625
/6-3
1/7
80-1
3025
0-30
0PA
N 3
400
(PTR
)20
/6-2
5/7
10/6
-25/
712
0-14
030
0-35
020
/6-2
5/7
30/6
-5/8
110-
130
275-
325
PAN
347
1 (P
TR)
15/6
-15/
71/
6-15
/711
0-13
027
5-32
510
/6-1
5/7
25/6
-25/
710
0-12
025
0-32
5PA
N 3
497
(PTR
)1/
6-25
/61/
6-25
/610
0-12
025
0-30
010
/6-3
0/6
25/6
-25/
790
-110
225-
275
Sabi
e (PTR
)1/
6-25
/61/
6-25
/680
-130
250-
300
10/6
-30/
625
/6-2
5/7
80-1
1017
5-25
0SS
T 80
6 (PTR
)-
15/6
-15/
712
0-14
030
0-35
015
/6-1
5/7
15/6
-10/
712
0-14
027
5-32
5SS
T 82
2 (PTR
)1/
7-31
/730
/6-3
0/7
160-
200
350-
400
30/6
-31/
725
/6-1
5/8
180-
200
300-
375
SST
835 (P
TR)
15/6
-15/
715
/6-1
5/7
120-
150
300-
350
15/6
-15/
725
/6-7
/812
0-15
027
5-32
5SS
T 84
3 (PTR
)1/
7-31
/730
/6-3
0/7
160-
200
350-
400
30/6
-31/
725
/6-1
5/8
120-
150
275-
325
SST
866
(PTR
)15
/6-1
5/7
15/6
-15/
711
0-12
026
0-30
015
/6-1
5/7
25/6
-7/8
110-
120
280-
325
SST
867
(PTR
)1/
6-30
/61/
6-30
/611
0-12
026
0-30
010
/6-3
0/6
15/6
-10/
711
0-12
028
0-32
5SS
T 87
5 (P
TR)
15/6
-15/
715
/6-1
5/7
110-
120
260-
300
15/6
-15/
725
/6-7
/811
0-12
028
0-32
5SS
T 87
6 (PTR
)15
/6-1
5/7
15/6
-15/
713
0-16
030
0-37
515
/6-1
5/7
25/6
-31/
712
0-14
027
5-32
5SS
T 87
7 (P
TR)
1/6-
30/6
1/6-
30/6
110-
120
260-
300
10/6
-30/
615
/6-1
0/7
110-
120
280-
325
SST
884 (P
TR)
1/7-
31/7
30/6
-30/
716
0-20
035
0-40
030
/6-3
1/7
25/6
-15/
812
0-15
027
5-32
5SS
T 89
5 (PTR
)15
/6-1
5/7
15/6
-15/
712
0-15
030
0-35
015
/6-1
5/7
25/6
-7/8
120-
150
275-
325
Stee
nbra
s (PTR
)15
/7-3
0/7
15/6
-30/
712
0-14
032
5-40
025
/6-2
5/7
25/6
-31/
710
0-12
027
5-35
0
Boge
noem
de c
ultiv
ars v
oldo
en a
lmal
aan
die
gra
de v
an d
ie b
rood
korin
gkla
s.PT
R: C
ultiv
ar b
eske
rm d
eur P
lantt
eler
sreg
te.
Prod
usen
te is
sel
f ver
antw
oord
elik
vir
die
bem
arki
ng v
an d
ie g
raan
van
cul
tivar
s de
ur h
ulle
aan
gepl
ant.
Sien
Bak
kers
en
Meu
lena
ars
se ja
arlik
se p
ersv
ryst
ellin
g oo
r di
e vo
orke
ur
culti
vars
en
kons
ulte
er o
ok p
laas
like
koöp
eras
ies e
n be
mar
king
sage
nte
voor
pla
nttyd
.
80 81
Optimum plantdatums en planttye vir koring in KwaZulu-Natal
Cultivar KwaZulu-Natal Aanbevole kg saad/ha Plante/m2
Baviaans (PTR) 1/6-30/6 100-120 250-300
Buffels (PTR) 1/6-30/6 80-110 225-275
Duzi (PTR) 1/6-30/6 100-130 250-300
Kariega 1/6-30/6 80-110 225-275
Olifants (PTR) 1/6-10/7 100-120 275-300
PAN 3400 (PTR) 10/6-5/7 110-130 275-325
PAN 3471 (PTR) 1/6-30/6 100-130 275-325
PAN 3497 (PTR) 1/6-30/6 100-120 250-300
Sabie (PTR) 1/6-30/6 80-110 225-275
SST 806 (PTR) 1/6-30/6 120-140 275-350
SST 822 (PTR) 25/6-30/7 160-200 325-400
SST 835 (PTR) 1/6-5/7 120-140 275-350
SST 843 (PTR) 25/6-30/7 120-140 275-350
SST 866 (PTR) 1/6-10/7 120-140 275-350
SST 867 (PTR) 1/6-30/6 120-140 275-350
SST 875 (PTR) 1/6-5/7 120-140 275-350
SST 876 (PTR) 1/6-30/6 120-140 275-350
SST 877 (PTR) 1/6-30/6 120-140 275-350
SST 884 (PTR) 25/6-30/7 120-140 275-350
SST 895 (PTR) 1/6-5/7 120-140 275-350
Steenbras (PTR) 25/6-30/7 120-140 300-375
Bogenoemde cultivars voldoen almal aan die grade van die broodkoringklas.PTR: Cultivar beskerm deur Planttelersregte.Produsente is self verantwoordelik vir die bemarking van die graan van cultivars deur hulle aangeplant. Sien Bakkers en Meulenaars se jaarlikse persvrystelling oor die voorkeur cultivars en konsulteer ook plaaslike koöperasies en bemarkingsagente voor planttyd.
80 81
Koel
er S
entr
ale
besp
roei
ings
gebi
ede
(vro
eër p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
opbr
engs
(ton
/ha)
van
insk
ryw
ings
oor
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
5
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emR
3 ja
ar g
emR
2 ja
ar g
emR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns
9.
7318
Buffe
ls8.
0622
7.27
198.
7717
10.3
57
8.61
148.
0315
7.66
18CR
N 8
26
9.
4225
Duzi
8.28
217.
5218
8.93
109.
4624
8.55
158.
2414
7.90
17Ka
riega
8.95
27
Ko
edoe
s9.
2511
Kr
okod
il9.
2013
8.57
88.
8613
10.0
115
9.16
98.
888
8.88
9O
lifan
ts
9.
5123
PAN
340
09.
901
8.51
109.
202
10.1
811
9.45
39.
201
9.20
4PA
N 3
471
8.81
188.
4911
9.17
310
.59
39.
266
8.82
98.
6511
PAN
347
8
8.
8215
10.3
58
PAN
348
9
8.
587
9.05
510
.67
1
PA
N 3
497
9.44
88.
3012
9.22
110
.67
19.
414
8.99
68.
8710
PAN
351
59.
1814
8.69
6
8.94
7PA
N 3
623
9.45
78.
745
9.
096
Reno
ster
8.90
16
Sabi
e9.
0615
7.75
178.
7916
10.0
214
8.91
118.
5311
8.40
13SS
T 80
69.
703
8.90
38.
977
10.3
49
9.48
19.
192
9.30
1SS
T 81
259.
742
SS
T 81
349.
3110
SS
T 81
359.
555
SS
T 81
5
10
.41
5
SS
T 81
6
9.
9617
SST
822
7.75
238.
9528
SST
835
9.56
48.
864
9.07
410
.38
69.
472
9.16
39.
213
SST
843
8.02
237.
9715
7.70
248.
7930
8.12
167.
9016
8.00
16SS
T 86
68.
7919
8.17
138.
9011
10.1
312
9.00
108.
6210
8.48
12SS
T 86
78.
5320
8.10
148.
4220
9.40
268.
6113
8.35
138.
3215
SST
875
9.21
128.
578
8.99
610
.18
109.
247
8.92
78.
898
SST
876
8.85
1410
.07
13
SS
T 87
78.
8317
7.96
168.
4319
10.0
016
8.81
128.
4112
8.40
14SS
T 88
49.
506
8.95
28.
6618
10.5
04
9.40
59.
045
9.23
2SS
T 89
59.
329
9.01
18.
8812
9.55
229.
198
9.07
49.
175
SST
896
8.96
8
St
eenb
ras
8.84
29
Ta
mbo
ti
8.
939
9.59
20
Ti
mba
vati
8.16
229.
7319
Um
lazi
8.32
219.
5721
Gem
idde
ld9.
11
8.36
8.
74
9.88
9.
04
8.71
8.
70
KBV t(0
,05)
0.26
0.
22
0.24
0.
21
0.13
0.
14
0.17
82 83
Koel
er S
entr
ale
besp
roei
ings
gebi
ede
(vro
eër p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
hekt
olite
rmas
sa (k
g/hl
) van
insk
ryw
ings
oor
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
5
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emR
3 ja
ar g
emR
2 ja
ar g
emR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns
82.0
519
Buffe
ls81
.17
2279
.12
1778
.51
2382
.72
780
.38
1579
.60
1680
.15
18CR
N 8
26
81
.34
27
Du
zi81
.62
2078
.90
1979
.32
2281
.50
2480
.34
1679
.95
1580
.26
16Ka
riega
81.2
428
Koed
oes
81.8
319
Kr
okod
il82
.00
1680
.47
1078
.49
2482
.15
1680
.78
1180
.32
1281
.24
12O
lifan
ts
81
.70
22
PA
N 3
400
83.4
93
80.2
213
80.7
79
82.7
76
81.8
16
81.4
97
81.8
66
PAN
347
183
.77
181
.11
481
.25
582
.60
1182
.18
382
.04
282
.44
1PA
N 3
478
81.3
33
82.6
78
PAN
348
9
82
.46
181
.73
182
.87
5
PA
N 3
497
83.4
45
81.0
35
81.0
97
83.4
71
82.2
62
81.8
53
82.2
43
PAN
351
582
.38
1379
.74
15
81.0
613
PAN
362
382
.99
980
.83
6
81.9
15
Reno
ster
81.0
623
Sa
bie
82.0
915
79.0
618
79.4
421
81.6
723
80.5
713
80.2
013
80.5
815
SST
806
83.6
42
81.1
43
81.4
52
82.9
93
82.3
11
82.0
81
82.3
92
SST
8125
83.2
86
SS
T 81
3482
.13
14
SST
8135
83.4
84
SS
T 81
5
83
.39
2
SS
T 81
6
82
.60
11
SS
T 82
2
80
.59
1282
.14
17
SS
T 83
583
.28
680
.33
1181
.29
482
.62
1081
.88
481
.63
481
.81
8SS
T 84
383
.18
880
.48
880
.96
882
.65
981
.82
581
.54
581
.83
7SS
T 86
681
.87
1880
.72
780
.52
1381
.98
2081
.27
1081
.04
1081
.30
11SS
T 86
782
.90
1080
.31
1280
.17
1482
.08
1881
.37
981
.13
981
.61
9SS
T 87
582
.47
1280
.48
880
.67
1182
.19
1581
.45
881
.21
881
.48
10SS
T 87
6
81
.15
682
.89
4
SS
T 87
781
.26
2179
.26
1679
.63
1781
.77
2180
.48
1480
.05
1480
.26
16SS
T 88
481
.89
1779
.94
1479
.64
1681
.35
2680
.71
1280
.49
1180
.92
14SS
T 89
582
.67
1181
.17
280
.71
1082
.24
1481
.70
781
.52
681
.92
4SS
T 89
6
79
.49
20
St
eenb
ras
82.4
713
Tam
boti
79.5
119
81.4
625
Tim
bava
ti
79
.58
1880
.69
30
U
mla
zi
79
.73
1580
.85
29
G
emid
deld
82.5
2
80.3
6
80.2
9
82.1
7
81.3
3
81.0
1
81.4
0
KBV t(0
,05)
0.61
0.
46
0.63
0.
46
0.27
0.
29
0.38
82 83
Koel
er S
entr
ale
besp
roei
ings
gebi
ede
(vro
eër p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
prot
eïen
inho
ud (%
) van
insk
ryw
ings
oor
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
5
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emR
3 ja
ar g
emR
2 ja
ar g
emR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns
11.4
029
Buffe
ls12
.74
512
.75
712
.24
811
.56
1912
.32
712
.58
412
.75
6CR
N 8
26
12
.32
4
Du
zi12
.45
1812
.94
312
.35
411
.71
912
.36
412
.58
312
.70
8Ka
riega
11.7
19
Koed
oes
12.8
83
Kr
okod
il11
.59
2311
.82
1911
.37
2411
.24
3011
.51
1611
.59
1611
.71
18O
lifan
ts
12
.39
3
PA
N 3
400
12.5
117
12.8
46
12.2
77
11.7
37
12.3
46
12.5
48
12.6
810
PAN
347
112
.73
712
.58
1311
.91
2011
.41
2712
.16
1112
.41
1012
.66
11PA
N 3
478
12.0
716
11.6
513
PAN
348
9
12
.56
1411
.73
2211
.61
16
PA
N 3
497
12.5
515
12.7
09
11.7
421
11.4
326
12.1
113
12.3
313
12.6
312
PAN
351
512
.44
1912
.15
17
12.3
016
PAN
362
312
.94
213
.15
2
13.0
52
Reno
ster
12.6
113
Sa
bie
12.6
412
12.8
85
12.2
96
11.7
011
12.3
83
12.6
02
12.7
65
SST
806
12.3
320
12.6
512
12.1
014
11.4
625
12.1
412
12.3
612
12.4
914
SST
8125
12.5
416
SS
T 81
3412
.73
7
SST
8135
12.6
510
SS
T 81
5
11
.57
18
SS
T 81
6
11
.41
27
SS
T 82
2
12
.94
212
.51
2
SS
T 83
512
.79
12.6
711
12.0
617
11.6
314
12.2
79
12.4
89
12.6
99
SST
843
13.7
91
14.3
61
13.7
61
13.6
11
13.8
81
13.9
71
14.0
81
SST
866
12.1
822
12.4
716
11.9
719
11.5
021
12.0
314
12.2
114
12.3
315
SST
867
12.6
510
12.9
43
12.0
815
11.4
822
12.2
98
12.5
66
12.8
03
SST
875
12.2
921
12.0
618
11.5
823
11.4
723
11.8
515
11.9
815
12.1
817
SST
876
12.2
19
11.6
215
SST
877
12.7
45
12.7
28
12.1
910
11.7
28
12.3
45
12.5
57
12.7
37
SST
884
12.5
614
12.5
515
12.0
118
11.8
16
12.2
310
12.3
711
12.5
613
SST
895
12.8
54
12.6
810
12.1
811
11.9
25
12.4
12
12.5
75
12.7
74
SST
896
12.3
45
Stee
nbra
s
11
.59
17
Ta
mbo
ti
12
.15
1211
.67
12
Ti
mba
vati
12.1
512
11.4
723
Um
lazi
12.3
73
11.5
320
Gem
idde
ld12
.61
12
.71
12
.17
11
.73
12
.29
12
.48
12
.66
KB
V t(0,0
5)0.
52
0.35
0.
36
0.26
0.
17
0.23
0.
30
84 85
Koel
er S
entr
ale
besp
roei
ings
gebi
ede
(vro
eër p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
valg
etal
(s) v
an in
skry
win
gs o
or d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emR
3 ja
ar g
emR
2 ja
ar g
emR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns
361
27
Bu
ffels
338
1535
94
334
1137
018
350
834
49
349
11CR
N 8
26
36
324
Duzi
331
2035
116
326
1836
323
343
1433
614
341
15Ka
riega
365
21
Ko
edoe
s33
913
Kr
okod
il32
323
329
1930
324
342
3032
416
318
1632
618
Olif
ants
381
7
PA
N 3
400
335
1835
611
322
2037
314
346
1233
712
345
13PA
N 3
471
349
535
412
330
1335
429
347
1134
57
352
4PA
N 3
478
329
1636
226
PAN
348
9
35
87
335
1036
720
PAN
349
734
58
358
632
619
371
1535
09
343
1035
15
PAN
351
533
319
349
17
341
16PA
N 3
623
346
734
718
34
612
Reno
ster
330
21
Sabi
e33
914
359
533
013
362
2534
810
343
1134
910
SST
806
352
236
13
340
237
511
357
235
11
356
1SS
T 81
2534
211
SS
T 81
3435
41
SS
T 81
3535
03
SS
T 81
5
37
017
SST
816
370
16
SS
T 82
2
30
822
356
28
SS
T 83
534
49
357
933
212
383
335
46
344
835
07
SST
843
342
1236
32
339
538
24
356
334
83
352
3SS
T 86
633
716
364
133
86
382
535
55
346
535
09
SST
867
337
1735
215
320
2136
819
344
1333
613
344
14SS
T 87
534
310
358
833
77
373
1335
37
346
635
08
SST
876
330
1538
32
SST
877
327
2235
214
308
2336
422
338
1532
915
340
17SS
T 88
434
86
353
1334
03
382
635
64
347
435
16
SST
895
350
435
610
344
139
11
360
135
02
353
2SS
T 89
6
33
78
Stee
nbra
s
37
512
Tam
boti
327
1737
89
Tim
bava
ti
33
69
380
8
U
mla
zi
34
04
378
9
G
emid
deld
341
35
4
330
37
1
349
34
1
347
KB
V t(0,0
5)10
.95
7.
96
8.22
7.
29
4.11
4.
86
6.67
84 85
Koel
er S
entr
ale
besp
roei
ings
gebi
ede
(late
r pla
nting
)G
emid
deld
e op
bren
gs (t
on/h
a) v
an in
skry
win
gs o
or d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emR
3 ja
ar g
emR
2 ja
ar g
emR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns
7.
4127
Buffe
ls6.
6823
6.84
197.
3924
8.21
77.
2816
6.97
166.
7618
CRN
826
7.98
14
Du
zi7.
5220
7.25
187.
4819
7.70
217.
4915
7.41
157.
3816
Karie
ga
7.
1629
Koed
oes
9.25
3
Kr
okod
il8.
7410
8.30
68.
475
7.98
168.
376
8.50
48.
525
Olif
ants
7.48
24
PA
N 3
400
9.04
78.
177
8.48
48.
198
8.47
38.
563
8.60
4PA
N 3
471
8.80
98.
0411
8.15
118.
731
8.43
58.
337
8.42
8PA
N 3
478
7.88
168.
612
PAN
348
9
8.
0710
8.10
127.
9912
PAN
349
78.
3416
8.12
87.
4622
8.33
58.
0710
7.98
108.
2310
PAN
351
58.
3017
7.57
15
7.
9413
PAN
362
39.
254
8.50
1
8.
871
Reno
ster
9.45
1
Sa
bie
7.40
217.
5516
7.92
157.
4625
7.58
137.
6213
7.47
15SS
T 80
68.
5712
8.34
48.
268
8.60
38.
444
8.39
68.
467
SST
8125
8.42
15
SS
T 81
348.
958
SST
8135
8.43
14
SS
T 81
5
8.
424
SST
816
8.02
11
SS
T 82
2
7.
4721
7.98
15
SS
T 83
58.
1918
8.09
98.
0613
8.14
98.
129
8.11
98.
1411
SST
843
8.43
137.
5217
7.70
187.
1630
7.70
127.
8811
7.98
12SS
T 86
69.
116
7.73
138.
1510
7.99
138.
248
8.33
88.
429
SST
867
6.74
227.
6514
7.86
177.
8419
7.52
147.
4214
7.20
17SS
T 87
58.
6511
8.30
58.
287
7.93
178.
297
8.41
58.
476
SST
876
8.24
97.
6122
SST
877
7.70
197.
8612
7.97
148.
246
7.94
117.
8412
7.78
14SS
T 88
49.
155
8.37
38.
811
8.10
108.
611
8.78
28.
763
SST
895
9.25
28.
442
8.65
27.
8718
8.55
28.
781
8.85
2SS
T 89
6
8.
643
Stee
nbra
s
7.
4326
Tam
boti
8.30
67.
2428
Tim
bava
ti
7.
4623
7.72
20
U
mla
zi
7.
4720
7.50
23
G
emid
deld
8.45
7.
93
8.03
7.
90
8.07
8.
08
8.13
KB
V t(0,0
5)0.
28
0.17
0.
18
0.20
0.
10
0.11
0.
14
86 87
Koel
er S
entr
ale
besp
roei
ings
gebi
ede
(late
r pla
nting
)G
emid
deld
e he
ktol
iterm
assa
(kg/
hl) v
an in
skry
win
gs o
or d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emR
3 ja
ar g
emR
2 ja
ar g
emR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns
77.4
323
Buffe
ls79
.88
2279
.69
1677
.54
2077
.57
2078
.67
1579
.04
1579
.79
17CR
N 8
26
77
.11
25
Du
zi80
.88
2079
.66
1777
.63
1977
.48
2278
.91
1379
.39
1480
.27
16Ka
riega
77.2
324
Koed
oes
82.6
64
Kr
okod
il82
.71
380
.72
1078
.24
1077
.10
2679
.69
780
.56
581
.72
5O
lifan
ts
76
.73
30
PA
N 3
400
82.1
78
80.9
46
78.7
46
78.5
85
80.1
14
80.6
24
81.5
67
PAN
347
182
.65
581
.17
478
.97
278
.87
280
.42
380
.93
281
.91
2PA
N 3
478
78.7
65
78.4
38
PAN
348
9
81
.63
279
.52
178
.02
15
PA
N 3
497
81.8
710
81.7
81
78.7
46
79.5
91
80.5
02
80.8
03
81.8
33
PAN
351
581
.34
1680
.52
13
80.9
312
PAN
362
383
.02
280
.59
12
81.8
14
Reno
ster
80.9
619
Sa
bie
81.3
715
79.9
115
77.7
217
78.1
412
79.2
911
79.6
712
80.6
414
SST
806
82.2
17
81.1
35
77.8
516
77.9
117
79.7
86
80.4
06
81.6
76
SST
8125
81.3
117
SS
T 81
3480
.99
18
SST
8135
81.5
213
SS
T 81
5
78
.80
3
SS
T 81
6
78
.33
10
SS
T 82
2
78
.17
1178
.37
9
SS
T 83
581
.38
1480
.77
978
.44
878
.61
479
.80
580
.20
881
.08
11SS
T 84
383
.87
181
.51
378
.90
478
.32
1180
.65
181
.43
182
.69
1SS
T 86
682
.30
680
.21
1478
.08
1378
.04
1479
.66
880
.20
881
.26
10SS
T 86
780
.50
2180
.87
777
.97
1477
.61
1879
.24
1279
.78
1180
.69
13SS
T 87
581
.67
1280
.85
877
.94
1577
.99
1679
.61
980
.15
1081
.26
9SS
T 87
6
78
.92
378
.54
6
SS
T 87
779
.76
2379
.09
1977
.69
1877
.04
2778
.40
1678
.85
1679
.43
18SS
T 88
481
.73
1179
.21
1877
.43
2276
.89
2978
.82
1479
.46
1380
.47
15SS
T 89
581
.98
980
.64
1178
.12
1277
.60
1979
.59
1080
.25
781
.31
8SS
T 89
6
77
.34
23
St
eenb
ras
78.4
47
Tam
boti
78.3
39
78.0
613
Tim
bava
ti
76
.84
2477
.03
28
U
mla
zi
77
.46
2177
.52
21
G
emid
deld
81.6
8
80.5
7
78.1
4
77.9
1
79.5
7
80.1
1
81.1
3
KBV t(0
,05)
0.54
0.
44
0.64
0.
25
0.28
0.
36
0.35
86 87
Koel
er S
entr
ale
besp
roei
ings
gebi
ede
(late
r pla
nting
)G
emid
deld
e pr
oteï
enin
houd
(%) v
an in
skry
win
gs o
or d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emR
3 ja
ar g
emR
2 ja
ar g
emR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns
12.8
35
Buffe
ls13
.21
1313
.14
611
.96
912
.47
1712
.70
712
.77
713
.18
8CR
N 8
26
12
.95
3
Du
zi13
.17
1513
.10
812
.10
412
.58
1212
.74
512
.79
513
.14
10Ka
riega
12.8
16
Koed
oes
13.4
95
Kr
okod
il11
.75
2312
.21
1911
.38
2411
.59
3011
.73
1611
.78
1611
.98
18O
lifan
ts
13
.33
2
PA
N 3
400
13.2
711
13.1
84
11.8
911
12.5
413
12.7
26
12.7
86
13.2
37
PAN
347
113
.06
1812
.95
1411
.69
2012
.32
2712
.51
1312
.57
1313
.01
14PA
N 3
478
12.1
04
12.6
78
PAN
348
9
13
.04
1211
.75
1712
.52
14
PA
N 3
497
13.1
914
13.0
69
11.7
815
12.4
421
12.6
29
12.6
89
13.1
311
PAN
351
512
.79
2112
.71
17
12.7
516
PAN
362
313
.71
213
.29
2
13.5
02
Reno
ster
12.8
020
Sa
bie
13.5
24
13.0
69
11.8
114
12.7
67
12.7
93
12.8
04
13.2
96
SST
806
13.3
49
13.2
63
11.7
019
12.4
619
12.6
98
12.7
78
13.3
05
SST
8125
13.1
316
SS
T 81
3413
.39
7
SST
8135
13.3
58
SS
T 81
5
12
.65
10
SS
T 81
6
12
.37
25
SS
T 82
2
12
.25
212
.87
4
SS
T 83
513
.30
1012
.99
1311
.58
2312
.47
1712
.59
1112
.62
1113
.15
9SS
T 84
314
.40
114
.56
113
.44
114
.28
114
.17
114
.13
114
.48
1SS
T 86
612
.79
2112
.88
1511
.69
2012
.13
2812
.37
1412
.45
1412
.84
15SS
T 86
713
.62
313
.06
911
.84
1312
.48
1512
.75
412
.84
313
.34
3SS
T 87
512
.93
1912
.54
1811
.64
2212
.07
2912
.30
1512
.37
1512
.74
17SS
T 87
6
11
.97
812
.43
22
SS
T 87
713
.09
1713
.13
711
.75
1712
.46
1912
.61
1012
.66
1013
.11
12SS
T 88
413
.25
1212
.81
1611
.77
1612
.39
2412
.56
1212
.61
1213
.03
13SS
T 89
513
.44
613
.18
412
.07
712
.66
912
.84
212
.90
213
.31
4SS
T 89
6
12
.14
3
St
eenb
ras
12.6
111
Tam
boti
11.9
310
12.4
815
Tim
bava
ti
12
.09
612
.34
26
U
mla
zi
11
.87
1212
.41
23
G
emid
deld
13.2
2
13.0
6
11.9
2
12.5
8
12.6
7
12.7
2
13.1
4
KBV t(0
,05)
0.30
0.
27
0.30
0.
45
0.17
0.
17
0.20
88 89
Koel
er S
entr
ale
besp
roei
ings
gebi
ede
(late
r pla
nting
)G
emid
deld
e va
lget
al (s
) van
insk
ryw
ings
oor
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
5
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emR
3 ja
ar g
emR
2 ja
ar g
emR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns
391
2
Bu
ffels
342
2137
912
372
1437
219
366
1236
410
360
14CR
N 8
26
37
912
Duzi
343
1837
415
368
1638
19
367
1136
212
358
17Ka
riega
393
1
Ko
edoe
s35
012
Kr
okod
il33
523
349
1933
324
322
3033
516
339
1634
218
Olif
ants
369
21
PA
N 3
400
347
1538
010
374
938
48
371
736
79
364
10PA
N 3
471
363
538
011
374
1038
83
376
137
24
371
5PA
N 3
478
381
238
56
PAN
348
9
36
617
376
435
828
PAN
349
734
616
375
1436
220
362
2636
115
361
1436
015
PAN
351
534
319
378
13
361
13PA
N 3
623
372
135
618
36
49
Reno
ster
348
13
Sabi
e34
813
372
1636
718
386
536
88
362
1136
016
SST
806
352
1138
83
373
1338
110
373
237
17
370
6SS
T 81
2536
44
SS
T 81
3436
92
SS
T 81
3535
310
SS
T 81
5
38
57
SST
816
367
22
SS
T 82
2
34
723
363
25
SS
T 83
535
49
384
837
48
358
2736
89
371
836
97
SST
843
365
338
65
375
736
723
373
337
51
376
1SS
T 86
635
97
385
737
311
373
1837
24
372
337
24
SST
867
339
2238
74
355
2238
011
365
1436
015
363
11SS
T 87
535
78
389
137
015
371
2037
26
372
537
32
SST
876
380
337
813
SST
877
344
1738
19
359
2137
814
365
1336
113
362
12SS
T 88
435
96
385
637
64
349
2936
710
373
237
23
SST
895
342
2038
92
383
137
615
372
537
16
365
8SS
T 89
6
37
56
Stee
nbra
s
36
624
Tam
boti
367
1737
417
Tim
bava
ti
36
319
375
16
U
mla
zi
373
1238
64
Gem
idde
ld35
2
378
36
9
373
36
7
366
36
5
KBV t(0
,05)
13.4
5
8.17
9.
18
10.6
0
4.96
5.
52
6.96
88 89
War
mer
Noo
rdel
ike
besp
roei
ings
gebi
ede
(vro
eër p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
opbr
engs
(ton
/ha)
van
insk
ryw
ings
oor
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
5
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emR
3 ja
ar g
emR
2 ja
ar g
emR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns
7.
2225
Buffe
ls7.
1721
7.84
176.
3323
7.02
287.
0915
7.11
157.
5117
CRN
826
7.65
16
Du
zi7.
5418
7.96
147.
0112
7.76
137.
5711
7.50
127.
7514
Karie
ga
7.
0527
Koed
oes
8.18
11
Kr
okod
il7.
9515
7.92
156.
8817
7.50
187.
5612
7.58
107.
9311
Olif
ants
7.76
12
PA
N 3
400
8.52
38.
0713
7.87
17.
965
8.11
48.
165
8.30
7PA
N 3
471
7.84
178.
566
7.09
108.
161
7.91
77.
837
8.20
8PA
N 3
478
7.36
77.
829
PAN
348
9
8.
557
7.57
47.
984
PAN
349
78.
2610
8.87
27.
168
7.85
88.
036
8.10
68.
564
PAN
351
58.
1412
8.19
12
8.
1610
PAN
362
38.
329
7.53
18
7.
9212
Reno
ster
7.96
14
Sa
bie
6.93
228.
399
6.96
147.
5117
7.45
137.
4313
7.66
16SS
T 80
68.
456
9.04
17.
555
8.03
28.
271
8.35
18.
751
SST
8125
7.98
13
SS
T 81
348.
377
SST
8135
8.36
8
SS
T 81
5
7.
6615
SST
816
8.02
3
SS
T 82
2
7.
0910
7.47
20
SS
T 83
58.
475
8.74
57.
376
7.68
148.
075
8.20
48.
613
SST
843
7.50
196.
4619
6.12
247.
1926
6.82
166.
6916
6.98
18SS
T 86
67.
8916
8.86
36.
5720
7.40
217.
689
7.77
98.
386
SST
867
6.85
238.
518
6.57
207.
3022
7.31
147.
3114
7.68
15SS
T 87
58.
484
7.91
166.
9515
7.79
117.
788
7.78
88.
199
SST
876
7.01
127.
3023
SST
877
7.45
208.
3010
6.91
167.
8010
7.62
107.
5511
7.88
13SS
T 88
48.
592
8.28
117.
742
7.86
78.
123
8.21
38.
445
SST
895
8.63
18.
744
7.59
37.
886
8.21
28.
322
8.69
2SS
T 89
6
6.
8218
Stee
nbra
s
6.
9029
Tam
boti
6.71
197.
2324
Tim
bava
ti
6.
5622
6.77
30
U
mla
zi
7.
129
7.49
19
G
emid
deld
7.99
8.
25
7.04
7.
57
7.72
7.
74
8.09
KB
V t(0,0
5)0.
23
0.22
0.
67
0.46
0.
17
0.18
0.
16
90 91
War
mer
Noo
rdel
ike
besp
roei
ings
gebi
ede
(vro
eër p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
hekt
olite
rmas
sa (k
g/hl
) van
insk
ryw
ings
oor
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
5
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emR
3 ja
ar g
emR
2 ja
ar g
emR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns81
.33
19Bu
ffels
79.9
921
81.3
215
79.7
024
80.8
528
80.4
715
80.3
415
80.6
617
CRN
826
82.3
96
Duzi
80.6
715
80.7
719
80.4
015
80.6
930
80.6
313
80.6
113
80.7
216
Karie
ga80
.88
27Ko
edoe
s81
.67
4Kr
okod
il80
.81
1381
.00
1779
.80
2280
.76
2980
.59
1480
.54
1480
.91
13O
lifan
ts81
.10
23PA
N 3
400
80.7
514
82.2
95
81.0
09
81.5
218
81.3
97
81.3
57
81.5
28
PAN
347
181
.65
582
.20
781
.70
282
.21
981
.94
281
.85
281
.93
4PA
N 3
478
81.7
02
81.9
911
PAN
348
983
.02
182
.40
182
.81
2PA
N 3
497
81.2
48
82.3
04
81.2
06
82.4
55
81.8
05
81.5
86
81.7
76
PAN
351
580
.85
1281
.79
981
.32
10PA
N 3
623
81.5
76
81.4
912
81.5
37
Reno
ster
80.0
919
Sabi
e80
.16
1881
.40
1480
.40
1581
.25
2180
.80
1180
.65
1180
.78
14SS
T 80
681
.74
382
.54
281
.40
482
.62
382
.08
181
.89
182
.14
2SS
T 81
2580
.46
17SS
T 81
3478
.87
23SS
T 81
3581
.36
7SS
T 81
582
.88
1SS
T 81
682
.28
8SS
T 82
280
.30
1881
.92
13SS
T 83
581
.21
982
.45
381
.30
582
.20
1081
.79
681
.65
581
.83
5SS
T 84
382
.58
181
.75
1081
.10
781
.90
1481
.83
481
.81
382
.17
1SS
T 86
680
.66
1681
.80
880
.60
1481
.57
1781
.16
981
.02
981
.23
11SS
T 86
780
.06
2081
.47
1380
.70
1281
.31
2080
.89
1080
.74
1080
.77
15SS
T 87
581
.09
1081
.73
1180
.70
1281
.94
1281
.37
881
.17
881
.41
9SS
T 87
681
.10
782
.46
4SS
T 87
779
.00
2281
.10
1680
.40
1580
.90
2680
.35
1680
.17
1680
.05
18SS
T 88
480
.92
1180
.91
1880
.10
2081
.22
2280
.79
1280
.64
1280
.92
12SS
T 89
581
.84
282
.23
681
.00
982
.38
781
.86
381
.69
482
.04
3SS
T 89
680
.10
20St
eenb
ras
81.8
515
Tam
boti
80.9
011
81.6
916
Tim
bava
ti80
.30
1880
.91
25U
mla
zi79
.80
2281
.06
24G
emid
deld
80.8
481
.77
80.7
581
.71
81.2
381
.11
81.3
1KB
V t(0,0
5)0.
600.
450.
570.
760.
320.
340.
39
90 91
War
mer
Noo
rdel
ike
besp
roei
ings
gebi
ede
(vro
eër p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
prot
eïen
inho
ud (%
) van
insk
ryw
ings
oor
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
5
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emR
3 ja
ar g
emR
2 ja
ar g
emR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns11
.25
8Bu
ffels
12.0
73
10.3
68
10.2
14
10.9
223
10.8
96
10.8
83
11.2
25
CRN
826
11.0
615
Duzi
11.8
210
10.7
44
10.2
43
11.2
67
11.0
22
10.9
32
11.2
83
Karie
ga11
.27
6Ko
edoe
s11
.99
6Kr
okod
il10
.70
239.
9219
9.68
2210
.84
2510
.29
1610
.10
1610
.31
18O
lifan
ts11
.59
4PA
N 3
400
12.0
14
10.1
812
10.1
95
10.9
721
10.8
49
10.7
96
11.1
010
PAN
347
111
.48
1610
.36
89.
7619
10.8
027
10.6
012
10.5
311
10.9
212
PAN
347
89.
6123
11.2
49
PAN
348
910
.14
139.
8114
11.1
412
PAN
349
712
.01
410
.05
189.
7818
10.7
229
10.6
410
10.6
110
11.0
311
PAN
351
511
.40
1910
.06
1710
.73
15PA
N 3
623
12.2
12
11.6
12
11.9
12
Reno
ster
11.2
620
Sabi
e11
.96
710
.57
79.
7120
11.3
35
10.8
95
10.7
58
11.2
74
SST
806
11.5
715
10.1
016
9.79
1610
.93
2210
.60
1310
.49
1310
.84
13SS
T 81
2511
.45
17SS
T 81
3411
.75
11SS
T 81
3511
.64
13SS
T 81
511
.00
17SS
T 81
611
.04
16SS
T 82
211
.14
212
.21
2SS
T 83
511
.44
1810
.12
159.
9911
10.9
819
10.6
311
10.5
212
10.7
814
SST
843
13.3
41
12.6
11
11.8
01
12.6
01
12.5
91
12.5
81
12.9
81
SST
866
11.1
222
10.2
811
9.69
2110
.68
3010
.44
1510
.36
1510
.70
16SS
T 86
711
.94
810
.32
1010
.12
611
.23
1010
.90
310
.79
611
.13
8SS
T 87
511
.21
2110
.14
139.
9413
10.8
524
10.5
414
10.4
314
10.6
817
SST
876
9.79
1611
.16
11SS
T 87
711
.58
1410
.62
510
.01
1011
.14
1210
.84
810
.74
911
.10
9SS
T 88
411
.65
1210
.75
310
.08
710
.99
1810
.87
710
.83
411
.20
7SS
T 89
511
.84
910
.59
610
.04
911
.14
1210
.90
310
.82
511
.22
5SS
T 89
69.
9911
Stee
nbra
s11
.94
3Ta
mbo
ti9.
8114
10.9
819
Tim
bava
ti9.
6123
10.8
027
Um
lazi
10.0
87
10.8
126
Gem
idde
ld11
.71
10.5
010
.04
11.1
610
.84
10.7
611
.13
KBV t(0
,05)
0.45
0.43
0.53
0.51
0.25
0.28
0.32
92 93
War
mer
Noo
rdel
ike
besp
roei
ings
gebi
ede
(vro
eër p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
valg
etal
(s) v
an in
skry
win
gs o
or d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emR
3 ja
ar g
emR
2 ja
ar g
emR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns36
717
Buffe
ls35
214
394
430
914
371
1335
66
352
737
39
CRN
826
374
7Du
zi35
215
393
930
118
332
2934
415
348
1237
210
Karie
ga38
02
Koed
oes
365
2Kr
okod
il31
223
362
1926
424
324
3031
616
313
1633
718
Olif
ants
345
26PA
N 3
400
356
1039
310
310
1238
03
360
535
35
374
7PA
N 3
471
355
1139
45
297
2137
212
354
1034
911
375
6PA
N 3
478
317
736
916
PAN
348
939
310
296
2234
327
PAN
349
736
05
393
829
920
371
1335
67
350
937
64
PAN
351
534
420
389
1536
617
PAN
362
335
412
381
1836
714
Reno
ster
330
22Sa
bie
349
1739
212
313
1136
519
355
835
28
371
11SS
T 80
636
34
395
135
31
376
537
21
370
137
92
SST
8125
357
8SS
T 81
3435
79
SST
8135
363
3SS
T 81
535
523
SST
816
348
25SS
T 82
230
019
356
22SS
T 83
535
97
395
332
44
371
1336
24
359
337
73
SST
843
351
1638
817
277
2336
420
345
1433
915
369
12SS
T 86
635
313
395
232
63
381
136
43
358
437
48
SST
867
344
2039
114
310
1337
38
354
934
813
367
15SS
T 87
534
519
394
630
815
365
1835
311
349
1036
913
SST
876
315
1037
211
SST
877
346
1838
816
305
1637
210
353
1234
614
367
16SS
T 88
435
96
394
730
417
349
2435
113
352
637
65
SST
895
368
139
213
334
237
39
367
236
42
380
1SS
T 89
631
86
Stee
nbra
s33
428
Tam
boti
316
937
66
Tim
bava
ti32
05
378
4U
mla
zi31
68
363
21G
emid
deld
352
390
310
363
354
350
371
KBV t(0
,05)
10.7
15.
3112
.93
6.40
5.61
5.68
6.10
92 93
War
mer
Noo
rdel
ike
besp
roei
ings
gebi
ede
(late
r pla
nting
) G
emid
deld
e op
bren
gs (t
on/h
a) v
an in
skry
win
gs o
or d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emR
3 ja
ar g
emR
2 ja
ar g
emR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns6.
3621
Buffe
ls7.
1120
7.20
176.
5924
6.38
196.
8214
6.97
157.
1615
CRN
826
6.24
23Du
zi7.
7513
7.46
117.
0216
7.35
17.
404
7.41
97.
6111
Karie
ga6.
1926
Koed
oes
7.95
6Kr
okod
il8.
362
7.21
167.
288
6.53
167.
346
7.61
57.
785
Olif
ants
6.20
25PA
N 3
400
8.41
18.
191
7.06
156.
935
7.65
17.
881
8.30
1PA
N 3
471
7.86
97.
4412
7.22
96.
828
7.33
77.
516
7.65
9PA
N 3
478
7.48
56.
4917
PAN
348
97.
2714
7.47
66.
5515
PAN
349
77.
8410
7.65
86.
8021
6.33
227.
1511
7.43
87.
748
PAN
351
57.
5217
7.68
77.
6012
PAN
362
37.
7612
7.76
67.
766
Reno
ster
8.03
5Sa
bie
6.92
226.
9818
6.95
186.
5812
6.86
136.
9516
6.95
18SS
T 80
67.
2818
7.62
96.
9817
6.75
97.
1610
7.30
117.
4513
SST
8125
7.65
15SS
T 81
347.
927
SST
8135
8.05
3SS
T 81
57.
113
SST
816
6.93
5SS
T 82
26.
7023
6.48
18SS
T 83
57.
5516
7.96
47.
494
6.57
137.
395
7.67
47.
767
SST
843
7.15
196.
9019
7.10
136.
0928
6.81
157.
0514
7.03
16SS
T 86
67.
7114
8.06
37.
533
7.00
47.
572
7.76
27.
883
SST
867
6.77
237.
2615
7.16
115.
6730
6.72
167.
0613
7.02
17SS
T 87
57.
888
7.40
136.
9019
7.14
27.
338
7.39
107.
6410
SST
876
7.56
26.
907
SST
877
6.99
217.
5910
7.17
106.
1827
6.98
127.
2512
7.29
14SS
T 88
47.
7911
7.85
56.
8320
6.63
107.
279
7.49
77.
824
SST
895
8.04
48.
112
7.07
146.
5614
7.44
37.
743
8.07
2SS
T 89
66.
7322
Stee
nbra
s6.
2423
Tam
boti
7.67
16.
6111
Tim
bava
ti7.
1112
5.75
29U
mla
zi7.
307
6.37
20G
emid
deld
7.66
7.56
7.13
6.53
7.20
7.40
7.58
KBV t(0
,05)
0.23
0.20
0.52
0.62
0.16
0.15
0.15
94 95
War
mer
Noo
rdel
ike
besp
roei
ings
gebi
ede
(late
r pla
nting
) G
emid
deld
e he
ktol
iterm
assa
(kg/
hl) v
an in
skry
win
gs o
or d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emR
3 ja
ar g
emR
2 ja
ar g
emR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns81
.08
16Bu
ffels
81.8
718
78.5
917
82.5
019
79.9
028
80.7
214
80.9
913
80.2
315
CRN
826
81.8
98
Duzi
82.1
716
78.8
812
82.2
021
81.4
613
81.1
811
81.0
812
80.5
313
Karie
ga80
.79
21Ko
edoe
s82
.26
14Kr
okod
il82
.65
979
.72
482
.70
1480
.40
2681
.37
1081
.69
581
.19
5O
lifan
ts80
.44
25PA
N 3
400
83.0
55
79.2
97
83.1
07
80.9
918
81.6
15
81.8
14
81.1
76
PAN
347
183
.32
279
.45
683
.90
182
.60
482
.32
182
.22
281
.39
4PA
N 3
478
83.9
01
82.7
93
PAN
348
980
.46
183
.40
483
.06
2PA
N 3
497
83.4
71
80.0
52
83.7
03
81.3
115
82.1
32
82.4
11
81.7
61
PAN
351
582
.18
1578
.81
1480
.50
14PA
N 3
623
83.2
53
79.5
95
81.4
22
Reno
ster
81.1
221
Sabi
e81
.54
1978
.70
1682
.20
2180
.86
2080
.83
1380
.81
1480
.12
16SS
T 80
683
.14
478
.99
982
.90
1081
.80
981
.71
481
.68
781
.07
7SS
T 81
2582
.33
12SS
T 81
3480
.77
23SS
T 81
3582
.83
8SS
T 81
583
.24
1SS
T 81
681
.73
10SS
T 82
282
.30
2081
.38
14SS
T 83
582
.31
1378
.89
1182
.80
1381
.61
1181
.40
981
.33
980
.60
10SS
T 84
383
.04
679
.76
383
.00
881
.94
781
.93
381
.93
381
.40
3SS
T 86
682
.34
1178
.84
1382
.60
1780
.74
2281
.13
1281
.26
1180
.59
12SS
T 86
782
.95
778
.80
1583
.30
580
.93
1981
.49
781
.68
680
.88
8SS
T 87
581
.96
1779
.24
882
.90
1081
.55
1281
.41
881
.37
880
.60
10SS
T 87
683
.30
582
.54
5SS
T 87
781
.41
2077
.73
1982
.90
1079
.88
2980
.48
1580
.68
1579
.57
18SS
T 88
481
.11
2278
.58
1881
.80
2380
.39
2780
.47
1680
.50
1679
.85
17SS
T 89
582
.38
1078
.91
1082
.60
1782
.23
681
.53
681
.30
1080
.65
9SS
T 89
681
.80
23St
eenb
ras
81.0
816
Tam
boti
83.0
08
80.4
924
Tim
bava
ti82
.70
1479
.41
30U
mla
zi82
.70
1480
.54
23G
emid
deld
82.3
279
.12
82.8
481
.30
81.3
681
.42
80.7
5KB
V t(0,0
5)0.
680.
560.
770.
910.
370.
410.
46
94 95
War
mer
Noo
rdel
ike
besp
roei
ings
gebi
ede
(late
r pla
nting
) G
emid
deld
e pr
oteï
enin
houd
(%) v
an in
skry
win
gs o
or d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emR
3 ja
ar g
emR
2 ja
ar g
emR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns10
.53
25Bu
ffels
13.1
13
12.3
88
11.3
15
10.9
014
11.9
34
12.2
72
12.7
54
CRN
826
10.7
117
Duzi
12.7
810
12.4
17
11.2
49
10.5
226
11.7
49
12.1
46
12.6
08
Karie
ga10
.48
28Ko
edoe
s12
.85
6Kr
okod
il11
.75
2311
.42
1910
.60
2410
.50
2711
.07
1611
.26
1611
.59
18O
lifan
ts11
.42
5PA
N 3
400
12.8
47
12.3
09
11.2
76
11.2
38
11.9
15
12.1
47
12.5
710
PAN
347
112
.47
1911
.90
1611
.34
411
.27
711
.75
811
.90
1212
.19
14PA
N 3
478
11.2
58
10.9
113
PAN
348
912
.03
1310
.63
2310
.60
22PA
N 3
497
12.7
612
12.6
22
10.6
522
10.5
923
11.6
613
12.0
19
12.6
95
PAN
351
512
.11
2211
.89
1712
.00
17PA
N 3
623
12.8
95
12.6
13
12.7
53
Reno
ster
12.4
620
Sabi
e12
.83
912
.52
511
.26
710
.94
1111
.89
612
.20
412
.68
6SS
T 80
612
.68
1412
.23
1110
.83
1810
.95
1011
.67
1111
.91
1012
.46
11SS
T 81
2512
.59
17SS
T 81
3412
.84
7SS
T 81
3512
.63
16SS
T 81
510
.68
19SS
T 81
610
.88
15SS
T 82
211
.73
211
.58
3SS
T 83
512
.74
1312
.13
1210
.82
2011
.04
911
.68
1011
.90
1312
.44
12SS
T 84
313
.92
113
.20
112
.08
112
.38
112
.90
113
.07
113
.56
1SS
T 86
612
.51
1811
.82
1811
.02
1710
.47
2911
.46
1411
.78
1412
.17
15SS
T 86
713
.19
212
.60
410
.83
1811
.30
611
.98
312
.21
312
.90
2SS
T 87
512
.24
2111
.91
1510
.82
2010
.65
2011
.41
1511
.66
1512
.08
16SS
T 87
611
.15
1210
.69
18SS
T 87
712
.78
1012
.42
611
.24
911
.71
212
.04
212
.15
512
.60
7SS
T 88
412
.68
1411
.97
1411
.09
1510
.93
1211
.67
1211
.91
1112
.33
13SS
T 89
512
.92
412
.26
1011
.07
1610
.86
1611
.78
712
.08
812
.59
9SS
T 89
611
.42
3St
eenb
ras
11.5
83
Tam
boti
11.1
014
10.6
421
Tim
bava
ti11
.14
1310
.59
23U
mla
zi11
.19
1110
.44
30G
emid
deld
12.7
212
.24
11.1
310
.93
11.7
812
.04
12.4
9KB
V t(0,0
5)0.
360.
320.
560.
520.
220.
230.
25
96 97
War
mer
Noo
rdel
ike
besp
roei
ings
gebi
ede
(late
r pla
nting
) G
emid
deld
e va
lget
al (s
) van
insk
ryw
ings
oor
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
5
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emR
3 ja
ar g
emR
2 ja
ar g
emR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns33
919
Buffe
ls36
715
356
834
414
328
2234
99
356
936
19
CRN
826
359
5Du
zi37
111
350
1534
416
313
2834
414
355
1136
011
Karie
ga33
920
Koed
oes
371
8Kr
okod
il34
623
314
1931
424
302
3031
916
325
1633
018
Olif
ants
381
1PA
N 3
400
367
1635
311
344
1432
624
347
1235
512
360
12PA
N 3
471
380
134
517
352
1135
011
357
835
97
362
8PA
N 3
478
345
1335
28
PAN
348
934
218
358
535
56
PAN
349
736
118
350
1433
919
328
2234
413
350
1435
514
PAN
351
535
521
355
1035
515
PAN
362
337
92
353
1236
63
Reno
ster
364
17Sa
bie
360
1935
93
347
1232
525
348
1135
510
359
13SS
T 80
636
914
364
136
22
371
236
61
365
236
71
SST
8125
377
3SS
T 81
3437
44
SST
8135
371
10SS
T 81
534
214
SST
816
349
12SS
T 82
232
323
309
29SS
T 83
537
19
358
436
23
352
736
14
363
336
45
SST
843
373
535
015
352
1036
64
360
535
88
361
10SS
T 86
637
35
357
536
71
350
1036
23
366
136
54
SST
867
352
2235
76
344
1734
017
348
1035
113
354
16SS
T 87
537
27
355
936
04
341
1535
77
363
436
46
SST
876
356
634
116
SST
877
357
2035
213
329
2232
126
340
1534
615
354
17SS
T 88
437
012
356
735
38
352
835
86
360
636
37
SST
895
370
1336
22
356
736
83
364
236
34
366
2SS
T 89
635
29
Stee
nbra
s31
727
Tam
boti
335
2034
713
Tim
bava
ti33
521
339
18U
mla
zi34
218
334
21G
emid
deld
367
352
346
341
351
355
359
KBV t(0
,05)
10.1
212
.27
14.4
619
.09
6.82
7.12
8.01
96 97
Hoëv
eld
besp
roei
ings
gebi
ede
(vro
eër p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
opbr
engs
(ton
/ha)
van
insk
ryw
ings
oor
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
5
Culti
var
2015
R20
14R
2012
R3
jaar
gem
R2
jaar
gem
R20
12- 2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns
7.
8720
Buffe
ls6.
9523
7.51
197.
7222
7.39
167.
2318
CRN
826
8.42
4
Du
zi8.
1719
8.25
108.
592
8.34
78.
2114
Karie
ga
7.
9917
Koed
oes
8.25
18
Krok
odil
8.66
108.
435
8.27
98.
455
8.54
6O
lifan
ts
8.
0216
PAN
340
08.
3616
8.19
138.
328
8.29
98.
2711
PAN
347
18.
4815
8.32
88.
1913
8.33
88.
4010
PAN
347
8
8.
2112
PAN
348
9
8.
473
8.26
10
PA
N 3
497
9.51
18.
259
8.79
18.
851
8.88
2PA
N 3
515
8.50
147.
8316
8.
17
PAN
362
39.
024
8.13
14
8.57
Re
nost
er8.
768
Sa
bie
8.10
218.
1015
7.92
198.
0413
8.10
16SS
T 80
68.
5413
8.32
78.
2211
8.36
68.
438
SST
8125
8.31
17
SST
8134
9.26
2
SST
8135
8.98
5
SST
815
8.34
7
SS
T 81
6
8.
356
SST
822
7.25
27
SS
T 83
58.
827
8.47
38.
463
8.58
38.
644
SST
843
8.12
207.
7317
7.07
307.
6415
7.93
17SS
T 86
68.
6411
8.24
127.
7023
8.19
128.
447
SST
867
8.88
67.
6518
8.09
158.
2111
8.26
12SS
T 87
58.
729
8.76
28.
405
8.62
28.
743
SST
876
7.98
18
SS
T 87
78.
6212
8.25
107.
8721
8.24
108.
439
SST
884
9.03
38.
861
7.63
258.
514
8.94
1SS
T 89
58.
0522
8.38
67.
3026
7.91
148.
2213
Stee
nbra
s
7.
1829
Tam
boti
7.69
24
Ti
mba
vati
7.21
28
U
mla
zi
8.
1714
Gem
idde
ld8.
55
8.22
7.
98
8.25
8.
36
KBV t(0
,05)
0.26
0.
24
0.56
0.
20
0.18
O
nvoo
rsie
ne o
mst
andi
ghed
e he
t tot
die
gev
olg
geha
d da
t gee
n pr
oew
e vi
r die
Hoë
veld
bes
proe
iings
gebi
ed in
die
vro
eër p
lanti
ng o
ntle
ed is
nie
98 99
Hoëv
eld
besp
roei
ings
gebi
ede
(vro
eër p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
hekt
olite
rmas
sa (k
g/hl
) van
insk
ryw
ings
oor
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
5
Culti
var
2015
R20
14R
2012
R3
jaar
gem
R2
jaar
gem
R20
12- 2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns
80
.31
19
Bu
ffels
81.6
420
80.6
119
79.3
529
80.5
316
81.1
317
CRN
826
81.8
94
Duzi
80.8
823
81.1
516
80.1
222
80.7
214
81.0
218
Karie
ga
79
.76
24
Ko
edoe
s83
.47
14
Krok
odil
83.1
916
81.0
118
81.2
214
81.8
19
82.1
014
Olif
ants
79.6
226
PAN
340
082
.91
1881
.40
1380
.82
1681
.71
1182
.16
13PA
N 3
471
84.4
05
82.5
42
81.4
712
82.8
03
83.4
73
PAN
347
8
81
.73
7
PA
N 3
489
82.9
91
82.0
91
PAN
349
783
.72
1182
.22
681
.58
982
.51
682
.97
7PA
N 3
515
83.6
812
81.6
710
82
.68
PA
N 3
623
84.5
04
81.9
09
83
.20
Re
nost
er81
.59
21
Sabi
e81
.47
2281
.23
1579
.41
2780
.70
1581
.35
16SS
T 80
684
.79
282
.39
481
.76
582
.98
283
.59
2SS
T 81
2583
.92
8
SST
8134
83.0
517
SS
T 81
3584
.51
3
SST
815
81.9
12
SST
816
81.4
811
SST
822
80.1
921
SST
835
84.3
66
82.0
67
81.6
58
82.6
94
83.2
14
SST
843
85.0
11
82.4
33
81.9
12
83.1
21
83.7
21
SST
866
82.4
119
81.5
411
81.2
313
81.7
310
81.9
815
SST
867
83.6
613
81.1
317
80.6
617
81.8
28
82.4
011
SST
875
83.8
59
82.0
58
81.7
65
82.5
55
82.9
58
SST
876
81.4
910
SST
877
83.2
815
81.3
214
80.1
222
81.5
713
82.3
012
SST
884
83.7
710
81.4
812
79.7
624
81.6
712
82.6
310
SST
895
83.9
97
82.3
05
80.9
215
82.4
07
83.1
56
Stee
nbra
s
80
.65
18
Ta
mbo
ti
80
.24
20
Ti
mba
vati
78.5
630
Um
lazi
79.3
928
Gem
idde
ld83
.39
81
.76
80
.77
81
.96
82
.55
KB
V t(0,0
5)1.
39
0.68
0.
73
0.56
0.
70
Onv
oors
iene
om
stan
digh
ede
het t
ot d
ie g
evol
g ge
had
dat g
een
proe
we
vir d
ie H
oëve
ld b
espr
oeiin
gsge
bied
in d
ie v
roeë
r pla
nting
ont
leed
is n
ie
98 99
Hoëv
eld
besp
roei
ings
gebi
ede
(vro
eër p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
prot
eïen
inho
ud (%
) van
insk
ryw
ings
oor
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
5
Culti
var
2015
R20
14R
2012
R3
jaar
gem
R2
jaar
gem
R20
12- 2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns
11
.84
11
Bu
ffels
11.6
47
12.4
45
11.7
316
11.9
44
12.0
44
CRN
826
11.7
118
Duzi
11.3
816
12.2
29
11.5
926
11.7
312
11.8
011
Karie
ga
11
.99
10
Ko
edoe
s11
.61
9
Kr
okod
il10
.73
2311
.65
1910
.81
3011
.06
1611
.19
18O
lifan
ts
12
.44
3
PA
N 3
400
11.6
010
12.2
77
11.6
125
11.8
39
11.9
47
PAN
347
111
.25
1912
.18
1311
.79
1211
.74
1111
.72
14PA
N 3
478
11.6
224
PAN
348
9
11
.91
1811
.69
19
PA
N 3
497
11.7
36
12.1
015
11.7
316
11.8
56
11.9
29
PAN
351
511
.30
1812
.25
8
11
.78
PA
N 3
623
12.0
83
12.5
02
12.2
9
Reno
ster
11.5
612
Sabi
e11
.87
412
.18
1312
.05
812
.03
312
.03
5SS
T 80
611
.62
812
.20
1111
.75
1511
.86
511
.91
10SS
T 81
2511
.14
22
SS
T 81
3411
.86
5
SS
T 81
3511
.58
11
SS
T 81
5
11
.52
27
SS
T 81
6
11
.66
21
SS
T 82
2
12
.72
2
SS
T 83
511
.18
2011
.95
1611
.79
1211
.64
1411
.57
17SS
T 84
313
.45
113
.27
113
.63
113
.45
113
.36
1SS
T 86
611
.18
2012
.22
912
.00
911
.80
1011
.70
15SS
T 86
711
.45
1412
.45
311
.64
2311
.85
711
.95
6SS
T 87
511
.41
1511
.92
1711
.24
2911
.52
1511
.67
16SS
T 87
6
12
.36
4
SS
T 87
711
.35
1712
.20
1111
.43
2811
.66
1311
.78
13SS
T 88
411
.52
1312
.32
611
.66
2111
.83
811
.92
8SS
T 89
512
.20
212
.45
312
.22
612
.29
212
.33
2St
eenb
ras
11.7
814
Tam
boti
11.6
919
Tim
bava
ti
12
.28
5
U
mla
zi
12
.08
7
G
emid
deld
11.6
0
12.2
5
11.8
7
11.8
8
11.9
4
KBV t(0
,05)
0.60
0.
43
0.65
0.
31
0.36
O
nvoo
rsie
ne o
mst
andi
ghed
e he
t tot
die
gev
olg
geha
d da
t gee
n pr
oew
e vi
r die
Hoë
veld
bes
proe
iings
gebi
ed in
die
vro
eër p
lanti
ng o
ntle
ed is
nie
100 101
Hoëv
eld
besp
roei
ings
gebi
ede
(vro
eër p
lanti
ng)
Gem
idde
lde
valg
etal
(s) v
an in
skry
win
gs o
or d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
2012
R3
jaar
gem
R2
jaar
gem
R20
12- 2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns
35
810
Buffe
ls32
512
352
1035
89
345
733
99
CRN
826
355
13
Du
zi31
120
334
1833
327
326
1532
317
Karie
ga
35
415
Koed
oes
331
6
Kr
okod
il30
522
329
1931
030
315
1631
718
Olif
ants
348
20
PA
N 3
400
303
2335
49
352
1633
612
328
15PA
N 3
471
310
2135
65
331
2833
214
333
13PA
N 3
478
363
6
PA
N 3
489
344
1532
929
PAN
349
732
512
346
1234
819
340
1133
611
PAN
351
531
617
336
17
32
6
PAN
362
332
511
344
14
33
5
Reno
ster
313
19
Sa
bie
329
734
316
352
1734
210
336
10SS
T 80
633
82
349
1135
514
347
534
45
SST
8125
324
14
SS
T 81
3431
618
SST
8135
319
15
SS
T 81
5
36
08
SST
816
346
22
SS
T 82
2
36
27
SST
835
337
435
93
357
1135
14
348
2SS
T 84
333
15
355
737
42
353
334
36
SST
866
326
1036
21
389
135
91
344
4SS
T 86
732
88
356
434
225
342
834
27
SST
875
337
335
56
334
2634
29
346
3SS
T 87
6
36
64
SST
877
319
1634
513
344
2433
613
332
14SS
T 88
432
79
354
835
612
346
634
18
SST
895
342
136
02
371
335
82
351
1St
eenb
ras
346
23
Ta
mbo
ti
34
721
Tim
bava
ti
36
35
Um
lazi
350
18
G
emid
deld
323
34
9
352
34
2
337
KB
V t(0,0
5)16
.47
16
.27
20
.39
9.
98
11.7
2
Onv
oors
iene
om
stan
digh
ede
het t
ot d
ie g
evol
g ge
had
dat g
een
proe
we
vir d
ie H
oëve
ld b
espr
oeiin
gsge
bied
in d
ie v
roeë
r pla
nting
ont
leed
is n
ie
100 101
Hoëv
eld
besp
roei
ings
gebi
ede
(late
r pla
nting
)G
emid
deld
e op
bren
gs (t
on/h
a) v
an in
skry
win
gs o
or d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
* 20
13R
2012
R4
jaar
gem
R3
jaar
gem
R2
jaar
gem
R20
12-2
015
2013
-201
520
14-2
015
Bavi
aans
6.80
24
Bu
ffels
5.62
228.
168
7.29
107.
6116
7.17
107.
0210
6.89
14CR
N 8
26
7.
7214
Duzi
5.41
238.
0012
7.03
146.
1829
6.66
156.
8115
6.71
18Ka
riega
6.25
28
Ko
edoe
s6.
538
Kr
okod
il6.
615
8.52
36.
7117
7.85
107.
426
7.28
77.
562
Olif
ants
7.60
17
PA
N34
006.
586
8.17
77.
378
7.43
207.
397
7.38
47.
387
PAN
347
16.
0516
7.89
157.
822
8.51
17.
573
7.25
86.
9713
PAN
347
8
7.
831
7.76
13
PA
N 3
489
8.20
67.
783
7.84
11
PA
N 3
497
6.04
178.
752
7.68
68.
432
7.73
27.
492
7.40
5PA
N 3
515
6.06
147.
4618
6.
7617
PAN
362
36.
932
7.89
15
7.41
4Re
nost
er6.
4910
Sa
bie
6.01
198.
395
7.53
76.
3627
7.07
137.
316
7.20
10SS
T 80
66.
703
8.04
106.
8415
8.12
37.
435
7.19
97.
378
SST
8125
6.02
18
SST
8134
6.54
7
SST
8135
6.61
3
SST
815
7.83
12
SS
T 81
6
7.
6915
SST
822
4.43
247.
5019
SST
835
6.51
98.
941
7.71
58.
104
7.82
17.
721
7.73
1SS
T 84
36.
3912
7.23
194.
5223
6.70
256.
2116
6.05
166.
8115
SST
866
6.06
157.
9213
6.55
217.
879
7.10
126.
8413
6.99
11SS
T 86
76.
3313
8.46
47.
2312
7.30
217.
338
7.34
57.
406
SST
875
6.01
207.
5517
7.08
137.
878
7.13
116.
8812
6.78
16SS
T 87
6
6.
6318
7.97
5
SS
T 87
75.
8121
8.13
96.
5620
7.51
187.
0014
6.83
146.
9712
SST
884
6.39
118.
0211
6.40
227.
936
7.19
96.
9411
7.21
9SS
T 89
56.
951
7.91
147.
359
7.88
77.
524
7.40
37.
433
SST
896
6.63
19
Stee
nbra
s
7.
0922
Tam
boti
7.77
46.
8923
Tim
bava
ti
6.
8016
6.07
30
U
mla
zi
7.
2711
6.52
26
G
emid
deld
6.29
8.
09
6.95
7.
44
7.23
7.
11
7.16
KB
V t(0,0
5)0.
21
0.29
0.
96
0.53
0.
22
0.23
0.
18
*Onl
y Da
niël
srus
dat
a
102 103
Hoëv
eld
besp
roei
ings
gebi
ede
(late
r pla
nting
)G
emid
deld
e he
ktol
iterm
assa
(kg/
hl) v
an in
skry
win
gs o
or d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
* 20
13R
2012
R4
jaar
gem
R3
jaar
gem
R2
jaar
gem
R20
12-2
015
2013
-201
520
14-2
015
Bavi
aans
77.7
919
Buffe
ls80
.28
2279
.15
1679
.40
1277
.81
1779
.16
1279
.61
1379
.72
15CR
N 8
26
77
.34
24
Du
zi80
.47
1978
.91
1778
.23
2077
.76
2078
.84
1479
.20
1479
.69
16Ka
riega
77.1
526
Koed
oes
81.9
38
Kr
okod
il81
.63
1278
.59
1879
.00
1778
.26
1279
.37
1179
.74
1180
.11
13O
lifan
ts
77
.54
22
PA
N34
0082
.03
779
.36
1479
.38
1378
.13
1479
.72
980
.26
980
.70
10PA
N 3
471
82.4
94
80.5
54
80.0
86
78.7
48
80.4
62
81.0
41
81.5
23
PAN
347
8
80
.73
277
.55
21
PA
N 3
489
81.2
81
81.9
01
78.8
17
PAN
349
781
.39
1481
.00
280
.48
380
.39
180
.81
180
.96
381
.20
5PA
N 3
515
80.8
316
79.6
110
80
.22
12PA
N 3
623
82.8
62
79.2
315
81
.05
6Re
nost
er80
.37
21
Sabi
e78
.28
2379
.60
1178
.80
1876
.85
2978
.38
1578
.89
1578
.94
18SS
T 80
682
.77
380
.29
679
.85
978
.01
1580
.23
380
.97
281
.53
2SS
T 81
2581
.34
15
SST
8134
80.5
618
SS
T 81
3581
.79
6
SST
815
79.0
34
SST
816
79.4
52
SST
822
76.5
024
77.8
117
SST
835
82.1
46
80.5
15
79.9
38
78.1
413
80.1
84
80.8
64
81.3
34
SST
843
83.0
61
80.6
93
78.0
521
78.9
06
80.1
85
80.6
05
81.8
81
SST
866
81.8
99
79.9
07
79.6
310
78.9
65
80.0
96
80.4
77
80.9
08
SST
867
81.6
312
79.8
18
80.3
05
77.4
523
79.8
08
80.5
86
80.7
29
SST
875
81.7
111
79.6
011
79.0
516
79.1
33
79.8
77
80.1
210
80.6
611
SST
876
79.6
011
78.5
69
SST
877
80.4
220
79.6
59
79.1
015
77.2
625
79.1
113
79.7
212
80.0
414
SST
884
80.8
316
78.2
619
77.0
023
76.9
928
78.2
716
78.7
016
79.5
517
SST
895
82.3
75
79.4
813
79.1
814
77.8
316
79.7
110
80.3
48
80.9
37
SST
896
77.6
522
St
eenb
ras
78.4
511
Tam
boti
80.4
34
78.5
310
Tim
bava
ti
79
.98
776
.80
30
U
mla
zi
78
.80
1877
.04
27
G
emid
deld
81.4
4
79.7
6
79.2
9
78.0
8
79.6
4
80.1
3
80.5
9
KBV t(0
,05)
1.22
0.
66
1.05
0.
81
0.57
0.
71
0.81
*O
nly
Dani
ëlsr
us d
ata
102 103
Hoëv
eld
besp
roei
ings
gebi
ede
(late
r pla
nting
)G
emid
deld
e pr
oteï
enin
houd
(%) v
an in
skry
win
gs o
or d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
* 20
13R
2012
R4
jaar
gem
R3
jaar
gem
R2
jaar
gem
R20
12-2
015
2013
-201
520
14-2
015
Bavi
aans
13
.71
16
Bu
ffels
13.6
810
10.4
86
12.9
810
13.6
917
12.7
18
12.3
86
12.0
88
CRN
826
13.3
327
Duzi
13.8
76
10.3
18
13.3
85
13.9
310
12.8
73
12.5
23
12.0
97
Karie
ga
14
.38
4
Ko
edoe
s13
.97
4
Kr
okod
il12
.79
229.
6619
11.2
924
12.5
430
11.5
716
11.2
516
11.2
318
Olif
ants
14.4
42
PAN
3400
13.3
716
10.4
95
12.7
217
13.7
514
12.5
89
12.1
910
11.9
311
PAN
347
113
.35
1710
.31
812
.54
2113
.50
2412
.42
1212
.07
1211
.83
12PA
N 3
478
12.6
018
13.6
619
PAN
348
9
9.
9814
12.5
820
14.1
37
PAN
349
713
.46
149.
8018
12.8
612
13.5
323
12.4
113
12.0
413
11.6
315
PAN
351
512
.67
239.
8617
11.2
717
PAN
362
313
.77
910
.56
4
12
.17
4Re
nost
er13
.48
13
Sa
bie
14.2
12
10.3
18
12.6
018
14.2
46
12.8
45
12.3
77
12.2
62
SST
806
13.3
218
10.7
72
13.8
04
13.8
513
12.9
42
12.6
32
12.0
59
SST
8125
13.2
320
SST
8134
13.6
511
SST
8135
13.3
99
SST
815
13.9
112
SST
816
13.3
826
SST
822
14.6
32
14.3
83
SST
835
13.2
719
10.1
712
12.2
523
13.6
420
12.3
314
11.9
015
11.7
214
SST
843
14.9
71
11.7
81
16.1
91
15.8
01
14.6
81
14.3
11
13.3
81
SST
866
13.5
412
9.98
1412
.82
1413
.72
1512
.51
1112
.11
1111
.76
13SS
T 86
713
.91
510
.02
1312
.84
1314
.32
512
.77
712
.26
911
.97
10SS
T 87
513
.19
219.
9116
12.9
99
12.9
329
12.2
515
12.0
314
11.5
516
SST
876
13.9
43
13.5
622
SST
877
13.7
98
10.6
73
12.7
315
13.9
211
12.7
86
12.4
05
12.2
33
SST
884
13.8
37
10.4
57
12.5
022
13.4
925
12.5
710
12.2
68
12.1
45
SST
895
14.0
03
10.2
611
13.1
38
14.0
89
12.8
74
12.4
64
12.1
36
SST
896
13.1
96
St
eenb
ras
13.2
728
Tam
boti
12.7
316
13.6
121
Tim
bava
ti
13
.15
714
.10
8
U
mla
zi
12
.93
1113
.69
18
G
emid
deld
13.6
0
10.3
0
13.0
6
13.8
2
12.6
9
12.3
2
11.9
7
KBV t(0
,05)
0.49
0.
56
1.29
0.
56
0.29
0.
35
0.38
*O
nly
Dani
ëlsr
us d
ata
104 105
Hoëv
eld
besp
roei
ings
gebi
ede
(late
r pla
nting
)G
emid
deld
e va
lget
al (s
) van
insk
ryw
ings
oor
die
tota
le o
f ged
eelte
like
perio
de v
an 2
012
- 201
5
Culti
var
2015
R20
14R
* 20
13R
2012
R4
jaar
gem
R3
jaar
gem
R2
jaar
gem
R20
12-2
015
2013
-201
520
14-2
015
Bavi
aans
34
612
Buffe
ls29
920
302
1625
920
371
430
812
286
1530
017
CRN
826
275
30
Du
zi30
317
308
1330
38
359
931
86
305
1030
515
Karie
ga
36
18
Koed
oes
309
11
Kr
okod
il29
123
281
1921
024
345
1328
216
261
1628
618
Olif
ants
323
20
PA
N34
0031
44
323
730
29
337
1731
95
313
531
96
PAN
347
131
39
299
1726
917
314
2229
915
293
1330
614
PAN
347
8
27
415
368
5
PA
N 3
489
296
1823
223
293
28
PA
N 3
497
305
1632
65
284
1335
110
316
730
59
315
10PA
N 3
515
297
2131
911
308
11PA
N 3
623
313
630
215
308
12Re
nost
er29
919
Sabi
e30
118
305
1433
02
372
332
72
312
630
316
SST
806
323
132
46
260
1931
124
304
1330
211
323
3SS
T 81
2531
72
SST
8134
310
10
SS
T 81
3530
58
SST
815
344
14
SS
T 81
6
30
127
SST
822
237
2233
716
SST
835
314
332
29
319
330
226
314
931
82
318
7SS
T 84
331
37
323
827
914
335
1831
311
305
831
88
SST
866
309
1234
11
310
632
619
321
332
01
325
2SS
T 86
730
513
332
431
65
376
233
21
318
331
95
SST
875
314
533
63
304
731
025
316
831
84
325
1SS
T 87
6
27
316
321
21
SS
T 87
729
622
316
1226
118
378
131
310
291
1430
613
SST
884
305
1433
92
242
2131
323
300
1429
512
322
4SS
T 89
531
38
320
1028
812
362
732
14
307
731
79
SST
896
288
11
Stee
nbra
s
27
829
Tam
boti
296
1033
915
Tim
bava
ti
34
61
366
6
U
mla
zi
31
74
347
11
G
emid
deld
307
31
7
283
33
5
313
30
3
312
KB
V t(0,0
5)8.
32
26.1
0
71.1
1
41.5
3
15.0
8
15.9
5
11.6
2
*Onl
y Da
niël
srus
dat
a
104 105
KwaZ
ulu-
Nat
al b
espr
oeiin
gsge
bied
eG
emid
deld
e op
bren
gs (t
on/h
a) v
an in
skry
win
gs o
or d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
* 20
13R
* 20
12R
4 ja
ar g
emR
3 ja
ar g
emR
2 ja
ar g
emR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns6.
8228
Buffe
ls4.
3523
5.80
196.
8920
7.35
246.
1016
5.68
165.
0818
CRN
826
8.53
5Du
zi5.
2417
6.67
157.
2815
7.75
196.
7311
6.40
125.
9613
Karie
ga6.
9027
Koed
oes
5.52
12Kr
okod
il5.
775
7.08
97.
755
8.61
37.
303
6.87
46.
436
Olif
ants
7.91
16PA
N34
005.
3314
7.21
67.
3113
7.87
186.
938
6.61
96.
2711
PAN
347
15.
3315
7.53
47.
648
8.34
87.
214
6.83
56.
435
PAN
347
87.
1117
8.43
6PA
N 3
489
7.53
38.
241
7.94
15PA
N 3
497
5.13
187.
0111
7.46
108.
0612
6.91
96.
5310
6.07
12PA
N 3
515
5.73
76.
9712
6.35
7PA
N 3
623
5.69
86.
8713
6.28
10Re
nost
er6.
181
Sabi
e4.
8521
6.77
147.
933
6.54
296.
5213
6.52
115.
8115
SST
806
5.57
97.
792
7.70
68.
901
7.49
17.
022
6.68
1SS
T 81
254.
8820
SST
8134
6.00
4SS
T 81
356.
132
SST
815
8.34
9SS
T 81
68.
722
SST
822
6.59
237.
8917
SST
835
5.25
167.
861
8.02
28.
613
7.43
27.
041
6.56
3SS
T 84
35.
3713
6.54
166.
3424
7.44
236.
4214
6.08
145.
9614
SST
866
5.54
117.
0510
7.66
78.
2711
7.13
56.
756
6.29
9SS
T 86
74.
3622
6.44
177.
0718
7.18
256.
2615
5.96
155.
4017
SST
875
5.75
67.
255
7.87
47.
5821
7.11
66.
963
6.50
4SS
T 87
66.
9319
8.37
7SS
T 87
75.
0619
6.19
187.
3711
7.98
146.
6512
6.20
135.
6216
SST
884
6.01
37.
157
6.80
217.
6920
6.91
106.
657
6.58
2SS
T 89
55.
5410
7.13
87.
2316
8.31
107.
057
6.63
86.
348
SST
896
7.36
12St
eenb
ras
7.52
22Ta
mbo
ti7.
3014
8.00
13Ti
mba
vati
6.66
226.
1030
Um
lazi
7.52
96.
9226
Gem
idde
ld5.
426.
997.
337.
836.
896.
556.
14KB
V t(0,0
5)0.
190.
350.
620.
970.
230.
210.
20*
Onl
y Be
rgvi
lle d
ata
106 107
KwaZ
ulu-
Nat
al b
espr
oeiin
gsge
bied
eG
emid
deld
e he
ktol
iterm
assa
(kg/
hl) v
an in
skry
win
gs o
or d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
* 20
13R
* 20
12R
4 ja
ar g
emR
3 ja
ar g
emR
2 ja
ar g
emR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns83
.28
17Bu
ffels
80.6
119
80.3
819
78.6
91
81.2
226
80.2
312
79.8
99
80.5
017
CRN
826
84.9
33
Duzi
81.2
317
81.2
616
78.5
32
82.3
321
80.8
47
80.3
46
81.2
514
Karie
ga80
.65
27Ko
edoe
s82
.02
11Kr
okod
il81
.83
1281
.96
1275
.52
1283
.03
1980
.59
1179
.77
1181
.90
11O
lifan
ts83
.30
16PA
N34
0081
.38
1682
.83
974
.44
1883
.73
1280
.60
1079
.55
1282
.11
9PA
N 3
471
82.4
44
83.1
54
76.7
47
84.4
57
81.7
03
80.7
83
82.8
04
PAN
347
876
.26
881
.75
24PA
N 3
489
83.9
61
75.2
714
83.4
315
PAN
349
782
.07
883
.59
278
.00
584
.28
981
.99
181
.22
182
.83
3PA
N 3
515
82.0
78
82.8
110
82.4
47
PAN
362
381
.78
1381
.44
1581
.61
13Re
nost
er80
.36
21Sa
bie
80.3
022
80.8
917
75.5
013
80.6
028
79.3
215
78.9
015
80.6
016
SST
806
83.1
91
83.3
03
75.1
415
85.6
21
81.8
12
80.5
44
83.2
51
SST
8125
82.1
56
SST
8134
80.6
518
SST
8135
82.5
63
SST
815
84.5
36
SST
816
85.0
02
SST
822
74.2
620
84.4
08
SST
835
82.6
12
83.0
75
74.2
021
84.6
85
81.1
46
79.9
68
82.8
42
SST
843
82.4
05
82.9
38
74.0
722
83.9
011
80.8
38
79.8
010
82.6
75
SST
866
81.5
515
82.4
011
78.4
13
84.0
810
81.6
14
80.7
92
81.9
810
SST
867
80.3
820
81.6
613
75.7
611
82.1
823
80.0
014
79.2
713
81.0
215
SST
875
81.6
214
82.9
57
76.1
610
82.2
022
80.7
39
80.2
47
82.2
98
SST
876
74.7
917
83.7
312
SST
877
79.5
223
80.4
518
74.8
916
81.5
325
79.1
016
78.2
916
79.9
918
SST
884
82.1
27
81.5
814
73.8
923
83.2
318
80.2
113
79.2
014
81.8
512
SST
895
82.0
310
82.9
66
76.2
39
84.8
04
81.5
15
80.4
15
82.5
06
SST
896
74.4
119
Stee
nbra
s83
.58
14Ta
mbo
ti77
.17
682
.42
20Ti
mba
vati
73.7
324
79.5
830
Um
lazi
78.2
24
80.3
329
Gem
idde
ld81
.60
82.2
975
.85
83.0
980
.76
79.9
381
.91
KBV t(0
,05)
0.65
0.53
3.57
2.36
0.72
0.78
0.41
* O
nly
Berg
ville
dat
a
106 107
KwaZ
ulu-
Nat
al b
espr
oeiin
gsge
bied
eG
emid
deld
e pr
oteï
enin
houd
(%) v
an in
skry
win
gs o
or d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
* 20
13R
* 20
12R
4 ja
ar g
emR
3 ja
ar g
emR
2 ja
ar g
emR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns13
.68
6Bu
ffels
15.3
42
12.8
32
14.1
07
13.2
214
13.8
73
14.0
92
14.0
92
CRN
826
13.1
618
Duzi
14.4
912
12.5
65
13.6
318
13.0
722
13.4
49
13.5
68
13.5
38
Karie
ga14
.18
4Ko
edoe
s14
.57
10Kr
okod
il13
.81
2311
.44
1912
.96
2412
.30
3012
.63
1612
.74
1612
.63
18O
lifan
ts14
.65
2PA
N34
0014
.34
1512
.07
1513
.78
1412
.82
2813
.25
1313
.40
1113
.21
13PA
N 3
471
14.2
616
12.2
312
13.5
820
13.0
423
13.2
812
13.3
612
13.2
511
PAN
347
813
.76
1513
.18
16PA
N 3
489
12.4
27
13.6
417
13.1
519
PAN
349
714
.24
1711
.90
1714
.18
613
.07
2113
.35
1113
.44
1013
.07
14PA
N 3
515
13.9
121
11.9
716
12.9
417
PAN
362
314
.69
712
.78
313
.74
5Re
nost
er14
.20
19Sa
bie
15.1
84
12.4
18
13.4
821
14.4
33
13.8
74
13.6
96
13.8
04
SST
806
14.5
99
12.3
89
14.0
58
13.3
712
13.6
07
13.6
77
13.4
99
SST
8125
14.5
411
SST
8134
14.6
97
SST
8135
14.4
912
SST
815
12.9
426
SST
816
13.1
717
SST
822
14.9
62
13.4
98
SST
835
14.2
218
12.2
411
13.5
919
13.4
311
13.3
710
13.3
513
13.2
312
SST
843
16.0
11
14.3
71
16.0
61
14.9
81
15.3
61
15.4
81
15.1
91
SST
866
13.8
622
12.1
213
13.8
511
13.0
224
13.2
114
13.2
814
12.9
916
SST
867
15.2
03
12.0
914
14.5
53
13.4
89
13.8
35
13.9
54
13.6
56
SST
875
14.1
920
11.8
618
13.3
223
12.8
029
13.0
415
13.1
215
13.0
315
SST
876
13.8
213
13.2
115
SST
877
14.8
76
12.2
710
14.0
19
13.4
510
13.6
56
13.7
25
13.5
77
SST
884
14.4
414
12.4
86
13.6
716
13.2
313
13.4
68
13.5
39
13.4
610
SST
895
14.9
45
12.7
64
14.4
24
13.6
47
13.9
42
14.0
43
13.8
53
SST
896
13.8
412
Stee
nbra
s12
.86
27Ta
mbo
ti13
.94
1012
.95
25Ti
mba
vati
14.2
85
13.9
35
Um
lazi
13.3
822
13.1
420
Gem
idde
ld14
.57
12.3
813
.95
13.3
713
.57
13.6
513
.48
KBV t(0
,05)
0.44
0.43
0.58
0.66
0.26
0.28
0.31
* O
nly
Berg
ville
dat
a
108 109
KwaZ
ulu-
Nat
al b
espr
oeiin
gsge
bied
eG
emid
deld
e va
lget
al (s
econ
ds) v
an in
skry
win
gs o
or d
ie to
tale
of g
edee
ltelik
e pe
riode
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
* 20
13R
* 20
12R
4 ja
ar g
emR
3 ja
ar g
emR
2 ja
ar g
emR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5Ba
viaa
ns41
01
Buffe
ls30
416
297
833
04
397
2633
23
310
330
18
CRN
826
410
1Du
zi30
317
246
1731
88
410
131
913
289
1327
516
Karie
ga41
01
Koed
oes
318
1Kr
okod
il29
721
190
1928
418
358
3028
216
257
1624
318
Olif
ants
410
1PA
N34
0030
99
282
1432
07
410
133
04
304
529
613
PAN
347
131
82
289
1228
019
406
2132
38
296
930
37
PAN
347
833
23
410
1PA
N 3
489
307
530
211
405
23PA
N 3
497
308
1228
613
287
1541
01
323
929
410
297
11PA
N 3
515
301
2027
615
288
15PA
N 3
623
313
721
718
265
17Re
nost
er29
522
Sabi
e31
74
275
1635
01
410
133
82
314
229
612
SST
806
309
1031
61
243
2341
01
319
1228
912
312
1SS
T 81
2531
65
SST
8134
306
15SS
T 81
3530
910
SST
815
410
1SS
T 81
639
228
SST
822
266
2041
01
SST
835
315
630
36
252
2141
01
320
1129
011
309
4SS
T 84
330
812
314
319
524
401
2430
415
272
1531
13
SST
866
307
1431
52
291
1440
818
330
530
44
311
2SS
T 86
730
119
300
729
513
410
132
66
298
730
09
SST
875
310
829
111
298
1239
129
322
1030
06
300
9SS
T 87
628
617
409
16SS
T 87
729
323
293
1030
99
408
1932
67
298
829
314
SST
884
318
329
79
248
2240
917
318
1428
714
307
6SS
T 89
530
318
313
433
82
410
134
11
318
130
85
SST
896
286
16St
eenb
ras
401
25Ta
mbo
ti32
55
407
20Ti
mba
vati
304
1040
522
Um
lazi
325
539
727
Gem
idde
ld30
828
529
440
532
229
529
5KB
V t(0,0
5)14
.54
16.5
411
.70
18.1
710
.66
11.9
010
.86
* O
nly
Berg
ville
dat
a
108 109
BEMESTINGRIGLYNE VIR KORINGVERBOUING
Bemesting maak ‘n groot deel van totale produksiekoste uit en daarom is dit dus belangrik om hierdie produksie-inset op ‘n optimale vlak te hou. Daar het oor die afgelope paar jaar ‘n groot verandering in die beskikbaarheid van cultivars, wat geskik is vir verskillende verbouingstoestande, plaasgevind en hierdie ontwikkeling noodsaak afsonderlike bemestingsbeplanning vir elke land. Hierdie beplanning moet soos cultivarkeuse, ook gedoen word op ‘n basis van ‘n haalbare beplannings- opbrengs. Die riglyne wat hier gegee word, is ‘n verwysingsraamwerk wat gebruik kan word vir die beplanning van ‘n bemestingsprogram in ‘n spesifieke situasie.
Omdat die opbrengsreaksies wat met bemesting verkry word direk afhanklik is van die grondvrugbaarheidstatus, is dit belangrik om op ‘n gereelde basis grondontledings te laat doen. Sulke ontledings help ook om probleemsituasies vinnig te identifiseer.
Grondmonsterneming vir grondvrugbaarheidsbepaling
Grondontledings word gedoen om te bepaal wat die grond se vermoë is om die nodige plantvoedingstowwe aan die betrokke gewas te voorsien. Die grondontledings word in verband gebring met die voedingstofopname van die gewas, die aanvulling van plantvoedingstowwe deur bemesting en die beplanningsopbrengs. Uit plant- voedingsprogramme, wat hierdie faktore in ag neem, word dan riglyne neergelê wat in ’n gegewe situasie geldig sal wees.
Ten einde dus ten volle gebruik te maak van hierdie riglyne is dit noodsaaklik dat grondmonsters wat geïnterpreteer word, verteenwoordigend van die betrokke land sal wees. Om dit te bereik, word die volgende standaardprosedures vereis by die hantering van grondmonsters:
• Homogene eenhede, wat ook prakties vir gewasverbouingsdoeleindes is, moet gemonster word. (Homogeniteit word bepaal deur vorige gewasprestasie, gronddiepte, grondkleur, grondtekstuur en topografie).
• ’n Grondmonster moet ’n homogene eenheid van nie meer as 50 ha verteenwoordig nie.
• Homogene eenhede moet duidelik en afsonderlik genommer word.
• Probleemkolle moet apart aangedui en gemonster word.
• By die neem van die monster moet alle vreemde materiaal (gras, stokke, los klippe) by die monsterpunt verwyder word. In die geval van baie klipperige gronde moet ’n skatting van die klippersentasie per volume gemaak word.
• Op elke homogene eenheid moet 20-40 monsters eweredig oor die volle oppervlakte van die land geneem word. Opvallend swak kolle, wenakkers, vergaderplekke van diere, ensovoorts moet vermy word.
110 111
• Die aanbevole diepte vir monsterneming van die bogrond is ongeveer 200 mm, dit wil sê die 0-200 mm gedeelte van die bogrond word gemonster. Ondergrondmonsters word in die 200-600 mm laag van die profiel geneem.
• Indien die land geploeg is, moet monsters lukraak oor die hele oppervlakte geneem word. Indien die rye van die vorige oes nog sigbaar is, moet die submonsters lukraak tussen en in die rye geneem word.
• Om resultate te kan vergelyk, moet elke keer op ongeveer dieselfde tyd van die jaar, of tydens dieselfde fase van die verbouingsprogram gemonster word, maar minstens een keer elke drie jaar.
• Die 20-40 monsters waaruit ’n finale monster saamgestel word, moet op ’n skoon sak saamgevoeg word. Klonte word stukkend gemaak, vreemde materiaal verwyder en die grond deeglik gemeng. Nadat dit oopgesprei is in
• ’n dun lagie, word klein skeppies eweredig oor die volle diepte en oppervlakte geneem en in ’n skoon plastieksakkie of kartonhouer geplaas. Hierdie finale monster, verteenwoordigend van ’n homogene eenheid, moet ’n massa van 0.5-1.0 kg hê.
• Bykomende gegewens oor die eienskappe van die grond, klimaat en oor die produksie- en bemestingsgeskiedenis moet ook voorsien word, aangesien aanbevelings nie bloot op grondontledings gebaseer kan word nie.
Grondsuurheid
Een van die groot knelpunte in die verbouing van koring in die somerreëngebied is grondsuurheid. Wanneer daar na die gegewens van produsente se grondontledings gekyk word, is dit duidelik dat die probleem ernstige afmetings begin aanneem. Suur gronde kom reeds wydverspreid voor, veral in die hoë reënvalgebiede.
Die nadelige effek van suur grond is as gevolg van die hoë vlakke van aluminium, in verhouding met ander katione, in die grond. As gevolg hiervan word oormatige hoeveelhede aluminium opgeneem, wat dan toksies vir die koringplant is. Alhoewel ontkieming en plantestand nie nadelig deur suur grond met hoë aluminium beïnvloed word nie, word aluminiumtoksisiteit reeds in die vroeë ontwikkelingstadium waargeneem, gewoonlik in September wanneer warmer temperature, groei en ontwikkeling bevorder. Soos die plant se wortelstelsel ontwikkel en aan die hoë aluminium blootgestel word, kom tipiese droogte- en voedingstekortsimptome voor en vind algehele plantafsterwing mettertyd plaas. Baie kenmerkend is chlorose (dooie plantweefsel) van die blaarpunte. Die plant se wortelstelsel toon baie duidelik die invloed van aluminiumtoksisiteit. Tipiese simptome is die verdikking van wortelpunte, bros laterale wortels en die wortels toon ’n bruin verkleuring. Hierdie inhibering van wortelgroei verlaag die opname van water en plantvoedingstowwe.
110 111
Riglyne
Die pH (KCl) en die tekstuurklas van die grond word gebruik om ’n aanduiding te gee van die kalkbehoefte vir grondsuurheid regstelling. Indien die pH (KCl) laer is as
4.5, pH (CaCl₂) laer as 5.0 of pH (H₂O) laer as 5.5 moet volledige ontledings gedoen word om die kalkbehoefte te bepaal. In Tabel 1 word die kalkbehoeftes (ton per hektaar) wat deur middel van navorsing bepaal is weergegee.
Aangesien die verhouding van aluminium teenoor die ander katione in die grond deurslaggewend vir die plant se reaksie is, is dit belangrik om daarop te let dat, indien pH-waardes laer is as 4.5 en/of persentasie suurversadiging groter as 8% is, bekalk behoort te word.
Tabel 1. Kalkbehoeftebepaling (ton/ha) vir wisselende suurheidsvlakke en klei- inhoude
% Klei ∆ pH > 0.5∆ SV > 32
∆ pH : 0.5-0.4∆ SV : 32-25
∆ pH : 0.4-0.3∆ SV : 25-15
∆ pH : 0.3-0.2∆ SV : 15-10
∆ pH < 0,2-0,1∆ SV < 10
5-1010-1515-2020-2525-3030-35
3.94.14.44.64.85.1
3.03.33.53.84.04.2
2.22.52.72.93.23.4
1.41.61.92.12.32.6
0.50.81.01.31.51.7
ΔpH-Verandering in pH (KCl)
ΔSV-Verandering in % suurversadiging
Kalkbehoefte = ΔpH* 8.324+0.0459*klei-1.037
Die minimum aanvaarde pH-vlak is 4.5 (KCl). Daar moet dus bekalk word om minstens dié pH-vlak te bereik. Dit beteken dat indien die grond se pH 4 is, die verandering wat bewerkstellig moet word 0.5 pH eenhede is. ’n Grond met 9% klei sal dan in dié geval 3 ton kalk per hektaar benodig om ’n pH van 4.5 te bewerkstellig. Indien die kalkbehoefte hoër as 4 ton/ha is, moet bekalking verkieslik in twee produksie- seisoene toegedien word en nie alles gelyktydig nie. Die vergelyking onder Tabel 1 kan ook gebruik word vir kalkbehoeftebepaling, deur bloot die verandering in pH wat verlang word, en die klei-inhoud in die vergelyking te stel.
Die kalkbehoefte in Tabel 1 is gebaseer op ’n kalkbron met ’n KKE (Hars) van 75.30. Indien die KKE (Hars) hoër of laer waardes het, kan ’n aanpassing as volg gemaak word vir byvoorbeeld ’n grond met ’n 3.5 ton/ha kalkbehoefte.
112 113
Veronderstel ’n KKE (Hars) van 90% dan geld die volgende:
75.3/90 = 0.84
3.5*0.84 = 2.93 ton kalk/ha dus ±3 ton/ha.
Indien die KKE (Hars) laer is, bv. 60% dan geld die volgende:
75.3/60 = 1.26
3.5*1.26 = 4.4 ton kalk/ha dus ±4.5 ton/ha.
Tipe kalkbron
Dit is belangrik dat die tipe kalkbron (kalsities of dolomities) wat aangewend gaan word, reg gekies moet word. Hierdie keuse word bepaal deur die Ca:Mg-verhouding en die Mg-inhoud van die grond. Indien die Ca:Mg-verhouding groter as 10:1 is, word dolomitiese kalk aanbeveel. Wanneer die Ca:Mg-verhouding kleiner as 10:1 is, word die keuse van kalkbron bepaal deur die Mg-inhoud van die grond. Indien dit hoër as 40 mg/kg (d.p.m.) is, word kalsitiese kalk aanbeveel, terwyl dolomitiese kalk die aangewese bron is indien die Mg-inhoud van die grond laer as 40 mg/kg is.
Toediening van kalk
Bekalkingsmateriaal moet aan sekere vereistes van fynheid en reaktiwiteit voldoen om effektiewe neutralisering van grondsuurheid te verseker. Dolomitiese landboukalk moet meer as 20% magnesiumkarbonaat (MgCO3) en kalsitiese landboukalk meer as 70% kalsiumkarbonaat (CaCO3) bevat. Die fynheid van die kalkbron moet van so ’n aard wees dat meer as 80% van die produk deur 60 maas sif sal val, met ander woorde fyner as 250 mikron.
Dit is belangrik dat kalk reeds met die primêre bewerking drie tot vier maande voor planttyd toegedien moet word. Indien die grond droog is, sal baie min of geen reaksie plaasvind nie en kan die plant reeds op ’n vroeë stadium grondsuurheidskade opdoen.
Faktore soos grondtekstuur, stikstofbemesting en die hoeveelheid kalk wat toe- gedien word, sal bepaal hoe gereeld kalk toegedien moet word. Grondtekstuur is hier die belangrikste faktor. Herversuring vind baie vinniger plaas in liggetekstuurde sandgronde as in swaarder kleierige gronde as gevolg van die verskil in bufferkapasiteit. In sandgronde word heelwat minder kalk benodig om ’n spesifieke grondsuurheidsvlak daar te stel.
Dit is belangrik om in gedagte te hou dat ’n goeie reaksie met bekalking slegs verkry kan word, indien die kalk behoorlik vermeng word in die grondlaag waar die probleem voorkom. Die kalkdeeltjies moet in noue kontak met die slik- en kleideeltjies gebring word, ten einde die waterstof- en aluminiumione te verplaas. In die praktyk word die uitgestrooide kalk gewoonlik eers ingewerk met ’n tweerigtingskottelsny-eg, waarna dit tot op ’n diepte van 200 mm tot 400 mm ingeploeg word.
112 113
Cultivarkeuse as hulpmiddel
Ter ondersteuning van die bekalkingsprogram kan cultivars met verskillende vlakke van aluminiumverdraagsaamheid ook gebruik word om opbrengsverliese op suurgronde te beperk. Dit is bekend dat daar verskeie cultivars bestaan wat by hoë aluminiumvlakke relatief goed presteer. Cultivars kan in verskillende klasse ingedeel word op grond van hulle aluminiumverdraagsaamheid. Die klasse waarna hier verwys word is soos volg:
• goeie verdraagsaamheid;
• redelike verdraagsaamheid;
• swak verdraagsaamheid;
Die cultivars in die verskillende klasse van aluminiumverdraagsaamheid word in Tabel 2 aangedui.
Tabel 2. Cultivars in die verskillende klasse van aluminiumverdraag-saamheid
Uitstekende weerstand Redelike weerstand Swak weerstand Onbekende
weerstandPAN 3118 (PTR)
PAN 3120 (PTR)
PAN 3161 (PTR)
PAN 3355 (PTR)
PAN 3379 (PTR)
Gariep Elands (PTR)
Komati (PTR)
PAN 3144 (PTR)
PAN 3368 (PTR)
Matlabas (PTR)
SST 347 (PTR)
SST 356 (PTR)
SST 374 (PTR)
SST 387 (PTR)
Dit is belangrik om in gedagte te hou dat cultivarkeuse nie alleen op grond van aluminiumverdraagsaamheid geneem kan word nie. Graanopbrengs en -kwaliteit bly een van die belangrikste fokuspunte tydens die uitoefening van cultivarkeuse. Cultivarkeuse in terme van aluminiumverdraagsaamheid is slegs ‘n korttermyn oplossing met ‘n bepaalde risiko daaraan gekoppel. Dit is ‘n hulpmiddel om die tydperk wat nodig is vir neutralisering van suur gronde te oorbrug. ‘n Korrekte bekalkingsprogram bly die aangewese, lae risiko oplossing om in die toekoms volhoubare opbrengste te verseker.
Stikstofbemesting
Stikstofbemesting onder droëland
Die stikstofbemestingsriglyne, op streekbasis vir die verskillende opbrengsmikpunte, word in Tabel 3 aangedui. By die gebruik van die riglyne moet die volgende belangrike aspekte in gedagte gehou word:
114 115
• Alle riglyne geld vir die verbouing van koring-na-koring en alle strooi word tydig teruggewerk in die grond.
• Alle stikstofbemesting moet reeds met planttyd toegedien wees en geen bobemesting word normaalweg aanbeveel nie.
• Hoë stikstoftoedienings by die saad kan ontkieming, en dus plantestand, benadeel.
• Om hierdie rede word aanbeveel dat nie meer as 20 kg N/ha by die saad geplaas word nie. Toedienings van hoër as 20 kg N/ha moet kort voor planttyd toegedien word, of met plant weg van die saad gebandplaas word. Weens verliese aan opgegaarde grondwater, wat gewoonlik met grondbewerking gepaard gaan, word verkies om hoër stikstoftoedienings met plant te bandplaas.
Proteïeninhoud van die graan kan verhoog word met hoër toedienings van stikstof, en die aanpassings in die bemestingsprogram vir hierdie doel is reeds gemaak.
• Hoë opbrengste en gepaardgaande hoë volumes oesresidue kan lei tot onverrotte residue in die grond met planttyd as gevolg van laat bewerkings en/of nat toestande tydens die bewerkingstyd.
• Stikstofnegatiewe periodes en gepaardgaande verswakte groei kan voorkom wat tot laer opbrengste en ook verlaagde kwaliteit lei. Waar dié situasie voorkom of verwag word, moet aanpassings in die bemestingstrategie gemaak word deur verhoogde stikstoftoedienings met plant, of toedienings van stikstof (15 kg N/ha) en kalk (0.5 ton/ha) tydens die laat bewerking van gronde om die ontbindingsproses te versnel.
• Verwydering van oesreste (baal, brand of beweiding) noodsaak ook aanpassings in die bemestingsbeplanning om vir verliese aan voedingstowwe uit die grond te kompenseer.
• Die voordele van geskikte wisselbou-praktyke in oesresidue-hantering kan uit bogenoemde besef word, omdat voldoende tyd vir bewerking en residue-hantering/ ontbinding beskikbaar is. Verdigte lae in gronde lei tot verminderde vogopgaring, voorkoms van versuipte kolle in lande, en beperk hierdeur die wortelontwikkeling van die gewas wat vog- en voedingstofopnames beperk, gevoeligheid vir stremmingstoestande verhoog en sodoende die risiko vir verlaagde opbrengs en kwaliteit verder verhoog.
114 115
Tabel 3. Stikstofbemesting (kg N/ha) onder droëlandtoestande volgens produksiegebied en beplanningsopbrengs in die somerreëngebied
Produksiestreek Bepanningsopbrengs(ton/ha)
Stikstofbemesting(kg N/ha)
Suid-Vrystaat1.01.52.0
101525
Noordwes-Vrystaat
1.01.52.0
2.5 *3.0 *
>3.5 *
1020304555
65+
Sentraal-Vrystaat1.01.5
>2.0
1525
35+
Oos-Vrystaat
1.01.52.02.5
>2.5
15304050
60+
Noordwes1.01.52.0
51525
Mpumalanga
1.01.52.02.5
10203040
* Geldig vir die gebied rondom Wesselsbron-Viljoenskroon waar ‘n hoë watertafel en goeie vogvoorsiening n hoër beplanningsopbrengs begunstig.
116 117
Stikstofbemesting onder besproeiing
Die stikstofbemestingsriglyne vir besproeiingskoring word in Tabel 4a weergegee.
Tabel 4(a). Stikstofbemesting (kg N/ha) onder besproeiing volgens beplannings-opbrengste
Beplanningsopbrengs (ton/ha) Stikstofbemesting (kg N/ha)
4 – 55 – 66 - 77 – 8
8+
80 -130130-160160- 180180-200
200+
• Die riglyne in Tabel 4(a) maak nie voorsiening vir die wisselboupraktyk met koring ná peulgewasse nie. In so ‘n geval sal dit nodig wees om die stikstofriglyne aan te pas, aangesien peulgewasse stikstof in die grond kan agterlaat. Dan behoort die produsent ‘n kundige te raadpleeg; óók as hy groot hoeveelhede oesreste inwerk, aangesien dit ook die residuele stikstofvlak in die grond beïnvloed, en aanpassings in stikstofbestuur noodsaak.
• Die praktyk om stikstof onder besproeiing te verdeel, het deur die jare baie aandag geniet. Daar is bevind dat effektiewe stikstofbestuur deur die groeiseisoen produsente in staat stel om hoë graanopbrengste met aanvaarbare proteïeninhoud te produseer. Verder kan aanpassings in opbrengspotensiaal- verhogings as gevolg van koeler winters, gepaardgaande met verhoogde halmvorming, ook gemaklik bestuur word. Die gedagterigting agter die verdeling van N deur die groeiseisoen is eerstens om die effektiwiteit van gebruik deur die plant te verhoog deur te verseker dat voldoende voedingstowwe beskikbaar is wanneer dit benodig word vir groei en ontwikkeling en tweedens om graankwaliteit te optimaliseer.
• ‘n Verdelingskedule van stikstofbemesting by verskillende opbrengsmikpunte op ‘n grond met 15-25% klei-inhoud word in Tabel 4(b) weergegee. Op gronde met laer kleipersentasies kan die plant toedieningshoeveelhede en die toedienings op stoelstadium verder onderverdeel word na gelang van die praktiese situasie (besproeiingstoerusting) vir die voorkoming van verliese. Op gronde met hoër kleipersentasies (>25%) kan dieselfde verdelings as in Tabel 4(b) gevolg word. Die belangrikste punt hier is om op die onderskeie stadia vir opbrengs en proteïenontwikkeling te konsentreer. Die belangrikheid van effektiewe besproeiingskedulering en waterbestuur kan nie genoeg beklemtoon word nie, aangesien dit die effektiwiteit van stikstofbemesting en verdelingspraktyke direk beïnvloed. Die pyp-tot vlagblaarstadia is ‘n kritieke tyd waartydens stikstofbestuur en opbrengspotensiaaltoestande geevalueer moet word. Effektiewe stikstofbestuur in dié tyd kan u opbrengspotensiaal verseker, maar meer belangrik ook verseker dat proteïeninhoud van die graan tot aanvaarbare vlakke verhoog word. Navorsing het bewys dat verhoogde en
116 117
laat toedienings van stikstof hoër proteïenwaardes van die graan lewer wat daarop dui dat dit ‘n werkbare bestuursopsie is in situasies waar stikstof die beperkende faktor is.Hiermee saam is die toediening van stikstofbemesting in die vlagblaar tot blomstadium van plantontwikkeling ook belangrik om te verseker dat voldoende stikstof beskikbaar is vir korrelgroei en ontwikkeling en vir aanvaarbare vlakke van proteïen in die graan. Afhangende van die opbrengspotensiaal moet tussen
• 0 en 60 kg N/ha toegedien word om proteïeninhoud van die graan bo 11% te verhoog. Toedienings van stikstof word in bogenoemde periode gemaak om voldoende tyd toe te laat vir plantopname en benutting tydens ontwikkeling.
• Stikstof- en waterbestuur gaan hand aan hand in besproeiingsboerdery. Dit is dus belangrik om te verseker dat daar voldoende water in die grondprofiel is om vogstremmings te voorkom en om effektiewe opname van voedingstowwe te verseker. Wateronttrekking moet slegs gebeur wanneer die aarsteel van die plante verkleur het. Voor hierdie stadium van die groeiseisoen is die plant steeds besig met vervoer van voedingstowwe na die ontwikkelende graan en waterstremming sal korrelontwikkeling benadeel en lae hektolitermassa tot gevolg hê.
Tabel 4(b). Verdeling van stikstof deur die groeiseisoen by verskillende opbrengsvlakke
Opbrengs(ton/ha)
Stikstofverdeling (kg N/ha)
Plant tot stoel Stoel-totpypstadium
Vlagbaar tot blomstadium
4-55-66-77-8>8
80-100100
100-130130-160
160
30303030
30-60
0303030
30-60
Fosforbemesting
Daar word gebruik gemaak van ‘n verskeidenheid van fosforontledingsmetodes. Omdat die ontledingswaardes wat met die verskillende metodes verkry word drasties van mekaar kan verskil, is dit nodig om ‘n vergelyking te kan tref tussen die verskillende metodes. Hoewel die verskillende metodes op kleierige gronde (soos die swart turfgrond), sterk suur of alkaliese toestande, nie konstante verhoudings teenoor mekaar handhaaf nie, word benaderde verhoudelike verwantskappe in Tabel 5 aangedui, wat geldig sal wees vir die meeste gronde.
By die interpretasie van die fosforbemestingsriglyne vir beide droëland- en besproei- ingskoring moet die volgende in gedagte gehou word:
• Wanneer na fosforbemesting verwys word, word sitroensuuroplosbare of water-oplosbare fosforbronne bedoel.
118 119
Tabel 5. Verhoudelike verwantskappe vir fosfor in grond (mg P/kg) bepaal volgens verskillende ontledingsmetodes
Ambic 1 Bray 1 Bray 2 Sitroensuur(1:20) Olsen
68
11131620232630
61014172024283134
91318222631364045
101520253035404550
468
101214161820
• Ekonomiese beginsels is toegepas in die opstel van die riglyne en die hoeveelheid fosforbemesting, soos vervat in die riglyne, dui die hoeveelheid aan waar maksimum bruto wins gemaak word.
• Die riglyne maak voorsiening vir ‘n matige opbou van grondfosforstatus by lae vlakke van grondfosfor indien die koringstrooi nie van die land af verwyder word nie. ‘n Geleidelike, eerder as ‘n summiere opbouproses, word ondersteun met bandplasing van fosfor (P) bemesting tydens die plantproses.
• Die hoër fosforbemestingshoeveelhede in die riglyne het betrekking op die laer ontledingsyfer en omgekeerd. Vir ontledingswaardes tussen hierdie grense moet die korrekte fosforbemesting binne die gegewe hoeveelhede afgelei word.
• Suurgrondtoestande kan plantreaksie op toegediende P bemesting by hoë grondfosforstatus tot gevolg hê as gevolg van die relatiewe laer beskikbaarheid van residuele grond P.
Fosforbemesting onder droëlandtoestande
In Tabel 6 word die fosforbemestingsriglyne vir verbouing onder droëlandtoestande volgens beplanningsopbrengs en grondfosforgehalte aangedui.
118 119
Tabel 6. Fosforbemesting (kg P/ha) onder droëlandtoestande volgens beplanningsopbrengs en grondfosforgehalte volgens die Bray 1-ontledingsmetode
Beplanningsopbrengs(ton/ha)
Grondfosforgehalte (mg/kg)
<5 5-18 19-30 >30
kg P/ha
1.01.52.0
2.5+
69
1218
58
1215
468
12
457
10
Fosforbemesting onder besproeiing
In Tabel 7 word die fosforbemesting (kg P/ha) vir besproeiingskoring volgens beplan- ningsopbrengs en grondfosforgehalte volgens Bray 1-ontledingsmetode aangegee
Tabel 7. Fosforbemesting (kg P/ha) onder besproeiing volgens beplanningsopbrengs en grondfosforgehalte volgens die Bray 1 metode
Beplanningsophengs(ton/ha)
Grondfosforgehalte (mg/kg)
<5 5-18 19-30 >30
kg/ha fosfor
4-55-66-77+
364452
>56
283440
>42
182226
>28
12151821
Kaliumbemesting
Kaliumtekorte kom selde voor onder koringverbouing, aangesien gronde in Suid-Afrika redelik ryk is aan kalium. Gevolglik word daar selde ‘n verhoging in graanopbrengste as gevolg van kaliumbemesting waargeneem. Enkele toestande waaronder kaliumtekorte moontlik kan voorkom, is as volg:
• hooggeloogde sanderige gronde met lae inherente grondkalium;
• koue en/of nat en/of droë grondtoestande;
• baie hoë magnesium- en/of kalsiuminhoud van gronde.
120 121
Daar is min verskil tussen die hoeveelhede kalium wat volgens die Ambic 1- en ammoniumasetaatmetode ontleed word. In die tabelle sal daar dus net na grondkalium verwys word sonder verdere vermelding van die ontledingsmetode.
Kaliumbemesting onder droëlandtoestandeKalium grondontledingswaarde, die tekstuurklas van die grond (kleipersentasie) en die beplanningsopbrengs word aangedui in die aanbevelings in Tabel 8, om te besluit of kaliumbemesting nodig is of nie.
Die hoeveelheid kalium kan as ’n mengsel saam met stikstof en fosfor gebandplaas word. Indien die kaliumbehoefte so hoog is dat dit nie in die band geplaas kan word nie, moet die kalium voor plant uitgestrooi en ingewerk word. Hier moet egter gewaak word teen onnodige vogverliese. Navorsingsresultate het aangetoon dat bandplaas wel die mees effektiewe metode van toediening is.
Tabel 8. Riglyne vir kaliumbemesting (kg K/ha) onder droëlandtoestande volgens tekstuurklasse, grondkaliumstatus en beplanningsopbrengs
Beplanningsophengs(ton/ha)
Grondkaliumgehalte (mg/kg)
<60 61-80 81-120* >120
Kalium kg/ha
1-22-33+
203040
152025
152025
000
* By gronde met > 35% klei word geen K aanbeveel nie, alhoewel onderhouds-kaliumbemesting wel toegedien kan word om grond K vlakke in stand te hou.
Kaliumbemesting onder besproeiingKalium bemestingsriglyne vir besproeiings koring volgens grond kalium status en beplannings opbrengs word in Tabel 9 aangedui. Die kaliumbemesting kan as ‘n mengsel saam met stikstof en fosfor voor planttyd breedwerpig uitgestrooi en ingewerk word.
Tabel 9. Riglyne vir kaliumbemesting (kg K/ha) onder besproeiing volgens grondkaliumstatus en beplanningsopbrengs
Beplanningsophengs(ton/ha)
Grondkaliumgehalte (mg/kg)
<60 61-80 81-120* >120
4-55-66-77+
50607080
25303540
25303540
0000
* By gronde met > 35% klei word geen K aanbeveel nie* Op <35% klei gronde kan K toediening verdeel word deur die seisoen om deurlopende beskikbaarheid in die bogrond
te verseker.
120 121
Mikro-elemente
Alhoewel mikro-elemente in lae hoeveelhede deur plante benodig word, kan die waarde en belang daarvan nie onderskat word nie. Elkeen van die mikro-elemente vervul ’n onontbeerlike rol in die fisiologie van die plant. Yster, mangaan, sink, koper en boor is belangrik vir normale ontwikkeling en groei van koring. Indien een of meer van die elemente in gebrekkige hoeveelhede teenwoordig is, kan sigbare tekortsimptome op plantorgane verskyn. Wanneer die simptome sigbaar is, het skade (opbrengsverlies) ongelukkig reeds plaasgevind. Hierdie tekorte kan vroegtydig reggestel word en sodoende kan verdere opbrengsverliese beperk word.
Op dié stadium word mikro-elemente nie algemeen aanbeveel onder droëlandtoe- stande nie, aangesien die risiko op kosteverhaling te groot is. In gevalle waar mikro- elemente wel die opbrengsbeperkende faktor is, veral onder besproeiing, en die spesifieke tekort deur middel van ’n plantontleding bevestig is (Tabel 10), kan die regstelling van die probleem oorweeg word.
Regstelling van matige tekorte kan met ’n enkele blaarbespuiting tussen stoel- en vlagblaarstadium geskied. Waar ernstige tekorte voorkom, kan ’n tweede bespuiting op vlagblaarstadium uitgevoer word.
Plantontledingwaardes
Tabel 10. Plantontledingswaardes van koring op vlagblaarstadium
Elements Laag (tekort) Marginaal Hoog (voldoende)
N % P % K % S %Ca % Mg %
Cu (mg/kg) Zn (mg/kg) Mn (mg/kg) Fe (mg/kg)
Mo (mg/kg) B (mg/kg)
< 3.4< 0.2< 1.3
< 0.15< 0.15< 0.1< 5
< 20< 30< 25
< 0.05<6
3.7-4.20.2-0.5
1.50.150.2
0.155-10
20-7035-10050-1800.05-01
6-10
> 4.2> 0.5> 1.6> 0.4> 0.2
0.15 – 0.310
> 70> 100> 180> 0.1
10
122 123
HULPMIDDELS EN ONKRUIDDODERS
METODES OM ONKRUIDDODEREFFEKTIWITEIT TE VERHOOG
Daar is verskeie metodes om onkruiddodereffektiwiteit te verhoog.
Verhoging in onkruiddoderdosis
Onkruiddodereffektiwiteit verhoog gewoonlik met ‘n verhoging in dosis. Hoë dosisse kan lae effektiwiteit as gevolg van nadelige omgewingstoestande tot ‘n mate oorkom. Verhoging van dosisse om nadelige omgewingstoestande te oorkom, moet nie as die enigste metode beskou word om effektiwiteit te verhoog nie, omdat hoë dosisse ‘n paar nadele het.
Koste oneffektief
Verhoogde onkruiddoderdosisse maak die onkruiddoder in dieselfde verhouding duurder en behoort net gebruik te word as ander opsies nie bestaan nie.
Omgewingsgevaar
Die meeste onkruiddoders is veilig teen die aanbevole dosis, maar mag nawerking hê of na grondwater loog. Hoë dosisse verhoog dus die potensiaal vir residue in die grond en grondwater.
Onstabiele werking
Onkruiddoderopname is baie afhanklik van die klimaatsomstandighede tydens en net na toediening. As die dosis van ‘n onkruiddoder dus verhoog word tot op ‘n vlak waar effektiewe beheer verkry word onder swak toestande, sal dieselfde dosis te hoog wees vir optimale toestande. Die teendeel is ook waar as gewasskade ter sprake is. ‘n Hoë onkruiddoderdosis wat geen skade veroorsaak onder swak toestande nie, sal heelwaarskynlik die gewas beskadig onder optimale toestande.
Vermy ongunstige faktore
Nog ‘n metode om optimale werking te bewerkstellig is om altyd onder optimale klimaatstoestande te spuit. Dit sal optimale opname onder die meeste toestande bewerkstellig. Die stremmingsfaktore wat vermy behoort te word is die volgende:
• Lae humiditeit
• Plante onder vogstremming
• Wind
• Reën net na bespuiting
• Water met hoë soutkonsentrasies
122 123
Om al die stremmingsfaktore te vermy klink goed in teorie, maar is amper onmoontlik in die praktyk. Onkruiddoders moet egter, waar moontlik, onder gunstige toestande toegedien word. Die skommeling, onvoorspelbaarheid en guurheid van die Suid- Afrikaanse klimaat is baie bekend. Daar moet dus ook na ander metodes gekyk word om onkruiddodereffektiwiteit te optimaliseer.
Hulpmiddels
Hulpmiddels is produkte wat tot ‘n mate kompenseer vir omgewingstoestande wat onkruiddodereffektiwiteit strem. Hulle stabiliseer effektiwiteit onder verskeie toestande, verhoog effektiwiteit onder stremmingstoestande en verlaag die kanse vir gewasskade onder optimale toestande, in vergelyking met die gebruik van hoë dosisse. Die meeste onkruiddoders word teen laer dosisse gespuit wanneer hulpmiddels gebruik word. Dit verklaar die verlaagde gewasskade onder optimale toestande. Hulpmiddels mag miskien nie nodig wees as hoë dosisse gebruik word of wanneer stremmingstoestande totaal vermy word nie. Hoër dosisse kan egter duur wees en om altyd stremmingstoestande te vermy, is onmoontlik. Hulpmiddels is egter net effektief met sekere onkruiddoders en sal nie stremmingstoestande totaal oorkom nie. Onkruiddoders is baie spesifiek en aandag moet gegee word aan stremmingstoestande, spesifieke onkruiddoders, watervolume en opgeloste soute in die spuitwater.
PERSEPSIES OOR HULPMIDDELS
Daar is baie verkeerde persepsies oor hulpmiddels. Die volgende persepsies oor hulpmiddels kom gereeld voor.
Benatting/Verspreiding
Die algemeenste wanpersepsie is dat alle hulpmiddels wat die blaar goed benat altyd die effektiefste is. Dit is waar dat sommige onkruiddoders beter vaar met ‘n goeie verspreidingsmiddel, maar dit is nie ‘n algemene reël met alle onkruiddoders nie.
Gewasskade (fitotoksisiteit)
Onkruiddoderskade kan nie toegeskryf word aan die hulpmiddel wat saam met die onkruiddoder gespuit word nie. Hulpmiddels word dikwels bestempel as “te warm” vir sekere onkruiddoders. Hulpmiddels verhoog gewoonlik net die effektiwiteit van die onkruiddoder en besit weinig fitotoksiese eienskappe. Gewasskade word eerder veroorsaak deur te veel onkruiddoder wat die gewas penetreer en beskadig. Dit is dus ‘n oordosis onkruiddoder wat die skade tot gevolg het en nie die hulpmiddel nie. Onkruiddoders teen aanbevole lae dosisse toegedien met hulpmiddels, veroorsaak meer stabiele onkruiddoderwerking wat effektiwiteit en gewasskade betref.
124 125
Soortgelyke verhoging in onkruiddodereffektiwiteit
Nog ‘n verkeerde persepsie is dat alle hulpmiddels dieselfde is en dat dit mekaar kan vervang. Dit mag waar wees wanneer die onkruiddoderdosisse hoog genoeg is om totale onkruidbeheer te bewerkstellig, maar nie wanneer lae ekonomiese dosisse gebruik word onder stremmingstoestande nie. Die belangrikste doel van hulpmiddels is om onkruiddodereffektiwiteit te verhoog wanneer lae, ekonomiese dosisse gebruik word.
Sommige hulpmiddels is beter as ander en kan universeel gebruik word
Tot op hede is daar nog nie ‘n wonder hulpmiddel wat universeel met alle onkruiddoders gebruik kan word nie. Sekere hulpmiddels is gewoonlik net voordelig vir sekere onkruiddoders. Hulpmiddels het egter ook, net soos enige ander landbouprodukte, tekortkominge. Voordelige hulpmiddels kan nadelig word indien dit nie korrek gebruik word nie en swak effektiwiteit of gewasskade tot gevolg het.
VERSURING
Sekere onkruiddoders teen lae pH toegedien, is meer effektief as teen hoë pH’s. Voordat alle onkruiddoders versuur word as ‘n standard praktyk, is dit belangrik om te besef wat die redes vir versuring is en dat versuring nie altyd voordelig is nie. Dit is ook nodig om te besef dat daar buiten die suurbevattende produkte ook benatters is wat sonder die byvoeging van ‘n suur, ook die vermoë het om die spuitoplossing te versuur. Hierdie benatters sluit onder andere fosfaatesters in en het die meerledige doel van versuring en die ander eienskappe van benatters.
Wanneer moet spuitmengsels versuur word?
Wanneer die etiket van die onkruiddoder dit vereis.
• Moet nooit die geregistreerde versuurder of buffer weglaat nie.
• Moenie spuitoplossings as ‘n standaard praktyk versuur nie, veral as dit nie op die etiket vereis word nie.
• Moet nooit een buffer of versuurder vervang met ‘n ander nie, aangesien die tipe suur in verskillende produkte kan wissel. As vervanging onvermydelik is, vervang produkte met dieselfde suur.
Metode van versuring
Etikette is spesifiek oor die hoeveelheid versuurder wat bygevoeg moet word en die volgorde van byvoeging. Buffers en versuurders word gewoonlik voor die onkruiddoder en ander hulpmiddels bygevoeg. Oormatige versuring kan die onkruiddoder laat afbreek of mag die opname deur die plant benadeel.
Etiketaanbevelings oor die hoeveelheid produk en volgorde van byvoeging is bedoel om verenigbaarheid oor ‘n wye reeks omstandighede te stabiliseer.
124 125
Versuring is nie altyd voordelig nie
Alhoewel versuring soms voordelig is, mag dit nadelig wees met sommige onkruiddoders. Dit bewys weereens dat geen hulpmiddel universeel gebruik kan word nie en dat hulpmiddels onkruiddoderspesifiek is.
TOESTANDE TYDENS EN NET NA BESPUITING
Optimale toestande vir bespuiting kan effektiwiteit verseker selfs wanneer aanbevelings nie gevolg word nie. Onaanbevole toedienings kan egter effektiwiteit ernstig benadeel onder swak toestande soos byvoorbeeld lae humiditeit. Hierdie toedienings wat nie aanbeveel word nie, kan die weglating of gebruik van die verkeerde hulpmiddel wees of die gebruik van ongeregistreerde mengsels. Die volgende toestande kan die opname van onkruiddoders ernstig benadeel. Dit is onder dié toestande waar die regte keuse onkruiddoder of mengsel belangrik is vir effektiwiteit.
Lae humiditeit en wind
Spuitoplossingdruppels op onkruidblaaroppervlaktes verdamp vinnig onder lae humiditeit en winderige toestande. Hulpmiddels wat onder die toestande die tempo van opname verhoog of die tempo van verdamping vertraag, sal onkruidopname en –effektiwiteit van die onkruiddoder verhoog. Die teendeel is egter ook waar. Enige faktor wat die tempo van opname vertraag, kan die hoeveelheid onkruiddoder wat opgeneem word en die uiteindelike effektiwiteit van die onkruiddoder verlaag.
Hierdie faktore sluit in die weglaat van die aanbevole hulpmiddel, die gebruik van die verkeerde hulpmiddel of die toediening van antagonistiese mengsels van onkruiddoders.
Sonlig (Ultraviolet lig)
Sekere onkruiddoders is sensitief vir afbraak deur ultraviolet lig op die blaaroppervlakte. Enige faktore wat die tempo van opname van die onkruiddoders verlaag, sal die kans vir ultraviolet afbraak verhoog en sal die uiteindelike effektiwiteit van die onkruiddoder verlaag. Hierdie faktore kan die verkeerde keuse, weglating van die hulpmiddel, antagonistiese mengsels of die tyd van die dag toegedien, insluit.
Reën
Onkruiddoders is reënvas na ‘n sekere tydsduur. Dit beteken dat reën na die periode nie onkruiddodereffektiwiteit sal benadeel nie. Reënvastheid, in baie gevalle, beteken dus dat die onkruiddoder reeds deur die onkruid opgeneem is. Spoed van opname sal die effek van afwas van reëndruppels verlaag en sal dus die onkruiddoder meer reënvas maak. Vinnige opname kan ook bykomende voordele inhou soos om die onkruiddoderdruppel te beskerm teen faktore soos lae humiditeit, wind of ultraviolet afbraak.
126 127
Vogstremming
Onkruide onder vogstremming groei nie aktief nie en is nie ontvanklik vir effektiewe onkruiddoderopname nie. Enige faktor wat opname of spoed van opname vertraag, sal onkruiddodereffektiwiteit verlaag op onkruide onder vogstremming. Selfs hulpmiddels, kan die swak opname van plante onder vogstremming nie oorkom nie.
Chemiese faktore
Hulpmiddels
Hulpmiddels oorkom tot ‘n mate die invloed van stremmingsfaktore op onkruiddoders. Die verkeerde hulpmiddelkeuse kan dus onkruiddodereffektiwiteit onder stremmingstoestande verlaag. ‘n Goeie kennis van hulpmiddels is met ander woorde noodsaaklik wanneer een hulpmiddel vervang word met ‘n ander een.
Mengsels
Antagonistiese onkruiddodermengsels is ‘n groot bron van verlaagde onkruiddodereffektiwiteit. Antagonistiese onkruiddoders beïnvloed die opname en ook die effektiwiteit van een of beide middels. Hierdie mengsels is die oneffektiefste onder stremmende klimaatsfaktore.
126 127
Figuur 1a. Russiese koringluis
INSEKBEHEER
’n Verskeidenheid plae met verskillende voedingsvoorkeure kom op die gewas voor deur die loop van ’n koringseisoen. Nie al die plae is ewe skadelik nie en daarom is dit nodig om elke plaag en die riglyne vir die beheer daarvan afsonderlik te beskou as daar besluit moet word om beheer uit te oefen. Die beheermaatreël moet so gekies word, dat beheer effektief, ekonomies en omgewingsverantwoordelik is. Die korrekte identifikasie van plae is dus van uiterste belang om te verseker dat die gepaste beheer uitgeoefen word. ’n Veldgids vir die Identifikasie van Insekte in Koring is beskikbaar vanaf LNR-Kleingraaninstituut teen ’n koste van R50 (+ R15 posgeld). Die volkleurgids bevat ’n kort omskrywing asook ’n foto van elke insek en sluit beide plae en voordelige insekte in. Insekte is oor die algemeen redelik klein, daarom kan die gebruik van ’n vergrootglas die taak van insek-identifikasie aansienlik vergemaklik. Dr Goddy Prinsloo, Dr Justin Hatting, Dr Vicki Tolmay en Dr Astrid Jankielsohn kan vir meer inligting geskakel word. Riglyne vir die beheer van die verskillende plae word hieronder bespreek. Die meeste van die plae is sporadies van aard. Plantluise en bolwurms kom egter jaarliks voor.
Plantluise
In die somerreënvalgebied word daar vyf plantluisspesies algemeen op koring aangetref. Die Russiese koringluis (Diuraphis noxia) is die belangrikste en neem jaarliks plaagafmetings aan, terwyl die ander luise, naamlik gewone koringluis (Schizaphis graminum), hawerluis (Rhopalosiphum padi), die bruin aarluis (Sitobion avenae) en die graanroosluis (Metopolophium dirhodum) sporadies voorkom. Oor die algemeen kom Russiese koringluis en die gewone koringluis in droër, laer potensiaal toestande voor, terwyl die hawerluis, bruin aarluis en die graanroosluis in natter, hoër potensiaal toestande floreer.
Russiese koringluis
Russiese koringluis is ’n klein (<2.0 mm), spoelvormige, liggeel-groen tot grys-groen luis met baie kort antenna en ’n “dubbel stert” (Fig 1a).
Tot in 2005 het net een biotipe van die luis, naamlik RWASA1, in die Vrystaat voorgekom. ’n Meer skadelike Russiese koringluis biotipe is egter gedurende 2005 geïdentifiseer en cultivars met weerstand teen die oorspronlike RWASA1 (gelys in Tabel 1 op bladsy 130) is erg beskadig deur die nuwe Russiese koringluis biotipe, RWASA2. RWASA3 is in 2009 geïdentifiseer. Sedert 2009 het RWSA2 en RWSA3 elke jaar in die koringverbouings gebiede in Suid-Afrika voorgekom en in 2011 is RWSA4 in die Oos-Vrystaat aangeteken (Figuur 1b).
Vir die afgelope 12 jaar was gasheerplant-weerstand die beste beheermaatreël vir Russiese koringluis en cultivars met weerstand teen RWASA1 word nog steeds aanbeveel. Dit is nie moontlik om met die blote oog die biotipes uit te ken nie, maar
128 129
die vatbare en weerstandsreaksie van plante kan maklik onderskei word. Blare van jong plante wat ’n vatbare reaksie toon, rol baie styf op en lê plat op die grond en gee ’n neergedrukte voorkoms. Op meer volwasse plante kom die kenmerkende wit tot witgeel strepe voor wat soms pers verkleur in koue weer. Die blare is styf toegerol, en are kan binne blare vasgeknyp word. In kontras kom slegs klein wit en geel blertse en kolle op weerstandbiedende plante voor en die blare rol nie styf toe nie, soos die geval met vatbare plante. Produsente behoort lande gereeld te ondersoek en moet bewus wees daarvan dat dit moontlik nodig sal wees om chemiese beheer toe te pas as luisgetalle toeneem.
Tabel 1. Russiese koringluisweerstand of-vatbaarheid van koringcultivars wat vir verbouing onder droëlandtoestande in die somerreëngebied aanbeveel word
Cultivar RWASA1 RWASA2 RWASA3 RWASA4Elands (PTR) W V V VGariep W V V VKoonap (PTR) W V V VMatlabas (PTR) W V V VSenqu (PTR) W V V VPAN 3118 (PTR) V V V VPAN 3120 (PTR) V V V VPAN 3161 (PTR) W W W WPAN 3195 (PTR) W V W VPAN 3368 (PTR) MW W W WPAN 3379 (PTR) MW W W WSST 316 (PTR) W W V VSST 317 (PTR) W W V VSST 347 (PTR) W V W VSST 356 (PTR) MW V V VSST 374 (PTR) W W W WSST 387 (PTR) W V V V
W= Weerstand MW=Matige Weerstand V= Vatbaar
Weerstand teen RWASA1 en RWASA4 is slegs in die glashuis getoets
Weerstand teen RWASA2 en RWASA3 is in die glashuis sowel as in die veld getoets
PTR: Cultivar beskerm deur Planttelersregte
128 129
Koring word die ergste beskadig deur Russiese koringluis besmetting tussen vlagblaarverskyning (GS 14*) tot en met volledige aarverskyning (GS 18*). Ten einde opbrengsverlies te voorkom moet die boonste twee blare teen besmetting beskerm word. Dit word gedoen deur ’n bespuiting op GS 12* toe te dien. Bespuiting voor GS 12* word slegs aanbeveel in gevalle van strawwe besmetting >30%, wat kan voorkom op laat/lente aanplantings in die Oos-Vrystaat of onder baie droë toestande in die westelike gedeeltes van die Vrystaat. Herbesmetting van koring wat vroeg gespuit is kan plaasvind gedurende die vatbare periode wat dan ’n opvolgbespuiting vereis, terwyl ’n bespuiting na GS 12* skade slegs gedeeltelik voorkom. Die besmettingsvlakke by spesifieke opbrengspotensiale wat bespuiting regverdig word in Tabel 2 aangedui. Daar is saadbehandelings- en grondsistemiese middels geregistreer vir die beheer van vroeë populasies van die plaag en van hierdie middels is vir ’n periode van ongeveer 100 dae effektief.
* (Groeistadiums volgens Joubert p11)
Tabel 2. Die minimum besmettingsvlakke by verskillende opbrengs-potensiale van ’n land, wat bespuiting teen Russiese koringluis regverdig
Opbrengspotensiaalton/ha
Minimum % luisbesmetting per landtydens GS 12
(Joubert se skaal)
2.0 – 2.5 7
1.5 – 2.0 10
1.0 -1.5 14
Bepaling van persentasie besmetting in ‘n landDeur die persentasie besmetting in ’n koringland vas te stel kan ’n boer bepaal of die luise chemies bespuit moet word of nie. Indien die persentasie luisbesmetting vir ’n land gelyk of hoër word as die aanbeveling vir die spesifieke opbrengspotensiaal van hierdie land, sal die uiteindelike opbrengs as gevolg van Russiese koringluisskade, nie die opbrengspotensiaal haal nie.
Die volgende riglyne kan gebruik word in die bepaling van persentasie besmetting in ’n land:
• Besluit vooraf hoeveel treë as ’n standaard gebruik gaan word en watter voet as merker gaan dien.
• Stap ’n ent in die land in en tel die vasgestelde hoeveelheid tree af. Op die vasgestelde aantal tree word die koringplant naaste aan die voorpunt van die merker-skoen, geïnspekteer vir luise. Die plant word dan as sonder luise of met luise, aangeteken.
130 131
• Hierdie prosedure word tien of meer maal regdeur die land herhaal. Onthou om ’n roete verteenwoordigend van die hele land te stap aangesien luisbesmettings in kolle voorkom en meer herhalings ’n veel akkurater besmettingsyfer gaan gee.
• Byvoorbeeld: Drie besmette plante uit ’n totaal van ses herhalings dui op ’n besmettingspersentasie van 50% (3 deel deur 6 x 100).
Figuur 1b. Verspreiding van Russiese koringluis biotipes in die somerreënvalgebied gedurende 2015
Ander luisePlantluise wat sporadies in somerreëngebiede voorkom is die hawerluis, bruin aarluis en graanroosluis. Hierdie luise floreer gewoonlik onder die vogtige toestande en digte plantestand wat in besproeiingsgebiede, maar kan ook gedurende nat jare onder droëland omstandighede voorkom.
Die hawerluis is ’n donkergroen peervormige plantluis met die rooierige kleur om die heuningbuise op die agterpunt van die lyf (Fig 1c). Die bruin aarluis (Fig 1d) daarenteen kom in twee vorme voor, naamlik in ’n bruin en groen vorm. Die uitstaande kenmerk hier is dat die heuningbuise op die agterpunt lank en pik-swart van kleur is. Die graanroosluis (Fig 1e) is liggroen van kleur, met ’n donkergroen streep op die rug. Die heuningbuise is lank en dieselfde kleur as die lyf.
Hierdie plantluise is minder skadelik as Russiese koringluis en kom gesamentlik op die plante voor. Hulle begin ook gewoonlik vanaf die vlagblaar-stadium van die
130 131
Figuur 1c. Hawerluis
Figuur 1d. Bruin aarluis
Figuur 1e. Graanroosluis
plant in getalle opbou. Hawerluis verkies om op die stamme van plante te voed terwyl die bruin aarluis gewoonlik in die are inbeweeg en op die are self voed. Bespuitings kan tussen vlagblaar verskyning (GS14) en volle aarverskyning (GS17) toegedien word, indien meer as 20-30% van die halms besmet is met 5-10 luise op ’n halm. Waar chemiese beheer toegepas word, moet daar gelet word op die regte toediening van die middels - lees die etiket en werk daarvolgens. Wees versigtig dat die verkeerde dosis nie toegedien word nie. Dit kan lei tot herbespuitings wat kostes verhoog en weerstand by luise kan veroorsaak. Onnodige bespuitings moet vermy word, aangesien natuurlike vyande ook doodgemaak word. Hierdie natuurlike vyande speel beslis ’n rol in die onderdrukking van die luispopulasie. Wanneer die balans in die omgewing rondom die lande begin herstel kan natuurlike vyande in die omgewing opbou wat die luise sal beheer en bring dit kostebesparing mee.
Ander insekplaeBenewens plantluise kom Bruin koringmyt (Petrobia latens), Valsdraadwurm (Somaticus spp., Gonocephalum spp.), Bolwurm (Helicoverpa armigera), Swartmieliekewer (Heteronychus arator) en Bladspringers as sekondêre plae sporadies op kleingrane in die somerreëngebied voor. Blaarmyners en valskommandowurm kom ook onder besproeiing voor.
Bruin koringmytDit is klein donkerbruin, effens ovaalvormige myte, waarvan die voorste paar pote duidelik langer is as die ander. Aangesien myte in die nag en gedurende baie warm en winderige toestande onder kluite in die grond skuil, is die beste tyd om inspeksies te doen tussen 9 en 11 soggens. Wit rustende eiers word in die grond gelê en bly rustend totdat ligte reën gedurende Julie/Augustus voorkom. Droë toestande, nadat die eiers uitgebroei het, is gunstig vir die opbou van hoë mytgetalle. Fyn wit stippels en spikkels op blare is ‘n aanduiding van besmetting, aangesien myte sappe uit boonste sellae van die blare suig. Tydens swaar besmetting kan die blare vergeel of verbruin en indien geel of bruin kolle in die land sigbaar is kan chemiese beheer oorweeg word. Alhoewel skade wat deur die bruin koringmyt veroorsaak word duideliker is wanneer die plant onder stremming verkeer, moet produsente daarop let dat hierdie toestande gewoonlik die opneem en translokasie van sistemiese insekdoders inhibeer. Produsente moet ook daarop let dat reënbuie van 12mm of meer die mytpopulasie effektief kan verlaag, wat chemiese beheer dan onnodig maak.
132 133
ValsdraadwurmDie valsdraadwurm behoort aan die familie Tenebrionidae en is die larwale stadium van swartkleurige kewers, ongeveer 5-10mm groot. Die larwe is die skadelikste stadium en voed op die saad, wortels en saailingstamme bo of net onder die grondoppervlakte. Volwasse kewers kan jong saailinge beskadig. Die larf kan tot 20mm lank wees en word gekenmerk deur ’n harde, gladde liggaam met ’n goud-bruin tot donkerbruin kleur en gepunte stert wat opwaarts wys. Verrottende plantmateriaal dien ook as voedsel vir die larwes en indien daarvan teenwoordig is tydens plant, moet voorsorg getref word deur saadbehandeling.
BolwurmDie volwasse motte is ligbruin tot grys met ’n vlerkspan van ongeveer 20mm. Die motte vlieg met sonopkoms en -ondergang en lê hul eiers direk op die plant. Die jong larwes van vroeë generasies voed aanvanklik op die chlorofil van die blare en migreer later na die are om op die ontwikkelende korrels te voed. Die finale instar larf se kleur kan wissel van helder groen tot bruin en het ’n kenmerkende laterale wit streep aan elke kant. Die larf kan tot 40mm lank word en aansienlike skade aanrig, veral in terme van kwaliteitsverlies en daaropvolgende afgradering van die oes.
Die teenwoordigheid van die bolwurm word gewoonlik eers in die aar waargeneem wanneer die larf in die mid-instar stadium is. Produsente moet hulle lande gereeld inspekteer vir jong larwes aangesien die groter, ouer larwes, gewoonlik minder vatbaar is vir insekdoders en ook meer skade kan aanrig. Onder droëlandtoestande kan chemiese beheer oorweeg word as 3-4 larwes per lopende meter waargeneem word. ’n Effe hoër drempel van 6-7 larwes per meter is van toepassing onder besproeïingstoestande met ’n hoër saaidigtheid. Produsente moet egter sorg dat die korrekte middel teen die geregistreerde dosis toegedien word onder toestande wat bevorderlik is vir insekbeheer.
Swartmieliekewer
Die volwasse kewer is swart, ongeveer 12-15mm lank met sterk ontwikkelde vlerke wat die kewer in staat stel om lang afstande af te lê. Wyfies lê ongeveer 7-10 eiers in die grond en die larwes ontwikkel deur drie instars gevolg deur ’n papiestadium. Die volwasse kewers is die skadelikste stadium, terwyl die larwes op organiese materiaal in die grond oorleef. Kewers kou aan die basis van die saailingstam wat swak stand tot gevolg het. Gegewe die migrerende aard van die volwasse kewer, is saadbehandelingsmiddels geregistreer as voorplant behandeling om die volwasse kewer te teiken.
Bladspringers en mieliestreepvirusDie plaagstatus van die bladspringer Cicadulina mbila op koring word grootliks daaraan toegeskryf dat hulle mieliestreepvirus kan oordra van besmette mielies of sommige gras spesies. Virus oordraging vind gewoonlik plaas op vroeë
132 133
koringaanplantings wat naby mielies teenwoordig is waar die bladspringers vanaf die mielies na die koring kan beweeg. Jong koringplante wat met die virus besmet is, het ’n verdwergde voorkoms met gekrulde blare wat dun lengteverlopende strepe vertoon. Die toestand staan bekend as kroeskoring. Geen chemiese middels is geregistreer vir die beheer van bladspringer op koring nie. Besmetting kan voorkóm word deur later aanplantings in areas weg van mielies.
Blaarmyner
Die blaarmyner Agromyza ocularis is ‘n klein swart vliegie (Fig 2a) wat koring en gars onder besproeiing in die Noord-Kaap en Noord-Wes asook in Wes-Vrystaat aanval. Die wyfie druk gaatjies met haar lêboor in die blaar en eiers word in sommige van die gaatjies gelê, terwyl ander gaatjies gebruik word vir voeding. Die larwe broei uit en begin dan binne die blaar af te tonnel en vernietig alle bladgroen sover dit vreet. Dit los net die twee buitenste sellae oor en skep so ‘n veilige omgewing om te oorleef. Die gemynde gedeelte van die blaar is dood en verbruin later (Fig 2b) en ‘n bespuiting kan dus nie die simptoom verlig nie. Die volgroeide larwe breek uit die blaar en val in die grond waar dit dan ‘n papie vorm (Fig 2c). Uit hierdie papie verskyn die volwasse vlieg dan na ‘n sekere tydperk. Die opbrengsverliese wat deur die insek veroorsaak word is nog onseker.
Valskommandowurm
Valskommandowurm Leucania loreyi kom as sporadiese plaag op koring en gars in die besproeiingsgebiede van die Noord-Kaap en Wes-Vrystaat voor. Die larwes (Fig 2d) vreet tydens graanvulling die blare van koring terwyl die baard van sommige cultivars afgevreet word. By gars word die meeste skade aangerig deurdat die larwes blare, stamme en are afvreet. Skade word aangerig in die laaste twee weke voor stroop. Die larwes en motte is nagaktief en nie baie sigbaar gedurende die dag nie. Larwes vorm papies onder die grond. Hierdie is ’n sporadiese plaag en kom ook op mielies onder besproeiing voor. Geen insekdoders is geregistreer vir die beheer van valskommandowurm nie.
Figuur 2d. Valskommandowurm larwes
Figuur 2a. Volwasse blaarmyner vlieg
Figuur 2b. Gemynde blaarpunte wat bruin vertoon
Figuur 2c. Papies van blaarmyner
134 135
SIEKTES VAN KLEINGRANE
Kleingraansiektes verlaag graan opbrengs en kwaliteit. Om so winsgewend as moontlik te boer, moet die produsent die effek wat siektes op die opbrengspotensiaal kan hê, verstaan. Die doel van die afdeling is om die produsent by te staan met die identifikasie van algemene kleingraansiektes wat in die produksiegebiede van die somerreënvalstreek mag voorkom. Met die inligting byderhand, kan die produsent die siektes wat op die land voorkom beter verstaan en dit so optimaal beheer.
Dieselfde siekte kan verskeie kleingraangashere aanval, of ‘n siekte kan gespesialiseerd wees, sodat dit slegs een van die kleingraangashere aanval. Sekere cultivars is ook meer vatbaar vir siektes as wat ander cultivars is. In hierdie afdeling word die belangrikste kleingraansiektes van die somerreënvalstreek bespreek. Na die wetenskaplike naam van die siekte word die kleingraangashere wat deur die siekte aangeval word gelys. Strategieë vir die beheer van die siekte word aanbeveel. Indien dit chemiese beheer is, word die geregistreerde aktiewe bestanddele teen ‘n spesifieke siekte in Tabelle 5 tot 7 aan die einde van hierdie hoofstuk gelys.
Blaar- en Stamsiektes
Roessiektes
Die roessiektes is baie algemene en belangrike siektes van kleingrane. Dit besmet ook ‘n verskeidenheid wilde grassoorte. In Suid-Afrika is die hoofbron van infeksie vir die roessiektes urediniospore. Tussen seisoene, wanneer kleingrane nie geproduseer word nie, oorleef die swamme op opslagplante. Die ongeslagtelike urediniospore, wat op die opslagplante gevorm word, dien dan as ‘n bron van inokulum vir die siektes in die opvolgende seisoen wanneer daar weer kleingraanplante aangeplant word. Kleingrane op die lande kry eers tipiese urediniospoor-infeksies en heelwat later, aan die einde van ‘n seisoen, vorm daar ‘n ander tipe, donkerkleurige, spoor - die teliospore - in die letsels. Dié spore verkleur letsels swart. In ander lande van die wêreld besmet teliospore ‘n tussengasheer en is dit deel van die swam se lewenssiklus, maar in Suid-Afrika kom die tussengashere nie in die nabyheid van kleingraanproduksiegebiede voor nie en die teliospore is dus nie hier belangrik nie.
Die roessiektes verlaag graanopbrengste en belemmer die kwaliteit van kleingrane. Die mate van skade is afhanklik van cultivar, omdat sommige cultivars meer vatbaar is as ander. Omgewingsfaktore speel ‘n belangrike rol by die voortplanting van die swam en daarom ook by die voorkoms van die siekte in ‘n land. Een roessiekte domineer dikwels in gebiede waar die vatbare cultivars geplant is en die omgewingstoestande gunstig is vir die voorkoms van die siekte. Wêreldwyd word stamroes as die mees vernietigende roessiekte beskou, gevolg deur blaarroes en dan streeproes. Nietemin kan enige van die roessiektes groot opbrengsverliese veroorsaak en selfs die hele oes vernietig, dus bly dit een van die belangrikste probleme ten opsigte van die suksesvolle verbouing van kleingrane. Die teel en plant van cultivars wat ‘n natuurlike weerstand teen roessiektes het, is een van die belangrikste metodes van siekte beheer.
134 135
Verskeie navorsingsgroepe in Suid-Afrika teel roesweerstandbiedende cultivars. Ongelukkig neem die telingsproses baie tyd in beslag en neem dit gewoonlik ‘n paar jaar voordat ‘n nuwe weerstandbiedende cultivar kommersieël beskikbaar word. Weerstandbiedende cultivars kan ook vatbaar raak vir die roessiektes as daar ‘n nuwe patotipe van die roessiekte ontstaan wat die weerstand van die gasheer kan oorkom. Daarom word swamdoders baie algemeen gebruik vir die beheer van die roessiektes. Swamdoders word gewoonlik twee maal per seisoen aangewend.
Stamroes
Puccinia graminis f. sp. tritici − koring, gars, korogPuccinia graminis f. sp. avenae − hawerPuccinia graminis f. sp. secalis − rog
Stamroes (foto’s 1, 2 en 3) of swartroes is ‘n baie algemene siekte van kleingrane en is van groot ekonomiese belang. Die siektesimptome verskyn op die blare, blaarskedes, stamme en are. Die rooibruinkleurige langwerpige tot diamantvormige puisies, wat massas urediniospore bevat, skeur deur die epidermislaag. In Suid-Afrika is hierdie ongeslagtelike spore die enigste bron van inokulum van die siekte.
Blaarroes
Puccinia triticina − koring, korogPuccinia hordei − gars
Blaarroes (foto 4) of bruinroes kom algemeen voor in gebiede waar kleingrane verbou word. Die puisies is oranje-bruin in kleur en ovaalvormig en kom in ‘n lukrake patroon op die blare voor. Soms word die puisies deur ‘n geel randjie omring. Onder hoë siektedruk kan die simptome ook op die are van die kleingrane verskyn. Die oranje-bruin spore is die hoofbron van inokulum van die siekte. Die siekte kom meer algemeen op koring as op gars voor.
Streeproes
Puccinia striiformis f. sp. tritici − koring, garsPuccinia striiformis f. sp. hordei − gars
Streeproes (foto’s 5, 6 en 7) of geelroes kom in al die kleingraanproduksiegebiede in Suid-Afrika en veral in die koringproduksiegebiede van die Vrystaat voor. Die tipiese simptome is geel tot oranje kleurige puisies wat in nou rye oor die lengte van die blaar ontwikkel. Dit kan ook op die binneste oppervlaktes van die graandoppies voorkom. Die puisies bevat die urediniospore wat die hoofbron van inokulum van die siekte is.
136 137
Kroonroes
Puccinia coronata f. sp. avenae − hawer
Kroonroes ‘n baie algemene blaarsiekte van hawer en dit kan groot skade in vatbare cultivars veroorsaak. Die helder oranje, langwerpige ovaal puisies kom hoofsaaklik op die blare voor, maar kan ook op die blaarskedes en blompakkies voorkom. Die kwaliteit en opbrengste van besmette hawer word belemmer. Die plant van bestande cultivars is die beste opsie vir die beheer van die siekte, maar bestande cultivars is nie komersieël beskikbaar nie. Tans is daar verskeie telerslyne in Kleingraaninstituut se hawerseleksieprogram wat bestandheid toon en moontlik in die toekoms vrygestel sal word. Die siekte kan effektief met die aanwending van swamdoder beheer word, maar veral wanneer hawer geproduseer word vir dierevoer, is die spuit van swamdoders nie koste-effektief nie en dit is giftig vir diere.
Meeldou
Poeieragtige meeldou
Erysiphe [Blumeria] graminis f. sp. tritici − koringErysiphe [Blumeria] graminis f. sp. hordei − garsErysiphe [Blumeria] graminis f. sp. avenae − hawerErysiphe [Blumeria] graminis f. sp. secalis − rog
Poeieragtige meeldou (foto’s 8 en 9) is wêreldwyd ‘n baie algemene siekte van kleingrane. Die simptome, wit donsige puisies, word eerste op die blare gesien. Met hoë vlakke van infeksie kan die hele plant deur die wit swamliggaam oorgroei word. Soos die puisies verouder word dit minder donsig en word dit gryskleurig. Die infeksie op die plant is oppervlakkig en die wit donsige puisies kan maklik van die plant afgevee word. Later in die seisoen vorm die vrugliggame van die swam, wat as klein swart kolletjies voorkom, binne-in die puisies. Tussen seisoene oorleef die swam as ‘n rustende swamliggaam in stoppels of op opslagplante. Die swam sporuleer vanaf die infeksie op opslagplante en die spore dien as die hoofbron van inokulum van die siekte. Die siekte kom meer algemeen voor in lande met hoë saaidigthede, asook op lande waar te veel kunsmis toegedien is. In die Verenigde Koningkryk is verliese van 25% in die opbrengs gemeet, maar in Suid-Afrika is die presiese verlies in opbrengs as gevolg van hierdie siekte nie bekend nie. Produsente moet dus in ag neem dat die siekte verliese in opbrengs te weeg kan bring, indien dit nie beheer word nie. Blaartoedienings van swamdoders is ‘n betroubare metode vir die beheer van die siekte.
136 137
Virus siekte
Mieliestreepvirus/kroeskoring
Mieliestreepvirus (MSV) - koring, gars, hawer
Die mieliestreepvirus (MSV) veroorsaak ‘n siekte in mielies, maar die virus kan ook suikerriet, hawer, gars, koring en sommige wilde grasse besmet. Die siekteveroorsakende organisme behoort aan die Gemini virus-groep. Koring wat met die siekte besmet is, ontwikkel baie fyn, reguit, geel, chlorotiese strepe oor die lengte van die blare. Die halms, blare en are kan verkort en verklein wees, of die siekte kan die hele plant verdwerg. Die punte van die blare is ook soms opgerol. Kroeskoring se simptome kan verwar word met die strepe wat gevorm word wanneer Russiese koringluis op ‘n plant voed. Die siekte word deur bladspringers oorgedra vanaf besmette mielies na gesonde koring. Warm temperature moedig hoër populasiedigthede van die bladspringers aan, wat gewoonlik beteken dat daar hoër vlakke van siektebesmetting voorkom. Kroeskoring kom veral in die koring- produksiegebiede van die Vaalharts omgewing en in die Limpopo Provinsie en KwaZulu-Natal voor. Die siekte kan beheer word deur besmette mielies en gras in die omgewing te vernietig voordat koring geplant word. Die plant van bestande cultivars is egter die beste manier om die siekte te beheer, maar sulke cultivars is nie tans komersieël in Suid-Afrika beskikbaar nie. Omdat die siekte deur bladspringers oorgedra word, sal die beheer van bladspringers ook die siektevoorkoms kan verlaag.
Aar- en graansiektes
Fusarium aarskroei (Gert van Coller, Departement Landbou, Elsenburg) Fusarium graminearum (voorheen bekend as F. graminearum Groep 2) – koring, gars, korog
Fusarium aarskroei is een van die belangrikste siektes van koring, gars en korog in die meeste graanproduserende streke van die land. Die siekte is waarskynlik minder belangrik in die Wes-Kaap alhoewel dit daar voorkom. Die siekte is veral belangrik in streke waar kleingrane onder besproeiing verbou word. Die siekte word gekenmerk deur die verkleuring van besmette blompakkies in die are omtrent 2-3 weke na blom. Die besmette blompakkies raak ligkleurig en lyk of dit geskroei is. Onder toestande van hoë infeksie kan die hele aar besmet word en verkleur. Die simptome raak minder sigbaar soos die are ryper word. Besmette korrels raak verrimpeld en bevat heelwat minder stysel en proteïene as gesonde korrels. Fusarium aarskroei kan onderskei word van vrotpootjie (wat ook onder besproeiing voorkom) deurdat vrotpootjie die hele aar en halm laat afsterf en wit verkleur, terwyl die halms steeds groen bly en daar slegs kolle gevorm word op die are by Fusarium aarskoei. Die swam oorleef primêr op stoppels. Dit is belangrik om daarop te let dat die swam ook mielies kan besmet en produksiestelsels waar koring en gars in wisselbou met mielies is, kan die siekte laat vererger oor tyd. Chemiese bespuitings met swamdoders kan die siekte tot ʼn mate beheer, maar huidiglik is daar nog geen swamdoders geregistreer in Suid-Afrika teen Fusarium aarskroei nie.
138 139
Navorsing om verskillende middels asook bespuitingstegnieke te toets sal binnekort begin. Weerstandbiedende cultivars is nie kommersieël beskikbaar nie.
Brandsiektes
Die brandsiektes besmet verskeie kleingraan- en ook grasspesies. Die swamme vervorm gedeeltes van die aar of die hele aar na ‘n swart massa spore. In Suid-Afrika word die siektes beheer deur die toediening van saadbehandelings deur kommersiële saadmaatskappye. Produsente wat saad terughou om weer te plant, moet saadbehandelings teen brandsiektes toedien. Versuim om saad te behandel, om insetkostes te bespaar, lei tot die verhoogde voorkoms van hierdie siektes.
Losbrand
Ustilago tritici − koringUstilago nuda − garsUstilago avenae − hawer
Losbrand (foto’s 10 en 11) is ‘n algemene siekte van kleingrane en kom voor in gebiede waar koring, hawer en gars geproduseer word. Die simptome van die siekte kan eers na aarverskying waargeneem word. Besmette are verskyn vroeër, het ‘n donkerder kleur en is soms ietwat langer as die are van gesonde plante. Sy- blompakkies word vervorm na ‘n poeieragtige massa spore. Die spore staan bekend as teliospore. Binne ‘n paar dae word hierdie spore deur die wind weggewaai en dikwels bly net die ragis agter. Wanneer hierdie spore op die blommetjie van ‘n vatbare kleingraanplant beland, besmet dit die reproduktiewe organe en weefsels van die graan so word die embrio ook besmet. Die swam oorleef dan as ‘n rustende hife (of swamliggaam) in die besmette saad. Nadat die saad ontkiem het, vorm die swam ‘n sistemiese infeksie in die plant en later, soos wat die plant die proses van aarverskyning nader, penetreer die swam die weefsel van die aar en word die weefsel vervorm na ‘n massa swart spore. Opbrengsverliese is ongeveer eweredig aan die persentasie van die are wat besmet is. Losbrand beïnvloed nie, soos stinkbrand (Tilletia spp.), die kwaliteit van die saad nie. Die siekte kan effektief beheer word deur die toediening van saadbehandelings. Sommige saadbehandelings kan egter die kiemkragtigheid van die saad beïnvloed. Die plant van hoë kwaliteit, siektevrye saad sal ook die siekte bekamp, aangesien besmette saad die enigste bron van infeksie is.
Bedekte brand
Ustilago hordei − gars, hawer, rog
Bedekte brand is ‘n algemene siekte van hoofsaaklik hawer en gars, maar dit kan ook rog en ander wilde grasse besmet. Die simptome is eers na aarverskyning waarneembaar. Besmette are verskyn later as gesonde are en kan soms vasgevang word in die vlagblaarskede sodat dit glad nie te voorskyn kom nie. Met hoë vlakke van infeksie kan die plante verdwerg word. Gedeeltes van die besmette aar, of
138 139
die hele aar, word vervorm na ‘n donker bruin massa spore, bekend as teliospore. Die spore word omring deur ‘n membraan. Die patogeen oorleef op saad of in die grond en besmet dan die ontkiemende koleoptiel. Die swam vorm dan ‘n sistemiese infeksie in die plant en wanneer die plant gereed maak vir aarverskyning, penetreer die swam die aarweefsel en vervorm die swam hierdie weefsel in ‘n bruin teliospoormassa wat met ‘n membraan omhul is. Hierdie membraan skeur tydens die oesproses en die spore word dan vrygestel. Die donkerkleurige poeier van die teliospore verkleur die graan en dit beïnvloed die kwaliteit en bemarkbaarheid daarvan. Bedekte brand kom veral voor wanneer saad geplant word wat nie met saadbehandelingsmiddels behandel is nie. Saadbehandelings is effektief vir die beheer van die siekte. In Suid-Afrika is verskeie sistemiese en beskermende saadbehandelingsmiddels geregistreer vir die beheer van bedekte brand.
Karnal Brand
Tilletia indica − koring, korog
Karnal brand is die eerste keer in Desember 2000 in die Douglas area ontdek. Die siekte is ’n kwarantynsiekte en volgens Suid Afrikaanse wetgewing moet die voorkoms van die siekte by die Nasionale Departement van Landbou aangemeld word. Verskeie maatreëls is in plek om die verspreiding van die siekte deur die koringproduksiegebiede van die land te beperk. Die maatreëls sluit onder andere in dat alle kommersiële saad vir die teenwoordigheid van teliospore ondersoek word. Ander kwarantynmaatreëls bepaal dat die vervoer en toegang van grane by meulens en ander afleweringspunte ondersoek moet word. Dit is ook belangrik dat fitosanitêre voorskrifte in kwarantyngebiede toegepas word, om die verspreiding van die patogeen vanuit ’n besmette area te beperk.
Die hoofbron van inokulum van die siekte is grond en/of saad wat met teliospore besmet is. Die teliospore ontkiem en vorm ’n ander tipe spoor, bekend as basidiospore. Een teliospoor kan oorsprong gee aan tot 200 van hierdie tipe spore. As die basidiospore op vatbare aar weefsel beland, ontkiem en infekteer dit die weefsel. Die infeksie is lokaal en nie sistemies soos met losbrand of bedekte brand besmetting nie. Individuele swamselle in die korrels word dan omgeskakel na teliospore en dele van die siek korrels, of die hele korrel word deur massas teliospore vervang soos wat die korrels ryp word.
Karnal brand besmette saad het ’n swart voorkoms en ruik na vis. Besmette blompakkies se graankaffies staan uit en ontbloot die besmette saad. Are van besmette plante is gewoonlik kleiner en bevat minder blompakkies. Soms is net ’n paar blompakkies per aar besmet en dit maak dit moeilik om die infeksie waar te neem. ’n Mikroskopiese ondersoek, vir die teenwoordigheid van die maklik uitkenbare teliospore op die saad, is ’n betroubare metode vir die identifikasie van die patogeen.
Karnal brandinfeksie in graan verlaag die kwaliteit van die meel. Die meel het ’n visserige reuk en afhangende van die graad van infeksie, verkleur dit selfs effens
140 141
donkerder as gevolg van die teenwoordigheid van die teliospore. Die siekte veroorsaak nie werklik direkte opbregsverliese nie.
Karnal brand is baie moeilik om te beheer. Dit is daarom belangrik om die verspreiding van die patogeen sover moontlik te beperk. Kwarantynmaatreëls moet ten alle tye gevolg word en net siektevrye saad moet geplant word. Swamdoders kan net voor aarverskyning toegedien word om die algemene voorkoms van die siekte te verlaag, maar dit is onwaarskynlik dat dit die infeksie sal uitwis.
Kroon- en wortelsiektes
Fusarium kroonvrot (Dr Sandra Lamprecht, LNR-Instituut vir Plantbeskerming) Fusarium pseudograminearum (voorheen bekend as F. graminearum Groep 1) – koring, gars, korog
Fusarium kroonvrot is een van die belangrikste grondgedraagte siektes van koring, gars en korog in die Wes-Kaap, maar dit kom ook in ander kleingraan-produserende streke van die land voor. Die siekte is veral belangrik in streke waar koring onder droëland toestande verbou word. Hawer is ook vatbaar, maar is ʼn simptoomlose gasheer. Die siekte word gekenmerk deur die heuning-bruin verkleuring van die onderste gedeeltes van die halms en nekrose van die kroonweefsel en subkroon internodes. ʼn Pienk verkleuring kan soms ook onder die onderste blaarskedes waargeneem word. Die mees kenmerkende simptoom is egter die verskyning van wit are, maar dit is afhanklik van vogstremming tydens aarvulling. Aangesien vrotpootjie ook wit are veroorsaak, kan die simptome van Fusarium kroonvrot met die van vrotpootjie verwar word. Die swam benodig vog vir infeksie, maar daarna word die ontwikkeling van die siekte deur vogstremming bevoordeel. Die swam oorleef primêr op stoppels en bewaring van stoppels is dus belangrik vir die oorlewing van die swam. Die siekte word bevoordeel deur bewaringsbewerking wat toenemend deur kleingraanboere toegepas word, veral waar kleingrane in monokultuur verbou word. Fusarium kroonvrot inokulum kan verminder word deur ‘n geïntegreerde siektebestuurstrategie wat praktyke soos wisselbou met nie-gasheer gewasse (breëblaar gewasse soos canola, lupien, medics, lusern ens.), beheer van grasonkruide (meeste grasonkruide is gashere), opheffing van sinktekorte en praktyke wat vog bewaar (bewaringsbewerking) insluit. Navorsing in die Wes-Kaap het getoon dat die laagste voorkoms van die siekte aangemeld is waar koring aangeplant is na 3 jaar van breëblaar gewasse. Weerstandbiedende cultivars is nie beskikbaar nie, maar tolerante cultivars met gedeeltelike weerstand is in lande soos Australië geïdentifiseer.
Vrotpootjie
Gaeumannomyces graminis var. graminis − koring, gars, rog, korogGaeumannomyces graminis var. tritici − koring, gars, rogGaeumannomyces graminis var. avenae − hawer
140 141
Vrotpootjie (foto 12) tas die wortels, kroon en basis van die stam van kleingraanplante veral koring en grasse aan. Dit is ‘n belangrike siekte in gebiede waar daar intensief met koring geboer word. Grond met ‘n alkaliese of neutrale pH, ‘n hoë voginhoud en wat arm is aan mangaan of stikstof, bevoordeel die siekte. Plante met lae vlakke van infeksie wys soms geen simptome van die siekte nie, maar plante wat erger besmet is, word vroeër as ander plante ryp en is soms verdwerg. Die simptome van vrotpootjie is duideliker na aarverskyning. Besmette plante kan oneweredige hoogtes hê en die plante verkleur na die kleur van ryp plante. As mens na die land kyk, verklap die kol-kol verskyning van plante wat ryp voorkom tussen gesonde groen plante die teenwoordigheid van die siekte. Die are wat voortydig ryp word is dikwels steriel en die graan is verkrimp. Siek plante kan maklik uit die grond getrek word. Die wortels en die kroon van die stam verkleur swart. Die siekteveroorsakende swam oorleef in besmette gasheerstoppels van waar askospore kan dien as ‘n bron van inokulum van die siekte. Wortels wat in die nabyheid van besmette stoppels groei, word besmet en die infeksie kan dan na die kroon van die plant versprei. Die siekte kom veral voor by hoë saaidigthede, in swak gedreineerde organiese grond en in nat omgewingstoestande. Vrotpootjie kom dus meer dikwels in nat jare of in lande onder besproeïing voor. In droë omstandighede word die patogeen onaktief. Wisselbou, sal die inokulum onderdruk. Opslagplante, grasse en stoppels wat moontlik bronne van inokulum kan wees, moet vernietig word. Vrotpootjie kan ook tot ‘n mate beheer word deur die plante se gesondheid te bevorder deur bv. die toediening van voedingstowwe. ʼn Nuut geregistreerde saadbehandeling Galmano Plus® kan ook die wortels versterk en beskerming teen vrotpootjie verleen.
Beheer van swamsiektes
Genetiese beheer van swamsiektesDie teling van kleingrane om weerstandbiedend teen siektes te wees is ‘n koste-effektiewe en omgewingsvriendelike metode vir die beheer van siektes. Teeltprogramme teel gewoonlik goed aangepaste cultivars sodat dit weerstand teen sekere siektes sal hê. Die weerstandbiedendheid of vatbaarheid van koringcultivars teen sommige siektes word in Tabelle 1 en 3 aangedui. Dit is egter onwaarskynlik dat een cultivar teen alle siektes bestand sal wees. Die risiko van die voorkoms van sekere siektes in die somerreënvalproduksiegebiede word aangedui in Tabelle 2 en 4. Daarom bly die toediening van swamdoders vir die beheer van swamsiektes belangrik vir die volhoubare produksie van kleingrane in Suid-Afrika.
142 143
Simptome van kleingraansiektes (foto's deur Dr Ida Paul)
1. Uredinia van stamroes op ‘n koringaar
2. Uredinia van stamroes op ‘n hawerstam
3. Uredinio- en teliospore (swart) van stamroes op ‘n koringstam
4. Uredinia van blaarroes op koringblare
10. Blaarvleksimptome op ’n garsblaar
9. Donsagtige wit swamgroei van poeieragtige meeldou op ‘n koringaar
8. Donsagtige wit swamgroei van poeieragtige meeldou op ‘n garsblaar
11. Net-tipe netvleksimptome op ‘n garsblaar
12. Kol-tipe netvleksimptome op ‘n garsblaar
13. ‘n Koringaar wat met losbrand besmet is
14. ’n Haweraar wat met losbrand besmet is
15. Swart krone van koring wat met vrotpootjie besmet is
16. ’n Tiepiese oogvleksimptoom op ’n koringstam
5. Uredinia van streeproes op ‘n koringblaar
6. Urediniaspore van streeproes op die blompakkies van koring
7. Geel “strepe” op ‘n koringaar agv streep- of geelroes-besmetting
8. Donsagtige wit swamgroei van poeieragtige meeldou op 'n garsblaar
142 143
Simptome van kleingraansiektes (foto's deur Dr Ida Paul)
10. Blaarvleksimptome op ’n garsblaar
9. Donsagtige wit swamgroei van poeieragtige meeldou op ‘n koringaar
8. Donsagtige wit swamgroei van poeieragtige meeldou op ‘n garsblaar
11. Net-tipe netvleksimptome op ‘n garsblaar
12. Kol-tipe netvleksimptome op ‘n garsblaar
13. ‘n Koringaar wat met losbrand besmet is
14. ’n Haweraar wat met losbrand besmet is
15. Swart krone van koring wat met vrotpootjie besmet is
16. ’n Tiepiese oogvleksimptoom op ’n koringstam
10. Blaarvleksimptome op ’n garsblaar
9. Donsagtige wit swamgroei van poeieragtige meeldou op ‘n koringaar
8. Donsagtige wit swamgroei van poeieragtige meeldou op ‘n garsblaar
11. Net-tipe netvleksimptome op ‘n garsblaar
12. Kol-tipe netvleksimptome op ‘n garsblaar
13. ‘n Koringaar wat met losbrand besmet is
14. ’n Haweraar wat met losbrand besmet is
15. Swart krone van koring wat met vrotpootjie besmet is
16. ’n Tiepiese oogvleksimptoom op ’n koringstam
9. Donsagtige wit swamgroei van poeieragtige meeldou op ‘n koringaar
10. ‘n Koringaar wat met losbrand besmet is
11. ‘n Haweraar wat met losbrand besmet is
12. Swart krone van koring wat met vrotpootjie besmet is
144 145
Tabel 1. Siekteweerstand of -vatbaarheid van koringcultivars wat vir verbouing onder droëlandtoestande in die somerreëngebied aanbeveel word
Cultivar Stamroes Blaarroes Streeproes
Elands (PTR) MW V MV
Gariep W V V
Koonap (PTR) W V W
Matlabas (PTR) V V V
Senqu (PTR) W MV W
PAN 3118 (PTR) W V V
PAN 3120 (PTR) W MV MV
PAN 3161 (PTR) W MV W
PAN 3195 (PTR) W V W
PAN 3368 (PTR) MW MV MW
PAN 3379 (PTR) MV MV MV
SST 316 (PTR) ? V W
SST 317 (PTR) ? V W
SST 347 (PTR) MW/MV MV MV
SST 356 (PTR) MW/MV V W
SST 374 (PTR) MV V MW/MV
SST 387 (PTR) W V W
V = Vatbaar MV = Matig vatbaar W = Weerstand MW = Matige weerstandVariasie in roesrasse kan cultivars verskillend beïnvloed. Reaksies wat hier aangedui word is gebaseer op bestaande data vir die mees virulente roesrasse wat in Suid-Afrika voorkom. Die verpreiding van roesrasse mag verskil tussen produksiegebiede.
Tabel 2. Die risiko van siektevoorkoms van die roessiektes in areas waar koring onder droëlandtoestande in die somerreënvalgebied verbou word
Produksiegebied Stamroes Blaarroes StreeproesWes-Vrystaat Sentraal-Vrystaat Oos-Vrystaat Mpumalanga GautengLimpopoNoord- Kaap
LR LR LR LR LR LR LR
LR LR LR LR LR LR LR
LR LR HR LR LR LR LR
LR = lae risiko HR = hoë risiko
144 145
Tabel 3. Siekte eienskappe van koringcultivars wat vrygestel is vir produksie onder besproeiing
Cultivar Stamroes Blaarroes Streeproes AarskroeiBaviaans (PTR) V MV W MVBuffels (PTR) V W/V W ?Duzi (PTR) V V W MVKariega V MV W MVKrokodil (PTR) MV V V VOlifants (PTR) V V W MVPAN 3400 (PTR) MV/V V W ?PAN 3471 (PTR) V MW/MV W VPAN 3497 (PTR) MV/V V W ?Sabie (PTR) V MV W ?SST 806 (PTR) V MV W HVSST 822 (PTR) MV MV W VSST 835 (PTR) MV MV MW HVSST 843 (PTR) MV MV W VSST 866 (PTR) V MV W/MV ?SST 867 (PTR) V MV MW ?SST 875 (PTR) V MW W ?SST 876 (PTR) V MV MW HVSST 877 (PTR) V MV W/MV ?SST 884 (PTR) MW V W ?SST 895 (PTR) MW/MV W W ?Steenbras (PTR) W MW V V
V = Vatbaar MV = Matig vatbaar HV = Hoogs vatbaar W = WeerstandMW = Matige weerstand ? = Onbekend / = gemengde roesreaksie
Tabel 4. Die risiko van siektevoorkoms van die roessiektes in areas waar koring onder besproeiing in die somerreënvalgebied verbou word
Produksiegebied Stamroes Blaarroes Streeproes Aarskroei
Koeler sentrale a Warmer noordelike b KwaZulu-Natal Visriver
LR LR LR HR
LR HR HR HR
HR LR HR HR
HR HR HR HR
a: Besproeïingsgebiede sluit gebiede rondom Vaalharts, Sandvet, die Rietrivier en die Oranjerivier in
b: Besproeïingsgebiede sluit gebiede in Magaliesburg, Limpopo Provinsie, Mpumalanga provinsie en die Laeveld in
LR = lae risiko HR = hoë risiko
146 147
Chemiese beheer van swamsiektes
Swamdoders word algemeen gebruik vir die beheer van siektes wat deur swamme veroorsaak word. In Suid-Afrika is daar heelwat aktiewe bestanddele geregistreer vir die beheer van die siektes van kleingrane (Tabelle 5 en 6). Sommige aktiewe bestanddele is ook spesifiek geregistreer vir die beheer van saad en/of grondgedraagde siektes (Tabel 7).
Om siektes so suksesvol as moontlik te beheer moet die volgende faktore in ag geneem word wanneer swamdoders toegedien word:
• Die siekte en siekteveroorsakende organisme moet reg geïdentifiseer word, sodat die mees geskikte swamdoder vir die beheer daarvan gebruik kan word.
• Die effektiwiteit van swamdoders verskil en ‘n swamdoder spesifiek geregistreer teen ‘n sekere siekte, moet gebruik word.
• Die vatbaarheid van die cultivar moet in ag geneem word. Indien ‘n cultivar bestand is teen ‘n sekere siekte sal dit oor die algemeen nie nodig wees om swamdoder op daardie cultivar toe te dien vir die beheer van die bepaalde siekte nie. Dit kan egter gebeur dat ‘n nuwe patotipe van die siekteveroorsaakende organisme ontwikkel en dan sal swamdoders gebruik moet word.
• Tydsberekening met swamdodertoediening is baie belangrik. Een effektiewe toediening op die regte tyd kan meer beskerming aan die plante bied as verskeie toedienings op die verkeerde tyd.
• Die beskerming van die vlagblaar, wat ‘n belangrike bydra lewer tot die produktiwiteit van die plant is veral belangrik.
• Met die toediening van swamdoders is daar soms ‘n wagperiode na die laaste toediening, voordat die gewas aan mens of diere as voeding gegee kan word. Hierdie wagperiode moet ook in ag geneem word.
• Gebruik die korrekte hoeveelheid water om die swamdoder aan te maak, sodat die plante goed bedek word wanneer dit gespuit word.
Siektes moet reg geïdentifiseer word. Vir die doel kan die leser ook ander publikasies soos “Wheat Diseases in South Africa” deur D B Scott raadpleeg. Die boekie kan aangekoop word by die Kleingraaninstituut, Privaatsak X29, Bethlehem, 9700, teen ‘n prys van R20-00 (BTW ingesluit). Posgeld beloop R15-00.
146 147
Tabel 5. Aktiewe bestanddele van die swamdoders wat in Suid-Afrika geregistreer is vir die beheer van die aangeduide koringsiektes*
Aktiewe bestandeel/dele
Koringsiekte
Stamroes Blaarroes Streeproes Poeieragtige meeldou Vrotpootjie
Carbendazim/ Epoxiconazole x
Carbendazim/ Flusilazole x x x
Carbendazim/ Propiconazole x x x
Carbendazim/ Cyproconazole x x x
Carbendazim/ Tebuconazole x x x
Carbendazim/ Triadimefon x x
Epoxiconazole x
Flusilazole x
Fluquinconazole/ Prochloraz x x
Propiconazole x x x x
Propiconazole/ Cyproconazole x x x x
Prothioconazole/ Tebuconazole x x
Tebuconazole x x x x
* Boekie te koop kontak, http://www.croplife.co.za/docs/Fungicides.pdf en van die webblad van die Nasionale Departement van Landbou http://www.nda.agric.za/act36/AR/AR%20Lists.htm. Let asb. daarop dat sommige swamdoder formulasies teen ‘n wye reeks siektes geregistreer is, terwyl ander slegs op een siekte geregistreer is. Raadpleeg altyd die etiket van ‘n middel vir ‘n presiese aanduiding van die siektes waarteen dit effektief sal wees.
148 149
Tabel 6. Aktiewe bestanddele van die swamdoders wat in Suid-Afrika geregistreer is vir die beheer van die aangeduide garssiektes*
Aktiewe bestandeel/deleGarssiekte
Blaarroes Poeieragtige meeldouCarbendazim/Flusilazole x xCarbendazim/Propiconazole x xCarbendazim/Tebuconazole x xCarbendazim/Triadimefon x xCyproconazole/Propiconazole x xFlusilazole x xPicoxystrobin + Carbendazim/ Flusilazole (tenkmengsel) x x
Propiconazole x xProthioconazole/Tebuconazole x xTebuconazole x x
* Boekie te koop kontak, http://www.croplife.co.za/docs/Fungicides.pdf en van die webblad van die Nasionale Departement van Landbou http://www.nda.agric.za/act36/AR/AR%20Lists.htm. Let asb. daarop dat sommige swamdoder formulasies teen ‘n wye reeks siektes geregistreer is, terwyl ander slegs op een siekte geregistreer is. Raadpleeg altyd die etiket van ‘n middel vir ‘n presiese aanduiding van die siektes waarteen dit effektief sal wees.
Tabel 7. Aktiewe bestanddele van die swamdoders wat in Suid-Afrika geregistreer is vir beheer van die aangeduide saadgedraagte siektes*
Aktiewe bestandeel/dele
Saadgedraagte siekte
Losbrandkoring
Losbrandgars
Losbrand hawer
Bedektebrand gars
Bedekte brand hawer
Benomyl xCarboxin/Thiram x x xDifenoconazole xMancozeb x xProthiokonazole x x xTebuconazole x x xThiram x x xTriticonazole x x x
* Boekie te koop kontak, http://www.croplife.co.za/docs/Fungicides.pdf en van die webblad van die Nasionale Departement van Landbou http://www.nda.agric.za/act36/AR/AR%20Lists.htm. Let asb. daarop dat sommige swamdoder formulasies teen ‘n wye reeks siektes geregistreer is, terwyl ander slegs op een siekte geregistreer is. Raadpleeg altyd die etiket van ‘n middel vir ‘n presiese aanduiding van die siektes waarteen dit effektief sal wees.
148 149
RIGLYNE VIR DIE PRODUKSIE VAN MOUTGARS ONDER BESPROEIING
G J Kotzé
SAB Maltings (Pty) Ltd, Posbus 402, KIMBERLEY 8300
Tel: 053 - 8400417
Sel: 082 921 7966
Die effek van verskillende produksiefaktore, waarvan cultivarkeuse, plantdatum, plantdigtheid, stikstofbemesting en besproeiingskedulering die belangrikste is, word gereflekteer in die opbrengs en kwaliteit van die graanoes. Die resultate van die navorsingsprogram sedert 1991 in die besproeiingsgebiede, asook ondervinding onder kommersiële toestande die afgelope aantal jare, stel ons in staat om die volgende aanbevelings daar te stel wat kan dien as produksieriglyne vir moutgarsverbouing
Planttelersregte (Wet 15 van 1976)
Hierdie wet verskaf wetlike beskerming deur middel van planttelersregte aan die telers en eienaars van cultivars. Die toekenning van regte bepaal dat die cultivar nuut, uniform en stabiel moet wees. Beskerming is geldig vir 20 jaar. Die regte van die eienaar/teler behels dat geen party voortplantingsmateriaal (saad) mag vermeerder, voorberei vir aanplanting, verkoop, uitvoer, invoer of in voorraad hou sonder die nodige magtiging of lisensie van die houers van die reg nie. Die wetgewing maak voorsiening dat die hof ‘n vergoeding van R10 000-00 kan toestaan aan die houer van planttelersreg in geval van die skending van sy regte.
Saadsertifisering en tabel 8, soos omskryf in die Plantverbeteringswet
Die hoofdoel van saadsertifisering is om cultivars in stand te hou. Saadwette en regulasies skryf die minimum vereistes voor, terwyl gesertifiseerde saad hoë genetiese standaarde en kwaliteitsvereistes nastreef. Saadsertifisering is ‘n vrywillige aksie wat deur SANSOR namens die Minister van Landbou uitgevoer word. As ‘n cultivar egter op Tabel 8 gelys word, is dit onderhewig aan verpligte sertifisering. Hierdeur word cultivaregtheid en goeie saadkwaliteit gewaarborg en verskaf dus aan die koper (boer) beskerming en gemoedsrus, asook ‘n beter beheersisteem vir die opvolging van klagtes en eise. Die koste verbonde is sekerlik ‘n minimale prys vir hierdie gemoedsrus vir sowel die koper en die verkoper van gesertifiseerde saad.
Grondvoorbereiding
Grondvoorbereiding vir moutgarsverbouing is dieselfde as vir koring. Dit moet beklemtoon word dat ‘n fyn, onkruidvrye en gelyk saadbed voorberei moet word. ‘n Ongelyke saadbed lei tot onegalige ontwikkeling van die gewas en dus ook tot ongelyke rypwording en swak kwaliteit.
150 151
Cultivars
Tans is Cocktail, Marthe en Cristalia die enigste aanbevole cultivars vir kommersiële produksie van moutgars onder besproeiing. Die verhouding in produksie tussen hierdie drie cultivars word op ’n jaarlikse basis hersien.
Die vermoutingseienskappe van hierdie cultivars verskil, en om hierdie rede moet die vermenging van cultivars ten alle koste voorkom word. Dit is dus noodsaaklik dat die verskillende cultivars afsonderlik vervoer, hanteer en opgeberg word. Saad van al drie kommersiële cultivars sal beskikbaar wees by die plaaslike koöperasie en die cultivars mag slegs by die depots soos gestipuleer in die kontrak, of anders vooraf gekommunikeer, gelewer word. Alle saad sal met ‘n saadbehandelingsmiddel sowel as ‘n insekdoder behandel wees. Dit is vir voorkoming van poeieragtige meeldou gedurende die vroeë ontwikkelingstadia (±10 weke) van die saailinge, asook om bedekte brand en losbrand te voorkom, terwyl die insekdoder die garssaad sal beskerm teen enige moontlike insekbeskadiging vir die tydperk vanaf behandeling totdat dit geplant word.
AGRONOMIESE EIENSKAPPE
Cultivarkeuse is vir die produsent ‘n ekonomies belangrike besluit, omdat dit een van die maklikste metodes is om die hoogste inkomste te verkry met die minste risiko. Faktore wat cultivarkeuse bepaal is dus grondliggend tot die besluit. Net die belangrikste faktore word kortliks bespreek en om dié rede is Tabel 1 wat die vrygestelde cultivars karakteriseer ten opsigte van hulle agronomiese en kwaliteitseienskappe, ingesluit.
GroeiperiodeMet groeiperiode van ‘n cultivar word verwys na die gemiddelde aantal dae wat dit neem vanaf opkoms tot fisiologiese rypheid. In dié opsig moet cultivars gekies word wat aangepas is by klimaatsomstandighede, soos groeiseisoenlengte, reënvalpatroon en temperatuur van die verbouingsgebied.
StrooisterkteStrooisterkte is die vermoë van ‘n cultivar om staande te bly onder ekstreme toestande en word hoofsaaklik bepaal deur strooidikte en -lengte (Tabel 1). Die omval van gars het dikwels groot oesverliese tot gevolg, wat hoofsaaklik toegeskryf kan word aan die verlaging in vetkorrelpersentasie. Dit is merendeels ‘n probleem waar kritiese potensiaaltoestande oorskry word, maar onoordeelkundige besproeïing met gepaardgaande sterk wind en oormatige stikstofbemesting en/of te hoë plantdigtheid speel hier ook ‘n rol.
PedunkelsterkteDié eienskap verwys na hoe sterk die strooigedeelte tussen die vlagblaar en die aar is en dus hoe maklik ‘n spesifieke cultivar se are afgewaai kan word deur sterk wind (Tabel 1). Die grootste risiko vir laasgenoemde is net voor oes.
150 151
Vetkorrelpersentasie
Die persentasie vetkorrels bepaal die graad van die graan. Dié eienskap is redelik sterk gekoppel aan ‘n cultivar (Tabel 1). In omstandighede waar versuiping en hittestremming tydens die korrelvulperiode voorkom of waar omval voorkom, kan groot verliese gely word met die afgradering van die oes weens ‘n lae vetkorrelpersentasie.
Tabel 1. Agronomiese en kwaliteitseienskappe van garscultivars
Cultivars Groeiperiode Strooilengte Strooisterkte Pedunkel sterkte
Vetkorrel (%)
CocktailMartheCristalia
MMVMV
MKMM
GMG
MMM
ML GG
Groeiperiode: MV = Medium vinnig; M = Medium Strooilengte: MK = Medium kort; M = MediumStrooisterkte: G = Goed; M = MediumPedunkelsterkte: M = Medium Vetkorrel %: M = Medium; ML = Medium-laag
PlantpraktykeDie planttoerusting wat gebruik word vir die plant van koring is ook geskik vir die plant van gars. Dit is belangrik om gars nie te diep te plant nie, aangesien dit die opkoms van die saailinge en die stoelvermoë nadelig beïnvloed.
Die optimum planttyd (week) vir die verskillende areas is soos volg:
GebiedJunie Julie
1 2 3 4 1 2 3 4Vaalharts / TaungRietrivierDouglasLuckhoff/Hopetown Barkly-Wes
Dit is belangrik om daarop te let dat hierdie slegs ‘n optimum plantdatumspektrum is en impliseer nie dat daar sekere kleiner areas (verskillende mikro-klimate) in die genoemde areas is waar ‘n vroeër of later plantdatum nie suksesvol sal wees nie.
Plantdigtheid kan wissel van 60 kg/ha tot 100 kg/ha afhangende van die toestand van die saadbed, plantdatum, besproeiingsmetode en die planttoerusting wat gebruik word. Die gemiddelde aanbevole plantdigtheid is 80 kg/ha as saad ‘n 100% ontkiemingskapasiteit het en ‘n duisendkorrelmassa van ongeveer 40 gram.
152 153
Daar behoort gepoog te word om ongeveer 130 – 140 plante/m² tydens oes te verseker. Om hierdie rede behoort 60 tot 80 kg saad per hektaar voldoende te wees onder spilpunt toestande waar grondvoorbereiding optimaal toegepas is. Daar moet gewaak word daarteen om Marthe nie te dik te plant nie, aangesien dit omval kan bevorder. Dit kan ook oorweeg word om Cristalia se plantdigtheid te verhoog om sodoende die regte plantestand te verseker (80 – 100 kg/ha). Dit is belangrik om daarop te let dat saadbedvoorbereiding ’n kritiese rol speel waar laer plantdigthede gebruik word. Onder vloedbesproeiing moet die plantdigtheid verkieslik opwaarts aangepas word. Die produsent moet bedag wees op die feit dat duisendkorrelmassa en ontkiemingskapasiteit van die saad van jaar tot jaar kan wissel en dat plantdigtheid ooreenkomstig aangepas moet word.
Die meegaande tabel toon die plantdigtheid in kg/ha aan by verskillende 1000 korrelmassas van saad, om ’n verlangde aantal plante/m² tydens oes te realiseer, met ’n verwagte oorlewing van 80%.
Plantdigtheid in kg/ha 80 % Oorlewing1000
Korrel Massa (g) van Saad
Teiken aantal plante/m2 met oes
100 110 120 130 140 150 160 170 180 190 200 210 220 230 240 250
35 44 48 53 57 61 66 70 74 79 83 88 92 96 101 105 109
36 45 50 54 59 63 68 72 77 81 86 90 95 99 104 108 113
37 46 51 56 60 65 69 74 79 83 88 93 97 102 106 111 116
38 48 52 57 62 67 71 76 81 86 90 95 100 105 109 114 119
39 49 54 59 63 68 73 78 83 88 93 98 102 107 112 117 122
40 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110 115 120 125
41 51 56 62 67 72 77 82 87 92 97 103 108 113 118 123 128
42 53 58 63 68 74 79 84 89 95 100 105 110 116 121 126 131
43 54 59 65 70 75 81 86 91 97 102 108 113 118 124 129 134
44 55 61 66 72 77 83 88 94 99 105 110 116 121 127 132 138
45 56 62 68 73 79 84 90 96 101 107 113 118 124 129 135 141
46 58 63 69 75 81 86 92 98 104 109 115 121 127 132 138 144
47 59 65 71 76 82 88 94 100 106 112 118 123 129 135 141 147
Data van die vorige vyf seisoene word in die volgende drie tabelle aangetoon.
152 153
Tabel 2. Gemiddelde opbrengs (ton/ha) van garscultivars in die besproeiingsgebiede vir die periode 2011 – 2015
Cultivar 2011 2012 2013 2014 2015 GemiddeldCocktail
Marthe
Cristalia
10.57
9.76
9.69
9.24
8.54
8.65
8.78
7.96
8.19
8.60
7.92*
8.25
6.83
6.42
6.51
8.80
8.12
8.26Gemiddeld 10.01 8.81 8.31 8.26 6.59 8.39
*= Marthe saad swak ontkiem
Tabel 3. Gemiddelde vetkorrel (%) van garscultivars in die besproeiingsgebiede vir die periode 2011 – 2015
Cultivar 2011 2012 2013 2014 2015 GemiddeldCocktail
Marthe
Cristalia
97.4
98.4
97.3
94.5
96.5
95.4
95.7
96.1
97.1
96.6
97.4
97.4
81.4
88.6
88.3
93.1
95.4
95.1Gemiddeld 97.7 95.5 96.3 97.1 86.1 94.5
Tabel 4. Gemiddelde korrelstikstof (%) van garscultivars in die besproeiingsgebied vir die periode 2011 – 2015
Cultivar 2011 2012 2013 2014 2015 GemiddeldCocktail
Marthe
Cristalia
1.83
1.91
1.90
1.71
1.88
1.78
1.64
1.65
1.70
1.93
2.02
1.94
1.95
2.08
1.99
1.81
1.91
1.86Gemiddeld 1.88 1.79 1.66 1.96 2.01 1.86
BEMESTING
Grondsuurheid
Die bestuur van ‘n effektiewe bemestingsprogram is afhanklik van grondontledings net voor die aanvang van die seisoen. ‘n Bemestingsprogram kan slegs suksesvol wees indien die minimum vereistes ten opsigte van grondsuurheid nagekom word. Vir gars is dit vasgestel op ‘n pH (KCl) van 5.5 en alle bekalkingsprogramme moet daarop gemik wees om ‘n pH van 5.5 tot 6.0 te bewerkstellig. Opbrengsverliese kan voorkom met beide ‘n te hoë of te lae pH. Onoordeelkundige verhogings in pH kan tot sink- en mangaantekorte lei, waarvoor gars besonder sensitief is.
154 155
Fosfaat
Dit word algemeen aanvaar dat die fosfaatvereistes van gars hoër is as dié van koring en dat grondontledings noodsaaklik is om bemestingsbehoeftes te bepaal. Die mikpunt moet wees om 30 mg/kg sitroensuur-oplosbare fosfaat of 20 mg/kg Bray 1 oplosbare fosfaat in die grond teenwoordig te hê. Om dit te behaal moet 4 kg P/ha toegedien word vir elke 1 mg/kg wat die ontleding onder 30 mg/kg (sitroensuur), of 6 kg/ha vir elke 1 mg/kg wat die analise onder 20 mg/kg (Bray 1) is. Met ‘n ontleding hoër as bogenoemde word 12 tot 15 kg P/ha toegedien, wat voldoende is om grondvrugbaarheid te onderhou.
Kalium
Kaliumtekorte is moontlik in ligte tekstuurgronde in die besproeiingsgebiede en waar tekorte voorkom, geld die volgende riglyne:
Tabel 5. Kaliumbemesting volgens grondontledings
Sitroensuur oplosbare of ammonium-asetaat oplosbare kalium (mg/kg) Kaliumbemesting (kg K/ha)
20 - 30
30 - 50
50 - 70
Bo 70
40 - 30
30 - 15
15 - 0
0
In grondontledings onder 50 mg/kg moet 15 kg K/ha bykomend bygevoeg word vir elke ton strooi wat verwyder word. Ondervinding toon dat verdeelde kaliumbemesting (met plant en ±8 weke na plant) die risiko van omval kan verminder.
Stikstof
Stikstofbemesting kan toegedien word op verskillende groeistadia tydens die ontwikkeling van die garsplant. Onder droëlandtoestande word reënval beskou as die belangrikste faktor vir die bepaling van die stikstofbehoefte van die gars. Onder besproeiing is dit egter nie so ‘n bepalende faktor nie en is die produksiesisteem en grondtipe van groter belang.
Die eerste stikstoftoediening is net voor of tydens die plantproses. Bobemesting van stikstof is volgens navorsingsresultate voordelig vir hoër opbrengste en meer so onder oorhoofse besproeiing as vloedbesproeiing.
Met die verhoging in opbrengs wat oor die laaste paar jaar gerealiseer het, hoofsaaklik as gevolg van genetiese vordering, verbeterde produksie praktyke en optimale besproeiingskedulering, wil dit voorkom of ‘n totale stikstofbemesting van 140 kg/ha, afhangende van die grondtekstuur en rotasiestelsel, blyk voldoende vir optimale opbrengs te wees. Daar moet verder op gelet word dat Cocktail, geneties
154 155
’n hoër opbrengs potensiaal en laer korrelstikstof het as die ander cultivars. Om hierdie rede is dit belangrik dat hierdie cultivar ongeveer 20 – 60 kg stikstof per hektaar hoër bemes word (afhangende van die klei-inhoud van die grond) om die genetiese opbrenspotensiaal te benut en dieselfde korrelstikstof te behaal as die ander cultivars.
Op ‘n katoenwisselboustelsel, en waar daar baie mielie-oesreste nét voor plant teenwoordig is, moet ‘n hoër stikstofpeil toegedien word (ongeveer 20 - 30 kg N/ ha meer, afhangende van die grondtekstuur) en moet dit verkieslik verdeel word om sodoende ‘n stikstof-negatiewe periode teen te werk. Op baie sanderige gronde waar loging van stikstof ‘n wesenlike probleem is, word daar ook ±20 kg N/ha meer aanbeveel. Alhoewel dit nie aanbeveel word om gars op ‘n uitgeploegde lusernland te plant nie, word die praktyk wel op ’n redelike skaal toegepas, in welke geval die stikstofbemesting afgeskaal moet word na 100 - 120 kg/ha. Verkieslik moet alles met plant toegedien word. Verdeelde stikstofbemesting blyk ook meer voordelig te wees onder oorhoofse besproeiing (spesifiek spilpunte) en ligte sanderige gronde as onder vloedbesproeiing en swaarder kleierige gronde. ‘n Verdeelde stikstoftoediening van twee derdes met planttyd en die res ±6 weke na opkoms toon die beste resultate. Op baie sanderige gronde waar loging ‘n probleem is en waar probleme in die verlede ondervind is met baie lae stikstofinhoud in die graan, kan die kopbemesting ook later toegedien word, maar nie later as op die sagtedeegstadium nie. Ondervinding in die praktyk, het geleer dat gars negatief in opbrengs reageer, as slegs ‘n klein hoeveelheid stikstof met plant toegedien word, en die oorgrote meerderheid in verskillende opeenvolgende kopbemestings toegedien word. Gars se opbrengspotensiaal word grotendeels bepaal gedurende die eerste 8 weke na opkoms tot en met eerste node verskyning. Kalksteen ammoniumnitraat (KAN) het geblyk die beste stikstofbron te wees vir bo-bemesting en waar kopbemesting deur die besproeiingstelsel toegedien word, word ‘n ammoniumnitraat gebaseerde produk aanbeveel. Dit word ook ten sterkste aanbeveel dat ten minste ‘n gedeelte van die stikstof wat met plant toegedien word, ammoniumnitraat gebaseerd moet wees. Addisionele stikstofbemesting, tot so laat as die sagtedeegstadium, na buitengewone reën, kan ekonomies regverdigbaar wees. Op die sanderige gronde met hoë opbrengspotensiaal in die Douglas omgewing kan ‘n addisionele stikstofkopbemesting van ±20 kg/ha ernstig oorweeg word.
NA-PLANT PRAKTYKE
OnkruidbeheerTesame met bemesting, is goeie onkruidbeheer die belangrikste praktyk. Gars is gevoelig vir onkruidkompetisie en veral in die vroeë groeistadia. Vroeë beheer is dus noodsaaklik en moet verkieslik so spoedig moontlik na die meeste onkruide ontkiem het, gedoen word as onkruidinfestasie dit regverdig. Dieselfde riglyne as vir onkruidbeheer in koring geld vir gars. Onkruide moet korrek geïdentifiseer word aangesien verskillende onkruiddoders gebruik word vir die beheer van gras- en breë- blaaronkruide. Die enigste geregistreerde onkruiddoders vir die beheer van grasse in gars is Hoelon/Ravenger, Axial en Grasp. Onder geen omstandighede moet onkruiddoders soos Topic of Puma op gars gespuit word nie. Onkruiddoders moet streng volgens etiket registrasies hanteer en toegedien word.
156 157
InsekbeheerGars is ‘n natuurlike gasheer vir Russiese koringluis en ander plantluise. Met vroeë luisinfestasie kan ‘n insekdoder saam met die onkruiddoder gebruik word. Met ‘n laat luisbesmetting kan ‘n insekdoder op sy eie toegedien word. Net soos met koring, is gars vatbaar vir bolwurmskade en dieselfde riglyne vir bolwurmbeheer geld, soos vir koring. Huidiglik blyk bladmyners ook ‘n probleem te wees oor die hele produksiegebied. Vir die huidige is ‘n noodregistrasie met die middel Unimectin 18EC verkry, vir die beheer van bladmyners.
Gedurende die 2010 seisoen het die valsbolwurm groot skade aangerig aan aanplantings, veral in die Vaalharts area. Dit het egter oor die hele garsproduksie area voorgekom en produsente moet op die uitkyk wees vir hierdie insek. In Australië word hierdie plaag sporadies aangemeld en is nie ’n jaar tot jaar verskynsel nie. LNR- Kleingraaninstituut is tans hard aan die werk om ’n teenvoeter vir hierdie plaag te ontwikkel. Alhoewel daar nog geen middel geregistreer in teen hierdie insek nie, is die algemene gevoel dat middels wat teen bolwurm gebruik word ook suksesvol kan wees teen die valsbolwurm. Verder het LNR-Kleigraaninstituut ook onderneem om feromoon valle uit te plaas, om sodoende die motvlugte van die valsbolwurm te monitor. Op die manier kan landboukundiges produsente vroegtydig waarsku oor moontlike infestering.
Groeiregulering
Alhoewel die huidige cultivars meer bestand is teen omval as die ou generasie cultivars, is dit ook onderhewig aan omval onder hoë potensiaaltoestande, en veral onder oorhoofse besproeiing. Die probleem kan beperk word deur die gewas nie oormatig te besproei tydens die vroeë ontwikkelingstadia van die plant nie. Indien die produsent van mening is dat sy gars te geil groei gedurende die vroeë groeistadia van die plante en voel dat omval ‘n wesenlike probleem kan raak, kan hy die gewas beheerd strem deur minder water toe te dien gedurende die periode van 8 - 12 weke na opkoms. Gedurende hierdie spesifieke tydperk is die gars die minste gevoelig vir droogte en is die invloed op opbrengs dus die minste.
Laer plantdigthede (<140 plant/m²) kan ook ‘n beduidende rol speel by die vermindering van omval met die voorbehoud dat saadbedvoorbereiding optimaal moet wees. Hoër plantdigthede (>140 plante/m²) kan langer plante met verswakte halms veroorsaak as gevolg van kompetisie deur plante vir lug en lig.
Omval kan ook beheer word deur die toediening van ‘n groeireguleerder, maar huidiglik is daar geen groeireguleerder geregistreer op gars onder besproeiing in Suid-Afrika nie. Proewe wat vir moontlike registrasie doeleindes uitgevoer is, het getoon dat dié groeireguleerders meer skade as goed gedoen het.
Die enigste manier huidiglik om dus die risiko van omval te verminder is om nie:
• te veel stikstofbemesting toe te dien nie,• te hoë plantdigtheid te gebruik nie,
156 157
• oor te besproei gedurende die vroeë ontwikkelingstadia van die gewas nie,• te swaar besproeiing toe te dien gedurende die rypwordingstadium nie en• water toe te dien tydens die voorkoms van sterk wind nie.
Swambeheer
Swamsiektes het nog nooit ‘n probleem blyk te wees sedert die infasering van gars in die besproeiingsgebiede nie. Dit kan grotendeels toegeskryf word aan die warm droë klimaat wat in die gebied heers. Indien enige siektes wel op gars voorkom, moet ‘n verteenwoordiger van SAB Maltings onmiddellik ingelig word vir die nodige aanbevelings.
Wanneer gars egter aan aanhoudende nat toestande blootgestel word, nadat dit reeds oesgereed is, kan swambesmetting van die graan voorkom. Dit kan veroorsaak dat graan afgegradeer word. Dit is dus baie belangrik dat die gars dadelik geoes word wanneer dit gereed is.
Besproeiing
Besproeiingskedulering moet volgens verdamping en behoefte per groeistadium geskied. Hierdie inligting is beskikbaar by u SAB Maltings landboukundige. Dit is egter belangrik dat besproeiing nie te gou gestaak word nie en dat die laaste besproeiing toegedien word wanneer die hele plant bykans verkleur het. Dit is om egalige rypwording te verseker en om graan met ‘n hoë vetkorrelpersentasie en aanvaarbare stikstofvlakke te realiseer. Soos genoem, kan oordeelkundige besproeiingspraktyke die risiko van omval grotendeels verminder en bevorder dit ook verder optimale opbrengs en kwaliteit (verwys na seksie onder groeiregulering).
Huidiglik is SABM in samewerking met die Universiteit van die Vrystaat besig om intensiewe navorsing te doen aangaande die waterbehoeftes van gars en om sodoende besproeiingskedulering te optimaliseer. Hierdie werk word befonds deur die Wintergraan Trust en daar word beoog om ’n gerekenariseerde beproeingskeduleringsprogram gereed te hê vir die 2016 seisoen.
OES VAN GRAAN
In die tradisionele garsproduksiegebied word die gars platgesny en in windrye gelos alvorens dit gedors word. Dit word hoofsaaklik gedoen om die risiko van windskade te beperk. Garsare buig afwaarts wanneer dit ryp word en wanneer blootgestel aan sterk wind, kan groot skade aangerig word. Produsente in die besproeiingsgebiede is egter nie ingerig vir hierdie praktyk nie en windskade kom ook nie so geredelik voor in hierdie gebiede nie. Dit is egter belangrik dat gars so gou as moontlik geoes moet word nadat ‘n vogpersentasie van 12.5% in die graan bereik word, om sodoende die risiko van ryp gars wat blootgestel is aan wind-, hael- en ander skade, te beperk. Gars kan met dieselfde toerusting gestroop word as koring, met slegs klein verstellings aan dromspoed en wind. Aangesien daar kontrakte vir die voorsiening van moutgars is, is dit noodsaaklik dat die saadhuid nie beskadig word in die oesproses nie. Skade
158 159
aan die graan kan ontkieming benadeel en dit veroorsaak groot probleme tydens vermouting. Dus moet die oesproses nie so aggresief as vir koring wees nie en ‘n té hoë dromspoed moet vermy word, asook ‘n te klein konkaafopening. Die gars moet in massa gestroop word (behalwe waar ander reëlings vooraf getref is) en by die depot gelewer word, soos op die kontrak gestipuleer of soos gekommunikeer tydens die seisoen. Hiér sal dit gemonster, geklassifiseer en gradeer word en die produsent word dan volgens kwantiteit en kwaliteit vergoed. Produsente sal op ‘n glyskaalsisteem vir kwaliteit vergoed word, soos wat in die kontrak gestipuleer is.
KWALITEIT
Vanaf die 2011 seisoen is die glyskaal en gevolglike vergoeding vir kwaliteit van gars aangepas. Alhoewel die afsnypunte vir moutgraad nie aangepas is nie, is sekere kategorieë binne elke kwaliteitsparameter aangepas en word daar ook onderskeid getref tussen Cocktail en die ander cultivars. Dit is dus baie belangrik dat produsente met hulle naaste SABM landboukundige, landboubesigheid of Garsbedryfskommittee verteenwoordiger skakel om hulself van die nuwe standaarde te vergewis.
Vermouters verlang gars wat homogeen vermout, min of geen skoonmaak benodig nie en wat aan brouers ‘n mout met ‘n aanvaarbare en konstante kwaliteit verskaf. Gevolglik stel vermouters sekere kwaliteitsnorme vir moutgars om te verseker dat die eindproduk op die mees ekonomiese manier moontlik geproduseer kan word.
Nege eienskappe, naamlik cultivaregtheid, ontkieming, stikstofinhoud, vetkorrel-persentasie, sifsels, vreemde materiaal, meganiese skade, swambesmetting en vog¬inhoud is van uiterste belang by gradering en word kortliks bespreek.
Ontkieming/cultivar-egtheidMoutgars verskil van dié van die meeste graangewasse in die sin dat dit tydens verwerking weer moet groei. Ontkieming verwys na die persentasie garskorrels wat kiemkragtig is. Dit is die belangrikste eienskap van moutgars en moet na die verstryking van die rusperiode hoër as 98% wees. Verskillende cultivars het verskillende dormansieperiodes (rusperiodes) en daarom is dit belangrik dat cultivars apart geberg word en nie vermeng mag word nie.
Die ontkiemingsvermoë kan erg benadeel word deur reën voor en gedurende oestyd. Indien gars natreën as dit oesryp is, vind biochemiese prosesse in die korrel plaas wat ontkieming voorafgaan. Gevolglik ontkiem die gars ongelyk of swak tydens die moutproses en ‘n swak eindproduk word gelewer.
Stikstofinhoud
Gars met ‘n te hoë of té lae stikstofinhoud lewer nie mout van die verlangde gehalte vir broudoeleindes nie. Die glyskaal waarvolgens die prys van gars bepaal word, is gebaseer op ‘n basisprys waarby premies gevoeg word vir sekere stikstofvlakke in die graan. Dit is belangrik om daarop te let dat die afsny- en draaipunte vir verskillende cultivars voor die seisoen met die betrokke partye bevestig word.
158 159
Die stikstofinhoud van gars is geneties van aard, maar word ook deur die omgewing beïnvloed. Sekere cultivars (Cocktail) produseer ‘n laer stikstofinhoud ten spyte van relatief hoë stikstofbemesting. So ‘n eienskap sal baie waardevol wees vir die produsent, aangesien dit nie nét hoë stikstofbemesting is wat hoë stikstofvlakke in die graan veroorsaak nie, maar ook onbeheerbare faktore soos hitte en droogtestremmings tydens die korrelvulperiode en die stikstofleweringsvermoë van die grond. Die produsent moet te alle tye die stikstofleweringsvermoë van sy grond in ag neem en hier is veral bewerkingspraktyke en die voorafgaande gewas van groot belang.
Vetkorrelpersentasie
Vetkorrelpersentasie is belangrik om homogeniteit tydens die moutproses te verseker. Maer korrels absorbeer water vinniger as vetkorrels. Maer korrels het ook ‘n relatief hoër persentasie kaf, wat bier ‘n bitter smaak kan gee. ‘n Meer eenvormige vetkorrelpersentasie sal ‘n beter moutkwaliteit verseker. Die glyskaal vir vetkorrelpersentasie is van so ‘n aard dat daar pro rata meer betaal word vir gars soos die vetkorrelpersentasie toeneem gemeet bokant ‘n 2.5 mm sif. Soos in die geval van stikstofinhoud, moet die spesifikasies wat vir die betrokke seisoen sal geld, met die graanhandelaars bevestig word.
Dit is ook belangrik om daarop te let dat vetter korrels mout met ‘n hoër ekstraksie lewer as maer korrels, wat ‘n belangrike aspek in die brouproses is. ‘n Lae vetkorrelpersentasie is die gevolg van ongunstige toestande tydens die korrelvulperiode; as laat are te vinnig ryp word, of as ‘n hoër opbrengspotensiaal aanvanklik aangelê word, as wat die omgewing op die einde van die seisoen kan hanteer. Sekere cultivars is egter geneig om deurgaans ‘n vetkorrelpersentasie te produseer en daarom word telerslyne met ‘n hoë vetkorrelpersentasie doelbewus geselekteer. Die vetkorrelpersentasie van die huidige garscultivars kan almal as goed tot baie goed beskryf word.
Sifsels, vreemde materiaal en meganiese skade
Sifsels is daardie materiaal wat so fyn is dat dit deur ‘n 2.2 mm sif val. Hierdie materiaal bestaan hoofsaaklik uit baie maer korrels, gebreekte korrels, klein onkruidsade, kaffies, stukkies angels, dooie kalanders en stof. Daar is ‘n basisprys vir vragte gars wat gelewer word binne ’n sekere spesifikasie en ‘n toenemende premie vir vragte met minder sifsels. Hierdie limiete moet weereens met die graanhandelaars bevestig word. Maer korrels kan toegeskryf word aan faktore soos hierbo uiteengesit, terwyl te veel gebreekte korrels, kaffies, stukkies angels en stof hoofsaaklik herlei kan word na stroperverstellings. Dit is dus uiters belangrik dat die produsent sy stroper reg verstel om ‘n goeie kwaliteit, ‘n goeie gradering en dus ‘n goeie prys te verseker.
Dooie kalanders in die sifsels gee ‘n aanduiding dat daar iewers ‘n bron van besmetting kan wees wat ‘n nadere ondersoek regverdig. Die teenwoordigheid van kalanders kan lei tot afgradering van die oes as gevolg van lewendige insekte enersyds of insekbeskadigde garskorrels, andersyds.
160 161
Meganiese skade deur stropers verlaag die persentasie bruikbare garskorrels. Wanneer embrio’s beskadig word of die kaffies oor die embrio’s word verwyder, kan dit tot probleme in die moutproses lei. ‘n Te hoë persentasie endosperm wat blootgestel word, het verskeie verwerkingsprobleme in die moutproses tot gevolg (swamgroei, skuim in weektenks, ens.)
Swambesmetting
Moutgars wat met swamme besmet is, is nie geskik vir menslike gebruik nie en word afgradeer na ondergraad. Sommige swamme produseer mikotoksiene (DON) onder toestande van stres. Swambesmetting vind normaalweg plaas wanneer graan wat reeds oesgereed is, aan voortdurende vogtige toestande blootgestel word of wanneer gars met ‘n te hoë voginhoud geoes word en in ongunstige omstandighede op die plaas geberg word. Gars met ‘n hoë voginhoud (>12.5%) moet so gou moontlik volgens spesifikasies gedroog word. Garscultivars het geen genetiese weerstand teen hierdie swamme wat op die korrels voorkom nie.
Voginhoud
Moutgars wat met ‘n te hoë voginhoud ingeneem en gestoor word, is baie vatbaar vir swamontwikkeling sowel as vir verlies aan ontkiemingsvermoë. Om hierdie rede word geen moutgars met ‘n voginhoud van hoër as 12.5% ingeneem nie en ‘n pro rata premie word betaal vir graan soos die voginhoud afneem van 12.5% tot 9.5%.
GARSPASPOORT
Vanaf die 2005 seisoen is ‘n sisteem geïmplementeer wat die produsent verplig om ‘n garspaspoort in te dien alvorens hy sy eerste vrag gars kan lewer. Hierdie garspaspoort behels ‘n skedule wat deur die produsent, in samewerking met sy chemiese agent, ingevul moet word en duidelik moet stipuleer watter chemikalieë op die gars toegedien is, sowel as wanneer, hoe en hoeveel. Dit is van uiterste belang dat hierdie paspoort volledig ingevul moet word en by die leweringsdepot ingehandig moet word, alvorens enige graan ontvang sal word. Verder is dit ook baie belangrik om daarop te let dat geen gars ingeneem sal word indien dit met ‘n ongeregistreerde middel, ongeregistreerde dosis of ongeregistreerde toedieningsmetode behandel is nie. Vir meer inligting kan u skakel met u plaaslike SAB Maltings landboukundige.
OPSOMMING
Die produksie van goeie kwaliteit gars, met optimum opbrengste, begin en eindig by die produsent en die volgende punte is die belangrikste:
• pH van grond moet hoër as 5.5 (KCl) wees en verkieslik tussen 5.5 en 6.0 (KCl).
• Fosfaatstatus van die grond moet voldoende wees (30 mg/kg sitroensuur oplosbare P) of van so ‘n aard dat dit met ‘n eenmalige toediening reggestel kan word.
160 161
• Plantdatum is krities belangrik en gars moet gedurende optimale aanbevole plantdatum vir ‘n spesifieke gebied aangeplant word.
• Plantdigtheid behoort tussen 60 en 100 kg/ha te varieer, afhangende van saadbedtoestande, besproeiingsmetode en planttoerusting wat gebruik word, nadat ontkiemingskapasiteit en duisendkorrelmassa in berekening gebring is.
• ’n Totale stikstoftoediening van ±140 kg/ha (afhangende van die grondtipe) is optimaal vir opbrengs en kwaliteit. Op ‘n katoen- en mieliewisselboustelsel sowel as baie sanderige gronde kan die toedieningspeil verhoog word (±20-±30 kg N/ha) en moet dit verkieslik verdeel word om ‘n moontlike stikstofnegatiewe periode te oorkom. Op ‘n uitgeploegde lusernland moet die toedieningspeil afgeskaal word na 100 kg N/ha en verkieslik nie verdeel word nie.
• Verdeelde toediening van stikstofbemesting is belangriker onder oorhoofse besproeiing as onder vloedbesproeiing. ‘n Verdeling van twee derdes van totale stikstof met planttyd, en die res ±6 weke na opkoms, gee die beste resultate. In die geval van baie sanderige gronde kan die kopbemesting in 2 verdeel word, maar die laaste moenie later as vlagblaarstadium toegedien word nie.
• Oordeelkundige plant-, besproeiings- en bemestingspraktyke moet gebruik word om die probleem van omval te beperk.
• Besproeiingskedulering moet volgens verdampingsaanvraag en behoefte per groeistadium gedoen word. Besproeiing moet nie te vroeg onttrek word nie en die laaste besproeiing moet toegedien word wanneer die plante bykans totaal verkleur het.
• Graan moet dadelik geoes word sodra dit gereed is vir dors (12.5% voginhoud) om sodoende potensiële wind- en haelskade te voorkom, asook weerbeskadiging van die graan (swambesmetting).
• Die stroopproses moet nie so aggresief wees soos vir koring nie om sodoende skade aan die graan te voorkom.
• Maak slegs gebruik van geregistreerde chemiese middels, teen die geregistreerde dosis en volgens die geregistreerde toedieningmetode.
Wanneer bogenoemde kriteria toegepas word en klimaatstoestande wyk nie noemenswaardig af van langtermyngemiddeldes nie, kan gars baie goed ten opsigte van opbrengste en kwaliteit met koring in die sentrale besproeiingsgebied kompeteer.
Vir enige verdere navrae kan u skakel met een van die volgende SAB Maltings landboukundiges:
Burrie Erasmus (Hartswater): 082 921 7967
Hennie Cloete (Douglas): 083 795 8587
Johannes Kokome (Taung): 082 921 7981
162 163
HAWERPRODUKSIE IN DIE SOMERREËNVALGEBIED
Hawer word hoofsaaklik as voergewas (groenvoer of hooiproduksie) aangeplant. Graanproduksie voorsien op ‘n beperkte skaal aan die ontwikkelende hawer-graanmark (hoofsaaklik ontbytgrane), terwyl die oorgrote meerderheid van die graanproduksie na die veevoermark gekanaliseer word. Die mark vir menslike gebruik van hawer is die enigste georganiseerde vraag na die produk en die bedryfstak beding kompeterende graanpryse, maar verlang ook ‘n produk wat voldoen aan sekere kwaliteitstandaarde.
Daar is egter ook ander situasies waarin hawer sy regmatige plek kan volstaan. Die uitbreiding en beweging na verminderde bewerkingstelsels noodsaak die gebruik van geskikte dekgewasse om voldoende grondbedekking te verkry. Hiervoor is hawer met sy wye plantspektrum aanpassing en hoë biomassa-ontwikkeling die ideale gewas wat met bestaande planttoerusting suksesvol aangeplant kan word. Hierby kan die onderdrukkende effek van hawer op grondgedraagde siektes, soos vrotpootjie, in wisselbou-stelsels nie misken word nie.
Weiding, kuilvoer en hooiproduksie
Hawergraan word reeds al geruime tyd deur veral perdeboere en ander produsente gebruik in veevoermengsels. Goed bemeste hawer lewer hoë hoeveelhede hooi en graan met ‘n hoë voedingswaarde. Hawergraan wat nie aan die kwaliteitsvereistes (hoë hektolitermassa) voldoen nie, word ook in die veevoermark benut.
Hawer kan ‘n regmatige plek in ‘n gebalanseerde voervloeiprogram vervul en verskeie cultivars is beskikbaar vir die doel. Die wye planttydspektrum, voedingswaarde en hergroei eienskappe maak dit moontlik om oor ‘n lang periode voldoende benutbare beskikbare weiding te voorsien. Aanplantings word vanaf Februarie tot in Juliemaand gedoen. Kontak kundiges vir die beplanning van ‘n groenvoer vloei-program.
Vir hooiproduksie onder besproeiing kan die cultivars Maluti, Witteberg, Drakensberg en SWK001 van Maart tot Junie teen ‘n saaidigtheid van 40 - 50 kg saad/ha aangeplant word. Kompasberg, SSH 421, SSH 405 en SSH 491 kan van Mei tot Junie teen 70 - 100 kg saad/ha aangeplant word.
Graanproduksie
Die plaaslike behoefte aan geskikte hawergraan vir prosessering in die ontbytgraan-mark word op 40 000 - 50 000 ton geraam. Weens die laer kwaliteit van die meerderheid van die plaaslik geproduseerde hawergraan (hektolitermassa onder aanvaarbare vlakke) word hoofsaaklik deur invoere aan die behoefte van die mark voorsien. Plaaslike hawercultivars het egter die potensiaal om hoë opbrengste met die vereiste kwaliteit te produseer.
162 163
Kwaliteit van graanhawer
Die kwaliteitsvereistes wat gestel word, het hoofsaaklik te doen met die ver wer-kingsproses. Om begrip vir hierdie norme te ontwikkel, is dit noodsaaklik om in breë trekke te let op die belangrikste prosesse waardeur hawer gaan gedurende verwerking. Eerstens word alle onsuiwerhede soos kaf, klippe, onkruid, koring en gars verwyder. Daarna word die saad in drie groottes gesif, waarna die blomkaffies ("hulls") van die pitte ("groats") verwyder word. Die pit is die ekonomies waardevolle deel van die saad, terwyl die blomkaffies geen waarde het nie. Die kaffies word verwyder deur twee roterende meulstene wat ‘n rapsie nader aan mekaar gestel is as die dikte van die hawersaad wat sodoende die kaffies afvryf. Dit is dus verstaanbaar dat ‘n dubbelhawer ("twin oats") se kaffies nie verwyder sal word nie en ‘n kaalhawer beskadig sal word in hierdie proses. Na hierdie proses, ondergaan die hawer spesifieke verwerking vir die produk waarvoor dit gebruik gaan word.
Hektolitermassa
Groot en vet pitte is baie gesog by die bedryf en hektolitermassa is ‘n goeie maatstaf daarvan. In die onderstaande tabel word die minimum hektolitermassa na gelang van die graad aangedui (Tabel 1). Net soos by koring word hektolitermassa in die korrelvulperiode bepaal. Blare wat voor of tydens blom abnormaal vinnig afsterf as gevolg van wanvoeding, siektes of stremmings, veroorsaak lae hektolitermassas. Hierdie gebreke moet reeds voor die vlagblaarstadium reggestel word om ‘n positiewe effek op hektolitermassa te verkry.
Tabel 1. Graderingsvereistes vir hawergraan
Grade Minimum hektrolitermassa (kg/hl)
Graad 1 53
Graad 2 48
Voergraad 38
Kaf:pit verhouding
Die hawerpit word omsluit deur twee blomkaffies wat waardeloos vir die bedryf is. Baie pit en min kaf word dus verlang en verwerkers vereis nie meer as 30% blomkaffies teenoor 70% pit nie. Hierdie eienskap word tot ‘n mate in hektolitermassa weerspieël en is omgewing-, asook geneties gebonde. By maer hawer maak die kaf ‘n groter persentasie van die saad uit en die verhouding tussen kaf en pit is in hierdie geval ongewens.
164 165
Saadgrootte
In die verwerkingsaanleg word die hawergraan in verskillende klasgroottes gesif. Hierdie proses word baie akkuraat gedoen, omdat ‘n belangrike kwaliteitskomponent van die eindproduk op die effektiwiteit van die sifproses berus. Die groot sade is meer gesog, terwyl klein sade feitlik waardeloos is. Eenvormige groot sade is dus ideaal. Omdat die grootste sade eerste ryp word en geneig is om eerste uit te val, is dit belangrik om nie die oesproses te vertraag nie.
Dubbelpitte kom dikwels voor. Hierdie eienskap is cultivar gebonde maar kan ook as gevolg van omgewingstoestande en die dorsproses vererger word. Dubbelpitte is ongewens omdat dit in die sifproses deurgaan as ‘n groot saad en later in twee klein saadjies skei wat nie gedop kan word nie. Die stroper moet dus so gestel wees dat die minimum dubbelpitte gedors word.
Kaalhawer is hawer waarvan die blomkaffies in die dorsproses afgeslaan is en is totaal ongewens, omdat dit in die sifproses in die stroom van medium tot klein sade na die “dehullers” gaan waar dit gemaal in plaas van gedop word. Daar moet dus spesiale aandag aan die verstelling van die stroper gegee word om kaalhawer te voorkom.
Net soos by koring is planttyd, bemesting, siektebeheer, onkruidbeheer, tydige oes en korrekte instelling van die stroper van uiterste belang om graan van ‘n hoë kwaliteit te produseer. Die potensiaal om hawergraan met aanvaarbare kwaliteitsvereistes plaaslik te produseer bestaan egter en die moontlikhede moet ontgin word.
Die beginsels van hawerproduksie in die somerreëngebied is grotendeels dieselfde as by koringaanplantings.
Bewerkings
Ongeag die bewerkingstelsel wat gevolg word, is die einddoel om maksimaal grondwater op te gaar, verdigtings op te hef, en om met ‘n geskikte saadbed/ plantaksie maksimale ontkieming en vestiging te verseker. Die plantproses van hawer is soortgelyk aan dié vir koringaanplantings wat plantdiepte en rywydtes betref.
Saadbehandelings vir hawersaad
Standaard saadbehandelings teen saadgedraagde swamsiektes kan gedoen word, veral vir graanproduksies, terwyl dit opsioneel is vir weidings en hooiproduksie-aanplantings.
Cultivarkeuse, planttydspektrum en saaidigtheid
Eerstens moet op die einddoel en mark besluit word, naamlik hooiproduksie, beweiding of graanproduksie (Tabel 2). Die weidings- en graanproduksie cultivars het verskillende eienskappe, verbouingsvereistes en planttye (Tabelle 3, 4 en 5). ‘n
164 165
Cultivar moet gekies word wat aan die vereistes/standaarde van die koper/kontrak voldoen, wat die hoogste netto inkomste genereer, en wat by die produksiestelsel van die boer inpas. Plant dan die beste cultivar vir die gekose doel en optimaliseer alle produksiepraktyke. Gebruik gesertifiseerde saad, wat verseker dat die regte cultivar geplant word wat die koper/kontrak vereis, en dat die saad ‘n hoë ontkiemings persentasie het.
Tabel 2. Eienskappe van hawercultivars
Cultivars Graan-opbrengs
Hektoliter-massa
Staanver-moë
Strooi-lengte (cm)
Kroonroes-weerstand
Stamroes-weerstand Doel
Simonsberg Hoog Goed Goed 85 MW MW Graan/ Weiding
Towerberg Goed Hoog Goed 85 MW MW Graan/ Weiding
Overberg Goed Goed Goed 80 MV MW Graan/ Weiding
Sederberg Gem Gem Redelik 90 MV MV Graan/ Weiding
Kompasberg Hoog Hoog Hoog 75 MW MV Graan/ Weiding
Heros Gem Gem Redelik 85 V V Graan
Witteberg Goed Gem Gem 100+ V V Weiding
Pallinup Hoog Hoog Goed 80 MV MV Graan
Potoroo Goed Hoog Goed 80 MW MW Graan
SSH 491 Gem Hoog Goed 90 MW V Graan/Hooi
SSH 405 Gem Goed Redelik 85 V V Graan
SSH 421 Goed Gem Gem 90+ - - Weiding
Drakensberg Hoog Gem Redelik 100+ W MV Weiding/Hooi
Maluti Gem Gem Gem 100+ MW MV Weiding
SSH 39W Gem Gem Gem 100+ - - Weiding
SWK 001 Gem Gem Gem 100+ MW MV Weiding
Le Tucana Hoër weidingopbrengs en beter koueverdraagsaamheid as Drakensberg Weiding
MV - Matig vatbaar MW - Matig weerstandbiedend V - Vatbaar W - Weerstandbiedend
166 167
Tabel 3. Die planttydspektrum van beskikbare cultivars vir graanproduksie in die Koeler besproeiingsgebiede
CultivarMei Junie Julie
1 2 3 4 1 2 3 1 1 2 3 4KompasbergSederbergOverbergHerosSSH 405SSH 491Pallinup
Tabel 4. Die planttydspektrum van beskikbare cultivars vir graanproduksie in die Warmer besproeiingsgebiede
CultivarMei Junie
1 2 3 4 1 2 3 4KompasbergSederbergOverbergHerosSSH 405SSH 491Pallinup
Onder besproeiing is die teikenpopulasie (plante/m2) vir vroeë plantings 175 - 200, vir planttye in die middel van die spektrum 200 - 275 en vir laat planttye 275 - 350. Afhangende van die saadlot se duisendkorrelmassa is die saaidigtheid 60 - 100 kg saad/ha.
Tabel 5. Die planttydspektrum van beskikbare cultivars vir graanproduksie onder droëlandtoestande in die Oostelike Hoëveld
CultivarMei Junie Julie
1 2 3 4 1 2 3 1 1 2 3 4KompasbergSederbergOverbergHerosSSH 405SSH 491Pallinup
166 167
Die saaidigtheid van die cultivars vir droëland plantings is 20-25 kg saad/ha. Die planttydspektrum van die cultivars is gebaseer op beskikbare data. Aanplantings buite die aangeduide spektrum sal op eie oorweging van risiko’s gedoen word.
BemestingsbehoeftesHawer het oor die algemeen soortgelyke grondbehoeftes en voedingsvereistes as koring, met al die makro- en mikro-elemente (Fe, Cu, Zn, Mn en Mo) wat ‘n belangrike impak op produksie het. Grondsuurheidsvlakke van pH 4.8 tot 5.5 (KCI) word as optimaal beskou. Oor die algemeen is hawer meer suurverdraagsaam as koring (tot 15% suurversadiging), maar minder sout en brak tolerant as gars en koring.
Stikstofbestuur word beïnvloed deur grond- en bemestingsbestuuropsies soos die voorafgaande gewas, grondwaterbeskikbaarheid, grondstikstoflewering, opbrengs-potensiaal, mate van omvalrisiko, die tyd van N toedienings en die N bron wat gebruik word.
Vir hooiproduksie/beweiding onder besproeiing word 100 kg N/ha aanbeveel, met 25 - 50 kg N/ha na elke beweiding of snysel afhangende van die vlak van produksie.
Vir graanproduksie onder besproeiing is die algemene aanbeveling 90 kg N/ha, 25 kg P/ha en 20 kg K/ha (opbrengsvlak van 4.5 t/ha). By gronde met lae organiese materiaal-inhoud (<3%) is die algemene riglyn 20 kg N/ton graanproduksie en indien goeie kwaliteit oesreste ook benut wil word, dien 30 kg N/ton toe. Fosfaat is belangrik vroeg in die groeiseisoen vir plantvestiging, terwyl voldoende kaliumbeskikbaarheid omvalprobleme kan verlaag en eenvormige rypwording bevorder.
Onder droëlandtoestande in die hoër reënvalgebiede is die algemene aanbeveling 40 kg N/ha, 10 kg P/ha en 10 kg K/ha (opsioneel). ‘n Maksimum van 20 kg N/ha of ‘n totaal van 50 kg N+K/ha kan met veiligheid by die saad geplaas word onder droëland planttoestande, terwyl hoër toedienings gebandplaas moet word. Die fosfaatbemestingsriglyne (kg P/ha) by opbrengspotensiaalvlakke en grond-fosfor ontleding (mg/kg P - Bray 1), asook die kaliumbemestingsriglyne (kg K/ha) by opbrengspotensiaalvlakke en grondkaliumwaardes (mg/kg K) soos vir droë-land koringverbouing kan ook vir hawerbemestingsbeplanning gebruik word. Hou net in gedagte dat graanproduksie-potensiaal van hawer onder droëland en besproeiingstoestande laer is as die van koring. Dieselfde bemestingsriglyn kan vir weidingsaanplantings gebruik word, met die opsie van addisionele N toedienings ná beweidings as die klimaatsomstandighede (reënval) dit toelaat.
Siektevoorkoms en –beheerHawer word aangeval deur kroonroes, stamroes en “Barley yellow dwarf virus” wat deur luisbesmetting oorgedra word. Dit is ekonomies regverdigbaar om geskikte siektebeheer toe te pas by opbrengspotensiaalvlakke bo 4 ton/ha. Siektes verlaag die korrelgewig, verkleur die graankorrels en benadeel die hektolitermassa, wat lei tot afgradering van die graan met ‘n gepaardgaande laer graanprys.
168 169
Besproeiingsbehoefte
Onder verskuifbare stelsels en aanvullende besproeiing word vyf besproeiings in die groeiseisoen aanbeveel vir die optimum opbrengs wanneer met ‘n vol grondprofiel begin word. Die besproeiings word op 5 blaar-, vroeë pyp-, blom- en tydens die korrelvulstadia toegedien. Onder spilpunt-besproeiing word die skedulerings-metodiek soos vir koringverbouing gebruik. Laat besproeiings vertraag egalige rypwording wat die oesproses vertraag. Hawer is, soos ander kleingrane, gevoelig vir hitte en hoë temperature laat in die groeiseisoen en tydens korrelvul, wat vroegtydige en effektiewe grondwaterbestuur noodsaak om stremmings te voorkom.
Oes, opberging en bemarking
Hawergraan kan geoes word wanneer graanvog onder 20% is, maar kan slegs veilig opgeberg word by ‘n graanvog onder 12.5%. Uitval van graan voor oes kom voor en reën tydens rypwording verkleur ook die graankorrels wat tot afgradering lei. Daar is verskeie moontlikhede wat sif en skoonmaakopsies insluit, om die kwaliteit van ge-oeste graan te verbeter, veral hektolitermassa, om sodoende ‘n beter prys per ton graan te verseker.
Probleme in hawerproduksie
Grasonkruide in hawerlande skep probleme, omdat dit nie chemies beheer kan word nie. Indien grondgedraagde siektebeheer een van die oogmerke met haweraan-plantings is, moet grasse en koringopslagplante vooraf effektief beheer word. Omval by hawer is ‘n opbrengsbeperkende faktor, omdat dit oesverliese tot gevolg het, onegalige rypwording veroorsaak en tot verlaagde graankwaliteit lei. Daar is cultivars wat beter staanvermoë het, terwyl hoë saaidigthede en bemestingsbestuur ook bydraende faktore tot omval is. Veral saaidigtheid is ‘n belangrike faktor. Die laer duisendkorrelmassa van hawersaad lei tot laer saaidigthede (kg saad/ha) om teiken plantpopulasies (plante/m2) te bereik. Cultivars verskil ook in stoelvermoë wat saaidigtheid vir ‘n opbrengspotensiaal sal beïnvloed. Voëlskade tydens rypwording bly ook steeds ‘n produksierisiko in hawerverbouing.
Hawer proefresultate
Die opbrengs en hektolitermassa data wat oor die afgelope vier jaar verkry is in veldproewe in die Noord-Kaap (Vaalharts en Rietrivier) en die Vrystaat (Bethlehem) word in die volgende tabelle opgesom.
168 169
Gem
idde
lde
opbr
engs
(ton
/ha)
van
haw
ercu
ltiva
rs o
nder
dro
ëlan
dtoe
stan
de o
p Be
thle
hem
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emid
deld
eR
3 ja
ar g
emid
deld
eR
2 ja
ar g
emid
deld
eR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5
H 06
/15
2.12
93.
617
2.41
73.
366
2.88
62.
717
2.87
9
H 07
/04
2.80
52.
949
2.77
22.
908
2.85
72.
846
2.87
8
KKSH
301
1.71
11
Kom
pasb
erg
3.19
33.
666
2.66
53.
772
3.32
33.
173
3.43
4
Maj
oris
2.78
65.
031
3.
912
Ove
rber
g3.
302
4.62
22.
773
3.47
53.
541
3.56
13.
961
Palli
nup
2.29
84.
341
Sim
onsb
erg
2.58
73.
705
2.89
13.
197
3.09
53.
065
3.14
6
SSH
421
2.09
10
SSH
423
2.45
83.
784
3.
127
SSH
491
3.47
13.
853
2.65
63.
524
3.37
23.
322
3.66
3
Tow
erbe
rg3.
174
3.50
82.
724
3.70
33.
274
3.13
43.
345
Gem
idde
ld2.
70
3.85
2.
64
3.53
3.
19
3.11
3.
36
KBV t(0
,05)
0.27
0.
28
0.39
0.
51
0.20
0.
19
0.21
170 171
Gem
idde
lde
hekt
olite
rmas
sa (k
g/hl
) van
haw
ercu
ltiva
rs o
nder
dro
ëlan
dtoe
stan
de o
p Be
thle
hem
van
201
2 - 2
015
Culti
var
2015
R20
14R
2013
R20
12R
4 ja
ar g
emid
deld
eR
3 ja
ar g
emid
deld
eR
2 ja
ar g
emid
deld
eR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5
H 06
/15
51.6
06
48.3
78
49.8
27
49.2
549
.75
549
.93
649
.99
5
H 07
/04
50.7
38
48.7
57
49.6
08
48.1
749
.30
649
.69
749
.74
7
KKSH
301
52.4
92
Kom
pasb
erg
50.9
87
48.9
75
50.2
05
45.6
848
.93
750
.05
549
.98
6
Mar
joris
46.5
811
50.2
52
48.4
28
Ove
rber
g51
.80
450
.02
350
.57
451
.12
50.8
62
50.8
02
50.9
12
Palli
nup
50.0
26
49.6
4
Sim
onsb
erg
51.9
03
49.0
54
51.1
02
49.0
650
.27
450
.68
350
.48
3
SSH
421
50.6
39
SSH
423
48.7
310
47.8
59
48.2
99
SSH
491
58.4
51
52.9
21
55.3
01
54.5
155
.28
155
.56
155
.69
1
Tow
erbe
rg51
.73
548
.82
650
.77
350
.53
50.4
63
50.4
44
50.2
84
Gem
idde
ld51
.42
49.4
450
.92
49.6
950
.69
51.0
250
.42
KBV
Culti
var
1.12
1.47
1.35
1.57
0.70
0.79
0.97
170 171
Gem
idde
lde
opbr
engs
(ton
/ha)
van
haw
ercu
ltiva
rs o
nder
bes
proe
iings
toes
tand
e va
n 20
12 -
2015
Culti
var
2015
R20
14R
2013
*R
2012
*R
4 ja
ar g
emid
deld
eR
3 ja
ar g
emid
deld
eR
2 ja
ar g
emid
deld
eR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5
H06/
154.
375
4.46
85.
734
H07/
044.
941
4.98
75.
645
H12/
09
H13/
07
H13/
10
Kom
pasb
erg
3.85
24.
743
6.31
15.
773
5.17
14.
971
4.29
1
Mar
joris
2.98
9
Ove
rber
g4.
057
5.08
65.
327
Palli
nup
5.70
35.
902
Sim
onsb
erg
4.57
45.
154
4.89
8
SSH
421
2.33
5
SSH
423
4.00
13.
688
3.84
3
SSH
491
3.13
44.
326
6.14
26.
981
5.14
24.
532
3.72
4
Tow
erbe
rg3.
263
4.94
15.
105
5.41
64.
683
4.43
34.
102
Gem
idde
ld3.
314.
295.
375.
715.
004.
643.
99
KBV t(0
,05)
0.26
0.31
0.32
0.65
0.18
0.17
0.20
* Sl
egs V
aalh
arts
dat
a
172 173
Gem
idde
lde
hekt
olite
rmas
sa (k
g/hl
) van
haw
ercu
ltiva
rs o
nder
bes
proe
iings
toes
tand
e va
n 20
12 -
2015
Culti
var
2015
R20
14R
2013
*R
2012
*R
4 ja
ar g
emid
deld
eR
3 ja
ar g
emid
deld
eR
2 ja
ar g
emid
deld
eR
2012
-201
520
13-2
015
2014
-201
5
H06/
1546
.10
348
.70
448
.15
7
H07/
0445
.50
645
.75
847
.75
8
H12/
09
H13/
07
H13/
10
Kom
pasb
erg
50.0
94
45.5
75
47.7
07
48.7
55
48.0
33
47.7
93
47.8
33
Mar
joris
42.0
09
Ove
rber
g45
.40
748
.10
650
.45
2
Palli
nup
49.7
52
50.4
03
Sim
onsb
erg
47.5
22
48.6
05
48.7
06
SSH
421
51.4
53
SSH
423
48.6
05
42.7
58
45.6
84
SSH
491
54.2
51
48.8
21
50.8
51
52.5
01
51.6
11
51.3
11
51.5
41
Tow
erbe
rg51
.58
245
.92
449
.00
349
.70
449
.05
248
.83
248
.75
2
Gem
idde
ld51
.19
45.5
148
.56
49.5
549
.56
49.3
148
.45
KBV t(0
,05)
1.71
2.04
0.86
1.50
1.06
1.21
1.32
* Sl
egs V
aalh
arts
dat
a
172 173
LNR-KLEINGRAANINSTITUUTDIENSTE
LNR-Kleingraaninstituut beskik oor verskeie laboratoriums wat bekend is vir hul vinnige, akkurate en betroubare diens aan u as produsent.
Saadtoetslaboratorium
Die Saadtoetslaboratorium, waar die kwaliteitseienskappe van saad bepaal kan word, is geregistreer by die Departement van Landbou. Die laboratorium pas ISTA (”International Seed Testing Association”) -reëls streng toe en verseker daardeur dat aan internasionale standaarde voldoen word. Die volgende toetse kan gedoen word:
Ontkiemingstoets en fisiese suiwerheidsontledingspakket
Die toets gee ’n aanduiding van die persentasie saad wat onder gunstige omstandighede normale saailinge sal lewer. Die persentasie van ander gewasse en onkruidsaad wat teenwoordig mag wees in saad word wetlik voorgeskryf en hierdie toetsresultate gee ook ’n aanduiding daarvan. Dit is belangrik om elke saadlot wat geplant word, te toets. Daarmee kan u as produsent verseker dat u slegs saad met ’n ontkiemingspersentasie van hoër as 80%, wat die minimum vereiste is om koring winsgewend te produseer, aanplant.
Bepaling van koleoptiellengte
Koleoptiellengte is die lengte van die skede wat die eerste blaar met ontkieming en opkoms omsluit. Die koleoptiel verleen die krag wat die blaar na die grondoppervlak stoot. Hierdie bepaling word aanbeveel om opkomsprobleme onder droëlandtoestande te voorkom. Dit is belangrik om te onthou dat plantdiepte krities is wanneer cultivars met ’n kort koleoptiel aangeplant word.
’n Saadbehandelingsmiddel kan getoets word om die invloed daarvan op die Suid- Afrikaanse kleingraancultivars te bepaal en selfs om die verenigbaarheid met ander middels te toets.Hierdie diens word egter net op kontrakbasis gelewer.
Kontakpersoon: Hesta HattingTel: (058) 307-3417Faks: (058) 307-3519E-pos: [email protected]
174 175
Koringkwaliteitslaboratorium
Die Koringkwaliteitslaboratorium neem aan twee eksterne koring- en meelringtoetse deel. Die maandelikse ringtoets word deur Premier Foods uitgestuur en ‘n kwartaallikse ringtoets word deur die Suid-Afrikaanse Graanlaboratorium (SAGL) uitgestuur. Ontledings wat op heelgraan gedoen kan word, sluit in:
• Hektolitermassa
• “Single Kernel Characterisation System” (SKCS) analise, wat duisendkorrelmassa, korrelhardheid, korreldeursnee en korrelvog insluit
• Korrelkleur
• Meelekstraksie-potensiaal
Analises wat op meel uitgevoer kan word, sluit in:
• Meelkleur
• Proteïeninhoud
• Valgetal
• “Sodium Dodecyl Sulphate” (SDS) sedimentasie volume
• Nat gluten-inhoud
• Vog-inhoud
Analises wat ‘n aanduiding van deeg-eienskappe asook eindproduk kwaliteit gee , sluit in:
• Mixograaf analise
• Farinograaf analise
• Alveograaf analise
• Mixolab analise
• Broodvolume
Kontakpersoon: Chrissie Miles
Tel: (058) 307-3414
Fax: (058) 307-3519
E-pos: [email protected]
174 175
Grondlaboratorium
Die laboratorium spesialiseer in grondontledings en is ’n aktiewe lid van die Agri-LASA (Agri Laboratorium Assosiasie van Afrika) kontroleskema.
Grondontledings
pH (KCl)
Ca, Mg, Na, K (Ammonium Asetaat)
Fosfaat (Bray 1)
% Suurversadiging
Ander ontledings:
Kalkbehoefte
Sink (HCl)
% Totale Koolstof (TOC)
Kleipersentasie (Hidrometer Metode)
Deeltjiegrootte
Kontakpersoon: Lientjie Visser
Tel: (058) 307-3501
Faks: (058) 307-3519
E-pos: [email protected]
176 PB
NAVRAE
Vir meer volledige inligting word u aangeraai om die volgende spesialiste te nader:
CultivarkeuseWillem Kilian
PlantfisiologieDr Annelie Barnard
PlantsiektesCathy de VilliersDr Tarekegn Terefe
InsekbeheerDr Goddy PrinslooDr Vicki TolmayDr Justin HattingDr Astrid Jankielsohn
OnkruidbeheerHestia Nienaber
PlantvoedingWillem Kilian
GrondbewerkingWillem Kilian
PlantveredelingDr André MalanRobbie Lindeque
GrondontledingsLientjie Visser
KwaliteitsontledingsChrissie Miles
SaaddiensteHesta Hatting
Rig korrespondensie aan:LNR-KleingraaninstituutPrivaatsak X29Bethlehem9700Tel: (058) 307-3400Faks: (058) 307-3519
www.arc.agric/arc-sgi/