Hakan Övünç Ongur - Avrupa Da Çokkültürlülüğün Iflası Mı

7/26/2019 Hakan vn Ongur - Avrupa Da okkltrlln Iflas M

1/31

Uluslararas Hukuk ve Politika

Cilt 7, Say: 26 ss.55-85, 2011

55

Avrupada okkltrlln flas (M?)

Hakan vn ONGUR

zet

Trde milliyetilik ideolojisine kart konumlanm okkltrllkanlaynn kuramsal ve pratik anlamda balca iki sorunubulunmaktadr: bir toplumdaki farkl gruplarn tanmlanmasn devlettekeline brakmak ve gnlllk esas ile o topluma g etmi gruplarazel haklar vermekten kanmak. Bu makalede, bahsedilen iki sorunun

Avrupadaki problemli okkltrllk anlay ile pratie dklmesigsterilmekte ve bunun da Avrupada gerek anlamda bir okkltrlrejime ulalmasnn nn tkad iddia edilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Avrupa, Avrupa Btnlemesi, Aznlklar, AznlkHaklar, okkltrllk, Milliyetilik.

GR

Beeri bilimlerin baat konularndan nasl bir arada yaamal? sorusu, eitlidnemlerde, eitli idare ekilleri ve eitli kuramlarca farkl biimde yantlan-mtr. lkel toplumlarn tikelci kavim anlayndan, modern dnem ncesi impa-ratorluklarnn birden fazla dili, dini, etnisiteyi ve kltr bir arada barndranoulcu anlayna; modern toplumun trde milliyetilik ideolojisinden, kre-sellemenin dnyann bir btn olarak dnlmesi1 temelinde sunduuuluslarst sylemine kadar birok anlay ve pratik, en kk toplumsal birim-den en byne, benzerliklerin ve/veya farkllklarn bir arada, barl bir bi-

imde yaamas amac ile var olmutur. Bugn kreselleme ile yerelleme ara-snda yaanan gerilim de, yine bir arada yaamann doru reetesini bulmak or-tak talebinden kaynaklanmaktadr. Kimileri okkltrll, bu taleplerin ta-

Ortadou Teknik niversitesi, Uluslararas likiler Blm, Doktora aday1 Roland Robertson, Kreselleme: Toplum Kuram ve Kresel Kltr, mit H. Yolsal (ev.),

(Ankara: Bilim ve Sanat, 1992/1999), s. 49.


2/31

H. . Ongur

56

nnmasnda modern toplumun selametini grenlerin bayra2olarak grrken,kimileri de onu bireysel zgrlklerin nn potansiyel olarak snrlayan yenibir engel olarak deerlendirmektedir.

Bu almada, okkltrllk anlaynn tarihsel geliimi ve u anki konumuincelenecektir. okkltrlln bir kart-ideoloji olarak karsna yerletiril-dii milliyetiliin on yedinci yzyldan itibaren trde toplumlar yaratma aba-snn iflasnn incelendii ilk blmn ardndan; kinci Dnya Savandan sonraortaya kan okkltrllk sylemi, bu sylemin pratikteki yansmalar veokkltrl yurttalk terimini ortaya atan Kymlickann kuram, bir sonrakiblmn konularn oluturacaktr. nc ve drdnc blmlerde,okkltrllk anlay ve okkltrl yurttalk kuramnn, Yeni Dnya lkele-rinden Avrupaya entegre edilme sreci ve bu srete yaanan sorunlar anlatlr-

ken; bugnk Avrupa okkltrllnn ayrntl bir tablosu izilmeye alla-caktr. Bu makalenin esas amac, Avrupa rnei zelinde, okkltrl politikala-rn kuramsal ve pratikteki sorunlarn ortaya koymak, bu politikalarn hala milli-

yeti gvenlik paranoyalarndan etkilenmekte olduklarn gstermek ve bu s-kntl tablodan en fazla zarar gren gruplarn saptamasn yapmaktr.

MLLYETLK: OULCU MPARATORLUKLARDAN YEKPAREULUSLARA

Halla gre Avrupann ortaa ile modern a arasndaki temel farkllk, on al-tnc yzylda kapitalizmin ortaya k ile birlikte ister istemez meydana gelmiolan, rekabet algsndaki deiimdir.3Buna gre modern ada deien rekabet,

yalnzca insanlar arasnda zuhur etmekten kp, toplumsal bir statye de ka-vumutur. On yedinci yzyln Aydnlanmac atlmlar (hmanizm, bilim, ras-yonalite, laiklik ve sorgulama),4on sekizinci yzyln Sanayi Devrimleri (modernteknoloji, makineleme, endstrileme, igcnde insan faktrnn azalmas vednya apnda serbest piyasa uygulamalar),5 on dokuzuncu yzyln SosyalDarwinist ilkeleri (znde zayf-gl toplum ayrm, gcn yceltilmesi vedevletin sosyal ayklamann bir arac olmas)6ve tm bu zaman dilimine yaylmsmrgecilik, bata Avrupal byk gler olmak zere, devletleri kresel bir re-kabet ortam iine sokmutur.

2 Milena Doytcheva, okkltrllk, Tuba A. Onmu (ev.), (stanbul: letiim, 2005/2009), s. 12.3 Stuart Hall, Europe Breaks Out, iinde Stuart Hall et al., (der.)Modernity: An Introduction to

Modern Societies, (Oxford: The Open University, 1996), s. 189-201.4 Chris Rumford, The European Union: A Political Sociology, (Londra: Blackwell, 2002), s. 209-237.5 Lars Magnusson,Nation, State and the Industrial Revolution, (Londra: Routledge, 2009), s. 75-

120.6 Josep R. Llobera, The Making of Totalitarian Thought, (Oxford: Oxford University Press, 2003),

s. 73.


3/31


57

Bahsi geen rekabet ortam, bilhassa devletlerin ynetim biimlerinin dei-imine7ve genellikle dini bir birlik zerine kurulu olsa da, ok dinli, ok dilli veok kltrl toplumlar bnyelerinde barndrma geleneine sahip ortaa impa-ratorluklar dzeni, zellikle Fransz htilaln izleyen yllarla birlikte, yerini ta-mamen ulus-devletlere brakmasna neden olmutur.8Ynetim biiminde evren-selcilikten tikelcilie geiin bu evresinde, incelenmesi gereken akm, phesizmilliyetilik dncesidir. Milliyetiliin znde, Augsburg Anlamas (1555) ileWestphalia Anlamalar (1648) ile birlikte, ortaada kutsal olann tkenmesi9

ve cuius regio eius religio (Latin: kimin iktidar, onun dini) tutunum ideolojisininyerini cuius regio eius linguaya (Latin: kimin iktidar, onun dili) brakmas yeralr10. Ancak, bu tutunum deiikliine ramen, milliyetilik dncesi dindentamamyla ayr olarak dnlemez. Milliyeti akmlardaki asl ama, insanlarnkendi kimlikleri ile zdeletirdikleri Ortaa Kilisesi gibi yksek lekli bir ara-cy, daha kk lekli bir baka arac ile deitirmektir. Burada zdeletirmefaktr din, dil, kltr, ortak bir tarih, ortak bir yaam biimi veya ortak anlar-dan herhangi biri veya hepsi olabilir.11 Oysa gerek ama, ynetenler ile

ynetilenlerin birbirleri ile zde kimlikte olduklarn gsterecek sembollerinvarl ve bu sembollerin uyumunun salanmas olmaldr.12Byle bir zdeliingetirecei bir baka uyum ise devlet ile toplum ve snrlar ile halk/millet arasndaolacaktr. Tam da bu noktada, ulus-devletler ortaya kar ve halk kendileri ilezdeletirmek, hatta kendileri iin lmek, konularnda dahi ikna etmeyi baa-rr.13

Ulus-devletler ister birer ilkel gereklik,14birer icat edilen gelenek,15birerhayali cemaat16ya da kklerini gemiten alan birer modern icat17olsun; Av-

rupa (ve belli bir zaman sonra tm dnya) tarihinin son iki yz ylnn toplumsalilikilerinin ana aracs olmu, uluslararas ilikilerin tanmlanmasnda birincil

7 Ahmet N. Yurdusev, International Relations and the Philosophy of History: A CivilizationalApproach, (Londra: Palgrave Macmillan, 2003), s. 113.

8 Eric J. Hobsbawm, Milletler ve Milliyetilik: Program, Mit, Gerekilik, Osman Aknhay (ev.),(stanbul: Ayrnt, 1990/2006), s. 106.

9 Johan Huizinga, Ortaan Gnbatm, Mehmet A. Klbay (ev.), (stanbul: mge, 1996/1997).10 Jennifer J. Preece, Minority Rights in Europe: from Westphalia to Helsinki, Review of

International Studies, Vol. 23, No. 1, 1997, s 75.11 Anthony D. Smith, Uluslarn Etnik Kkeni, Sonay Bayramolu ve Hlya Kenedir (ev.), (stanbul:

Dost, 1986/2002), s. 47-68.12 Ernest Gellner, Uluslar ve Ulusuluk, (stanbul: Hil, 1983/2008), s. 71-78.

13 Pim den Boer, Peter Bugge ve Wver, Ole (1995) The History of the Idea of Europe (What isEurope?), Kevin Wilson ve Jan Van der Dussen, (der.) (Londra: Routledge, 1993/1995), s. 22.

14 Clifford Geertz,Kltrlerin Yorumlanmas, Hakan Gr (ev.), (stanbul: Dost, 1973/2010).15 Eric J. Hobsbawm ve Terrence Ranger, Gelenein cad, Mehmet M. ahin (ev.), (stanbul:

Agora, 1983/2006).16 Benedict Anderson, Hayali Cemaatler: Milliyetiliin Kkenleri ve Yaylmas, skender Savar

(ev.), (stanbul: Metis, 1983/2007).17 Anthony D. Smith, Uluslarn, s. 27-41.


4/31

H. . Ongur

58

faktr haline gelmitir.18Bu genel kan ylesi ciddiyetle kabul edilmitir ki, ulus-devletler geleneksel Uluslararas likiler kuramlarnn iselletirdii i-d ayr-mnn da esas parametresi olup uluslararas hukukun, meruiyetin vemodernitenin belirleyicisi olmutur.19 Gerekilik, yeni-gerekilik ve idealizmgibi kuramlar iin uluslararas ilikiler kavram, ulus-devletler arasnda gerekle-en karlkl bir etkileim sreci ile ilgilidir. Uluslararas likiler disiplininin

yirminci yzyln balarnda atlmaya balanan temelleri de, I. Napolyon sonrasdnemin bu yeni aktrlerini anlamak20ve onlarn sorunlarna zm getirmekiin atlm olup devlet-d ve ulusar aktrleri, toplumlar ve bireyleri oun-lukla dlayan bir duru benimsemitir.21

Ulus-devletlerin inasndaki esas paradoksun Uluslararas likiler yazna d-hil olmas, ne yazk ki kinci Dnya Savann ykc retilerinden sonra ger-

ekleecektir. Bu paradoks, ulus-devletlerin ieride birlik yaratmaya alrken,darda (yani uluslararas arenada) farkllklar ortaya karmak zorunluluun-dan ve bu durumun da halklar arasnda sorunlara, hatta son kertede savalara,neden olmasndan kaynaklanmaktadr. Bir baka deyile, ieriyi trdeletirmeilemi, dardakini tekiletirme ile beraber yrtlen bir proje olarak kabuledildii lde, kresel sistemin bekasna zarar vermekte ve bu da sistem iindeatmalara neden olmaktadr.22Waevera gre ulus-devletlerin savunma reto-rii bu bahsi geen i-d ayrmna ve onun kuramsallatrmas ile gvenlikle-tirme (securitization) sylemine dayanr.23Ona gre gvenlik, geree yakn birey olmak bir yana, devlet yetkililerinin yalnzca szn ederek halkta algsngelitirebildikleri bir sz eylemden (speech act) ibarettir.24 Bu sayede ulus-devletlerin dmanlar balamsal olarak belirlenir: Bazen ieridekiler (rnein,

aznlklar), bazen de dardakiler (rnein, dier ulus-devletler) olurlar. Birincive kinci Dnya Savalar, bu tip bir sz eylemin halk zerinde ne derece etkiliolabileceinin kanl rnekleridir. rnek vermek gerekirse, Alman halk, Hitlerdneminin propaganda makinesi tarafndan, hem szde-yaam alanndaki Ya-

18 Emin F. Keyman,Kreselleme, Devlet, Kimlik/Farkllk: Uluslararas likiler Kuramn YenidenDnmek, Simten Coar (ev.), (stanbul: Alfa, 2000), s. 11-12.

19 Rob B. J. Walker, Inside/Outside: International Relations as Political Theory, (Cambridge:Cambridge University Press, 1992).

20 Alexander I. Grab, Napoleon and the Transformation of Europe, (Londra: Palgrave Macmillan,2003).

21 Atila Eralp, Uluslararas likiler Disiplininin Oluumu: dealizm-Realizm Tartmas, iindeAtila Eralp, (der.)Devlet, Sistem ve Kimlik: Uluslararas likilerde Temel Yaklamlar,(stanbul:letiim, 1996/2006), s. 57-88.

22 Alexander Wendt, Anarchy is What States Make of it: The Social Construction of PowerPolitics,International Organization, Vol. 46, No. 2, 1992, s. 391-425.

23 Ole Wver, Securitization and Desecuritization, iinde Ronnie D. Lipschutz, (der.) On Security,(New York: Columbia University Press, 1995), s. 46-68.

24 Ibid, s. 55.


5/31


59

hudilere hem de szde-rksal dmanlara, Slavlar ve Franszlara, kar isel vedsal gvenlik algs gelitirmek durumunda kalmtr.25

Milliyeti akmlarn getirdii bu gvenlik algsnn, dnyann (ve zelde deAvrupann) bana ne gibi arazlar getirebilecei, maalesef lgn bir silahlanma

ve smrgeletirme rekabeti ve ardndan gelen ykc savalar ile anlalmtr.Ulus-devletlerin gvenlik saplantlarn geride brakmasn salk veren federa-lizm,26 ilevselcilik,27 ilemselcilik,28yeni-ilevselcilik,29uluslarstc kurumsal-clk30 ve devletlerarasclk31 gibi akmlar, iki dnya savann yaralarnnsarlmaya alld bu dnemde ortaya kmtr. Bu akmlarn ortak d-manlar olarak ulus-devletlerin bana buyruk davranma yetkileri kabul edilebi-lirse, ortak amalarnn da ulus-devletlerden bu yetkileri devralabilecek uluslar-st kurumlar yaratmak olduu iddia edilebilir. Birlemi Milletlerin (1945) ve

Avrupa Konseyinin (1949) kurulmas, bu iddiay destekleyen rneklerdir. Yinede, 1950li yllardan itibaren kendini gsteren Souk Sava ile bu kresel baratmosferi, yerini iki-kutuplu ve paranoyak bir dnyaya brakacak; alt Avrupa l-kesini, Amerika Birleik Devletleri rehberliinde ekonomik adan bir araya ge-tirmekle yetinen Avrupa Kmr ve elik Topluluu (AKT 1957) dnda, birkez daha silahlanma ve gvenlik eksenli iki kart kurum, Kuzey Atlantik Anla-mas rgt (NATO 1949) ve Varova Pakt (1955), son sz syleme yetki-sine sahip olacaktr.

Ancak kresel lekte ilev grmeyi amalayan kurulular ve iki sper galtnda birleip kutuplaan devletler haricinde, 1945 sonras dnyann bir dierzellii de insan haklar kavramna en azndan retorik balamda verilmeyebalanan ekstra nemdir.32Ulusal snra hapsolmayan kresel bir bak as ilenormatif anlamda yaplandrlmaya allan 1945 sonras-uluslararas insanhaklar rejimi,33geleneksel Uluslararas likiler anlaynn egemen ulus devlet

ve karmazlk ilkesi gibi temel kavramlarn sarsacak ekilde, insan haklar ih-

25 Sezer Akarcal,kinci Dnya Savanda letiim ve Propaganda, (Ankara: maj, 2003), s. 11-12.26 Altiero Spinelli, Italian Movement for European Federation, Socialist Commentary, Vol. 9, No.

9, 1944, s. 167-68.27 David Mitrany,A Working Peace System, (Londra: Royal Institute of International Affairs, 1943).28 Karl W. Deutsch, Nationalism and Social Communication: An Inquiry into the Foundations of

Nationality, (Massachusetts: The MIT Press, 1956).29 Ernst B. Haas, The Uniting of Europe: Political, Social and Economic Forces 1950-1957, (Londra:

Library of World Affairs, 1958).

30 Jean Monnet, A Ferment of Change,Journal of Common Market Studies, Vol. 1, No. 1, 1962, s.203-11.

31 Stanley Hoffmann, Obstinate or Obsolete? The Fate of the Nation-State and the Case ofWestern Europe,Daedalus, Vol. 95, No. 3, 1966, s. 862-915.

32 Allan Rosas, State Sovereignty and Human Rights: Towards A Global Constitutional Project,Political Studies, Vol. 43, No. 1, 1995, s. 61-3.

33 Jack Donnelly, International Human Rights: A Regime Analysis, International Organization,Vol. 40, No. 3, 1986, s. 599-642.


6/31

H. . Ongur

60

lallerine kar devletlere mdahale hakk tanr.34Buradaki ana ama, insan hak-lar gibi son derece genel bir st balk altnda, devletlerin ilerinde var olan mil-liyet, etnisite, din, dil, rk gibi farkllklara bilenmesine ve bu farklara sahipgruplar dlamasna engel olmaktr. Aznlk kavram kullanlmasa bile, ayrm-cln her trlsne kartlk, Birlemi Milletlerin kurucu antlamasnda da,nsan Haklar Evrensel Beyannamesinde (1948) de aka belirtilip evrensel birinsan hakk kimliine brndrlmtr.35Bunun bir anlam da, insan haklarngvence altna alarak, devlet ii toplumsal farkllklar gvensizlikletirme aba-sdr. imdi esas mesele, liberal devletlerin birbirleriyle savamazlk tezine36 demkemmel biimde uyan bu talebe, dnya devletlerinin nasl bir tepki verecek-leri ve klasik gvenlik ve egemenlik anlaylarna, gvensizlikletirilmi insanhaklar ve farkllklar kavramlarn nasl adapte edebilecekleri ile ilgilidir.okkltrllk fikri, ilk kez byle bir ortamda dnyaya gelmitir.

OKKLTRLLK: YEKPARE ULUSLARDAN OKKLTRLDEVLETLERE

okkltrllk syleminin arkasnda, verili (milli) snrlar ierisinde birden fazlakltrn (milletin) bir arada yaayamayacan salk veren geleneksel (milliyeti)kimlik algsndan syrlma istenci yatar. Williamsn belirttii zere, milliyetidiskurun sz eylemlerinden kurtulmann, bylece de devletleraras daha barlilikileri elde etmenin yolu, farkl kimliklere, kltrlere ve milletlere daha fazlasiyasal ve toplumsal haklar vermekten ve onlarn zorunlu asimilasyonuna, top-lumsal bastrlmalarna ve inkrlarna gz yummamaktan geer.37Bu da ancak,okkltrllk syleminin, uluslararas arenada genel kabul grmesi sonucunda

elde edilebilir.Peki, okkltrllk nedir? okkltrllk kavramnn yazl literatre gir-

mesi, 1941 ylnda yaymlanan bir kitap tantmnda,Herald Tribunedergi edit-rnn, Edward HaskellnLance: A Novel About Multicultural Men isimli kita-bndan, milliyetiliin, milliyeti nyarglarn karsnda ve gnmz hzl ileti-im ve sk nfus deiimleri ana son derece uyan okkltrl bir yeni hayattarznn yannda duran ateli bir vaaz38eklinde sz etmesi ile gereklemitir.

34 John Vincent, Human Rights and International Relations, (Cambridge: Cambridge UniversityPress, 1986/2001), s. 111-28.

35 Burns H. Weston, The Universality of Human Rights in A Multicultured World, iinde RichardP. Claude ve Burns H. Weston, (der.)Human Rights in the World Community: Issues and Action,

(Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2006), s. 39-52.36 Michael Doyle, Kant, Liberal Legacies and Foreign Affairs,Philosophy and Public Affairs, Vol.

12, No. 3, 1983, s. 205-35.37 Michael C. Williams, Words, Images, Enemies: Securitization and International Politics,

International Studies Quarterly, Vol. 47, No. 4, 2003, s. 520.38 Aktaran: Werner Sollors, The Multiculturalism Debate as Cultural Text, iinde Wendy F.

Katkin, Ned Landsman ve Andrea Tyree, (der.)Beyond Pluralism: The Conception of Groups andGroup Identities in America, (Chicago: University of Illinios Press, 1998), s. 64.


7/31


61

okkltrl teriminin okkltrllk ad altnda akademik bir analiz nesne-sine dnmesi ise Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda gibi bol g alan ngilizUluslar Topluluu lkelerinin (ardndan da Amerika Birleik Devletlerinin),39

vatandalk pratiklerini okkltrl hale getirdiklerini beyan etmelerinin ardn-dan, 1970lerin balarnda, gereklemitir.

Dnya savalarnn ana sebebi olarak grlen sava ulus-devlet algsnnyannda, savalar srasnda Avrupadan yeni dnya lkelerine doru gerekleeng de, okkltrllk akmnn arkasnda yatan nedenlerden biri olarak grl-melidir. G, devletlere, Gellnerci bir yaklamla verili kabul ettikleri millet-devlet eitliinin kolayca gereklemeyeceini anmsatmasnn yannda, istenilentrdelik seviyesine siyasal ya da kurumsal araclarla (asimilasyon, etnik temizlik

ya da uluslarst kurumlara aktarm gibi yollarla) ulalamayabileceini de gs-

termi olur. G gibi trdelik bozucu durumlar, birden ok kltrn, dilin, di-nin veya gelenein bir arada yaayabilecei siyasal niteleri mecbur klar. Bu an-lamda okkltrll u ekilde tanmlamak mmkn olabilir: oulcu top-lumlarn cinsi, etnik, rksal ve kltrel eitliliklerinin tm kurumsallam ya-plara yanstlmasn ngren felsefi bir duru veya hareket.40Bir baka deyile,okkltrllk, bir toplumdaki etnik, kltrel, dilsel, rksal, dinsel ve/veya birey-sel tm farkllklarn, siyasal ve kamusal anlamda tannmas anlamna gelir.okkltrll oulculuktan ayran temel fark, onun yirminci yzyln ideal-letirdii demokrasi, bireycilik ve insanlarn evrensel eitlii gibi ilkelerini, bi-reylerin farkllna ramen deil, bu farkllklar sebebiyle uygulama isteidir.41Eitlik ve farkllk,42okkltrlln ana slogandr.

Bu tip bir tannmann, ilk olarak Kanada ve Avustralya gibi lkelerde tart-lmaya balamasnn nedeni olarak, bu lkelerin greceli olarak gen, g nfu-suna dayal, ulusal bir kurtulu sava yaamam ve Souk Sava lgnlnn d-nda kalm olmalar kabul edilebilir. Ayn nedenler, bu lkelerin on dokuzuncu

yzyl asimilasyonist propagandasndan43 veya Amerikan kileminden44 uzakkalmasnda da etken olmulardr. stelik ayn zamanlarda, dnyann eitli yer-lerinden baz akademisyenler de lkelerin kltrel farkllk tayan vatandalar-nn oynadklar nemli roller hakknda kafa yormaktadrlar. rnein, BlalocknArac Aznlklar Kuram, Amerika Birleik Devletlerindeki Japon, Yunan ve

39 Michael Walzer, On Toleration, (New Haven: Yale University Press, 1999), s. 14-36.40 James A. Banks ve Cherry A. M. Banks,Multicultural Education: Issues and Perspectives, (New

York: Wiley & Sons Inc., 1989/2010), s. 447.41 Nathan Glazer, We Are All Multiculturalists Now, (Massachusetts: Harvard University Press,

1998), s. 1-22.42 Alain Touraine, Eitliklerimiz ve Farkllklarmzla Birlikte Yaayabilecek Miyiz?, Olcay Kunal

(ev.), (stanbul: Yap Kredi, 1997/2000).43 Charles F. Doran, The Politics of Assimilation: Hegemony and Its Aftermath, (Baltimore: The

Johns Hopkins University Press, 1971).44 Gunnar Myrdal,An American Dilemma, (New York: McGraw-Hill, 1944).


8/31

H. . Ongur

62

Ermeni etnik gruplarn, lke ekonomisine faydal olduklar yolundaki gre yerverip oulcu toplumlarn okkltrl vatandalk uygulamalarndan pozitifyararlanmlar olabileceini iddia eder.45 okkltrl vatandalk, temeldebireylerin kltrel, etnik ve dier ayrt edici kimliklerini yok sayan vatandalktanmnn geleneksel kavramlarndan ayrln ve bireyleri yalnzca belirli bir si-

yasal topluluun yeleri olarak grmeyi46vaat etmektedir.

okkltrlln kuram-yapm, ada siyaset felsefesinin iki rakip kolundayank bulmutur.47lk kolda yer alan Ortodoks liberalizm,48yalnzca sivil alanntarafszl ilkesini salk veren ulus-devletlerin, gereken bireysel otonomiyi, eit-lii ve vatandal salayabileceini ngrmektedir. Buna kar okkltrllk,doas gerei, milliyetin ortak balar iin istikrar bozucu ve ykcdr evren-selciin yerine tikelcilii geirmeyi ve etnisiteyi sivil toplum iin gereksiz ve ya-

rarsz gstermeyi amalayan bir yaklamdr.49 kinci kolda yer alan cemaati-lik50 ise liberalizmin, her daim zgr, karc ve aklselim kabul ettii bireyencelik veren parac yorumunu eletirir ve bireyin gerek zgrln ve so-rumluluklarn bulabileceini iddia ettii oulcu cemaati n plana karr.51Bukarlatrma sonucunda, cemaatilerin okkltrlle daha yakn durduuanlalabilse de, iki yaklam arasnda bahsedilmesi gereken baz farkllklar mev-cuttur. Cemaati yaklama gre toplum, eitli sayda cemaatlere ayrlmtr veher bir cemaate verilen pozitif ayrcalklar bulunur; buna kar okkltrl

yurttalk, toplumun deiik fraksiyonlara ayrlmasn art komayp farkllkla-rn grld yerlerde, blnmelere gitme yolunu tercih eder. Bunun dnda,cemaatiliin aksine okkltrllkte, vatandalarn topluma kar sorumluluk-

45 Hubert M. Blalock, Toward A Theory of Minority Group Relations, (New York: Wiley & Sons,1967).

46 Tim Soutphommasane, Grounding Multicultural Citizenship: From Minority Rights to CivicPluralism,Journal of International Studies, Vol. 26, No. 4, 2005, 402-403.

47 Christian Joppke, Multicultural Citizenship: A Critique,European Journal of Sociology, Vol. 42,No. 2, 2001, s. 431-447.

48 Baknz: John Rawls,A Theory of Justice, (Oxford: Oxford University Press, 1971); Nathan Glazer,Affirmative Discrimination: Ethnic Inequality and Public Policy, (New York: Basic, 1975);Thomas Nagel, The Possibility of Altruism, (Princeton: Princeton University Press, 1979); veArthur Schlesinger, The Disuniting of America: Reflections on A Multicultural Society, (NewYork: W.W. Norton & Company, 1991).

49 Stephen May, Critical Multiculturalism: Rethinking Multicultural and Antiracist Education,

(Londra: Routledge, 1999), s. 11.50 Bkz: Charles Taylor, Atomism, iinde Alkis Kontos, (der.) Powers, Possessions and Freedoms:

Essays in Honor of C. B. Macpherson, (Toronto: University of Toronto Press, 1979), s. 39-61;Alasdair MacIntyre, After Virtue, (Indiana: Notre Dame University Press, 1981); Michael J.Sandel,Liberalism and the Limits of Justice, (Cambridge: Cambridge University Press, 1982); veMichael Walzer, Spheres of Justice, (New York: Basic, 1983).

51 Amy Gutmann, Communitarian Critics of Liberalism, Philosophy and Public Affairs, Vol. 14,No. 3, 1985, s. 308-22.


9/31


63

lar ya da elde ettikleri haklar, onlarn bir aznlk ya da ounluk grubuna men-sup olmas ile alakal deildir.

Habermasa gre okkltrlln asl amac, bireyselliin ierisinde olu-tuu, bireylerin btnl ile toplumsal ve kltrel alanlarn eitlilii arasn-daki ba hatrlatmak olmaldr.52 Kymlickann okkltrl Yurttalk ismini

verdii ve konusunda ilk olma zellii tayan kuram ite tam daHabermasn bahsettii bu ban zerine kuruludur.53Kymlicka hem Taylorn

yalnzca cemaatiliin gruplarn zel haklarn koruyabilecei nermesini hemde Ortodoks liberallerin bireysel haklarn, bireylerin ait olduklar gruplardan ayrkalarak geliebilecekleri ynndeki grn reddeder.54 Ona gre,modernizasyon, grup haklarn ve gruplarn korunmasn yok sayan geleneksel

ve ulus-devleti Bat kltrn ekillendiren baat faktrdr.55 rnein, ayn

Bat kltr aznlklardan, birer birey haline gelip ada Bat medeniyetine g-nll olarak adapte olmalarn beklerken, ulus-devleti (ounlukla da liberal-bi-reyci) ynetim eklini veya Marksist toplumcu gr yceltir. Bu iki kart g-rn ortak noktas, Bat modernizminin rnleri olup medeniyeti tekil bir fe-nomen olarak kabul etmeleridir.

Oysa 1970lerin sonlar ve 1980lerin balarndan itibaren, geleneksel ulus-devletler dahi vatandalarnn trdeliklerini sorgular hale gelmi; ou, ilerin-deki aznlk gruplarnn farkna varp onlara eitli haklar verme yoluna gitmitir.Bata Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesinin (1976) yirmi yedinci maddesi ol-mak zere, ayn szlemenin yirmi altnc maddesi, Helsinki Nihai Senedi(1975), Birlemi Milletler Ayrmcla Kar Szleme (1978), UNESCO Irk veIrksal nyarglara Dair Bildiri (1978), Birlemi Milletler Kadnlara Kar Hereit Ayrmcln nlenmesi Uluslararas Szlemesi (1979) ve Birlemi Mil-letler Etnik, Dilsel ve Dinsel Aznlklara Bal Kiilerin Haklar Hakknda a-lma (1979), uluslararas alanda okkltrl, ok-dilli, ok-dinli, ok-etnili birdnyann olasl hakknda ciddi ngrlerin bulunduuna dair resmi umudune srmtr.56Kresel balamda kurumsallam (sper-)devlet yaplar, artken azndan birtakm aznlk gruplarn tanmak ve onlara baz haklar verebilmekkonularnda ve yine en azndan baz aznlk gruplar da ulus-devletlerin gven-

52 Jrgen Habermas, Multiculturalism and the Liberal State, Stanford Law Review, Vol. 47, No. 5,1995, s. 849-53.

53 Will Kymlicka, okkltrl Yurttalk: Aznlk Haklarnn Liberal Teorisi, Abdullah Ylmaz

(ev.), (stanbul: Ayrnt, 1995/1998).54 Will Kymlicka, Liberalism, Community and Culture, (Oxford: Oxford University Press,

1989/1991), s. 47-73.55 Will Kymlicka ve Rubio R. Marin, Liberalism and Minority Rights: An Interview,Ratio Juris,

Vol. 12, No. 2, 1999, s. 134-5.56 Aye F. Arsava,Aznlk Kavram ve Aznlk Haklarnn Uluslararas Belgeler ve zellikle Medeni

ve Siyasi Haklar Szlemesinin 27. Maddesi Inda ncelenmesi, (Ankara: Ankara niversitesiSiyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar, 1993), s. 38-82.


10/31

H. . Ongur

64

likletirici sz eylemlerinden kurtulmak konusunda kararl durmaya meyilli halegelmitir.57

okkltrl yurttalk seilen bu gruplara ne gibi haklar salamaktadr?Kymlickann zerinde durduu nokta, etnokltrel adn verdii aznlk grup-larnn kimi haklarnn nceden de ulus-devletler tarafndan karlanyor olma-sdr.58 okkltrlln bu olaan duruma katt yeni deer, bu gruplarn

varlklarn devam ettirme ve farkllklarn srdrmegrevinide devlete vermesiolacaktr. Ne de olsa, okkltrllk kuram, insan zgrln, ye olduutopluluun srdrlebilir varlna balamak ve bireylere ait zsayg kavramn,o toplulua yelik stats ile aklamak konularnda kararldr.59

okkltrllk, bir grubun kendi yelerine salad i haklar ile o grubatoplumdaki ounluk karsnda verilen haklar arasnda farkllk olmas gerekti-ini iddia eder.60Ayn zamanda i kstlamalar olarak da adlandrlan ilk hak ta-lebi, grup iinde yaplagelen ancak liberal deerlere uymayan eylemlerden do-maktadr. rnein, bir etnik grubun, dinsel inanlar gereince kk kzlarkurban etme gelenei, evrensel hayatn kutsall hakk iinde deerlendirilmeli

ve herhangi bir grup, bylesi bir eylemden kanunen mahrum braklmaldr.okkltrlln benimsedii ve d korumalar olarak da adlandrlan ikincigrup hak-talebi ise tmyle liberal deerlerle uyum ierisinde kabul edilir. Bun-lar, gruplarn topraksal, eitimsel, dinsel, dilsel, ekonomik veya ynetimsel ta-leplerini ierebilir. Kabul edilmeleri ve belli gruplara salanmalar iin tek geer-lilik artlar, evrensel birey haklar ile atmada olmamalar kouludur.

stteki iki paragrafn ortak noktas ve okkltrl modelin esas argman

geleneksel liberal kuramlarn varsaydklar etnokltrel farkszlk mitine karkmalardr. Buna gre, liberal kuramlar, bir toplum ierisinde ortaya kanetnokltrel farkllklarn, o toplumlarda var olan demokrasi eksikliinden, hu-kukun stnlnn yok saylmasndan, ekonomik geri kalmlktan veya lkeye

yaplan yabanc mdahalelerden kaynaklandn; gerek liberal demokrasiye ge-ile birlikte bireysel, stereotip, kltrel ya da etnik nyarglarn alma srecininbalayacan ngrrler.61 Bu Ortodoks grn aksine okkltrl yaklam,demokrasi ile toplumsal/bireysel farkllklar arasnda bir ilgileim ina etmez.

57 Will Kymlicka, Justice and Security in the Accomodation of Minority Nationalism, iinde AlainDieckhoff, (der.) The Politics of Belonging: Nationalism, Liberalism, and Pluralism, (New York:Lexington, 2004), s. 127-54.

58 Will Kymlicka, Do We Need A Liberal Theory of Minority Rights? Reply to Carens, Young,Parekh and Forst, Constellations, Vol. 4, No. 1, 1997, s. 72.

59 Denise G. Raume, Official-Language Rights: Intrinsic Value and the Protection of Difference,iinde Will Kymlicka ve Wayne Norman, (der.) Citizenship in Diverse Societies, (Oxford: OxfordUniversity Press, 2000), s. 245-272.

60 Will Kymlicka ve Rubio R. Marin, Liberalism, s.136-137.61 Will Kymlicka, Nation-Building and Minority Rights: Comparing West and East, Journal of

Ethnic and Migration Studies, Vol. 26, No. 2, 2000, s. 183-212.


11/31


65

Demokrasi, farkllklar zmez. Tam aksine, ileyen bir demokrasiden bahset-mek iin, bu farkllklarn kurumsal ve siyasal anlamda tannyor olmalarn artkoar. Kanadadaki Quebecliler, Britanyadaki skolar, Belikadaki Flamanlar

veya spanyadaki Katalanlar gibi ekonomik anlamda gvenliklerini salam r-nekler, cemaati yaklam tarafndan, Ortodoks liberal grn, demokrasi ilefarkllklar arasnda kurulmasn beklenmedii bu kprye iaret eder. Taylornkendi ifade ettii derin eitlilik,62toplumsal bir ahenk eksikliini deil, aksineileyen bir toplumun birlikteliini anlatmas asndan nemlidir. eitlilie ve-rilen bu nem, okkltrllk ile cemaatiliin zerinde anlat bir nokta ola-rak ne karlmaldr.

Toplumsal eitlilik, bilhassa 1970lerin sonlarndan beri Batl siyaset bilim-ciler tarafndan ne kartlyor olsa da, ileyen bir demokrasinin ya da toplu-

mun, evrensel ilkelerce kabul edilen bir eitlilik tanm bulunmamaktadr. Birbaka deyile, siyaset kuramclar eitlilik, kimleri ya da hangi gruplar iinealr? veya bir toplumun aznlklar kimdir? gibi sorulara ortak bir yant ver-mekten ok uzaktr. Kymlickaya gre bu sorunun yant, toplumsal kltr kav-ramnda aranmaldr. Bir devletin herhangi bir gruba ynelik ayrcalkl haklartanmas iin, o grubun karasal olarak belirli snrlar ierisinde bulunan, hemzel hem de kamusal kurumlarnda (okul, medya, hukuk, ekonomi, ynetim, vs.)ortak bir dilin konuulabildii63bir toplumsal kltre sahip olmas gerekir. Eerbu gruplar, ayn zamanda bireysel ve siyasal seimlerim bir anlam ifade edeceibir balam64sunabilme yetisine de sahiplerse, Kymlickaya gre, ulusal aznlk-lar olarak adlandrlabilmenin artlarn yerine getirmi olurlar. Tokun da be-lirttii gibi, bireysel ve siyasal seimleri toplumsal kltr ile badatran

Kymlicka, liberalizmin esas amalar kabul edilen bireysel zgrlk ve eit fr-satlar ilkesi ile farkllam bir topluma ait olma durumu arasnda da yeni birbalam oluturmak ister.65Ksaca, liberal bir gr aznlk grubu iinde zgr-lkve aznlk ile ounluk gruplar arasnda eitlik gerektirir.66

Farkllk tayan gruplarn tannmas ve bu gruplar iin tasarlanacak yenihaklar konusunda hassasiyet tasa da, okkltrllk, bu gruplarn kimler ola-bilecei hususunda ketum davranr. rnein Kymlicka, lkede bulunma sebep-lerini gnll olarak kabul ettii, gmen gruplar ve misafir iileri, yeni haktasarmlanmas meselesinden uzak tutar. Ona gre, bir lkeye yaplacak gnllg, gnll bir asimilasyonu da o lkenin kltr ierisinde erimeyi vekendilerine verilen bireysel haklar ile yetinmeyi de beraberinde getirmek du-

62 Mark Redhead, Charles Taylor: Thinking and Living Deep Diversity, (New York: Rowman &Littlefield, 2002), s. 21-44.

63 Will Kymlicka ve Rubio R. Marin, Liberalism, s.138.64 Ibid,s. 138.65 Nafiz Tok,Kltr, Kimlik ve Siyaset, (stanbul: Ayrnt, 2003), s. 42-68.66 Will Kymlicka, okkltrl, s. 235.


12/31

H. . Ongur

66

rumundadr.67 Oysa g yolunu kullanmadan bir lkede yaayp, o lkeninounluundan farkl herhangi bir zellikleri ile ayrlan yerli halklar veya kolo-niletirilmi kltrler ise, kendi toplumsal kltrlerini korumalarna yardmcolacak, kurumsal, dilsel, dinsel, sosyal, siyasal, ynetimsel, ekonomik hatta din-lenme ile ilgili ayrcalklardan yararlanmaldr.68Bu anlamda okkltrlln,gnll gmenlik ile ayn kara parasna tarihi balarla bal olmak arasnda,gzlemlenebilir bir analiz dzeyi farkll kurduunu belirtmek gerekir.

Kymlickann zelinde olmak zere okkltrl vatandalk kuramna veokkltrllk yaklamna ok sayda eletiri yneltilmitir. lk olarak,Kukathasn belirttii gibi, Ortodoks liberaller, Kymlickann bireysel zgrlk ilegrup yelii arasnda kurduu kltrel balamn yanlln, byle bir balamngrup doasnn deimeyecei gibi test edilemez bir varsayma dayand gerek-

esiyle savunurlar.69

Etnik kimlikler zamana ve mekna bal olarakdeiebildiinden, etnisite ile kltr kavramlar birbirilerinin eleniiymi gibikullanlamaz.70Bu yzden, eer Kymlickann nerdii gibi, gruplara siyasal ba-lar nedeniyle zel haklar tannrsa, bu haklarn srekli bir yeniden deerlendir-meye tabi tutulmas beklenmelidir ki, bu da okkltrl toplumlarn dengesinibozabilecek bir eylem olacaktr. kinci olarak, liberal gr kartlar, okkltrlsiyasetin verili kabul ettii liberal deerleri sorgulamaya alrlar. Onlara gre, li-beral anlay, fakl kltrleri ya da etnisiteleri idare etmek iin bavurulabilecek

yegne kaynak kabul edilemez. rnein, Parekh, grup yeliinin besledii birey-sel zgrlk fikrine tamamen kar kar ve buna rnek olarak, kimi gruplarninsan haklar ile dahi badaamayacak eylemlerini gsterir.71Bu gre balantlbir nc yorum da, belirli toplumsal kltre sahip olsun ya da olmasn, hattasalkl ileyen bir demokraside yer alsn ya da almasn, belli gruplara kendilerini

ynetmeleri iin zel haklar verilmesini yeni bir Avrupamerkezcilik veya emper-yalizm formu olarak kabul eder. Liberalizm farkllklar ho grd srece,72ounluk ile aznlklar arasnda istenilen eitliin gereklemesi ne lde sala-nabilecektir? Herhangi bir grubu farkl olarak tanmlamann, okkltrl biradalet olasln yok edecei nermesi de,73ayn iddiaya balanabilir. Son olarak,

67 Will Kymlicka, The New Debate over Minority Rights, iinde Ferran Requeio, (der.)Democracyand National Pluralism, (Londra: Routledge, 2001), s. 28-9.

68 Will Kymlicka, American Multiculturalism and the Nations Within, iinde Duncan Ivison, PaulPatton ve Will Sanders, (der.)Political Theory and the Rights of Indigenous Peoples, (Cambridge:Cambridge University Press, 2000), s. 216-36.

69 Chandran Kukathas, Are There Any Cultural Rights?,Political Theory, Vol. 20, No. 1, 1992, s.

105-39.70 Donald L. Horowitz, Ethnic Groups in Conflict, (California: University of California Press,

1985/2000), s. 3-54.71 Bikhu Parekh, Dilemmas of A Multicultural Theory of Citizenship, Constellations, Vol. 4, No. 1,

1997, s. 54-62.72 John Gray,Liberalizmin ki Yz, Koray Deirmenci (ev.), (stanbul: Dost, 2000/2003), s. 7-36.73 Rainer Forst, Foundations of a Theory of Multicultural Justice, Constellations, Vol. 4, No. 1,

1997, s. 63-71.


13/31


67

okkltrl vatandaln, yalnzca gnlllk esasna dayandrarak yok say-

maktan ekinmedii gmenler, misafir iiler, rksal aznlklar (rnein, Ame-rika Birleik Devletlerindeki Afro-Amerikallar),74mlteciler ve cinsel/bireyselaznlklar, Kymlickann kendisinin de sonradan dhil olduu75 biroklar iin,kuramn en zayf halkasn oluturur.76

okkltrlln 1970li yllarn sonuna doru dnya politikasna yenidenhatrlatt en nemli konu, toplumsal farkllklarn gruplanabilmesi olmutur.77Birlemi Milletlerin kuruluundan o gne kadar, insan haklar balamnda vebireysel bir noktadan incelenen aznlk ve toplumsal eitlilik mevzular,okkltrc ar ile tpk imparatorluklar dneminde olduu gibi yeniden birgrup meselesi olarak ele alnmaya balamtr. Ploga gre demokrasi ile farkllksahibi gruplarn/aznlklarn korunmas arasnda okkltrllk tarafndanoluturulan ba, 1970lerden beri kresel demokrasi kavramnn temel arg-manlarndan birini oluturmaktadr.78 Held ve Archibuginin kozmopolitdemokrasi79 kavramn gelitiren Plog, yeni an demokratik kuramnndevletlerin kendi iinde verilecek ve i grup haklar olarak adlandrlacak bazgrup haklarn gerektirdiini ve hem blgesel hem de kresel dzeyde d-lanm ve korunmasz kalm gruplara uluslararas karar-verme mekanizmasnakendi hayatlarn ve varlklarn etkileyecek konulara [d grup haklar]80 dhilolma frsat vermek zorunda olduunu salk vermektedir. Oestreich da 1970sonras dnemin, insan haklar ile grup haklar arasndaki devasa boluu kapa-tan ve hem ulusal hem de federal devletlerdeki farkl gruplarn siyasi, kltrel vetoplumsal hayata katlmlarnn, artk kresel ve merkezi-olmayan bir sorun ha-line geldii bir dnem olduunu iddia etmektedir.81

74 Barbara Thomas-Woolley ve Edmond J. Keller, Majority Rule and Minority Rights: AmericanFederalism and African Experience, The Journal of Modern African Studies, Vol. 32, No. 3, 1994,s. 411-27.

75 Will Kymlicka, Politics in the Vernacular: Nationalism, Multiculturalism, and Citizenship,(Oxford: Oxford University Press, 2001), s. 49-68.

76 Don Lenihan, Liberalism and the Problem of Cultural Membership: A Critical Study ofKymlicka, Canadian Journal of Law and Jurisprudence, Vol. 4, No. 2, 1991, s. 401-19; JohnTomasi, Kymlicka, Liberalism and Respect for Cultural Minorities,Ethics, Vol. 105, No. 3, 1995,s. 580-603; Marlies Galenkamp, Do We Need Special, Collective Rights for Immigrants andRefugees in Western Europe, Citizenship Studies, Vol. 2, No. 3, 1998, s. 501-17; ve StephenCastles,Ethnicity and Globalization, (Londra: Sage, 2000), s. 1-25.

77 Martin E. Spencer, Multiculturalism, Political Correctness and the Politics of Identity,Sociological Forum, Vol. 9, No. 4, 1994, s. 547-67.

78 Max Plog, Democratic Theory and Minority Rights: Internal and External Group Rights in AGlobal Democracy,International Journal on Minority and Group Rights, Vol. 10, No. 1, 2003, s.55-82.

79 David Held ve Daniele Archibugi (der.), Cosmopolitan Democracy: An Agenda for A New WorldOrder, (Londra: Polity Press, 1995).

80 Max, Plog, Democratic, s. 56.81 Joel E. Oestreich, Liberal Theory and Minority Group Rights,Human Rights Quarterly, Vol. 21,

No. 1, 1999, s. 108-32.


14/31

H. . Ongur

68

Bu kuramsal nermeleri destekleyen en nemli gelimelerden biri, BirlemiMilletler adna, 1978 ylnda, bir aznlk tanm gelitirilmesidir. Birlemi Mil-letler Ayrmcln nlenmesi ve Aznlklarn Korunmas Alt-Komisyonu Ba-kan Capotortinin ad ile anlan tanm, yaadklar toplumdan farkllk gsteren

veya kendilerini farkl gren insanlar gruplamak yerine, dorudan o gruplar ta-nmlamay tercih eder. Buna gre, aznlklar:

[baat] olmayan bir durumda olup, bir devletin geri kalan nfusundansaysal olarak daha az olan, bu devletin uyruu olan yeleri etnik, dinselve dilsel nitelikler bakmndan nfusun geri kalan blmnden farkllk

gsteren ve ak olarak olmasa bile kendi kltrn, geleneklerini ve dilinikorumaya ynelik bir dayanma duygusu tayan gruptur.82

Ayn komitenin 1985 ve 2001 yllarnda yaymlad, srasyla komite ba-kanlar Deschenes ve Eide adlar ile anlan yeni tanmlar veya Avrupa Komis-yonu ye lkeleri tarafndan imzaya alan Avrupa Blgesel ve Aznlk Dilleriart (1992) ve Ulusal Aznlklarn Korunmas iin ereve Szleme (1995) gibibelgeler de, ounluk-aznlk karlatrmalarn, okkltrc diskur ereve-sinde yapmaktadr.83 Verkuyten ve Yldzn almas da gstermektedir ki,uluslararas alandaki bu okkltrc ve grup tabanl aznlk tanm, farkl grupla-rn kendilerini daha fazla farkl ve daha fazla bir grup ierisinde hissetmelerineneden olmakta, gelecein okkltrl toplumlarna iaret etmektedir.84

OKKLTRL AVRUPAYA DORU

1990lar Avrupas, toplumsal ilikileri dorudan etkileyen paralel gelimeyesahne olmutur. Bunlardan ilki, Souk Savan sona ermesi ve Sovyetler Bir-liinin dalmas ile birlikte orta kan ve zellikle de Orta ve Dou Avrupa l-kelerini derinden etkileyen, mikro-milliyetilik akmlar ile birbiri ardna gelen

yeni devletlere ve yeni savalara85yol aan ayrmalardr. kinci gelime, zel-likle Bat Avrupal devletlerin, ekonomik ve ticari ilikilerini siyasi platforma datamalar btnleme srecini yksek siyasete tama anlamna gelen,Maastricht sreci olmutur.86 Avrupa genelinde istikrar ve bar yaratmaya

ynelik olarak deerlendirilebilecek nc gelime ise, Souk Savan bitimin-

82 Baskn Oran,Kreselleme ve Aznlklar, (Ankara: maj, 1997/2001), s. 67.83 Philip V. Ramaga, The Group Concept in Minority Protection,Human Rights Quarterly, Vol.

15, No. 3, 1993, s. 575-88.84 Maykel Verkuyten ve Ali A. Yldz, The Endorsement of Minority Rights: The Role of Group

Position, National Context, and Ideological Beliefs, Political Psychology, Vol. 27, No. 4, 2006, s.531.

85 Mary Kaldor, New and Old Wars: Organized Violene in A Global Era, (Londra: Polity Press,1999/2003), s. 69-89.

86 Michael J. Baun, The Maastricht Treaty As High Politics: Germany, France and EuropeanIntegration,Political Science Quarterly, Vol. 110, No. 1, 1996, s. 605-624.


15/31


69

den kendisine sava kartan Dou ile daha fazla btnleme kartan Batybirbirine yaknlatracak, AB genileme sreci olacaktr.87

okkltrllk akmnn bu paralel gelime ile yaknlamas sancl ola-caktr. Ancak, okkltrlln Avrupa kltrne zelde salad ilk katk,farkl bireylerin (bilhassa da aznlklarn) gruplandrlmas meselesinin bir i g-

venlik(letirilme) meselesinden kp liberal demokrasinin temel zelliklerindenbiri olarak kabul edilmesidir. Buradaki esas sorun ise, Avrupa kavramnn tar-tmaya ak yapsdr. Avrupa nerede balayp nerede biter? sorusu phesizhala tartmaldr ve kabaca bir ktay iaret etse bile, bu ktann bats ile dousuarasndaki yapsal, toplumsal, tarihi ve jeopolitik farkllklar hala gncelliklerinikorumaktadr.88te bu farkllklar, okkltrlln kta zerindeki yaylmas-nn da farkl yollar izlemesine neden olmutur. Bat Avrupal ve ABye ye dev-

letler (Fransa ve Yunanistan gibi kimi lkeler hari), okkltrllk deneyiminiaznlk gruplarndan balatp bu gruplara daha fazla haklar tanmaya ynelik birsiyaset izlerken,89Dou Avrupa 1990l yllar, aznlksz ulus-devletler kurma s-reci ierisinde kk lekli savalarla geirmitir.90rnein, hala hatrlanan onl konumasnda, Makedonya Cumhurbakan Gligorov, hem 1990larn Av-rupada estirdii yeni-milliyetilik dalgasn hem de bir toplulukta yaayan farklgruplarn tavrlarn zetleyen u soruyu sormutur: Siz benim lkemde biraznlk olabilecekken, neden ben sizin lkenizde bir aznlk olaym?91

Bat Avrupann okkltrlleme serveninde ilk basama aznlk gruplar-nn tannmas almtr. Helsinki Nihai Senedinin aznlklar bir gvenlik sz ey-leminden kartma amac tam olarak gereklememi olsa bile; 1990lar, en azn-dan Bat Avrupa iin vatandalk kavramna aznlklarn da dhil olmas srecianlamna gelmitir.92Bir baka deyile, Bat Avrupal lkelerde halk tanm, yal-nzca etnik, dini, dilsel ya da tarihi bir ba, ya da bir milleti, tarif etmekten ok,o lkeler ierisinde yaayan insanlarn tmn iaret etmeye balamtr.93Avru-pallama ad verilen srece dhil olarak, aznlklar zerinde yrtlecek politi-

87 Frank Schimmelfennig, Strategic Action in A Community Environment: The Decision toEnlarge the European Union to the East, Comparative Political Studies, Vol. 36, No. 1, 2003, s.156-83.

88 Gerard Delanty,Avrupann cad, Hsamettin na (ev.), (stanbul: Adres, 1995/2005).89 Erol Kuruba, Asimilasyondan Tannmaya: Uluslararas Alanda Aznlk Sorunlar ve Avrupa

Yaklam, (Ankara: Asil, 2004), s. 113-46.90 Andrew B. Wachtel, Dnya Tarihinde Balkanlar, Ali C. Akkoyunlu (ev.), (stanbul: Doan,

2008/2009), s. 133-6.91 Kiro Gligorovdan aktaran, Susan L. Woodward,Balkan Tragedy: Chaos and Dissolution after the

Cold War, (New York: The Brookings Institution Press, 1995), s. xvi.92 Haldun Glalp, Introduction: Citizenship vs. Nationality?, iinde Haldun Glalp, (der.)

Citizenship and Ethnic Conflict: Challenging the Nation State, (Londra: Routledge, 2006), s. 1-18.93 Bikhu Parekh, Integrating Minorities in A Multicultural Society, iinde Ferran Requejo ve

Ulrich K. Preuss, (der.) European Citizenship, Multiculturalism and the State, (Baden-Baden:Nomos, 1998), s. 67-86.


16/31

H. . Ongur

70

kalar, tannma kavram, vatandalk ve Avrupa btnlemesi st balklarndatoplanmtr.94Bunun iin atlan ilk adm, o zamanki adyla, Avrupa Gvenlik vebirlii Konferansndan (AGK) gelir. Viyana Konferans (1989), Yeni bir Av-rupa in Paris art (1990) gibi belgelerle birlikte; Avrupa Gvenlik ve birliiTekilatnca (AGT) atanacak bir Ulusal Aznlklar Yksek Komiserlii (1992)fikri, bata ayrmclk kartl olmak zere, aznlklara yaplan kt muamele-nin Avrupa genelinde yasaklanmasn ngrmtr.

AGTin okkltrc atlmlarn, Avrupa Konseyinin daha nce sz edi-len Avrupa Blgesel ve Aznlk Dilleri art (1992) ve Ulusal Aznlklarn Ko-runmas iin ereve Szleme (1995) belgeleri izler. Avrupa Konseyi belgelerinincllerinden ayran en nemli fark ise, Konseyin bu belgelerini imzalayan yelkeleri, aznlk gruplarna kar davranlarndan sorumlu tutabiliyor oluudur.95

Ayrca, Konsey belgelerinin hukuki balam incelenirse fark edilebilecei gibi,aznlk gruplarnn korunmas, bu belgeleri imzalayan lkelerce demokratik g-

venliin nartlarndan biri olarak kabul edilmi, bu gruplarn dilsel, dinsel,kltrel, ynetimsel ve etnik farkllklarnn devamnn salanmas da, devletlereden birer grev olarak atfedilmitir.96Bu yorumlardan da anlalabilecei gibi,Kymlickann kuramsallatrd okkltrl yurttalk, Bat Avrupal kurum-larca pratie dklmeye allm; okkltrllk Avrupa sahnesine ilk olarakkurumsal ve hukuksal bir girizgh yapmtr.

okkltrllk uygulamalarnn Avrupadaki en yeni aktr ise Avrupa Bir-lii (AB) olmutur. ncelikle belirtmek gerekir ki, hem aznlklar sorununun biri gvenlik meselesi olma anlaynn sorgulanmasna yeni balanm olmashem de ABnin kendi ierisinde siyasal bir yn tutma srecinin yirmi yla dayan-drlmas nedeniyle, birlik yelerinin aznlklar ya da dlanm gruplar hakkndaortak bir politikas bulunmamaktadr.97ye lkelerin bazlar aznlk gruplarnaakraba devletler (kin states) perspektifinden yaklap, birliin aktif katlmn vebu gruplara kolektif haklar tannmasn talep ediyor olsalar da (rnein, spanya,Almanya, talya, ngiltere); dier bir ye grubu, aznlklar meselesine bir i me-sele olarak yaklap lkelerinin btnln bozucu faaliyetleri engellemekodakl politikalarn yannda yer almaktadrlar (rnein, Yunanistan, Fransa, Bel-ika, Hollanda).98Bu durum, birliin Kurucu Antlamasnda (1992) ya da sonra-

94 Juan M. Delgado-Moreira,Multicultural Citizenship of the European Union, (Londra: Ashgate,2000).

95 Geoff Gilbert, The Council of Europe and Minority Rights,Human Rights Quarterly, Vol. 18,No. 1, 1996, s. 160-89.

96 Rainer Hoffmann, Implementing States Obligations under the Council of Europe-FrameworkConvention for the Protection of National Minorities,Europa Ethnica, Vol. 55, No. 1, 1999, s. 1-8.

97 Erol Kuruba,Asimilasyondan, s. 132.98 Hakan Tademir ve Murat Saral, Avrupa Birlii ve Trkiye Perspektifinden Aznlk Haklar

Sorunu, Uluslararas Hukuk ve Politika, Vol. 8, No. 2, 2007, s. 29.


17/31


71

snda gelen Amsterdam (1997), Nice (2000) ve Lizbon (2007) gibi szlemelerdedorudan bir aznlk referans yaplmamasna neden olmutur.

Demokrasi, hukukun stnl ve insan haklar gibi olgular blgesel deer-ler olarak g(ste)ren ABnin, kendi ierisinde bir aznlk rejimi oluturamamolmas, phesiz bir baka almann konusu olmaldr. Ancak, burada bahse-dilmesi gereken esas nokta, birliin, aznlk haklar ve aznlklarn korunmas gibiokkltrl deerlerden, Dou ve Orta Avrupa lkeleri ile genileme srecinde

yararlanm ve bu deerleri, yelie aday lkelerin birer i politikas yapma ama-cn gtm olmasdr. Bir baka deyile, ortak bir AB-ii politika olarak grl-meyen okkltrl deerler, birliin d gvenliini salamak iin bir d politikaarac haline dnmtr.991993 tarihli Kopenhag Zirvesi sonucunda aday lke-lerde aranmas kabul gren Kopenhag Kriterleri ve artllk ilkesi

(conditionality) uyarnca, AB yeliine aday lkeler, aznlk haklarna sayg gs-termek ve lkelerinde bulunan aznlk gruplarn korumak durumunda olacak-lardr.100 Bunun iin, ou AB yesince imzalanmam olan, aznlklarla ilgiliuluslararas belgeleri imzalamak ve Avrupa Birlii Komisyonunca her yl hazr-lanan genileme raporlarnda belirtilen aznlklarla ilgili maddelerde i dzelt-melere gitmek zorundadrlar.101 Liberal okkltrllk, ABden Orta ve DouAvrupaya doru yaylna bu atallanm ekliyle balamtr.

AVRUPADA OKKLTRLLK ANLAYI(LAR)I

Gnmze gelindiinde, dorudan bir okkltrllk referansna sahip olma-salar dahi, Avrupal devletlerin ounun yle ya da byle birer aznlk haklarnkoruma rejimine sahip olduklar sylenebilmektedir.102AB-15 lkeleri olarak ad-landrlan, 2004 ylndaki Dou ve Orta Avrupa genilemesinden nce birlie yeolmu Bat Avrupal lkelerin ounluu, bugn aznlklar ilgilendiren drt b-

yk uluslararas antlamaya (Birlemi Milletler Medeni ve Siyasi Haklar Sz-lemesi, Avrupa nsan Haklar Szlemesi, Avrupa Blgesel ve Aznlk Dilleriart ve Ulusal Aznlklarn Korunmas iin ereve Szlemeye) imzac konu-mundadrlar.103Bat Avrupal devletlerin dnda, AB yelii pazarlk srecinin

99 Gaetano Pentassuglia, Minority Issues Handbook: Minorities in International Law, (Strazburg:Council of Europe Press, 2002/2007).

100Ana-Maria Dobre, EU Conditionality Building and Romanian Minority Rights Policy: Towardsthe Europeanization of the Candidate Countries,Perspectives on European Politics and Society,Vol. 4, No. 1, 2003, s. 55-83.

101 Stephen Deets, Reconsidering East European Minority Policy: Liberal Theory and EuropeanNorms,East European Politics and Societies, Vol. 16, No. 1, 2002, s. 30-53.

102 Dia Anagnostou, Deepening Democracy or Defending the Nation? The Europeanization ofMinority Rights and Greek Citizenship, West European Politics, Vol. 28, No. 2, 2005, s. 335-6.

103 Birlemi Milletlere ait antlama iin baknz: United Nations Treaty Collection,http://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-4&chapter=4&lang=en (Eriim Tarihi: 14 Mart 2011); Avrupa Konseyine ait antlamalar iinbaknz: Complete List of the Council of Europes Treaties, http://conventions.coe.int/Treaty/Co


18/31

H. . Ongur

72

etkin bir maddesi olarak kendilerine dayatlan bu antlamalara imzac olma artnedeniyle, eski Komnist blok yeleri de bu antlamalardaki aznlk artlarnkabul etmi durumdadrlar.104Bu bilgiler nda, tm Avrupa genelinde, 1945sonras gelien insan haklar rejiminin 1970lerden itibaren uzants konumundagzken okkltrl aznlk haklarnn yeermekte olduu ve zellikle de AByeleri ve aday lkelerinde, her trl ayrmclk kartl temelinde oluturulan,aznlk haklar ve korunmas anlaynn hukuki varlndan sz etmenin mm-kn olduu iddia edilebilir.

Bu noktada sorulmas gereken soru ise, bahsi geen okkltrl aznlk anla-ynn neyi kapsad, bir baka deyile, okkltrl vatandalk kuram ile hangikonularda benzetii olmaldr. e hangi gruplarn aznlk sayld ile balanabi-lir. Daha nce belirtildii gibi okkltrllk, aznlklar ulusal aznlk eklinde

kabul edip bu sfata sahip olma ltn de toplumsal kltr adn verdii, birgrup iindeki toprak, dil ve tarih birlii ile birlikte yaama istencine balar. Ka-bul edilmelidir ki, okkltrlln getirdii bu tanm son derece zneldir ve butanm yapan zne de, ister istemez, o tanma uyan gruplara belirli haklar sala-

yacak olan devletin bizzat kendisi olmak durumundadr. Bir baka deyile,okkltrl vatandalk kuram, devletin roln en aza indirmeyi planlayan libe-ral bir ekolden gelmesine karn, aznlk gruplarn tanma roln yine devletedevreder.105Tpk 1945 sonras hukuksallatrlm Uluslarn Kendi Kaderini Ta-

yin Etme Hakknda olduu gibi, hangi uluslarn kendi kaderlerini tayin edecek-leri bir kez daha devletlere braklm bir karardr. Bu durumda ortaya kantablo ise, Tamirin ifadesiyle, liberal milliyetilik olarak tanmlanmaya msaitolacaktr.106

okkltrllk ve aznlk politikalarn, milliyetilik kavramnn iine yerle-tirmek ortaya paradoksal bir tablo karr. Uzun soluklu bir okkltrl yaamn

ve aznlk haklarnn karar mercii, toplumun bizzat kendisi olmak zorundadr.Zira Derridaya gre, adalet hukukla [bitmez].107Siyasi erevesinden syrlm,hogr ve konukseverlik gibi misafirlik kavramn artran bir anlaytanuzaklam ve yerine bir arada yaama istencini koymay baarm toplumsal di-namikler domadka, gerek bir okkltrllkten ya da iler bir aznlk reji-minden sz etmek mmkn olmayacaktr. Hogr szc snryla [yle ya

mmun/ListeTraites.asp?CM=8&CL=ENG (Eriim Tarihi: 14 Mart 2011)104 Kinga Gal, The Council of Europe Framework Convention for the Protection of National

Minorities and Its Impact on Central and Eastern Europe,Journal of Ethnopolitics and MinorityIssues in Europe, Vol. 1, No. 4, 2000, s. 1-17.

105 Brian Barry, The Limits of Cultural Politics, iinde Desmond M. Clarke ve Charles Jones, (der.)The Rights of Nations, (New York: St. Martins Press, 1999), s. 127-144.

106Yael Tamir,Liberal Nationalism, (New Jersey: Princeton University Press, 1993).107 Jacques Derrida, Otoimmnite: Gerek ve Simgesel ntiharlar Jacques Derrida ile Sylei,

iinde Giovanna Borradori, (der.) Terr Gnlerinde Felsefe: Jrgen Habermas ve Jacques Derridaile Diyaloglar, Emre Barca (ev.), (stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2003/2008), s. 165.


19/31


73

da byle karlamaya mahkmdur]: Yabanc olan, tekiyi, yabanc bnyeyi bellibir noktaya kadar ve dolaysyla kstlamalar dhilinde kabul [edecektir].108Buhaliyle her iki sre de, iinde hem ak hem de gizli bir milliyetilik esi barn-dran birer devlet projesi olmaktan teye gidemez.

Devlet eliyle yrtlen okkltrllkten, Bat Avrupal devletlerin kendiaralarnda ortak kabul edebilecekleri bir aznlk rejimine sahip olamamalar du-rumu kar. rnein, Bat Avrupa devletlerinden spanya, talya ve sve gibi l-keler, farkl gruplara haklar tanmak konusunda daha cmert olsalar da; Yuna-nistan ve Fransada aznlk haklarndan sz dahi edilmez. Belika ve Hollandakendi farkl okkltrl, ok-etnili, ok-dilli yaplarn bozmamak iin Avrupaile kurallarn uyumlatrmaktan itinayla kanrlar.109Zaten hemen hemen tr-de milletlere sahip olan Finlandiya, Portekiz ve Lksemburg gibi lkelerde

aznlk haklar tartmalar nemli bir i politika gndemi yaratmaz. Avusturyave Almanya gibi federal devletler ise, Avustralya veya Kanadadakilere benzeyenpolitikalar yerleik aznlklarna uygulamaktadrlar.110

Bu girift Bat Avrupa tablosunun dnda kalan lkeler hakknda da benzerargmanlar ortaya konulabilir. Her ne kadar bu lkeler iin aznlklar meselesi,AB yelii pazarlklar srecinde yerine getirmeleri gereken hkmlerden biriolsa da, Orta ve Dou Avrupa lkelerinin gerek kendilerine model alabilecekleribir Bat Avrupa aznlklar rejimi olmamas gerekse de aznlk tanmnn kendile-rine braklm olmasnn salad zgven nedeniyle, birbirleriyle son derecetutarsz aznlk politikalar izlediklerini sylemek mmkndr.111Ad hoc olarakda tanmlanabilecek bu devletleraras aznlklar politikalar, Macaristan, Ro-manya ve ek Cumhuriyeti gibi lkelerde bilhassa nem tar ve bu lkelerkendi lkelerinde yaayan farkl gruplara cmert haklar vermektedirler. Bununaltnda yatan en nemli neden ise, bahsi geen lkelerin, snrlar dnda yaa-

yan kendi milletlerine mensup birok aznlk grubuna sahip olan birer akrabadevlet olmalardr.112 Bu lkelerin tersine, Slovakya, Estonya, Letonya ve

108Ibid, s. 160.109 Dirk Jacobs, Multinational and Polyethnic Politics Entwined: Minority Representation in the

Region of Brussels-Capital,Journal of Ethnic and Migration Studies, Vol. 26, No. 2, 2000, s. 289-304; ve Peter Scholten ve Ronald Holzhacker, Bonding, Bridging and Ethnic Minorities in theNetherlands: Changing Discourses in a Changing Nation, Nations and Nationalism, Vol. 15, No.1, 2009, s. 81-100.

110 Robert F. Williams ve Alan Tarr, Subnational Constitutional Space: A View From the States,

Provinces, Regions, Lnder, and Cantons, iinde Alan Tarr, Robert F. Williams ve Josef Marko,(der.)Federalism, Subnational Constitutions, and Minority Rights, (Londra: Praeger, 2004), s. 3-24.

111 Gwendolyn Sasse, EU Conditionality and Minority Rights: Translating the CopenhagenCriterion into Policy,European University Institute Working Paper, No.16, 2005, s. 4.

112 Melanie H. Ram, Democratization Through European Integration: The Case of Minority Rightsin the Czech Republic and Romania, Studies in Comparative International Development, Vol. 38,No. 2, 2003, s. 28-56.


20/31

H. . Ongur

74

Bulgaristan ise aznlk haklar konusunda, ABden ve dnya kamuoyundan sk-lkla eletiri alan lkeler konumundadrlar. Slovakya, AB ile grmeleri sre-cinde lkesinde yaayan Romanyal aznlklara verdii dil haklarn 2009 yl iti-bariyle ellerinden alm;113 Estonya ve Letonya, snrlar ierisinde yaayan veRusa konuan aznlklara vatanda kalabilmeleri iin bir dil snavndan geme-lerini art komu;114komular Yunanistan ve Trkiye gibi, Bulgaristan ise, ge-mite yaad nfus mbadeleleri sebebiyle aznlklar rejimine pheyle yaklarkonumunu deitirmemitir.115Polonya, Slovenya, Litvanya gibi AB ye lkeleriile Hrvatistan, Makedonya ve Trkiye gibi aday lkeler de aznlklara karolumsuz tutumlar ve farkl aznlk politikalar ile tannmaktadrlar.

Ortak bir Avrupa aznlk rejimi yerine, Avrupal devletlerin aznlk rejim-lerini gzler nne seren bu tablo, esasnda okkltrlln daha ziyade fede-

ral devletlere uygun yaps iinde yadrganmamaldr. Ancak, asl problem, dev-letlerin setikleri/tanmladklar (ya da Fransa, Yunanistan, Bulgaristan gibi r-neklerde olduu gibi, semedikleri/tanmlamadklar) aznlklarda yaanmakta-dr. Basklar, Katalanlar, skolar, rlandallar, Gallerliler, Samiler, Frizyenler,Macarlar, ekler, Slovenler, Romanyallar veya Polonyallar gibi kimi gruplar,pozitif ayrmclktan yararlanabilirken; Roma vatandalar ve Baltk devletlerin-deki Rusa konuanlar gibi dier yerli halklar ise, toplumsal ayrmclk, istihdam,hukuksal izlekler, brokrasi, hatta vatandalk gibi konularda kk drcmuamelelere tutulmaktadrlar.116 AB, Orta ve Dou Avrupal lkelerini 2007itibariyle ye yapmaya balayp artllk ilkesi avantajn kaybettikten sonra,aznlk haklar meselesi, AB iin bir ara olmaktan km; kendi iinde bir azn-lklar i hukuku bulunmamas sebebiyle de okkltrll tevik edici roln-

den uzaklamtr (rnein, Slovakyada 2009 ylnda yaplan deiiklikler).117teyandan, Avrupa Konseyi ve Birlemi Milletler antlamalarnn devletler huku-kunda balayclklarnn olmamas da, Avrupa iinde ortak bir aznlklar rejimi-nin kurulmamas konusunda nemli bir rol oynamaktadr.

okkltrllk kuramnca snrl sayda aznlk grubuna verilen ve bu takdiride devlet tekeline brakan yaklam dnda, aznlk gruplar dhilinde kabuledilmeyen dier gruplarn Avrupa alanndaki durumlar da tartlmaldr. Bugruplarn banda Avrupa lkelerindeki misafir iiler ve gmenler yer alr. As-

113 Peter Kovacs, The Slovak Law on the State Language,Hungarian American Coalition News, Vol.17, No. 1, 2009, s. 1-8.

114 David J. Galbreath, The Politics of European Integration and Minority Rights in Estonia andLatvia,Perspectives on European Politics and Society, Vol. 4, No. 1, 2003, s. 37-38.

115Andrey Ivanov, Minority Nationalism in the Balkans: The Bulgarian Case,Institute for MarketEconomics (IME) Working Paper, No. 3, 1999, s. 1-13.

116 Istvan Pogany, Minority Rights and the Roma of Central and Eastern Europe, Human RightsLaw Review, Vol. 6, No. 1, 2006, s. 1-25.

117Michael Johns, Do As I Say, Not As I Do: The European Union, Eastern Europe and MinorityRights,East European Politics and Societies, Vol. 17, No. 4, 2003, s. 682-699.


21/31


75

lnda bu gruplarn Amerika Birleik Devletleri, Kanada, Avustralya veya YeniZelanda gibi lkelerdeki durumu, mlteciler veya misafir iiler gibi gnllgmenlere zel haklar tanmaktan kanan Kymlickann okkltrl vatanda-lk kuramnn, gerek hayata birebir yansmasdr. Bahsi geen lkelerin oun-lukla on dokuzuncu ve yirmi yzyln savalar ve ekonomik alkantlaryla yklanAvrupasndan kaan mltecilere vatandalk vermek suretiyle kurulmalar ger-ei, bu lkelerde, yeni gelen mltecilere pozitif ayrmclk tanyan haklar veril-mesi yerine, zaman ierisinde gelien sosyal haklar sunulmas gibi bir gelenek

yaratm olabilir ve bu da Kymlickann bahsettii gnlllk esasn mantksalbir zemine oturtulabilir.118stelik Modood gibi okkltrllk taraftar yazarla-rn dahi iddia ettiinin aksine,119 kimi otokton gruplar da, gnlllk esasnagre bir lkeye g etmi dier gruplarla benzer sorunlardan muzdarip olabilir-ler. rnein, yeni kacak bir dil yasas, Avustralyal bir Aborjin ile ayn lkeyemisafir ii olarak gelmi bir Trk ayn oranda etkileyebilir. Ancak, Avust-ralyannki gibi, zaman ierisinde gelien ve ileyen bir okkltrl demokraside,

yeni gelenlere kar ilke olarak ayrmcl yasaklamak ve bunu srekli gelitirilenkanunlarla desteklemek, uzun vadede verimli bir zm yolu olarak kabul edile-bilecektir.

Bu noktada sorulacak soru, Avrupa lkeleri iin benzer bir mantn kullan-lp kullanlamayaca ile ilgili olmaldr. Ne yazk ki, bu sorunun olumlu bir ya-ntn bulmak ise kolay deildir. Karapine gre Avrupaya g, yerli nfustanetnik olarak tamamen farkl bir grubun bir lkeye girii ve o lkede yllarca kal-mas120 olarak tanmlanabilir. Ve bir st basamakta bahsedilen lke

vatandalarndan farkl olarak, Avrupal devletlerin vatandalar, gerekten de

ortak bir gemii, dili, dini, kltr, gelenekleri ve ait olma bilincini tayan, bir-birine grnte de benzeyen milletlerin mensuplardr. Onlarn yabanc lke-lerden g alma sebepleri, gelien ekonomilerine ve teknolojilerine paralel ola-rak, giderek artan vasfsz i gc talepleri ve dnyann geri kalm blgelerindengelen insanlarn zihninde yarattklar yeni ve daha iyi frsat algsdr.121 BatAvrupal devletler, yalnzca kta d lkelerden deil, bugn AB yesi olan Po-lonya, Macaristan gibi lkelerden de g almaktadrlar. Bir baka deyile, Av-rupaya gmen arz gayet geni olduu gibi, bu ktadaki g olgusu, bir arz-talepeksenine bal olarak da gelimektedir. Gnll g, gnll talebi glgelemez

ve bu balamda, Kymlickann gnlllk algs sarslmaya mahkmdur. Avru-

118Christine Milligan ve David Conradson, Contemporary Landscapes of Welfare: the VoluntaryTurn?, iinde Christine Milligan ve David Conradson, (der.) Landscapes of Voluntarism: NewSpaces of Health, Welfare and Governance, (Londra: Policy Press, 2006), s. 1-14.

119Tariq Modood,Multiculturalism: A Civic Idea, (Londra: Polity Press, 2007), s. 21-36.120 Roger Karapin, The Politics of Immigration Control in Britain and Germany: Subnational

Politicians and Social Movements, Comparative Politics, Vol. 31, No. 4, 1999, s. 423.121Peter Stalker, Migration Trends and Migration Policy in Europe,International Migration, Vol.

40, No. 5, 2002, s. 150-179.


22/31

H. . Ongur

76

pal devletler, talep ettikleri iilere, gmenlere, hatta bugn sportif baarla-rnda barol oynamalarn salayan kaak mltecilere, onlarn dil, din, gelenek,isizlik, vatandalk vs. sorunlar ile ilgilenecek bir toplumsal farkllklarla ilgi-lenme modeli sunmak zorundadr.122

Bugn Almanya, Fransa, Hollanda ve Byk Britanya gibi lkelerde ise, g-menlere, misafir iilere ve ailelerine kar tek tarafl ve balayc antlamalar da-

yatmaktadr.123Alman ve Hollanda hkmetleri, daha nce eletirdikleri Estonyave Letonya gibi, yllardr lkelerinde yaayan misafir iileri hedef alan vatanda-lk snavlar hazrlamaktadrlar.124 Fransa hkmeti, lkesinde Afrika kkenliiilere ve gmenlere kar alenen rk politikalar yrrle sokmakta veRoma vatandalarn snr d etmekte kararl gzkmekte,125 hattaokkltrlln bir hata olduunu ve iflas ettiini126 ilan etmektedir. Roma

vatandalarna tm Avrupa apnda yaplan ayrmclklar, Romanyada dev pro-testolara neden olmaktadr.127 Ykselen ar saclk ve muhafazakr-gmenkart partilerin mecliste saylarn artrmalar 2010 ylnda zirveye ulam gibigrnse de, 1999 ylndan bu yana zerine akademik almalarn yaplmaya de-

vam ettii bir olgu olarak Avrupay sarmalamaktadr.128yle grnyor ki Av-rupa, okkltrll salk veren teknokratlarna kar, muhafazakrlkla halkla-rna sempatik gelen politikaclar arasnda yapt seimde, ikinci grubun tarafntutmaktadr.

Avrupada ykselen muhafazakrlktan en ok etkilenen, ancak ayn zamandaKymlickann okkltrl kuramnda kendisine yer bulamayan bir baka grup dahi phesiz Avrupal Mslmanlardr. Avrupay 2008 ylndan bu yana sars-makta olan mali krizin de iyiden iyiye krkledii yabanc dmanlnn merke-zinde Mslmanlarn yer almas,129phe yok ki seklerlik ve hmanizm zerinekurulu Aydnlanma deerleri ile atr. stelik kinci Dnya Savann ardndangelien siyasi ve ekonomik faktrler sebebiyle Avrupa lkelerinin ounluuna,ok sayda Mslman gmen yerlemitir ve Avrupada Mslmanlarn varl

122 Jochen Lorentzen, Keep Out! Protectionism, Migration Control, and Globalization, iindeRonald Tiersky, (der.) Europe Today: National Politics, European Integration, and EuropeanSecurity, (New York: Rowman & Littlefield, 2004), s. 145-176.

123 Andrew Geddes, The Politics of Migration and Immigration in Europe, (Londra: Sage,2003/2005), s. 191-200.

124 Amitai Etzioni, Citizenship Tests: A Comparative, Communitarian Perspective, The PoliticalQuarterly, Vol. 78, No. 3, 2007, s. 353-363.

125 Ullrich Fichtner, Sarkozys Perfect Storm: French Fury Goes Beyond Pensions, Der SpiegelInternational, 26 Ekim 2010.

126 George Jonas, Multiculturalism Clearly A Failure: Sarkozy,Agence France-Presse, 10 ubat 2011.127Suzanne Daley, Roma, on Move, Test Europes Open Borders, The New York Times, 17 Eyll

2010.128 Verena Stolcke, New Rhetorics of Exclusion in Europe,International Social Science Journal, Vol.

51, No. 159, 1999, s. 25-35.129 Ergin Yldzolu, Kusursuz Frtnann nc Rzgarlar M?, Cumhuriyet, 6 Ekim 2010.


23/31


77

ile Avrupa kltrne katklar da tarihsel ve diyalektik bir olgu olarak grlebi-lir.130 Bilhassa Huntingtonn medeniyetleri birbirleriyle attran tezindensonra,131 modern medeniyetin beii kabul edilen Avrupada, bu medeniyetingereklerine kltrel bir diren gsterdii iddia edilen Mslmanlarn,okkltrl bir ortamda yaamalarnda sorunlar kmas, beklenen bir gelimeolarak kabul edilmektedir.

Avrupa okkltrl, tpk okkltrllk kuramnn ngrd gibi,Mslmanlar ayr bir aznlk grubu olarak kabul etmez. Onlara uygun sfat,gmenler, misafir iiler ve mlteciler gibi alanlarda aranr. Yukarda bahsedil-dii gibi, Avrupa okkltrll, gnll g eden bu gruplara, temel insanhaklarndan teye bir ey sunmad gibi, mesele Mslman gruplara geldiinde,temel insan haklarnn salanmas dahi sorunlu hale gelir. sizlik oranlar, dk

eitim seviyeleri, salksz yaam koullar, fakirlik ve dilsel, dinsel, kltrel fark-llklarnn uygulanmasn salayacak sosyal kurumlar gibi alanlarda yaplan a-lmalar, Fransa, Almanya, Byk Britanya, sve, Danimarka ve Hollanda gibigelimi lkelerde dahi, Avrupal Mslmanlarn ciddi bir ayrmcla maruz b-rakldklarn gstermektedir.132Adna ister slamofobi, ister yabanc dman-l, isterse de rklk denilsin, yaplan bu ayrmclk, yalnzca sosyal alandakalmayp politik alana da tanmtr. Trkiyenin AB yelii tartmalarnda nekan Mslman kimlii133gibi konular, benzer bir tutumun sonucu olarak ka-bul edilebilir. Hollandada Wildersin zgrlk Partisinin ve svetekessonun sve Demokratlar Partisinin, aka slam-kart sylemleri ile y-rttkleri propagandalarn ardndan ykselie geen oylar da134, okkltrlAvrupa syleminin Mslmanlar iin ok da geerli olmadnn rnekleri ola-

rak sunulabilir.

SONU: FLAS EDEN OKKLTRL AVRUPA MI,OKKLTRLLK KURAMI MI?

Bu almada, devletlerin ve toplumlarn kendi ilerinde yaayan ancak u veyabu nedenle kendilerinden ayr olarak grdkleri dier topluluklara bak alar

ve bu dorultuda izledikleri devlet ii ve uluslararas politikalar, tarihsel bir sreiinde ele alnmtr. On yedinci yzyldan itibaren trde bir toplum yaratma

130 Bernard Lewis, The Muslim Discovery of Europe,Bulletin of the School of Oriental and AfricanStudies, Vol. 20, No. 1, 1957, s. 409-16.

131 Samuel P. Huntington, The Clash of Civilizations?,Foreign Affairs, Vol. 72, No. 3, 1993, s. 22-49.132 Jocelyne Cesari, Muslim Identities in Europe: The Snare of Exceptionalism, iinde Aziz Al-

Azmeh ve Effie Fokas, (der.) Islam in Europe: Diversity, Identity and Influence, (Cambridge:Cambridge University Press, 2007), s. 49-67.

133 Wendy A. Brusse ve Jan Schoonenboom, The European Union, Religion and Turkish Islam,iinde Richard T. Griffiths ve Durmu zdemir, (der.) Turkey and the EU Enlargement,(stanbul: stanbul Bilgi University Press, 2004), s. 69-88.

134 Pepe Escobar, Letter From Islamophobistan,Asia Times, 22 Ekim 2010.


24/31

H. . Ongur

78

amac gden ve toplumsal farkllklar bir gvenlik problemi olarak gren politi-kalarn iflas, neden olduklar byk lekli savalar ve uluslararas barn birtrl salanamyor oluu, yirminci yzylda, bir arada yaama koullar ve sosyaladalet zerine kafa yoran kuramlarn tremesine neden olmutur. Yekpare mil-letlerden oulcu devletlere doru atlan bu admlar, bata Avrupadan gelengmenlerin kurmu olduklar Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda ve AmerikaBirleik Devletleri gibi federal ynetimlere atfedilmi olsa da, 1970li yllardanitibaren Souk Savan perdelerini indirmeye alan Avrupal teknokratlarcaeski ktaya da tantlm, okkltrllk adn verdikleri, Batl deerlerin verimlialmasna nayak olmas beklenen bir balk altnda yrrle konulmaya al-lmtr.

okkltrl yurttalk kavram daha sonralar, Kymlickann liberal demok-

rasi kuramna bir eklenti olarak domu olsa da; okkltrllk anlaynn ta-rihsel geliimini yanstmakta baarl olmu, kendisine yneltilen olumlu veolumsuz eletirilerle, bugn de zerinde tartlan ve yalnzca kuramsal alandakalmayp pratikte de takip edilen bir yaklam olarak ne kmtr. 1970li yllartakiben, 1945 sonras evrensel insan haklar politikalarnn, aznlk haklarn dakapsayacak ekilde gelitirilmesi ve evrensel bir deer olarak addedilmesi,okkltrl bu anlayn bir uzants ve baars olarak kabul edilebilir. Ancak,baarl sayld bu alanda dahi, okkltrl anlayn eksikleri, gnmz dnya-snda istenilen hogrl, ok-etnili, ok-dilli, ok-dinli ve bir arada yaamayrenmi toplumlarn niteliinin ve saysnn azlnda gzlenebilmektedir.

Bu almada okkltrl anlayn temel sorunlar, toplumsal farkllklar (yada aznlk gruplarn) tanmlamay ve bu farkllklara sahip topluluklara verilecekhaklarn kapsamn devlet tekeline brakmaya devam etmesi ve bilhassa da yerle-ik/yerel halklar dnda, lkelere g yoluyla yerlemi misafir iilere, g-menlere ve mltecilere zel haklar vermeyi reddetmesi olarak sralanmtr. Busorunlarn pratikteki yansmasna rnek olarak, kresel lekte insan ve aznlkhaklar konusunda en ileri seviyede kabul edilen Avrupa devletleri ve Avrupadeerleri incelenmitir. Buna gre, ilk olarak, Avrupa genelinde ortak bir aznlkhaklar ve aznlklarn korunmas rejiminden sz edilemeyecei ortaya konmu-tur. okkltrl retinin aznlklarn tanmlanmasn devletlere brakmas, bazlkelerde gl aznlk politikalarnn takibi eklinde sonulanrken, ounluklabirbirinden kopuk ve zayf aznlklar anlaynn ortaya kmasna neden olmu-tur. Birka istisna dnda, sivil-toplumsal ulus-devlet geleneini hala koruyan

lkeler, aznlk tanmlarndan bile kanarak, okkltrllk anlaynn farkl-lklara zel haklar verme talebini, devletlerin gvenlik sorunu haline dntr-meye devam etmektedirler. Bu nedenle, Avrupada okkltrl bir aznlk reji-minden ziyade, farkl ve genelde zayf politikalar izleyen aznlk rejim-lerinin

varlndan sz etmek daha uygun olacaktr.

Son olarak belirtilmelidir ki, okkltrl anlayn Avrupaya yansyan en b-yk sorunu, yerleik olmayan topluluklarda gzlemlenmektedir. kinci Dnya


25/31


79

Sava sonras ve Souk Sava boyunca ekonomilerini ve lkelerindeki refah se-viyelerini gelitiren Avrupa lkelerinin, vasfsz ii aklarn kapatmak amacyladier lkelerden talep ettikleri misafir iiler, bugn aileleri ile genilemi, farklkltrdeki topluluklar haline dnmlerdir. Her biri farkl kltrlerden gelenbu topluluklar, yalnzca g nedenleri gnlllk esasna dayand iin,okkltrl anlayn dikte ettii zere, zel haklardan mahrum braklmakta-drlar. Oysa en azndan Avrupann gelimi lkeleri dzeyinde, Avrupal dev-letler-misafir iiler arasndaki ilikinin, bir karlkl gnlllk (arz-talep) den-gesine dayand, okkltrllk tarafndan ihmal edilen bir olgu olagelmitir.Avrupal hkmetlerin, gemi dnemlerce talep edilen bu iilerin varlklarn

yalnzca gnll glere balayp, bugn talep edilen zel haklar yok saymas,demokratik lkelerin hogr anlaynn ok uzana dmektedir. Benzer ar-gmanlar, hi phe yok ki, kendi lkelerindeki (ounlukla Avrupal dev s-mrgeciler dneminden kalma) savalardan kap, Avrupa lkelerine ge zor-lanan mlteciler iin de tekrar edilebilir. Ancak, bilhassa 1990l yllardan bu

yana Avrupada ykselen ar muhafazakr eilimler ve artan milliyeti sylem-ler, iilere, gmenlere, mltecilere ve bilhassa da Avrupal Mslman halklarazel haklar verilmesi yle dursun, bu gruplarn temel insan haklarndan bile ya-rarlanmasna engel olmaktadrlar. Bu veriler nda iddia edilebilir ki, Avruparnei hem okkltrl pratiklerin hem de okkltrl kuramn hatalarn gz-ler nne seren ve bu ekilde devam etmesi durumunda, hem pratiklerin hem dekuramn yaknda iflas edeceini salk veren, incelenmesi gereken bir alma ala-ndr.

KAYNAKAAkarcal, Sezer.,kinci Dnya Savanda letiim ve Propaganda, (Ankara: maj, 2003).Anagnostou, Dia., Deepening Democracy or Defending the Nation? The

Europeanization of Minority Rights and Greek Citizenship, West European Politics,Vol. 28, No. 2, 2005, s. 335-57.

Anderson, Benedict., Hayali Cemaatler: Milliyetiliin Kkenleri ve Yaylmas, skenderSavar (ev.), (stanbul: Metis, 1983/2007).

Arsava, Aye F.,Aznlk Kavram ve Aznlk Haklarnn Uluslararas Belgeler ve zellikleMedeni ve Siyasi Haklar Szlemesinin 27. Maddesi Inda ncelenmesi, (Ankara:Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar, 1993).

Avrupa Konseyi Belgesi, Complete List of the Council of Europes Treaties,http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ListeTraites.asp?CM=8&CL=ENG(Eriim Tarihi: 14 Mart 2011)

Banks, James A. - Banks, Cherry A. M.,Multicultural Education: Issues and Perspectives,(New York: Wiley & Sons Inc., 1989/2010).Barry, Brian., The Limits of Cultural Politics, iinde Desmond M. Clarke ve Charles

Jones, (der.) The Rights of Nations, (New York: St. Martins Press, 1999), s. 127-144.Baun, Michael J. The Maastricht Treaty As High Politics: Germany, France and

European Integration,Political Science Quarterly, Vol. 110, No. 1, 1996, s. 605-624.Birlemi Milletler Belgesi, United Nations Treaty Collection, http://treaties.un.org/Page


26/31

H. . Ongur

80

s/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-4&chapter=4&lang=en (Eriim

Tarihi: 14 Mart 2011)Blalock, Hubert M., Toward A Theory of Minority Group Relations, (New York: Wiley &

Sons, 1967).Boer, Pim den Bugge, Peter - Wver, Ole (1995) The History of the Idea of Europe

(What is Europe?), Kevin Wilson ve Jan Van der Dussen, (der.) (Londra: Routledge,1993/1995).

Brusse, Wendy A. ve Schoonenboom, Jan., The European Union, Religion and TurkishIslam, iinde Richard T. Griffiths ve Durmu zdemir, (der.) Turkey and the EUEnlargement, (stanbul: stanbul Bilgi University Press, 2004), s. 69-88.

Castles, Stephen.,Ethnicity and Globalization, (Londra: Sage, 2000).Cesari, Jocelyne., Muslim Identities in Europe: The Snare of Exceptionalism, iinde Aziz

Al-Azmeh ve Effie Fokas, (der.) Islam in Europe: Diversity, Identity and Influence,(Cambridge: Cambridge University Press, 2007), s. 49-67.

Daley, Suzanne., Roma, on Move, Test Europes Open Borders, The New York Times,17 Eyll 2010.

Deets, Stephen., Reconsidering East European Minority Policy: Liberal Theory andEuropean Norms,East European Politics and Societies, Vol. 16, No. 1, 2002, s. 30-53.

Delgado-Moreira, Juan M., Multicultural Citizenship of the European Union, (Londra:Ashgate, 2000).

Delanty, Gerard.,Avrupann cad, Hsamettin na (ev.), (stanbul: Adres, 1995/2005).Derrida, Jacques., Otoimmnite: Gerek ve Simgesel ntiharlar Jacques Derrida ile

Sylei, iinde Giovanna Borradori, (der.) Terr Gnlerinde Felsefe: Jrgen Habermasve Jacques Derrida ile Diyaloglar, Emre Barca (ev.), (stanbul: Yap Kredi Yaynlar,2003/2008).

Deutsch, Karl W., Nationalism and Social Communication: An Inquiry into theFoundations of Nationality, (Massachusetts: The MIT Press, 1956).

Donnelly, Jack., International Human Rights: A Regime Analysis, InternationalOrganization, Vol. 40, No. 3, 1986, s. 599-642.

Dobre, Ana-Maria., EU Conditionality Building and Romanian Minority Rights Policy:Towards the Europeanization of the Candidate Countries, Perspectives on EuropeanPolitics and Society, Vol. 4, No. 1, 2003, s. 55-83.

Doran, Charles F., The Politics of Assimilation: Hegemony and Its Aftermath, (Baltimore:The Johns Hopkins University Press, 1971).

Doyle, Michael., Kant, Liberal Legacies and Foreign Affairs, Philosophy and PublicAffairs, Vol. 12, No. 3, 1983, s. 205-35.

Doytcheva, Milena., okkltrllk, Tuba A. Onmu (ev.), (stanbul: letiim,2005/2009).

Eralp, Atila., Uluslararas likiler Disiplininin Oluumu: dealizm-Realizm Tartmas,iinde Atila Eralp, (der.) Devlet, Sistem ve Kimlik: Uluslararas likilerde TemelYaklamlar,(stanbul: letiim, 1996/2006), s. 57-88.

Escobar, Pepe., Letter From Islamophobistan,Asia Times, 22 Ekim 2010.Etzioni, Amitai., Citizenship Tests: A Comparative, Communitarian Perspective, The

Political Quarterly, Vol. 78, No. 3, 2007, s. 353-363.Fichtner, Ullrich., Sarkozys Perfect Storm: French Fury Goes Beyond Pensions, Der

Spiegel International, 26 Ekim 2010.


27/31


81

Forst, Rainer., Foundations of A Theory of Multicultural Justice, Constellations, Vol. 4,

No. 1, 1997, s. 63-71.Galbreath, David J. The Politics of European Integration and Minority Rights in Estonia

and Latvia, Perspectives on European Politics and Society, Vol. 4, No. 1, 2003, s. 37-38.

Galenkamp, Marlies., Do We Need Special, Collective Rights for Immigrants andRefugees in Western Europe, Citizenship Studies, Vol. 2, No. 3, 1998, s. 501-17.

Gal, Kinga., The Council of Europe Framework Convention for the Protection ofNational Minorities and Its Impact on Central and Eastern Europe, Journal ofEthnopolitics and Minority Issues in Europe, Vol. 1, No. 4, 2000, s. 1-17.

Geddes, Andrew., The Politics of Migration and Immigration in Europe, (Londra: Sage,2003/2005).

Geertz, Clifford., Kltrlerin Yorumlanmas, Hakan Gr (ev.), (stanbul: Dost,1973/2010).

Gellner, Ernest., Uluslar ve Ulusuluk, (stanbul: Hil, 1983/2008).Gilbert, Geoff., The Council of Europe and Minority Rights, Human Rights Quarterly,

Vol. 18, No. 1, 1996, s. 160-89.Glazer, Nathan., Affirmative Discrimination: Ethnic Inequality and Public Policy, (New

York: Basic, 1975).Glazer, Nathan., We Are All Multiculturalists Now, (Massachusetts: Harvard University

Press, 1998).Grab, Alexander I., Napoleon and the Transformation of Europe, (Londra: Palgrave

Macmillan, 2003).Gray, John.,Liberalizmin ki Yz, Koray Deirmenci (ev.), (stanbul: Dost, 2000/2003).Gutmann, Amy., Communitarian Critics of Liberalism, Philosophy and Public Affairs,

Vol. 14, No. 3, 1985, s. 308-22.Glalp, Haldun., Introduction: Citizenship vs. Nationality?, iinde Haldun Glalp, (der.)

Citizenship and Ethnic Conflict: Challenging the Nation State, (Londra: Routledge,2006), s. 1-18.

Haas, Ernst B., The Uniting of Europe: Political, Social and Economic Forces 1950-1957,(Londra: Library of World Affairs, 1958).

Habermas, Jrgen., Multiculturalism and the Liberal State, Stanford Law Review, Vol.47, No. 5, 1995, s. 849-53.

Hall, Stuart., Europe Breaks Out, iinde Stuart Hall et al., (der.) Modernity: AnIntroduction to Modern Societies, (Oxford: The Open University, 1996), s. 189-201.

Held, David Archibugi, Daniele (der.), Cosmopolitan Democracy: An Agenda for A NewWorld Order, (Londra: Polity Press, 1995).

Hobsbawm, Eric J., Milletler ve Milliyetilik: Program, Mit, Gerekilik, Osman Aknhay(ev.), (stanbul: Ayrnt, 1990/2006).

Hobsbawm, Eric J. - Ranger, Terrence Gelenein cad, Mehmet M. ahin (ev.),(stanbul: Agora, 1983/2006).

Hoffmann, Rainer., Implementing States Obligations under the Council of Europe-Framework Convention for the Protection of National Minorities, Europa Ethnica,Vol. 55, No. 1, 1999, s. 1-8.

Hoffmann, Stanley., Obstinate or Obsolete? The Fate of the Nation-State and the Case ofWestern Europe,Daedalus, Vol. 95, No. 3, 1966, s. 862-915.


28/31

H. . Ongur

82

Horrowitz, Donald L., Ethnic Groups in Conflict, (California: University of California

Press, 1985/2000).Huizinga, Johan., Ortaan Gnbatm, Mehmet A. Klbay (ev.), (stanbul: mge,

1996/1997)Huntington, Samuel P., The Clash of Civilizations?,Foreign Affairs, Vol. 72, No. 3, 1993,

s. 22-49.Jacobs, Dirk., Multinational and Polyethnic Politics Entwined: Minority Representation

in the Region of Brussels-Capital, Journal of Ethnic and Migration Studies, Vol. 26,No. 2, 2000, s. 289-304.

Johns, Michael., Do As I Say, Not As I Do: The European Union, Eastern Europe andMinority Rights, East European Politics and Societies, Vol. 17, No. 4, 2003, s. 682-699.

Jonas, George., Multiculturalism Clearly A Failure: Sarkozy, Agence France-Presse, 10ubat 2011.

Joppke, Christian., Multicultural Citizenship: A Critique, European Journal of Sociology,Vol. 42, No. 2, 2001, s. 431-447.

Ivanov, Andrey., Minority Nationalism in the Balkans: The Bulgarian Case,Institute forMarket Economics (IME) Working Paper, No. 3, 1999, s. 1-13.

Kaldor, Mary., New and Old Wars: Organized Violene in A Global Era, (Londra: PolityPress, 1999/2003).

Karapin, Roger., The Politics of Immigration Control in Britain and Germany:Subnational Politicians and Social Movements, Comparative Politics, Vol. 31, No. 4,1999, s. 423-44.

Kovacs, Peter., The Slovak Law on the State Language, Hungarian American CoalitionNews, Vol. 17, No. 1, 2009, s. 1-8.

Keyman, Emin F., Kreselleme, Devlet, Kimlik/Farkllk: Uluslararas likiler KuramnYeniden Dnmek, Simten Coar (ev.), (stanbul: Alfa, 2000).

Kukathas, Chandran., Are There Any Cultural Rights?, Political Theory, Vol. 20, No. 1,1992, s. 105-39.

Kuruba, Erol., Asimilasyondan Tannmaya: Uluslararas Alanda Aznlk Sorunlar veAvrupa Yaklam, (Ankara: Asil, 2004), s. 113-46.

Kymlicka, Will., American Multiculturalism and the Nations Within, iinde DuncanIvison, Paul Patton ve Will Sanders, (der.) Political Theory and the Rights ofIndigenous Peoples, (Cambridge: Cambridge University Press, 2000), s. 216-36.

Kymlicka, Will., okkltrl Yurttalk: Aznlk Haklarnn Liberal Teorisi, AbdullahYlmaz (ev.), (stanbul: Ayrnt, 1995/1998).

Kymlicka, Will., Do We Need A Liberal Theory of Minority Rights? Reply to Carens,Young, Parekh and Forst, Constellations, Vol. 4, No. 1, 1997, s. 72-87.

Kymlicka, Will., Justice and Security in the Accomodation of Minority Nationalism,iinde Alain Dieckhoff, (der.) The Politics of Belonging: Nationalism, Liberalism, andPluralism, (New York: Lexington, 2004), s. 127-54.

Kymlicka, Will., Liberalism, Community and Culture, (Oxford: Oxford University Press,1989/1991).

Kymlicka, Will., Nation-Building and Minority Rights: Comparing West and East,Journal of Ethnic and Migration Studies, Vol. 26, No. 2, 2000, s. 183-212.

Kymlicka, Will., Politics in the Vernacular: Nationalism, Multiculturalism, andCitizenship, (Oxford: Oxford University Press, 2001).


29/31


83

Kymlicka, Will., The New Debate over Minority Rights, iinde Ferran Requeio, (der.)

Democracy and National Pluralism, (Londra: Routledge, 2001), s. 15-39.Kymlicka, Will - Marin, Rubio R. Liberalism and Minority Rights: An Interview, Ratio

Juris,Vol. 12, No. 2, 1999, s. 133-52.Lenihan, Don., Liberalism and the Problem of Cultural Membership: A Critical Study of

Kymlicka, Canadian Journal of Law and Jurisprudence, Vol. 4, No. 2, 1991, s. 401-19.Lewis, Bernard., The Muslim Discovery of Europe,Bulletin of the School of Oriental and

African Studies, Vol. 20, No. 1, 1957, s. 409-16.Lorentzen, Jochen., Keep Out! Protectionism, Migration Control, and Globalization,

iinde Ronald Tiersky, (der.) Europe Today: National Politics, European Integration,and European Security, (New York: Rowman & Littlefield, 2004), s. 145-176.

Llobera, Josep R., The Making of Totalitarian Thought, (Oxford: Oxford University Press,2003).

MacIntyre, Alasdair.,After Virtue, (Indiana: Notre Dame University Press, 1981).

Magnusson, Lars.,Nation, State and the Industrial Revolution, (Londra: Routledge, 2009).May, Stephen., Critical Multiculturalism: Rethinking Multicultural and Antiracist

Education, (Londra: Routledge, 1999).Milligan, Christine - Conradson, David Contemporary Landscapes of Welfare: the

Voluntary Turn?, iinde Christine Milligan ve David Conradson, (der.) Landscapesof Voluntarism: New Spaces of Health, Welfare and Governance, (Londra: Polity Press,2006), s. 1-14.

Mitrany, David., A Working Peace System, (Londra: Royal Institute of InternationalAffairs, 1943).

Monnet, Jean., A Ferment of Change,Journal of Common Market Studies, Vol. 1, No. 1,1962, s. 203-11.

Myrdal, Gunnar.,An American Dilemma, (New York: McGraw-Hill, 1944).Modood, Tariq.,Multiculturalism: A Civic Idea, (Londra: Polity Press, 2007).Nagel, Thomas., The Possibility of Altruism, (Princeton: Princeton University Press,

1979).Oestreich, Joel E., Liberal Theory and Minority Group Rights, Human Rights Quarterly,

Vol. 21, No. 1, 1999, s. 108-32.Oran, Baskn.,Kreselleme ve Aznlklar, (Ankara: maj, 1997/2001).Parekh, Bikhu., Integrating Minorities in A Multicultural Society, iinde Ferran Requejo

ve Ulrich K. Preuss, (der.) European Citizenship, Multiculturalism and the State,(Baden-Baden: Nomos, 1998), s. 67-86.

Parekh, Bikhu., Dilemmas of A Multicultural Theory of Citizenship, Constellations, Vol.4, No. 1, 1997, s. 54-62.

Pentassuglia, Gaetano., Minority Issues Handbook: Minorities in International Law,(Strazburg: Council of Europe Press, 2002/2007).

Plog, Max., Democratic Theory and Minority Rights: Internal and External Group Rightsin A Global Democracy, International Journal on Minority and Group Rights, Vol.10, No. 1, 2003, s. 55-82.

Pogany, Istvan., Minority Rights and the Roma of Central and Eastern Europe, HumanRights Law Review, Vol. 6, No. 1, 2006, s. 1-25.

Preece, Jennifer J., Minority Rights in Europe: from Westphalia to Helsinki, Review ofInternational Studies, Vol. 23, No. 1, 1997, s. 75-92.


30/31

H. . Ongur

84

Ram, Melanie H. Democratization Through European Integration: The Case of Minority

Rights in the Czech Republic and Romania, Studies in Comparative InternationalDevelopment, Vol. 38, No. 2, 2003, s. 28-56.

Rawls, John.,A Theory of Justice, (Oxford: Oxford University Press, 1971).Ramaga, Philip V. The Group Concept in Minority Protection,Human Rights Quarterly,

Vol. 15, No. 3, 1993, s. 575-88.Redhead, Mark., Charles Taylor: Thinking and Living Deep Diversity, (New York:

Rowman & Littlefield, 2002)Raume, Denise G., Official-Language Rights: Intrinsic Value and the Protection of

Difference, iinde Will Kymlicka ve Wayne Norman, (der.) Citizenship in DiverseSocieties, (Oxford: Oxford University Press, 2000), s. 245-272.

Robertson, Roland., Kreselleme: Toplum Kuram ve Kresel Kltr, mit H. Yolsal(ev.), (Ankara: Bilim ve Sanat, 1992/1999).

Rosas, Allan., State Sovereignty and Human Rights: Towards A Global Constitutional

Project,Political Studies, Vol. 43, No. 1, 1995, s. 61-78.Rumford, Chris., The European Union: A Political Sociology, (Londra: Blackwell, 2002).Sandel, Michael J. Liberalism and the Limits of Justice, (Cambridge: Cambridge

University Press, 1982).Sasse, Gwendolyn., EU Conditionality and Minority Rights: Translating the Copenhagen

Criterion into Policy,European University Institute Working Paper, No.16, 2005, s. 1-21.

Schlesinger, Arthur., The Disuniting of America: Re

Documents

Hakan Övünç Ongur - Avrupa Da Çokkültürlülüğün Iflası Mı