hagakure- sekretna księga samurajów

5/10/2018 hagakure- sekretna księga samurajów - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/hagakure-sekretna-ksiega-samurajow 1/36

TSUNETOMO YAMAMOTO

HAGAKURE

SEKRETNA KSIĘGA SAMURAJÓW



TSUNETOMO (IOCHO) YAMAMOTO(1659 – 1719)„HAGAKURE. SEKRETNA KSIĘGA SAMURAJÓW” Dzieło HAGAKURE powstało w latach 1710 – 1717. Jego autor był samurajem

z rodu Nabeshima. Dzieło to jest kodeksem okre ślają cym sposób post ę powania i

zasady moralne obowią zują ce samurajów. Rękopis HAGAKURE był ukrywany w

rodzie Nabeshima przez ponad 150 lat i został ujawniony dopiero po roku 1868.

HAGAKUREOdkryłem, Ŝe droga Samuraja zasadza się na śmierci. W sytuacjikryzysowej, kiedy moŜliwości przeŜycia i śmierci są sobie równe, musi onbez wahania wybrać śmierć. Nie ma w tym nic trudnego, naleŜy po prostuuzbroić się w odwagę i działać. Niektórzy twierdzą , Ŝe umrzeć, niespełniwszy swojej misji, to umrzeć na darmo. Rozumowanie to, którego

wyznawcami są panoszą cy się w Osace przepełnieni pychą handlarze, nie jestniczym więcej jak obłudnym wyrachowaniem, wynaturzonymnaśladownictwem etyki Samurajów. Dokonać właściwego wyboru w sytuacji,w której moŜliwości przeŜycia lub śmierci się równowaŜą , jest prawieniemoŜliwe. Wszyscy wolimy Ŝyć i jest rzeczą zupełnie naturalną , Ŝeczłowiek zawsze wynajdzie sobie jakieś powody, Ŝeby trwać przy Ŝyciu. Ten,który wybierze Ŝycie, nie podoławszy swojej misji, ścią gnie na siebie pogardę i uznany zostanie za tchórza i nieudacznika. Ten zaś, który umrze ponieudanej próbie, odejdzie śmiercią fanatyka, która moŜe się zdać

niepotrzebna. Ten jednakŜe nie straci honoru. To właśnie jest droga Samuraja.Aby zostać Samurajem doskonałym, trzeba przygotowywać się na śmierć rano i wieczorem, przez cały dzień nawet. JeŜeli Samuraj jest gotowy naśmierć o kaŜdej porze, oznacza to, Ŝe osią gną ł mistrzostwo na Drodze i moŜebez wytchnienia poświęcić całe swoje Ŝycie swemu Panu. (Niektórzy rodzą się ze zdolnością rozsą dnego działania w zaleŜności od okoliczności. Inni zaś,zanim znajdą właściwe rozwią zanie problemu, muszą medytować przezdługie godziny, wydani na pastwę niepokoju. Tymczasem, nawet jeśli tewrodzone róŜnice są w pewnym stopniu nieuniknione, kaŜdy stosują c „cztery



ślubowania" moŜe rozwinąć w sobie dar mą drości, o który nawet siebie niepodejrzewa. Wydawać by się mogło, Ŝe niezaleŜnie od posiadanych przez

daną osobę talentów, jak równieŜ od stopnia trudności problemu, kaŜdy jest wstanie go rozwią zać dzięki dostatecznie długim i powaŜnym rozwaŜaniom.Tak długo jednak, jak rozumowanie opiera się na własnym Ja", tak długo jestsię po prawdzie ostroŜnym i sprytnym, lecz nie jest się mą drym.Ludzie mają pomieszane pojmowanie i trudno im pozbyć się ich własnegoJa". Mimo wszystko jednak, człowiek postawiony w trudnej sytuacji mawszelkie szansę na znalezienie z niej wyjścia, pod warunkiem jednak, Ŝe udamu się oderwać na moment od problemu, aby skoncentrować się na „czterechślubowaniach" i porzucić własne Ja". Niewiele mą drości posiadamy, a

tymczasem chcą c rozwią zać nasze kłopoty, odwołujemy się właśnie do niej.PoniewaŜ zajmujemy się głównie sobą , odwracamy się od Niebiańskiej Drogii nasze czyny stają się złe. W oczach innych jesteśmy godni litości, słabi,ograniczeni i całkowicie nieskuteczni. Kiedy czujemy, Ŝe naprawdę jesteśmyniekompetentni, okazuje się, Ŝe lepiej poprosić o pomoc kogoś mą drzejszego.MoŜe on się okazać oświeconym sędzią , nie będą c osobiście zaangaŜowanym- bowiem nie ma on w tym Ŝadnego interesu i będzie w stanie pomóc wdokonaniu najwłaściwszego wyboru. Gdy widzimy człowieka, którypodejmuje decyzje w ten właśnie, godny pochwały sposób, wiemy, Ŝe jest on

rozsą dny, niezaleŜny, wiarygodny i mocno tkwi w rzeczywistości.Mą drość jego, która karmi się radami innych, moŜe być porównana doduŜego drzewa o gęstym i bujnym listowiu. Istnieją bowiem granice mą drościczłowieka – delikatnego krzewu targanego wiatrem. Karcenie kogoś za jego błędy i poprawianie go – ten w istocie swojej akt miłosierdzia jest pierwszą powinnością Samuraja. NaleŜy jednak dołoŜyć wszelkich starań, aby czynić tow sposób odpowiedni. Łatwo jest bowiem dostrzec zalety czy niedoskonałościw postępowaniu drugiego człowieka. Równie łatwo jest krytykować.Większość ludzi myśli, Ŝe to przez grzeczność i dla dobra innych mówią imto, czego sami nie chcieliby usłyszeć i jeśli zdarzy się, Ŝe ich słowa krytykizostaną źle przyjęte, uwaŜają , Ŝe to inni są niepoprawni. Takie myśleniepozbawione jest rozsą dku. Daje tak samo złe efekty, jak stawianie kogoś wkłopotliwym połoŜeniu czy umyślne zniewaŜanie go. A często jest to jedyniezły sposób na wyrzucenie tego, co leŜy nam na sercu. Krytykować moŜnadopiero wtedy, gdy ma się pewność, Ŝe dana osoba przyjmie krytykę. MoŜnato zrobić, uczyniwszy ją wprzódy swoim przyjacielem, gdy podziela się jejzainteresowania i gdy, dzięki naszemu zachowaniu, osoba ta obdarzyła nascałkowitym zaufaniem tak dalece, iŜ daje wiarę wszystkim naszym słowom.Wówczas musimy zachować się z taktem. NaleŜy wyczuć dobry moment i



zastosować odpowiedni sposób przekazania słów krytyki - bą dź toprzekazują c ją listownie, bą dź to w rozmowie podczas drogi powrotnej z

przyjemnego spotkania. Zacząć wypada od opisania własnychniedoskonałości, aby w ten sposób skłonić rozmówcę do wyrozumiałości, nieuŜywają c przy tym więcej słów, niŜ jest to konieczne. Dobrze jest wychwalać

jego zasługi; naleŜy koniecznie podnieść go na duchu, podbudować jegosamopoczucie; uczynić tak wraŜliwym na uwagi, jak człowiek spragnionywraŜliwy jest na wodę. Dopiero wówczas moŜna przystą pić do poprawiania

jego błędów. Budują ca krytyka jest krucha. Wiem z doświadczenia, Ŝe złe istare przyzwyczajenia nie ustępują łatwo. Zdaje mi się, Ŝe postawaprawdziwie Ŝyczliwa polega na tym, by wszyscy Samurajowie na słuŜbie u

Daimyo byli względem siebie wyrozumiali oraz przyjaźni i wzajemniepoprawiali swe błędy. A wszystko po to, by wspólnie lepiej słuŜyć swemuPanu. Wprawiają c kogoś celowo w zakłopotanie, nie czynimy niczegobudują cego. Zresztą jakŜe mogłoby być inaczej? Język wojskowy zawieratakie określenia, jak „oświecony Samuraj" i „Samuraj nieoświecony".Samuraj, który celowo pragnie znale źć się w opresji, po to tylko, by nauczyć się, jak z niej wyjść - nie jest oświecony. Mą dry zaś jest Samuraj, któryzawczasu rozmyśla o wszelkich ewentualnych sytuacjach i nad moŜliwymirozwią zaniami.

Dzięki temu będzie on doskonale potrafił stawić czoła, jeśli tylkozaistnieje potrzeba. Tak czy inaczej, Samuraj oświecony to ten, któryzawczasu troszczy się o szczegóły akqi. Przeciwnie zaś Samurajnieprzewidują cy – ten pozostawia przykre wraŜenie miotania się w zawikłaneji skomplikowanej sytuacji, a szczęśliwe z niej wyjście zawdzięcza jedynieprzypadkowemu szczęściu. Jedynie lekkomyślny Samuraj, zanim przystą pi dodziałania, nie przewiduje wszystkich ewentualności. Nie podzielam zdaniatego, który zachwala konieczność surowego sprawowania władzy. Jak mówiprzysłowie: „Ryby nie będą Ŝyć w przejrzystej wodzie". To morszczynpozwala im ukryć się w odosobnionym miejscu, aby w pełni mogły się rozwinąć i dorosnąć. Tylko wtedy, gdy umie się pominąć szczegóły i niezwaŜa na drobne, nieistotne Ŝale, jest się w stanie zapewnić spokój i komfortosobom, które nam słuŜą . Zrozumienie tej zasady jest najistotniejsze dlakogoś, kto chce zrozumieć charakter i zachowanie drugiego człowieka. KiedyPan Mitshuge był jeszcze dzieckiem, poproszono go o przeczytanie fragmentuksiąŜki Mnicha Kaiona; zwołał on tedy inne dzieci i uczniów, mówią c im:„ZbliŜcie się, proszę, i posłuchajcie. Trudno jest czytać, gdy nie ma nikogo,kto by słuchał". Zadziwiło to kapłana, który zwrócił się do wiernych:„Właśnie w takim duchu naleŜy czynić kaŜdą rzecz"'. Kiedy udałem się do



Yasaburo, by wziąć przykład z jego sztuki kaligrafii, on powiedział mi: „Pisać naleŜy znakami tak duŜymi, aby jeden znak pokrywał całą kartkę, i tak

energicznie, Ŝeby ją przedrzeć. W kaligrafii zręczność zaleŜy od ducha ienergii, z jaką jest wykonywana. Samuraj winien działać bez wahania, niepokazują c najmniejszego zmęczenia ani zniechęcenia, dopóki nie doprowadzido końca swojej pracy. To wszystko". I zabrał się do pisania.Odnoszę wraŜenie, Ŝe dzisiejsi młodzi Samurajowie wyznaczyli sobiepoŜałowania godne niskie cele. Rzucają ukradkowe spojrzenia niczymrabusie. Większość z nich poszukuje jedynie zaspokojenia osobistychpragnień bą dź chce popisać się swoją inteligencją . Nawet ci, którzy zdają się posiadać jasną duszę, pokazują jedynie blichtr.

Postawa taka nie przystoi Samurajowi. Prawdziwym Samurajem jest się jedynie wtedy, gdy nie ma się innego pragnienia, jak szybko umrzeć - i stać się czystym duchem - ofiarują c własne Ŝycie swojemu panu. Jedyną ,nieustają cą troską Samuraja jest dobro Daimyo, przed którym Samurajbezustannie odpowiada za rozwią zania mają ce na celu umocnienie domeny.Dlatego teŜ i Daimyo, i jego słudzy winni jednakowo być zdeterminowani.Koniecznym więc jest podejmowanie postanowień tak niewzruszonych, abynikt - ani Bogowie, ani Buddowie - nie mógł odwieść Samuraja od razobranego celu. Oto co opowiedział jeden z moich przyjaciół. Niejaki doktor

Kyoan twierdził, co następuje: „W medycynie rozróŜnia się kobiety imęŜczyzn wedle zasad Yin i Yang; w konsekwencji metody leczenia są zgruntu róŜne. Zresztą ich pulsy takŜe się róŜnią . Tymczasem, w cią guostatnich pięćdziesięciu lat puls męŜczyzn stał się identyczny z pulsem kobiet.Odką d zaobserwowałem to zjawisko, stwierdziłem, Ŝe lepiej leczyć chorobywzroku męŜczyzn metodami właściwymi dla pulsu kobiet. Kiedy moimmęskim pacjentom próbuję zaaplikować środki dla nich przewidziane, nieuzyskuję Ŝadnego efektu. W rzeczy samej, świat wchodzi w okreszwyrodnienia; męŜczyźni tracą męskość i coraz bardziej upodabniają się dokobiet. To jest moje niepodwaŜalne przekonanie, którego nabrałem na drodzeosobistego doświadczenia i którego postanowiłem nie rozgłaszać. Odtą d,pamiętają c zawsze o tym spostrzeŜeniu, patrzą c na dzisiejszych męŜczyzn,myślę sobie: »O proszę, jeszcze jeden puls kobiecy*. Nie spotykam juŜ praktycznie nikogo, kogo mógłbym określić mianem prawdziwegomęŜczyzny". Z tego teŜ powodu za naszych czasów moŜliwe jest wybicie się iosią gnięcie wysokiego stanowiska bez większego wysiłku. MęŜczyźni stali się tchórzliwi i słabi, dowodem na to niech będzie, Ŝe mało jest takich, którzyścięli głowę przestępcy mają cemu ręce zwią zane na plecach. Kiedy prosi się opomoc popełniają cemu rytualne samobójstwo, większość z nich sprytnie się



wymawia, podają c mniej lub bardziej waŜkie powody. Jeszcze jakieś czterdzieści czy pięćdziesią t lat temu rana odniesiona w walce uwaŜana była

za dowód męskości. Brak blizn na udzie jawił się jako niepodwaŜalny znakbraku doświadczenia, tak Ŝe nikt nie ośmielał się z nim obnosić, i wolał raczejzadać sobie ranę z własnej woli.Od męŜczyzn oczekiwano, Ŝeby mieli gotują cą się krew i byli porywczy.Dziś porywczość uwaŜana jest za niedorzeczną . Dzisiejsi męŜczyźniwykorzystują niepohamowanie swego języka, jedynie po to, by uniknąć wysiłku i odpowiedzialności. Chciałbym, aby młodzi ludzie z powagą rozwaŜyli ten stan rzeczy. Mnich Tannen zwykł powiadać: „Ludzie przestalicokolwiek rozumieć, gdyŜ kapłani nie nauczają juŜ doktryny Mushin. To, co

nazywamy Mushin, to prosty i nieskazitelny duch. Godne to uwagi". Z koleiPan Sanenori powiadał: „Droga znajduje się jedynie w centrum w oddechu, wktórym nie ma juŜ miejsca na brud i zepsucie". Jeśli jest to prawdą , to istniejetylko jedna Droga. Jednak nikt nie jest w stanie zrozumieć od razu tejoczywistej prawdy. Czystości nie zyskuje się bez wysiłku. Chiński znak „gen"moŜe być czytany po japońsku jako „maboroshi" i oznacza „złudzenie".Hinduskich magików w języku japońskim określa się Gen shi sushi, czyli„iluzjoniści". W doczesnym Ŝyciu ludzie są marionetkami. Dlatego teŜ uŜywasię równieŜ znaku „gen", chcą c zasugerować złudny charakter wolnej woli.

Brzydzić się złem i wieść prawe Ŝycie okazuje się rzeczą niezmiernie trudną .To nader zdumiewają ce, ale liczne błędy biorą się z przekonania, iŜ najwaŜniejsze, to być bezwzględnie logicznym i stawiać prawość ponadwszystko. Istnieje wyŜsza droga niŜ prawość, lecz odkrycie jej nie jest rzeczą prostą i wymaga głębokiej mą drości.W porównaniu z tą drogą , zasady logiki okazują się pozbawione sensu. Ichoć człek niedoświadczony nie ma o niej pojęcia, to istnieje sposób naodkrycie PRAWDY, nawet jeśli nie udało się mu dojść do niej samemu.Droga ta polega na rozmowie z drugą osobą . Często zdarza się, Ŝe ktoś -nawet niedoskonały - moŜe udzielić mą drych rad, albowiem potrafi spojrzeć na całą sytuację z zewną trz. Podobnie jak osobnik, który w grze Go „ma tę przewagę, Ŝe jest widzem". Powiada się, Ŝe moŜliwe jest takŜe dostrzeŜeniewłasnych błędów poprzez „wejrzenie w głą b siebie" i medytację. Ale i w tymprzypadku efekt jest lepszy, gdy porozmawia się z innymi ludźmi. Ponadnaszą własną zdolność oceny uda się nam wznieść tylko wtedy, gdynauczymy się z poŜytkiem słuchać innych oraz studiować księgi. Zawszewzbogacamy się, korzystają c z doświadczenia Przodków. Opowiedziano mi,

jak pewien mistrz Miecza w podeszłym juŜ wieku rzekł, co następuje:„Samuraj musi ćwiczyć przez całe Ŝycie".



I miał rację. Na samym począ tku, nawet ćwiczą c regularnie, ma się wraŜenie braku postępów. Ma się jedynie świadomość własnej niezręczności i

postrzega się innych na swoje podobieństwo. Nie warto dodawać, iŜ na tymetapie nie przedstawia się Ŝadnej wartości w słuŜbie Daimyo. Kiedy dochodzisię do etapu średniego, nie przedstawia się sobą jeszcze wielkiej wartości,

jednakŜe dochodzi do uświadomienia własnych niedoskonałości i zaczyna się dostrzegać niedoskonałości innych. Kiedy zaś Samuraj osią ga najwyŜszypoziom, zdolny jest podejmować decyzje z własnej inicjatywy i w kaŜdejsytuacji tak, iŜ nie potrzebuje juŜ rad od innych. Nabiera zaufania do swoichmoŜliwości, cieszy się z pochwał i ubolewa nad niedoskonałością pozostałych.

Wtedy moŜna powiedzieć, Ŝe taki Samuraj jest uŜyteczny dla Daimyo.PowyŜej tego poziomu znajdują się ci, których wyraz twarzy nigdy niezdradza, co myślą , którzy nigdy nie popisują się swoją zręcznością , którzyudają niewiedzę i niekompetencję. Co więcej, mają oni w powaŜaniuzręczność innych. Dla wielu stanowi to najwyŜszy cel. Tymczasem, napoziomie jeszcze wyŜszym znajduje się dziedzina niedostępna ogółowiśmiertelników. Ten, kto całym sobą wejdzie na Drogę tej dziedziny, pojmie,Ŝe ćwiczeniom nie będzie końca i Ŝe nigdy nie zazna zadowolenia ze swojejpracy. Z tego właśnie powodu Samuraj musi poznać swoje słabości i całe swe

Ŝycie poświęcić na korygowanie ich, nie zaznają c przy tym nigdy uczucia, iŜ robi w tym celu wystarczają co duŜo. Nigdy, co oczywiste, nie powinien być wsobie zadufany, lecz nie wolno mu takŜe czuć się gorszym od innych.Yagyu, mistrz Drogi Miecza u boku Shoguna Tokugawy powiadał: „Niewiem, jak pokonuje się innych. Wiem tylko, jak pokonać samego siebie". Ipowtarzał: „Dzisiaj jestem lepszy niŜ wczoraj, jutro zaś będę jeszcze lepszy".Prawdziwy Samuraj cały swój czas poświęca na samodoskonalenie. Dlategowłaśnie ćwiczenie jest działaniem, które nie ma końca. Wśród publicznychwypowiedzi Pana Naoshige znajduje się i taka: „WaŜkie decyzje winnopodejmować się w ciszy". Ittei Ishida1 tak to tłumaczy: „Sprawy pomniejszejwagi winno się rozwaŜać ze skupieniem. Niewiele jest problemów naprawdę waŜnych. W całym Ŝyciu napotkać ich moŜna co najwyŜej dwa lub trzy.Utwierdzą was w tym codzienne przemyślenia. Dlatego teŜ konieczne jestprzewidywanie tego, co naleŜy czynić w razie sytuacji kryzysowej. Kiedy onanastanie, trzeba przypomnieć sobie stosowne rozwią zanie i umiejętnie wyjść zopresji. Bez owego codziennego przygotowania, w razie nawet błahegokryzysu, nie będzie się zdolnym do szybkiego podjęcia decyzji, co moŜepocią gnąć za sobą katastrofalne skutki".CzyŜ nie naleŜy więc stwierdzić, Ŝe aby móc w spokoju podejmować



waŜne decyzje, naleŜy się do tego z determinacją przygotowywać kaŜdegodnia? Podczas zgromadzenia, którego celem było omówienie moŜliwości

awansu i podniesienia rangi pewnej osoby, przypomniano sobie, Ŝe lubiła ona1 Mędrzec konfucjański z Saga, mistrz Jocho Yamamoto.

sobie dawniej wypić. Z tego teŜ powodu zebrani skłaniali się raczej kuodrzuceniu awansu. Wtedy jeden z nich zaoponował: „Nie dać szansy

jakiemuś człowiekowi, poniewaŜ popełnił błą d, to nie pozwolić mu się poprawić. Człowiek, który potkną ł się tylko raz, a swą postawą zgodną zzasadami i bez zarzutu wykazuje, Ŝe szczerze Ŝałuje swego występku, jestwysoce przydatny w słuŜbie Pana. Dajcie mu więc szansę".Ktoś inny rzekł wtedy: „Czy weźmiesz na siebie odpowiedzialność za taką decyzję?". Gdy ten potwierdził, naciskano nań, aby podał tego powody. Onzaś wyjaśnił: „Ręczę za niego, gdyŜ popełnił kiedyś błą d. Nie moŜna obdarzać zaufaniem kogoś, kto nigdy nie popełnił błędu". W ten oto sposób ówczłowiek otrzymał awans.Kiedyś pewien Samuraj popadł w niełaskę, poniewaŜ zaniedbałpomszczenia zniewagi. Jedynym sposobem, aby się zemścić, jest najazd naobóz wroga i walka na śmierć. Samuraj, który rzuca się desperacko w wirwalki, nie moŜe popaść w niełaskę. Zwycięstwo wymyka nam się tylkowtedy, gdy się go spodziewamy. Czekamy, aŜ wróg będzie mniej liczny, byłatwiej go pokonać, a czas ucieka. Nawet się moŜe zdarzyć, Ŝe z czasem

zapomnimy o zniewadze i zarzucimy zemstę.Lecz nawet wtedy, gdy wróg jest liczny, to stają c w pojedynkę na poluwalki z postanowieniem zdziesią tkowania go, szybko wyrównamy rachunki. Iprawdopodobnie w czasie akcji wszystko potoczy się pomyślnie. Twierdzę nawet, Ŝe czterdziestu siedmiu roninów z rodu Asano zbyt późno zaatakowałoKirę, chcą c pomścić śmierć swojego suwerena. Powinni byli natychmiast wSengakuji popełnić rytualne samobójstwo - nie spieszyli się jednak zpomszczeniem śmierci swego Pana. Nim przystą pili do wykonania planu,Kira równie dobrze mógł śmiertelnie zachorować. Gdyby tak się stało,

straciliby okazję nieodwołalnie. Zwykle nie krytykuję zachowania innych, aleponiewaŜ rozwaŜamy Drogę Samuraja, czuję się w obowią zku dodać, conastępuje: jeśli nie przewiduje się starannie i zawczasu wszystkichewentualności, to nie jest się w stanie zareagować odpowiednio w chwilizdarzenia i w ten sposób traci się honor.Wysłuchanie rad i próba zrozumienia sedna sprawy pozwala przygotować się na podjęcie decyzji, zanim nastą pi sytuacja kryzysowa. Droga Samurajawymaga, między innymi, by zdawał on sobie sprawę z potrzeby byciagotowym w kaŜdym momencie na weryfikację swej stanowczości.



Przygotowują c linię działania, Samuraj musi oceniać własne myśli w dzień iw nocy. W zaleŜności od okoliczności bowiem, moŜe on wygrać albo

przegrać. Uniknięcie utraty honoru nie zaleŜy od zwycięstwa czy przegranej.Zdarzyć się moŜe, Ŝe aby uniknąć hańby, przyjdzie mu oddać Ŝycie. Lecz jeśliod począ tku wydarzenia nie toczą się tak, jakby on sobie tego Ŝyczył,powinien ponowić próbę. adna wiedza czy wyją tkowa zręczność nie są tuwymagane. Dzielny Samuraj nie myśli o zwycięstwie bą dź przegranej, lecz zoddaniem walczy aŜ do śmierci. Tylko w ten sposób wypełni on swojeprzeznaczenie. Niedobrze jest posiadać niewzruszone przekonania. MoŜe się zdarzyć, Ŝe Samuraj cofa się w rozwoju – mimo iŜ pozostaje wytrwałym iuwaŜnym - pochopnie dochodzą c do wniosku, Ŝe osią gną ł juŜ wysoki poziom.

Zdecydowanie powinien tego unikać. Poprzez wytrwałą pracę musi najpierwdoskonale opanować podstawy, aby móc następnie doskonalić techniki, któreposiadł. Samurajowi nie wolno nigdy spocząć, przez całe Ŝycie musi onwytrwać w ćwiczeniach.Szczytem głupoty jest dojście do przekonania, iŜ moŜna sobie pozwolić nazłagodzenie dyscypliny w ćwiczeniach tylko dlatego, Ŝe odkryło się coś samemu. Samurajowi musi nieustannie przyświecać następują ca myśl: „Wtym i tym punkcie daleki jestem jeszcze od doskonałości" i musi on poświęcić całe Ŝycie na doskonalenie, szukają c przy tym wytrwale prawdziwej drogi.

Wyłą cznie taka praktyka daje moŜliwość odnalezienia Drogi.I Nie dawniej jak pięćdziesią t czy sześćdziesią t lat temu, kaŜdego rankaSamurajowie dokonywali ablucji, golili sobie głowę i perfumowali sznurek,którym zwią zywali włosy. W następnej kolejności obcinali sobie paznokcie urą k i nóg, piłowali je pumeksem i polerowali zielem kogane. Niezaniedbywali się w tym względzie, zwracają c bardzo uwagę na schludnywyglą d. Samuraj sprawdzał następnie długi i krótki miecz, aby przekonać się,czy nie ma na nich rdzy; oczyszczał je z kurzu i czyścił, aby przywrócić imblask. Troszczenie się z taką pieczołowitością o swój wyglą d moŜe się wydawać oznaką próŜności, jednakŜe ten zwyczaj nie wynikał ze skłonnoścido elegancji czy chęci bycia przystojnym. W kaŜdej chwili bowiem moŜnabyło zostać wyzwanym do walki, a jeśli przyszłoby w niej zginąć, mają czaniedbany wyglą d, dałoby się tym dowód ogólnego rozpręŜenia i wystawiłona pogardę i lekcewaŜenie ze strony przeciwnika. Oto powód, dla któregostarzy i młodzi Samurajowie zawsze bardzo dbali się o wyglą d.Owa przesadna troska zdawać się moŜe zajęciem mało powaŜnym, stanowiona jednak nieodłą czną część Ŝycia Samuraja. W rzeczywistości zaś wymagamniej wysiłku i czasu, niŜ by się mogło wydawać. Chcą c być stale gotowymna śmierć, Samuraj musi uwaŜać się za juŜ martwego; jeśli zaś okazuje



pilność w słuŜbie, doskonalą c się jednocześnie w sztukach walki, nigdy nieokryje się hańbą . Jeśli jednak egoistycznie poświęca swój czas na robienie

tego, co jemu się podoba, w razie kryzysu ścią gnie na siebie niesławę. Zresztą nie będzie nawet jej świadom. I jeśli nie interesuje go nic poza tym, jakuniknąć niebezpieczeństwa i pozostać szczęśliwym, doprowadzi siebie tylkodo Ŝałosnego stanu. To oczywiste, Ŝe Samuraj nieprzygotowany na śmierć,umrze śmiercią niezbyt honorową . Jeśli jednak poświęca swoje Ŝycie naprzygotowanie własnej śmierci, jakŜe mógłby prezentować postawę godną pogardy? NaleŜy powaŜnie to przemyśleć i odpowiednio dostosować swojepostępowanie. W przecią gu ostatnich trzydziestu lat, czasy bardzo się zmieniły. Obecnie młodzi Samurajowie spotykają się, rozprawiają o

pienią dzach, zyskach i stratach, o sposobie prowadzenia domu, o kryteriachoceny wartości stroju bą dź prowadzą rozmowy na nieprzyzwoite tematy.Kiedy zaś poruszony zostanie zgoła odmienny temat, atmosfera psuje się ikaŜdy czuje się nieswojo. Oto do jakiego zasmucają cego stanu rzeczy doszło.Niegdyś, zanim młody człowiek nie osią gną ł dwudziestu czy trzydziestu lat,nie myślał on o sprawach materialnych czy niewłaściwych, dlatego teŜ nigdyo nich nie rozprawiał. Jeśli przez przypadek zdarzyło się, iŜ w jego obecnościz ust starszych męŜczyzn padały niestosowne uwagi, czuł się wtedy tak, jakbyzadano mu ranę. Te nowe zwyczaje pojawiły się najwidoczniej na skutek

tego, co w naszych czasach ceni się najbardziej: zbytku i próŜności. Jedyniepienią dz nabrał znaczenia. Oczywiste jest, Ŝe gdyby młodzi ludzie niewykazywali upodobania do zbytku, nie licują cego z ich sytuacją , zniknęłabyowa fałszywa postawa.A jednak z drugiej strony, godne nagany jest wychwalanie młodychcechują cych się przesadną oszczędnością i wstrzemięźliwością oraztwierdzenie, Ŝe są dlatego zdolni do wielkich rzeczy. Przesadny umiaroznacza brak GIRI, czyli zobowią zań osobistych i wobec społeczeństwa.CzyŜ muszę dodawać, Ŝe Samuraj, który zapomina o swoich obowią zkachwobec innych, jest nic niewart, jest tchórzem i niegodziwcem?Wedle uczonego konfucjańskiego Ittei Ishidy, kaŜdy, nawet mierniestawiają cy znaki, moŜe dobrze nauczyć się pisać pod warunkiem, Ŝedokładnie podąŜa za liniami w zeszycie. To samo moŜna powiedzieć o słuŜbieSamuraja. Biorą c przykład z dobrego Samuraja, moŜna odnieść sukces.Niestety, obecnie nie ma Samuraja, który byłby godzien naśladowania,dlatego trzeba stworzyć sobie idealny wzór do naśladowania.Sposób na stworzenie wzoru polega na przyjrzeniu się, która z osób nasotaczają cych potrafi zachować się zgodnie z ceremoniałem i regułamikodeksu, kto kieruje się zasadami prawości i przyzwoitości, kto dowiódł, Ŝe



odznacza się największym męstwem; kto jest najbardziej elokwentny, czyjapostawa jest bez zarzutu, kto jest nieskazitelny i kto zachowuje największą

przytomność umysłu, gdy przyjdzie podejmować działanie w chwili kryzysu.Dysponują c tymi wszystkimi elementami, trzeba wyobrazić sobie kogoś, ktobędzie w sobie łą czył wszystkie wymienione cnoty. Połą czenie to stanowić będzie doskonały wzór godny naśladowania. Prawdą jest, a odnosi się to dokaŜdej sztuki, Ŝe bardzo trudno nauczyć się mocnych stron mistrza, podczasgdy łatwo jest naśladować jego słabe strony. Te z kolei nie przedstawiają oczywiście Ŝadnego poŜytku dla uczniów. I tak na przykład, niektórzydoskonale znają etykietę, lecz brak im uczciwości. Kiedy bierze się za wzórtego rodzaju osoby, będzie się zaniedbywać etykietę i naśladować jedynie

brak uczciwości... Jeśli jednak potrafimy doceniać mocne strony bliźniego, wtedy kaŜdy moŜe stać dla nas wzorem i mistrzem. Sługa to człowiek,którego uwagi nic i nigdy nie powinno rozproszyć, zarówno w obecnościmistrza, jak i wśród tłumu. Jeśli jednak nawet w chwili odpoczynku jestniedbały, jako taki właśnie będzie postrzegany przez innych.Wycofują c się po cichu, kiedy mistrz chwali was bą dź gani, dowodziciewłasnego zakłopotania. NaleŜy bowiem zawczasu być przygotowanym ipotrafić dać stosowną odpowiedź. Kiedy zostanie wam powierzone jakieś zadanie, radość i duma, których doświadczycie z tego powodu, będą widoczne

na waszej twarzy, a to jest niestosowne. Są tacy, którzy świadomi swoichbraków myślą : Jestem niezręczny, muszę jednak za wszelką cenę wypełnić moją misję. Jak tego dokonam? Niewykluczone, Ŝe sprawi mi to wielekłopotów". Nawet jeśli słowa te nigdy nie padną , będą widoczne na twarzy.Dowodzi to skromności. To z powodu niestałości i lekkomyślności zbaczamyz Drogi i zachowujemy się jak nowicjusze. Wtedy takŜe jesteśmy przyczyną nieporozumień. Zeszłego roku, podczas narady, pewien starszy człowiekprzedstawił własny punkt widzenia, twierdzą c, Ŝe jest gotów zabić przewodniczą cego zgromadzenia, jeśli jego zdanie nie zostanie przyjęte. Jegowniosek został zaakceptowany. Po zakończeniu wszystkich formalności,człowiek ów rzekł: „Zgodzili się zbyt pochopnie. UwaŜam, Ŝe są słabi iniegodni, by być doradcami naszego Pana". Kiedy podczas oficjalnej narady obardzo powaŜnych sprawach ktoś lekkomyślnie wprowadza inne tematy, tozebrani okazują mu wtedy nieprzychylność i wpadają w gniew. Nie jest todobre. Etykieta Samuraja wymaga w takich chwilach zachowania spokoju iŜyczliwego potraktowania takiej osoby. Źle się z kimś obchodzić to postawagodna lokaja.Bywają takie chwile, w których naprawdę potrzebujemy drugiegoczłowieka. Jeśli jednak powtarza się to często, stajemy się natrętni i kłopotliwi.



Są sprawy, w których lepiej nie musieć być zdanym na bliźniego. W ChinachŜył człowiek, który lubował się w obrazkach przedstawiają cych smoki.

Wszystkie jego ubrania i meble zdobił ten właśnie motyw. Bóg smokówzauwaŜył to wielkie zamiłowanie i pewnego dnia w oknie owego człowiekapojawił się prawdziwy smok. Wieść głosi, Ŝe zmarł on z przeraŜenia. Bezwą tpienia był to chwalipięta, który okazał się być kimś zupełnie innym, gdyprzyszło mu działać. ył niegdyś pewien mistrz walki włócznią . W godzinę śmierci wezwał on swego najlepszego ucznia i rzekł: „Przekazałem ciwszystkie sekretne techniki naszej szkoły. Jeśli zaś ty sam zamierzasz obecniewziąć ucznia, kaŜdego dnia musisz ćwiczyć sztukę walki od podstaw.Przewaga bowiem nie zaleŜy wyłą cznie od posiadanych sekretnych technik".

Podobnie w nauczaniu mistrza Renga powiedziane jest, Ŝe w przeddzień konkursu poetyckiego naleŜy wyciszyć umysł i zajrzeć do zbioru poezji.Trzeba umieć skupić się na jednej rzeczy. KaŜdą pracę naleŜy wykonywać wskupieniu.Kiedy składa się wizytę Samurajowi dotkniętemu przez nieszczęście,ogromne znaczenie ma to, co się powie, by mu dodać otuchy. MoŜe onbowiem opatrznie zrozumieć słowa i motywy, które kierują jego rozmówcą .Chcą c pocieszyć przyjaciela w biedzie, trzeba mu wyjawić ten oto sekret:Prawdziwemu Samurajowi nie wolno się obnosić się ze swym stanem, ani

tracić zaufania. Musi on kroczyć do przodu, w przeciwnym wypadku niezwycięŜy i będzie całkowicie bezuŜyteczny.Powiadają , Ŝe nie naleŜy nigdy się wahać, gdy przyjdzie naprawić popełniony błą d. Zostanie on zapomniany, gdy bezzwłocznie się poprawimy.Próba naprawy błędu moŜe się stać bolesna i kłopotliwa. Gdy powiedzieliśmycoś, czego nie powinniśmy byli mówić, zostanie to szybko wybaczone i niebędziemy musieli się zamartwiać, pod warunkiem, Ŝe prędko i otwarcieskarcimy sami siebie. Jeśli jednak mimo to ktoś nas karci, naleŜy muodpowiedzieć: „Podałem powody moich nierozwaŜnych słów, jeśli nie chceszich przyjąć to nie wiem, co jeszcze mógłbym zrobić. ZwaŜywszy, Ŝepowiedziałem to niechcą cy, zachowujmy się tak, jakby nikt tego nie słyszał.Nikt nie moŜe ustrzec się przed błędem".Pewnego dnia Morooka Hikoemon został wezwany, by przysięgają c nabogów, potwierdził, iŜ prawdą jest to, co powiedział przy okazji pewnejsprawy. On jednak odpowiedział: „Słowo Samuraja twardsze jest od metalu.ZwaŜywszy, Ŝe jestem przepojony tą zasadą , cóŜ więcej mogą dodać bogowiei buddowie?". I odstą piono wtedy od Ŝą dania. Historia ta zdarzyła się, gdymiał on dwadzieścia sześć lat.Istnieje coś, co moŜna nazwać „postawą w czasie ulewy". Będą c



zaskoczonym przez deszcz, moŜna biec ile sił w nogach bą dź szukać schronienia pod okapem domów stoją cych wzdłuŜ drogi. W obu przypadkach

zmokniemy. Gdybyśmy wcześniej przygotowali się psychicznie nazamoknięcie, deszcz mało by nas obszedł. Zasadę tę moŜna zastosować zkorzyścią w kaŜdej sytuacji.Będą c juŜ w podeszłym wieku, Tetsuzan rzekł pewnego dnia: „Bytemprzekonany, Ŝe walka gołymi rękami róŜni się od Sumo tym, iŜ nie maznaczenia, jeśli zostanie się sprowadzonym do parteru juŜ na samym począ tku,bo chodzi wszak o końcową wygraną . Ostatnio zmieniłem zdanie.Zrozumiałem bowiem, Ŝe gdyby sędzia przerwał walkę w chwili, gdy jesteściew parterze, tym samym ogłosiłby waszą przegraną . Aby być zwycięzcą przez

cały czas, naleŜy wygrać na samym począ tku".Powiada się: Jeśli chcesz sprawdzić serce przyjaciela, zachoruj". Osoba,którą uwaŜacie za przyjaciela, a która w chorobie czy nieszczęściu odwraca się do was plecami jak obcy człowiek, jest zwykłym tchórzem. Kiedy przyjacielmusi stawić czoła przeciwnościom, duŜo waŜniejsze jest, Ŝeby być bliskoniego, odwiedzać go i wspomagać. Jest to więc sposób pozwalają cy zmierzyć prawdziwe uczucia człowieka. Zwykle zwracamy się do innych, gdypotrzebujemy pomocy, a gdy tylko kryzys minie, zapominamy o nich.Samurajowi nie wolno, jak długo Ŝyje, nigdy oddalić się od tych, którym

duchowo coś zawdzięcza.Ktoś kiedyś powiedział: „Zwykliśmy myśleć, Ŝe nie ma nic trudniejszego, jak być roninem, Ŝe kiedy taki los spotyka człowieka, traci on do siebiezaufanie i poddaje się. Prawdę powiedziawszy, bycie roninem całkowicieróŜniło się od moich wyobraŜeń i jest to stan mniej nieprzyjemny niŜ się zdaje.Po prawdzie, chciałbym powtórnie zostać roninem na jakiś czas". Podzielamto zdanie. Identyczna postawa moŜe dotyczyć śmierci. Gdy dzień po dniuSamuraj przyzwyczaja umysł do myśli o śmierci, będzie potrafił umrzeć spokojnie w godzinie jej nadejścia. PoniewaŜ nieszczęścia rzadko okazują się tak straszne, jak je sobie wyobraŜaliśmy, dlatego cią głe i przedwczesnezamartwianie się jest zupełnie śmieszne. Lepiej zawczasu przygotować się namyśl, Ŝe ostatecznym losem Samuraja będą cego w słuŜbie Pana, jest zostanieroninem lub wykonanie seppuku.To czy człowiek ma dobry, czy zły charakter nie przekłada się napowodzenia bą dź poraŜki. W gruncie rzeczy pomyślność i niepowodzenie niesą niczym więcej jak przejawami natury. Dobro i zło zaś to przymioty ludzkie.I tylko ze względów dydaktycznych wygodniej jest powiedzieć, Ŝepomyślność i niepowodzenie wynikają bezpośrednio z dobrego bą dź złegocharakteru.



Człowiek, który bez przerwy kalkuluje, jest tchórzem. Mówię to, poniewaŜ liczenie zawsze łą czy się z pojęciem zysku i straty. Osoba, która to czyni, bez

przerwy zaprzą ta sobie głowę pojęciami zysku bą dź straty. Śmierć jest stratą ,Ŝycie wygraną i często z tego właśnie powodu nie decydujemy się na śmierć.To zaś jest zwykłym tchórzostwem. Człowiek, który otrzymał dobrewykształcenie moŜe, dzięki swojej inteligencji, ukryć tchórzostwo lubchciwość będą ce jego prawdziwą naturą . Jednak wielu nie zdaje sobie z tegosprawy.Pan Naoshige miał w zwyczaju mawiać: „Droga Samuraja jestumiłowaniem śmierci. Nawet dziesięć osób nie jest w stanie zachwiać człowiekiem, który Ŝywi to przekonanie". Nie moŜna dokonać wielkich

czynów, zachowują c normalny stan ducha. Trzeba stać się fanatykiem irozwijać umiłowanie śmierci. Jeśli ktoś, chcą c rozwinąć moc świadomościliczy na czas, często ryzykuje tym, Ŝe nie zdąŜy jej uruchomić. Lojalność imiłość do rodziców są zbędne na drodze Samuraja — to, czego kaŜdypotrzebuje, to umiłowanie śmierci. Cała reszta w naturalny sposób wypływać będzie z tego uczucia.Sławny Samuraj Kirano Suke Shida rzekł: Jeśli jesteście zupełnie nikomunieznani, mają c do wyboru śmierć albo Ŝycie, lepiej wybrać Ŝycie". Shida byłwyją tkowym Samurajem. Młodzi ludzie opatrznie zinterpretowali jego słowa,

niesłusznie są dzą c, iŜ bronił on hańbią cego zachowania. W postscriptumbowiem napisał on: „Wahają c się między jeść czy nie jeść, lepiej powstrzymać się od jedzenia. Nie mogą c dokonać wyboru między Ŝyciem a śmiercią , lepiejwybrać śmierć". Będą c poddanym próbie, nie wystarczy po prostu unikać uczucia rezygnacji. Gdy przychodzi nieszczęście, Samuraj winien cieszyć się ztego i wykorzystać darowaną mu szansę wykazania się energią i odwagą .Postawa ta zdecydowanie róŜna jest od zwykłej rezygnacji. Gdy fale się podnoszą , statek unosi się takŜe...Usłyszawszy o wielkich wyczynach mistrza, mniemanie, Ŝe cokolwiek bysię robiło i tak mu się nigdy nie dorówna, jest dowodem małej wiary. Wręczprzeciwnie - naleŜy skłaniać się ku myśleniu, Ŝe „Mistrz jest takim samymczłowiekiem jak ja, dlaczegóŜ więc miałbym być gorszy od niego?". Odchwili, gdy Samuraj zdecyduje podjąć wyzwanie rzucone samemu sobie, jestna drodze ku doskonałości. Ittei Ishida powiedział: „Człowiek uznany przezinnych za mędrca, zyskał sławę wyłą cznie dzięki temu, Ŝe zaczą ł pogłębiać swoją wiedzę od najmłodszych lat. Nie jest to nigdy szybki efekt późniejszejnauki, nawet jeśli jest ona Ŝmudna". Inaczej mówią c, od chwili gdy człowiekpostanowił osią gnąć doskonałość, moŜe mieć nadzieję, iŜ pewnego dniadoświadczy oświecenia. Chcą c uniknąć popełnienia choćby najbardziej



błahych błędów w zachowaniu, Samuraj winien zwaŜać na swe czyny i gesty.Zdarza się, Ŝe przez nieuwagę, Samuraj nie potrafi powstrzymać języka i

pozwala sobie na uwagi takie jak: „jestem oczywistym tchórzem", „jakŜe toprzeraŜają ce", „oj!" i temu podobne. Coś takiego nigdy nie powinno być wypowiadane przez Samuraja, ani w Ŝartach, ani dla zabawy, przez nieuwagę,ani nawet we śnie, ani w Ŝadnej innej sytuacji. Bowiem uwaŜny człowiekłatwo odgadnie prawdziwą naturę osoby wypowiadają cej te słowa. ZawszenaleŜy mieć się na baczności.Podobno człowiek, któremu dopiero co ścięto głowę, moŜe jeszczewykonywać pewne gesty. Zaświadczyli o tym Niita Yoshisada i Ono Moken.Jak jeden człowiek moŜe być gorszy od innego? Mitani Jokyu mawiał: „Nawet

wtedy, gdy człowiek jest śmiertelnie chory, moŜe on przeŜyć jeszcze dwa lubtrzy dni". Złe stosunki między aktualnie rzą dzą cymi a ich poprzednikami,między ojcem a synem, między starszym a młodszym bratem, powstają zpobudek egoistycznych. Dowodem na to niech będzie, Ŝe takie stosunki niemają miejsca między panem a jego sługą .Stare przysłowie mówi: „Decyzję naleŜy podjąć w przecią gu siedmiuoddechów". Pan Takanobu Ryuzoti rzekł kiedyś: Jeśli człowiek waha się zbytdługo z podjęciem decyzji, zasypia". Z kolei Pan Naoshige powiedział:„Siedem na dziesięć przedsięwzięć nie udaje się, jeśli zabierasz się do

działania bez wigoru". Niezwykle trudno jest podjąć decyzję, będą c w staniewzburzenia. Z kolei, jeśli nie przywią zuje się wagi do drobiazgów i traktujeproblem z umysłem ostrym jak brzytwa, wtedy zawsze moŜna znaleźć rozwią zanie w czasie krótszym niŜ go potrzeba na zrobienie siedmiuoddechów". Do problemów naleŜy podchodzić ze spokojem i determinacją .Człowiek posiadają cy małą wiedzę staje się szybko zarozumiały i rozkoszujemyślą , Ŝe będzie uznany za kompetentnego.Ci, którzy wychwalają własne talenty i wynoszą się ponad innych,nieuchronnie zostaną ukarani jakimiś działaniem Nieba.Człowiek, który nie potrafi tak postępować, aby go inni powaŜali, nikomunie jest uŜyteczny, nawet jeśli posiada duŜą wiedzę. Ten zaś, który cięŜkopracuje, pozostają c przy tym skromnym, który cieszy się ze swej pozycji,szanują c przy tym równych sobie, będzie się cieszył wielkim powaŜaniem.Gdy tak nieszczęśliwie się złoŜy, Ŝe Samuraj zostanie roninem, bą dź spotka go jakieś podobne nieszczęście, utrata panowania nad sobą byłaby dlań szczytem szaleństwa. Za czasów Pana Katsushige, Samurajowie mieliulubioną dewizę: Jeśli siedem razy nie byłeś roninem, nie moŜesz domagać się tytułu prawdziwego Samuraja. Chwiej się i upadaj siedem razy, lecz podnieś się po ósmym". Zapewne Hyogo Naritomi był — jak utrzymują — roninem



siedem razy. Samuraj będą cy w słuŜbie Daimyo musi być jak lalka, którapodnosi się za kaŜdym razem, gdy się ją przewraca.

Prawdę powiedziawszy, byłby to doskonały pomysł, gdyby Daimyozwrócił członkom swej świty wolność, aby poddać próbie ich duchową siłę. Wpoemacie na cześć Yoshitsune jest napisane: „Generał winien często zwracać się do swoich Ŝołnierzy". Ludzie w słuŜbie u Pana będą bardziej skłonnipoświęcać swe Ŝycie, jeśli będzie on zwracał się do nich osobiście, zarówno wwyją tkowych okolicznościach, jak i w Ŝyciu codziennym, na przykład:„Dobrze mi się przysłuŜyliście", „Winniście zatroszczyć się bardziej o to czytamto", „Mam teraz sługę najwyŜszej klasy". Takie osobiste uwagi mają bardzo duŜe znaczenie. Jeśli chcecie się doskonalić, to najlepszym sposobem

jest proszenie innych, aby wyrazili swoje zdanie, i szukanie słów krytyki z ichstrony. Większość ludzi usiłuje doskonalić się, zdają c się wyłą cznie na własnyzmysł krytyczny. Jedynym tego efektem jest to, Ŝe nie czynią Ŝadnychistotnych postępów. Ci, którzy poszukują u innych słów krytyki, przez sam tenfakt przewyŜszają pozostałych. NiezaleŜnie od okoliczności, pierwsze słowowypowiedziane przez Samuraja jest niesłychanie waŜne. Tym bowiem słowempokazuje swoją wartość. W czasach pokoju język zaświadcza o cnocie.Podobnie rzecz się ma w niespokojnym czasie poŜogi wojennej, gdy wielkaodwaga objawić się moŜe dzięki jednemu słowu. MoŜna więc rzec, Ŝe właśnie

to jedyne słowo jest kwiatem duszy. Samuraj nie powinien narzekać, nawet wcodziennym Ŝyciu. Winien mieć się na baczności tak, by nigdy z jego ust niepadło słowo zdradzają ce jego słabości. Poczyniona nierozwaŜnie niewinnauwaga często pozwala poznać wartość tego, który ją wypowiedział. Człowiek,którego sława opiera się na zręczności w wykonywaniu jednej techniki, nic nieznaczy. Koncentrują c całą swoją energię na jednej rzeczy, z pewnością stał się doskonały, nie zainteresował się jednak niczym innym. Z owego człowieka niema Ŝadnego poŜytku. Wiele osób udziela rad, mało kto jednak przyjmuje je zwdzięcznością , a jeszcze mniej za tymi radami podąŜa. Zwykle po trzydziestceczłowiek staje się głuchy na rady. A gdy juŜ one do niego nie docierają ,szybko staje się zarozumiały i egoistyczny. Przez resztę swoich dni dodajebezczelność do głupoty, co niechybnie sprowadzi na niego zgubę. Dlatego teŜ winno się znaleźć kogoś rozwaŜnego, mocno się z nim zwią zać, aby przyjąć

jego naukę.Samuraj, który nie przywią zuje wcale uwagi do bogactwa czy honoru,zwykle staje się bezwartościowy i zazdrosny. Człowiek ów, będą c zarazempróŜny i bezuŜyteczny, koniec końców staje się gorszy od tego, dla któregoambicja, pienią dze i sława są jedyną motywacją . W najbliŜszej przyszłości niebędzie z niego Ŝadnego poŜytku.



Zanim nie osią gnie czterdziestu lat, Samuraj winien czuwać, aby nie dać się zwieść mą drości i skłonności do osą dów. Winien polegać wyłą cznie na

własnych umiejętnościach i sile charakteru. Im ta ostatnia jest większa, tymlepszy jest Samuraj.A nawet po czterdziestce - ta granica wieku zaleŜy od osoby i jej pozycji -Samuraj jest niczym, jeśli nie posiada siły charakteru.Dla człowieka zdeterminowanego nie ma rzeczy niemoŜliwej do zrobienia.MoŜna wtedy, jak się komuś podoba, poruszyć niebo i ziemię. Jeśli jednakczłowiek nie ma „serca w brzuchu", nie będzie do tego zdolny. Poruszenie bezwysiłku nieba i ziemi jest wyłą cznie kwestią koncentracji.Dobrze jest rozwijać swą moc aŜ do czterdziestego roku Ŝycia. Po

pięćdziesią tce jednak lepiej się „uspokoić". Gdy ktoś dzieli się z wami swoimzdaniem, naleŜy umieć przyjąć je z wdzięcznością , nawet jeśli nie przedstawiaono Ŝadnej wartości. Tylko pod tym warunkiem dowiecie się, co o was mówią .Dobrze jest wydawać i przyjmować opinie po przyjacielsku. Gdy na polu bitwynie będziesz czekać, aŜ ktoś przejmie dowodzenie, i twardo będziesz obstawać przy zamiarze wniknięcia w szeregi wroga, to nie przegrasz, duch twójpozostanie dzielny i pokaŜesz, ile jesteś wart jako wojownik.Rada ta jest spuścizną po przodkach. Z drugiej strony, jeśli przyjdzie ciumierać w walce, bą dź gotów to zrobić, patrzą c wrogowi w twarz.

Starość przychodzi wtedy, gdy ograniczamy się do robienia rzeczy, którelubimy. Jak długo posiadamy energię, jesteśmy w stanie stawiać czoło tejskłonności. Gdy jednak wigor słabnie, pojawiają się naturalne i rzeczywisteskłonności, które nas ograniczają . Stan ten objawia się na wiele sposobów, alenikt w wieku sześćdziesięciu lat przed tym nie ucieknie. Przekonanie, Ŝe nigdynie będzie się starcem, to dowód na to, Ŝe juŜ nim się jest. I dlatego właśnieargumentację Pana Ittei, gdy ten usiłował udowodnić, Ŝe tylko on był w staniepomóc rodowi Nabeshimy, moŜna uznać za dowód starości. Udał się naprzyjacielskie rozmowy z moŜnymi przedstawicielami róŜnych rodzin, lecz juŜ wtedy dało się zauwaŜyć u niego oznaki starości. Wtedy wszyscy myśleli, Ŝebył to akt rozsą dku, jednak im bardziej się nad tym zastanawiam, to dochodzę do wniosku, Ŝe był to akt słabości.Jeśli zaś o mnie chodzi, to dzięki temu przykładowi i z powodu niejasnegouczucia, Ŝe cofam się do dzieciństwa, odrzuciłem zaproszenie na ceremonię świą tynną w sto trzydziestą pią tą rocznicę śmierci Pana Mitsushige izdecydowałem Ŝyć w odosobnieniu. NaleŜy bowiem przewidywać, co nasczeka. Jak głosi historia Ryutaji, w okolicach Kamigaty Ŝył pewien znawca„Księgi Przemian". Powiedział on ponoć, Ŝe nawet gdyby chodziło o kapłana,nie warto oddawać stanowiska człowiekowi przed czterdziestką , z tej oto



prostej przyczyny, Ŝe popełnia on liczne błędy. Konfucjusz nie był jedynym,który posiadł spokój ducha w wieku czterdziestu lat. Po osią gnięciu takiego

wieku bowiem zarówno mędrzec, jak i głupek zgromadzili liczne, kształtują cecharakter doświadczenia i przestają wahać się wobec Ŝycia.Jeśli zaś chodzi o cnotę waleczności, to bardziej chwalebnym jest umrzeć za swojego pana niŜ zabić wroga. Tak właśnie naleŜy rozumieć ofiarę SatoTsugunobu.Kiedy byłem młody, prowadziłem „Dziennik błędów", w którym kaŜdegodnia notowałem swoje błędy. Nie było jednak dnia, Ŝebym go nie otworzyłdwadzieścia czy trzydzieści razy, by coś zapisać. Poją wszy tedy, Ŝe tak będziezawsze, zdecydowałem tego poniechać. Dziś jeszcze nie ma dnia, Ŝebym

medytują c przed zaśnięciem nad minionym dniem, nie przypomniał sobie jakiegoś głupstwa popełnionego słowem lub czynem. ycie bez pomyłek jestwręcz niemoŜliwe, jednak niektórzy „intelektualiści" nie chcą tego przyznać.Czytają c jakiś tekst na głos, naleŜy czynić to przeponą . Czytają c wyłą cznieustami i gardłem, szybko się męczymy. Tak nauczał Nakamo Shikkibu. MistrzIttei powiadał: „Postępy w kaligrafii polegają na wytworzeniu harmonii międzypergaminem, pędzelkiem i tuszem" - mają one bowiem tendencję dorozchodzenia się.Mnich Tannen mawiał: „Inteligentny słuŜą cy nie dostą pi awansu". Tym

bardziej nie zdarza się, aby spotkało to głupiego słuŜą cego. Mistrz Itteipowiadał równieŜ: „Aby wszystko było dobrze, trzeba, krótko mówią c, znieść cierpienie". Nieakceptowanie cierpienia jest złe. To jest zasada, która nie cierpiŜadnego wyją tku. Wedle starszyzny, Samuraj winien dać się poznać dziękiswemu przesadnemu uporowi. Rzecz czyniona z powścią gliwością moŜe zostać oceniona jako niewystarczają ca. NaleŜy „czynić więcej niŜ trzeba", aby niepopełnić błędu. To zasada, o której nie wolno zapominać. Nawet jeśli zadaniewydaje się trudne do wykonania, to decydują c się na zabicie kogoś, nie naleŜysię do tego zabierać okręŜnymi drogami. Serce bowiem moŜe się zachwiać,moŜe zabraknąć okazji, i koniec końców wszystko spełznie na niczym. DrogaSamuraja jest drogą natychmiastowego działania i dlatego teŜ lepiej jest„uderzać bykiem".Pewien człowiek wyruszył kiedyś w drogę do Kawasaki, aby posłuchać Sutr w Jissoin w Kawakami. Jeden z jego słuŜą cych upił się na statku izaczepiał marynarzy. Kiedy przybili do brzegu, słuŜą cy ów dobył miecza, amarynarz, chwytają c za drą g, uderzył go w głowę. Pozostali marynarzechwycili za wiosła i zamierzali się na słuŜą cego, gdy wtem nadszedł jego pan.Udał, Ŝe niczego nie zauwaŜył, a wtedy inny słuŜą cy począ ł przepraszać marynarzy. Uspokoiwszy swojego towarzysza, pomógł mu wrócić do siebie, a



wtedy zauwaŜył, Ŝe skradziono mu miecz. A oto nauka, jaka z tego płynie: Popierwsze, pan dokonał zaniedbania, gdyŜ nie zganił i nie ukarał słuŜą cego. Po

drugie, przyją wszy nawet, Ŝe sługa postą pił nierozwaŜnie, nie było juŜ powodudo przeprosin w momencie, gdy został uderzony w głowę. Jego pan winien byłpodejść do pijanego sługi i marynarza niby to w celu przeprosin i rozdzielić ich. Oczywistym jest, iŜ pan ów nie posiadał „Ducha".Pan Naoshige powiadał: „Cnotę ojca moŜna poznać po zachowaniu jegodzieci. Syn winien postępować tak, aby przynosić zaszczyt przodkowi, a niepozbawiać go czci. To jest właśnie miłość synowska". Kiedy Nakano Shogenpopełnił seppuku, członkowie rodu zgromadzeni u Oki Hyobu czynili na jegotemat przykre uwagi. Hyobu rzekł do nich: „Nie powinno się źle mówić o

zmarłym, a skazańcowi naleŜy się szczególna litość. Obowią zkiem Samuraja jest wypowiedzieć choćby niewielką pochwałę. Bez wą tpienia za dwadzieścialat o Shogenie będzie mówić się jak o wiernym słudze". Słowa te były zaistesłowami dojrzałego człowieka. Spotykają c róŜnych ludzi, powinniśmy umieć szybko ocenić ich charakter i dostosować odpowiednio swe postępowanie.Spotykają c kogoś, kto lubi udowadniać swoje racje, naleŜy stawić mu czoła izwycięŜyć dzięki lepszemu rozumowaniu, nie naleŜy przy tym jednak być zbytsurowym, aby nie pozostała Ŝadna uraza. Jest to bowiem zarazem kwestiaserca, jak i słów. Tak oto radził pewien kapłan, gdy rozprawiał o kontaktach z

ludźmi. Gdyby przyszło mi streścić w kilku słowach kondycję Samuraja,powiedziałbym, Ŝe po pierwsze jest to całkowite poświęcenie ciała i duszypanu. Po drugie, rzekłbym, Ŝe winien on rozwijać inteligencję, współczucie iodwagę. Posiadanie tych trzech cnót naraz przez zwykłego człowieka moŜezdawać się niemoŜliwe, jednakŜe jest to łatwe. Inteligencja to nic innego, jakumiejętność rozmawiania o róŜnych sprawach, w zamian za co otrzymuje się nieskończoną mą drość.Współczucie polega na działaniu dla dobra bliźniego poprzezporównywanie się z nim i okazanie naleŜnego szacunku. Odwaga zaś toumiejętność zaciskania zębów. Wystarczy czynić to wszystko niezaleŜnie odokoliczności. Poza tymi trzema cnotami nic nie jest warte poznania.Po trzecie — tyczy to wyglą du zewnętrznego i zachowania - naleŜy dbać oswą prezencję, pielęgnować sposób wysławiania się i doskonalić się wkaligrafii. Są to zwykłe umiejętności, które naleŜy udoskonalać poprzez cią głepraktykowanie. NaleŜy przede wszystkim poczuć w sobie obecność wewnętrznej siły. Kiedy Samuraj wypełni to wszystko, musi nauczyć się historii swojej ziemi i obyczajów. Wtedy moŜe przystą pić do nauki jakichś sztuk z dziedziny rozrywki. Tak naprawdę bardzo łatwo jest zostać Samurajem.Jeśli przyjrzycie się tym, którzy obecnie są w czymś uŜyteczni, dostrzeŜecie, Ŝe



połą czyli oni owe trzy aspekty.W przeszłości, odwaŜni męŜczyźni czynili zwykle duŜo hałasu. Ich

wybujały temperament był oznaką siły i brawury. PoniewaŜ miałem co do tegową tpliwości, Tsunetomo rzekł mi: „MoŜna zrozumieć, Ŝe ich Ŝywiołowość uczyniła z nich ludzi twardych i z temperamentem. Obecnie ludzie utracili ową hałaśliwą radość, gdyŜ mniejsza jest ich Ŝywotność. Soki Ŝycia wyschły, leczich charakter uległ poprawie. Dzielność to jeszcze coś innego. Nawet gdybyutracili Ŝywotność, a zyskali na łagodności, nie oznacza to, Ŝe posiadają choćbynajmniejsze umiłowanie śmierci. Nie ma to bowiem nic wspólnego zŜywotnością ".Mimo iŜ Pan Ieyasu nigdy nie wygrał Ŝadnej bitwy, potomni mówili o nim:

„Ieyasu był bardzo dzielnym generałem". Ze wszystkich jego Samurajówpoległych na polu chwały, Ŝaden nie upadł obrócony plecami do wroga.Wszyscy polegli z twarzą zwróconą ku wrogim szeregom...Yasuda Ukyo uczynił taki oto komentarz na temat ostatniego kielicha wina:Jedynie koniec wszelkich rzeczy jest waŜny". Takie właśnie winno być Ŝycie.Gdy goście wychodzą , waŜne jest, by poŜegnać ich z Ŝalem. Gdy zabraknietego uczucia, moŜemy wydać się znudzeni i cała przyjemność ze spędzonegodnia rozmyje się. Nasze stosunki z innymi winny być naznaczone radością .Nieustannie naleŜy im okazywać, iŜ to, co robimy, jest waŜne. Jest to

moŜliwe dzięki odrobinie wyrozumiałości. Uesugi Kenshin powiadał: „Nigdynie potrafiłem wygrywać od począ tku do końca, zrozumiałem jedynie, Ŝe liczysię tylko to, aby nie pozwolić, by sytuacja nas przerosła". Przykre jest, gdySamuraj nie potrafi stanąć na wysokości zadania. Nie pozwalają c, aby sytuacjanas przerosła, nigdy nie odczujemy zakłopotania.W towarzystwie starszych bą dź dostojnych osób naleŜy unikać mówieniana tematy, takie jak wiedza, moralność lub obyczaje. Nie jest to bowiemprzyjemne dla ucha.Nawet z uciętą głową , winniśmy być w stanie uczynić jakąś ostatnią rzecz.Ostatnie chwile Nitty Yoshisady są na to dowodem: gdyby jego duch był słaby,upadłby dokładnie w momencie, gdy ścięto mu głowę. Podobnie stało się niedawno w przypadku Ono Mokena. Oba te wydarzenia dowodzą determinacji.Albowiem ktoś waleczny, będą c niczym duch zemsty, wykazuje się wielką determinacją , nie umiera, nawet z uciętą głową . NiezaleŜnie od tego, czypochodzimy z wysokiego rodu, czy teŜ skromnej rodziny, czy jesteśmy bogaci,czy biedni, starzy czy młodzi, wykształceni czy nie, wszystkim nam pisana jestśmierć. Wszyscy zdajemy sobie sprawę, Ŝe to nieuniknione, a jednakwmawiamy sobie, Ŝe inni umrą przed nami, Ŝe to my będziemy ostatni. Śmierć



zawsze wydaje się odległa. CzyŜ nie jest to mylny i głupi punkt widzenia?CzyŜ nie jest to złudzenie, sen na jawie? Nie godzi się patrzeć na rzeczy w

sposób, który czyni z nas lekkoduchów. NaleŜy uzbroić się w odwagę i działać szybko, albowiem wcześniej czy później śmierć zapuka do naszych drzwi.Odwaga i tchórzostwo nie naleŜą do tematów, które rozstrzyga się w czasiepokoju. Albowiem natura ich jest róŜna.Wstyd i skruchę porównać moŜna do przewrócenia dzbana z wodą . Jeden zmoich przyjaciół, wysłuchawszy wyznania człowieka, który ukradł muzdobiony miecz, poczuł współczucie. Kiedy chcemy naprawić nasze winy, ichślady szybko ulegają zatarciu. Dobrze jest traktować ten świat jako sen. Gdyprzyśni się nam koszmar, po przebudzeniu mówimy sobie, Ŝe to był tylko sen.

Mówi się, Ŝe świat, w którym Ŝyjemy, niewiele się róŜni od snu. Jeśli osobaposiadają ca niewielką wiedzę, stwarza pozory bycia uczoną , świadczy to obraku doświadczenia. Jeśli ktoś rzeczywiście coś potrafi, nie obnosi się z tym:osoba ta jest dobrze wykształcona. Mnich Keiho opowiada, jak to Pan Akistwierdził kiedyś, iŜ waleczność wojownika jest fanatyzmem. Zrozumiałem, Ŝebyło to zgodne z moim własnym przekonaniem i od tej chwili w moimfanatyzmie popadałem stopniowo w coraz większą skrajność.Kiedy zapytałem: „Czego nie wolno nigdy czynić Samurajowi będą cemu wsłuŜbie daimyo?", odpowiedziano mi, co następuje: „Samurajowi nie wolno ani

za duŜo pić, ani być zbyt pewnym siebie, ani teŜ oddawać się rozpuście". Wtrudnych czasach niewiele jest okazji, aby słabości te zostały zaspokojone. Ichskutki są zatem ograniczone. Lecz gdy nastaną lepsze czasy, Ŝycie znów stajesię łatwiejsze. Tak więc wydaje się, Ŝe te trzy przywary mogą mieć zgubneskutki. Przyjrzyjcie się z bliska karierze ludzi, których znacie. Gdy tylkozakosztują smaku sukcesu, nabierają skłonności do samozadowolenia. Szybkostają się nieumiarkowanie aroganccy i, w sposób nie do przyjęcia, pozwalają ,aby pochłoną ł ich niewybaczalny zbytek. Dobrze jest, gdy trudności spotykają nas w młodości, albowiem ten, kto nigdy nie cierpiał, nie zahartował w pełniswojego charakteru. Samuraj, którego opuszcza odwaga w momencie próby,który zniechęca się bą dź poddaje, nie przedstawia Ŝadnego poŜytku. Jedynaliczą ca się rzecz, to decyzja podjęta w danej chwili. Samuraj podejmuje jedną decyzję po drugiej i to właśnie wypełnia całe jego Ŝycie. Wystarczy, Ŝe razzrozumiał tę podstawową zasadę, a juŜ nigdy więcej nie będzie on okazywałzniecierpliwienia czy szukał czegoś innego niŜ chwila teraźniejsza. Jego Ŝyciepo prostu płynie, a on skupia się na własnych decyzjach. A jednak ludziezapominają o tej Ŝyciowej zasadzie, myślą c, Ŝe zawsze istnieje coś waŜniejszego. Niewiele jest osób, które zdają sobie sprawę z wartości tejzasady. Nauczenie się podporzą dkowania własnym decyzjom i nie



odstępowania od nich nie jest moŜliwe, zanim nie osią gnie się pewnego wieku.Nawet jeśli dostą piło się oświecenia, a sam zainteresowany nie jest jeszcze

tego w pełni świadom, jego determinacja jest zawsze obecna.Gdy ktoś konsekwentnie doprowadzi do końca choćby jednopostanowienie, nic nim nie zachwieje: w ten sposób dochowuje on wiernościsobie danemu słowu. Nie da się zmienić epoki, w której Ŝyjemy. Gdy tylkonasza kondycja stopniowo się pogarsza, jest to dowód, Ŝe wkroczyliśmy wostatnią fazę przeznaczenia. Po prawdzie wiosna czy lato nie mogą trwać wiecznie, dzień takŜe nie moŜe trwać w nieskończoność. Dlatego teŜ na próŜnoupieramy się, by zmienić naturę czasu teraźniejszego, chcą c wrócić do starychdobrych czasów, które minęły. To, co jest waŜne, to pracować tak, aby kaŜda

chwila była przyjemna na tyle, na ile jest to moŜliwe.Błą d popełniany przez tych, którzy pielęgnują tęsknotę za przeszłością bierze się stą d, Ŝe nie rozumieją oni tej prawdy. A mimo to ci, którzy mają wpowaŜaniu jedynie chwilę obecną i z niechęcią odnoszą się do przeszłości,uwaŜani są za ludzi bardzo powierzchownych. Waleczności naleŜy uczyć młodych Samurajów w taki sposób, aby kaŜdy z nich nabrał przekonania, Ŝe

jest najdzielniejszym wojownikiem w Japonii. Jednocześnie młodziSamurajowie winni kaŜdego dnia dokonywać oceny poczynionych postępów woparciu o wizję Drogi, by najszybciej pozbyć się własnych niedoskonałości.

Owo codzienne podsumowanie jest warunkiem osią gnięcia wytyczonego celu.Kiedy tak rozmyślałem w czasie podróŜy, poją łem, Ŝe ludzie są niezwykłymi iinteligentnymi marionetkami, które się ruszają . Mimo iŜ nie są zawieszone nasznurkach, mogą skakać, chodzić, mówić. JakŜe genialnie zostały pomyślane!Lecz równie dobrze, do następnego święta buddyjskiego wszyscy oni mogą umrzeć i przyjść do nas z wizytą juŜ jako duchy. JakŜe marne jest Ŝycie!Ludzie cią gle zdają się o tym zapominać.Przysłowie mówi: „Kiedy podnosi się woda, statek czyni podobnie".Inaczej mówią c, w obliczu trudności zdolności umysłu ulegają wyostrzeniu.Prawdą jest, Ŝe odwaŜni ludzie rozwijają bardzo posiadane talenty, gdytrudności, którym muszą stawić czoła, są duŜe. Niewybaczalnym błędem jestdać się pokonać trudnościom, które nas spotykają .Pewnego dnia Mistrz Jocho przekazał swojemu zięciowi tę oto maksymę:„Teraz to jest czas, a czas jest to teraz". Mamy w zwyczaju myśleć, Ŝe Ŝyciecodzienne róŜni się od momentu kryzysu i dlatego, gdy nadchodzi czasdziałania, nigdy nie jesteśmy gotowi. Gdy zostaliśmy wezwani przed Daimyobą dź wysłani z misją , nie znajdujemy odpowiednich słów, Ŝeby coś powiedzieć. Postawa ta świadczy o tym, Ŝe cią gle dokonujemy rozróŜnieniamiędzy szeroko pojętym „czasem" a „chwilą obecną ". Zrozumieć wyraŜenie:



„czas jest teraz", to bez ustanku przygotowywać się na nieprzewidzianewydarzenie. Samuraj musi zawsze być przygotowany na to, Ŝe przyjdzie mu

publicznie zabrać głos, stanąć przed Daimyo, a nawet spotkać się z oficjalnymiosobistościami czy wręcz z samym Szogunem.Nie ma znaczenia, czy to się zdarzy, czy nie, on zawsze musi być na togotowy. Owa gotowość działania winna być stosowana we wszystkich naszychczynach, zarówno w sztuce wojskowej, jak i w obowią zkach wobecspołeczności. Jeśli bogowie nie wysłuchują moich modlitw, gdyŜ zostałemsplamiony krwią wroga, nic na to nie mogę poradzić, mogę się jedynie nadalmodlić, nie martwią c się plamą . I nawet jeśli, jak powiadają , bogom nie bardzosię podobają zbrukani krwią , na swoją obronę mam tylko siebie. Nigdy nie

zapominam o godzinie codziennej modlitwy. I nawet na polu bitwy, gdy jestemumazany krwią lub gdy się potykam i chwieję, stą pają c po trupach leŜą cych umych stóp, ufam w skuteczność moich modlitw skierowanych do bogów, któremają mi zapewnić zwycięstwo i długie Ŝycie. ycie ludzkie trwa zaledwiechwilę, trzeba mieć siłę, Ŝeby Ŝyć, robią c to, co najbardziej lubimy. W tymświecie ulotnym jak sen, Ŝyć cierpią c, czynią c jedynie rzeczy niemiłe, to czysteszaleństwo. Jednak zasada ta, źle interpretowana, moŜe być szkodliwa i dlategoteŜ zdecydowałem nie przekazywać jej młodym ludziom...Uwielbiam spać. W odpowiedzi na obecną sytuację świata, są dzę, Ŝe

najlepsze, co mogę zrobić, to połoŜyć się spać. Zdarza się często, Ŝe człowiekposiadają cy duŜą zdolność właściwego osą du, będą c świadomym swojejwartości, staje się coraz bardziej arogancki. Trudno jest rzeczywiście poznać swoje zalety, ale jeszcze trudniej jest przyznać się do własnych słabości. Tę uwagę poczynił kiedyś mistrz Zen — Kaion. Godność osoby poznać moŜnadzięki wraŜeniu, jakie ta osoba wywiera. Istnieje godność w wysiłku iwytrwałości, w spokoju i dyskrecji. Jest takŜe godność w zachowaniu zasadpostępowania i w prawości. Jest ona równieŜ w zaciskaniu zębów i zachowaniuotwartych oczu: wszystkie te postawy są widoczne na zewną trz. NajwaŜniejsze

jest, Ŝeby zawsze działać uczciwie i z godnością .Kazuma Nakano powiedział: „UŜywanie starego serwisu do ceremoniiparzenia herbaty jest dowodem ską pstwa i braku gustu. Nowe naczynia lepiejsię do tego nadają . Niektóre osoby myślą , Ŝe lepiej jest uŜyć zuŜytych naczyń ze względu na ich pochodzenie". Obie te koncepcje są równie fałszywe.Prawdą jest, Ŝe stare naczynia były uŜywane przez ludzi skromnych, a podeszływiek nadał im pewnej szlachetności. W ten oto sposób stare naczynia dowiodłyswej jakości w rękach osób wyŜszej rangi.To właśnie fakt posiadania i uŜywania ich przez właściciela podniósł ichwartość. Podobne rozumowanie moŜna zastosować do obowią zków Samuraja.



Człowiek skromnego pochodzenia, który wyrobił sobie nazwisko i osią gną łwysoką pozycję społeczną , bez wą tpienia posiada wybitne zalety. A przecieŜ

zawsze znajdą się ludzie, dla których stykanie się z człowiekiem o niskimpochodzeniu, będzie czymś nieprzyjemnym i którzy nigdy nie zobaczą oficeraw człowieku będą cym jedynie zwykłym Ŝołnierzem. Człowiekowi, który wybił się ze swojej klasy, udało się to jedynie dlatego, Ŝe posiadał więcej zręczności izasług niŜ ci wszyscy, którzy od począ tku znajdowali się szczebel wyŜej. I to

jest powód, dla którego winniśmy zawsze okazywać mu wielki szacunek.Mają c coś waŜnego do wypełnienia, naleŜy umieć trzymać się z daleka odpana domeny, waŜnych osób i doradców. Spędzanie całego czasu na „krąŜeniu"wokół swoich przełoŜonych, i staranie się, by być bez przerwy na ich ustach,

powoduje, Ŝe wykonanie na czas zamierzonych planów staje się trudne. Tomaksyma, o której nie naleŜy zapominać. Niedobrze jest mówić o kimś źle, nie jest teŜ dobrze wychwalać kogoś przy kaŜdej okazji. Samuraj winien znać swoją wartość, zachowywać dyscyplinę, nie pozwalać, by go rozpraszano orazmówić jak najmniej. OdwaŜny człowiek winien zachowywać spokój i nigdy niedawać poznać po sobie, Ŝe jest wzburzony. Jedynie ludzie bezwartościowiprzejawiają agresję i szukają za wszelką cenę sławy, atakują c wszystkich,których spotykają .Podczas debaty czy dysputy trzeba czasami umieć przegrać szybko, by

przegrać z honorem.Podobnie rzecz wyglą da w walce Sumo: gdy zaczyna się oszukiwać, abyzwycięŜyć za wszelką cenę, jest się gorszym od samego pokonanego - jest się zarazem przegranym i pozbawionym honoru. Ktoś kiedyś powiedział: „Istnieją dwa rodzaje dumy: duma wewną trz i na zewną trz. Wą tpliwy jest poŜytek zSamuraja, który nie posiada obydwu". Dumę moŜna porównać do ostrzamiecza. Powinno się ją naostrzyć, a następnie włoŜyć z powrotem do pochwy.Od czasu do czasu wycią ga się ją stamtą d, wymachuje nią , a następniewyczyszczoną ponownie chowa do pochwy. Jeśli miecz Samuraja będziezawsze wycią gnięty i bez przerwy w górze, ludzie będą się go bali i trudno mubędzie znaleźć sobie przyjaciół. Jeśli jednak nie będzie w ogóle go wycią gał,ostrze straci blask i pokryje się rdzą , a ludzie zupełnie przestaną się obawiać tego, kto nosi miecz.Słów człowieka o duŜym doświadczeniu winno słuchać się z szacunkiem iwdzięcznością , nawet jeśli mówi on o rzeczach nam znanych. Zdarza się czasami, Ŝe usłyszawszy dziesięć czy dwadzieścia razy to samo, doznaje się nagłego oświecenia, które znacznie poszerza posiadaną dotą d wiedzę. Mamy wzwyczaju patrzeć z góry na starsze osoby i nie bierzemy na powaŜnie ichbajdurzeń. Wręcz przeciwnie, powinniśmy pamiętać o tym, Ŝe posiadają one



przywilej długiego i prawdziwego doświadczenia. Jak juŜ to podkreślałem wmoich „Szalonych RozwaŜaniach"2, istota słuŜby Samuraja polega na tym, Ŝe

podobnie jak wykwalifikowani ludzie domeny będą cy doświadczonymidoradcami Daimyo, potrafi on inteligentnie wyrazić swoje zdanie. Kiedy się topojęło, niewaŜne jest, co się naprawdę myśli. Jednak dotą d nikt tego niezrozumiał. Niewiele jest osób, które posiadają wystarczają cą inteligencję, bystosować się do tej zasady. Niektórzy, bardziej zajęci osobistym awansem,uŜywają pochlebstw czy wręcz podlizują się, aby polepszyć swoją sytuację.Osoby takie Ŝywią jedynie niskie ambicje i nie osią gną poziomudoświadczonych męŜów stanu. Niektórzy, bardziej wyrachowani niŜ poprzedni, nie widzą c Ŝadnego interesu w tym, Ŝeby zostać dobrymi

Samurajami, spędzają czas na delektowaniu się „Szkicami o lenistwie" bą dź poezją Saigyo.Moim zdaniem Kenko i Saigyo są zwykłymi tchórzami. Tylko dlatego, Ŝebyli niezdolni do pełnienia funkcji Samuraja, traktowali z góry te problemy,2 Podręcznik zachowania Samuraja spisany dla jego zięcia, Gonojo.

chełpią c się tym, Ŝe jako mnisi Ŝyją w odosobnieniu. Dziś jeszcze myślę, Ŝe oile nie jest to złe, gdy mnisi i starsze osoby poświęcają się tej literaturze, tobyłoby znacznie lepiej, aby ten, kto ma ambicję stać się prawdziwymSamurajem, zrobił wszystko, by doskonale i lojalnie słuŜyć swemu panu.Nawet gdyby w tym celu musiał dać się pochłonąć piekłu.

Kiedy Pan Naoshige przejeŜdŜał przez miejsce zwane Chiriku,powiedziano mu: „W tym miejscu Ŝyje ponad dziewięćdziesięcioletniczłowiek. Jest on tak szczęśliwy, Ŝe winieneś, Panie, zatrzymać się, by gopozdrowić". Usłyszawszy to Naoshige odrzekł: „KtóŜ moŜe być bardziejnieszczęśliwy niŜ ten człowiek? IluŜ to dzieci i wnuków śmierć juŜ oglą dał?GdzieŜ jest to jego szczęście?" I nie zatrzymał się, by pozdrowić starca.Doniesiono mi, Ŝe Pan Naoshige rzekł pewnego dnia: Jest taka chwila, kiedywszyscy są weseli i przyjacielscy — i jest to chwila wytchnienia. Wszelako,zawsze po tym zdarza się, Ŝe mówimy lub robimy rzeczy, których Ŝałujemy.

Podczas polowania w miejscu zwanym Shiroishi Pan Katsushige zabiłwielkiego dzika. Wszyscy zgromadzeni otoczyli go pełni podziwu dlawspaniałego zwierzęcia, które zabił. Nagle konają cy dzik podniósł się izaatakował. Zaskoczeni ludzie ze świty pana wpadli panikę, a następnieuciekli. Wtedy Matabei Nabeshima szybki jak błyskawica strzelił do dzika iugodził go. Pan Katsushige zakrył twarz rękawem i zakrzykną ł: „W powietrzuunosi Się pełno kurzu". Jasne było, Ŝe uczynił ten gest, by nie widzieć zmieszania pochlebców.Pewien człowiek, Hyogo Naritomi, rzekł kiedyś: „Prawdziwe zwycięstwo



oznacza przegraną przyjaciela. Zwycięstwo nad sojusznikiem oznaczapokonanie siebie samego - to zwycięstwo ducha nad ciałem".

Samuraj ma obowią zek codziennego pielęgnowania swojego ducha ićwiczenia ciała tak, aby nikt spośród jego sojuszników nie mógł go pokonać.Bez tego na pewno nigdy nie będzie zdolny pokonać wroga. Udają c się zwaŜną misją , nałóŜ trochę śliny na płaty uszu, głęboko oddychaj, rzuć i stłucz

jakiś przedmiot. Jest to sekretna metoda.RównieŜ gdy poczujesz, Ŝe krew napływa ci do głowy, nałóŜ ślinę na uszy,od razu poczujesz się lepiej.NiezaleŜnie od tego, jakich nadzwyczajnych środków uŜyje Samuraj, bywypełnić swoje zadania, zawsze jego dokonanie, kwalifikacje i kompetencja

uznane zostaną jako naturalne. Gdy zaś jego wyczyny nie będą się róŜnić odwyczynów jemu współczesnych, zostanie uznany za mało wartościowego. Zato gdy zwyczajny osobnik dokona czegoś ponad przeciętność, będzie wtedywychwalany pod niebiosa.Najlepsza postawa, jaką naleŜy przyjąć wobec słów, to nie naduŜywać ich.Jeśli moŜesz się bez nich obejść, zamilknij. To, co musi być powiedziane,winno być wypowiedziane tak zwięźle, logicznie i jasno, jak tylko jest tomoŜliwe. Zaskakują co duŜo ludzi ośmiesza się, paplają c bez zastanowienia,pozbawiają c się tym samym godności. Codziennie winna być praktykowana

medytacja o nieuchronnej śmierci.KaŜdy dzień naleŜy zaczynać od spokojnej medytacji, rozmyślają c o swojejostatniej godzinie i wyobraŜają c sobie róŜne sposoby śmierci: od ugodzeniastrzałą , od kuli, od miecza, w otchłani fal, w ogniu, od poraŜenia piorunem, wgruzach podczas trzęsienia ziemi, od upadku ze skalistego brzegu morskiego,na skutek choroby lub seppuku. Dzień naleŜy zaczynać od rozwaŜań o śmierci.Jak mówił pewien starzec: „Kiedy wychodzisz spod własnego dachu,wchodzisz do królestwa umarłych; kiedy przekraczasz drzwi domu, czeka naciebie nieprzyjaciel". Maksyma ta nie zachwala przezorności. Ona zalecatraktowanie siebie jako człowieka juŜ martwego.Jeśli rzucasz się w wir jakiegoś duŜego przedsięwzięcia, przede wszystkimnie martw się z powodu błahych przeszkód. Nie zaszkodzi, jeśli od czasu doczasu Samuraj okaŜe odrobinę egoizmu, pozostają c przy tym lojalnym ioddanym swojemu panu oraz zachowują c odwagę i szczodrość. Niedobrze jestbyć zawsze i we wszystkim doskonałym, gdyŜ moŜna wtedy przestać dostrzegać, Ŝe moŜemy być omylni. Człowiek, który rzuca się w wirprzeznaczenia, nie moŜe nie popełniać błędów. JakieŜ bowiem znaczenie dlalosu człowieka pielęgnują cego honor i nieskazitelność moŜe mieć mały błą d?Kiedy Nabeshima Tadanao miał zaledwie piętnaście lat, pewien pomocnik



kuchenny popełnił zły uczynek i jeden ze straŜników chciał go zabić. Konieckońców to słuŜą cy zabił jego. Starszyzna klanu zaŜą dała jego śmierci,

argumentują c, Ŝe przekroczył on granicę swego stanu i rozlał krewprzeciwnika. Słyszą c to, Tadanao rzekł, co następuje: „Co jest bardziej godnepotępienia, opuścić swój stan czy zboczyć z drogi Samuraja?". Starszyzna niepotrafiła na to odpowiedzieć. Wtedy Tadanao rzekł: „Czytałem, Ŝe jeśliprzestępstwo nie jest oczywiste, kara musi być łagodna. Zamknijcie go wareszcie na jakiś czas".Kiedy Pan Katsushige był młody, jego ojciec Pan Naoshige nauczał gonastępują cej rzeczy: Jeśli chcesz ćwiczyć cięcie mieczem, idź ściąć głowę kilkuskazanym na śmierć". Co teŜ uczynił. Na placu, który obecnie znajduje się

wewną trz murów Zachodniej Bramy, w szeregu ustawiono męŜczyzn iKatsushige ścinał im głowy, jedną po drugiej. Kiedy doszedł do dziesią tego,spostrzegłszy, Ŝe jest on młody i silny, rzekł: Jestem zmęczony, daruję Ŝycietemu człowiekowi". Człowiek ów zachował Ŝycie.Na polu bitwy pod Bungo, posłaniec z wrogiego obozu przyniósł PanuTakanobu w prezencie sake i coś do jedzenia. Takanobu zamierzał je właśnierozdać, kiedy jego ludzie przeszkodzili mu w tym, mówią c: „Generale, podarkiwroga są prawdopodobnie zatrute. Nie powinieneś, Panie, ich tykać".Wysłuchawszy ich, Takanobu rzekł: „Nawet jeśli jedzenie jest zatrute, jak

moŜe to zmienić bieg spraw? Przyprowadźcie posłańca". Otworzył baryłkę sake na jego oczach, wypił trzy duŜe czarki, poczęstował posłańca, przekazałmu swoją odpowiedź i odesłał go z powrotem do obozu.W dwudziestym ósmym dniu oblęŜenia zamku Arima, w okolicachCytadeli niespodziewanie zjawił się Mitsuse Genbei i usiadł na palu obronnymw szczerym polu. Kiedy Nakano Shintohi przechodził tamtędy i zapytał go, poco tam siedzi, Mitsuse odpowiedział: „Mam bóle brzucha i nie mogę zrobić kroku więcej. Wysłałem moich ludzi do natarcia i proszę cię, Ŝebyś obją łdowodzenie". Pewien świadek doniósł o tym. Mitsuse został uznany za tchórzai skazany na popełnienie sepuku. Od dawna juŜ bowiem bóle brzuchanazywane były „Zielem tchórzostwa". Przychodzą one po cichu iunieruchamiają człowieka.Nakamo Uemonnosuke Tadaaki zginą ł dwunastego dnia ósmego miesią caszóstego roku Eiroku, podczas wojny między Panami Goto i Hirai z Suko, nawyspie Kabashima w okolicach Kishimy. Zanim udał się w kierunku szeregówwroga, w ogrodzie ucałował swego syna Shikibu (zwanego później Jin'emon) imimo jego młodego wieku, tak do niego rzekł: „Kiedy dorośniesz, zdobą dź sławę na Drodze Samuraja".Odtą d, nawet kiedy dzieci w rodzinie były bardzo małe, Yamamoto



Jin'emon gromadził je, mówią c: „Rośnijcie i zostańcie dzielnymiwojownikami, bą dźcie oddani waszemu panu". I dodawał: „Dobrze jest

szepnąć im do ucha o tych sprawach, nawet jeśli są zbyt młodzi, Ŝeby jezrozumieć". Kiedy umierał Sahei Kiyoji, prawowity syn Ogawy Toshikiyo byłw bardzo młodym wieku. Był wśród świty pewien młody Samuraj, którypobiegł wtedy do świą tyni popełnić sepuku. Kiedy zmarł Taku Nagato NoKami Yasuyori, Koga Yataemon powiedział, iŜ nie mogą c odwdzięczyć się swemu panu za całe dobro, który ten mu wyświadczył, zamierza popełnić sepuku.Kenshim Uesugi uczynił kiedyś następują cą uwagę: „Nie znam sposobu,który potrafiłby zapewnić zwycięstwo. Wiem jedynie, Ŝe naleŜy wykorzystać

kaŜdą sposobność, kaŜdą moŜliwość i nie pozwolić umknąć nadarzają cej się okazji". Jest to uwaga nie bez znaczenia. To, co określa się jako zwycięstwo, topo pierwsze umiejętność poskromienia sojuszników — powiadał NarutomiHyogo. - Poskromić swych sojuszników, to poskromić siebie samego, aposkromić siebie samego to rygorystycznie kontrolować własne ciało. Wprzeciwnym wypadku bowiem, znajdziemy się w sytuacji człowiekaotoczonego dziesięcioma tysią cami sojuszników, z których ani jeden go niewspomaga. Nie moŜna pokonać wroga, jeśli wcześniej nie umiało się poskromić własnego ciała i ducha.

Podczas buntu Shimabary, Shugyo Echizen No Kami Tanenaozostawiwszy zbroję na polu walki, rzucił się do ataku ubrany jedynie w spodniei bluzę. Ponoć znaleziono go tak właśnie ubranego.Podczas ataku na zamek Shimbara, Tazaki Geki przywdział zbroję bardzorzucają cą się w oczy. Nie podobało się to Panu Katsushige i odtą d, za kaŜdymrazem, gdy widział coś przesadnego, powiadał: „Przypomina to zbroję Geki".Z tej opowieści wniosek jest taki, Ŝe zbyt jaskrawe zbroje i ekwipunekwojskowy mogą zostać uznane za oznakę słabości i braku siły. Odsłaniają onebowiem prawdziwą naturę tego, kto je nosi. Kiedy zmarł Nabeshima Hizen NoKami Tadanao, Samuraj Ezoe Kinbei zabrał jego prochy i poświęcił je na górzeKoya. Następnie zamieszkał w odosobnieniu, wyrzeźbił posą g swego pana idrugi, przedstawiają cy jego samego wykonują cego pokłon przed swoimpanem. W pierwszą rocznicę śmierci Tadanao, Samuraj ów wrócił do domu ipopełnił sepuku. W późniejszym czasie posą g został przeniesiony z góry Koyado Kodenji. W swej straŜy przybocznej Pan Mitsushige miał Samuraja, któryzwał się Oishi Kosuge. Kiedy pan udawał się do swojej rezydencji w Edo,Kosuge miał w zwyczaju obchodzić bez przerwy jego apartamenty. Uznawszy

jakiś teren za niebezpieczny, rozkładał w tym miejscu matę i spędzał noc,czuwają c. Podczas deszczu, za osłonę słuŜył mu jedynie ogromny bambusowy



kapelusz i ubranie nasą czone olejem; tak osłonięty stał i pilnował miejsca, niezwaŜają c na przenikliwy deszcz. AŜ do końca, nigdy, ani jednej nocy nie

uchybił tym zasadom bezpieczeństwa. Kiedy miał pięć lat, na prośbę swojegoojca Jin'emona, Yammanoto Kichizaemon przecią ł psa swoim mieczem; wwieku piętnastu lat w ten sam sposób musiał dokonać egzekucji na przestępcy.Taki był wtedy zwyczaj. Podobnie Pan Katsushige, będą c jeszcze bardzomłodym, na rozkaz Pana Naoshige ścią ł kolejno dziesięciu skazańców.Praktyka ta była popularna wśród wyŜszych klas od dawna, obecnie jednaknawet dzieci niŜszych klas nie przystępują do tego rodzaju egzekucji i jest topowaŜne zaniedbanie. Twierdzenie, iŜ moŜna Ŝyć, nie mają c w swychzasługach egzekucji skazańca, gdyŜ jest to zbrodnia, nikczemność bą dź

splamienie się krwią , jest jedynie wymówką . CzyŜ nie naleŜy raczej są dzić, Ŝeto właśnie ci, których waleczność jest mierna, dbają o swoje ręce?Zgłębiają c ducha tego, który uwaŜa te praktyki za nieprzyjemne,spostrzeŜemy, Ŝe szuka on wymówek odwołują cych się do rozumu, jestbowiem zbyt wraŜliwy, by to czynić. Naoshige jednak je zalecał, gdyŜ praktykite godne są naśladowania. W zeszłym roku, w celu sprawdzenia pewności ręki,udałem się w miejsce egzekucji zwane Kase i stwierdziłem, Ŝe jest to bardzoprzydatna rzecz. Bardzo dobrze się poczułem. Twierdzenie, Ŝe to okropne, tooznaka tchórzostwa.

Ponoć na zakończenie kaŜdego zebrania swojego rodu, Oki Hyobu mówił:„Młodzi winni nieustannie kształcić swoją determinację, zdecydowanie iodwagę. Jest to moŜliwe tylko wtedy, gdy odwaga zakorzeniona jest w sercu.Jeśli złamał się miecz, naleŜy zaatakować rękoma. Jeśli zaś ręce zostały ucięte,trzeba posłuŜyć się ramionami. Kiedy i ramiona zostały ucięte, trzeba wgryźć się w kark dziesięciu czy nawet piętnastu wrogów. To właśnie jest odwaga".W dwunastym akapicie pią tego rozdziału RYOANKYO znajduje się ta otoopowieść: W prowincji Hizen Ŝył człowiek pochodzą cy z Taku. Zachorował naospę, lecz mimo to chciał dołą czyć do oddziałów, które wyruszały, byzaatakować zamek Shimabara. Rodzice usiłowali go od tego odwieść: „Nawet

jeśli tam dotrzesz, to cięŜko chory i tak do niczego się nie przydasz".On zaś odpowiedział: „Nawet jeśli umrę po drodze, będę szczęśliwy. Mójpan przyją ł mnie w swej dobroci, jak mam zatem myśleć teraz, Ŝe do niczegomu się nie przydam?" I udał się w kierunku linii nieprzyjaciela. Było to zimą , aon, mimo mrozu, nie zwaŜał wcale na swoje zdrowie.Nie ubrał się cieplej niŜ zwykle, nie zdją ł zbroi. W Ŝaden szczególnysposób nie leczył swojej choroby. AŜ w końcu wyzdrowiał i mógł w pełniwypełniać swoje obowią zki. Stało się odwrotnie, niŜ się spodziewano - nienaleŜy więc zwaŜać na chorobę. Kiedy Pan Suzuki Shozo się o tym dowiedział,



rzekł: „CzyŜ takie poświęcenie własnego Ŝycia nie jest oczyszczeniem się?Człowiek, który w ten sposób oddaje Ŝycie w imię prawości, nie potrzebuje

przychylności Boga chronią cego przed ospą . Chronią go wszyscy bogowienieba".Było to kilka lat temu, podczas recytacji sutry Jission w Kawakami. Pięciuczy sześciu męŜczyzn z Konyamachi i okolic Tashiro podjęło słuŜbę i wpowrotnej drodze zdecydowali oni zatrzymać się na chwilę, by się czegoś napić. Jeden z nich, Samuraj z domu Kizuki Kyuzaemona, odrzucił propozycję swych towarzyszy i przed nocą wrócił do domu. W nocy jego towarzysze wdalisię w bójkę i zabili kilka osób. Dowiedziawszy się o tym, jeszcze tej samejnocy Samuraj Kyuzaemona zawrócił, by dołą czyć do swych towarzyszy.

Wysłuchawszy ich wersji wydarzeń, rzekł: „Domyślam się, Ŝe będzieciezmuszeni sporzą dzić raport. Wspomnijcie więc, proszę, Ŝe i ja tam byłem iuczestniczyłem w śmiertelnej bójce. Ja zaś powiem to samo Kyuzaemonowi. AponiewaŜ bójka dotyczy nas wszystkich, stawię czoła karze śmierci razem zwami, gdyŜ takie jest moje głębokie pragnienie. Gdybym bowiem powiedział,Ŝe wróciłem wcześniej, Kyuzaemon, który jest człowiekiem surowym, nieuwierzyłby mi. Nawet gdyby sędziowie mnie uniewinnili, on prawdopodobniekazałby mnie stracić na swych oczach za tchórzostwo. Niedobrze by się stało,gdybym umarł okryty niesławą . Jeśli mam umrzeć, to wolę, Ŝeby to była śmierć

za zabicie kogoś. Jeśli nie zgodzicie się, natychmiast zanurzę sobie miecz wbrzuchu". Nie mają c wyboru, przystali na jego prośbę. W trakcie śledztwaodkryto prawdziwe okoliczności i dowiedziano się, Ŝe ów Samuraj wrócił dodomu. Zrobiło to na śledczych duŜe wraŜenie i pochwalili jego postawę.Tę historię przekazano mi jedynie w zarysie. Zajmę się nią potem bardziejszczegółowo.Inabeshima Aki No Kami Shigetake jadł właśnie, kiedy ktoś do niegoprzyjechał, musiał więc zostawić swoje nakrycie z rozpoczętym posiłkiem.W chwilę potem, jeden z jego świty usiadł przed tym nakryciem i zabrał się do jedzenia smaŜonej ryby. W tej chwili właśnie wrócił Pan Aki i zaskoczył gona tym. Tamten uciekł w popłochu. Pan Aki zawołał: „Trzeba mieć mentalność niewolnika, Ŝeby jeść danie napoczęte przez kogoś innego". Usiadł i zjadł dokońca swój posiłek. Historia ta została opowiedziana przez Jin'emona. Podobnoów słuŜą cy był jednym z tych, którzy popełnili samobójstwo po śmierci pana.Ichiyuken był pomniejszym członkiem świty Pana Takanobu. W wyniku sporuna temat walki, swoim mieczem pozbawił on Ŝycia siedmiu czy ośmiu ludzi izostał skazany na popełnienie seppuku. Kiedy Pan Takanobu dowiedział się otym, zastosował prawo łaski, mówią c: „Naród nasz Ŝyje w burzliwych czasach.Ludzie odwaŜni są w cenie, a człowiek ten wydaje się posiadać duŜą odwagę".



Dlatego teŜ na czas walk toczonych wzdłuŜ rzeki Uti Pan Takanobu zabrałIchiyukena ze sobą . TenŜe, rzucają c się na przednie szeregi wroga i

dziesią tkują c je przy kaŜdym natarciu, zdobył wielką sławę.Z kolei podczas bitwy w Tagaki Ichiyuken tak daleko zapędził się wszeregi nieprzyjaciela, Ŝe Pan Takanobu, dręczony wyrzutami sumienia,postanowił go przywołać. Na nieszczęście, jego awangarda nie mogła iść doprzodu i tylko dzięki temu, Ŝe sam rzucił się do walki, udało mu się dotrzeć doIchiyukena i powstrzymać go. Ichiyuken był juŜ cięŜko ranny w głowę, ale samopatrzył sobie liczne rany, przykładają c liście, przytrzymywane cienkimręcznikiem.Gdy Fukuchi Rokurouemon opuszczał zamek, palankin niosą cy pewną

damę, prawdopodobnie wysokiego rodu, przechodził obok domu Pana Tabu i jeden ze stoją cych tam straŜników pozdrowił go starannie. Halabardniktowarzyszą cy palankinowi upomniał go jednak: „Nie pokłoniłeś się dostatecznie nisko" i uderzył go w głowę trzonkiem swej halabardy. StraŜnikdotkną ł głowy i poczuł, Ŝe krwawi. Podniósłszy się, powiedział: „Upokorzyłeś mnie, chociaŜ byłem uprzejmy. To godne poŜałowania" — i zabił halabardnika

jednym uderzeniem miecza.Palankin poszedł dalej. Rokurouemon chwycił włócznię, podszedł dostraŜnika i rzekł: „Schowaj miecz, gdyŜ wyjmowanie miecza w murach zamku

jest zabronione". Ten odpowiedział mu: „To, co się właśnie stało, byłonieuniknione i moje zachowanie zostało podyktowane okolicznościami. Z pewnością

to zauwaŜyłeś. Chciałbym schować miecz, lecz zwaŜywszy na ton twojegogłosu, trudno jest mi to uczynić. Byłbym szczęśliwy, mogą c podjąć wyzwanie".Rokurouemon natychmiast opuścił kopię i rzekł: Jesteś rozsą dny. Nazywam się Fukuchi Rokurouemon. Zaświadczę, Ŝe twoje zachowanie było przykładne.Więcej jeszcze, wspomogę cię, naraŜają c własne Ŝycie. A teraz proszę cię,Ŝebyś schował miecz". „Z przyjemnością ", odrzekł straŜnik i schował miecz dopochwy. Dodał, Ŝe słuŜy u Taku Nagato no Kami Yasuyori. Dlatego teŜ Rokurouemon poszedł za nim i wszystko opowiedział.Tymczasem Pan Nagato, wiedzą c, Ŝe owa Dama z palankinu była Ŝoną szlachcica, nakazał straŜnikowi popełnić sepuku. Rokurouemon rzekł tedy:„Dałem słowo Samuraja. Jeśli człowiek ten zostanie skazany, ja sam, wpierwszej kolejności popełnię seppuku".Podobno historia ta zakończyła się bez dalszych konsekwencji.Pewnego dnia grupa męŜczyzn zebrała się na placu wewną trz CytadeliZamku i ktoś zwrócił się do Uchidy Shouemona: „Podobno nauczasz sztukiwładania mieczem, ale są dzą c po twym codziennym zachowaniu, twoimnaukom brakuje finezji. Wydaje mi się, Ŝe gdyby poproszono cię, abyś



asystował przy sepuku, zamiast trafić podstawę szyi, ścią łbyś czubek głowy".Shouemon odrzekł: „To nie tak. Zaznacz tuszem punkt na swojej szyi, a ja

pokaŜę ci, Ŝe trafię, nie chybiają c o włos". W drodze do Tokaido, NagayamaRokurozaemon zatrzymał się w Hamamatsu. Kiedy przechodził obok oberŜy,do jego palankinu podszedł Ŝebrak i rzekł: Jestem Roninem z Echigo, nie mampieniędzy i jestem w biedzie. Obydwaj jesteśmy Bushi. Proszę cię o wsparcie".Rokurozaemon rozgniewał się i rzekł: „Zniewagą jest twierdzić, Ŝe obaj

jesteśmy Bushi. Na twoim miejscu dawno juŜ zanurzyłbym sobie miecz wbrzuchu. Zamiast biedować i włóczyć się, obnoszą c się ze swoją hańbą , od razuprzetnij sobie Ŝołą dek". Włóczęga oddalił się.Podczas rytualnego seppuku, pomocnik ścią ł głowę, uwaŜają c, aby

pozostawić mały kawałek skóry tak, by głowa nie została całkowicieoddzielona od tułowia. Oficjalny obserwator oświadczył: „To nie koniec".Wściekły Kaishaku chwycił głowę, odcią ł ów kawałek skóry, podniósł głowę na wysokość oczu i powiedział: „Spójrz". Zrobiło to wraŜenie. Historia tazostała opowiedziana przez Pana Sukeemona.Dawniej zdarzało się, Ŝe głowa „fruwała". Stwierdzono więc, Ŝe lepiejpozostawiać kawałek skóry, dzięki któremu głowa nie będzie lecieć naoficjalnych gości. Obecnie panuje zwyczaj, Ŝeby odcinać głowę całkowicie.Pewien człowiek, który ścią ł pięćdziesią t głów, opowiadał kiedyś: „Czasami

nie pozostajecie obojętni na widok tułowia, któremu odcięto głowę. Przypierwszych trzech niczego nie czujecie, przy czwartym czy pią tym zaczynaciecoś odczuwać. PoniewaŜ ma to wielkie znaczenie, decydują c się na ścinaniegłów, trzeba to robić bezbłędnie".Kiedy Pan Nabeshima Tsunashige był dzieckiem, piecza nad nim zostałapowierzona Samurajowi o nazwisku Iwamura Kuranosuke. Pewnego dniaKuranosuke, widzą c, Ŝe przed młodym Tsunashige rozłoŜono złote monety,zapytał członka świty: „W jakim celu te monety tam leŜą ?". Ów odrzekł:„Dowiedział się właśnie, Ŝe przyniesiono mu prezent, a poniewaŜ jeszcze gonie widział, przyniosłem mu go". Kuranosuke surowo skarcił tego człowieka irzekł: „PołoŜyć takie przedmioty przed waŜną osobą jest niestosowne. Bacz, bynigdy nie były wykładane przed synem Pana. SłuŜą cy winni mieć to nauwadze".Innym razem Pan Tsunashige, który miał wówczas dwadzieścia lat, udawałsię do domeny Naekiyama, by się zabawić. Gdy orszak znajdował się bliskodomeny, poprosił o laskę, by móc dalej iść. Miura Jibuzaemon, opiekują cy się

jego sandałami, zrobił mu laskę z kija i juŜ miał mu ją dać. Kuranosuke, widzą cto, wyrwał kij i surowo skarcił Jibuzaemona. „Chcesz, Ŝeby nasz młody Panzostał delikatnisiem? Dać mu tę laskę, nawet jeśli on sam się tego domaga, to



duŜe zaniedbanie". W późniejszym czasie Jibuzaemon został podniesiony dorangi teakiyari i Tsunetomo usłyszał tę opowieść bezpośrednio z jego ust.

Kiedy Sagara Kyuma został podniesiony do rangi dowódcy świty, rzekł doNabeshimy Heizaemona: „Z nieznanego mi powodu, nasz Pan darzy mniecoraz większym zaufaniem i właśnie dostałem awans. Osobiście nie mamordynansa, obawiam się więc, Ŝe moje sprawy na tym ucierpią . Z tego teŜ powodu proszę cię, Ŝebyś odstą pił mi twojego Takase Jibusaemona".Wysłuchawszy go, Heizaemon odrzekł: „Zgadzam się i wielki to dla mniezaszczyt, Ŝe wybrałeś mojego słuŜą cego". Kiedy podzielił się nowiną zJibusaemonem, ten rzekł: „Myślę, Ŝe w moim obowią zku leŜy osobiściezanieść odpowiedź Panu Kyuma". Udał się tedy do niego i rzekł mu:

„Świadom jestem, jaki to wielki zaszczyt zostać przez ciebie wybranym, aleSamuraj nie powinien zmieniać pana. Masz wyŜszą rangę, byłbym szczęśliwy,zostają c twoim sługą , lecz jednocześnie byłby to dla mnie dyshonor.Heizaemon jest niŜszy rangą , nie ma łatwego Ŝycia, Ŝywimy się tanim ryŜem,ale jest on dla nas dobry. Proszę, abyś wzią ł to pod rozwagę". Kyuma byłwielce poruszony tą postawą . Nakano Jinemon miał w zwyczaju mawiać:„Człowiek, który słuŜy swojemu panu tylko wtedy, gdy jest dobrze traktowany,nie jest Samurajem. Jest zaś Samurajem ten, kto słuŜy Panu, który jest surowy inierozumny. Winniście być przesią knięci tą zasadą ".

Mają c osiemdziesią t lat, Yamanoto Jinemon zachorował tak cięŜko, Ŝe byłbliski stękania z bólu. Ktoś mu powiedział: Jeśli to przyniesie ci ulgę - stękaj".Lecz on odrzekł: „Wszyscy znają moje imię. Przez całe Ŝycie zachowywałemsię z godnością . Nie mogę sobie pozwolić na jęczenie w tych ostatnichchwilach". Powiadają , Ŝe do ostatniego tchnienia nie zajęczał ani razu.Syn Mori Monbei wrócił do domu lekko raniony w pojedynku. Monbeizapytał go: „Co uczyniłeś twemu przeciwnikowi?" Syn odrzekł: „Zginą ł odmojego miecza".Na pytanie Monbei: „A czy dobiłeś go?", odpowiedział: „Tak". Monbeirzekł tedy: „Zapewne miałeś rację i nie powinieneś niczego Ŝałować. Teraz

jednak, nawet jeśli uciekniesz, będziesz musiał popełnić seppuku. Kiedy juŜ wzmocnisz ducha, uczyń seppuku, lepiej bowiem umrzeć z rą k własnego ojca,niŜ z rą k kogoś obcego". Jakiś czas potem asystował synowi w rytuale śmierci.Gdy Hotta Kaga No Kami Masamori był paziem Szoguna, był tak zawziętyi uparty, Ŝe Szogun kiedyś postanowił sprawdzić, jaki rzeczywiście jest on wgłębi duszy. W tym celu rozgrzał parę szczypiec i połoŜył je przy palenisku.Przyjmują c Pana, Masamori miał w zwyczaju brać szczypce leŜą ce obokpiecyka. Tym razem, dotkną wszy szczypiec, poczuł parzenie w rękach.Zachował się jednak jak gdyby nigdy nic, tak Ŝe Szogun pospieszył, by wyrwać



mu je z rą k.Jeden z Samurajów Pana Matsudairy Sagami przebywał w Kyoto w celu

odbioru długów i mieszkał na pensji. Stoją c pewnego dnia w drzwiach domu iprzyglą dają c się przechodniom, usłyszał, jak jeden z nich krzyczał: „Podobnoludzie Pana Matsudairy się biją ". Samuraj pomyślał: „Niedobrze, Ŝe moitowarzysze zostali wcią gnięci w bójkę. Ktoś powinien udać się do Edo izastą pić tych, którzy są tam na słuŜbie. MoŜe ci, którzy właśnie się biją , mielito zrobić". Wypytał, gdzie ma miejsce walka i kiedy tam przybiegł zdyszany,

jego towarzysze zostali juŜ ranieni przez przeciwników, którzy mieli właśniezadawać cios łaski. Atakują c ich i wydają c przy tym okrzyki, ścią ł dwóchmęŜczyzn i wrócił do Kyoto. Sprawa ta dotarła do uszu oficera Szoguna, który

wezwał Samuraja, by go przesłuchać: „Przyszedłeś z odsieczą twoimtowarzyszom, postępują c wbrew rozporzą dzeniom rzą du. Czy tak?". Tenodrzekł: „Pochodzę z prowincji i z trudem rozumiem, co wasza Miłość mówi.Czy mógłbyś, Panie, powtórzyć?". Zdenerwowało to oficera, który rzekł:„CzyŜbyś był głuchy? Byłeś zamieszany w bijatykę, uczestniczyłeś w rozlewiekrwi, wykazałeś nieposłuszeństwo wobec dekretów rzą du i złamałeś prawo?".MęŜczyzna odpowiedział: „Wszystko to zrozumiałem. Wbrew temu, comówisz, nie złamałem prawa świadomie i nie było moim zamiarem nieprzestrzegać rozporzą dzeń rzą du. Powód jest taki, Ŝe kaŜde stworzenie

przypisuje Ŝyciu pewną cenę i rozumie się samo przez się, Ŝe dotyczy torównieŜ Ŝycia ludzkiego. Co do mnie zaś, przypisuję duŜą wartość mojemuwłasnemu Ŝyciu. Są dziłem jednak, Ŝe usłyszeć o towarzyszach znajdują cych się w niebezpieczeństwie i udawać, Ŝe niczego nie usłyszałem, nie jest godnymDrogi Samuraja. Dlatego teŜ pobiegłem im z odsieczą . Powrót do domu zewstydem w sercu i świadomością , Ŝe moi przyjaciele zostali zabici,przedłuŜyłby mi z pewnością Ŝycie, lecz oznaczałoby to okazać nieposłuszeństwo wobec Drogi. Chcą c podąŜać Drogą , trzeba umieć poświęcić swe cenne Ŝycie. I z tego teŜ powodu, chcą c okazać posłuszeństwo Drodze, anie z powodu pogardy dla przepisów, wybrałem poświęcenie własnego Ŝycia.A teraz proszę, Ŝebyś przystą pił do egzekucji".Będą c pod wraŜeniem, oficer zamkną ł sprawę i napisał do PanaMatsudaira: „Masz panie w słuŜbie dzielnego Samuraja. Obyś potrafił godocenić". Genealogia Pana Soma, zwanego Chiken Marokashi, naleŜała donajlepiej sporzą dzonych w Japonii. Pewnego roku, kiedy jego dom palił się iprawie uległ zniszczeniu, Pan Soma powiedział: „Nie będę rozpaczał po straciedomu, mebli i całej reszty dobytku, albowiem rzeczy te są do zastą pienia.ałować będę tylko jednej rzeczy, utraty mojej genealogii, która jestnajcenniejszym skarbem rodzinnym". Znajdował się tam Samuraj, który rzekł:



„Wejdę do domu i przyniosę ją ".Pan i pozostali zaczęli się śmiać, mówią c: „Dom trawią juŜ płomienie. Jak

tego dokonasz?". Człowiek ów nigdy nie był jakoś szczególnie gadatliwy, anibardziej gorliwy od innych, naleŜał jednak do tych, którzy sprawę doprowadzają do końca. Rzekł on: „Pan nie miał ze mnie nigdy wielkiegopoŜytku, gdyŜ nie jestem staranny, Ŝyłem jednak myślą , Ŝe pewnego dnia mojeŜycie moŜe mu się na coś przydać. Zdaje mi się, Ŝe właśnie nadeszła tachwila". Po tych słowach wskoczył w płomienie. Kiedy poŜar został ugaszony,pan rozkazał: „Niech odszukają jego ciało! CóŜ za strata!" Przeszukawszywszystko, znaleziono jego ciało w ogrodzie, nieopodal apartamentów. Kiedygo odwrócono, krew płynęła mu z Ŝołą dka. Samuraj otworzył sobie brzuch i

tam schował dokument, aby nie spłoną ł. Od tego dnia dokument ten nazywano„genealogią krwi". W Kiyogunkan ktoś powiedział: „Zawsze kiedy staję naprzeciw wroga, mam wraŜenie, Ŝe pogrąŜam się w ciemnościach i to właśniedlatego zostałem głęboko raniony. Podczas gdy wy, pokonawszy tyluwalecznych wrogów, nigdy nie zostaliście ranni. Jak to moŜliwe?". Jeden znich odrzekł: „To oczywiste, Ŝe kiedy stawiam czoła wrogowi, czuję się tak,

jakbym pogrąŜał się w ciemnościach. Zaraz potem jednak uspokajam umysł iwszystko staje się takie, jakby to była noc rozjaśniona bladym księŜycem. Jeślizaatakuję w tej właśnie chwili, wiem, Ŝe nie zostanę trafiony". Zdarza się to w

godzinie prawdy.Oto co jest napisane w „Uwagach na temat Zasad Wojennych": „NajpierwzwycięŜyć, potem walczyć, co w dwóch słowach oznacza: zwycięŜyć zawczasu. Bogactwo czasu pokoju polega na tym, Ŝe pozwala on na wojskoweprzygotowanie na czas wojny. Mają c pięciuset sprzymierzeńców, moŜnarozgromić armię wroga złoŜoną z dziesięciu tysięcy ludzi". Będą c zmuszonymdo wycofania się w trakcie zdobywania zamku, nie naleŜy zwijać szyków nagłównym trakcie, lecz na bocznych drogach. Zabitych i rannych naleŜy ułoŜyć tak, by ich twarze zwrócone były ku wrogowi. To oczywiste, Ŝe wojownikmusi być zawsze w pierwszych szeregach podczas ataku i w ostatnich podczaswycofywania się. Atakują c, nie moŜe przeoczyć dogodnej chwili. Oczekują c naodpowiedni moment, nie wolno mu zapomnieć o ataku.Wśród sekretnych zasad Yagyu Tajima No Kami Munemori znajduje się przysłowie: „Nie istnieje Ŝadna taktyka wojskowa dla człowieka o wielkiej silemoralnej".Wiedzą c o tym, pewien wasal Szoguna udał się do Mistrza Yagyu ipoprosił o przyjęcie na naukę. Mistrz Yagyu rzekł: „Robisz wraŜenie, jakbyś

juŜ był uczniem jakiejś szkoły Sztuki Walki. Zanim zostaniesz moim uczniem,zdradź mi nazwę tej szkoły". Lecz męŜczyzna odrzekł: „Nigdy nie uprawiałem



Sztuk Walki". Mistrz zapytał: „Nigdy nie uczyłeś się dyscypliny szkoły TajimaNokami? Mam wraŜenie, Ŝe jesteś jednym z mistrzów Szoguna". MęŜczyzna

przysięgał, Ŝe nie. Mistrz zapytał więc: „Czy posiadasz jakiekolwiek głębokieprzekonanie?" MęŜczyzna odrzekł: „Będą c dzieckiem, zrozumiałem nagle, ŜeBushi jest człowiekiem, któremu nie wolno odczuwać Ŝalu za Ŝyciem. Przezwiele lat ukrywałem tę myśl w sercu, aŜ stała się ona przekonaniem. To dlategonigdy nie myślę o śmierci. Oprócz tego jednego, nie posiadam innychprzekonań".Zrobiło to wraŜenie na Mistrzu Yagyu, który rzekł: „Intuicja nie zawiodłamnie. Najgłębszą zasadą taktyki wojownika jest ta właśnie, którą posiadasz. Dodziś z setki uczniów, których miałem, Ŝaden nie przyswoił sobie tej zasady. Nie

jest konieczne, abyś ćwiczył od podstaw. Wtajemniczę cię natychmiast. I odrazu dał mu pergamin.Historię tę opowiedział Muragawa Soden.Jeśli zbyt szybko osią gniesz sławę, ludzie staną się twoimi wrogami i niebędziesz w Ŝaden sposób przydatny. Jeśli zaś wspinasz się powoli, ludzie będą twoimi sojusznikami i będziesz szczęśliwy. Na dłuŜszą metę, niezaleŜnie odtego, czy nastą pi to szybko, czy wolno, gdy tylko zdobędziesz zrozumienie uinnych, nic juŜ ci nie zagraŜa. Powiada się, Ŝe szczęście dane nam przez innych

jest najpewniejsze.

Documents

hagakure- sekretna księga samurajów