TARTIŞMALI İLMİ TOPLANTILl\.H DiZİSİ

HZ. PEYGAMBER VE

AiLE HAYATI

Doç. Dr. Ali ÖZEK e Y. Doç. Dr. Ö. Faruk HARMAN Y. Doç. Dr. Abdullah AYDINLI o Doç. Dr. M. Yaşar KANDEMİR

Doç. Dr. İ. Lütfi ÇAKAN e Doç. Dr. Hayreddin KARAMAN Doç. Dr. Ümid MERİÇ Ci> Prof. Dr. Salih TUG

Y. Doç. Dr. Sadreddin GÜMÜŞ o Ali fuza DEMİRCAN Doç. Dr. Mustafa ERKAL e Doç. Dr. İbrahim CANAN

Dr. Celal YENİÇERİ e Y. Doç. Dr. Raşit KÜÇÜK Doç. Dr. Bekir TOPALOGLU

iLMi NEŞRİYAT İÇ VE DIŞ TİCARET A.Ş.

Adres , Kızt&şı, Kamilpaşa Sok N o, 17 Fatih/İST.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

PEYGAMBER AİLESİNİN EGİTİMİ, GEÇİMİ VE SIRLARININ İFŞASI

AİLE REİSİ VE BABA OLARAK HZ. PEYGAMBER

GİRİŞ

Doç. Dr. İbrahim CANAN A. Ü. tla:lüyat Fa,lt. Öğre.tim Üyesi

Allah'u zü'l-celal Hazretleri Yü~ Rabbimiz, Kur'ılJH Kerim' de, Rasıilullah (aley-:hlsselariı.l 'ı her hususta bize en iyi örnek olarak tamtıyor. Biz pek çok sahada iyi örneğe; muhtaç isek de, alleVi hayatta daha; çok muhtacız. Çünkü, ferdi hayatımız, ~miyet hayatımız hep ona bağlı. İnsan medeni bir varlıktır. iBu sebeple iınsaill: ailenin bir ferdidir; aile de cemiyetin bir bölümüdür. Öyle ise, ferdi ve içtimru pek çok meselelerimiz doğrudan ve-y:a; dolaylı olarak alle­ye bağlıdır. Bugün camiyetimizi ve< hatta, bir bütün olar rak insanlığı bir kısım ızdırap ve proble.mler huzursuz et­mekte ve bundan kurtulmak için bir araYll}ta isek, hare-ket noktası olarak alleyi seçebiliriz. ·

Biz müslümanlar için •en iyi, en ideal aile nasıl olma­lıdır?" diye, çözümü zor bir problem yoktur. Zira, Rasıi­lullah laleyhisselaml 'ın şahsında; teferruatma ka;dar ay­dınlatılmış olarak kaynaklanınıza intikal etmiş •İsliınıi aile örneği• mevcuttur. Üstelik bu nazariyatta da kalmamış,

286 1 HZ. PEYGAMBER VE AiLE HAYATI

safha safha, Hz. Peygamber tarafından yaşanmış, ashab görmclş ve onlar tarafından da yaşanmış ve bize eksiksiz olarak intikal edecek şekilde anlatılmıştır. Bize düşen, bu «Örnek İslami aile»yi önce öğnmmek, sonra da yaşamak­tır.

Şu halde bu çalışmanın gayesi, Rasülullah (s.a.l 'a bir aile reisi, bir baba olarak bakarak, O'nun fiilen yaşamış bulunduğu sünnetleri çerçevesinde bu İslami a.ileyi, işle­yişini ortaya koymaya. çalışmaktır.

İncelememizi iki kısımda yapBccağız, Birinci kısımda Hz. Peygamber <a•.s.l 'e aile reisi olarak ba;kıp, ailenin di­ğer fertleri ve bilhassa zevce-i pakleri ile olan münasebet­lerini inceleyeceğiz. İkinci kısımda ise, Hz. Peygamber' e baba olarak bakıp, çocuklarıyla olan münasebetlerini in­celeyeceğiz. İncelememizde Hz. Peygamber (a.s.l 'in hadis­lerinde gelen konu ile ilgili dilstürlardan ziyade, fiilen ya­şamış bulunduğu sünnetler ve örnekler üzerinde durula­caktır.

Bu vesile. ile Rabbinüze hamd, ra,hmeten li'l-alemin olan Rasülümüz'e ve mutahhar aline ve güzide ashabına salat ve selam ederiz.

A - AİLE REİSİ OLARAK HZ PEYGAMBER

ANA HATLAR!YLA iSLAM AİLESİ

İslam dinine göre, aile, anne-ba,ba, evlat ve hizmetçi­Uerlden müteşekkildir. Bu durumu ana hatlarıyla, Nur Süresi'nin 58-61. .ayetleri te·sbit ede.r. ·Evlerinde ayrı veya toplu yemek yenebilecekleri sayarak aile:niın genişleyebi­leoek nihai hududunu ayet belirtiri: Babalar, a,nneler, ha­lalar, teyzeler, dayılar, amcBclar, erkek-kız karde!}ler, yeğen-

ı. Ayet «kendi evleriniz,, diye başlar. «Evlat,, ve «zevce­ler,, kendi'nin içinde dahil olduğu için onlar zikredilmez. Öy­leyse ailede asıl olan budur: An'ne, baba ve evhitlar; günümüzde çekirdek aile denen, aile tipi. Ancak ayet, ta'dAd edilenlerin, «topluca>> yemelerine izin vermekle «geniş aile,yi de cftiz gör-mektedir. ·

AİLE REiSi OLARAK HZ. PEYGAMBER / 287

ler .. , Hz. Peygamber (a.s.l azadlıları, halifeleri de aileden saymıştıx" 2.

Kur'an-ı Kerim'e göre, İslam ailesinde reis baba<lır. Çünkl'ı. Allah ınahlükatııı .bazısrr.ıJ bB..zısına: üstün kılmış­tır ve erkek, malından kadın için harcam,.ktadırl.

Ailenin ahenk ve huzuru, Hz. Peygamber la.s.l 'in teş­riatma göre, aileyi meydana getiren fertler arasındaki

karşılıklı hak ve vazifeleı·in ifasına bağlıdır. Ailede kadının rolü ayrı, erkeğ·in rolü ayrıdır. Çocuklar ise, anne babaya · tabidir.

Erkeğin Vazifesi ,

İslam, aile efradınm maddi ihtiyaçlarmı (gıda, yiye­cek, mesken ve tedavil karşılamak, tocbiye talim ve hi­mayeleıini sağlamak vazifesini erkeğe yü.kler. Hadislerde buna ilıi.veten ·kadını[). yüzüne vurma:nıak, kötü s<izlede tahkir etmemek, ayıplamamak, evini terketmemek" gibi bask<\ temel hususlar da zikredilir4.

Kadının Vazifesi,

Kadın kocElisına karşı şu vazifelerle mükelleftir:. Er­keğin yatağını başkasına çiğnetmemek, eve razı olmadığı kimseyi almamak, kocası arzu ettiği zaman nefsini menet­memek, izni olmadan evinden hiçbir şey vermemek, evin­den izinsiz ayrılmamak, meşru emirlere itaat etmek" s.

2. İbn Sa'd-E:bü 'Abdillah Muh&mmed (v. 230/844), et-Taba­kfLtiı'l-Kübra, Beyru:t, 1960, 4, 75.

3. en-Nisa (4), 34. 4. Baha Ebu Dfı..vüd-Süleynıan İbnu',l-E.ş'as es-Sicis.Umi el­

Esdi (v. 202/817) Sünenu Ebi Davıld, Tahkik: Muhammed Muh­yi'd-Din 'Abdulkth-Hamid, Daru İhyau's-Sünnet!'n-Nebev!yye, tarihsiz, Nikah 41; İbn Mace-Ebü 'Abdi!la:lı Muhammed İbn Ye­zld eloKazvini (v. 275/888), Sünenu İbn Mace, Ka.hire, 1952, Tahkik, Muhammed Fuad 'Abdillb:liki. Ni'kah 3.

5. Bak Münavi- Şensü'd-Din 'Abdurrauf (v. 610), el-Muğrib fi Tertibi'l-Mu'rib, Yzm. Süleymaniye, Nu. 1023, 3, 391. Mey­mun i.bn Milıran der ki: «Allah kac;iın.l&r üzerine, Peygamber'e sadece ma'rüf'ta itaati viicib kıldı. .Ma,'rüf ise Allah'a itaattır." (İbn Sa'd, a.g.e. 8, 237).

288 1 HZ. PEYGAMBER VE AiLE HAYAT!

Şu halde Hz. Peygamber (aleyhissalat-ı vesselaml 'i ailesine karşı reis, eviatianna karşı ooba olarak, yukarda çizilen çerçeve dahilinde incE1eyecegiz.

HZ. PEYGAMBER'iN AİLESi

(Rasülullah (a.s.l ilk evliliğh1i 25 yaşlannda iken ken­disinden onbeş yaş büyük, dul bir hammla, Hatice Bintu Huveylid ile Cradıyallah anhal yaptı. İbnu Sa,'d'm verdiği bilg.iye göre Hz. Hatice Kureyş'in nesebce vasa.tlarmda.n ise de şerefce en yücesi, malca en zengini, dirayetli, metin bir kadındı. Bir çok iyi vası:flara sahipti6. Hz. Peygamber Ca.s.l, bilahare ümmetine, bülüğdan itibaren evlenmeyi tavsiye edecekse de, maddi sıkıntı sebebiyle, evlenmesi ge-­cikmiştir. Rasülullah (a.s.l, Hz. Hatice (r.a.l ile mes'ud bir aile hayatı geçirmiştir. Bu ilk hanım vefat eelineeye kadar bir başka evlilik düşünmemiştir. Peygamberlik hayatının en sıkıntılı dönemi, Hz. Hatice ile olan beraberlik yılianna rastlar. Rasıllullah'm (a.s.l, kavmi tarafından reddedildi­ği, işkence ve hakaretlere maruz kaldığı Mekke döneminele Hz. Hatice'nin maddi ve manevı desteğille mazhar olmuş, en büyük teaelliy~O'nunla teşkil ettiği huzurlu aile yuva­sında bulmuştur ..

Hz. Hatice Ct.a.l hicretten üç yıl önce, nübüvvetin onuı1cu yılında vefat etti'.

Rasıllullah (s.a.l risaletin onuncu yılında Ramazan ayında, daha Medine'ye hicı·et etmezden önce Mekke'de iken, Sevele Biı1tu Zeme'a ile evlendi. Sevde (r.a.l Hz. ömer' in hilafetinin sonunda vefat etmiştir8.

Rasülullah Cs.a.l 'ın çok evliliği Medine'de başlıyacak­tır. MekkB'de rken Hz. Aişe ile nişanlanmış olan Hz. Pey­gamber (s.a.l tbnu Hacer'in tahkıkine göre, sırayla şu ev-

6. tbn Sa'd, Tabakat ı. 131. 7. a.g.e. 8, 217. 8. İbnu'l-Eslr, 'İzzu'd-Din Ebu'I-Hasen 'Ali İbn Muhammed

el-CBzeri lv. 630/1232), Üsdli'l-Giıbe rı. Ma'rüeti's-Sahabe, Ka­hire, 1970. 7, 158.

AiLE REİS! OLARAK HZ PEYGAMBER / 289

lilikleri yapmıştır: Hz. Aişe, Ümmü Selerne Bintu Ebi Ümey­ye, Hafsa Bintu Ömer, Zeyueb Bintu Huzeyme, Zeyueb Bintu Cahş, Reyhane Bintu Zeyd, Cuveyriye, Safiyye Bin­tu Huyey, Ümmü Habibe Bintu Ebi Süfyan, Meymüne Bin­tu Haris (r.a.l . Bunlardan son üçü hicri yedinci., Reyhane ve Cuveyriye altıncı, Zeyueb Bintu Cahş beşinci, eliğerleri daha önceki yıllarda nikahlanmıştıı·9.

HZ. PEYGAMBER NİÇİN ÇOK EVLENMİŞTİR?

Hz. Peygamber (s.a.l 'ın çok kadmla evliliği Me-eline döneminde başlar. Bu dönemde, Rasıllullah (S.>\.l 'da rki şahsiyet galebe çalar: Siyasi şahsiyet, teşrii şahsiyet. Bü­tün faaliyetlerinde. ve hususen evliliklerinde bu iki şahsi­yelin rolünü aramak gerekir. Binaenaleyh Medine'deki evlenmelerde bu durum mevcuttur. Sözgelimi, Hayher'de­ki yahudilerin liderlerinin birinin kızı olan Safiyye ile ev­lilik, yahudilerle münasebetleri düzeltmeye yöneliktir. Bir kabile reisinin .kızı olan Cüveyriye (r.a.l, keza pek çok harb esirinin s,zad edilmesine sebep olmuş, böylece k'lbi­lenin k<ı.zanılınasım sağlamıştır. Mekke'nin lideri Ebu Süf­yan'ın kızı Ümmü Rabibe ile olan evlilik, Ebu Süfyan'ı Medine'ye getirebilecek, Hz. Peygamber (s.a.l 'e çıkabile­cek kadar yunıuşatmış, düşmanca hissiyah kırmıştı.

Ümmühatu'l-Mü'minin'den her birinin Rasülullah'm b<ışansma getirdiklerı siyasi katkıls,rı ayrı ayrı tahlil et­mek bizi mevziıdan uzaklaştırabiUrl o. Ancak şu kadarını belirtmekte fayda va<: Hz. Peygamber (s.a.J, bütün israr­lara rağmen ensardan kız a-lmamış ve ensara kız verme­miş; böylece ensar arasında çıkahilecek bir mün!ifeseyi (sen-ben) ihtilafıru önlemiştir. Şayet kız alsa veya. kendi kızlarım verse idi, •Rasıilullah (s.a.l nezdinde biz daha

9. İbn Hacer, Şiha!bu'd"Din F.bii'l-Facli Ahmed İbn 'Ali el­'Askaliı.ni lv. 855/1448): Büliiğu'l-Meram min Edilleti'l-Ahkam, Çvr. Ahmed Davudoğlu, Sönmez neşıiyat, İstanbul, ı970. ı, 392-93.

10. Muha.ıu:med Hamiduliah'ın Le Prophete d.e !'Islam, Pa­ris 1959, 2, 451-46!.

290 1 HZ. PEYGAMBER VE AİLE HAYATI

sevgiliyiz, biz O'na daha yakınız• diye bir ihtilaf çıkabi­lirdi. Halbuki Rasulullah (s.a.l, onların arasında yaşıyor­du, eşit şekilde hepsinin desteğine muhtaçtı.

Evlilik müessesesini Hz. Peygamber'in siyasi maksat­la kullanışını anlamada en iyi örnek, İslam'ın ilk dört ha­lifesiyle kurduğu sıhri bağdrr. Evet, Rasulullah (s.a.l, İs­lam'ın, kendisinden sonra gelen dört ana rüknünü, adeta evlilik bağlarıyla kendi etrafında perçinlemiştir; Hz. Ebü Bekir ve Hz. ömer'in kızlarını almıştır. Hz. Ali ve Hz. Os­man'a kızlarını vermiştir. Hz. Ali ile olan kan bağına da­matll'k, ikinci bir perçin olmuştur. Hz. Osman'a iki kızım vermekle O'nunla olan bağını da Hz. Ali ile olan bağı gi­bi ikiye katlamıştır. Teferruatı ·bilenlerce malum olduğu üzere Rasülullah (aleyhisselaml, Hz. Ömer'in kızı Hafsa tr.a.l ile evlenmek suretiyle Hz .. öıner'in, Hz. Ebu Bekir ve Hz. Osman'a, karşı bozulan tavrını düzeltmiş, Hafsa (r.a.l :ycüzünden çıkmakta olan bir ta,tsızlığı, fevkalacte tat­lıya bğlamıştır. Neticeden sadece Hz. Ebu Bekir ve Hz. Osman değil, Hz. Ömer de ziyadesiyle karlı ve memnun çıkımştır. Hz. Peygamber'in Hz. Ebu Bekir, Hz. ömer, Hz. Osma,n ve ·Hz. Ali ile aradaki dostluk ve samirniyet bağ­Iarım son derece kuvvet1endirmeye şuurlu bir şekilde

ehemmiyet verdiğini, evlilik bağlarını bu maksa,tla titiz- . likle kullandığım gösteren başka hususlar da var: Söz ge­limi, esas gayesi muhacirlerln ekonomik durumunu telafi etmeye yönelik olan muahatta Hz.' Peygamber (s.a.l, ken­disine ·Hz. Ali'yi seçmiş ve O'na ·Sen benim kardeşinh'lin, ben sana, sen de bana, birbirimize varis olacağız• demiş­tirll. Hz. Osman'a verdiği ikinci kızı Ümmü Gülsüm'ün de vefatı üzerine: ·On kızım olsa Osman'a verirdim.12 il­tifatı da kuvvetlenınesi istenen bu bağa yöneliık biı~ ilti-fat olarak değerlendirilebilir. ·

Evliliklerdeki teşrli yön de mühiındir. RaJsUlullah'ın ai­!;; içi hayatıyla ilgili sünneti, hanımlar vasıtasıyla, gelmiştir.

ll. İbn Sa'd a.g.e. 3, 22. 12. a.g.c. 8, 37.

AİLE REİS1 OLARAK HZ. PEYGAMBER i 291

Değişik yaşta, değişik huyda, değişik mizaçta, değişik ka­biliyet ve kültürde, değişik menşeli kadınların bir araya gelmesi çok fa,rklı allevi hadiselerin doğruasma sebep ol­muş, böylece çok daha zengin bir sünnet hazinesinin btzle­re intikaline zemin haZJrlamış ve bu kadınlar tarafından da rivayet edilmiştir. Şeriat-ı ğarramızın mühim bir bölümünün biz<; intikalini üınmüh,Hü'l-mü'minin gerçekleştirmiştir.

Allah (celle celaluhıil hepsinden razı olsun.

İKİ ASIL ÖRNEK; HZ. HATİCE VE HZ AIŞE

Hz. Peygamber (s.a.l 'ın sünnetindeki ideal olan allevi değerleri (kan-koca münasebetleri, terbiyevi, irşadi, te'dibi siyaset, maddi-manevi ihtiyaçların karşılanması vs.l tesbit­te, öncelikle bu iki evliliğin esas alınması gerektiği kanaa­tindeyiz:

ı. Hz. Hatice;

2. Hz. Aişe.

Çünkü, Hz. Hatice ile olan evlilikle siyası ve teşrü mü­lahazalardan ziyade, beşeli ınülahazalar hakimdir. Nonnal ola,rak evlenmelerde birinci derecede rol oynayan hissiya.t-ı gaıiziyyenin insan üzerinde müessir olduğu gençlik döne­minde Hz. Peygamber (aleyhisselaml, sadece Hz. Hatice ile yetin . .-•niş, ikinci bir evlilik ne yapmış ne de düşünmüştür.

Hz. Aişe'ye gelince, Hz. Peygambe-r (s.a.l en çok O'nu sevmiş, O'nu takdir etmiş, O'nu tercih etmiştir. Üstelik a,i­levi hayatla ilgili pek çok teferruat O'nun vasıtasıyla riva­y<ıt edilmiştir.

AİLEVİ V AZiFELER

I- !NFAK

Mehir:

Hz: Peygamber (s.a.J, daha evienirken hanımianna ver­mesi gereken m~hri ihmal etmemiş, he-psine o za,ma,nın ör­füne göre. mehrmi venniştir. Sadece Hz. Safiyye'ye verme­miş, O'na d>\ «tahrir»in (hürriye-te kavuşma.J mihrindir»

--------r

292 1 HZ. PEYGAMBER VE AiLE HAYATI

demiştir ı ı. Ünımü Ha.bibe lr.a . .l 'nın nikahı Habeşistan'da kıyılırken, O da, ihmal edilmemiş, Necaşi, Rasülullah ls.a. J adına 400 di.nar mehir venniştir14. Müstedrek'in bir riva­yetine göre, Medine'ye hicret.ten sonra Hz. Aişe'ye mehrini verınede Rasulullah laleY:hisselamJ zorluk hissetmiş ve bu yüzden. gerdek gecikmiştir. Hz. Ebu Be.kir lr.a.J gecikme­nin sebebini sormuş, mehir ödeme sıkıntısı olduğunu öğre­nince 12 okkıye ödünç par:a vermiş. Rasülullah (s.a.l bun­dan sonrad>r ki Hz. Aişe'yi evine getirmiştir! 5.

Günlük ihti)'açlar: ·Erkeğin hanımına harcadığı her şey sadakadır» 1 6. ·Erkek hanımına su bile içirse onun ecı-i vardır» 1 ı. •Kıyamet günü kişinin mizanına. kanacak ilk şey, ailesinin nafakl\sı için hacradıklarıdır» 1 s. Prensipleriyle ai­lenin maddi ihtiy~~Çla.rını görmeda darlığ11, cinıriliğe dili;ül­memE)si gerektiğini talim eden Rl\sı:'ı.lulll\h'ın, eşierine karşı geniş davrandığı, kendisi •fakr-ı ihtiyari»yi tercih etse bile, ailesinin bir yıllik yiyeceğini iddihar etmek suretiyle ı 9 lıa.­

nımlarına geniş davrandığı bilinmektedir .. Hz. Aişe Cr.a.J ifk hadisesini anlatırken .az yediği için» zayıf olduğunu söy­ler ise de20 bu, o sıralarda müştereken Y:aşanan umümi darliktan dolaY:I idi. Rasülulll\h'ın yiyecek husüsunda aile­sine kısıtlı davrandığına dair herhangi bir ş.ikayet, müra­caat olnıı~mıştır. üstelik, Ebu Süfy®'ın hanımı Hind, ko"

ı3. iJbn Mıl.ce, a . .g.e. ı, 629, 1958. H 14. İbn S.a'd, a.g.e. 8, 98. 15. el-Hakim~Ebıl. 'Abdillah el-Hakim en-Nisfubılri lv. 405/

ı014l, el-Müstedrek Ala's-Sahihayn, Haydarabad-Deken, 133,5 lbaslnsından Ofset, Beyrutı. Sa,yfa aıtında Zehalbi'nin ilıtisitn mevcuttur. 4, 5.

ıB. Heysemi, Nıl.ru'd-Din 'Ali İbn Ebi Bekr ve lv.807 /1404), Me<:ma'u'z-Zevaid Ve Menba'u'l-Fevaid, Beyrut, 1967. 4, 324-325.

ı 7. a.g.e. 4, 3255. 18. a . .g.e. 4, 325. ı9. Buhari Ehıl. 'Abdillah Muhammed İbn İsma:n lv. 256/

868), el-Edebü'l-Müfred, Kahire, ı37G. NaJ'akat 3. 20. a . .g.e., Şehactat 15, Tefsiru Süretü'n-Nıl.r, 24, Meğazi 34;

Müslim-Ebıl.'l-Hüseyn Müslim lhnu'l-Haccitc el-Kuşeyri en-Ni­sil>bıl.ri Cv. 261/874), Sahilıu Müs!im, Tahklk Muhammed FuM 'Abdu'!-Bıl;ki, Kahire, 1955. Tevbe, 56.

AİLE REiSi OLAP"AK HZ. PEYGAMBER / 293

casını şikayet ederek, «kendisi ve çocuklan için cimri dav­randığmı» söylemiş, ·gıyabında malından alıp-alamayaca­

ğn1ı,, sorn1uş, Hz. Peygambeı· (s.aJ «ma'rUf üze-re ah> bu­yurmuştur2 ı.

Giyim ve Tezyin'

Giyecek hususunda da aynı şeyleri söyleyebiliriz. İm­kaPJ.ar ölçüsünde giyecekte rahatlık esas olmuştur. Hatta kadınlara, bilhassa giyim ve süs eşyalannda cömert davra­nıldığı görülmektedir.

İbn Sa'd'ın bir rivayetinde ·korunma ve güzelleşme vesilesi olan libas hususunda Rasulullalı'm ashabı hamm­lanna geniş lcömertl davranırlardı» dedikten sonra kay­dedilen misale göre, Hz. Osman, hanımı Naile için 200 dir­hem değerinde ipek elbise almış ve .Bunu O'na giyd1rip sevindireceğim'' demiştir22•

Kadınların giyeceğinde ashabta görülen bu cömertliğin, Hz. Peygamber'in tatbikat ve nasihatından hariç olması mümkün değildir.

Yeri gelmişken, giyim-kuşam'ın bir parçası sayılan tez­yine de temas ed e biliriz. Dinimiz kadınların zin et takırunac larını tecviz ve teşvik eder. Kur'an'da mulıtelif ayetler bu konuya temas eder23.

Hz. Aişe'nin bir değil, biı- çok altın yüzük taktığı24, kol­ye kullandığl bilinmektedir. Hatta sefer mrasında bile taJt­tığı bir kolyesinin kaybolması ifk hadisesine sebep olmuş­tur25. Necaşi'den hediye gelen ud, vers, anber, zebM gibi kokuları Hz. Peygamber (s.a.l ka.dmla.nna taksim eder.

21. Ahmed İbn Hanbel lv. 241/855), Müsnedu Ahmedi'bni Han bal, 1313, Kahire (ba&k1sından of s-et). Beyrut, Tarihs-iz. 6, 50: İbn Mac-e, Ticarat 63, 2294. H.

22. İbn Sa'd a.g.e. 3, 58. 23. Nahl 16, 14, Fatır 35. 12, A'raf 7, 32, Nur 24, 31, so. 24. İ:bn Hacer, a . .g.c. 12, 449. 2'5. Buh8x1, Şehadat ı-s.

2g4 1 HZ. PEYGA..v!BER VE AİLE HAYATI

Ümınü Habibe, payına düşenleri kullandığmı, Rasülullalı Cs.a.l 'ın bunları gördüğünü ve fakat menfi bir müdahale­de bulunmadığını belirtir26.

ilerde temas edeceğimiz üzere Hz. Fatıma'nın evliliği sn·asında tesbit edilen mehrin üçte ikisinin tib'e, üçte biri­nin el'biseye ayrılmasının şart koşulması bu konuya, Rasıi­lullah'ın verdiği ehemıniyeti gooterir.

Ancak şu da bilinınelidir, İslam kadım, gerek süsünü, gerekse kokusunu yabancı erkeğe ihsas etmeyecektir. Ni­tekim Rasıilullah (s.a.l baldızı Esma'yı, Hz. Aişe'nin ya­nında koku sürünmüş olarak göriince: ·kadın kocasmın gı­yabında koku sürünnıemelh diye müda.hale eder27. Ya­bancılar görecek şekilde, kadınm altın ve gümüşle süslen­mesinin haram olduğu, erkeklerin hissedeceği şekilde koku sürünmanin •zina_, sayılacağı, rivayetlerde gelmiştir2B_

Ehemmiyetine binaen bu yasağa ayet-ı kerime de temas et­miştir29.

Mesken:

Nafakanın mühim bir bölümünü teşkil eden mesken'e gelince; Hz. Peygamber (s.a.l her hanımı için müsta.kil bir ·diiireyi" esas almıştır. Rasülullah (aleyhisselaml Medine' ye hicret edince, yedi ay kadar Ebü Eyyıib el~Ensari'nin evi­nin alt katında. ikamet etti ise de30 Mescid-i Nebevi'nin in­şa.atınm tamamlanmasıyla, birlikte avluda tanzim edilen hücrelere taşınmıştır. İlk inşaat sırasında iki hücre mevcut

· 26. Müstedrek, a..g.e. 4, 21. 27. Heys.emi a.g,e. 4, 314. 28. DArimi- Ebü Muhammed 'Abdullah İbn 'Abdirrahman

lv. 255/866) Sünenü'd-Darimi, Ka.hire, Daru'l-Mehasin, 1966. 2. 191, 2648 H.

29. Nur 24, 31. 30. İbn Sa'd, a.g.e. ı. 237, Müslim, Eşribe 71; es-Süheyli -

'Abdurrahn1an (v. 581): er-Ravdu'l-Un;f fi Şerhi's-Sireti'n-Nebe­viyyeti li'bni Hişfun, Talıkik., 'Abdurrahman el-Vekil, Ka.bire, 1387. 4, 236.

AILE REfS-1 QLARAK HZ. P E Y G , W E R j 295

idi. Sonradan RasiduUah (s.a.1 yeni evlilikler y a p t k a her hamnll iqin bir lliicre i!ave edildi3 1 .

Hiicrelerin, bugiinfin tabiriyle mirstakil bir d&ire gibi ihtiyftcr kar~llayacak tamel unsurlarl illtiva ettigini muh- tehf rivayetler gijstermektedir32.

2, - SOHBET

Wz. Peygamber'in h a . ) aile rsisi olal-ak en ziyZtcie ehemmiyet veTdl,&i bjr husiis, aile fefi1e1iyle olaii sohbti- du-. JZunun ilimal edilmemsi iqin, husfisf gayret gijsterdlgi, tedSir ;?!d:gl bile sdylenebilb-. Hele b k u z tane zevcenin be- raber bulundugu bir ailede ufak bir dilrkatsizI&, bir k~srm- xiin 1hrna1Sne bile miincer olabif irdi.

Riva yetler, Hz. Peyga.mberlin [a&. 1 ail& s&beti iki istik8niette telakkf ettigini giislermektecXir:

1. M e ferd1erinhi het- bh--i ile ehsea temZlsl ve baqba- ga IlusQsi sohloeti,

2, Aile ferdleri~zh tarnalllin~n :bir5iririyle ternas ve soh- beti.

Bu her iki sohbetin, giinldk siy$si ve iqadi faa;liyet ve diger rnesgi~liye'cler i~erkinds ihm&le wamamasl i ~ i n %- sliluliah (s.a.1 b i r b . ~ t h e kesin prensib yer verrnigti~

1. Wanlmliirryla geqirecegi gece, belli bir esasa bag- lanmr~, kur'a ile tesbit edilm bir slxa ile her gece birinin yanrnda kalmak prensip yapitml~tlr. Nevevi'nin a~lklama- slna gore, kadin haylzh halds de oha. sohbet nobetinde at- lama yapllmmqtlr33.

31. es-Semnudi-Nuru'd-dm 'Ali ibn Ahnd tv. 9111 : VefZiu'l- Vef a bi-Ahbari D%rill-MusWa, Tahkik: Muhammed Muh yi'd - Din 'Ubeydu'l-HamM, Beyrut, ln71, 2. 458.

32. Hz. Peygamber'in, Biinnetinde Terbiye ad11 kihbim~za. ka:.;iil. 5 . 125-431, 436-440.

33. en-Nevcvi-Muhyi'd-Din Ebli Zekei-iyya YahyA (v. 677/ 1278): Serhu Maslim, Mlsir, tarihsiz, 10, 46-47.

296 i HZ. PEYGAMBER VE AİLE HAYATI

2. Aynca her sabah mescidden çıktıktan sonra 34 ve her ikindi vakti namaz kıldıktan sonra 3 s kadınların her birine teker teker ziyaretler yapar, alışılan muayyen bir müddet boyunca onlarla sohbet ederdi.

3. Bilhassa. aile ferdierinin topluca bir araya gelmesini se,ğlamak maksadıyla da her akşam, bütüı1 hanımlar, Ra­sülullah o gece kimin yanında geceleyecek ise, topluca ora­ya gelirler, sohbet ederlerdi3 b Bu toplantılarda Rasülullah' ın, zevcelerine «hurafa, denilen ibretli kıssfl!lar bile anlat­tığı, hepsini güldürücü şakal&r yaptığı rivayet edilm:iı;tir37.

Sohbet Ziyaretlerinin Mahiyeti,

Rivayetler, günlük sabah ve ikindi ziyaretlerine Hz. Pey­gamber'in izinsiz girip38 selam vererek başladığmı39, ha­runılarına yaklaşıp elini (omuzlarına, başlarmal koyduğu­nu, öptüğünü40 hal-hatır sorup, meseleleriyle alakadar ol­duğunu göstermektedix. Mesela; Hz. Sa.fiyye, ilk gece, hiç uyumaksızın, kendisiyle meşgul olup konuştuğunu ifade eder. Bir gün önce, savaş sırasında, bahası dahil bir kısım ya>kınlarını kaybeden Safiyye'nin böyle yfl!kın biı- ilgiye her halde ilitiyacı vardı ve Rasülullah ( s.a.l ondan bunu esirge­memişti41. Safiyye va.lidemizle ilgili bir başka rivayet, bu

34. Heysemi, a . .g.e. 4, 316. 35. İbn Sa'd, a.g.e. 8, 85, 170. 36. Müslim, Nikah 48, 1462, H. 37. Heysemi, a.g.e. 4, 315. 38. İhn Sa'd, a.g.e. s, 104. 39. Heysemi, a.g.e. 4, 316. 40. tbn Sa;'d, a.g.e. 8, 170. Rasülullah {s.aJ öpme meselesine

bilhassa önem venniştir. Riv§..yetler, namaza Çlkmak üzerey­ken (Mubarekfurı Ebu'l-'Ali Muhammed Abdurrahman İbn Ab­diıTahim (v. 1353/1934): Tuhfeti.i'l-Ahva,zi bi-Şerhi Cami'i't-Tir·­ınizi, Kahire 1963, 1, 281; Azlmabiidi-Ebut-Tayyib Muhammed Şemsü'l-Hakk. 'Av1m'l-Ma'büd Şerhu Süueni Ebi Davfıd, Me­dine, 1978. ı, 304}, ve hatta. _oruçlu i-ken bi1e öptüğünü tasrili edeı~. (Müsllın, Sıyı:tn1 62-74; DB..rimi, a.g.e. ı, 345, 1730. H.)

41. İbn Sa'd, a.g.e. s, 122.

A ~ L E REIS1 OLARAK HZ. PEYGAMBER !* 297

hushsi soilbette Rasirlullah'ln ne gibi meseleleriyle ilgilen- drgini giistemektedir: Bk ciefasinda RasCIullah (s.a.1 ya- nlma geMiginde, Hz. Hafsa ve Hz. ~ i $ e (r. aahiimgl 'nu1 ken- disine b a z ~ rivtiyet1ei-de ayahudi k~zl., cryahudi klzb diye- rek tkzld~klarlnl ve @ad& ileri gidip: <<biz selzden daha ijsttiniiz, biz Hz. Peygam'her'in hxxml ve an~casllun hzla- CI~TZ)> dediklel-ini anlatlr. Hz. Peygamber ha . ) O'nu qijyle tzkviye eder: sen de soyle deseydin ya: ~13elzimn. kocam Mu- hammed, babarn H&rw, m c a m MCsG ikai nasll benden d d ~ a iistiin olabilirsiniz?~42.

M a n e ' ye, ge2d@nde biitiiyl kadm1a.r Safiyye' yi g6r- meye gel irler. Rasfiiuilah (s. a. 1 Hz, &+e'ya, a a s d buldull'l. diye sorar. ~ B i r yahudi klzmdan bavka- 'biygey degil~ deyin- ce, ~BByle s6yleme ey Ai$e! O miislfirnan oldu ve samimi- yetle rsl-iirn'l benimsdi~ der4 3.

Hz. Ciiveyriye (r.8.) de kendisine: =Sen hijr zevcesi de- gil, c5iyesisin~ diye taklld1k1mx-n s6yIeyince: .Senin mih- rin hepsininkinden biiyirk degil mi, senin sgyende kavrnin- den kirk ki$i z&zAd edilmedi mi?,, diyerek teselli edel-44%

Ferahlatma ve h4W.h :

Rastilullah'm ailesiyle elan ilgisbu a pkIwken, onlarla elan rniil6tefe ve mizahlaranl da blirtmemiz gesekmekte- dir, fnsanlarda f ~ t r i ~:I%t~a eglenme, dinlenme, rnizah yiinle- 1-inin aile ha,gati i~erisinde nazar-r dikkate ahnlp diigurmiil- rnesi, itidglde tutulup mnfk'kete fldendirilrnesi ehemrniyetli bir husfis ulrnalldlr. Fede r arasmdaki mtmiisebetlerin ke- nz8li11de her halde bwnun da bk yer i vardr.

Hz. Aize, oy~arnakta oldugu bir krsrm beibeklei-i bulua- dukwu, Irornsu arkad a~ . l snn~n yanma gelciiklerini, on1 al-la

42 Bak Azimhbsidi, a.g.e. l o , 392-393; ibn Sa'd, a.g.e. 8, 127; V&kidi-Muhammed 1l.m h e r Ibn VBkid (v. 207/8221, oI - Megazi, TahWk: Ma14sden Jones, Oxfol-cl, I90G. 2, 675

4-3 fbn Sa'd, age 8, 126. 44 Heysemi a g.e 9, 250; fbll Hacef, el-Mot%libu'l-Aliye 2,

14, ibzl SB'd. 8 117

298 1 HZ. PEYGAMBER VE AİLE HAYATI

beraber oynadıklarını anlatır ve Hz. Peygamber'in bunla­rın gelme~.ine mEtni olmadığını, aksine yardımcı olduğunu4S bazan da oyuncakları veeilesiyle kendisine latife yaptığını 46

belirtir. Bayramlarda Habeşilerin çıkardığı eğlenceleri, Hz . .Aişe' nin seyretnıesine: heın izin vermiş, henı de yardınıcı ol­muştur4 7 Muhtelıf seferler Hz. Aişe ile koşu yarışması yap­tığı da<' bu m eyanda ha,tırlatılabiJir48.

Akşamları yapılan müşterek sohbetlerde Hz. Peygam­her'in hammlarma neşeli vB aynı zamanda, ibretli «hura­fa., ve hatta israiliyyii.t kıssalan anlattığma. daha. önce dik:­ka.t çekmiştik. Burada, Rasülullah'ın hanımlannın muhte­lif şakalaşmalar yaptığına 49 dikkat çekip bir örnek vere­ceğiz:

Hz. Aişe'nin anlatüğma göre. bir gün Rasülullah için bulamaç pişirir. Yaniarında S<;Vde Cr.a.l valielemiz de bu­lunmaktadır. Hz. Aişe, Sevde'ye, •buyur sen de ye» der. O, iıntina edince « Yemezsen yüzüne bula~aıeağım» cliye tehdit eder. Sevde, yemernekte israr edince, bulamaçtan alıp, Sev­de'nin yüzüne bular. Ortaya. çıkan ma,nzaraya Hz. Peyga.'ll­ber (a . .s.l güler ve elini Sevele'ye koyarak: •Ne duruyorsun sen de O'nun yüzüne sür» der. Sevde. de· Aişe'ye sürer. Ra­sıllullah (s.a . .J O'na da güler.

Rasülullah (s.a.l, bazen de sözlü şakalar yapmıştır. Hz. Aişe anlatıym·: ·Bir gooe, hanımiarına mı gitti diye ves­veseye düşüp, RasülullaJ1'ı araştırmıştım, elim saçlarına, gir­di. (durumu anlayan Rasülulla,h (s.a.l Sana yine şeytanm gelmiş olmalı!" dedi51.

45. Buhaıi, Edeb, 78: Müs.Jim, Fedailu's-Sa:habe 81. 46. Ebü Diwüd, Edeb 62, 4932. H. 47. Buhfni, Salı\t, 70; en-Nesai Cel-MüctebBJ, Kahi1·e, 1930,

CSuyüti'nin şerhi ve Sindi'nin hft.şiyes.t ile bir1ik.teJ, 3, 195; İbn H"cer, el-MetiUib, 4, 12g: İbn Hacer a.g.e. 11, 250.

48. İbn Mıke, Nil<ah so; Ebu Davud, ci.had sa. 49. Bak. Heysemi, a.g.e. 4, 315-320. 50. a.g.e. 4, 315-3HL ri~hyetin devamı var. 51. Nesai, İşretu'n-Nisa 4,

AİLE REISi OLARAK HZ. PEYGAMBER / 299

Yine Hz. Peygamber'in ailesinden bir ferd sayabilece-gimiz, Ümmü Eymen ile ilgili bir şaka da şöyle:

Ümmü Eyn1eı1 (r.a.l bir gün Hz. Peygamber'e gelerek:

"BBni birşeylere bindir• der. «Seni deve yavrusuna bindireceğim!• «Ey Allah'ın Rasülü! Deve yavrusu beni taşıyamaz!,

deyince, Hz. Peygamber (aleyhisselatu vesselaml:

«Seni deve yavrusundan ba.şka bir şe)'e bindirmem• di­yerek, ((her devenin deve yavrusu sayıldığını» iına ~der.

Hıl.diseyi anlatan ra vi: «Rasülullah'ın şakalarında bile, ger­çekten hiç ayrılmadığına dikkat çeker• 52.

Bir seferinde Hz. Aişe'ye şöyle takılır: «Sen benden ev­vel ölsen de, senl kendim yıkasam, kendim kefenlesem, üze­rine namE\Zını kılsam, kendim dofnetsem!• buyurur. Hz. Aişe dayanamE\z ve « ... böyle ya.psan, soıu·a evime gitsen, ora-da kadınlarmdan biriyle yatsan• diyerek Rasülullah'ın sözünü devam ettirir. Rasülullah (s.a.l da tebessümle mu­kabele eder53_

İstişare,

Hz. Peygamber'in ailevi yaşayışıru belirtirken bu nok­taya da temas ta fayda var. Çünkü: «Kadınlarla istişare edin, ancak sözlerinin aksiyle harelret edin· mealinde bir hadis, kitaplarımıza girmiş bulunmaktadır54. Rasülullah'ın risıl.-­

let vazifesini ilgilendiren meselelerde hanımlarıyla istişare etmeyeceği açıktır. Anca-k, kendilerini ilgilendiren mesele­lerde fikirlerini almış olduğu da kesindir. Nitekim, daha önceki misallerde görüldüğü üzere, Rasıllullah husüsi tar leplerinde amir olmadığı için, itirazla-ra ve menfi cevaplara maruz kalmıştır. Kadınlarma. karşı hep emredici olsa ve öy-

52. İbn Sa'd, a.g.e. s, 224. 53. Dıh'imi, a.g.e. ı, 38, 81. H. 54 .. Geniş hügi için: Avluı1i, Keşfu'l-Hafit, 2, 3; Ayrıca «Ka­

dınlarla 1stişare,., adlı makalemiz de görülebilir. Sur- DergLsi, Şubat 1987, Sayı: 131.

300 1 HZ. PEYGA.ıV!BER VE AİLE HAYATI

le alıştırsa idi, her halde kendisine biçbir itiraz söz konusu olmazdı.

İlk vahiy geldiği zaman, Rasülullah (s.a. l, gördükle­rinden korkmuş ve korkusunu Hz. Hatice'ye açınıştır. O' nun Rasülullah'ı teskin ve teseliisi meşhurdurss Keza, kızı Zeyneb'in Ebü'l-As'a verilinesi de Hz. Hatice'nin teklifiyle gerçekleşmiştir. Hatta ra vi, Zeyneb'ı Ebü'l-As için Hz. Hati­ce'nin Rası'ılullah'a teklifini ve Rası'ılullah Caleyhisselaml' ın kabulünü belirtirken konumuz bakımından ehemmiyet taşıyan şu cümleyi de ilave eder. ·Rasfılullah (s'.a.l, Hz. Ha­tace'ye muhalefet etmezdi ... ,sb.

Keza, ifk hadisesinde, Hz. Aişe hakkında, Zeyneb Bin­tu Cahş'tan, Hz. Aişe'nin cariyesi Berire'den görüş sorınuş­turs 7. Bunların hepsi istişare mefhümuna dahildir. Hele Ümmü Seleme örneği daha ilgi çekicidir,

Hudeybiye'de sulh yapılıp, o yıl umre yapınama mad­desi kabül edilince .. ashab memnun kalmamış, Rası'ılullah'ın ••ihramdan çıkma, emrini dinlemek istememşti. Rası'ılul­

lah'm üzüntüsünü görüp, sebebini öğrenen Ümmü Sele­me• «Ya Rasulallah! Sen kalk, kurbanlığını kes, arılar sana uyaca.klar ve kurbanlarını kesecekler» der. Rasülullah öy­le yapar ve gerçekten ashab O'nu takip ederse.

Değer Verme ,

Hz. Peygamber (s.a.l aile ferdierine ilgi gösterdiğini,

kıyınet verdiğini ifade eden, çeşitli söz ve davramşlarla, on­lan memnun ve i·ühen tatmin etmeye de ehemmiyet ver­miş tir. Bu paralelde hanımlarınd1\n her biriyle ala!mlı pek çok rivayet gelmiştir. Hz. Hatice ve Hz. Aişe ile ilgili olan­lar da11.a çoktur.

55. Bak Buh8_ri, Bed'ü'l-Vı::ı.hy ı.

56. Hcysemi, a.g.e, 9, 213. 57. Bulıaıi, Şehiı.dat 16. ss. vakidi, a,.g.o. 2, eı3.

A ~ L E R E ~ S ~ OLAk4.K HZ. PEIrGAMBER / 301

K a ~ ~ m l a r m a favletlerini soylemesis9 sevdigini LfiLde et- mesib2 binegme almaslbl a y n l kabm suyu LZe mogtereken yilran~linas~b~ ha~lmlnrn I~ayvana bfiimesmde yasdmcl ol- mas1 i ie b ~ m e bastrarak bindiumesib3 kendisine gkan ye- inek davetine ~ha3ulu d a olursaa kaydlyla icgbet etmasib" blr slkln tl yla kederlenip glayanrn giiz y q l a ~ m l elleriyle slferek teselli etmesibs gibi Rasb1ulla.h (s.a.1 'rn pek qok d m - rams1 hanlrnlarmi rnemnuii k~Imaya y6neliktir

Hz. Saf iyye anlatlyor: ~~Rssfilullah, bir gece yolculugu~i- da beni devesinin arkasma almr$t~. Yolda uylcklamaya b%- lacilm. (Uyumam~ iinlemek iqin) bir tardtan b e d okauyar, bir taraftan da: .Hey! Ey Wuyey'ka krn, ey Safiye!! (uw- ma) diyordu, 6 6 .

Yine Safjyye anlaar ki; bk defasmcila beraberce bh- diklerl devenin aya@ kayail-, ikisi bi-rlikte dmerler. Yardlm iqin ko9a.n Ebu Ta3haiya I-lz. Peygamber (s.a.1: 4clKadlna ba- lun, oiiunIa ilgimieninn de~&'.

Kadmlar~n Gziintiilii d~wurnlarrnda da onIan teselli st- al-lni nzeyi Hz. Peygamber ihrngl etmez. H a m o l w hmivll"

KBU h&l, Adem'in bfitiin hdanna Allah'm tc.c.1 bir yaz- grsw rn6nGsmda ifiideleriyle qegitli ves~lzlerde, teselli et- miqtirb*.

RasQlullah'm bu tutumu, tsl&n'ln emri ulaxak ceniyye- te aksedince Hz. Orner'in i fade~iyls6~ Allaln'm (c.c.1 onlarl zikretmeshiden h c e hiqbir de&r atfediheyen Arap kadm-

59. i2.lubkrekfiiri a.g.e. 5, 563-05, 80. Eba Hacer, Fethii'l-Ba~i bi-fjerhi'l-BuhSti, Mrs~r, 1959. 8,

22. 23. '51, ibn Hacer, el-~et&libii'l-&ye, 2, 417. 62. Darimi. age. 1, 153, 157, 740. H, 753. H. 63. ibn Nacer, a..g.e. 6, 427; h n Sia'd, age . 8. 119. 64. Nsski a.g,e. 8, 158. 65. Heysemi, a.g.e. 4, 320. 66. hn Hacer, el-~stii~i,b$b&iye, 2, 417. 07. fbn Ha.cer, .a.g.e. 6 , 533; fbn Sa'cl, a.g.e. 8, 124. 68. Buhkrl, HBce 1; Dhrimi, a.g.e. 1, 195, 1049. H. 69. Balr. lbn Hacer, a.g.e. 12, 41.8.

'302 / HZ. PEYG-MBER VE AILE HAYATI

lari Rasulullah (aleyhissalAtu vessel&ml Allah ve R m l i i , bize bizden daha merharnethdiru diysrek krihi hir ~iikr5.n if&& edweklerdir {Mtistedrek IV, 71).

Restllullah (sleyhisselBm1, sadece l~animlanna degll, <<aiLilesinden addettigi. her ferde egit seviyede olmasa bile, hudsi bir itiw atfetmigtis. Han~mlan arasmda Ih fise rniis-tesna bir sevgi ve itibSw.a rnazhar olmu.~tur. Vahy'in, lzep onun y a m d a iken g e h i g olmasl, Hz. Ebu Bekir'in (r.a.1 kmr bdunmasl, zekA ve kablllyet d w u gibi Hz. Peygam- ber'in taleyhissel&m) ziyZt.de iltifatma liykkati tevsik den haklr durumlar vardr. Nitekim en ~ o k hadis riviiyet den- lerden bki olarak, faliih olaxak ortaya koyacagl $ahsiyet, bu huslisi itib&r ye iltifa tta ResdullasWz hakh qlkaracaktir.

Amcasi Abbas da husk3 bir itibardan istifade &mi@-. Resllldkh O'nu iiz babasl lradas sevrnig, birqok meselede fibini alms, O'nua sefaatlerini hep kaba b u ~ u ~ t 1 1 r 7 0 .

Peygamberimizin (s.a.1 itzadllsr Zeyd ve onm oglu as&- me Ir.a.1 de huslZsi mvgiye mazhiir olanlardandrr. u s h e Ir.a.1 Hxbbu Ptas13lullah (Allah Flesulii'nih sevgi1isil fmva- niyla mqhur olaca3r k a d a ~ -tor.cu~u Hasan ve Hiiseyin'in- kine denk7 I- bir nebevi sevgiye mazh&r olmtlg, @faati red- dedilmeyenler slrssmda yer almr$tx72. Fetih giinii, hac @- nu gibi rntihim firsatlasda. Hz. Peygamber'in ( ~ . a ) dwe- sinin .terkisinde ye- alma serefine eren a s h e , onsekiz ya- emde oldugu halde, Hz. Ebil Bekir, Hz. (her , Hz. Ebf~ Wbey- de hnu'l-Gem* giW muh&cir?in'un u l u l m da yer al- dl& asdufya Hz. Peyg-amber (a.s.1 tarafmdan komutan ya- pllmlqtxs73.

- 70. fbn Mace, Keff'hzat, 12; Ibnu'l-Esir, ~ s d i i ' l - G h h 3, 165-167. 71. ibn Sa'd, 8.g.e. 4, 6.2. 72. a.g.0, 4, 69. 73. a.g.e. 4, 68.

AİLE REİSİ OLA-BAK HZ. PEYGAlV!BER / 303

Hanımm Yakınlarına itibar ,

Hz. Peygamber Caleyhisselaml aile efractının sadece şahısiarına değil, onların ya,kınlanna da iltifat ve alakayı ilımal etmemiştir. Nitekim evine uğrayan yaşlı bir kadına ziyadesiyle iltifat ettiğini gören Hz. Ayşe, ihtiyar kadın git­tikten sonra bu iltifa tın se be bini sorunca şu cevabı abr:

•Ey Ayşe, bu kadın Hatice'nin bir arkadaşıdır. O'nun sağlığınrta bize uğrardı. Dostluğa vefa imandandır75, Hz. Ayşe, Hz. Hatice'nin Y.akınlarına olan bu bağlılık sebebiyle, her koyun kesişte, onun arkadaşlarına mutlaka bir pay gönderdiğini belirtir76, Bedir esirleri arasında yeT alan da­madı Ebu't-As'ın fidye-i neoatı olarak gönderilen kolyeyi gören Resuluilah feykalade duygulanara;k, bunun iadesini teklif eder ve ka:bıll edilir. Bu kolyeJ>:i, kızı Zeyneb'in evlen­mesi sırasında arı.nesi Hatice hediye etmiştir 77.

Resülullah Cs.a.l 'ın hadinıi diye bilinen ve O'nun (a.s.l: ·Ey oğulcuğunı C ya hüneyyel" hitabına mazhar oln Enes 7 s de aile ferdierinden biri sayılmalıdır. Onun annesi Ümmü Süleym de Hz. Peygamber'in Caleyhisselaml husüsi iltifatı­na mazhardır. Hiçbir kadının evine Y:alnızken uğramadığı halde ona sık-sık uğramakta)9 evinde yiyip içmekle, uyu­makta, eve uğradığı zaman en küçüğüne varıncaya kadar hepsinin halini hatınnı sormaktadırso. Enes'in Cr.a..l sade­ce annesi değil, büJ'iika.nnesi MüleJ>:ke de iltifat-ı nebeviye mazhardır. Hz. Peygamber (1\.S.l onun evine şeref vermiş, yemeğini yiyip, namaz kılmıştır8 ı .

75. Mubarekfüri, a.g.e. 6, 159. 76. et-Tinnizi-Ebu İsa Mulıammed İbn isa İbn Sevre (v.

279/829), Sünetü't-Tirmizi, T8.lik: 'Aziz 'Ubeydu'r-Rakkaş, Mat­baatu'l Endülüs, Humus, 1966. Birr 70, 2018. H.

77. İbn Sa'd, a.-g.e. 8, 31. 78. a.g.-e. 7, 20. 79. a.g.e. 8, 428. 80. a .. g.e. 8, 427. 81. M:Uillı: İbn Enes lv. 179/705), el-Muvatta', Mısır, 1951.

Kasru'.s-salılt 31.

------ '1

304 1 HZ. PEYGAMBER VE AiLE HAYATİ

Babasından tevı',rüs edip, Hz. Hatice ile ev lendiği za­man azad ettiği Ümmü Eymen'i de Hz. Peygamber Caley­hisselamı, ailesinden bir parça. saymış, kendisine anneye gösterilen alakayı göstermiştir. Hitabettiği zaman ·Ey a.n­neciğim» dercU82. Ona nazar edip: ·Sen allemizin son biiki­yesisin" dediği de rivayet edilmiştirB3.

Hz. Peygamber Ca.s.l bir başka azadlı olan Ebü Rafi'i de ai!es.inden sayrmş: ·Biz elıl-i beytiz, bize sadaka haram­dır, bir cemaatin mev)ası da o cemaattendir» diyerek onun sadaka alma,sına izin vermemiştirS4.

Resülullah Cs.a.l Ciirrane'de karşılaştığı zaman süt an­nes~ sütbabası ve süt kardeşlerine. fevkalade iltifatlarda bulunmuş, üzerindeki elbiselerini onlara ikramen. altlan­na ye.ygı yapıp üstüne oturtmuşturB s.

3 -İYİ MUAMELE

Hanımiara Hayırlı Olınak :

Hz. Peygambeı~in Ca.s.J, aile reisi olarwk mümtaz va­sıflanndan biri, hanımlarına karşı davraıuşta nezaket ve iyiliği esas almış olmasıdır .• Hayırlınız, ehllne karşı hayırlı olanrlıl'. Ebiine karşı en hayırlınız beninı• buyuru:r8b. Ay­rıca: •Allalı'ın Cc.c.J kadınlara iyi davranmamızı enırettiği­ııi", •onları, Allalı'ın Cc.c.l bize teslim ettiği emanetler bil­memiz gerektiğini•, •kadınların, annelerimize, kızlarımız ve teyzelerimiz olduğunu•, israrla tekr.a;r etmiştirB 7.

Kadına, karşı hayırlı olmanın miyarlarından biri, hata­ları ka.rşısındaki tutumdur. Burada esas olan nezaket ve

82. İbn Sa'd, a.g.e. 8, 223. 83. a.g.e. 8, 223. 84. tbn Sa'd, a.g.e. 4, 74. 85. Azimiibadi, a.g.e. 14, 53-54; İbnu'J-Esir, Usdü'l-G&be 7,

167. 86. Bak. Heysemi, a.g.e. 4, 302.

• 87. İbn Mace, a.g.e. ı, 646, 1977. H, İbn Hacer, el-Meti\libu'l­A!iye, 2, 21; Diırimi, a.g.e. 2, 82, 226.5. H.

AiLE REİSİ OLARAK HZ. PEYGAMBER / 305

sabırdır. Hz. Peygamber Ca.s.l, bu noktada takınılacak tav­n, anlamı. fıtri durunılarına dikkat çekerek tesbit eder: Kadın, erkekten daha hassas, daha ince bir miza.ca. sahiptir, çabuk eğilir, birden kırılır, hemen inci.nir, ·Kadın der, eğe kemiği gibidir, doğrultınağa ka.lkarsan, kırarsın. Onu bı­rakırsan, eğri olduğu halde istifade edersin 8 s. Onun eğri­liği fıtridir, yaradılışından gelmedir, doğrultmak için ısrar, zorlama boşadır; çünkü: ·Kadın, eyeği l<enıiğinden yaratıl­mıştır. Asla doğrulmaya<aktırB9.

Resıllulla.h Ca.s.l bu tela.kki ile, bazı fırsatlarda zevce­!erini camdan mamul şişeye lkarürel teşbih buynrınuş­tur9o.

Öyle ise hoşa. gitmeyen davranışlannııo k,.rşı anla:vış ve müsemıaha, esas olacaktır. Bu sebeple kadnıl.arı dövmeme­yi, onlara hakaret etmemeyi eınretmişfu9 ı. Kendisi de öy­le davranmıştır. Hz. Aişe Rasülullah'ın ls.a.l ne kadıı1, ne hizmetçi hiçbir kimseyi dövnıediğini, •Allah yolunda ol­maksızın, hiçbir şeye eliyle vunnadığını• belirtir92.

Ashab'a. bir kısun tavsiyasi şu mealdedir: ·Kadınlarmı­zı nasıl köle -veya hayvan- döver gibi dövüyor, sonra da akşam olunca utanmadan, beraberce yatıyorsun uz?• 9 ı. Bu çeşit yasaklamalar üzerine kadınların şımanp, fesadı ar­tırdıklarını söyleye,rek, dövme izni isteyenlere şu mealde cevap veriyor: «Dövün (ancak bilin ki kadmıl ancak şer­lihniniz döver» 9 4.

Müsavat:

Birden fazla kadınla evlenmiş olan erkeklerin kurduğu ailenin huzuru öncelikle kadınlar arasında uygulanapak

ss. MubılxE>kfüri, a.g.e. 4, 387. S9. Müslim, RaA!a' fll-62; Heysemi, a.g.e. 4, 304. 90. Buhari, Edeb 90; Müslim, Fedai! 70-72. 91. Ebü Davüd, Nil<ah 41. 92. ibn Sa'd, a.g.e. s, 204. Da.rlıni a.g.e. 2, 7.1, 2224 H. 93. Muharekfüri, a.g.e. 9, 269; İbn Sa'd, a.g.e. s, 205. 94. İbn Sa'd, a.g.e. s, 204.

306 1 HZ. PEYGA1v1BER VE .AiLE HAYATI

müsavıUa bağlıdır. Hz. Peygamber bu müsavatı zahiı-e ak­seden maddi hususlarda yerine getirmede titizlik göster­miştir.

Bu, daha onlara ödenen mehirde başlar9S Yiyecek, gi­yecek, mesken gibi nafakada, sohbet için a.ynlan müddette, beraber geçirilen gecede vs. devam eder. Hz. Ayşe, «bera­ber kalma. hususunda. yaptığı taksirnde Hz. Peygamberin la.s.l hanımlar arasında hiçbirine imtiyaz tanımayıp, hep­sine eşit davrandığını» kesin bir dille ifade eder9 6.

Sefere çıktığı zaman beraberinde gelecek hanınıları da kur'a ile tesbit ederdi. Hayatının son günlerinde hanımla­rının hücrelerini dolaşamayacak kadar hastalığı artınca, Hz. Ayşe'nin yanında sabit lı:alabilmek için, diğer hanım­larının rızasım almıştır9 7.

Söylenen bu husüslacrda adf'ı.let ve müsavat öylesine müstekar hale. gelmiş, öylesine herkes buna alışmıştır ki, zaman zaman vuküa gelen nadir aksamalar hanımların şid­detli tepkisine y.ol açmıştır. Hz. Peygamber (a.s.l da bu tepkileri bir nevi hatakar lık psikolojisi ile karşılamış ve tarziy.e tavrını takınmıştır. Ayrıca üzerinde duracağımız üzere, hanımlardan birinin, ikram ettiği bal şerbeli ha,tı­rına salıbeli biraz uzatınoa., başta Hz. Ayşe olmak üzere, diğer hanımlar sırf bu gecikme sebebiyle der-hal reaksiyon göstermişler, bir daha bal yememek 'üzere yemin ettirıniş­lerdir. Kezf\, Hz. Hafsa'nm gününde, onun odasında,, Hz. Mariye ile olan sohbeti Hz. Hafsa:mn öylesine ·sert aksüla­mel göstermesine sebep olmuştur ki bu •adaletsizliğini» (!ı affettirmek için tarziye olarak «Mariye'yi ebediyyen ken­disine haram ettiğine dair yemin etmiş, ve bu hatamnın diğer hanımiara duy.urulmaması için ricada bulunmuştur. Mes~le· üzerine· gelen va,hiy hadiseye müdahale, edecektir.

95. Müslim, Nikah 78. lÜmmü Hablbe'ye Fazla ödendi ise de Übn Sa'd, a.g.e. 8, 98.l Bunu NBcaşi kendi mahndan verdi.l

96. Azimabadi, a.g.e. 6, 172. 97. İbn Mace, Cenaiz 64, 1618. H.

AİLE REİSİ OLARAK HZ. PEYGAMBER ! 307

İik evlendiği sırada dul l:ir kadınla evlenmişse üç gece benibsr kalır, kızla evlenmişse yedi gece kalırdı9B. Ümmü Selerne ile olan evliliğin salıahmda: ·İstersen seninle yedi g2ce kalırım, ancak öbürlerini de yediye çıka.rırım, üçte kalsın ondan sonra sırayla devam edeyim dersen, öyle öyle yapayım" der. Ümmü Selerne •ÜÇ olsun" diye cevap verir99.

Hz. Peygamber (a.s.l hanımlar arasında uyguladığı bu adalet ve müsavata hayatı boyunca riayet etmiştir. İki is.­tisna var ise de, her ikis.i de rızaya. day~nır:

ı. Hz. Sevde, (r.a.l çok ya.şlı olduğu için kendi arzu­suyla gecesini Hz. Ayşeiye vermiştir. Hz. Peygamber de (a.s.l bunu ka.bül etmiştir. Bir de, hayatının son günlerinde, hanım.lannın hücrelerini dolaşa.ma,yaca.k kadar hastalığı

ağırlaşınca, Hz. Ayşe'nin odasına sabit kalmak için öbür hanıml8.rından izin talebetmiş, onlar da bu arzuyu kendi nz8.lanyla kabul etmişlerdiri o o

Müsavatm Sırurları,

Hz. Peyga.mber'in (a.s.) zevcelerine müsavatla mua­mele ettiğini açıkla-rken bir hususun belir.tilme,sine gerek var: Bu müsavat maddi hususlardadır, kalbi değil. Ödenen mehir, maddi ihtiyaçların gö~ülmesi, ihsaı1 ve ikramlar, yanlarında. geçirilecek gece, sefere çıkarken beraberinde e.lo;cağı ha.mmla;' gibi hususlarda adalet ve objektiflik müm, kündür. Resülullah bu hususlarda adalete riayetkar oJ.­muştur. Kadınların itira.zına sebep olan -az ilerde açıkla­yacağımız- Mariye ile beraberlikte de bu kaide, ihmal edil­miş de,ğildir. Çünkü Resülullah (aleyhisselaml gecelerini taksim ederken cariyelerini taksim dışı tutmuş, onlara hu­süsi gün ayırmamıştır. Ailesinden olmaları hasebiyle on­lara göstermesi gereken alaka, düşürülece:k fırsatıara bıra­kılmıştır.

98. Bak MubEıxekfüri, a . .g.e. 4, 291. 89. İbn Sa'd, a.g.e. 8, 92.

ıoo. İbn Mace, a.g.e. 1,517.

Kdbfi dwruma gelince, kurada adalet rnhIkih~ degildir. Kadrnlarda kalbe muessir oian fezAil ve evsafsi gore, lie? birme kargl beslenecek hissiyAt, lzhar edilecek s e ~ g i vs tak- &r duyguian degQecekhr. Bu-acl& egitilk lddiasl o'maciig: gibi aramak da c& degddr. N i t e h n Ebh &labe, Rosil- lullah'm (s.a.1, gecesml add8ne taksimden soma: <<Ey Hzb- kim, elimden geien bu! Senin giiciin yeM;i$i ha1de b e ~ h giiciim yetmeyecegi ~eyden dolay1 b e d sorumln tntma!* diye yalvard@pl kaydeder ve burada Hz. Peyg8rnber'ia Ia.s.1; akqlbteki swgiyi~ kasaettigmi de aynca beixtir 1 0 1 .

sf?-<- %leyse, Hz. Peygarnher'u~, Hz. Ayge'ye olan ziykd, gi ve takdirlerini bey& bir nokta-i nazardza ele ahp, an- daki z i yMe fa&& izah etmek gerekir. O zalnan Iiz. Pey- gamber'in (ass.) bu d a v r q l y l a cla Hz. Ryge'ye (r.a.1 Izak- k m ~ vemeyi iin plan& ald&nu gbrar3z.

Hz. Peygmber (G.s.) birtim kadildarda rastIa,im?.sl ta- bji ulm, kskan~lik, d& kafdrllk, ~ekemsmezlik, gibi c;egitli ca4 skc1 davranlglaxa kendi hanmlaruida rastla.ymca hep satda ve tatl11Ikl.a mukAbele e tmi~ ve fakat n e dayega, no de kmcr saze yer vemern&tir. Eunulz en giizei orfiegi, i'la hiidhesine sebep of an menfi davr anl~lardlr. Kaynaklamlr , hAdis& sebebi ve bilhaissa. rniisebbibi ~lzusQsu1d& fafkll hWelle~, farkli isimler zikrederler. Biz burada meselenln o y6niine girrneyecegiz. Ciinku bizim iqin bma,da n~uhinz olan husus, h a k e kar~rsmda ve hBdise k a b a m a ~ l a n kar- psmda Resfdullah'm (s.a.1 izhar ettigi davrmlgidu-. 1st.e degi~meyen, hwp sabit kalan budur.

Eir rivAyete gore, iimmiih&tu'l-minti11, ResGlullalz'tan Is.&.) imk8m dzqmd maddl taieplerde buIunarak, iizulmesi-

101. ~ y l e ke Hz. Pe~ygamber'm, Hz. Aige'ye dan ziy&de sev- gi ve takdirlerini, bi5yIo bir nokta-i nazal-dan ele nllp, ondaki ziyMe f eza l l e izda etmek gerekir. 0 zaman goriiriiz ki, Hz. Peygamber bu davran~qlyla da Hz. Ai~e'ye haklnn; vel-meyi (in plkna alrm$t~r.

AİLE REİSİ OLARAK HZ. PEYGAMBER / 309

ne ve kendilerini biı- müddet terketmeye sevketmiştir. HA­dise üzerine gelen vahiy; kadınları dünyalıkla, Allah ve Reslllünden birini seçmede muhayyer bırakmış, kadınlar da. Allah ve Hesülilnü seçmişlerdiri 02.

İbnu Abbas'ıı1 rivayetine göre hAdise. Hz. Ayşe'nin gü­nüı1de geçer: !-Iz. Peygamber (a.sJ Hafsa validemizin bulun­madığı. bir sırada, earlyesi Mariye ile birlikte onun odasına girer. Onlar odada i.lcen Hz. Hafsa gelir ve: Hz. Peygam­ber'e: «Senin ne yaptığını gördüm, der. Hz. Peygamber (a.s.l ona; «Bunu açma, sır olarak kalsın, artık c3.riye bana hA­ram olsun" der. Fakat, Hz. Hafsa, Hz. Ayşe'ye koşup haber verir ve Miniye'yi nefsine haram ettiğini de< müjdeler. Hz. Ayşe, Hz. Peygamber' e gidip sertçe çıkışır: «tBenim günfun.­de hbti kadınla kalıyor, diğer kadınlarına da kendi zaman­lanın ayırıyorsun!" der. Bunun üzerine Hafsa'yı kasteden şu 8.yot gelir: «Peygamber, eşlerinden birine bir sır tevdi etmişti. O, bunu Peygamber'in diğer bir eşine (Ayşe'yel

haber verince, Allah da Peygamber'e durumu bildirmiş, O da bir kısmının yüzüne vun1ıuş, bir kısmının yüzüne vur­maktan geri durmuştu.. [Tahrim (66) 3].

Diğer bazı ri vayellere göre, vak'a Hz. Hafsa'nın günün­de ve hücresinde cereyan eder ve Hz. Hafsa odasında Resü­lul!e.h (s.a.l'ı Mariye ile birlikte görünce, şöyle çıkışır: ·Ey Allah'ın Resülü! Benim gün ümde, benim odamda ve benim yatağımda ha!» Hz. Peygamber: «Artık o bana haramdır, bu me.seleyi ba.şkasına açma!» der. Hz. Hafsa: ·Yemin et­mezsen Irabul etmem» der. ResülullaJ:ı (s.a.J: .VaJlahi ebe­cliyyen artık ona dokun:İnayacnğım!}} der. Haf:s9ı yine de: Hz. Ayşe'ye gidip:

·Müjde, Resülulla.!ı, ciiriyesini kendine haram etti• di­yecektir.

Amra'dan gelen bir rivayette ise, Hz. Peygamber (a.s.J Hz ... Ayşe'nin odasmda. iken gelen bir bediyeyi hanımlar ara­sında taksiın ederek hepsü1e hissesini gönderir. Ancak Hz.

102. el-Ahzab (33), 28; Bak. lbn Sa'd, a.g.e. B, 179-181.

310 1 HZ. PEYGAMBER VE AILE HAYATI

Zeyneb kabul etmez, geri çevirir. Hz. Paygamber Ca.sJ mikdarını biraz daha artırarak tekrar gönderir. O yine ge­ri çevirir. Bunun üzerine Hz. Ayşe: «Hediyeyi geri çevir­mekle sana hakaret ediyor" der. Bunun üzerine Hz. Pey­gamber: «Sizin Allah (c.c.l nezdindeki kıyınetiniz, hana bu davranışınızı haklı kılmadan aşağıdır, ben de size bir ay uğ­ramayl\cağım• der.

Bir başka rivayette, Hz. Zeyne b'in reddettiği şey, hedi­ye değil Hz. Peygamber'in Ca.s. ı kes.diği koyuncla·n gönder­diği paydır.

Bazı rivayetle-r, İ'la'nm sebebini bal şerbet\ olarak gös­terir: Resülullah (s.a.l 'a. mütad ziyaretlerinden birinele Zey­reb Binti Cahş (veya Hz. Rafsal bal şerheti ikram etmiştir. Bunun hatırma onunla sohbeti biraz uzatınca Hz. Ayşe, di­ğer hanımlarla anlaşarak bir şaka yapma,k ister. Neticede Resülullah <s.a.l bir daha. bal şel'beti içmeyeceğini söyler. Böylece Allah'ın (c.c.l helal kıldığı bir şeyi nefsine haram eder ve tahrim ayeti geJirl OJ.

Görüldüğü üzere i'Ia ve Tahrfm hadisesinin sebepleri hu.süstında bazı ihtilaflar var. Taberi, bunlardaJ'l birini ter­cih etmemek gerektiği kanaatlndedir. Başka hadise de ola­bilir der. Biz bu i'la kararına Hz. Peygamber'in Ca.s.l bir­birine inzimam. eden hirka.ç hadiseden sonra_: vm~m}Ş ola­bileceği kanaatindeyiz. Çünkü bazı kayıtlar, Hz. Peygam­ber'in (a .. .s.l zevcelerine karşı müeamahakar davra­nışma karşı, zevoe:ı.erinin matemcidiyen rahatsız edi­ci tavırlarda bulunduklarını, bazı sözlerine hemen uy­mayıp mınidanarak ka.rşılık verdiklerini hatta Re,sülu!la.h'a küserek bir gün boyu onu terkettiklerini anlatmaktadır. İ'Ja kararını işitince, Hz. Peygamber (a.s.l'in he,mmlarını boşadı endişesine düşerek durumu tahkik eden Hz. Ömer' in .anlattıklan bizim bu kanaatimizi te'yid eder mahiyet­tedir. Biz, hem. ümmühEttu~ı-mü'nıinin'de «mırı-ldanm.a,,

ha.Jinin tekerrür eden bir hal aldığını, hem de bu hal kar-

103. İbn Sa.'d, a.g.e. 8, 182-192.

AİLE REİSİ OLARAK HZ PEYGAMBER / 3ıı

şısında Resülullah'ın hanımıarına nasıl davrandığını gös­termek maksadıyla Hz. Ömer'in anıattıklarından bazı pa­sajlan aynen aktaraca.ğız:

«Ensaı·dan bir komşum vardı. Hesıilullah'a (a.s.l onun­la nöbetieşe giderdik. Bir gün o gider, vahiy vs. ha:berle.­ril1i ba11a getirirdi. Ertesi gün ben gider, günlük haberleri ona ben getirirdim ... Derken bir gün o kömşurrı bana ge­lip, hızlı hızlı kapıyı vurdu. Hemen çıktım. Telaşla: «Mü­him bir hadise var>> dedi. «GassEt.niler mi saldırdı?'' dedim. «Daha büyük, Resulullah kadınlarını boşamış" dedi. Ben içimden: "Eyvah, Hafsa hüsrana düştü, zaten bunu bekli­yordum» dedim. Kalkıp Hafsa'mn yanına. gittim. Ağlıyor­du ... , Hz. Ömer, Resuluilah (s.a.l 'ın diğer zevcelerinde ve masciddeki cemaatte uınumi bir üzüntü ve keder havası

göTür. Resulullah'a çıkmak ister, önce kabul edilmez. So­nunda huzura gireT ve Hz. Peygamber'in (a.s.l hanımlarını boşamachğım anlayınca., Hesulullalı'a şu ya:kınmada bulu­nur: «Ey Allah'ın Resıilü, bizi bilirsin, biz Kureyşlileı· ka­dınlaxa hakim kimselerdik Sonra Medine'ye geldiğimizde, burada kadınların erkeklere hakim olduklarını gördük. BI­zim kadınlar da onlardan huy k aptı. Bir gün hanımıma öf­kelenmiştiın, bana mırıldamp karşılık verınez mi. Bunu doğru hulma.yıp azarladım. Bu sefer: «Niye azarlıyorsun? Valiahi P,esıilullah (s.a.lın zecvceleri bile ona karşılık ve­riyorlar, mırıldanıyorla.r. Hem onlar icabında küsüp gün boyu, geceye kadar Ra,sulul!ah'ı lerkediyorlar" dedi. Haf­sa.'ya.: «Hesulullah'a, sen de mi karşılık veriyor, mırıldam­yor:Sun?» dedim. «Evet, hi.çbir'i'miz, o gün geceye kadar ya­nıne~ uğramayız» dedL «Sizden kinı böyle ya.parsa büyük zarar eder, hüsrana uğrar. Ha!l1giniz, Resulünün öfkesi se­bebiyle, Allah'ın gaza,bına uğramayacağmdan emin buJu­nuyor? Alimallah bir anda lıelak olursunuz, dedim." Hz. Ömer der ki: «Ben böyle deyince Resıilullalı (s.a.l, tebes­süm ettiler." Hz. Ömer devam ediyor: «Hafsa.'ya dedim ki: «Sakın Hesülullah'a; karşılık verip ınırıldanma ve ondan bir kısım ta1eblerde bnlunma. Bir şey gerekirse, bana söyle. Sakın bazı arkadaşlarının Resulullah'a senden daha sev­g-ili ve daha gönül alıcı olması seni a!datıp. yanlış cavranı-

~12! HZ. BEYGAMBER VE AİLE HAYATI

Şf\. sevketmesin.» Hz. Ömer ResUluilah (s.a.l 'ın burada da tebessüm ettigini belirtir."

İla hadisesini tahkik safhasında Hz. ömer sadece kızı Hafsa'yı değil, Hz. Ayşe, Ümmü Selerne gibi diger bazıları­nı da görüp, Resüluliah (s.a. ı 'a karşılık verip üzdükleri için biraz paylamak ister. Ümmü Selerne (r.a.J ile olan şu mu­ha.vere de mevzumuz açısından ilgi çekicidir: « ... ömer son­ra Ümmü Selerne'nin yanına girdi ve: «Ey Ümmü Seleme, siz Peygamber'e bir hususta konuşup, arkadan da karşılık mı veıiyorsunuz?» dedi. Ümmü Selerne de: •Bak hele·, hay­ret doğrusu! Sana ne oluyor da Resülullah'la ha.nınılarınm meselesine karışıyorsun! .. » Hz. Ömer, davranışına pişman­lık ifade eder ı 04.

Resuluilah <s.a..l 'ın zevceleıi karşısındaki hoşgörüsünü tesbitte şu rivayeti de aynen kaydediyoruz.:

Nu'man lbnu Beşir anlatıyor: ·Bir gün Ebu Bekir <r.a..l Hz. Peygamber'in kapısını çalmıştı. İçeride Hz. Ayşe'nin se­siııi yükselttigini işitti. İçeri girer girmez, tokatlamak üzere yakaladı, Re:sulullalı <s.a.l araya girerek maııi olmaya. gay­ret etti. Ebu Bekir (r.a.l öfkeli halde çıktı. Hz. Peygamber (a.s.l Ebü Bekir (r.al çıkınca, Hz. Ayşe'ye: «Gördün ya se­ni adamın elinden kurtardını» dedi. Birkaç gün sonra tek­rar gelen Hz. Ebu Bekir onları barış içinde göriince: ·Beni kavganıza. dahil ettiğiniz gibi, sulhünüze de dahil edin» der. Resuluilah <s.a.l da «ettik, ettik• diye cevaplar 1 o s.

Resulullalı'ın zevcelerine karşı musamalıakar tavrını tesbitte bir diğ"er vak'a şudur. Resülullah (a.s.J bir seya­hattedir. Yanında zevcelerinden Ümmü Seleme Cr.a.l ile 'Safiyye <r.a..l bulunmaktadır. Beraberlik nöbetinin Ümmü Selerne'ye ait oldugu bir akşam vakti, Hz. Peygamber Ca. s.l Ümmü Selerne'nin devesi zannederek yaJ1!ış!ıkla Sa' fiyye'nL'l devesine yanaşu: ve bir müddet beraber konu-

104. Bu ıivayetler İbn Sa'd'de topluca ,görülebilir. 8, 85, 182-186.

ıos. Ebu Davüd, Edeb 92, 1999.

AİLE REİSİ OLARAK HZ. PEYGAMBER i 313

şurlar. Hz. Peygamber la.s.l yanlışlığı anlayınca Ümmü Selerne'ye gelir. Ümmü Selerne öfkelenmiştir, şöyle söyler:

"Sen Allah'ın R<ısül'ü olduğun halde benim günümc\e, yahudi kızıyla konuşuyorsun öyle mi!»

R<ısülullah'ın süc'küneti karşısında davramşından üzün­tü ve pişmanlık duyan Ünın1ü Selerne (r.a.l bilahare is­tiğfar eder ve • Ya Resülullh, bu sözü söylemeye beni kıs­kançlık sevketti. Benim için istiğfa.rda bulun, deri 06

Sadece ceza ve 1'\flannda değil, ıımir ve yasaklarmda da Insan fıtratına uygun olarak, mülayemet ve anlayışı esas alan Hz. Peygamber'e ensar kadınları: "Allah ve Re­sıilü, bize bizden daha merhametli, diyeceklerdkl 07

Kıskançlık Karşısında Anlayış :

Kadmlarda fıtıi bir zaaf olan kıska.nçlığın sebep ol­duğu menfi davraıuşlar karşısında Hz. Peygamber'in tav­rını görmek de konıınmz için faydalıdır. Çünkü çok ha­nll11lı a,ilelerde kaçınılması mümkün olmayan huzursuz­lukların kaynağıdır.

Hz. Peygamber'in hanımları arasında, yaşça ileri olan Sevde: Cr.a.l dışında kıskançlıktan azade olam yok gibi­dir. Ümmü SBleme (r.a.l Resülullah'a, zevce olmak gibi büyük bir şeref teklif edildiği zaman: ·Ben kıskanç bir kadınım, siz ise çok kanlısmız .. ·" gerekçesiyle teklifi red­cledecek derecede kıskançtırl o e. Hz. Ayşe, Resülullah (a.s.l geceleyin dışarı çıkaca,k olsa, gizlice takip edecek' 09 uy­kudan uyanınca yamnda bulamadığı. Hz. Peygamber'!, zevcelerinden birinin yanına gitmiş olabilir diye telaşla

aradığı esnada secde halinde bulunca: «Annem babam sa­na feda olsun, senin derdin ne, beninıki ne 1 1 0?" itkafında

105. 1bn Sa'd, a..g.e. 8, 95-96. 107. Hakim, a.g.e. 4, 71. 108. İbn Sa'd, a.g.e. 8, 96. 100. Nesfti, a.g.e. 7, 73. 110. a.g.e. 7, 72.

314 / HZ. PEYGAMBER VE hj1.E HAYATI

b u l ~ ~ ~ i z c a k , diger haninzlarla ijirqoir vak'alar qkaracak ka- dar k ~ s k a n ~ t l r .

Kariinlar arasi miinaseketlerde rivgyetlel., hepslnm birbirhlli kisicandlg~ni g6stermekle bklikte, EuhBri'nm bir rlvayetinds, A y ~ e , Hafsa, Safiyye ve Sevde'nin bis cephe; geri kalanlann da ikinci bir sephe te~ki l ettiklerinll I 1 , hat- ta ban rivbyetler Hz. A y ~ e ile Hz. Hafsa'nxn betahsis yar- dlmla~ma iqinde olduklarinl goslemektedir,l 12. Wz. Pey- gamber'e ta.s.1 gonderilen hediyeierin sgdece Hz. Ayge' hi11 nobatil~de kabul edilmesi sebebiyle bu meselede hep- si Hz. Ay~a 'ye karq birle2mekte 1 ' 3 , Hz. Safiyye yahudi ol- mas1 sebebiyle umfirniyetle horlanmaktal 14, Cuveyriye'ye elbirlfk; <<sen hanlml degil chriyesisin- benmekte 1 1 5 , Hz, A y ~ e , yemegi giizsl oIdugu qin Safiyye'ye Cr.a.1 1 ' 6 , ken- disi giizel oidugu j ~ i n Ummii Seleme'ye (r.a.1 117 hem gii- zel ve hen1 de aikahlnm Allah (celle cel&lul~u) tarafinban k~yllrnrg olrnasl sebebiyle Zeyneb Bintu Cah5'a (r.a.1 1 18 karai daha ~ o k klskanqllk duymaktadlr. Bu hislei- b6zan hasit vesilelerle bir k ~ s m h&disele~-i tahrik etmektedir. Bir vak'a tjoyledir:

Hz. Peygarnber Ia.s.3 Hz. Ay~e'nin giiniinde akcgam vakti onun adasmda a t w r k e a Zeyneb Bintu C a h ~ cdaya girer. ResQl~dlah (karanlik sebebiyle belki de Ay,, ce zan- nederek) ona, e l h ~ uzaklr. Hz. A y ~ e : ~ [ B u gelen Zeyneb* diye miidahale edince Hz. P~ygamber (a.s.1 elini geri Fe- ker. Hz. Ayge ile Zeynebl tatsiz bir a.tlgmaya girerlttr ve giiriiltiileri dqariya aksedecek kadas yukselir ve uzar. Deriren namaz bnglar. O slrada oradau geCen Hz. Ehil Be-

----- 11.1. Hacer, a.g.e. 6, 133. 112. fbn Sa'd, a.g.e. 8, 8 4 , 187. 113. a.,g.e. 8, 171. 114. Mubkrellcfirri, a.g.e. 10, 392, fbn Sa.'d, a.g.e. 8, 127. 115. f:bn Sa'ci, a.g.e.. 8, 117; 5bn Hacer, el-Metalibu'l-AIM,

a.g.e. 2, 14. 116. Nestii, a.g.e. 7, 21. 117. fba Sa'd, a.g.e. 8, 94. 118. a.g.e. 8, 102.

AiLE R E ~ S ~ OLPRAK HZ PEYGAMBER 315

kif ~ e k i ~ m e y i i ~ i t i r ve: 4Ey Allahlln ResBlii, namaza gel ve aGmlanna topralr: at= der ResSullal? pkal-. Hz. A y ~ e namazdan sonm babasnzln gelip kendisini paylayzcsglal anlar. Dsdigi gibi narnzzdan sonra kelidisills ugrayzn Hz Ebh Bekir (r.a,); ~ i d d e d i bir ~eh-llde azarlar Tie. ((Sen boy- le de yapar mlydm?~ ' 1 9 der.

Bu haciise de Hz. Peygari.,berJ;i1 (aleyl~isselAm) zevce- lei-ins karql suslnakla izhStr sttigi iyi ahlhk hi-neglne, k0- numuz aqslndan dikkat qeiimemiz gerekir 1 2 G .

Bir d i k ~ r h8dlseyi HZ. Exies anlatlgor: RasQlullah, zev- celerinden birinin yanlnda idi, Diger bir hanlrnl da bir ta- ba.kta yemek gij~dernligti. Odiz salzibesi, Rest5lullall'm eli- 113 vurarak tabagi diighriip klrdl. Resblullah iki par,-ayl. ~ a t l p ddk~len yelnekleri iqine 'ccpladl ve: .A~?inenize h s - kanqhk geldi, haydi buyurun yayin~ dedi.. Muteakip riv8- yette Kz. Ay~e'nin beraberinde getirdigi bir taqla, Hz. Hafsa'nm yemek tabagmx kxrdlgl belirtilir. Bir iiiic;ialzc;j. rr- vayette ise, Hz. Ay$e: ~Yelnek ya<pmada Safiyye gibi bkisi- ni gG~rmedi.@nin belirttikteil sorira, ickendjni tutamaylp ta- bagm lrirdlglnl. itir5f eder. Bu da~ra~nlglar kar$zsmda Hz Paygamber'in sakin &kin dokulen yernekleri toplayrp, ~almenize krskan~hk geIdi buyurun yiyin,. de-mekten ote bir reaksiyon gijsterrnedigi belirtirirt21. Bunlarin f a r k l ~ farklr hAdise olma ihtimali daha kuvvetli gBzitkiiyor,

Hz. Peygarnber'in la.s.1 kaskanqllk vak'alarina k a r ~ l Dcyiik sabnnl, h s k a n ~ b k konusulidaki onun inancl i z a l~ edebilir: Hz. Ay~e'nfn Hz, Safiyye'ye k a s ~ r duydugu bir kmkanglrk Anmda,: Hz. Peygamber'e la.s.1, <<Sen Rllah'in psygamhew: oIdugunu zu'metrniyor musun? Niye Adil cle-

----- 113. Muslim, Ni.k&h 46, 1462. H ta0. Nevevi, $erhu hduslim, 10, 47. 121. NesBi, igrei;2i1ll;.Nis8 4, 7, 70-71; Azimabsdi, a.g.e, 9, 481,

st-Taber&ni'nin (Ebir'E KBsanz Sitleymdn h i Ahrned h11 Eyyiib (v. 360/370: el-M~'cernu'~-Sa&i~. Ta~hlh: Abdurr&n~an Mu- hammed Osman, Kahira 1968) LIr ~ i v i ~ y e t i n d e Hz. Agqe, Urnmu Seleme'nin kablnl lr lrnll~tlr 11. 205-205).

3ı6 HZ. PEYGAMBER VE AiLE HAYATI

ğilsin?• diye üstüste feveram Hz. Ebü Bekir'in kulağma ge­lir. Resülullah'ın tebessüm ederek: «Bunda şüphede misin ey ümmü Abdullah?• diye mukabelesine karşılık, Hz. Ebü Bekir, Hz. Ayşe'ye tokat atarak cevap verir. Hz. Peygam­ber fa.s.l müdahale eder:

- «Ağır ol ey Ebü Bekir." O;

- «Ey Allah'ın Resülü, ağzmdan çıkanı duyınadın

mı?» der. Hz. Peygamber şu cevabı verir:

<Kıskanç kimse, vl\dinin başınrlan aşağısını göre­ın-ez, ııı.

Hesuluilah (s.al kadınların bu fıtri durumlarını bir başka hadislerinde şöyle dile getirirler: «Allah erkeklere cihl\dı yarattığı ( emrettiğil gibi, kadınlara da kıskançlığı yaratmıştır (yani kıskanç olmalarma hükmederekı fıtra.t­

larına bu duyguyu koyınuştur123. Kadınlardan kim buna sabredebilirse, şehid sevabı kazanır 124.

Şu riviı.yet ResOluilah (s.a.J'ın hammlanna öfkelendi­ği zaman, onları azar ve darb'a tevessül etmediğini, ka . .t'ı kelam ettiğini gösterir. Hz. Ayşe anlatıyor: .,Bir sefer sı­rasında Sefiyye bintu Huyey'in devesi hastalandı. Zeyneb bintu Cahş'ın fazla devesi vardı. Resuluilah (s.a.l Safiyye' ye bir deve vermesini söyleyince Zeyneb (r.a.l: «Ben şu yahudi kızına mı deve verecek mişlm?• diye itiraz edince, Hz. Peygamber öfkelendi ve ZHhicce, Muharrem ayla­rıyla, Safer ayının bir kısmı boyıınca Zeyıı.eb'e l<üsüp ter­ketti" 125.

Hamıniarda Hakkaniyet ,

Ümmühiı.tu'l-mü'minin (r.a.l Rrasında, kıska.nçlığın sevkiyle cereyan eden hl\diseler, onları birbirlerine karşı

122. Heysemi, a.g.e. 4, 322. 123. Münil:vi, Feyzü'l-Kadir. 2, 249, Münavi: «Bu mese-Jede

nefis ve şe.ytamına karşı cihad yapmayan kadın, diltde kemali kaybeder, şeytanı ona galebe çalaı·, der.

124. Heysemi, a.g.e. 4, 320. 125. Aziın&bEı.di, a.g.e. 12, 333.

&LE FEi~r t OZARAK HZ, P E Y G M E R / 317

msafsu dmaya sevketmemig, b-lrblrlerW kot-iilemeye, walarmda uzw~. siiren kiSmelere sebep 01masnq.t~. Blki de ResiilufXaS~ Is.a.1 her gece birmin evind.8 olmak &eie sistemlqtkdigi a k m sohbetlerininl2b bir gayesi de ku ~d i . ResQlullah'm bu siy%seti hedefine 6y1e ulag-nlgh ki, bilittifgk hepsinin en qok hkandklan ve 6fke hissettik- leri Hz. Ay$elnia a l e y W e degerlendir~bilecekleri en iyi firsat olan ifk h8dis-i slras~nda zevciit-t mutahhas8t'm hi6 birinden znenfi bir 'mii bile v8ki o h w h . Onlann, birbirlerine kaqt hakhmiye tlerini glistemek i@.n mukabil cephelesde yer aIdMan befirtilent27 ve bizzrtt Hz. A y s ' nin ftirahyla, en ziy2Lde btiinldk rekSLb-ki iqinde olduUm anlq~lan, Zeyneb bhtu Mq'la Hz. Ayge'nin. birbirleri hakklndaki FPBdelerini kaiydedwe@z.

Hz. Aige (s.a.3, -A&ndaJri tii-ii k m t a c a k * , ce- vap veremez h&le getirecek kadar 8iddetli kuka;n~llk mfi- nhkaw-L ysptib Zeyneb bbtu Cah5'i anlatrken @yle tav- sif der: *Zeyneb, ResdluUah (s.a. 1 'm. zevceleri iqinde, Re- s0lullah'm naza;rll~daM mevkii hususunda benimle en gok biiyiiklfik yapan kadlnd. h c a k ben Zeynek kadw dinde haylrlr, Allah'tan onun kadar korkm, onm k a h d~~ siizlii, onun kadar sda i r&me duskiin, onun kadar qolc sadaka verelz, tasadduk. etmesine im.kitn wren &e ovlun kadar bagh bis ba~ka kadm bilmiyoum..n 128.

Zeyneb bhtu Cahg da (r.a.1, ifk hMisesi slrasmda, Hz. Ay$e hakkmda sulunc&i ~ijyle demi+tir: -43en g8r- medigim ~ e y i gijrdiim, i&med@irn seyi &ittim demekten Allah'a s ~ m l l u n , Kwern olsun, Ayqe hakkmda hayrdan ba$ka bir ~ e y bilmiyorum 1 29 . Halbuki, Zeyneb'in kardeqi Harm& (r.a.3 kasdegi Zeynab'in gayrethi giiderek, Hz. Ay9e'n.h alayhine konugup, suqlular arasmda yer almq- tlx' 30.

318 HZ. PEYGAJ'vlBER VE AlLE HAYATI

Cevap Hakkı:

Hz. Peygamber'.in Ca.s.l kadınlarıyla olan münasebet­lerinde bir husus dikkat çekicidir, belirtınede fayda gö­rüyoruz. Gerek kendisine karşı, gerekse birbirlerine kar­şı haklı oldukları yerde, konuşma ve aksülamelde bulun­ma serbestisi tanıyor. Daha önce «karşılık ve-rme ve mı..,

rıldanma> hususunda kaydettiğimiz misaUeri bu mes8-leye de örnek sayabileceğimiz gibi, daha açık örnekler de verebiliriz. Bunlardan biri Zeyneb Bintu Cahş'la geçen bir vak'adıro Ashabın gönderdiği hediyeleri Resülullah (s.a.J' ın s8.dece Hz. Ayşe'nin gününde kabul etme prensibini adalete aykırı bulan diğer zevceleri, bundan vazgeçme­si için Hz. Peygambe·r Ca. s.) nezdinde önce, Ümmü ·selemB' yi, sonra kızı Fatıma'yı elçi göndererek tekrar tekrar 1·3-şebbüste bulunurlar. Netice alamayınca üçüncü ararak Zeyneb Bin tu Cahş'ı gönderir ler. Hz. Zeyneb (r.a.J: «Ka­dınların, Ebü Bekir'in kızı hususunda adalet talebediyor­lar" dedikten sonra, öfkesinden kendini tutamaya.rak yük­sek sesle Hz. Ayşe'ye hakarete başlar. Buhari'nin rivaye­tinde, Resuluilah Cs.a.J cevap verecek mi diye. Hz, Ayşe' ye Cr.a.J bakar. Nesai'nin rivayetinde Hz. Ayşe Cr.a.J ce­vap vermesine izin verecek bir işarette bulunacak mı di­ye Resulullahls.a.l 'ın gözüne bakar. İbnu Mace'nin riva­yetinde: «Susması için ResülullahCs.a.l müdahale ederse de Zeyneb dinlemez. Bunun üzerine Hz. Ayşe'ye: «Sen de ona sebhet! Ne duruyorsun, intikamını aıl!• der. Hz. Ayşe öylesina cevap verir ki, Zeyneb hintu Cahş, konuşamaya­cak hale gelir, hatta ağzında tükrüğü kurur.»

Bu cevaptan ResüluUah Cs.a.l öylesine memnun kalır ki «yüzünde .sürür aydınhğı parlar" ve Hz. Ayşe'ye olan takdirini, "Bu, Ebu Bekir'in kızıdır• diyerek ifade e.der» 131.

İfk hadisesi, Hz. Ayşe'yi tebrie eden va;hiyle noktala­nınca, Hz. Ebü Bekir, kalkıp Hz. Ayşe'yi başından öper ve:

13L Bak. Buh9.~i. Hiba 8; İbn Hacer, a.g.e. 6, 134; Ne.siti, 'İş­retü'n-Nisa 3, (7, 66), İbn Mace, Nikah 50, 1971. H.

AiLE REiSi OLARAK HZ. PEYGA.ı'v!BER 319

«Kalk kızım (şükran ifadesi ola.rakl Resülullah ls.a.l 'ı ba­şından öp'• der. Hz. Ayşe lr.a.l ·Hayrr, hiçbirinize teşek­kür etmiyorum, ben sadece Allah'a hamdediyorum• diye serzenişte bulunur. Resülullah, Hz. Ayşe'yi haklı bulmuş

olacak ki, serzenişini süküt buyurı;rak kabul eder ı 32 Re­sülullah (S.a.) 'ın bu davramşlarına ŞU ayet-i kerime açık­lık getirir,

·Allah, zulme uğrayan kimseden başkasının, kötülüğü sözle bile açıklamasını sevmez 1 3 3.

Ev İşinde Yardım,

Bir kısım rivayetler Hz. Peygamber ls.a.l 'in evdeki bazı işlerde harumlara yardımcı olduğunu gösteriyor. Hz. Ayşe'den lr.a,.l, ·R<ısülullah ailesinde ne, yapardı?• diye sorulunca şu cevabı vermiştir, ·Ailenin hizmetinde olur, namaz başlayınca çıkardı .. » Bu işlerin neler olduğu soru­su üzerinde· durulunca, yine Hz. Ayşe'den gelen rivayet­lerde, .ayakkabı tamiri, elbise yamamRsı, dikiş, elbise te­mizliği ve siz erke.kle·riıı evde yapt.ığı her çeşit iş• görül­mektediri 34 Bazı rivayetlerde ·kendis.inin yemek yaptı­ğı" belirtilir ı 3 s. Çocukların bakırnma iştirak ettiğini az sonra kaydedeceğiz.

Hamının Hizmeti :

Hukuk aç,ısından kadınlar ev işleri yapmaJkla mükel­lef tutulmamışsa da, Hz. Peygamber (s.a.l 'in allesinde fiilen kadınların hizmeti mevcuttur. Bazı rivayetler, Hz. Fatıma (r.a.l evlendiği zamRn Hz. Peygamber'in Ca . .s.l ev işlerini Hz. Fatıma. ile Hz. Ali lr.a.l arasında taksim ettiğini, dahi-

132. Bak: İibn Hacer, a.g.e. 10, 93; BuhAri, Tefsiı~, Nur, 6; Mi..'ı:s.Hm, Tevbe 56, 2770. H.

133. Ni.sa, 4, 148. 134. Bak: Buhari, Ezan 44; Tirmizi, kıyamet 46; Ahmed ibn

Harrbel a.g.e. 6, 106. 135. Tinnizi, eş-Şemailu'l-MuhammeQiyye, Humus 1968, s.

181. Hakim a.g.e. 4, 110.

320 1 HZ. PEYGAMBER VE AİLE HAYATı

li işleri Fatımf('ya, hariCi işleri de Ali'ye verdiği belirti­lir 1 ı 6. Nitekim Fatıma'nın \r.a.l el değiTineni kullanınak­tan ellerinin yara olduğu, su taJlıdığı, ev ı;üpürdüğü vs. rivayetlerde belirtihniştirll7. Ayrıca Hz. Osman'la evlen­miş olan kızına Resülullalı: ·Kızım Osman'a, iyi lıizınet et!• demiştir138. Hz. Ayşe'ye •Ayşe, bize yemek getir ... Su getir!• diye emrettiği139, Hz. Ayşe'nin Resülullalı'ın başını J'1kf\dığı 140 rivayetlerde: gelmiştir. Burada şunu da; belirt­m <ıd e fayda var. Resulullalı'ın a,ilesinde ailBVi hizm<ıtler

dışında, para kazanmaya müteveccilı iş de yapıldığı r>va­YBtlerden anla,'lılma;ktadır. Zira, Zeyneb bintu Cahş'ın de­ri işl<ıme ve deri dikme san'a.tında rrullıir olduğu, burada,n kazanç temin edip, bu kazancın tamamını tasadduk ettiği rivayetlerde açıkça, ifade edilmiştir141. ila hadisesi sıra­sında Resıilullah (s.a.l 'ın çekildiği meşrübeyi Hz. Ömer tas­vir ederk<ın orada selem meyvesi ile deri gördüğiinü anla­tır142. Bazı alimlerimiz, selem meyvesini ResUluilah <s.a.l' ın •sade olan gıdası• ve postu da namaz seecadesi olarak yorumlar ise del43 bu derinin Hz. Zeyneb validelniz <r.a.J tarafından debbağlanmakta olan deri olması, s<ıleın mey­vesi karaz'ın da bu ınaksatla bulunması daha makul gö­zükmektedir. Çünkü bü: rivayette Hz. Ömer'in burada bir değil üç adet deri gördüğü belirtilir144. Halbuki namaz için olsardı bir adet olması gerekirdi. Ayrıcaı bir başka ıivayette başının yanında <asılıl olan bu derinin lpisl ko-

ı36. İbnu Hacer, el-Metalibu'l-Aiiye, 2, 39; Kasani-Alau'd­Din Ebu Bekr İbn Mes'ud lv. 587/1191); Bedal'u's-Sanıi.l' fi Ter­tibi'ş Şerai" 2. tab, Beyrut, 1974, 4, 24.

137. Buhıi.ri, Da'avat ıı (8, 87), Ebu Davüd Ed eb 101 138. İbn Hamza el-Hüseyni- es-Seyyid İbr~him. tbnU:'s...Sey­

yid MuhammBd İbn Seyyid Kenıali'd-Din lv. 1120/1708!: el­Beyan Ve't-Ta'rif f1 Esba.bı Vün1dı'l-Hadisi'ş-Şerif, Haleb, 1329, 2, 308.

139. H;i,kim, a .. g.e. 4, 271; Aziınaba.cti, a.g.e. 13, 381-382. 140. Buhari, Hayz 5. 141. İbnu Sa'd, a.g.e. 8, 103, 108. 142. Bubari, Llbas 31, Müsllin; Talak 31, 32. 143. Elmahlı, 7, 5101. 144. lbn, Sa'd, a..g.e. 8, 184.

AİLE REISi OLARAK HZ. PEYGAMBER / 321

ku neşrett.igi belirtilir145, Normalde işlen.ıniş, namaz see­cadesi olarak kullanılan derinin kokmaması gerekir. Esa­sen bu oda mevrübe denilen bir tenezzüh odasıdır. Gün­lük olarak, kullarulan bir yer değildir. Deme.k ki Hz. Zey­neb lr.a.l burayı, deri işleme atölyesi olarak kullanmak­tadır.

Doğrudan Resıilullalı'ın ailesiyle ilgili olmamakla be­rabeı, :·adınlann ailenin geçinline katkı sağlayacak bir ge­lir getiren çalışma yapma hususunu aydınlatan bir riva­yeti aynen kaydetmeyi uygun buluyoruz:

·Abdullalı İbn Mes'ud'un hanımı ve Ümmü'l-veled -ki el sanatı yapan bir kadındı, sanatıyla kazandığından İbnu Mes'ud ve çocuğuna harcıyordu- olan Ra.ıta anla­tıyor: ·İbnu Mes'ud'a dedim ki: 5en ve çocuğun beni, Al­lalı yolunda, sadaka vermekten ahkoyuyorsunuz. Hem si­ze harcamaııa, hem de herhangi bir tasaddükta bulunma­ya gücüm yetmiyor, (ben sadaka da verİrtek istiyorum, ne yapay:ım?l. Abdullah: •Bu harcamada senL>ı için bir sevab, bir ecir var ını yok mu bilemiyorum• declı. Ben de Resü­lullalı (s.a.l 'a gidlp: ·Ey Allalı'ın Rasiılü, ben sana,tkaa· bir kadınım (bir şeyler yapıp) sa.tıyorum. Ne kendinı, ne ço­cuğum, ne de kocam için, bir başka na.faka imkanı yok. Bunlara. ha.rcamak beni sadaka vermekten engelliyor. Bir de tasadduka imkarum kalmıyor. Acaba bu harcamala.rım­da bana bir sevap var mı?· diye sordum. Rasıilullalı (s.a.l ·Evet• dedi. .onlar- için harca. Zira onlar için her ne har­carsan sana ecir ve sev ap var.l4 b.

Eve Girip Çıkanlara Dikkat ı

Rasıilullah, ailesi yanına girip-çıkanlarta da ilgilenınlş­tir. Üınmü Selerne'nin anlattığına göre, odasında Resü­lullalı (s.a.l 'la otunnakta iken, yanlarında bulunan bir malıannes (cinsiyeti belirsiz), Ümmü Seleme'nln oğlan

kardeşine hitaben :•Yann Allalı Taif'in fethini ·müyesser kılarsa, sana Gaylan'ın kızını göstereceğinı, karşıdan ba­karsan dörtlü, arkadan bakarsan sekizlidir.• der. Resü-

145. a.g.e. B, 1B9, 146. Heysemi, a.g.e. 3, 118. lbnu'l-Eslr, Usdü'i-GUbe 7, 121.

322 / HZ. PEYGAMBER V P AILE HAYATI

lullah (s.a.1 uBu bir daha eve gmey+xektr.a buyurur- Iari47. R e s a d a h , el ve ayaklarml kmalapp kadln ce- m&lerine d3 katllan bir bwka rnuhnnesl Medme'den lkl gece uzddlkta yer alan Naki'ye surecekt,lrl48.

Hz. Peygannbr Cs.a.1 kadml~trm kesin vazlfelerml tes- bit darken eve erkegin istemedlg~ h n s e p almamayl da ukretmi$tls.

Hz. Peygarnber (s.a.1 a h efradi iizerine ~lkanlan h deciikdularr vesilesiyle bize bjr ba$ka 6mek daka verrnis bulunmaktadu; hanmllam rnurakabesi. Bunun en giizel ijrnegi Ffk ,hFidisesidir. .Miind''lklar Hz. Ayqe (r..a.) h a w - da dedikodu qlkardlklarr vakit, daha Hz. Ay~e'yi tebrie 6den vahiy gelmeden: -Hanunun hakkmda haylrdan bw- ka bir gey bilmiyoruma ~eklinde ~ h & r eettigi kanaaiine 'uy- gun kesin bir tavlrla rnesdeyi basta kapatab,ilirdi. Oyle yapmlyor, ~ o k geni~ ~ a p l i bir tahkikat aqyor. hzan pek ilgki yok gibi goriinen kimselere bile rnikracaat ederek kIz. A y ~ e hakklnda kanaatiili soruyor: Zevcqsi Ze yneb bintu C a h ~ , Hz. Ay~e'nin cariqresi Berire, Hz. Ali, *ir Has- san ibnu Sabit vs. (r.a.1 gibi. Mesele giinlerce uzuyor ve sonunda, Hz. Ay~e'nin kbrissini hqber veren vahiy ini- yor'49.

K e G bir ara, ~kslilulltih (s.a.llln ariyasi Mkriye'nin (r.a.1 yanlna girip qkan, ona su ve adun gktiren bir kh t i Irakkinda haik dedikodu yapiyor. 3u soylentiler R e s a d - 'lah'a ulaginca, hu adarnln ceziilandlnlrnasl i ~ i n Hz. Ali'ye -emir veriyor. Hz. Ali Ir.a.1 oldiirmek iqin klhcrru Cehp umrine yiiriiyiince adamcaglz kaqar ve bir gaca qkar. Bu arada donu d M n bi~itronin mecbub ~buulmuq) d- dugunu tesbit eden Hz Ali geri d o n w durumu R e s a d - I& (s.a.)'a rapor ederlso.

147. Ibn Hkcer, tt.g.e. 11, 247-249; Azirnad$bi, a g e . 13, 247, 249.

148. AzimBbgdi, a.g.e. 23, 276. 149. en-Nur L241, 11-20. Y50. ibn Sa'd, a.g.e. 8, 214, 215.

AILE REİS.İ OLARAK HZ. PEYGAMBER / 323

AiLEDE TERBIYE

Terbiye kelimesi aslında geniş muhtevalı bir tabirdir. Her çeşit bilgi aktarına !taliml, hatayı düzeltme, (te'dip, ihtar vs.l güzel alışkanlıklar kazan.dınna, nasihat e,tme, meslek öğretme... gibi pek çok frulıiyet bu tabirle ifade ooillr. Dalıa önce temas edilen sabır, müsamaha, evin mu­nlkabesi, ])akarete uğrayaina · cevap hakkı tanınması gibi bir kısım meseleler de terbiye içinde mütalaa edilebilir. üstelik, ailede terbiye denince, bunu hanımlar için, ço­cuklar için ayrı ayrı ele almak da doğru değildir. Buna rağmen terbi»:e' denince cemiyelimize yerleşmiş olan, yan­lış bir kanaale katıimadığımızı göstermek için, lerbiy!'l bü­tününün bir iki başlığını, Resıllullalı!s.a.l'm ·baba..lıktan önceki •aile reisliği» vasfıyla ilgili balıiste ele almak isti­yoruz. Muhalefet ettiğimiz yanlış düşünce, ailede terbiye deyince sadece çocukların terbiyesinin anlaşıimasıdıl-. Hal­buki Resıllullalı !s.a.l'a göre hayat doğumdan ölüme bir terbiyedir, terbiye faaliyeti olmalıdır.

Talim:

Resülullah'ın aile ocağı ayıu zamanda; bir mekteptir. Bu mektep, meselesi ola;n kadın-erkek bütün MedineJilere açık idiyse de talebe olarak, öncelikle ümmühat-ı mü'mi­nine aitti. Onlar buranın devamlı ve asli talebelen idi- · ler. Bu mektebde nikahla, yapılan kayıtla taum başlıyor­du. Nitekim, Resülullalı !s.a.J hanımlarla evlenir evlenmez. gerekiyorsa ismini değiştirmlştir. Cüveyriye ı 5 ı . Meymıl­neısı isim değiştirenlerdendi. Hz. Peygamber (a.s.l uy­g)lpsuz ismi sevmez, hanımıarına hoşlanmaya<:akları la­l{ablarls. hitabetme:;:di. Normal isimleri ne ise, onunla. J:ıi­tabederdi. ·Ey Ayşe, Ey Zeynebl• gibi53.

Şifa adlı, Muhaciründan, okuma yazma bilen bir ka­dını, Hz. Peygamber'in Hz. Hafsa'ya yazı öğrtıtınek ve

ı5ı. a.g.e, 8, 118. ı52. a.g.e. a. 138. 153. Hfukim, a.g.e. 4, 278.

324 / HZ. P E Y G M R VE A ~ L E IIAYATI

namle afsununu da 6@etaek iizere muallisne olarak is- tihdam ettjldSini rivkyetler haber verirls+. (Nemle viicuxlun yanlmda. qlkan b$ yara olup, tedavisi ij&etllm&tir.)

Residullab (s.a.1 ail&% gordiigii veya hittigi menfi dzuumlara her sefermde miidahale etrnigtir. Bir ssferin- de Hz, Ayga hz kardqi EkmA ile oturui-ken Resirlullah l e . ~ ~ ) i q s i girer. Esma'nm iizerinde genig koUu sami bir el- bke msvcuttw. Witlullah, Esma'yl goriir giinnez derhal qkkar. %. Ayqe, Hz. Esma'ya: ~Uzaklw, Resfilullah Is.a.1 sende ho~lanmad~@ bir~ey gdrdii- der. Esm;i ~ lka r . beso- lullah t e i v m girince Hz. Ayw ns iqin qktglnl sor8.r. Pey- gamberimiz ta.s.1: ~Gdrmiiyox rnusun durumu? Miislurnan bir kadmm ~u kadan giirhnkbilirn der ve eUeriyLe yen- lerini tutup, parmaklara kadar lusmm orter, sons& cia el- leriyle gakaklarml ortersk, s&dece yiizhii wik bxaklriss.

M&eli, k a d d a r pek ~ o k husisj meselslerinde H z . Peygb-ber'in zevcelerini aracr darak kullanasak sorula- mi mrrnqlardlr. ~as~1'ulla.h is.a.1 'm kirkyali ve ortiilii olarak verdigi cevitplm day,arnay~n kaddar alunca on- lar agklaylve~miglerdk~ 56.

RivByetler, bilhassa Wz. Ay~e'nin soru sormada cesiir ddugunu, bilmedgi, d a m a d @ bir 3ay Qitecek olsa mu-t- laka sordugunu .belirtirls7, Hz. peyga&ber (s.a.1 vultua gelmeyen, akla gelebilwek her geyin s o d m a s m yasak- lamlq j.se cle g u n l a ytqay@a, dinin t a tbh t~y la llgili soru- lm, tegvikk8r olmw, cmapszz brakrnrtm~tlr. Su rivityet mianidardlr. Enes (r.a.3 anlatlyor: aornrnii Siileym bir giin Hz. Peyga;mber'e gelera: aYa. RasfilaUah! Kadm riiyasrnda erkegin riiyada gijrdiigiinia gorib= (y&i ibtiliim ol&) gusu1 gmmr mi?. diye sordu. Orada h a m oa3t Hz. Ay3e: dEy Siileym, kadmlari red ettin, Allah camm almasm.~

154. ibnu'l- sir. Usdii'l-Gabe 7, 102; Abdu'r-RmzAk ibn Mu- hammed es-San'Cmi Iv. 211/828) ; Musannafu 'Abdi'r-Rezdik, k y m t (Ofset), 1970 11, 16; Ebh DbvTid, Tib 18.

155. Heysemi, a.g.e. 5, 137. 158. Diuimi, ag.e. 1, 184, 588. Hi 1, 60, 768770. H; Nesfii,

G U S ~ 21. (1, 207-2081 157. Buhbri, fLn 35.

AİLE RE1S1 OLARAK HZ. PEYGAMBER / 325

dedi. Hz. Peygamber !a..s.l Hz. Ayşe'ye: •Hayır, kadınlan rezil eden asıl sensin. Bırak onu. Ensar kadınlan fıkıhtan sual ediyorlar. Evet ey Ümmü Süleym, gusletmesi gere­kir.• cevabını verdil sa. Hz. Peygamber, burada olduğu gibi, örfen ut.andıncı meselalerde bile çekingen olmamaya ça­lışmış, bu çeşit soruları cevaplarken: ·Allah !c.c.l gerçeği

açıklamaktan çekinmez• maalindeki ıi.yeti okurdul 59. Bu­na a!ışmış ol8Jl ashıi.b, o çeşit suallerl olunca, bu ayeti okuyarak söze başlarlardı.

Ümmü Seleme, Resülulla.h ıs.a.l 'ın bir gece gördüğü rüya üzerine uyanıp, ika-z etmek için bütün zevcelerini uyandırdığ1nı ve: •... Dünyada nice giyinlk kadınlar var­dır kL ahirette çıpla.ktırlar- buyurduğ1ınu anlatır ı bo.

Dini Hayat:

Resülullah (s.a.l ailesinin dini yaşayışıyla da yakinen ilgilenmiştir. Esasen ·ibade.tlerln bir kısmpıı eve ayırıp,

evi kal>lrlere çevlrınemek• yani evi sadece yeme, içme ve uyuma mahalli olarak kullanmamak ıçin umümi Uımim­leri olmuştur ı b ı. Resülullah <s.a.l nafileleri evde kıla.rdı. Gece narnazına kaJkar, bilhassa. ramazanın son onuncu gününde,_ ha.nınılannı da. gece namazına. kaldınrdı ı 62. Re­sululla.h <s.a.l kadınlar dilediği takdirde gece bile olsa mescide gitmelerine mani olunmamasmı istemiştir! bı. ·Hz. Ayşe: ·Biz, Peygaml>er'in h8Jlımlan, sabalı namazlarını, Hz. Resülullah'la birlikte mescidde kılar, ortalık ağarmar

dan örtüleıimize büriinüp aynlırdık• derl64. Ramazanda Resülullah ile birlikte, h8J1ımlanndan da itikafa giren ol­muştur. hem de müsteMze (özür kanlı) olduğu halde ı 65.

~

158. Müslim. Hayz 29, Heysemi, a.g.e. ı. 288. ıs9. Ahz&b 33, 53. 180. Buhari, lım 40. 161. Müslim. Sallüu'l-Mü.sa.firin 210. 2ı2; Tirmizi. SevalYu'J.

Ku,.an 2 Buhari. Salat 52. 182. Buhari, Fedailu Leyleti'l-Kadr s. 163. İbn Hacer. iq;.e. 5. ı85; MulY!trekfüri a .. g.e. 3. 03. 164. Darimi, a.g.e. ı, 221. ı85. Buhitri, lttkad 10.

328 / HZ, PEYGAMBER V& AILE HAYATl

Resduliah ts.a,l'm bak l lk yonii, ade reisligil~den fall<- I1 o!.du&u iqin: h konuyc, aynm ele alnayl daha mibnasib kuldu k .

T&sClullah Is.e.2 erkek klz, b i r ~ o k ~ w u g u n babasldls. Bir tmissi hAri~, hepsi Hz. Hatice'dea Ir.a 1 dogrnu~tur: M t s l m , T B l , Zeyneb, Rukiyye, & m i i Giilsiu-n va Fatl- ma, Hz. Ha4,:ce'.nin (r.a.1 evl&ilend~i- ve Mekke'de dog- muslardlr. rdedine'de Lse M w e Mls~t-11 cariyesi Marjye' den $brahim dogdu (a.s.1

Ancak, ba~langl~ta da belirttigimiz iizere Hz, Pay- gamher'h Ia.s.1 tdakkisinds aileye, h i zme t~ i (kdle dahill ile, azadl~ ve onlarm mcuk!arr da dahildir. Bu sebeple Re- salullah Is.a.l'm baba-evhd miinisebetlerini tesbit eder- ken, ijz evlatlarmm da &?ma pkacaglz. Hemen belirtmek isteriz ki, on yll himechde bulunan ve Hadimu'n-Nebi unvmryla ~erefyab da;n b e s (r.a.1, =Rlbbu Resulillah~ (Allah elqisinin sevgldisi)~ unvanl olan Usame, babasi Zeyd [r,a.), ogln fkrahim veya torunlasl Hz. ua- sin ve Hz. Miiseyii gibi ,%I-i Nebevinin birer parcaslnr teg- kll edeceklerdis~ Bu sebeple biz onlardan da misttller kay- dedecegiz.

Dogumdan Gnceki ilgi :

Resulullah Is.a.1, qocuklanyla dogmadan once, fhlen rlgilenmeye baglamlgtr. Hz. Fatlrna'nln ilk clog m u , Hz. Hman'm dogurnu yaklagmca, Resfilullah 1 s .a. krzl Fah- ma'ya ugraylp, halini hatml sorar ve: <(Cocuk dogunca &a ha#ber vermeden ~ocuga hiqbir say yapmayln- -ten- bihrnde bulu~ur . Cocuk dogunca, kendisinin giyabll~da sa1-1 1-6nMi bir beze s a n l m i g olrnasrna k ~ z a r v e sbelik yap-

AİLE REİSİ OLARAK HZ. PEYGAMBER / 327

mı-ş olan Sevde bL.--ıtu MisrS.h'a <~<Bana asi olCı..;:n" der. Ço­cuğu ahp, sa.n bezi atar ve beyaz bir beze s<::..rar. Çocuğun ağzına tükrüğünden koyup yutturur. Sonra :-Iz. PJi'yi ça­ğırtır. İsmirJ ne koyduğunu sorar ... vs16t.

Aynı ilgiyi Hz. Hüseyin için de gösterdiği, H.z. Ali'den gelen bir rivayetten anlaşıJınaktadırl67. Ene.s, Ümmü Sü­leym'in. oğlu A·bdullah'ın doğumu yaklaşınca. haber salıp: "Çocuğun göbeğini kesince, bana haber ver, benden evvel ağzına hiçbir şey koyma• diye tenbihlJ~diğinl' belirtir168.

İlk Muameleler ,

Hz. Peygamber (a.s.l, yeni doğan yakınlarına tahnik (ağzında yumuşattığı hurma ile damağını ovmakl ve du­ada bulunur, kulaklanna ezan ve ikamet okur, isim ko­yardıl69. Daha sonra, ilk yedi gün içinde süxınet ettirmek, başındaki ilk tüyü traş edip ağırlığınca tasactdukta bulun­mak, akika kurbanını kesrnek gibi başka alakaları ol­muşturııo.

Doğum haberiyle sürür izhar etmek, (!ıaWi. ziyı\.fet

vermekl bir diğer a.lakadır. Resuluilah ts.a.l oğlu İbrahim.' in doğum haberini getiren Ebu Rafi'e bir köl-e hediye et­miştir'''·

166. el-müttaki Aliıli'd-Din 'Aliyyu:l-Mütta.ki ibn Hüsıhni'd­Din el-Bindi (v. 974/1567), Kenzu'l-'Umma! Fi SüneP_l'l-Akval ve'l-Ef'a.l, Haydarabiı.d, 1945, 16, 261-62; İbn Hacer-Şiht\bu'd-Din Ebü'l-Fadl Ahmed İbnu'Ali el-'Aii e!-'Aslmliı.ni (v. 842/1448)," jlAlügn'l-Meram min Edilleti'l-Ahkam. Çvr. Ahmed Davudoğlu. Sönmez ne<;riyat, İstanbul, 1970. 4, 337-338.

167. Heysemi, a.g.e. 9, 175; Kenzu'l-Ummal 16, 2.84. 168. K·adı EbU Ta'lib, Şerhu İleli't-Tirmizi, Yzm. Saray, 3.

Ahmed, Nu, 530, 72/b. 169. HU.kirn, a..g.e. 3, 179; Tirmizi, Edılhi 17; Ebü DavUct.

Edeb 108, Ahmed İbn Hanbel, a.g.e 6, 3Bl. 170. Hakim, a.g.e. 3, 179; Nestli, Akika 5, EbU Dclvüd, Ed<lhi

20 , Hey.se·.ffii, 4, 59. 171. İbn Abdilber; el-!sti'Ab Fi M.ar..feti'l-_b;·,shLb, Kahü·e 1328.

ı. 141. .

328 / HZ. PEYGAMBER VE AiLE HAYATI

ResUdlah (s.a. l yeni do$ an ~rxruMa.nnm pdalanyla da yakmdm ilgilenmigtir. fbrahirn'in annesi Mariye'nin silt.& az 01dugu iqin bir sagma1 koyun alarak takviye et- rniStirJ72. Siit emesi tuttugu da rlvayetlerde belirtilirl73. W z i U kadmm, M i l e kalrnas~ (siitiin tahiatlnl 'bozarak) pxuk i ~ i n zehir tesiri y a p m g m bildiren Hz. Peygam- ber E8.s.) 1 74, yeni dogum yapmq bdunan Ommii Seleme' nm, bebeghe siit verd@ini gardiik~e gerdek yapmarnw, dm-umu anlayan AmmAr fbnu Yasir COGU&I giitiimce gerdek yapmlgtd 7 5 .

Coca- Wenmesiyle jlgili elm-ak bir noktaya dik- k t pkmemiz gerekiyor: Cocuk su isteyince hemen ver- mak. Resfdullah Is.a.1 Hz. Fhtxrna'nm (r.a.1 yanmda gece- l d g i bir ziyk-et sras~nda Hasan ve soma da Niiseyin su ister. ResUuUah d e r M k&p qocuklara su veri~f 76.

Hz. Peygambe~. (as.), temizligi Fmmm y~lrisl olarak ifiide et.mi$.irf 7 7 . *gun yetismesinde de &di ve ma- nevi temizlik aynl BlNde ehemmiyetlidir. Hz. Peygamber' in y m i dc@~-~ ~rxx.@m beyaz kundaka sadmasma giister- digi itina, tamizlige verilen ehemmiyetin ilk ifadesi darak de@rlendirilebilir, &iige takilip di&en cocuk osarne'ain k&naym yiiziiniin derhal y~kmrnasl i ~ i n verdigi emir ve hatta -Hz. Aw'nin am olmasl iizerine- bizzat *a- mas11 7 0 , t m u lhxirne'nin yuzundeki ~apagl sihnesil79 hu kunuia fiili umektir.

Qculdamn temizligi, wnirmi prensiplel-e g6re deger- Iendhamefidir.

172. H&m, a.g.e. 4, 39. 173. Milslim, FedAiI 63, Hkki~n, a.g.e, 4, 40. 174. Ebd I)&vfid, T L ~ 16. f?5.Hhkim, a.g.e. 4, 17. 176. fbn Hacer, el-~etAIibu'l-~liye, 4, 69. 177. M i i s k , Taharet 1. 178. ibn Sa'd, a..g.e. 4 , 81-62. 179. a.g.e. 8. 233.

AİLE REiSi OLARAK HZ. PEYGAMBER / 329

Sağlık ve Tedavi:

f Hz. Peygamber'in (a.s.l tebliğinde çokca durulmuştur. Hadis kitaplannda Kitabu'l-Mardıi, I<itabu't-Tıb adı al­tında bu konu müstakU bölümlerde ele alınır. Çocukların sağlığına bu umumi alakadan fazla yer verildiği söylene­bilir. Çcçuk doğunca kulağına ezan ve kametin okunma­sını emrederken: 41:Böylece Umnıü's-sıbyan çocuğa zarar vermez• buyurmuşturlso;ı

Hz. Hasan ve Hüseyin'in her çeşit şeytan, zehirli hay­van ve kem gözden korunması için Allalı'a dua suretiyle istiaze (ve rukyel de bulunmuştur 131. Ümmü Selerne'nin yanında, göz değmesinden ağlayan çocuğa· "rukye yaptır­masını· emrederl82. Anjin sebebiyle çocukların badem­ciklerinin alınmasını yasaklar, onun yerine üd-ı hindiden yapılacak bir burun damlası tavsiye eder.

Çeşitli rahatsız!ıklardan muzdarip çocukların pek çok vesilelerle Rasülullalı'a götürülüp tedavi ettirildikleri çokca rivayet edUmiştirlsJ.

SEVGİ:

Hz. Peygamber (a.s.l'in çocuklara k!lrşı tavrında en elikkat çe-kici yönlerden biri, onlara karşı izhar ettiği sev­gidir. •Çocukları cennet kokusu•, "gözümün n uru• diye tarif eder 1 84. .Her öpücii:k için cennette besv:iJ1Lıillı);: me­safesi olan bir derece veriliri ss .• diyerek çocuklarm sev­g]ye bogulmasını· fiiv-si.Ye-·edei·. Hz. Peygamber (a.s.l, ço-

ıso. Mubarekfüri, a.g.e. 5, 107; Azimabfldi, a.g.e. 14, 9: üm-mü !:?ıbyan: Bir nevi cin.

ıaı. İbn Mace, Tıb, 36; Tiı-mizi, tıb 18. 182. Malik İbn Enes, a.g.e. 2, 229. 183. Bk: Hz. Peygamber'in (s.a.v.l Sünnetinde Terbiye adlı

ldtabımıza. S. 248-249. 184. Heysemi, a.g.e. a, 156. ı as. Zeyd İbn 'All İbnu'l-Hüsoyn Ib ni 'Ali İbn Ebi Tiılib, ( v.

!22/739) Müsnedü'l-İmium Zeyd, Tahkik: Abdül'l-Vasi el-V~si'i el-Yeınani, Lübnan !956. S. 505.

330 / HZ. PEYCAMBEH, VE A1LE HAYATI

cuklanna, iorunla.i*lna .giistsrdigi sevgi ve merhamet se- bebiyle eiy&line k a r ~ i n h n en miisfigin biiinmi~tirleb. Hz. Peygarnber (a.s.) torunlarl Hasan ve Hiisayin'in yiklerin- den, dudakiaru~dan, gobegjllden ve hatta ~GzC~rnci4giin.e. uarincaya kadar her yerinden BprnLi3;&7, dilini .-!rurl; h ~ r - rna>,yl emel- gibi emrniztit-188. Kocasr de2ni:cl o!an bi:- silt anneye verilen oglu ibr&.him:i Hz. Peygambwin (a.s.1 slk slk glirmeye gittigi, varlnca qocugu kucaklaylp vptiigii, kukladlgl ve bir- miiddet sonra tekrar d01161_lgii* belirti- liri a?.

Kiz tosunu U r n ~ r n e ' ~ i onluzunda ta~lyan Hz. Peygam- ber (a.s.1 onu indirmede-n namaz kilrnq, riiku ve swde- y e gitLikr;e yel-e blrakmq, kiyama kalktrk~a tekrar omu- zun& almlgtir l90. Namazda, secde slra.smda slrtlna binen torunlarl, ken&liginden jnil~ceye kadar secdeyi uza.tm9, rukG slralulnda bacaklam~n arasmdan d a g e ~ m e k iste- yinco bacak2a.rrnl tt~-alanlg ve fakat qwuga miidahale et- memistir f 9 1 . Hatls kucakmda iistiine akittxgr zainan aklt- nlasini !restirmemi?, rniiddhale etmek isteyene: .-bmak og- lumu tnrnamlasln~ demi$tir[ 92,

Hz. Peygamberin (a.s.1 ~ocuklarrna smu-srz ~ e f k a t ve sevgisinin bir b a ~ k a tezahiirii, mlann vef at1an slsasmda izhar ettigi elsm ve kederdrr. Unirnii Giilsiim iildiigii za- lnan kabrinin b a ~ i n a oturup aglamlgl73, keza ibrahim'in oliilniine aglamlg ve ~ o y l e demi~bir: &ijz &$as, k d b ,iizCxCa- liir, fakat biz AIPahlm nzaslna ugmaygm s6z sarfetmeyk. ValIahi ey fbrahirn, oliimiin sebebiyte he'pirniz i izg8ni . i~ t 94 .

--. 186. MijsLirn, Fedail 63. 187. Bak. Hz. Peygillnber'in Is . i l .v .1 Siinnetindc Terbige ad11

Itibb~miza. S. 152-154. 188. el-Muttaki, Kenzu'l-Ummal 16, 260. lag . Miislim, Fedail 63. 180. isbn Sa'd, age. 8, 232. 191. Suy i l t i , TBrihu'l-Hiilefa, Klihire, 1944. 6 . 189. 192. Bak: Hoysemi. 1, 285; Hiikim, a.g.e. 3, lao; ibn MAcc,

Ruya 10. 183. ibnu Sa'd, a.g.c. a. 38. 194. Miislim, Fedkil, 62.

Cocuklara sevgisbi Hz. Peygamher f$i.s.! onlarla Sa- kala~malr suretiyie de ifade etrnistir. Hz. Xnes -Hz. Pey- gamber'in (a.s.1 bu meselede. de nAsx oa liericie ola111 bu- lumdugunu~ belirtirlss. Enes's zii'l-iiz',ine:.-i.; lilri kuiaiill) di- ye ad takmasll9 6 perqgmirlclei~ zaman zsrnzi? Llzcrnas1197 101-unu Hasan's. ~ l u k a . (yai.am;!z> .c?en?c$i i ')!.:, dilini qllra- 1 . p ~ guldiirmesi, a g z ~ n a su doldurup b&211 q~c~~.kli ira ' piis- lii:rtm~sil9?, g i b l d?:riskler nebzvi yaira.:iir~ degigi!~ qekiiler- de cereyanlnl gBsterir.

Hz. Peygambei- la.s.? ~ocu l c i a~ in aglamaya, terkedil- mesine taraftar' degildir. Pek ~ o k rivdyet aglayan ~ o c u k - la>-a. iigi giisterdigini haber verir. Biri zoyle: aVallsl~i, be11 namazda ilcec qocuk aglamasl iyitince, rtnnesinin namazl- ni f'esada vereceginden korkarrrn~2oo. Bir sabah namazln- cla birinki rekatta 80 dystlik klraatta bulunan Resfilullah. (s.a.1 kulagina qocuk @!amas1 gelrnesi i'lzerine, ikjilci re- katr en klsa bir sure ile tarnamlarlo'.

Cocuklarln hayatmdu ve onlarln gerek bedeni ;re ge- rekse akli ve ruhl mele!celerinin geli~mesinde oyun ohem- rniyetli bir yer tular. Ccsuik ~ e ~ l ~ i y e s i i ~ i n rniihim bir boliimu oyunla ilgilidir. Oyun; zamanl, qe~idi, oyun arliadaglarl, oyun lniktarl vs. p e k ~ o k meselesi olan bir konudur.

Hz. Peygstmber'in (a.s.1 bu rneseieyle yakinen ilgilen- digini gormekteyiz. Hz. Peyga.niber [$.a), Hasan, Hiiseyin'i,. i

195. Taberiini, Szigir, 2. 39, 196. Tirmizi, Birr 57; E b d D6vird. Edeb 92; 197. Ebfi Davild, Terecciil 15. 198. Suyliti, Tarihu'l-Hulcfii s. 189. 198. D~ihari, ilm 18. 'LOU. Muburclifuri a.g.e. 2, 376. 251. l'!,n Ehi Seybe-Ebu Belrr 'Abdu.!idh. 1511 Mulliinlrl*cil ( v .

25::/8671 Musannafu ibn Ebi S e y b ~ . Tashih vr: neSr: 'Akdul- I.161ik I-Iiin el-Ei'gBni, I?aydarLblicl, rofis. 2, ' 57 ; Neski, &ble 35.

332 ' HZ. PEYGAMBER VE AİLE HAYATI

Hz. Enes'i (r.a.l. arkadaşlarıyla oynamak üzere. sokağa

salmıştır'0 2 • Çocuğu toprakta oynamaya teşvik sadedinde: ·Toprlr çocuğun baharıdır?o·ı. buyurmuştur.

Hz. Peygamber (a.s.l •Çocuğu olan onunla çocuklaş­sın- buyurarak çocukları bizzat eğlendirmeyi de teşvik et­miştir2ü4. Ürrımü Süleym'in Ebu Umeyr adlı çocuğu ile oy­nadığı rivayet edilmiştir20s. Hz. Hasan ve Hüseyin'i (r.a.l omuzlarına bindirdi.ği'06, dört ayak olup sırtı üzerine bin­dirip gezdirctiği '07 bazan ayagı üzerinde sallayarak20B bazan dilini çıkararak209, bazan göğsü üzerinde yürüte­rek'' o güldürüp, eğlendirdiği rivayet edilmiştir.

Hz. Hasan ve Hüseyin'in (r.a. J bir köpek yavrusuyla oynadığı ll 1 Enes'in (r.al kardeşi Ebu Umeyr'in bir kuşla oynadığı, kuşu öldüğü için üzülen Ebu Umeyr'le meşgUl olup teselli ettiği21 2 bu konuyu ilgilendiren rivayetlerdir.

Hizmet:

Hz. Peygamber'in (a.s.l ev içinde, her erkeğin evde yaptığı işleri yaptiğıru belirtmiştir. Bunlardan bir kalemi de çocuklara hizmet etmektir. Bir riva:;:ette gece su iste­yen torunları Hz. Hasan ve Hüseyin (r. anhümal için, an­nesi Fatıma'dan önce kalkıp su verdiğinilll, bir başka ri­va.yette kız torunu Umame'nin (r. anhal yüzündeki klr ve

202. Ebu Davıld, Edeb 136; İbn Miıce, Mukaddime ıı, Ha­kim, a.g.e. 3, 177.

203. Münılvi, a.g.e. 3, 281. 204. Deylemi-Ebi Mansur lv. 558/1162), Müsnedü'l-firdevs,

Yzm. Şehit Ali Pa.şa, Nu. 565 2, 136/b.; İbn Hamza el-Huseyni, a.g.e. 2, 228.

205. Deylemi, a€.8. 2, 327 ;'a. 206. İbn Hacer, el-MetıUibü!-Aliye, 4, 72: Heysemi, a.g.e. 9,

181-182: El-Müttaki, a.ı;.e. 16, 267. 207. el-Mütteki, a.g.e. 16, 272; Heysemj, 9, 182. 208. Heysemi, a.g.e. 9, 176; el-Mütta·l<f, 16, 259. 209. Müste<lrek, 3, 189. 210. Buhaıi, el-Edebü'l-Müfred, a.g.e. s. 98, 249. H., s. 103,

270. H. 211. İbn Sa'd, a.g.e, 1, 116; Ht:y&&mi, a.g.e. 7, ı:38. 212. Buhari, Ede:b 81; Müslim, Edeb 30. 213. İbn Hacer, el-Metalibu'!-Aliye, 1. 6B.

pas1 sild~girZi2 1 4 g6mekteyz. Usllme tr. anh l ile ilgild ohtl ~u rivayet de konumuz ag.smcla.n giizel bir onzsk tewl et- tigi i ~ i n aynen kaydediyoruz. Hz. A y ~ e Cr. anhi,) aniahyor: qUs&me kapuzuz e~igine . W d p dqrnkjtii. Yi izhde yara aqllcli ve kanadi. ResMullah fa.s.1 hemen ilgil-enip: - Cocuktan %u pasag1 temizleyiver! dedi. Ben biraz

igreme izhar etmigtirn. Kendisi atlhp, kanl si ld i ve yii- z k ~ e su atarak ylka&. S n r a Sijyle buyurdu: - Eger 'ijsarne kr& olsaydl, onu takdrw'la siisler (gii-

zel) elbiseler gi ydirir, crizibdi kda.rdirn.2 1 5.

Resfilullah (s.a.1 'm ailesnde ~oculrlarlll t A h u mdum nieselelerden biridir. Do~uml+t hirhkte ~wugun kdaklm- ne ezanln o k m a s ~ , talim &inin ne kadar erken ele alln- mas1 geregine bir s e w olrnaktadx. Fden &lime ko- nu$ma ywuzda ve Kur'an ezberleterek bagladlg~m qu ri- vayet haber vermektedlr:

lbnu Su'ayb der ki: -Abdulmu"Lalib ogullarmdan bir ~ a c u k kamqmaya baglaylnca Hz. Psygamber la.s.1 2u aye- ti yedi sefer okutar& slim ederdi2 f 6. -

%el hamdulillahi'l-lezi lem yeitehir veleden ve lem ye- kib lehfi ~erike fi'l-miiIki.~.

Ilk ogretilecek ~ a y i n Lailalle illallah ohnasml da em- reden217 Hz. Peygambar, ah1 ve muhakerneye muteall& talimin t a m p yajmdan itibmen sistem@W edilmesini ir- w d buyurur. a rn le r vasati 6-7 ywda temyjin tahak- kuk edecem beW1er. Hz. Peygmber h.a.3 yedi ya- 3mda w g a lzamavn @mradil~nesini, kllrnuha takdirde 10 yasrnda dovWesini ve yataklannm aynimwxm erne- der218, N a m a m emri namazla ilgili farz, vacib, siizlnet

214. fbn Sa'd, a.g.e, 8, 233. 215. fbn Mace, NjlcEh, 49. 218. l b n Ebi Seybe, a g e . 1, 948; A)xiurraz&, a.g.c. 4. 331. 217. Abdurrezzak, ag.e. 4, 334; Mubarekfiu-l, a.g.0. 4, 53

igerhte) . 218. Ebfi DBvbd, Salat 25; EIBkim, a.g.c. 1, 201; Tbmizi, Mc-

vakit 182.

334 1 HZ. PEYGAMBER VE AILE HAYAT!

heı· çeşit bilginin öğretilmesini içine alır. Hz. Ali'»:i lr.a.J lslam'a davet ettiği zaman 9 yaşında idi. Çocuğa yazı, yüz­me, ok a,tma, ata binme gibi diğer bilgilerin öğretilmesi de Hz. Peygamber'in la.s.J emirleri arasındadır219.

Tedib Metodu,

Terbiyesinde olan çocuklara karşı davranışlarını sev­gi ve müsamaluı. üzerine bina etmiştir. Hatalarını tashih­te de aynı yolda devam etmiş, azar, tenkit, tahklr, surat ek­şitme gibi yollara baş vurmamıştır. Hz. Enes'ten bu konlı­da yapıl<ın muhtelif riva:y:etleri şöyle birleştirmek müm­kün, ·Hazerde ve seferde on yıl Resülull<ıh (s.a.l 'a hizmet ettim. Yaptığım işler, her sefer'inde Resülullah'ın (s.a.l is­tediği şekilde gerçekleşmedi, buna rağmen bana bir- kere­cik olsun ne vurdu, ne kötü· söyledi, ne azarladı, ne surat astı, ne de ayıpladı. Bir kere olsun •Of be!• demedi. Yap­tıklaınmdan hoşuna gitmeyen için •ne fena yaptın• de­medi. Yaptığım bir şe)' için ·Bunu niye böyle yaptın?•, yapmadığım bir emri için de, .onu ni:y:e yapmadın!• diye hesaba çekmedi. Hanımlarından biri, ·Keşke şöyle yap­saydın!• diye müdalıale edecek olsa, ·Bırakın çocuğu, o Al­lah'ın murad ettiği şeyi yapmıştır• dei'di.•"O.

Resülullah'ın (a.s.l, En es' in (r.a.J iı.ıatcılığı karşısında­

ki tutumunu gösteren dalw canlı bir rivayet şudur: ·Re­sülullah !s.a.l insanlarm ahlakca <;!ll güzel olanı idi. Bir gün beni bir işe yollamıştı. • Valiahi gitmem diye itiraz ettim. İçimden de Resülullah (s.a.l 'ın gönderdiği· işe git' rnek geliyordu. Yola çıktım. Sokakta oynayan bir çocuk grubuna rastladım. !Onların yanında oyalandım kaldım.

Derken} bir de baktım ki lliri eıısemden yakaladı. Döndüm baktım. Resülullah'tı, gülerek, ·EY Enescik !Üneysl em-

219. İbn Sa'd, a .• g.e. 3, 21. 220. Bu rivayet, seki·z ayrı rivayetin birleştirilmesiyle vü~

cüda· getirilmiştir. !Bak: Hz. Peygamberin fs.a.v.l Sünnetinde Terbiye adlı eserimize bakılacak s. 163).

AİLE REiSi OLARAK HZ. PEYGAMBER / 335

rettiğim yere git!• ·dedi. Pekıilıi.! dedim, gidiyorum ya Re­sülallah! .. :.221.

Bu cümleden olara-k, çocukların yaramazlığı için ·bü­yüyünce aklının çok olacağma delildir· diyerek2" onu da aynı · mü.sıi.maha ile karşıladiğı · anla.şılmakta,d:ır.

Murakabe:

Hz. Peygamber la.s.J çocuklara azami sevgi, müsama­ha ve güler yüz göstermekle birlikte onlan mun'tkabe et­meyi, eve giriş ve çıkışlarını belli bir programa bağlamayı da ihmal etmemiş, verilen emirlerini yapıp yapmadığını takip etmi.ştir. Enes'ten gelen rivayetlerden, belli vakitler­de eve döndügü ıi.nlaşılmakta, geciktiği takdirde •neredey­din?• sualiyle karşılaşmaktadir223. Yine Enes, isteksiz ol­duğu bir işe. giderken yolda çocuklara takılıp kalır. Oynar­kan Resuluilah ls.a.l ensesinden yakalayıp işe yollar''"· Bir başka çocuk, Resülullah'ın ls.a.J kendisiyle annesine bir üzüm yolladığını, üzümü yolda yiyip bitirdiğini, bir kaç gün sonra karşılaştığı Hz. Peygamber' hı la.s.l üzü­mü annesine verip vermediğini sorduğunu •Yedim• de­yince gu®rr lvefasızl admı taktığını anlatır, ki bu da bir takip örneğidir'".

ResUluilah ls.a.l çocukların öğle sıcağından önce eve dönmelerini22 b güneş batınundan akşanıın alaca karanlıiı kayboluncaya kadar evd<m aynlmamalaruıı· · emretmiş­tir227.

Aile DıŞı Tem.a.s :

Hz. Peygamber la.s.J çocuklann cepyet şartları içe­risinde yetişmesine dikkat ederek aile dışı temaslara im-

221. Müslim, Fedail 54, Ebu Da vüd, Ed eb ı. 222. Münavi, a.g.e. 4, 310. !23. Buharl, el-Edebü'l-müfred, s. 389, 1139 H. 224. Azlıııabacti, a.g.e. 13, 127. · 225. İbn Mace, Etlın' 61. 226. Haıkim, a.g.e. 3, 185. 227. Heysemi, a.g.e. 8, lll; Mün&vi, a.g.e. ı. 180; Nevevi,

a.g.e. 13, 184, 186.

:ı36 1 HZ. PEYGAMBER YE AILE HAYATI

kan vex·miştir. Çocukların bir kısım hizmetlere koşulma­sı, bayram, düğün, ziyafet, mescidin cemaati gibi, içtimtü teziı.hürlere iştira.k ettirilmeleri, çocuklaruu aile dışı k.i.rn­selerle karşılaşmasına imkan V3rmekte, böylece içt.i.mtü­leşmeleri gerçekleştirilmektedir. Bunların sünnette örneği çoktur" B.

Çocuklar Arası Müsavat:

Hz. Peygamber (a.s.l •Öpücüğe varıncaya kadar· 229

zahire akseden her hususta çocuklar arasında ınüsavat emreder. Torunu Hz. Hasan ve Hüseyin (r.a.e.l aynı anda su isterler. Hemen kalkan .Fıesülullah önce Hasan, sonra da Hüseyin'e suyu verir. Bın1dan Hasan'ı daha çok wvdiği hükmüne varmak isteyen Fatuna'ya, •Hayrr, ilk defa Ha­san istedi• cevabını verir . .!ıesülullah (s.a.l 'ın bu davra­nışı, bill1assa kız çocuklarınııı diri diri toprağa gömülme­sine kadar ileri götürülen ayrımların yapıldığı bir ceml­yette fevkalade ehemmiyet taşır. Hatta, illa da ayrrım dü­şünülecekse bunu kızlar lehine tavsiye eder: ·Bağış ve ihsanlarda çocuklarınızın arasını eşit tutın1. Eğer ben bi­rini üstün tutacak olsaydım, kızları üstün tutardım• buyu­rur23o.

Nitekim, bilhassa kılık-kıyafet ve tezyin hususunda_ kızlara ayrı bir itina gösterdiği anlaşılmaktadır. Necaşi' nin hediyeleri arasından çıkan altın yüzüğü torunu Oma­me'ye verdiği gibi231 Üsame (r. anhl için de: ·Üsame kız olsaydı, ben ona takılar takıp tezyin eder, cazip kılardım» demiştir2 32• Bu sözden, kız çocuklarını, devrin imkAnları­na göre daha iyi tezyin ettiği anlaşılır.

228. Hz. Peygamberin (s.a.v.) Sünnetinde Terbiye adlı ki­tabımıza bakınız, s. 185-186.

229. Münıivi, a.g.e. 2, 297. 230. Münüv1, a.g.e. 4, 84; Heysemi, a.g.e. 4, 153; İbrru Hacer,

el-Metiılibu'l-Aliye, a.g.e. 1, 430; lbnu Hacer, a.g.e. 6, 141. 231. İbn Sa'd, a.g.e. B, 233. 2J~. a.g.e. 4, 61-62.

A L E FLEiSt Q L A M Hz. P E Y G W m / 337

Bir h b a , ii$n en m a r n vazifelerden biri ~iiphasiz, ev- I&ma meslek u&etmed&. Ancak Hz. Peygamber (as.1 0% ilgiii riv&yetlerde, dogmddan dogruya meslak B&.-etirniyl? ilgili Y& bir tedbir dilrlratirnizi pkmemigt i r . Geqi o a- niin m d a , ResU~.Uah Is.a.I1m ailwi qemesinde bir m&ek ijgretimi endiwsinin ohamas1 narmaldir. Rssil- luUah (s.a.l'uz evlatlan hep klzdr ve ajlevi aarh ij@e;-

nilrnesi i ~ i n ne rniistm rnektebe ne de hwaya ihtiya~ vwdlr.

Rncak Rasdullah (s.a.1 fdd-m cemiyetinds ~ o c u k l m bir meslek sahibi olarak yatQtirilmssini saglayact& pren- sip1er vaz'etmqtir. ~h ii&sntnek kadm erkds her mb- ~~ farzdm emri, &limleri&de fami slyn ilider flk- rini u y a d ~ r m ~ g t i r . Bu fikir, her ~ocuga rnutlaka Sgrenll- mesi gemken ilirnler araslna bir de m&ek bilghi koyma prensibini getirmjgtir, Biilugii orince dibnyevi vo &mvi miikeIlefiyeLler sltmtr sokdan ~ o c u $ m dihyevi miirkel- hfiyetlerhi ysrine getirrneji meslek f i b i olmas~nl ak- len de zaruri k l lmakWr. Aksi takdirde hlhrn, teklif-i mi%- 1 8 yltakda buhnmw olur.

Bu konuda; gelen aaslml gdz oai2na dm hl8;m dim- leri, her babanm, evlhdma, kendi rnesl~ginden daha aga- &$.I olmayacak bir meslek iizere yeti$tismesi g e r e k a h e hiilunederler233.

Hz. Peygamber (a.s. 1 ailesine mansup ki~nse!erin ev- lenma' ineselesiyle de iIgilenmi4, bu rnttksadla, ya.p-1 gerekon i$ ve te~ebbiisleri, allnrnasl gereken tedbirle1-i a- ma1 etn~emigtir. N o m d d a biilugtt eravl genslerin fads bekietilmeden evlendirilmesi diistarunu vaz &en Hz. Poy- gamber (a, 5.1 2 3 4 ailesi ~iimdliine giren kimselerin evlen-

233. G e n i ~ biLgi i,r;in ~Kur'anda Cocuk* ndh kitabuwza bb- klr*. $. 102-113.

23s. et-TeSrizl-Ebu 'Abcliliah Muhmnled fbn 'A'txiiUdh el - Hati12 el-Fiitrliki Iv. 1158), Mi&:~lu'l-Meskhih, 2, liO, 3138.

338 / HZ. PEYGAMBER VE AİLE HAY AT!

maleriyle teker teker ilgileruni.ştir. Azadlısı Ebu Raii'i, Y:i­ne aza.dlıla.rından Selına iJe?ls evlendirmi.ştir. •Kim cen­netlık bir kadınla evlenmekten hoşlarursa Ümmü Eymen­le evlensin• sözleriyle mergub kildığ:ı Ümmü Eymen'i azadiısı Zeyd lbnu Haris ile evlendirmi.ştir236. Keza aynı, Hz. Zeyd'in lr.a.l Hz. Zeyneb bıntu Cah.ş'la (r.a.l evlen­mesine ilgi göstermiş, Zeyneb Cr. anhal Zeyd'in (r.a.l tek;­lifini kabul etmeyince, Resülullah ıs.a.J Zeyneb'e lr. a.nblı.l: ·Be;, Zeyd'den senin için razı oldu. !seni ona. muafık bul­dum.ı. diyerek otoritesini kullanarak rızasını ~tır2 31,

Ama geçim edemeyeceklerdir.

. Ehlinden bir parça gibi muamele edip çokca sevdiği23a Üsame'yi de 14 yaşına basınca, Zeyneb Bintu Hanza.la adın,­da bir kadınla evlendirmiştir239. Üsame bu ~<;adını boşa­yınca Hz. Peygamber !a,.s.l:

- Az yiyen, temizliğe düşkün bir kadın gösterece­ğim. Kim talib olursa o bana hısım lsıhrl olacaktır• der ve Nuaym İbnu AbdUlah'a bakmaya, başlar. Nuaym: •EY, Allah'ın Resü.lü, sanki beni kastediyorsunuz•. der. ·Evet!• der ve kadını ona nikıl.hla,r:240.

Kızlarından birini evlendireceği zaman. ,-üz yiize ol­ma.ksızın -perde ger1sinden- •Ey kızım seni falanca i.s.­tiyor!, istemiyorsan •hayır• de. istiyorsan sükıit et. Sükıl­tun iknirdır• diye hitab ederdi241. Söz gelimi Hz. Ali (r.a,.l Hz. Fatıma'yı Ir. anhal isteyince Resıilullah !s.a.l aynı şe­klide hareket etmi.ş, Fatınıa'mn Ir. anhiı.l sükıltu üzerine Ali'ye vermiş.tir242• Hz. Fatınıa ır. anhal hicretin 5. ayın­da nişanlanmış, Bedir dönüşü gerdeğe girmi.ştir. Evlerı,d.i-

235. İbn Sa'd, a.g.e. 4, 74. 236 .. a.e. 8, 224. 237. a.e. 8, ıoı.

238. a.e. 4, eı.

239. a.e. 4, 72. 240. a.e. 4, 72. 241. .Müttaki, a.g.e. 7, 76-77. 242. ·İbn Sa'd, a.g.e. B, 20.

AILE REISI OLARAK HZ. PEYGAMBER / 339

ğinde on iki yruıınd& idi243. Resülullah (s.a.l Fatıma'yı tr. anhal evlendirirken mehir hususunda. konuşmuş, 408 dir­hemlik mehrin üçte ikisinin tib'.a ( tuvaJet inalzem<l6il, üç­te birinin giyeceğe lıar=ına.Silli söylemiştir.2<4. Hazırlık­lar bitince, •Kendine bir ev ara• diyerek müstakil bir ev ba.zırlatmı.ştır245. Uk bulunan e,v uzakça. olduğu için, d<>­ğiştirerek kendisine yakın bir yere ta'}lttığı d& beJ.irtilir.

Resülullah <s.a.l,

- Ey Ali, evlenenin }'1lmek vermesi gerekir.• diyerek. k1t imkıl.nlara rağmen, mütevıl.zi de olsa bir de düğün ye­meği verdirir248, Kaynaklarımız. Hz. Fatıma'nın tr. anhıl.l çehiz.i, hakkında da bilgi verir, Yorgan yerine kadife bir örtü. yaygı, elek, havlu, bir bardak, el değirmen!, bir tulum. iki su testisi, içi hurma lifi dolu bir deri minder, deriden ma'mul bir kap, bir kırba24 ı. Kadife yorganın kısa olduğu, bruıa çekince ayağı açık kaldığı aynca belirtillı·.

Rasülullah ts.a.l evlenmesinden sonra da, Fatıma'yla her meselesinde yakın alakasını devam ettirmlştir. nıc iş me;;gııllyetleri taksim ederek dahili işleri Fatıma'ya (r.a.l harici iı;leri Ali'ye (r.a.l vermiştir248. Çalışmaktan yoru­lan, değirmen kullanmaktan eli yaralanan Fatıma <r.al Hz. Peygamber'den (a.s.l bir köle isteıni.şse de, ·EY Fatıma Allah'a muttaki ol, Rabbinin farzlarını eda et, ehlinin iş­lerini yap, yatağa girince 33'er kere tesbilı, tahmld ve tek­bii' oku. Bu, hizmetçiden daha hayırlıdır .. • 249 cevabını al­mıştır. Hz. Peygamber (a.s.l sı.k sık Fatıma'yı ziyAret et­miş, bazan da geceyi kızının yanında geçirmiı;tir25o, Hz. Ali (r.a.l bir ara Ebu Cahil'in luzını dıı alma.k iste:mi.ş, Ra-

243. a.e. B, 22. 244. ıı.e. 8, 19. 245. a.e. 8, 22. 246. a.e. B, 21. 247. a.e. 8, 23. 248. lbn Hacer, el-Met.alibu'l-Aliye, a.g.e. 2, 39, 1594. H. 249. Azimabadi, a.g.e. 8, 213·1~. 13, 300: Heysenıi, ıo. 91}-ıOO. 250. lbn Hacer, el-MetAlibu'l-Aliye, a.g.e. 4, 69.

940 / HZ. PEYGAMBEH VE RILE IIAYATI

sliluLlah (5.a. 1 mudithale edarek; ~Fa t lma 'p bqamaksm* bir b q k a kadmla evlemcsme izin vererniyecegini bildir- m& ve rniini olmu~tur2 5 1 . 2311- rlvayette de Elz, F~~t.una.'m fr. anh$l, RastXuUah fs.a.)'a pkarak Ali'mn Bendkine sert ve ~lddetli davrandlgmi soyieyerek 3ikByetLe hula- dugunu gliriiyomz. Rastdulltih (s.a.1 bu ~ e g i t meselslesiy- le de ilgllenrnig, hcrhangi bir tarafi itham etmden, su- Gun ne oidugunu somadan onlari b n $ t m l g t ~ 2 5 ~ .

Wz. Peygumber la.s.1 dul kalon kdannm evlenme ig- lerlni de ihma1 etnlemi~, Ebu Leheb'm oglu Utbe ile -nib biivvotten Brice- evlendirdigi Rukiyys'yi, Utbe'nin bog& mas1 iizerine2b3 Hz. Osrnitnla (r.a.1 evlend~m~gtir. Bedir savay sonunda Rukiyye'nin vefatl iizerine, yine Ebu b- heb'in bir ba.$ka oglundan 1Uteybel dul k d m q olan orn- mii Kuisurn'u (r, m h A 1 Hz. Osman'la (r.a.1 nilc&lamrf t l ~ 2 ~ ~ .

Iiasdlullah Is.a.1 lyi gcqimin qw-tlarulda-n olan, kwa ya hizmet tavsiycsini --da,ha bnce kaydettigimiz iizere- sadsce Hz. Fat~ma'ya (r.a.1 degil butiin 3clzIama y a p q olmahd~r. Nitekim Rukiyye'ye Ir.a.1: ~IOzw Oman'n jk- ram et Iyani deger ver, saygd~ oll zira o Ashablmm ah-! IBkqa en ~ o k bana benziyenidir* demkjtir255.

Rczsulull~~h (s a,) klzlt-trma fevkalride rnii$ik V B cm- dan clavrumxgt~r. Evlenmelerinden soma da kargllqm- ca almlau~dan iiprnu$56, ~igladlklan m a n kendi eliyle g ~ z y ~ l u - ~ n l sllrni$tw257, bu yakinl~k, b r n e s e l e l e ~ , )3tz

Peygam bcr'c ( s . s . 1 ~ekinmeden. giiturmelerine W a n tam- ywaktu.. Mesela Rukiyye (r.a.1 galemk: *Ey Allah'm &

------ 251. Miibhrekfuri, rt.ga. lo , 369; lhnu MLice, Nibkh 56, IQQB,

AzinljbLdi, &:.&.a. 8, 77-81; lbnu Hacer, a.g.c. XI, 240-41.' 252. Ibn Su'd, a.g.e, 8, 26. 253. Heysemi, a.g.e. 9, 21a. 254, at?. 9, 08. 255. lbsl Sp'd, a.g.e. 8, 37. 2.56. Miinbvi, a.g.e. 5, 174. 257. HaW.m, n.g.e. 4, 4a.

AİLE REISI OLARAK HZ. PEYGAMBER / 341

sıilü, Fa,tıma'nın koca.sı (Alil, benim koca.mdan daha ha,. yırlı!• diyebilecektir2sa. Keza, Zeyııeb (r.a.l Rasıilullah'

ın <s.a.l bir diğer kızı, babasından, veya herhangi birin­den izin alınaksızın ve önceden biiyle bir uygulama gör­meksizin, aynlınış bulunduğu kocası Ebu'l-!i.s'a himaye ve­rip, herkes namaz kıldığı bir saatte bunu ilan edebilecek­tir259

Sonuç ı

Hz. Peygamber'e (a.s.l bir aile reisi ve bir baba olarak b&ktığımız zaman ideal İslam ailesinin canlı örneğini gö­rür, aile efradı arasındaki münasebetlerin ideal nüinüne­lerini buluruz. Hele ka,dınlann ifrat ve tefrit arasında ezil­diği, İslam'ın kadınlara, getirdiği haklar hususunda efkar-ı umumiyenin sistemli şekilde iğfal edildiği bir zamanda bu idealleri milletce bilıneye, fiilen yaşatarak izhar etmeye ne kadar muhta.cız.

Sünnet, nasıl bir İslam ailesi derpiş etmektedir? Bu ai­lede babanın, annenin, evlatların ve diğer akrabaların ye­ri nedir, haklan-vazifeleri nelerdir? Ailevi meseleler nasıl çözülınelidir?.. gibi, gerçekten bilmemiz gereken pekçok mesele var.

Bugün köylerde olsun, şehirlerde olsun, kendini müs­lüman ve hatta dindaı·, çok dindAr bilen muhitlerde olsun bu meselelerde İslam'ın yeterince bilinmediği ve gereğtnce yaşanmadığı bir gerçektir. Hatta, çoğu kere, İslam diye_ bil­diğimlz bir kısım örfi bilgilerin, alışkanlıkların İslam'la ya hiç ilgisi yok veya ço._k uzaktan pek zayıf bir ilgi ta~ımak­tadır.

258. İbn Sa'd, a.g.e. 8, 36. 259. Ebu Leheb'in oğullarının b.oşanuş oldukları gerek Ru­

kiyye ve gerekse Ümmü Kulsiim, dilimizde1d tabiriyle «nişan­dan dönme» şeklinde bir aynimaya mfı..ruzdurl&r. Her ikisini de Ebıi Leheb gerdekten önce boşa!mıştır. (ibnu Sa'd, a.g.e. 8, 36·37!.

3<13 1 HZ. PEYGAMBER VE AİLE HAYATI

Gittikçe gelişen mühb.berat ve m.ünakalat vasıtaları

Ue bir cemiyet halinde bütünleşmeye giden yannın prob­lemli Insanlık ailesi içerisinde eriyip yok olmak istemiyor, in.sa.nlığın problemlerini azaltmada orijinal ve şlfabahş lı.a.tlı.ılarda bulunmak Istiyorsak, din deyince, sünnet de­yince ibAdet hayat:ıınızı Ilgilendiren muayyen tezahürle­rin ötesine aşıp medeni ve sosyal hayaturuzın her safha­sını yönlendlnnek Için kendisinde en. iyi örnekler bulunan nlu önderimiz Rasiılullalı ls.a.J 'ın ya.şayışuu incelememlz. örneklerlın.lzi ondan almamız, h.ayatınuza uygulaıruı.nuz

gerekmektedir. Başka çıkar yol bUınlyoruz.

•Allalı 'm Rasıilünde sizler için en güzel örnek var­tlır> [.Ahzlı.b (33), 21].