2014

GENEROAREN ARABERAKO GENEROAREN ARABERAKO GENEROAREN ARABERAKO GENEROAREN ARABERAKO

ERAGINAREN EBALUAZIOA ERAGINAREN EBALUAZIOA ERAGINAREN EBALUAZIOA ERAGINAREN EBALUAZIOA

EKONOMIAREN EKONOMIAREN EKONOMIAREN EKONOMIAREN ESPARRUANESPARRUANESPARRUANESPARRUAN

EMAKUNDE – EMAKUMEAREN EUSKAL ERAKUNDEA

2

«Generoaren araberako eraginaren ebaluazioa ekonomiaren esparruan»

Dokumentu hau Red2Red Consultores Taldeak egin du Emakunderentzat,

Eusko Jaurlaritzako Ogasun eta Finantza Sailaren berdintasunerako

administrazio-unitatearen lankidetzarekin.

2014ko urria

3

AURKIBIDEA

1. TESTUINGURUA ................................................................................ 4

2. GENERO-ERAGINA EBALUATZEKO AZTERTU BEHARREKO FUNTSEZKO ALDERDIAK ...................................................................... 7

2.1. EMAKUMEEN ETA GIZONEN PRESENTZIA SEKTOREAN........... 7

2.2. BALIABIDEAK ESKURATZEKO DESBERDINTASUNAK ............. 21

2.3. EMAKUMEEN ETA GIZONEN PARTE-HARTZE DESBERDINA . 29

2.4. GIZARTE-ARAUEN ETA BALIOEN ERAGINA .......................... 33

2.5. BERDINTASUNAREN ALORREKO AGINDU ESPEZIFIKOAK ... 37

3. LEGEDIA ......................................................................................... 41

4. DATU-ITURRIAK ............................................................................... 43

5. ERREFERENTZIA-AGIRIAK .............................................................. 45

1

. TES

TUIN

GU

RU

A

4

1. TESTUINGURUA

Dokumentu honetan, ekonomiaren eremua ekarri nahi da hizpidera, aberastasuna sortzeko edo banatzeko sistemei dagokien guztian,

aurrekontu- eta ekonomia-kontroleko politikekin, zerga-, finantza- eta kreditu-politikekin eta, batez ere, lan-merkatuan garatutako aktibitateekin

izan dezaketen erlazioa kontuan harturik.

Esparru horiek guztiak genero-ikuspegitik aztertzen badira, berdintasun

gabezia larriak erakutsiko dizkigute; emakumeek eta gizonek sistema horiekin duten erlazioa ez baita maila beretik abiatzen, eta emaitzak ere

oso bestelakoak dira; azkenean, emakumeen posizioa desabantaila garbian dago egungo gizartearen zutabe oinarrizkoenetako batean.

Ongizatearen zutabe nagusiei erasaten eta gizarte-garapenaren arloan

erdietsitako lorpenak zalantzan jartzen ari den ekonomia- eta finantza-krisi larri batek markatutako aro honetan, beharrezkoa da ulertzea zer alde

dagoen emakumeen eta gizonen artean krisiaren ondorioei dagokienez, eta nola gehitu behar den genero-ikuspegia ekonomiaren adierazle

garrantzizkoenak interpretatzeko orduan. Azterlan askok utzi dute jada agerian generoko berdintasun falta zama ukaezina dela garapen

ekonomikorako. Adibidez, «genero-berdintasunaren funts ekonomikoa» xeheki azaltzen duen OCDEren duela gutxiko txosten batean (2012) honako

hau ondorioztatu da: «genero-berdintasunean egindako inbertsioa da, garapen-inbertsio guztien artean, etekin handienak ematen dituena».

Horrela, emakumeek eta gizonek mendeko pertsonen zainketari eta etxeko

lanei eskaintzen dieten dedikazio desberdina dela medio, lan horien balio soziala hutsaren hurrengoa da, «ez ekonomiko» gisa definitzen baitira, kasu

gehienetan, profesionalizatu gabe eta soldata bati lotu gabe daudelako, eta, hortaz, azterketa ekonomikotik kanpo utzi ohi dira. Izatez, duela gutxi

arte ez dira kontuan hartu eta zenbatu ere egin, eta gero eta argiago dago gure gizarte honetan kuantifikatzen ez dena ez dela balioesten.

Oraintsu hasi dira egiten etxe barruko lanek eta ordaintzen ez diren zainketa zereginek BPGan izan lezaketen parte-hartzea kalkulatzen duten lehen

azterlanak, laneko denborari, aldez aurretik, diru-balio bat izendatu ondoren; halako kuantifikazioa oso erabilgarria da bi ikuspuntutatik

gutxienez; makroikuspegitik, aberastasun orokorraren estimazio zehatzagoa ahalbidetzen duelako, eta mikroikuspegitik, etxeko lanen familia barruko

banaketa ezagutzeko balio duelako.

Berdintasun gabeziaren beste adibide bat emakumeek ezkutuko enpleguan (babestu gabean, alegia) duten presentzia handiagoa da, eta

horrek desabantailan kokatzen ditu gizarte-babesari dagokionez, edota banku eta mailegu-erakundeen aurrean, ez baitute enplegu formal eta

erregistratu batek ematen duen abalik.

1

. TES

TUIN

GU

RU

A

5

Horrek guztiak zuzeneko eragina du emakume horien prekarietate ekonomikoan, askotan familia-buru izanik, pobretzeko eta baztertuta

geratzeko arrisku handiagoa izaten baitute.

Gizonen eta emakumeen artean ekonomiaren eremuan dauden berdintasun-ezen azterketa, lan- eta enpresa-ikuspuntutik ez ezik, beste

ikuspegi askotatik ere egin liteke, adibidez, Gizarte Segurantzaren pentsio-sistemetan eta gizarte-aurreikuspen osagarrietan, edota zerga eta

finantzen arloan duten parte-hartzea aintzat hartuta, edo aurrekontu publikoak lantzean genero-ikuspegia kontuan izanik.

Horrela, begirada berri bat gehitzen zaio azterketa ekonomiko

«tradizionalari», errealitatean nagusi diren oinarri androzentrikoak zuzendu beharra agerian utzirik eta, merkatu-ekonomia ez ezik, gizartearen

funtzionamendu osoa ahalbidetzen duten aktibitate guztiak barnean hartzen eta aztertzen dituzten ordezko aukerak proposatuz, bereziki,

pertsonen bizitzaren jasangarritasuna eta kalitatea helburu gisa jarririk.

Horrelako analisi batek ondorengo hauen gisako alderdiak kontuan hartzea

eskatzen du:

- Genero-ikuspegitik informazioa ematen duten estatistikak eta azterlanak eskura izatea, datuak sexuaren arabera bereizita

dituztela.

- Lana/enplegua binomioaren kontzeptuari buruzko eztabaida, kontuan izanik lan guztia ez dela formala, ordaindua eta laneko

arauen pean egiten dena.

- Sexuaren araberako lanaren zatiketa eta balizko bereizkeria

bertikala eta horizontala enpleguan.

- Emakumeen laneko diskriminazioa. Berori aztertzeko, jarduera ekonomikoaren eta lanpostuaren arabera lan-merkatuan duten

presentzia kuantifikatzeaz gainera, laneko prekarietatearen beste adierazle batzuk ere eskura eduki behar dira, hala nola soldata

arrakala edo behin-behinekotasuna.

- Ekonomia-politikak eta sexuaren araberako ondorio desberdinak; bai-eta genero-ikuspegiz egindako aurrekontuak diren edo ez ere.

- Pobreziaren eta generoaren arteko erlazioen azken ondorioak eta emakumeen ikusezintasuna eredu makroekonomikoetan.

Horrela, datu horiek eskuan direla, ibilbide bat egingo da ekonomiaren

alderdi giltzarrietan barna, non emakumeek eta gizonek presentzia desberdina duten; gero, posizio hori baldintzatzen duten baliabide jakin

batzuetara heltzeko zailtasunak aztertuko dira, eta, azkenik, begiratu bat luzatuko zaie ekonomiaren egiazko protagonistak izateko emakumeek

dituzten beharrizan partikularrei. Amaitzeko, arau sozial eta balio nagusiek

1

. TES

TUIN

GU

RU

A

6

horrelako egoeretan duten eragina aztertuko da eta generoari dagokionez batere neutrala ez den eremu honetan berdintasuna lortzen laguntzen

duten lege-aginduetako batzuk ekarriko dira gogora.

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

7

2. GENERO-ERAGINA EBALUATZEKO

AZTERTU BEHARREKO FUNTSEZKO

ALDERDIAK

2.1. EMAKUMEEN ETA GIZONEN PRESENTZIA SEKTOREAN

Euskal Autonomia Erkidegoko biztanleriaren erdia baino gehixeago emakumeak diren arren (2011ko erroldaren arabera, populazioaren % 51,2),

sexuaren arabera bereizitako adierazle makroekonomikoak jasotzen dituzten estatistikek berdintasun gabezia argiak erakusten dituzte.

Adierazle nabarienetako bat emakumeen lan-merkatuko parte-hartzeari

buruzkoa da, non, itxura guztien arabera, azken urteetan genero-berdintasunerantz egindako aurrerapena ez atzera eta ez aurrera dagoela

ematen duen, ez hainbeste emakumeen parte-hartzearen portzentajeari dagokionez, baizik eta, batik bat, parte hartzen duten lan-merkatu

horretako baldintzei dagokienez.

EUSTATen arabera, emakumezkoen jarduera-tasa % 50,8koa da, alegia 13,3

puntu apalagoa gizonezkoena baino, azken horien jarduera-tasa % 64,1ekoa baita (2013ko III. hiruhilekoari dagozkion datuak).

PRESENTZIA Guztira Emakumeak Gizonak

Emakumea-

gizona

ratioa

1) Populazio osoan (Balio absolutua) 2.179.815 1.116.240 1.063.575 % 51,2 2) Lan-merkatuan. Jarduera-tasak (%) 57,2 50,8 64,1 -% 21 Geuk egina, ondorengo estatistikak oinarri hartuta: 1) EAEko biztanleriaren datuak, 2011; 2)

EAEko lan-merkatuko datuak, 2013ko III. hiruhilekoa, EUSTAT

Osoko datuek 13,3 puntuko arrakala erakusten badute ere batzuen eta besteen jarduera-tasaren artean, egia da, orobat, tasa hori beste aldagai

batzuk kontuan hartuta aztertzen bada –adin-tartea eta prestakuntza

maila–, analisia dezente aldatzen dela. Garrantzizkoa da aldagai horiek

kontuan edukitzea sektore honetako berdintasun politikak diseinatzeko garaian, izan ere, jarraian egiaztatuta geratzen den bezala, garrantzizko

aldaketak gertatu baitira azken urteotan.

16 URTE ETA GEHIAGOKO BIZTANLEEN

JARDUERA TASA ADIN TALDEAREN

ETA SEXUAREN ARABERA

Guztira Emakumeak Gizonak G-E

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

8

16 URTE ETA GEHIAGOKO BIZTANLEEN

JARDUERA TASA ADIN TALDEAREN

ETA SEXUAREN ARABERA

Guztira Emakumeak Gizonak G-E

Guztira 57,2 50,8 64,1 13,3 16-24 urte 31,9 31,6 32,2 0,6

25-44 urte 89,3 86,1 92,3 6,2 45 urte eta gehiago 41,8 34,3 50,5 16,2

Iturria: EUSTAT. 2013ko III. hiruhilekoa

Adin taldeen araberako azterketak belaunaldi-diferentzia nabarmena adierazten du jarduera-tasari buruz emakumeen eta gizonen artean dagoen tarteari dagokionez. Datuek erakusten dute aztertutako taldearen

adinak gora egin ahala, generoen arteko distantzia ere hazi egiten dela. Izatez, 16 eta 24 urte arteko adin taldean, ez dago kasik genero arrakalarik,

oraindik apur bat gizonen aldekoa bada ere (0,6). Esan dezakegu, hortaz, Euskadiko belaunaldi berrietako emakumeak eta gizonak antzeko

proportzioan sartzen direla lan-merkatura.

16 URTE ETA GEHIAGOKO BIZTANLEEN

JARDUERA TASA PRESTAKUNTZA

MAILAREN ETA SEXUAREN ARABERA

Guztira Emakumeak Gizonak G-E

Guztira 56,2 50,8 64,1 13,3 Lehen mailako ikasketak 10,9 7,7 16 8,3 Maila ertaineko ikasketak 70 63,3 75,5 12,2 Goi-mailako ikasketak 77,2 78 76,2 -1,8

Iturria: EUSTAT. BJA. 2013ko III. hiruhilekoa

Adinarekin batera, prestakuntza maila da beste aldagai garrantzizko bat

emakumeen eta gizonen lan-merkatuko egoera ulertzen laguntzeko. Hala, goi-mailako ikasketak dituzten pertsona taldearen barruan ikusten dugu

jarduera-tasari dagokion generoaren araberako distantzia desagertu egin

dela 2013an, eta emakumeen aldekoa dela orain –% 1,8–. Beraz,

prestakuntza maila handiagoak generoaren araberako berdintasun-eza murrizten laguntzen du lan-merkatura sartzeko garaian.

Beste kontu bat da ordaindu gabeko lan askotan emakumeek duten parte-

hartzea (ugalketa lana ere esaten zaio1), berorren idiosinkrasia dela eta kuantifikatzen askoz zailagoa, baina zeharkako beste adierazle batzuek

erakusten dute emakumeek egiten dituztela, batez ere, lan horiek.

Eskura ditugun azken datuak 2008koak badira ere, Euskadiko etxeko ekoizpenaren kontu sateliteen adierazleek ematen duten informazioa oso

argigarria da:

1 Eustat: Emakumeen eta gizonen berdintasuna - Ugalketa lana: Ugalketa lanen barruan sartzen dira pertsonen bizimodua mantentzeko beharrezkoak edo ezinbestekoak diren jarduera eta eginkizunak; hala ere, lan horiek ez dira zenbatzen produkzio-jardueren kategorian. Eginkizun horien egile edo xede diren pertsonak etxebizitza familiarretan bizi dira eta esandako zereginak ordaindu gabeko lan modura sailkatzen dira; gehienetan, etxeko lan gisa. Paragrafo honetan, ugalketa laneko hainbat alderdiri eskaintzen zaien batez besteko denboraren berri ematen da, mendeko pertsonen zainketa barne dela.

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

9

ETXEKO EKOIZPENA

(mila eurotan) Guztira Emakumeak Gizonak

Emakumeen

pisua kantitate

osoarekiko

Ostatua ematea 5.904.367 4.068.750 1.835.617 % 69 Zaintzea eta heziketa ematea 3.033.404 2.076.797 956.607 % 68 Jaten ematea 8.602.259 6.202.620 2.399.639 % 72 Arropa ematea 1.733.618 1.524.774 208.844 % 88 Azken erabilera propiorako ekoizpena, guztira 19.273.648 13.872.941 5.400.707 % 72 Bizilagunen laguntza 39.782 6.417 16.130 % 16 Etxeko ekoizpena,

GUZTIRA 19.313.430 13.879.358 5.416.837 % 72 Geuk egina honako hau oinarri hartuta: KESen (Kontuen Europako Sistema) sartu gabeko

ekoizpenaren balioespen-estatistika, funtzioen arabera. Etxeko ekoizpenaren kontu sateliteak.

EAE, 2008, EUSTAT

Datu horien arabera, EAEko emakumeen ekarpena zen ordaindu gabeko

etxeko ekoizpenaren balioespenaren % 72.

Gogoan harturik Kontuen Europako Sisteman zenbatu gabeko etxeko ekoizpena Euskadiko Ekonomia Hedatuaren2 adierazlearen % 24 dela

enpleguen (emakume eta gizonen) zifrari dagokionez, emakumeen lanaren benetako garrantzia aitortu behar litzateke, etxeko lanen esparruan eskualdeko BPGri egiten dioten ekarpenaren neurrian.

Ikusezina zaigun ekonomiaren parte hau begien bistara atera, nabarmendu

eta etxeko lanen eta zainketako zereginen benetako balioa aitortzeko, denboraren erabilerari buruzko inkesta deituetara jotzen da. Inkesta horiek

adierazten dute gizarteak irauteko beharrezkoak diren ondasun eta zerbitzuen erdiak etxe-familia esferatik datozenak direla eta emakumeak

direla oraindik ere lan horren zatirik handiena egiten dutenak (% 68) eta lan-zama globalaren % 55 dela soldata-ordainketarik jasotzen ez duen lana:

Ordaindu gabeko laneko 3 ordu eta 2 minutu, eta ordaindutako laneko 2 ordu eta 28 minutu (EIN). Horrek esan nahi du ongizate eta aberastasun

mailak gehiago datozela ordaindu gabeko lanetik, soldatapekotik baino.

Azken 15 urteotan, inkesta horiek erakusten dute emakumeek haurren zainketari eskainitako dedikazioa, murriztu ordez, handitu egin dela, gizonen

dedikazio-denborarekin alderatuta, eta gauza bera gertatzen dela pertsona helduen zainketa-lanekin. Bestalde, biztanleek bizitza soziala

egiteko batez beste ematen duten denbora nabarmenki murriztu da. Egia da murriztu egin dela jarduera horri buruzko genero arrakala, baina, hala

eta guztiz ere, emakumeek, batez beste, gizonek baino denbora gutxiago ematen dute egunean jendea hartzeari eta irteerei dagokienez. Orobat,

gizonek, batez beste, emakumeek baino denbora sozial luzeagoa ematen

2 Etxeko ekoizpenari buruzko Inkestaren datuetan oinarrituta, EAEko Ekonomia Hedatu osoaren parte gisa, EUSTAT, 2008.

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

10

dute aisialdi aktiboari lotutako jardueretan (Emakumeen eta gizonen egoerari buruzko zifrak. Euskadi, 2012).

Esate baterako, espazio pribatuko zeregin jakin batzuei eskaintzen zaien

denboraren adierazleari (orduetan) erreparatzen badiogu, emakumeek Euskadin, gutxienez, ia 3 ordu gehiago sartzen dituzte egunean gizonek

baino, gisa bereko ordaindu gabeko zereginetan, salbuespen batekin: etxetik kanpo egin beharreko kudeaketa-lanei gizonek ia ordu erdi bat

gehiago dedikatzen diete:

DENBORA DEDIKAZIOA

(eguneko batez bestekoa

ordu eta minutuetan, asteko

egunak kontuan hartuta)

Guztira Emakumeak Gizonak

Gizonen eta

emakumeen

arteko aldea

%

Haurren zainketa 1,43 1,60 1,19 % 34 Helduen zainketa 2,09 2,15 1,58 % 36 Jatekoa prestatzea 1,07 1,31 0,38 % 245 Garbiketa 1,05 1,10 0,38 % 189 Arropa 0,48 0,53 0,27 % 96 Erosketak 0,49 0,52 0,44 % 18 Kudeaketak 1,48 1,37 2,02 -% 32 Geuk egina, ondorengo estatistikak oinarri hartuta: Etxeko lanei eskainitako batez besteko

denbora. EAE, 2008, EUSTAT

Datu horiek bat datoz hainbat azterlanen emaitzekin, bi ondorio nagusitan: lehena, esfera ekonomiko bakoitzean argi bereizita dago sexuen

presentzia; emakumeak dira bere denboraren zati handiena ordaindu gabeko lanari eskaintzen diotenak; bigarren ondorioa da, kasu guztietan,

emakumeek guztira (lan ordaindua + ordaindu gabea) denbora gehiago ematen dutela lanean.

Burujabetasun ekonomikoa (baliabide eta ondasun ekonomikoak

eskuratzea eta kontrolatzea) bere premiak asetzeko diru-sarrera propioak sortzeko pertsonaren ahalmena da; generoaren araberako berdintasun-

ezak argi islatzen ditu aldagai horrek. Lan-merkatuko ordaindutako lana da sarrera iturri printzipala, baina ez bakarra, aurrerago ikusiko den bezala,

errenta-mailako berdintasun-ezak aztertzen ditugunean.

Kapituluaren hasieran aipatu den bezala, jarduera-tasetan eta enplegua

lortzerakoan dauden aldeez gainera, lan-merkatuko berdintasun-ezak, batez ere, beste bi mailatan gertatzen dira:

1) Behin lan-merkatura sartu ostean, lan-baldintzetako diskriminazio eta

berdintasun faltagatik, soldata arrakalaren kasuan, esate baterako.

2) Lan-merkatuan egotetik eratorritako gizarte-prestazioak eskuratzean gertatzen diren berdintasun-ezengatik: erretiroa, langabezia, etab.

Generoaren araberako soldata arrakalak lan-merkatuan enplegu ordaindua duten emakumeen eta gizonen arteko diru-sarrera diferentziak

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

11

neurtzen ditu. Emakundek argitaratutako Generoaren araberako soldata-arraila3 azterlanaren arabera, bereizkeria hori, parte batean, lanpostu eta

lanbide-kategoria berbera izanik, emakumeek gizon batzuek baino soldata apalagoa jasotzean ikusten da, postuan dagoen pertsonaren sexua beste

justifikaziorik gabe, eta, beste parte batean, genero-erlazioen ondorioz emakumeek eta gizonek enpleguan dituzten posizio desberdinekin

erlazionatutako faktoreak kontuan hartuta esplikatzen da. Hortaz, emakumeek eta gizonek lan-merkatuan duten egiturazko berdintasun-

ezaren «sintoma» ere bada soldata arrakala.

Ondoren, Ikerketak ekonomiaz4 azterlaneko datuak erakusten dira:

BATEZ BESTEKO

SOLDATAREN

BILAKAERA

SEXUAREN ETA

URTEAREN

ARABERA

Urtea:

Sexua 16-24 25-34 35-44 45-54 55-64 Batez

bestekoa

1996

G 941 1.352 1.817 1.908 1.803 1.639 E 710 1.129 1.540 1.250 1.062 1.206

Aldea

%tan -% 25 -% 17 -% 15 -% 34 -% 41 -% 26

2000

G 1.005 1.329 1.765 1.940 1.808 1.581 E 731 1.083 1.433 1.335 1.172 1.183

Aldea

%tan -% 27 -% 18 -% 19 -% 31 -% 35 -% 25

2004

G 1.057 1.468 1.724 1.941 1.980 1.663 E 821 1.115 1.350 1.446 1.291 1.245

Aldea

%tan -% 22 -% 24 -% 22 -% 25 -% 35 -% 25

2008

G 1.094 1.498 1.761 1.924 1.972 1.716 E 836 1.236 1.287 1.508 1.380 1.297

Aldea

%tan -% 24 -% 17 -% 27 -% 22 -% 30 -% 24

2012

G 856 1.383 1.604 1.836 1.966 1.646 E 764 1.105 1.250 1.391 1.509 1.262

Aldea

%tan -% 11 -% 20 -% 22 -% 24 -% 23 -% 23

Guk geuk egina, PGDIren5 datuetan oinarrituta.

Datu horiek erakusten dute 55-64 urteko taldean gertatzen direla beti alde handienak, baina, era berean, zuzenketa handiena ere adin talde horretan

gertatu da: 1996an, emakumeen soldata gizonena baino % 41 apalagoa zen; 2012an, % 23 apalagoa da. Prozesu hori bera gertatu da aurreko adin

taldean, 45-54 urtekoan, non 1996-2012 aldian % 34tik % 24ra jaitsi baita berdintasun-eza. Talde gazteenean ere murriztu da berdintasun-eza,

3 Soldata-arraila: eragileak eta adierazleak. Emakunde, 2012 4 Ikerketak Ekonomiaz. Berdintasun-eza errentaren banaketan Euskadin (1986-2012). Ogasun eta Finantza Saila, Ekonomia eta Plangintza Zuzendaritza, 2013. 5 PGDI: Pobreziari eta Gizarte Desberdintasunei buruzko Inkesta Euskadin

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

12

2012an lortu baita emakumeen eta gizonen soldaten arteko alderik txikiena (% 11).

25-34 eta 35-44 urteko taldeetan, berriz, berdintasun-eza murriztu ordez,

areagotu egin da. Hainbat azterlanek ondorioztatu dute amatasuna eta familiako ardurak beren gain hartzea direla eta emakumeek lantokian

egiten dituzten etenaldiak eta jarraitasun-ezak garrantzi handiko faktoreak direla eta zuzeneko eragina dutela adin-tarte hauetako soldata arrakala

globalean.

SOLDATAPEKO

EMAKUME ETA

GIZONEN KOPURUA

SOLDATA

ERREALAREN

ARABERA (eurotan)

Urtea: Sexua:

< 700 701-1000 1001-1500 1501-2000 >2000 guztira

1996

G 18607 % 29 28526 % 56 113842 % 68 118915 % 77 92162 % 79 372052 % 67

M 45803 % 71 22653 % 44 53019 % 32 34616 % 23 24785 % 21 180876 % 33

azpitotala 64410 51179 166861 153531 116947 552928

2000

G 22844 % 25 46077 % 43 152200 % 71 123898 % 75 80193 % 71 425212 % 61

E 69787 % 75 60176 % 57 62230 % 29 42063 % 25 32786 % 29 267041 % 39

azpitotala 92630 106253 214430 165961 112979 692253

2004

G 18846 % 20 31622 % 35 152137 % 63 127098 % 74 116712 % 69 446415 % 58

E 75661 % 80 58345 % 65 89128 % 37 43775 % 26 52081 % 31 318990 % 42

azpitotala 94507 89966 241265 170873 168793 765405

2008

G 13210 % 18 20976 % 24 157893 % 57 133440 % 71 114568 % 66 440105 % 55

E 59583 % 82 67671 % 76 119795 % 43 55258 % 29 58335 % 34 360643 % 45

azpitotala 72793 88648 277688 188699 172921 800748

2012

G 24711 % 23 26519 % 29 130534 % 54 124051 % 62 95900 % 65 401714 % 51

E 83459 % 77 65040 % 71 110813 % 46 76072 % 38 52532 % 35 387916 % 49

azpitotala 108170 91559 241347 200123 148432 789630

Guk geuk egina, PGDIren datuetan oinarrituta.

Aurreko taulan ikusten da nola emakumeak joan diren, pixkanaka, lan-merkatuan sartzen, harik eta 2012an emakumeen eta gizonen proportzioa

ia berdina izatea lortu den arte, % 49 eta % 51, hurrenez hurren. Soldatapeko emakumeen gero eta kopuru handiagoa soldata-tarte

guztietan agertzen da, baina pisu handiagoa dute soldata apaletan. Hala, 2012an, % 35 baizik ez dira emakumeak 2.000 €tik gorako soldaten taldean,

eta gizonak, aldiz, % 65; 1.500-2.000 € arteko soldata taldean, berriz, emakumeak % 38 dira eta gizonak % 62. Kontrara, 1.000 euroz azpiko

soldatak dituzten enplegatu guztietatik % 74 emakumezkoak dira eta % 26 gizonezkoak.

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

13

HILEKO SOLDATAREN BANAKETA SEXUAREN ARABERA 2012AN

Guk geuk egina, PGDIren datuetan oinarrituta.

2012. urteko egoera grafiko honetan adierazita dago, non gizon eta emakumeen hileko soldataren banaketa islatzen baita; bi sexuen arteko

aldea bistan geratzen da, izan ere, erakusten du emakume langileen kopuru handi bat dagoela –gizonena baino dezentez handiagoa– 1.500

euroz azpiko soldatekin.

Soldataren osagarriak eta gainerako laneko baldintzak ere, hala nola lanaldi eta kontratu mota, aldeak areagotzen dituzten faktoreak dira6:

- Soldata arrakala (gizonen aldekoa) lanbide-kategoria guztietan

agertzen da, baina are handiagoa da lanpostua zenbat eta kualifikazio gutxiagokoa izan. Emakumeen prestakuntza maila igo bada ere, maila

igoera hori ez da oraindik islatzen ordainsarien igoeran.

- Gizonek soldata-osagarri gehiago jaso ohi dituzte prestasun

handiagoaren edo enpresari dedikazio handiagoa eskaintzearen truke; emakumeek, aldiz, beren denboraren zati handiena mendeko

pertsonen zainketan eta etxeko lanetan emateko joera izaten dute. Txostenean aipatzen den beste aurreiritzi baten arabera, emakumeak

gutxiago hautatzen dituzte prestasun handiko postuetarako, uste izaten baita emakumeek familiako bizitza jartzen dutela lanaren aurretik.

6 UGT (2013): Soldata desberdintasunak, EINeko Soldata Egituraren Inkestako datuen azterketatik abiatuta egindako txostena.

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

14

- Lanaldi partzialeko lanak esan nahi du lanaldi osoan ari denak baino diru-sarrera txikiagoak dituela, bai-eta gizarte babes txikiagoa ere.

Euskadin, 2011n, lanaldi partzialean lan egiten zuten pertsonen % 80,6 emakumeak ziren, eta % 19,4 gizonak. Laneko bizitza eta familiakoa

bateragarri egitea ez dira erantzunkidetasunean islatu. Hala, emakumeak dira, gehienetan, lanaldi partzialak egiten dituztenak, eta

horrek ondorioak ditu haien burujabetasun ekonomikoan, lanbidean igotzeko aukeretan eta langabezia- eta erretiro-prestazioak eskuratzeko

orduan.

- Emakumeek eta gizonek Estatu mailan duten soldata diferentzia bi halako baino handiagoa da sektore pribatuan (% 28,25), sektore

publikoan baino (% 12,34).

- Jarduera sektoreei erreparaturik, datuek islatzen dute soldata arrakalaren existentzia orokorra dela, nahiz eta arrakala hori txikiagoa

den gizonezkoak gehiengo handia diren sektoreetan –eraikuntza (% 9,22)–, edo sektore oso feminizatuetan: hezkuntza (% 11,01) eta

administrazio publikoa eta defentsa (%12,22). Arrakala handienak sektore hauetakoak dira: administrazio-jarduerak eta laguntza-

zerbitzuak (% 34,72), jarduera profesional, zientifiko eta teknikoak (% 30,48), higiezin-jarduerak (% 28,78), merkataritza (% 28,69) eta osasun

eta gizarte-zerbitzuen sektorea (% 27,97).

- Soldata arrakala autonomia-erkidego guztietan gertatzen da, baina

EAEko emakumeek Estatuko emakumeen batez bestekoa baino soldata handiagoa jasotzen dute.

Soldata alde batera utzita, lan-merkatuan presentzia izateak lan egiten den

enpresaren kargura joan ohi diren beste mota bateko gizarte-prestazioak eskuratzea ekar lezake. Beste mota bateko ondasun edo zerbitzu horiek ere

badute genero-dimentsioa, eta, beste behin, emakumeak desabantaila egoeran egon ohi dira, onura gutxiago jasotzen baitute laguntza horietatik,

diren motakoak direla:

ENPRESAREN PRESTAZIO

MOTA (%tan)

Batez

besteko

totala

Emakumeak Gizonak

Gizonen eta

emakumeen

arteko aldea

%

Etxebizitza 10,5 9,6 11,6 % 21 Pentsio planak 19,5 16,5 22,4 % 36 Prestakuntza 33,0 31,0 34,9 % 13 Jantokia 19,4 14,9 23,6 % 58 Garraioa 17,3 13,2 21,2 % 61 Osasuna 16,4 13,6 19,1 % 40. Seme-alaben irakaskuntza 9,5 7,7 11,2 % 45 Haurtzaindegia 5,6 5,1 6,0 % 18 Aisialdia 5,3 3,9 6,7 % 72

Geuk egina ondorengo honetan oinarrituta: EAEko soldatapeko biztanleen estatistika,

enpresaren konturako gizarte-prestazio motaren arabera, 2012, EUSTAT.

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

15

Ordainsarietan dauden aldeen ondorioz, emakumeek gutxiago kotizatzen dute Gizarte Segurantzan, eta horrek zuzeneko eragina du

ordaindutakoaren araberako gizarte-prestazioetan (langabezia eta erretiroa). 2013ko urtarrilean Estatuan jasotako ordaindutakoaren

araberako 3.153.650 pentsioetatik 2.123,387 Lanbidearteko Gutxieneko Soldata baino (645,29 euro) gutxiagoko pentsioa jasotzen duten

emakumeenak izan ziren; ordaindutakoaren araberako prestazioak kobratzen dituen biztanleriaren eguneko zenbateko gordina tarte honetan

dago: gizonezkoek, batez beste, jasotzen dituzten 30,61 euroen eta emakumeek jasotzen dituzten 25,96 euroen artean (% 15,2 gutxiago)7.

Berdintasun gabezia horien kariaz, emakume askok ez dute GS kotizatzen

ordaindutakoaren araberako pentsioa jasotzeko eskubidea izateko beharrezkoa den denboran (gaur egun, 15 urte); kasu horretan daude 65

urtetik gorako emakumeen % 80; horrela dauden gizonak, berriz, % 27 dira.

ORDAINDUTAKOAREN ARABERAKO PENTSIO

SISTEMAREN ESTALDURA ESPAINIAN.

URTARRILA 2012

Emakumeak Gizonak

Ordaindutakoaren araberako erretiro-pentsioak 903.984 2.516.843 65 urte edo gehiagoko biztanleak 4.603.819 3.245.854 Ordaindutakoaren araberako erretiro-pentsio gabeko 65 urtetik gorako pertsonak % 80 % 27

Iturria: EIN eta Gizarte Segurantza

Maria Pazosek «Desiguales por Ley, las políticas públicas contra la igualdad de género» izenburuko liburuan jasotzen duen bezala, gizonak eta

emakumeak mota desberdineko pentsioak jasotzen «espezializatzen» dira (emakumeak ordaindutakoaren araberakoak ez diren pentsioetan eta

alargun sarietan, eta gizonak ordaindutakoaren araberakoetan). Horrela, batez besteko zenbateko handieneko pentsioak gizonek jasotzen dituzte

gehiengoz, eta alderantziz. Bestalde, ordaindutakoaren araberako erretiro-pentsioak, batez beste, alargun sariak baino handiagoak dira, eta askoz

handiagoak ordaindutakoaren araberakoak ez diren pentsioak baino.

Gorago aurreratu dugun bezala, emakumeek ordaindutakoaren

araberako gizarte-prestazioak eskuratzea zailtzen duten arrazoietako bat genero-erlazioen ondorioz (laneko bereizkeria) enpleguan duten posizio

desberdina dela eta jasaten duten lan-prekarietatea da: behin-behinekotasuna, soldata aldea, lanaldi mota, ikasketa maila enplegura

egokitzea, ezkutuko ekonomia, etab., horiek guztiak gehiago pairatzen baitituzte emakumeek gizonek baino.

2011. urtean, kontraturik gabe zeuden 18.700 soldatapekoen hamarretik ia

bederatzi emakumeak ziren (% 86,6). Era berean, lan-kontratu finkoa edo mugagabea duten emakumeen ehunekoa gizonena baino txikiagoa da –

nahiz eta, azken urteotan, alderdi hori asko hobetu den–; baina, aldi baterako kontratua dutenen artean, gizonak baino gehiago dira (% 53,7).

7 Aipatutako UGTren txosteneko datuak

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

16

16 URTEKO ETA

GEHIAGOKO BIZTANLE

OKUPATUAK

(MILAKOETAN) KONTRATU

MOTAREN ETA SEXUAREN

ARABERA

Guztiraabs.

EMAKUMEZKOAK

Abs. %H %B

GIZONEZKOAK

Abs. %H %B

Guztira 775,9 368,8 47,5 100,0 407,1 52,5 100,0 Mugagabea-finkoa 601,5 269,1 44,7 73,0 332,5 55,3 81,7 Aldi baterakoa 155,7 83,6 53,7 22,7 72,1 46,3 17,7 Kontraturik gabe eta beste

18,7 16,2 86,6 4,4 2,5 13,4 0,6

Iturria: EUSTAT. BJA. 2011. Oharra: %H: ehuneko horizontalak; %B: ehuneko bertikalak.

Lanaldi partzialeko kontratuei dagokionez, Europako Batzordearen

Justiziako Zuzendaritza Nagusiak argitaratutako txosten batek ondorioztatu du, genero-berdintasunaren arloko Europako Jurista Sarearen bitartez,

mota horretako kontratuak gero eta gehiago direla aztertutako herrialde guztietan eta genero-estereotipoei lotuta daudela, zainketa-erantzukizunei

zehazki, baina enpleguko bereizkeria horizontalarekin ere badutela zerikusia emakumeen presentzia handiagoko sektoreetan, hezkuntzan eta

osasunean, esate baterako. Alde txar hauek dituzte: burujabetasun ekonomikoa lortzeko zailtasun handiagoak, erretiro-pentsio apalagoak,

karrera profesionala garatzeko aukera gutxiago, etab.

Aldi baterako enpleguari dagokionez ere, emakumeak dira, batik-bat mota horretako kontratazioen eragozpenak pairatzen dituztenak. Hala ere, eta

segur aski emakumeen eta gizonen arteko aldi baterakotasun tasen artean dagoen genero arrakala txikia dela medio, arlo honetan ez da egon

generoarekiko sentiberatasunik eta ez zaio kasu handirik egin genero-estereotipoen aurkako borrokari, nahiz eta berdintasun gabezia horien

azpian ezkutatzen den elementua horixe izan, dudarik gabe.

Emakumeen lanaren prekarietatean eragina duen beste arazo gehigarri

bat emakumeek ezkutuko ekonomian duten presentzia da. Ezkutuko ekonomia gizarte arazo larria da: eskubiderik eta soldata duinik gabeko

lana ahalbidetzen du, kontsumitzaileei eta erabiltzaileei babesik ematen ez diena; ez kotizaziorik, ez zergarik, ez prestaziorik, ez pentsiorik sortzen ez

duen lana. Ezkutuko ekonomian lan egiten duten pertsonek mota guztietako abusuak jasaten dituzte enpresen edo auto-enplegu

prekarioaren aldetik. Ezkutuko ekonomia, definizioz, lan duinaren etsairik handiena da.

Ogasun Ministerioko Teknikari Taldeak (GESTHA) Eurostat-en presio fiskaleko

datuetatik abiatuta bildutako informazioaren arabera, ez agintari fiskalei, ez lan-agintaritzari ez Gizarte Segurantzari deklaratzen ez zaien –edo partzialki

deklaratzen zaien– produkzio-jarduera hau nazioko BPGren % 23,3 da; EAEko 2009ko deklaratu gabeko ekonomiaren tamaina, berriz, BPGren %

20,6 izan zen (13.560 milioi euro).

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

17

Ezkutuko ekonomia bereziki femeninoa da. Hasteko, batez ere emakumeek okupatzen dituzten enplegu-kategoria askok informaltasun tasa handiak

izaten dituzte. Adibidez, etxeko langileen sektorea, senarraren negozioko familiako laguntza, lanaldi partzialeko enplegua, familia-ustiategietako

baserri lana… Egoera larriagotu egiten da pizgarri asko daudelako emakumeak informaltasunera bultzatzen dituztenak (adibidez, ezkonduek

zerga-aitorpena batera egitea, alargun pentsioa, familia-laguntzen enplegu-erregimena, etab.). Etxeko zainketa-lanek, bestalde, beren

lanpostuak uztera behartzen dituzte oraindik emakume asko. Biztanleria Aktiboaren Inkestan «inaktibitate» gisa sailkatzen den jarduera hori, izatez,

ezkutuko ekonomiaren beste aldaera bat da; hemen ere ez da ez laneko, ez gizarte-eskubiderik, ez soldatarik, ez ordutegirik, ez laneko girorik, ez eta

etorkizunerako eskubiderik metatzen, ez burujabetasun ekonomikorik lortzen. Emakume horien egoera dramatikoa da, era berean. Edonola ere,

«inaktibitatean» katalogatzen diren emakume horiek ere «ekonomia honen» barruan daude, hori bai, ekonomiaren putzurik sakonenetan (Maria Pazos,

2013).

Arlo honetan sexuaren arabera bereizitako datuak lortzea zaila bada ere, laneko irregulartasunei buruzko hainbat inkestak diote lan irregularra lan

deklaratutik bereizten duen ezaugarrietako bat, hain zuzen ere, horixe dela, hau da, irregulartasun-indize handiagoa dagoela emakumeen

kontratazioan, gizonenean baino. EAEn laneko iruzur honi dagokion ezkutuko BPGri buruz egindako estimazioek diote 4.581 milioi eurokoa dela;

horrek erakusten du zer garrantzitsua litzatekeen euskal ekonomiarentzat enplegu irregular horiek (batez ere emakumeei eragiten dietenak) argitara

ateratzea.

Ordaindutako eta deklaratutako ekoizpen-lanaren merkatuan parte-hartze hain desberdina izatearen zuzeneko eragina emakumeen eta gizonen

errenta maila guztietako berdintasun-ezean nabarmentzen da, eta bereziki handia da jarduera-errenten kasuan, % 84ko diferentzia baitago,

gizonezkoen alde, ordaindutako lanetik sortutako errentak hizpide ditugunean.

ERRENTA Guztira Emakumeak Gizonak

Gizonen eta

emakumeen

arteko aldea

%

EFI

(errentaren

feminizazio-

indizea): E/G

Errenta guztira 19.631 14.242 25.376 % 78 0,56

Lan-errenta 12.290 8.722 16.092 % 84 0,54

Kapital higigarrien errenta 1.679 1.474 1.897 % 29 0,78

Kapital higiezinen errenta 320 352 287 -% 18 1,23

Jardueren errenta 901 544 1.281 % 135 0,42

Transferentziak 4.441 3.150 5.818 % 85 0,54

Errenta erabilgarria 16.808 12.412 21.494 % 73 0,58

Geuk egina, Pertsonen eta Familien Errenten Estatistika oinarri hartuta. EAE, 2009ko datuetan

oinarriturik, 2012ko apirilean argitaratutako taulak.

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

18

Datu berrienak Eustatek egindako Pertsonen eta Familien Errenten Estatistikan8 jasotakoak dira. 2011n EAEn egoitza zuten pertsonen batez

besteko errenta pertsonala 19.715 €-koa zen 18 urte eta gehiagoko biztanleentzat, % 0,5 handiagoa bi urte lehenago baino. Iturri horren

arabera, gizonen eta emakumeen errentaren banaketa berdintasun gabea da. Izan ere, EAEko gizonezkoen batez besteko errenta, guztira,

25.258 eurokoa da, eta emakumeena, 14.534 eurokoa. Hau da, gizonezkoen errenta pertsonala, batez beste, emakumeena baino 10.904

euro handiagoa da. Emakumeen eta gizonen errenta pertsonalen arteko alderik handiena 60 eta 64 urte bitarteko adin-tartean gertatzen da. Adin-

tarte horretan gizonen batez besteko errenta emakumeen batez besteko errenta pertsonala baino 19.519 euro handiagoa da.

Egoera horrek, batez ere, pobretasun mailak handitzea ekarri du. Horrela,

Eusko Jaurlaritzaren azkeneko Pobreziari eta Gizarte Desberdintasunei buruzko Inkestak islatzen du –2008 eta 2012ko egoerak alderatzen ditu–

emakumeak pobretasun egoera handiagotik abiatzen direla, nahiz eta krisi ekonomikoaren eragina dela-eta bai gizonen eta bai emakumeen

pobretze orokorra areagotu egin den (ikusi pobretasun motaren definizioak9).

POBRETASUN MOTA

2008 Guztira

Emakumeak

buru diren

familiak

Gizonak

buru diren

familiak

Gizonen eta

emakumeen

arteko aldea

%tan

Mantentze-pobrezia 5,7 10,2 4,8 % 113 Metatze-pobrezia 1,5 3,2 1,2 % 167 Benetako pobrezia 4,2 8,8 3,3 % 167 Benetako ongizate-gabezia 8,2 15,7 6,7 % 134

POBRETASUN MOTA

2012 Guztira

Emakumeak

buru diren

familiak

Gizonak

buru diren

familiak

Gizonen eta

emakumeen

arteko aldea

%tan

Mantentze-pobrezia 7,3 12,6 5,8 % 117 Metatze-pobrezia 1,4 2,5 1,2 % 108 Benetako pobrezia 5,3 11,1 3,7 % 200 Benetako ongizate-gabezia 10,1 20,0 7,4 % 170

8 18 urte eta gehiagoko pertsona bakoitzaren laneko errentak, jarduera ekonomikoetatik eratorritakoak, transferentziak edo gizarte-prestazioak, eta kapital higigarriak eta higiezinak emandakoak batuta lortzen da. 9 Mantentze-pobrezia: oinarrizko premiak (elikadura, etxebizitza, jantzia eta oinetakoak) epe laburrean estaltzeko nahikoa baliabide ekonomiko ez edukitzea. Metatze-pobrezia: gutxieneko bizitza-maila egokia epe ertain eta luzean mantentzeko beharrezkoak diren kontsumoko ondasun iraunkorrak eskuratzeko ezintasuna. Benetako pobrezia: pobreziaren mantentze- eta metatze-dimentsioetan ageri diren oinarrizko premiak behar bezala estaltzeko ezintasuna, eguneroko bizitzan konpentsatuta ez dagoena, pobreziaren bizipenetik aldentzeko adinako gutxieneko ongizatea eskuratzea posible egiten ez duena. Benetako ongizate-gabezia: diru-sarrera erregularrak mantentzea baina nahikoa ez izatea gastuei aurre egiteko, eta, hortaz, gabezia-egoerak pairatzea.

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

19

Geuk egina honako hau oinarri hartuta: Pobrezia egoeraren eta prekarietate errealaren

bilakaerari buruzko estatistika EAEn, 2008-2012, EUSTAT

Aurreko datuek adierazten dute krisi ekonomikoak EAEko familietan izan

duen inpaktuak areagotu egin dituela ohiko obligazio eta gastuei aurre egiteko zailtasunak eta 1996tik ezagutzen ez zen egoerara ekarri dituela.

Nahikoa diru-sarrera ez izatearen kariaz, handitu egin dira bai pobrezia eta prekarietate arriskuko egoerak, eta bai benetako pobrezia egoerak, eta

estalitako pobrezia egoerak ere gehiago dira orain (adibidez, zailagoa da gurasoen etxetik alde egitea). Baina esan nahi du, batez ere, pobretasuna

eta prekarietatea tradizioz horretarako arriskua izan duten taldeetan kontzentratzen direla, gero eta gehiago, eta kasu horretan daude lanpostu

egonkorrik gabeko emakume bat buru duten guraso bakarreko familiak.

Izatez, benetako pobreziaren eragina hirukoiztu egin da emakumeak buru dituzten familien kasuan (2012an, % 11,1 eta 2008an, % 3,7 ). Sexuen arteko

aldeak ere nabarmenak dira, 2008tik 2012ra, diru-sarrerak izan arren, gabeziak eta benetako ongizate falta dutenen kasuan: emakumeek 4

puntu portzentualetik gora egin dute okerrera aldi horretan, eta 2012an, egoera horretan zeuden gizonezkoak baino ia hiru aldiz gehiago ziren.

Aurreko horretatik ondorioztatzen da alde nabarmenak daudela emakumeen eta gizonen artean, enplegua lortzeari, lan-merkatuko

egonkortasun eta iraunkortasunari, eta laneko baldintzei dagokienez, bai-eta baliabide eta ondasun ekonomikoak lortzeari dagokionez ere

(aurrezteko ahalmena, eskura daukan errenta pertsonala, etab.). Lan-merkatuan eta ekonomiaren eremuan gizon eta emakumeen artean

dauden berdintasun gabezia horiek ondorio argiak dituzte Gizarte

Segurantzaren osagarri diren Gizarte Aurreikuspeneko Sistemetan

emakumeek duten parte-hartze urrian10:

- Gizarte Aurreikuspen Osagarrirako Plan bat duten emakumeak mota horretako planak dituzten pertsona guztien % 41 dira.

- Genero arrakala are handiagoa da BGAEa Administrazio publikoari

atxikita egon ordez sektore pribatukoa bada; izan ere, BGAEekin bat egiten duten pertsonen % 73,7 sektore pribatukoak dira, eta, aldiz,

emakumeak askoz gehiago iristen dira enplegu publikora sektore pribatura baino.

- Errealitate honi buruzko hipotesi batzuek diote emakume askok mendekotasuna dutela oraindik ezkontidearekiko aurreikuspen-sistema

hauetara ekarpenak egiteko, eta aurreikuspen-planetako parte-hartze horren zati handi bat Industriaren sektoretik egiten dela, gizonezkoak

gehiengo handia diren sektore batetik, alegia.

10 Borondatezko Gizarte Aurreikuspeneko Erakundeei (BGAE) buruzko Lege Aurreproiektua onartzeari begira, Eusko Jaurlaritzako Ekonomia eta Ogasun Saileko Finantza-zuzendaritzak, 2010ean, esandako legearen genero-inpaktuari buruzko txosten bat egin zuen, BGAE-etan parte-hartzeari buruzko azterlan bat oinarri harturik.

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

20

Emakumeen parte-hartze urria oso nabarmena den beste eremu ekonomikoetako bat bankuen finantzaketari dagokiona da. Nahiz eta ia ez

dagoen horri buruzko azterlan xehaturik, emakumeek, hurrengo paragrafoan ikusiko den bezala, muga handiagoak dituzte kredituak edo

beste finantza-produktu batzuk lortzeko, eta oztopo larria da hori emakumeek beren burujabetasuna lor dezaten.

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

21

2.2. BALIABIDEAK ESKURATZEKO DESBERDINTASUNAK

Baliabide pribatuak lortzeko berdintasun-ezak kontuan hartzeko orduan,

esanahi bereziko bi eremu ditugu:

a) Finantza-baliabideak lortzea. Bistakoa dirudi zer joera den nagusi banku-erakundeen finantza-baliabideak lortzeko orduan.

Ildo horretan11, ordaindutako lan-merkatuan presentzia txikiagoa

dutenez eta errenta eta aurrezpen maila eskasagoak izatearen ondorioz, emakumeak egoera okerragoan aurkitzen dira gizonak baino

kreditu bat edo dirua administratzea xede duen finantza-produkturen bat lortzeko orduan (ageriko kontuak, kontu korronteak, eta abar).

Testuinguru horietan, finantza-erakundeekin tratuan hasten direnean, emakumeek genero-aurreiritziekin lotura duten oztopoei egin behar

izaten diete aurre, eta, askotan, interes-tasa handiagoak ezartzen dizkiete, nahiz eta, gizonezkoekin alderatuta, maileguen itzultze-tasa

handiagoak izaten dituzten. Portaera diskriminatzaile horiek justifikatzeko argudiatu ohi da maileguak eskatzeko beharrezkoak diren abalak eta

bermeak falta izaten zaizkiela (adibidez, balio ekonomiko handieneko ondasunak, askotan, bikotekide gizonezkoaren izenean soilik egoten

dira) edota emakumeek segurtasun falta handiagoa transmititzen dutela gizonek baino.

Ez da ia existitzen errealitate hori kuantifikatzen duen ikerketarik, ez EAEn, ez Estatuan. Horietako bat Emakumearen Mundu Bankuak

(WWB12) 2006an argitaratutako txostena da, non adierazten baita Estatuko maileguen % 2 eta 4ren artean soilik eman zitzaizkiela

emakumeei, nahiz eta konpromiso handia erakusten duten haiek itzultzerakoan, huts egiten duten maileguen % 1,63 baizik ez baitira

emakumeei dagozkienak.

Esperientziak erakusten digu kreditu azkarrak, kantitate txikikoak (mikrokredituak) eta hipoteka-kredituak lortzeko zailtasuna emakume

askoren berariazko arazoa dela, batez ere baldintza bereziki zaurgarriko emakumeak direnean (esate baterako, adineko emakumeak, guraso

bakarreko familien buruak, langabeak, dibortziatuak, landa giroko emakumeak edota ikasketa gabeak). Arazo horrek, gainera, krisi aro

honetan, beste batzuk ekar ditzake atzetik: etxetik kaleratzea, muturreko pobretasuna areagotzea eta gizarte-bazterkeriara

bultzatzea.

Diskriminazio horrek beste ondorio larri bat ere badu emakumezkoak buru dituzten enpresak sortu nahi direnean. Nahiz eta emakumeek

sortutako enpresen finantza-premiak –beren ezaugarri eta 11 Hori ondorioztatu dute zenbait autore espezializatuk, hala nola Lina Gávez eta Juan Torres. 12 «Mikrokredituen inpaktuari buruzko txostena». WWBko kasuak, 2006ko azaroa.

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

22

dimentsioengatik– ez diren oso handiak izan ohi, zailtasun erantsiak pairatu behar izaten dituzte emakume izateagatik; adibidez, haien

proiektuei ez zaie sinesgarritasunik ematen, bermeak falta izaten zaizkie (beren ondare pertsonala beste abalik ez izatea eta/edo inbertsioa

baliabide propioetara doitzea) edo sortu duten enpresa mota ez da finantza-erakundeen gustukoa (bankuek lehentasunezko tratua eman

ohi diete tamaina handiagoko enpresei, beste sektore batzuetakoei, eta abar)13.

Alor honetako oztopoek ez dute emakumearen burujabetasun

ekonomikoa soilik erasaten, baita haien autonomia ere bizitzan erabaki garrantzizkoak hartu behar direnean: gurasoen etxetik joatea, beren

familia sortzea, seme-alabak mantentzea, enpresa bat abian jartzea, etab.

b) Pentsio osagarrien sistemak eskuratzea: EAEn aldeak hautematen dira

emakumeen eta gizonen artean pentsio-sistema pribatuak lortzeko orduan, emakumeek parte-hartze desberdina eta eskasagoa baitute

lan-merkatuan; hori dela medio, alde handia dago bi sexuen artean baliabide eta ondasun ekonomikoak eskuratu ahal izateko. Ondorioz,

emakumeek errenta murritzagoa izateaz gainera, aurrezteko ahalmena ere txikiagoa dute. Horrek guztiak eragiten du emakumeek presentzia

galtzea gizarte-aurreikuspen sistemetan eta Gizarte Segurantzarenak osatzeko aurreikusitako pentsio planetan, sistema horiek guztiak,

funtsean, lanetik eratorritako aurrezkian oinarrituta baitaude eta erretiroko errenta modura edo beste era batzuetara itzultzen dira

jabearengana.

«Aurreikuspen Sozial Osagarria Euskal Autonomia Erkidegoan» (2006)

txosteneko datuen arabera, Borondatezko Gizarte Aurreikuspeneko Erakundeetara (BGAE) emakumeek eta gizonek egiten duten batez

besteko ekarpenean arrakala handia dago, gizonek aurreikuspen planetako modalitate bakoitzean egiten duten ekarpena % 20 baino

handiagoa baita emakumeena baino. Hala ere, gizonekin gertatzen den bezala, aurreikuspen plan bati atxikita dauden emakume gehienek

banakako planaren modalitatea dute. Gizonen nagusitasuna areagotu egiten da enplegu-sistemetan, non emakumeak % 36 baizik ez baitira.

ATXIKITAKO

PERTSONAK

Banakako

planak %

Enplegu

-planak %

Plan

elkartuak

Aurreikus

pen

planak

guztira

%

Emakumeak 339.006 40,86 133.717 36,48 1.096 473.819 39,45 Gizonak 490.662 59,14 232.782 63,52 3.732 727.176 60,55 Guztira 829.668 100 366.499 100 4.828 1.200.995 100

Euskadiko Gizarte Aurreikuspen Osagarriari buruzko txostena, 200614

13 Emakundek argitaratutako Generoaren araberako eraginaren ebaluazioa ekintzailetzan eta

ETEetan izenburuko gidak adierazten duen bezala 14 Definizioak:

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

23

Aldiz, Gizarte Segurantzaren sistema publikoan emakumeek duten afiliazioa % 41,3koa da. Alde hori esplikatzen lagun dezakeen egitatea

da BGAEek ezarpen murritzagoa dutela zerbitzuen sektorean. Banakako sistemak, ikuspegi horretatik, ez dira hain diskriminatzaileak.

Baliabide publikoak lortzeko orduan gizonen eta emakumeen artean

dagoen aldea aztertzeko tresnak

Bistakoa da ez dagoela berdintasunik gizonen eta emakumeen artean baliabide publiko jakin batzuk (politika publikoen aurrekontuen bidez edo

gizarte-babeseko sistemen bidez) edo baliabide pribatuak lortzeko orduan (finantzaketaren edo gizarte-babeseko beste sistema batzuen bidez), eta

zerga sistemek oso bestelako inpaktua dutela gizonengan edo emakumeengan.

Adibidez, krisi ekonomikoaren ondorioei buruzko duela gutxiko analisiek diote gizarte-politika jakin batzuetan egindako murrizketek –esate baterako,

Mendekotasun Legearen aplikazioan– ondorio larriak izan ditzaketela emakumeentzat; izan ere, beren kargura zituzten mendeko pertsonen

zainketa profesionalizatzeko laguntza lortuta zuten hainbat emakumek, baliteke eginkizun hori, berriro, beren denbora pertsonala dedikatuz aurrera

atera behar izatea edo, are gehiago, daukaten enplegua utzita, hau da, behialako rolak eta estereotipoak betikotuz, eta hala eginez gero, familia

tradizionalaren eredua bihurtzen da aukera ia bakarra eta ongizatearen paradigma.

Ekonomia feministak banakako gizarte-politika ereduarekin bat datorren

Ongizate Estatua aldarrikatzen du, non pertsonak hornitzaile eta zaintzaile izango diren aldi berean; politika publikoek ikuspegi integratzailea izan

behar dute eta ezinbestekoa da emakumeak gizartean eskubide osoko herritar izatea, gizarte-mugimenduetan, politikan edo ekonomian parte-

hartze aktiboa dutela.

Baliabide publikoak eskuratzeko orduan gizonen eta emakumeen arteko berdintasuna bermatzeko tresna giltzarrietako bat, politikaren hasierako

kontzepziotik, aurrekontuak generoaren ikuspegitik (GIA) egitea da; horrek posible egin behar luke ezagutzea zer paper jokatzen duten emakumeek

politika publikoen hartzaile eta subjektu aktibo gisa, gizonekin alderatuta; bai-eta aurrekontu horiek batzuengan eta besteengan izango duten eragin

soziopolitikoa eta ekonomikoa ezagutzea ere. Alegia, beharrezkoa da jakitea aurrekontu publikoek Euskadiko emakume eta gizonen premiak

asetzen dituzten, ala, kontrara, gizon edo emakumeen kolektibo bati mesede egiten dioten, bestearen bizkar.

- Banakako aurreikuspen-plana: Finantza-erakundeek sustatutako kontu pertsonala;

edozein pertsona fisiko atxiki daiteke berorietara. - Enpleguko aurreikuspen-plana (okupazionalak): langileei zuzenduta daude eta

enpresaren eremuan artikulatzen dira. - Aurreikuspen-plan elkartua: atxikitako pertsonak elkarte bateko, sindikatu bateko, etab.

kideak dira.

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

24

Finantza-konglomeratuei, gastu eta zerga-bilketei, soberakinei edo defizitei buruzko aurrekontu publikoak ez dira tresna neutralak generoarekiko,

gastuek eta zerga-bilketek ez baitute inpaktu berdina eragiten emakumeengan eta gizonengan. Guztiz kontrara, emakumeek eta

gizonek, gehienetan, postu sozial eta ekonomiko desberdinak okupatzen dituztenez, aurrekontuek eragin desberdinak dituzte batzuengan eta

besteengan. Hortaz, aurrekontu-politikak eragindako genero-inpaktua aintzat ez hartzeak axolagabetasuna dakar, eta generoarekiko axolarik

erakusten ez duen aurrekontuak ez ditu efektu berdinak eragingo gizonengan eta emakumeengan.

Hona adibide batzuk:

- Osasun gastuetan murrizketak egiteak askotan esan nahi du

emakumeek lan gehiago egin beharko dutela pertsonen zainketa ordaindu gabeetan. Zainketa-lanak direla eta, denbora gutxiago

dute ordaindutako lanean aritzeko, eta sarrera publikoak gutxituko zaizkie dagozkien zergengatik.

- Baliabiderik gabeko familientzako laguntzak –haurren ongizatea erraztea izaten dute xede–, askotan, familiako buruari bideratzen

zaizkio, izatez haien zainketaz arduratzen den pertsonaren kaltetan. Hainbat azterlanek erakusten dute kontzeptu horretako diru-sarrerak

amei banatzen zaizkienean, eragin positibo handiagoa izaten dutela haurren ongizatean; hala ere, gizarte-politika askotan ez da

hori aintzat hartzen.

- Orokorrean, bereizketa-portaerak sustatzen dituzten aktibitate artistikoak eta aisialdiari lotuak bultzatzen dira oraindik diru

publikoarekin; eskolan, adibidez, teknifikazio gutxiagoko lanbideetara bideratzen dira neska nerabeak; kirol aktibitate

desberdinak eta bereiziak antolatzen dira bi sexuentzat, eta aurrekontu-partidak oso bestelakoak dituzte batzuek eta besteek.

Bereziki, telebista publikoan eta aurrekontu publikoan, gizonezkoen futbolak (futbola esaten zaio, beste gabe) askoz espazio handiagoa

okupatzen du emakumezkoenak baino.

Bestalde, aurrekontu publikoek garrantzizko rola jokatzen dute berdintasun-ezen transmisioan eta iraupenean, batez ere berdintasunaren aldeko

portaerei pizgarririk jartzen ez zaizkienean eta bereizketa-portaerak bultzatzen jarraitzen duten politika kontinuisten bitartez. Hona hemen

zenbait adibide:

- PFEZk familia-unitatea du oinarri gisa, eta familiako buru den

pertsonarentzat zerga-arintzeak aurreikusten ditu ezkontide bat 'bere kargura' daukanean; horrek, praktikan, estimulua kentzen dio

emakumeen soldatapeko lanari. Baterako zerga-ordainketaren aukera egoteak ideia zaharkitu bat transmititzeaz eta beharrik

gabeko gastu publiko atzerakoi bat eragiteaz gainera, efektu

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

25

negatibo errealak ditu emakumeak soldatapeko lanera gehitzeari begira.

- Aitatasun eta amatasun baimenen arteko desoreka. Gaur egun,

jaiotza eta adopzio baimenak gozatzeko gizon eta emakumeen eskubideen konfigurazioan dagoen asimetriak generoko rol

tradizionalak instituzionalizatzea bultzatzen du; egoera hori dela eta, emakumeak, bai ama direnak eta bai izan daitezkeenak, bai

enpresaburuen aldetik eta bai, askotan, beren buruen aldetik ere, prestasun gutxiagoko eskulantzat hartzen dira, edo, behintzat,

zalantzak sortzen dituzte lan-merkatuan iraungo ote duten edo ez.

- Orain abian dauden «uztartze» neurriek –funtsean, erraztasunak eskaintzea enplegutik (partzialki edo osorik) erretiratzeko, horrek

dakarren sarrera galerarekin zainketa aldiak irauten duen artean– genero-inpaktu negatiboak eragiten dituzte.

- Alargun sariak, oraindik, emakumeak lan-merkatutik kanpo gera daitezen laguntzen duten pizgarriak dira.

Ekimen ugari daude, hala nazio barrukoak nola nazioartekoak, genero-

ikuspegia duten aurrekontuei buruz. Estatu barruan, Andaluziako Erkidegoa da erreferente nagusia. Euskal Autonomia Erkidegora etorrita, bai Eusko

Jaurlaritzak, bai Gipuzkoako Foru Aldundiak eta bai Bilboko Udalak ere badituzte beren proiektuak genero-ikuspegia duten aurrekontuei buruz.

Eusko Jaurlaritzak 2001ean izan zuen lehen esperientzia, Emakundek

bultzatuta eta Eskoziako Gobernuko Aukera Berdintasun Batzordearen zuzendari eta Europar Batasuneko generoko mainstreaming-ean aditu den

Rona Fitzgeral-en kanpoko laguntza teknikoari esker. Geroago, 2010ean, esperientzia berrituko zuen, oraingoan EHUko Zientzia Politika eta

Administrazio Sailaren lankidetzarekin.

Edonola ere, aurrez izandako ekimenak alde batera utzita, GIA

(generoaren ikuspegia duen aurrekontu) batek, gutxienez, ondorengo azterketa hauek hartu behar ditu kontuan:

- Emakumeen eta gizonen egungo egoeraren azterketa eta

diagnostikoa.

- Berdintasunerako berariazko politiken azterketa eta aurrekontuan duten pisua.

- Politika publiko guztiak genero-ikuspegitik aztertu behar ditu, hala, politika horietako «genero-itsutasuna» begien bistan gera dadin.

- Aurrekontutik onura ateratzen duten pertsonen analisia, hau da,

gastatzen den euro bakoitzaren destinoaren analisia.

- Diru-sarreren eta bilketa moduaren azterketa.

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

26

Eusko Jaurlaritzako Ekonomia eta Ogasun Sailak berak aitortu duen bezala, oraindik bide luzea geratzen da helmugara heltzeko. Ildo horretan, EAEko

aurrekontuek islatzen dute oraindik neutraltasuna falta dela programa askotan eta horiek hobetzeko erantzunak eman behar zaizkiela hainbat

galderari: nor kontratatzen da, zertarako, nori egiten zaio mesede, zein dira erakunde artekariak, nortzuk osatzen dituzte, nola zabaltzen da programa,

zein da mezua emakume eta gizonentzat, zein da helburu politiko globala, zeintzuk dira berehalako helburuak, zer ekintza eta jarduera finantzatzen

dira, nola neurtzen da arrakasta, nola hartzen da kontuan berdintasuna, zer osagaitan edo prozesuko zer fasetan, nola neurtzen da berdintasun-

inpaktua, etab.

Baliabide publikoak lortzeko dauden diferentziei ekiteko beste modu bat ordaindutakoaren araberako pentsio batzuen banaketaren azterketa

egitea da. EAEko biztanle erretiratuek jasotzen dituzten laneko errentei buruz Eustat-ek bildutako datuen arabera (azkeneko datuak 2009koak

dira), gizonek, batez beste, 1753 euro kobratzen dituzte hilean, eta emakumeek, aldiz, 414 euroko errenta, batez beste.

Aurrez ikusi den bezala, alde nabarmenak daude gizonen eta emakumeen

artean eskuratutako eskubideei eta pentsioen zenbatekoari dagokienez; eta sistemaren izaera kontributiboak lan-merkatuko berdintasun-ezak

erreproduzitzen ditu. Emakumeen pentsioak okerragoak dira adinak gora egin ahala, eta emakumeen pentsioen arteko desberdintasun maila

gizonen artekoa baino txikiagoa da.

Era berean, pentsioaren % 100 eskuratu ahal izateko kotizazio aldia luzatu

izanak emakumeak zigortzen ditu, laneko historialean (eta kotizazioetan) hutsarte handiagoak baitituzte gizonek baino. Gainera, emakumeen

kotizazioak txikiagoak direnez –soldata-diskriminazioaren, okupazio-bereizketaren eta kontratazio prekarioagoen biktima diren neurrian–,

erretiroa hartzean kobratzen dituzten prestazioak dezentez apalagoak dira.

Politika fiskalaren diseinuak berak baliteke genero-joera bat izatea, dela esplizituki edo inplizituki. Adibidez, generoaren arabera egiten den

diskriminazio espliziturik nabarmenena pertsona fisikoei dagozkien zuzeneko

zergen aplikazioa da; izan ere, gorago ikusi den bezala, lanetik eta beste

aktibitate batzuetatik datozen errenta mailak askoz apalagoak izaten dira emakumeen kasuan, gizonen kasuan baino. Hitz gutxitan esanda:

a) Lan-merkatu formaletan emakumeek presentzia gutxiago dutelako,

batetik, eta ordaindu gabeko lanak baliorik ez duelako, bestetik, emakumeak baztertuta geratzen dira zuzeneko zergen kontribuzioari

dagokionez, gizonek okupazio-tasa handiagoak, hobeto ordaindutako enpleguak eta egonkortasun handiagokoak baitituzte. Horrek

ondorioak ditu epe laburrean eta luzean.

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

27

Epe laburrean: gizonezkoek, oro har, diru-sarrera handiagoak dituzte; merkatutik kanpo (etxean edo ekonomia informalean) lan egiten duten

pertsonek, aldiz, ez dute diru-sarrerarik edo askoz apalagoak dituzte.

Epe luzean: ordaindutakoaren araberako pentsioak pentsioen sistema publikoari egin zaizkion kotizazioen araberakoak dira (pentsio publikoak

soilik kontuan hartzen badira, eta ez pribatuki kontrataturiko pentsioak), eta, hortaz, emakumeen pentsioak gizonenak baino apalagoak dira ia

sistematikoki (gutxiago lan egin dute lan-merkatuan eta, beraz, funts gutxiago jarri dute, langabezia aldi luzeagoak eta txandakatze

handiagoak jasan dituzte lan-merkatuan eta, ondorioz, gizonezkoek baino denbora gutxiagoan kotizatu dute; gainera, emakumezkoen

soldata apalak direla eta, balio absolutu murritzagoko sarrerak egin dituzte altxor publikora).

b) Era berean, banakako zerga-ordainketan ere egon daiteke generoen

arteko desoreka, zergak abantailaren bat ematen badio bikoteko kide

bati duen egoera zibilaren ondorioz.

PFEZri buruz orain indarrean dagoen araudiaren aplikazioaren genero-inpaktua aztertu eta egoera pertsonal eta familiar desberdinei15

ematen zaien zerga-trataerak alderatuta, ikusten da oraingo sistemak desabantaila egoeran kokatzen dituela guraso bakarreko familia-

unitate baten buru diren emakumeak, senarraren mendeko diren eta harekin batera zerga aitorpena egiten duten emakume ezkonduen

aldean. Lehenago aipatu den bezala, diruz laguntzen da emakumeak etxean geratzea edo ezkutuko ekonomian aritzea; era berean,

emakumeak, oro har, senarraren zama ekonomiko gisa ikusten dira, eta ez ordaindu gabeko hainbat lan egiten dituzten pertsona bezala.

Horren ordez honako hau proposatzen da: baterako zerga-aitorpena behin betiko kentzea eta ondoriozko zerga-aurrezpena beste hauetara

bideratzea: seme-alabengatiko prestazio unibertsalen sistema batera, guraso bakarreko familien prestazioetara eta genero-berdintasuna

aldezten duten beste prestazio eta zerbitzu batzuetara, esate baterako, aitatasun eta amatasun baimenak parekatzera.

Oinarrizko produktuen kontsumoarekin lotura duten zeharkako zergei

buruz, kontua da kontsumoaren gainean egiten den zerga-ordainketak gogorrago erasaten diela baliabide gutxiko pertsonei eta aurrekontuaren

parte handiena familiako kontsumoan gastatzen dutenei, emakumeei, alegia.

Baina, gainera, mota horretako zergak ondasunak eta zerbitzuak erostean

edo transmititzean sortzen direnean, diskriminazioa inplizitua izan daiteke, adibidez, zergak emakumeek soilik erositako produktuei eragiten badie,

15 Honako aditu hauek dira esandako analisien egileak: Ikerketa Fiskalen Institutuko María Pazos, Nuria Alonso eta Isabel Lima.

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

28

emakumeek edo gizonek, edozeinek eros ditzakeen beste produktu batzuekin alderatuta.

Nahiz eta EAEn aurrez adierazitako hori berretsiko duten sexuen arabera

bereizitako daturik ez dagoen, esan behar da, egun, Eustat pertsona fisikoen errentari buruzko Estatistikan lanean hasita dagoela, eta horrek

aukera emango du hurrengo ekitaldietan zerga-egitateen aitorpenetan egon litezkeen asimetriak argitara ateratzeko, esaterako honako alderdi

hauetan: errentak eskuratzea, murrizketak eta kenketak aplikatzea, hobariak, lanaren errentaren banaketa zergadunaren sexuaren arabera,

etab.

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

29

2.3. EMAKUMEEN ETA GIZONEN PARTE-HARTZE DESBERDINA

Ekonomiari buruzko erabaki nagusiak hartzen diren toki eta lanpostu giltzarrietan emakumeen presentzia urriagoa izateak ez du eremu honetako

berdintasun-eza berretsi baizik egiten.

Administrazio Publikoaren goi karguetan emakumeek duten presentziaren azterketak adierazten du Eusko Jaurlaritzan, hasteko behintzat, parekotasun

egoera dagoela sailburuei dagokienez; izan ere, Jaurlaritzako 8 sailen erdietan, emakumeei dagokie titulartasuna. Administrazio Publikoaren

eskalafoian behera egin ahala, emakumeen nagusitasuna gero eta handiagoa da.

Hala ere, izendapen askeko postuez ari bagara, Sailburuordetzakoa,

esaterako, emakumeen presentzia % 31raino jaisten da. Halaber, datuak oso adierazgarriak dira Jaurlaritzako Sailen egoera aztertzen denean; hala,

ikusiko dugu ordezkaritza orekatuko portzentajeetatik gehien aldentzen dena Ogasun Saila dela, % 28,6 baizik ez baitira emakumeen esku dauden

goi karguak –lau besterik ez– eta ratioa % 23,53raino jaisten da mendeko organismoak gehitzen bazaizkio. Hala ere, emakume bat dago

Ekonomiaren Garapen eta Lehiakortasuneko sailburu, non 18 goi karguetatik 7 emakumezkoen esku baitaude, berez oso maskulinizatua

egon ohi den ingurune batean. Azpimarratzekoa da, orobat, Segurtasun Saileko buru ere, sailak dituen konnotazioekin, emakume bat dagoela.

Enpresetako zuzendaritza-postuen okupazioari dagokionez, Euskadiko produkzio aktibitatean emakumeek duten presentzia desorekatua

produkzio lanaren merkatuan enplegatzaile gisa duten presentziarekin osatzen da, non, Eustat-en arabera (2010era arteko datuak dira),

emakumeen presentzia askoz apalagoa baita, berriro, besteren konturako

enpleguan edo enpresetan erabakitzeko ahalmena duten lanpostuetan:

PRESENTZIA (milakoetan) Guztira Emakumeak Gizonak E %

totalarekiko

Enplegatzaile aktiboak 30,5 8,7 21,8 % 28,5

Autonomo aktiboak 113,3 38,3 75,1 % 33,8

Geuk egina honako hau oinarri hartuta: Biztanleriari egindako inkesta jarduerari buruz, 2010, EUSTAT

Gizarte Ekonomiako enpresetan16 emakumeek duten presentziari

dagokionez, kooperatibismoaren munduan bereziki, mota honetako enpresen sorrera-printzipioei kasu eginda pentsa daitekeenaren kontrara,

sexuaren arabera inor ez diskriminatzeko irizpidea aldezten baita berorietan, sexuen arteko berdintasun-eza merkatuko gainerako

enpresetakoaren berdintsua da. Ebidentzia enpirikoak erakusten du sexu bateko eta besteko kideen arteko bereizkeria-joerek lehenean segitzen

16Gizarte Ekonomiako enpresetan –EAEko kooperatibetan, zehazki– emakumeek duten presentziari buruzko zenbait azterlanek bermatua (Maria Antonia Rivas, 2006)

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

30

dutela eta sendotu egin direla; emakume bazkide gehien, izan ere, kooperatiba feminizatuetan sartzen da, eta berorietan erregistratzen da,

orobat, emakume gehienen laneko barne-sustapena. Aldiz, kooperatiba maskulinizatuetan, bazkide gizonezko gehiago sartzen dira, eta gizonen

portzentaje handiagoari ematen zaio barne-sustapenerako aukera, eta lehendik dagoen bereizkeria betikotzen da.

Egoera are gehiago polarizatzen da lehendakaritza postuez eta enpresa

handietako zuzendaritzaz ari bagara. Gaur egun, Euskadiko enpresetako administrazio-kontseiluetan eta zuzendaritzetan gizonezkoak dira buru; esan

behar da eremu horretan ez dela betetzen ordezkaritza orekatuaren printzipioa (% 40 - % 60).

Izatez, IBEX 35eko euskal enpresetan ez dago emakume bakar bat ere

lehendakari, eta enpresa horietako administrazio-kontseiluetako kideak gizonak dira kasuen % 75 baino gehiagotan.

EAEn egoitza duten IBEX 35eko

enpresetako administrazio-

kontseiluak / zuzendaritza nagusiak

Kideak

guztira

Emakumeak

(%)

Gizonak

(%)

BBVA 13 % 15,4 % 84.6 Gamesa 8 % 25.0 % 75,0 Iberdrola 13 % 23.1 % 76.9 Guztira 34 % 20,6 % 79,4

Euskadiko emakumeen eta gizonen egoerari buruzko zifrak 2012. Emakunde.

Errealitate horri, zeina bat datorren Estatuan gertatzen denarekin17,

«kristalezko sabaia» deitzen diote eta zuzen-zuzeneko lotura du emakumeek beren lanbideko denbora eta bizitza pertsonaleko gainerako

dedikazioak –familiakoa, batez ere– uztartu ahal izateko dituzten zailtasun handiagoekin. Bikoteetako erantzunkidetasun estrategiak errealitate

orekatu eta zuzenagoa ez diren bitartean, emakumeek askoz oztopo gehiago (norberarenak edo kanpokoak) izango dituzte beren lanbideko

karrerak garatzeko, lanpostuan hobeto prestatzeko, zuzendaritza erantzukizunak beren gain hartzeko eta ekonomikoki gora egiteko.

Gisa horretako oztopoekin erlazionaturik, merezi du azpimarratzea aurrezki-

eta kreditu-erakundeen erabaki-guneetan emakumeek duten ordezkaritza eskasa edo hutsala. Izatez, EAEko finantza-erakunde nagusien –aurrezki-

kutxak eta bankuak– lehendakaritzak gizonezkoen esku daude. Era berean, erakunde horietako zuzendaritza-batzordeetan ere emakume gutxi dago

eta oso urrun daude ordezkaritza orekatuaren printzipioa betetzetik. BBK da

17 Grant Thornton multinazionalak duela gutxi argitaratutako Business Report 2013 txostenaren

arabera, Estatuan atzera egin da zentzu horretan, ikusi baita erabakiak hartzeko postuen % 21 bakarrik okupatzen dituztela emakumeek (2009an bezalatsu); datu horrek munduko eta EBko batez bestekoaren azpitik kokatzen du Estatua. 100 langiletik gorako enpresen % 37tan ez da emakumerik goi karguetan eta Espainiako enpresen % 63 administrazio-kontseiluetan

parekotasun kuotak izatearen kontra daude.

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

31

zuzendaritzan emakume gehien dituen erakundea, baina ez du esandako printzipioa betetzen. Beste muturrean daude BBVA, Ipar Kutxa edo Banco

Guipuzcoano, emakume bakar bat edo batere ez baitago zuzendaritza organoetan.

Euskadiko enpresaburuen ordezkaritza organoetan emakumeek eta

gizonek duten parte-hartzeari dagokionez –ekonomian eragina duten erabaki garrantzizkoak hartzen dira gizarte-eragile horietan–, egoera

honako hau da:

a) EAEko enpresaburu elkarteen zuzendaritza: erakunde horietako goi karguetan gizonak daude nagusiki; emakumeen presentzia oso

gutxiengoan dago elkarte horietako administrazio-kontseiluetan eta zuzendaritza-batzordeetan:

EAEko enpresaburu

elkarteak Guztira Emakumeak (% ) Gizonak (% )

CONFEBASK 33 % 6,0 % 94,0 CEBEK 33 % 6,0 % 94,0 ADEGI 15 % 20,0 % 80.0 SEA 30 % 6.7 % 93.3

Emakume eta gizonen presentzia Euskadiko erabaki-guneetan. Emakunde.

Batez beste, EAEko enpresaburu elkarteen % 85ek lehendakari gizonezkoak dituzte eta % 15ek emakumezko bat dute lehendakaritzan.

Zehatzago esanda, Confebask, Cebek, Adegi eta SEAko lehendakariak gizonezkoak dira. Lau idazkaritza nagusietatik Bizkaikoan soilik dago

emakume bat.

b) Horri gehitu behar zaio bai Merkataritza Ganberetan, bai Bilboko Burtsan

eta bai Enpresa Azoketan gizonezkoak daudela buru; hau da, emakumeek ez dute inolako presentziarik postu giltzarri horietan.

c) Emakume enpresaburuen elkarteak: hiru lurralde historikoetan daude

emakume enpresaburuen elkarteak; guztiak Euskadiko Emakume Enpresaburu, Zuzendari eta Profesionalen Federazioan (FEDEP)

integratuak daude eta gogo-oinarri berberak partekatzen dituzte: gizon eta emakumeen aukera eta eskubide berdintasuna sustatzea eremu

laboralean, sozialean, enpresakoan eta ekonomikoan. Honako hauek dira:

- Arabako Emakume Profesional eta Enpresarien Elkartea (AMPEA).

- Bizkaiko Emakumezko Enpresari eta Zuzendarien Elkartea (AED).

- Gipuzkoako Emakume Profesional eta Enpresarien Elkartea (ASPEGI).

Eusko Jaurlaritzaren Komunikazio Gidan aztertutako 19 enpresa-elkarteetatik 14tan, % 68,5 gizonezkoak dira buruak, eta 5etan bakarrik dira emakumezkoak elkarte horietako lehendakari EAE guztian:

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

32

Euskadiko enpresaburuen elkarteak Lehendakaria:

AED - Bizkaiko Emakumezko Enpresari eta Zuzendarien Elkartea. emakumea

AJEBASK ARABA - Arabako Enpresari Gazteen Elkartea gizona

AJEBASK BIZKAIA - Bizkaiko Gazte Enpresarien Elkartea emakumea

AJEBASK EUSKADI - Euskadiko Enpresari Gazteen Elkarteen Federazioa gizona

Alava Incoming - Araban Biltzarrak eta Turismoa Sustatzeko Enpresa Elkartea emakumea

AMPEA - Arabako Emakume Profesional eta Enpresarien Elkartea emakumea

APD - Zuzendaritzaren Garapenerako Elkartea gizona

Bizkaiko Ostalaritza Elkartea gizona

Internet & Euskadi elkartea - emakumea

Bizkaiko enpresak sarean sustatzeko elkartea, BIZKAIRED gizona

AVASCOP - Euskadiko Aholkulari Politikoen Elkartea gizona

AVIC - Euskal Enpresen Ingeniaritza eta Aholkularitza Elkartea gizona

CEV - Euskal Enpresaburuen Zirkulua gizona

EKA/OCUV, Euskal Herriko Kontsumitzaileen Antolaketa gizona

EKA - Euskadiko Kontsumitzaileen Elkargoa gizona

Euskal Herriko Aurrezki Kutxen Federazioa gizona

Garraio eta Merkataritza Institutua Fundazioa gizona

OKELBIZ - Bizkaiko Harakin eta Urdai-saltzaileak gizona

USSE - Europa Hegoaldeko Basoginen Batasuna gizona

Azkenik, merezi du aipatzea Gizarte Aurreikuspen Osagarrien eremuari

(BGAE) dagokionez, erakunde horietako gobernu-organoetan emakumeen ordezkaritza zeharo urria dela erabakiak hartzen diren lanpostuetan. Hala,

Eusko Jaurlaritzaren 2010eko datuen arabera, gaur egun EAEn existitzen diren 181 Gizarte Aurreikuspeneko Erakundeetatik % 8k bakarrik daukate

emakume bat lehendakaritzan. Lehendakariordetza karguetan ere askoz gehiago dira gizonezkoak emakumezkoak baino: kargu horien % 85

gizonezkoek betetzen baitituzte. Idazkaritzako karguei dagokienez, gizonen eta emakumeen arteko arrakala txikiagoa da. Hala ere, emakumeen

presentzia gizonena baino 20 puntu portzentual apalagoa da.

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

33

2.4. GIZARTE-ARAUEN ETA BALIOEN ERAGINA

Emakumeek ekonomiaren eremuan duten presentzia txikiagoa, baliabideak lortzeko dauden berdintasun-ezak eta erabakiak hartzekotan

duten parte-hartze urria gizarte androzentriko baten isla dira, eta gizarte horretan, oraindik lehiakortasun eta hazkunde balioak gizonarekin lotzen

dira eta zainketa eta altruismo balioak emakumearekin; baina errealitate baten isla ere badira: zifrek erakusten dute desoreka handia dagoela,

ordaindutako lanak sortzen duen ekonomian eta gizon eta emakumeek hor duten parte-hartzean, batetik, eta ordaindu gabeko lan eta jardueretan,

bestetik.

Ordaindu gabeko lana ekonomikoki ikusezina denez, ezin izan da zainketa

sistema iraungarri baten azterketa errealista egin, sistema hori, funtsean, genero-roletan eta emakumeen doako lanean oinarritzen baita. Sexuaren

araberako lanaren banaketa berdintasun gabean, emakumeek, batik bat, etxeko eremua okupatzen dute eta gizonek espazio publikoa, enplegu

formal eta ordainduarena, tradizioz izan duten familiaren mantentzaile rolaren eraginez, eta banaketa horixe da, hain zuzen, emakumeek jasaten

dituzten hainbat diskriminazio esplikatzen dituen faktorea. Balioei buruzko Europako azken Inkestaren arabera (2011), EAEko gizartearen gehiengo

handi batek (% 96,5), Estatuan eta Europan bildutako iritziekin bat, bai etxeko lanetan eta bai haurren hazkuntzan gizonezkoen parte-hartzea

paritarioa izatea defendatzen du. Ugalketa-lanaren erantzunkidetasun ideal hori gizartearen iruditerian sartuta dago, eta kolokan jartzen ditu

familia tradizionalaren ohiko erreferenteak. Baina gizonek etxeko lanetan eta zaintzan zeregin aktiboa izateko bultzada hori ez dator bat benetan

gertatzen denarekin. Lehen urteetako zaintzari dagokionez adibidez, amatasun-prestazioa hartu duten gizonen kopurua bitxikeria estatistiko

moduan hartzen da: gehienez, gizonen % 5ek hartu zuen.

Aurreiritzi irrazionalak eta ezkutuko interesak aparte utzita, bada mekanismo bat, diskriminazio estatistikoa deitua, emakume guztiei eragiten diena.

Termino horren bidez adierazten da enpresaburuek (gizonezkoak gehienetan), pertsona hautagaiaren etorkizuneko portaerari buruzko

informaziorik ezean, abian jartzen duten prozesua: pertsona zer taldetakoa den ikusi eta taldeari buruz dagoen informazio estatistikoan oinarritzen dira

beren erabakiak hartzeko. Emakumeen kasuan, enpresaburuak kontuan hartzen du aukera gehiago dituela, familiako arrazoiak direla eta, lanetik

faltatzeko. Lanetik faltatze horiek aparteko kostuak eragin diezazkiokete emakumeari bere lanpostuan, eta kostu horiek are handiagoak izango dira

lanpostuaren kualifikazio maila zenbat eta handiagoa izan. Arrisku hori konpentsatzeko, enpresaburuen joera kalitateko enpleguetan gizonezkoak

kokatzea izan ohi da, eta emakumeentzat uzten dira kualifikazio

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

34

gutxienekoak eta ordezten errazenak. Esan daiteke, hortaz, emakume guztiek ordaintzen dutela 'prestasun gutxiago' etiketa eramateagatik.

Laburbilduz, bi kausa daude emakumeek eta gizonek lan-merkatuan

dituzten aldeen azpian: batak hezkuntza faktoreekin eta aurreiritzi irrazionalekin du zerikusia. Bestea gizonek etxeko lanak eta zainketa

zereginak beren gain ez hartzearen zuzeneko ondorioa da.

Politika publikoen formulazioa errazteko, beharrezkoa da emakumeen etxe barruko, nekazaritzako, elikagaien ekoizpeneko, ugalketako eta

erkidegoaren aldeko ordaindu gabeko lanaren ekarpen ekonomikoa

kuantifikatzea eta balioestea, eta genero adierazleak diseinatzea ekarpen

horiek dimentsionatzeko eta, herrialdeen barne produktu gordinarekin (BPG) alderatuta, behar bezala zenbatzeko. Jarduera horien garrantzi

ekonomikoaren ikusezintasuna da generoko berdintasun-ezen azpian dauden erlazio ekonomikoak eta botere-harremanak betikotzen dituen

elementuetako bat.

Estatuan egindako hainbat azterlanek ondorioztatu dute 4 milioi emakumek

egiten dituztela etxeko lanak (emakumeen biztanleria ez-aktiboaren % 42) inolako ordainsaririk jaso gabe, hau da, Espainiako ekonomiaren amaierako

produkzioan konputatu gabe. Zenbait estimazioren arabera, emakumeek ekonomiari egindako ekarpena BPGren % 36 izan zen 2010ean.

Gaur egun lan-merkatuan dagoen generoaren araberako soldata

arrakalarik ez lukeen ekonomia batean, emakumeen ekarpena BPGren % 44raino igoko litzateke. Gizonen eta emakumeen enplegu-tasen aldea

ezabatuko balitz (gaur egun, 12,5 puntu portzentualekoa da), BPG % 19 haziko litzateke, eta, hortaz, emakumeen ekarpena % 55erainokoa izango

litzateke. Azken kasu horretan, emakumeen enplegua 2 milioitan haziko litzateke, eta oraingo zifra 10 milioi emakume okupaturaino igoko litzateke;

hala, gizonezkoen enplegu bolumena berdinduko litzateke.

Euskal Autonomia Erkidegoko etxeko ekoizpenaren balioa 19.313 milioi eurokoa izan zen 2008an; horrek esan nahi du urte horretako Barne

Produktu Gordinaren (BPG) % 28 izan zela.

Zeregin jakin batzuei sexuaren arabera eskaintzen zaien denboraren

adierazleak aztertuta, zabaldu egiten da ekonomia tradizionalean erabili ohi den ikuspegi androzentrikoa eta emakumeen aktibitatea bistara

ateratzen da, merkatuko lanaren kontzeptu soiletik harago joanez.

Are gehiago, emakumeek ordaindutako lana egiten dutenean, gizonezkoek baino erantzukizun gutxiagoko posizioa izaten dute

gehienetan, eta ia ez dute protagonismorik izaten jarduera ekonomikoaren garapenean eragina duten erabakiak hartzen diren postuetan, ez-eta

hazkunde-ereduari buruzko apustu estrategikoak egiten diren guneetan ere. Hori horrela izatearen arrazoia, berriro ere, lanaren banaketa

berdintasun gabean eta emakumeek laneko bizitza eta familiakoa

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

35

uztartzeko izan ohi dituzten zailtasunetan bilatu behar da (kontuan izanik kargua zenbat eta altuagoa izan, dedikazio handiagoa eskatuko duela),

nahiz eta bizitzako bi esferetan eskaintzen duten dedikazio-denbora batuta, gizonek baino denbora gehiago sartzen duten lanean, beti beren denbora

pertsonala eta aisialdikoa galtzearen ordainetan.

Hala ere, berriro aipatu beharra dago «uztartzearen efektu makurra», zeinak praktikan esan nahi baitu abian dauden uztartze neurri gehienak baimenak

handitzea eta lanetik aldi batean falta izateko erraztasunak ematea izaten direla, familiakoak edo kidekoak zaindu ahal izateko (horrek, azkenean,

emakumearen zaintzaile papera mantentzen laguntzen du, askotan, bere familiako kideak ez ezik, bikote gizonezkoaren familiakoak ere zaintzen

baititu). Beraz, komeni da uztartzearen auziari ikuspegi zabalago batetik ekitea eta erantzunkidetasunaren kontzeptua sartzea. Honela defini

genezake erantzunkidetasuna: «emakumeek eta gizonek orekaz eta zuzentasunez beren gain hartzea etxeko eta familiako esparruari lotutako

erantzukizunak, eskubideak, eginbeharrak, aukerak eta zainketa lanak».

Agertoki horretan, aurretik ikusi dugun bezala, soldata murritzagoak izateak (oro har, enpleguan presentzia txikiagoa dutelako eta, bereziki, goiko

lanpostuetan) hainbat ondorio dakartza: erosteko ahalmen txikiagoa, gizarte-babeseko sistema jakin batzuk lortzeko zailtasunak, sinesgarritasun

eskasagoa finantza- eta kreditu-erakundeen aurrean, eta burujabetasun eskasagoa beren bizitzari buruzko erabakiak hartu ahal izateko; horrek

guztiak prekarietate handiagoa eta pobretasun eta bazterketa arriskua ekar lezake.

Horrelako gurpil zoro batean trabatuta geratuz gero, zaila izan daiteke hortik bakarrik irtetea, baina errazagoa litzateke gizon eta emakumeek,

botere publikoek eta enpresek erantzunkidetasuneko estrategiak aktibatuko balituzkete.

Oro har, oraindik indarrean dauden eredu sexistak hautsi nahi baditugu,

berdintasun gabeko egoera batetik abiatzen garela aitortzen duen esparru politiko baten alde ahalegindu beharko dugu, eta behin eta berriro saiatu

politika horiek errealitate egitera bideratuko diren aurrekontuak beti genero-ikuspegitik egin daitezen.

Hala ere, oraindik beharrezkoak dira berariazko neurriak eta ekintza

positiboak ondorengo hauen haritik:

- Emakumeen enplegua sustatzea jarduera ekonomiko guztietan, bai

beren kontura eta bai besteren kontura, eta etengabeko prestakuntza bultzatzea, estereotipoak hautsi eta postu

kualifikatuetara hel daitezen.

- Enpresetan uztarketa formulak aktibatzea eta erantzunkidetasunaren garrantziari buruzko sentsibilizazio programak

diseinatzea.

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

36

- Emakumeek enpresen ordezkaritza organoetan parte-hartzea sustatzea, oro har, eta finantza-erakundeetan eta gizarte-

aurreikuspen osagarrikoetan bereziki, eta egoera berri horiek bistara ateratzea beste kasu batzuetarako eredu izan daitezen.

- PFEZren baterako aitorpena egiteko aukera ezabatzea.

- Genero berdintasunak makroekonomian dituen eragin positiboak

aipatzen dituzten azterlanen emaitzak eta gomendioak zabaltzea. Adibidez, Nazioarteko Diru Funtsaren arabera (2013):

1.- Bistakoa da emakumea bere burua prestatzeko gai denean eta merkatuen goiko erpinera heltzen denean, egoera

makroekonomikoa hazi egiten dela. Beren ekonomiei laguntzeko gaitasuna duten 865 milioi emakumetatik 812 milioi garapen bidean

dauden herrialdeetan bizi dira.

2.- Zahartze prozesu azkarrean dauden ekonomietan, garrantzizkoa da emakumeek hazkundea bultzatu ahal izatea, gainbehera

datorren lanerako indarraren inpaktua arintzeko.

3.- Emakumeen lan-merkatuko aukeretan hobekuntzak lortzea lagungarri izan daiteke hezkuntzan hobera egiteko. Emakumeek

gizonek baino diru gehiago inbertitzen dute seme-alaben hezkuntzan.

4.- Emakumeek eta gizonek diru-sarrera orekatuagoak edukitzeak mesede egingo luke enpresen produktibitatean.

5.- Lana baldintza berdinetan egiteak emakumeen talentuari eta

potentzialari mesede egingo lioke enpresetan.

- Azkenik, berdintasunaren aldeko lege-aginduak betetzen diren hurbilagotik jarraitzea gomendatzen da, haietan aurreikusten baitira

ekonomiaren arloan berdintasuna lortzeko beharrezkoak diren hainbat soluzio.

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

37

2.5. BERDINTASUNAREN ALORREKO AGINDU ESPEZIFIKOAK

BERDINTASUN ARLOKO AGINDUAK TRESNA JURIDIKOAK

Euskal herri-aginteek neurri egokiak hartu behar dituzte emakumeek eta gizonek eskubide politikoak, zibilak, ekonomikoak, sozialak eta kulturalak, eta arauetan aitortu lekizkiekeen gainerako oinarrizko eskubideak, aukera berdinekin baliatzen dituztela bermatzeko, boterea eta baliabide eta etekin ekonomikoak eta sozialak eskuratu eta kontrolatzea barne.

3.2 artikulua, 4/2005 Legea, otsailaren 18koa, Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerakoa

Euskal herri-administrazioek, urtero, lege honetan jasotzen diren eginkizunak betetzeko eta neurriak egikaritzeko behar dituzten ekonomia-baliabideak izendatu eta zehaztu behar dituzte nork bere aurrekontuetan.

14. artikulua, 4/2005 Legea

Euskal herri-administrazioek aldian-aldian egingo dute Euskal Autonomia Erkidegoan egindako etxeko lanen

balio ekonomikoaren kalkulua –hartan sartuta pertsonak zaintzeak dakarren lana–, eta kalkulu hori euskal gizarteari jakinaraziko diote, etxeko lanen garrantzi ekonomiko eta soziala ezagutu dezan. Halaber, etxeko lanen balioa aintzat hartu beharko dute politika ekonomikoak eta sozialak

diseinatzerakoan.

34. artikulua, 4/2005 Legea

Emakumeek eta gizonek lan-merkatuan duten parte-

hartzea handitzea, langabezia estrukturala murriztea

eta kalitateko enplegua sustatzea. (…) eta segmentazioaren, aktibitate-ezaren eta sexuen arteko berdintasun-ezen kontra borrokatzea.

7. zuzentaraua: 2020rako Europako Estrategia

Emakumeek eta gizonek lan-merkatuan duten

parte-hartzea handitzea eta langabezia

murriztea.

4. zuzentaraua Enpleguaren Euskal Estrategia 2011-2014. Eusko Jaurlaritza, 2. ardatza

Balioak aldatzea sustatzea, pertsonei sexuaren

arabera emandako genero estereotipoak eta rolak

ezabatuz.

- Gazteek eta helduek etxeko lanak eta zaintza gizarte behar bezala hartzea, eta arlo horretan gizonek, herri-erakundeek eta pribatuek eta gizarte zibilak ere parte hartu behar dutela ikustea, eta hala pentsatzen duten gazteen eta helduen kopurua handitzea.

1.1 helburua. (1. ardatza) EAEko Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako VI. Plana (EGBP)

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

38

BERDINTASUN ARLOKO AGINDUAK TRESNA JURIDIKOAK

Emakumeen laneratzea, lan baldintzak eta mailaz

igotzeko aukerak hobetzea, talde- eta egoera-

aniztasuna kontuan hartuta.

- Emakume-taldeen jarduera- eta okupazio-tasa handitzea, kalitatezko lanpostuetan (mugagabeak eta lanaldi osokoak) parte hartuz. Ildo horretatik, lehentasuna izango du, batetik, zientzian, teknologian, ekonomian eta finantzetan emakume ikerlarien kopurua handitzeak, eta, bestetik, teknologiako sektore aurreratu eta trinkoenetan emakume langileen kopurua handitzeak. - Enplegua eta autoenplegua sustatzen duten emakumeen kopurua handitzea. - Emakumeek sustatutako enpresa-proiektu finkatu, lehiakor eta nazioartekoen kopurua handitzea. - Emakumeen eta gizonen batez besteko urteko soldata gordinen arteko aldea txikitzea, batez ere alde handiena duten sektoreetan. - Egoera txarrenetan dauden emakumeen gizarte-estaldura eta lan-baldintzak hobetzea; batik bat lehen sektorean dihardutenena, etxekoandreena eta ezkutuko ekonomian dihardutenena, lan-baldintzak okertzearekin batera sortzen ari diren beste arrisku-talde batzuen artean.

3.1 helburua. (1. ardatza)

VI. EGBP

Pobrezia edo bazterketa arriskuan edo egoeran

dauden emakumeen kopurua murriztea.

- Pobrezia edo/eta bazterketa arriskuan edo egoeran dauden emakumeen ehunekoa murriztea.

3.2 helburua. (1. ardatza)

VI. EGBP

Erantzunkidetasuna eta zaintzaren etika bultzatzea.

- Amatasun- eta aitatasun-baimenen parekatzea sustatzea, iraupen bera izan dezaten eta besterenezinak izan daitezen. - Kontziliazio-neurriei heltzen dieten gizonen ehunekoa handitzea. - Generoen arteko aldea murriztea, gizonek eta emakumeek etxeko eta zaintza lanetan emandako denboran

5.1. helburua. (2.

ardatza) VI. EGBP

Emakumeek aisialdiaz gozatzeko eta

autonomia/independentzia ekonomikoa lortzeko

bideratutako denbora handitzea

- Genero-aldea murriztea emakumeek eta gizonek aisialdiari eta bizitza sozialari eskaintzen dioten denboran. - Genero-aldea murriztea emakumeek eta gizonek soldatapeko lanerako eta prestakuntzarako ematen duten denboran, osoko lan-zama handitu gabe.

5.2. helburua. (2.

ardatza) VI. EGBP

Indarkeriaren biktima diren emakumeen babesa eta

arreta osoa bermatzea.

- Emakumeen aurkako indarkeriaren biktima direnei laguntza ekonomikoa ematea bermatzea.

8.2. helburua. (3.

ardatza) VI. EGBP

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

39

BERDINTASUN ARLOKO AGINDUAK TRESNA JURIDIKOAK

Emakumeen eta gizonen aukera- eta tratu-berdintasuna erreala eta benetakoa izateko behar diren baldintzak sustatzea, hala norbere konturako zein

inoren konturako lana lortzean, nola lan-, prestakuntza-, sustapen-, ordainketa- eta kontratuen amaiera-baldintzetan.

36. artikulua, 4/2005 Legea

Emakumeek soilik edo gehiengoan kudeatutako enpresen ekarpen ekonomikoa bistaratzea eta ekintzailetza kasu arrakastatsuak zabaltzea, gazteek norekin identifikatu izan dezaten eta belaunaldi berrientzat erreferentziako rolak transmititzeko.

Lehiakortasun faktorea

I.1 ELP 2010-2013 2. ardatza ABPE 2008-2011 F.3 Helburu Estrategikoa Beijing-eko Ekintza Plataforma

Lehentasuna ematea eratze-gastuak, aktiboetan egindako inbertsioak eta funtzionamendu-gastu orokorrak finantzatzeko diru-laguntzen deialdietan, eta laguntza publikoa duten elkarren bermerako sozietateek berariazko funtsak ezar ditzatela emakumeek gehiengoz sustatutako enpresa-ekimenen eratzeari eta/edo sendotzeari mesede egiteko xedearekin.

38. artikulua, 4/2005 Legea

Hazi-kapitaleko funtsekin lehentasuna ematea deialdia egin aurretik gehienez hiru urte lehenago ikasketak amaitu dituzten emakume ekintzaileen enpresa-proiektuak finantzatzen laguntzeari.

19.2 artikulua, 16/2012 Legea

Emakumeentzat mikrokredituak sustatzea, familiaren edo norberaren egoera dela-eta bestelako finantziaziorik ezin lortu dutenean.

20. artikulua, 16/2012 Legea

Emakumeek kreditua eta kapitala lortzea sendotzea, baldintza egokietan eta gizonei ematen zaizkien baldintza berberetan. (…) Bankuen sektorea mobilizatzea mailegu gehiago eman ditzaten, pizgarrien bidezko birfinantzaketa posible izan dadin, emakume enpresaburuen premiez arduratuko diren bitartekariak presta ditzaten, eta emakumezkoak sar ditzaten beren zuzendaritza-organoetan, plangintzan eta erabakiak hartzerakoan.

F.2 Helburu

Estrategikoa Beijing-eko Ekintza Plataforma

Sistema fiskaletan genero azterketa bat egitea familiak, bigarren errenta-jasotzaileak edo lanaldi partzialeko langileak premiarik gabe diskriminatzea eragozteko.

Genero-transbertsalitateari, lehiakortasunari eta hazkundeari buruzko Konferentzia, ELGA (2000)

2

. GEN

ERO

-ER

AG

INA

EB

ALU

ATZ

EKO

AZT

ERTU

BEH

AR

REK

O F

UN

TSEZ

KO

ALD

ERD

IAK

40

BERDINTASUN ARLOKO AGINDUAK TRESNA JURIDIKOAK

Emakumeen eta gizonen presentzia orekatuaren

printzipioari jarraitzea Estatuko Administrazio Orokorreko zuzendaritza-organoetako titularren

izendapenean, bai eta hari lotutako edo haren mendeko organismo publikoetakoetan ere, osotasunean hartuta, baldin eta izendapen horiek berari badagozkio.

V. titulua, II. kapitulua, 52.

artikulua 3/2007 Legea (naziokoa)

Estatuko Administrazio Orokorra, kapital bidez, partaide den enpresetako administrazio-kontseiluetan

presentzia orekatuaren printzipioa errespetatzea, bai-eta haren mendeko edo harekin lotura duten organismo publikoetan ere

V. titulua, I. kapitulua, 54.

artikulua 3/2007 Legea (naziokoa)

Euskal aginte publikoek neurri egokiak hartu behar dituzte emakumeen eta gizonen presentzia orekatua

lor dadin erabakiak hartzeko eremu guztietan.

3.7. artikulua, 4/2005 Legea

Euskal herri-administrazioek sustatu behar dute emakumeen eta gizonen presentzia orekatua izan

dadila profesionalen, enpresaren, gizarte-

ekonomiaren, sindikatuen, politikaren, kulturaren eta

bestelako arloetako elkarte eta erakundeen

zuzendaritzako organoetan.

19.1. artikulua, 4/2005 Legea

OHARRA: Herritarren segurtasunari buruzko berdintasun-agindu espezifikoez gain,

modu orokorrean sektore guztietan aplikagarri diren berdintasunari buruzko aginduak ere aztertu behar dira; horiek guztiak generoaren araberako eraginari buruzko txostenak egiten lagundu duten materialetako alderdi juridikoei buruzko dokumentuan aurki daitezke.

3

. LEG

EDIA

41

3. LEGEDIA

EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOAREN EREMUA

Emakumeen eta gizonen arteko berdintasunerako otsailaren 18ko 4/2005 Legea

EAEko Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako VI. Plana (EGBP)

16/2012 Legea, ekainaren 28koa, Euskadiko ekintzaileei eta enpresa txikiei laguntzekoa

Enpresa Lehiakortasuneko Plana 2010-2013 (ELP)

Arabako emakumeen eta gizonen berdintasunerako III. Foru Plana 2010-2014 (III. EGBFP Araba)

Bizkaiko emakumeen eta gizonen berdintasunerako IV. Foru Plana 2012-2015 (IV. EGBFP Bizkaia)

Gipuzkoako emakumeen eta gizonen berdintasunerako II. Foru Plana 2013-2020 (II. EGBFP Gipuzkoa)

ESTATUAREN EREMUA

3/2007 Lege Organikoa, martxoaren 22koa, emakumeen eta gizonen benetako berdintasunerakoa (3/2007 LO)

Aukera Berdintasunerako Plan Estrategikoa 2008-2011 (ABPE 2008-2011)

EUROPAREN EREMUA

Emakumeen eta gizonen berdintasunerako estrategia 2010-2015

Ekintzailetzari buruzko Ekintza Plana 2020: Ekintzaile espiritua hauspo-berritzea Europan (EEP 2020)

Batasunaren eta Estatu kideen politika ekonomikoetarako zuzentarau orokorrak (PEZO)

3

. LEG

EDIA

42

Europako Parlamentuaren eta Batzordearen Arautegi proposamena, Eskualde Garapeneko Europako Funtsa, Europako Gizarte Funtsa, Kohesio Funtsa, Landa Garapeneko Nekazaritzako Europako Funtsa eta Itsaso eta Arrantzako Europako Funtsari dagozkien xedapenak ezartzen dituena, Marko Estrategiko Komunaren baitan (MEK arau.).

Batzordearen Zerbitzuen lan-dokumentua: Eskualde Garapeneko Europako Funtsa, Europako Gizarte Funtsa, Kohesio Funtsa, Landa Garapeneko Nekazaritzako Europako Funtsa eta Itsaso eta Arrantzako Europako Funtsarentzat 2014-2020 epealdirako Marko Estrategiko Komunari (MEK) dagozkion elementuak (MEK)

Eranskinak

NAZIOARTEAREN EREMUA

Beijingo Adierazpena eta Ekintza Plataforma. 1995eko iraila.

4

. DA

TU-IT

UR

RIA

K

43

4. DATU-ITURRIAK

ADIERAZLEAK ETA DATU GILTZARRIAK ITURRIA ALDIZKO

TASUNA

• E.A.E.ko biztanleria, lurralde-eremuka,

adin- eta sexu-talde handien arabera.

2011/11/01

• 16 urteko eta gehiagoko EAEko

biztanle okupatuak, hiruhilekoaren,

egoera profesionalaren eta sexuaren

arabera.

EUSTAT

Hiru hilean

behin

• Laneko taula guztiak / Ugalketa-lana

• Laneko taula guztiak / Ekoizpen-lana

• Diru-sarreren taula guztiak

• Gizarte-inklusio / Pobreziako taula

guztiak

Emakume eta gizonen

berdintasun adierazleak

EUSTAT

Urterokoa/

Hiru urtean

behinekoa /

Bost urtean

behinekoa

• Egunean zehar jarduera nagusian

aritzen diren pertsonen ehunekoa eta

pertsona horiek jarduera nagusiari

dedikatzen dioten denboraren

eguneko batez bestekoa. 2009-2010,

sexuaren arabera

Denboraren erabileraren

inkesta

EIN

Aldagaia

• Langilearen urteko batez besteko

irabazia sexuaren, adinaren eta

autonomia-erkidegoaren arabera

Soldaten egiturari buruzko

inkesta EIN

Urterokoa

• Batez besteko errenta pertsonala,

errenta motaren eta sexuaren

arabera

Pertsonen eta Familien

Errentaren Estatistika

EUSTAT

Bi urtez behin

• Pobrezia eta prekarietate errealeko

egoerak EAEn, sexuaren arabera

(%).2008-2012

POBREZIARI ETA GIZARTE

DESBERDINTASUNEI

BURUZKO INKESTA, 2012.

EMAITZA NAGUSIAK

Eusko Jaurlaritza Enplegu

eta Gizarte Arazoen

Zuzendaritza Nagusia

Lau urtean

behin

4

. DA

TU-IT

UR

RIA

K

44

ADIERAZLEAK ETA DATU GILTZARRIAK ITURRIA ALDIZKO

TASUNA

• Emakumeen eta gizonen presentzia

Euskadiko erabaki-guneetan

Kontseilu Nagusia /

Euskadiko Patronalen

Zuzendaritza Batzordea

sexuaren arabera

Emakunde

Maiztasun

zehatzik

gabe

• Eusko Jaurlaritzako Sailburuordetza eta

Idazkaritza Nagusietako goi karguak

sexuaren arabera.

• IBEX 35eko euskal enpresetako

lehendakaritza eta administrazio-

kontseiluak / zuzendaritza nagusiak

sexuaren arabera.

Euskadiko emakumeen

eta gizonen egoerari

buruzko zifrak, 2012

Emakunde

Urterokoa

5

. ER

REF

EREN

TZIA

-AG

IRIA

K

45

5. ERREFERENTZIA-AGIRIAK

IKERLANAK ETA TXOSTENAK

– El trabajo de cuidados de mujeres y hombres en Andalucía Instituto Andaluz de la Mujer. Colección Estudios nº 29, 2013. IAM, 2013.

– Estudio de Cuidados a Personas Dependientes Prestados por Mujeres:

Valoración Económica, RED2RED Consultores, para el Instituto de la Mujer. Colección Estudios nº 102, 2007.

– El trabajo no remunerado en la economía global, María Ángeles Durán

Heras. BBVA Fundazioa, 2012.

– Informe sobre desigualdad salarial, UGT. Secretaría Confederal para la

Igualdad, 2013.

– Soldata-arraila: eragileak eta adierazleak. Emakunde, 2012

– Ikerketak Ekonomiaz. Berdintasun-eza errentaren banaketan Euskadin (1986-2012). Ogasun eta Finantza Saila, Ekonomia eta Plangintza

Zuzendaritza, 2013

– La economía sumergida en España, Alfredo Jiménez eta Ramiro Martínez-Pardo. Fundación de Estudios Financieros. Documentos de Trabajo nº 4, 2013.

– Informe de la Dirección de Finanzas en relación con el impacto en

función del género del Anteproyecto de Ley sobre Entidades de Previsión Social Voluntaria, Gobierno Vasco, Departamento de

Economía y Hacienda, 2010.

– La crisis económica y sus alternativas: una perspectiva de género, Lina

Gálvez eta Juan Torres. «XIX Taller de Política Feminista. Feminismo ante la crisis» liburuaren kapitulua. Politika Feministen Foruma Madril, 2009.

– ¿Afectan los impuestos a la (des)igualdad de género? El caso del IRPF

español, María Pazos Morán. Documentos de trabajo del Instituto de Estudios Fiscales, 2, 2011.

– «Mujeres y cooperativismo en la Comunidad Autónoma del País

Vasco». Mª Antonia Rivas. GEZKI, nº 2, 2006, 153-175. http://www.ehu.es/ojs/index.php/Gezki/article/view/3300

– Emakumeak, lana eta ekonomia: genero-berdintasunaren onura makroekonomikoak, NDFko teknikarien azterketa dokumentua. 2013ko

iraila.

– Desiguales por Ley. Las políticas públicas contra la igualdad de género. María Pazos Morán (2013)

5

. ER

REF

EREN

TZIA

-AG

IRIA

K

46

ESKULIBURUAK ETA GIDAK

– Presupuestos sensibles al género en la Comunidad Autónoma del País

Vasco, Ailsa McKay eta Rona Fitzgerald, 2003.

5

. ER

REF

EREN

TZIA

-AG

IRIA

K

47