Upload
sahan-perera
View
221
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Grade 10 Maths 13
Citation preview
fkdf,a fnod yeu i`oyd h' fkdf,a fnod yeu i`oyd h'
fuu mdvu yeoEfuka Tng
jD;a;hl fldaK inkaO m%fh y`kd .ekSug yd tAjd Nd; lsug
yelsshdj ,efnkq we;'
31'1 jD;a; pdmhlska jD;a;fha flakah u; iy jD;a;fha mh u;
wdmd;kh flfrk fldaK
uyd pdmh
iq`M pdmhA
O
B
by; jD;a;h u; msys A iy B ,CIH foflka jD;a;h fldgia follg fjkaf' fuu fldgiaj,g pdm hehs lshkq ,ef' A yd B hd lrk fLdj jD;a;fha flakah yryd .uka lrk g" tk jD;a;fha IalNhla jk g fuu pdm fol .ska iudk f' tfia .uka fkdlrk g pdm fol .ska wiudk f' fug .ska wvq pdmhg iq pdmh hehs o .ska je pdmhg uyd pdmh hehs o lshkq ,ef'
O
BA
by; rEmfha ;o mdka oelafjk iq pdmfha fofl
fkdf,a fnod yeu i`oyd h' fkdf,a fnod yeu i`oyd h'
(i) jD;a;fha b;s fldgi u; wdmd;kh flfrk fldaKh;a (ii) jD;a;fha flakah u; wdmd;kh flfrk fldaKh;a ,shd olajkak' ^a& ^i& P ^ii& ^b& ^i& PQR
^ii& mrdj;k fldaKh
311 wNHdih
1' we;s rEm igyfka oelafjk jD;a; y;r Tf wNHdi fmdf;a msgm;a lr .kak' O u.ska oelafjkafka tla tla jD;a;fha flakahhs'
B
a
o
A B
b
o
A B
c
o
A B
d
o
A
my; oelafjk tla tla wjia:df wid we;s fldaKh ,l=Kq lrkak'
^i& a rEmfha iq pdmh u.ska jD;a;fha b;s pdm fldgi u; wdmd;kh flfrk fldaKhla
^ii& b rEmfha iq pdmh u.ska flakah u; wdmd;kh flfrk fldaKh ^ iii& c rEmfha uyd pdmh u.ska jD;a;fha b;s pdm fldgi u; wdmd;kh flfrk
fldaKhla
^iv& d rEmfha uyd pdmh u.ska flakah u; wdmd;kh flfrk fldaKh2' rEmigyk wkqj"
Y
B
X
A
O
^i& AB iq pdmh u.ska ^a& jD;a;fha b;s pdm fldgi u; wdmd;kh flfrk
fldaKhla
^b& jD;a;fha flakah u; wdmd;kh flfrk fldaKh ,shkak'
^ii& AB uyd pdmh u.ska ^a& jD;a;fha b;s pdm fldgi u; wdmd;kh flfrk fldaKhla ^b& jD;a;fha flakah u; wdmd;kh flfrk fldaKh ,shkak'
3' we;s rEmfha jD;a;fha flakah O f' PQ uyd pdmh u; X ,laIH msysgd we;'
O
Q
P
X
^i& PQ iq pdmh u.ska jD;a;fha b;s pdm fldgi u; wdmd;kh flfrk fldaKh ,shkak'
^ii& PQ iq pdmh u.ska jD;a;fha flakah u; wdmd;kh flfrk fldaKh ,shkak'
^iii& PQ iq pdmh u; kEu ,CIHhla ,l=Kq lr th Y f,i k lrkak' PYQ fldaKh y`kajkak'
^iv& PQ uyd pdmh u.ska jD;a;fha flakah u; wdmd;kh flfrk fldaKh ,shkak'
4' we;s rEmfha oelafjk jD;a;fha flakah O f'^i& AC iq pdmh u.ska jD;a;fha b;s pdm fldgi u; wdmd;kh flfrk
fldaKhla k lrkak'
^ii& AC iq pdmh flakah u; wdmd;kh flfrk fldaKh
OC
D
BA
,shkak'
^iii& AC uyd pdmh u.ska jD;a;fha b;s pdm fldgi u; wdmd;kh flfrk fldaKhla ,shkak'
^iv& AC uyd pdmh u.ska jD;a;fha flakah u; wdmd;kh flfrk fldaKh ,shkak'
5' we;s rEmfha oelafjk jD;a;fha flakah O f'
O
C
B
A
^i) AB iq pdmh u.ska ^a& jD;a;fha b;s pdm fldgi u; wdmd;kh flfrk fldaKh
^b& jD;a;fha flakah u; wdmd;kh flfrk fldaKh ,shkak'
^ii& BC iq`M pdmh u.ska ^a& jD;a;fha b;s pdm fldgi u; wdmd;kh flfrk fldaKh ^b& jD;a;fha flakah u; wdmd;kh flfrk fldaKh ,shkak'
31.2 pdmhlska flakah yd jD;a;h u; wdmd;kh lrk fldaK w;r inkaOh
jD;a; pdmhlska flakah u; wdmd;kh flfrk fldaKh iy tu pdmh u.ska jD;a;fha b;s pdm fldgi u; wdmd;kh flfrk fldaKh w;r inkaOh ms
fkdf,a fnod yeu i`oyd h' fkdf,a fnod yeu i`oyd h'
l%shdldrlu
IQ lvodishl jD;a;hla we`o tys flakah O f,i k lrkak' iq pdmhla yd uyd pdmhla ,efnk m jD;a;h u; ,CIH folla ,l=Kq lrkak' tu ,CIH A yd B f,i k lrkak'
X
o
BA
uyd pdmh u; ,CIHhla ,l=K lr th X f,i k lrkak'
AB iq pdmfhka flakah u; wdmd;kh flfrk fldaKh y`kd .kak' th AOBf' my; rEm igyfka oelafjk m AOB flakasl LKavh lmd fjkalr .kak'
X
O
O
A,BC
B
BA
AOB y wvla ,nd .ekSu i`oyd fjka lr.;a AOB flakasl LKavfha OA u; OB imd; jk fia folg kjkak' kjk ,o flakasl LKAvh fldaKh u; ;nd ksCIKh lrkak'
tk" AB iq`M pdmh u.ska jD;a;fha flakah u; wdmd;kh flfrk fldaKh jk AOB tu pdmh u.ska jD;a;fha b;s pdm fldgi u; wdmd;kh lrk fuka fo.=Khla njg ;yjqre jkakg we;' by; wdldrhgu fjkia wrj,ska hq;a jD;a;j, fjkia .ska hq;a pdm fldgia ,l=Kq lr" by; ls%hdldrlu kej; lrkak'
by; l%shdldrlj, jD;a;hl pdmhlska flakah u; wdmd;kh flfrk fldaKh tu pdmh u.ska jD;a;fha b;s pdm fldgi u; wdmd;kh flfrk fldaKh fuka fo.=Khla nj ksCIKh lsug yelsjkq we;'
tu m%;sM,h cHd;sl m%fhhla f,i my; oelaf'
m%fhh
jD;a; pdmhla u.ska jD;a;fha flakah u; wdmd;kh flfrk fldaKh" tu pdmh u.ska jD;a;fha b;s fldgi u; wdmd;kh flfrk fldaKh fuka fo.=Khla f'
by; oelajq m%fhh Nd;fhka .Kkh ls lrk whqre my; oelafjk ksoiqka u.ska uid n,uq'
flakah O jk jD;a;hla u; A" B iy C f,i ,laIH msysgd we;' OAB = 20x k ACB w.h fidhuq'
O
C
B
A20x
OA = OB ^tlu jD;a;fha wrh iudk f'&OAB ;%sfldaKh iuoamdo ;%sfldaKhla f'
iuoamdo ;%sfldaKhl iudk mdoj,g iuqL fldaK iudk ksid
AB iq`M pdmh u.ska flakah u; wdmd;kh flfrk fldaKh f' tu pdmh u.ska jD;a;fha b;s pdmh u; wdmd;kh flfrk fldaKh ACB ksid' m%fhh wkqj
166 167
fkdf,a fnod yeu i`oyd h' fkdf,a fnod yeu i`oyd h'
ksoiqk 1
rEm igyfka oelafjk jD;a;fha flakah O f' we;s f;dr;=re weiqka PQRfidhkak'
O
P
RQ
15x
50x
^jD;a;hl pdmhlska flakah u; wdmd;kh flfrk fldaKh tu pdmfhka jD;a;fha b;s pdm fldgi u; wdmd;kh flfrk fldaKh fuka fo.=Khla f'&
50
312 wNHdih
1' my; oelafjk tla tla jD;a;fhys flakah O u.ska oelaf' we;s o;a; wkqj x ys w.h fidhkak'
70x
x
O
(vi)
80x
xO
(v)
50x
x
O
(iv)
50x
x
O
(iii)
30x
x O
(ii)
100x
x
O
(i)
2' my; oelafjk tla tla jD;a;fha flakah O u.ska oelaf' we;s o;a; wkqj" fya;= olajka y ys w.h fidhkak'
(i)
o
y
P
Q
R
S
100x
^ii&
o
y
A B
C
^iii&
6070,
oyB
A
C
^iv& 30x
20x
yO
A
C
B ^v&
oy
P R
Q110x
^vi&
oy
A
BC
30x 110x
168 169
fkdf,a fnod yeu i`oyd h' fkdf,a fnod yeu i`oyd h'
^vii&
oy
A
BC
70x ^viii&
o
y
Q
P R50x
^ix&
o
y
C
B
A
130x
31'3 jD;a;hl pdmhlska flakah u; wdmd;kh lrk fldaKh tu pdmfha b;s fldgi u; wdmd;kh lrk fldaKh fuka fo.=Khla fZZ hk m%fhfha u;a idOkh
O O
C
B BC
A AX
X
o;a;h: O flakah jQ jD;a;h u; A"B iy C ,laIH msysgd we;' idOkh l< hq;a;: nj ksudKh: CO fLdj X olajd la lsu idOkh: ^tlu jD;a;fha wr&
1 ^iuoamdo ;%sfldaKhl iudk mdoj,g iuqL fldaK iudk ksid&
OAC + OCA XOA 2 ^;%sfldaKhl mdohla la lsfuka
iEfok ndysr fldaKh wNHka;r
iuqL fldaK fofla tl;=jg iudk ksid&
by; idOkh l< m%fhh Nd;fhka fjk;a idOkh lsf .eg ^wkqfhh& idOkh lrk wdldrh oeka uid n,uq'
ksoiqk 2
O flakah jQ jD;a;h u; A, B iy C ,laIH msysgd we;' k AC = AB nj fmkajkak'
C
BA
O
idOkh:
2
2
2
313 wNHdih
o
C
BA
1' O flakah jq jD;a;hla u; A, B iy C ,laIH msysgd we;' k 30 nj fmkajkak'
2' P, Q, R iy S ,CIH jD;a;hla u; msysgd we;'
S
RQ
P nj idOkh lrkak'
170 171
fkdf,a fnod yeu i`oyd h' fkdf,a fnod yeu i`oyd h'
3' O flakah jq jD;a;hla u; A, B" C iy D ,laIH msysgd we;'
B
D
CA
O
k nj fmkajkak'
O
Q
RP
4' P, Q iy R ,CIH O flakah jQ jD;a;fha mh u; msysgd we;' k nj fmkajkak'
^O yd Q hd lrkak'&
O
B
CA
5' O flakah jq jD;a;h u; A" B" iy C ,laIH msysgd we;' 2 ( ) nj fmkajkak'
31'4 jD;a;hl tlu LKavfha fldaK w;r inkaOh
BA
uyd jD;a;
LKavh
iq`M jD;a;
LKavh
jD;a;hla iy tu jD;a;hg w`osk ,o AB cHdh rEm igyfka oelaf' tu cHdh u.ska jD;a;h fmfoia follg fjka f' tla fmfoila jkafka cHdfhka iy uyd jD;a; pdmfhka jg jq uyd jD;a; LKavh hs'
wfkla fmfoi cHdfhka iy iq`M jD;a; pdmfhka jg jq iq`M jD;a; LKavh hs'
O
BA
XjD;a; LKavfha fldaKh
AB cHdfha fofl
fkdf,a fnod yeu i`oyd h' fkdf,a fnod yeu i`oyd h'
P
X Y
QR
S
w`k ,o tlu LKAvfha fldaK fldaKudkhl wdOdrfhka ukskak' tla
tla fldaKfha Yd,;ajh mCId lrkak'
by; wdldrhgu jD;a;fha iq`M jD;a; LKAvhg wh;a jD;a; LKAvfha fldaK
lsysmhla we`o tu fldaK uek ,efnk w.hka mCId lrkak'
fuu l%shdldrlj, fhfuka tlu LKAvfha fldaK iudk nj y`kd.kakg we;' th m%fhla f,i my; oelaf'
m%fhh ( jD;a;hl tlu LKavfha fldaK iudk f'
tfia y`kd.;a m%fhh cHd;sl idOkhla u.ska ;yjqre lr .ksuq'
A
X Y
B
O
C
o;a;h: O flakah jq jD;a;fha XY cHdfha tlu me;af;a jD;a;h u; A" B iy C ,CIH msysgd we;'
idOkh l< hq;a;: ksudKh: OX iy OY hd lsu'
idOkh: jD;a;hl cHdhlska jD;a;fha flakah u; wdmd;kh lrk fldaKh mh u; wdmd;kh lrk fldaKh fuka fo.=Khla f'
by; oelajq m%fh .Kkh ls i|yd fhdod.kakd wdldrh uid n,uq'
rEmfha we;s f;dr;=re Wmfhda.S lrf.k fidhkak'
P
S
RQ30x
by; oelafjk rEmfha PQ = QR =PR iy f' w.h fidhuq' PQ = QR = PR ksid PQR ;%sfldaKh iumdo ;%sfldaKhls' iumdo ;%sfldaKhl wNHka;r fldaKhl w.h 600 ksid'
Q
^tlu jD;a; LKavfha fldaK iudk ksid&
;%sfldaKhl wNHka;r fldaKj, tl;=j 1800 ksid
( )30 60 +
ksoiqk 1
rEmfha we;s f;dr;=re fhdodf.k C fidhkak'
X100x
C
B
AD
174 175
fkdf,a fnod yeu i`oyd h' fkdf,a fnod yeu i`oyd h'
XB = XA ksid XAB ;%sfldaKh iuoamdo ;%sfldaKhls'
' ''
^ iuoamdo ;%sfldaKhl iudk mdoj,g iuqL fldaK iudk f'&
ABX ;%sfldaKfha ^ ;%sfldaKhl fldaK 3 tl;=j 1800 ksid&
(
40
40
)
31'4 wNHdih
1' my; oelafjk wNHdij, x ys w.h fidhkak'1'
x
C
B
A
D
2'
x
PQ
RS
30x
40x
3'
x
AB = AC
50x
A
C
D
E
B
4'
x
110x
CB
A
D 5'
x
>
>
RQ
P
S
P
70x
6'
x
AD
CB
70x
7'
x120x
C
B
A
E
D
P
8' x
50x
E
D
CB
A 9'
xP
Q
30x70x
A
C
D B
60x
31'5 tlu jD;a; LKavfha fldaK iudk f' m%fh Nd; lrka wkqfh idOkh
ksoiqk 1
rEmfha we;s f;dr;=re weiqfrka AC = BD nj fmkajkak'
B
C>
>A
D
X
DC
31'5 wNHdih
1' AB$$CD k nj fmkajkak' 2' PX = QX k PQ$$SR nj fmkajkak'
B C
>>
A D
x
Q R
PS
x
176 177
fkdf,a fnod yeu i`oyd h' fkdf,a fnod yeu i`oyd h'
3' AD // BC k" AX = DX nj fmkajkak' 4' nj fmkajkak'
B
C
AD
X
>
>
B C
A
X
Y
5'
fmkajkak'
6'
E
A
B
C
D
RP
Q
B
A
D
X
C
7' XB = XC k AC = BD 8' XS = XR k" XP = XQ nj fmkajkak' nj fmkajkak'
X
B
C
D
A
X
S
R
Q
P
31'6 wO jD;a;fha fldaK
jD;a;fhka y wvla jq jD;a; pdmh wO jD;a;hla f,i ye`kaf'
A B
wO jD;a;fha fldaKh
wO jD;a;h
flakah
jD;a;fha flakah yryd fLdjla wefuka jD;a;h wO jD;a; follg fjkaf'
wO jD;a;h u; ,laIHhla wO jD;a;fha fofl,jrg hd lsfuka iEfok fldaKhg wO jD;a;fha fldaKh hehs lshkq ,ef'
wO jD;a;fha fldaKj, ,laIK y`kd .ekSu i`oyd my; oelafjk l%shdldrlfuys fhfokak'
ls%hdldrlu 1
lvodishla u; ljlgqj Nd;d lrka jD;a;hla we`oskak' tu jD;a;fha flakah yryd ir, fLdjla w`kak' tg jD;a;h" wO jD;a; follg fjka f'
tla wO jD;a;hla u; ,laIHhla ,l=Kq lrkak' tu ,CIHh wO jD;a;fha fofl,jrg hd lrkak' tg jD;a; pdmh u; wO jD;a;fha fldaKhla ,ef'
fldaKudkh Nd;fhka wO jD;a;fha fldaKh ukskak'
wO jD;a;fha fldaKh 90x nj Tng fmfkkq we;' fuf,iu ;j;a jD;a; lsysmhla we| tAjdfha wO jD;a;fha fldaK we| w.h ukskak' by; i`oyka l%shdldrlfuys wO jD;a;fha fldaKh yeu gu iDcqfldaKhla jk nj Tng ksCIKh lsug yelsjkq we;'
by; oelafjk inkaOh cHd;sl idOkhla u.ska ;yjqre lr .ksuq'
178 179
fkdf,a fnod yeu i`oyd h' fkdf,a fnod yeu i`oyd h'
OA B
Y
X
'
o;a;h : O flakah jq jD;a;fha AB YalNhla jk w;r X yd Y hkq rEmfha olajd we;s mrsos jD;a;h u; msys ,laIH f'
idOkh l< hq;a;: iDcqfldaKhla nj' idOkh: hkq AYB pdmh u.ska flakah u; wdmd;kh lrk fldaKh
f'
AYB wO jD;a;hla ksid AOB IalNhla f' = iDcqfldaK 2 AYB pdmh u.ska jD;a;fha b;s fldgi u; wdmd;kh lrk fldaKh f'jD;a; pdmhla u.ska flakah u; wdmd;kh lrk fldaKh" tu pdmfhka jD;a;fha b;s fldgi u; wdmd;kh lrk fldaKh fuka fo.=Khla jk ksid"
iy ksid 2 } iDcqfldaK 2
iDcqfldaK 1
by; idOkh u.ska ;yjqre l< inkaOh m%fhla f,i my; oelaf'
m%fhh: wO jD;a;fha fldaKh iDcqfldaKhla f'
my; oelafjk ksoiqka u.ska by; m%fhh weiqfrka .Kkh ls lrk wdldrh y`kd .ksuq'
rEm igyfka O flakah jk jD;a;fha olajd we;s o;a; weiqfrka ACD
>
w.h fidhuq'
o
C
BA
D
50x
tlu jD;a;fha wr neka
DO = OB ;%sfldaKhl iudk mdoj,g iuqL fldaK iudk ksid
ksoiqk 1
O
R
QP
S
20x we;s jD;a;fha PQ hkq IalNhls' QPR
>
= 20x k yd PS = QR k RPS
>
w.h fidhkak'
20 90
180 181
fkdf,a fnod yeu i`oyd h' fkdf,a fnod yeu i`oyd h'
316 wNHdih
1' my; oelafjk tla tla jD;a;fha flakah O j,ska oelaf' we;s o;a; wkqj x ys w.h fidhkak'
(i)
Ox
C
BA30x
(ii)
Ox
(iii)
C
B
A 60x
Ox
D
(iv)
O
x
C
BA
D
50x
(v)
Ox C
B
A
D
110x
31'7 wO jD;a;fha fldaKh iDcqfldaKhla f hk m%fhh Nd;fhka wkqfhka idOkh lsu
ksoiqk 1
PQ" PQRS jD;a;fha IalNhls' RS" X olajd .= lr we;' + nj idOkh lrkak'
idOkh(-
P
RS
Q
X
182 183
fkdf,a fnod yeu i`oyd h' fkdf,a fnod yeu i`oyd h'
ksoiqk 2
A B C D
E
X Y
we;s rEmfha jD;a; foflys flaka X iy Y f' nj fmkajkak'idOkh ( AC, X yryd hk neka AC" X flakah jq jD;a;fha IalNhls'
317 wNHdih
1' rEmfha oelafjk ABCD jD;a;fha IalNh AC f'
C
B
A
D
nj fmkajkak'
2' rEmfha oelafjk PQRS jD;a;fha IalNh PR f' PQ = RS R
Q
P
S
k PQRS iDcqfldaKdi%hla nj fmkajkak'
3' PQ hkq PQR jD;a;fha IalNhls' PQ = QX iyR
Q
P
X
PR =QR= RX' x nj fmkajkak'
4' AC hkq ABCD jD;a;fha IalNhls' BC$$AD f'
D
C
B
>
>
A
ABCD iDcqfldaKdi%hla nj fmkajkak'
5' Yd, jD;a;fha IalNh PSQ o" l=vd jD;a;fha
Q
X
SP
R
IalNh SQ f' RQ" X ,CIHfha l=vd jD;a;h lefma' nj fmkajkak'
184 185
fkdf,a fnod yeu i`oyd h' fkdf,a fnod yeu i`oyd h'
6' PR hkq we; jD;a;fha IAlNhls'
S
P
Q
R nj fmkajkak'
7' jD;a; fol P yd Q ,CIHj, fokh f' jD;a; P
Q XY
fofla IAlN PX iy PY f' XQY ir, fLdjla nj fmkajkak'
Y% wNHdih
we;s o;a; rEmigykaj, ,l=Kq lr we;s .eg i`okak'
CB
o
A
1' ABC jD;a;fha flakah O f' w.h
fidhkak'
2' ABCD jD;a;fha IAlNh BD f'
CB
D
A
BC = CD iy w.h fidhkak'
3' we;s ABCD jD;a;fha flakah O f' BC//OD o
C
B
>>
o
D
A
o f' fldaKfha w.h fidhkak'
C
B
o
X
A
4' ABC jD;a;fha flakah O f' BC = CX jk fia AC" X olajd .= lr we;' nj fmkajkak'
5' ABCD ,CIH jD;a;h u; msysgd we;' AD = BC f'
C
BA
D
DB = CA nj fmkajkak'
6' PQ hkq O flakah jq jD;a;fha IalNhls' QR//OS f'
R
QP o
S
SR = SP nj fmkajkak'
186 187