GOGA PE^ENKOVSKI - pollitecon.com

Goga PecenkovskiSLAVE NIKOLOVSKI ‡ KATIN
GOGA PEÊNKOVSKIGOGA PEÊNKOVSKIGOGA PEÊNKOVSKIGOGA PEÊNKOVSKIGOGA PEÊNKOVSKI
Na moeto semejstvo...
Edicija: KATIN
SLAVE NIKOLOVSKI ‡ KATIN
GOGA PEÊNKOVSKIGOGA PEÊNKOVSKIGOGA PEÊNKOVSKIGOGA PEÊNKOVSKIGOGA PEÊNKOVSKI
PRIVATNO IZDANIE
SLAVE NIKOLOVSKI ‡ KATIN
SKOPJE, 2004
ZAROBENIK NA TRUDOT
ema poblagorodna rabota od ~uvstvoto da se osve- tli likot ne samo na svojot prijatel, tuku i na ~o-
vekot koj celiot ìvot go posvetil na svojata Tatko- vina, podnesuvaj}i ogromni rtvi, ne samo za nejzinoto osloboduvawe od fa{isti~kata okupacija, tuku i za izgradbata i razvojot na svojot roden kraj Prespa. Pro- niknuvaweto na tie dve horizontali vo ivotot na Go- ga Pe~enkovski, kako i na site vistinski Makedonci, ja otkriva slikata za bibliskata priroda na zemjata vo koja ìveat na ovie balkanski meridijani, so vistinski ambicii da mu se priklu~i na golemoto evropsko semejstvo na narodite.
@ivotnata istorija na Goga Pe~enkovski e, istovremeno, i istorija na Prespa, a preku nea i na Make- donija. Za{to ona {to se slu~uvalo od iskonskite vremiwa na Aleksandar Makedonski, preku nezaboravni- te bitki na car Samoil, do onie na Goce Del~ev i Stiv Naumov i Mite Bogoevski, vo prespanskiot region, gi otslikuva site istoriski golgoti niz koi minuvala Ma- kedonija, s# do nejzinoto proglasuvawe za samostojna i nezavisna dràva. So ovaa kniga za negoviot ìvoten pat, vo najkusi crti i najsublimirano, se proektira naj- novata faza na makedonskata istorija. Zatoa, nejzinoto zna~ewe gi nadminuva ramkite na obi~na monografija za ìvotot na edno makedonsko semejstvo.
n
6 Slave Nikolovski ‡ Katin
Za avtorot na ova delo posebno zna~aen e i eden drug fakt. Toa e pridonesot na Goga za moeto li~no do- ìvuvawe na vremeto i prostorot vo koi iveele negovite bliski rodnini Kiro i De`da Pe~enkovski, edno od retkite uspe{ni makedonski semejstva vo kanadski- ot biznis. Zatoa i mojata li~na blagodarnost kon nego i negovata sopruga, koi mi ukaàa i vnimanie i ~est da se zapoznaam so korenite na ova istaknato makedonsko semejstvo, kako vo zemjata, taka i nadvor od nea. Dotolku pove}e {to i samiot poteknuvam od Prespa.
Od ovie pri~ini, nema pogolemo zadovolstvo koga vo fokusot na moeto vnimanie }e se najdat uspe{ni Makedonci, lu|e koi celiot svoj ivot mu go posvetile na svojata Tatkovina Makedonija. Eden od takvite pa- trioti e Goga Pe~enkovski. Se nadevam deka ovaa monografija za negovoto semejstvo, }e go potvrdi toj fakt.
Slave Nikolovski ‡ Katin
7Goga Pe~enkovski
MAKEDONIJA I NEJZINITE KORENI
MAKEDONIJA I NEJZINITE KORENI
va e monografija za semejstvoto na \or|i Pe~enkovski ‡ Goga. Ako nekoj istori~ar bara originalna ma-
kedonska familija, so site karakteristiki na nacionalen, kulturen i verski plan, podobar primer verojatno, nema da najde. Za{to istorijata i genezata na ova makedonsko semejstvo fakti~ki e del od istorijata na Ma- kedonija, so site nejzini golgoti niz vekovite. Slika- ta za ova semejstvo e lika i prilika za ovaa na{a zemja stradalni~ka. Poradi toa i ne slu~ajno vo Biblijata i vo drugi drevni dokumenti, Makedonija se spomenuva kako bibliska zemja. Site {to ja opi{ale nejzinata po- stara i ponova istorija se fascinirani od nea. Zatoa so pravo se veli deka Makedonija e zemja na premre`ja, no i zemja na ubavini, so priroda kakva {to samo Gospod moè da sozdade. Prespa e najdobar primer za toa.
Sepak, nepobiten e faktot deka Makedonecot, i pokraj site obidi za negova asimilacija na ovie prostori, se odràl i opstojal. Toa pokaùva deka ovoj narod, kako bibliski, uspea da se sprotivstavi i da gi izdrì site osvojuvawa, ugnetuvawa i negirawa. Zo{to? Zatoa {to Makedonija e edinstvenata zemja so najdol- ga i najstara istorija od bilo koj narod vo svetot. Nej- ziniot koren se anti~kite Makedonci, a nejzinite voda~i Filip i Aleksandar Makedonski. Od nivnoto vreme, preku vladeeweto na Rim i Vizantija, no i preku golemite migracii na Slovenite na Jug, otomanskiot i drugite periodi, Makedonija sekoga{ bila me|nik i
ooooo
krstopat na razli~nite civilizacii, kulturi, jazici i religii na razni nivoa. Nepobiten e faktot deka koga Evropa bila vo mrak, edinstveno ja osvetluval fake- lot na makedonskata kultura. Ohridskiot univerzitet na Klimenta zra~el kako simbol na najstarata civili- zacija na kontinentot.
Spored toa, vo tekot na ovoj dolg i bogat vremen- ski period, samo dva naroda imaat pravo da se nare- ~at Makedonci: anti~kite i sega{nite Makedonci, koi denes ìveat na prostorot na etni~ka Makedonija, no i na site kontinenti. Makedonija kako geografski region zazema del od Balkanskiot Poluostrov, koj na sever se grani~i so [ar Planina, Skopska Crna Gora, Kozjak, Osogovskite i Rilskite Planini. Na istok se protega do zapadniot del na Rodopite i do rekata Me- sta, a na jug do Egejskoto More i rekata Bistrica. Na zapad se grani~i so planinite Korab, Jablanica, Mokra i Pind. Na celiot makedonski prostor, vo po~etokot na XX vek, nekade pred Ilindenskoto vostanie, spored nekoi stranski istoriski izvori, ìveele preku 7 mi- lioni Makedonci.
Makedonija e i radost i taga i son i jave za Goga Pe~enkovski. Vo razgovorite so nego doprevme mnogu vistini, {to gi pomni od detstvoto. U{te kako u~enik, slu{al deka geografskata polo`ba na Makedonija ja pravi zemjata krstopat na civilizaciite. Poradi toa, ne slu~ajno, site voeni ekspedicii morale da minat preku nea, no i trgovskite vrski, zaedno so razli~nite kulturi i vlijanija. Toa zna~i deka sekoj kamen, sekoja grutka crna zemja, sekoja reka i planina, zboruvaat za burnata istorija na Makedonija, koja i denes s# u{te vo sebe krie mnogu tajni od minatoto.
<So imeto Makedonija u{te od anti~kite vremiwa se narekuvala provincijata okolu Pela, koja bila proglasena za prestolnina na Anti~koto makedonsko carstvo, {to go opfa}alo prostorot me|u dene{noto
11Goga Pe~enkovski
Pazarsko Ezero i dolniot tek na rekata Vardar. No, so pro{iruvaweto na granicite na carstvoto, rastela i oblasta nare~ena Makedonija, koja se zdobila i so voeno-kulturen i administrativen status>, dodava Goga, vra}ajki se na istorijata i prodolùva: <Centralnata pozicija na Makedonija na Balkanot ovozmoìla povr- zuvawe na Evropa i Bliskiot Istok, no i me|u dràvi- te vo ovoj region, kako {to se Grcija, Bugarija, Srbija i Albanija, koi vodele ìlava bitka za prigrabuvawe na Makedonija. Ne samo otvorenosta kon Egejskoto Mo- re i rekite Vardar i Struma, tuku i faktot {to niz na{ata zemja minuval magistralniot pat Via Egnatia, ja pravele Makedonija isklu~itelno strate{ko podra~je za osvojuvawe na novi prostori ili za dominacija vo ekonomijata>, veli Goga.
IZVORITE NA SLAVJANSKATA PISMENOST
Na ovie makedonski prostori eden od najkrupnite nastani {to se slu~ile bila prvata azbuka na sv. Kiril Solunski, istoriski zna~ajna za site slavjanski naro- di. Taa i prvite prevodi na bogoslu`benite knigi na staroslovenski jazik, go ozna~ija periodot koga vo redot na vladeja~kite jazici: latinskiot, gr~kiot i ev- rejskiot, se najde i makedonskiot, odnosno staroslo- venskiot, so negovoto pismo. Ottoga{ Gospodovoto pismo po~nalo da se {iri i na na{iot jazik, a lu|eto da pi{uvaat i da ~itaat knigi napi{ani na seslovenska- ta makedonska azbuka i jazik.
Nesomneno, ovoj nastan e od epohalno zna~ewe za makedonskiot narod. Prvo, zatoa {to bra}ata Kiril i Metodij bile od Solun, Makedonija, i vtoro, {to prvite knigi napi{ani na seslovenskiot jazik, bile na jazikot na makedonskite Sloveni. O~igledno, Kiril i Metodij ne moèle da upotrebat ni eden drug osven jazikot na Makedoncite, koi ìveele vo nivniot grad Solun.
<Drug epohalen nastan za Makedoncite se slu~il vo po~etokot na XI vek, koga makedonskiot car Samuil svojata prestolnina ja preselil vo Prespa, a potoa i vo Ohrid. Potvrda za toa se ostatocite od negovite tvr- dini {to gi gledame i denes, kako svedo{tvo za toa na{e slavno minato. Tuka ostanalo i sedi{teto na Oh- ridskata arhiepiskopija, s# do nejzinoto ukinuvawe vo 1767 godina. Inaku, so proglasuvaweto na Patrijar{i- jata, car Samuil, od prviot ohridski patrijarh bil proglasen za imperator>, istaknuva Goga
Do doa|aweto na Osmanliite na ovie na{i prostori vo XIV vek, Makedonija bila vo podem. Svedo{tvo za toa se brojnite srednovekovni crkvi i manastiri, osobeno vo Ohridsko-prespanskiot region, koi denes se nao|aat vo riznicata na evropskata i svetskata kultura. Ne slu~ajno, Osmanliite ne ja ukinale vedna{ av- tokefalnosta na Ohridskata arhiepiskopija, tuku po- kaàle tolerantnost kon hristijanskata vera. Po osvojuvaweto na Ohrid vo 1408 godina, cela Makedonija se na{la pod jaremot na Osmanliskata imperija. No, i pokraj toa, Osmanliite, ne samo {to ne ja ograni~ile nezavisnosta na Ohridskata arhiepiskopija, tuku i ja zgolemile mo}ta, so cel da ja oslabat Patrijar{ijata vo Konstantinopol. Me|utoa, ekspanzijata na feudal- niot sistem vo Turcija, objektivno zna~ela slabeewe na Ohridskata arhiepiskopijata.
Makedonskiot narod i negovata crkva, vo te{kata situacija vo koja se na{le, bile pod postojan pritisok na Patrijar{ijata od Konstantinopol i od katoli~kata propaganda vo Rim. Patrijar{ijata primenuvala razni metodi za elinizacija na makedonskiot narod i uni{tu- vawe na negovata crkva, vo liceto na Ohridskata arhiepiskopija. Za taa cel, ne se birale sredstva i metodi Patrijar{ijata da se nametne vrz toga{nite cr- kovni vlasti. Taka, vo 1767 godina taa ja ukinala Ohrid-
13Goga Pe~enkovski
skata arhiepiskopija, so {to mu nanela golema {teta na makedonskoto hristijansko naselenie.
Komentiraj}i go osloboduvaweto od turskoto vladeewe, Goga Pe~enkovski veli: <Iako Balkanskite vojni (1912 ‡ 1913) zna~ea nekakvo osloboduvawe na Ma- kedonija od osmanliskoto ropstvo, tie fakti~ki ¼ do- nesoa novo podjarmuvawe. Dojde do nejzinata tragi~na podelba od strana na Grcija, Bugarija i Srbija, a podocna i od Albanija, poradi {to sledat u{te pogrubi uslovi i diskriminacija za makedonskiot narod. Ne samo {to e negirana makedonskata nacija, tuku e zab- raneta i upotrebata na makedonskiot jazik, osobeno vo Egejska Makedonija, kade se primenuvale strogi kaz- ni za onie koi se osmeluvale da go zboruvaat makedonskiot jazik. Vo Srbija, koja podocna }e prerasne vo Kralstvo na Srbite, Hrvatite i Slovencite, pod jugoslovenskata monarhija, Makedonija bila koloni- zirana. Pak na Makedoncite im bil negiran nacional- niot identitet, a nivniot jazik potisnat. Sli~na bila nivnata sudbina i vo Bugarija, vo Pirinska Makedo- nija>, zaklu~uva toj i dodava:
<Vekovnata borba na makedonskiot narod za nacionalna i socijalna sloboda, osobeno negovoto aktivno vklu~uvawe vo antifa{isti~kata koalicija, po Vtorata svetska vojna, ovozmoì toj da se zdobie so su- verena dràva, so nacionalni institucii i kulturna komunikacija so svetot. Makedonskiot jazik stana oficijalen jazik na Republika Makedonija, poznat i priznat vo svetski ramki. Se izu~uva na mnogu univer- ziteti vo svetot i pridonesuva za {irewe na vrednos- tite na makedonskata kultura i nivno vklu~uvawe vo riznicata na svetskata kultura. Za àl, vo delovite na Makedonija, koi s# u{te se nao|aat vo sostavot na Grcija, Bugarija i Albanija, negatorskiot odnos kon makedonskiot identitet i natamu prodolùva.>
PRESPANSKA ISTORISKA RAZGLEDNICA
respa spa|a vo redot na najìvopisnite podra~ja vo Makedonija. Taa ima dolga i bogata istorija. Nej-
zinoto ime za prvpat se spomenuva vo 9-ot vek od na- {ata era. Site istoriski epohi i site nacionalni drami ovde ostavile dlaboki tragi. Pred doa|aweto na Slovenite ova podra~je go naseluvale Rimjanite za {to svedo~at mnogu istoriski spomenici. Podocna tie bile potisnati od Ilirite, a kon krajot na {estiot i po~etokot na sedmiot vek, ova podra~je potpadnalo pod Makedoncite.
Nema podatoci koga naselenieto ja ima <podele- no> Kotlinata na Gorna, Dolna i Mala Prespa. Gorna Prespa go zazema severniot, Dolna Prespa ju`niot, a Mala Prespa jugozapadniot del. Gorna i Dolna Prespa gi razdeluva ridot Ve}e kaj Pretor, a Mala Prespa i Gorna Prespa, kopneno se razdeleni so Pre~na Pla- nina. Delot na Dolna Prespa so Maloto Ezero od Mala Prespa go oddeluva planinata Suva Gora. Vo trite de- lovi postoi nezna~itelna razlika vo govorot, nosija- ta i obi~aite na mesnoto naselenie.
Vo 969 godina Prespa stanala prvata prestolnina na ranata feudalna dràva na Makedoncite. Vo nejziniot sostav ostanala do 1018 godina. Za celiot ovoj period taa pretstavuvala silna odbranbena tvrdina na car Samoil. êstite napadi na mo}nata vizantiska vojska, koja so voeno-politi~ki akcii se obiduvala da gi vklu~i Makedoncite vo svojata dràvna zaednica,
ppppp
15Goga Pe~enkovski
bile uspe{no odbivani. Makedonskiot car Samoil, ~esto prestojuval vo svoite letni rezidencii vo Oh- rid i na ostrovite Sv. Ail i Golem Grad na Prespan- skoto Ezero. Tuka toj doa|al na odmor po te{kite i na- porni bitki so vojskite na vizantiskiot imperator Va- silie Vtori.
Roditelite na Goga mu raskaùvale deka vo toa Samoilovo vreme bil izgraden pat od seloto Staro Eze- reni do Golem Grad, koga Prespanskoto Ezero se vikalo Reka. Vo 1942 godina, po enidbata, so soprugata Slavka bile vo seloto Ezereni, da vidat dali seu{te postoi toj star pat. Za al od taa stara soobra}ajnica nemalo ni traga, no zatoa pak od ovoj teren ponele nekakvi kameni plo~ki, koi tatkoto na Slavka gi vgraduval vo negovata furna, koja ~esto stradala od nadojdenata voda na Ezeroto. Baraj}i takvi plo~ki, toj ~esto so ~unot odel vo toj pravec kon Ezereni i eden den koga Ezeroto bilo povle~eno, go prona{ol stariot Samoilov pat za Golem Grad, kade {to ~esto se odmaral makedonskiot car. Vo 1999 godina, koga vodata na Ezeroto bila povle~ena za nekolku santimetri, Goga se obidel da dojde do toj pat, no za àl ne uspeal vo toa, bidej}i toj prostor bil pokrien so pesok.
Vo desettiot vek vo Prespa bila vostanovena i prvata slovenska mitropolija koja za Makedoncite pretstavuvala silno svetili{te na prosvetata i kulturata. Po nejzinoto formirawe, vo site naselbi okolu Prespanskoto Ezero bile podignati golem broj crkvi i manastiri preku koi se {irela prosvetata i duhovnoto ìveewe. Osobeno zna~ajna uloga igrala malata crkva posvetena na Sv. \or|i vo seloto Kur- binovo. Pod svojot pokriv ova prosvetno ari{te krie izvonredno ubavi freski raboteni vo 1191 godina. Spored svojot stil, tie mu pripa|aat na Komnenskiot krug na vizantiskoto slikarstvo i se smetaat za vrvni ostvaruvawa vo sferata na freskoslikarstvoto.
<Po osvojuvaweto na Makedonija od Turcite do{- lo do krupni promeni vo ìvotot na Makedoncite vo Prespa. Spored turskiot administrativen sistem, Re- sen, koj prvpat se spomenuva vo XI vek pod imeto Resa- na, bil op{tinski centar (kaaza). So lokalniot popis od 1547 godina, gradot imal 382 ku}i, od koi 369 hri- stijanski i 13 muslimanski. Vo 19 vek naselenieto od ovoj kraj, svesno za svojata nacionalna pripadnost, vo- delo energi~na borba protiv Carigradskata patrijar- {ija, koja preku voveduvaweto na gr~kiot jazik vo crk- vite i u~ili{tata se obiduvala da go asimilira. Sepak, vo periodot od 1846 do 1880 godina bile otvoreni golem broj u~ili{ta vo gradot i vo selata, vo koi nasta- vata se izveduvala isklu~ivo na makedonski jazik, na mesnoto nare~je>, veli Goga i prodolùva:
<Borbata za nacionalno osloboduvawe od Otoman- skata imperija vo ovoj kraj organizirano zapo~nala mnogu odamna. U{te pred sozdavaweto na Tajnata makedonska odrinska revolucionerna organizacija vo 1893 godina, Prespa bila centar na mnogu nastani od ovoj period. Na 15 avgust 1894 godina vo ku}ata na Tatar~evi vo Resen bilo odràno sovetuvawe so koe neposredno rakovodele Dame Gruev i Pere To{ev. Tuka bile done- seni zna~ajni odluki za natamo{niot razvoj na revolu- cionernoto dvièwe vo Makedonija. Ova prvo sovetuvawe na TMORO po svoite istoriski odluki se smeta za <golema ilindenska iskra>. Vo tekot na Ilindensko- to vostanie na ovoj teren dejstvuvale 12 komitski ~eti so nad 2000 vostanici. Najèstoki bitki se vodele vo reonot na selata Kru{je, Leva Reka, Bolno, Evla, Zla- tari i Kriveni>, podvlekuva Goga Pe~enkovski.
<Duhot na Ilinden prodolì i vo slavnata NOB. Za deloto na Revolucijata svoite ìvoti gi vgradija 128 sinovi i }erki na Prespa, me|u koi i poetot revo- lucioner, narodniot heroj Mite Bogoevski. Na 6 juli
17Goga Pe~enkovski
1942 godina vo mesnosta Sinedolsko Kladen~e, nad seloto Zlatari, be{e formiran prviot Prespansko-bi- tolski partizanski odred <Dame Gruev>, za potoa da se sozdadat novi i u{te pogolemi voeni edinici. Na 2 avgust 1943 godina, vo mesnosta Lomje, kaj Ote{evo, vo podno`jeto na planinata Gali~ica, e odràno istoris- koto Prespansko sovetuvawe na CK KPM, na koe bea do- neseni sudbonosni odluki za razgoruvawe na vooruè- noto vostanie vo Makedonija protiv fa{isti~kite oku- patori>, naglasuva Goga, gord {to bil u~esnik vo ovie istoriski nastani. Spored nego, nezaboraven e faktot deka prvoto slobodno utro vo Resen i Prespa osamna na 5 noemvri 1944 godina, koga borcite na Pettata i Sedmata makedonska narodnoosloboditelna udarna brigada pobedonosno vlegoa vo Resen i go razvija zna- meto na slobodata, ozna~uvaj}i go krajot na vekovnoto ropstvo i po~etokot na noviot sloboden razvoj na Re- publika Makedonija, a vo tie ramki i na Resen i Prespa vo celina. Vo godinite po vojnata ovoj kraj, od izrazito zaostanato agrarno podra~je, doìvea zna~ajna prerod- ba, izrasnuvaj}i vo moderen industriski, zemjodelski i turisti~ki centar, so sovremena i razviena industrija vo koja vode~ko mesto imaat prehranbenata i tekstil- nata industrija.
RESENSKI KOORDINATI
enes teritorijata na op{inata Resen zafa}a povr{ina od 739 km2, so prose~na gustina na nasele-
nieto od 32 iteli na eden km2. Osven gradot, vo nejziniot atar se nao|aat 42 naselbi, od koi ~etiri sela (Petrino, Ilino, Ote{evo i Stipona) se celosno ise- leni. Spored popisot od 1994 godina vo op{tinata imalo 17681 iteli. Vo odnos na 1981 godina, toj broj e namalen za 7679 ìteli, {to e rezultat na mo{ne golemata emigracija na naselenieto, nadvor od op{tinata i zemjata. Inaku, resenskata op{tina e tradicio- nalno poznata kako pe~albarska, taka {to denes vo gradot iveat desetina iljadi iteli, a, re~isi, isto tolku i vo selata. Najbrojni se Makedoncite, potoa Albancite, Turcite i Romite. Vo 17 naselbi ìvee isklu~ivo makedonsko naselenie, vo 5 pove}eto se Al- banci, a vo 2 Turcite.
Emigracijata na naselenieto predizvikala promeni i vo goleminata na naselbite. Vo op{tinata Re- sen dominiraat malite sela, odnosno vo 32 od niv ì- veat pomalku od 300 ìteli. Spored reljefnata struktura, 19 naselbi vo op{tinata se smetaat za ram- ni~arski, a 10 ridsko-planinski. Vkupnata agrarna povr{ina zafa}a 34965 ha, od koi 13939 ha se obrabot- livo zemji{te, 9311 ha se pasi{ta, a 11715 ha se po- {umeni tereni. Vakvata agrarna struktura na op{ti-
ddddd
nata ovozmoùva razvoj na poledelstvoto, {umars- tvoto i turizmot.
Makedonskoto naselenie za vreme na turskoto vladeewe se zanimavalo so sto~arstvo, bidej}i bilo koncentrirano vo planinskite sela, vo koi re~isi sekoe doma}instvo imalo stado ovci, kozi ili goveda. No, zna~itelen del od naselenieto se zanimaval i so ribolov, so koj profesionalno, na rakovodno nivo, cel raboten vek }e se zanimava i Goga Pe~enkovski. <Paza- rite vo Bitola i Kor~a, vo toa vreme bile zasiteni od prespansko sirewe, mast, volna, meso, ribi>, veli mojot sogovrnik i dodava deka so ovie proizvodi prespanskiot selanec toga{ go nadopolnuval nedostigot na sredstva za ìvot, {to ne bilo slu~aj kaj Turcite ili Albancite, koi se zanimavale so zemjodelie, a za rabota kako naemni rabotnici gi koristele Makedoncite>.
Prespanskoto Ezero, koe leì malku poisto~no od Ohridskoto (ednoto od drugoto gi deli planinata Gali~ica) e vtoro po golemina vo Republika Makedo- nija. Ima povr{ina od 274 km2, a se nao|a na nadmorska viso~ina od 853 m. Najgolemata dlabo~ina mu iznesuva 54,2 metri. Se protega na trime|eto pome|u Makedonija, Grcija i Albanija. Na Grcija ¼ pripa|aat 47,8 km2, a na Albanija 49,4 m2. Ova ezero nema povr{inski istek kako Ohridskoto niz Crn Drim, tuku negovite vodi istekuvaat niz podzemni kanali pod planinata Gali~ica, od ~ij vrv e impresivna gletkata na dvete ezera. I ova ezero e bogato so devet vidovi ribi. Dol` bregovite na Pre- spanskoto Ezero se nao|aat turisti~kite naselbi Ote- {evo, Carina, Pretor, Asamati i drugi.
Pelister e prvata severna planina od Egejskoto More kon kontinentot {to ima alpska pozicija i e po- godna za zimski sportovi. Visinskata razgranetost, kon-
figuracijata na terenite, apsolutnata i relativnata viso~ina i bogatstvoto na sneg, pridonele Pelister da se razvie vo atraktiven zimski centar, pogoden kako za vrvnite zimski sportovi, taka i za masoven turizam. Vegetacijata na Pelister ima specifi~no botani~ko zna~ewe i pretstavuva priroden arboretum. Tuka ras- tat 88 vidovi rastenija, klasificirani vo 23 fami- lii, koi zafa}aat 29 procenti od vkupnata makedonska dendroflora. Zaradi reliktot na terciernata flora ‡ molikovite {umi, morfolo{kiot i glacijalniot rel- jef vo alpskiot del od planinata, vo 1948 godina Pe- lister e proglasen za nacionalen park. Vo nego na re- lativno malo podra~je se zastapeni pove}e ekosiste- mi {to ekolo{ki i floristi~ki sosema jasno se raz- likuvaat. Molikata so pravo e nare~ena <Pelisterska ubavica>. Taa e avtohton petoiglest bor {to raste samo na nekolku planini na Balkanskiot Poluostrov. Boga- tata fauna pridonesuva vo pazuvite na planinata da ìveat site vidovi ni-zok i visok dive~: me~ka, srna, ris, elen, diva sviwa, zajak, kamewarka, le{terka i drugi vidovi vleka~i.
Od visokite vrvovi na Baba, karakteristi~ni so svojata skulptura i plastika, se protegaat veli~est- veni panorami, na istok kon Pelagonija i Kajmak~alan, na zapad kon Prespanskoto Ezero i Gali~ica. Posebno atraktivni se <Crveni steni>, <Jorgov kamen> i <Kozji kamen>. Pelisterskiot masiv e isprese~en so golem broj ìvopisni planinski reki niz koi te~at bistrite i lad- ni pelisterski vodi. Site tie ja so~uvale svojata is- konska divina vo dekorot na planinskiot pejza`.
Od Resen vodi eden pat kon Prespanskoto Ezero, a glavnata magistrala prodolùva kon Bitola, vo podno`jeto na Pelister, preku preminot \avato. I tokmu koga }e se iska~i ugorninata, moè da se vidi edna
21Goga Pe~enkovski
neobi~na ~e{ma. Na samiot pat taa ima dva dulca. Od edniot dulec vodata te~e i odi po brazdata kon Resen, a drugiot kon Bitola. Sobira~ite na kurioziteti bile trpelivi i presmetale deka vodite na ovaa ~e{ma se vlevaat vo dve moriwa. Vodata {to odi kon Resen se vleva vo Prespanskoto Ezero, od koe pod Gali~ica minuva vo Ohridskoto Ezero, a ottamu, preku Drimot, se vleva vo Jadranskoto More. Drugata voda {to te~e kon Bitola preku bliskite potoci i reki~ki se vleva vo Crna Reka, odnosno vo Vardar, a preku nego vo Egej- skoto More.
PRESPANSKI KALEIDOSKOP
dna stara makedonska pogovorka veli: <Koj vo Ma- kedonija }e dojde, vo Prespa treba da pojde>. Da vi-
dime zo{to. Toa najdobro }e go pokaè prespanskiot kaleidoskop, koj najdobro gi otslikuva ubavinite, taj- nite i legendite na ovoj kraj. Negovite {iroki hori- zonti, ~istiot planinski i ezerski vozduh i prirod- nite retkosti, ni otkrivaat eden svet vo koj sekoj po- setitel se ~uvstvuva kako del od prirodata, sozdade- na od Gospod, no i od onie koi ìveat na ovoj ~udesen prostor ‡ Makedoncite od Prespa. Lu|eto so isklu~i- telni sposobnosti i dobrina so koja oplemenuvaat, ~ija delotvorna raka i duh gi po~uvstvuvale i mnogu naro- di vo svetot, vo ~ii dràvi ìveat kako iselenici, pe~albari ili nivni dràvjani. Pe~enkovci se najdobar primer za toa, a nivniot blizok rodnina Goga, ne- posredna potvrda na ovoj fakt.
Celiot ìvoten i raboten vek na Goga Pe~enkovski e ispolnet so Prespa, a osobeno so Dolno Perovo, negovoto rodno mesto, i so sega{noto negovo iveali{te ‡ gradot Resen. Toa e ~ovek ispolnet so darba i spo- sobnost, ne samo da raboti, tuku i da ivee, ne samo so sekojdnevnite obvrski (do penzioniraweto) tuku i so spomenite, kako penzioner. Retki se sogovornicite kako nego, za{to i razgovorite so takvite lu|e nalikuvaat na interesna kniga koja se ~ita vo eden zdiv. Toj raska- ùva~ki poriv kaj Goga go otkriv niz razgovorot za
eeeee
23Goga Pe~enkovski
negovoto po{iroko semejstvo po povod monografijata {to ja podgotvuvav za Kiro i De`da Pe~enkovski, negovi bliski rodnini, sega kanadski dràvjani, ìteli na Toronto i uspe{ni biznismeni.
Desetina kilometri na jug, na bregot na Prespan- skoto Ezero se nao|a Dolno Perovo, rodnoto ogni{te na Pe~enkovski, odnosno na Goga, koj vo eden martov- ski den pojde so mene da mi go pokaè seloto. Neposred- no da go doìveam mestoto, prostorot i vremeto vo koe funkcioniralo edno semejstvo, borej}i se so proble- mite na goliot opstanok. Iako odamna ivee vo Resen, nema den, a da ne dojde vo rodnoto selo, da go po~uvstvuva vremeto na mladosta, da popravi ne{to od ku- }ite {to ve}e se raspa|aat i da porazgovara so nekoj od starite sosedi, od vremeto koga rakovodel so zem- jodelskata i so ribarskata zadruga.
Od negovata resenska ku}a do seloto ima desetina kilometri so odràn asfaltiran pat, so mnogu svio- ci, koi nalikuvaat na trka~ka pateka, koja zavr{uva so Dolno Perovo i severniot breg na Prespanskoto Ezero. Seloto se nao|a na nadmorska viso~ina od 854 metri, a negoviot atar zafa}a prostor od 4 km2. Obra- botlivoto zemji{te, koe preovladuva, zazema povr{i- na od 208 ha, na pasi{tata otpa|aat 41 hektar, a {umsko zemji{te nema. Vo 1961 godina seloto broelo 428 ì- teli, a vo 1994 godina, koga se odràl popisot, brojot na itelite se namalil na 213. Spored etni~kiot sostav, site se Makedonci.
Gradot Resen ima dolga grn~arska tradicija. Na pazarot vo sabotite moàt da se kupat mnogu proizvodi od ra~na izrabotka. Ne slu~ajno dolgi godini vo nego raboti Kerami~kata kolonija, koja ima bogata kolek- cija na dela izraboteni vo keramika, od najpoznati av- tori vo zemjata i stranstvo. Simbol na gradot e Sarajot, nekoga{en begovski dvorec, podignat po urnekot na
Pariskata komuna vo Pariz, u{te za vreme na turskoto vladeewe na ovie prostori. Kako rezultat na ovoj za- fat, Resen e edinstven grad so urbanisti~ki plan vo ovoj del od Balkanot.
Koga Goga re{il da se preseli vo Resen, vo ku}ata na sudijata Kire Nikolovski, negovata tetka Kata, kako ìv svedok pri izgradbata na <Sarajot>, mu raskaùvala deka Nijazi Beg, koj studiral vo Pariz, po doa|aweto vo Resen, re{il da go izgradi objektot {to se nao|al na razglednicata {to ja dobil od svojot prijatel ‡ turskiot ambasador vo Pariz. Impresioniran od toa zda- nie, vo ramkite na urbanisti~kiot plan na gradot {to go donel li~no toj, ja zapo~nal negovata izgradba vo Resen, za koja bil koristen beliot mermer od \upskiot rid, koj se nao|al zapadno od gradot. Vo ramkite na negovata obnova toj gi razurnal starite du}ani i naredil da se izgradat novi, pomoderni ulici i drugi ob- jekti. Mestoto na koe denes se nao|a stokovnata ku}a <Merkur> bilo sopstvenost na Nijazi Beg. Po vojnata toa go kupil Goga od sinot na begot, Nuredin, koj se iselil vo Turcija.
Golemata prespanska visoramnina e polna so plantaì na jabolka, osobeno od sortite deli{es, jo- natan, lepocvetka i drugi novi kvalitetni sorti, koi vo posledno vreme se izvezuvaat na zapadnite pazari. Rasko{nata prirodna ubavina na Prespa ne moè da se zamisli ni bez bogatstvoto od razni vidovi ptici, ribi, ivotni i golem broj rastenija. Posebno Mala i Dol- na Prespa se svoevidni rezervati na pelikani, kormo- rani, orli i jastrebi. Samo vo 1969 godina ovde se za- beleàni 100 dvojki pelikani, od vkupno 400 kolku {to ìveat vo Evropa.
Ne e pomalo ni ribnoto bogatstvo na Prespansko- to Ezero. Vo nego ìveat i specifi~ni vidovi ribi: jaguli, krapovi, skobusti, pastrmki, pla{ici, mreni i
25Goga Pe~enkovski
drugi ribi. Goga Pe~enkovski e eden od najdobrite po- znava~i na ovoj svet na ezeroto, za{to kako direktor na Ribarskoto stopanstvo <Ribar>, ribolovot i zbogatu- vaweto na ribniot fond, go izdignal na visoko profesionalno nivo, sozdavaj}i od nego stopanska dejnost koja zazemala zna~ajno mesto vo prespanskata ekonomi- ja. Denes toj e gord na uspehot {to so godini go ostvaru- val na ovoj plan, za{to vo nego go vgradil celiot svoj raboten vek, do zaminuvaweto vo zasluènata penzija.
<Vo ovoj raj na zemjata>, kako {to istaknuva Goga, <Gospod sozdal takva sinteza na Bo`ji ubavini, koi na ~oveka mu ja odrùvaat verbata vo ivotot>. Pitomata klima, rasko{niot spektar na boi, igrata na pticite, krikot na me~kite i volcite vo okolnite planini, soz- davaat ~udesna atmosfera, zbogatena so muzikata i tan- cite na ezeroto, vo koja ~ovek se ~uvstvuva kako da se nao|a vo nekoj fantasti~en svet, sozdaden od vremeto na car Samoil, koga ostrovot Ail bila negovata prestolnina, pa s# do dene{ni dni. Zatoa i ne se slu~ajni brojnite legendi i predanija za Prespa, za nejzinite lu|e, nejzinata priroda i ezeroto so negoviot svet.
SEMEJNITESEMEJNITESEMEJNITESEMEJNITESEMEJNITE POTOMCIPOTOMCIPOTOMCIPOTOMCIPOTOMCI
@ILAVATA BORBA ZA OPSTANOK
SEMEJNOTO STEBLO NA GOGA
pored kaùvawata na majka mu, \or|i (Goga) se rodil na 6 maj 1920 godina, no vo mati~nite knigi figuri-
ra datumot 20 april (verojatno po stariot kalendar) vo selo Dolno Perovo, od tatko Andon (1868) i majka So- fija (Coca), rodena 1875 godina vo selo Pokrvenik, so mominsko prezime Trpovska. Se rodil kako posledno ma{ko dete, po pette sestri, od koi najstarata Koca (1902) e omaèna vo selo Pretor za Sotir Markovski, so kogo ima tri }erki i eden sin. Vtorata sestra Florin- ka (1905) e omaèna vo selo Podmo~ani za Jon~e Pa{a- rikovski, so kogo ima edna }erka. Tretata sestra Vana (1908) e omaèna vo selo [urlenci za Kire Karapalev- ski, so kogo ima dve }erki i eden sin. etvrtata sestra Spasija (1911) omaèna vo selo Kurbinovo za Milan Jo- vevski, so kogo ima tri sina i edna }erka. Pettata sestra Panda (1915) e omaèna vo selo Dolna Bela Crkva za Rade Kru{arovski, so kogo ima edna }erka.
\or|i Pe~enkovski (Goga) imal i postar brat po ime Bor~e, koj umrel vedna{ po ra|aweto, taka {to za nego i ne se se}ava.
Semejstvoto na Goga se sostoi od {est ~lena. Oè- net e za Slavka Popovska od selo Dolno Perovo, nivno zaedni~ko rodno mesto.
Prvata }erka Draga (1941) e omaèna za Spase La- zarevski od Resen, so kogo ima }erka Mimoza, omaèna za Dragan Ajdukovi} vo Zagreb, so kogo ima sin Aleksan- dar, roden 1965 godina, sega pokoen. Prvata vnuka Mimo-
sssss
za e rodena vo 1962 godina. Vtorata }erka na Goga se vika Milica (1947) bila omaèna za Krume Atanasovski od Bitola, sega razvedena.Tretata }erka Elisaveta (1951) e omaèna za Georgi \eor|ievski vo SAD, vo Los Anxeles, so kogo ima dve }erki: Angelina (1970) omaè- na za Zoran, so kogo ima dve deca ‡ Daniel (1994) i Xirx (1995), sega razvedena. Vtorata }erka se vika Xeni (1975), nemaèna. Pettoto dete na Goga e sinot Mi{e (1957) oènet za Suzana Georgievska od Resen (1963), so koja ima dve deca, sinot Goran (1988) i }erkata Anita (1992), u~enici.
Soprugata na Goga ‡ Slavka (1922) od Dolno Pero- vo poteknuva od semejstvoto na Vangel Popovski. Ima majka Vangelija i dvajca bra}a: Dragan, koj ìveel vo Resen (sega pokoen) i Zdravko. Inaku, tatko mu na Goga ‡ Andon, imal u{te eden brat i dve sestri. Pomladiot se vikal Ilija (sega pokoen) i ìveel vo Dolno Pero- vo, a sestrite ‡ Vasilka, omaèna vo selo Gorno Dupe- ni za Todor (sega pokoen), i Despina, omaèna vo Carev Dvor za Tanas. Dedo mu, odnosno tatko mu se vikal Naste, a dedo mu Ivan.
Familijata Pe~enkovski ja so~inuvale devet semejstva koi ìveele vo edna maala vo Dolno Perovo. Semejstvata na Eftim i Mire Pe~enkovski, prvi bratu~edi, go zadràle prezimeto, a ostanatite go prome- nile vo Melecovci, Koànovci i Matlevci.
Seloto Perovo datira od 15 vek, koga vo nego se naselil Pere, edniot od dvajcata bra}a, a drugiot Te- {an ostanal da ivee vo Ote{evo. Edinstveniot imot {to ostanal sporen me|u bra}ata bila {umata, ~ija del- ba bila napravena duri vo 1933 godina, a vo 1939 godina i potvrdena kako utrina na dvete sela: Dolno Perovo i Ote{evo. Spored Prespanskata patrijar{ija, toga{ vo Dolno Perovo ìveele 85 semejstva, vo Ote{evo 15, a vo Stewe 149, site pravoslavni hristijani ‡ Makedonci. Toga{ sega{niot grad Resen ne postoel, tuku nekoe mesto isto~no od nego, narekuvano Dobrovo.
31Goga Pe~enkovski
@IVOTOT NA ANDON I SOFIJA (COCA)
voeto semejstvo roditelite na Goga Pe~enkovski go formirale kon krajot na 19 vek, vo uslovi na teòk
i primitiven ìvot, diktirani od turskoto vladenie na ovie prostori, koga i zapo~na raspa|aweto na imperijata. Negoviot tatko Andon bil aktiven ~len na VMRO i u~esnik vo Ilindenskoto vostanie. Zaedno so drugite privrzanici na makedonskata kauza, motivirani od ideite za nacionalna i socijalna sloboda, tie sekoga{ bile na prvata borbena linija, podgotveni da go rtvu- vaat svojot ìvot za slobodata na svojata tatkovina. Iako mladoènec, negoviot tatko, bez zbor gi prifa}al zada~ite {to mu bile postavuvani od organizacijata.
<Pred da po~ne vostanieto, tatko mi dobil zada~a so kowi da odi vo selo Kurbinovo i da donese dva to- vari }oselski opinci>, se se}ava Goga, koga toj mu ras- kaùval za negovata rana mladost. Patot po koj trebalo da odi, kraj ezerskata korija, bil neprooden poradi podigaweto na ezerskata voda. Patuval nave~er, vo samrakot. Odvaj se probil do seloto Ezerani, koe bilo poplaveno od vodite na Golemata Reka. Patot bil tolku teòk {to na celta pristignal duri utredenta. Ne- govoto docnewe bilo povod za golema zagriènost, ne samo na Komitetot, tuku i na majka mi, kako mlada ne- vesta, koja u{te ne go zapo~nala ìvotot so svojot sa- kan ma`. ]oselskite opinci se nosele od Grcija i od Albanija, preku selo Kowsko i so ~unovi do Perovo, a potoa se delele na vostanicite zaedno so oru`jeto>,
sssss
naglasuva Goga, dodavaj}i deka negovoto Dolno Perovo bilo izloèno na golem rizik da bide blokirano i od turskiot asker, a ne samo od nadojdenata ezerska voda. Toj se se}ava i na edna druga slu~ka so tatko mu povrzana, isto taka, so golem rizik.Od Komitetot dobil zada~a da go zapali anot vo Sirkon, vo koj bile otsednati novodojdenite turski }ati. Akcijata bila uspe{na, no, za àl, vo poàrot nastradala edna èna ‡ tur~inka. Nikoga{ ne bilo otkrieno koj go napravil toa, no sepak negovite drugari vo u~ili{teto mu prefrlale za toj ~in, so jasna aluzija koj go podmetnal poàrot i koj ja zapalil anamkata.
Vo toa vreme, na krajot na 19 vek, kako {to e pozna- to, stegite na imperijata po~nale da popu{taat, priti- socite vrz turskata vlast rastele i odnatre i odnadvor, taka {to vrskite so Carigrad ivnale i Makedon- cite po~nale da odat na pe~alba vo ovoj grad. Od skrom- nata zarabotuva~ka sekoj od niv izdvojuval i za potrebite na organizacijata, za nabavka na oru`je i druga neophodna oprema za borba protiv zavojuva~ite. Selo- to Dolno Perovo bilo naseleno ju`no i severno od crkvata, a vo sredinata bil izgraden konak za turskiot asker. Toa mesto i denes se vika Kona~e. Inaku, od ~estite poplavi na seloto od nadojdenata ezerska voda, sekoga{ imalo te{ki posledici: raspa|awe na ku- }ite izgradeni od nepe~en plitar. Po edna takva nesre}a, semejstvoto na Goga go napu{tilo seloto, prese- luvaj}i se vo selo Drmeni, kaj edno tursko semejstvo.
Odisejata na Pe~enkovci prodolìla i po Ilin- denskoto vostanie, koe ne dovede do o~ekuvanata sloboda, tuku be{e zadu{eno vo krv i novi stradawa na makedonskoto naselenie. Krajot na turskoto vladenie na Balkanot go ozna~ija Balkanskite vojni, za koi majkata Coca ~esto mu raskaùvala na svojot sin \or|i (Go- ga). Toj se se}ava na epizodata povrzana so begstvoto
33Goga Pe~enkovski
na turskiot asker od Prespa, koga minuvaj}i niz selata barale hrana, zakanuvaj}i se deka ako ne ja dobijat }e gi zapalat. Vo edna takva prilika majka mu gi povikala ènite od Drmeni da donesat bra{no i druga hrana za askerot za da go spasi seloto od poàr. Vo toj moment se slu{nale pukotnici od kaj Resen, kade {to se nao|a- la srpskata vojska, {to bilo povod turskiot asker da se razbega kon Albanija i Grcija, a majka mu na Goga, kako inicijator na ovaa akcija, da bide proglasena za spasitel na seloto.
Od toa vreme, Andon se se}aval i na edna druga epizoda, pak povrzana so askerot, koj eden den so kowi, vooruèn vlegol vo Dolno Perovo, so cel da se <snabdi> so p~enka vo ko~ani, kakvi {to zalihi ~uvale selanite za sebe i za stokata i nejzinoto prihranuvawe vo zima- ta. Koga selanite doznale deka kon seloto se pribli- ùva askerot, prvo {to napravile bilo da gi evakui- raat devojkite, maskiraj}i gi so stara obleka vo temni boi i prefrluvaj}i gi preku rekata so cel da go izbegnat rizikot da bidat grabnati ili siluvani. Koga askerot vlegol vo Dolno Perovo, Andon bil vo seloto i videl kako vojnicite gi tovaraat kowite so vre}i napolneti so p~enka. Odedna{ toj slu{nal istrel i videl kako eden vojnik pukal vo zmija koja neo~ekuvano se pojavila. Go iskoristil toj moment i vozvratil na istrelot od svojata pu{ka, {to bilo povod za uzbuna kaj Turcite da izbegaat za da ne bidat blokirani i zarobeni. Se povlekle kon seloto Stewe.
Borbata so askerot i so nadojdenoto ezero nemala kraj. Koga Turcite se povlekle, taa prodolìla so nadojdenata ezerska voda. Koga }e se povle~ela od seloto, zad sebe ostavala rastureni ku}i. No, selanite ne se predavale: po~nuvale da gradat novi ku}i, osobeno vo zapadniot del, na izvi{eniot nasip od pesok. Pe~enkovci iako imale golema ku}a, ja rasturile, a
Eftim i Mire, bratu~edite na Andon, koi bile poboga- ti, izgradile duri dve ku}i, so prizemje i kat od nepe- ~eni tuli,stari }eramidi i du{eme od platici od drvo i zemja. Vakvi ku}i izgradile u{te i Pande Kordev, popot Nikola i Kame \urovski. Ku}a so prizemje i kat, pokriena so trska, izgradil i tatko mu na Goga ‡ Andon, potoa i striko mu Ilija, a isto~no od niv i drugite ~lenovi na po{irokoto semejstvo ‡ Kowanovci, Male- covci i Metlevci, so golem bunar vo sredinata, koj i denes im pripa|a na site.
35Goga Pe~enkovski
@ILAVATA BORBA ZA OPSTANOK
ako moeto semejstvo bilo mnogu siroma{no, sepak mojot tatko zaedno so striko mi Ilija zaminale
na pe~alba vo Instanbul>, veli mojot sogovrnik Goga. No, tamu ostanal da raboti samo strikoto, a tatko mu se vratil vo Dolno Perovo da go vodi doma}instvoto, vo koe imal pet }erki i eden sin, koi zaedno so negovata vredna sopruga Sofija (Coca) pretstavuvale seriozen kolektiv koj imal potreba od sajbija, kakov {to bil tatko mu Andon. So cel da opstane brojnoto semejstvo na Pe~enkovci, sestrite na Goga za izvesen nadomestok rabotele kaj strikovcite Eftim i Mire, koi se vbroju- vale me|u poimotnite Perovci. Taka }erkite na Andon preku vloèniot trud vo po{irokoto semejstvo, uspe- vale da dojdat do ~eiz za maèwe, odnosno do <svad- beno ruvo>.
Vo tie voeni vremiwa vo Prespa nemalo vrabotu- vawe, nemalo ovo{tarski nasadi. Selanite se zanimavale so zemjodelstvo, odgleduvaj}i naj~esto itarici. Imalo i takvi koi se zanimavale so gradinarska rabota, a nekoi i so sto~arstvo, ~uvaj}i volovi za orawe i kravi za mleko. Vo selata nemalo u~ili{ta, a vo grado- vite obrazovanieto bilo na turski jazik. Glavna preo- kupacija na mladite vo selskite naselbi bilo izu~u- vaweto na nekoi zanaeti i ribolovot. Na pazarite se kupuvalo samo maslo, {e}er, sol i gazija za osvetluvawe na domovite so kandila i lambi. Prevozni sredstva,
iiiii<
kako koli, ~ezi ili karuci imale samo onie koi drè- le kowi. Glavna razonoda na mladite bilo nièweto na tutun i selskite slavi na verskite praznici.
Na gosti se odelo pe{ i so celoto semejstvo. Na grupnite sobiri devojkite ne smeele da zboruvaat i glasno da se smeat. Qubovta me|u niv bila platonska, no bra~noto finale zaviselo od strojnicite i nivniot dogovor so roditelite na devojkata. Svojot izbranik devojkata imala pravo da go vidi od podaleku, {to obi~no doveduvalo do golemi zabludi, bidej}i idni- ot ma` viden od tolkava perspektiva, ne li~el na onoj {to ¼ bil pokaàn na negovata idna sopruga. @ena~- kata na mladite, odnosno maà~kata na devojkite na- likuvala na trik so koj na devojkata vo prvata faza ¼ se nudelo da vidi ubavo mom~e, a koga }e do{la svad- bata na nea se pojavuval zetot dogovoren so strojnicite mnogu porano, a ne ubavecot {to go videla na ras- tojanie od 50 metri.
Posebna prikazna bila doma{niot komfor, prostorot i opremata vo nego. Vo ku}a od plitari, koi na dopir so voda se raspa|aat, imalo spalna soba, so kre- veti od drveni gredi, oblikuvani kako drvena kola i pod od glina, pokriena so slama od 'r`, vo mali neizga- zeni snop~iwa. Nad niv se stavala ~erga, {to trebalo da li~i na ne{to kako tepih, gledano od dene{na dis- tanca. <Na vakov spiev ne samo jas, tuku i celoto moe semejstvo>, se prisetuva na toa vreme Goga. <Kako male- ~ok spiev na drvena kro{na, a koga se omaì najstarata sestra, go zazedov nejzinoto mesto. Vo sredinata na sobata ima{e golema trkalezna masa na koja jadevme site zaedno so drveni laìci od ~inii napraveni od glina. Na eden yid ima{e golem oxak so primitiven kamin od koj se zagreva{e semejstvoto vo zima, za po moeto ra|awe tatko mi da kupi metalna pe~ka na drva. Prozorcite bea mali, a tavanot nizok, taka {to dnev-
37Goga Pe~enkovski
nata svetlina te{ko dopira{e vo ku}ata. Nadvore{- nata vrata be{e so dve krila i odvnatre se zatvora{e so popre~no drvo, a odnadvor so reze i klu~. Vtorata polovina od gole-mata odaja se koriste{e kako magacin za ~uvawe ìto, bra{no i na{ata obleka, vo nekakvi sandaci od iskriveni drva. Pokrivite na site ku}i bea so trska i stari }eramidi, osven kaj pobogatite ~ij i- vot be{e pokvaliteten>, veli Goga Pe~enkovski.
Slu{aj}i ja ovaa prikazna pred o~ite mi se pojavi slikata na starite ku}i vo Dolno Perovo, koi gi pose- tivme zaedno, tokmu po ovoj povod. Taa slika vo sebe gi krie{e tragite na ku}ite od pred sto godini za koi vo ovaa prilika mi raskaùva{e Goga. Duri i pretstavata za vodite na ezeroto, ~ija plima go potopuvala seloto, ru{ej}i gi ku}ite, napraveni vo toa vreme, re~isi, od isu{ena kal. Denes bregot e oddale~en pove}e stotini metri od seloto, prekrien od suva trska, koja potsetuva na tie vremiwa. Istorijata na Prespa najdobro i naj- impresivno }e se doìvee preku ona {to }e se vidi denes, otkolku od objasnuvawata na lu|eto {to se sre- }avaat tamu.
Prvata svetska vojna u{te pove}e gi vlo{i sos- tojbite vo Makedonija, a vo tie ramki i vo Prespa. Od stranskite vojski taa bila podelena na dva dela. Po- ve}e od tri godini, vo nejziniot severen del bila Ger- manija i nejziniot satelit Bugarija, a na ju`niot Anglija i Francija. Patot za Albanija bil obrasten so treva, bidej}i voop{to ne funkcioniral. Trgovskite odnosi so ovoj sosed bile re~isi prekinati, taka {to naselenieto se na{lo vo isklu~itelno te{ka ekonomska polo`ba. No, katastrofata za Makedonija i za Prespa doprva doa|ala. So Bukure{kiot dogovor od 10 avgust 1913 godina Makedonija bila podelena na tri dela, taka {to od nejzinata teritorija koja iznesuvala 67741 kvadratni kilometri, Grcite prigrabile 34869 km2,
Bugarite 6729 km2, a Srbite 25774 km2. Iako makedonski vojnici bile vklu~eni vo borbite so Turcite, na- {ite <sojuznici> bile preokupirani so podelbata na Makedonija i pro{iruvaweto na sopstvenata teritorija. A narodot prinuden da im sluì na trojca gospo- dari, koi, bez nikakov sram }e se pretstavuvaat kako negovi osloboditeli.
@ivotot na Makedoncite vo takvite uslovi e posebna prikazna. Nivnata beda bila u{te pogolema, bidej}i go zadràle statusot na slugi, bezmerno iscrpu- vani, a mizerno nagraduvani za svojata ropska rabota. Obrabotkata na zemjata i ribolovot bile edinstvena {ansa na lu|eto od Prespa da preìveat. Od takvata sudbina ne pobegnale ni roditelite na Goga, pred i po negovoto ra|awe.
39Goga Pe~enkovski
ISTORIJATA NA POTESNOTO SEMEJSTVO
RADOSTA OD PRVATA RO@BA
GODINITE NA DETSTVOTO I MLADOSTA
o se}avawata na Goga do denes ostanale slikite od negovoto detstvo, koga negoviot dedo Trpo, koj
ìveel 105 godini, mu raskaùval za svojot ìvot. <Toga{ imav sedum godini i sednat vo negoviot skut ja slu{av prikaznata za nastanuvaweto na ezeroto. Imeto Prespansko Ezero go dobilo spored gradot {to toga{ postoel vo sredinata na prostorot {to go zafa}alo, koj se vikal Prespa. Stanuva zbor za najdlabokiot del na jugot, do Pre~na Planina. Imeto go dobil koga bil poplaven. Do nego imalo ezero, a vo centarot izvirale 12 ~e{mi od eden izvor. Tie bile zatvoreni so klu~. Vo no}ite gi ~uval straàr. Edna ve~er kaj ~e{mite do{la edna devojka da napolni voda. Taa ubava devojka se vikala Prespa. Koga straàrot se obidel da ja izbrka od izvorite, taa pisnala i pobegnala. Od nejziniot vrisok se upla{il i straàrot koj, isto taka, pobegnal, taka {to vodata od ~e{mite, koi nemalo koj da gi zaklu~i, preplavila del od gradot, kogo potoa naselenieto go krstilo Prespa, a okolinata i ezeroto Prespansko>, veli Goga.
<Ovaa prikazna, kako {to istaknav, ja slu{nav od dedo mi, koga imav sedum godini i koga otidov na gosti kaj nego vo seloto Pokrvenik>, istaknuva Goga i dodava: <Koga se vrativ doma prikaznata ¼ ja raskaàv na majka mi i taa mi veti deka koga }e porasnam, povtorno }e me odvede kaj dedo mi. Toa se slu~i po tri godini,
vvvvv
koga toj mi raskaà nova prikazna, ovojpat za ribolovot na ezeroto. Toj bil poznat ribar koj lovel so ~un i mreà, tolku ve{to {to nikoga{ ne se vra}al so prazni race. No, eden den koga oti{ol da ja izvle~e mreàta od ezeroto, nea ja nemalo, vodata ja odvlek- la kon dlabo~inite. Toga{ me|u dva ~una raspnal de- bela fortoma na koja naredil konci kako jadici i po izvesno vreme od ezeroto, namesto ribi, izvadil del od golem }up...>
Vo 1920 godina, koga Goga se rodil, vo Prespa ve}e bila vospostavena srpska administracija ‡ po- licija, finansii, obrazovanie i drugi funkcii, neophodni za edna dràva. Vo 1927 godina koga napolnil sedum godini, po~nal da odi na u~ili{te. U~itel mu bil Lazar \or|evi}, Srbin od Belgrad. Pove}eto od lu|eto na klu~ni funkcii vo op{tinite bile Srbi, osven pisarite vo gradot i okolijata. Mati~nata slu`- ba vo Carev Dvor ja vodel Mice Tonevski, a vo Jankoec Ilija Spirovski, vo Podmo~ani Mite Mojze, vo Resen Nacko Kungula, vo Qubojno Boris Naumovski i drugi.
<U~itelot Lazar \or|evi} vo Dolno Perovo dojde so svojata majka i soprugata, a negoviot sin Mile u~e{e so mene ~etiri godini>, veli Goga i dodava: <U~i- telite vo Perovo i vo Asamati se zafatija so formirawe nabavno-proda`ni zadrugi, a u~itelot Milan Markovski, dojden od Berovo, so semejstvoto, se zaf- ati so proizvodstvo na jabolka. Toj formira rasadnik i go {ire{e ovo{tarstvoto, koe denes vo cela Prespa e dominantna granka, osnovno zanimawe na lu|eto i glaven izvor na nivnata egzistencija>.
Vo Kralska Jugoslavija zadrugarstvoto zemalo s# pogolem zamav, taka {to vo prespanskite sela zapo~- nalo otvoraweto na zadrugi koi se zanimavale so nabavka i proda`ba na prehranbeni i drugi produkti, neophodni za ìvot, kako na primer opinci i ~evli,
43Goga Pe~enkovski
{to bile noseni od Srbija. Sekoe doma}instvo ~lenu- valo vo takvite zadrugi, evidencijata za prometot i pe~albata bila precizno i pe-dantno vodena, taka {to pokraj nejzinata podelba na zadrugarite, tie imale {ansa na krajot na godinata, po izgotvuvaweto na zavr{nata smetka, da dobijat i dividenda.
Zadrugata imala sobranie, upraven i nadzoren odbor, a postoela i dobra revizorska slu`ba. Vo re- gionot postoel Zadruèn sojuz, koj biral delegati za Zadru`niot sojuz na Kralstvoto Jugoslavija. Zadruga- ta vo Dolno Perovo rabotela mnogu dobro, taka {to pred vojnata, vo 1941 godina, kon nea se priklu~ile i ~le- novite od Pokrvenik i okolnite sela. Neposredno pred zapo~nuvaweto na Vtorata svetska vojna, Upravniot odbor na zadrugata odlu~il stokata od magacinot da se dade na ~uvawe vo privatni ku}i, a po zavr{uvaweto na vojnata, da se obnovi nejzinata rabota. Taka i se postapilo, so toa {to vo Pokrvenik i vo Dolno Perovo se formirale dve novi zadrugi. Goga stanal magacioner na nabavno-proda`nata zadruga vo negovoto selo.
Pe~enkovski raskaùva deka vo Prespa pred vojnata postoele selski u~ili{ta. Vo Dolno Perovo bilo izgradeno novo u~ili{te za pove}e u~enici, golemi u~ilnici na katot, a magacinski prostor vo prizemjeto. Kako u~enik Goga bil odli~en, primeren i discipli- niran, zaradi {to u~itelot, vo prvata godina, go ras- poredil da sedi vo klupata do negoviot sin Mile. Ta- ka, prijatelstvoto me|u Goga i Mile rastelo, kako {to rastele i simpatiite na u~itelot za svojot vreden u~e- nik od Dolno Perovo, koj, kako {to }e pokaè podocna vremeto, izrasnal vo zrel i sposoben ~ovek na kogo mu bile doveruvani odgovorni obvrski i funkcii. No, koga Goga go zavr{il osnovnoto u~ili{te vo rodnoto mes- to, negoviot u~itel mu predloìl obrazovanieto da go prodolì vo Belgrad, zaedno so negoviot sin Mile i
da otsedne vo nivnata ku}a, {to bilo golemo iznena- duvawe i golema ~est za Goga, a osobeno za negovite roditeli.
Koga u~itelot oti{ol vo domot na Goga i koga negovite roditeli gi informiral za ovoj negov predlog, tie odgovorile deka nivnite materijalni mo`nosti se ograni~eni i ne }e moàt da gi podnesat tro{ocite za {koluvaweto na nivniot sin vo Belgrad. Me|utoa, u~i- telot i za toa imal odgovor: uverenieto za imotnata sostojba na Pe~enkovci go re{aval i toj problem, bidej}i so takviot dokument tie }e bile oslobodeni od pla}aweto na {kolarinata. No, i pokraj golemata el- ba za nauka kaj Goga, {ansite toa i da se ostvari, bile mali. Za{to, kako edinstveno ma{ko dete vo semejstvo- to od osum ~lena, moral da mu pomaga na tatko mu, vo obrabotkata na zemjata ili vo ribolovot.
45Goga Pe~enkovski
OD SUDBINATA NE SE BEGA
red toj fakt bil nemo}en i u~itelot, pa taka planot za negovoto {koluvawe vo metropolata na toga{-
nata dràva, ednostavno propadnal. Nabrzo potoa u~i- telot Lazar \or|evi} so semejstvoto se vratil vo Bel- grad, a na negovo mesto vo Dolno Perovo do{ol drug u~itel, koj se vikal Avram. A Goga prodolìl da go pe- ~e <zanaetot> kako naslednik, kako edinec koj }e ja pre- zeme griàta za semejstvoto koga negoviot tatko nema da bide vo sostojba da gi izvr{uva semejnite obvrski.
<Vo periodot pome|u 1932 i 1936 godina se sprove- duva{e katastarski premer na imotite. Po nivite vo Prespa rabotea geometri od Srbija, a so niv be{e i Qut- vi od D. Bela Crkva. Nie kako deca odevme po nego i mu gi nosevme instrumentite. Mu pomagavme bez pari>, veli Goga. <Vo toa vreme fati golema su{a, ostanavme bez dovolno ito za da se prehranime. Tatko mi ja prodade ednata krava Me~a i kupi ito od popot Mire, koj ima- {e dovolno zalihi bidej}i svoite verski uslugi na selanite gi naplatuva{e vo ìto. So parite {to gi dobi od kravata, tatko mi Andon kupi okolu 112 kilogrami ìto, so koe odvaj se prehranivme nekoe vreme. Ne se se}avam kolku toa trae{e>.
Parlamentarnite izbori vo Kralska Jugoslavija se odrùvale vo 1938 godina. Kandidati za parlamen- tarci od Prespa bile Krste Strezov(i}), dotoga{en pratenik, potoa \or|i Donovi} i dvajcata od Resen i Mi- hajlo Popov(i}), lekar od Qubojno. Koga na Donovi}
ppppp
vlastite ne mu ja potvrdile kandidaturata, toj se ot- kaàl od nea vo korist na d-r Popovi}. Predizbornata kampawa bila golema, dinami~na i burna, kako i site takvi nastani. Progresivnite mladinci bile angaì- rani da pridonesat za kompromitacija na kandidatite koi ne bile omileni kaj narodot. Toa go pravele na razni na~ini, no naj~esto so vrzuvawe prazni kanti na nivnite avtomobili, koi koga bile vo dvièwe go pri- vlekuvale vnimanieto na gra|anite i nivniot potsmev. Mladite reìseri na ovie uli~ni pretstavi, pritoa, vo hor izvikuvale <UA>, pokaùvaj}i na toj na~in deka prateni~kite kandidati ne ja uìvaat nivnata poddr- {ka. Najomrazen bil Krste Strezov i toj bil naj~esta meta na Goga i negovite drugari Hristo Ristan, Goga Non- kulov, Tode Kaluxiev i drugi, ~ii prazni kanti bile naj~est rekvizit na avtomobilot na ovoj kandidat za pratenik, koga }e se pojavil pred narodot sobran pred zadrugata.>
<Vo 1939 godina ja prodadovme i kravata An|a, so parite kupivme star tip }eramidi so koi ja pokrivme ku}ata, ~ij krov be{e od trska. Za àl, toga{ ezeroto nadojde i moravme malata plemna {to be{e do furna- ta da ja premestime pred dvorot, vo koj izgradivme nova, so ra~no se~eni tuli. Tamu go prefrlivme ambarot i kov~ezite so ali{ta, a dobitokot go ostavivme vo ku- }ata vo koja dotoga{ spievme>, se se}ava Goga, naglasu- vaj}i deka vo nezaboraven spomen }e mu ostane denot koga oti{ol vo Resen da kupi ~evli za 100 dinari. Toa bil nastan za nego, bidej}i dotoga{ nosel samo opinci.
Ovoj nastan ja iniciral fazata vo koja zapo~nal periodot na mlade~kata zrelost na Goga, koga se raz- delil od detstvoto i poleka za~ekoril vo polnolet- stvoto. Po prvite ~evli, do{ol redot i na prviot kostum, koj go pora~al kaj {iva~ot Klime âvdar, koj bil i fotograf. No, koga oti{ol da go zeme, gi zemal
47Goga Pe~enkovski
samo pantalonite, zo{to parite mu nedostigale da go plati i sakoto. Toga{ cela nedela sedel kaj strina mu Ilojca, pa i Veligdenot go minal po ko{ula. Sakoto uspeal da go zeme vo 1940 godina koga re{il da se oè- ni. Qubovta so negovata sega{na sopruga Slavka Popovska traela celi tri godini i se manifestirala so gledawe oddaleku, vo namignuvawe odpoblizu i vo mavtawe so raka ako se epten podaleku. <Edna{ od kaj nivata na Mire Pe~enko ja povikav Slavka da porazgo- varame. Me|u nas ima{e eden {irok endek okolu dva metri, poln so voda. Koga se obidov da preskoknam Slav- ka se upla{i i pobegna>, se se}ava na ovaa romanti~na epizoda Goga i dodava: <Na selskite veselbi vo edno oro igraa samo maìte, a vo drugo samo ènite. Na Ve- ligden decata od roditelite dobivaa, namesto pari, po edno crveno jajce>.
ISTORIJATA NA POTESNOTO SEMEJSTVO
oga Goga re{il da se oèni, site negovi sestri ve- }e bile omaèni i imale svoi semejstva. Edinstven
koj mu se sprotivstavil na negovata namera, ne bile roditelite na sakanata Slavka, tuku nejziniot dedo i popot Nikola, od pri~ini {to semejstvoto na zetot bilo siroma{no. Obidot vo ublaùvaweto na otporot da go vklu~at bratot na popot Nikola, popot Sofre, ostanal bez rezultat. Nemalo drug izlez osven Goga da iznajde nekoe drugo re{enie, koe }e garantira uspeh na bra~- niot megdan. A toa bilo mo`no ako toj i negovata sakana, sami go najdat izlezot. I go na{le: so Slavka se dogo- voril koga nejzinite roditeli }e sednat da ve~eraat, taa da izleze pred portata, a Goga so drugarite da ja grabne i da ja odvede doma. Re~eno-storeno.
Vo dogovorenoto vreme Goga i drugarite ~ekale na {trek. Koga Slavka se pojavila, tie ja <grabnale>. Vsu{nost, toj ja fatil za raka i site trgnale po prvata ulica kon ku}ata na Goga. Nivniot podvig, eden od drugarite na Goga, Ta{e Kulunxievski, go proslavil so istrel od pi{tolot vo vozduh. Patem gi sretnal popot Sofre i prv im ~estital. Ve~erta vo domot na Goga Pe- ~enkovski zapo~nala veselbata. Radosta na negovite roditeli bila golema, a osobeno na majka mu, koja najmnogu sakala Slavka da ¼ bide snaa. <Taa ubava, krupna i rusa devojka, vo brakot }e ti rodi ubavi i zdravi deca>, mu velela taa na sinot.
kkkkk
49Goga Pe~enkovski
Podolgo vreme popot ne go primal Goga, lut za na~inot na koj se oènil so negovata vnuka. No, koga po edna godina i negoviot sin, popot Krste, ja zel svojata sakana koja ne mu se dopa|ala na tatko mu, sfatil deka èna~kata ili maà~kata e strogo li~en ~in, a ne izbor po èlba na roditelite. Toga{ popot Nikola go primil zetot Goga vo negoviot dom vo koj napravile ubava i nezaboravna veselba. Od sudbinata ne se bega. Prv zaigral vo oroto i ja ispeal negovata ve~na pesna <Od \ur|ovden sum zatvoren vo temni, mra~ni zandani>, za{to, zaedno so svojot brat Sofre, leèl vo bitol- skiot zatvor vrzan vo sinxiri.
<Istorijata na moeto potesno semejstvo po~na na 15 maj 1940 godina, koga so Slavka otidovme na ven~avka vo crkvata vo Dolno Perovo, poplavena so voda. Do nea pristignavme so ~amci, od moja strana svatovite, a od kaj Slavka nejziniot tatko, majka ¼ i bra}ata koi bea mali. Onie koi na po~etokot se protivea na na{iot brak, gi nema{e, ovoj pat i tretiot pop Metodija, so {to popskiot otpor be{e kompleten>, veli Goga, pot- setuvaj}i se na taa za nego nezaboravna epizoda.
Neposredno pred Vtorata svetska vojna, vo Prespa bila organizirana Komunisti~kata partija, koja bila mo{ne aktivna na terenot. Vo nea ~lenuvale i bratu- ~edite na Goga ‡ Jon~e, Mite i Dilko, koi bile vo nejzinite prvi redovi. <Na mojata ven~avka tatko mi za dever go odbra mojot bratu~ed Jon~e, no popot toa ne go prifati, bidej}i Jon~e bil komunist, odnosno anti- hrist, koj ne ja priznaval crkvata. Toga{ tatko mi se opredelil za Nikola, vtoriot bratu~ed, da mi bide dever. Popot vedna{ ja zapo~nal ceremonijata, no vo toj moment istr~a naluten mojot vujko Go{e Trpovski, koj me fati za rakata so zborovite: <Ajde vnu~ko, ako ovoj pop ne saka da te ven~a, }e odime vo Bitola i ako treba }e se ven~a{ vo Katoli~kata crkva, ama na krajot
}e vidime kako ovoj pop }e go opravda vakviot skandal!> Po vakvata reakcija, popot upla{en po~nal qubezno da go moli vujko mu na Goga da ne go pravi toa, no ve}e nemalo atmosfera da se odrì ven~avkata, poradi {to crkvata ja napu{tile, ostavaj}i go popot sam vo nea. Po vra}aweto doma ja prodolìle veselbata, no poradi crkovniot skandal go nemala vistinskiot {mek. Po edna nedela popot do{ol vo domot na Pe~enkovci i go molel Andona za pro{ka, izvinuvaj}i se za gre{kata, za{to lesno moèl da ostane bez slu`ba.
<Po edna nedela napravivme edno odaj~e vo dvorot, no toa ne be{e celosno dovr{eno. Vo nego se smes- tija moite roditeli, a jas i Slavka vo starata ku}a. Duri toga{ go izvadivme stariot drven krevet, bidej}i vujko mi Go{e ni donese drug od {tici. Toga{ po~na vtorata svetska vojna. Kaj nas vo seloto ima{e Ita- lijanci i Albanci, granicata be{e pomestena na jug od Resen, blizu do na{ata sega{na ovo{na gradina, a Resen be{e pod bugarska okupacija>, istaknuva Goga, osvetluvaj}i eden period od ìvotot na Prespa koj ne se razlikuva od istorijata na negovoto semejstvo. Poradi toa, ovaa kniga }e ostane kako trajno svedo{tvo za ìvotot na Makedonecot vo burnite vremiwa niz koi minuval, otporen na site kataklizmi i gord na svoeto poteklo.
Okupacijata na Makedonija ja promenila li~nata karta na Prespa. Vo selo Carev Dvor se formirala al- banska op{tina, a italijanskata vojska bila nasekade okolu. Koga vodata go poplavila patot, vo Perovo oku- patorite po~nale da gradat pat. Prinuden da bara rabota, Goga oti{ol da redi kamewa za podlogata na patot, za plata od 25 leka. No, toa ne traelo dolgo, od sezonskata rabota nemalo golemo fajde. Zatoa moral da bara druga potrajna i poprofitibilna rabota. So bratu~ed mu Vasil Popovski re{ile da se zdruàt i
51Goga Pe~enkovski
vo ku}ata na drugiot bratu~ed Bor~e Pe~enkovski, otvorile kafeana. So sinot na ortakot Slave rabotele vo smeni, glavno popladne i no}e. Biznisot trgnal na dobro, za{to prometot go pravele albanskite {o- feri koi zapirale pred kafeanata. A nivniot broj ne bil mal. Osven toa, kmetot mu odobril na Goga celoto selo da go snabduva so produkti, koi se nabavuvale so kuponi. Vo toa vreme Dolno Perovo imalo 84 doma}in- stva so 415 iteli. Tatko mu na Goga, Andon lovel ribi koi gi prodaval na pazarot vo selo Carev Dvor, otkade se snabduval so leb od edinstvenata furna vo toj kraj, za potrebite na kafeanata na sinot.
RADOSTA OD PRVATA RO@BA
tkako semejstvoto na Goga i Slavka Pe~enkovski uspealo vo izvesna merka materijalno da se kon-
solidira, vo 1941 godina im se rodila }erkata Draga. Iako radosta od prvata ro`ba bila golema, sepak i stravot od vojnata, koja{to samo {to zapo~nala, ne bil mal. Sepak, moralo da se ivee i vo takvite uslovi da se opstane, baraj}i me|u ednoto i drugoto nekakov ba- lans. Vo podelenata Prespa, vo koja Dvièweto s# pove}e se {irelo, Pe~enkovci se na{le vo delot {to bil pod italijanska okupacija. Vo nego se ìveelo malku poslobodno bidej}i nemalo hajki od Italijancite protiv komunistite, za razlika od drugiot del pod bugar- skata okupacija, vo koj i vojskata i policijata na <osloboditelite> bile vo denono}na potera po komunistite, odnosno partizanite. Posebno na ni{an gi dr- èle prvoborcite Mite Bogoevski i Stiv Naumov.
Vo 1942 godina represivnite aktivnosti od delot na Prespa {to bil pod bugarska okupacija, se pro{irile na celiot region. A vo po~etokot na proletta i vo Mala Prespa, Albanija, bidej}i na tie prostori poslobodno se ìveelo. Za osloboditelnoto dvièwe vo Prespa, Goga bil informiran od negovite bratu~edi Trpovci, koi bile edni od negovite organizatori u{te pred vojnata. Vo sabotite koga lu|eto odele na pazar vo Resen, Jon~e drèl mali mitinzi pred nasobranite lu|e, na koi im zboruval za opasnosta od fa{izmot. So nego,
ooooo
53Goga Pe~enkovski
edna sabota, na izlezot od Dolno Perovo, se sretnal Goga i odej}i zaedno kon Resen, kaj Sliv~e nad Carev Dvor, zastanale pred nasobranite lu|e, na koi Jon~e im zboruval za partizanskoto dvièwe i za ekspanzijata na fa{izmot, ne samo vo Evropa i svetot, tuku i kaj nas.
<So osloboditelnoto dvièwe vo Prespa bev vo tek u{te od po~etokot>, veli Goga, <no u{te od startot me snajde <maler>, blagodarenie na majka mi koja go mo- lela Miteta Trpovski da ne me vklu~uva vo Dvièwe- to, bidej}i na{eto semejstvo }e ostanelo bez ma{ka potpora, a te{ko se ìvee{e so pet }erki, bez edinstveniot sin. Bratu~edot ja poslu{al majka mi i names- to vo 1941 godina, vo Dvièweto me vklu~i vo 1943 godina>. Taka zapo~nala partizanskata odiseja na Goga Pe~enkovski, koja }e bide ispolneta so mnogu dinami~ni i vozbudlivi nastani, ne samo do krajot na vojnata, tuku i potoa, vo slobodnata zemja Makedonija, odnosno vo Prespa.
Brojot na aktivistite vo Dvièweto od Dolno Perovo bil mal. Se smetalo deka selanite se probu- garski orientirani, pa te{ko odela nivnata mobili- zacija protiv okupatorot, s# do krajot na 1944 godina. Na prvi septemvri taa godina partiskata organizacija od seloto napravila spisok na rabotosposobnoto naselenie so cel da zamine vo partizani. Akcijata te~ela bez problemi i vo tekot na no}ta, na ~elo so prekale- ni partizanski borci, grupata vo koja bil i bil Goga zaminala za selo Pokrvenik, a ottamu za Karaorman Planina.
Po petnaeset dena, ovaa grupa partizani od Ka- raorman se vratila vo {tabot vo selo Braj~ino, kade {to bile izvr{eni temelni podgotovki za borbenata akcija. Prva cel na napadot bil gradot Prilep. No, vo selo Gope{i bil izvr{en nov raspored na borcite. Goga
ve}e bil rasporeden kako zamenik politi~ki komesar vo pri{tapskata ~eta na pettata brigada. Na vtori noemvri, minuvaj}i preku Bu~im i Novo Selo, go napad- nale Prilep, no bez dovolno sigurna procenka za efek- tite {to }e gi postignat. Napadot go izvr{ile dewe od kaj Tutunskiot kombinat vo s. Maùri{ta, ne zabele- ùvaj}i deka Germancite se vkopani na Markovite kuli nad gradot. Vo èstokata bitka partizanite na Goga pretrpele teòk poraz poradi {to morale da se povle~at vo Novo Selo. Komandantot Naum Veslieski ‡ Ov~arot, ergenski drugar na Goga, gi sobral preìvea- nite borci, naredil site dobro da se odmorat i nahra- nat, a sledniot den, treti septemvri, povtorno trgnale vo napad na Prilep. Ovoj pat borbata bila uspe{na i gradot osloboden, a pobedata proslavena.
55Goga Pe~enkovski
AKTIVNO UÊSTVO VO NOB
VO KANXITE NA INFORMIROTO
VO CENTAROT NA NASTANITE
AKTIVNO UÊSTVO VO NOB
orbata za osloboduvawe na Prilep zna~ela prvo voeno kr{tevawe na Goga Pe~enkovski, kako zame-
nik politkomesar. Za razlika od obi~nite borci ‡ partizani, lu|eto so takva funkcija pretstavuvale odgovorni, smeli, borbeni i po`rtvuvani stare{ini, od koi zavisel moralot, duhot i borbenata gotovnost na edi- nicata so koja komanduvale. Toa bile lu|e sposobni da pravat analiza na sekoja borbena situacija i da izvle~at zaklu~oci za taktikata i strategijata na borbata protiv okupatorot. Kako ~ovek so visoka inteli- gencija i bogato ìvotno iskustvo, so razviena smisla za komunikacija, toj nabrzo gi potvrdil svoite kvaliteti i se nametnal kako faktor vo odlu~uvaweto za planiranite borbi vo osloboduvawe na makedonskite gradovi.
<Na ~etvrti noemvri trgnavme nazad za Resen, okupiran od Germancite. Celta ni be{e negovoto osloboduvawe, no koga na petti noemvri pristignavme vo gradot, germanskite vojnici ve}e pobegnale kon Ohrid i Struga, verojatno informirani deka }e bidat na- padnati. Preno}ivme vo gradskata kasarna, a utredenta imavme sredba so na{ite najbliski. Mojata sopruga Slavka be{e presre}na {to me vide ìv i zdrav, no i upla{ena koga dozna za borbite {to n# o~ekuvaat. Na razdelbata ne moè{e da gi sokrie solzite {to ¼ potekoa.
BBBBB
Po razdelbata so semejstvata, Goga i negovite partizani trgnale za Ohrid, preku selo Petrino. Pla- nirale napad na gradot. Na sedmi noemvri utroto se rasporedile na planinata Gali~ica. Toj i na~alnikot na Pettata brigada, se zasolnile zad edna viso~inka od koja imale dobar pogled na terenot. <Od seloto so dvogled zabeleàv dva germanski tenka kako izle- guvaat od Ohrid i se dviàt kon nas. Bez somnenie, nekoj im dal informacii za nas i tie to~no znaeja kade se na{ite pozicii>, raskaùva Goga i dodava: <Ia- ko prvi ja zapo~navme borbata so lesno pe{adisko oru`je, nivnite topovi napravija 'r{um vo na{ite redovi. Za kuso vreme zagubivme trinaeset borci, a imavme i dosta raneti. Toga{ be{e ubiena i edna devojka, koja se vika{e Len~e. Koga majkata ja vide svojata mrt- va }erka, po~na da pla~e i da si gi kube kosite od gla- vata>, veli Goga.
I pokraj `rtvite, Pettata brigada uspeala da gi protera Germancite i da go oslobodi Ohrid. Po dvodneven prestoj vo gradot, partizanite trgnale kon Struga, vo potera po neprijatelot. No, koga pristigna- le tamu, od Germancite nemalo ni traga, ni glas. Zatoa, pak, vo seloto Vele{ta se sudrile so albanskite balisti. Brigadata go blokirala seloto i koga balisti- te videle deka <crno im pi{uva>, ispratile kurir so poraka za sredba so komandantot na partizanite. Vo me|uvreme, Goga i nekolku telefonisti montirale te- lefon vo ku}ata vo koja komandantot na partizanskata brigada prifatil da se sretne so voda~ot na balis- tite po ime Muarem. Vo me|uvreme, Goga so del od negovata ~eta upadnale vo zgradata na albanskata op- {tina i gi uni{tile site arhivski dokumenti. No}ta se odràl sostanok na komandantite na koj bilo do- govoreno Albancite bez borba da se oddale~at od seloto.
59Goga Pe~enkovski
Partizanite na Goga Pe~enkovski vo sredinata na dekemvri 1944 godina se vratile vo kasarnata. Tie denovi vo Ohrid prestojuval Metodija Andonov ênto vo vrska so podgotovkite za Kongresot na Narodniot front. Po nekoe vreme Goga bil izbran za delegat na Kongresot. Vo Skopje oti{ol so maloto vov~e, preku Ki~evo. Inaku, Pettata partizanska brigada, nare~ena Prilepska, po vra}aweto od borbenite dejstva se transformirala vo Korpus za narodna odbrana. Pri- {tapskata ~eta na Goga bila rasporedena vo Bitol- skata po{ta, kako voena kontrolna edinica. Toga{ toj i se demobiliziral. Po barawe na Op{tinskata organizacija na KPM, koga se vratil vo Dolno Perovo, bil izbran za sekretar na partiskata }elija. Kako akti- vist, vedna{ se vklu~il vo formiraweto na nabavno- proda`nata zadruga, za {to ve}e imal soodvetno pret- hodno iskustvo.
<Prvata stoka na zadrugata be{e onaa {to ja sokriv pred vojnata (od porane{nata prodavnica) vo ku}ata na Kime Xurovski. I pokraj partiskata funkcija, stanav i magacioner. Vo istovreme ribarite se zdru- ìja vo ribarska zadruga za cela Prespa, vo koja za pretsedatel be{e izbran Laze Kowanovski, a jas za knigovoditel>, istaknuva denes Goga, se}avaj}i se na tie burni nastani.
So ova, me|utoa, ne zapo~nuva civilniot ivot na Goga Pe~enkovski. Vo mart 1947 godina bil povikan na dosluùvawe na voeniot rok, vo 48-ta divizija vo Strumica. Tamu rabotel kako pisar vo etata za vrski. Toj i Jovica Fidanovski od Bitola bile zadolèni da pravat raspored za ve~ernite ve`bi na teren. Blisko- sta so politi~kiot komesar, po poteklo od Ki~evo, mu ovozmoìla na Goga izlez vo gradot vo sekoe vreme. Toa leto bile na ve`bovni aktivnosti vo Pla~kovica i Ogra`den, zaedno so drugi ~eti od 48-ta divizija. Na
ve`bite do{lo do nesre}en slu~aj, koga neo~ekuvano i nenamerno se sudrile dve ~eti, no za sre}a bez `rtvi. Po toj povod Goga bil povikan vo [tip kaj komandantot na divizijata kako svedok.
Strumi~kata epizoda za Goga bila interesna i zaradi eden drug slu~aj. Nekoj komandant Meto od Be- rovo, zaedno so popot i negovata èna i }erka, povtorno izlegol vo par-tizani nezadovolen od novata narodna vlast. Goga dobil naredba so u{te pet vojnici da go privede buntovnikot i negovata pridru`ba, koi se nao|ale kaj eden izvor vo Ogra`den. No tie, namesto kaj izvorot, se na{le na drugo mesto, kade {to bile zarobeni od druga voena edinica. Fakti~ki vojnicite go zarobile popot so soprugata i }erkata, a komandantot Meto, koj pobegnal, po eden mesec samiot se predal.
61Goga Pe~enkovski
VO KANXITE NA INFORMBIROTO
o periodot po osloboduvaweto, ivotot na Goga Pe- ~enkovski te~el kako na filmska lenta. Vo rela-
tivno kuso vreme doìvuval brojni nastani, no i u~est- vuval vo niv, ne vo sopstvena, tuku vo tu|a reìja. Prvi septemvri 1947 godina e najva`niot datum za Goga, za- {to toj den ja dobil svojata vtora }erka Milica. Ra|a- weto na novo dete vo koe bilo semejstvo e vistinski praznik, koj roditelite gi ispolnuva so radost i sre}a. Semejnoto scenario na negovite roditeli kako da se povtoruva{e i vo negovoto semejstvo. I kaj Goga, kako i kaj niv, semejnata loza po~nuvala so }erki, a zavr{u- vala so sin. Podobra semejna prikazna retko koga moè da se ~ue, osven kaj dobrite roditeli i doma}ini. Po- tesnoto i po{irokoto semejstvo na Pe~enkovski e re- dok primer za toa.
Po ra|aweto na }erkata Milica, Goga zaminal za Skopje, so voz. Po nalog na Voenata komanda sprove- duval voj-nici ‡ zatvorenici, begalci od Grcija, koja se nao|a{e vo gra|anska vojna. Grupata ja predal vo komandata na Skopskoto kale, a ottamu zaminal za Bawa Luka da prifati novi regruti za Strumica. Po zavr{u- vaweto na ovie obvrski za dràvata, se vratil vo Dol- no Perovo vo koe ve}e bila formirana ribarskata zadruga. Se ponudil da raboti kako ribar, ja zemal neop- hodnata oprema i so drugite ribari zaminal na ribolov kaj selo Stewe. Eden den na ovaa lokacija do{ol so
vvvvv
xip Dimitraki Tegovski od Resen i mu predloìl na Goga da go <batali> ribolovot i ribarskata zadruga, a da prifati druga rabota, pova`na i za nego i za drà- vata. Tegovski bil pretsedatel na Reonskiot koopera- tiven sojuz vo Resen i mu bile neophodni sposobni kadri, a toj vo likot na Goga videl tokmu takov kadar. Go viknal Stavru{ Ko~ovski, bojaxija, da go prifati Pe- ~enkovski vo negoviot stan dodeka Sojuzot ne mu go re{i ovoj problem. Potoa, kako referent za otkup na zemjodelski proizvodi, toj ja zapo~nal svojata nova rabota, za plata od 2300 dinari. Snabden so bonovi za prehranbeni i <to~ki> za drugi proizvodi, kako i site gra- |ani vo toa vreme. Iako onie na rakovodni funkcii imale i pogolemi privilegii, novata funkcija mu ovoz- moìla na Goga po nekolku meseci da kupi i velosi- ped, koj go vozel do 1965 godina. No, rezultatite {to gi postignal vo rabotata mu ovozmoìle da bide izbran za pretsedatel na sindikalnata podru`nica vo Koo- perativniot sojuz. Poznavaweto na rabotite mu ovoz- moìlo ~esto da go zamenuva komercijalniot direktor Jordan Trantalovski, koga toj bil otsuten od Resen.
Vo proletta na 1948 godina Goga Pe~enkovski i negovite drugari Tode Grn~arovski i Dor~e Boìnov- ski, bile izbrani za ~lenovi na Op{tinskiot komitet na KPM, kako aktivisti na Partijata koi se izdvojuvale od drugite ~lenovi so svojata samopregorna rabota ne samo na rabotnite mesta, tuku i vo izvr{uvaweto na partiskite zada~i. Vakviot ~in za sekoj ~len na Par- tijata bil golemo priznanie i nagrada, no i {ansa za napreduvawe vo slu`bata i za povisok status vo op- {testvoto. Isto kako i denes. No, za razlika od ona vreme koga li~nite i stru~nite kvaliteti imale ne- kakva prednost, denes tie, osven ~lenstvoto vo vladeja~kata partija, ne se smetaat za nikakva prednost ili vrednost. Posledicite se vidlivi: kriminalizacija na
63Goga Pe~enkovski
op{testvoto i opasen zastoj vo demokratizacijata na odnosite i pazarnata orientacija na ekonomijata, koja namesto da se reformira, od osamostojuvaweto na Ma- kedonija nezapirlivo stagnira. Vo pove}epartiski sistem, koga edna, vo momentot vladeja~ka partija, }e re~e: <Dràvata, toa sum jas>, na takvata dràva ne ¼ se pi{uva dobro!
Vo juli 1948 godina Op{tinskiot komitet na KPM zakaàl sostanok, koj se odràl vo ku}ata na Kire Do- novski. Den pred toa, Goga pro~ital vo vesnikot <Bor- ba> deka Jugoslavija bila isklu~ena od Informbiroto. Za mnogu ~lenovi na Partijata ovaa vest bila {okantna i zbunuva~ka. Na sostanokot vo Resen se pojavile vrvni makedonski partiski kadri od Skopje, kako Kiro Mi- qovski, Cvetko Uzunovski i drugi, ~lenovi na CK KPM. Otkako objasnile zo{to se dojdeni, od prisutnite na sostanokot pobarale da se izjasnat: dali se za Tito ili za Rezolucijata? Po voobi~aenoto zati{je, prv se javil Goga, so zborovite: Revolucijata ja zapo~navme so Tito i treba da ostaneme so nego i so Jugoslavija! Drugi diskutanti nemalo, poradi {to sostanokot bil prekinat i zakaàn za ve~ernite ~asovi vo hotelot <Turist>, kade {to za ovoj problem trebalo da se izjasnat site ~lenovi na Partijata, odnosno na Op{tinskiot komitet. Istovremeno padnala direktiva za formirawe selski rabotni zadrugi. Toa se slu~ilo i vo Dolno Perovo, taka {to vo zadrugata <Ribar> bil vklu~en celokupniot dvièn i nedvièn imot na selanite, osven po nekoe par~e oku}nica, kakva {to bila nivata od 42 ari na semejstvoto Pe~enkovski. Sli~ni SRZ bile formirani, re~isi, vo sekoe selo vo Prespa do krajot na 1948 godina.
Od ovoj datum pa natamu, nastanite se dvièle so filmska brzina. Vo 1949 godina dojde do blokirawe na Jugoslavija od SSSR i dràvite na Isto~niot blok.
Vo zemjata zapo~na procesot na apsewe na mnogu komunisti {to se izjasnile vo prilog na Informbiroto, odnosno za natamo{na sorabotka so Stalin, so ~ie ime na ustite jugoslovenskite komunisti se borea protiv fa- {isti~kite agresori. Za taa cel, na ostrovot Goli Otok vo severniot del na Jadranskoto More, bil formiran logor vo koj bile smestuvani informbirovcite. Osven onie {to javno verbalno se izjasnile za Revolucijata, tamu bile ispra}ani i onie komunisti koi bile prija- veni na UDBA kako takvi od nivnite <prijateli> i so- gra|ani. Na Goli Otok se odelo bez sudska presuda, bidej}i se rabotelo za spasot na Jugoslavija, <da se bide ili da ne se bide>. Vremeto bilo preskapo za da se gubi vo sudski procesi.
65Goga Pe~enkovski
FUNKCIITE NA GOGA
o 1950 godina Goga bil nazna~en za {ef na otkupna stanica na edna bitolska organizacija vo Resen, no
takvata odluka ne bila realizirana. Zatoa ostanal vo REKOPS, kade stanal {ef na kadrovskoto oddelenie. Po nekolku dena, toj, Kico Man~e od Sobranieto i Si- mo Apostolovski od GP <Bigla> stanale ~lenovi na kadrovskoto oddelenie vo Op{tinskiot komitet na KPM. Ova oddelenie davalo mislewa i karakteristiki za ~lenovi na KPM predlagani za razni funkcii, {to zna- ~i deka od nivnoto mislewe zavisela sudbinata na kadrite koi o~ekuvale unapreduvawe, bilo vo slu`- bata, bilo vo Partijata. Taka, Goga pretpladne rabotel vo REKOPS, a popladne vo Op{tinskiot komitet na KPM, vo koj Bore Petrevski bil pretsedatel, Krume Tonovski, organizacionen sekretar, a toj (Pe~enko) pretsedatel na Kadrovskata komisija. Ova telo na Ko- mitetot, pokraj mislewata, preporakite i ocenkite za oddelni lu|e (pa duri i za voenite regruti) se grièlo i za osposobuvaweto na oddelni kadri (preku kursevi i seminari) za vr{ewe postru~ni raboti, za kakvi {to imalo golema potreba vo op{tinata, no i za otkrivawe na takvi kadri (vo razni partiski organizacii) koi po proverkite bile ispra}ani na mesta za koi imalo potreba od niv.
Vo toa vreme platata na Goga bila toga{ni 3200 dinari mese~no, koja zaedno so trudovite denovi na negovata sopruga Slavka, koja rabotela vo Selskata
vvvvv
rabotna zadruga, i oku}nicata so koja raspolagale, bila sosema dovolen semeen prihod za normalen ìvot, odnosno za <nadminuvawe na siroma{tijata>, kako {to veli Goga. No, dinamikata na promenite ne se namaluva- la. Od Partijata <padnala> direktiva site nejzini poak- tivni ~lenovi da se vratat vo svoite rodni mesta i da se vklu~at vo aktivnostite na selskite zadrugi. Taka i toj moral da se vrati vo Dolno Perovo i za 25 trudo- vi denovi da raboti vo SRZ <Ribar>. Se prijavil da se- ~e gra|a za {talite i tamu ostanal do po~etokot na 1950 godina, koga na prvi fevruari bil izbran za pretsedatel na Okoliskiot sindikalen sovet, so plata 4200 dinari. Dotoga{ ovaa funkcija ja izvr{uval volonterski Kire Kargo, a platen sekretar bil Tome Kotlarovski. Na sostanokot na koj bile vr{eni ovie kadrovski promeni bil prisuten i Cvetko Uzunovski, ~len na CK KPM. Vakvite ~esti promeni na kadrite od povisoka na po- niska funkcija i obratno, ne ostanale bez posledici. Pove}eto od vrabotenite pobegnale vo stranstvo, a nekoi i ne se vratile na ponudenite funkcii.
Pokraj takvite raboti, Sindikatot na Goga se zanimaval i so raspredelba na pomo{ta {to se dobiva- la od UNRA, vo obleka i hrana. Toa se pravelo so <to~- kici> koi toga{ imale vrednost na pari. Goga se se}ava koga na sinot Sterjo, na Pandejca od Resen, mu dodeli- le besplatno nov kostum, no, za àl, toj podocna po~i- nal. Vo toa vreme Pe~enko bil izbran i za pretsedatel na Op{tinskiot odbor na narodna tehnika i za ~len na Narodniot front. Osven toa, istovremeno bil ~len na u{te 18 odbori i komisii vo drugi op{testveni organizacii.
<Kadrovskite funkcii niz koi minuvav>, veli Go- ga, <bea povod i za humor. Osobeno koga stanav bi~ki- xija, moite drugari i sorabotnici se potsmevaa so mene, prefrluvaj}i mi so zborovite: <eve go pretsedatelot i
67Goga Pe~enkovski
sekretarot bi~kixijata>. Najmnogu so mene se majtape{e mojot bratu~ed Mite Pe~enkovski i negovite drugari Lome Carovski i \or|i Golidovski, koi podocna so Ilija Cakulovski pobegnaa vo Grcija, a ottamu vo Amerika>. A se potsmeva i Goga denes.
Vakvite {egi ni vo eden moment ne go obeshrabri- le Goga da pokrenuva razni inicijativi i akcii vo in- teres na negovite zemjaci. So mladincite, re~isi, sekoja ve~er organiziral igranki ili priredbi koi re- dovno imale svoja publika, koja se relaksirala po na- pornata rabota vo tekot na denot. Ne bile retki ni rabotnite akcii {to toj gi organiziral za sobirawe na ìtoto ili za drugi potrebi na selanite. Po edna godina koga stanal op{tinski odbornik, formiral komisija koja odlu~uvala koj kolku ìto }e dade na dr- àvata. Od druga strana, vo partiskata organizacija bil zadolèn da gi razobli~uva kulacite i onie {to gi odbegnuvale obvrskite kon op{testvoto.
<Vakvata politika dovede do revolt kaj zemjodelcite vo Republikata, pa zatoa CK na KPM donese odluka partiskite aktivisti da se povle~at od raznite anga`mani {to im bea doveruvani i da se zanimavaat so ~isto partiska rabota>, veli Goga. Kako rezultat na toa, Goga bil postaven za sekretar na Mesniot odbor vo Perovo i Drmeni i za sekretar na partiskata organizacija za dvete sela. No, mesnite odbori nabrzo bile rasformirani, a na nivno mesto bile formirani po- mali op{tini. I toga{, Goga Pe~enkovski ne bil zao- bikolen. Bil nazna~en za sekretar na op{tinata, a za pretsedatel Vangel Temovski, {panski borec, koj ì- veel vo Carev Dvor. Toj bil kon krajot na rabotniot vek, taka {to mu nedostigala u{te edna rabotna godina do penzijata. Toga{ Goga ìveel vo Dolno Perovo, no ne bil pomalku aktiven od vremeto koga rabotel vo Resen. Eden den stignala direktiva za priem na novi
~lenovi vo KPM, po mo`nost ugledni gra|ani, koi }e pridonesat za osamostojuvawe na Partijata. Od sekretarot na Op{tinskiot komitet na KPM, Jon~e Trpovski, dobil zada~a da gi ubedi popovite od Dolno Perovo da gi soble~at mantiite i da vlezat vo Partijata, no i da im obezbedi rabota vo dràvnata administracija. Nabrzo potoa na partiskiot sostanok, popovite Meto- dija i Krste bile primeni vo redovite na KPM so nivna celosna soglasnost.
No, po nekolku sostanoci na partiskata organizacija, na koi se raspravalo za obvrzuva~kiot otkup na ìtoto i mesoto i koga trebalo da bidat razobli~eni kako voeni bogata{i Kosta i Kole Carevi i Mice Rom- bev, po zavr{uvaweto na sostanokot, popot Metodija pobaral sredba so Goga vo ~etiri o~i. Na nea prvo izrazil blagodarnost {to toj mu pomognal da go smetaat za ~esen ~ovek, no vo isto vreme ja izrazil i svojata golema rezerva kon ~inot na negovoto vklu~uvawe vo Partijata. <Sve{teni~kata ideologija e nespoiva so ko- munizmot>, mu rekol na Goga, i dodal deka natamu ne treba da smeta na nego i na Krste, koi se vratile vo svoite popski mantii. Sepak, popot Krste prodolìl da raboti kako knigovoditel, prvo vo selskata zadruga, a potoa i vo ribarskoto pretprijatie, otkade {to zaminal vo penzija.
69Goga Pe~enkovski
KADRITE KAKO LIMITIRA^KI FAKTOR NA RAZVOJOT
ako po nepi{ano pravilo, Goga Pe~enkovski bil glavniot adut na partijata, osobeno za zamenata na
kadrite {to bile pred penzija, bez energija za rabota. Toj kec mu padnal i vo selo Carev Dvor kade {to ja izvr{uval celata rabota vo op{tinata za smetka na pretsedatelot koj bil star i ~ekal penzija. Vakvi op- {tini bile formirani i vo selata Jankoec i Qubojno. Resen imal status na okoliski centar. Prespa minuvala niz edna dinami~na faza na promeni, kako vo sistemot, taka i vo odnosite me|u lu|eto. Mnogu raboti od ìvotot i tradicijata se na{le na udar. Goga bil vo nivnoto sredi{te, bidej}i nekoi od tie promeni i toj gi iniciral, kako na primer, Zakonot za simnuvawe na ferexeto kaj muslimanskite èni. Taa godina dobil anonimno pismo, adresirano do nego. Nekoj go os- tavil kaj berberot koj trebalo da mu go dade. No toj, namesto nemu, pismoto mu go dal na pretsedatelot. A ovoj, pak, koga videl {to pi{uva vo nego, go odnel vo UDBA vo Resen. Vo nego nekoj reagiral deka Goga gi maltretiral lu|eto so zakonite.
Po ovoj povod bil zakaàn sostanok na koj bile povikani ugledni lu|e, me|u koi i Vane Ne~ovski, sekretar na OK na KPM, Pande Tolevski, pretsedatel na Sobranieto, {efovite na policijata i na UDBA i drugi. Dneven red na sostanokot bila informacijata vo
kkkkk
vrska so Zakonot za simnuvawe na zarot i ferexeto kaj muslimankite. Na mesniot oxa i na kurirot im bilo re- ~eno tie prvi da gi donesat svoite eni odbuleni. Oxa- ta, me|utoa, se sprotivstavil toa da vaì samo za nego, pa bil prifaten predlogot popladneto da gi povikaat site maì muslimani da dojdat so svoite èni vo So- branieto. Na povikot se odyvale site, no prv ja donel svojata ena kurirot. Taa bila mlada i ubava. Koga Goga ¼ go simnal zarot i ferexeto, taa mu upatila vedra nasmevka, {to bilo znak deka ne samo {to go odobruva, tuku i go prifa}a ovoj ~in.
Na krajot od godinata, po barawe na selanite, Goga do{ol za upravnik na SRZ vo Dolno Perovo. Tie ne bile zadovolni od dotoga{niot upravnik Hristo Peculovski i vo znak na revolt pobarale od okoli- skite vlasti da im go dadat Pe~enkovski, kako isku- sen kadar. Toa i se slu~ilo i Goga vo zadrugata ostanal edna godina, koga od Op{tinskiot komitet bil predloèn da odi vo Zemjodelskoto u~ili{te, vo koe bila formirana kadrovska paralelka. Toj predlogot go prifatil, no negovite selani ne sakale ni da ~ujat za toa. Uporno barale Goga i natamu da ostane vo zadrugata.
Toga{ kupil radio na baterija. Go stavil na pro- zorecot od severnata strana na ku}ata za da moàt selanite da ja sledat programata, odnosno vestite, muzi~kite, dramskite i drugite programi. Na 2 maj 1951 godina mu se rodila tretata }erka Elisaveta, iako o~ekuval sin, po prvite dve }erki, {to ve}e gi imal. No, se pomiril so toj fakt bidej}i sekoja ro`ba nosi radost vo ku}ata. Taa godina donele i struja vo seloto preku elektromotor, koj selanite go palele nave~er, a go gasele nautro. Takva struja na motor imalo u{te vo Carev Dvor, zaradi {to vo dvete sela bile postaveni banderi od obi~no dabovo drvo.
71Goga Pe~enkovski
Kako upravnik na SRZ Pe~enkovski imal 25 tru- dovi denovi, za koi dobival po 150 dinari dnevno ili 3750 mese~no. Na prvi fevruari 1952 godina ja podgot- vil i predal zavr{nata smetka na zadrugata, a potoa bil izbran nov upravnik.
<Vo brakot so Slavka ve}e imav tri }erki, a prethodnata godina izgradiv nova ku}a vo Dolno Pe- rovo, na mestoto na starata {to ja urnav. So toa gi zao- kruìv moite slu`beni i privatni aktivnosti vo rodnoto selo i se najdov pred nov izbor: upis na Zemjo- delskoto u~ili{te vo Bitola. Pred da ja donesam ovaa odluka, kako i vo site sli~ni situacii pred toa, i ovojpat pobarav soglasnost od majka mi. Taa mi odgo- vori deka kon mene napravila dve krupni gre{ki. Ed- na{ vo 1931 godina koga treba{e da odam vo Belgrad da go prodolàm obrazovanieto na predlog na mojot u~itel, a taa ne mi go dozvoli toa. I vtorpat, vo 1941 godina koga treba{e da se aktiviram vo NOB, so in- tervencijata kaj bliskiot rodnina, me spre~i vo taa namera. <Po tretpat nema da napravam takva gre{ka ‡ mi re~e majka mi, ~estitaj}i mi go novoto u~ili{te>, raskaùva Goga.
Toga{ bilo izvr{eno i vseluvaweto vo novata ku}a, koja ostanala bez nadvore{nata vrata, poradi finansiski problemi. No, so upisot vo Zemjodelskoto u~ili{te od Sovetot za prosveta na NRM dobil sti- pendija vo visina na plata od 7000 dinari, koi zaedno so primenata plata od CK na KPM od prethodnite meseci, kako i detskiot dodatok od 750 dinari {to po~- nal da go prima za sekoe dete, materijalnata polo`ba na semejstvoto Pe~enkovski osetno se podobrila. Pr- va rabota za koja se zafatil toga{ bila vleznata vrata od ku}ata i nabavkata na nov krevet od Bitola, so koj bil zamenet drveniot i slamaricata. So toa, o~i- gledno se podobril kvalitetot na ìvotot vo noviot doma{en ambient.
Proletta 1954 godina Goga go zavr{il Niòto zemjodelsko u~ili{te so odli~en uspeh. Kako dobri u~enici, toj i u{te dvajca negovi drugari (Done od s. Erxelija, Svetinikolsko i Mile od Prilep) pobarale od CK na KPM nivnata paralelka da go prodolì srednoto obrazovanie. Po nekoe vreme, u~ili{teto go po- setil Krste Crvenkovski, sekretar na CK, koj na lice mesto se zapoznal so problemot, spored koj vonrednite postari u~enici, kako Goga i ne-govite 36 drugari, pokaàle mnogu podobar uspeh od redovnite u~enici, i se soglasil da im se dade {ansa. Potoa, na predlog od CK na KPM, Izvr{niot sovet na NRM donel odluka ova u~ili{te da prerasne vo sredno i drugata godina bila otvorena nova paralelka so 40 novi u~enici.
73Goga Pe~enkovski
VO CENTAROT NA NASTANITE
o me|uvreme, vo 1953 godina semejstvoto na Pe~enkovski go sna{la nesre}a. Tatko mu na Goga se para-
liziral, a negovata sopruga se na{la vo te{ka materi- jalna polo`ba, bidej}i esenta, koga se vratil od Bi- tola, ostanal dolèn 16000 dinari. No, po zavr{uvaweto na sega ve}e Srednoto zemjodelsko u~ili{te (so poloèna matura i odli~en uspeh), samo po dva meseci bil nazna~en za direktor na novoformiranata zemjo- delska apteka. Vedna{ potoa bil ispraten vo Vrawe, vo Srbija, na petnaesetdneven seminar za stru~no uso- vr{uvawe. Poleka, doma{nata situacija po~nala da se stabilizira.
Po vra}aweto od Vrawe vo aptekata vrabotil pet novi rabotnici. Bile vneseni i pove}e novini vo rabotata na zemjodelcite,

Documents

GOGA PE^ENKOVSKI - pollitecon.com