Goede Keizers, Slechte Keizers

De tijd van de Republiek is voorbij

Imperator Caesar Augustus

Korte uitleg A-vragenThematische aanpak

CaligulaNeroVespasianusMarcus Aurelius

Kelten

Vandaag

A1 Beschrijf de machtspositie van Augustus. Hoe presenteerde Augustus zijn machtsbasis volgens de hoorcollegedocent aan zijn onderdanen?

MachtspositieInformeel: auctoritas

Steun van het legerAcceptatie door het volk

Formeel23 v. Chr.: Tribunicia

potestas en imperium proconsulare

19 v. Ch.: bevoegdheden van een consul

Bevoegdheden

27 vC- Octavianus geeft bevoegdheden consul

terug aan senaat- Krijgt imperium proconsulare, titel

‘Augustus’ en wordt ingewijd als princeps23 vC- Tribunicia potestas: volkstribuun – onaantastbaar, belangenbehartiger volk- Imperium maius: macht over alle

provincies (en leger)- Censor: o.a. benoemen en ‘verwijderen’

senatoren.12 vC- Pontifex maximus: hoofd van het

priestercollege der pontifices; interpretatie wil van de goden

27 vC: Tweedeling in provinciebestuurKeizerlijke provincies

Gallië, Hispania Tarraconensis en SyriëOnder bestuur van de legati Augusti propraetoreMet ondersteuning van de procuratoresEgypte geval apart

SenaatsprovinciesRest van de provinciesOnder bestuur van proconsuls Met ondersteuning van quaestoren

A2 Hoe wordt het bestuur van de provincies onder Augustus ingedeeld? Wie staat er aan het hoofd van wat?

Lijkt meer macht te krijgenSenaatsbesluiten krijgen kracht van wet

Maar... schijn bedriegtSenaatsbesluiten voorafgegaan door keizerlijke brief of

redevoeringSenaat volgde wenken van de keizer

Reden?Senaat kende de werkelijke machtsverhoudingen

A3 Hoe wordt de positie van de Senaat in het (post-)Augusteïsche tijdperk?

Wat was dan nog de feitelijke betekenis van de senaat?Rijkste Romeinse grondbezitters bij elkaarSenaat vertegenwoordigde de wettigheid

Senaat deel 2

Senaat:- Verleent keizerlijke bevoegdheden (tot instelling dominaat, 284) - Senaatsbesluiten krijgen kracht van wet (geen goedkeuring

volksvergaderingen nodig)- Onder Tiberius: verkiezing magistraten van volksvergaderingen naar senaat

(Caligula draait dit weer terug)- Adviserende functie erodeert door nieuwe adviesraad concilium principis

Volksvergaderingen: - Aanvankelijk kiest comitia centuriata nog de drie hoogste magistraten.

Volksraden stellen echter steeds minder voor.

Magistraten: - Blijven bestaan. Verkiezing sterk beïnvloed door voorkeur keizer, macht sterk

gereduceerd door bevoegdheden keizer.

A4 Wat waren de concrete bezigheden van een Romeinse keizer?

“Het ‘werk’ van een keizer bestond uit hoofdzaak uit het voeren van oorlogen, het rechtspreken, het uitkiezen en aanstellen van medewerkers op alle niveaus en het reageren op voorgelegde problemen.”

De Blois en van der Spek, 229

Taken van een censorBevoegdheden van een consul (behalve de ceremoniële)Toezicht op stadhouders provincieControle op legersAmbten verdelenCorrespondentie met stadhouders, steden en individuenRechtspraakOptreden als grootste weldoener

Groei hoeveelheid werk van de keizerlijke secretarieën en bureaus van de stadhouders

Oorzaak groeiPlaatselijke regeerders sturen taken en beslissingen door

naar hogere ambtenaren (zoals stadhouders/keizer)Verandering in tweede eeuw nC

Keizer Hadrianus (117-138)Ervaren equites als hoofd van de keizerlijke kantoren

A5 Wat waren volgens het handboek de belangrijkste oorzaken van de groei van de keizerlijke bureaucratie? Welke belangrijke

verandering ten aanzien van de personele bezetting van de keizerlijke kantoren is waarneembaar in de 2e eeuw n. Chr.?

A6 Welke veranderingen op sociaal-economisch en cultureel vlak waren het gevolg van de pax Romana? Zou je het Romeinse rijk beschouwen als een agrarische of een stedelijke samenleving? Wat was het verschil tussen de westelijke en oostelijke rijkshelft op het punt van verstedelijking?

Pax RomanaSociaal-economische gevolgen Culturele gevolgen

- Bloei- Verbreiding burgerrecht- Bloei handel-Senaat vergroot tot 600 leden-Uitbreiding ridderstand-Ontstaan dienstadel (standen: senatoren, ridders, decuriones)-Begin professionalisering Romeinse recht-Veteranenkolonies- Vrijere omgang traditionele normen: huwelijk en positie vrouw

- Religieuze ontwikkelingen

Verspreiding keizercultusVerspreiding oosterse religies: Isis en Osiris, Mithrascultus, CybelecultusIdentificatie Griekse goden met die van Romeinen

- Bloei Romeinse literatuur (Vergilius, Horatius, Livius, Tacitus, Plutarchuse.a.)

Urbanisatie Westelijk deel rijk Oostelijk deel rijk

- Keltische versterkte steden oppida worden vervangen door steden naar Romeins (en Grieks) model.- In Africa, Numidia en Mauritania kleine steden waar m.n. boeren wonen.

Handboek p. 236-239.

- Was al sterk verstedelijkt: veel grotere steden met sterke eigen traditie en bestuursstructuren.- Griekse en oosterse steden behouden zelfbestuur en eigen instellingen.

Handboek p. 239-240.Was het Romeinse Rijk een stedelijke of agrarische samenleving?- De belangrijkste politieke en culturele ontwikkelingen vinden plaats in de steden. - 80-90 procent van de inwoners is betrokken bij en afhankelijk van de landbouw.- Stad en platteland sterk met elkaar verbonden.

Handboek p. 241-242.

BegrippenNumen: Een godheid verbonden met een

specifieke handeling, tijdstip of plaats (blz. 252)

Pax deorum: ‘vrede met de goden’. De harmonieuze relatie tussen de populus Romanus en de goden moest streng bewaakt worden d.m.v. offers en de juiste gebedsformules (blz. 252)

Lustrum: Vijfjaarlijkse rituele reiniging d.m.v. een zoenoffer van de populus Romanus ter bevordering van de pax deorum. Uitgevoerd door censoren (blz. 252)

BegrippenAuspicia: de vogelschouw, net zoals de

leverschouw een belangrijk medium om de gezindheid van de goden en de afloop van ondernemingen te duiden. Een magistraat met imperium had het recht de auspicia te voltrekken. (blz. 252)

Sibyllijnse boeken: verzameling van orakelspreuken van de legendarische zieneres Sibylle; de boeken werden geraadpleegd bij bijzondere gelegenheden door een speciaal priestercollege (blz. 253)

Caligula

Nero

Vespasianus

Commodus

Thematische powerpoints

Keltoi kai BarbaroiOnversneden wijn!Heroïsche naaktheidBracaMannen met

baarden

Oppidum

Romeinse Stad