Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
GEZONDHEIDSZORG
facil it ies, (medische) technologie en wetenschap in de zorgwww.fmtgezondheidszorg.nl
medical device regulation stelt stengere eisen aan medische hulpmiddelen
ziekenhuisapotheek rijnstate voorbereid op de toekomst
adriaan Blankenstein, voorzitter raad van Bestuur VzVz:´we praten vaker over dan met de patiënt´
Een geslaagde open-hart-operatie
Nieuwbouw en renovatie Ikazia Ziekenhuis:
‘Elke week eerder opleveren is meegenomen’
2019 |2
de Klinkenberg: “het gebouw past als een handschoen om het zorgconcept”
OK-complex met toekomst-perspectiefVan één operatiekamer tot een compleet nieuw ziekenhuis, Jan Snel Medical Buildings realiseert het. Recent bouwden wij in zeven maanden tijd drie nieuwe operatiekamers bij het WKZ in opdracht van het UMCU.
Deze nieuwbouw is toekomstbestendig, want ons bouwsysteem is flexibel uitbreidbaar of in te krimpen bij nieuwe inzichten van het ziekenhuis. Het OK-complex is hypermodern en voldoet aan de laatste specifcaties.
Mocht u het wensen dan verzorgen wij voor u het gehele bouwtraject, van eerste ontwerp tot complete operationele oplevering. Ook financieel zijn wij flexibel, u kunt kiezen of u koopt, huurt of least. Interesse? Bel onze specialist Jorrit Janmaat op telefoonnummer 0348 - 47 90 90. Volg ons ook op LinkedIn via Jan Snel Medical Buildings.
www.jansnel.com
19452 Adv. FMT-Jan Snel- OK-225x285mm.indd 1 14-9-2018 11:12:52
FMT GEZONDHEIDSZORG4 FMT GEZONDHEIDSZORG4
IN dEZE uItgavE
6renovatie ok-complex Flevoziekenhuis almere 14 ziekenhuisapotheek
rijnsate voorbereid op de toekomst
huisvesting
14 Ziekenhuisapotheek Rijnstate voorbe-reid op de toekomst.
18 Slingeland Ziekenhuis: Hoe bouw je een ziekenhuis van de toekomst voor een onvoorspelbare toekomst?
22 Jarno Nillesen, architect De Klinken-berg: “Het gebouw past als een hand-schoen om het zorgconcept.”
31 BAM ontwikkelt en bouwt duurzame polikliniek voor SEIN in Heemstede.
technologie
36 Nieuwe hygiëneoplossing om de pati-entveiligheid in endoscopie te verbete-ren.
veiligheid
20 Veilig vluchten in de zorg.
26 Medical Device Regulation stelt stren-gere eisen aan medische hulpmidde-len.
28 Nieuwe CSA richtlijn voor ontwerp, bouw en opstart.
6 Renovatie OK-complex Flevozie-kenhuis Almere: Een geslaagde open-hart-operatie.
8 OK Consultancy Nederland: “Ope-reren in het hart van het zieken-huis is ons vak, we doen niet anders.”
9 Nieuwbouw en renovatie Ikazia Ziekenhuis: ‘Elke week eerder opleveren is meegenomen.’
12 Primeur Rijnstate: Opragon in zestien OK’s én opdekgebied.
16 ClimaTech: cleanroom van idee tot einde life cycle.
17 Altavilla: ‘Samenwerking ge-vraagd en gekregen.’
huisvesting
ict
32 Adriaan Blankenstein, voorzitter Raad van Bestuur VZVZ: ´We praten vaker over dan met de patiënt.’
“ConneCted”
Connected is een steeds vaker voorkomende term in de zorg. Onlangs bezocht ik in Berlijn de beurs DMEA (voorheen ConHIT). Net als bij Zorg & ICT, de Nederlandse beurs met lezingenprogramma die een paar weken eerder plaatsvond, raakte ik er (opnieuw) van doordrongen dat in de zorg alles steeds vaker met alles te maken heeft en dat ICT er aan moet bijdragen dat de communicatie tus-sen veel van de processen soepel verloopt. Dat geldt voor de planning, medische technologie, finance etc. etc. In deze editie van FMT Gezond-heidszorg leest u o.a. een interview met Adriaan Blankenstein, bestuursvoorzitter van de VZVZ (platform voor zorgcommunicatie), waarin het belang van ICT en het betrekken van de patiënt bij de ontwikkelingen, wordt onderstreept.
Mooi vind ik het dat je ook steeds meer ervaart dat in de bouwprocessen de diverse disciplines en betrokken medewerkers connected zijn. In een artikel van OKCN leest u in deze editie hoe medewerkers intensief worden betrokken bij de realisering van een OK, hetgeen leidt tot een enorme betrokkenheid en draagvlak binnen de organisatie. Uiteindelijk zie je deze verbondenheid terug in het eindresultaat.
In deze editie leest u over veel projecten, pro-ducten en diensten waarin samenwerking tot een verbondenheid leidt. Het is duidelijk dat goede prestaties en resultaten niet alleen om technolo-gie vraagt die connected moet zijn, maar dat dit zeker ook voor de betrokken mensen geldt.
Cor van LitsenburgHoofdredacteur
editorial
FMT GEZONDHEIDSZORG 5
TDVTDV
onze partners
22de klinkenberg: ‘het gebouw past als een handschoen om het zorgconcept’
diversen
30 Robotica-ingenieur Maja Rudinac-Voorneveld Ingenieur van het jaar 2019.
34 Actueel: korte nieuwsberichten.
37 NVTG-voorjaarscongres 2019: kennis-verbinding voor route naar energietran-sitie van zorgvastgoed.
39 Bedrijvenindex.
42 Colofon, advertentie-index.
huisvesting
FMT GEZONDHEIDSZORG6
Bijzonder aan het nieuwe OK complex is dat het
letterlijk in het hart van het ziekenhuis gereali-
seerd is. Eén van de patio’s, gelegen aan het
‘oude’ OK-complex, is vrijwel geheel bebouwd
om ruimte te kunnen bieden aan het nieuwe
programma. Op de begane grond bevindt zich
de nieuwe MRI, op de eerste verdieping de vier
nieuwe OK’s en daarboven de benodigde tech-
niekruimte. De essentie van de opgave lag in het
zo naadloos mogelijk aansluiten op het bestaan-
de gebouw, zodat er één OK-complex zou ont-
staan dat zowel voor patiënt als arts overzichte-
lijk en helder in oriëntatie is.
HigH turnover oK’sOok in het bestaande OK-complex zijn enkele
ingrepen gedaan. Zo zijn een tweetal OK’s omge-
bouwd tot high turnover OK’s die tevens een
eigen ontvangst- en voorbereidingsruimte heb-
ben. Zo kunnen snelle en planbare ingrepen in
de toekomst beter en efficiënter door het zieken-
huis verricht worden.
Na de oplevering van de door Wiegerinck ontworpen nieuwbouw in 2010 heeft
het Flevoziekenhuis zich gestaag ontwikkeld tot een kwalitatief hoogwaar-
dig en zeer patiëntgericht ziekenhuis in het hart van almere. de ambitie reikt
echter verder en om ook in de toekomst state-of-the-art zorg te kunnen
verlenen is eind 2016 besloten het OK-complex te vernieuwen en tevens
een extra MRI-ruimte te realiseren. Het Flevoziekenhuis heeft Wiegerinck
gevraagd het complete ontwerp te verzorgen voor deze uitbreiding, waarbij
Wiegerinck voor de installatietechnische en constructieve advieswerkzaam-
heden RoyalHaskoningdHv en deerns heeft ingeschakeld. OKCN heeft samen
met het ziekenhuis de werkprocessen in beeld gebracht en daarmee een basis
gevormd voor de functionele opzet van het OK-complex.
EEN gEslaagdE OpEN-HaRT-OpERaTIE
Tekst: Wiegerinck en Wilma Schreiber
Fotografie: Hanne van der Woude
Renovatie OK-complex Flevoziekenhuis Almere
FMT GEZONDHEIDSZORG 7
high turnover OK’s in bestaande OK omgeving,
nieuw MRI centrum met wachtruimten
Oppervlakte: 3.135 m² BVO (renovatie: 960 m²
BVO; nieuwbouw: 2.175 m² BVO)
Periode: 2016 – 2019
Status: Nieuwbouw gerealiseerd, renovatie in
uitvoering
Opdrachtgever: Stichting Flevoziekenhuis
Medewerkers Wiegerinck: Koen Arts, Inge
Geurts, Hans Beekhoven, Dennis Rooijen, Linda
Cappetijn
In samenwerking met RHDHV, Deerns, OKCN
en Peutz
Daarnaast is een aantal ruimten in het bestaande
gebouw omgebouwd om plaats te bieden aan
een grote nieuwe steriele berging waarin volgens
het IKEA-principe de gehele voorraad voor het
OK-complex opgeslagen kan worden. Door de
directe koppeling met de CSA is er tevens een
efficiënt werkproces voor de medewerker ont-
staan. Ook bevinden zich in dit deel van het
gebouw de kleedruimten en werkruimten ten
behoeve van het personeel.
Met deze ingrepen is letterlijk en figuurlijk het
hart van het Flevoziekenhuis weer klaar om in te
spelen op de veranderende zorgvraag nu en in de
toekomst. Almere kan met recht trots zijn op
haar ziekenhuis!
FeitenLocatie: Almere
Programma: Vier nieuwe Ok’s met techniek-
ruimte, steriele berging, milieuplein, kleedruim-
ten, ontvangst en holding c.q. verkoever, twee
opragon lucHtbeHandelingDe vier nieuwe operatiekamers zijn uitgerust
met het Opragon luchtbehandelingssysteem.
Door dit unieke systeem is het schone gebied om
de OK-tafel groter en flexibeler in te richten.
Bovendien is Opragon stil in gebruik en creëert
het betere klimatologische werkomstandigheden
voor de OK-medewerkers. <
oKCn begeleidt ontwerp- en realisatiefaseRuim twee jaar geleden vroeg het Fle-voziekenhuis OKCN om mee te kijken met de bouw- en renovatieplannen. “We hebben alle ruimtelijke en functionele eisen en werkprocessen in een stroom-diagram verwerkt en dat op de bestaan-de bouwtekening gelegd. Daar rolde vervolgens het idee uit om de patio in de binnentuin te bebouwen”, verklaart Janet Vissinga, managing director van OKCN, dat ook de bouwfasering begeleidt zodat de werkprocessen tijdens de bouw veilig doorgang kunnen vinden. “Nu zijn we bezig met de integratie van multimedia op alle operatiekamers, ook weer tijdens een volgende bouwfase. Het is bijzonder dat je in een lopend OK-bedrijf zo kunt verbouwen. Dat kan alleen als je, zoals hier, een geheel op elkaar afgestemd bouwteam hebt, dat efficiënt communi-ceert met de gebruikers.”
stellen we vast dat de afdeling (ook bij groei) kan blijven functioneren zoals
deze oorspronkelijk bedacht is”.
complementaire Kennis“We merken dat zowel de architect- als installatieadviseur een beter ont-
werp kunnen maken met de input die we leveren, de samenwerking met
deze partijen is in alle projecten waar wij betrokken zijn succesvol gebleken.
Het is prettig dat een ontwerp direct aansluit bij de wensen van de gebrui-
kers, ze willen zichzelf herkennen in het ontwerp. Tegelijk is het ook de
missie van het ontwerpteam om zo efficiënt mogelijk om te gaan met de
beschikbare vierkante meters en dan moeten er wel eens dillema’s opgelost
worden. OKCN vormt dan de brug van de gebruiker naar de ontwerpende-
en realiserende partijen en bereidt samen met hen een oplossingsrichting
voor waarbij het primaire werkproces wederom centraal staat. Uiteindelijk
willen we allemaal lachend en tevreden over een ontwerp gebogen staan
wat realistisch en maakbaar is toch?” Bevlogen en met passie voor het vak
laat Vissinga zien dat OKCN streeft naar een “cirkel die rond is”. <
moment ‘min één’“Het moment waarop het idee voor een (ver)bouwplan ontstaat en er nog
geen ontwerp is, dat is het moment waarop de kerncompetenties van
OKCN het best tot z’n recht komen. Tot een jaar of 10 geleden, werd 90%
van de ziekenhuizen “top down” ontworpen. Benchmark gegevens werden
in een model gegoten en op basis van grof geraamde vierkante meters
werd er een ontwerp gemaakt. Regelmatig heeft dit geleid tot een afdeling
waarin processen versnipperd zijn geraakt en de hygiënische zonering niet
meer gegarandeerd kon worden. De afdeling raakt dan z’n flexibiliteit naar
de toekomst kwijt en uiteindelijk ontstaat er een onwerkbare situatie.
Ondenkbaar op de duurste vierkante meters van het ziekenhuis toch?”
bottom up“De afgelopen 15 jaar hebben we bij OKCN een methode ontwikkeld
waarmee we gedetailleerd werkprocessen in beeld brengen”, vertelt Vissin-
ga. De medewerkers worden intensief betrokken en daarmee automatisch
onderdeel van het totale plan van aanpak gemaakt. Dit proces leidt tot
enorme betrokkenheid en draagvlak binnen de gehele organisatie. De
geïnventariseerde informatie wordt hierna door OKCN vertaald in ruimte-
behoefte en functionaliteit. Vervolgens schrijven we een programma van
eisen waarin we ontwerpuitgangspunten benoemen voor een architect en/
of installatieadviseur. Hierbij bewaken we de primaire uitgangspunten en
huisvesting
FMT GEZONDHEIDSZORG8
“OpEREREN IN HEt HaRt vaN HEt ZIEKENHuIs Is ONs vaK, WE dOEN NIEt aNdERs”
vaste werkplekken hebben de adviseurs van OKCN
(OK Consultancy Nederland) niet. “Ja, onze auto’s
misschien” vertelt Janet vissinga, Managing director bij
OKCN. de adviseurs van OKCN begeleiden dagelijks zieken-
huizen bij (ver)bouw plannen van high care afdelingen.
Wij zijn een betrouwbare, resultaatgerichte en professionele partner. Plannen? Neem contact op voor een vrijblijvend oriënterend gesprek.
PROFESSIONALS FOR PROFESSIONALS
Postbus 60030 | 9703 BA Groningen
Postbus 2101 | 5202 CC ‘s-Hertogenbosch
+31 (0) 73 62 34 381 | WWW.OKCN.NL | [email protected]
Het ontwerp en de inrichting van een operatieafdeling
is een ingewikkelde aangelegenheid.
De eisen vanuit de diverse specialismen, diverse
logistieke processen en snelle technologische
veranderingen vragen om coördinatie door een
ervaren adviseur.
FMT GEZONDHEIDSZORG 9
huisvesting
noodzakelijk voor de aanleg van een goede fun-
dering. En omdat alle kelders in het ziekenhuis
met elkaar verbonden zijn, was de waterlast een
risico voor voedingslijnen en installaties in de
rest van het ziekenhuis”, vertelt De Vroed. Daar-
naast moest ook een retourveld aangelegd wor-
den om het opgepompte grondwater weer in de
grond te brengen. “We hebben twintig retour-
bronnen aangelegd in een park op 500 meter
afstand van het ziekenhuis. Dat was best een
tegenvaller en leidde tot veel regelwerk. Uitein-
delijk liep de bouw daardoor zeven maanden
vertraging op.”
slimme FaseringSinds de eerste paal mei vorig jaar geslagen werd,
kon begonnen worden met het stapelen van de
prefab verdiepingsvloeren en gevels. Elke twee
weken kwam er een verdieping bij en januari dit
jaar werd het hoogste punt van de nieuwbouw
gevierd. “De aannemer en installateur waren
direct na de bouwvak al begonnen met de af-
bouw. Hiervoor werd een waterdichte laag op de
vierde verdieping aangebracht. Daardoor kun-
nen ze nu op de begane grond de plafonds al
bijna dichtleggen”, verklaart De Vroed. “Die
slimme fasering is bedacht om de vertraging zo
veel mogelijk in te lopen. Dat lukt niet helemaal,
maar elke week eerder opleveren is meegeno-
men.”
Inmiddels zijn de twee luchtbehandelingskasten
ingehesen op de zevende en bovenste verdieping,
waar de technische ruimte is voorzien. Nadat het
dak weer dicht was, konden de installateurs aan
de slag met het leidingwerk en het aan elkaar
knopen van de installaties. “Per verdieping wer-
ken we steeds met een cyclus van drie weken aan
wanden en installaties. Zo loop je elkaar niet in
de weg en het is ook gunstig voor de personele
bezetting.”
De locatie op zich vormt al een uitda-
ging: een heel klein grondgebied met
een nog kleiner bouwgebied, zo klein
dat de bouwketen moeten uitwijken naar een
naastgelegen parkeerterrein. Vanwege de talrijke
scholen in het gebied – dagelijks komen er zo’n
2.000 leerlingen langs het ziekenhuis – kon
verder de torenkraan aan de rand van de straat
alleen in schoolvakanties worden opgebouwd en
afgebroken.
Oorspronkelijk zou de sloop in oktober 2017
van start gaan, maar de aannemer slaagde er niet
in het grondwaterpeil naar beneden te krijgen.
“Dus volgde een heel traject met het waterschap
en hebben we uiteindelijk spanningsbemaling
moeten aanbrengen. Een droge bouwput is
uitbreiding van het kerngebied,
ruimtegebrek en verouderde poli-
klinieken waren aanleiding voor
de nieuwbouw en renovatie van het
Ikazia Ziekenhuis in Rotterdam. Een
flinke uitdaging: op de plek van de
polikliniek (twee bouwlagen) moest
een gebouw van zeven verdiepingen
komen, terwijl het ziekenhuis in
bedrijf bleef. Matthijs de vroed,
hoofd Bouwzaken en projecten bij
het Ikazia, vertelt over de gewone en
bijzondere hobbels in het traject.
de werkzaamheden vinden plaats op een heel klein grondgebied met een nog kleiner bouwgebied. Foto: louis meulstee photography.
Door: Wilma Schreiber
NIEuwbOuw EN RENOvaTIE IkaZIa ZIEkENHuIS‘ElKE WEEK EERdER OplEvEREN Is MEEgENOMEN’
“Die slimme fasering is bedacht om de vertraging zo veel mogelijk
in te lopen”
FMT GEZONDHEIDSZORG10
WijzigingsverzoeKenGaandeweg de bouw kreeg De Vroed ook te
maken met een bekend fenomeen bij ziekenhui-
zen: tussen ontwerp en uitvoering zit zo veel tijd
dat het eindresultaat niet meer volledig aansluit
bij wat de gebruiker doet. “Bijvoorbeeld omdat
er intussen een efficiëntere manier bedacht is om
een patiënt door het proces te leiden. Of omdat
er een extra onderzoek is toegevoegd aan een
behandeling. Dat heeft ook invloed op de omge-
ving”, stelt hij. “Aannemers en installateurs willen
helemaal geen wijzigingen in de bouw. Als
bouwteam moet je dan per wijziging apart be-
oordelen of deze noodzakelijk is.” In dit geval
kreeg het hoofd Bouwzaken voor elke verdieping
wijzigingsverzoeken binnen. “Die zijn uiteinde-
lijk ook alle uitgevoerd. Sommige wijzigingen
kun je eenvoudigweg niet omheen, bijvoorbeeld
omdat wet- en regelgeving die vereisen. En uiter-
aard kun je ook niet je ogen sluiten voor een
andere meer wenselijke werkwijze, die ontstaat
tijdens de nieuwbouw kwam er elke twee weken een verdieping bij. Foto: louis meulstee photography.
de city jungle op de Kinderafdeling is bedoeld om jonge bezoekers van het ziekenhuis op hun gemak te stellen. de avontuurlijke gang moet hen uit hun kamer lokken, actief maken en zo bijdragen aan een sneller herstel. ontwerp: ©egm architecten, tekening: ©Yana vlasova
FMT GEZONDHEIDSZORG 11
uit voortschrijdend inzicht”, aldus De Vroed.
“Elke keer hebben we beoordeeld hoe lastig een
wijziging door te voeren was, hoe verstorend die
was voor het bouwproces. Uitgangspunt was dat
we eenmaal gebouwde delen niet zouden afbre-
ken, we wilden geen kapitaal vernietigen.”
Als voorbeeld noemt De Vroed een wijziging op
de polikliniek Longgeneeskunde. Alle onderzoe-
ken waren daar gepland in mooie kamertjes.
“Toen bleek dat voor patiënten aanvullend on-
derzoek nodig was op dezelfde dag. Maar het
apparaat paste niet in het kamertje. Dan ga je
kijken wat wel kan”, zegt hij. Uiteindelijk werden
de ruimere spreek-behandelkamers van de speci-
alisten omgewisseld met de onderzoeksruimten.
“Dat lijkt een simpele aanpassing, maar dat is
het niet. Sommige ruimten zijn geclassificeerd en
daar gelden allerlei eisen voor. En de deuren
moeten breed genoeg zijn voor een onderzoeks-
bank of brancard.”
citY jungleHet totale project bestaat uit drie fasen: renova-
tie bestaande bouw, nieuwbouw en aanpassing
gebieden waar afdelingen nu naar uitgeweken
zijn. In oktober 2019 moet de nieuwbouw gereed
zijn en als alles volgens planning verloopt, zitten
juni 2020 alle afdelingen weer op de juiste plek
en wordt alle tijdelijke huisvesting gesloopt. Kers
op de taart voor de afdeling Kindergeneeskunde
en de afdeling Oncologie was de geslaagde fond-
senwerving. “Juist bij die afdelingen is een hea-
ling environment belangrijk. We hebben nu
extra geld geïnvesteerd in meer dan de standaard
afwerking, qua functie gelijk maar van een hoger
niveau.” EGM architecten ontwierp een bijzon-
dere omgeving voor de afdeling Kindergenees-
kunde, met als thema city jungle. “Je ziet diverse
bekende plekken uit Rotterdam voorbijkomen,
gecombineerd met allerlei dieren. Door de unie-
ke vloerprint is elke vierkante meter anders en
ook de wanden zijn custom-made, geschikt voor
alle leeftijden.”
Had De Vroed met de kennis van nu zaken an-
ders aangepakt? “Misschien hadden we achteraf
gezien het grondwater nog beter kunnen laten
onderzoeken. Aan de andere kant: het ging om
een plek waarschijnlijk acht tot negen meter
onder een van de gebouwdelen. Je kunt dus niet
zien waar het water vandaan komt, je ziet alleen
maar dat het blijft komen. Zo’n risico is niet af te
dekken, dat is pech. Heel vervelend, want het
kost tijd en geld”, zegt hij. Ook wijzigingen zijn
inherent aan de bouw van een nieuw ziekenhuis,
waar veel tijd mee gemoeid is. “Specifieke afde-
lingen zijn nu eenmaal moeilijk te standaardise-
ren. En je wilt ook niet te ruim bouwen, elke
vierkante meter kost geld.” <
matthijs de vroed, hoofd bouwzaken en projecten bij het ikazia ziekenhuis. Foto: louis meulstee photography.
we hebben nu extra geld geïnvesteerd in meer dan de standaard afwerking, qua functie gelijk maar van een hoger niveau
huisvesting
FMT GEZONDHEIDSZORG12
De nieuwbouw van het OK-complex is
onderdeel van een veelomvattend
nieuwbouw- en renovatieprogramma
dat momenteel bij Rijnstate plaatsvindt. Het
bestaande 25 jaar oude complex was toe aan een
nieuw ontwerp, om het te laten aansluiten bij de
huidige apparatuur en werkwijze. “Daarnaast
wilden we ook de patient journey optimaliseren.
Daartoe hebben we de snijdende dagbehande-
ling geïntegreerd in het OK-proces door een
Operatieve Opname Afdeling (OOA) toe te
voegen”, vertelt Willem Jan Hanegraaf, program-
madirecteur Bouw bij Rijnstate. “Door het pro-
ces opnieuw in te richten, houden we continu de
regie over de patiënt in het OK-complex. En
door delen van het OK-proces van elders in de
organisatie naar het OK-complex te halen, hoeft
het personeel minder heen en weer te lopen. Dat
vermindert de kans op fouten.”
De grotere rol van ICT en medische technologie
is eveneens zichtbaar in de nieuwbouw. Zo zijn
twee OK’s uitgerust met robots en één met laser,
extra voorzieningen boven op de standaard
inrichting van alle OK’s die voor alle ingrepen
inzetbaar zijn. “We kunnen de robots er ook
uithalen om er weer gewone snijdende OK’s van
te maken”, aldus projectleider Jean Nijssen. De
uitbreiding van OK’s is ingegeven door de groei
binnen het verzorgingsgebied plus de bovenregi-
onale functie van Rijnstate. “Wij verzorgen lang-
durige, complexe ingrepen op het vlak van onder
andere oncologie, vaatchirurgie, orthopedie en
urologie. Daarnaast hebben we als ziekenhuis
een 24-uurs beschikbaarheidsfunctie en funge-
ren we bovendien als opleidingsziekenhuis in
robotchirurgie”, verklaart Hanegraaf.
Hoogste prestatieniveau Qua luchtbehandeling heeft Rijnstate een pri-
meur: alle nieuwe OK’s worden uitgerust met
het Opragon-systeem. “We moesten in de be-
Een innovatief ziekenhuis zijn, dat
is de ambitie van Rijnstate. En deze
komt ook tot uiting in de huidige
nieuwbouw van het OK-complex.
Zes van de in totaal zestien nieuwe
OK’s zijn inmiddels in bedrijf. En ze
zijn voorzien van de laatste in-
novatieve technologieën als het
gaat om luchtbehandeling, beeld-
routering maar ook de OK-werk- en
patiëntprocessen. “door het proces
opnieuw in te richten, houden we
continu de regie over de patiënt.”
Door: Wilma Schreiber
OpRagON IN ZEstIEN OK’s éN OpDEkGEbIED
de nieuwe oK’s zijn voorzien van de laatste technologie.
Primeur Rijnstate:
FMT GEZONDHEIDSZORG 13
druk vanuit het gebouwbeheersysteem en facili-
taire informatie over het al dan niet schoon zijn
van de OK. Ook informatie uit het kwaliteitssys-
teem, zoals de time-out procedure, verschijnt
met een druk op de knop in beeld”, zegt Nijssen.
Groen betekent veilig, oranje wil zeggen dat
bepaalde parameters aandacht behoeven en rood
betekent stoppen met opereren. “Uiteraard ligt
die beslissing te allen tijde bij het OK-team. En
ook hier zijn in de toekomst nieuwe functionali-
teiten, zoals augmented reality, toe te voegen”,
stelt Hanegraaf.
positieve reactiesHet personeel reageert positief op de grotere
OK’s. “Uiteraard zijn de afstanden en de nieuwe
systemen nog wennen, maar ze zien ook de
toegevoegde waarde. En alle teams zijn in een
vroeg stadium langs geweest in een mock-up, dat
heeft enorm geholpen bij het ontwerp”, vertelt
Nijssen. “Hierdoor konden we bijvoorbeeld
bijtijds vier van de zes pendelposities aanpassen.
Dat doe je liever niet meer als de luchtbehande-
lingskanalen al aangebracht zijn.” Patiënten
profiteren vooral van de nieuwe logistieke opzet
en samenvoeging van functies. “De tocht van
OOA tot aan de PACU wordt een stuk plezieriger
dankzij meer daglicht, bredere gangen en vaste
ruimtes voor apparatuur”, verklaart Hanegraaf.
Komend jaar volgen de overige OK’s in bestaand
gebied, waarbij de verwevenheid van bouw en
operatie zal toenemen. “Doel is het bestaande
proces te laten doorlopen en tegelijkertijd het
bouwproces niet te vertragen. Alles veilig laten
doordraaien, dat kritische proces heeft alle aan-
dacht.” <
systeem biedt ook grote voordelen voor het
personeel, aldus Hanegraaf. “Het OK-team heeft
een veel grotere bewegingsvrijheid, met een
schoon gebied van circa 6,5 bij 6,5 meter. En
dankzij de compactheid van het systeem, zijn
alle OK’s nu op prestatieniveau 1. Dat was met
het klassieke UDF-systeem niet mogelijk. En
doordat er minder lucht nodig is, zijn de exploi-
tatiekosten ook lager.”
inFormatie in beeldEen tweede innovatie betreft de beeldroutering.
Nu chirurgen gebruikmaken van steeds meer
verschillende beelden – röntgen, live scopieën,
navigatiesystemen, echo, etc. – groeit de behoefte
deze op elk moment bij de hand te hebben in de
OK. “Daarom hebben de OK’s twee beeldscher-
men, waar al die beelden in gekoppeld kunnen
worden. Zo kan het OK-personeel snel schakelen
tussen de beelden die ze willen zien”, vertelt
Nijssen. “Ook worden de beelden die gegene-
reerd worden op de OK enige tijd opgeslagen en
is het mogelijk om een deel ervan indien gewenst
toe te voegen aan het EPD.” Verder is het met het
nieuwe systeem ook mogelijk om live mee te
kijken van buiten de OK, bijvoorbeeld indien
een second opinion nodig is of voor onderwijs-
doelstellingen. “De hardware is erop voorbereid
om in de toekomst steeds nieuwe softwarematige
toevoegingen te kunnen doen”, aldus Hanegraaf.
Om het OK-proces te optimaliseren, is verder
elke OK uitgerust met een 65 inch New Compli-
ance-scherm. Hierop staan alle voor de OK
relevante data bijeen. “Denk aan patiëntinforma-
tie uit het EPD, gegevens rond klimaat en lucht-
staande omgeving bouwen, met minder ruimte
boven de plafonds. Om alle OK’s op het hoogste
prestatieniveau te krijgen, moesten we dus iets
slims bedenken. Dat werd Opragon”, aldus Nijs-
sen. De keus viel op dit systeem, omdat het met
minder grote hoeveelheden lucht toch een uit-
zonderlijk schone OK oplevert, zoals bleek tij-
dens de validatietesten en metingen. “Als we
verontreinigde deeltjes inbliezen, bleken die
sneller te worden afgevoerd dan de norm en ook
sneller dan we verwacht hadden. Dat terwijl het
Opragon-systeem maar 70 procent van de lucht
gebruikt dan vergelijkbare moderne luchtbehan-
delingssystemen.”
Een andere bijzonderheid is dat ook het opdek-
gebied is voorzien van Opragon. In Rijnstate
betreft dit een hele opdekgang met opdekzones
in plaats van een opdekkamer per OK. “Er is nu
sprake van één open, volledig steriel gebied,
waarbij de opdekruimten worden gescheiden
door kasten, die ’s ochtends gevuld worden voor
de dag en via de opdektafel de OK worden inge-
reden”, zegt Nijssen. Opragon in het hele opdek-
gebied was zelfs nieuw voor de Zweedse fabri-
kant zelf. “We hebben in de fabriek aldaar een
werkende mock-up getest en gevalideerd. En het
werkt hier in Arnhem nog beter dan in de fa-
brieksopstelling”, aldus Nijssen. Het nieuwe
ook op de gangen wordt de informatie van het new compliance-scherm getoond.
dankzij het opragon-systeem is de hele opdek-gang schoon gebied.
Willem jan Hanegraaf (links) en jean nijssen.
huisvesting
FMT GEZONDHEIDSZORG14
afgerond; eind april lag er een definitief ontwerp,
in oktober gevolgd door een uitvoeringsgereed
ontwerp.
alliantievormMomenteel wordt de eerste fase afgerond. De
nieuwe cleanrooms komen op de plaats van een
vrijgekomen productiedeel binnen de huidige
apotheek, dat twee maanden geleden gesloopt
werd. Voor het project werkt Rijnstate in allian-
tievorm samen met ClimaTech (cleanrooms),
Hoppenbrouwers (installatietechniek), Gorte-
maker Algra Feenstra (architect) en Altavilla
(bouwmanagement). “Tijdens de tender hebben
we een plan uitgevraagd waarbij de productie
kon doordraaien”, vertelt projectleider Ilse Brou-
wers, die zich met name richt op de gebruikers
van de nieuwe apotheek. “Inmiddels staan alle
wanden, plafonds en vloeren. We zijn nu bezig
met de afwerking. Daarbij werken we samen met
partners en leveranciers in een treintje achter
elkaar aan.”
In de bestaande situatie bevonden de 25 jaar
oude cleanrooms zich aan de gevel. “Nu hebben
Ruim twee jaar geleden ontwikkelde
Rijnstate al een visie op hoe de apotheek
van de toekomst eruit zou moeten zien.
Dit resulteerde in een aantal scenario’s, zowel
binnen als buiten de organisatie: onderbrengen
bij een van de andere vestigingen van Rijnstate
dan wel een samenwerking aangaan met andere
ziekenhuizen. “Oncologie is een belangrijke
pijler binnen Rijnstate. Onder andere vanwege
de kortdurende houdbaarheid van voor toedie-
ning gereed gemaakte chemo- en immunothera-
pie is besloten dat de ziekenhuisapotheek in
Arnhem gevestigd moet blijven. De behandeling
van patiënten vindt veelal hier plaats”, verklaart
Willem Jan Hanegraaf, programmadirecteur
Bouw bij Rijnstate.
Na een aantal visitaties en audits was bovendien
besloten om in 2019 naar een nieuw cleanroom-
complex te verhuizen. “Daar is het huidige pro-
ject uit ontstaan, op de locatie van de bestaande
ziekenhuisapotheek. In de nieuwe situatie zijn
we ook voorbereid op eventuele verdere uitbrei-
ding en strengere wet- en regelgeving”, zegt
Hanegraaf. De tender werd begin vorig jaar
Half maart werd de eerste fase van
de nieuwbouw van ziekenhuisapo-
theek Rijnstate opgeleverd. vier
nieuwe cleanrooms worden gereali-
seerd, terwijl ondertussen het werk
‘gewoon’ doorgaat in de bestaande
cleanrooms. van ontwerp tot uit-
voering zijn gebruikers nauw bij het
project betrokken. “Om hun een goed
beeld te geven, hebben we hen elke
drie weken met een 3d-bril virtueel
door de nieuwe ruimten laten lopen.”
ZIEKENHuIsapOtHEEK RIJNstatE vOORbEREID Op DE TOEkOMST
Door: Wilma Schreiber
(v.l.n.r.) ilse brouwers, martine oudenbroek en Willem jan Hanegraaf, met links van hen plattegrond en visuals van de nieuwe ziekenhuisapotheek.
FMT GEZONDHEIDSZORG 15
plaatst. Oudenbroek: “De cleanrooms bestaan
uit kant-en-klare stalen wanden die op vloerslof-
fen geplaatst worden, waar ze overheen schuiven.
Dit zorgt voor een schoon en snel bouwproces.”
In dit project, maar ook in andere projecten,
maakt Rijnstate dankbaar gebruik van de exper-
tise van de alliantiepartijen. Oudenbroek: “Zo
hadden we bijvoorbeeld voor elke cleanroom
aparte kleedsluizen voorzien. Op advies van de
aannemer zijn die vervangen door een schone
gang. Een vereenvoudiging van het ontwerp, die
het personeel bovendien één stap scheelt in het
omkleden en ook de onderhouds- en schoon-
maakkosten verlaagt.” Ook de doorgeefwand tus-
sen werkvoorbereiding en magazijn, die voor-
zien is van kasten en koelkasten met deuren aan
beide kanten, vergemakkelijkt het proces. De
alliantie werkt samen op basis van ‘best for
project’. “We hebben bijvoorbeeld gezamenlijk
een risicopot gedefinieerd. Aan het eind van het
project vloeit het overgebleven budget terug naar
alle partijen. Dat is een stimulans om zo kosten-
efficiënt mogelijk te werken”, aldus Hanegraaf.
Oudenbroek vult aan: “En het werkt, partijen
denken echt mee.”
gedragen ontWerpDe ingebruikname van de nieuwe cleanrooms is
voorzien voor half april. Het personeel heeft dan
we gekozen voor een box-in-box opzet, met een
omloopgang rond de cleanrooms. Zo kunnen we
garanderen dat de muren van de cleanrooms
lek- en luchtdicht zijn”, verklaart Martine Ou-
denbroek, projectleider bouw. “Bovendien is er
nu sprake van een functionele scheiding tussen
cleanrooms en kantoren, waardoor het kantoor-
personeel niet langer langs de cleanrooms hoeft
te lopen. En omgekeerd kruist het transport van
producten niet langer de kantoorafdeling. De
nieuwbouw is uiteraard ingebed in de huidige
wet- en regelgeving, maar ook afgestemd op het
nieuwe EPD van Rijnstate en de visie op het kan-
toorconcept.”
op de scHopNaast de aanschaf van moderne LAF-kasten is
ook goed gekeken naar het proces en welk ont-
werp en welke inrichting dat het beste onder-
steunden. “Je kunt wel zeggen dat we de hele
ziekenhuisapotheek op de schop genomen heb-
ben”, stelt Brouwers. “Naast zo kort mogelijke
looproutes is ook het aantal omkleed- en over-
stapzones beperkt om het werken voor de eind-
gebruiker te vereenvoudigen. Een andere noviteit
is dat de bereider het bereidingsprotocol op een
beeldscherm te zien krijgt.” Om de LAF-kasten
makkelijk het gebouw in te kunnen brengen, is
bij de cleanrooms tijdelijk één wand niet ge-
drie weken de tijd gehad om zich in te werken.
Indien nodig kunnen in die periode de laatste
punten worden aangepast. “Vervolgens gaan we
aan de slag met het omliggende gebied: de kan-
toren en de instellingsapotheek, die nu tijdelijk
naar Velp is verplaatst. Ook het personeel zal
enkele maanden elders gehuisvest worden”,
vertelt Brouwers, die spreekt over continue
afstemming met gebruikers. “Wat zij kunnen
verwachten, maar ook wat wij van hen verwach-
ten. Sowieso zijn ze steeds meegenomen in de
bouw en de inrichting. Hiervoor hebben we
enkele keren een mock-up gemaakt. Dat leverde
een aantal verbeterpunten op, zoals het omdraai-
en van deuren en het verplaatsen van een door-
geefkast.”
Ook de entree van de ziekenhuisapotheek krijgt
een ander aanzien. De huidige baliefunctie met
bijbehorende backoffice en secretariaat komt te
vervallen. “Dat heeft alles te maken met het
intern verhuizen van het magazijn, waardoor
medicatie niet langer hier afgehaald wordt. We
hebben nu gekozen voor een nis met een dub-
bele deur. Daaromheen komen kantoor- en
multifunctionele plekken met een aantal zitjes.
Dit om te faciliteren dat artsen makkelijker met
de ziekenhuisapothekers kunnen overleggen”,
zegt Brouwers. Terugkijkend heeft de keuze voor
3D ontwerpen in BIM erg geholpen om tot een
gedragen ontwerp te komen. “We hebben de
gebruikers in verschillende gebruikersgroepen
met een 3D-bril door het ontwerp laten lopen
om hun een goed beeld te geven van wat ze
krijgen. Vervolgens zorgde de architect steeds
snel voor een aangepast ontwerp, waarmee we
weer verder konden”, vertelt Oudenbroek. “Op
deze manier gaat een ontwerp voor de gebruiker
ook echt leven.” <
gang langs de kantoren.
lab voorbereidingsruimte met zicht op de productieruimte cyto.
huisvesting
FMT GEZONDHEIDSZORG16
Gelijk toen de uitnodiging voor deelname aan de
tender binnenkwam, maakte ClimaTech een
voorontwerp – een aanpak die het bedrijf vol-
gens Van den Berkt de opdracht opleverde. Het
project kent twee fases: vervanging van de clean-
rooms en nieuwbouw van de kantoren. “Onder
onze leiding is de cleanroom gesloopt en de
apotheek deels naar Velp verhuisd. Eigenlijk
hebben we het hele project aangepakt, waaron-
der een stuk interieurinrichting, zoals meubilair,
LAF-kasten en doorgeefkasten. Kortom, alles om
de behoefte van de klant zo goed mogelijk in te
vullen.” Wat Van den Berkt als bijzonder heeft
ervaren, is de betrokkenheid van de medewer-
kers in het project. “Van de koffiejuffrouw tot de
mensen die de medicijnen produceren, we heb-
ben alle gebruikers gesproken over hun wensen
en deze waar mogelijk ingepast in het project.
Ook hebben we met alliantiepartner architect
Gortemaker Algra Feenstra hen met een VR-bril
door de apotheek laten lopen. Zelfs tijdens de
bouw zijn nog kleine aanpassingen doorgevoerd.”
Verder had ClimaTech steeds nauw contact met
de Technische Dienst van Rijnstate en met de
overige alliantiepartners. “In de stuurgroep werd
maandelijks de voortgang, financiën en de plan-
ning besproken. Ook hebben we lean sessies
gehouden, waarbij ook alle leveranciers aanwezig
waren. Dat heeft heel goed gewerkt, iedereen kon
zijn inbreng leveren aan de planning en we
hebben samen de datum van oplevering vastge-
steld”, aldus Van den Berkt. “Die lean sessies
hebben ertoe geleid dat we ondanks wat tegen-
slagen met leveringen de planning toch gehaald
hebben. Het is echt een gezamenlijk project,
waarbij we achteraf allemaal blij zijn. Dat is wel
eens anders.” Half april vond de inhuizing van de
apotheek plaats. ClimaTech is al weer bezig met
het vervolg: de nieuwbouw van de kantoren.
“Een mooie nieuwe uitdaging qua logistiek en
bouwstromen.” <
als alliantiepartner verzorgde
Climatech in Nijkerk het ontwerp
en realisatie van de nieuwe clean-
rooms in de apotheek in Rijnstate
en nam tevens het projectmanage-
ment op zich. “We hebben het hele
project aangepakt, waaronder een
stuk interieurinrichting. alles om
de behoefte van de klant zo goed
mogelijk in te vullen.”
Door: Wilma Schreiber
ClIMatECH: clEaNROOM vaN IDEE TOT EINDE lIFE cyclE
Het bouwen van een cleanroom start
voor ClimaTech, dat al sinds 1990
actief is als specialist op dit vlak, bij de
vraag van de klant. “Het liefst beginnen we met
een lege ruimte, waarbij de klant nog niet weet
wat hij nodig heeft. Zo kunnen we aan de voor-
kant meedenken over het ontwerp. Dit resulteert
in een voorstel, waarbij het productieproces van
de klant dient als leidraad”, verklaart directeur
Alex van den Berkt. ClimaTech maakte het ont-
werp en verzorgde vervolgens met vaste partners
ook de bouw van de vier cleanrooms voor de
apotheek van Rijnstate. “Zelf doen we het pro-
jectmanagement en dragen we zorg voor alle
documentatie conform de GMP-wetgeving, de
kwalificatie en de validatie. We leveren de clean-
rooms gebruiksklaar op, de gebruiker kan er
gelijk in.”
doorkijkje door de nieuwe cleanrooms in de apotheek van rijnstate.
FMT GEZONDHEIDSZORG 17
huisvesting
goed opdracHtgeverscHapVoor dit project moest op de bestaande locatie
een ziekenhuisapotheek met meerdere clean-
rooms worden ontworpen en gerealiseerd. Rijn-
state koos ervoor om in meerdere dialoogsessies
het beste team uit de markt te laten aansluiten.
Elkaar leren kennen en niet een keuze maken op
basis van louter papier en cijfers. “De vraag om
een alliantiemanager getuigt van goed opdracht-
geverschap. Zelf het goede voorbeeld geven
omtrent openheid in informatie en communica-
tie werd beantwoord door het team. In sneltrein-
vaart is na de gunning een 95% ontwerp ge-
maakt. Een intensief en lean traject met de
gebruikers.”
volledige openHeidHet ontwerp voor de nieuwe ziekenhuisapotheek
kende initieel een fasering in vier stappen. Be-
drijfscontinuïteit stond daarbij altijd voorop, een
hele puzzel gezien de vervanging van alle instal-
laties en de bijbehorende afkoppelmomenten.
“Tijdens de uitvoering van de eerste bouwfase
hebben we intensief met gebruikers en uitvoe-
renden gesproken over de vervolgfasen. Doordat
iedereen er heel transparant in zat en inzicht
kreeg en gaf in elkaars discipline, ontstond een
gezamenlijk nieuw plan”, aldus Simons. “In
plaats van drie kleinere vervolgfasen met overlast
voor gebruikers en bouwers en veel kosten aan
tijdelijke maatregelen, kozen we voor één grote
vervolgfase. Hiervoor werd een leegstaande
verdieping in de naastgelegen zusterflat zonder
veel aanpassingen ingezet als kantoor en werk-
ruimte. Daarmee zijn veel verhuisbewegingen in
kleinere fasen bespaard gebleven en wordt het
gehele project twee maanden eerder opgeleverd.
Voor Altavilla een zeldzaam voorbeeldproject
qua samenwerking met alle partijen.” <
altavilla, consultant in bouwma-
nagement en brandveiligheid, werd
door de bouwcombinatie Climatech-
Hoppenbrouwers gevraagd om de rol
van alliantiemanager te verzorgen
voor de nieuwbouw van de zieken-
huisapotheek in Rijnstate.
Kerntaken: het bevorderen en
bewaken van de samenwerking en
transparantie in het project.
Door: Wilma Schreiber
‘saMENWERKINg gEvRaagd EN GEkREGEN’
Sinds de start van Altavilla in 2006 hebben
de bouwmanagers en brandveiligheidsad-
viseurs van dit bureau vele projecten
gerealiseerd in de zorg, voor bedrijven en over-
heden. De bouwmanagers zijn daarbij vaak
betrokken vanuit de opdrachtgever om de regis-
seursrol te vervullen in het ontwerp- en/of reali-
satieproces. “Voor een vijftiental ziekenhuizen is
Altavilla inmiddels een vaste relatie. Eind 2017
kwam Rijnstate voorbij, toen de aannemerscom-
binatie van ClimaTech en Hoppenbrouwers op
zoek was naar een alliantiemanager om tezamen
in te schrijven voor de vernieuwbouw van de zie-
kenhuisapotheek”, vertelt Roland Simons, senior
projectmanager en mede-eigenaar van Altavilla.
“Toen de vraag binnenkwam, heb ik geen mo-
ment getwijfeld en meteen zelf deze rol opge-
pakt.”
T (088) 23 23 500www.altavilla.nl
“De vraag om een alliantiemanager getuigt van
goed opdrachtgeverschap”
huisvesting
FMT GEZONDHEIDSZORG18
Renovatie viel uiteindelijk af. “We hebben een
relatief kleine locatie en dat zou betekenen dat
we de renovatie moesten opknippen en er acht
jaar over zouden doen. Bovendien zou het veel
overlast voor onze patiënten geven”, licht Groe-
nendijk toe. “Nieuwbouw is spannend, want dan
ben je afhankelijk van onder meer nieuwe loca-
tie, de grondverwerving en vergunningen, maar
in samenspraak met banken en verzekeraars en
de Raad van Toezicht hebben we de knoop door-
gehakt.” Begin 2024 opent het nieuwe Slingeland
naar verwachting zijn deuren. Het ziekenhuis
valt onder Santiz, een fusieorganisatie van Slin-
geland en Streekziekenhuis Koningin Beatrix in
Winterswijk. De twee locaties blijven volwaar-
dige ziekenhuizen in hun verzorgingsgebied, in
het geval van Slingeland is dat de West-Achter-
hoek en deels daarbuiten.
gen afwijken nemen ze contact op met het zie-
kenhuis. Deze zorg op afstand betekent dat
patiënten minder vaak voor controle naar het
ziekenhuis hoeven.” Herman Dik vult aan: “Phi-
lips focust zich volledig op dit soort zorginnova-
ties. Welke er precies in de ziekenhuiszorg te-
rechtkomen weten we niet, maar het is cruciaal
dat Slingeland zijn ICT-infrastructuur hiervoor
geschikt maakt.” Medisch-technische innovaties
zijn ook essentieel in het licht van personeelste-
korten in de zorg. Groenendijk: “In onze regio is
sprake van krimp en vergrijzing; meer zorgaan-
bod en minder personeel. Dat zullen we deels op
moeten vangen door te digitaliseren.”
renovatie vs. nieuWbouWHet huidige ziekenhuis is onvoldoende toegerust
op deze ontwikkelingen. Reden voor het zieken-
huis om renovatie en nieuwbouw te overwegen.
Hoe bouw je het ziekenhuis van de toekomst
als die toekomst onvoorspelbaar is? dat is
de vraag die menig ziekenhuis - dat nadenkt
over uitbreiding, renovatie of nieuwbouw -
bezighoudt. Zo ook het slingeland Zieken-
huis in doetinchem. Het vroeg deerns, met
al z’n ervaring in de gezondheidszorg, mee
te ontwerpen aan een nieuw, toekomstbe-
stendig ziekenhuis. “de breedte van de ken-
nis en heldere visie op de gezondheidszorg
waren voor ons doorslaggevend”, vertel-
len transitiedirecteur gerton groenendijk
en programmamanager Jorien de Nijs van
het ziekenhuis. Ze gaan in gesprek met de
projectmanager van deerns: Herman dik.
HOE BOuW JE EEN ZIEKENHuIs vaN dE tOEKOMst vOOR EEN ONvOORSpElbaRE TOEkOMST?
Door: Irma Timmerman, Deerns
Slingeland Ziekenhuis:
Het Slingeland Ziekenhuis bouwt een
nieuw toekomstbestendig ziekenhuis.
Hoe die zorg erover tien of twintig
jaar precies uitziet is moeilijk te zeggen, maar
trends geven wel richting aan. Zo is de verwach-
ting dat chronische zorg steeds meer thuis gaat
plaatsvinden door thuismonitoring. Gerton
Groenendijk: “We volgen bijvoorbeeld patiënten
met hartfalen en COPD thuis met een iPad. Zij
vullen elke dag gegevens in zoals bloeddruk,
gewicht, voeding en die data worden verwerkt
door thuiszorgorganisatie Sensire. Als de metin-
FMT GEZONDHEIDSZORG 19
gesteld: wat is nu het hart van het ziekenhuis?
Het antwoord is: acute zorg, want chronische
zorg kun je gedeeltelijk buiten het ziekenhuis
leveren. Dit betekent dat de functies die bij acute
zorg horen zoals de SEH (Spoedeisende hulp),
OK’s, radiologie, acute opname-afdeling een
prominente plek hebben gekregen in het zieken-
huis. Daarom heen zijn de andere voorzieningen
zoals de poliklinieken en het beddenhuis ge-
plaatst.
scHaalbare, multiFunctionele ruimten Flexibiliteit is een rode draad in het nieuwe
hospitaal. Dankzij een open draagstructuur
wordt maximale indelingsvrijheid en flexibiliteit
bereikt. Alle techniek is in een aparte bouwlaag
bovenop het ziekenhuis geplaatst. Vanaf daar
wordt het gebouw voorzien van elektriciteit,
warmte en koude, verse lucht en data. De vloe-
ren van de gebouwvleugels blijven vrij van tech-
nische ruimtes. Door de ruimten bouwkundig
en installatietechnisch te standaardiseren kun-
nen ze met minimale aanpassingen geschikt
worden gemaakt voor gebruik. “Zo kunnen we
afdelingen relatief eenvoudig op- en afschalen of
van functionaliteit veranderen”, legt Herman Dik
uit. In nauwe samenwerking met zorgprofessio-
nals ontwierp Deerns tien standaardruimten,
zogenoemde typicals. Er zijn onder meer typicals
voor een eenpersoonskamer, een vierpersoons-
kamer met sanitair, een OK en een zelfstandige
behandelkamer. De typicals vallen uiteen in
eenvoudige ruimten zoals spreek- en onder-
zoekskamers en complexe en dure ruimten zoals
een OK. Dik: “Ze helpen ons de kosten voor een
ruimte goed te indiceren en beheersen.”
te gast in Het landscHapHet nieuwe Slingeland kenmerkt zich door zijn
organische vorm: twee boemerang-vormige
bouwdelen met een open structuur. Deze opzet,
waarbij de vleugels van de bovenste twee etages
ten opzichte van de onderste twee van richting
draaien, zorgen voor optimaal uitzicht en toetre-
ding van daglicht. “Het uitgangspunt was om het
nieuwe ziekenhuis zo optimaal mogelijk te inte-
greren in het landschap. We zijn te gast in het
landschap is onze filosofie”, aldus Groenendijk.
Beide gebouwdelen zijn verbonden door een
centrale kern. Hierin bevindt zich de centrale hal
over vier lagen, met liften en uitnodigende trap-
pen aan beide zijden. De hal biedt overzicht;
bezoekers kunnen zich er makkelijk oriënteren.
Vanuit de hal worden alle afdelingen van het
ziekenhuis ontsloten. De kelder vormt de logis-
tieke basis van het ziekenhuis en draagt zorg
voor een zeer efficiënte spreiding van personeel
en goederen.
Kleiner dan vroegerOpvallend is dat het nieuwe ziekenhuis kleiner is
dan het oude. Groenendijk: “Op dit moment is
de benutting van ruimten in ons ziekenhuis niet
optimaal. Door bijvoorbeeld verplaatsing van
zorg naar de thuissituatie en verkorting van de
ligduur in de kliniek is er minder capaciteit in de
nieuwbouw nodig. We gaan daarom terug van
47.000 m2 naar 39.000 m2.” Dat kan een aantal
jaar na ingebruikname wellicht zelfs nog minder
zijn, vertelt de transitie-directeur. “Het is een
kwestie van durven kiezen en risico’s inschatten.
Stel dat er een chip komt die bloed kan onder-
zoeken. Dan kun je wellicht zonder lab, maar
wat als zo’n chip er tegen die tijd niet is?” Jorien
de Nijs vult aan: “We hebben we onszelf de vraag
innovatieF en duurzaamHet nieuwe Slingeland wordt een innovatief,
modern en duurzaam ziekenhuis. “Slingeland
toont een hoge duurzaamheidsambitie zonder
die te koppelen aan labels zoals BREEAM en
LEED. Tegenover de investeringen die zulke
labels vragen staat immers niet het voordeel van
betere verkoopbaarheid. We gebruiken de labels
wel als routekaart voor een duurzaam energie-
concept. Voor het eerst nemen we ook gezond-
heidscriteria mee uit de WELL-certificering.” De
steeds strengere regelgeving omtrent duurzame
bouw vraagt om steeds innovatievere maatrege-
len, constateert Dik. “Dit ziekenhuis gaat onder
de BENG-normering (Bijna Energie Neutrale
Gebouwen, red.) vallen die vanaf 2020 van
kracht wordt. Hoewel de BENG-criteria nog niet
definitief zijn vastgesteld, verkennen we dat
scenario al wel.” Deerns kijkt zelfs nog iets ver-
der. “Nu komt 80 procent van de energie van een
WKO en hebben we nog een kleine gasaanslui-
ting om de pieken op te vangen. Maar, gelet op
de van gas los-ambities van het kabinet, bekijken
we ook mogelijkheden van een volledig gasloze
energievoorziening.”
Jorien de Nijs buigt zich op dit moment met
gebruikers en met Deerns over de inrichtingste-
keningen en afsprakentekeningen. “Dankzij de
typicals – wij noemen ze stempels want als je een
typical hebt, kunt je ze makkelijk doorstempelen
– kunnen we het er met gebruikers goed over
hebben. Herman Dik [lachend] beaamt dat: “Na
een ervaring met een arts hebben we besloten
meer uitleg bij tekeningen te geven. Hij gaf me
een röntgenfoto en vroeg mij wat ik zag. Ik zei
dat ik het niet wist, waarop hij antwoordde: “Dat
heb ik nu als ik naar een technische tekening van
jullie kijk.” <
Deerns heeft ruime ervaring met het ont-werpen voor ziekenhuizen. Een overzicht van recente projecten:2018 - Nieuwbouw Ommelander Zieken-huis Groningen2018 - Nieuwbouw Tergooi Ziekenhuis, Hilversum2018 - Nieuwbouw Amphia Ziekenhuis, Breda2015 - Nieuwbouw en renovatie Antonie van Leeuwenhoek, Amsterdam 2015 - Nieuwbouw Reinier de Graaf, Delft
veiligheid
FMT GEZONDHEIDSZORG20
gericht te realiseren. Bijvoorbeeld door heel
concreet na te gaan wat voor soort branden je
waar kunt krijgen en welke bewoners hoe ont-
ruimd dienen te worden.”
Deze sturing van de overheid mondde ook uit in
de BrandWijzer, een tool waarmee de gebruiker
onder andere kan bepalen of de brandveiligheid
preventief en repressief op orde is. Deze tool
vergelijkt bijvoorbeeld de beschikbare tijd die
een brand geeft om een ruimte te kunnen betre-
den met de benodigde tijd voor de bhv om niet-
zelfredzame personen te ontruimen. “Het algo-
ritme om de benodigde tijd uit te rekenen is
door Dräger ter beschikking gesteld aan Brand-
Wijzer. Het delen van kennis vinden we belang-
rijk, want daar komen we allemaal verder mee”,
aldus Hoogland.
vlucHtWijzerDräger ontwikkelde de experttool VluchtWijzer.
Met deze experttool kunnen scenario’s in meer
detail en met meer instelmogelijkheden bere-
kend worden.
De VluchtWijzer is ontwikkeld omdat de markt
en vooral de zorg vraagt om een brandveilig-
heidsconcept dat het minimum van het Bouw-
besluit overstijgt. Hoeveel meer is dan de vraag
en kan iets anders minder? Goed is immers goed
genoeg, want elke euro die aan iets anders wordt
besteed, gaat niet naar de zorg. “Een lastige
probleemstelling die zich alleen laat oplossen als
je veel vragen kunt beantwoorden, zoals welke
soorten brand kunnen zich in mijn gebouw
Nog steeds is er jaarlijks een tiental dodelijke slachtoffers te betreuren
als gevolg van brand in zorginstellingen. Risicogericht kijken naar de situ-
atie kan instellingen helpen incidenten te voorkomen. dräger in Zoetermeer,
een van de grotere branddetectiebedrijven in Nederland, ontwikkelde de
tool vluchtWijzer. Hiermee wordt in vijf seconden duidelijk hoe het staat met
uw brandveiligheid en wat u eraan kunt doen om deze te optimaliseren om
personeel en niet-zelfredzame patiënten of bewoners tijdig in veiligheid te
brengen.
vEIlIg vluCHtEN IN DE ZORG
Door: Dräger
ject ‘Risicogestuurde brandveiligheid in de zorg’
(zie www.DeZorgBrandveilig.nl). Dankzij dit al
jaren lopende project is er ondertussen veel
kennis over brandveiligheid uitgedragen aan de
zorg. Hoogland: “De insteek is om de brandvei-
ligheid niet alleen regelgericht maar ook risico-
Dräger houdt zich binnen de gezond-
heidszorg niet alleen bezig met medi-
sche werkplekinrichting en het verzor-
gen van gassendistributiesystemen, maar is op
het gebied van brandveiligheid óók al meer dan
veertig jaar actief. Zo beveiligde Dräger eerder al
het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam, het
Meander Medisch Centrum in Amersfoort en
het St Jansdal in Harderwijk. Momenteel reali-
seert Dräger de branddetectie in de nieuwbouw
van het Medisch Centrum Vechtdal te Harden-
berg.
sturing overHeid“De wetgever schrijft in het Bouwbesluit voor
hoe de brandveiligheid minimaal ingericht moet
worden. Voor zelfredzame personen zie je dat
het voldoen aan dit minimum goed uitwerkt.
Voor niet-zelfredzame personen voldoet dit
minimum niet altijd goed”, aldus Marcel Hoog-
land, Business Unit Manager Fire & Gas bij
Dräger. “Om meer aandacht voor deze situatie te
krijgen, heeft de wetgever artikel 7.11 in het
Bouwbesluit 2012 opgenomen. Dit artikel luidt:
“Er zijn voldoende personen aangewezen om de
ontruiming bij brand voldoende snel te laten
verlopen”. De vraag rijst dan wanneer je hieraan
voldoet.”
Om onder meer aan deze vraagstelling een bij-
drage te leveren, lanceerde de overheid het pro-
de cockpit van de tool vluchtWijzer.
FMT GEZONDHEIDSZORG 21
scenario’s doorreKenenOf veilig vluchten mogelijk is, is afhankelijk van
de kennis van de beschikbare en de benodigde
tijd om mensen veilig te evacueren. “Tot nu toe
waren dat lastige en omslachtige berekeningen,
die veel geld kosten. VluchtWijzer maakt het
mogelijk om tegen lage kosten de benodigde en
beschikbare tijd uit te rekenen”, aldus Hoogland.
“Feitelijk worden meerdere smeulbranden en
echte branden op drie verschillende locaties
tegelijkertijd berekend. Elk brandveiligheidscon-
cept is in vijf seconden uit te rekenen, waarbij je
kunt spelen met allerlei parameters. Denk aan
met/zonder handbrandblusser en/of aerosol-
blusmiddel, en met woningsprinkler, sprinkler of
watermist. Op deze manier kun je net zo lang
puzzelen tot je het gewenste resultaat hebt.” De
centrale vraag bij dit puzzelen is steeds: ben je op
tijd? “Als dat niet het geval is, moet iets sneller,
bijvoorbeeld kortere opkomsttijd, of je moet tijd
kopen door aanvullende maatregelen te nemen
op het gebied van bouw of installatie. Een (wo-
ning)sprinklerinstallatie geeft bijvoorbeeld meer
tijd om mensen te ontruimen.”
De VluchtWijzer heeft tevens een module die het
tijdsverloop van de brand en de redding visuali-
seert en daardoor ook zeer geschikt is voor trai-
ningsdoeleinden. “Je kunt bijvoorbeeld wel
zeggen dat de deuren dicht moeten, maar als de
rookontwikkeling door het gebouw wordt gevi-
sualiseerd, besef je pas hoe funest dit is.”
De VluchtWijzer is gebaseerd op vele praktijk-
voordoen en hoe kunnen deze zich ontwikkelen?
Overdag is er doorgaans voldoende personeel,
maar dat is ’s avonds sterk gereduceerd. Hoe
breng je dan met vier bhv’ers tijdig vijftien men-
sen naar buiten als je ook nog apparatuur moet
afkoppelen?”, zegt Hoogland. “Een andere optie
is het stay-in-place concept: alleen mensen ont-
ruimen in de brandhaard, zorgen dat de brand
in de ruimte blijft en met voldoende voorzienin-
gen andere aanwezigen een veilige omgeving
bieden tot de brandweer er is. Ook hier is de
vraag: hoe realiseer je dat en hoe kun je onder-
bouwen dat het ook gaat werken bij een brand?”
branden en onderzoeken van nationaal en inter-
nationaal toonaangevende onderzoekbureaus op
het gebied van brandveiligheid. Voor het valida-
tieproces van de tool werkt Dräger samen met
TNO.
realisatie brandveiligHeidsconceptAls met de VluchtWijzer een brandveiligheids-
concept is geformuleerd, dient dit concept gefor-
maliseerd en gerealiseerd te worden. Dräger kan
hierbij helpen door alle bouwkundige, installa-
tietechnische en organisatorische aspecten van
het brandveiligheidsconcept te beschrijven in
een programma van eisen Veilig Vluchten. In-
dien naast de handtekening van Dräger ook
bijvoorbeeld het bevoegde gezag dient te teke-
nen, kan Dräger dit proces begeleiden. “Indien
we het brandveiligheidsconcept ook mogen
realiseren, ontvangen zorginstellingen een Attest
Veilig Vluchten, ter verklaring dat ze op het
gebied van brandveiligheid alles gedaan hebben
voor hun medewerkers en niet-zelfredzame
bewoners. Daar staat Dräger voor in”, verklaart
Hoogland. Dräger biedt een gratis eendaagse
Masterclass Veilig Vluchten voor de eerste 20
bhv’ers (maximaal één per organisatie) die zich
aanmelden via [email protected]
Meer informatie over veilig vluchten in de zorg
vindt u op www.brandveiliggebouw.com/veilig-
vluchten. Tevens kunt u zich inschrijven voor
onze nieuwsbrief via
www.brandveiliggebouw.com/nl/page/informa-
tie/nieuwsbrief <
snapshot van de visualisatiemodule (open deuren in echte brand situatie). tijdens de animatie lopen tellers op of af, bijvoorbeeld hoeveel seconden het nog duurt voor de bhv ter plaatse is.
marcel Hoogland.
huisvesting
FMT GEZONDHEIDSZORG22
HEt gEBOuW past als EEN HaNdsCHOEN OM HET ZORGcONcEpT”
Jarno Nillesen, architect De Klinkenberg:
“
In 2018 werd in Ede de Klinkenberg in gebruik genomen, een woonzorgvoorziening van
zorgaanbieder vilente, ontworpen door Wiegerinck architectuur en stedenbouw uit
arnhem. FMt vroeg Jarno Nillesen, senior partner bij Wiegerinck en eindverantwoordelijk
voor de Klinkenberg, wat het project kenmerkt en bijzonder maakt.
Door: Martin van Rooij
Foto’s: William Moore
In 2015 werd Wiegerinck gevraagd deel te
nemen aan een architectenselectie. Nillesen:
“Het ging om een stuk grond aan de noord-
kant van Ede met daarop een verouderd school-
gebouw. Vilente, een zorgaanbieder voor mensen
met lichamelijke beperkingen of dementie, wilde
op deze locatie een woonzorgvoorziening creë-
ren.” Wiegerinck won de prijsvraag. Op grond
waarvan? Nillesen: “Wij kozen voor een open
ontwerp: een aantal losse gebouwen met daar-
tussen ruimte, wandelpaden en groen. Zo creëer-
den we mooie zichtlijnen en een verbinding met
de buurt. De gebouwen vormen een ensemble
met daarbinnen een hart dat uitnodigt om el-
kaar te ontmoeten. Dat open maar ook besloten
karakter gaf de doorslag.”
gepuzzelHet programma van eisen bevatte elementen die
zich op het eerste gezicht lastig lieten verenigen.
Nillesen: “Het plangebied ligt in een villabuurt.
De omwonenden kijken vanuit hun achtertuin
op de gebouwen. Ze waren bang dat het complex
te kolossaal en te hoog zou worden. Kleinscha-
ligheid was daarom niet alleen een wens van de
omwonenden, maar ook van de bewoners, zodat
ze zich thuis voelen en zich kunnen oriënteren.
Aan de andere kant vroeg Vilente om een be-
paalde schaalgrootte. Ze weten uit ervaring dat
de ideale groepsgrootte tien cliënten is; dan is
het ook voor het personeel goed werkbaar. Daar-
mee was de grootte van de groepen en gebouwen
min of meer bepaald. Verder was de wens dat
bewoners van de ene naar de andere groep of
verdieping konden wandelen. Het was best een
gepuzzel om dat alles te realiseren binnen de
bebouwingsgrens en de financiële kaders en het
geheel mooi in te passen in de omgeving. We
werden daarbij overigens goed geholpen; de
instelling heeft een heel duidelijk visie op zorg,
onder het motto ‘Thuis bij Vilente, Vilente bij u
thuis’. Ze wisten precies wat ze wilden.”
met zorg ingepastDe locatie kent een opendeurenbeleid. Bewoners
kunnen zich vrij bewegen. Letterlijk, want in het
groen rond de gebouwen is een beweegtuin
aangelegd met fitnessapparaten. Ook is er een
wandelpad. “Die bewegingsvrijheid reduceert de
stress. De bewoners voelen zich thuis en prettig
op de Klinkenberg”, aldus Nillesen, die bena-
drukt dat het complex met zorg is ingepast in de
omgeving. “We hebben de hoge gebouwen aan
de noordkant gelegd, ver weg van de bewoners
van de villawijk. Daardoor hebben ze geen last
FMT GEZONDHEIDSZORG 23
HEt gEBOuW past als EEN HaNdsCHOEN OM HET ZORGcONcEpT”
een kinderfeest gehouden en een oogstfeest
gevierd. Het leuke is dat elke buurtkamer een
balkon heeft aan de kant van het pleintje, dus
met zicht op de binnenplaats. Afgelopen zomer
zaten veel mensen buiten op de balkons; je hebt
daar visueel contact met elkaar, je voelt je er
verbonden.”
van de schaduw van deze gebouwen. Bovendien
vormt dat blok nu een soort geluidsscherm
tussen de Rijksweg die ten noorden van het
complex loopt en de villa’s rond het complex.
Tussen de gebouwen door kun je naar een die-
renweitje, waar ook de buurtbewoners welkom
zijn. En het pleintje tussen de gebouwen leent
zich prima voor sociale bijeenkomsten. Er is al
intuïtieF oriënterenMensen die vergeetachtig zijn, vinden soms hun
weg niet meer (terug) of zijn kwijt wat de functie
van een bepaalde ruimte is. Goede architectuur
houdt daar volgens Nillesen rekening mee, en
stuurt het gedrag van bewoners in de goede
richting, zonder daarvoor bordjes, taal of woor-
den nodig te hebben. “Om die reden hebben we
aan het eind van gangen zogenaamde belevings-
plekken gemaakt. We weten dat mensen aan het
eind van de gang vaak blijven staan en niet meer
weten waar ze heen moeten. Door daar iets van
beleving te creëren kunnen ze even op die plek
verblijven, waarna ze vaak weer verder zullen
wandelen. De routing en het interieur in het
gebouw versterken elkaar. Zo is bij de toegang
van de kamers een raam gemaakt, zodat je vanaf
de gang contact kunt hebben met de bewoner,
als de bewoner dat wil. Dat raam is ‘omkleed’
met een kastje met schappen waarin de bewoner
persoonlijke spullen kan leggen. Als hij dan bij
zijn appartement komt weet hij: hier woon ik.
Kortom: de omgeving is intuïtief leesbaar. Iets
soortgelijks doen we bij de indeling van de bad-
kamer. Als je die binnenkomt zie je als eerste het
toilet. De bewoner hoeft dan niet te raden; hij
ziet meteen wat de functie van die ruimte is.”
huisvesting
FMT GEZONDHEIDSZORG24
de locatie kent een opendeurenbeleid. bewoners kunnen zich vrij bewegen.
de behuizing past als een handschoen om het zorgconcept. bewoners wonen er graag, zorgpersoneel werkt er graag.
daar is het veilig. Het komt maar weinig voor dat
bewoners dat hofje verlaten.”
belangstellingEr is veel belangstelling voor het project. Nille-
sen: “Er zijn al veel bezoekers uit eigen land
geweest, maar ook uit Duitsland en Japan. En
binnenkort komen mensen uit Zwitserland een
kijkje nemen. Bezoekers zijn met name nieuws-
gierig naar hoe het gebouw het zorgconcept van
Vilente faciliteert, naar het ensemble zo rond een
hofje en naar de aansluiting met de buurt.”
Tevredenheid is er ook vanwege het doordachte
vastgoedconcept. “De vergrijzingsgolf waar we
nu mee te maken hebben, zal over pakweg dertig
jaar weer op zijn retour zijn. Wat doen we dan
met dit vastgoed, dat zo bedacht is vanuit een
specifiek zorgconcept? Om die reden hebben we
gekozen voor tweekamerappartementen van 45
vierkante meter. Die zou je op termijn kunnen
koppelen tot woningen van 90 vierkante meter,
geschikt voor andere doelgroepen. Het vastgoed
behoudt dus zijn waarde; voor de bank die het
moet financieren is dat essentiële informatie.”
Zelf is Nillesen ook in zijn nopjes met het resul-
taat. “Vanuit disciplines als de healing environ-
ment en evidence based design weten we dat
architectuur ertoe doet en invloed heeft op het
welbevinden van mensen, hun gedrag, hun
gevoel om begrepen te worden. Wij proberen
mensen met onze ontwerpen zoveel mogelijk
comfort te bieden.” <
ner toch aan de wandel, dan kom je automatisch
in een buurtkamer. Iedere groep van tien appar-
tementen heeft er een. Elke buurtkamer heeft
een iets andere inrichting, wat voor oriëntatie
zorgt. Mochten bewoners verder doorlopen, dan
belanden ze in de volgende groep. Dat is geen
probleem. Mensen kunnen ook de gebouwen uit.
Bewoners waarvan men denkt dat die wat verder
weg zouden kunnen lopen en zouden kunnen
verdwalen, zijn te volgen met behulp van GPS.
Maar het grappige is: dat komt weinig voor. De
vier gebouwen vormen samen een soort pleintje;
rust op de groepenVilente is dik tevreden over het resultaat, aldus
Nillesen. “Zowel medewerkers als de bewoners
zijn blij. De behuizing past als een handschoen
om het zorgconcept. Bewoners wonen er graag,
zorgpersoneel werkt er graag. Let wel: dit zijn de
eerste bevindingen. Het gebouw is pas een jaar
in gebruik. Later gaan we nog uitgebreider eva-
lueren, maar een paar dingen zijn al wel duide-
lijk. Zo is er door de opzet van het gebouw meer
rust op de groepen; mensen hebben niet het
gevoel dat ze moeten weglopen. Ga je als bewo-
FMT GEZONDHEIDSZORG 25
bij de toegang tot de kamers is een raam gemaakt, zodat je vanaf de gang contact kunt hebben met de bewoner als deze dat wil.
aan het eind van de gangen zijn zogenaamde belevingsplekken gemaakt.
Programma De Klinkenberg120 tweekamerappartementen voor men-sen met een lichamelijke beperking of de-mentie. 13 eenkamerappartementen voor kortdurende zorg, waaronder spoedzorg. Per 10 appartementen is er een buurtka-mer. Alle buurkamers hebben een eigen sfeer.Oppervlakte: 10.880 m² In gebruik sinds maart 2018 Opdrachtgever: VilenteMedeadviseurs: Studio ID+ (interieurarchi-tectuur), Poelmans Reesink (landschapsar-chitectuur)
veiligheid
FMT GEZONDHEIDSZORG26
Door: Frank van Wijck
MEdICal dEvICE REgulatION STElT STRENGERE EISEN aaN MEDIScHE HulpMIDDElEN
Op 26 mei 2017 is de Medical device Regulation van
kracht geworden, nieuwe wetgeving die strengere
eisen stelt waaraan een medisch hulpmiddel moet
voldoen om op de Europese markt te mogen worden
gebracht. volgend jaar mei verloopt de overgangs-
periode van drie jaar. veel aanbieders van medische
hulpmiddelen zijn daar nog niet klaar voor, en
ziekenhuizen zijn zich onvoldoende bewust van de
gevolgen die dit voor hen kan gaan hebben.
Medische hulpmiddelen op de markt brengen, brengt verant-
woordelijkheden met zich mee. De directeur van de Franse
fabrikant Poly Implant Prothèse werd hier keihard mee ge-
confronteerd toen hij vier jaar celstraf tegen zich hoorde eisen. Hij werd
verantwoordelijk gehouden voor de problemen die waren ontstaan met de
PIP implantaten die zijn bedrijf op de markt bracht. Prothesen waarin
voor de vulling geen gel voor medische doeleinden was gebruikt, maar
goedkope industriële siliconen. Scheurde zo’n prothese dan ging de silico-
nen lekken, wat ontstekingen en andere gezondheidsklachten veroorzaak-
te. Ook de Duitse notified body die goedkeuring voor toelating van de
implantaten tot de Europese markt had verschaft, moest voor de rechter
verschijnen.
De problemen met de PIP-borstimplantaten zorgden voor wereldnieuws.
En de gevolgen waren verstrekkend, want de Europese Commissie besloot
dat de regelgeving voor toelating van medische hulpmiddelen binnen haar
lidstaten flink moest worden aangescherpt. Wie kijkt naar hoe ruim de
definitie van een medisch hulpmiddel is – zeg maar: alles van een vaat-
klem tot een operatierobot of een fMRI-apparaat – begrijpt wat dit bete-
kent voor fabrikanten én gebruikers van medische hulpmiddelen.
mdr in plaats van mddSinds 26 mei 2017 weten we wat die aangescherpte regelgeving betekent,
want op die datum werd de Medical Device Regulation van kracht. Deze
komt in de plaats van de Medical Device Directive waarmee de medische
wereld sinds 14 juni 1993 had gewerkt. Het is deze richtlijn die ervoor
heeft gezorgd dat alle medische hulpmiddelen sinds 1993 verplicht voor-
zien zijn van een CE-merk. Met de CE-markering geeft de fabrikant of
leverancier aan dat het product dat hij op de markt brengt, voldoet aan
luc Knaven, directeur medische technologie van branchevereniging FHi: “Fabrikanten en notified bodies krijgen het de komende periode buiten-gewoon druk.”
FMT GEZONDHEIDSZORG 27
MDR-certificaten te mogen toekennen voor
medische hulpmiddelen is een tijdrovend proces.
Het is niet gezegd dat alle notified bodies bereid
zijn om dit proces voor alle onderdelen waarop
de Medical Device Regulation betrekking heeft
te doorlopen. Ook is onduidelijk of fabrikanten
alle medische hulpmiddelen die ze nu op de
Europese markt brengen dit zullen blijven doen
als ze tijd en geld moeten spenderen om de
hiervoor benodigde procedure te doorlopen.
Bovendien zal dit kostprijsverhogend werken.’
De procedure die voor 26 mei 2020 moet wor-
den doorlopen, betekent in ieder geval voor de
korte termijn dat een rem wordt gezet op inno-
vatie. ‘Met name voor kleinere bedrijven, die
vaak aan de basis staan van innovaties’, zegt
Knaven. ‘Daarnaast zullen veel bedrijven eerst
alle zeilen bijzetten om te waarborgen dat hun
bestaande productlijnen op tijd zijn goedge-
keurd voor toelating op de Europese markt. ‘En
de notified bodies lopen over van het werk.’ De
klok tikt door. <
afgeven voor medische hulpmiddelen.’
Bovendien moet ieder medisch hulpmiddel
worden voorzien van een UDI-code, een Unique
Device Identification, om meer transparantie en
betere traceerbaarheid te bieden.
overgangsperiodeEr is sprake van een overgangsperiode van drie
jaar, wat betekent dat medische hulpmiddelen
op 26 mei 2020 aan de Medical Device Regula-
tion moeten voldoen. De Inspectie voor Gezond-
heidszorg en Jeugd gaat er vanaf die datum ook
op handhaven. Voor medische hulpmiddelen die
al een CE-merk hebben geldt een overgangsperi-
ode tot maximaal 2024. Hiervoor moet wel een
Economic Operator Application worden doorlo-
pen en dit mag alleen geschieden bij dezelfde
notified body die al eerder het CE-merk voor dat
medische hulpmiddel afgaf. Het is dus niet toe-
gestaan hiervoor van notified body te verande-
ren. En het is gedurende de overgangsperiode
ook niet toegestaan iets aan het product te ver-
anderen of er een functionaliteit aan toe te voe-
gen.
Biedt een leverancier ter vervanging een onder-
deel van een medisch hulpmiddel aan dat niet
afkomstig is van de originele fabrikant van dat
hulpmiddel, dan dient dat onderdeel ook een
CE-merk te krijgen voordat het in de handel
wordt gebracht. En voegt een onderdeel een
functionaliteit toe aan het al bestaande medische
hulpmiddel, dan is dat onderdeel zelf ook weer
een medisch hulpmiddel en dient het dus ook
weer voor CE-markering te worden aangeboden
aan een notified body.
gevolgen voor de zieKenHuizenWat gaat dit betekenen voor de ziekenhuizen?
Knaven: ‘Het betekent in ieder geval dat de fabri-
kanten en notified bodies het de komende peri-
ode buitengewoon druk krijgen, en dat kan
tijdelijk zijn weerslag hebben op de verkrijgbaar-
heid van medische hulpmiddelen voor de zie-
kenhuizen. De audit die notified bodies moeten
doorlopen om toestemming te krijgen om
alle van toepassing zijnde Europese regels. Hij
legt dit vast in een conformiteitsverklaring en
accepteert daarmee ook verantwoordelijkheid
voor de veiligheid van het gebruik van het pro-
duct dat hij op de markt brengt. Voor een deel is
hierbij sprake van zelfcertificering, namelijk als
het om producten in een lage risicoklasse gaat.
Voor medische hulpmiddelen bestaan vier klas-
sen: I, IIa, IIb en III. Voor klasse I (minimaal
risico) is de conformiteitscontrole een kwestie
van zelfcertificering. Valt het hulpmiddel in
klasse IIa (gemiddeld risico) dan dient hierbij in
het fabricagestadium een notified body betrok-
ken te zijn. Bij klasse IIb (groot potentieel risico)
speelt de notified body een beoordelende rol bij
ontwerp en fabricage. Bij klasse III (de meest
risicovolle producten) is sprake van volledig
toezicht door een notified body en is een ver-
gunning nodig om het product in de handel te
mogen brengen.
ruimere deFinitie, strengere KeuringDe Medical Device Regulation gaat verder. Luc
Knaven, directeur medische technologie van
branchevereniging FHI, legt uit: ‘Om te begin-
nen is de definitie verruimd van wat een me-
disch hulpmiddel is, wat betekent dat goedkeu-
ring voor toepassing binnen de Europese markt
moet worden geregeld voor producten waarvoor
dit voorheen niet nodig was.’ Maar dat is nog
slechts het begin. ‘Voor een aantal medische
hulpmiddelen die al goedgekeurd zijn en dus al
op de markt worden gebracht, gelden onder de
Medical Device Regulation strengere regels, ze
worden ingedeeld in een hogere risicoklasse’,
vervolgt Knaven. ‘Medische hulpmiddelen die
bijvoorbeeld eerst nog in CE-klasse I zaten, zijn
verplaatst naar klasse II en moeten dus worden
herkeurd door een notified body. Behalve aan
medische hulpmiddelen worden ook aan noti-
fied bodies strengere eisen gesteld. Dit betekent
dat de bestaande notified bodies moeten worden
geaudit voordat ze MDR-certificaten mogen
voor een aantal medische hulpmiddelen die al goedgekeurd
zijn en dus al op de markt worden gebracht, gelden onder
de Medical Device Regulation strengere regels’
de procedure die voor 26 mei 2020 moet worden doorlopen, betekent in ieder geval voor de korte termijn dat een rem wordt gezet op innovatie
veiligheid
FMT GEZONDHEIDSZORG28
Binnen de diverse beroepsgroepen (zie
kader) bestaat behoefte aan een update
van de gedateerde Bouwmaatstaven
CBZ, uit 2002. Ver- en nieuwbouw is sinds 2006
een verantwoordelijkheid van de instellingen
zelf, reden waarom nu sprake is van een Richt-
lijn.
Ver-/nieuwbouw van een sterilisatieafdeling is
een ingewikkeld proces met vele uiteenlopende
verantwoordelijkheden. In deze Richtlijn wordt
daarom grote nadruk gelegd op het ontwerppro-
ces, dat de basis is voor een goede bouwkundige
realisatie van een CSA.
scope en doelDeze Richtlijn moet als hulpmiddel functione-
ren voor iedereen die betrokken is bij het defini-
eren van eisen, het ontwerpen, bouwen, de in-
richting en het onderhoud van de
sterilisatieafdeling.
De Richtlijn richt zich op Centrale Sterilisatie
Afdelingen (CSA’s):
- in ziekenhuizen, zelfstandige behandelcentra
en organisaties die sterilisatie van herbruik-
bare medische hulpmiddelen voor deze par-
tijen verzorgen;
- waar herbruikbare medische hulpmiddelen
voor humaan gebruik worden gereinigd,
verpakt, gesteriliseerd en opgeslagen.
Deze Richtlijn geeft geen specifieke organisatie-
modellen en/of procesinhoudelijke eisen. Voor
de procesinhoudelijke eisen wordt naar de des-
betreffende normen en richtlijnen verwezen.
Deze Richtlijn kent als hoofddoel:
Het formuleren van eisen op het gebied van
bouwkundige en installatietechnische voorzie-
ningen die noodzakelijk zijn om het gehele
proces van reinigen, controleren, samenstellen,
verpakken, steriliseren, vrijgeven en opslaan van
herbruikbare medische hulpmiddelen op een
sinds eind 2018 is een nieuwe richt-
lijn voor de Csa in concept gereed
en voor commentaar voorgelegd
aan diverse betrokken verenigin-
gen en organisaties. In dit kader
organiseert FMt gezondheidszorg
20 juni a.s. een symposium over de
realisering van Csa’s. In dit artikel
wordt stilgestaan bij de totstand-
koming van deze richtlijn (vCCN
Rl11), de scope en de hoofdlijnen,
alsmede het gebruik van de richt-
lijn in de praktijk.
Tekst en foto’s: Alex de Block en Paul Joosten,
namens de VCCN Projectgroep
NIEuWE Csa RICHtlIJN vOOR ONTwERp, bOuw EN OpSTaRT
FMT GEZONDHEIDSZORG 29
ruimte en de steriele opslagruimte moeten
voldoen aan een hersteltijd van maximaal 20
minuten bij een 100-voudige concentratiere-
ductie voor de 0,5μm deeltjes, conform NEN-
EN-ISO 14644-3.
metromapVanwege de variëteit in het verwerken van de
verschillende stromen binnen een CSA, elk met
specifieke eisen en handelwijzen, is het concept
van de zogenaamde ‘metro-map’ ontwikkeld.
Het basisprincipe ervan is dat materialen naar de
aard van de handelingen die eraan verricht
moeten worden, een specifiek, en zo kort moge-
- CSA’s dienen zich te houden aan de eisen zoals
vermeld in het hygiëne en kledingprotocol.
Aanbevelingen:
- Start ieder traject met het in kaart brengen
van het proces (metro-map). Bij het ontwerp
van een CSA moet rekening worden gehouden
met toekomstige ontwikkelingen. Hierbij valt
niet alleen te denken aan toegenomen produc-
tie, maar ook aan gewijzigde procesvoering
ten gevolge van een ander aanbod van te
verwerken medische hulpmiddelen.
- Er moet een strikte fysieke compartimente-
ring van zones zijn waarin de processen
plaatsvinden die verschillende eisen aan de
reinheid stellen. Daarbij moet een eenduidige
luchtstroming aanwezig zijn van schoon naar
vuil binnen de gehele afdeling.
- Automatisch desinfecterende wasmachines
behoren in doorgeefmodel te zijn uitgevoerd
en in de scheidingswand tussen vuile en scho-
ne zone geplaatst te zijn.
- Sterilisatoren behoren in doorgeefmodel te
zijn uitgevoerd en in de scheidingswand tus-
sen de IAP-ruimte en uitdampruimte ge-
plaatst te zijn.
- De IAP-ruimte, de uitdamp-/ontladings-
ruimte en de steriele opslag moeten voldoen
aan ISO-7 classificatie ‘at rest’ voor een deel-
tjesgrootte van 0,5μm en groter, met daarbij
ook een eenduidige luchtstromingsrichting
van schoon naar vuil.
- De IAP-ruimte, de uitdamp-/ontladings-
effectieve en kwalitatief verantwoorde wijze uit
te voeren en te kunnen borgen.
literatuuronderzoeK en inter-nationale ricHtlijnen als basis, implementatieEen literatuurstudie maakte deel uit van de
opdracht aan de werkgroep. De studie heeft geen
evidente aanwijzingen opgeleverd. Wel zijn er
aanwijzingen dat de omstandigheden tijdens de
uitdampfase van het stoomsterilisatieproces van
invloed kunnen zijn op de kwaliteit van de geste-
riliseerde medische hulpmiddelen. Maar dit
heeft niet geleid tot verdergaande maatregelen
voor die procesfasen dan de reeds bestaande.
Alle in deze Richtlijn gegeven eisen hebben
minimaal het karakter van een advies. Een aantal
is ontleend aan een wetenschappelijke onder-
bouwing in de vorm van collegiaal getoetste
literatuur. Deze eisen zijn zwaarwegend en
moeten dan ook strikt als eis worden opgevat.
De eisen met het karakter van een advies zijn
opgenomen als aanbevelingen. Ze zijn gebaseerd
op richtlijnen uit het buitenland en ‘expert opi-
nion’ van de expertgroepleden.
In die gevallen waarin men door bijzondere
omstandigheden genoodzaakt is van deze Richt-
lijn af te wijken, moet hiervoor een degelijk
onderbouwd alternatief gekozen worden.
Voor de implementatie van de eisen en aanbeve-
lingen wordt voorgesteld een termijn aan te
houden die redelijkerwijs nodig is.
- Aanbevelingen waarbij sprake is van (grotere)
aanpassingen aan gebouwen, ruimten en/of
systemen, of aanschaf van kostbare appara-
tuur kunnen worden meegenomen in een
volgende verbouwing. Hiervoor wordt een
termijn van 5-10 jaar redelijk geacht.
- Voor middelgrote aanpassingen (bijvoorbeeld
het aanpassen van deuren, filters, afwerking
niveaus) is een implementatietermijn van 1
tot 2 jaar realistisch.
- Voor kleine aanpassingen (o.a. op gebied van
onderhoud en beheer) wordt een half jaar als
een redelijke implementatietermijn gezien.
HooFdlijnen van eisen en aanbevelingenEisen:
- Pas een kledingsysteem toe dat de emissie van
deeltjes van het personeel tot een minimum-
niveau reduceert.
VerantwoordingDe CSA-richtlijn is ontwikkeld door verte-genwoordiging van- VCCN (Vereniging Contamination Control Nederland),
- SVN (Sterilisatie Vereniging Nederland), - VDSMH (Vereniging van Deskundigen Steriele Medische Hulpmiddelen) en
- VHIG (Vereniging voor Hygiëne & Infec-tiepreventie in de Gezondheidszorg),
in de VCCN Projectgroep PG-16, ter bevordering van juiste omgevingsomstan-digheden voor (her)verwerking van me-dische hulpmiddelen binnen de Centrale Sterilisatieafdeling, tot producten die aan de eisen voldoen.
gevolgd, namelijk: Ontwerpfase (I), Realisatiefa-
se (II), Verificatiefase (III), Operationele- en
onderhoudsfase (IV). Ieder omschreven in een
eigen hoofdstuk.
Voor praktisch gebruik van de richtlijn is een
hoofdstuk gewijd aan de beschrijvingen van het
ontwerpproces, het verificatieproces, het onder-
houd en het beheer. Het is essentieel om hier-
voor een gestructureerd traject te volgen, waar-
voor een veelgebruikt model is weergegeven.
Verder wordt in de richtlijn aandacht geschon-
ken het opstellen van een risico-inventarisatie en
het definiëren van de te nemen maatregelen als
onderdeel van het Programma van Eisen, het
Functionele ontwerp en het Detailontwerp.
In de richtlijn wordt, zoals boven aangegeven,
een algemene beschrijving weergegeven van de
procesfasen in het sterilisatieproces.
Schone en vuile goederenstromen moeten via
compartimentering van elkaar gescheiden zijn
en mogen niet met elkaar in contact kunnen
komen.
Een apart onderwerp vormen de transportmid-
delen die bij de diverse goederenstromen worden
gebruikt. Afhankelijk van de aard en de toepas-
lijk traject doorlopen. Wanneer dat is afgerond,
moet het gerede product naar de gebruikslocatie
gaan, of elders worden opgeslagen.
In de richtlijn is een gedetailleerde uitwerking als
voorbeeld opgenomen. Uitgangspunt bij deze
aanpak is dat op deze wijze de kans op beschadi-
ging en/of (her)contaminatie van de (deel)
producten zo veel mogelijk gereduceerd wordt.
Transportmiddelen zijn voorbeelden van materi-
alen die een deeltraject binnen het totale proces
in een CSA doorlopen.
Het separaat bekijken en nader analyseren van
de te verwerken goederenstromen in de vorm
van een metro-map heeft als voordeel dat in-
zichtelijk wordt welke capaciteit en apparatuur
per deeltraject nodig is. Hierdoor wordt een
meer nauwkeurige capaciteitsraming voor het
geheel mogelijk.
praKtiscH gebruiKDe inhoudsopgave van de nieuwe richtlijn be-
staat naast de reguliere zaken uit een ‘Algemene
beschrijving van het sterilisatieproces’ en verder
wordt de indeling van de nieuwe ISO 14644-4
sing moeten deze worden behandeld (onder
andere middels reiniging, desinfectie, opslag) om
op het juiste moment in het proces weer be-
schikbaar te zijn.
De medische hulpmiddelen doorlopen een
proces van vuil, schoon naar steriel. Binnen de
bouwkundige en installatietechnische voorzie-
ningen wordt voor wat betreft de zonering alleen
onderscheid gemaakt tussen vuil en schoon, alle
overige ruimten vallen onder civiel.
Een groot deel van de richtlijn is voorbehouden
aan de beschrijving van algemene functionele en
ruimtelijke eisen/voorwaarden. Te denken daar-
bij aan klimaateisen, ventilatie en luchtkwaliteit,
verlichting, geluidsbelasting, bouwkundige
afwerking en de toepassing van sluizen. Aanvul-
lend wordt een nadere detaillering per ruimte
weergegeven.
De richtlijn wordt afgesloten met een specifiek
bedrijfsvoering- en onderhoudsplan, alsmede
diverse bijlagen.
De verwachting is, dat na verwerking van de
commentaren, de CSA-richtlijn in de loop van
2019 definitief van kracht gaat worden. <
veiligheid
FMT GEZONDHEIDSZORG30
ROBOtICa-INgENIEuR MaJa RudINaC-vOORNEvEld INGENIEuR vaN HET jaaR 2019
Ouderen of bijvoorbeeld Parkinson-patiën-
ten die de kracht missen om zelf goed te
kunnen te lopen dreigen eerder in een isolement
te raken. Daar wilde de roboticadeskundige iets
voor vinden. Samen met haar team ontwikkelde
zij Lea (Lean Empowering Assistent), een robot
in de vorm van een rollator. De robot gebruikt
sensoren en camera’s om het lopen te stabili-
seren en te vergemakkelijken, data te meten en
obstakels te vermijden. In zorginstellingen kan
Lea een stukje van de taken van het schaarse
personeel overnemen. Over het design is erg
lang nagedacht, het moest voor de gebruiker
toegankelijk ogen en herkenning opwekken.
Lea helpt haar gebruikers hun bewegingsvrijheid
en zelfstandigheid terug te krijgen.
Rudinac-Voorneveld ontwikkelde naast de zor-
grobot onder meer ook een autonoom rijdende
bus voor bijvoorbeeld shuttlevervoer op luchtha-
ven Schiphol en service robots voor in pakhui-
zen of in grote publieke ruimtes. “Maja is een
gedreven en uiterst gebalanceerde ingenieur, die
de vele facetten van het ingenieurschap van
concept tot ontwikkeling beheerst. Haar werk is
actueel, maatschappelijk relevant en zeer inno-
vatief. Ze gebruikt haar enorme kennis op het
gebied van robotica om een verschil te maken.”
licht juryvoorzitter Micaela dos Ramos toe. <
Maja Rudinac-voorneveld is uitverkozen
tot Ingenieur van het jaar 2019 en heeft
daarmee de vijfde prins Friso Ingenieurs-
prijs gewonnen. de uitreiking was bij asMl
te veldhoven in het bijzijn van prinses
Beatrix en prinses Mabel. Het Koninklijk
Instituut van Ingenieurs (KIvI) kent de
prijs jaarlijks toe aan de ingenieur die
zich onderscheidt in expertise, innoverend
vermogen, maatschappelijke impact en
ondernemerschap.
De nieuwe polikliniek is naar een ontwerp van
studioWA! en sluit aan op de paviljoenachtige
bebouwing van Meer en Bosch. De vormgeving
van de polikliniek is afgestemd op de architec-
tuur van de naastgelegen Koningin Emmakli-
niek. Dat geldt zowel voor de plat afgedekte
bouwvolumes als voor het materiaal- en kleurge-
bruik. Het glas-in-lood uit de voormalige Irene
Kapel komt terug in de nieuwbouw als interne
glaswand.
BAM Bouw en Techniek rust de duurzame
nieuwbouw uit met onder meer warmte-koude-
opslag (WKO-installatie) waarmee de bodem
wordt gebruikt als opslag voor verwarming en
koeling van het gebouw. Deze installatie heeft
voldoende capaciteit om ook de naastgelegen
Koningin Emma Kliniek van duurzame energie
te voorzien. De nieuwbouw wordt – net als de
bestaande gebouwen op locatie Meer en Bosch
– voorzien van zonnepanelen door BAM Energy
Systems. Alle duurzame maatregelen resulteren
in een energieneutraal gebouw.
Eind april start BAM Bouw en Techniek – Regio
Noordwest met de funderingswerkzaamheden.
De oplevering staat gepland voor voorjaar 2020.
Betrokken partijen bij dit project zijn onder
FMT GEZONDHEIDSZORG 31
huisvesting
BaM ONtWIKKElt EN BOuWt DuuRZaME pOlIklINIEk vOOR SEIN IN HEEMSTEDE
Door: de redactie
stichting Epilepsie Instellingen
Nederland (sEIN) heeft BaM Bouw en
techniek opdracht gegeven voor de
ontwikkeling en realisatie van een
nieuwe polikliniek in Heemstede.
Met de nieuwbouw van 2.400 m2
breidt sEIN haar locatie Meer en
Bosch uit met een duurzame huis-
vesting voor poliklinische behan-
del-, research- en kantoorruimtes.
dinsdag 9 april heeft sEIN, tijdens
een ceremoniële bijeenkomst het
bouwbord onthuld. BaM verwacht
in het voorjaar van 2020 de nieuwe
polikliniek op te leveren. de bouw-
som bedraagt € 6,8 miljoen.
SEIN: expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskundeSEIN beschikt over dertien poliklinieken, twee klinieken, drie slaap-waakcentra, drie woonlocaties, dagbesteding en een school voor speciaal onderwijs. De organisatie telt circa 1400 medewerkers.Jongeren en volwassenen met epilepsie en/of een lichamelijke of verstandelijke beperking kunnen bij SEIN dagbesteding afnemen. Het Logeerhuis kent diverse opvangmogelijkheden. Ook biedt SEIN ondersteuning bij leer- en gedragsproble-men als gevolg van de epilepsie. Alle acti-viteiten zijn gericht op het verhogen van de kwaliteit van leven van mensen met epilepsie en slaapstoornissen. SEIN doet verder wetenschappelijk onderzoek naar de oorzaken en behandeling van epilepsie en slaapproblemen. Dit gebeurt in samen-werking met academische ziekenhuizen en andere epilepsiecentra, zowel nationaal als internationaal.
SEIN is het expertisecentrum voor epilepsie en
slaapgeneeskunde. SEIN is gespecialiseerd in
diagnose, behandeling, begeleiding en weten-
schappelijk onderzoek van en naar epilepsie en
slaap. Op drie locaties in Nederland biedt SEIN
duurzame zorg, behandeling en verblijfsmoge-
lijkheden. Voor de locatie Meer en Bosch in
Heemstede heeft BAM met haar adviseurs in een
design- en constructovereenkomst een nieuwe
polikliniek ontwikkeld.
bam verwacht in het voorjaar van 2020 de nieuwe polikliniek op te leveren. de bouwsom bedraagt € 6,8 miljoen.
meer Berkhout Tros Bouwadviseurs (construc-
teur) en DGMR (adviseur).
IcT
FMT GEZONDHEIDSZORG32
Door: Betty Rombout
´WE pRatEN vaKER OvER daN MET DE paTIëNT´
sinds 1 januari 2012 is de vereniging van Zorgaan-
bieders voor Zorgcommunicatie (vZvZ) verantwoor-
delijk voor de elektronische uitwisseling van
medische gegevens via het landelijk schakelpunt
(lsp). FMt gezondheidszorg spreekt met adriaan
Blankenstein, voorzitter van de Raad van Bestuur
van vZvZ over de wereld van interoperabiliteit in
de zorg.
In eerste instantie was Nictiz verantwoordelijk voor de landelijke
EPD-uitrol, gebaseerd op AORTA (Architecturen, Ontwerp, Realisa-
tie, Toetsen van kwaliteit, Acceptatie), bedacht in 2002. Uitgangspunt
van AORTA is, dat gegevens niet centraal worden opgeslagen. Zorgverle-
ners blijven met hun eigen informatiesystemen werken en wisselen via het
Landelijk Schakelpunt (LSP) medische gegevens met elkaar uit. Het Mi-
nisterie van VWS nam eind november 2005 de EPD-regie van Nictiz over.
In maart 2011 verwierp de Eerste Kamer de EPD-wet unaniem. Dit leidde
in februari 2012 tot de oprichting van VZVZ. Reden was, dat zorgaanbie-
ders de elektronische gegevensuitwisseling niet verloren wilden laten gaan.
De organisatie werd opgericht door vier koepels van zorgaanbieders: de
koepels van huisartsen (LHV), huisartsenposten (InEen), apotheken
(KNMP) en ziekenhuizen (NVZ).
Heilig gelooFAdriaan Blankenstein is vanaf 1 september 2018 voorzitter van de Raad
van Bestuur van VZVZ. Alles wat hij in 35 jaar heeft opgebouwd, kan hij
in deze baan kwijt, zegt hij. ¨Altijd heb ik mij beziggehouden met de
samenloop van IT en bedrijfsvoering/innovatie. Vele jaren werkte ik voor
Berenschot. Daarna werd ik directeur bij de Getronics, waar ik onder
andere een ´zorgpoot´ heb opgezet. De volgende stap was die van CEO en
directeur ICT bij Defensie. Voordat ik de functie van voorzitter Raad van
Adriaan Blankenstein, voorzitter Raad van Bestuur VZVZ:
adriaan blankenstein, voorzitter raad van bestuur vzvz: “We hebben veel bereikt, maar er is ook nog veel te doen.”
FMT GEZONDHEIDSZORG 33
maakt het mogelijk regionale netwerken geba-
seerd op IHE-XDS (Cross Enterprise Document
Sharing) te koppelen aan de infrastructuur van
het LSP. Dit alles onder de naam van het Twiin-
project. Afhankelijk van wat nodig is, kan het
een of het ander ingeschakeld worden.”
uitdagingenDe verbreding die heeft plaatsgevonden wil niet
zeggen dat er geen uitdagingen meer zijn. Inte-
gendeel. Blankenstein: “De grootste uitdaging is
prioriteren. We willen zoveel, er kan zoveel, maar
het kan niet allemaal tegelijkertijd. Wat is haal-
baar en urgent? Daarom zitten we met zorgaan-
bieders, patiënten en industrie aan tafel om die
prioriteiten te stellen. Inmiddels hebben we
dertien gebieden genoemd. Zoals bijvoorbeeld
het ondersteunen van meldingen in de spoed-
zorgketen en medicatieveiligheid.”
Een tweede uitdaging is het bieden van een
instrument voor de patiënt om selectief en goed
te kunnen bepalen voor wat en wie hij wel of
niet toestemming wil geven onder welke om-
standigheden. We praten in deze over het pro-
gramma Gespecificeerde Toestemming. “De
vraag wat hij wel of niet wil moet voor elke
patiënt behapbaar zijn. Dat is best complex”,
aldus Adriaan Blankenstein.
interoperabiliteitVoor alle duidelijkheid, de individuele EPD´s
van ziekenhuizen zijn nog niet aangesloten op
het LSP. Daarin is nog een weg te gaan. Maar
specialisten en apothekers in het ziekenhuis
kunnen wel medicatiegegevens opvragen. Zo is
de spoedeisende hulp bijvoorbeeld wel al gelinkt.
Toch is Blankenstein niet ontevreden over waar
we in Nederland staan met interoperabiliteit.
“We hebben nu 13,2 miljoen unieke BSN´s in het
Opt-in systeem. Dat is veel. 100% van de zieken-
huizen doen mee en nagenoeg hetzelfde percen-
tage apotheken. Van de huisartsen staat zo´n
85% procent achter dit initiatief. Kortom onge-
veer 600 miljoen berichten per jaar gaan er
alleen al over het LSP. We willen verder uitbrei-
den met de GGZ, radiologen, cardiologen, thuis-
zorg et cetera. We hebben veel bereikt, maar er is
ook nog veel te doen.” <
Meer informatie:
www.vzvz.nl
voor ziekenhuizen, huisartsen en apotheken.
Daarin zitten generieke informatiefolders met
toestemmingsformulier, een gebruikershandlei-
ding en een voorlichtingsfilmpje. De folder is zo
opgesteld dat genoemde zorgverleners deze
kunnen gebruiken voor het vragen van een zo
breed mogelijke toestemming aan de patiënt
voor het uitwisselen van medische gegevens.
Van februari tot aan de zomer voert VZVZ de
campagne Volgjezorg. Doel is mensen de moge-
lijkheid te bieden om online hun toestemming te
regelen voor het uitwisselingen van zijn medi-
sche gegevens via het LSP. Bovendien kan de
patiënt op dit portal volgen wat er met zijn
medische gegevens gebeurt. Welke soorten gege-
vens zijn er met zijn toestemming gedeeld? Door
welke zorgaanbieder(s) zijn ze bekeken? En
wanneer? Zo weet je altijd wat er met je medi-
sche gegevens gebeurt.
verbredingEen goede technische infrastructuur is onont-
beerlijk bij interoperabiliteit. Na 2012 heeft
VZVZ op het LSP voortgeborduurd. Blanken-
stein: “Het LSP is een betrouwbaar netwerk.
Maar nog belangrijker zijn de afspraken daar-
omheen. Denk aan afspraken over beveiliging,
protocollen alsook infrastructurele elementen.
Hoe op uniforme wijze implementeren? Met die
afspraken blijft een netwerk echt betrouwbaar.”
Vanuit de expertise die VZVZ en partners met
elkaar opgebouwd hebben, heeft verbreding
plaatsgevonden. “De patiënt is goed in beeld
gekomen, zoals ik al zei”, vervolgt Adriaan Blan-
kenstein. ¨Dus ondersteunen wij ook het pro-
gramma MedMij, dat specifiek hierom draait. De
GGZ had het best lastig met het in IT vatten van
het complexe werk. Met Koppeltaal - een lande-
lijke integratie- en informatiestandaard - hebben
we een hele mooie ehealth blended care faciliteit
ontwikkeld. Beelden van röntgen en MRI´s
werden vroeger op CD-roms gezet die de patiënt
vervolgens meenam naar een volgende behande-
laar. Niet handig en veilig. Daarom dat we ook
samenwerken met organisaties als IHE. Dit
Bestuur bij VZVZ aanvaardde, heb ik een startup
softwarebedrijf geholpen met verbreding in de
spoedzorgketens.”
Blankenstein vervolgt: “Heilig geloof ik erin, dat
als medische informatie beschikbaar is op het
moment dat patiënt/behandelaar het nodig
hebben, dit de kwaliteit van de zorg enorm
verbetert. Gegevens die we overigens heel goed
moeten beschermen.”
taFeltjesmodelHoe heeft VZVZ het ´EPD-verhaal´ in 2012
opgepakt? Adriaan Blankenstein: “Samen met de
koepels hebben we destijds gekeken naar wat de
politiek niet en wel wil. De politiek wilde niet
dat de dossiers toegankelijk waren voor alle
zorgverleners, behalve wanneer de patiënt daar
bezwaar tegen had; het opt-out principe. Maar
omgekeerd: uitwisselen met de actieve en wel-
overwogen toestemming van de patiënt (opt-in).
Zoals ik al zei, het beschikbaar hebben van es-
sentiële data van de patiënt is noodzakelijk. Is
patiënt A intolerant voor medicatie B, dan moet
die patiënt het elders niet toegediend krijgen. Er
is een wet die beperkingen oplegt, maar die niet
alles categorisch verbiedt. Eigenlijk blijkt er nog
steeds veel te kunnen. En daar hebben we samen
naar gekeken. Niet alleen met de koepels, maar
ook met patiëntvertegenwoordigers en zorgver-
zekeraars. Zodanig dat softwareleveranciers er
mee uit de voeten kunnen. Zo hebben we drie
groepen bij elkaar. Het ´tafeltjesmodel´ waar
VZVZ een coördinerende rol in speelt.”
Voor alle duidelijkheid, VZVZ werkt ook inten-
sief samen met Nictiz, de organisatie die direct
wordt aangestuurd door de overheid. Blanken-
stein: “Wij zijn een stichting. Het veld stuurt ons
aan. Nictiz zit in het proces vaak voor ons in
vraagstukken over uitwisseling van gegevens.”
patiënt centraalOp de vraag hoe VZVZ haar regisseurstaak
oppakt, zegt Blankenstein. “Iedereen roept altijd
dat die patiënt centraal staat. Handelen we in het
zorgveld daar ook naar? Niet altijd. We praten
vaker over dan met de patiënt. Daarom betrek-
ken we de patiënt direct in het zorgproces met
het uitwisselen van zijn gegevens. Zorgaanbie-
ders vragen de patiënt om toestemming om
gegevens te mogen uitwisselen. Wil hij dit niet,
dan doen we het niet. Zegt hij ´ja´, dan zorgen we
ervoor dat dit veilig gebeurt.”
VZVZ ontwikkelde hiervoor de Opt-in toolkit
vanuit de expertise die vZvZ en partners met elkaar opgebouwd
hebben, heeft verbreding plaatsgevonden.
FMT GEZONDHEIDSZORG34
nog vloeibare stikstof nodig. En dat mag de operatiekamer niet in. Gevolg: een omslach-tige procedure die onnodige vertraging geeft. Onderzoekers van de Universiteit Twente hebben nu een apparaat ontwikkeld dat sneller werkt, beter is te regelen én dat veilig is voor gebruik in de operatiekamer. De on-derzoekers publiceren hierover in ‘Scientific Reports’ van Nature. Het VUmc probeert de nieuwe koeler al uit.Die snelle afkoeling heet ook wel ‘snap freezing’ en is mogelijk door de houder (vial) met het weefsel onder te dompelen in een badje van vloeibare stikstof – snel naar minus 196 graden. Vanwege de risico’s voor patiënt en medici mag dit niet in de operatiekamer. In de praktijk staat dan, direct buiten de ope-ratiekamer, iemand in beschermende kledij klaar met stikstof: een omslachtige proce-dure die nog steeds vertraging geeft die het resultaat kan beïnvloeden. De apparatuur die de UT-onderzoekers nu hebben ontwikkeld, is eenvoudig aan te sluiten op het elektrici-teitsnet en kent niet het risico van blootstel-ling aan koelstoffen, en is daarom direct in de operatiekamer te gebruiken. Het volledige nieuwsartikel kunt u lezen op www.fmtgezondheidszorg.nl
HeVo ontwiKKelt 96 nieuwe zorgwoningen in leeuwardenNoorderbreedte en HEVO hebben de definitieve overeenkomst getekend voor ontwikkeling en realisatie van een nieuw woonzorgcomplex in de wijk De Zuidlanden in Leeuwarden. Het concept is zo ontwikkeld dat het uitgangspunt is om de zorgwoningen zo in te richten zoals mensen vroeger thuis woonden. In het buurtschap Jabikswoude wordt het woonzorgcomplex gerealiseerd. De buitenzijde ziet eruit als reguliere woning-bouw. Dit is een van de uitgangspunten van het woonconcept ‘thuisgevoel’ voor mensen met een intensieve zorgvraag waarbij de bewoners boven slapen en beneden wonen.
RIjK EN baNKEN vEREENvoudigen finanCiering Van KleinsCHalige woonVormen Voor ouderen Het moet eenvoudiger worden voor particu-lieren en sociale ondernemers om kleinschali-ge woonvormen voor ouderen te financieren.
Het Kabinet stelt hiervoor een stimulerings-regeling open. Als onderdeel van de regeling ondertekende minister de Jonge (VWS) met een aantal banken een overeenkomst waarbij het Rijk garant gaat staan voor delen van de financiering van dergelijke initiatieven.De zogenaamde borgstellingsovereenkomst hiervoor werd door de betrokken partijen ge-sloten tijdens een bezoek aan de Knarrenhof in Zwolle. De Knarrenhof is een voorbeeld van een kleinschalig project van levensloop-bestendige woningen.
weefsel meteen in de oK supersnel afKoelen Om een biopt dat, voor bijvoorbeeld kankeronderzoek, is weggenomen bij een patiënt, zo snel mogelijk af te koelen, is nu
In dit nieuwe woonzorgcomplex komen met name mensen te wonen met dementie, als alternatief voor het traditionele verzorgings-huis.
Cloud ruKt op in de zorgDe adoptie van cloud in de zorg is groot. Het overgrote deel van onlangs geënquêteerde organisaties (ruim 86%) heeft ervaring met de cloud. Cure loopt iets achter op care, waar de cloudadoptie nog hoger is. Waar nu private cloud de favoriete optie is, zal de ko-mende jaren vaker dan nu voor hybride cloud worden gekozen. Dat zijn belangrijke conclu-sies uit het marktonderzoek Outsourcing van IT in de Zorg, dat managementadviesbureau Quint Wellington Redwood dit jaar voor de derde keer uitvoerde.
Het uitbesteden van IT-diensten is een breed geaccepteerd fenomeen in de zorg. Ruim tweederde van de aan het onderzoek deelne-
mende instellingen heeft IT geheel (21,6%) of gedeeltelijk (51,4%) uitbesteed. In care is dat iets meer het geval dan in cure, wat niet verwonderlijk is, omdat instellingen in de care
aCtuEElmeer informatie over de onderwerpen in deze rubriek kunt u lezen op www.fmtgezondheidszorg.nl
FMT GEZONDHEIDSZORG 35
De wetenschappelijke validatie heeft een grote maatschappelijke impact. Wereldwijd hebben miljarden mensen een bril of contact-lenzen nodig. Een kwalitatieve oogmeting kan voortaan van huis uit worden gedaan. Dat bespaart veel tijd en geld en vergroot bovendien de toegankelijkheid. Daarnaast is volgens een berekening van Easee is bij implementatie van de applicatie in de zorg een landelijke besparing van 25 miljoen euro per jaar mogelijk voor de maatschappij op de behandeling van staarpatiënten.
dijKlander zieKenHuis start vERbouw EN RENovatIEprojeCten in raamoVereenKomstHet Dijklander Ziekenhuis heeft een raamo-vereenkomst met BAM Bouw en Techniek, Heddes Bouw & Ontwikkeling, Ingenieurs-buro Linssen, Gortemaker Algra Feenstra architects en ptg advies gesloten voor een langdurige samenwerking in bouwteamver-band. De bouwteamleden richten zich op de verbouw- en renovatieprojecten voor de locaties Hoorn (het voormalige Westfries-gasthuis) en Purmerend (het voormalige Waterlandziekenhuis). Donderdag 11 april ondertekenden de raad van bestuur van het Dijklander Ziekenhuis en de directies van de betrokken partijen het contract voor onbe-paalde tijd.
uza neemt nieuwe parKeergarage in gebruiKHet aantal consultaties en opnames in het Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZA) stijgt ieder jaar en dan moeten ook de op-vangfaciliteiten meegroeien. De afgelopen jaren investeerde het ziekenhuis dan ook in betere en vooral meer parkeergelegenhe-den. In een eerste fase kwam er een nieuwe parking voor het personeel en in het voorjaar van 2018 startte de bouw van een parkeer-garage voor de bezoekers en de patiënten. Negen maanden later werd die in gebruik genomen. <
vormt antibiotica-resistentie een grote be-dreigingen voor de volksgezondheid. Los van het probleem van resistentie tegen antibi-otica is een reden voor toenemende terug-houdendheid bij gebruik ervan dat antibiotica geen onderscheid maken tussen slechte en goede bacteriën. Het volledige nieuwsartikel kunt u lezen op www.fmtgezondheidszorg.nl
braVis zieKenHuis Kiest Voor nieuwbouwloCatie bulKenaarDe raad van bestuur van het Bravis zieken-huis heeft locatie Bulkenaar in de gemeente Roosendaal aangewezen als de voorgenomen locatie voor de nieuwbouw. Vanaf 2025 zal alle spoedeisende en complexe klinische ziekenhuiszorg centraal in de regio op deze nieuwe hoofdlocatie worden verleend. Om ervoor te zorgen dat iedereen in de regio zorg dichtbij huis kan krijgen, blijft er een poliklinische voorziening in Bergen op Zoom. Daarnaast worden in Woensdrecht en Tholen nieuwe vormen van zorg ingericht in samen-werking met de huisartsen.
Kwalitatief uitsteKende online oogmeting leVert flinKe besparing opRobert Wisse, oogarts en onderzoeker van het UMC Utrecht, presenteerde op het NOG Congres de resultaten van een klinische studie naar de werking van de online ap-plicatie van Easee. Het onderzoek bevestigt de nauwkeurigheid van de online oogmeting in vergelijking met de traditionele meetme-thoden. De digitalisering van het leveren van oogzorg biedt daarmee kansen om de gezondheidszorg betaalbaar en toegankelijk te houden.
vaak wat kleinere IT-afdelingen hebben dan de collega’s in de cure.
‘passief bouwen’ Voor appartementen Voor ouderen met intensieVe zorgVraagSyntrus Achmea Real Estate & Finance zet samen met Trebbe Klok een nieuwe stap in duurzaam vastgoed. In Apeldoorn worden 86 gasloze appartementen gerealiseerd zonder warmtepomp volgens het concept van ‘Passief Bouwen’. Uitmuntende isolatie zorgt ervoor dat er nauwelijks energie nodig is voor de verwarming, terwijl zonnepanelen het grootste deel van de benodigde stroom opwekken. Het complex aan Kanaal Noord in Apeldoorn wordt ontwikkeld en gerealiseerd door een bouwcombinatie, bestaande uit Trebbe Bouw en KlokGroep. De appartemen-ten zijn bestemd voor ouderen met een in-tensieve zorgvraag. Syntrus Achmea verhuurt de woningen namens een van zijn klanten, een Nederlands pensioenfonds, aan zorgor-ganisatie KleinGeluk, die gespecialiseerd is in ouderenzorg. De oplevering staat gepland in december van dit jaar.
nederlands bioteCH bedrijf miCreos ontVangt €30 miljoen finanCiering Voor aNtIbIotIcaaltERNatIEfHet Nederlandse biotech bedrijf Micreos heeft €30 miljoen aangetrokken voor de versnelde ontwikkeling van haar endolysine technologie als alternatief voor antibiotica. De financiering is primair bestemd voor de klinische ontwikkeling van het endolysine XZ.700 voor atopische dermatitis en diabeti-
sche wondinfecties, en voor de introductie in de USA van Gladskin voor huidaandoeningen zoals eczeem, acne en rosacea. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie
technologie
FMT GEZONDHEIDSZORG36
overgrote meerderheid is vanaf de eerste demon-
stratie overtuigd, omdat de PlasmaTYPHOON
hen veel opslagruimte en tijd bespaart. Omdat
de PlasmaBAG volledig gesloten is, zodat men de
endoscoop niet kan aanraken voor gebruik, is hij
minder kwetsbaar voor contaminatie en hand-
matige fouten”, aldus dr. Daniel Vinteler, CEO en
uitvinder van PlasmaTYPHOON en Plasma-
BAG. “De innovaties maken het mogelijk om de
hygiënestandaard te verbeteren.”
europese normenBiotech-Germande heeft de PlasmaTYPHOON
gevalideerd volgens Europese normen. In hun
rapport staat dat “wanneer de PlasmaTYP-
HOON wordt gebruikt volgens de aanbevelingen
van de fabrikant, het mogelijk wordt de vloei-
stoffen die aanwezig zijn in de interne kanalen
van de endoscopen beter te verwijderen en zo
een betere controle van het residuele besmet-
tingsniveau van de endoscoop mogelijk te ma-
ken.”
“Bij Pentax Medical zetten we ons in om de
hy giëne-uitdagingen in endoscopie aan te pak-
ken door oplossingen te bieden die het risico op
infecties minimaliseren, de klinische resultaten
verbeteren, de ervaring van de gebruiker verbe-
teren én de productiviteit van de gezondheids-
zorg verhogen. Omdat we actief naar onze klan-
ten en andere betrokkenen luisteren, begrijpen
we de complexiteit van de procedures en het
infectierisico. Op basis van deze inzichten heb-
ben wij de PlasmaTYPHOON ontwikkeld en we
zijn er trots op deze innovatieve hygiëneoplos-
sing nu aan de Europese markt te kunnen pre-
senteren. We bieden onze klanten een efficiënte
en effectieve droog- en opslagoplossing om
tegemoet te komen aan de onbeantwoorde hygi-
enebehoeften bij endoscoopverwerking”, aldus
Rainer Burkard, Managing Director van PEN-
TAX Europe GmbH. <
*1 Evaluation of the efficacy of a drying unit for
internal channels of endoscopes according to NF
S98-030- Test Report by Biotech-Germande Fe-
bruary 2015*2 Evaluation of the ability of a storage system
(plasmabiotics) to maintain the microbiological
quality of heat sensitive endoscope. Report by
Biotech-Germande April 2017*3 De maximale opslagtijd kan onderhevig zijn aan
de lokale regelgeving inzake endoscoopopslag. De
nationale regelgeving kan de maximale opslagtijd
beperken tot 7 dagen. Raadpleeg de relevante
voorschriften of aanbevelingen van uw land.
De PlasmaTYPHOON zorgt voor snelle
droging van endoscoopkanalen en de
endoscoop wordt verpakt in een een-
malig bruikbare PlasmaBAG. Door de doorloop-
tijd van de endoscoopverwerking aanzienlijk te
verkorten zorgt de innovatie voor efficiënte
prestaties. Het is de eerste oplossing die een
droge endoscoop kan garanderen binnen vijf
minuten (*1), en opslag tot 31 dagen (*2, *3) in een
volledig gecontroleerde omgeving mogelijk
maakt. Biotech-Germande heeft de Plasma-
TYPHOON gevalideerd volgens Europese nor-
men (*3).
eenvoudig in gebruiKDe PlasmaTYPHOON is eenvoudig in gebruik,
compact, efficiënt en stil. Het droogproces wordt
gereguleerd door een gepatenteerde drukcurve.
Het apparaat maakt gebruik van een laminaire
stroming om het water te verwijderen en een
turbulente, verwarmde stroming om de wanden
te drogen. Opslag in een PlasmaBAG met een
atmosfeer van ozon en medische lucht verbetert
de hygiëne en microbiologische veiligheid van de
scope. Het systeem kan gebruikt worden voor
alle endoscopische merken.
“Al sinds de uitvinding van de PlasmaTYP-
HOON heb ik nauw contact met de gebruikers,
zoals medewerkers van hygiëneafdelingen, bio-
medische ingenieurs en verpleegkundigen. De
pentax Medical introduceert een
nieuwe hygiëneoplossing om het
risico van bacteriële besmetting te
minimaliseren door middel van een
zeer snel en effectief droogmecha-
nisme voor de endoscoopkanalen en
actieve opslag van de endoscoop met
plasma.
Van de nieuwsredactie
NIEuWE HygIëNEOplOssINg OM DE paTIëNTvEIlIGHEID IN ENDOScOpIE TE vERbETEREN
FMT GEZONDHEIDSZORG 37
nvtg
KENNIsvERBINdINg vOOR ROutE NaaR ENERGIETRaNSITIE vaN ZORGvaSTGOEDHet Nvtg voorjaarscongres van
11 april 2019 was een succesvolle
bijeenkomst met 325 deelnemers .
tijdens het congres werd de route
naar energietransitie van zorgvast-
goed in vele facetten toegelicht.
Immers, de energietransitie is vroeg
of laat onvermijdelijk voor ons
allemaal en het impliceert voor ons
zowel investeren als innoveren. Hoe
doe je dat, wat doe je dan en wanneer
doe je dat? dat zijn daarbij logische
vragen. Kennisverbinding is cruciaal
om beleid, routekaarten, maatrege-
len en implementatie te doorgron-
den om samen in Nederland de zorg
vooruit te brengen.
Elk jaar is het NVTG Voorjaarscongres
weer een fantastisch platform voor ken-
nisdeling, het bijwonen van lezingen, het
aansterken en uitbreiden van jouw persoonlijk
netwerk en het ontmoeten van vakgenoten en
professionals in de zorgsector. Het NVTG Voor-
jaarscongres van 11 april 2019 in Conference
Center De Koningshof in Veldhoven was goed
bezocht! Maar liefst 325 deelnemers hadden zich
geregistreerd en dat is inclusief een stijging van
+20% ten opzichte van vorig jaar van het aantal
congresdeelnemers dat bij een zorginstelling
werkt. Op de beursvloer waren +30% meer
bedrijven met een stand aanwezig.
KeYnotes van diederiK samsom en catHY van beeKDiederik Samsom gaf als voorzitter van de kli-
maattafel gebouwde omgeving richting aan de
discussie hoe het gat verkleind kan worden
tussen investeringen in de energietransitie en
opbrengsten van energiebesparing. De energie-
transitie hoeft niet gisteren al uitgevoerd te
worden. Het kiezen van logische vervangings-
momenten en de trend naar prijsverlaging door
marktconformiteit opent de route naar betaal-
baarheid van morgen.
Keynote-spreker Cathy van Beek, die als kwar-
tiermaker van het Ministerie van VWS de zorg-
sector vertegenwoordigt bij de klimaattafels,
moedigde zorginstellingen aan om beleid op te
stellen en maatregelen te nemen aan de hand
van Green Deal Zorg en de routekaarten ener-
giebesparing die met behulp van TNO zijn opge-
steld. In mei 2019 worden de routekaarten voor
de Cure- en de Caresector gepubliceerd. Dag-
voorzitter Peter Melis leidde het congres op een
frisse en energieke manier en zorgde voor een
prettige interactie met het publiek in de zaal.
spreKersprogramma geselecteerd met call For papersDe sprekers waren geselecteerd op basis van hun
inschrijving op de Call for Papers van de NVTG.
Op die manier had iedereen in de markt dezelfde
gelegenheid om zijn kennis te kunnen delen en
was NVTG in de positie om de negen meest
interessante abstracts uit te nodigen als spreker
op dit congres over de energietransitie. We zijn
dan ook verheugd met de kwaliteit van het spre-
kersprogramma dat we op die manier tot stand
hebben kunnen brengen voor de congresdeelne-
mers.
de reis in de energietransitie van maastricHt umc+Het Maastricht UMC+ liet in een keynote-lezing
samen met RoyalHaskoningDHV zien hoe zij de
reis in de energietransitie doorlopen. Het zorg-
landschap verandert, het energielandschap ver-
andert en dan moeten we ook nog op termijn
naar energieneutraal. Stilstaan is geen optie,
want als je doet wat je deed, dan krijg je wat je
kreeg. Op eigen kracht is 40% tot 50% energiere-
ductie (economisch) haalbaar. Daarnaast wor-
den kansen onderzocht om mee te doen aan
gebiedsinitiatieven en wordt gezocht naar sa-
menwerking voor de kansen om met een collec-
tief zelf duurzame energie op te (laten) wekken.
Telkens wordt bepaald welke stappen effectief
zijn en hoe budget doelmatig kan worden be-
steed (toets op welke CO2-reductie het minst
NVTG-voorjaarscongres 2019:
Door: Victor Pastoor, bestuurslid NVTG
dagvoorzitter peter melis overhandigt keynote-spreker diederik samsom de nvtg award of merit.
FMT GEZONDHEIDSZORG38
nvtg
kost per kg reductie). Tot slot wordt geborgd dat
de maatregelen vergrendeld worden in het meer-
jaren onderhoudsplan en lange termijn huisves-
tingsplan.
acHt lezingen in tWee parallelzalen· TNO duidde hoe de zorgsector kan bijdragen
aan de klimaatdoelstellingen met een toelichting
op sectorale routekaarten voor verduurzaming
van het zorgvastgoed.
· Strukton liet in combinatie met Stichting
Altrecht een praktijkvoorbeeld zien over ver-
duurzaming van zorgvastgoed met de Milieu
Thermometer Zorg.
· Van Beek ingenieurs liet zien hoe eenvoudig
het is om energieverspilling te beperken met een
energiebeheersysteem door gebruik van slimme
tooling en Artificial Intelligence in de regeltech-
niek.
· Milieu Platform Zorgsector (MPZ) kaartte aan
dat wetgeving zoals de Energie Informatieplicht
en de EED verre van voldoende zijn voor de
klimaatdoelstellingen. De NVTG heeft een con-
venant met MPZ om haar leden te wijzen op de
voordelen van de Milieuthermometer Zorg om
snel tot actieplannen voor vastgoed en werkpro-
cessen te komen. Zo wordt geborgd dat voldaan
wordt aan de (komende) wetgeving voor 2020
en worden handvatten geboden om aan duur-
zaamheid te werken.
· Technikeur koppelde de belangrijkste conclusie
terug van een rondetafelgesprek met installa-
teurs. Verantwoordelijkheid nemen is het funda-
ment voor de juiste medische elektrotechnische
installatie.
· Croonwolter&dros betoogde dat Smart Buil-
ding als nieuwe innovatie een zorggebouw duur-
zamer, slimmer en vitaler maakt.
· D2 Ontwikkeling liet zien welke kansen er
liggen voor energiebesparing in operatiekamers.
· 4Building en NL-NoodVermogenPool bedis-
cussieerden dat energietransitie een machtsstrijd
is tussen centraal fossiel en lokaal verduurzaamd
en hoe een zorginstelling van nood naar node
kan groeien als knooppunt van lokaal opgewekte
duurzame energie.
interessante beursvloer met veertig bedrijvenstandsDe NVTG is verheugd met het brede scala aan
bedrijven dat zich had aangemeld als standhou-
der op de beursvloer met +GF+ als gouden
congressponsor. Elk bedrijf had een stand met
genoeg ruimte om producten te etaleren of de
kracht van zakelijke dienstverlening te duiden.
De lunch werd op de statafels in de stands geser-
veerd, zodat laagdrempelig kon worden kennis-
gemaakt en actief aan het eigen netwerk kon
worden gebouwd. <
De basis voor liefdevolle zorg.
De nieuwe Kleine Geweldenaars: grondige reiniging en betrouwbare hygiëne voor zorginstellingen.In de zorg is hygiënisch schoon wasgoed bijzonder belangrijk.De nieuwe Kleine Geweldenaars wassen en drogen in slechts 87 minuten en komen tegemoet aan de strenge eisen vanzorginstellingen door speciale desinfectieprogramma’s die voldoen aan de allerhoogste normen op het gebied van hygiëne.
Miele Professional. Immer Besser.
www.miele.nl/pro/nieuwe-kleine-geweldenaars
FMT GEZONDHEIDSZORG 39
AdviesbureAu
sweegers en de bruijn bveuropalaan 12g, 5232 bC ’s-HertogenboschT: 088 030 7300e: [email protected]: www.swebru.nl_______________________________
_______________________________
valstar simonisveraartlaan 42288 GM rijswijkT: 070 307 22 22F: 070 307 22 07e: [email protected]: www.valstar-simonis.nl_______________________________
OK Consultancy Nederland (OKCN)Postbus 2102, 5202 CC ’s-HertogenboschT: (0)73 62 34 381e: [email protected] / i: www.okcn.nl
brANdveiLiGHeid
Witlox brandveiligheid bvNieuwstraat 305491 vd sint-OedenrodeT: 0858771198W: www.witlox-brandveiligheid.nl
CLeANrOOMs
ropa systems bvbelleweg 9, 5711 dH somerenT: +31 (0)493 [email protected]_______________________________
Cadolto benelux bvdorpsstraat 8a, 4181 bN WaardenburgT: +31 418 651 544M: +31 61066 4074e: [email protected]: www.cadolto.nl______________________________
interflowde stek 15, 1771 sP WieringerwerfT. (0227) 60 28 44 F. (0227) 60 31 [email protected]______________________________
Jan snel Medical buildingsWilleskop 94, 3417 Me MONTFOOrTPostbus 200, 3417 ZL MONTFOOrTTel.: +31 (0) 348 47 90 90e-mail: [email protected] Website: www.jansnel.com______________________________
M-Wall bvsteenoven 4C5626 dK eindhovenT +31 850 18 85 00e [email protected] www.mwall.nl
deureN
vestiging doorwerthrecord Automatische deuren b.v.Cardanuslaan 30Postbus 67, 6865 ZH doorwerthT 026-3399777 F 026-3399770info@record-automatischedeuren.nlwww.record-automatischedeuren.nl
vestiging Oosterhoutrecord/van Nelfen deurtechniekHoutduifstraat 6Postbus 565, 4900 AN OosterhoutT 0162-447720 F 0162-447730
GebOuWbeHeersYsTeMeN
sauter building Control Nederland bvPostbus 20613, 1001 NP AmsterdamT: 020 - 587 67 00i: www.sauter.nl
GOrdiJNsTOFFeN
vescom Nederland b.v.sint Jozefstraat 20, 5753 Av deurnePostbus 70, 5750 Ab deurneT: +31 493 350 767F: +31 493 350 779e: [email protected]: www.vescom.nl
HuisvesTiNG
Cadolto benelux bvdorpsstraat 8a, 4181 bN WaardenburgT: +31 418 651 544M: +31 61066 4074e: [email protected]: www.cadolto.nl_______________________________
Jan snel Medical buildingsWilleskop 94, 3417 Me MONTFOOrTPostbus 200, 3417 ZL MONTFOOrTTel.: +31 (0) 348 47 90 90e-mail: [email protected] Website: www.jansnel.com
iNsTALLATeur
uLC installatietechniek b.v.Labradordreef 18Postbus 24053500 GK utrechtT. +31 30 26 50 500e. [email protected]. www.ulcgroep.nl
iNsPeCTies & LOGbOeKbeHeer
diiP bvinspecties en logboekbeheerHartveldseweg 34 b, 1111bG diemenPostbus 298, 1620AG Hoorn020 [email protected]
bedrijvenindex
iT & sOFTWAre
ultimo software solutions bvWaterweg 3 - 8071 rr NunspeetT: +31(0)341 – 423737F: +31(0)341 – 421172e: [email protected]: www.ultimo.com
LuCHTbeHANdeLiNG
Altop international: exclusief vertegenwoor-diger van euroclimaMatjeskolk 237037 dZ beek T: 0314 67 51 10e: [email protected]: www.euroclima.nl
MedisCHe PersLuCHT
berko KompressorenHavenweg 14 - 6603 As WijchenT: 024 - 641 11 11 - F: 024 -642 15 72e: [email protected]: www.berko.eu______________________________
Partner van drägerbOGe KOMPressOreN b.v.spaceshuttle 8b, 3824 ML AmersfoortT: +31 33 456 15 86 / F: +31 33 453 01 36e: [email protected]: www.boge.com/nl
MedisCHe GAsseN
Linde Healthcare beneluxde keten 7Postbus 325, 5600 AH eindhovenT: +31 40 28 25 825 - F: +31 40 28 16 875i: www.linde-healthcare.nl
MedisCHe GAsseN beWAKiNG/MONiTOriNG
TPs technology beNeLuX b.v.Postbus 1962130 Ad HOOFddOrPContactpersoon e. schrijverT: +31 23 531 75 41i: www.tpstechnology.nli: www.tpstechnology.dee: [email protected]
MedisCHe GAsseNdisTribuTie sYsTeMeN
dräger Nederland b.v. Huygensstraat 3-5, 2721 LT ZoetermeerNederlandT: 079 – 344 44 888i: www.draeger.com
MeubeLsTOFFeN
vescom Nederland b.v.sint Jozefstraat 20, 5753 Av deurnePostbus 70, 5750 Ab deurneT: +31 493 350 767F: +31 493 350 779e: [email protected]: www.vescom.nl
NOOdsTrOOM
elinex Power solutionsWolweverstraat 152984 Ce ridderkerkTel: +31 (0)180 72 13 59e-mail: [email protected]: www.elinex.com
OPLeidiNGeN
Hogeschool rotterdamG.J. de Jonghweg 4-63015 GG rotterdamT: 010 794 48 90i: www.hogeschoolrotterdam.nl
OPerATieKAMers
interflowde stek 15, 1771 sP WieringerwerfT. (0227) 60 28 44 F. (0227) 60 31 [email protected]______________________________
MANN+HuMMeL vokes Air bvNijverheidsweg 153401 MC iJsselsteinPostbus 3093400 AH iJsselsteinT: 088-8653724- F : 088-8653400e: [email protected]______________________________
Q-bitalrob van Lieflandbenelux & Nordice: [email protected]: +31 6 54 78 58 76W: www.vanguardhs.com______________________________
Cadolto benelux bvdorpsstraat 8a, 4181 bN WaardenburgT: +31 418 651 544M: +31 61066 4074e: [email protected]: www.cadolto.nl______________________________
Jan snel Medical buildingsWilleskop 94, 3417 Me MONTFOOrTPostbus 200, 3417 ZL MONTFOOrTTel.: +31 (0) 348 47 90 90e-mail: [email protected] Website: www.jansnel.com______________________________
M-Wall bvsteenoven 4C5626 dK eindhovenT +31 850 18 85 00e [email protected] www.mwall.nl
PersOONsbeveiLiGiNG sYsTeMeN
OoperonMijkenbroek 254824 AA bredaT: + 31 76 57 230 30e: [email protected]: www.ooperon.nl
bedrijvenindex
FMT GEZONDHEIDSZORG40
PrOJeCTiNriCHTiNG
M-Projectservice bvsteenoven 4C5626 dK eindhovenT +31 40 292 79 50e [email protected] www.m-projectservice.nl
sTrALiNGsWeriNG
Tinnemans Medical design bvbelleweg 9, 5711 dH someren T: +31 (0) 493 472399 F: +31 (0) 493 473299 i:www.4medicaldesign.come:[email protected]
______________________________
Tinnemans Medical design bvbAGildenstraat 41,b-2470 retieT: +32 (0) 14 717919 i: www.4medicaldesign.come:[email protected] volg ons zusterbedrijf op twitter: @ropasystems
vALidATie
Cleanroom Management internationalThe Netherlands:Luchthavenweg 81, NL – 5657 eA eindhovenTel: +31 402 88 87 57Fax: +31 402 88 59 36e-mail: [email protected]
vLOereN
Nora flooring systems b.v.belgiëstraat 14 5171 PN KaatsheuvelT: 0416-286140i: www.nora.com/nl
WANdbeKLediNG
M-Wall bvsteenoven 4C5626 dK eindhovenT +31 850 18 85 00e [email protected] www.mwall.nl______________________________
vescom Nederland b.v.sint Jozefstraat 20, 5753 Av deurnePostbus 70, 5750 Ab deurneT: +31 493 350 767F: +31 493 350 779e: [email protected]: www.vescom.nl
WAsMACHiNes
Miele ProfessionalPostbus 166, 4130 ed vianenT: 034-73 78 884F: 034-73 78 429www.miele-professional.nle: [email protected]
WATerbeHANdeLiNG
bWT nederlandCoenecoop 1 2741 PG Waddinxveene: [email protected] T.: +31 88 750 90 00
FMT GEZONDHEIDSZORG 41
Uw bedrijfsgegevens ook op onze website?neem vrijblijvend contact met ons op.
www.fmtgezondheidszorg.nl
ADVERTENTIE-INDEX
FMT Gezondheidszorg42
FMT Gezondheidszorg is een uitgave van:van Litsenburg bveendenven 145646 JN eindhovenT +31 (0) 06 53 310 657e [email protected] www.fmtgezondheidszorg.nl
Volg FMT Gezondheidszorg op Twitter: @FMTzorg
FMT Gezondheidszorg wordt gemaakt met medewerking van o.a.: NeN, Nictiz, Tu/e, Hogeschool Arnhem en Nijmegen, Taskforce Healthcare, iHe en Kivi.
Verschijning: 6 x per jaar gedrukt, 4 x per jaar als digitaal magazine (magazine.fmtgezondheidszorg.nl
Uitgever: Cor van Litsenburg
FMT komt tot stand met redactionele medewerking van: ir. rené drost NAMCO, H. (Henk-Jan) Hoekjen, prof. dr. ir. J (Jos) Lichtenberg, Prof. dr. ir. M. (Masi) Mohammadi, drs. F (Floor) scholten, W. (Wilma) schreiber, G. (Gerrit) Tenkink, irene J. Teunissen,F. (Frank) van Wijck, b. (betty) rombout, r. (regien) Wiggers (NiCTiZ), L. (Laura) van Lith (Zorg brandveilig), M. (Martin) van rooij, d. (dietske) van der brugge, ir M. (Maurice) dominicus, r. (renée) van Litsenburg bA.
Vormgeving: Peter bouritius
Advertenties:e: info@fmtgezondheidszorg, T: 06 53310657
Druk: scholma druk, bedum
issN 1873 - 8877
Abonnementen:Nederland: e 125,00belgië e 125,00buiten europese unie: e 169,50Losse nummers e 17,95Tarieven zijn excl. bTWKijk op: fmtgezondheidszorg.nl
een abonnement kan op elk gewenst moment ingaan.
een abonnement wordt automatisch verlengd, tenzij tenminste een maand voor het einde van de abonnementspe-riode schriftelijk wordt opgezegd.
Coverfoto:OK Flevoziekenhuis Almere.
Disclaimer:van Litsenburg bv heeft deze uitgave op de meest zorgvuldige wijze samen-gesteld. van Litsenburg bv en haar au-teurs kunnen echter op geen enkele wij-ze instaan voor de juistheid of volledigheid van de gegevens. uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op de informatie in deze uitgave.
colofoN
fmt gezondheidszorg - info
Altavilla 17
bWT Nederland b.v. 41
Cadolto benelux b.v. 39,40
Carrier Airconditioning benelux b.v. 39
Cleanroom Management intern. 41
Climatech 16
d2 Ontwikkeling 41
diiP 39
dräger Nederland b.v. 40,44
Hogeschool rotterdam 40
interflow 39,40
Jan snel 39,40
Linde Healthcare benelux 40
MANN+HuMMeL vokes Air b.v. 40
Miele Professional Nederland b.v. 38
Miele Professional Nederland b.v. 41
M-Wall 39,40
M-projectservice b.v. 41
MTd Landschapsarchitecten 40
M-Wall b.v. 39,50
nora flooring systems b.v. 41
OK Consultancy Nederland 8,39
Ooperon 40
Q-bital 40
record Automatische deuren b.v. 39
ropa systems bv 39
sauter building Control Nederland b.v. 39
sCA Hygiene Products Zeist b.v. 39
sweegers en de bruijn b.v. 39
Tekdigitaal 43
Tinnemans Medical design b.v. 41
TPs Technology benelux b.v. 48
uLC installatietechniek b.v. 39
ultimo software solutions b.v. 48
valstar simonis 39
van Looy Group 39
Witlox brandveiligheid b.v. 39
TekDigitaal
biedt de oplossing:
de D&A methode
Digitaliseren en ArchiViewer,
afgekort als D&A,
is onze methode voor het gerubriceerd
en geordend online opslaan
van al uw informatie
en het beschikbaar stellen aan
uw geautoriseerde medewerkers.
Deze methode valt onder de services van TekDigitaal.
Voor meer informatie zie
www.tekdigitaal.com
Meer informatie: www.draeger.com/gasmanagementsystems
Van Ontwerp naar
effectiviteit op de werkvloer