gimnazjum

WYDAWNICTWA EDUKACYJNE WIKING

Geografia

program nauczania geografii

w klasach I–IIIgimnazjum

Edward DUDEK

SpiS treści1. GeoGrafia iii etap edukacyjny – podstawa proGramowa kształcenia oGólneGo (Grudzień 2008) . . . . . . 32. wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123. założenia proGramu nauczania GeoGrafii w Gimnazjum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134. procedury osiąGania celów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175. proponowane metody ewaluacji osiąGnięć uczniów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196. klasa i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 plan metodyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 wymaGania proGramowe w klasie i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 propozycja sprawdzianu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427. klasa ii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 plan metodyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 wymaGania proGramowe w klasie ii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 propozycja sprawdzianu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 858. klasa iii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 plan metodyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 wymaGania proGramowe w klasie iii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 propozycja sprawdzianu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

© Copyright by Wydawnictwo Edukacyjne Wiking II s.j.

Projekt okładki i opracowanie graficzne Andrzej Bogusz Redakcja techniczna i skład Katarzyna Poprawska-Borowiec Korekta Anita Mielczarek

ISBN 978-83-7310-050-3

Wrocław 2009Wydanie pierwsze

Korespondencję i zamówienia prosimy kierować pod adresem:Wydawnictwa Edukacyjne WIKING

54-618 Wrocław, ul. Słonimska 23tel./fax: 071 351 60 33Infolinia: 0801 358 008

Kontakt za pomocą mediów elektronicznych:e-mail: wydawnictwa@wiking.com.pl

Strona internetowa: www.wiking.com.pl

�

1. Geografia III etap edukacyjny – Podstawa programowa kształcenia ogólnego

CElE KSztałCENIa – WymaGaNIa oGólNE

I. Korzystanie z różnych źródeł informacji geograficznej.

Uczeń dokonuje obserwacji i pomiarów w terenie; potrafi korzystać z planów, map, fotografii, rysunków, wykresów, danych statystycznych, tekstów źródłowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu gromadzenia, przetwarzania i pre-zentowania informacji geograficznych.

II. Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów.

Uczeń posługuje się podstawowym słownictwem geograficznym w toku opisywa-nia oraz wyjaśniania zjawisk i procesów zachodzących w środowisku geograficznym; identyfikuje związki i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu spo-łecznym w różnych skalach przestrzennych (lokalnej, regionalnej, krajowej, globalnej); rozumie wzajemne relacje przyroda – człowiek; wyjaśnia zróżnicowanie przestrzenne warunków środowiska przyrodniczego oraz działalności człowieka na Ziemi.

III. Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce.

Uczeń wykorzystuje wiedzę i umiejętności geograficzne w celu lepszego rozumie-nia współczesnego świata i swojego w nim miejsca; stosuje wiadomości i umiejętno-ści geograficzne w życiu codziennym m.in. w racjonalnym wykorzystaniu zasobów środowiska.

IV. Kształtowanie postaw.

Uczeń rozwija w sobie: ciekawość świata poprzez zainteresowanie własnym regio-nem, Polską, Europą i światem; świadomość wartości i poczucie odpowiedzialności za środowisko przyrodnicze i kulturowe własnego regionu i Polski; patriotyzm i poczucie tożsamości (lokalnej, regionalnej, narodowej) przy jednoczesnym poszanowaniu in-nych narodów i społeczności – ich systemów wartości i sposobów życia.

�

trEśCI NauCzaNIa – WymaGaNIa SzCzEGółoWE

1. Mapa – uMiejętnośĆ czytania, interpretacji i posługiwania się Mapą.

uCzEń:

1) wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficz-nych na mapie; posługuje się skalą mapy do obliczenia odległości w terenie;

2) odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych;

3) posługuje się w terenie planem, mapą topograficzną, turystyczną, samochodową (m.in. orientuje mapę oraz identyfikuje obiekty geograficzne na mapie i w terenie);

4) identyfikuje położenie i charakteryzuje odpowiadające sobie obiekty geo-graficzne na fotografiach, zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz mapach topograficznych;

5) dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych;

6) określa położenie geograficzne oraz matematyczno-geograficzne punktów i ob-szarów na mapie;

7) lokalizuje na mapach (również konturowych) kontynenty oraz najważniejsze obiekty geograficzne na świecie i w Polsce (niziny, wyżyny, góry, rzeki, jeziora, wy-spy, morza, państwa itp.);

8) analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych, tematycznych, turystycznych;

9) projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych, topograficz-nych i samochodowych.

2. Kształt, ruchy zieMi i ich następstwa.

uCzEń:

1) podaje główne cechy kształtu i wymiarów Ziemi; odczytuje współrzędne geogra-ficzne na globusie;

2) posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: ruch obrotowy Ziemi, czas słoneczny, czas strefowy; podaje cechy ruchu obrotowego; wyjaśnia, dlaczego zostały wprowa-dzone strefy czasowe i granica zmiany daty; posługuje się mapą stref czasowych do określania różnicy czasu strefowego i słonecznego na Ziemi;

�

3) podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi; przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości trwania dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku;

4) podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchów Ziemi.

3. wybrane zagadnienia geografii fizycznej.

uCzEń:

1) charakteryzuje wpływ głównych czynników klimatotwórczych na klimat;

2) charakteryzuje, na podstawie wykresów lub danych liczbowych, przebieg tem-peratury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych położonych w różnych strefach klimatycznych; oblicza ampli-tudę i średnią temperaturę powietrza; wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza;

3) wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map tempera-tury powietrza i opadów atmosferycznych oraz map stref klimatycznych na Ziemi;

4) podaje, na podstawie map tematycznych, zależności między strefami oświetle-nia Ziemi a strefami klimatycznymi oraz wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowa-nie roślinności i gleb na Ziemi;

5) podaje główne cechy płytowej budowy litosfery; wykazuje związki pomiędzy pły-tową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi;

6) posługuje się ze zrozumieniem pojęciem wietrzenia i erozji; przedstawia rzeźbo-twórczą rolę wód płynących, fal morskich, wiatru, lądolodów i lodowców górskich;

7) rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działania czyn-ników rzeźbotwórczych.

4. położenie i środowisKo przyrodnicze polsKi.

uCzEń:

1) charakteryzuje, na podstawie map różnej treści, położenie własnego regionu w Polsce oraz położenie Polski na świecie i w Europie; opisuje podział administra-cyjny Polski; podaje nazwy i wskazuje na mapie województwa oraz ich stolice;

2) opisuje najważniejsze wydarzenia (obrazy) z przeszłości geologicznej Polski: po-wstanie węgla kamiennego, powstawanie gór, zalewy mórz, zlodowacenia; wyka-zuje zależności pomiędzy współczesną rzeźbą Polski a wybranymi wydarzeniami geologicznymi;

�

3) rozpoznaje główne rodzaje skał występujących we własnym regionie i w Polsce; wskazuje na mapie najważniejsze obszary ich występowania; podaje przykłady wy-korzystania skał w różnych dziedzinach życia człowieka;

4) podaje główne cechy klimatu Polski; wykazuje ich związek z czynnikami je kształ-tującymi; wyjaśnia mechanizm powstawania wiatru halnego i bryzy morskiej;

5) wymienia główne rodzaje zasobów naturalnych Polski i własnego regionu: la-sów, wód, gleb, surowców mineralnych; korzystając z mapy, opisuje ich rozmiesz-czenie i określa znaczenie gospodarcze.

5. ludnośĆ polsKi.

uCzEń:

1) wyjaśnia i poprawnie stosuje podstawowe pojęcia z zakresu demografii: przyrost naturalny, urodzenia i zgony, średnia długość życia;

2) odczytuje, z różnych źródeł informacji (m.in. rocznika statystycznego oraz pira-midy płci i wieku), dane dotyczące: liczby ludności Polski, urodzeń, zgonów, przy-rostu naturalnego, struktury płci, średniej długości życia w Polsce; odczytuje wiel-kość i główne kierunki migracji z Polski i do Polski;

3) charakteryzuje, na podstawie map gęstości zaludnienia, zróżnicowanie roz-mieszczenia ludności w Polsce i zamieszkiwanym regionie oraz wyjaśnia te różnice czynnikami przyrodniczymi, historycznymi, ekonomicznymi;

4) wykazuje różnice w strukturze zatrudnienia ludności w Polsce i we własnym regionie;

5) podaje główne, aktualne problemy rynku pracy w Polsce i we własnym regionie;

6) analizuje, porównuje, ocenia rozmieszczenie i wielkość miast w Polsce i zamiesz-kiwanym regionie; wyjaśnia przyczyny rozwoju wielkich miast w Polsce.

6. wybrane zagadnienia geografii gospodarczej polsKi.

uCzEń:

1) wyróżnia główne cechy struktury użytkowania ziemi, wielkości i własności go-spodarstw rolnych, zasiewów i hodowli w Polsce na podstawie analizy map, wykre-sów, danych liczbowych;

2) podaje przyczyny zróżnicowania w rozmieszczeniu wybranych upraw (pszenicy, ziemniaków, buraków cukrowych) oraz chowu bydła i trzody chlewnej w Polsce;

�

3) przedstawia, na podstawie różnych źródeł informacji, strukturę wykorzystania źródeł energii w Polsce i ocenia jej wpływ na stan środowiska przyrodniczego;

4) wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w przemyśle w Polsce i we własnym re-gionie oraz wskazuje najlepiej rozwijające się obecnie w Polsce gałęzie produkcji przemysłowej;

5) rozróżnia rodzaje usług; wyjaśnia szybki rozwój wybranych usług w Polsce i we własnym regionie;

6) wykazuje na przykładach walory turystyczne Polski oraz opisuje obiekty znaj-dujące się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości;

7) opisuje na podstawie map i wyjaśnia zróżnicowanie gęstości i jakości sieci trans-portowej w Polsce i wykazuje jej wpływ na rozwój innych dziedzin działalności gospodarczej;

8) wykazuje konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego w Pol-sce; wymienia formy jego ochrony, proponuje konkretne działania na rzecz jego ochrony we własnym regionie.

7. regiony geograficzne polsKi.

uCzEń:

1) wskazuje na mapie główne regiony geograficzne Polski;

2) charakteryzuje, na podstawie map tematycznych, środowisko przyrodnicze głównych regionów geograficznych Polski ze szczególnym uwzględnieniem włas-nego regionu (również na podstawie obserwacji terenowych);

3) opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki regio-nów geograficznych Polski oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi;

4) przedstawia np. w formie prezentacji multimedialnej walory turystyczne wy-branego regionu geograficznego ze szczególnym uwzględnieniem jego walorów kulturowych;

5) projektuje i opisuje, na podstawie map turystycznych, tematycznych, ogólno-geograficznych i własnych obserwacji terenowych, podróż wzdłuż wybranej trasy we własnym regionie, uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe;

6) przedstawia główne cechy położenia oraz środowiska przyrodniczego Morza Bałtyckiego; wykazuje znaczenie gospodarcze Morza Bałtyckiego oraz przyczyny degradacji jego wód.

�

8. sąsiedzi polsKi – zróżnicowanie geograficzne, przeMiany.

Uczeń:

1) charakteryzuje i porównuje, na podstawie różnych źródeł informacji geograficz-nej, środowisko przyrodnicze krajów sąsiadujących z Polską; wykazuje ich zróżni-cowanie społeczne i gospodarcze;

2) wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju gospodarczego Niemiec;

3) przedstawia współczesne przemiany społeczne i gospodarcze Ukrainy;

4) wykazuje zróżnicowanie przyrodnicze, narodowościowe, kulturowe i gospodar-cze Rosji;

5) przedstawia główne cechy środowiska przyrodniczego, gospodarki oraz for-my współpracy z krajem będącym najbliższym sąsiadem regionu, w którym uczeń mieszka.

9. europa. relacje: przyroda – człowieK – gospodarKa.

uCzEń:

1) wykazuje się znajomością podziału politycznego Europy;

2) określa położenie Europy i główne cechy środowiska przyrodniczego na podsta-wie mapy ogólnogeograficznej i map tematycznych;

3) opisuje, na podstawie map tematycznych, zróżnicowanie regionalne, kulturo-we, narodowościowe i etniczne współczesnej Europy oraz najważniejsze przyczyny i konsekwencje tego zróżnicowania;

4) wykazuje, na podstawie map tematycznych, związki między głównymi cecha-mi środowiska przyrodniczego Europy Północnej a głównymi kierunkami rozwoju gospodarczego;

5) wykazuje, na przykładzie rolnictwa Francji lub innego kraju europejskiego, zwią-zek pomiędzy warunkami przyrodniczymi a kierunkiem i efektywnością produkcji rolnej; identyfikuje cechy rolnictwa towarowego;

6) przedstawia, na podstawie wskazanych źródeł informacji geograficznej, główne kierunki i przyczyny zmian w strukturze przemysłu wybranego regionu (lub okrę-gu) przemysłowego w Europie Zachodniej;

7) przedstawia główne cechy położenia, wielkości, układu przestrzennego oraz znaczenie Paryża lub Londynu jako światowej metropolii;

�

8) wykazuje wpływ gór na cechy środowiska przyrodniczego oraz gospodarkę kra-jów alpejskich;

9) wykazuje związki między rozwojem turystyki w Europie Południowej a warun-kami przyrodniczymi oraz dziedzictwem kultury śródziemnomorskiej;

10) prezentuje opracowaną na podstawie map, przewodników, internetu trasę wy-cieczki po Europie lub jej części.

10. wybrane regiony świata. relacje: człowieK – przyroda – gospodarKa.

uCzEń:

1) wykazuje, na podstawie map tematycznych, że kontynent Azji jest obszarem wielkich geograficznych kontrastów;

2) przedstawia, na podstawie map tematycznych, warunki przyrodnicze obszarów, na których kształtowały się najstarsze azjatyckie cywilizacje;

3) analizuje wykresy i dane liczbowe dotyczące rozwoju ludnościowego i urbaniza-cji w Chinach; wyjaśnia, na podstawie map tematycznych, zróżnicowanie rozmiesz-czenia ludności na obszarze Chin; podaje kierunki rozwoju gospodarczego Chin oraz wskazuje zmiany znaczenia Chin w gospodarce światowej;

4) wykazuje znaczenie czynników społeczno-kulturowych w tworzeniu nowoczes-nej gospodarki Japonii na tle niekorzystnych cech środowiska przyrodniczego;

5) wykazuje związek pomiędzy rytmem upraw i „kulturą ryżu” a cechami klimatu monsunowego w Azji Południowo-Wschodniej;

6) opisuje kontrasty społeczne i gospodarcze w Indiach; wyjaśnia przyczyny gwał-townego rozwoju nowoczesnych technologii;

7) charakteryzuje region Bliskiego Wschodu pod kątem cech kulturowych, zaso-bów ropy naftowej, kierunków i poziomu rozwoju gospodarczego; wskazuje miej-sca konfliktów zbrojnych;

8) charakteryzuje na podstawie map tematycznych i wyjaśnia występowanie stref klimatyczno-roślinno-glebowych w Afryce;

9) wykazuje, na przykładzie strefy Sahelu, związek pomiędzy formami gospoda-rowania człowieka a zasobami wodnymi; uzasadnia potrzebę racjonalnego gospo-darowania w środowisku charakteryzującym się poważnymi niedoborami słodkiej wody;

10

10) określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób (m.in. AIDS) a poziomem życia w krajach Afryki na południe od Sahary;

11) wyróżnia główne cechy i przyczyny zróżnicowania kulturowego i etnicznego Ameryki Północnej i Południowej;

12) identyfikuje konflikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami wylesiania Amazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem; określa cechy rozwoju i problemy wielkich miast w Brazylii;

13) wykazuje związki między gospodarką a warunkami środowiska przyrodniczego w najważniejszych regionach gospodarczych Stanów Zjednoczonych Ameryki Pół-nocnej; określa rolę Stanów Zjednoczonych w gospodarce światowej;

14) przedstawia, na podstawie map tematycznych, główne cechy gospodarki Au-stralii na tle warunków środowiska przyrodniczego;

15) przedstawia cechy położenia i środowiska geograficznego Antarktyki i Arkty-ki; podaje główne cechy i przyczyny zmian w środowisku przyrodniczym obszarów okołobiegunowych.

Fragment podstawy programowej określonej w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17), Załącznik nr 4, s. 105–110.

podstawa prograMowa Kształcenia ogólnego dla giMnazjów i szKół ponadgiMnazjalnych,

Których uKoŃczenie uMożliwia uzysKanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaMinu Maturalnego

Po ukończeniu szkoły podstawowej, uczeń kontynuuje kształcenie ogólne na III i IV etapie edukacyjnym. III etap edukacyjny realizowany jest w gimnazjum, zaś IV etap edukacyjny realizowany jest w szkole ponadgimnazjalnej.

Kształcenie ogólne na III i IV etapie edukacyjnym, choć realizowane w dwóch róż-nych szkołach, tworzy programowo spójną całość i stanowi fundament wykształce-nia, umożliwiający zdobycie zróżnicowanych kwalifikacji zawodowych, a następnie ich późniejsze doskonalenie lub modyfikowanie, otwierając proces kształcenia się przez całe życie.

11

CElE KSztałCENIa

Celem kształcenia ogólnego na III i IV etapie edukacyjnym jest:

1) przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyk;

2) zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów;

3) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funk-cjonowanie we współczesnym świecie.

Do najważniejszych umiejętności zdobywanych przez ucznia w trakcie kształcenia ogólnego na III i IV etapie edukacyjnym należą:

1) czytanie – umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwa-rzania tekstów, w tym tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych ce-lów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa;

2) myślenie matematyczne – umiejętność wykorzystania narzędzi matematy-ki w życiu codziennym oraz formułowania sądów opartych na rozumowaniu matematycznym;

3) myślenie naukowe – umiejętność wykorzystania wiedzy o charakterze na-ukowym do identyfikowania i rozwiązywania problemów, a także formułowa-nia wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa;

4) umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w językach obcych, zarów-no w mowie, jak i w piśmie;

5) umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi;

6) umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji;

7) umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia się;

8) umiejętność pracy zespołowej.

Fragment podstawy programowej określonej w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17), Załącznik nr 4, s. 1.

12

2. WstępGeografia jest nauką od stuleci zajmującą się opisem Ziemi, zjawisk na niej zacho-

dzących oraz wyjaśnianiem wzajemnych związków i zależności między nimi. Jako przedmiot nauczania w gimnazjum sięga do wiadomości i umiejętności z wielu dzie-dzin nauk geograficznych. Korzysta także z wiedzy nabywanej na przedmiotach spo-łecznych i humanistycznych. Ta wielorakość i różnorodność faktów, pojęć i prawidło-wości oraz zróżnicowanych metod badawczych jest niezwykle atrakcyjna dla ucznia. Geografia jako przedmiot szkolny może stać się zwornikiem przedmiotów przyrodni-czych i humanistycznych.

Opracowując niniejszy program nauczania geografii w gimnazjum, uwzględniono następujące założenia:

ogólne zadania szkoły oraz cele kształcenia – wymagania ogólne i treści nauczania oraz wymagania szczegółowe zawarte w podstawie programowej MEN (grudzień 2008),

wiek rozwojowy uczniów,

liczbę godzin przeznaczonych na realizację treści nauczania geografii w gimna-zjum,

poziom wiadomości i umiejętności nabytych w szkole podstawowej.

Analiza ogólnych i szczegółowych wymagań dla przedmiotu geografia zawartych w podstawie programowej umożliwiła obudowanie ich materiałem nauczania ko-niecznym do osiągnięcia ogólnych celów dydaktycznych. Razem tworzą one treść kształcenia czyli system nauczanych czynności, określonych pod względem celów, materiału i wymagań.

Zakres wiadomości i umiejętności jest uwarunkowany kilkoma czynnikami. Nale-żą do nich:

tygodniowa liczba godzin nauczania geografii,

rozwój psychofizyczny uczniów,

wzajemne związki między treściami nauczania,

metody nauczania.

•

•

•

•

•

•

•

•

•

1�

W układzie materiału nauczania położono nacisk na wyeksponowanie naukowych podstaw wiedzy (strukturalizm). Dążono do tego, aby treść nauczania ułożona zosta-ła w efektywne sekwencje zgodne z logiczną i tematyczną strukturą materiału naucza-nia. W procesie nauczania należy również uwzględnić rozwój psychofizyczny ucznia w trakcie nauki w gimnazjum.

Założenia programu opierają się na czynnościowej koncepcji nauczania, a to pocią-ga konieczność stosowania aktywnych metod nauczania. W planach metodycznych, opracowanych dla poszczególnych klas, przedstawiono temat i główny cel lekcji oraz sformułowano czynności ucznia, które ukierunkowują działania nauczyciela i ucznia, wskazując sposoby i metody prowadzące do osiągnięcia zakładanych celów.

3. Założenia programu nauczania geografii w gimnazjum

Program przeznaczony jest do realizacji w trzech klasach na poziomie gimnazjum.

W podstawie programowej kształcenia ogólnego na III etapie edukacyjnym przed-stawiono przedmiotowe cele kształcenia – wymagania ogólne i treści kształcenia – oraz wymagania szczegółowe, które opisują zamierzone wyniki nauczania/uczenia się w gimnazjum.

Wymagania szczegółowe przedmiotu geografia tworzy w podstawie programo-wej 10 dziedzin tematycznych. Dzielą się one ze względu na treść na sześć bloków tematycznych:

Mapa – umiejętność czytania, interpretacji i posługiwania się mapą.

Astronomiczne podstawy geografii.

Wybrane zagadnienia geografii fizycznej.

Geografia Polski.

Geografia państw – sąsiadów Polski.

Wybrane regiony Europy i świata.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

1�

Cele kształcenia oraz treści nauczania stały się podstawą podziału na trzy lata kształcenia w gimnazjum. Struktura i kolejność nauczanych treści uwzględnia:

strukturę geografii jako nauki oraz określony zestaw treści nauczania zawarty w podstawie programowej,

treść nauczania nabytą na lekcjach przyrody w szkole podstawowej,

założenie, że nauczanie o mapie rozłożone jest na trzy lata kształcenia w gimnazjum,

plan nauczania w gimnazjum,

możliwości percepcyjne uczniów.

Każda dziedzina tematyczna zawiera od kilku do kilkunastu wymagań szczegóło-wych. Właściwe ich uporządkowanie, stworzenie logicznej struktury, pozwala uzyskać zamierzone cele dydaktyczne. Uczeń gimnazjum posiada już pewien zasób wiadomo-ści i umiejętności geograficznych, które nabył na lekcjach przyrody w szkole podsta-wowej. Jednak dopiero w gimnazjum geografia staje się wyodrębnionym przedmio-tem nauczania. Tak więc kolejność nauczanych treści jest niezwykle ważna. Wcześniej poznane wiadomości i nabyte umiejętności stają się podstawą kolejnych tematów lekcyjnych.

Ważnym elementem programu stało się dążenie do korelacji między poznanymi treściami. Liczba godzin, przydzielona na realizację poszczególnych bloków tematycz-nych, wynika z praktyki szkolnej.

(…) W nauczaniu geografii zaleca się ograniczenie zakresu wiedzy encyklopedycz-nej na rzecz kształtowania u uczniów umiejętności korzystania z różnego rodzaju źródeł informacji geograficznej i ich analizy.

Koncepcja wymagań na III etapie edukacyjnym opiera się na odejściu od domina-cji geografii ogólnej – fizycznej i społeczno-ekonomicznej, na rzecz geografii regio-nalnej (łatwiejszej i bardziej interesującej dla ucznia na tym etapie edukacyjnym). Na podstawie wybranych regionów, uczeń będzie poznawał podstawy geografii ogólnej, zróżnicowanie środowiska przyrodniczego, zróżnicowanie społeczno-kulturowe re-gionów oraz sposoby gospodarowania człowieka na świecie.

Nauczyciel powienien zdecydować, czy uczeń powinien wcześniej poznać geo-grafię Polski czy geografię świata. Argumentem przemawiającym za wcześniejszym wprowadzeniem geografii Polski są niewątpliwie walory zasady „od bliższego do dal-szego” (zasady należącej do tradycji polskiej edukacji geograficznej, a obecnie kon-

•

•

•

•

•

1�

sekwentnie stosowanej w edukacji geograficznej w Europie Zachodniej) oraz możli-wość porównania, odnoszenia do Polski (a tym samym utrwalenia) istotnych cech środowiska, społeczeństwa, gospodarki innych poznawanych państw i regionów na świecie.

Wskazane jest w znacznie większym zakresie korzystanie z obserwacji bezpośred-nich, dokonywanych przez uczniów w trakcie zajęć w terenie i wycieczek oraz jak naj-częstsze nawiązywanie do regionu, w którym uczeń mieszka. (…)

Fragment podstawy programowej określonej w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształ-cenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17), Załącznik nr 4, s. 251.

Tabela 1. Podział nauczanych treści w programie geografia na trzy lata kształcenia w gimnazjum.

DzIEDzINa tEmatyCzNa (Nr wg podstawy programowej)

lICzBa GoDzIN w programie

nauczania

Klasa I (1 godzina lekcyjna w tygodniu) 311. Mapa – umiejętność czytania, interpretacji i posługi-

wania się mapą.

2. Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa.

3. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej.

Klasa II (2 godziny lekcyjne w tygodniu) 52

4. Położenie i środowisko przyrodnicze Polski.

5. Ludność Polski.

6. Wybrane zagadnienia geografii gospodarczej Polski.

7. Regiony geograficzne Polski.

8. Sąsiedzi Polski – zróżnicowanie geograficzne, przemiany.

1. Mapa – umiejętność czytania, interpretacji i posługi-wania się mapą.

Klasa III (1 godzina lekcyjna w tygodniu) 30

9. Europa. Relacje: przyroda – człowiek – gospodarka.

10. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka.

1. Mapa – umiejętność czytania, interpretacji i posługi-wania się mapą.

1�

Szczegółowy rozkład treści nauczania, tematów lekcyjnych i liczba godzin prze-znaczona na realizację bloków tematycznych są przedstawione w planach metodycz-nych dla poszczególnych klas.

Na podstawie celów kształcenia – wymagań ogólnych i treści nauczania oraz umiejętności – wymagań szczegółowych, opracowano programowe cele naucza-nia geografii na poziomie poszczególnych klas. Następnie zaprojektowano szcze-gółowe cele lekcyjne do poszczególnych jednostek metodycznych. Cele szczegóło-we przedstawiono zgodnie z taksonomią celów poznawczych profesora B. Niemierki na dwóch poziomach: wiadomości i umiejętności. Zostały one zamieszczone w pla-nach metodycznych dla kolejnych klas. Plan metodyczny zawiera zapis tematów lek-cyjnych, główny cel dydaktyczny lekcji oraz szczegółowe cele lekcyjne opisane jako czynności uczniów.

W układzie poziomym nauczanych treści dążono, by program pokazywał relacje i wzajemne związki wiedzy, aby uczeń dostrzegał, że nabywane wiadomości i umie-jętności opisują otaczający go świat, a nie są zbiorem oderwanych i rozdrobnionych faktów.

Niniejszy program uwzględnia całość ogólnych, dydaktycznych celów kształcenia geografii zawartych w podstawie programowej. Realizacja materiału nauczania na lekcjach geografii umożliwia w naturalny sposób kształtowanie wielu zachowań i po-staw. Należą do nich:

Pozytywne nastawienie do wykonywanych czynności, planowanie pracy, kierowa-nie się wyznaczonymi celami, które powinny zostać osiągnięte.

Docenianie różnorodności i piękna natury, dostosowywanie swoich działań do wzorów zachowań proekologicznych.

Wykonywanie obserwacji i pomiarów w terenie z zachowaniem wymaganych standardów.

Dostrzeganie potrzeby ochrony elementów środowiska przyrodniczego a tak-że zachowanie bezpieczeństwa w czasie dokonywania obserwacji i pomiarów w terenie.

Dostrzeganie praktycznej użyteczności nabywanych wiadomości i umiejętności.

Umiejętność samodzielnej nauki, jak również podejmowania działań zespołowych.

•

•

•

•

•

•

1�

Umiejętność rozwiązywania problemów związanych z prowadzonymi obserwacja-mi, pomiarami oraz przygotowania strategii postępowania przy rozwiązywaniu zadań.

Przyjmowanie odpowiedzialności za swoje decyzje.

Wartościowanie i ocenianie działalności człowieka w środowisku przyrodniczym i kulturowym.

Docenianie roli i znaczenia Polski w świecie, jak również kształtowania postaw szacunku dla innych kultur i społeczeństw.

Ogólne cele kształcenia oraz wymagania szczegółowe posłużyły do określenia ce-lów etapowych dla poszczególnych klas. Przedstawiono je na początku każdego planu metodycznego dla danej klasy. Następnym etapem uszczegółowienia było opracowa-nie celów lekcji oraz propozycje czynności uczniów zawarte w planach metodycznych.

Przedmiotowe cele nauczania i wychowania powinny zostać dostosowane do zało-żeń programu dydaktyczno-wychowawczego szkoły. Ich realizacja jest w dużej mierze uzależniona od spójnego, skoordynowanego i konsekwentnego oddziaływania wszyst-kich nauczycieli uczących w danej szkole.

4. Procedury osiągania celówZałożone cele programu nauczania zostaną osiągnięte w wyniku spójnego realizo-

wania zadań przez szkołę, nauczycieli i uczniów. Zadania szkoły odnoszą się do wa-runków, w jakich będzie się odbywał proces nauczania. Zadaniem nauczyciela jest or-ganizacja procesu kształcenia, ukierunkowanie pracy uczniów, ewaluacja ich osiągnięć oraz wybór optymalnych metod kształcenia.

Szkoła musi zapewnić odpowiedni czas nauczania/uczenia się. Jeżeli jest to moż-liwe, nauczanie powinno odbywać się w pracowni geograficznej wyposażonej w pod-stawowe środki dydaktyczne. Należy umożliwić uczniom korzystanie ze zbiorów in-formacji – biblioteki, baz danych. Niezwykle ważne jest umożliwienie prowadzenia obserwacji bezpośrednich w czasie zajęć terenowych i lekcji – wycieczek.

Istotnym zadaniem nauczyciela jest stworzenie pozytywnej atmosfery w czasie za-jęć, pozwoli to zwiększyć motywację do uczenia się. Przeprowadzona na początku roku szkolnego diagnoza osiągnięć „na wejściu” umożliwi rozpoznanie posiadanych przez uczniów wiadomości i umiejętności. Powinno to prowadzić do zróżnicowania metod

•

•

•

•

1�

nauczania, indywidualizowania doboru środków dydaktycznych oraz przydzielenia za-dań dydaktycznych o różnej skali trudności. Należy również rozpatrzyć formę zajęć pozalekcyjnych dla uczniów specjalnie zainteresowanych przedmiotem.

Wybór metod nauczania służących przekazowi wiedzy geograficznej wynika z okre-ślonej koncepcji metodologicznej. Autor programu opierając się na metodologii przy-rodoznawstwa w ujęciu holistycznym, tj. hipotezie, że „Ziemia wraz z żyjącymi na niej istotami jest tworem organicznym stanowiącym jedną całość”, zakłada stosowanie metod, które będą dążyły do całościowego wyjaśnienia zjawisk i poszukiwania wza-jemnych związków i współzależności.

Autor opowiada się za czynnościową koncepcją nauczania. Przyswojenie pojęć, za-sad, umiejętności rozwiązywania problemów, czy rozwój umiejętności psychomoto-rycznych jest efektem poznawczej działalności uczniów uruchamianej przez konkret-ne zadania dydaktyczne. Nauczyciel powinien stosować aktywne metody nauczania, projektować sytuacje dydaktyczne, które umożliwiają działania uczniów.

Jedną z form nauczania przynoszącą ogromne efekty dydaktyczne jest wycieczka. W niniejszym programie zaplanowano kilka tematycznych zajęć terenowych. Warto przypomnieć, że zajęcia w terenie należy przeprowadzić, stosując wszystkie przepi-sy dotyczące zajęć poza szkołą. Zajęcia terenowe powinny być starannie zaplanowa-ne. W ich trakcie uczniowie powinni wykazać się umiejętnością pracy indywidualnej i grupowej. Niezwykle użytecznym środkiem dydaktycznym są wcześniej przygotowa-ne karty zajęć terenowych. Projektując zajęcia terenowe w najbliższej okolicy, należy podjąć działania na rzecz środowiska. Ma to ogromne znaczenie wychowawcze. Po-miary, spostrzeżenia, obserwacje wykonane w terenie mają posłużyć do pełniejszego i lepszego zrozumienia związków i zależności w otaczającym świecie. W planach me-todycznych dla poszczególnych klas zajęcia terenowe umieszczono w określonych blo-kach tematycznych. Jednak to nauczyciel podejmuje decyzję, kiedy takie zajęcia nale-ży przeprowadzić.

W procesie dydaktycznym oprócz celów nauczania/uczenia się należy kształto-wać postawy ucznia. Realizacja materiału nauczania geografii w gimnazjum umożliwia w sposób całkowicie naturalny emocjonalne zaangażowanie uczniów. Głównym moty-wem, wokół którego tworzone będą sytuacje dydaktyczne sprzyjające kształtowaniu postaw, jest środowisko przyrodnicze. Ogromne znaczenie wychowawcze ma także poznanie geografii własnego regionu. Zostało to podkreślone w podstawie programo-wej w części wymagań szczegółowych odnoszących się do geografii Polski.

1�

W planach metodycznych zaproponowano wiele czynności, w których uczeń ma przedstawić swój sąd, opowiedzieć się za jedną z opcji, podjąć decyzję. Innym sposo-bem diagnozy postaw uczniów jest metoda ich obserwacji w trakcie pracy i opis za-chowań w odpowiednich kartach. Należy również co pewien czas zastosować ankiety, w których uczniowie wyrażają opinie, opisują, jakie wartości są dla nich cenne, w ja-kich działaniach chcieliby uczestniczyć.

Efektem procesu kształcenia jest przyjęcie przez ucznia określonej wiedzy odno-szącej się do otaczającego go świata. Wiedzę tę stanowi zespół uzasadnionych przeko-nań, którymi wraz z własnym systemem wartości uczeń będzie posługiwał się w życiu, a równocześnie będzie ją przekazywał innym ludziom.

5. Proponowane metody ewaluacji osiągnięć uczniów

Ewaluacja osiągnięć ucznia jest jednym z ważniejszych zadań nauczyciela. Ocena skuteczności uczenia powinna być oparta na diagnozie wybranych wiadomości i umie-jętności przed i po realizacji programowych treści nauczania. Diagnoza na początku i na końcu roku szkolnego pozwoli określić przyrost wiedzy, czyli skuteczność procesu nauczania oraz pośrednio – jakość programu nauczania. Wstępna ocena osiągnięć ucz-nia ma spełniać głównie funkcję diagnostyczną.

W trakcie nauczania należy stosować różnorodne metody pomiaru osiągnięć ucz-niów, tj. ocenę odpowiedzi ustnych, prac pisemnych, prac uczniowskich wykonywa-nych w trakcie zajęć lekcyjnych i w czasie zajęć terenowych. Bieżąca ocena spełnia nie-zwykle ważne funkcje: diagnostyczną i dydaktyczno-wychowawczą.

Jedną z form ewaluacji osiągnięć uczniów, która zwiększa obiektywność oceniania szkolnego, jest pisemny pomiar osiągnięć. Oznacza to opracowanie nauczycielskiego sprawdzianu mierzącego osiągnięcia ucznia. Budowa sprawdzianu powinna zostać po-przedzona jasnym i wyrazistym określeniem jego celów.

W niniejszym programie nauczania dla gimnazjum określono cele etapowe oraz wymagania szczegółowe dla poszczególnych klas. Wymagania programowe wy-nikają z treści nauczania – wymagań szczegółowych przedstawionych w podstawie programowej.

20

Dążąc do zwiększenia obiektywności oceniania, należy określić dla każdej nauczo-nej czynności jej kategorię i poziom wymagań. Posłużył do tego model taksonomii ce-lów nauczania profesora B. Niemierki. Model ten obejmuje dwa poziomy wymagań: I. wiadomości i II. umiejętności oraz cztery kategorie celów nauczania:

Kategoria A – pamiętanie wiadomości,

Kategoria B – rozumienie wiadomości,

Kategoria C – stosowanie umiejętności w sytuacji typowej,

Kategoria D – stosowanie umiejętności w sytuacji problemowej.

Wymagania powarstwowano, określając ich poziomy. Poszczególne warstwy wy-magań oznaczono literami: K, P, R, D odnoszącymi się do obowiązującej obecnie skali stopni szkolnych:

K – wymagania konieczne – ocena dopuszczająca,

P – wymagania podstawowe – ocena dostateczna,

R – wymagania rozszerzające – ocena dobra,

D – wymagania dopełniające – ocena bardzo dobra.

Zestawy wymagań programowych stały się podstawą do zbudowania przykłado-wych zadań mierzących osiągnięcia uczniów. W programie nauczania geografii nada-no im postać sprawdzianu składającego się z kilkunastu zadań o określonym poziomie wymagań, czyli sprawdzianu wielostopniowego.

Każdy sprawdzian poprzedza plan tabelaryczny, w którym określono kategorię celu oraz poziom wymagań dla każdego zadania. Sumy punktów z poszczególnych poziomów wymagań są podstawą do ustalenia stopni szkolnych zgodnie z następu-jącą zasadą – bez zaliczenia poziomu niższego nie można zaliczyć poziomu wyższe-go. Wszystkie zadania są punktowane – za prawidłową odpowiedź uczeń uzyskuje 1 punkt, za błędną lub jej brak – 0 punktów. Normę zaliczenia poziomu ustalono na ok. 80% punktów możliwych do zdobycia. Nauczyciel może nieco obniżyć normę zali-czenia poziomu wymagań.

Jak postąpić, gdy niektórzy uczniowie rozwiążą zadania z wyższych poziomów wy-magań, a nie rozwiążą z niższych? Taki wynik określa się jako niestopniowalny. Nie należy wówczas oceniać sprawdzianu, lecz umożliwić uczniowi ponowne wykonanie testu – kolejnej wersji.

•

•

•

•

•

•

•

•

21

Korzystając z przedstawionego zestawu wymagań programowych, nauczyciel może opracować własne narzędzie pomiaru osiągnięć uczniów. Sprawdzanie wielostopnio-we zakłada takie uporządkowanie wymagań, aby w każdym wyższym stopniu mieściła się treść wymagań poziomu niższego. Tak uporządkowane wymagania utworzą hierar-chiczną skalę wymagań programowych, która pozwoli na bardziej obiektywną ocenę osiągnięć ucznia.

Wyniki sprawdzianu powinny stanowić podstawę do przeprowadzenia analizy, czy zaplanowane przez nauczyciela cele dydaktyczne zostały osiągnięte. Proponujemy, aby nauczyciel obliczył liczbę poprawnie wykonanych zadań, co pozwoli na określenie (w %) wskaźnika trudności i wskaźnika łatwości poszczególnych zadań. Będzie można w ten sposób określić, ilu uczniów spełniło wymagania programowe, jaka jest skutecz-ność oddziaływania nauczyciela oraz do których treści uczniowie i nauczyciel muszą powrócić, by je uzupełnić w toku dalszego kształcenia.

W sprawdzianach osiągnięć uczniów zastosowano głównie dwa typy zadań: wielo-krotnego wyboru i krótkiej odpowiedzi. Te dwa typy zadań stosowane są w arkuszach egzaminacyjnych, które rozwiązują uczniowie po kolejnych progach edukacyjnych. Forma zadań nie powinna wpłynąć na rezultaty osiągane przez ucznia. Podczas lekcji geografii należy stopniowo zapoznawać uczniów z różnymi formami zadań sprawdza-jących i wskazywać sposoby ich rozwiązywania.

Wymagania programowe dla poszczególnych klas sformułowane zostały w posta-ci czytelnej dla ucznia i rodziców. Pozwala to na jasne określenie poziomów wymagań, szczególnie przy ocenie prac pisemnych.

Przedstawiona w programie propozycja wymagań może zostać zmodyfikowa-na przez nauczyciela przedmiotu. Należy wówczas uwzględnić indywidualne różnice uzdolnień i aspiracje uczniów oraz uzależnić poziomy wymagań od oryginalnych kon-cepcji grup nauczycieli, szkół lub stowarzyszeń.

Sprawdziany muszą być zapowiedziane. Założono, że każdy sprawdzian zostanie przeprowadzony na jednej lekcji w czasie 45 minut. Rozwiązując zadania sprawdzia-nu, uczeń może korzystać z atlasu geograficznego.

Wymagania programowe należy także stosować do innych tradycyjnych form sprawdzania osiągnięć ucznia, jak np. ocena wypowiedzi ustnych, ocena zadań domo-wych, prac wykonywanych przez ucznia, ale mieszczących się w wymaganiach ustalo-nych w programie. Prace ucznia wykraczające poza ustalone w programie nauczania wymagania należy ocenić najwyższą notą, czyli oceną celującą.

22

6. Klasa IW klasie pierwszej przewidziano do realizacji treści nauczania zawarte w trzech

dziedzinach tematycznych w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla gimnazjalistów.

1. Mapa – uMiejętnośĆ czytania, interpretacji i posługiwania się Mapą.

2. Kształt, ruchy zieMi i ich następstwa.

3. wybrane zagadnienia geografii fizycznej.

Znajomość sposobów odczytywania umownego zapisu, analiza treści map i prak-tyczne wykorzystanie mapy w terenie są jednymi z ważniejszych kluczowych umiejęt-ności, które powinien nabyć uczeń w gimnazjum.

Spośród dziewięciu wymagań szczegółowych, składających się na umiejętność czy-tania mapy, w klasie pierwszej przewiduje się realizację sześciu z nich. Są to umiejęt-ności podstawowe, część z nich jest już uczniom znana z lekcji przyrody. Wymaga-nia dwóch kolejnych dziedzin tematycznych, tj. astronomicznych podstaw geografii oraz wybranych zagadnień geografii fizycznej, stały się podstawą programu naucza-nia w klasie pierwszej. Zapis wymagań szczegółowych obu tych dziedzin pokazuje, że należy wykazywać wzajemne zależności i wyjaśniać zjawiska oraz procesy zachodzą-ce w środowisku przyrodniczym przez ukazanie relacji i oddziaływań. Treści naucza-nia dotyczące zagadnień geografii fizycznej odnoszone są do całościowego oglądu zja-wisk, ale zawsze są one przybliżane przez przedstawienie konkretnych przykładów regionalnych.

Wiedza o zjawiskach zachodzących w środowisku przyrodniczym oraz zrozumie-nie związków, zależności i oddziaływań między środowiskiem a działalnością czło-wieka będzie rozszerzona w klasach II i III przy opisywaniu regionów Polski, Europy i świata.

Treść nauczania uporządkowano tak, by kolejno wprowadzone terminy i pojęcia oraz ukazywane związki i zależności tworzyły logiczną i budującą całość strukturę. Lekcje o mapie wpleciono w plan metodyczny klasy pierwszej tak, że stały się łączni-kiem spajającym nauczane treści. Jako ostatnie przewidziano zajęcie terenowe, które mają stanowić swego rodzaju podsumowanie nauczania o środowisku przyrodniczym i umożliwić praktyczne wykorzystanie mapy w terenie.

2�

W tabeli 1. przedstawiono ogólny układ treści nauczanych w klasie pierwszej.Tabela 1. Treść nauczania – dziedziny tematyczne realizowane na lekcjach geografii w klasie I gimnazjum.

Nr lekcji Treść NauczaNia – dziedziNa TemaTyczNaWymagaNia szczegółoWe. Numeracja Wg podsTaWy

programoWej

1–8 Kształt i rozmiary Ziemi. Orientacja na Ziemi. 2.1; 2; 6

9–13Mapa geograficzna i jej skala; umowne znaki na mapie; graficzne metody przedstawienia informacji na mapie, mapa poziomicowa; mapa hipsometryczna.

1.1; 2

14–20 Ruchy Ziemi i ich następstwa. 2.2; 3; 4

21–29 Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. 3.1;1.5; 6

30–31 Mapa – orientacja mapy. Wykorzystanie mapy w terenie. 1.3; 4

CElE EtapoWE W KlaSIE I.

CElE NauCzaNIa.

Posługiwanie się siatką geograficzną i siatką kartograficzną do wyznaczania współrzędnych geograficznych punktów z dokładnością wynikającą ze skali glo-busa i mapy.

Przedstawianie następstw ruchów Ziemi.

Umiejętność przeprowadzania prostych obserwacji astronomicznych przy użyciu gnomonu i w czasie zajęć terenowych.

Posługiwanie się modelami, rycinami do demonstrowania ruchów Ziemi.

Wykorzystanie mapy jako podstawowego źródła informacji geograficznych.

Opisywanie oddziaływań i zależności zachodzących pomiędzy składnikami środo-wiska naturalnego.

Dokonanie słownego oraz pisemnego opisu wybranych zjawisk geograficznych, posługując się terminologią i symboliką właściwą dla nauk o Ziemi.

CElE WyChoWaNIa. poStaWy.

Docenienie roli badań naukowych w opisie zjawisk na Ziemi.

Umiejętność zachowania się w obszarze turystycznym, przestrzeganie zasad obo-wiązujących na obszarach prawnie chronionych.

Dostrzeganie estetycznych walorów środowiska naturalnego.

Postawa badawcza ukierunkowana na wyszukiwanie związków, zależności i pra-widłowości zachodzących w środowisku naturalnym.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

1.

2.

3.

4.

2�

plaN mEtoDyCzNy W KlaSIE I.

Nr lek-cji

TemaT lekcji cel lekcji

szczegółoWe cele NauczaNia

Wiadomościuczeń:

umiejęTNościuczeń:

1. Kształt i wymiary Ziemi; argumenty i dowody kulistości Ziemi.

Przedstawienie argu-mentów i wyjaśnienie dowodów kulistości Ziemi.

zna długość obwodu Ziemi, równika, promienia biegunowego i promienia równikowego,

wyjaśnia przyczyny spłasz-czenia biegunowego Ziemi,

wymienia argumenty i dowody kulistości Ziemi.

•

•

•

posługując się rysunkami, objaśnia argumenty i dowody przemawiające za kulistym kształtem Ziemi,

oblicza długość obwodu Ziemi, posługując się metodą Eratostenesa.

•

•

2. Jak wyznaczamy kierunki na modelu Ziemi – globusie?

Wyznaczenie kierun-ków głównych i po-średnich na globusie.

rozumie znaczenie termi-nów: oś ziemska, bieguny ziemskie, równik, zenit,

wie, że Gwiazda Polarna jest zewnętrznym punktem umożliwiającym wyznacze-nie kierunku północnego.

•

•

wskazuje na globusie oś ziemską, bieguny ziemskie, równik,

wyznacza kierunki główne z dowolnego punktu na globusie,

wyznacza kierunki pośred-nie z dowolnego punktu na globusie,

potrafi obliczyć odległość rzeczywistą między punktami wskazywanymi na globusie.

•

•

•

•

3. Widome ruchy gwiazd. Wyznaczanie południka miejscowego.

Wyznaczenie połu-dnika miejscowego na podstawie zmian długości i kierunku cienia gnomonu.

rozumie znaczenie terminów: sfera niebieska, pion, zenit, gnomon, moment górowania Słońca, kąt wysokości Słońca,

zna nazwy gwiazdozbiorów umożliwiających odszuka-nie Gwiazdy Polarnej,

•

•

wykorzystuje prawidłowo ustawiony gnomon do wytyczenia południka miejscowego,

wyznacza kierunki główne i pośrednie, posługując się cieniem gnomonu,

•

•

2�

cd. 3. opisuje widomą drogę Słońca w ciągu dnia,

wie, że cień gnomonu zmienia kierunek i długość w ciągu dnia,

wie, że w momencie południa słonecznego cień jest najkrótszy i wskazuje północ (w naszym kraju).

•

•

•

mierzy wysokość Słońca przy użyciu gnomonu,

dokonuje obserwacji zmian miejsca wschodu i zachodu Słońca w różnych porach roku.

•

•

4. Podział Ziemi na półkulę wschodnią i półkulę zachodnią. Długość geograficzna.

Określenie długości geograficznej dowolnego punktu na globusie.

zna cechy południków,

wie, jak podzielić globus na półkulę wschodnią i zachodnią,

wie, że południk zerowy (0°) przechodzi przez Greenwich.

•

•

•

wyznacza południki na globusie indukcyjnym,

odróżnia kąt dwuścienny od kąta płaskiego,

odczytuje na globusie wartość kątową dowolnego południka,

dzieli globus na półkulę wschodnią i półkulę zachodnią,

wyznacza długość geogra-ficzną na globusie.

•

•

•

•

•

5. Podział Ziemi na półkulę północną i półkulę połu-dniową. Szerokość geograficzna.

Określenie szero-kości geograficznej dowolnego punktu na globusie.

zna cechy równoleżników,

wie, jak podzielić globus na półkulę północną i południową,

zna długość równika,

wie, że pion można wyzna-czyć w dowolnym punkcie na globusie,

wie, że wskaźnikiem szerokości geograficznej na półkuli północnej jest Gwiazda Polarna.

•

•

•

•

•

wyznacza równoleżniki na globusie indukcyjnym,

odczytuje na globusie wartość kątową dowolnego równoleżnika,

wyznacza szerokość dowol-nego punktu na globusie.

•

•

•

2�

6. Siatka geogra-ficzna a siatka kartograficzna.

Odróżnienie siatki geograficznej od siatki kartograficznej.

podaje cechy siatki geograficznej,

zna sposoby przeniesienia kulistej powierzchni Ziemi na płaszczyznę,

wymienia rodzaje znie-kształceń, jakie posiadają siatki kartograficzne.

•

•

•

dowodzi, że nie można przenieść powierzchni kuli na płaszczyznę bez zniekształceń,

uzasadnia potrzebę stosowania siatek kartograficznych,

określa kierunki na mapie na podstawie siatki kartograficznej,

posługuje się liniami siatki kartograficznej do wyznaczenia kierunków na mapie.

•

•

•

•

7. Współrzędne geograficzne.

Określenie współrzęd-nych geograficznych dowolnego punktu na mapie świata, na mapach kontynen-tów i na mapie Polski.

wie, że każdy punkt na Ziemi ma własne współ-rzędne geograficzne,

zna międzynarodowe oznaczenia stosowane do zapisu współrzędnych geograficznych,

wie, że miarą długości i szerokości geograficznej są stopnie (°) i minuty (‘) kątowe,

pamięta, że długość łuku 1° obwodu Ziemi wynosi 111,2 km,

wyjaśnia praktyczne zna-czenie określenia położenia geograficznego na Ziemi.

•

•

•

•

•

określa współrzędne geo-graficzne na globusie,

określa współrzędne geograficzne punktów na mapie świata,

określa współrzędne geograficzne punktów na mapach kontynentów,

określa współrzędne geo-graficzne na mapie Polski (z dokładnością do 10’).

•

•

•

•

2�

8. Ćwiczenia w okre-ślaniu położenia geograficznego na podstawie współrzęd-nych geograficznych.

Biegłe określanie współrzędnych geograficznych na mapach ściennych i na mapach w atlasie.

wie, że 1° łuku dzieli się na 60 minut,

wie, jak wyznaczyć przebieg południka i równoleżnika w oku siatki kartograficznej,

zna średnią długość łuku 1° i 1’ w kilometrach i metrach.

•

•

•

określa współrzędne geo-graficzne z dokładnością wynikającą ze skali mapy,

określa współrzędne geograficzne punktów na mapach ściennych i na mapach w atlasie,

odczytuje i zapisuje współrzędne geogra-ficzne danego punktu według oznaczeń międzynarodowych.

•

•

•

9. Mapa geograficzna. Rodzaje skal stosowa-nych na mapie.

Zrozumienie zagad-nienia skali mapy. Poznanie skal stoso-wanych na mapie.

wyjaśnia termin skala mapy,

podaje przykłady skali licz-bowej, skali mianowanej i podziałki liniowej,

wyjaśnia zależność między skalą mapy a jej szczegółowością.

•

•

•

przelicza skalę liczbową na skalę mianowaną,

oblicza skalę liczbową na podstawie skali mianowanej,

rysuje podziałkę liniową na podstawie skali mianowanej,

porównuje skale liczbowe.

•

•

•

•

10. Sposoby korzystania ze skali mapy.

Wykorzystanie skal użytych na mapie do obliczania odległo-ści w terenie.

zna sposoby dokładnego pomiaru odległości na mapie,

zna algorytmy umożli-wiające przeliczenie skal stosowanych w legendzie mapy,

wymienia rodzaje skal stosowanych na mapach geograficznych,

wie, że skala jest tym większa, im jej dzielnik jest mniejszy,

•

•

•

•

oblicza odległość w terenie na podstawie pomiaru dokonanego na mapie,

oblicza skalę mapy, znając odległość w terenie i odle-głość na mapie,

posługuje się podziałką liniową, aby obliczyć odległość rzeczywistą w terenie,

porównuje skale liczbowe na mapach.

•

•

•

•

2�

cd. 10.

dostrzega zależność między skalą mapy a jej szczegółowością.

•

11. Graficzne metody przedstawiania informacji na mapach geograficznych.

Poznanie sposobów przekazu informacji o środowisku geogra-ficznym stosowanych na mapach.

wyjaśnia termin legenda mapy,

wie, że znak użyty na mapie jest umownym i symbolicz-nym zapisem rzeczywistych obiektów,

wymienia główne metody przedstawiania zjawisk na mapach geograficznych,

wymienia grupy znaków kartograficznych stosowanych na mapach geograficznych,

wyjaśnia terminy: karto-gram, kartodiagram,

zna etapy pracy z mapą tematyczną.

•

•

•

•

•

•

odczytuje znaki karto-graficzne, posługując się objaśnieniami w legendzie mapy,

odróżnia znaki li-niowe, punktowe i powierzchniowe,

odczytuje treść mapy, na której zjawisko przedsta-wiono przy użyciu metody punktowej, zasięgów, kar-togramu i kartodiagramu.

•

•

•

12. Przedstawianie rzeźby terenu na mapie poziomicowej.

Odczytywanie form rzeźby terenu, kształ-tów stoku, wysokości bezwzględnych na ry-sunku poziomicowym.

wymienia cechy poziomicy,

wyjaśnia terminy: rzeźba terenu, profil terenu,

wylicza zalety rysunku poziomicowego do przed-stawiania rzeźby terenu,

zna sposób narysowania profilu terenu wybranego odcinka na podstawie rysunku poziomicowego,

wyjaśnia terminy: równina, pagórek, góra, dolina, kotlina.

•

•

•

•

•

odczytuje wysokości bezwzględne punktów na mapie poziomicowej,

oblicza różnicę wysokości względnych wskazanych punktów na mapie poziomicowej,

wskazuje stoki strome i łagodne, wykorzystując układ poziomic,

rysuje profil terenu wzdłuż wskazanej linii na mapie poziomicowej,

•

•

•

•

2�

13. Przedstawianie rzeźby terenu na mapie hipsometrycznej.

Wykorzystanie mapy hipsometrycznej do odczytywania form rzeźby terenu.

zna skalę barw wysokoś-ciowych stosowaną na mapach hipsometrycznych,

wie, jak określa się wyso-kość punktów na mapie hipsometrycznej,

wyjaśnia terminy: nizina, wyżyna, góry,

rozróżnia na rycinie typowe przykłady rzeźby terenu.

•

•

•

•

odczytuje wysokości punk-tów, posługując się skalą barw wysokościowych,

wskazuje na mapie hipsometrycznej obszary nizinne, wyżynne i górskie,

lokalizuje na mapie hipso-metrycznej ryciny obrazu-jące charakterystyczny typ rzeźby terenu.

•

•

•

14. Ruch obrotowy Ziemi i jego następstwa; dzień i noc – doba.

Opisanie następstw ruchu obrotowego Ziemi.

wie, że Ziemia obraca się z zachodu na wschód wokół swej osi,

wie, że cień gnomonu zmienia kierunek i długość w ciągu dnia,

wie, że moment południa słonecznego przypada na południku miejscowym,

wie, że następstwem ruchu obrotowego Ziemi jest dzień i noc,

•

•

•

•

demonstruje ruch obroto-wy Ziemi na globusie,

określa kierunek ruchu obrotowego,

oblicza prędkość kątową Ziemi w czasie ruchu obrotowego,

wskazuje na modelu wschód, południe i zachód słońca oraz moment północy w czasie ruchu obrotowego,

•

•

•

•

cd. 12.

odczytuje wysokości względne i bezwzględ-ne punktów na profilu terenowym,

rozpoznaje formy wypukłe i wklęsłe na mapie poziomicowej,

charakteryzuje typ rzeźby terenu na podstawie rysun-ku poziomicowego.

•

•

•

�0

cd. 14.

zna czas jednego pełnego obrotu Ziemi wokół swej osi,

pamięta prędkość kątową Ziemi w czasie ruchu obrotowego (1° w czasie 4 minut).

•

•

wyznacza zasięg dnia i nocy na modelu.

•

15. Czas słoneczny. Zrozumienie rachuby czasu opartej na widomym ruchu Słońca po sklepieniu niebieskim, będącej odbiciem ruchu obrotowego Ziemi.

wie, że czas odnoszący się do górowania na danym południku jest czasem słonecznym miejscowym,

wie, że punkty leżące na jednym południku mają ten sam czas słoneczny miejscowy,

rozumie zmiany czasu miej-scowego związane z ruchem obrotowym Ziemi,

wie, że zegary słoneczne pokazują czas słoneczny miejscowy.

•

•

•

•

demonstruje na modelu zmiany czasu miejscowego dla wybranych punktów,

oblicza czas miejscowy dla dwóch punktów leżących na różnych długościach geograficznych,

przelicza miarę kątową długości geograficznej na miarę czasową,

zamienia miarę czaso-wą na różnicę długości geograficznej.

•

•

•

•

16. Strefy czasu. Linia zmiany daty. Czas urzędowy.

Wyjaśnienie potrzeby podziału Ziemi na strefy czasu, obszarów państw na obszary czasu urzędowego. Omówienie konse-kwencji przekraczania linii zmiany daty.

wyjaśnia konieczność podziału Ziemi na 24 strefy czasowe,

wyjaśnia konieczność podziału terytorium nie-których państw na obszary czasu urzędowego,

wie, że linia zmiany daty biegnie wzdłuż południka 180°.

•

•

•

odczytuje czas strefowy na mapie stref czasu,

określa datę przy przekra-czaniu linii zmiany daty,

wskazuje przebieg linii zmiany daty na globusie i na mapie świata.

oblicza godzinę czasu strefowego znając czas strefowy w jednej ze stref

•

•

•

•

17. Ruch obiegowy Ziemi. Opis ruchu obiego-wego Ziemi dookoła Słońca.

zna średnią odległość Ziemi od Słońca,

• demonstruje ruch obiego-wy Ziemi na modelach,

•

�1

cd. 17.

wie, że oś ziemska jest niezmiennie nachylona do płaszczyzny orbity pod kątem 66°33’,

zna długość trwania jedne-go pełnego obiegu Ziemi dookoła Słońca,

zna długość trwania roku kalendarzowego zwykłego,

wyjaśnia zmianę liczby dni w lutym co 4 lata.

•

•

•

•

korzystając z wykresu, interpretuje zmiany wyso-kości Słońca w ciągu dnia w danej miejscowości,

dokonuje systematycznych pomiarów wysokości Słońca w ciągu roku,

prezentuje wyniki pomia-rów wysokości Słońca na wykresie.

•

•

•

18. Astronomiczne pory roku – oświetlenie Ziemi w pierwszym dniu wiosny i lata na półkuli północnej.

Wyjaśnienie następstw ruchu obiegowego Ziemi dookoła Słońca.

zna daty rozpoczęcia astro-nomicznej wiosny i lata na półkuli północnej,

wie, na których równo-leżnikach Słońce góruje w zenicie w pierwszym dniu astronomicznej wiosny i lata,

wyjaśnia przyczyny zmian oświetlenia Ziemi w czasie ruchu obiegowego,

dostrzega zależność między wysokością Słońca a ilością docierającej do Ziemi energii słonecznej,

wyjaśnia terminy: równo-noc wiosenna i przesilenie letnie,

wie, że Ziemię oświetla równoległa wiązka promie-ni słonecznych.

•

•

•

•

•

•

demonstruje na modelu oświetlenie Ziemi w pierw-szym dniu wiosny i lata,

wskazuje na rycinie równoleżniki, na których Słońce góruje w zenicie w pierwszym dniu wiosny i lata,

wskazuje na rycinie obsza-ry, na których występuje dzień polarny i noc polarna w dniu 22 VI,

oblicza szerokość geogra-ficzną punktu na podstawie wysokości Słońca i kie-runku górowania w dniu przesilenia wiosennego.

•

•

•

•

�2

19. Astronomiczne pory roku – oświetlenie Ziemi w pierwszym dniu jesieni i zimy na półkuli północnej.

Wyjaśnienie następstw ruchu obiegowego Ziemi dookoła Słońca.

zna daty rozpoczęcia astro-nomicznej jesieni i zimy na półkuli północnej,

wie, na których równo-leżnikach Słońce góruje w zenicie w dniu równo-nocy jesiennej i przesilenia zimowego,

dostrzega zależność między wysokością Słońca a ilością docierającej do Ziemi energii słonecznej,

wyjaśnia terminy: równo-noc jesienna, przesilenie zimowe,

opisuje zmiany długości dnia i nocy w kolejnych porach roku.

•

•

•

•

•

demonstruje na modelu oświetlenie Ziemi w pierw-szym dniu jesieni i zimy,

wskazuje na rycinie równoleżniki, na których Słońce góruje w zenicie w pierwszym dniu jesieni i zimy,

wskazuje na rycinie obsza-ry, w których występuje dzień polarny i noc polarna w dniu 22 XII,

wyjaśnia przyczynę występowania dnia i nocy polarnej w strefach podbiegunowych.

•

•

•

•

20. Strefy oświetlenia Ziemi.

Wydzielenie stref oświetleniowych na Ziemi i przedsta-wienie ich charaktery-stycznych cech.

wie, które równoleżniki są granicami stref oświetle-niowych na Ziemi,

podaje nazwy stref oświet-leniowych Ziemi,

wyjaśnia zjawisko dnia i nocy polarnej w strefach podbiegunowych,

wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza,

wie, że kształt Ziemi wpływa na ilość energii słonecznej docierającej do jej powierzchni.

•

•

•

•

•

wskazuje na rycinie zasięg stref oświetleniowych na Ziemi,

odczytuje szerokość geo-graficzną równoleżników będących granicami stref oświetleniowych,

odróżnia strefy oświetle-niowe Ziemi na podstawie charakterystycznych cech,

porównuje obszary oświet-lane równoległą wiązką promieni słonecznych i wskazuje obszary, do któ-rych dociera więcej/mniej energii słonecznej.

•

•

•

•

��

21. Klimat i jego składniki. Czynniki klimatotwórcze.

Poznanie najważ-niejszych czynników klimatotwórczych i ich roli w kształtowaniu typów klimatu w wy-branych obszarach Ziemi.

definiuje terminy: pogoda, klimat,

wymienia składniki pogody i klimatu,wyjaśnia różnicę między składnikami pogody a składnikami klimatu,wymienia czynniki klimatotwórcze,

podaje przykłady wpływu czynników klimatotwór-czych na klimat wybranych obszarów Ziemi,

omawia, jak ustala się typ klimatu wybranego obszaru Ziemi.

•

•

•

•

•

•

dowodzi, korzystając z rycin i map, że czynniki klimatotwórcze wpływają na składniki klimatu,

analizuje dane klimatyczne (średnie temperatury powietrza w styczniu i lipcu oraz roczne sumy opadów) i ustala prawidłowości klimatyczne,

wykazuje oddziaływanie czynników klimatotwór-czych na różnych obszarach na typ klimatu.

•

•

•

22. Wykresy klimatyczne i mapy klimatyczne.

Poznanie zasad konstrukcji wykresu klimatycznego oraz odczytywania przed-stawionych danych i ich interpretacji.

wie, jak oblicza się średnie: dobowe, miesięczne, roczne temperatury powietrza,

wie, jak oblicza się sumę miesięcznych i rocznych opadów w danej stacji,

wyjaśnia termin amplituda średnich miesięcznych temperatur powietrza,

podaje graniczne tempe-ratury powietrza służące wydzielaniu klimatycznych (termicznych) pór roku.

•

•

•

•

odczytuje na diagra-mie przebieg średnich miesięcznych temperatur powietrza,

odczytuje na diagramie przebieg sum miesięcznych opadów,

oblicza amplitudę średnich miesięcznych temperatur powietrza,

wskazuje na wykresie minimalne i maksymalne wartości temperatury powietrza i sumy opadów,

wydziela na wykresie okresy klimatycznych (termicznych) pór roku.

•

•

•

•

•

��

23. Rozkład temperatury powietrza i opadów na Ziemi.

Poznanie przyczyn różnic rozkładu tem-peratury powietrza i opadu na Ziemi.

wie, że ilość energii słonecznej dochodzącej do Ziemi zależy od wysokości Słońca i długości dnia,

wymienia geograficzne czynniki wpływające na rozkład temperatury po-wietrza i opadów na Ziemi,

wyjaśnia terminy: deszcz ze-nitalny, amplituda średnich miesięcznych temperatur powietrza w okresie roku.

•

•

•

odczytuje przebieg średnich miesięcznych temperatur powietrza na wykresach klimatycznych,

wskazuje na mapie tematycznej obszary z naj-wyższymi i najniższymi temperaturami powie-trza i sumami opadów rocznych,

odczytuje i opisuje prze-bieg izoterm stycznia i lipca na mapie klimatycznej świata,

odczytuje i opisuje prze-bieg rocznych izohiet na mapie swiata.

•

•

•

•

24. Strefy klimatyczne na kuli ziemskiej.

Wydzielenie i opis stref klimatycznych na Ziemi.

wymienia czynniki kształtujące typy klimatów na Ziemi,

wyjaśnia terminy: strefa klimatyczna, typ klimatu,

podaje charakterystyczne cechy głównych typów klimatu na Ziemi,

wyjaśnia zróżnicowanie typów klimatu na Ziemi,

odróżnia klimaty strefowe od astrefowych,

wyjaśnia piętrowość klima-tyczną w górach.

•

•

•

•

•

•

wskazuje na mapie klimatycznej zasięg stref klimatycznych na Ziemi,

charakteryzuje typ klimatu na podstawie danych przedstawionych na dia-gramie klimatycznym,

umiejscawia diagram klimatyczny we właściwej strefie klimatycznej,

porównuje typy klimatów na Ziemi.

•

•

•

•

��

25. Strefy roślinne i gle-bowe na Ziemi.

Wykazanie związków i współzależności między klimatem, roślinnością i glebami na Ziemi.

dostrzega zależność między szerokością geograficzną, typem klimatu, typem ro-ślinności i rodzajem gleby,

wyjaśnia termin krajobraz,

wyjaśnia przyczyny zróżnicowania krajobrazów na Ziemi,

wyjaśnia przyczyny rów-noleżnikowego ułożenia krajobrazów strefowych na Ziemi,

podaje przykłady naturalnych krajobrazów astrefowych.

•

•

•

•

•

odczytuje treść map tematycznych: klimatycz-nej, roślinności, glebowej; ustala prawidłowości warunkujące równoleżni-kowy przebieg krajobrazów strefowych,

rozpoznaje na rycinie typową roślinność w danej strefie krajobrazowej,

wskazuje na mapie tematycznej zasięg stref roślinno-glebowych,

charakteryzuje daną strefę roślinno-glebową, wykorzystując różne źródła informacji.

•

•

•

•

26. Płytowa budowa litosfery. Zjawiska wulkaniczne i trzęsie-nia ziemi.

Poznanie płytowej budowy litosfery i wyjaśnienie zjawisk zachodzących w wyni-ku ruchu jej płyt.

wyjaśnia terminy: litosfera, skorupa ziemska, wulkan, trzęsienie ziemi,

wymienia czynniki geologiczne wpływające na zjawiska zachodzące w litosferze,

wie, że litosfera składa się z płyt o zróżnicowanej grubości,

opisuje zjawiska występu-jące w wyniku przemiesz-czenia się płyt litosfery.

•

•

•

•

wskazuje na mapie tema-tycznej płyty litosfery,

wskazuje na mapie obszary sejsmiczne,

opisuje, na podstawie ryciny, produkty wybuchu wulkanu,

wykazuje związek między płytową budową litosfery a zjawiskami wulkaniczny-mi i trzęsieniami ziemi.

•

•

•

•

27. Wietrzenie i erozja. Rzeźbotwórcza rola wód płynących.

Wykazanie rzeźbo-twórczej roli wód płynących, wiatru i fal morskich. Wyjaśnienie

wyjaśnia terminy: wietrze-nie, erozja, akumulacja,

• przedstawia etapy zmian w wyniku wietrzenia mechanicznego,

•

��

cd. 27.

współzależności zjawisk na przykładzie wietrzenia i erozji.

podaje przykłady wie-trzenia mechanicznego i wietrzenia chemicznego,

podaje przykłady erozji,

wymienia przykładowe formy powstałe w wyniku działalności wiatru, wody płynącej, fal morskich.

•

•

•

rozpoznaje na rycinie formy wietrzenia eolicznego, erozji rzecznej,

dostrzega zmienność form rzeźby powierzchni Ziemi w czasie,

charakteryzuje zmiany profilu doliny rzecznej w odcinku górnym, środko-wym i dolnym.

•

•

•

28. Rzeźbotwórcza rola fal morskich i wiatru.

Wykazanie rzeź-botwórczej roli fal morskich i wiatru.

wymienia czynniki kształtujące rzeźbę w pasie wybrzeży,

wyjaśnia terminy: klif, wybrzeże płaskie, wydma, barchan, mierzeja,

podaje przykłady niszczącej i budującej działalności fal morskich, prądów przybrzeżnych i wiatru.

•

•

•

posługując się ryciną, objaśnia etapy powsta-wania form rzeźby na wybrzeżach,

posługując się ryciną, ob-jaśnia etapy powstawania form rzeźby eolicznej,

wskazuje na mapie obszary pustynne, na których występuje rzeźba eoliczna.

•

•

•

29. Rzeźbotwórcza rola lądolodów i lodowców górskich.

Wykazanie rzeźbotwórczej roli lądolodów i lodowców górskich. Wskazanie współzależności zjawisk w środowisku naturalnym.

wyjaśnia terminy: lądolód, lodowiec górski, granica wieloletniego śniegu,

opisuje warunki tworzenia się lądolodów i lodowców górskich,

wymienia formy akumulacji lodowcowej,

wymienia formy erozji lodowcowej.

•

•

•

•

przedstawia etapy powsta-wania lądolodu i lodowca górskiego,

rozpoznaje na rycinie i nazywa formy akumulacji lodowcowej,

rozpoznaje na rycinie i nazywa formy erozji lodowcowej,

wskazuje na mapie obszary zajęte przez lądolody.

•

•

•

•

��

30. Orientacja planu i mapy (geograficznej) w terenie.

Poznanie zasad orien-tacji planu i mapy w terenie.

wie, jak zorientować plan i mapę w terenie według obiektów i kierunków,

wie, że igła magnetyczna wskazuje kierunek północy magnetycznej,

wie, jak wyznaczyć kierunki główne i pośrednie, znając jeden kierunek główny,

zna sposoby wyznaczania kierunków głównych za po-mocą kompasu, gnomonu, Gwiazdy Polarnej.

•

•

•

•

orientuje plan i mapę według kierunków,

orientuje plan i mapę według obiektów,

wyznacza kierunek trasy wycieczki, korzystając ze zorientowanej mapy,

posługuje się planem, aby dotrzeć do wybranego punktu,

wykorzystuje znaki w le-gendzie mapy (planu) do opisu trasy wycieczki.

•

•

•

•

•

31. Zajęcia terenowe – relacje między składnikami środo-wiska naturalnego w najbliższej okolicy.

Przeprowadzenie ob-serwacji składników środowiska natural-nego i wykazanie związków, zależności i oddziaływań między nimi.

Opis zajęć:

praca grupowa lub indywidualna uczniów na wybranym obszarze.

Przygotowanie obejmuje:wybranie obszaru, w któ-rym zostaną przeprowadzo-ne obserwacje,

określenie zasad bezpieczeństwa,

przygotowanie map, przyrządów, literatury,

uzyskanie akceptacji nauczyciela.

•

•

•

•

•

Czynności:przeprowadzenie obserwa-cji terenowych wybranych składników środowiska,

dokumentowanie obserwacji,

ustalenie relacji między wybranymi składnikami środowiska,

wykorzystanie różnych źródeł informacji,

podsumowanie obserwacji w formie wybranej przez ucznia,

ocena zajęć w terenie,

prezentacja opracowania.

•

•

•

•

•

•

•

��

WymaGaNIa proGramoWE W KlaSIE I.

lp WymagaNia programoWe

kaTegoria celu

poziom Wymagań

mapa – umIEjętNość CzytaNIa, INtErprEtaCjI I poSłuGIWaNIa SIę mapą.

1. Wykazać znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji na mapie. C D

2. Obliczyć odległość w terenie, posługując się skalą mapy. C K

3. Obliczyć skalę mapy, znając odległość w terenie i na mapie. C R

4. Przeliczać skalę liczbową na skalę mianowaną. C P

5. Przeliczać skalę mianowaną na liczbową. C P

6. Wykorzystać podziałkę liniową do pomiarów odległości na mapie. C P

7. Odróżnić mapę ogólnogeograficzną od mapy tematycznej. C P

8. Odróżnić plan od mapy. C K

9. Wymienić główne kartograficzne metody przedstawienia zjawisk na mapie. A R

10. Odczytać wysokości bezwzględne na mapie poziomicowej. C K

11. Odczytać wysokości bezwzględne na mapie hipsometrycznej. C K

12.Obliczyć różnicę wysokości bezwzględnych na mapie poziomicowej i na mapie hipsometrycznej.

C K

13. Rozpoznać formy rzeźby terenu na podstawie rysunku poziomicowego. D D

14. Rozpoznać typy rzeźby terenu na mapie hipsometrycznej. C R

15. Wykonać profil terenu na podstawie rysunku poziomicowego. C P

16. Orientować plan w terenie według obiektów. C P

17. Przedstawić procedurę orientacji planu w terenie według obiektów. C R

18. Przedstawić procedurę orientacji mapy według wskazań igły magnetycznej. C R

19. Orientować mapę w terenie według obiektów. D D

20. Orientować mapę w terenie według igły magnetycznej. D R

21. Identyfikować obiekty geograficzne na fotografiach i na mapach topograficznych. D D

22. Analizować treść map ogólnogeograficznych i tematycznych. C D

23. Wskazać właściwą mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych. C K

24. Porównać treść map tematycznych C R

KSztałt, ruChy zIEmI I ICh NaStępStWa.

25. Podać długość promienia równikowego i biegunowego Ziemi. A P

26. Wyjaśnić termin geoida. B R

��

27. Wyjaśnić przyczyny spłaszczenia biegunowego Ziemi. B P

28. Przedstawić argumenty i dowody potwierdzające kulisty kształt Ziemi. A K

29. Wyjaśnić dowody kulistości Ziemi. B R

30. Przedstawić długość: równika, jednego południka. A K

31. Wyznaczyć kierunki główne i pośrednie na globusie. C K

32. Wyznaczyć południk miejscowy przy użyciu gnomonu. D D

33. Dokonać podziału Ziemi na półkulę wschodnią i półkulę zachodnią. C K

34. Dokonać podziału Ziemi na półkulę północną i półkulę południową. C K

35. Odróżnić południki od równoleżników. C K

36. Odróżnić siatkę geograficzną od siatki kartograficznej. B P

37. Wykazać zniekształcenia siatki kartograficznej. D R

38.Oznaczyć położenie geograficzne wybranego punktu na mapie świata i mapach kontynentów z dokładnością 1°.

C R

39.Oznaczyć położenie geograficzne wybranego punktu na mapie Polski z dokładnoś-cią 10’.

D D

40.Zaznaczyć na mapie kontynentów i mapie Polski punkty, znając ich współrzędne geograficzne.

D D

41.Odczytać i zapisać współrzędne geograficzne dowolnego punktu według oznaczeń międzynarodowych.

C P

42. Podać kierunek obrotu Ziemi wokół swej osi. A K

43. Podać czas obrotu Ziemi wokół swojej osi. A K

44. Obliczyć prędkość kątową Ziemi w czasie ruchu obrotowego. C R

45. Wyjaśnić następstwo dnia i nocy jako skutek ruchu obrotowego. B K

46.Identyfikować moment górowania Słońca z momentem południa na południku miejscowym.

C P

47.Wskazać na globusie moment wschodu, południa i zachodu Słońca w czasie ruchu obrotowego.

C R

48. Wyjaśnić zależność między czasem słonecznym a długością geograficzną. B R

49.Obliczyć czas słoneczny danego południka na podstawie różnicy długości geograficznej.

D D

50.Wyjaśnić konieczność ustalenia obszarów czasu urzędowego na terytorium niektórych państw.

B R

51. Wyjaśnić konieczność podziału Ziemi na strefy czasu. B P

52. Odczytać czas strefowy na mapie stref czasowych na Ziemi. C P

�0

53. Ustalić datę przy przekraczaniu linii zmiany daty. D D

54. Odróżniać czasy: miejscowy, strefowy i urzędowy. B R

55. Podać kąt i kierunek nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity. A P

56. Podać czas jednego obiegu Ziemi wokół Słońca. A K

57. Wyjaśnić różnicę w długości trwania roku kalendarzowego raz na cztery lata. B P

58.Podać daty rozpoczęcia astronomicznych pór roku na półkuli północnej i południowej.

A K

59.Określać przesuwanie się miejsc wschodu i zachodu Słońca na horyzoncie w ciągu roku.

B R

60. Wyjaśnić zmiany długości dnia i wysokości Słońca nad horyzontem w ciągu roku. B D

61. Wyjaśnić dowody ruchu obiegowego Ziemi wokół Słońca. D D

62.Wyjaśnić zależność między wysokością Słońca nad horyzontem a ilością energii słonecznej dochodzącej do powierzchni Ziemi.

B P

63.Przedstawić na rycinach oświetlenie Ziemi w dniach rozpoczęcia astronomicznych pór roku.

C R

64. Wskazać granice stref oświetleniowych na Ziemi. C P

65.Odróżnić strefy oświetlenia na podstawie długości trwania dnia i nocy oraz wyso-kości i kierunku górowania Słońca.

D D

66. Podać długość trwania dnia i nocy na równiku w ciągu roku. A P

67. Wyjaśnić zjawisko dnia i nocy polarnej. B R

WyBraNE zaGaDNIENIa GEoGrafII fIzyCzNEj.

68. Wymienić czynniki klimatotwórcze. A K

69.Wyjaśnić związek między czynnikami klimatotwórczymi a cechami klimatu na danym obszarze.

B D

70. Odczytać dane na wykresach klimatycznych. C K

71. Porównać dane przedstawione na wykresach klimatycznych. C R

72.Określić typ klimatu na podstawie przebiegu temperatury powietrza i sum opadów miesięcznych.

D D

73. Obliczyć amplitudę temperatur powietrza. C K

74. Obliczyć średnią dobową (roczną) temperaturę powietrza. C K

75.Odczytać treść map klimatycznych – temperatury powietrza i opadów atmosferycznych.

C P

76. Porównać treść klimatycznych map tematycznych. D R

77. Odczytać zasięg typów klimatu na mapie stref klimatycznych. C P

�1

78. Wyjaśnić przyczyny zróżnicowania typów klimatu na Ziemi. C D

79. Wykazać zależność między strefami oświetlenia Ziemi a strefami klimatycznymi. C P

80. Wykazać zależność między strefami klimatu a strefami roślinnymi. C P

81. Odczytać treść mapy stref roślinnych. C K

82. Rozpoznać na rycinie typowe formacje roślinne. C K

83. Podać przykłady organizmów tworzących typowe formacje roślinne. A R

84. Przedstawić główne cechy płytowej budowy litosfery. A D

85.Wykazać związki pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi.

C D

86. Wyjaśnić procesy wietrzenia i erozji. B P

87. Odróżniać wietrzenie mechaniczne od wietrzenia chemicznego. C R

88. Wymienić czynniki rzeźbiące powierzchnię Ziemi. A P

89.Podać przykłady form powierzchni Ziemi powstałe w wyniku rzeźbotwórczego działania wód płynących, fal morskich, wiatru, lądolodów i lodowców górskich.

A K

90. Ustalić proces rzeźbotwórczy do wybranej formy powierzchni Ziemi. D D

91.Rozróżniać formy rzeźby powstałe w wyniku budującej i niszczącej działalności czynników rzeźbiących powierzchnię Ziemi.

C R

92. Rozpoznać na rycinach typowe formy rzeźby powierzchni Ziemi. C P

plaN SpraWDzIaNu WIEloStopNIoWEGo Dla KlaSy pIErWSzEj. SpraWDzIaN Nr I/1.

poziom Wymagań

kaTegoria celu NauczaNia

liczba zadań

Norma zaliczeNia

poziomu

a –

pam

ięTa

Nie

Wia

dom

ości

b –

rozu

mie

Nie

Wia

dom

ości

c – s

Toso

WaN

ie

umie

jęTN

ości

W

syTu

acji

Typo

Wej

d –

sTos

oWaN

ie

umie

jęTN

ości

W

syTu

acji

prob

lem

oWej

K – konieczny 1, 22 2, 5, 9, 12, 20 7 5

P – podstawowy 234, 17, 19, 24

6, 13 7 6

R – rozszerzony 1410, 11, 15,

16, 186 5

D – dopełniający 7, 8 3, 21, 25 5 4

Ogółem 3 5 14 3 25 20

Uwaga: Numery w komórkach tabeli odpowiadają numerom zadań w sprawdzianie I/1.

�2

propozyCja SpraWDzIaNu WIEloStopNIoWEGo mIErząCEGo oSIąGNIęCIa uCzNIa

po opraCoWaNIu trEśCI NauCzaNIa W KlaSIE I.

Odpowiadając na pytania sprawdzianu, korzystaj z atlasu geograficznego.

1. Podaj jeden z argumentów świadczących o kulistym kształcie Ziemi.

...........................................................................................................

...........................................................................................................

...........................................................................................................

...........................................................................................................

2. Obserwator znajduje się w punkcie a (ryc. 1) i chce dotrzeć do punktu b naj-krótszą drogą. Jego trasę wyznacza kierunek:

A. południowo-zachodni,

B. południowo-wschodni,

C. północno-zachodni,

D. północno-wschodni.

3. Kaśka i Grzesiek chcą dokładnie wyznaczyć moment południa słonecznego (góro-wanie Słońca). Wskaż, którą regułę muszą zastosować, aby nie popełnić błędu.

A. Moment południa słonecznego przypada, gdy cień gnomonu jest najdłuższy i pada dokładnie na południk miejscowy.

B. Moment południa słonecznego przypada, gdy cień gnomonu jest najkrótszy i pada dokładnie na południk miejscowy.

C. Moment południa słonecznego przypada, gdy cień gnomonu jest skierowany na południowy-zachód i jest wówczas najdłuższy.

D. Moment południa słonecznego można wyznaczyć zawsze, gdy dobrze uregu-lowany zegarek wskazuje godzinę 1200.

ryc. 1

��

4. Wskaż, które z poniższych stwierdzeń dotyczących siatki kartograficznej jest prawdziwe.

A. Siatka kartograficzna jest podobna do siatki geograficznej.

B. Siatka kartograficzna jest układem południków i równoleżników na płasz-czyźnie mapy.

C. Siatka kartograficzna przy przenoszeniu na płaszczyznę mapy nie wykazuje żadnych zniekształceń.

D. Siatka kartograficzna jest układem południków i równoleżników na globusie.

5. Odczytaj na mapie (ryc. 2), które z wymienionych miast ma współrzędne geo-graficzne: 6° szerokości geograficznej północnej (6° N) i 1° długości geograficz-nej zachodniej (1° W).

A. Abidżan

B. Akra

C. Lome

D. Lagos

10° 0° 10°

10° 10°

0°

0°10°

0°

10°Na wschód od GreenwichNa zachód od Greenwich

MonrowiaAbid¿an

Bouake

AkraKumasi Lome

Lagos

OschogboEnugu

Port Harcourt

I I I I II

I

II

I I II

II

IIII

II

II

I I II

IIIIIIII

I I I I I I I I I I I I I I

II

I

I I

II

II

II

II

II I

I I I I I I I IIIIII

I I I I III

III

I I I I I I I I I I I IIII

I I II

I I IIII

15° 16° 18°

18°

20°

20°

22°

22°

15° 16°

17° 19° 21° 23°

53°

51°

54°

55°

52°

50°

49°

53°Bia³ystok

Sandomierz

£ódŸ

Gdañsk

51°

54°

55°

52°

50°

49°17° 19° 21°23°

0 100 km

ryc. 2

ryc. 3

6. Wskaż, które z czterech miast zaznaczonych na mapie Polski (ryc. 3) leży na 51°45’ N, 19°25’ E.

A. Białystok

B. Gdańsk

C. Sandomierz

D. Łódź

��

7. Zaznacz na siatce kartograficznej (ryc. 4) punkt Z o współrzędnych 175° W; 15° S.

8. Prosty odcinek drogi w terenie ma 1,5 km. Na której z czterech map wykona-nych w podanych poniżej skalach ten odcinek jest najdłuższy?

A. mapa w skali 1:25 000

B. mapa w skali 1:50 000

C. mapa w skali 1:100 000

D. mapa w skali 1:1 000 000

9. Na mapie w skali 1:25 000 odcinek drogi ma 3,4 cm. Oblicz, jaka jest jego dłu-gość w terenie. Przedstaw obliczenia.

...........................................................................................................

...........................................................................................................

...........................................................................................................

10. Która z podanych poniżej map jest mapą ogólnogeograficzną?

A. mapa topograficzna – okolice Krakowa w skali 1:25 000

B. mapa – strefy roślinne w skali 1:100 000 000

C. mapa – strefy klimatyczne świata w skali 1:100 000 000

D. mapa – gęstość zaludnienia w Polsce w skali 1:7 000 000

ryc. 4

20°

10°

0°

10°

20°

20°

10°

0°

10°

20°Na wschód od Greenwich Na zachód od Greenwich

160° 170° 180° 170° 160°

160° 170° 180° 170° 160°

��

11. Na mapie (ryc. 5) zaznaczono literami cztery trasy wycieczkowe. Do której z nich odnosi się poniższy opis?

Szlak wiódł grzbietem górskim. Cały czas widoczne były oba stoki.

A. trasa oznaczona literą X

B. trasa oznaczona literą Y

C. trasa oznaczona literą W

D. trasa oznaczona literą Z

12. Najwyższy punkt w Polsce to Rysy 2 499 m n.p.m., najniżej położonym punk-tem jest depresja na Żuławach Wiślanych -1,8 m p.p.m. Oblicz wysokość względną między tymi punktami.

...........................................................................................................

13. Na ryc. 6 zaznaczono czterech obserwatorów stojących w punktach A, B, C, D. Który z nich zaobserwuje górowanie Słońca najwcześniej?

A. obserwator w punkcie A

B. obserwator w punkcie B

C. obserwator w punkcie C

D. obserwator w punkcie D

ryc. 5

ryc. 6

XYWZ

WX Z

Y

��

14. Poznań leży w innej strefie czasowej niż Białystok. W obu miastach obowiązuje jednak taki sam czas. Jak nazywa się czas obowiązujący w obu miastach?

A. czas słoneczny C. czas miejscowy

B. czas strefowy D. czas urzędowy

15. Posługując się mapą stref czasu (ryc. 7), odczytaj, w której strefie czasu jest go-dzina 13.45,, gdy w Warszawie jest godzina 15.45. Podaj wartość środkowego południka wybranej strefy.

...........................................................................................................

16. Słońce góruje w Krakowie (20° E). Zakreskuj na ryc. 8 obszar, na którym Słoń-ce już górowało.

17. Wyjaśnij, dlaczego co cztery lata luty ma 29 dni, a nie 28 dni.

...........................................................................................................

...........................................................................................................

...........................................................................................................

16° 24°17°18°19°20°21°22°23°

52°52°

51°51°

49°49°

50°50°Kraków

Na wschód od Greenwich

ryc. 8

ryc. 730° 15° 0° 15° 30° 45°

•Warszawa

��

18. Rycina 9 przedstawia oświetlenie Ziemi w jednym z dni, w których rozpoczynają się astronomiczne pory roku. W którym z nich?

A. w dniu równonocy wiosennej 21 marca

B. w dniu przesilenia letniego 22 czerwca

C. w dniu równonocy jesiennej 23 września

D. w dniu przesilenia zimowego 22 grudnia

19. Na ryc. 10 zaznaczono obszary A, B, C, D na Ziemi oświetlane i ogrzewane wiązkami promieni słonecznych o takiej samej szerokości. Wyjaśnij, który z ob-szarów A, B, C czy D będzie najsłabiej ogrzewany i dlaczego.

20. Odczytaj na diagramie klimatycznym Wrocławia (ryc. 11) sumę opadów w cza-sie klimatycznego lata, tj. w czerwcu, lipcu i sierpniu.

A. około 230 mm

B. około 200 mm

C. około 250 mm

D. około 190 mm

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

.............................................................

ryc. 9

ryc. 10

ryc. 11

��

21. Dokonaj analizy diagramów klimatycznych trzech stacji (ryc. 12). Uporządkuj je od stacji leżącej najdalej na północy do stacji leżącej najdalej na południu.

A. właściwy układ stacji klimatycznych: X, Y, Z

B. właściwy układ stacji klimatycznych: Y, X, Z

C. właściwy układ stacji klimatycznych: Z, Y, X

D. właściwy układ stacji klimatycznych: X, Z, Y

22. Jaka formacja roślinna występuje w klimacie równikowym wybitnie wilgotnym?

A. wilgotne lasy równikowe

B. sawanna

C. las monsunowy wiecznie zielony

D. las galeriowy

23. Pole firnowe jest obszarem, z którego wypływa:

A. lądolód kontynentalny,

B. lodowiec górski (dolinny),

C. lodowiec szelfowy,

D. lodowiec nawodny.

X

Y Z

ryc. 12

��

24. Ryc. 13 przedstawia uproszczony, podłużny profil rzeki od źródła do jej ujścia na poziomie morza. W którym z odcinków profilu rzecznego A, B, C, D wystę-puje największa erozja pogłębiająca koryto rzeki? Wskaż literę.

25. Na ryc. 14 przedstawiono mapę i leżący przed nią teren. Popatrz uważnie i oceń, jak dokonano orientacji mapy.

ryc. 13

ryc. 14

���

������

���

A B C D600440

280

1200

A. Mapa jest zorientowana prawidłowo.

B. Mapa powinna zostać obrócona o 90° w prawo.

C. Mapa powinna zostać obrócona o 90° w lewo.

D. Mapa powinna zostać obrócona o 180°.

Bieg górny Bieg środkowy Bieg dolny

Stolna371 m n.p.m.

Wieżyca415 m n.p.m.

Gozdnica316Wieżyca

415

Stolna371

�0

7. Klasa IIProgram nauczania w klasie drugiej, oparty na wymaganiach szczegółowych pod-

stawy programowej, składa się z kilku działów tematycznych odnoszących się do geo-grafii Polski oraz państw sąsiadujących z naszym krajem. Dział pierwszy obejmuje po-łożenie i ogólną charakterystykę środowiska przyrodniczego Polski. Głównym celem jest wykazanie zależności między rzeźbą terenu a budową geologiczną, uwypuklenie przewodnich cech rzeźby, ukazanie sieci hydrograficznej na tle rzeźby oraz wykaza-nie zróżnicowania klimatycznego naszego kraju. Poznanie zróżnicowania środowiska przyrodniczego Polski staje się podstawą do zrozumienia kryteriów podziału kraju na regiony fizycznogeograficzne.

Dział drugi zawiera treści charakteryzujące regiony geograficzne Polski. Wyekspo-nowanie przewodnich cech przyrodniczych danego regionu i wykazanie odrębności jego zagospodarowania to główne cele nauczania tego działu. Podkreślenie zróżnico-wania cech przyrodniczych oraz ukazanie wpływu gospodarki na środowisko to jeden z najważniejszych celów geografii regionalnej.

Kolejny dział programu zawiera treści opisujące ludność Polski. Uczeń poznaje pod-stawowe terminy służące do opisu zmian demograficznych, problemy związane z roz-mieszczeniem ludności w dynamicznym ujęciu oraz podstawowe zagadnienia związa-ne z siecią osadniczą w Polsce.

W dziale czwartym umieszczono problematykę geografii gospodarczej Polski oraz zagadnienia związane z ochroną środowiska. Głównymi celami są: umiejętność synte-tycznego spojrzenia na gospodarkę naszego kraju oraz wskazywanie współzależności między środowiskiem a formami gospodarczej działalności.

Podstawa programowa kładzie wielki nacisk na poznanie geografii własnego regio-nu. Oznacza to konieczność włączania treści nauczania o regionie do szczegółowego planu metodycznego. W niniejszym programie nauczania poznanie własnego regionu umieszczono w piątym dziale.

Wiadomości i umiejętności nabyte na wcześniejszych lekcjach powinny zostać wy-korzystane w trakcie zajęć charakteryzujących własny region. Na tych lekcjach uczeń powinien wykazać się inicjatywą, dążyć do zastosowania zdobytej wiedzy do lepszego i głębszego poznania własnego regionu. Ważnym celem wychowawczym lekcji o regio-nie jest kształtowanie emocjonalnych związków ucznia z regionem.

�1

W szóstym dziale umieszczono treści nauczania odnoszące się do sąsiadów Pol-ski. Głównym celem jest ukazanie zróżnicowania geograficznego państw – sąsiadów Polski, przemian ludnościowych i gospodarczych zachodzących w tych państwach. Ważnym celem jest także wskazanie współpracy między Polską a państwami z nami graniczącymi.

Program nauczania zakłada, że na wszystkich lekcjach będą rozwijane i doskona-lone umiejętności korzystania z map i źródeł informacji geograficznej. Wymagania szczegółowe w postawie programowej zawierają precyzyjne sformułowania, gdzie i jak daną pomoc dydaktyczną wykorzystać.

Zakres treści nauczania w klasie drugiej jest bardzo szeroki, tak więc na ich realiza-cję należy przeznaczyć 2 godziny lekcyjne w tygodniu. W tabeli 1. przedstawiono ogól-ny układ treści nauczanych w klasie II.

Tabela 1. Treści nauczania – dziedziny tematyczne realizowane na lekcjach geografii w klasie II gimnazjum.

Nr lekcji Treść NauczaNia – dziedziNa TemaTyczNaWymagaNia szczegółoWe. Numeracja Wg podsTaWy

programoWej

1–11 Położenie i środowisko przyrodnicze Polski. 4.1; 2; 3; 4; 5

12–25 Regiony geograficzne Polski. 7.1; 2; 3; 4; 5

26–29 Ludność Polski. 5.1; 2; 3; 4; 5; 6

30–38 Wybrane zagadnienia geografii gospodarczej Polski. 6.1; 2; 3; 4; 5; 6; 7; 8

39–45 Mój region – moja Mała Ojczyzna. 4.5; 6; 7

46–52 Sąsiedzi Polski – zróżnicowanie gospodarcze, przemiany. 8.1; 2; 3; 4; 5

Mapa – umiejętność czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. 1.

CElE NauCzaNIa.

Posługiwanie się mapą hipsometryczną Polski oraz mapami tematycznymi do opi-su cech środowiska przyrodniczego w Polsce.

Posługiwanie się tematycznymi mapami ludnościowymi i gospodarczymi do opisu zmian demograficznych i gospodarczych w Polsce.

Porównywanie treści map.

1.

2.

3.

�2

Posługiwanie się mapą topograficzną/turystyczną do opisu cech środowiska przy-rodniczego w najbliższym regionie.

Wyjaśnianie prawidłowości występujących w cyklach geograficznych i społeczno-gospodarczych; klimat Polski, struktura płci i wieku ludności; cykl gospodarczy.

Rozpoznawanie głównych rodzajów skał występujących w Polsce.

Prowadzenie bezpośrednich, systematycznych obserwacji składników środowiska przyrodniczego oraz wpływu działalności człowieka na składniki środowiska.

Odczytywanie, sporządzanie oraz wykorzystywanie dokumentacji geograficznej – wykresy, diagramy, dane statystyczne, literatura geograficzna.

Znajomość i umiejętność korzystania ze zbiorów bibliotecznych, baz danych.

Przygotowanie wypowiedzi ustnej i pisemnej na zadany temat w oparciu o doku-mentację geograficzną; uzasadnienie przedstawionych wniosków.

Umiejętność rozwiązywania typowych zadań w sprawdzianach – testach geograficznych.

CElE WyChoWaNIa. poStaWy.

Ocenianie następstw działalności człowieka w środowisku przyrodniczym swego regionu i na obszarze Polski.

Wykazywanie potrzeby ochrony środowiska przyrodniczego i właściwego, zgodne-go z prawami przyrody, jego użytkowania i zagospodarowania.

Podejmowanie działań mających na celu ochronę zasobów przyrody.

Rozwijanie ciekawości świata poprzez zainteresowanie własnym regionem.

Wykazanie znaczenia Polski w Europie i na świecie.

Dostrzeganie i dostosowanie swoich działań do zachodzących zmian społeczno- -gospodarczych.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

10.

11.

��

plaN mEtoDyCzNy W KlaSIE II.

Nr lek-cji

TemaT lekcji cel lekcji

szczegółoWe cele NauczaNia

Wiadomościuczeń:

umiejęTNościuczeń:

1. Położenie, obszar, granice i naród Polski.

Przedstawienie położenia geograficz-nego i politycznego Polski w Europie oraz wykazanie, że Polska jest państwem jednonarodowym.

wie, że Polska leży w Europie Środkowej,

zna nazwy państw grani-czących z Polską,

wie, że Polska jest pań-stwem bałtyckim,

podaje przykłady tradycji narodowej i kulturowej Polski,

wykazuje jednorodność narodowościową ludności Polski.

•

•

•

•

•

wskazuje położenie Polski na mapie politycznej Europy,

odczytuje nazwy i określa współrzędne geograficzne krańcowych punktów Polski,

odczytuje na mapie politycznej nazwy państw graniczących z Polską,

ocenia konsekwencje wynikające z położenia Polski w Europie.

•

•

•

•

2. Wydarzenia z prze-szłości geologicznej Polski.

Poznanie najważ-niejszych wydarzeń, które kształtowały przeszłość geologicz-ną Polski i zrozumie-nie ich wpływu na współczesne procesy kształtujące rzeźbę powierzchni Polski.

wie, że węgiel kamienny powstał w erze paleozoicz-nej, w karbonie,

opisuje etapy powstawania węgla kamiennego,

wymienia skały osadowe, które tworzyły się w czasie zalewów mórz,

opisuje etapy powstawania gór fałdowych i zrębowych,

zna podział dziejów geolo-gicznych na ery.

•

•

•

•

•

odróżnia skały osadowe od skał magmowych,

porządkuje wydarzenia geologiczne z obszaru Polski według czasu ich wystąpienia,

odróżnia na rycinach góry fałdowe od gór zrębowych,

odczytuje na mapie tema-tycznej nazwy głównych jednostek tektonicznych w Polsce.

•

•

•

•

3. Wpływ lądolodu skandynawskiego na rzeźbę powierzchni Polski.

Wykazanie wpływu zlodowaceń czwarto-rzędowych na rzeźbę powierzchni Polski.

zna nazwy i wiek względny trzech zlodowaceń na obszarze Polski,

wyjaśnia terminy: lądolód, zlodowacenie,

•

•

odczytuje na mapie tema-tycznej zasięg zlodowaceń na obszarze Polski,

•

��

cd. 3. zna skały budujące formy rzeźby polodowcowej,

wyjaśnia zróżnicowanie form polodowcowych w Polsce Północnej, Środkowej i Południowej,

wymienia formy rzeźby polodowcowej powstałe w obszarach górskich.

•

•

•

przedstawia etapy tworzenia się form rzeźby polodowcowej,

wyjaśnia etapy powstawa-nia form rzeźby polo-dowcowej – erozyjnych i akumulacyjnych,

odróżnia krajobraz starogla- cjalny od młodoglacjalnego,

odróżnia na rycinach formy polodowcowe: morenę czołową, pradolinę, sandr, dolinę U-kształtną, kocioł polodowcowy.

•

•

•

•

4. Charakterystyczne cechy ukształtowania powierzchni Polski.

Przedstawienie głów-nych cech ukształto-wania powierzchni Polski.

wie, że Polska jest krajem nizinnym,

wie, że cechą ukształtowania pionowego Polski są równo- leżnikowe pasy krajobrazu,

zna nazwy pasów środowi-ska przyrodniczego w Polsce,

zna średnią wysokość Polski n.p.m.,

wyjaśnia zależności między typem rzeźby terenu, wy-sokością n.p.m. a rodzajem skały,

zna nazwy i wysokość n.p.m. wybranych punktów w Polsce,

opisuje typ rzeźby terenu we własnym regionie.

•

•

•

•

•

•

•

odczytuje treść mapy hipsometrycznej Polski,

wskazuje na mapie obszary nizinne, wyżynne i górskie,

wskazuje na mapie pasy środowiska przyrodniczego,

objaśnia diagram ilustrujący zróżnicowanie wysokości n.p.m. w Polsce,

rozpoznaje na rycinach typowe formy rzeźby terenu w Polsce.

•

•

•

•

•

5. Surowce mineralne Polski.

Poznanie głównych surowców mineral-nych i ich rozmiesz-czenia na obszarze Polski.

zna podział surowców mineralnych ze względu na ich wykorzystanie,

• odczytuje na mapie tematycznej rozmieszcze-nie surowców mineralnych w Polsce,

•

��

cd. 5. podaje przykłady surowców mineralnych należących do każdej grupy,

wyjaśnia znaczenie surowców mineralnych dla gospodarki,

dostrzega potrzebę racjo-nalnego wykorzystywania surowców mineralnych,

wyjaśnia termin surowiec mineralny,

wymienia surowce mineralne występujące we własnym regionie,

podaje przykłady gospo-darczego wykorzystania surowców mineralnych.

•

•

•

•

•

•

rozpoznaje wybrane surowce mineralne: węgiel kamienny, węgiel brunatny, rudy metali, granit, wapień, bazalt, siarkę, sól kamienną, glinę, piasek, żwir,

pracując z tekstem w pod-ręczniku, dokonuje charak-terystyki rozmieszczenia surowców mineralnych w Polsce,

analizuje dane statystycz-ne ilustrujące wielkość wydobycia wybranych surowców mineralnych.

•

•

•

6. Czynniki kształtujące klimat Polski.

Określenie czynników kształtujących klimat na obszarze Polski.

wymienia składniki pogody i klimatu,

wymienia masy powietrza kształtujące typy pogody w Polsce,

wymienia czynniki kształ-tujące typ klimatu w Polsce,

wymienia przyrządy mierzą- ce składniki klimatu i podaje nazwy jednostek pomiaru.

•

•

•

•

odczytuje treść map klima-tycznych i synoptycznych,

charakteryzuje cechy mas powietrza kształtujące pogodę w Polsce,

określa wpływ czynników klimatotwórczych na skład- niki pogody w Polsce w oparciu o dane klimatyczne,

dostrzega relacje między elementami klimatu w skali globalnej i regionalnej.

•

•

•

•

7. Cechy klimatu Polski. Ustalenie cech klimatu Polski i wykazanie jego przejściowego charakteru między klimatem morskim a kontynentalnym.

zna metody przedstawiania zjawisk klimatycznych na mapach tematycznych,

wyjaśnia terminy: izoterma, izohieta, amplituda tempe-ratury powietrza,

•

•

odczytuje i opisuje cechy klimatu na podstawie wykresów klimatycznych,

odczytuje i analizuje mapy tematyczne przedstawia-jące wybrane składniki klimatu,

•

•

��

cd. 7. odróżnia astronomiczne i klimatyczne pory roku,

wie, że w Polsce występuje duża zmienność pogody i dostrzega regionalne jej zróżnicowanie,

podaje cechy klimatu przejściowego na obszarze Polski.

•

•

•

charakteryzuje cechy klimatu Polski,

wyjaśnia mechanizm po-wstawania wiatru halnego, bryzy morskiej i lądowej,

opisuje cechy klimatu w najbliższym regionie.

•

•

•

8. Wody Polski. Poznanie głównych systemów rzecznych w Polsce oraz wyko-rzystanie zależności między siecią rzeczną, klimatem i rzeźbą powierzchni.

wyjaśnia terminy: dorzecze, zlewisko, dział wodny, delta,

zna nazwy największych rzek i jezior w Polsce,

wymienia procesy warunkujące obieg wody w przyrodzie,

zna rodzaje zasilania rzek w Polsce,

podaje przykłady typów jezior,

wie, że Polska leży w zlewi-sku Bałtyku (98,8%).

•

•

•

•

•

•

wyjaśnia znaczenie wody w gospodarce,

podaje przykłady wykorzy-stania wody,

wskazuje wybrane rzeki na mapie,

wskazuje na mapie dorze-cza wielkich rzek w Polsce,

wyjaśnia związki między rzeźbą powierzchni, typem klimatu a siecią hydrograficzną,

wyjaśnia genezę jezior w Polsce,

wskazuje na mapie obszary nadwyżek i niedoborów wody,

wykazuje konieczność ochrony zasobów wodnych.

•

•

•

•

•

•

•

•

9. Gleby w Polsce. Poznanie typów gleb w Polsce oraz czynni-ków wpływających na ich rozmieszczenie.

wyjaśnia terminy: gleba, żyzność gleby, urodzajność gleby,

zna nazwy typowych gleb występujących w Polsce,

przedstawia etapy powsta-wania warstwy glebowej,

•

•

•

rozpoznaje na profilach typy gleb w Polsce,

przedstawia, korzystając z mapy tematycznej, rozmieszczenie głównych typów gleby w Polsce,

•

•

��

cd. 9. wymienia czynniki degra-dujące gleby.

• wyjaśnia na przykładach zależności między typem gleby, skałą macierzystą, warunkami naturalnymi i rzeźbą terenu,

uzasadnia konieczność ochrony gleby,

opisuje typy gleb wy-stępujące w najbliższym regionie.

•

•

•

10. Lasy w Polsce. Gospodarcze znacze-nie lasów.

Ocena znaczenia lasów dla środowiska przyrodniczego i go-spodarki narodowej.

wymienia funkcje lasu,

odróżnia typy lasów w Polsce,

wyjaśnia znaczenie lasów dla środowiska naturalnego,

wymienia nazwy obszarów leśnych prawnie chronio-nych we własnym regionie,

wykazuje potrzebę ochrony lasów,

zna procentowy udział lasów w powierzchni Polski.

•

•

•

•

•

•

ocenia skład gatunkowy i strukturę wiekową lasów polskich,

analizuje dane statystycz-ne i określa przyczyny zmian powierzchni lasów w Polsce,

odczytuje na mapie te-matycznej rozmieszczenie lasów w Polsce,

wskazuje na mapie wielkie kompleksy leśne i obszary lasów prawnie chronionych,

proponuje sposoby ochro-ny terenów leśnych.

•

•

•

•

•

11. Morze Bałtyckie. Gospodarcze wykorzy-stanie wód.

Poznanie najważniej-szych cech środowiska naturalnego Morza Bałtyckiego oraz wykazanie korzyści z rozwoju gospodarki morskiej.

określa typ morza, do którego należy Bałtyk,

zna najważniejsze dane do-tyczące polskiego wybrzeża bałtyckiego (długość linii brzegowej, długość granicy morskiej),

wyjaśnia przyczyny wpły-wające na fizyczne cechy wód Morza Bałtyckiego (zasolenie, długość trwania pokrywy lodowej),

•

•

•

określa położenie Morza Bałtyckiego,

odczytuje nazwy państw leżących nad Morzem Bałtyckim,

charakteryzuje środowi-sko przyrodnicze Morza Bałtyckiego,

•

•

•

��

cd. 11.

zna nazwy polskich portów bałtyckich,

wyjaśnia przyczyny degra- dacji wód Morza Bałtyckiego,

przedstawia korzyści z dostępu Polski do Morza Bałtyckiego,

wymienia główne działy gospodarki morskiej.

•

•

•

•

analizuje diagramy obrazu-jące przeładunki w polskich portach,

określa funkcje miast nad Morzem Bałtyckim,

wykazuje konieczność ochrony wód Morza Bałtyckiego.

•

•

•

12. Regiony geograficzne Polski. Typy krajobrazu naturalnego.

Wyjaśnienie podstaw podziału Polski na regiony geograficzne.

wyjaśnia terminy: pas rzeźby powierzchni, region geograficzny, krajobraz naturalny,

wymienia nazwy pasów rzeźby powierzchni,

wyjaśnia pochodzenie nazwy własnego regionu,

wie, że podstawą podziału Polski na regiony jest rzeźba powierzchni i budowa geologiczna.

•

•

•

•

wskazuje na mapie hip-sometrycznej pasy rzeźby powierzchni,

wydziela makroregiony geograficzne w obrębie pasów rzeźby powierzchni,

rozpoznaje typowe kraj- obrazy na rycinach i umiej-scawia je we właściwym pasie rzeźby,

dostrzega zróżnicowa-nie typów krajobrazu w zależności od skał powierzchniowych,

wskazuje potencjalne możliwości gospodar-czego wykorzystania krajobrazów.

•

•

•

•

•

13. Środowisko naturalne i typy krajobrazu Pobrzeży Południowobał- tyckich.

Poznanie genezy form oraz typów krajobrazu naturalnego Pobrzeży Południowobał- tyckich.

wyjaśnia terminy: delta, mierzeja, klif, jezioro przy-brzeżne, depresja,

wymienia typy krajobrazu naturalnego występujące w pasie pobrzeży,

wyjaśnia genezę rzeźby terenu w pasie pobrzeży.

•

•

•

wskazuje na mapie i odczy-tuje nazwy makroregio-nów w pasie pobrzeży,

charakteryzuje typy kraj- obrazu w pasie pobrzeży,

objaśnia genezę wybra-nych form rzeźby w pasie pobrzeży (klifu, jezior przy-brzeżnych, delty Wisły).

•

•

•

��

14. Gospodarka w pasie Pobrzeży Południowo- bałtyckich.

Dostrzeganie współ-zależności między typem zagospoda-rowania a cechami środowiska w pasie Pobrzeży Południowo- bałtyckich.

zna nazwy wielkich portów handlowych,

wyjaśnia terminy: gospo-darka morska, Trójmiasto,

wymienia funkcje pełnione przez miejscowości w pasie pobrzeży,

wymienia walory wypo-czynkowe w pasie pobrzeży,

wyjaśnia potrzebę ochrony zasobów Morza Bałtyckiego.

•

•

•

•

•

wykazuje związki między działalnością człowieka a warunkami naturalnymi w pasie pobrzeży,

odczytuje treść map gospodarczych oraz dane przedstawione na diagramie,

wnioskuje na podstawie przedstawionych danych statystycznych,

lokalizuje wybrane obiekty na mapie hipsometrycznej i tematycznej.

•

•

•

•

15. Młody krajobraz polodowcowy na Pojezierzach Polskich.

Wyjaśnienie genezy oraz opis cech młodego krajobrazu polodowcowego.

zna nazwy krain geogra-ficznych w pasie pojezierzy,

wyjaśnia terminy: pojezierze, młody krajobraz polodowcowy,

wymienia nazwy najwyż-szych moren czołowych na pojezierzach,

wymienia nazwy największych jezior na pojezierzach,

wymienia nazwy parków narodowych na pojezierzach.

•

•

•

•

•

wskazuje na mapie i na-zywa krainy geograficzne w pasie pojezierzy,

rozpoznaje na rycinach formy młodej rzeźby polodowcowej,

wskazuje na mapie wybrane obiekty w pasie pojezierzy (moreny czoło-we, wielkie jeziora, parki narodowe),

charakteryzuje typy kraj- obrazu w pasie pojezierzy,

wykazuje zróżnicowanie klimatyczne krain geogra-ficznych w pasie pojezierzy.

•

•

•

•

•

16. Gospodarcze wykorzy-stanie środowiska na-turalnego Pojezierzy Polskich.

Ocena cech środowi-ska przyrodniczego pod kątem ich gospodarczego wykorzystania.

zna nazwy największych ośrodków przemysłowych w pasie pojezierzy,

wymienia gałęzie prze-mysłu, które rozwinęły się w pasie pojezierzy,

•

•

wskazuje na mapie tematycznej ośrodki wydo-bycia i przemysłu w pasie pojezierzy,

•

�0

cd. 16.

wymienia przyczyny zróżni-cowania rolnictwa w pasie pojezierzy,

wymienia miasta w pasie pojezierzy liczące więcej niż 100 tys. mieszkańców.

•

•

posługując się mapami tematycznymi, wykazuje zróżnicowanie rolnictwa w pasie pojezierzy,

ocenia obecne wykorzysta-nie zasobów naturalnych w pasie pojezierzy,

wskazuje możliwości rozwoju turystyki w pasie pojezierzy.

•

•

•

17. Środowisko naturalne i typy krajobrazu Nizin Środkowopolskich.

Poznanie genezy form oraz typów krajobrazu naturalnego Nizin Środkowopolskich.

zna nazwy krain geo-graficznych na Nizinach Środkowopolskich,

wymienia nazwy rzek głównych przepływa-jących przez Niziny Środkowopolskie,

wyjaśnia przyczyny zróżnicowania warunków naturalnych na Nizinach Środkowopolskich,

wyjaśnia terminy: pradolina, stary krajobraz polodowcowy,

wymienia nazwy parków narodowych w pasie Nizin Środkowopolskich.

•

•

•

•

•

wskazuje na mapie i odczytuje nazwy krain geograficznych na Nizinach Środkowopolskich,

przedstawia przyczyny wytworzenia się w pasie Nizin Środkowopolskich krajobrazu staroglacjalnego,

wskazuje na mapie większe rzeki odwadniające pas nizin,

charakteryzuje zjawiska, które występują w okolicach dużych rzek przepływających w pasie nizin.

•

•

•

•

18. Zagospodarowanie Nizin Środkowopolskich.

Wykazanie związków między środowiskiem przyrodniczym a sposobami jego zagospodarowa-nia w pasie Nizin Środkowopolskich.

zna nazwy największych ośrodków przemysło-wych w pasie Nizin Środkowopolskich,

wymienia gałęzie przemysłu, które rozwi-nęły się w pasie Nizin Środkowopolskich,

wymienia miejsca eksploata- cji surowców mineralnych,

•

•

•

wskazuje na mapie tema-tycznej ośrodki wydobycia i przemysłu w pasie Nizin Środkowopolskich,

posługując się mapami tematycznymi, opisuje rozmieszczenie upraw i kierunki hodowli,

•

•

�1

cd. 18.

wymienia nazwy wielkich miast leżących w pasie Nizin Środkowopolskich,

wyjaśnia przyczyny zróżni-cowania rolnictwa w pasie Nizin Środkowopolskich,

wymienia wybitne walory turystyczne na Nizinach Środkowopolskich.

•

•

•

dostrzega prawidłowości pomiędzy bazą surowco-wą, skupiskami ludności a ośrodkami przemysłu,

wskazuje na mapie obiekty i obszary z walorami turystycznymi.

•

•

19. Zróżnicowanie środo-wiska naturalnego na Wyżynach Polskich.

Wykazanie zróżnico-wania typów kraj- obrazu naturalnego na wyżynach.

zna nazwy krain geogra-ficznych w pasie wyżyn,

wyjaśnia terminy: rzeźba krasowa, gołoborze, less, wąwóz, skamieniałość,

wymienia formy krasu powierzchniowego i podziemnego,

zna nazwy głównych pasm i szczytów w Górach Świętokrzyskich,

zna nazwy parków naro-dowych znajdujących się w pasie wyżyn.

•

•

•

•

•

wskazuje na mapie i na-zywa krainy geograficzne w pasie wyżyn,

wykazuje zróżnicowanie krajobrazów naturalnych na wyżynach,

dostrzega związki między budową geologiczną a rzeźbą terenu,

opisuje etapy rozwo-ju krasu w skałach węglanowych.

•

•

•

•

20. Gospodarka na Wyżynach Polskich.

Wykazanie współzależności między naturalnymi składnikami środo-wiska a gospodarczą działalnością.

wyjaśnia terminy: krajobraz przemysłowy, rekultywacja, konurbacja, aglomeracja,

wymienia nazwy okręgów przemysłowych na wyżynach,

wie, że Górnośląski Okręg Przemysłowy jest najwięk-szym skupiskiem przemysłu i ludności w Polsce,

•

•

•

wydziela na mapie tema-tycznej obszary krajobrazu przemysłowego i rolnicze-go w pasie wyżyn,

opisuje przyczyny rozwoju Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego,

odczytuje treść map gospodarczych,

wykazuje dostosowanie typów rolnictwa do warun-ków naturalnych,

•

•

•

•

�2

cd. 20.

wymienia najważniejsze surowce mineralne eksplo-atowane na wyżynach,

zna etapy rozwoju Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego,

podaje przykłady zmian składników środowiska na-turalnego spowodowanych gospodarczym oddziaływa-niem człowieka.

•

•

•

porównuje krainy geogra-ficzne w pasie wyżyn pod względem wykorzystania gospodarczego.

•

21. Środowisko naturalne i zagospodarowa-nie Podkarpacia Północnego.

Poznanie typów krajobrazu natural-nego oraz gospo-darczego wykorzy-stania Podkarpacia Północnego.

zna nazwy kotlin podkarpackich,

wymienia największe mia-sta, ośrodki przemysłu,

zna nazwy rzek przepływa-jących przez Podkarpacie Północne,

wymienia najważniejsze zabytki Krakowa,

wymienia surowce mineralne i miejsca ich eksploatacji,

wymienia obiekty wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości.

•

•

•

•

•

•

wskazuje na mapie ma-kroregiony i bramy w pasie kotlin,

wykazuje zagrożenia powodziowe powodowane przez sieć rzeczną w pasie kotlin,

analizuje mapy tematyczne i wykazuje zależności między składnikami środowiska przyrodni-czego a działalnością gospodarczą.

•

•

•

22. Środowisko przyrodni-cze i typy krajobrazu w polskich Karpatach.

Poznanie genezy form oraz typów krajobrazu naturalnego w pol-skich Karpatach.

zna nazwy najważniej-szych pasm górskich w polskich Karpatach,

wymienia nazwy najwyż-szych szczytów w Tatrach i ich wysokości,

zna nazwy pięter roślinnych w Tatrach,

•

•

•

wskazuje na mapie i nazywa makroregiony w polskich Karpatach,

wskazuje i odczytuje nazwy i wysokości najwyższych szczytów w polskich Karpatach,

•

•

��

cd. 22.

opisuje cechy krajobra-zu wysokogórskiego (alpejskiego),

podaje przykłady organizmów chronio-nych występujących w polskich Karpatach,

wymienia nazwy parków narodowych w polskich Karpatach,

wyjaśnia terminy: pogórze, halny, krajobraz wysokogórski,

wyjaśnia przyczyny odrębności klimatycznej Karpat i Tatr,

wyjaśnia, podając przykłady, wpływ budowy geologicznej na rzeźbę polskich Karpat.

•

•

•

•

•

•

posługując się rycinami, wykazuje zróżnico-wanie krajobrazów w polskich Karpatach,

porównuje cechy klimatu górskiego z cechami klima-tu na nizinach polskich,

wykazuje zależności mię-dzy klimatem, roślinnością i glebami w obszarze górskim,

rozpoznaje na rycinach krajobrazy: tatrzański, pieniński, bieszczadzki.

•

•

•

•

23. Gospodarka w pol-skich Karpatach.

Wykazanie związków między rodzajem zagospodarowania i cechami środowiska przyrodniczego.

zna nazwy ośrod-ków przemysłowych w polskich Karpatach,

wymienia gałęzie przemysłu, które roz-winęły się w ośrodkach przemysłowych,

wymienia nazwy dużych elektrowni wodnych na rzekach karpackich,

wyjaśnia konieczność dostosowania gospodarki rolnej do warunków naturalnych,

wymienia obszary z wybitnymi walorami turystycznymi,

•

•

•

•

•

wskazuje na mapie tema-tycznej ośrodki przemysło-we w polskich Karpatach,

wykazuje dostosowanie działalności gospodarczej w polskich Karpatach do warunków naturalnych,

charakteryzuje główne regiony turystyczne w polskich Karpatach,

opracowuje trasę jednodniowej wycieczki po wybranym obszarze w polskich Karpatach.

•

•

•

•

��

cd. 23.

podaje przykłady tradycji góralskiej,

wymienia nazwy parków narodowych w polskich Karpatach.

•

•

24. Krajobrazy Sudetów i Przedgórza Sudeckiego.

Poznanie krajobrazu gór średnich oraz przedgórskiego, wykazanie związków między budową geo-logiczną i czynnikami rzeźbotwórczymi.

wie, że Sudety są starymi górami o zróżnicowanej budowie geologicznej,

wymienia cechy krajobrazu gór średnich na przykładzie Sudetów,

wymienia nazwy pasm górskich i szczytów,

wyjaśnia terminy: przed-górze, krawędź Sudetów, uskok, zrąb,

wymienia nazwy wielkich kotlin w Sudetach,

wymienia nazwy parków narodowych w Sudetach,

wymienia piętra roślinności w Sudetach.

•

•

•

•

•

•

•

wskazuje na mapie hipso-metrycznej główne pasma Sudetów i najwyższe szczyty oraz odczytuje ich wysokości,

na podstawie rycin cha-rakteryzuje krajobraz gór średnich,

opisuje czynniki, które przyczyniły się do wy-tworzenia współczesnego krajobrazu Sudetów,

rozpoznaje na rycinach formy rzeźby w Sudetach: płaską powierzchnię, łagodne stoki, krawędź sudecką, skałki ostańcowe,

dostrzega zależność między klimatem a siecią rzeczną w Sudetach.

•

•

•

•

•

25. Zróżnicowanie w zagospodarowaniu Sudetów i Przedgórza Sudeckiego.

Poznanie przyczyn zróżnicowania gospodarczego Sudetów i Przedgórza Sudeckiego.

wymienia bogactwa mineralne eksploatowane w Sudetach,

wymienia nazwy ośrodków przemysłowych w Sudetach,

wymienia gałęzie przemy-słu rozwinięte w ośrodkach Sudeckiego Okręgu Przemysłowego,

•

•

•

na podstawie map tema-tycznych charakteryzuje rozmieszczenie ośrodków przemysłu w Sudetach,

wykazuje związek między bazą surowcową a rodzajem działalności gospodarczej,

•

•

��

cd. 25.

wyjaśnia wpływ przemysłu na składniki środowiska w Sudetach,

wymienia obszary, w któ-rych występują zasoby wód mineralnych,

podaje przykłady miejscowości z wybitnymi walorami turystycznymi w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim.

•

•

•

przedstawia projekt kilkudniowej wycieczki po obszarach i miejsco-wościach z walorami turystycznymi w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim,

wskazuje konieczność ochrony składników środo-wiska naturalnego.

•

•

26. Podział administracyj-ny Polski.

Wyjaśnianie potrzeby podziału terytorium państwa na jednostki administracyjne.

wyjaśnia terminy: boga-ctwo narodowe, podział administracyjny,

wie, że w Polsce obowią-zuje trójstopniowy podział administracyjny,

wymienia jednostki podziału administracyjnego w Polsce,

wymienia źródła informacji o jednostkach podziału administracyjnego.

•

•

•

•

korzystając z diagramu, omawia formy użytkowa-nia terytorium Polski,

odczytuje na mapie administracyjnej położenie wybranej jednostki podzia-łu administracyjnego,

porównuje dane staty-styczne odnoszące się do jednostek podziału administracyjnego,

wskazuje na mapie stolice województw.

•

•

•

•

27. Ruch naturalny ludności. Struktura płci i wieku.

Wyjaśnienie zmian w ruchu naturalnym ludności w Polsce.

zna liczbę ludności w Polsce,

określa, które miejsce pod względem liczby ludności zajmuje Polska w Europie,

definiuje terminy: przyrost naturalny, przyrost rze-czywisty ludności, ujemny przyrost naturalny,

wyjaśnia termin migracja,

zna przyczyny migracji ludności,

•

•

•

•

•

odczytuje na wykre-sie zmiany w ruchu ludności w Polsce w latach 1946–2008,

odczytuje na wykresach wartości przyrostu natural-nego, rzeczywistego i liczbę ludności w określo-nym roku,

opisuje, wykorzystując piramidę płci i wieku, strukturę ludności w Polsce,

•

•

•

��

cd. 27.

zna przedziały wiekowe ludności ze względu na prawne możliwości podej-mowania pracy,

potrafi oszacować wielkość grup ludności w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym.

•

•

oblicza procentowy udział poszczególnych grup wiekowych ludności w populacji,

porównuje przeciętną długość życia w Polsce z wartościami w innych państwach,

ocenia społeczne następ-stwa ujemnego przyrostu naturalnego.

•

•

•

28. Zmiany w rozmiesz-czeniu ludności w Polsce. Procesy urbanizacyjne.

Poznanie prze-strzennego zróżnicowania liczby ludności w Polsce oraz głównych procesów urbanizacji.

wie, że ludność w Polsce jest rozmieszczona nierównomiernie,

zna wzór na obliczanie średniej gęstości zaludnie-nia na 1 km2,

wymienia przyczyny nie-równomiernego rozmiesz-czenia ludności w Polsce,

definiuje terminy: wieś, miasto, urbanizacja, migracja,

wyjaśnia terminy: aglome-racja, konurbacja, prawo miejskie,

zna nazwy miast liczących więcej niż 0,5 mln mieszkańców,

wymienia przyczyny wzrostu liczby ludności miejskiej,

podaje przykłady funkcji pełnionych przez miasta i wsie.

•

•

•

•

•

•

•

•

na podstawie mapy tema-tycznej opisuje rozmiesz-czenie ludności w Polsce,

oblicza średnią gęstość zaludnienia na 1 km2 na danym obszarze,

opisuje formy urbanizacji,

odczytuje na wykresie zmiany liczby ludności wiejskiej i miejskiej w ostatnich latach,

ocenia, na podstawie mapy, rozmieszczenie i wielkość miast w Polsce,

na podstawie danych statystycznych odczytuje wielkość i kierunki migracji z Polski i do Polski.

•

•

•

•

•

•

��

29. Struktura zatrudnie-nia ludności w Polsce. Problemy na rynku pracy.

Wyjaśnienie zmian w strukturze zatrudnienia w Polsce związanych z prze-mianami zachodzący-mi w gospodarce.

zna przedziały wiekowe kobiet i mężczyzn w wieku produkcyjnym,

wyjaśnia terminy: zatrudniony, bezrobotny, rynek pracy, szara strefa gospodarki,

wie, że w gospodarce wyróżnia się trzy sektory: rolnictwo, przemysł, usługi,

szacuje procentowy udział pracujących w gospodarce według działów,

wymienia przyczyny zmian w zatrudnieniu oraz przyczyny bezrobocia,

wie, że stale wzrasta zatrudnienie w sektorze prywatnym.

•

•

•

•

•

•

odczytuje na mapie tematycznej i na wykresie wielkość zatrudnienia we-dług działów gospodarki,

odczytuje na mapie tema-tycznej stopę bezrobocia rejestrowanego według województw,

porównuje dane statystyczne dotyczące zatrudnienia w Polsce i państwach należących do UE,

wykazuje, na podstawie danych statystycznych, zmiany w strukturze zatrudnienia,

ocenia społeczne następ-stwa przemian na rynku pracy.

•

•

•

•

•

30. Rolnictwo Polski na tle warunków naturalnych.

Wykazanie wpływu warunków natural-nych na rolnictwo w Polsce.

wyjaśnia terminy: rolnictwo, długość trwania okresu wegetacyjnego,

wymienia czynniki przy-rodnicze i pozaprzyrodnicze wpływające na rozwój rolnictwa,

wyjaśnia przyczyny zróżni-cowanej długości trwania okresu wegetacyjnego w Polsce,

podaje przykłady oddziaływania rolnictwa na składniki środowiska naturalnego.

•

•

•

•

odczytuje na mapie tema-tycznej długość trwania okresu wegetacyjnego w Polsce,

charakteryzuje na podstawie mapy typy gleb w Polsce,

odczytuje diagramy ilustrujące zróżnicowanie wielkości powierzchni poszczególnych typów gleb i klas glebowych w Polsce,

wykazuje wpływ zróżnicowania warunków naturalnych na rozwój rolnictwa w Polsce.

•

•

•

•

��

31. Współczesne proble-my rolnictwa i gospo-darki żywnościowej w Polsce.

Przedstawienie struktury użytko-wania ziemi oraz zmian następujących we współczesnym rolnictwie polskim.

wyjaśnia terminy: użytki rolne, zbiory, plony, grunty orne,

wymienia uprawy zajmują-ce największą powierzchnię uprawną w Polsce,

wymienia główne zwierzę-ta hodowlane,

zna formy własności rolnej w Polsce,

podaje przykłady od-działywania rolnictwa na składniki środowiska,

wyjaśnia zmiany zacho-dzące w strukturze upraw, wielkości i własności gospodarstw.

•

•

•

•

•

•

odczytuje diagramy i wy-kresy ilustrujące wielkość produkcji rolnej,

ocenia wielkość produkcji rolnej dla potrzeb gospo-darki żywnościowej,

ocenia zmiany w strukturze upraw zachodzące w ciągu kilkunastu lat,

porównuje dane statystyczne ilustrujące wielkość zbiorów i plonów w Polsce oraz w wybranych państwach,

ocenia wpływ działalności rolniczej na środowisko przyrodnicze.

•

•

•

•

•

32. Przemysł elektroener-getyczny i jego rola w gospodarce Polski.

Przedstawienie znaczenia przemysłu elektroenergetycz-nego w gospodarce kraju.

wymienia surowce ener-getyczne eksploatowane w Polsce,

wie, jaką rolę spełnia w gospodarce przemysł elektroenergetyczny,

wymienia czynniki lokali-zacji elektrowni cieplnych i wodnych,

wyjaśnia potrzebę oszczę-dzania energii,

wymienia alternatywne źródła energii,

wymienia głównych użytkowników energii elektrycznej w Polsce.

•

•

•

•

•

•

wskazuje na mapie tematycznej największe elektrownie w Polsce,

ocenia znaczenie przemy-słu elektroenergetycznego,

ocenia strukturę zużycia surowców energetycznych w Polsce,

porównuje dane statystyczne ilustrujące produkcję i wykorzystanie źródeł energii w Polsce i w wybranych państwach,

wykazuje wpływ przemy-słu elektroenergetycznego na składniki środowiska przyrodniczego.

•

•

•

•

•

��

33. Okręgi przemysłowe w Polsce. Współczesne problemy przemysłu Polski.

Przedstawienie czynników lokalizacji przemysłu oraz prob-lemów związanych ze zmianami zacho-dzącymi w polskim przemyśle.

wyjaśnia terminy: ośrodek przemysłowy, okręg przemysłowy,

wymienia czynniki lokaliza-cji przemysłu,

wymienia funkcje przemysłu,

wymienia nazwy najwięk-szych okręgów przemysło-wych w Polsce,

podaje przykłady wpływu przemysłu na składniki środowiska,

wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w przemyśle w Polsce.

•

•

•

•

•

•

odczytuje treść map gospodarczych,

przedstawia etapy rozwoju okręgu przemysłowego, którego podstawą są surowce mineralne oraz okręgu niezwiązanego z bazą surowcową,

wskazuje na mapie tema-tycznej okręgi przemysło-we Polski,

ocenia przemiany zachodzące w polskim przemyśle.

•

•

•

•

34. Usługi – rodzaje i zna-czenie w gospodarce.

Wyjaśnienie przyczyn szybkiego rozwoju usług w Polsce oraz ich znaczenia w silnie rozwiniętej gospodarce.

wymienia rodzaje usług,

podaje cechy usług,

podaje przykłady usług materialnych, niematerial-nych, ogólnospołecznych, biznesowych,

wyjaśnia wzrost udziału zatrudnienia w usługach w Polsce.

•

•

•

•

odczytuje na diagramie udział zatrudnionych w usługach,

odczytuje na diagramie wielkość udziału usług w tworzeniu wartości dodanej brutto,

ocenia potrzebę roz-woju usług dla potrzeb gospodarki,

klasyfikuje rodzaje usług.

•

•

•

•

35. Sieć transportu w Polsce.

Przedstawienie roli i znaczenia sieci trans-portowych dla gospo-darki narodowej.

wyjaśnia terminy: trans-port, węzeł transportu, sieć transportu,

wymienia rodzaje trans-portu najlepiej rozwinięte w Polsce,

wymienia zalety i wady każdego z rodzajów transportu,

•

•

•

ocenia położenie Polski w Europie ze wzglę-du na rozwój sieci transportowych,

odczytuje na mapie tema-tycznej i wskazuje przebieg głównych linii transportu w Polsce,

•

•

�0

cd. 35.

wyjaśnia znaczenie położe-nia Polski w Europie dla roz-woju sieci transportowych,

zna gęstość sieci kolejowej i drogowej w Polsce,

wyjaśnia znaczenie transportu w gospodarce narodowej,

wyjaśnia zróżnicowanie gęstości sieci transportowej w Polsce.

•

•

•

•

wskazuje na mapie naj-większe węzły transportu w Polsce,

na podstawie danych porównuje gęstość sieci transportu w różnych państwach,

ocenia, na podstawie danych statystycznych rolę poszczególnych rodzajów transportu w Polsce.

•

•

•

36. Walory turystyczne i wypoczynkowe Polski.

Przedstawienie wybitnych walorów turystycznych i wypo-czynkowych Polski.

wymienia rodzaje walorów turystycznych,

podaje przykłady walorów turystycznych,

wymienia walory tury-styczne Polski o najwyższej randze (pomniki historii Polski),

podaje nazwy obiektów w Polsce umieszczone na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości;

wymienia źródła informacji, w których opisano walory turystyczne Polski.

•

•

•

•

•

wskazuje na mapie tema-tycznej miejscowości z walorami turystycznymi o najwyższej randze,

na podstawie źródeł informacji przedstawia opis wybranych walorów turystycznych,

rozpoznaje na rycinach i nazywa charakterystycz-ne walory turystyczne Polski,

opisuje walory turystyczne w swoim regionie.

•

•

•

•

37. Prawne formy ochrony przyrody w Polsce.

Wykazanie konieczno-ści ochrony zasobów przyrody oraz elemen-tów kulturowych.

wymienia formy prawnej ochrony przyrody w Polsce,

wymienia przykładowe organizmy objęte ochroną przyrodniczą w Polsce,

zna ograniczenia dotyczące działalności gospodarczej w formach prawnej ochrony przyrody w Polsce,

•

•

•

wskazuje na mapie tematycznej obszary objęte prawną ochroną w Polsce,

na podstawie źródeł informacji opisuje wybrane obszary i obiekty objęte ochroną w Polsce,

•

•

�1

cd. 37.

podaje przykłady ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego w Polsce,

zna główne idee związane ze zrównoważonym rozwojem,

wymienia obiekty objęte prawną ochroną w swoim regionie.

•

•

•

uzasadnia potrzebę ochro-ny przyrody i środowiska w ujęciu globalnym,

podejmuje działania mają-ce chronić zasoby przyrody w swoim regionie,

stosuje w życiu codzien-nym zasady zrównoważo-nego rozwoju.

•

•

•

38. Rola i znaczenie Polski w Europie i na świecie.

Wykazanie roli i znaczenia Polski w Europie i na świecie.

zna podstawowe dane o powierzchni i liczbie ludności w Polsce,

wie, które miejsce zajmuje Polska pod względem po-wierzchni i liczby ludności w Europie,

wymienia wybitne postacie kultury polskiej,

wymienia ugrupowania gospodarcze i polityczne do których należy Polska,

wie, że Polska jest najwięk-szym państwem w Europie Środkowej.

•

•

•

•

•

przedstawia historyczne i kulturowe związki Polski z Europą,

ocenia położenie Polski w Europie jako ważny czynnik rozwoju kraju,

wykazuje trwałość narodu polskiego i jego terytorial-ną stabilność w dorzeczach Wisły i Odry,

uzasadnia, że współczesne państwo polskie przyczynia się do stabilnego rozwoju gospodarki i polityki w regionie, Europie i na świecie.

•

•

•

•

39. Położenie i zróżnico-wanie warunków na-turalnych w regionie.

Poznanie głównych cech środowiska przyrodniczego w regionie, wyjaśnie-nie genezy głównych form rzeźby.

objaśnia nazwę własną regionu,

wie, w którym z pasów rzeźby powierzchni region leży,

określa dominujący typ krajobrazu naturalnego występujący w regionie,

podaje podstawowe infor-macje o cechach klimatu w regionie,

•

•

•

•

wskazuje na mapie i określa położenie regionu i miejscowości, w której mieszka,

opisuje cechy środowiska przyrodniczego własnego regionu,

wykazuje związki i współzależności między składnikami środowiska naturalnego,

•

•

•

�2

cd.39.

wie, w dorzeczu której rzeki leży region,

wymienia główne źródła informacji o regionie.

•

•

wykorzystuje różne źródła informacji o regionie.

•

40. Charakterystyka spo-łeczności w regionie.

Charakterystyka ludności w regionie, zróżnicowanie wieku i płci, rozmieszczenie, problemy na rynku pracy.

wie, skąd wywodzi się ludność w regionie,

podaje przykłady zwycza-jów i obrzędów charaktery-stycznych dla regionu,

wymienia wybitne postacie związane z historią regionu,

wymienia główne ośrodki miejskie w regionie,

wymienia główne źródła utrzymania ludności w regionie.

•

•

•

•

•

korzystając z różnych źródeł informacji, opisuje zróżnicowanie ludności w regionie,

opisuje zwyczaje i obrzędy charakterystyczne dla regionu,

na podstawie danych statystycznych charaktery-zuje strukturę zatrudnienia ludności w regionie,

opisuje aktualne problemy ludnościowe w miejscowo-ści, w której mieszka.

•

•

•

•

41. Rozwój gospodarki w moim regionie.

Charakterystyka gospodarki w regionie, wykazanie związków między zasobami naturalnymi a głównymi rodzajami działalności.

wymienia bogactwa naturalne i mineralne występujące w regionie,

wymienia dominujące ga-łęzie gospodarki w regionie,

podaje przykłady prze-kształcenia składników środowiska przyrodniczego w wyniku działalności gospodarczej,

określa gospodarcze zna-czenie regionu dla Polski,

wymienia główne ośrodki przemysłu w regionie.

•

•

•

•

•

wykazuje dostosowanie działalności gospodarczej w regionie do warunków przyrodniczych,

charakteryzuje stan przemysłu w regionie na podstawie danych statystycznych,

omawia problemy gospodarki w regionie – zatrudnienie, bezrobocie, migracje.

•

•

•

��

42. Mój region – obsza-rem turystycznym.

Ocenianie możliwości rozwoju turystyki w regionie ,wykorzy-stując walory środo-wiska przyrodniczego i walory krajoznawcze.

wymienia najważniejsze walory turystyczne regionu,

wymienia „siedem cudów” własnego regionu, uzasad-nia swój wybór,

przedstawia hasło reklamowe zachęcające do odwiedzania regionu,

wymienia źródła informują-ce o walorach turystycznych regionu.

•

•

•

•

klasyfikuje walory krajo-znawcze i wypoczynkowe regionu,

opisuje wybrane walory turystyczne, wykazuje ich odrębność lub unikatowość w skali kraju,

przedstawia dotychczaso-wy stan zagospodarowania turystycznego w regionie,

opracowuje trasę wycieczki po walorach turystycznych regionu.

•

•

•

•

43. Zajęcia terenowe. Jakie zmiany zachodzą w środowisku regionu pod wpływem działal-ności gospodarczej?

Dostrzeganie i dokumentowanie zmian w środowisku najbliższego regionu spowodowanych przez działalność gospodarczą.

przedstawia spis literatury i opracowań dotyczących środowiska przyrodniczego i geograficznego własnego regionu,

proponuje szczegółowy temat opracowania doty-czący zmian środowiska zachodzących w regionie,

zna zasady zachowania się podczas zajć w terenie.

•

•

•

wykorzystuje różne źródła informacji,

dokumentuje obserwacje,

wnioskuje na podstawie przeprowadzanych obserwacji,

ocenia sposoby gospo-darczego wykorzystania regionu,

prezentuje opracowanie obserwacji.

•

•

•

•

•

44. Mój region i miejsco-wość – moją „Małą Ojczyzną”.

Dokonanie oceny sytuacji gospodarczej, wskazanie szans, perspektyw oraz ogra-niczeń związanych z gospodarczym rozwojem regionu.

zna podstawowe dane geo-graficzne o swoim regionie i miejscowości,

wyjaśnia pochodzenie nazwy regionu i swojej miejscowości,

opisuje swoje związki z miejscowością i regionem.

•

•

•

omawia, w oparciu o dane liczbowe, sytuację gospo-darczą w regionie,

przedstawia problemy społeczne regionu,

omawia rolę i znaczenie swojej miejscowości i re-gionu w „Dużej Ojczyźnie” – Polsce,

przedstawia wizje rozwoju regionu.

•

•

•

•

��

45. Współpraca Polski z sąsiadami – euroregiony.

Przedstawienie form współpracy między Polską a państwami sąsiadującymi.

wymienia państwa sąsia-dujące z Polską,

podaje przykłady współ-pracy Polski z krajami sąsiadującymi,

wyjaśnia terminy: euroregion, współpraca transgraniczna,

podaje przykłady współpracy gospodarczej Polski z państwami Unii Europejskiej.

•

•

•

•

ocenia położenie geogra-ficzne i polityczne Polski w Europie,

przedstawia korzyści z po-łożenia Polski w Europie Środkowej,

wskazuje na mapie tema-tycznej euroregiony,

omawia cele utworzenia euroregionów.

•

•

•

•

46. Niemcy – europejska potęga gospodarcza.

Wyjaśnienie przyczyn gospodarczego i po-litycznego znaczenia Niemiec w Europie i na świecie.

zna położenie Niemiec w Europie,

zna wielkość powierzchni i liczbę ludności Niemiec,

wie, które miejsce zajmują Niemcy pod względem po-wierzchni i liczby ludności w Europie,

wymienia korzystne dla go-spodarki cechy środowiska geograficznego,

wyjaśnia terminy: ujemny przyrost naturalny, technopolia, dodatni bilans handlowy,

zna nazwę stolicy Niemiec i nazwy miast o liczbie ludności powyżej 1 mln,

podaje przykłady współpra- cy między Polską a Niemcami.

•

•

•

•

•

•

•

omawia geograficzne i po-lityczne położenie Niemiec w Europie,

analizuje mapy rozmiesz-czenia ludności i rozmiesz-czenia przemysłu,

określa poziom gospodarki kraju na podstawie wybra-nych wskaźników (wartość PKB na 1 mieszkańca, saldo handlu zagranicznego, struktura zatrudnienia),

na podstawie danych statystycznych określa strukturę wieku ludności Niemiec.

•

•

•

•

��

47. Ukraina – współczes-ne przemiany społecz-ne i gospodarcze.

Przedstawienie przemian społecz-no-gospodarczych zachodzących na Ukrainie.

zna położenie Ukrainy w Europie Wschodniej,

zna wydarzenia, które przy-czyniły się do powstania niepodległej Ukrainy,

wie, że Ukrainę zamieszkuje ludność słowiańska,

wie, z którymi państwami Ukraina graniczy,

wymienia główne boga-ctwa naturalne i mineralne Ukrainy,

zna nazwę stolicy Ukrainy,

podaje przykłady współpra-cy między Polską a Ukrainą.

•

•

•

•

•

•

•

na podstawie mapy opisuje położenie geograficzne i polityczne Ukrainy,

odczytuje na mapie nazwy największych zagłębi wy-dobywczych na Ukrainie,

na podstawie danych statys- tycznych opisuje ruch natu-ralny ludności na Ukrainie w ostatnich latach,

na podstawie map tematycz- nych ocenia cechy środo-wiska przyrodniczego dla potrzeb rolnictwa,

ocenia przemiany w gospo-darce Ukrainy w ostatnich latach.

•

•

•

•

•

48. Litwa i Białoruś – wschodni sąsiedzi Polski.

Opracowanie opisu cech środowiska wschodnich sąsiadów Polski oraz przedsta-wienie głównych cech gospodarki.

zna położenie Litwy i Biało- rusi w Europie Wschodniej,

wie, jakie wydarzenia przy-czyniły się do utworzenia niepodległych państw za wschodnią granicą Polski,

zna nazwy stolic Litwy i Białorusi,

przypomina historyczne związki Polski z Litwą i Białorusią,

podaje przykłady współpra-cy Litwy i Białorusi z Polską,

wie, że Litwa jest członkiem UE i NATO.

•

•

•

•

•

•

na podstawie mapy omawia położenie geogra-ficzne i polityczne Litwy i Białorusi,

na podstawie mapy charakteryzuje środowisko geograficzne obu państw,

na podstawie danych sta-tystycznych charakteryzuje cechy gospodarki Litwy i Białorusi,

korzystając z mapy, wymienia główne ośrodki przemysłowe Litwy i Białorusi.

•

•

•

•

��

49. Federacja Rosyjska – cechy środowiska przyrodniczego.

Charakterystyka śro-dowiska przyrodnicze-go Federacji Rosyjskiej oraz wykazanie potencjalnych możli-wości jego gospodar-czego wykorzystania.

zna wielkość powierzchni Federacji Rosyjskiej,

wie, że Rosja zajmuje obszar Europy Wschodniej i Azji Północnej,

wyjaśnia, jak powstała Federacja Rosyjska,

wymienia obiekty geogra-ficzne na terytorium Rosji wyróżniające się wielkością, wysokością, ekstremal-nym położeniem (szczyty górskie, najdłuższe rzeki, krańcowe przylądki),

wyjaśnia termin wieloletnia zmarzlina.

•

•

•

•

•

określa położenie Federacji Rosyjskiej na mapie politycznej,

wydziela, wskazuje i nazywa wielkie krainy geograficzne Rosji,

na podstawie różnych źródeł informacji charakte-ryzuje krainy geograficzne Rosji,

odczytuje treść map tematycznych: hipsome-trycznej, klimatycznej, gleb i roślinności,

wskazuje potencjalne możliwości gospodar-czego wykorzystywania środowiska przyrodniczego Federacji Rosyjskiej.

•

•

•

•

•

50. Federacja Rosyjska – zróżnicowanie na-rodowościowe i cechy gospodarki.

Wykazanie zróżni-cowania ludnościo-wego oraz poznanie najważniejszych cech gospodarki Federacji Rosyjskiej.

zna liczbę ludności w Federacji Rosyjskiej,

zna miejsce na świecie, które zajmuje Federacja Rosyjska pod wzglę-dem liczby ludności,

wyjaśnia przyczyny zróż-nicowanej gęstości zalud-nienia w części europejskiej i azjatyckiej,

wymienia główne narodowości zamieszkujące Federację Rosyjską,

wymienia nazwy stolicy i miast liczących powyżej 3 mln mieszkańców,

•

•

•

•

•

na podstawie map tema-tycznych charakteryzuje rozmieszczenie bogactw mineralnych w Federacji Rosyjskiej,

wskazuje na mapie główne okręgi przemysłowe w Federacji Rosyjskiej,

porównuje dane staty-styczne i wymienia działy gospodarki, w których Federacja Rosyjska domi-nuje na świecie,

na podstawie map tema-tycznych opisuje rozmiesz-czenie głównych upraw w Federacji Rosyjskiej,

•

•

•

•

��

cd. 50.

wymienia główne boga-ctwa naturalne i mineralne występujące na obszarze Federacji Rosyjskiej.

• dostrzega zmiany zachodzące w gospodarce rosyjskiej.

•

51. Republika Czeska i Słowacja – południo-wi sąsiedzi Polski.

Poznanie głównych cech środowiska przyrodniczego oraz przedstawienie cech gospodarki w Republice Czeskiej i Słowacji.

zna położenie Republiki Czeskiej i Słowacji w Europie Środkowej,

zna wydarzenia prowa-dzące do powstania dwóch państw za południową granicą Polski,

wymienia nazwy stolic i wielkich miast w Republice Czeskiej i Słowacji,

wymienia walory turystycz-ne obydwu krajów,

wie, ze Republika Czeska i Słowacja są członkami Unii Europejskiej i należą do NATO,

podaje przykłady współpracy między Polską a Republiką Czeską i Słowacją.

•

•

•

•

•

•

porównuje wielkość powierzchni i liczbę ludności Republiki Czeskiej i Słowacji z powierzchnią i liczbą ludności Polski,

na podstawie map tema-tycznych charakteryzuje środowisko przyrodni-cze Republiki Czeskiej i Słowacji,

analizuje dane staty-styczne, określa na ich podstawie główne cechy gospodarki Republiki Czeskiej i Słowacji,

dostrzega wpływ przemysłu na składniki środowiska w strefach przygranicznych.

•

•

•

•

52. Procesy integracji go-spodarczej w Europie.

Ocena procesów in-tegracji gospodarczej w Europie. Wyrażanie własnych sądów i opinii o procesach in-tegracji europejskiej.

podaje przykłady procesów integracji gospodarczej,

wymienia państwa należą-ce do Unii Europejskiej,

wymienia główne cele UE,

wyjaśnia pojęcia: strefa Euro, państwa należące do strefy Schengen,

wyraża własną opinię na te-mat członkostwa Polski w UE.

•

•

•

•

•

oblicza, jaki procent po-wierzchni Europy zajmują państwa Unii Europejskiej,

oblicza, jaki procent liczby ludności Europy stanowi ludność państw należących do Unii Europejskiej,

porównuje dane staty-styczne charakteryzujące stan gospodarki w krajach Unii Europejskiej.

•

•

•

��

WymaGaNIa proGramoWE W KlaSIE II.

lp WymagaNia programoWe

kaTegoria celu

poziom Wymagań

1. Podać wielkość powierzchni Polski. A K

2. Określić współrzędne krańcowych punktów Polski. C P

3.Wykorzystać mapy polityczną i hipsometryczną Europy i określić politycz-ne i geograficzne położenie Polski w Europie.

C R

4. Porównać powierzchnię Polski z powierzchnią państw w Europie. C P

5. Opisać etapy powstawania węgla kamiennego. C R

6. Opisać, jak powstały góry na obszarze Polski. D D

7.Opisać wydarzenia geologiczne związane z zalewami mórz na obszarze Polski.

C D

8.Wyjaśnić zmiany rzeźby powierzchni Polski spowodowane przez zlodowacenie.

B R

9. Wymienić nazwy er geologicznych. A K

10.Wykazać na przykładach zależności między współczesną rzeźbą Polski a czynnikami, które doprowadziły do jej powstania.

D D

11. Scharakteryzować, na podstawie mapy, rzeźbę powierzchni Polski. C P

12. Rozpoznać główne rodzaje skał występujących w Polsce. C R

13.Wskazać na mapie tematycznej obszary, na których występują główne rodzaje skał w Polsce.

C P

14.Podać przykłady gospodarczego wykorzystania skał występujących w Polsce.

C K

15.Podzielić surowce mineralne ze względu na ich gospodarcze wykorzystanie.

C K

16. Wymienić czynniki kształtujące typy klimatu w Polsce. A K

17. Odczytać treść map klimatycznych i synoptycznych. C P

18.Wyjaśnić związek między czynnikami klimatotwórczymi a elementami klimatu w Polsce.

B R

19. Opisać cechy klimatu Polski. C P

20. Wykazać zróżnicowanie klimatyczne Polski. C R

21. Wyjaśnić mechanizm powstawania wiatru halnego. B P

��

22. Wyjaśnić mechanizm powstawania bryzy morskiej. B P

23. Podać przykłady zasobów naturalnych występujących w Polsce. A K

24. Wskazać na mapie największe rzeki i jeziora w Polsce. C K

25.Wyjaśnić związki między siecią hydrograficzną a rzeźbą terenu i typem klimatu.

B R

26. Wskazać obszary nadwyżek i niedoborów wody w Polsce. C P

27. Wykazać konieczność ochrony zasobów wodnych Polski. C K

28. Określić położenie geograficzne Morza Bałtyckiego. C K

29.Wyjaśnić przyczyny wpływające na fizyczne cechy wód Morza Bałtyckiego (zasolenie, długość trwania pokrywy lodowej).

C R

30.Przedstawić gospodarcze korzyści płynące z dostępu do Morza Bałtyckiego.

C P

31. Wykazać konieczność ochrony wód Morza Bałtyckiego. C P

32. Wykazać zróżnicowanie typów gleb w Polsce. C D

33. Rozpoznać na profilu typowe gleby występujące w Polsce. D D

34. Wymienić czynniki degradujące gleby. A P

35. Wymienić funkcje lasu. A K

36. Odróżnić typy lasów w Polsce. C P

37. Wskazać na mapie tematycznej główne obszary leśne w Polsce. C P

38. Wykazać konieczność ochrony lasów. C K

39. Wskazać na mapie hipsometrycznej regiony geograficzne Polski. C K

40.Rozpoznać na rycinach typowe krajobrazy Polski i umiejscowić je w pa-sach rzeźby powierzchni.

C P

41. Porównać krajobrazy w wybranych regionach Polski. C R

42.Wyjaśnić przyczyny zróżnicowania typów krajobrazu naturalnego na obszarze Polski.

D D

43. Wymienić nazwy typów krajobrazu naturalnego w pasie pobrzeży. A P

44. Wyjaśnić genezę wybranych form rzeźby w pasie pobrzeży. C R

45.Wykazać na przykładach związki między działalnością człowieka a wa-runkami naturalnymi w pasie pobrzeży.

C P

46. Wymienić formy młodej rzeźby polodowcowej. A K

47. Rozpoznać na rycinach formy młodej rzeźby polodowcowej. C P

�0

48.Wskazać na mapie wybrane obiekty w pasie pojezierzy (wielkie jeziora, moreny czołowe, parki narodowe).

C K

49.Przedstawić możliwości gospodarczego wykorzystania zasobów pasa pojezierzy.

C P

50.Scharakteryzować, na podstawie map tematycznych, środowisko przy-rodnicze Nizin Środkowopolskich.

C R

51. Odróżnić krajobraz młodoglacjalny od staroglacjalnego. C K

52.Wyjaśnić przyczyny wytworzenia się w pasie nizin krajobrazu staroglacjalnego.

B P

53.Przedstawić, korzystając z map tematycznych, gospodarcze wykorzysta-nie zasobów w pasie Nizin Środkowopolskich.

C P

54.Wykazać związki między budową geologiczną a rzeźbą terenu w pasie wyżyn.

D D

55. Wyjaśnić procesy rozwoju rzeźby krasowej. B P

56. Rozpoznać na rycinie formy rzeźby krasowej. C K

57.Wymienić najważniejsze surowce mineralne eksploatowane w pasie wyżyn.

A K

58. Przedstawić etapy rozwoju Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. D R

59.Wskazać na mapie tematycznej obszary krajobrazu przemysłowego i rolniczego w pasie wyżyn.

C P

60. Wyjaśnić rolę rzek w kształtowaniu rzeźby Kotlin Podkarpackich. B D

61.Wskazać na mapie tematycznej ośrodki przemysłu wydobywczego i przetwórczego w Kotlinach Podkarpackich.

C P

62. Wymienić najważniejsze zabytki Krakowa. A K

63.Wymienić obiekty w pasie kotlin wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości.

A K

64. Opisać na rycinie cechy krajobrazu wysokogórskiego Tatr. C P

65. Wykazać zróżnicowanie krajobrazów w polskich Karpatach. C R

66. Porównać cechy klimatu górskiego z cechami klimatu na niżu polskim. C P

67.Wyjaśnić konieczność dostosowania gospodarczej działalności do warun-ków występujących w Karpatach.

B P

68. Opisać, korzystając z ryciny, cechy rzeźby Sudetów. C P

69. Porównać rzeźbę Sudetów i Tatr. C K

�1

70.Opisać czynniki, które przyczyniły się do wytworzenia współczesnej rzeźby Sudetów – podać przykłady form rzeźby.

D D

71.Wykazać związki między bazą surowcową a rodzajem działalności gospodarczej w Sudetach.

C R

72.Wymienić ośrodki i gałęzie przemysłu rozwinięte w Sudeckim Okręgu Przemysłowym.

A P

73. Przedstawić jednostki podziału administracyjnego w Polsce. A K

74.Porównać dane liczbowe odnoszące się do jednostek podziału administracyjnego.

C K

75.Korzystając z diagramu, przedstawić najważniejsze formy gospodarczego użytkowania terytorium Polski.

C P

76.Porównać liczbę ludności Polski z liczbą ludności w innych państwach Europy.

C K

77. Odczytać na wykresie zmiany w ruchu naturalnym ludności w Polsce. C P

78. Odróżnić przyrost naturalny od przyrostu rzeczywistego ludności. C P

79.Odczytać dane statystyczne przedstawione na piramidzie płci i wieku ludności.

C K

80.Wykazać wpływ wydarzeń społeczno-historycznych na zmiany liczby ludności w Polsce.

D D

81.Porównać średnią długość życia w Polsce z długością życia w innych państwach.

C K

82. Obliczyć gęstość zaludnienia na 1 km2. C K

83.Przestawić, korzystając z map tematycznych, rozmieszczenie ludności w Polsce.

C P

84. Wyjaśnić zróżnicowane rozmieszczenie ludności w Polsce. B R

85. Wyjaśnić przyczyny migracji ludności Polski oraz wskazać jej kierunki. B R

86.Przedstawić, na podstawie danych, strukturę zatrudnienia ludności w Polsce.

C P

87.Wymienić przyczyny zmian w zatrudnieniu według sektorów gospodarki oraz przyczyny bezrobocia.

D R

88. Ocenić społeczne następstwa przemian na rynku pracy. D D

89. Określić funkcje miast. C K

90. Podać prawne kryterium odróżniające wieś od miasta. C K

91. Podać przykłady procesów urbanizacji. C P

92. Wyjaśnić przyczyny rozwoju wielkich miast w Polsce. C R

�2

93.Wymienić przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki wpływające na rolnictwo.

A K

94. Wykazać wpływ warunków naturalnych na rozwój rolnictwa Polsce. C P

95. Wymienić główne rośliny żywieniowe uprawiane w Polsce. A K

96.Odczytać na diagramie i przedstawić strukturę użytkowania ziemi w Polsce.

C K

97.Wyjaśnić zmiany zachodzące w strukturze upraw, wielkości i własności gospodarstw.

C P

98. Wymienić główne zwierzęta hodowlane w Polsce. A K

99.Ocenić wpływ działalności rolniczej na składniki środowiska geograficznego.

C R

100. Przedstawić strukturę wykorzystania źródeł energii w Polsce. C P

101.Wykazać wpływ przemysłu elektroenergetycznego na składniki środowi-ska przyrodniczego.

D R

102. Wyjaśnić przyczyny zmian w strukturze przemysłu w Polsce. D D

103. Wymienić funkcje przemysłu. A K

104.Wymienić najlepiej obecnie rozwijające się gałęzie produkcji przemysło-wej w Polsce.

A R

105. Rozróżnić rodzaje usług.

106. Wyjaśnić szybki rozwój usług w Polsce. B R

107. Wymienić rodzaje transportu najlepiej rozwinięte w Polsce. A K

108. Wyjaśnić znaczenie transportu w gospodarce narodowej. B R

109.Porównać, na podstawie danych liczbowych, gęstość sieci transportu w Polsce i w innych krajach.

C P

110. Wymienić rodzaje walorów turystycznych. A K

111.Wskazać, na mapie tematycznej, walory turystyczne o najwyższej randze.

C K

112.Opisać, korzystając z różnych źródeł informacji, walory znajdujące się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości.

C P

113.Wymienić formy prawnej ochrony środowiska przyrodniczego i kulturo-wego w Polsce.

A K

114. Wyjaśnić konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego. B P

115. Podać przykłady prawnej ochrony środowiska. A K

��

116. Wskazać działania mające chronić zasoby przyrody w swoim regionie. C P

117.Wymienić ugrupowania gospodarcze i polityczne, do których należy Polska.

A P

118.Przedstawić historyczne i kulturowe związki Polski z pozostałymi pań-stwami europejskimi.

C R

119.Określić położenie regionu i swojej miejscowości na tle podziału Polski na regiony fizycznogeograficzne.

C K

120. Opisać cechy środowiska przyrodniczego regionu. C P

121.Podać podstawowe źródła informacji o swoim regionie i swojej miejscowości.

C P

122. Podać przykłady zwyczajów i obrzędów związanych z regionami. C P

123. Wymienić wybitne postacie związane z historią miejscowości i regionu. A R

124. Podać przykłady zmian środowiska przyrodniczego w regionie. C K

125. Przedstawić walory turystyczne regionu i swojej miejscowości. C P

126.Wymienić zasoby naturalne i bogactwa mineralne występujące w regionie.

C P

127. Przedstawić wizję rozwoju swojej miejscowości i swego regionu. C K

128.Zaprojektować i przedstawić krótki przewodnik po regionie z uwzględ-nieniem jego walorów przyrodniczych i kulturowych.

C P

129.Wskazać na mapie państwa – sąsiadów Polski i porównać dane dotyczące ich powierzchni i liczby ludności z liczbą ludności i wielkością powierzchni Polski.

C R

130.Scharakteryzować, na podstawie różnych źródeł, środowisko przyrodni-cze państw – sąsiadów Polski.

C R

131.Wykazać, na podstawie różnych źródeł, zróżnicowanie gospodarcze państw – sąsiadów Polski.

C D

132. Wyjaśnić przyczyny gospodarczego rozwoju Niemiec. C D

133. Podać przykłady współpracy między Polską a Niemcami. A P

134.Przedstawić współczesne przemiany społeczne i gospodarcze na Ukrainie.

C R

135.Przedstawić, na podstawie źródeł informacji geograficznej, cechy środo-wiska przyrodniczego Federacji Rosyjskiej.

C P

136.Wykazać, na podstawie danych statystycznych, zróżnicowanie narodo-wościowe Federacji Rosyjskiej.

C P

137.Wykazać, na podstawie map tematycznych, zróżnicowanie gospodarcze w Federacji Rosyjskiej.

C P

��

138. Określić znaczenie gospodarcze Federacji Rosyjskiej na świecie. C R

139. Ocenić zmiany zachodzące w gospodarce Federacji Rosyjskiej. D D

WymaGaNIa SzCzEGółoWE WyNIKająCE z DzIEDzINy tEmatyCzNEj: mapa – umIEjęt-Ność CzytaNIa, INtErprEtaCjI I poSłuGIWaNIa SIę mapą.

140.Dobrać odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych.

C K

141. Określić położenie geograficzne punktów i obszarów na mapie. C K

142.Określić położenie matematyczno-geograficzne punktów i obszarów na mapie.

C P

143.Zlokalizować na mapach najważniejsze obiekty geograficzne omawiane na lekcjach.

C K

144. Zanalizować treść map ogólnogeograficznych. C P

145. Zinterpretować treść map tematycznych. C R

146. Porównać treść map ogólnogeograficznych i tematycznych. C D

plaN SpraWDzIaNu WIEloStopNIoWEGo Dla KlaSy DruGIEj. SpraWDzIaN II/1.

poziom Wymagań

kaTegoria celu NauczaNia

liczba zadań

Norma za-liczeNia poziomu

a –

pam

ięTa

Nie

Wia

dom

ości

b –

rozu

mie

Nie

Wia

dom

ości

c – s

Toso

WaN

ie

umie

jęTN

ości

W

syTu

acji

Ty

poW

ej

d –

sTos

oWaN

ie

umie

jęTN

ości

W

syTu

acji

prob

lem

oWej

K – konieczny 17 1 8, 10,11, 20, 21 7 6

P – podstawowy 19 16, 23 2, 4, 6, 22, 25 8 7

R – rozszerzony 5 3 12, 14, 18 5 4

D – dopełniający 3, 13, 15 9, 24 5 4

Ogółem 25 21

Uwaga: Numery w komórkach tabeli odpowiadają numerom zadań w sprawdzianie II/1.

��

propozyCja SpraWDzIaNu WIEloStopNIoWEGo mIErząCEGo oSIąGNIęCIa uCzNIa

po opraCoWaNIu trEśCI NauCzaNIa W KlaSIE II.

Odpowiadając na pytania sprawdzianu, korzystaj z atlasu geograficznego.

1. Przeczytaj poniższe stwierdzenia. Które z nich jest (są) prawdziwe?

I. Powierzchnia Polski według podziału administracyjnego wynosi 312 685 km2.

II. Polska zajmuje 8 miejsce w Europie pod względem wielkości powierzchni.

III. Polska zajmuje 7 miejsce w Europie pod względem liczby ludności.

Prawdziwe jest (są) stwierdzenie (a):

A. tylko I,

B. I i II,

C. I, II i III,

D. II i III.

2. Odczytaj na mapie (ryc. 1) i podaj współrzędne geograficzne najdalej wysuniętego na zachód punktu Pol-ski (dopuszczalny błąd 10’).

3. Określ, jaki czynnik ukształtował wyraziste formy rzeźby trenu w północnej Pol-sce: moreny denne, moreny czołowe, sandry, zagłębienia jeziorne.

...........................................................................................................

...........................................................................................................

ryc. 1

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

��

4. W którym z zaznaczonych na mapie Polski obszarów (ryc. 3) występuje typ rzeź-by terenu przedstawiony na ryc. 2?

...............................................................

...............................................................

5. Wskaż erę i okres geologiczny, w którym utworzyły się pokłady węgla kamiennego.

A. era paleozoiczna; kambr C. era mezozoiczna; kreda

B. era paleozoiczna; karbon D. era mezozoiczna; jura

6. Określ, do której grupy skał zalicza się wapienie, w których występują skamie-niałe organizmy.

A. do skał osadowych okruchowych

B. do skał osadowych pochodzenia organicznego

C. do skał przeobrażonych

D. do skał osadowych pochodzenia chemicznego

7. Jaki typ pogody jest kształtowany latem w Polsce przez napływające masy po-wietrza polarno-kontynentalnego?

A. Lato jest suche i gorące.

B. Lato jest chłodne i wilgotne.

C. Lato jest gorące i wilgotne z wysokimi opadami.

D. Lato jest chłodne i wilgotne z wysokimi opadami.

ryc. 2 ryc. 3

��

8. W której z zaznaczonych na mapie Polski stacji klimatycznych (ryc. 4) uwidaczniają się największe wpływy klimatu kontynentalnego (lądo- wego)?

A. w Białymstoku

B. w Warszawie

C. w Poznaniu

D. w Szczecinie

9. Na mapie Polski (ryc. 5) zaznaczono punkt X. Jaki typ krajobrazu naturalne-go rozciąga się wokół tego punktu?

A. krajobraz wydmowy nadmorski

B. młody krajobraz polodowcowy

C. krajobraz gór średnich

D. krajobraz deltowy

10. Na mapie (ryc. 6) oznaczono cyframi trzy makroregiony Polski. Wskaż ze-staw, w którym ich nazwy wpisano zgodnie z oznaczeniem na mapie.

A. 1. Pojezierze Wielkopolskie, 2. Wyżyna Lubelska, 3. Kotlina Sandomierska.

B. 1. Wyżyna Lubelska, 2. Kotli-na Sandomierska, 3. Pojezierze Wielkopolskie.

C. 1. Kotlina Sandomierska, 2. Poje-zierze Wielkopolskie, 3. Wyżyna Lubelska.

D. 1. Pojezierze Wielkopolskie, 2. Kotlina Sandomierska, 3. Wyżyna Lubelska.

ryc. 4

ryc. 5

ryc. 6

��

11. Na diagramie (ryc.7) przedstawiono wykorzystanie obszaru Polski według form użytkowania w 2007 r. (w %). Wskaż, który wniosek dotyczący sposobu wyko-rzystania terytorium Polski jest prawidłowy.

A. W Polsce przeważa użytkowanie rolnicze i leśne.

B. W Polsce dominują obszary wodne i leśne.

C. W Polsce przeważają tereny zurbanizowane.

D. W Polsce dominują tereny wykorzystywane przemysłowo i nieużytki.

12. Wykres (ryc. 8) przedstawia przykładowy ruch naturalny ludności w państwie. Odczytaj, w których latach przyrost naturalny był dodatni.

13. Korzystając z wykresu (ryc. 9) ob-licz, o ile procent wzrosła liczba lud-ności w Polsce między rokiem 1946 a 2000. Przedstaw obliczenia.

...........................................................................................................

ryc. 7

ryc. 8

ryc. 9

..................................................

..................................................

użytki rolne/w tym grunty orne

lasy i zadrzewienia

wody

obszary zabudowane

użytki ekologiczne

nieużytki

��

14. Wskaż, do którego z zaznaczonych na mapie obszarów (ryc. 10) odnosi się po-niższy opis warunków naturalnych.

Występują tam gleby brunatne i bie-licowe na osadach polodowcowych – piaskach, żwirach, glinach.

Okres wegetacyjny trwa około 180 dni.

Suma opadu w okresie wegetacyjnym wynosi około 460 mm.

A. do obszaru X

B. do obszaru Y

C. do obszaru W

D. do obszaru Z

15. Na którym z zaznaczonych na ma-pie obszarów (ryc. 11) występuje największe w Polsce skupienie urzą-dzeń technicznych, ciągłej zabudo-wy i infrastruktury przemysłowej tworzącej krajobraz przemysłowy?

A. na obszarze X

B. na obszarze Y

C. na obszarze W

D. na obszarze Z

16. W której z prawnych form ochrony przyrody w Polsce nie dopuszcza się żad-nych działań prowadzących do zmian różnorodności na chronionym obszarze?

A. w parkach narodowych

B. w obszarach chronionego krajobrazu

C. w parkach krajobrazowych

D. w zespołach przyrodniczo-krajobrazowych

ryc. 10

ryc. 11

�0

17. Który z parków narodowych w Polsce został wpisany na Listę Światowego Dzie-dzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości?

A. Bieszczadzki Park Narodowy C. Gorczański Park Narodowy

B. Białowieski Park Narodowy D. Park Narodowy Gór Stołowych

18. Na mapie Polski (ryc. 12) zaznaczono trzy, spośród pięciu, parki narodowe, które są uznane za rezerwaty biosfery. W którym zestawie ich nazwy wpisano zgodnie z numeracją na mapie?

A. 1. Woliński Park Narodowy 2. Biebrzański Park Narodowy 3. Gorczański Park Narodowy

B. 1. Słowiński Park Narodowy 2. Wigierski Park Narodowy 3. Magurski Park Narodowy

C. 1. Słowiński Park Narodowy 2. Białowieski Park Narodowy 3. Tatrzański Park Narodowy

D. 1. Woliński Park Narodowy 2. Poleski Park Narodowy 3. Babiogórski Park Narodowy

19. Wymień trzy prawne formy ochrony środowiska przyrodniczego w Polsce.

...........................................................................................................

...........................................................................................................

...........................................................................................................

20. Odczytaj z diagramu (ryc. 13), którym rodzajem transportu przewieziono w Polsce najwięcej ładunków w 2008 r.

A. transportem samochodowym

B. transportem kolejowym

C. transportem rurociągowym

D. transportem morskim

ryc. 12

ryc. 13

samochodowy

kolejowy

rurociągowy

morski

80

70

60

50

40

30

20

10

%

�1

21. Porównaj dane w tabeli 1. Wypisz nazwy państw o większej liczbie ludności niż w Polsce:

Tab. 1 Powierzchnia i liczba ludności w państwach graniczących z Polską (2007 r.)

Państwo Białoruś Litwa Niemcy Rep. Czeska Słowacja Federacja

Rosyjska Polska

Powierzchniaw tys. km2 207,6 65,3 357,0 78,9 49,0 17075,4 312,7

Liczba ludnościw (mln) 9,7 3,4 82,2 10,3 5,4 141,4 38,1

...........................................................................................................

22. Odczytaj w tabeli 2 i podaj, w produkcji których wyrobów, wielkość produkcji w Niemczech przekracza 1/20 ogółu produkcji światowej.

Tab. 2 Udział Niemiec w światowej produkcji wyrobów przemysłowych (2005–2007).

Wyszczególnienie Udział w produkcji światowej w %

Produkcja surowców energetycznych w ekwiwalencie węgla kamiennego 1,0

stal surowa 3,8

miedź rafinowana 3,7

odbiorniki radiowe 6,1

aluminium wtórne 9,5

zbiory buraków cukrowych 10,5

produkcja masła 5,4

...........................................................................................................

...........................................................................................................

23. Przeczytaj poniższe stwierdzenia. Które z nich jest (są) prawdziwe?

I. Federacja Rosyjska jest państwem o największej powierzchni na świecie.

II. Terytorium Federacji Rosyjskiej rozciąga się w Europie Wschodniej i Azji Północnej.

III. W europejskiej części Federacji Rosyjskiej żyje około 75% ogółu ludności kraju.

�2

Prawdziwe jest (są) stwierdzenie (a):

A. tylko I, C. I, II i III,

B. I i II, D. II i III.

24. Na mapie (ryc. 14) zaznaczono 4 obszary. W którym z nich są potencjal-nie najkorzystniejsze warunki naturalne dla rozwoju rolnictwa w Federacji Rosyjskiej?

A. w obszarze X C. w obszarze W

B. w obszarze Y D. w obszarze Z

25. Odczytaj na mapie (ryc. 15) i wypisz nazwy państw graniczących z Polską od wschodu.

ryc. 14

ryc. 15

.................................................

.................................................

.................................................

.................................................

.................................................

.................................................

.................................................

.................................................

X

Y W

Z

��

8. Klasa IIINa lekcjach w klasie trzeciej gimnazjum realizowana jest treść nauczania umiesz-

czona w dziedzinach tematycznych:

europa. relacje: przyroda – człowieK – gospodarKa.

wybrane regiony świata. relacje: człowieK – przyroda – gospodarKa.

Spośród treści nauczania o mapie zrealizowane zostaną treści łączące się z naucza-niem geografii regionalnej oraz będą doskonalone i rozszerzane już nabyte umiejęt-nością korzystania z treści map.

Regionalny przegląd obszarów zaczyna się od poznania geografii Europy. Wymaga-nia szczegółowe dotyczą charakterystyki wybranych wielkich regionów Europy, opisu cech środowiska przyrodniczego oraz wskazania zależności, które decydują o odręb-ności poszczegółnych obszarów. Część wymagań odnosi się do jednostek politycznych. Innym celem jest charakterystyka wybranego działu gospodarki oraz rolnictwa na ob-szarze wybranego państwa. Należy wówczas wykazać zależności między czynnikami przyrodniczymi a oddziaływaniem człowieka. Kolejne wymaganie odnosi się do cha-rakterystyki wybranej metropolii i wykazania przyczyn jej powstania. Uczeń pozna-je też, na przykładzie Europy Południowej, związki między dziedzictwem kulturowym a współczesnym turystycznym wykorzystaniem tego obszaru.

Część druga wymagań szczegółowych odnosi się do geografii pozostałych kon-tynentów. Uczeń poznaje charakterystyczne cechy środowiska przyrodniczego kon-tynentów, wybranych państw oraz charakterystycznych regionów. W Azji opis obej-muje Chińską Republikę Ludową, Japonię i Indie jako specyficzne przykłady relacji między przyrodą a gospodarką. Zależności między człowiekiem – przyrodą – gospo-darką są także opisywane na przykładach obejmujących grupy państw Azji Południo-wo-Wschodniej i na obszarze Bliskiego Wschodu. W Afryce wyróżniono sposoby od-działywania na środowisko w strefie Sahelu oraz wielkie problemy mające związek z sytuacją gospodarczą w państwach na południe od Sahary. W Ameryce uwypuklono problem gospodarczej ekspansji w obszarze Amazonii oraz cechy gospodarki Stanów Zjednoczonych Ameryki. Na zakończenie kursu geografii regionalnej uczeń pozna-je cechy gospodarki Australii na tle warunków środowiska przyrodniczego oraz naj-ważniejsze cechy obszarów podbiegunowych – Arktyki i Antarktyki. Naczelnym ce-lem w tej klasie jest ukazywanie relacji zachodzących między przyrodą, człowiekiem i gospodarką.

��

Wymagania określają szczegółowo zakres omawianego zagadnienia. Mają one wy-raźny układ egzemplaryczny. Taki układ treści umożliwia poznanie zróżnicowania przestrzennego świata oraz różnorodność korzystania z zasobów środowiska, a tak-że wskazuje na złożoność sytuacji gospodarczej, społecznej i politycznej w wielu regio-nach. Zróżnicowanie treści nauczania pozwala uniknąć schematów w ich opisie. Na-uczyciel powinien prezentować poszczególne obszary – kontynenty, regiony, państwa – w ich złożoności, starając się ukazać, jak różnorodne są relacje człowieka, przyrody i gospodarki na świecie. W tabeli 1. przedstawiono ogólny układ treści nauczanych w klasie trzeciej.

Tabela 1. Treść nauczania – dziedziny tematyczne realizowane na lekcjach geografii w klasie III gimnazjum.

Nr lekcjiTreść NauczaNia – dziedziNa

TemaTyczNa

WymagaNia szczegółoWe. Numeracja Wg podsTaWy

programoWej

1–15Europa. Relacje: przyroda – człowiek – gospodarka. 9.1; 2; 3; 4; 5; 6; 7; 8; 9

16–30Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przy-roda – gospodarka.

10.1; 2; 3; 4; 5; 6; 7; 8; 9; 10; 11; 12; 13; 14; 15

Realizacja na lekcjach w kl. trzeciej

Mapa – umiejętność czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. 1.5; 6; 7; 8; 9

CElE NauCzaNIa.

Doskonalenie umiejętności czytania map.

Dokonywanie obserwacji pośrednich, wykorzystując różnorodne źródła informacji,w celu wykazania zróżnicowania przestrzennego warunków środowi-ska oraz relacji między przyrodą a gospodarczą działalnością człowieka na Ziemi.

Identyfikowanie związków i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodar-czym i życiu społecznym w skali regionu, państwa, kontynentu.

Porównywanie poznanych obszarów, dostrzeganie relacji przyroda – człowiek – gospodarka na wybranych przykładach.

Umiejętność opisu gospodarczego wybranego obszaru – państwa, części konty-nentu – wykorzystując różnorodne źródła informacji.

1.

2.

3.

4.

5.

��

Odczytywanie, sporządzanie oraz wykorzystanie dokumentacji geograficznej.

Stosowanie nabytej wiedzy w codziennym życiu.

Ocenianie skutków gospodarczej działalności człowieka w różnych regionach świa-ta; dostrzeganie potrzeby racjonalnego wykorzystania zasobów środowiska.

Umiejętność odpowiedzi na typowe pytania i rozwiązywania typowych zadań w sprawdzianach – testach geograficznych.

CElE WyChoWaNIa. poStaWy.

Rozwijanie zainteresowań geograficznych – poznawanie zróżnicowania Europy i świata.

Uznanie środowiska przyrodniczego za wspólne dobro ludzi.

Podejmowanie lokalnych – grupowych i indywidualnych – działań na rzecz ochro-ny składników środowiska.

Traktowanie zasobów środowiska jako podstawy materialnego bytu człowieka.

Poszanowanie dla innych narodów, kultur i społeczności.

Przewidywanie skutków podjętych działań.

Wyrażanie własnych sądów i opinii.

plaN mEtoDyCzNy W KlaSIE III.

Nr lek-cji

TemaT lekcji cel lekcjiszczegółoWe cele NauczaNia

Wiadomościuczeń:

umiejęTNościuczeń:

1. Położenie Europy. Charakterystyczne cechy rzeźby powierzchni.

Wykorzystanie map do określenia położenia geogra-ficznego Europy oraz opisu cech ukształtowania powierzchni.

zna wielkość powierzchni Europy,

zna przebieg umownej granicy między Europą i Azją,

wie, które miejsce zajmuje Europa pod względem powierzchni wśród pozo-stałych kontynentów,

•

•

•

określa na mapie hip-sometrycznej położenie geograficzne Europy,

posługując się mapą, charakteryzuje linię brzegową Europy,

na podstawie mapy cha-rakteryzuje ukształtowa-nie pionowe Europy,

•

•

•

6.

7.

8.

9.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

��

cd.1. wie, że Europa ma najsilniej rozwiniętą linię brzegową,

zna podział Europy na regiony naturalne.

•

•

wskazuje na mapie i podaje współrzędne geograficzne skrajnych punktów w Europie,

oblicza % powierzchni Europy w ogólnej powierzchni lądów,

wskazuje na mapie wielkie regiony naturalne w Europie.

•

•

•

2. Zróżnicowanie typów klimatu w Europie.

Wykazanie współ-zależności zjawisk – wpływ czynni-ków klimatycznych na typy klimatów w regionach Europy.

wymienia gospodarcze czynniki kształtujące typy klimatu w Europie,

zna zasięgi głównych typów klimatu w Europie,

pamięta główne cechy klimatu oceanicz-nego, kontynentalnego i śródziemnomorskiego,

wyjaśnia na przykładach wpływ poszczególnych czynników klimatycznych na cechy klimatów w da-nym regionie Europy.

•

•

•

•

wskazuje na mapie tematycznej zasięg głównych typów klimatu w Europie,

charakteryzuje typy klimatów w Europie na podstawie wykresów klimatycznych,

porównuje cechy głównych typów klimatu w Europie.

•

•

•

3. Wody Europy. Wykazanie współ-zależności między siecią wodną a typami klimatu.

zna nazwy największych rzek i jezior w Europie,

wyjaśnia terminy: dorzecze, zlewisko, dział wodny, rzeka główna,

wyjaśnia na przykładach zależność rozmieszczenia sieci wodnej od cech klimatu,

•

•

•

wskazuje na mapie hipsometrycznej główne rzeki Europy,

porównuje rzeki Europy Wschodniej z rzekami w Europie Zachodniej – ustala przyczyny różnic,

wyznacza na mapie prze-bieg głównego działu wodnego w Europie,

•

•

•

��

cd. 3. podaje przykłady rzek o ujściach deltowych i lejkowatych.

• wykazuje współzależ-ności między ustrojem rzeki, typem klimatu a ukształtowaniem powierzchni.

•

4. Zróżnicowanie lud-nościowe i kulturowe współczesnej Europy.

Charakterystyka rozmieszczenia ludności w Europie oraz wyjaśnienie przyczyn różnic kulturowych miesz-kańców Europy.

zna liczbę mieszkańców Europy i szacuje udział ludności Europy w liczbie ludności świata,

podaje przykłady państw wielonarodowych i jednonarodowych,

wymienia państwa o naj-większej liczbie ludności w Europie,

podaje przykłady różnic kulturowych ludności europejskiej,

wymienia główne języki europejskie.

•

•

•

•

•

na podstawie mapy tematycznej charakte-ryzuje rozmieszczenie ludności w Europie,

na podstawie mapy tematycznej charakte-ryzuje zasięgi głównych języków używanych w Europie,

wykazuje wpływ starożytnych kultur regionu europejskiego na współczesną cywilizację europejską.

•

•

•

5. Przegląd państw na mapie politycznej Europy.

Przedstawienie współczesnej mapy politycznej Europy oraz przyczyn jej zmian w ostatnich latach.

zna nazwy największych pod względem powierzch-ni państw europejskich,

wymienia wydarzenia z ostatnich lat, które przyczyniły się do zmian na mapie politycznej Europy,

zna nazwy państw grani-czących z Rzeczpospolitą Polską,

wyjaśnia termin republika parlamentarna.

•

•

•

•

wskazuje na mapie wybrane państwa i określa ich geograficzne położenie,

klasyfikuje państwa Europy według określo-nych kryteriów,

wykorzystując różne źródła informacji, ocenia sytuację w wybranych państwach Europy,

wskazuje na ma-pie Europy obszary konfliktów i określa ich położenie.

•

•

•

•

��

6. Europa Północna – kraje skandynawskie.

Przedstawienie cech środowiska przyrodniczego oraz głównych kierunków rozwoju gospo-darczego państw skandynawskich.

wymienia nazwy państw skandynawskich,

definiuje pojęcia związane z krajobrazem północnej Europy: field, fiord, szkier, szelf, pojezierze, tajga, gejzer,

wymienia ogranicze-nia, jakie środowisko przyrodnicze północnej Europy narzuca rozwojowi gospodarczemu.

•

•

•

określa położenie geogra-ficzne i polityczne państw skandynawskich,

wykorzystuje mapy tematyczne do opisu cech środowiska geograficzne-go północnej Europy,

wykazuje wpływ lądo- lodu na rzeźbę i ukształ- towanie powierzchni na Półwyspie Skandynawskim,

porównuje dane statystyczne odnoszące się do gospodarki państw skandynawskich,

wykazuje wykorzystanie cech środowiska natural-nego przez poszczególne państwa skandynawskie.

•

•

•

•

•

7. Europa Zachodnia – cechy środowiska geograficznego.

Przedstawienie głównych cech środowiska przy-rodniczego Europy Zachodniej i poten-cjalnych możliwości ich gospodarczego wykorzystania.

zna zasięg Europy Zachodniej,

wymienia główne regiony naturalne zaliczone do Europy Zachodniej,

rozumie terminy: baseny, masy paleozoiczne, młode góry fałdowe, stare góry zrębowe, klif,

zna cechy klimatu morskiego,

wymienia ważniejsze państwa leżące w Europie Zachodniej.

•

•

•

•

•

na podstawie map tematycznych charakte-ryzuje cechy środowiska przyrodniczego Europy Zachodniej,

opisuje cechy klimatu morskiego na podstawie wykresu klimatycznego,

ocenia cechy środowiska przyrodniczego Europy Zachodniej dla potrzeb rozwoju gospodarczego,

dostrzega zmiany w środowisku przyrod-niczym spowodowane gospodarczą działalnoś-cią człowieka.

•

•

•

•

��

8. Rolnictwo Francji. Wykazanie związ-ków między warun-kami przyrodniczy-mi a kierunkami rozwoju gospodarki rolnej.

wymienia przyrodnicze czynniki wpływające na rolnictwo,

wymienia pozaprzyrodni-cze czynniki wpływające na rolnictwo,

wyjaśnia terminy: rolni-ctwo rynkowe, rolnictwo towarowe,

zna strukturę użytkowania gruntów we Francji,

wymienia cechy wysoko-towarowego rolnictwa we Francji.

•

•

•

•

•

ocenia warunki środowiska przyrodni-czego Francji dla rozwoju rolnictwa,

odczytuje na mapie i wskazuje regiony rolnicze we Francji,

wykazuje zależność między warunkami środowiska a rodzajem użytkowania ziemi,

analizuje dane statystyczne dotyczące rolnictwa we Francji,

odczytuje treść map tematycznych.

•

•

•

•

•

9. Przemysł w Europie Zachodniej. Kierunki rozwoju i jego przemiany.

wyjaśnia termin przemysł,

wymienia funkcje przemysłu,

wymienia czynniki wpły-wające na rozmieszczenie przemysłu.

•

•

•

wymienia przemysłowe rodzaje działalności gospodarczej,

podaje przykłady regio-nów przemysłowych w Europie Zachodniej.

dostrzega zależności między stopniem rozwoju gałęzi przemysłu a dostępem do bazy surowcowej, wykształce-niem ludności, specjali-zacją produkcji,

wskazuje na mapie regiony silnego uprzemysłowienia,

porównuje dane statystyczne,

•

•

•

•

•

100

cd. 9. omawia etapy powstania i przemian w strukturze przemysłu w wybranym okręgu przemysłowym.

•

10. Procesy urbani-zacji w Europie Zachodniej. Paryż – światowa metropolia.

Przedstawienie i wyjaśnienie zmian zachodzących w rozmieszczeniu ludności w Europie Zachodniej. Przedstawienie przyczyn rozwoju miasta metro-politalnego na przykładzie Paryża.

wyjaśnia terminy: urbanizacja, aglomeracja, konurbacja, metropolia,

podaje przykłady urbanizacji,

wymienia przyczyny po-wstawania i rozrostu miast w Europie,

wymienia funkcje miast metropolitalnych,

wie, że Paryż jest światową metropolią,

wymienia ważniejsze zabytki i walory turystycz-ne Paryża.

•

•

•

•

•

•

porównuje dane staty-styczne i ustala wnioski,

wskazuje na mapie poło-żenie miast metropolital-nych w Europie,

ustala przyczyny rozwoju miasta metropolitalnego,

uzasadnia, że Paryż jest światową metropolią,

opisuje układ przestrzen-ny wielkich miast na przykładzie Paryża.

•

•

•

•

•

11. Kraje alpejskie – cechy środowiska przyrodniczego.

Poznanie cech krajobrazu wysokogórskiego i procesów, które go kształtowały.

wymienia nazwy najwyż-szych szczytów w Alpach,

definiuje pojęcie krajobraz alpejski,

wylicza piętra roślinności w Alpach,

wyjaśnia terminy: granica wieloletniego śniegu, cyrk lodowcowy, lodowiec górski,

wymienia państwa, na któ-rych terytorium znajduje się łańcuch Alp,

•

•

•

•

•

określa geograficzne położenie Alp,

wskazuje zależności mię-dzy budową geologiczną, rzeźbą terenu, klimatem, wodami i roślinnością,

wyjaśnia, jak kształtowa-ła się współczesna rzeźba alpejska,

wskazuje na rycinach i opisuje cechy krajobrazu alpejskiego,

odczytuje treść map tematycznych.

•

•

•

•

•

101

cd. 11.

wyjaśnia, dlaczego granica wieloletniego śniegu prze-biega na różnej wysokości n.p.m. na stokach północ-nych i południowych.

•

12. Kraje alpejskie – ce-chy gospodarki.

Ocena cech środo-wiska przyrodni-czego pod kątem jego gospodarczego wykorzystania.

wymienia potencjalne możliwości wykorzystania środowiska przyrodniczego dla potrzeb gospodarki,

wymienia główne gałęzie przemysłu nastawione na wykorzystanie cech środo-wiska przyrodniczego,

wymienia główne ośrodki miejskie w krajach alpejskich,

wymienia główne grupy językowe w Szwajcarii.

•

•

•

•

odczytuje treść map tematycznych i ustala współzależności między środowiskiem przyrodni-czym a gospodarką,

analizuje i porównuje dane statystyczne,

określa rodzaje działalno-ści, które należy rozwijać na obszarach z krajobra-zem wysokogórskim,

określa ograniczenia, ja-kie narzuca gospodarczej działalności środowisko wysokich gór.

•

•

•

•

13. Europa Południowa – cechy środowiska przyrodniczego.

Poznanie cech kraj- obrazu śródziem-nomorskiego.

wymienia nazwy wielkich półwyspów w Europie Południowej,

wie, że Europa Południowa to obszar na północnym wybrzeżu M. Śródziemnego,

wyjaśnia terminy: zjawisko sejsmiczne, trzęsienie ziemi, kras,

zna główne cechy ukształ-towania powierzchni obszarów nad Morzem Śródziemnym,

•

•

•

•

korzystając z map określa położenie Europy Południowej,

opisuje ukształtowanie powierzchni Europy Południowej, korzystając z mapy hipsometrycznej,

charakteryzuje cechy klimatu śródziemno-morskiego, korzystając z wykresu klimatycznego,

posługując się rycinami, odróżnia makię od innych typów roślinności.

•

•

•

•

102

cd. 13.

wymienia kryterium kli-matyczne i roślinne służące wydzieleniu krajobrazu śródziemnomorskiego,

podaje przykłady dostosowania się roślin-ności do cech klimatu śródziemnomorskiego.

•

•

14. Europa Południowa – kultura, turystyka, rozwój gospodarczy.

Wykazanie dogodności cech środowiska Europy Południowej dla potrzeb człowieka.

wymienia główne państwa leżące w Europie Południowej,

potrafi rozpoznać na rycinie i nazwać najbardziej znane zabytki znajdujące się w obszarze Europy Południowej,

wie, że turystyka jest wielkim źródłem dochodu dla państw śródziemnomorskich,

wymienia główne walory turystyczne i krajoznaw-cze będące „magnesem turystycznym”,

wie, że obszar śródziemno-morski był bardzo wcześnie zasiedlony.

•

•

•

•

•

na podstawie źródeł informacji charaktery-zuje znaczenie Europy Południowej dla kultury i cywilizacji europejskiej,

uzasadnia, że w obszarze Europy Południowej panują dogodne warunki do osadnictwa,

wskazuje na mapie te-matycznej główne zespo-ły zabytkowe w obszarze Europy Południowej.

•

•

•

15. Wycieczka po Europie.

Wykorzystanie różnorodnych źródeł informacji i opracowanie trasy wycieczki po Europie lub jej części.

określa szczegółowy temat wycieczki,

przedstawia spis map, literatury i opracowań dotyczących wybranego obszaru,

przedstawia bazy danych zawierające informacje o wybranym obszarze,

•

•

•

selekcjonuje informacje,

dobiera informacje atrak-cyjne dla uczestników wycieczki,

przedstawia i uzasadnia plan trasy wycieczki,

•

•

•

10�

cd. 15.

zna najważniejsze zasady dotyczące długości trwania dnia wycieczkowego i za-chowania bezpieczeństwa w czasie wycieczek.

• przedstawia pisemne opracowanie trasy wycieczki po wybranym obszarze Europy,

wykorzystuje informacje w praktyce.

•

•

16. Azja – konty-nent kontrastów geograficznych.

Wykazanie zróżni-cowania środowi-ska przyrodniczego Azji.

wie, że Azja jest konty-nentem o największej powierzchni,

zna główne cechy ukształ-towania powierzchni Azji,

podaje przykłady kon-trastów klimatycznych, roślinnych, glebowych i wysokościowych,

wyjaśnia współzależności występujące w środowisku przyrodniczym.

•

•

•

•

odczytuje treść map ogólnogeograficznych i tematycznych,

odczytuje i porównuje dane na wykresach klimatycznych,

wykazuje współzależ-ność zjawisk między składnikami środowiska przyrodniczego,

wskazuje na mapie zasięg typów klimatu i granicy wieloletniej zmarzliny,

ocenia warunki środo-wiska przyrodniczego Azji dla potrzeb rozwoju gospodarczego.

•

•

•

•

•

17. Azja – kolebka ras, kultur i religii. Ludność Azji.

Wykazanie zróżnicowania rasowego, kulturo-wego i religijnego ludności Azji oraz przyczyn jej nierównomiernego rozmieszczenia.

wymienia główne religie panujące w Azji,

wymienia główne odmiany człowieka żyjące w Azji,

wyjaśnia termin Żyzny Półksiężyc,

podaje przykłady wpływu kultury i religii na życie ludności,

zna liczbę ludności Azji,

•

•

•

•

•

wskazuje na mapie obszary Azji, na których rozwinęły się starożytne cywilizacje,

wskazuje na mapie ob-szary, które zamieszkują wyznawcy największych religii w Azji,

•

•

10�

cd. 17.

wie, że ludność Azji jest rozmieszczona nierównomiernie.

• wyjaśnia, posługując się mapami, geograficzne i historyczne przyczyny zróżnicowania gęstości zaludnienia w Azji,

uzasadnia tezę o wielkim zróżnicowaniu ludnościo-wym w Azji.

•

•

18. Chiny – najludniejszy kraj na świecie.

Wykazanie przy-czyn nierówno-miernego rozmiesz-czenia ludności oraz kierunków rozwoju gospodar-czego w Chińskiej Republice Ludowej.

zna liczbę ludności Chin,

wie, jaki procent ludności świata stanowi ludność Chin,

wyjaśnia przyczyny zróżnicowania gęstości zaludnienia w Chinach,

podaje kierunki rozwoju gospodarczego Chin.

•

•

•

•

analizuje dane statystyczne dotyczące rozwoju ludnościowego i urbanizacji w Chinach,

wykorzystując mapy tematyczne, określa przyczyny nierównomier-nej gęstości zaludnienia w Chinach,

wskazuje na mapie naj- większe miasta w Chinach,

opisuje aktualną sytuację społeczną i gospodarczą w Chinach,

ukazuje rozwój Chińskiej Republiki Ludowej w ostatnich latach i wzrost znaczenia w go-spodarce światowej.

•

•

•

•

•

19. Japonia – cechy środowiska przyrod-niczego. Nowoczesna gospodarka.

Charakterystyka cech środowiska przyrodniczego Japonii oraz określenie przyczyn rozwoju nowoczes-nej gospodarki.

wie, że Japonia jest pań-stwem wyspiarskim,

zna nazwy głównych wysp Japonii,

wymienia naturalne zagrożenia występujące w strefie, gdzie leży Japonia,

•

•

•

korzystając z mapy, okre-śla położenie geograficz-ne Japonii,

na podstawie map te-matycznych przedstawia wpływ naturalnych zagrożeń (trzęsień ziemi, tajfunów, tsunami) na życie ludności,

•

•

10�

cd. 19.

podaje przykłady przystosowania japońskiej gospodarki i codziennego życia mieszkańców do warunków naturalnych i problemów wynikających z niewielkiej powierzchni kraju,

wie, że Japonia należy do wysoko rozwiniętych państw świata.

•

•

na podstawie danych statystycznych wykazuje znaczenie handlu zagra-nicznego dla Japonii,

wskazuje na mapie głów-ne ośrodki przemysłu i porty morskie,

analizuje i interpretuje dane dotyczące gospo-darki Japonii,

ocenia wpływ czynników społeczno-kulturowych na tworzenie nowoczes-nej gospodarki.

•

•

•

•

20. Azja Południowo- -Wschodnia – rolnictwo.

Wykazanie zależ-ności kształtujących typy rolnictwa w Azji Południowo- -Wschodniej.

wymienia obszary w Azji Południowo-Wschodniej, w których uprawia się ryż,

wyjaśnia terminy: okres wegetacyjny, rolnictwo intensywne, nawodnienie (irygacja),

zna cechy monsunu letniego i zimowego w Azji Południowo-Wschodniej,

wie, że ryż jest podsta-wową uprawą w Azji Południowo-Wschodniej,

wyjaśnia, dlaczego uprawa ryżu dominuje w Azji Południowo-Wschodniej.

•

•

•

•

•

dostrzega związki między typem rolnictwa a klimatem,

opisuje rytm zmian w uprawach na obszarze Azji Południowo-Wschodniej,

wskazuje na mapie i wyjaśnia zasięg uprawy ryżu w Azji Południowo-Wschodniej,

odczytuje na mapie politycznej nazwy państw w Azji Południowo-Wschodniej.

•

•

•

•

21. Indie – kontra-sty społeczne i gospodarcze.

Charakterystyka współczesnego społeczeństwa Indii, ukazanie zróż- nicowania społecz-nego oraz przemian

zna przyczyny nierówno-miernego rozmieszczenia ludności Indii,

wymienia główne uprawy występujące w Indiach,

•

•

na podstawie mapy tematycznej przedstawia rozmieszczenie ludności Indii,

•

10�

cd.21.

zachodzących w gospodarce.

wie, że Indie zajmują dru-gie miejsce pod względem liczby ludności na świecie,

wyjaśnia terminy: eksplozja demograficzna, zielona rewolucja, analfabetyzm,

wymienia główne religie panujące w Indiach,

podaje przykłady przemian społecznych i gospo-darczych zachodzących w Indiach.

•

•

•

•

wykazuje wpływ klimatu na rozmieszczenia głów-nych upraw,

posługując się wykresem, objaśnia przyczyny zmian liczby ludności w Indiach,

posługując się różnymi źródłami informacji, wyjaśnia przyczyny rozwoju nowoczesnych technologii w Indiach.

•

•

•

22. Bliski Wschód – go-spodarka, kultura, konflikty zbrojne.

Wykazanie zróżni-cowania ludnościo-wego, religijnego, politycznego oraz gospodarczego państw Bliskiego Wschodu.

wymienia największe pań-stwa zaliczane do Bliskiego Wschodu,

wie, jakie grupy ludności zamieszkują obszar Bliskiego Wschodu,

wymienia główne boga-ctwa mineralne występu-jące w państwach Bliskiego Wschodu,

wyjaśnia przyczyny będące podstawą konfliktów zbroj-nych na Bliskim Wschodzie.

•

•

•

•

wskazuje na mapie region Bliskiego Wschodu i odczytuje nazwy państw,

na podstawie map te-matycznych charaktery-zuje gospodarkę regionu Bliskiego Wschodu,

na podstawie różnych źródeł informacji przedstawia główne konflikty zbrojne między państwami Bliskiego Wschodu.

•

•

•

23. Afryka – strefy kli-matyczne i glebowe.

Wykazanie współ-zależności zjawisk w środowisku przyrodniczym na przykładzie syme-trycznego ułożenia stref klimatyczno- -roślinno-glebo-wych w Afryce.

wie, że Afryka leży symetrycznie względem równika,

podaje przykłady zależ-ności między klimatem, roślinnością i glebami,

•

•

określa położenie geo-graficzne Afryki,

wykazuje zależności między czynnikami kli-matotwórczymi a typami klimatu, roślinnością i glebami w Afryce,

•

•

10�

cd.23.

wyjaśnia terminy: pasat, wadi, rzeka okresowa, rzeka epizodyczna, erg, serir, hamada, deszcz zenitalny,

łączy nazwę strefy klimatycznej z nazwą strefy roślinnej i glebowej.

•

•

odczytuje treść map tematycznych,

odczytuje i analizuje wykresy klimatyczne,

charakteryzuje strefy krajobrazowe Afryki.

•

•

•

24. Formy gospodarowa-nia w strefie Sahelu.

Uzasadnienie po-trzeby racjonalnej gospodarki w śro-dowisku suchych i półsuchych obsza-rów rolniczych.

wyjaśnia termin Sahel – Afryka Subsaharyjska,

wymienia charaktery-styczne organizmy żyjące w strefie Sahelu,

wyjaśnia terminy: ko-czownictwo, pustynnienie, rolnictwo ekstensywne, oaza,

wyjaśnia znaczenie wody dla potrzeb gospoda-rowania w obszarach półsuchych,

podaje przykłady nieko-rzystnego oddziaływania rolniczego na środowisko w strefie Sahelu.

•

•

•

•

•

określa położenie strefy Sahelu w Afryce,

na podstawie diagramu klimatycznego przedsta-wia charakterystyczne cechy klimatu w strefie Sahelu,

ocenia sposoby gospoda-rowania w strefie Sahelu,

omawia programy pomocowe dla państw mających terytoria w strefie Sahelu.

•

•

•

•

25. Afryka – kraje rozwijające się. Rozwój gospodarczy i poziom życia.

Ukazanie zróżni-cowania rozwoju społeczno-gospo-darczego w krajach afrykańskich oraz przyczyn i następstw istnie-jących różnic.

wyjaśnia terminy: niewol-nictwo, kolonializm,

wymienia główne grupy ludności odmiany czarnej zamieszkujące Afrykę.

wyjaśnia, posługując się przykładami, wpływ środowiska przyrodniczego na rozwój gospodarczy państw Afryki,

•

•

•

odczytuje treść mapy politycznej Afryki,

na podstawie map tematycznych opisuje rozmieszczenie ludności w Afryce,

charakteryzuje rodzaje gospodarowania rolni-czego w Afryce,

•

•

•

10�

cd. 25.

podaje przykłady najbogat-szych i i najuboższych państw Afryki,

wyjaśnia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludności w Afryce.

•

•

wyjaśnia wpływ czyn-ników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na rozwój rolnictwa krajów afrykańskich,

wskazuje związki między problemem wyżywienia a występowaniem cho-rób i długością życia,

odczytuje treść tabel, wykresów i diagramów.

•

•

•

26. Ameryka Północna i Ameryka Południowa – zróżni-cowanie ludności.

Ukazanie kulturo-wego i etnicznego zróżnicowania lud-ności w Ameryce Północnej i Ameryce Południowej.

zna najważniejsze fakty dotyczące kolonizacji Ameryki,

zna konsekwencje kolonizacji europejskiej w „Nowym Świecie”,

wyjaśnia terminy: emigra-cja, imigracja, megalopolis,

wymienia główne grupy językowe zamieszkujące obecnie obszar Ameryki,

wymienia największe sku-piska Polonii w Ameryce.

•

•

•

•

•

odczytuje treść map tematycznych – gęstości zaludnienia, głównych języków,

dokonuje podziału Ameryki według kryterium kulturowego i według stopnia rozwoju gospodarczego,

wyjaśnia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludności w Ameryce,

przedstawia motywy emigracji do „Nowego Świata”,

wyjaśnia przyczyny i skutki urbanizacji w niektórych obszarach Ameryki.

•

•

•

•

•

27. Brazylia – eksploata-cja lasów Amazonii. Wielkie miasta.

Przedstawienie znaczenia lasów Amazonii dla środowiska przyrodniczego

wie, jakie znaczenie dla środowiska przyrodniczego mają duże obszary leśne,

zna powierzchnię i położe-nie lasów amazońskich,

•

•

określa położenie geo-graficzne Brazylii,

wskazuje na mapie głów-ne krainy geograficzne Brazylii,

•

•

10�

cd. 27.

oraz problemów występujących w wielkich mia-stach Brazylii.

zna główne sposoby wykorzystania lasów amazońskich,

wymienia nazwy wielkich miast w Brazylii,

wylicza problemy, jakie występują w wielkich miastach Brazylii,

wyjaśnia pojęcia: zielone płuca Ziemi, megamiasto.

•

•

•

•

przedstawia rozbieżność pomiędzy skutkami wylesienia Amazonii a zyskami z jej gospodar-czego wykorzystania,

wyjaśnia przyczyny nierównomiernego zaludnienia w Brazylii,

przedstawia rozwój wiel-kich miast w Brazylii.

•

•

•

28. Stany Zjednoczone Ameryki – światowa potęga gospodarcza.

Określenie czynni-ków geograficznych i społecznych wpływających na rozwój gospo-darczy Stanów Zjednoczonych Ameryki.

zna i rozumie pojęcia: kraj imigracyjny, federacja, technopolia, megalopolis,

wymienia trzy sektory gospodarki narodowej i ich znaczenie w krajach wysoko rozwiniętych,

zna kryteria, które kwali-fikują Stany Zjednoczone Ameryki do grupy państw bogatej Północy,

wymienia główne grupy ludności zamieszkujące w Stanach Zjednoczonych Ameryki.

•

•

•

•

odczytuje treść map tematycznych,

charakteryzuje najważniejsze regiony gospodarcze Stanów Zjednoczonych Ameryki,

wykazuje związki między gospodarką poszczegól-nych regionów Stanów Zjednoczonych Ameryki a warunkami środowiska przyrodniczego,

ocenia rolę i znaczenie Stanów Zjednoczonych w gospodarce światowej.

•

•

•

•

29. Australia – środo-wisko przyrodnicze. Cechy gospodarki.

Wykazanie zależności między środowiskiem przyrodniczym a cechami gospo-darki Australii.

zna położenie i wielkość powierzchni Australii,

wyjaśnia przyczyny kształtujące typy klimatu Australii,

wymienia gatunki organizmów reliktowych i endemicznych występują-ce w Australii,

•

•

•

określa położenie geo-graficzne Australii,

uzasadnia istnienie przyrodniczych i histo-rycznych przyczyn małej gęstości zaludnienia i nierównomiernego rozmieszczenia ludności,

•

•

110

cd.29.

wyjaśnia znaczenie wód artezyjskich dla gospodarki Australii,

wymienia główne działy gospodarki Australii.

•

•

wykazuje związek między rozmieszczeniem głównych działów gospo-darki a składnikami śro-dowiska przyrodniczego.

•

30. Arktyka i Antarktyka – środowisko geograficzne.

Przedstawienie cech środowiska geograficznego Arktyki i Antarktyki oraz określenie czynników wpływających na zmiany środowiska przyrodniczego w tych obszarach.

wie, że Arktyka i Antarktyka leżą w obsza-rach okołobiegnowych,

zna wielkość powierzchni Antarktydy,

wie, że Antarktyda jest jedynym niezamieszkałym kontynentem,

wymienia główne czynniki kształtujące cechy środowi-ska geograficznego obsza-rów podbiegunowych,

wymienia nazwy organi-zmów żyjących w Arktyce i Antarktyce,

wyjaśnia terminy: lądolód, lodowiec szelfowy, góra lodowa, nunatak,

wymienia czynniki, które współcześnie wpływają na cechy środowiska przyrodniczego obszarów okołobiegunowych,

wie, że Antarktyka jest objęta Układem Antarktycznym.

•

•

•

•

•

•

•

•

wskazuje na mapie położenie geograficzne Arktyki i Antarktyki,

wykazuje związek między położeniem geograficznym obszarów okołobiegunowych a cechami środowiska geograficznego,

posługując się różnymi źródłami informacji, przedstawia zmiany zachodzące współcześnie w obszarach okołobie-gunowych – cofanie się lądolodów, zmniejszanie obszaru pokrytego lodem, dziura ozonowa,

uzasadnia konieczność ochrony środowiska przyrodniczego Arktyki i Antarktyki.

•

•

•

•

111

WymaGaNIa proGramoWE W KlaSIE III.

lp WymagaNia programoWe

kaTegoria celu

poziom Wymagań

Europa. rElaCjE: CzłoWIEK – przyroDa – GoSpoDarKa.

1. Wskazać na mapie politycznej Europy wybrane państwa. C K

2. Określić położenie polityczne wybranych państw w Europie. C K

3. Określić na mapie świata położenie geograficzne Europy. C K

4.Opisać cechy środowiska przyrodniczego Europy, korzystając z map ogólno-geograficznych i tematycznych.

C P

5. Wydzielić na mapie Europy główne regiony geograficzne. C K

6.Porównać regiony geograficzne Europy – objaśnić przyczyny zróżnicowania cech środowiska przyrodniczego.

C R

7. Wymienić główne grupy narodowościowe zamieszkujące Europę. A R

8. Podać przykłady zróżnicowania kulturowego ludności w Europie. A D

9.Objaśnić przyczyny zróżnicowania kulturowego, narodowościowego i etnicz-nego w Europie.

D D

10.Opisać, korzystając z map tematycznych, cechy środowiska przyrodniczego Europy Północnej.

C P

11.Wykazać związki między kierunkami rozwoju gospodarczego a cechami środowiska przyrodniczego w państwach Europy Północnej.

C R

12.Wskazać, na przykładzie rolnictwa Francji, związek między warunkami przyrodniczymi a kierunkiem i efektywnością produkcji rolnej.

C D

13. Identyfikować cechy rolnictwa towarowego. C P

14.Przedstawić, posługując się źródłami informacji, strukturę przemysłu w wy-branym okręgu przemysłowym w Europie Zachodniej.

C D

15.Przedstawić kierunki i przyczyny zmian w strukturze przemysłu w wybra-nym okręgu przemysłowym w Europie Zachodniej.

D D

16. Przedstawić cechy położenia Paryża. A K

17.Opisać, na podstawie źródeł, układ przestrzenny Paryża – metropolii światowej.

C D

18.Przedstawić, na wybranym przykładzie, etapy tworzenia się europejskich metropolii.

C R

112

19. Opisać cechy środowiska przyrodniczego państw alpejskich. C P

20. Wymienić cechy krajobrazu alpejskiego. A K

21.Wykazać związki między środowiskiem przyrodniczym a gospodarką w państwach alpejskich.

D D

22. Opisać cechy środowiska przyrodniczego w Europie Południowej. C P

23. Podać przykłady dziedzictwa kultury śródziemnomorskiej. A R

24.Podać przykłady walorów turystycznych o najwyższej randze w Europie Południowej.

A K

25.Wykazać związki między turystyką a środowiskiem przyrodniczym i elemen-tami kulturowymi w Europie Południowej.

C P

26.Opracować, na podstawie źródeł informacji, trasę po wybranym obszarze w Europie.

C K

27. Uzasadnić wybór trasy wycieczki po wybranym obszarze w Europie. C P

WyBraNE rEGIoNy śWIata. rElaCjE: CzłoWIEK – przyroDa – GoSpoDarKa.

28. Podać przykłady geograficznych kontrastów w Azji. A K

29.Wykazać, korzystając z map tematycznych, że w Azji występuje wielkie zróżnicowanie cech środowiska przyrodniczego.

C P

30.Wskazać, posługując się mapami tematycznymi, zróżnicowanie warunków przyrodniczych, w których kształtowały się najstarsze azjatyckie cywilizacje.

D D

31. Wymienić główne religie panujące w Azji. A K

32.Wskazać na mapie Azji obszary, na których rozwinęły się starożytne cywilizacje.

C P

33.Porównać liczbę ludności w Azji z liczbą ludności na pozostałych kontynentach.

C K

34. Opisać zmiany liczby ludności Chin na podstawie danych liczbowych. C P

35. Opisać rozmieszczenie ludności w Chinach. C R

36. Wyjaśnić przyczyny nierównomiernego rozmieszczania ludności w Chinach. C P

37. Podać kierunki rozwoju gospodarczego Chin. A P

38.Przedstawić znaczenie gospodarki Chin oraz jej wpływ na gospodarkę światową.

D D

39.Ocenić cechy środowiska przyrodniczego Japonii w kontekście wykorzysta-nia gospodarczego.

C R

11�

40.Podać przykłady dostosowania działów gospodarki do warunków natural-nych w Japonii.

A K

41.Wyjaśnić wpływ czynników społeczno-kulturowych w tworzeniu nowoczes-nej gospodarki Japonii.

B R

42. Ocenić gospodarkę Japonii na tle gospodarki innych państw. C R

43.Wskazać związek między typem rolnictwa a klimatem w Azji Południowo-Wschodniej.

C P

44. Opisać cechy klimatu monsunowego. C K

45. Wskazać na mapie tematycznej zasięg uprawy ryżu w Azji. C K

46. Wyjaśnić przyczyny zmian liczby ludności Indii w ostatnich latach. B P

47. Podać przykłady kontrastów społecznych w Indiach. A K

48. Wyjaśnić przyczyny rozwoju nowoczesnych technologii w Indiach. B R

49. Wymienić państwa zaliczane do Bliskiego Wschodu. A K

50. Wymienić główne grupy ludności zamieszkujące obszar Bliskiego Wschodu. A P

51. Wyjaśnić znaczenie ropy naftowej dla państw Bliskiego Wschodu. B R

52. Porównać poziom rozwoju gospodarczego państw Bliskiego Wschodu. P P

53. Przedstawić obszary konfliktów zbrojnych w państwach Bliskiego Wschodu. C P

54. Wykazać strefowość klimatyczno-roślinno-glebową w Afryce. C K

55.Opisać, na podstawie map tematycznych, strefy klimatyczne, roślinne i glebowe w Afryce.

C P

56. Rozpoznać na rycinie strefę krajobrazową w Afryce. C K

57. Określić położenie strefy Sahelu na mapie Afryki. C K

58. Scharakteryzować warunki środowiska przyrodniczego w strefie Sahelu. C P

59. Wyjaśnić znaczenie wody w obszarach półsuchych. B K

60. Ocenić sposoby gospodarowania w strefie Sahelu. C R

61. Wyjaśnić przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludności w Afryce. C P

62. Odczytać treść mapy politycznej Afryki. C K

63.Wskazać związki między poziomem życia a rozwojem gospodarczymw rozwijających się państwach afrykańskich.

C R

11�

64.Wymienić główne grupy językowe zamieszkujące obecnie Amerykę Północną i Południową.

A K

65.Wyjaśnić przyczyny zróżnicowania kulturowego i etnicznego Ameryki Północnej i Południowej.

B P

66. Wyjaśnić znaczenie lasów Amazonii dla biosfery. B K

67. Opisać główne sposoby wykorzystania lasów amazońskich. C K

68. Przedstawić prawdopodobne następstwa wylesienia obszaru Amazonii. C P

69. Wyjaśnić przyczyny nierównomiernego zaludnienia Brazylii. B P

70. Wskazać na mapie wielkie miasta Brazylii. C K

71. Wyliczyć problemy występujące w wielkich miastach Brazylii. A R

72.Wydzielić na mapie tematycznej główne regiony gospodarcze Stanów Zjednoczonych Ameryki.

C K

73.Wykazać związki między gospodarką a warunkami środowiska przyrodni-czego w Stanach Zjednoczonych Ameryki.

C R

74.Scharakteryzować, posługując się źródłami informacji, główne regiony gospodarcze w Stanach Zjednoczonych Ameryki.

C P

75.Ocenić rolę i znaczenie Stanów Zjednoczonych Ameryki w gospodarce światowej.

D D

76.Określić przyczyny nierównomiernego rozwoju gospodarczego poszczegól-nych regionów Australii.

C P

77. Wykazać zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Australii. A P

78.Wymienić główne działy gospodarki Australii, korzystając z map tematycznych.

C K

79. Określić położenie i cechy środowiska geograficznego Arktyki i Antarktyki. C K

80.Wymienić czynniki, które współcześnie wpływają na cechy środowiska przyrodniczego obszarów podbiegunowych.

C R

81.Uzasadnić konieczność ochrony środowiska przyrodniczego Arktyki i Antarktyki.

C P

WymaGaNIa SzCzEGółoWE WyNIKająCE z DzIEDzINy tEmatyCzNEj: mapa – umIEjęt-

Ność CzytaNIa, INtErprEtaCjI I poSłuGIWaNIa SIę mapą.

82.Dobrać odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych.

C K

83. Określić położenie geograficzne punktów i obszarów na mapie. C K

11�

84. Określić współrzędne geograficzne punktów na mapie. C K

85.Zlokalizować na mapach ogólnogeograficznych i tematycznych obiekty geograficzne poznane na lekcjach.

C K

86.Zlokalizować na mapach konturowych najważniejsze obiekty geograficzne na świecie.

C P

87. Zanalizować treść map ogólnogeograficznych i tematycznych. C R

88. Zinterpretować treść map ogólnogeograficznych i tematycznych. C R

89. Wykorzystać treść map do projektowania tras podróży. C P

plaN SpraWDzIaNu WIEloStopNIoWEGo Dla KlaSy trzECIEj. SpraWDzIaN Nr III/1.

poziom Wymagań

kaTegoria celu NauczaNia

liczba zadań

Norma zaliczeNia

poziomu

a –

pam

ięTa

Nie

Wia

dom

ości

b –

rozu

mie

Nie

Wia

dom

ości

c – s

Toso

WaN

ie

umie

jęTN

ości

W

syTu

acji

Ty

poW

ej

d –

sTos

oWaN

ie

umie

jęTN

ości

W

syTu

acji

prob

lem

oWej

K – konieczny 1, 16 6 9, 12,13, 20 7 6

P – podstawowy 4, 8, 15, 21 23 2, 10, 14 8 7

R – rozszerzony 25 5, 7, 8 11 5 4

D – dopełniający 17 22, 24 3 19 5 4

Ogółem 8 7 9 1 25 21

Uwaga: Numery w komórkach tabeli odpowiadają numerom zadań w sprawdzianie III/1.

11�

propozyCja SpraWDzIaNu WIEloStopNIoWEGo mIErząCEGo oSIąGNIęCIa uCzNIa

po opraCoWaNIu trEśCI NauCzaNIa W KlaSIE III.

Odpowiadając na pytania sprawdzianu, korzystaj z atlasu geograficznego.

1. Przeczytaj poniższe stwierdzenia. Które z nich jest (są) prawdziwe?

I. Europa leży w całości na półkuli północnej.

II. Południk zerowy (0°) rozdziela Europę na wyraźnie większą część wschodnią i mniejszą część zachodnią.

III. Lądowa granica oddzielająca Europę od Azji jest linią umowną.

A. tylko I

B. I i II

C. I, II i III

D. II i III

2. Odczytaj z diagramu (ryc. 1) jaką część powierzchni Europy zajmują niziny.

A. 51,2%

B. 27,4%

C. 72,6%

D. 20,9%

...........................................................................................................

3. Przeanalizuj położenie geograficzne stacji klimatycznych E, F, G i H (ryc. 2) i po-chodzące z nich dane (tab. 1). Wskaż czynniki, które są przyczyną różnic tempe-ratur powietrza i sum opadów rocznych w tych stacjach.

A. wysokość nad poziomem morza i szerokość geograficzna

B. szerokość geograficzna i wpływ Prądu Zatokowego

C. wpływ Prądu Zatokowego i odległość od Oceanu Atlantyckiego

D. odległość od Oceanu Atlantyckiego i wysokość nad poziomem morza

ryc. 1

< 0 m n.p.m.

0–300 m n.p.m.

300–1000 m n.p.m.

> 1000 m n.p.m.

11�

Tab. 1 Średnia temperatura powietrza (°C) i suma opadu rocznego w wybranych stacjach.

Stacja i wysokość (m n.p.m.)

Średnia temp. powietrza

w styczniu (°C)

Średnia temp. powietrza

w lipcu (°C)

Średnia temp. roczna (°C)

Suma opadu (mm/rok)

E - 43 1,7 14,2 7,2 1944

F - 58 -5,5 16,0 4,5 689

G - 2 -7,6 17,5 4,1 569

H - 90 -16,6 16,8 0,1 430

4. Które z wymienionych państw europejskich zamieszkują dwa narody?

A. Belgię C. Holandię

B. Danię D. Norwegię

5. Na podstawie danych w tab. 2 określ, jaki jest kierunek zmiany struktury wieku ludności w Europie w latach 1990-2006.

Tab. 2 Ludność Europy według wieku w latach 1990-2006 (%)Wiek ludności 1990 r. (w %) 2000 r. (w %) 2006 r. (w %)

poniżej 14 lat 20,5 17,5 15,5

od 15 lat do 64 lat 66,8 67,8 69,7

powyżej 65 lat 12,7 14,7 14,8

ryc. 2

11�

A. Ludność w Europie staje się coraz młodsza.

B. Ludność w Europie starzeje się.

C. Struktura wieku ludności Europy nie zmienia się.

D. Struktura wieku ludności Europy wykazuje stałe proporcje poszczególnych grup wiekowych.

6. Określ, jaki czynnik rzeźbotwórczy ukształtował najbardziej wyraziste formy rzeźby na Płw. Skandynawskim: fiordy, fieldy, ostańce skalne, obszary pojezierne.

...........................................................................................................

...........................................................................................................

7. Norwegia uzyskuje aż 98% energii z elektrowni wodnych. Wyjaśnij, jakie czynni-ki sprzyjają rozwojowi hydroenergetyki w tym państwie.

A. krótkie rzeki o dużym spadku płynące w głębokich dolinach, co ułatwia budo-wę zapór

B. długie rzeki o niewielkim spadku płynące na nizinach, co ułatwia budowę zapór

C. krótkie rzeki o niewielkim spadku płynące na obszarze starych gór

D. długie rzeki o dużym spadku uchodzące bezpośrednio do Morza Norweskiego

8. Podaj trzy cechy rolnictwa towarowego.

...........................................................................................................

...........................................................................................................

...........................................................................................................

9. Oblicz jaki procent ludności Francji mieszka w Paryżu. (Ludność Francji w 2007 r. – 61,7 mln, mieszkańcy Paryża – 9,9 mln) Przedstaw obliczenia.

...........................................................................................................

...........................................................................................................

...........................................................................................................

11�

10. Wyjaśnij, dlaczego granica wieloletniego śniegu na północnych stokach Alp znajduje się na wysokości 2 400 m n.p.m., a na stokach południowych na wyso-kości 3 000 m n.p.m.

...........................................................................................................

...........................................................................................................

...........................................................................................................

11. Region śródziemnomorski jest obszarem, do którego dociera najwięcej tury-stów wędrujących po Europie. Podaj dwa motywy, które przyciągają turystów do tego regionu.

...........................................................................................................

...........................................................................................................

...........................................................................................................

...........................................................................................................

12. Oblicz różnicę wysokości między najwyższym a najniższym punktem na lądzie azjatyckim.

...........................................................................................................

...........................................................................................................

13. Na podstawie danych w tab. 3 określ, która z wielkich form ukształtowania po-wierzchni dominuje w Azji.

Tab. 3 Udział wielkich form powierzchni Azji w ogólnej powierzchni.

Depresja Niziny Wyżyny Góry

poniżej 0 m0–300 m

n.p.m.300–500 m

n.p.m.500–2000 m

n.p.m.2 000–5 000

m n.p.m.powyżej 5000

m n.p.m.

1,2% 31,2% 15,8% 38,9% 10,1% 2,8%

...........................................................................................................

...........................................................................................................

120

14. Odczytaj z diagramu klimatycznego Kalkuty (ryc. 3), w których miesiącach wy-stępuje monsun letni i określ, skąd napływają masy powietrza.

A. od maja do października, znad lądu

B. od maja do października, znad oceanu

C. od listopada do kwietnia, znad lądu

D. od listopada do kwietnia, znad oceanu

15. W którym z wymienionych ośrodków rolniczych udomowiono najwięcej roślin oraz zwierząt? Który uznaje się za najstarszy?

A. ośrodek w Azji Środkowej

B. ośrodek w Azji Zachodniej – „Żyzny Półksiężyc”

C. ośrodek na Płw. Indyjskim

D. ośrodek w Azji Wschodniej

16. W dwóch państwach Azji liczba ludności przekroczyła 1 mld. Wskaż je.

A. Chiny, Indonezja

B. Chiny, Indie

C. Indie, Indonezja

D. Indonezja, Pakistan

17. Wskaż, które z wymienionych działań społeczno-gospodarczych przyczyniły się do szybkiego obecnego rozwoju gospodarczego Chin.

A. polityka „wielkiego skoku”

B. utworzenie „komun ludowych”

C. wprowadzenie „rewolucji kulturalnej”.

D. polityka „otwartych drzwi”

ryc. 3

121

18. Jaka jest przyczyna, że Japonia jest wielkim importerem surowców i paliw (około ¼ całości własnego importu)?

A. Brak własnych zasobów surowców mineralnych.

B. Trudne warunki eksploatacji własnych zasobów surowcowych.

C. Ochrona i oszczędzanie własnych zasobów surowców mineralnych.

D. Konieczność tworzenia zapasów dla silnie rozwiniętego przemysłu przetwórczego.

19. Odczytaj z diagramu (ryc. 4), w ciągu ilu lat nastąpiło podwojenie liczby lud-ności w Azji w stosunku do liczby ludności w roku 1955.

...........................................................................................................

ryc. 4

ryc. 5

X

Y

Z

W

20. Na mapie Afryki (ryc. 5) za-znaczono cztery obszary. Wskaż, w którym z nich są najmniej korzystne warunki środowiska przyrodniczego dla rozwoju rolnictwa.

A. w obszarze X

B. w obszarze Y

C. w obszarze W

D. w obszarze Z

4,03,53,02,52,01,51,00

4,03,53,02,52,01,51,0

01919 1955 1969 1979 1989 1996 2001 2007

mld mld

122

21. Linia oddzielająca w Ameryce państwa wysoko rozwinięte od państw rozwijają-cych się biegnie wzdłuż:

A. Przesmyku Panamskiego,

B. Przesmyku Tehuantepec,

C. granicy Meksyku ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki,

D. granicy Panamy z Kolumbią.

22. Stany Zjednoczone Ameryki są państwem o wysoko rozwiniętej gospodarce. W tej grupie państw struktura zatrudnienia według sektorów wykazuje charak-terystyczne proporcje. Wskaż, która z przedstawionych struktur zatrudnienia jest typowa dla państw wysoko rozwiniętych (tab. 4.)

Struktura zatrudnienia w %

Przemysł Rolnictwo Usługi

A 40 20 40

B 30 20 50

C 25 25 50

D 23 2 75

23. Który z opisów położenia geograficznego Niziny Amazonki jest prawidłowy?

A. Nizina Amazonki leży między Wyżyną Brazylijską na południu, Andami na wschodzie a Niziną Orinoko i Wyżyną Gujańską na północy.

B. Nizina Amazonki leży między Wyżyną Brazylijską na południu, Andami na zachodzie a Niziną Orinoko i Wyżyną Gujańską na północy.

C. Nizina Amazonki leży między Andami, Niziną Orinoko i Wyżyną Gujańską na północy a Wyżyną Brazylijską na południu.

D. Nizina Amazonki leży między Wyżyną Brazylijską od północnego-wschodu a Andami, Wyżyną Gujańską i Niziną Orinoko od północy.

Tab. 4

12�

24. Australia jest kontynentem o największej powierzchni obszaru bezodpływowe-go, który zajmuje 44% powierzchni lądu. Główną tego przyczyną jest:

A. wielki równinny teren w zachodniej i środkowej części kontynentu,

B. przewaga sucho-gorących klimatów obejmujących obszar zachodniej i środ-kowej części lądu,

C. brak rozwiniętych systemów stałych rzek w zachodniej i środkowej części lądu,

D. duża powierzchnia basenów artezyjskich w ogólnej powierzchni lądu.

25. Antarktydę pokrywa lądolód kontynentalny o średniej grubości ok. 2 300 m. Określ, jaką część powierzchni kontynentu zajmuje i jaki jest procent zmagazy-nowanej w nim wody słodkiej.

% zajmowanej powierzchni % zmagazynowanej słodkiej wody

A 80 75

B 85 80

C 90 85

D 95 90

12�

................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. ................................................................................................................. .................................................................................................................