BaMa en de Geowetenschappen

Nieuwe gebouw Geotechnologie Delft

Presentatie boek ‘The Geology of the Netherlands’

NJG Best Paper Award

Aankondiging Van Waterschoot van derGrachtpenning en Staringlezing

Geobrief

6Geo.brief is de nieuwsbrief

van KNGMG, ALW en KTFG

Tweeëndertigste jaargang

nummer 6, oktober 2007

.

2 Geo.brief oktober 2007

CanonVoor mij liggen twee zeer verschil-lende geschriften.

Het eerste is de Canon Natuur-wetenschappen opgesteld door de Stichting Exactueel in maart2006. In de toelichting wordtgezegd: “Voor de natuurweten-schappen moet een ‘canon’ wor-den opgesteld, die beschrijft overwelke kennis en inzichten iedereNederlander zou moeten beschik-ken”. De canon omvat “wat iedereNederlander op vijftienjarige leef-tijd moet meekrijgen”. Via eenmatrix van elf ‘Concepten’ enacht ‘Gebieden’ worden er zo’n100 voorbeelden genoemd vanzaken die elke burger dient tekennen en begrijpen. Het zal duidelijk zijn dat zo’ncanon, hoe ook samengesteld,altijd tot veel discussie zal leidenen dit is dan ook de bedoelingvan de opstellers. Zeuren kantrouwens altijd, bij zulke alom-vattende en pretentieuze stukken.Toch wil ik hier één punt noemen.Het woord ‘aarde’ komt in dematrix slechts één keer voor, endan nog slechts als lettergreepvan ‘aardbevingen’. Dit is merk-waardig en illustreert dat eengroep wijze mannen (jawel: man-nen) enigszins vervreemd kanraken van de werkelijkheid. Endie onmiskenbare werkelijkheid istoch dat alle mensen op de aardewonen en van die aarde volstrektafhankelijk zijn in hun primairebehoeftes. De Aarde is geen con-cept, maar een dominante, tast-bare werkelijkheid. Onder de hon-derd zaken waar een 15-jarigeweet van moet hebben is de aardewel erg ondervertegenwoordigd.Een aantal indirecte verwijzingen,zoals fossiele energie, bodem,lucht en water in deze Canonmaken dit deels goed, maar diezijn toch ondergesneeuwd in demassa van, veelal ingewikkelde,conceptuele thema’s.

Het tweede geschrift is getiteld:“The Geological Story, brieflytold. An introduction to geologyfor the general reader and forbeginners in the science”.Auteur: James D. Dana. Uitgave1875. Met de hand is op het bin-nenblad geschreven “This book isthe property of School District 12,Town of Shesburne, and must notbe removed from the District.June 27th 1898”. Hier zien we dus dat een groot enberoemd geoloog, Dana, in 1875al een boek schreef voor eenalgemeen publiek over de begin-selen van de geologie, te gebrui-ken op de middelbare school. Hetis een helder, goed geïllustreerdboekje van ruim 250 pagina’s enhet kostte destijds US$ 0,75.Het verschil tussen Nederland2006 en de Verenigde Staten1875 in de appreciatie van deAarde is dus enorm. Kennen wijeen schoolleerboek Geologie? Iser enig bewustzijn in Nederlandover de ontstaansgeschiedenis,over de eigenschappen en hetunieke van ons land, zowel aan de oppervlakte als daaronder? Nog steeds wordt me gevraagdhoe het toch kan dat de gasbelwordt leeggepompt (sic), zonder

bestaande landschap, dat zij nietherkennen, te gebruiken. Aard-rijkskunde staat als schoolvakonder grote druk – om over geo-logie en andere takken van Aard-wetenschappen maar niet te spreken. Kortom, we lijken onsweinig voor de Aarde als zodanigte interesseren en dat is geengoede zaak.

Het ligt op de weg van hetKNGMG en andere organisatiesom hier iets aan te doen. HetInternationale Jaar van de Pla-neet Aarde 2008 lijkt hiervooreen uitgelezen mogelijkheid enhet KNGMG is dan ook actief bijde voorbereidingen daarvanbetrokken.

Peter de Ruiter

.van de voorzitter

.www.kngmg.nl

Voor nieuwsberichten, mededelingen, discussie, downloads, interessante links, ledenlijst etc.

Het wachtwoord voor het beschermde download-gedeelte van hetkngmg-web voor de komende periode is:

Zagwijn

Iedereen wordt van harte uitgenodigd de Berichtenpagina van deKNGMG-web site regelmatig te bezoeken, omdat hier de meestactuele mededelingen, aankondigingen en berichten verschijnen,waar u zelf ook eventueel commentaar kunt leveren en discussieskunt volgen. Indien u beschikt over de de juist hard- en softwarekunt u zich bovendien abonneren op de ‘RSS feeds’, zodat u nooitmeer belangrijke berichten kunt missen.

dat het arme Groningen als een ballon in elkaar stort. Het debatover de Waddenzee was een ‘dialogue des sourds’ onder meeromdat de meest elementairebeginselen van de geologie nietbegrepen werden. Landschaps-architecten proberen landschap-pen te maken in plaats van het

The Geological Story, door James D. Dana, uitgegeven in 1875

oktober 2007 Geo.brief 3

Op 5 september heeft minister R.A.H. Plasterk van Onderwijs, Cultuur en Weten-

schappen officieel het nieuwe gebouw geopend van de afdeling Geotechnologie van

de TU-Delft. Met deze verhuizing verliest de oude Mijnbouwkunde haar bijna

honderdjarige onderkomen aan de Mijnbouwstraat, om als naaste buur van Civiele

Techniek midden in de Delftse universiteitswijk terecht te komen.

.nieuws

Minister Plasterk opent nieuwe gebouwvan Geotechnologie TU Delft

In plaats van het imposante, oude, enigszinsvervallen gebouw met de binnentuinen, glas-in-loodramen, indrukwekkende hoogleraarka-mers en granitovloeren, heeft Geotechnologienu de beschikking over een glanzend nieuwonderkomen. De volledig verbouwde noord-hoek van Civiele Techniek heeft een in hetoog springende gevel gekregen die sterkafwijkt van de betonnen constructie van derest van het langgerekte gebouw. Met die gevel, een eigen trappenhuis en eengrote buitentrap naar één hoog, heeft de afde-ling een gebouw gekregen met een markantearchitectuur. Opvallend aan het nieuwegebouw is de glazen gevel met de verspringen-de delen. Het gebruik van glas symboliseert deopenheid waaraan de Technische Universiteitveel waarde hecht. Wandelaars op straat moe-ten kunnen zien wat er binnen gebeurt. Daar-om zijn de laboratoria aan de kant van deMekelweg geplaatst in de hoge zalen die vroe-ger voor tekenonderwijs werden gebruikt. Demedewerkers hebben een plek gekregen aan de achterkant van het gebouw, in open, groenekantoorruimtes met vides en doorkijkjes naarde andere verdiepingen. In het nieuwe deel huizen de medewerkers diein de laboratoria werken, de aio's en een enke-le wetenschappelijk medewerker. De hele stafvan ingenieursgeologie zit bijvoorbeeld op debegane grond. Een groot deel van de weten-schappelijke staf zit in het oude deel, wat ooitCiviele Techniek was. De colleges wordengegeven in het gebouw van Civiele Techniek;geotechnologie heeft geen eigen collegezalen,al zijn er wat zaaltjes ‘op de grens’. Wel zijn ereen computerzaal, een vergaderzaal en eencolloquium-zaal. En, als enige ‘echte’ onder-wijszaal, is er een nieuwe microscopie-zaal. Om een aangenaam klimaat in het gebouw tecreeëren en een zekere beslotenheid te garan-deren voor de medewerkers, is een deel vanhet glas bedekt. Er is een zeefdruk van eenfoto van een gesteente gemaakt dat een keer‘opgeklapt’, en een oneindig aantal keren ‘uit-geklapt’ op de gevels is aangebracht. Zo is hetopen karakter van het gebouw behoudengebleven, en heeft het een opvallende – geolo-gische – identiteit gekregen.

Aukjen Nauta

De trap naar één hoog, het trappenhuis, met Geotechnologie aan de linkerkant met de bedrukte

ramen en de uitstekende geveldelen.

Het kunstwerk ‘de Alchemist’ in het trappen-

huis.

De entree op één hoog.

Bro

n: f

acul

teit

Civi

ele

Tech

niek

en

Geo

-eng

inee

ring

4 Geo.brief oktober 2007

De jaarlijkse bijeenkomst van deStichting Geologisch InstituutAmsterdam vindt dit jaar plaatsop vrijdag 30 november 2007 inde Oosterkerk, Kleine Wittenbur-gerstraat 1 te Amsterdam.

Betaling

De jaarlijkse minimale bijdrage is€ 25. Een hogere bijdrage is wel-kom. U wordt vriendelijk verzochtuw bijdrage vóór 1 november a.s.te voldoen via: • een machtiging• overmaken van het bedrag op

postbanknummer 5965805 ofbankrekening 39.38.81.660t.n.v. Stichting GeologischInstituut Amsterdam teAmsterdam.

• credit card (American Express,Eurocard/Mastercard of Visa)

Inschrijven kan door het formuliervan de website te downloaden, en

volledig ingevuld en ondertekendin een gefrankeerde envelop testuren naar:Stichting Geologisch InstituutAmsterdamPostbus 18881000 BW Amsterdam.

www.sgia.nl

Op onze website treft u actuele in-formatie aan over de reünie en eenfoto-impressie van de voorgaandeborrels. Op de website http://picasaweb.google.com/sgiageo zijn foto’sgeplaatst van geologenexcursies uithet verre verleden. Mocht u in hetbezit zijn van foto’s, dan kan hetbestuur deze er bij plaatsen.Wij verzoeken u om adreswijzigin-gen door te geven, per brief of pere-mail: info@sgia.nl.

Igor van der WalSecretaris SGIA

De Verenigde Naties heeft het jaar2008 uitgeroepen tot het Interna-tional Year of Planet Earth, met alsthema ‘Earth Science for Society’.Een jaar lang wordt onze planeetin de schijnwerper geplaatst.Met dit initiatief beoogt de Inter-nationale Unie van Aardweten-schappen (IUGS) aan te tonen dataardwetenschappers een sleutel-rol spelen in de uitdagingen vande toekomst: het evenwicht tus-sen een doordacht, zuinig enduurzaam gebruik van alle natuur-lijke rijkdommen die de Aarde tebieden heeft, en het vermijdenvan het verstoren van het dynami-sche evenwicht, eigen aan hetSysteem Aarde.De lezingenreeks ‘Planeet Aardein onze handen’, die aandachtbesteedt aan actuele thema’szoals klimaat, milieu, biodiversi-teit, exploitatie van natuurlijkerijkdommen en bevolkingsgroei,hoopt een bijdrage te leveren aande dialoog tussen wetenschappersuit diverse disciplines.

Programma

18 december 2007

Manuel Sintubin (afd. Geologie) –4,5 miljard jaar ‘global change’

22 januari 2008

Okke Batelaan (afd. Geologie) –Grondwater, een reservoir vooreen dorstige planeet?

19 februari 2008

Noël Vandenberghe (afd. Geolo-gie) – Leven op Aarde, een risico-volle onderneming?

18 maart 2008

Rudy Swennen (afd. Geologie) –Geologie en gezondheid, natuurlij-ke en antropogene invloeden opde mens.

22 april 2008

Robert Speijer (afd. Geologie) –De Aarde, een geschiedenisboekvan klimaatsveranderingen

20 mei 2008

Christ Kesteloot (afd. Geografie) –Veranderingen in de menselijkeomgeving: urbanisatie en steden

17 juni 2008

Philippe Muchez (afd. Geologie) –Geologie en duurzame ontwikke-ling: mijnbouw in Centraal-Afrika

30 september 2008

Jan Hertogen (afd. Geologie) – Detrage magmamolen van de diepeAarde

21 oktober 2008

Roel Merckx (afd. Bodem- &Waterbeheer) – Leven van hetland in Afrika: mythe en realiteit

18 november 2008

Filip Volckaert (afd. Dierenecolo-gie & -systematiek) – Aarde enleven, bron van diversiteit

9 december 2008

Iain Stewart (university of Ply-mouth) – Outreach, bringing earthsciences to everyone

Praktische informatieDe toegang tot de reeks is gratis.Inlichtingen: www.kuleuven.be/planeetaarde2008/Plaats: Auditorium Zeger VanHee, College De Valk, Tiense-straat 41, 3000 LeuvenTijd: 20.00 – 22.00 uurOrganisatie: Prof. Dr. Manuel Sin-tubin, Geodynamics & GeofluidsResearch Group, Katholieke Uni-versiteit Leuven, Celestijnenlaan200E, B-3001 LeuvenTel: 0032-16 32 64 47; e-mail:manuel.sintubin@geo.kuleuven.be

.aankondiging

Vrijdag 30 november 2007

Jaarlijkse bijeenkomst van de Stichting Geologisch InstituutAmsterdam

De reunie van vorig jaar.

.lezingen

Planeet Aarde in onze handenLezingenreeks naar aanleiding van het International Year of PlanetEarth, georganiseerd door Geodynamics & Geofluids Research Group van de Katholieke Universiteit Leuven.

Bron: w

ww

.sgia.nl

Programma 30 november 2007

18.00 uur Ontvangst met koffie, thee of alcohol18.30 uur Openingswoord door voorzitter Prof. Dr Jan Diederik van Wees18.45 uur Instituutslezing uitgesproken door dr Carina Hoorn getiteld:

De geboorte van de Amazone rivier, mariene invloeden ensoortvorming in het Amazonegebied

19.30 uur Dinervervangende borrel

oktober 2007 Geo.brief 5

.zaken over zee Bijna tien jaar kom ik in Oezbekistan. Eerst voor Shell, daarna als

consultant en nu voor een lokale exploratie/productiemaatschappij.

Na een verblijf van tweeëneenhalf jaar in Almaty (in het zuiden van

Kazakstan) is het even wennen in Toshkent.

Op het eerste gezicht is er weinig veran-derd, maar schijn bedriegt. De dag vande ‘olie en gas werkers’ wordt gevierd ineen hotel, rondom het versierde zwem-bad. Stipt om 6 uur verlaten we ons kan-toor; de heren gewoon in kantoorkledij,het vrouwvolk gaat eerst naar huis voor

Terug naar Oezbekistan

het nodige stukadoor werk (een aardigeRussische uitdrukking).

FeestWe wachten bijna een uur op enkeleoverheidsfunctionarissen. Zolang die erniet zijn wordt er niet gegeten of gedron-

ken. We keuvelen en drentelen wat rond,snakkend naar een slok en een knabbel.Na een uur kunnen we aanschuiven, detafels staat vol met stevige salades enverschillende soorten brood. Hongerwordt gestild en de dorst wordt in hoogtempo gelest, de ene toast na de andere

Meetploeg in het veld.

6 Geo.brief oktober 2007

Seismische karavaan.

wordt bezegeld met een glas wodka enelk glas gaat ‘ad fundum’. Het brood ende salades vormen een goede bodem omde alcoholische klappen op te vangen. De keiharde muziek dendert door de tuinen wordt af en toe onderbroken door eenspeech. Er treedt een uitstekende kopieop van de Oekraïnse bijdrage aan hetEurovisie songfestival, de dames raken inde stemming en grijpen de tegenstribbe-lende mannelijke collega’s (die blijvenliever zitten om te toasten) bij de armom te dansen op zijn Russisch, Oez-beeks, of wat dan ook.Er lijkt weinig veranderd. Na enkele urenis het wel weer genoeg. We houden eenvan de vele incognito taxi’s aan die naeen vage handbeweging aan de kant vande weg alles vergeten, het stuur omgooi-en en pardoes voor je stil staan. Dezevrouwelijke chauffeur rijdt echter netjes,soepel en zonder Schuhmacherambitiesin een oude Lada. Dat is voor het eerst intien jaar en dat is een hele verandering!

3D-seismiekOok het straatbeeld in Toshkent (ook welTashkent) is veranderd. Er rijden nogmaar weinig oude Soviet auto’s, maar erzijn wel veel Daewoo (nu Chevrolet)modellen; die worden hier gedeeltelijkgeassembleerd. De oude baksteen Sovietgebouwen langs de hoofdstraten verdwij-nen, steriele glas-betonconstructieskomen er voor in de plaats. In de oudebuurten met grote bomen en huizen vanadobe, die altijd een landelijk karakterhadden, verrijzen nu paleizen in elkedenkbare pasteltint met torens en bal-kons in een unieke lokale stijl. Helaasgaan veel oude bomen ten onder aan devooruitgang.Ook de energie sector is veranderd. Tienjaar geleden was er bijna geen buiten-landse exploratie- en productieactiviteit,nu werken buitenlandse maatschappijensamen met het nationale olie- en gasbe-drijf aan grote projecten. De eerste hori-zontale putten zijn geboord, er is 3D-

Tien jaar geleden was er bijna geen

buitenlandse exploratie- en productieactiviteit,

nu werken buitenlandse maatschappijen

samen met het nationale olie- en gasbedrijf

aan grote projecten.

oktober 2007 Geo.brief 7

seismiek geschoten tot in de uitlopersvan de Pamirs. De productie en exportvan gas gaan omhoog.Mijn werk bestaat uit het plannen van2D- en 3D-seismiek voor exploratie,appraisal en productie, het schrijven vantechnische specificaties voor acquisitieen processing van seismiek, het makenvan software- en hardware-voorstellen,het interpreteren van seismiek, hetmaken van voorstellen voor putten en hetopleiden van lokaal talent: kortom al hetgeofysisch-geologisch werk voor eenexploratie-productiemaatsschappij.

SuikerrietIk ben hier ingerold via lokale contakten;het is moeilijk om hier als pas-afgestu-deerde of als zelfstandig geoloog/geofysi-cus aan een baan te komen. Werkvergun-ningen voor onervaren personeel zijn inde hele regio erg moeilijk te krijgen,maar het hebben van grijze haren helpt!

Lokaal vervoer.

OnafhankelijkOezbekistan is het land van de Oezbe-ken, een agrarisch volk met een Turksetaal dat hier na de omzwervingen vanDzjengis Khan is neergestreken. Verderwonen hier Turkmenen, Kazakhs, Tajiksen zijn er enkele Chinese en Arabischeenclaves, en niet te vergeten de Russen,Volga Duitsers en Koreanen. De laatstegroep is door Stalin verplaatst vanuit hetgebied rond Vladivostok naar Centraal-Azië om in de landbouw te werken. Ver-der verblijft hier tijdelijk of permanenteen handvol andere nationaliteiten. Het gebied was reeds populair lang voor-dat olie en gas ontdekt waren. Alexanderde Grote kwam langs, maar ging weerweg. De Arabieren en Perzen bleven endrukten hun stempel op de lokale cul-tuur. Tammerlane (Timur de Lamme) was een beruchte 14e eeuwse Oesbeek,bekend als ongenode gast tot in Damas-cus. Zijn neefje Babur vertrok van hierom zijn stempel op India te drukken. Hij stichtte de Moguldynastie, eveneenszonder uitnodiging. Dankzij Babur ontstond Tandoori chic-ken en nog steeds wordt hier dagelijksnon gemaakt (in tandirs, nan in tan-doors, een soort pitabrood) en eet menvolop samsa (samosa, aardappel in eenpastapakketje). Daarna was het hier rustig totdat deTsaar, Lenin en Stalin het gebied inlijf-den bij Rusland en de Soviet-Unie. Oezbekistan is eindelijk onafhankelijk,al is dat betrekkelijk als je omringd bentdoor landen die ook niet aan een openzee grenzen en waar je export gas door-heen moet.

Edo Veenstra

De olie en gas zit in Callovian-Oxfordiankalkstenen van het Amu Darya bekken,dat doorloopt tot in de uitlopers van dePamirs, die daar ongeveer 10 km opge-drukt zijn in het Mioceen-Plioceen. Oezbekistan heeft grotendeels een land-klimaat: het kan sneeuwen van oktobertot april, het kan 30°C zijn in maart enin oktober, 25°C onder nul in de winteren 40-plus in de zomer. Dat is in Tosh-kent, de temperaturen zijn extremer inde woestijn en in de westelijke uitlopersvan de Tien-Shan en Pamirs. Door hetdroge klimaat en weinig wind is het hieruit te houden. Horizontale regen, uren-lange files en het fenomeen van om demeter een hondendrol zijn hier onbe-kend. Alleen in het uiterste zuiden langsde Amu Darya aan de grens met Afghani-stan is het klimaat mediterraan. Daarwordt suikerriet verbouwd en rumgestookt, al zal dat aan de overkant vande rivier wel anders zijn.

Foto’s: Edo Veenstra

8 Geo.brief oktober 2007

Foto: Ruben Thomassen

De wetEerst nog even iets over de BaMa-wetge-ving. Vier belangrijke uitgangspunten:• Er wordt een harde ‘knip’ aangebracht

in het leertraject tussen de Bachelor-en de Masterfase. Zowel de Bachelor,waarin een brede basis voor het ken-nisgebied wordt aangeboden, als deMaster, waarin verdieping en speciali-satie gaat plaatsvinden, zijn volledigeopleidingen. Uitstroming na de bache-lorsfase is een reële optie.

• De student wordt een aanzienlijke keuzevrijheid geboden om zelf zijn/haar studieprogramma samen te stel-len.

• Instellingen voor hoger onderwijs moeten onderwijs kunnen ontwikkelendat flexibel, open en internationaalgeoriënteerd is.

• De overstap van HBO naar WO wordtgeformaliseerd en vooral makkelijkergemaakt.

En verder:Met het besluit universiteiten te verplich-ten het European Credit Transfer System(ECTS) te hanteren, het Europees systeemvoor de overdracht en de accumulatie vanstudiebelastingspunten, wordt één van dedoelstellingen van de Bolognaverklaring,het bevorderen van de mobiliteit van studenten, mogelijk gemaakt. Eén jaar voltijdstudie bedraagt 60 ECTS-punten.

De duur van de Bachelor- en de Master-fase in het Wetenschappelijk Onderwijs(WO) is 3, resp. 1 jaar. Voor ‘Beta’ op-leidingen, dus ook Aardwetenschappen,duurt de Masterfase 2 jaar.

KeuzevrijheidVerdeling van het bestaande curriculumover de BaMa-structuur lijkt in het alge-meen niet al te veel moeite gekost tehebben, hoewel de verbreding van destart (Ba-fase) in sommige gevallen welleidde tot verlies van vakken. De grootstepijn was al geleden toen bij de eerdereonderwijshervorming in de jaren 80 alleuniversitaire studies binnen een 4-jarigtijdsframe werden gebracht, later voortechnische en bèta-opleidingen uitge-breid naar 5 jaar. Grote verandering iswel de open structuur van de opleidingwaarbij de student, met name in deBachelorfase, uit een ruim aanbod vanvakken zijn eigen studiepakket samen-stelt. Die vrijheid is overigens niet bijalle opleidingen dezelfde. In Utrechtheeft de bacheloropleiding een breedstudieprogramma van 180 ECTS,bestaande uit een ‘major’ van 135 ECTSen een profileringsruimte van 45 ECTS.Binnen de major is er een totaal van 75ECTS verplicht en bestaan de resterende60 ECTS uit majorgebonden keuzes. Deprofileringsruimte kan ingevuld wordenmet extra cursussen uit het onderwijs-aanbod van de eigen opleiding, of meteen vastgesteld programma van vakken,een zgn. minor, buiten de eigen oplei-ding (soms lastig wegens roosterproble-men), of met een zelf samengesteld pak-

ketje uit het totale Utrechtse cursus aan-bod, dat natuurlijk wel moet voldoen aanbepaalde niveau-eisen.

In Delft worden op dit moment ‘minor’programma’s ontwikkeld, die zullen be-horen tot het laatste Bachelorjaar. In2008/2009 krijgt de eerste lichting stu-denten hiermee te maken. Behoudensgoedkeuring van de examencommissiekunnen 30 ECTS-punten vrije ruimteingevuld worden met vakken buiten defaculteit of zelfs buiten de TU. Zelf biedtde opleiding twee verdiepingsminors,d.w.z. vakspecifiek of voorbereidend opeen Master, en een verbredingsminor aan.In Amsterdam is een major/minor structuur als zodanig niet ingevoerd. Welbestaat in het tweede en derde jaar eendeel van het programma uit keuzevak-ken, maar die liggen in principe op hetgebied van de aardwetenschappen enondersteunende exacte vakken. Hier dusgeen Bachelor Aardwetenschappen metbij voorbeeld een minor Spaans!

De harde knipIn haar rapporten van november 2006,spreekt de Visitatiecommissie Aardwe-tenschappen een Goed tot Voldoendeoordeel uit over de opleidingen Aardwe-tenschappen. Wel wordt meerdere malenopgemerkt dat de universiteiten deBacheloropleiding te weinig als zelfstan-dige opleiding zien, en dat de meerder-heid van de studenten verwacht wordtdoor te stromen naar een Master. Ditwordt volledig bevestigd door de cijfers.Hoewel het als een verbetering wordt

oktober 2007 Geo.brief 9

.achtergrond

BaMa(2) – de grote ambities in de praktijkEn, hoe hebben de aardwetenschappers zich geweerd? Met die vraag besloot Peter Floor zijn stuk over de BaMa in de vorigeGeo.brief. Hier nu een overzicht om op die vraag een antwoord te geven.

Een van de binnenplaatsen van het

oude Mijnbouwgebouw in Delft.

gezien dat studenten na 3 jaar in bezitkunnen zijn van een afsluitend diploma,komt uitstroom na de Bachelorfase nietveel voor, 75% tot meer dan 90% gaatdoor naar de Masteropleiding. In tegen-stelling tot de beleidsmotivatie bij de in-voering van de BaMa – dat een bachelor-diploma zou aansluiten bij de vraag vanhet bedrijfsleven naar jonge afgestudeer-den – hebben de universiteiten niet deindruk dat werkgevers staan te springenom aardkundigen met alleen een bredebasisopleiding; of misschien kijken ze de kat nog uit de boom? De VU spreekthardop uit dat men er in de praktijk allesaan doet om de doorstroming tussen deBachelor- en Masterfase, en zelfs dePhD-fase, zo efficiënt mogelijk te maken.

Strijden om studenten‘Academie moet wereldwijd concurreren’kopte NRC Handelsblad op 3 septemberj.l. bij de opening van het academischjaar. Is de strijd om de studenten ont-brand? Gaan de Nederlandse studentenmassaal naar het buitenland voor hunwetenschappelijke opleiding? Daar lijkthet binnen de aardwetenschappen (nog)niet op. De Bologna-verklaring streeftnaar een grotere mobiliteit, maar deNederlandse student lijkt nog wat honk-vast. Dat daar verandering in zal komenlijkt zeker, de eerste stappen zijn gezet.Zo voorziet de Resource Engineering Master in Delft (Mining Engineering enMineral Engineering) in verplicht 8maanden studie aan de drie andere uni-versiteiten waarmee samengewerktwordt: RWTH Aachen, Helsinki Universi-ty en de University of Exeter (Engeland),en heeft de VU de Geosciences of Basins and Litho-sphere Master ontwikkeld die de moge-lijkheid biedt tot een half jaar uitzendingnaar een van de partnerinstituten: de‘Université Pierre et Marie Curie’ inParijs, de ‘Université de Rennes 1’ inFrankrijk, de ‘Eötvös Lorand Universiteit’in Boedapest, de Technische Universiteit‘RWTH’ in Aken en de Universiteit vanBergen in Noorwegen. VU-studenten dieaan twee van deze universiteiten elk eenbepaald aantal studiepunten behalenkomen in aanmerking voor een dubbeldiploma. Ook Utrecht zet netwerken opmet andere Europese universiteiten. Binnen de Prestige Master ‘System EarthModelling’ brengen studenten een sub-stantieel deel van hun programma bijeen van de buitenlandse partners door.Andersom wil men natuurlijk ook zelf buitenlandse studenten binnen halen.

Daartoe worden de Mastercursussen inhet Engels gegeven. De aantallen ver-schillen, in Delft is 50% van de Master-studenten afkomstig van buiten Neder-land, deels ook van buiten Europa, inUtrecht en Amsterdam zijn de percenta-ges wat lager, rondom de 20%. Vrijwelallemaal volgen ze de volledige, en nietslechts een deel van de, Masteroplei-ding.

VeldwerkVoor wie goede (slechte) herinneringenheeft aan zomers-lang zwoegen in dehitte of tussen de muggen: er wordt nogsteeds veldwerk gedaan. Vooral de VUAmsterdam heeft zwaar ingezet op eenflinke veldwerkcomponent in het pro-gramma: 17 weken in de Bachelors op-leiding, en ook nog een beduidende tijdtijdens de Master. De Utrechtse Bache-lors krijgen 10 weken veldonderwijs; deMaster studenten Physical Geographygaan nog vrij standaard het veld in; bijGeology zijn veldwerk-georiënteerde Master afstudeerprojecten minder van-zelfsprekend, maar er is wel een onder-zoeksgerichte veldcursus van 5 wekeningebouwd.

De reactiesHoe kijkt men op de universiteiten nutegen de BaMa aan? Over het algemeenpositief. In grote lijnen wordt de onder-wijsvernieuwing als succesvol gezien.

Docenten onderschrijven de doelstellin-gen en vinden het streven naar kwaliteits-verbetering een goede zaak; het onderwijsis geprofessionaliseerd; de onderwijsvor-men zijn activerender en uitdagendergeworden met nadruk op het zelfstandigleren en het verwerven van vaardigheden;studenten blijken hun opleidingen meerte waarderen, meer dan vroeger kunnenze hun eigen profiel ontwikkelen en hunstudiepakket optimaal aanpassen aanhun eigen wensen, ambities of interesses.En hoewel er niet veel gebruik van wordtgemaakt is toch de afsluiting van de stu-die met een volwaardig Bachelordiplomaeen verbetering ten opzichte van de vroe-gere Propadeuse of het Kandidaats, beide

10 Geo.brief oktober 2007

De ingang van Aardwetenschappen van de VU Amsterdam.

Instroom eerstejaars Aardwetenschappen

(aantallen per aug./sept. 2007)

Foto: Bernd Andew

eg

Studenten instroom AardwetenschappenBachelor opleiding

VU Aardwetenschappen 35

Aarde en Economie 40

UU Aardwetenschappen 103

TU Delft Technische Aardwetenschappen 38

wel examens, maar geen diploma’s met‘civiel effect’.Een paar kritische geluiden. Uit Utrecht:de ontwikkeling naar een meer activerendtype onderwijs met continue toetsingheeft de docentlast doen stijgen, zelfs bijafnemende contacturen. Ook lijkt het ofde basis aan het eind van de bachelorfaseeen beetje te breed is: de twee jaar diebeschikbaar zijn voor specialisatie (Mas-ter) zijn dan niet genoeg meer om hetgewenste eindniveau te bereiken. Tegelij-kertijd vindt een aantal studenten dat destudie te gemakkelijk is. De lat kan welwat hoger. Nieuwe aanpassingen zijn inde maak waarbij de mogelijkheden zichwat sterker te profileren gedurende de

bachelorsfase in vooral natuur- en wiskun-de expliciet worden ingebouwd. Zowel deVU als de UU hebben Honours Program-ma’s die getalenteerde en gemotiveerdebachelor studenten de mogelijkheid bie-den zich verder te verdiepen in de eigenstudie, en waarmee men natuurlijk ookreclame voor de studie hoopt te maken!En, als overal in het onderwijs, de voort-durende veranderingen en aanpassingenvragen het nodige van de flexibiliteit vande docenten.

Instroom vanuit het HBOHet laatste van de BaMa-uitgangspun-ten: de overgang van HBO naar Weten-schappelijk Onderwijs moet geformali-

seerd en gemakkelijker worden. Wordtdie stap in de Aardwetenschappengemaakt? Niet vaak, en merendeels bijspecifieke richtingen als Hydrologie ofIngenieursgeologie. Naadloos is het zekernog niet, zo nodig wordt een extra pre-master jaar ingelast. De politiek wil allesdrempelloos, maar sommigen vrezen hetgevaar dat de norm verlaagd wordt ommeer studenten binnen te halen en wil-len de doorstroom liefst zo moeilijkmogelijk maken.

De toekomstIn een kritisch artikel in Thema (tijd-schrift voor Hoger onderwijs en Manage-ment, 2007 nr 3) bepleit Hans vanHout, voormalig hoogleraar Onderwijs-kunde van het Hoger Onderwijs aan de Univer-siteit van Amsterdam, onder de titel ‘De Bachelor-Masterstructuur op deschop’ een aantal veranderingen in hetWO en HBO. Hij concludeert dat deinvoering van de BaMa een vluggertje isgeweest (na Letland was Nederland hettweede land in Europa) en dat men eenuitgelezen kans heeft laten liggen omeens ‘grondig te discussiëren over de uitgangspunten van het hoger onderwijsstelsel’. Of, hoe en wanneer een derge-lijke discussie van de grond komt zal detoekomst leren. Maar dat er nog wel weereens iets zou kunnen veranderen in dehuidige BaMa structuur is zeker.

Frédérique van Schijndel

Met dank aan dr C. Biermann (VU), dr J.H.P de Bresser (UU), dr A. Lankreijer (VU) en dr R. Weijermars (TU Delft)

oktober 2007 Geo.brief 11

Aardwetenschappen in de Uithof in Utrecht (middenvoor), met links het donkerrode Minnaertgebouw

Bachelor en Masters, TU Delft Bachelor en Masters, Universiteit Utrecht Bachelor en Masters, VU AmsterdamFoto: U

nversiteit Utrecht

Petr

oleu

m E

ngin

eeri

ng

Rese

rvoi

r Ge

olog

y

Appl

ied

Geop

hysi

cs

Min

ing

Engi

neer

ing

Min

eral

Eng

inee

ring

Engi

neer

ing

Geol

ogy

Geom

echa

nics

Subs

urfa

ce C

onst

ruct

ion

Technische Aardwetenschappen Aardwetenschappen Aardwetenschappen en Geo-archeologie

Geol

ogy

Geoc

hem

istr

y

Geop

hysi

cs

Phys

ical

Geo

grap

hy

Biog

eolo

gy

Hyd

rolo

gy

Syst

em E

arth

Mod

ellin

g (P

rest

ige)

Eart

h Sc

ienc

es

Envi

ronm

ent a

nd R

esou

rce

man

agem

ent

Geos

cien

ces

of B

asin

s an

d Li

thos

pher

e

Ecol

ogy

Hyd

rolo

gy

Pale

oclim

ate

and

Geo-

ecos

yste

ms

Uni

gis

Voor zijn literatuuronderzoek heeft Sis-singh de stratigrafische opeenvolging vande Alpiene voorlandbekkens ten noordenen ten westen van de Alpen en ten noor-den van de Pyreneeën vergeleken. Daar-naast heeft hij heeft de ontwikkeling vanhet West-Europese riftsysteem – denoord-zuid strekkende Rijnslenk met deRhôneslenk in het verlengde daarvan – inkaart gebracht. Deze twee geologischesystemen staan lijnrecht tegenover elkaar– compressie tegenover extensie en plaat-rand tegenover middenin de plaat – maarvinden beide hun oorsprong in de plaat-tektoniek.

EustatischSissingh: “Goede, nauwkeurige daterin-gen zijn absoluut noodzakelijk voor ditsoort onderzoek. Zijn die beschikbaar,dan is het mogelijk om tektonischegebeurtenissen te herkennen en te vervol-gen op regionale schaal. In dit onderzoekheb ik me gericht op de Alpiene voor-landbekkens en het West-Europese rift-systeem. Ook daar is tektoniek van eengrotere orde terug te vinden.” Zijn onderzoek richt zich op karakteris-tieke kenmerken van de stratigrafischesequenties in de bekkens en lokale tekto-niekpieken in het riftsysteem. Hij corre-leert die met plaattektonische activiteiten eustatische zeespiegelbewegingen,uiteraard ondersteund door toereikendedateringen. Want de kinematische ope-ning van een oceaan is volgens hemgecorreleerd met een wereldwijde dalingvan de zeespiegel. Sissingh is terug-

12 Geo.brief oktober 2007

Wim Sissingh in zijn werkkamer in Utrecht.

Foto: Dick van D

oorn

.voetlicht | Wim Sissingh krijgt NJG Best Paper Award 2006

De prijs voor het beste artikel dat in 2006 in het Netherlands Journal of Geoscience (NJG)is verschenen is toegekend aan stratigraaf Wim Sissingh van de Universiteit Utrecht. Hij heef een tweeluik geschreven – met een derde luik in de maak – over plaattektoniekals drijvende kracht achter de stratigrafische en tektonische ontwikkeling van het West-Europese platform tijdens het Tertiair.

Bent u nu de Sissinghvan het nannoplankton?

gegaan tot de stapsgewijze opening vande Atlantische Oceaan, die zich vanuithet zuiden naar het noorden heeft voort-gezet. Samen met de opening van deIndische Oceaan heeft dat er voorgezorgd dat Afrika naar het noorden werdgeduwd. Belangrijk daarbij is dat deresulterende compressie van Afrika tegenEuropa niet lineair verliep, zowel in rich-ting als in kracht. Het is een bewegingdie kennelijk met ‘horten en stoten’ heeftplaatsgevonden. Die onregelmatighedenzijn te herkennen in de Alpen, maar ookin de voorlandbekkens, en verder in West-Europa. Als er maar voldoende energie inde bewegingen zit, dan moeten degebeurtenissen ver buiten het eigengebied terug te vinden zijn, is Sissinghsovertuiging.

De man van… Sissingh is van huis uit (paleontoloog/)stratigraaf, geen structureel geoloog, alhangen zijn winnende publicaties sterktegen die specialisatie aan. Hij studeerdein de jaren 60 van de vorige eeuw geo-logie in Utrecht bij professor Drooger enpromoveerde ook bij hem op de ostraco-den van de Zuid-Egeïsche eilandboog, endeels op zijn doctoraal veldwerkgebieddat op Kreta lag. “Al wist ik na mijn pro-motie meer van foraminiferen dan vanostracoden, want forams werden je heelgrondig bijgebracht door Drooger.” Na zijn promotie ging hij bij de Shell wer-ken en ontwikkelde in Rijswijk (KSEPL),en later in Londen, in de jaren 70 eenzonering van het Krijt gebaseerd opnannoplankton (coccolithen). “Het waspionierswerk, eerst heel ruw – Aptien?Albien? doe maar Aptien – maar later ver-fijnd en betrouwbaar voor operationeledoeleinden. De zonering wordt nu nogsteeds gebruikt, feitelijk wereldwijd, ookbuiten Shell. Het oorspronkelijke artikelis gepubliceerd in ‘Geologie en Mijnbouw’(1977), maar later is het herdrukt als‘Benchmark Paper in Geology’ (1984).“Toen ik jaren later weer in Londengestationeerd was, moest ik vaak bij toe-leveranciers op bezoek. Die vroegen danof ik de Sissingh was van het nannop-lankton.”

VulkanismeNa de Londense periode wordt het Iranwaar de olie deels in (Jura-Krijt) carbona-ten zit en de stratigrafische correlaties en faciësinterpretaties gebaseerd zijn opgrootforaminiferen, kalkalgen en calpio-nella’s. Totaal anders dan de geologie vanhet Noordzeebekken. Als Sissingh later

bij de NAM gestationeerd wordt, krijgt hijde opdracht om informatie van de ver-schillende regionale teams samen te vat-ten en te bewerken tot een synthese vanhet Nederlandse gebied on- en offshore.Het geeft hem de kans om een enormekennis op te bouwen van de verschillendebekkens in verschillende geologische tijd-perken. Hij maakt eerst een compilatievan de Boven-Jura/Onder-Krijt-bekkens,daarna van die van het Tertiair, Onder- enMidden-Jura en het Carboon. Uiteindelijkvat hij de stratigrafische ontwikkeling vanhet gehele Paleozoïsche-Tertiaire intervalsamen in een regionaal overzicht. Tijdens zijn onderzoek voor de geologi-sche synthese van de Nederlandse onder-grond, gaat Sissingh zich pas realiserenhoeveel magmatische activiteit hiergeweest is. “Dat is voor mij en andereneen eye opener geweest. Ik had alle boor-putgegevens tot mijn beschikking. Delogs, waarop de karakteristieken van degesteenten in een put zijn weergegeven,met ook maar iets van magmatische acti-viteit, heb ik bekeken. Ik ben bij de ‘old timers’ op kantoor langs gegaan voor aanvullende informatie. Alle interessante kernen die in de loods opgeslagen lagen,heb ik nagekeken en bemonsterd. Ik heb

zelfs een monster genomen van een stukvulkanisch gesteente dat bij de directeurin een vitrinekast lag. De resultaten vandit onderzoek zijn jaren later gepubli-ceerd in Geologie en Mijnbouw (2004) en in het net verschenen boek ‘Geology of the Netherlands’.”

UniversiteitHalverwege de jaren 90 gaat Sissinghmet vervroegd pensioen bij de Shell. Uitgewerkt is hij nog niet. Hij vindt eenplek aan de Universiteit Utrecht. Eerstheeft hij het idee om ‘iets’ aan Kreta tegaan doen, het terrein van zijn doctoraal-kartering en promotie-onderzoek. Hijkomt uiteindelijk een stuk noordelijkerterecht in West-Europa, met een onder-zoek dat uitmondt in zijn winnende arti-kelen in NJG. Hij raakt via de universiteitbetrokken bij internationale projecten. Hij werkt samen met Peter Ziegler (oudShell-er, momenteel hoogleraar in Basel,auteur van de ‘Geologische Atlas vanWest- en Centraal Europa’) in Eurocore-Urgent, een Europees onderzoeksprojectover de structurele ontwikkeling en aard-bevingsrisico’s van de Rijnslenk. Hijwerkt mee aan het peri-Tethysproject vanJean Dercourt van de Université Pierre etMarie Curie in Parijs, dat het gebied tennoorden en zuiden van de Tethys Zeebestrijkt, van de Atlantische Oceaan totvoorbij de Krim.

Causale ketensDe grote projecten zijn nu afgerond; deresultaten zijn gepubliceerd. Sissinghhoopt zijn twee overzichtsartikelen nogaan te vullen met een derde dat gaat overde Gibraltarboog, de gebergteketen dieZuid-Spanje en Noord-Marokko verbindt.De plek waar Afrika en Europa (Iberia)heel zichtbaar tegen elkaar aanbotsen.Het manuscript is al ingediend bij NJG.Dat hij een prijs gekregen heeft, vindt hijleuk. “Natuurlijk is het leuk. Maar hetmeest fascinerende is dat er in dit werkallerlei lijnen klaar liggen voor verderonderzoek. Er zijn tijdgebonden causaleketens in de Tertiaire geologie van West-Europa – stratigrafisch en structureel. Alser op deze plek iets gebeurt, dan heeftdat ook effecten in een ander gebied.Hoe ver kan ik die vervolgen? Dat vind ik een van de boeiendste aspecten dienader onderzocht moeten worden insamenhang met de tektonische/kinemati-sche, stratigrafische en paleogeografischeevolutie van West-Europa in het Tertiair.”

Aukjen Nauta

oktober 2007 Geo.brief 13

Alle interessante kernen

die in de loods opgeslagen

lagen, heb ik nagekeken en

bemonsterd.

Ik heb zelfs een monster

genomen van een stuk

vulkanisch gesteente dat bij

de directeur in een vitrinekast

lag.

14 Geo.brief oktober 2007

Deze penning is het hoogste eerbewijs dat in Nederland kanworden uitgereikt aan een aard-wetenschapper die zich op weten-schappelijk, maatschappelijk ofonderwijskundig gebied uitzonder-lijk verdienstelijk heeft gemaakt.

Dit jaar zullen twee penningenworden uitgereikt aan: Prof. Dr N.J. Vlaar enProf. Dr S.A.P.L. Cloetingh.

Prof. Vlaar, emeritus hoogleraarTheoretische Geofysica aan deUniversiteit Utrecht, heeft ge-durende meer dan vier decenniaeen unieke bijdrage geleverd aanNederlandse excellentie in degeofysica, die door zijn visie eninzet grote hoogte bereikte. Excel-lentie bereikte hij niet alleen doorzijn persoonlijke wetenschappe-lijke bijdrages, maar ook door hetontwikkelen van een nieuw en(indertijd) internationaal vermaardonderwijsprogramma. Hij stondaan de wieg van de studie van deexcitatie van aardbevingen en vande ontwikkeling van een ‘stralen-theorie’ die de voortgang van elas-tische golven in heterogene aniso-

trope media verklaarde. Dezetheorie vormt nog steeds de basisvoor onderzoek in seismischeanisotropie. Door het werk metzijn eerste promovendi raakte hijovertuigd van de noodzaak vannetwerken van seismometers, watdoor zijn inzet tot stand kwam:NARS (Network of AutonomouslyRecording Seismographs), pionierconcept van verplaatsbare digitalenetwerken. In de jaren ’70 en ‘80verschoof Prof. Vlaar zijn aan-

dacht naar de Tektoniek. Zijninzichten vanuit de theoretischegeofysica leidden hem ertoe nieu-we ideeën te formuleren metbetrekking tot de balans vankrachten die het bewegen van deplaten controleren. Nico Vlaarwerd eerder onderscheiden metde Shell prijs (1982), met heterelidmaatschap van de EuropeanGeophysical Society (1995) en in2001 werd hij ‘fellow’ van deAmerican Geophysical Union (2001).

Prof. Cloetingh is hoogleraar Tek-toniek aan de Vrije UniversiteitAmsterdam, akademie-hoogleraarvan de KNAW en wetenschappe-

lijk directeur van de Top-Onder-zoeksschool Centre of IntegratedSolid Earth Sciences (ISES), dieop zijn initiatief in 1998 werdopgericht. Hij heeft belangrijkebijdragen geleverd aan het inzichtin de dynamische processen in de lithosfeer en hun expressie aanhet aardoppervlak. Zijn bijdragenaan meer dan 200 publicaties enmeer dan 25 boeken (als editor),bestrijken een breed terrein enhebben betrekking op numeriekeen analoge modellering van sedi-mentaire bekkens op diverseschalen, platentektoniek in exten-sieve en compressieve gebieden,en gebergtevorming. Naast natio-nale onderzoeksprogramma’s

.staring | 15 november 2007, collegezaal E van Civiele Techniek, TU Delft

Op donderdag 15 november 2007 zal in collegezaal E van

het gebouw van Civiele Techniek en Geowetenschappen

(CiTG) van de TU Delft de Van Waterschoot van der

Grachtpenning uitgereikt worden.

Legenda van het kaartje:

3 ‘Oude’ Mijnbouw gebouw,

Mijnbouwstraat 120

23 Faculteit Civiele Techniek en

Geowetenschappen, Stevinweg 1

Ingang links van nummer ‘23’

op de kaart, onder het gebouw

24 Faculteit Bouwkunde,

Berlageweg 1

36 Faculteit Electrotechniek,

Mekelweg 4 + 6

Het programma op 15 november 2007

15.30 – 15.45 uur Koffie en koek15.45 – 16.45 uur Uitreiking penning en dankwoorden16.45 – 17.45 uur Staringlezing17.45 – 19.00 uur Borrel

Plaats: collegezaal E, gebouw Civiele Techniek en Geowetenschappen

3

23 24

36

Van Waterschoot van der Grachtpenning en Staringlezing

oktober 2007 Geo.brief 15

Op 2 november 2007 zal de eer-ste Dag van de Fysische geografiegehouden worden, met het thema‘Fysische geografie de 21ste eeuwin’. Deze gebeurtenis zal plaats-vinden op de Uithof, Utrecht, opdrie verschillende locaties: deTheatronzaal van het Auditorium,zaal Blauw in het Rupertgebouwen de L & E zaal in het bestuurs-gebouw. De drie thema’s van deze dag zijnKusten en Rivieren, Klimaatveran-dering en Nieuwe Technieken.Het programma staat hieronder. Aan het eind van de dag zal deprijsuitreiking plaatsvinden van

de studentenprijsvraag ‘Nederlandin 2070’. Opgave voor de jubileumdag kanvia de website www.fgdag.nl Kosten zijn € 5 voor studenten, € 15 voor leden van KTFG enKNAG, overigen € 25.

.ktfg | Vrijdag 2 november 2007 • Uithof, Utrecht

Fysische geografie de 21ste eeuw in

heeft Cloetingh de leiding gehadin vele internationale onderwijs-en onderzoeksprogramma’s (doorde EU en ESF gefinancierd). Prof. Cloetingh ontving verschei-dene eredoctoraten. Hij heeftmeerdere internationale functiesvervuld waaronder President vande European Geophysical Society(EGS), President van het Interna-tionaal Lithosfeer Programma(ILP) en voorzitter van de Earthand Cosmic Science Section van deAcademia Europea.

Staringlezing

Na de uitreiking van de VanWaterschoot van der Gracht penning zal Prof. Dr. Ir. C.P.A.Wapenaar de jaarlijkse Staring-lezing houden. Dr. Wapenaar is wetenschappelijkdirecteur van de afdeling Geo-technologie en hoofd van de sec-tie Technische Geofysica van defaculteit Civiele Techniek en Geo-wetenschappen (CiTG) van de TUDelft. Hij zal spreken over ‘deondergrond van Nederland ont-huld door achtergrondruis’.U bent allen van harte uitgeno-digd de uitreiking van de vanWaterschoot van der Grachtpen-ning en de Staringlezing bij tewonen.Voor meer informatie zie deKNGMG-website.

Locatie en parkeergelegenheid

Voor parkeren in de omgeving vanhet gebouw van CiTG kan hetbeste gebruik gemaakt wordenvan de parkeerterreinen bij Bouw-kunde of Electrotechniek.De niet erg opvallende ingang vanhet CiTG gebouw bevindt zichlinks van het cijfer 23 op hetkaartje min of meer onder hetgebouw (Stevinweg 1).

N.B. De Mekelweg is niet meertoegankelijk voor auto’s!

Het programma van de KTFG - jubileumdag vrijdag 2 november 2007

sessie KLIMAAT sessie RIVIER EN KUST sessie NIEUWE TECHNIEK

prof.dr. Anton Imeson dr. Harry van Zon dr. Gerard Heuvelink

09.30 uur vanaf 9.30 registratie, koffie, stands, posters

10.15 uur opening door voorzitter KTFG dr. Chrit Schouten

10.30 - 11.00 uur dr. Bas van Geel (UvA) dr. Esther Stouthamer (UU) ir. Erik Simmelink (TNO)

Het klimaat verandert, Kwartairgeologie en proces- Nieuwe energie uit aardwarmte

maar zijn wij schuldig? onderzoek voor duurzaam

rivierbeheer

11.00 - 11.30 uur vervanger dr. Rob van dr. Frans Kwadijk (WL) drs. Enno Bregman

Dorland (KNMI) Metingen, modellen, (prov Drenthe)

De menselijke invloed op verwachtingen en antwoorden Beleid ontwikkelen voor en experi-

het klimaat is onmiskenbaar voor onze grote rivieren menten met aardwarmte in Drenthe

11.30 - 12.00 uur koffie, stands, posters

12.00 - 12.30 uur dr. John van Boxel (UvA) dr. Henk Wolfert (Alterra) drs. Arjan Koomen (Alterra)

Antwoorden uit statisch Werken aan het riviergebied, Gebruik van het AHN bij de

klimaatonderzoek doet de fysische geografie geomorfologische kartering:

nog wel mee? nieuwe inzichten, nieuwe kennis

12.30 - 13.00 uur dr. Han Dolman (VU) dr. Albert Oost (RIKZ-UU) drs. Serge van Gessel (TNO)

Wat het IPCC NIET zegt De zee komt naar ons toe deze Het bouwen van een 3D geologisch

eeuw, wat gaan we eraan doen? model

13.00 - 14.30 uur lunch, stands, posters

14.30 - 15.00 uur prof. dr. Salle Kroonenberg (TU) dr. Ko van Huissteden (VU) drs. Maarten Kleinhans (UU)

De rol van de aardwetenschappen Heeft Nederland straks nog veen? Mars

15.00 - 15.30 uur discussie met zaal discussie met zaal drs. Frans Hoefsloot (CSO)

rond stellingen rond stellingen Google’s nieuwe dimensies

15.30 - 16.00 uur dr. Harry Seijmonsbergen (UvA)

Kunnen we met LIDAR automatisch

natuurgevaren in de Alpen karteren?

16.00 uur borrel, stands, posters

16.20 - 16.40 uur prijsuitreiking studentenprijsvraag Nederland in 2070

17.30 uur sluiting

16 Geo.brief oktober 2007

Geology of the Netherlands

Op donderdag 13 sept. vondonder zeer veel belangstelling depresentatie van het boek ‘Geologyof the Netherlands’ plaats op deUniversiteit van Utrecht.

Het boek ‘Geology of the Nether-lands’ is een fraai en gedegen

boekwerk, dat vooral de onder-grondse geologie van Nederlanden haar continentale plat zeer hel-der en goed geïllustreerd belicht.Er zijn 32 auteurs, 28 Nederlan-ders en 4 buitenlanders, meren-deels afkomstig van universiteiten,TNO en Shell (NAM). Behalvepuur wetenschappelijke zaken,komen ook economisch relevanteaspecten aan de orde, niet alleenvan diepe bodemschatten als gas,kool, aardolie en zout, maar ookvan economisch winbare materia-len als zand en grind.Het boek is welhaast een ‘must’voor iedereen die geïnteresseerd isin de Nederlandse geologie, maarvoor studenten geowetenschappenis het zeker belangrijk. Het boek isvoortgekomen uit de noodzaak omeen voor studenten overzichtelijkgeheel te publiceren, zoals doorTheo Wong, editor en aanzetter tothet boek, werd gemeld. Hij hadnamelijk ondervonden, toen hijbegon met zijn colleges over degeologie van Nederland, dat eralleen verouderde en zeer ver-

spreide deelinformatie beschik-baar was. Dat was acht jaar gele-den. Het tot stand brengen van ditboek heeft langer geduurd danverwacht, maar het resultaat loontdan ook alleszins de moeite. Vol-gens de inschatting van onze voor-zitter zal het toch een houdbaar-heidsdatum hebben van een driedecennia. Dit temeer daar hetboek zeer up to date is, met 1156referenties, waarvan 85% van na1980 en 65% zelfs van na 1990dateren. Een aantal keren wordt erzelfs al verwezen naar het boekzelf!

De uitgave van het boek werdvooral mogelijk gemaakt doorfinanciële steun van de NAM enverder door de drukkerij Edita vanhet KNAW (die helaas wordt opge-heven). De voortreffelijke illustra-ties werden vooral verzorgd doorhet departement Geomedia van deUniversiteit van Utrecht. Ledenvan het KNGMG kunnen eenexemplaar van het boek kopenvoor € 50.- middels de in deGeo.brief bon op deze pagina.

Beste NJG-publicatie 2005/2006

Na afloop van de boekuitreikingen enkele voordrachten, werd deNJG-publicatieprijs 2005/2006aan dr W.Sissingh uitgereikt voorzijn artikelen in het juninummervan het NJG in 2006 (vol.85,no.2).

De artikelen bevatten een zeergedetailleerde studie en stratigra-fische correlatie over het tekto-nisch en sedimentair zeer geva-rieerde gebied Europa: “van brave,uiterst stabiele gebieden zoals hetBekken van Parijs, tot wilde, dooralles heen snijdende vandalisti-sche grabens, zoals de Rijn Gra-ben en de Rhone Graben, de klas-sieke Alpen met hun molasse-

• T.E. Wong, D.A.J. Batjes

en J. de Jager, editors •

KNAW, Amsterdam • 2007 •

356 pp. • gebonden •

250 illustraties • ISBN 978 90

6984 481 7 • € 65,00

.boek

Presentatie ‘Geology of the Netherlands’ en uitreiking NJG publicatieprijs

Overhandiging van het eerste

exemplaar van ‘Geology of the

Netherlands’ door Theo Wong (ed.)

aan Dick Schmidt (dir. TNO).

KNGMG-ledenprijs voor Geology of the Netherlands

van € 65,- voor € 50,-

KNGMG-leden kunnen nu Geology of the Netherlands aanschaffentegen een sterk gereduceerde ledenprijs van € 50. Grijp deze kans en stuur een e-mail naar:

edita@bureau.knaw.nl

onder vermelding van ‘KNGMG-Geology-actieprijs-Geobrief’ metuw volledige factuur- en verzendadres. Bijkomende verzendkostenvoor Nederland zijn € 4,50 en voor het buitenland € 8,00. U kunt ook per telefoon of fax contact opnemen.Deze actie is geldig tot en met 4 november 2007.

Edita KNAWPostbus 191211000 GC AmsterdamT 020 – 55 10 780F 020 – 620 49 41

oktober 2007 Geo.brief 17

Pooltentoonstelling en poolles-

sen op RUG Discovery Truck •

(NWO-Onderzoeksberichten 5 september 2007)De Discovery Truck van de Rijks-universiteit Groningen heeft eententoonstelling aan boord overonderzoek in de poolgebieden. Ukunt deze truck laten langskomenop uw school. Aan de hand van 15 posters wor-den verschillende aspecten vanhet poolonderzoek belicht en wor-den scholieren gestimuleerd totnadenken over de poolgebieden,klimaatverandering en onderzoek.Pool-onderzoekers uit Groningenen Texel grijpen het IPY aan omhet pool-onderzoek op de kaart tezetten. De RUG Discovery truck van deFaculteit Wiskunde en Natuur-wetenschappen is een trefpuntvoor scholieren om meer te wetente komen over het pool-onder-zoek. Middelbare scholen krijgengastlessen aangeboden op het ter-rein van de natuurkunde, schei-kunde, biologie, geschiedenis eneconomie. De rode draad in delessen is de pool. Waar mogelijk wordt tijdens deles ‘live’ contact gezocht met depool-onderzoekers op Spitsbergenof zelfs op de Zuidpool. De poollessen worden aangebodenin de wetenschapsweek 2007, 15t/m 26 oktober, en in de maandenfebruari en maart 2008.

Indicator voor verwoestijning

ontdekt •(NWO-Onderzoeksbe-richten 13 september 2007)Vegetatiepatronen in Mediterranehalfwoestijnen blijken aan wis-kundige wetmatigheden te vol-doen. Consistente afwijkingen indie wetmatigheden door droogteof begrazing luiden verdere woes-tijnvorming in. Dat onthullenonderzoekers van de UniversiteitUtrecht in het toonaangevendetijdschrift Nature van 13 septem-ber 2007. De wetenschappershebben met hun onderzoek eenbruikbare indicator ontdekt dietijdig kan waarschuwen dat er ver-woestijning aan het optreden is. Verwoestijning bedreigt 70% vanhet oppervlak van de droge eco-systemen in de wereld en daar-mee de ongeveer twee miljardmensen die er wonen. Samenmet Spaanse, Marokkaanse enGriekse onderzoekers ontdektenSonia Kéfi en haar collega’s vanhet Copernicus Instituut van deUniversiteit Utrecht en Wagenin-gen UR een wiskundige wetma-tigheid in ruimtelijke vegetatie-patronen in Mediterrane ecosys-temen. Er blijkt namelijk een vastverband te bestaan tussen hetaantal begroeide plekken en hetformaat van die plekken. Dat ver-band ontstaat doordat plantenhun directe omgeving zodanigpositief beïnvloeden dat andereplanten zich daar makkelijkerkunnen vestigen.

Klimaat en begrazing Het team ontdekte ook dat wan-neer gebieden zwaar worden be-graasd, er consistente afwijkingenvan deze wiskundige wetmatig-heid optreden. Dit komt doordatde grotere begroeide plekken uit-eenvallen in meerdere kleinereplekken, omdat de planten sneldood gaan of worden aangetast enhun positieve effect op andereplanten verliezen. Vervolgens maakten de onderzoe-kers een computermodel van hetverwoestijningsproces. Uit ditmodel bleek dat de consistenteafwijkingen altijd en alleen voor-komen in zeer kwetsbare gebie-den, waarbij kleine veranderingenin klimaat of begrazing al totwoestijnvorming kunnen leiden.En dat proces kan plotseling enonomkeerbaar zijn. Om verwoes-tijning door klimaatsveranderingte voorkomen zal in die kwetsbaregebieden de begrazingsdruk moe-ten worden aangepast. Sonia Kéfi publiceert het onder-zoek samen met collega’s MaxRietkerk en Yolanda Pueyo (Uni-versiteit Utrecht, CopernicusInstituut), Peter de Ruiter (Uni-versiteit Utrecht, CopernicusInstituut / Wageningen UR, Cen-trum Bodem), Concepción Alados(Pyrenean Institute of Ecology,Zaragoza, Spanje), Vasilios Papa-nastasis (Laboratory of RangelandEcology, Aristotle University, Tessaloniki, Griekenland) enAhmed ElAich (Département desProductions Animales, InstitutAgronomique et Vétérinaire,Rabat, Marokko).

.nwobekkens en de janboel van deMediterranee waar een schieronontwarbare kreukelzone hetgevolg is van Afrika’s hardnekkigepogingen tot toenadering metEuropa” (onze voorzitter citerend). Alhoewel alle deelgebieden in delaatste anderhalve eeuw zeernauwkeurig zijn beschreven, bleefhet toch in de woorden van onzevoorzitter een “archipel van indivi-duele studies” … “elk op eeneigen gebied en iedereen op zijnewijs”.Dr. Sissingh heeft met veel gedulden ijver oneindig veel feitengebruikt, geïnterpreteerd en opeen relevante manier gesorteerd.Daarna heeft hij ordelijke, veri-fieerbare conclusies daaruitgetrokken en verbanden aan kun-nen tonen, die oppervlakkigerbeschouwingen nimmer haddenkunnen onthullen. Kortom vanuitde details naar de grote verbandenen terug.

De redactie en de stichters vanhet NJG prijzen zich gelukkig datdr. Sissingh deze kostbare weten-schappelijke inspanningen heeftwillen publiceren in het NJG, enderhalve is zonder aarzelen beslo-ten hem deze best-paper-awardtoe te kennen.

Lydia Marschall-Wesseling

Het voetlicht in deze Geo.brief is gewijd aan dr. Wim Sissingh en zijn onderzoek

Late verzending Geo.brief 5

Beste lezers,Door een samenloop van verschil-lende omstandigheden bij zowelhet Bureau van het KNGMG, devormgever en de drukker isGeo.brief 5 zeer laat op de postgegaan. De redactie betreurt degang van zaken zeer en biedt,namens alle veroorzakers, haarexcuses aan aan al diegenen diemiddels artikelen, ingezondenbrieven, agendapunten etc. eenbijdrage aan de Geo.brief hebbengeleverd.

Namens de redactie,Dick van Doorn, hoofdredacteur

Foto: Rijksuniversiteit G

roningen)

18 Geo.brief oktober 2007

10-12 oktober 2007

8th Workshop on Alpine GeologicalStudies. Registration and furtherinformation: http://www.geologie.uni-bonn.de/Alpshop07

13 oktober 2007

De Vereniging van UtrechtseGeografie Studenten (VUGS) vierthaar 17de lustrum. Op zaterdag13 oktober 2007 vindt een Reü-nistendag plaats voor alle oud-geografiestudenten van de Univer-siteit Utrecht. Meer informatie en

aanmelden; www.route85.nl; tel:(030) 253 27 89 (VUGS-kamer)

22 oktober 2007

Boussinesq Lezing door Jim Shuttleworth: ‘The global hydro-logical cycle: feedbacks betweenland cover and climate’. Locatie:KNAW, Kloveniersburgwal 29,Amsterdam. Tijd: 13.30 uur -16.20 uur

30 oktober 2007

Waterbouwdag. Congres en exposi-tie met als thema ‘De NieuweWaterbouw’, Locatie: ChasséTheater, Breda. Dagvoorzitter isprof.drs.ir. J.K. Vrijling van de

Faculteit Civiele Techniek en Aard-wetenschappen van de TU Delft. Informatie: www.waterbouwdag.nl

30 oktober – 1 november 2007

Akademie-colloquium ‘Effects ofclimate change on aequatic eco-systems: a stoichiometric perspec-tive’. KNAW-gebouw, Kloveniers-burgwal 29, Amsterdam. Informatie: http://www.knaw.nl/cfdata/agenda/aardwetenschap.cfm

2 november 2007

KTFG-jubileumsymposium. Voor meer informatie zie pagina15 van deze Geo.brief.

5 november 2007

Umbgrove Lecture by dr. FrederikeWagner, Institute of EnvironmentalBiology, Faculty of Science,Utrecht University. Location: GroteCollegezaal dept. Earth Sciences,15.30 uur.

7 november 2007

Tiende VMSG-symposium, georga-niseerd door de Vening MeineszOnderzoekschool voor Geodynami-ca (UU en TU-Delft). Locatie:TNO, Princetonlaan 6, Utrecht.Zaal: Auditorium, van 10.00 uurtot 17.00 uur. Informatie:www.geo.uu.nl/~vmsg/

.agenda

.personalia

Adreswijziging

Dr. K.P. (Karin) Boessenkool17 Polwarth Place 2F2Edinburgh EH11 1LGScotlandUK

H. (Harry) BrandsenStatoil ASAUPN HNO-RESU TFStrandveien 47500 StjørdalenNorway

Dr.R.C.M.W. (Raymond) FranssenEPX-A Asia PacificC/o Sarawak Shell BerhadLocked Bag 198009 Lutong SarawakMalaysia

H.W. (Rik) de GoedeEggwaldstrasse 57CH-3076 WorbSwitzerland

Drs. R.J. GrootTotalGSR/PN 08A37Tour CoupoleLa Défense 692078 Paris La défense CedexFrance

Prof.dr. H. (Henk) HeijnisInstitute for EnvironmentalResearch

Australian Nuclear Science andTechnology OrganisationPMB 1Menai NSW 2234Australia

C.A. (Carol) JovalTrouringhstraat 26-I1055 HB Amsterdam

Dr. M. (Marloes) KortekaasNederlandse Aardolie Maatschap-pijPostbus 280009400 HH Assen

Dr. A.L.W. (Andor) LipsLydian Resource CompanyC/o Bajram Kelmendi 15PristinaKosovo

Drs.J.D. (Daan) Moes19 P Polmuir RoadAberdeen AB11 7RSUK

J. (Jan) PeetersVerlengde Houtrakgracht 4513544 ED Utrecht

L.J.M. (Linda) Ruipers MScSint Teunisstraat 21 B6211 BA Maastricht

Het Bestuur van de Stichting Dr. Schürmannfonds roept bijdeze gegadigden op voor een subsidie voor het jaar 2008.

De subsidie is bij voorkeur be-doeld voor Nederlandse geologen,teneinde hen in staat te stellenonderzoek te doen met betrekkingtot de evolutie van de Aarde inhet Precambrium (Hadaeïcum,Archaeïcum en Proterozoïcum). In principe komen alleen de kos-ten van veldwerk voor subsidie inaanmerking. Bijbehorend labora-toriumonderzoek kan in beperktemate voor subsidiering in aanmer-king komen, maar hoogstens alsaanvulling op de bijdrage (finan-ciëel of in natura) van het onder-zoeksinstituut of de instellingwaar de aanvrager aan verbondenis. Het Fonds neemt geen salaris-kosten en sociale lasten van per-soneel voor zijn rekening. De voorkeur van het Bestuur gaatuit naar substantiële probleem-gerichte onderzoeksprojecten. De goed gemotiveerde aanvraag,vergezeld van de nodige bijlagen,dient een gespecificeerde be-

groting te bevatten. Subsidie vancongresbezoek kan slechts bijhoge uitzondering toegekend worden.

Een (genummerd) aanvraagformu-lier voor subsidie is bij de secreta-ris van de Stichting verkrijgbaar.Dit formulier moet, volledig inge-vuld en voorzien van de nodigebijlagen, vóór 1 januari 2008 inzesvoud worden ingeleverd bij desecretaris van de Stichting:

Dr Charles E.S.Arps, h.t. Secreta-ris Stichting Dr. SchürmannfondsNationaal Natuurhistorisch Museum / NATURALISPostbus 95172300 RA Leiden

Of bij voorkeur:Starkenborglaan 42341 BM Oegstgeeste-mail: charps@planet.nl

.schürmannfonds

Subsidie-aanvraag 2008 bij de Stichting Dr. Schürmannfonds

oktober 2007 Geo.brief 19

12 november 2007

Internationaal symposium ‘Know-ledge to power the future’, georga-niseerd door de MijnbouwkundigeVereeniging. Informatie en aanmel-ding: www.mv.tudelft.nl/lustrum

15 november 2007

Uitreiking Van Waterschoot van derGrachtpenningen en Staringlezing.Zie pagina 14 van deze Geo.brief.

26 november 2007

KNAW-Themabijeenkomst ‘Kli-maatonderzoek’. KNAW-gebouw,Kloveniersburgwal 29, Amsterdam.Informatie: http://www.knaw.nl/cfdata/agenda/aardwetenschap.cfm

30 november 2007

Jaarlijkse bijeenkomst StichtingGeologisch Instituut Amsterdam,Oosterkerk, Kleine Wittenburger-straat 1, Amsterdam. Aanvang18.00 uur. Zie ook pagina 4 vandeze Geo.brief.

Geo.brief is een gezamenlijke uitgave van hetKoninklijk Nederlands Geologisch Mijnbouw-kundig Genootschap (KNGMG), het NWOgebiedsbestuur voor Aarde en Levensweten-schappen (NWO-ALW) en de Kring van Toe-gepaste Fysische Geografie (KTFG).Verschijnt 8 maal per kalenderjaarISSN 1572 2031

Redactie: Drs. Th.H.M. van Doorn (TNO,Utrecht), (KNGMG), hoofdredacteurDrs. H. van den Ancker (KTFG) Drs. F.S. van Schijndel-Goester (KNGMG)NWO-ALW (Vacant)Eindredactie: Drs. A. Nauta, annatext@wxs.nl

Vormgeving: Grafisch Atelier WageningenGen. Foulkesweg 72, 6703 BW Wageningentel. 0317 425880; fax 0317 425886e-mail: hh@gaw.nl

Druk: Drukkerij Modern, Bennekom

Kopij/verschijningsdata 2007Nr. 7 12 oktober 14 novemberNr. 8 16 november 19 december

(Wijzigingen voorbehouden)

Kosten lidmaatschap van het KNGMG72,50 gewoon lid50,– AiO/OiO19,25 studentlidmaatschapHet lidmaatschap is inclusief de Geo.brief enhet tijdschrift Netherlands Journal of Geo-sciences / Geologie en Mijnbouw. Het lidmaat-schap loopt van 1 januari tot 31 december. Opzegging dient drie maanden voor het eindevan het kalenderjaar te geschieden.Deze Geo.brief wordt verspreid aan alle ledenvan het KNGMG en van de KTFG en tevensnaar ca. 300 geadresseerden van NWO-ALW.Losse abonnementen zijn niet mogelijk.

Advertenties: Voor het plaatsen van adverten-ties kunt u contact opnemen met het Bureauvan het KNGMG, tel. 030 2532412, e-mail:kngmg@knag.nl, of met het Grafisch Atelier /Uitgeverij Blauwdruk, tel. 0317 425880, e-mail: hh@gaw.nlJrg. 2007: Tarieven bij eenmalige plaatsing2/1: 1.450,- 370 x 255 mm (midden)1/1: 975,- 185 x 255 mm (achter)1/1: 625,– 185 x 255 mm1/2: 350,– 185 x 125, 90 x 255 mm1/4: 210,– 185 x 60, 90 x 125 mm1/8: 154,– 185 x 25, 90 x 60 mmBedragen ex. 19% btw

Oplage: 1500

Hoofdbestuur KNGMGDrs. P.A.C. de Ruiter, voorzitterDrs. L. van de Vate (TNO), secretarisDrs. A.G. Marschall-Wesselingh, penningm.Dr. H. de Bresser (UU)Dr. J.C.M. de CooDr. A. Lankreijer (VUA)Drs. F.S. van Schijndel-Goester

Secretariaat KNGMGPostbus 80123, 3508 TC Utrechttel: 030 2532412 / fax: 030 2535523e-mail: kngmg@knag.nl postbanknummer 40517 tnv KNGMG Utrecht

Adres NWO-ALWLaan van Nieuw Oost-Indië 3002593 CE Den HaagPostbus 93510, 2509 AM Den Haagtel: 070 3440 619 / fax: 070 3819033

Bestuur NWO-ALWProf.dr.ir. Rudy Rabbinge (voorzitter)Prof.dr. Paul A.M. Andriessen (vice-voorzitter)Prof.dr. Marcel DickeProf.dr. Lubbert DijkhuizenDrs. Rien HerberProf.dr. Marian JoëlsProf.dr. Gerbrand J. KomenProf.dr. C.M. MarianiProf.dr.ir. Marcel Stive

.colofon

.internet

Aardwetenschappen Universiteit Utrecht: www.geo.uu.nlAardwetenschappen Universiteit van Amsterdam:www.studeren.uva.nl/aardwetenschappenAardwetenschappen Vrije Universiteit Amsterdam: www.falw.vu.nlBodem, Water en Atmosfeer: www.weksite.nl/bsc/bodem_water_tekst.htmlCentre for Technical Geoscience: www.ctg.tudelft.nlDarwin Centrum voor Biogeologie: www.darwincenter.nlGAIA: www2.vrouwen.net/gaia/Geochemische Kring: www.kncv.nl/website/nl/page313.aspcolor=3Geologisch tijdschrift van de NGV: www.grondboorenhamer.geologischevereniging.nlGeotechnologie Delft: www.citg.tudelft.nlIngenieurs-Geologische Kring: www.itc.nl/%7Eingeokri/IODP – Intergrated Ocean Drilling Pogramme: www.iodp.org/KNGMG: www.kngmg.nl/Nederlandse Kring Aardse Materialen: www.nkam.nlPalynologische Kring: sheba.geo.vu.nl/~palkring/wat_is_PK.htmPetroleum Geologische Kring: www.pgknet.nlPaleobiologische Kring: www.bio.uu.nl/~palaeo/Paleobiologie/index.htmNederlands Centrum voor Luminescentiedatering: www.ncl-lumdat.nl/Nederlandse Geologische Vereniging, NGV: www.geologischevereniging.nlStichting Geologische Activiteiten, GEA: www.gea-geologie.nl/Studievereniging GAOS (UvA): www.svgaos.nl

3 december 2007

Umbgrove Lecture by dr. PierreRegnier, Department of EarthSciences, Geochemistry, UtrechtUniversity. Location: Grote Colle-gezaal, dept. Earth Sciences,15.30 uur.

8-10 januari 2008

Jaarlijkse bijeenkomst van de Tectonics Studies Group van de Geological Society of London in La Roche-en-Ardennes, België. Informatie: http://geo.kuleuven.be/tsg2008/

Tot en met 24 maart 2008

Tentoonstelling Naturalis ‘Earth-songs’. Luchtfoto’s van BernhardEdmaier. Zie ook pagina 17 vanGeo.brief 5.

20 november 2008

KNGMG Klimaatconferentie.

Seismische karavaan in Oezbekistan

Geobrief

6Geo.brief is de nieuwsbrief

van KNGMG, ALW en KTFG

Tweeëndertigste jaargang

nummer 6, oktober 2007

.Plassterk opent nieuwe gebouwGeotechnologie Delft

BaMa en de Geowetenschappen

Presentatie boek ‘The Geology of the Netherlands’

NJG Best Paper Award

Aankondiging Van Waterschoot van derGrachtpenning en Staringlezing