Embed Size (px)
Citation preview
GENETGENETİİK KAYNAKLAR K KAYNAKLAR
&&
GELENEKSEL BGELENEKSEL BİİLGLGİİ
Kemal Eralp Kemal Eralp –– Patent UzmanPatent Uzmanıı, TPE, TPE
13 Nisan 201613 Nisan 2016
Dünya’da Bitki Genetik Kaynakları
• Dünyada, 300.000+ bitki türüolduğu tahmin edilmektedir .
• Tarih boyunca sadece 7000 kadar bitki türü insanlık
tarafından kültüre alınmıştır.
BİYOÇEŞİTLİLİK ODAK NOKTALARI
Kaynak: Conservation International, 2013,
Dünya’da Bitki Genetik Kaynakları
• Çin’deki tıbbi bitki ve aromatik bitki türüsayısı 1.300.
• Hindistan’da geleneksel tıpta kullanılan bitki türü sayısı 7.000.
• Dünyada tıbbi amaçla kullanılan en az 20.000 bitki türü mevcut. Bu bitkilerden 4.000’i yoğun olarak kullanılıyor.
Avrupa’da Bitki Genetik Kaynakları
• Avrupa’da bitki türü 12-13 bin civarında.• Bunların 2750 kadarı endemik.• Türkiye haricinde, Avrupa'nın en çok endemik
bitkisine sahip ülkesi Yunanistan, 800 endemik bitkiye sahip bulunuyor. İsviçre'de bulunan endemik bitki türü ise sadece 1.
• Batı Avrupa’da ticari olarak kullanılan 400 civarında bitki türü bulunuyor.
Türkiye’de Bitki Genetik Kaynakları
•Türkiye, üç kıta arasında doğal bir köprü olması, coğrafi özellikleri ve coğrafi farklılığın getirdiği iklim çeşitliliği nedeniyle dünyada benzerine az rastlanan bir bitki çeşitliliğine sahiptir.
•Türkiye'nin bitki zenginliğinin en önemli nedenlerinden birisi de buzul çağlarında Anadolu'nun bitkiler için bir sığınak olması.
•Türkiye, Akdeniz Bitki Alanı (Akdeniz ve Ege bölgeleri), Avrupa-Sibirya Bitki Alanı (Karadeniz ve Marmara bölgeleri) ve İran-Turan Bitki Alanı'nın (İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgeleri) kesişme noktasında yer almaktadır.
Türkiye’de Bitki Genetik Kaynakları
• Tüm Avrupa’da 13.000 civarında bitki türüne rastlanırken, Türkiye’de 9000’in üzerinde bitki türünün bulunduğu, bunlardan 3000-3500 kadarının endemik olduğu tahmin edilmektedir.
• Türkiye'de en çok endemik bitkinin yetiştiği iller arasında ise 578 endemik bitkiyle Antalya, 478 türle Konya ve 366 türle İçel ilk üç sırayı paylaşmaktadır.
• Toplam bitki türümüzden 1000 kadarı tıbbi bitki türü. 350 kadar türün de iç ve dış ticareti yapılmaktadır.
Türkiye Tıbbi & Aromatik Bitkiler Cenneti
Türkiye Tıbbi - Aromatik Bitkiler• Tıbbi – Aromatik bitkilerden gıda, kozmetik,
baharat ve tedavi amaçlı yararlanılmaktadır.
• Türkiye Dünya defne yaprağı ve yağı ihtiyacının yüzde 95'ini, kekik ihtiyacının yüzde 65'ini, çam fıstığı ihtiyacının yüzde 35-40'ını karşılamaktadır.
Türkiye Tıbbi - Aromatik Bitkiler• Türkiye'de Tıbbi ve Aromatik bitkiler binlerce yıldan
beri özellikte tedavi amacı ile kullanılmaktadır.
• Osmanlı döneminde tıbbi ve aromatik bitkilerle tedavi konusunda ilk Türkçe yayın 1390 yılında Geredeli İhsak bin Murat tarafından yayınlanmıştır. Ancak en önemli yayın Osmanlı İmparatorluğu başeczacısı Faik Paşa tarafından 1856 yılında yayınlanan kitaptır.
Kaynak Prof. Dr. Ayhan CEYLAN, EGE ÜNİVERSİTESİ TARIMSAL UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ, Teknik Bülten: 29, Ekim 1996.
Kaynak: TÜBİTAK
Türkiye’de Biyoçeşitlilik (tür zenginliği)
Türkiye’de Biyoçeşitlilik (endemizm)
Türkiye'nin endemik tür zenginliği sıcaklık haritası Endemizm odakları(bütün türler için)
Kaynak: TÜBİTAK
Genetik KaynaklarGenetik kaynaklar, bugün veya gelecek için değer
taşıyan genetik materyallerdir. Genetik materyal bitki, hayvan, mikrobik veya fonksiyonel kalıtım birimlerini (DNA, RNA) içeren diğer herhangi bir
materyal olabilir.
Digitalis lamarckii, Doğu yüksükotu(Karadeniz Bölgesi
Geleneksel BilgiGeleneksel bilgi kavramı, geçmişten bugüne
taşınabilmiş tüm geleneksel kültürel anlatımları(folklor), biyolojik çeşitliliği, genetik kaynakları, bitki ıslahını, geleneksel tarımı ve geleneksel ilaç yapım
metodlarını kapsayan geniş bir alanı kapsamaktadır.
SMK Tasarısında TanımlarGenetik kaynak: Mevcut veya potansiyel
olarak değeri olan genetik materyali,
Geleneksel bilgi: Geleneksel yaşam içerisinde herhangi bir özellikli teknik alan
ile sınırlanmayan, nesilden nesile geleneksel olarak devamı sağlanan bilgiyi,
• Anadolu, çok eski devirlerden beri pek çok kavimlerin yerleştiği, çeşitli uygarlıkların kurulduğu ve bu nedenlerle gerçek kültür ve uygarlık hazinesine sahip olan bir toprak parçasıdır. Bu hazinenin önemli bir bölümünü de halk hekimliği ve halk ilaçları oluşturmaktadır.
Halk Hekimliği
• Başta saçkıran ve diğer mikrobik bir yara olursa çamsakızı kurutularak toz haline getirilir ve yara üzerine dökülür.
• Sancılanan insanlara dağ nanesi suyla kaynatılarak içirilir.• Çıbanlar üzerine arpa unundan lapa yapılarak sarılır.• Verem hastalığı olanlara çam kabuğunun altındaki sıvı
madde çıkarılarak içirilir.• Karın ağrılarında ebegümeci suyu içirilir.• Mantar veya egzama hastalarına erik yada fındık çubuğu
ateşte ısıtılarak sürülür.• Kanlı egzama ve çıbanlar sülüğe emzirilerek tedavi edilir.
Geleneksel Halk Hekimliği Örnekleri
DERLEME KONUSU: HALK HEKİMLİĞİ AYDIN HAMZABALİ VE DALAMA KÖYÜ
DERLEME KONUSU: HALK HEKİMLİĞİ AYDIN HAMZABALİ VE DALAMA KÖYÜ
BİRİNCİ KAYNAK KİŞİ(EMİR ERDEM)§Alerjiye garahüt otunu ezip içine biraz pirinç koyarak içtiklerini ve bunun alerjiyi geçirdiğini ifade ediyor. Bu karışımı ‘yıldızlar görsün’diyerek bir gece dışarıda bekletip öyle içtiklerini ifade ediyor.Yıldızların görmesinin ne anlama geldiği sorulduğunda da bunu eski insanların söylediğini ve bir çeşit inanç biçimi olduğunu belirtiyor.
ÜÇÜNCÜ KAYNAK KİŞİ (NİHAT ÇİÇEK)Şeker hastalığına ‘çınar’ ın iyi geldiğini söylüyor. Çınar; mart ayında çiçeklenen ve aynı adaçayı, ıhlamur gibi kaynatılan bir bitkidir. Bu bitki sabah akşam birer bardak içildiğinde şeker hastalığına iyi gelmektedir.Şeker hastalığı için ikinci bir yöntem olarak da sabah akşam birer tane acı badem yutmanın faydalı olduğunu söylüyor. Acı badem sabahları yutulacak ve şeker ölçtürülüp durumuna göre devam edilecek.
BEŞİNCİ KAYNAK KİŞİ(AHMET TURAN)İsilik gibi kaşıntıya dağlardan böğürtlen toplayıp yediklerinde geçtiğini ifade ediyor.Kaşıntıya ‘kireçgöbeği’ otunun da iyi geldiğini söylüyor. Ayrıca kireç göbeği otu sadece kaşıntıya değil yılan akrep ve arı sokmasına da iyi gelen bir bitkidir. (bu bitkinin suyu kullanılıyor)
ALTINCI KAYNAK KİŞİ(NECDET TURAN)Necdet turan diğer kaynak kişilerden farklı olarak karayılan gözü yemenin sara hastalığını geçirdiğini söylüyor.Öksürüğe ve nefes darlığına yarım fincan balın içine iki üçdamla limon suyu ve karabiberi çırpıp içildiğinde öksürüğün geçtiğini söyler.
Bir çalışmaya göre, günümüzde kullanılan bitkisel
ilaçların %74’ü derleme çalışmalarıyla ortaya çıkmıştır.
Kaynak: Prof. Dr. Kerim Alpınar İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmasötik Botanik Anabilim Dalı (E)
ANADOLU GELENEKSEL HALK HEKİMLİĞİ
Dr.Demet Taş
Sağlık BakanlığıSağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü
Geleneksel, Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Daire Başkanlığı
S-25/41
•Arpa (Hordeum vulgare) ishal, diyabet, böcek ısırıkları, obezite ve siyatik
•Dut Aağcı (Morus murier) diş ağrısı tedavisinde, kullanılır.
BİTKİSEL İLAÇLARLA TEDAVİ
S-26/41
Anadolu’daki bazı ot tedavileri;
•Şeytan elması (Crataegus azarolus) sarılık tedavisinde•Anason (Pimpinella anisum), gastrit, hemoroid tedavisinde•Ardıç ağacı (Juniperus) uyuz tedavisi (insan) ve kalp hastalıklarında kullanılır.
BİTKİSEL İLAÇLARLA TEDAVİ
S-27/41
HAYVANSAL İLAÇLARLA TEDAVİ
Bazı hayvansal ilaçlar bazı hastalıkların tedavisinde kullanılmış bazıları da halen kullanılmaktadır.
• Ayran (veya tereyağı) gıda zehirlenmesi tedavisinde• Bal anoreksi, peptik ülser, kadın hastalıkları tedavisinde ve hemoroid
tedavisinde kullanılmıştır• Köpek sütü katarakt tedavisinde kullanılmıştır
S-28/41
HAYVANSAL İLAÇLARLA TEDAVİ
Sülüğün hastalıkların tedavisinde geniş bir kullanım alanına sahip olduğu iyi bilinmektedir. Bu yöntem Türkiye'de ve başka ülkelerde hala yaygın olarak kullanılmaktadır.Sivas ilinde bulunan ve Şifacı Balık olarak bilinen balıklar tedavi amaçlıkullanılmaktadır. Bu balıklar ilk defa 1843 yılında Avrupalı Biyolog Heckel tarafından Latince "Garra rufa" olarak adlandırılmıştır. Halen atopik dermatit ve sedef hastalığının tedavisinde kullanılmaktadır.
İbni SinaTürk bilgini meşhur İbn-i Sina (980-1037) yüzden fazla ilmî eser bırakmıştır. En büyük eserleri “Şifa” ve “Kanun fit-Tıb“dır. Bu eserlerde 900’den fazla tıbbi bitki, hayvani ve inorganik kökenli ilaç yer almaktadır.
İbni SinaYazmış olduğu El-Kanun fi't-Tıb (Tıbbın Kanunu) 17. yüzyıla kadar Avrupa'da okullarda okutuldu.
İbni SinaBöbrek taşı için ne
yapılmalı?
•“Böbreklerde şiddetli ağrı meydana gelir ve hastanın idrar kabında kum kalırsa böbreklerde oluşmuş taşlardan dolayıdır. Hastaya şu ilaçlardan biri verilir:
•Kabuksuz karpuz çekirdeği veya çekilmiş üzüm çekirdeği veya kereviz ve anason çekirdeği verilir. Diken çekirdiği, gül çekirdeği, gül, hatmi tohumu, molehiya tohumu birer dirhem ağırlığında öğütülür, taze, mayhoş meşrubatla ezilerek içilir. Ağır yemekler ve süt ürünlerinden men edilir, acı badem yağı ile siyah nohut yedirilir.’’
Yayınlar• Alıç ağacının olgun meyveleri, bir sonbahar
yemişi olduğu gibi halk hekimliğinde de kullanılır. Bilimsel adı Crataegus monogyna Jacq. olan türe Zara’da keçi alıcı, Divriği’de sürsülük, Gemerek’te yemşen adıverilmektedir.
• Küçük kırmızı meyveli bu alıç türünün çiçekleri kalp çarpıntısında suda kaynatılarak içilir.
• Alıç ağacının yaprak ve ince dalları da suda kaynatılalak şeker hastalığında aç karna içilir.
• Suda kaynatılmış alıç yaprağından yapılan çay ses tellerini açmak için de içilir.
• Alıç bitkisinin sinir sistemini yatıştırıcı, spazm giderici, kalp atış hızını yavaşlatıcı, tansiyon düşürücü ve müdrir ile kabızlık etkileri literatürde kayıtlıdır. Alıç, Avrupa’da tıbbi preparatları ilaç olarak kullanılır.
Biyokorsanlık• Biyokorsanlık yüzyıllar boyunca kullanılmış olan biyolojik
kaynakların ve biyolojik ürünlerin üzerinde özel mülkiyet ve kontrolü meşrulaştırmak için fikri mülkiyet sistemlerinin kullanımı olarak tanımlanabilir.
• Genetik kaynaklardan sağlayacakları faydaları kaynağısağlayan ülke ile paylaşmak istemeyen ve genellikle bilim ve teknolojide daha ileri seviyedeki ülkelerin vatandaşları veya şirketleri, yasal olmayan yollardan bu kaynaklara erişme, başka bir deyişle, kaçak olarak genetik kaynağı ve geleneksel bilgiyi elde etme yoluna gitmişlerdir.
Türkiye’de bulunduğu kayıt altına alınmış 4497 türün Amerika, Avrupa ve PCT başvurularında yer aldığı tespit edilmiştir. (2014)
Bilimsel adı Tekrarlanma sayısı
Patent Dokümanlarında Geçen Türlerimiz
Patent Dokümanlarında Geçen Türlerimiz
Patent Dokümanlarında Geçen BazıTürlerimiz
Buluş Başlığı, Özet ve İstemlerden arama (2014)
Bilimsel Adı Bilinen Adı Patent Familyaları Kullanım Alanı
Cichorium intybus L. Hindiba 88 Böbrek taşı düşürme
Helianthus tuberosus L. Yer Elması 129 Diyabet
Sinapis arvensis L. Hardal 49 Öksürük, zatürreBrassica oleracea L. var. capitata Lahana 52 Ülser, çıban, öksürük
Nasturtium officinale R. Br. Su teresi 41 Karın ağrısı
Viburnum opulus L. Gilaburu 75 Böbrek taşı düşürme
Citrullus lanatus Karpuz 478 Yaralar
Sezik, E et. Al. 2001 Traditional Medicine in Turkey X: Folk Medicine in Central Anatolia. J. Ethnopharmacology.
GELENEKSEL BİLGİYE DAYANAN BAŞVURULAR (TPE)
Geleneksel Bilginin Kaybolması
• Geleneksel bilginin kaybolmadan! gelecek nesillere sağlıklı bir biçimde aktarılabilmesi ve biyokorsanlığa karşı korunabilmesı için öncelikle sistematik olarak kayıt altına alınması gerekmektedir.
Geleneksel Bilginin Kaybolması
Geleneksel Bilginin Korunması• Geleneksel Bilgi’den sorumlu yetkili organın
belirlenmesi• Aynı dili konuşmak• Kişisel çabalar yeterli değildir, koruma sistematik
olmalı• Ulusal «Geleneksel Bilgi» veri tabanı oluşturulmalı• Geleneksel Bilgi hukuki çerçevede de korunmalı• Uluslararası boyutta etkinlik
WIPO WIPO -- IGCIGC
DDÜÜNYA FNYA FİİKRKRİİ MMÜÜLKLKİİYET TEYET TEŞŞKKİİLATILATI
Ticaret
WTO
Biyoçeşitlilik
CBD, Nagoya
Gıda ve Tarım
FAOGıda ve Tarım için
Bitkisel G.K. Uluslararası Anlaşmasıİnsan Hakları
UNDRIPBirleşmiş Milletler Yerli Hakları Deklarasyonu
Kültürel mirasve kültürel çeşitlilik
UNESCO 2003 and 2005
İnovasyon veyaratıcılık
Fikri Mülkiyet SözleşmeleriWIPO IGC
Şekil: WIPO
Genetik Kaynaklar – Geleneksel Bilgi
FSMH Koordinasyon Kurulu 2010
Sınai Mülkiyet, Genetik Kaynaklar ve Geleneksel Bilgi Çalışma Grubu
• 2014 yılında Enstitümüz önderliğinde konuyla ilgili bir komisyon kurulmuştur.
• 2014 yılı sonunda iki çalıştay gerçekleştirilmiştir.
SMK Tasarısı 90(4)
Madde 90. Patent başvurusu için gerekli belgeler ve başvuru tarihinin kesinleşmesi
(4) Buluş, genetik kaynağa veya genetik kaynakla bağlantılı geleneksel bilgiye dayanıyorsa bu kaynağın nereden alındığına ilişkin açıklamaya, patent başvurusunda yer verilir.
Kaynağın Belirtilmesi• TPE ulusal patent başvuruları – kaynağın belirtilmesi
• Diğer patent ofisleri
• Uluslararası ve bölgesel patent sistemleri PCT, EPC
• International recognized certificate of origin
• Derivatives (türevler) Hormonlar, enzimler
Genetik Kaynaklar & Geleneksel Bilginin Korunması
