8/14/2019 Gelenek11

1/84

FAZM VE DEVLET

GELENEK K TAP D Z S 11/EK M 87

8/14/2019 Gelenek11

2/84

1

NDEK LER

Okurlarla.................................................................................... 5 Gndem: Seimler ve Sosyalist Tutum....................................... 7 Kfr Romanlar na Hay r, Plebyen Kfrlere Evet .Suphi CANDEMR ..................................................................... 13 Faizm ve Devlet zerineCengiz UYGUR ............................................................................. 15 Teori ve Siyasette DevletAyd n GRTL............................................................................... 33 Teorinin Dnyas zerine Bir DenemeCemal HEKMOLU...................................................................... 51 Tarih ve Sol: Pragmatizmi AmakMetin ULHAOLU........................................................................ 61

8/14/2019 Gelenek11

3/84

2

OKURLARLA Elinizdeki 11. kitab m zla birlikte Gelenek' in 2. cildi tamamlan-m

oluyor.Ekim kitab m z n ana konusu Fa izm ve Devlet. lk yaz m z ise yi-ne

Gelenek gndemi. Referandum sonular ve erken genelseimlerdesosyalist tutuma ili kin dncelerimiz yer al yor.

Gndemin hemen ard ndan . Suphi Candemir'in k sa ancak nem-li bir eletiri yaz s var: "Kfr Romanlar na Hay r, PlebyenKfrlereEvet" bal n ta yan yaz da .Suphi Candemir Toplumsal Kurtulu dergisinde yer alan zc bir yaz ya deiniyor.

Cengiz Uygur'un yaz s "Faizm ve Devlet zerine" bal kl . Cen-gizUygur, gnmzn nemli tart mal konular ndan birine, burjuvadevleti -faizm ilikilerine tarihselci bak n gerekleri nda e iliyor.Tan m vezmlemelerde, ahistorik ve ekonomist yakla mlar n sa-katl klar nazellikle dikkat ekiyor.

Ayn konuda dier bir yaz Ayd n Giritli'ye ait "Teori ve Siyaset-teDevlet". Marksist teoride devlet-s n f ilikilerine deinilirken, teo-rinin 19yy. da Marks ve Engels dnemindeki geli imi eksen al n yor.GiritliAvrupa'da ii hareketinin niteliinden ba layarak 19. yy. daMarx veEngels'in devlet olgusuna yakla m n belirleyen faktrleri -zmlyor,indirgemeci eilimlerle, ncelik ve nedensellikleri tmdenreddedenyakla mlar da ele tiriliyor.

"Teorinin nemi" sosyalist harekette s ka vurgulanan bir tema.Ancak hakk gerekten verilebiliyor mu? Cemal Hekimolu busorunabir ba ka a dan teorinin kaynaklar , siyaset hareket ve de iimolgu-

8/14/2019 Gelenek11

4/84

3

lar erevesinde yakla yor. Teorinin sa layaca , ikamesimmknolmayan gce iaret ettikten sonra "teorisizm"in ba lad

s

n

rlar

danetle tiriyor.Metin ulhaolu; "Tarih ve Sol; Pragmatizmi Amak" bal kl ya-z s nda, genel olarak tarihe ve tarihsel srelere bak ta ynteme ili-kin nemli noktalara deindikten sonra konu Trkiye solununyak ngemii ve gncel sorunlar baz nda somutlan yor. Yaz , Trkiyesolu-nun sa l kl bir zeminde olgunlaabilmesi iin yerlemesi gerekenb-tnselci bak n zelliklerine de eiliyor.3. cildin balayaca 12. say m zda ba lamak zere.

8/14/2019 Gelenek11

5/84

4

GNDEM: SEMLER VE SOSYALST TUTUM Referandum, erken genel seimler ve belki de yak n gelecekte ya-

p lmas muhtemel belediye seimleri Trkiye gereklerinin zerine birsisperdesi gibi ustaca rtlyor. Trkiye'nin gndemi, zerinde sosya-listsolun hemen hibir objektif etkisi olmadan, dzenin sad ksiyasalglerince ve tamam yla dzenin izilen s n rlar iindebelirleniyor.Bu s n rlar zerine yap lan pazarl klar sistemin daha bir salam hale ge-tirilmesiyle sonuland r l yor.

12 Eyll ile birlikte Trkiye'nin gndemine getirilenkonulardasosyalistlerin tutumlar iki ana odakta topland . Birincisi, Eyllreji-minden bir an nce k lmas n al malar n n ana eksenineyerletirenodaklama. Kendi tabirleriyle "demokrasi gleri" olarakadland rmakda mmkn. Sistem taraf ndan ortaya konulan gndemins n rl l klar iinde tm hareket serbestisini yitiren demokrasi glerigncelin d -na kamad lar. izdikleri perspektif Eyll rejiminin

kal

c

lat

r

lama-yaca

n

ok iyi gren dzenin sad

k siyasal glerininngrleriyleobjektif bir paralellie dt.Anayasa oylamas n n hemen akabinde k s tl , yasakl , vetolu

szdebir seim dnemi ya and . Demokrasi gleri 12 Eyll'le kar eniyikar k n anti-MDP biiminde formle edilmesi gerektiinde bir-letiler. Oysa Sunalp'in ve partisinin toplumsal olarak hibir eyi ifa-deetmedii ortaya kt . Demokrat sol hi olana muhalefet etti. Sos-yalizm hanesine yine hibir ey yaz lamad .

Dzen ANAP taraf ndan do rudan temsil edilir olunca ve hi

desrpriz olmayan biimde bunun gerekleri yerine getirilmeyebalan n-

8/14/2019 Gelenek11

6/84

5

ca demokrasi gleri yine bu defa da dzene de il, yrtmeyemuhalifolabildiklerini kan tlama f rsat n yakalad lar ve elbette bunu

kulland

-lar. ANAP d

ndaki muhalefet glerine, radikalislamc s ndan, sosyaldemokrasiye uzanan bir yelpazede yer alanmuhalefet glerine verilen"destek", bu glerin yaratmaya al t demokrasi yan lsamas na ya-rar sa lamak d nda bir anlamkazanamad .

Trkiye gndemine getirilen konularda beliren ikinci odak, ba m-s z sosyalist tutumun, dzenin tmne alternatif politikalar retmeninzerine ina edilmesi gerektii ve bu nedenle her eydennce ortayakonulan gndemin reddedilmesi ve olabildi ince sosyalist

sylemingndeme ierilmesi do rultusunda al mas olabileceinine srd.Bu politikalar Anayasa'ya hay r, seimlerde dzenin e itlialma kla-r ndan hibirinin desteklenmemesi, bir aldatmacayadntrlen re-ferandumun boykot edilmesi biiminde belirginleti.

Elbette bu iki ana odak aras nda farkl zamanlarda e itli kayma-lar grld. rnein; gazete ilanlar yla SHP'yi destekleyen kimi ayd n-lar m z, referandumda sosyalist tutuma kat labildiler.

Elbette demokrasi gc olmak konusunda kararl olanlar "ara se-imlerden bu yana ne de iti ki biz SHP'yi desteklemeyelim" gibi ger-

ekte belli bir i tutarl l a sahip mant kla, bundan byle desosyalisttutuma uzak kalmaya niyetli olduklar n gsterdiler.Sosyalist solda demokrasi glerinin politikalar yla sosyalist tu-

tum aras ndaki farkl l k son olarak referandumda belirginlikkazand .Demokrasi gleri eitli gerekelerle yasakl burjuvapolitikac lar n naktif siyasete dnebilmeleri do rultusunda oykullan lmas gerektiinia klad lar. Gelenek 'te daha nce deyazd m z gibi bu gerekelerino u gerekte boykot ya da bo oyungerekeleri olarak daha yerliyerine oturabilirdi. ne srlen

gerekeler ve al nmas gereken tav raras ndaki rtmezlik zamanzaman tebessm uyand r c rnekler deverdi. Baz ayd nlar vesanat lar Cumhuriyet gazetesinin mini anketle-rine "referandum bir aldatmacad r, bu nedenle evet diyece im" veya"... tm bunlararamen evet diyece im" gibi anlaml yan tlar verdiler.

Elbette referandumda evetin daha ciddiye al n r gerekeleridene srld. En temel olarak, buna, ANAP' n iktidar na bir annceson vermek biiminde formle edilen gr gsterebiliriz.Evetin buen temel dayana n n ne kadar geerli olduu referandumunhemenertesinde belli oldu. 7 Eyll sabah hi kimse kan evetsonucuna ra -

8/14/2019 Gelenek11

7/84

6

men ANAP' n iktidar koltuunun 5 Eyll'den daha az sa lam olduu-nune srebilecek durumda de ildi. Ortaya kan sonu referandum-da

sorunun Eyll-ANAP ittifak

n

n "en geni demokrasigleriyle"hesaplamas n n tesinde bir anlam ta d n en a k biimdegsterdi. Anlaml bulunabilecek bir baka evet gerekesi, byle bir sonu-cun siyasi istikrars zl k yarataca , bir rejim bunal m na yol aaca do-lay syla dzeni oturtma abalar nn boa kacana dayan yordu. Yi-ne7 Eyll sabah byle olmay p, tam da tersine hay r n fazlaolmas durumunda byle bir gelimenin daha muhtemel olaca grld.By-lece evetin kesin destekleyicileri de bir gnde dayanaklar n kaybetmioldular.

Elbette klasiklemi gerekelerle sosyal demokrasiyi destekle-yenler kacak. Daha nce birok kereler ayn amala yazd klar yaz la-r ntarihleri deitirilerek yeniden bas labilir. Belki daha ileride bir se-imdebir an nce kurtar lmas gereken parti ANAP deil, bir bakaparti olabilir.O zaman baz rneklerin de yerlerinin deitirilmesi ge-rekli olacak!

Gerekte, referandumda sosyalistlerin almas gereken tutum zeri-neyap lan tart malarda do ru tavr n referandumu reddetmek anla-m ndabo oy kullanmak olduunu savunanlar n kalk noktalar ve butavra ynelik

gerekeleri farkl bir dzlemdeydi. Ba ms z s n f tavr n gelitirmek,dzenin izdii s n rlar ierisinde politikas zla mahkumolmamak. Oysareferandumda kan sonu bu ana ereve iersindegeli tirilendncelerin de d nda, bo oyu yans zl k ve tercih yapa-mama olarakalg layabilecek kadar sosyalist d nebilme yetene indenuzaklam demokrasi glerinin kendi i mant klar yla dahi doru birtav r gelitiremediklerini gsterdi.

imdi sol yeni bir gndemle, erken genel seimlerle kar kar ya.Gelenek 'in daha nceki kitaplar nda, Eyll rejiminden solun

zelliklebaz kesimlerinin politik olarak daha nce bulunduklar konumdan da-ha da sa a yneldiklerini syledik. rneklerini gsterdik. Bu seimler-de demuhtemelen yeni rneklerini grece iz. ANAP d nda tm mu-halefetpartilerine oy at labilir sav n ileri srecekler iin bundan bylesylenebilecekfazla sz yok. Bylesine bir tutumun ele tirisi solun se-imlerde tutumunaynelik bir yaz n n konusu d na k yor. Ancak,seimlerde, sa da veyasolda var olan genel e ilimleri ele alan bir yaz -n n iinde yer alabilir.

8/14/2019 Gelenek11

8/84

7

1 KASIMA DORU

Genel olarak bak ld nda 1 Kas m erken genel seimlerinde solda4eilimin belirginlik kazand grlyor.1- SHP desteklenmelidir.2- Seimler boykot edilmelidir.

3- Ba ms z aday gsterilmeli, kan ba ms z sosyalistadaylardesteklenmeli, bunun d nda kalan yerlerde dzen partilerininhibiri-ne oy verilmemelidir.

4- Ba ms z adaylar karsa desteklenmeli. Ancak di er yerlerdeSHP desteklenmeli.

Gelenek ba ms z adaylar n olmad yerlerde SHP veya bir bakasosyal demokrat partinin desteklenmesinin, en az, do rudanSHP'nindesteklenmesi kadar yanl bir tutum olaca kan s ndad r.Byle birtutumun, ba ms z sosyalist kimlikle sosyalizmin propagandas ve ka-pitalist dzen d nda alternatiflerin gsterilmesi amac n , sosyalde-mokrasinin ve sosyalistlerin farkl s n flar n gerek karlar n savunanpartiler oldu u, ayn zamanda sosyalist grevlerin ba ka sosyalgleredevredilemeyece i gereini dorudan SHP'yi desteklemekkadar vebelki de daha fazla glgeleyece ini dnmek gerekir. Oysa tam

da ter-sine sosyalistler bu seim srecini sosyal demokrasi ilearalar ndaki far-k belirginletirerek ve kitlelere ilettikleri mesajlarla bunugerekleye-rek kullanmal d rlar.

Burada, ayn zamanda bir farkl l k da nem kazanmaktad r. ka-cakba ms z adaylar d nda SHP'nin desteklenmesi fiilendorudanSHP'nindesteklenmesinin tesinde bir anlam ta m yor. nk bylebir eiliminsahipleri ba ms z adaylar n nerilmesi, propaganda al -malar nafiilen kat l n lmas srelerinde yer almayacaklar n da belirt-mi oluyorlar. Sosyalist glerin ortak olarak nerdikleri adaylar n daSHP'ninyan s ra (belki biraz da gnlszce) desteklenmesi pek anlaml olam yor.

Geni kitlelere sosyalizmin sesini ulat rmak ve belki dedahanemlisi sosyalist solun belli bir dinamizme kavu turulmas n sa la-mak, ancak, kararl , net ve belirgin tav rlar genel ve kapsaml talepleredn trebilmekle mmkndr. Herhangi bir biimde sosyaldemokra-siden veya dzenin di er s n f partilerinden kal n izgilerleayr lmampolitikalara ynelmek, geni kitlelerde ve ii s n f ndasosyalizm ima-

8/14/2019 Gelenek11

9/84

8

j n n, bu dzenin alternatifleriyle i ie olumas na nedenolacakt r1980 ncesinde herhangi bir kasabada tam anlam yla CHP'li

olanlarakomnist gzyle bak

l

rd

. Bugn de SHP'lilere ayn

biimdebak l -yor. Sol, uygulad politikalarla bu imaja art k son vermelidir.ner-dii perspektifler, ilettii mesajlar art k belli bir s n r kar kl na yolamamal d r.

Dzen dn ve bugn, tepkilerini sosyalizm ile ifade etmeye yne-lebilecek kitleleri sosyal demokratik politikalarla dzen iinde eritebil-meyi becerirken ve hatta buna soldan destek bulabilirken, di er yan-dan sosyal demokrasinin zellikle Trkiye'de ka n lmaz olan ba ar -s zl klar sosyalistlere fatura edilebilmektedir. Sosyalistlerin sosyal de-

mokratlarla "ortakl

klar

" bugne kadar "kr benim, zarar senin" he-sab yla yrmtr. Ecevit'in 12 Eyll sonras nda sola kar tavr bylebir mant n rndr. Sosyalistler kr yla, zarar yla ancakkendi kim-likleriyle ba ms z ve rgtl gleriyle siyasal arenadayerlerini alma-l d r.

zellikle bu lkede, sosyal demokrasinin zgrlk vedemokrasianlam na gelmedi i, tam da tersine i i s n f ve ezilenkitlelerin yok-sulluunun devam etti i bir dzeni temsil ettiibilinirken, ayn za-manda SHP destekilerinin ileride olas bir sosyal

demokrat iktidar nsonular n n hesab na da ortak olaca bilinmelidir.Seimlerin tmyle boykot edilmesi ba ms z sosyalistkimliinkazan lmas srecinde ortaya kan olanaklar ndeerlendirilmemesianlam na gelecektir. Sosyalistlerin bu dzenealternatifleri vard r ve buher f rsatta e itli biimlerde gsterilmelidir.

Sosyalizm bir muhalefeti de il bir iktidar anlat yor.Ba ms zsosyalist kimliin ortaya konmas , bunun da tesindekazan lmas sos-yalizmin bir iktidar biimi olduunungsterilmesinden geiyor. Bunedenle sosyalistlerin mzmin

muhalifler olmad n n bilinmesi, genikitlelere bu dzenin d ndabaka alternatifler var olduunun gsteril-mesi gerekiyor. Bu anlaml hedefi gstermek iin elbette bugne ve butopra a basmak gerekiyor!

Gelenek kitap dizisinin nceki kitaplar nda Trkiye solununbellibir olgunluk dnemine haz rland n yazd k. Bunun pratikolaraksomut ve anlaml rneini seimler zerine birleik bir kampanya y-rtme al malar oluturuyor. Bu al maya kat lanevreler farkl an-lay lar na ramen somut ve s n rl belirli bir konuda,ezilen ve smr-

8/14/2019 Gelenek11

10/84

9

len kitlelerin dzen partilerinin ideolojik ve politik nfuzuna terkedile-meyece i gereine dayanarak birle ik bir sosyalist propaganda kam-

panyas

na omuz veriyorlar.Gelenek

SEMLERDE SOSYALST TUTUM

Erken genel seimleri Trkiye ii s n f ve emeki halk kendisiyasal partilerinden yoksun olarak kar l yor. Seimlerekat lacakolan partilerin hibirinin ii s n f ve halk m z n karlar n temsil et-me yetene ine sahip olmad n dnyoruz.

Ezilen, smrlen kitlelerin, bu dzen partilerinin ideolojik ve si-yasal nfuzuna teslim edilmemeleri iin mcadele vermek, tm sosya-listlerin ve devrimcilerin acil grevi olarak gndemdedir. Seim dne-mini bu grevlerin yerine getirilmesinde nemli bir f rsat olarak de er-lendiriyoruz.

Bunu sa laman n ilk ve gncel ad m n n, sosyalistlerin kendi ba- ms z kimlikleriyle seim srecine kat lmalar olduunudnyoruz.Bu kat l m, Trkiye sosyalist ve devrimci hareketinin

kendi ideolojikve siyasal ba ms zl n kazanmas srecinin de bir paras olarak g-rlmelidir.Grev ba ms z sosyalist adaylar erevesinde yrtlecek etkinve

birleik bir sosyalist propaganda kampanyas nda somutlanmaktad r.Aa da adlar yeralan sosyalist yay nlar n seimlerde

izleyecekleritutum, ba ms z sosyalist adaylar n desteklenmesidir; buunsurlar n se-imlere kat lmad blgelerde ise hibir dzen partisinindorudandoruya desteklenmemesi do rultusunda olacakt r.

Tm sosyalistleri, devrimcileri ve ii s n f m z bukampanyayaomuz vermeye ve ba ms z aday olmay dnenleribizimle ilikiyegemeye a r yoruz.

GELENEK YENAAMALK ADIM YENNCLER VE TOPLUM ZEMN

8/14/2019 Gelenek11

11/84

10

KFR ROMANLARINA HAYIR,PLEBYEN

KFRLERE EVET... . Suphi CANDEMRBeceriksizlik, karc l k, dirensizlik, eylemsizlik, geveklik, geri-lik,

hafiflik, ikiyzllk, ibirlikilik, inans zl k, kurugrltclk,korkakl k, kariyerizm, kltrszlk, sahte pehlivanl k,sahtekarl k, so-rumsuzluk, sefillik, uakl k, ukall k...

Ve daha nicesi. Bunlar, PKK'n n bir btn olarak Trk solunu ta-n mlamak iin kulland s fatlardan yaln zca bir blm.ToplumsalKurtulu dergisinin 3. say s nda yer verilen sayfal k bir yaz da, buve benzeri s fatlarla Trk solunun bnyesel zelliklerianlat l yor. Yaz ,gene Trk sosyalistlerine ilikin olarak u saptama ilebitiyor: "Bu ti-pin, dnyan n en beceriksiz, u ak, demagog vekarmakar k bir tipi ol-duu, bir enkaz y n olarak ortada durdu ua kt r."

Yaz n n ba na Toplumsal Kurtulu taraf ndan sunulan bir "sunu"var. Bu sunuta, yle bir gereke de yer al yor: "Trkiyesosyalistleri-nin eletiriye a k ve dayan kl olduuna inan yoruz.Sal kl tart mave byme amac yla PKK eletirisini yay nl yoruz."

Eletiriye ve "dnyan n en..." ile balayan tan mlamalaragre,Trk solunun Guiness'in rekorlar kitab na girmesi gerekiyor.Ancakburada tart mak istediimiz sz konusu ele tirinin ierii deil. Yal-n zca, "sunu " yaz s n n olduka a rt c olduunu belirtmek zorun-day z.

Bugne dek kan say lar n n ieriine bak ld ndaToplumsalKurtulu 'un pek ok konuda titiz davranmaya al t grlyor. r-nein dergi, demokrasicilik tutkusunun geriletici etkilerinikavrayabi-liyor ve demokrasicilii a lm buluyor. AvrupaKomnizminin mm-

8/14/2019 Gelenek11

12/84

11

kn olduunca uzak durulmas gereken bir hastal k kayna olduunusylyor. Caz mzi i de yozluk kayna olarak bir kenara

at

l

yor.Hepsi gzel de, bu denli titiz bir dergi kat

ks

z milliyetikonumdanyap lan aa lamalar "sal kl tart ma ve byme" a s ndannedengerekli gryor, bunu anlayamad k. Yoksa, her ey a l yor da bir tekmilliyetilik mi a lam yor?

Baz olas l klar akla geliyor. rnein Toplumsal Kurtulu Trkiyeayd n n n "mazoizmini" en k sa yoldan ve kendisiyle kan tlamakiinkfr dinlemek isteyemez mi? Olabilir. Ancak ayd n mazoizminin buhastal kl boyutlara vard na inanmak ok zor.

Daha gereki olas l klar da dnlebilir. Ayn dergi 3. say s ndasol

harekette "plebyen bir kopu " ngryor. Bu durumda belki deLatifeTekin, Ahmet Altan ve benzerlerinin Trk soluna ynelttii k-frler plebyen a zlardan ve daha g rtlaktan zenginletirildiinde Top-lumsal Kurtulu burada "plebyen kopu " nveleri gryor ve mutluoluyor. Amagene de kfr romanlar na "hay r" diyenler, plebyen k-frlere "evet"diyerek bir y l iinde politika deitirmi oluyorlar.

Belki de, bunlar n hibiri deil. Belki de, Trkiye solunun kon- jonktrel duyarl k noktalar na gre ayarlanm "sivrilme" stratejileribir dnem kfr romanlar na sava a lmas n dayatt ktan sonra bukez

de plebyen kfrlere sayfa a lmas n gerekli k l yor. Neden olma-s n?Politikada her ey oluyor.Bir y l nce kfr romanlar na hay r, bir y l sonra plebyen kfr-lere

evet. Bir y l nce paral ilanlarla SHP destekilii, bir y lsonra"sosyalizmin ba ms z sesi" ampiyonluu.

Toplumsal Kurtulu 'un, kimi konularda sergilemeye al t ti-tizlii her alanda gstermesini diliyoruz. Ayr ca Toplumsal Kurtulu yazarlar n n, szn etti imiz trde kfrler sonras nda"yamur ya -yor" rahatl sergilemeyecek lde ki ilikli olduuna

inanmak isti-yoruz.

8/14/2019 Gelenek11

13/84

12

FAZM VE DEVLET ZER NE

Faruk Tuna'n n 8 y ll k, Didar ensoy'un

taze an lar na sayg yla... Cengiz UYGUR

I

Faizm konusu, hem Avrupa solunun gndemine, hem de Trkso-lunun tart malar na o unlukla faizmin glenmesinin ve anti-faistmcadele prati inin teorik retimden daha ne s rad konjonktr-lerde girdi. Syleneceklere bu saptamayla ba lamak, sondavurgulana-cak olan ilk bata dile getirmek anlam na gelebilir. Gelsin;nk butart man n ve ayn konuda syleneceklerin, fa izmin nas lbask c birrejim olduundan, fa ist ykseliin tarihinden ve faizmtan mlamala-r ndan ibaret kalmas n n, zmleyicilik a s ndangiderek yarars zla-t a kt r.

Geleneksel sol iin, fa izme ilikin literatr 1945 ncesine dayan -yor ve Enternasyonalin VII. Kongresindekitart ma/tan mlamalardaodakla yor. Oysa, bu tezlerin de bir tarihivar: Faizm, V. Kongrede"Gerileme a nda sermayenindiktatrl", VI. Kongrede "byksermayenin diktatrl, malisermayenin diktatrl", IKP'nin 1926'da Lyon tezlerinde"burjuvazinin btn glerinin organik birlii" venihayet VII.Kongrede en gerici, en emperyalist finans kapital dikta-trl olarak tan mland . 1924, 1926 ve 1928'e kadar tezler bellibirideolojik btnsellik gsteriyor. 1935'deki VII. Kongre ise fa istdev-letin temsili niteliinin daralt lmas n simgeliyor. Aradaki kritiky l1929'dur. Birincisi, dnya bunal m yznden, ekonomist tezlereze-min oluuyor. kinci olarak, NEP dneminin sonu, kollektivizasyonveplanlaman n ba lang c , Avrupa'da devrimci durumun likideolduu

8/14/2019 Gelenek11

14/84

13

tespitleriyle birlikte, yal t lm bir sosyalist devletin d birimlere yk-ledii "s n rl " ve "s n rland r c " misyonlar geliyor gndeme.

Sonra,dnya bunal

m

n

n tekellemede ileri bir s

rama yaratt

gere i ilekapitalizmin iindeki anti-tekel potansiyelin ayn ldeartt yan l-samas n n i ie gemesi. Buna ek olarak, III.Enternasyonalin refor-mist gelene inden kopan "devrimci" parti veizgilerin, bu kopmay yaamalar na kar n, faizmin iktidar ncesine"hakk verilmemi birdevrimci bunal m" s k t rmalar ... "S n fa kar s n f" slogan ndan, an-ti-faist birleik cephe taktiklerine geiinzemini budur.

Faizm tespitlerinde ve nerilen anti-faist mcadele programla-

r

nda varolan kimi nkabulleri tekrar ele ald

m

zda, 1933-1945aras anti-faist literatrn, eksikli, anti-faist mcadelenin gnlkilevleri-ne tekabl eden etik-politik gdlerle belirlenmi olduuortaya k -yor. Deilmesi gereken ilk yorumlar demeti, emperyalizmal mas iletekelci kapitalizme ilikin tezler alan nda ortaya k yor.

"Emperyalizm-Kapitalizmin En Yksek Aamas "nda yer alantezlerden, emperyalizm a nda burjuva demokrasisinin tekellerineko-nomik iktidar iin, art k uygun bir biim olmaktan kt veburjuvadevletin y k l p yerine faist devletin kurulmakta olduu

sonular -kar l yor. Bu durumda emperyalist lkeler, burjuvademokrasisiyle y-netildikleri yar m yzy ldan beri "uygunsuzvaziyette" varl klar n sr-dryorlar. Lenin, emperyalizm tezlerinde,"siyasal demokrasinin ser-best rekabete, siyasal gericili in tekelciamaya denk d tn" genelbir eilim olarak tan mlarkenemperyalizm a nda burjuvazinin ileri-ciliinin maddi temelininktn vurgulamaktayd .

Ortodoks teorinin kapitalizmin en yksek a amas na ilikin "atla-d " baka nemli karsamalar da var. Bunlardan zellikle drd ol-

duka yak c ierik ta yor.1) Emperyalizme ve tekellere kar mcadelede, o "son" a ama-dan daha nceki, yani serbest rekabeti a amaya dn olamaz.Bu,gericiliktir.

2) Kapitalizmin emperyalist aamas zay f halkalar yaratt . Sosya-list devrim bu zay f halkalar zincirinin belki de en zay f nda gerekle -ti. Dier iki zay f halka'da, yani Almanya ve talya'da zinciri k rama-man n cezas faizm oldu. (bunu biz sylyoruz.)

3) Tekeller her eyden nce serbest rekabetin ba r ndan

dodu."En gerici" tekellerin d nda kalan sermayedar s n f vekesimler, re-

8/14/2019 Gelenek11

15/84

14

tim aralar ndan mahrum kalmad ka, objektif olarak, en gerici tekel-lerle uzlamaz bir kar tl k oluturmazlar. Tekellerin dier kk ser-

mayeleri yutmas

, yok etmesi de il, kendisine ba

ml

lat

rmas

anla-m na geliyor.4) Tekelci aama retim biiminde bir deiiklik deildir. Tekel-

lerin devletle kaynama srecine girmeleri, yeni bir devlet tipininvemlkiyet ilikilerinin habercisi de deildir.Her maddeyi ayr ca tart mak gerekiyor.

1) Tarih en affetmez ve nesnel yarg lay c d r: Tarihteemperya-lizmden serbest rekabete geri dnen bir kapitalist lke hivar olmad .Emperyalizmi, kapitalizmi aan bir g, sosyalizm ve

Sovyetler Birliigeriletti.2) Emperyalizm e itsiz gelimeyi a a kard . Devrimizorunluolarak en gelimi kapitalist lkelerde deil, zay f halkalardaolanakl k ld . Eer bu zay f halkalarda faizm iktidara gelmise, busosyalistdevrimin ba ar s zl n n bir maliyetidir. nk 1920'lerekadar dev-rim, Almanya merkezli olarak, Avrupa'da beklendi.Hem talya'da1917'den 1919'a de in varolan devrimci durumda,hem Almanya'da1930'a de in gncel olan proleter devrimkonjonktrnde burjuvazi,tarihsel bir eilim olarak, sosyalistleri ve

proletaryay yendikten sonra faizmi yerletirdi. Bu arada, AKP'ninfaizme kar sosyalizmi savun-du una ilikin olarak yapt zeletiriden sz etmek istiyorum. AKP6 milyonluk oyuyla bir kitlepartisiydi ve hi bir zaman silahl bir ihti-lal rgtlemedi. Silahl mcadele ve sosyalist iktidar perspektifini redde-dip, ASD P'ne ortakgrev a r s yapt . Devrimci bunal m koullar n-da ihtilalci mobiliteyigsteremeyip, illegaliteye geemedi. Birka gn-de 4.000 kadrosuyok edildi. Yetkili bir a zdan, G. Dimitrov'dan ta-n k gsterebiliriz.Dimitrov, Reichtag yang n ile ilgili savunmas nda srarla ve

delilleriyle AKP'nin bir silahl ayaklanmayahaz rlanmad n vurguluyor. Clara Zetkin'in yorumuna isekataca m z bir ey yok:"Faizm, proleter devrimigerekletirememi proletaryan n ekme emahkum olduucezad r."1

3) Faizmin s n fsal ta y c lar azald ka, anti-faist cephenin un-surlar artt . En gerici tekellerin d ndaki kesimlerin y k maurad tespitleriyle birlikte, iktidar perspektifinin likide edildiibirle ik cep-he tezleri gndeme geldi. Sosyalizmi hedefleyen iki

partinin oluturdu-u ve sosyalist iktidar kuran Bulgaristan VatanCephesi bu kapsam d -

8/14/2019 Gelenek11

16/84

15

nda say lmal d r. Cephe tezlerine, tm di er ideolojikyan lsamalar nve nesnesini kendi yaratan gzlemlerin (yani anti-

tekelci y nlar) d - nda hep iki apolojik malzeme ne srld: 1) Almanya'daki sol sos-yal demokratlar n mcadeleye ekilememesi. 2) Fransa'daki cephe de-nemesinin fa izmin iktidara gelmesiniengellemesi. 2

Fakat sosyalistler bu sol (?) sosyal demokratlar n neden "sol" ol-duklar n hibir zaman anlayamad . Reichtag oylamalar nda sosyal de-mokratlar hep bir btn olarak tav r gsterdiler. 1914'teki sava bte-sini, hep bir btn olarak kabul ettiler; Spartakistleri, aralar nda ihtila-fa dmeden yok ettiler. Hatta Hitler'in iktidar na kar "sol sosyal de-

mokrat" diye nitelenen bir muhalefet cinsi de olmad .kincisi, Fransa'daki cephe deneyimi. 1933-34 tespitlerinde,Fran-sa'daki cephenin tm ilerici glerle birlikte faizmin iktidar n engel-ledii ne srld. tiraz udur: Dinamik, yanl yerde aran yor.1932-34 aras Sovyetler Birlii'nin, yal tlanm l n ta d gerginliive ola-s tehlikeleri yumuatmak iin ok ynl siyasi/diplomatiktaarruzageti i dnemdir. 16 Kas m 1933'te Birleik Devletler ileSovyetlerBirlii aras nda diplomatik ilikiler kuruldu. 22-23 Ocak1933'te k-k Antant lkeleri konferans ndan sonra ngiltere ve

Fransa'n n Al-manya'ya kar nleyici bir d politika izlemelerininyolu a ld . Sov-yet d politikas Stalin'in yaklat n sezdi i dnyasava n n getire-cei y k m elimine etme drtsyle, kar kamp niindeki diplomatikzay f halkay yakalad : Versailles anla mas n naleyhindeki balay c l - ndan ve drtl Pakt n kendisini, Almanya,talya ve ngiltere'ye mah-kum etmesinden son derece rahats z olanFransa... 29 Kas m 1932'deFransa ile sald rmazl k anlamas , 11 Ocak1934'te ise ticaret anla ma-s imzaland . Fransa'n n d ileri bakan Barthau Sovyetlerle yak nla-ma politikas gderek, i dengede bir

taraf oluturdu. 15 Eyll 1934gn, Frans z diplomasisinin giriimizerine Sovyetler Birlii, Millet-ler Cemiyeti'ne ar ld . gn sonraMilletler Cemiyeti Genel Assam-blesi, Sovyetler Birlii'ni cemiyetekabul etti. Molotov gelimeyi y-le yorumlad : "Olay aktifimizeyaz yoruz." Bu gelimeler gerekteFransa'da fa ist tehlikeninerimesine yol am ve Sovyetler Birlii'nin savunulmas n ne alanpolitikalar n bir rneini oluturmutur.1

teki tarafta ise silahlanma btelerini destekleyen, grev ve fabri-ka igallerini nlemeye al an, atalar n n renkli bayra ndanszeden, kapitalistlere srekli taviz ve gvence veren, reel cretlerid-

8/14/2019 Gelenek11

17/84

16

ren devalasyonist bir cephe hkmeti ile sava kredilerinifaistlerlebirlikte onaylay p, onlarla zafer gsterisi dzenleyen,

Cezayir'li anti-emperyalistlere Frans

z Cumhuriyeti'nin blnmezbtnln vaazeden bir komnist partisi vard .4) Faist devlet, zerinde geli tii zemini, burjuva liberal

devletyap s nda bulur. Somutland bir rnek: "CumhuriyetiFransa'daDreyfus davas , zgr ve demokratik AmerikanCumhuriyeti'nde kapi-talistlerin silahland rd klar paral asker birlikleritaraf ndan grevcilereuygulanan katliam, bu ve buna benzer binlerceolgu, burjuvazinin bo-yere saklamaya al t gere i, yani terr veburjuva diktatrlnnen demokratik cumhuriyetlerde bile fiilen

varolduu ve smrclerinsermaye iktidar n n sars ld n sand klar her keresinde bunun apa kortaya kt gere ini gstermektedir."4 Ve yine tarihsel veriler kul-lanmak durumunday z. Fa izmin ikilkede birden iktidarda olduu1933'ten 1944'e kadar emperyalistbloktaki her devlet, hem iktisadihem siyasi zor kullan larak tahkimedilmi , ekonomileri militarizeedilmi, Amerika'da ve ngiltere'deal lagelmiin d nda uzun y llar-en az ndan Hitler kadar- ba kanidaresi hkm srm tr. Sava harcamalar birok kez parlamentodenetiminden uzak tutulmu , hat-ta o u kez parlamentonun

meruluu ciddi tehdit alt na girmi, y-rtme ayg t n n ilevifazlas yla younlam t r. Bir dier tarihsel fe-nomen de, en gerici,en emperyalist tekellerin fa ist Almanya ve tal-ya'da olmad klar ,nk tekellerin gericiliinin sermayenin konsantras-yonuncabelirlendii, bunun da Amerika, ngiltere, Hollanda gibi lke-lerdedaha st dzeyde gerekle tiidir. Ve bu lkelerin de s cak at -maan na dek fa izmi destekledikleri unutulmamal d r. (Fransa hari)

II

Faist devlet tm zelliklerinin tesinde burjuva devlettir.Faizmineredeyse kategorik olarak ayr k bir devlet tipi olaraktan mlayan klasikyakla m teorik a dan s n rl bir deere sahip veahistoriktir. Ahisto-riktir nk faist devleti, burjuva devletin tarihselgeliimi ve bu geli-imin rn bir devlet biimi olarak ele almaz.Prototip say lan burju-va demokrasisini faizmden soyutlar ve tarihselsrekliin d na ta r.Grelim: Burjuva demokrasisi, znde, burjuvadiktatrlnn, birynetim biimi olarak d a vurulmas , s n f egemenliini kurman n ve

8/14/2019 Gelenek11

18/84

17

yeniden retmenin styap sal bir arac d r. Bu ileve burjuvazi a s n-dankimi durumlarda monor ik bir cumhuriyet, parlamenter bir temsi-li

demokrasi, ba kalar

nda askersel diktatrlk, bonapartist bir bask rejimi, kimi durumlarda da faist diktatrlk denk der. Bu her dev-let biiminde, demokrasi ve s n f diktatrl birbirlerini ierenbirtarzda geerlidir. "Diktatorya, dier s n flar zerinde egemenlik srd-ren s n f iin demokrasinin ortadan kald r lmas anlam na gelmez, dik-tatoryan n kendisine kar srdrld s n f iin demokrasinin orta-dan kald r lmas (veya yine bir kald r lma biimi olan ok nemlibirk s tlama) anlam na gelir."5 Bu, diyalektikte kar tlar n birliinin sim-geledii bir olgudur. Bu, burjuva devletinin tarihsel niteliidir.

Sosyalist ideolojide devlet styap sal bir kurum olarak, ebedi de-il, s n fsal ve tarihsel s n rlamalara tabi tutularak a kland . Teorikle-tirme, Hegel'deki ncllerin tekrardan sorgulanmas ve devleti a kla-yan yntemin ayaklar zerine oturtulmas yla gerekletirildi. Hegeldedevlet evrenseldir, ayr m ierisindeki birlii temsil eder. Devlet, or-ganikbir btn olarak bireysel zbilin ile evrensel iradenin zde len-diialand r. Devlet ve s n flar ilikisi deimez bir statde, ilk ve sonkezbelirlenmitir.

Marx ve Engels bu postulalar sorgularken kendi teorilerini,

Hegel'iyads y p aarak kurdular: 1) Devlet evrensel de il, toplumsalkoullar-la belirlenmi ve ulusald r. 2) Devlet evrensel iradenin iktisadi enstdzeydeki ifadesi de il, rgtlenmi zorun ifadesidir. 3) Devlet ve s -n flar ilikisi mutlak ve statik deil, somuttur, s n f mcadelesinin so-nucuna ba l d r ve son durumda devlet ortadan kalkacakt r. 4) Devletbir s n f n karma k karlar n n kar tl klar iinde ve birlikhalindekayna t r ld kurumdur.

imdi geniletelim; bir s n f n kendi iinde varolan elikiler vefarkl karlar, bizzat marksist s n f tan mlamas na dayanarak sylenir-se

antagonist de ildir. Yani belli bir kurumsall k ve i denge ko ulla-r ndauyumlulat r l r. Demokrasi ve diktatrln birbirlerini iererekburjuvadevletinde var olmalar n n nedeni, demokrasinin ncelikle bur-juva s n f iin varolmas , diktatrlk boyutunun ise uzlamaz kar tl - zmek,bir dier deyile uzlamaz kar t n yok etmek iin geer-li olmas d r.eliki kavram yine Hegel'in ynteminin materyalista lmas dorultusunda tek ve salt k deildir.Burjuva devleti rgtl zor ve ideolojik egemenli i kendi iinde

8/14/2019 Gelenek11

19/84

18

de uzant land rarak egemenli ini srdrr. As l vurgulamam zgerekenmutlakiyeti devletten fa ist devlete kadar, devlet kurumu

statik veevrensel olmad

iin, i dengesinde ve siyasal temsilcilikbileimindesrekli deiim gsterir. Btn bu dalgalanmalar n fonundaise tarihselbir genel eilim yatar: Birinci olarak s n f ii ve ard ndans n flar aras konsensus. S n flar aras uyum esi, marksizmde s n f kar tl klar n nuzlamazl n n bir rn olarak, devlet zmlemesinde"yads nacak"ve a lacak bir tez oluturdu. Bir dier deyile marksistdevlet teorisi"uzlaabilir eliki" esprisine antitezdir. 1890'lardaEngels bu zelliivurgularken devletin ayn zamanda egemen s n f ndeien koullardakendisini yeniden retmesi iin de geerli olduunu

vurguluyor:"... Nevar ki, bu kar tl klar n, ekonomik karlar eliens n flar n gerekkendilerini, gerekse toplumu k s r bir mcadele iindetketmemeleriiin, grnte toplumun stnde duran bir g,at may yumuat-mak ve dzenin s n rlar iinde tutmak amac ylazorunlu duruma gel-mitir. te, toplumun ba r ndan do an, ama kendini toplumun zeri-ne koyan ve ona gittike yabanc laan bug, devlettir."6

Ard ndan 1870'li y llarda burjuva devletin bu niteliini gzard eden Alman sosyal demokratlar nca demokratik cumhuriyetin

savu-nulmas n n, devlete yneltilen sosyalist ele tirininkavranamay n yans tt savunuldu. Burjuva devletin giderek bus n f ii iblmngelitirdii, 1840-51 deneyimlerinden sonraa a kar ld . LouisBonapart' n 18 Brumaire' inde Marx, merutimonar i ve Temmuz mo-nar isinin devlet ayg t na daha byk bir iblm katt n saptad .1871 Paris komn deneyiminden sonraise, Marx burjuvazinin hemkendi iinde hem bizzat devirdii s n flarlaelikilerini uzlat r p dev-rimi ezdiini, proletaryaya kar egemens n f konsensusu kurdu unubelirtiyor.

Sosyalist ideoloji, egemen s n flar n devlet mekanizmas ndanas lgiderek gerici bir konsensus yaratt n soyutlayabildi. Sondeneyim,1905 sonras Stolypin gericilii dnemi oldu. Rusmarksistleri kapita-listlerin, toprak sahiplerinin ve arl k yanl s monar ik glerin prole-ter tehdide kar kendi devlet ayg tlar ndakiiblmn nas l restoreettiklerine, maliyeti olduka a r bir biimde, tan k oldular.

Burjuva ideolojisi de, ilk iek at Ayd nlanma a 'ndan, te-kelci devlet kapitalizminin glgesi alt ndaki rnlerine kadar hep

bu"uyum iinde gelime", doal ve uzla l r eliki ve konsensusesini

8/14/2019 Gelenek11

20/84

19

merkezine ald . Tart man n bu "ideolojik" boyutu farkl bir al ma-n n nesnesi olsa da her burjuva devlet biiminin hep bile imi

deienbir konsenss'a tekabl etti ini vurgulayal

m.1848-1851, 1871, 1905 tarihsel birim, yenilgi. Bu son tari-he kadar sosyalizm tarihinde ve ayn zamanda burjuva devletinin geli -mesi tarihinde her yenilginin, burjuva devletini tehdit eden fakat y ka-mayan her proleter giriimin ard ndan, koyu bir gericilik, k y m ve bur-

juvazinin dman s n f n mevzilerini uzun sre iin da tmas sreci-nin yerald gzlemleniyor. Burjuvazi, kendisi ile burun burunagelenve son darbeyi indiremeyene, bu ba ar s zl n faturas n a r kesiyor.S n f mcadelesi iktidar n en yak n na gelip iktidar alamayan

s n flar belli bir sre iktidar n en uza na at yor, bu darbeleri alanproleterya-n n bir nceki zaman kesitinde yeti tirdii en sekin insanmalzemesi-ni fiziksel olarak yok ediyor.

Burjuva devleti bir baka diyalektik kar tl da iinde ta mak-tad r. Kapitalizmin, tekelci dnemdeki son kozlar n , "k halindeki"diye adland r lan bir aamada oynamas na kar n burjuvadevletininglenerek gelitii, devlet ayg t n n giderek yetkinletiiortaya k -yor. "Burjuva devleti tm y k c glerini, yrtme gczerine ynel-tebilmek iin yrtme gcn yetkinletiriyor, onu en

kat ks z ifadesi-ne indirgiyor."7

Sermaye ya ad her resessif bunal mda, bir sonrakigenilemednemine, kendine yeni sermayeler katarak ve birikerekdevroluyor.Burjuva devleti yaad her siyasi bunal m atlatt ndakendini yeni-den organize ediyor. Kapitalist s n f, s n f hakimiyetininst yap salaralar n yeniden tahkim ediyor. Bu nesnellik, tarihselolarak yasala -ma ile bir eilimi belirtme aras nda yer al yor. talyarneinde Gramsci,Hapishane Defterleri' nde, talyan devletindekonsensusun 1848'denbu yana yerle tirildiini teorisize etti. Burjuva

devletin srekli bir or-tak payda yaratt n ve s n f ii elikilerinhegemonik bir st yap salmdahale ile uzla t r ld n anlatmayaal t . Burjuvazinin kar t ei-limli ekiplerinin, devletin kendi yap s iinde zmsenmesi zelliklebat solunu "devletin grece zerklii"konusunda s n rlar ve iktisadizmlemeleri zorlamaya itti. Prusyadevleti ise, ba lang ta ulusalbirlii salamak iin, ard ndan da bir "k z l devrimi" nlemek iin yu-kar dan bir otorite ile egemen s n f iikonsensus'u kuruyor. 1912'ler-

8/14/2019 Gelenek11

21/84

20

de Almanya'da Pan-Germen program, "i d manl yok ederek yeniyaam alanlar n n a lmas n talep eden" bir rejim neriyor.8

III

talya ve Almanya'dan sz ettik. Dolay s yla, faist devleti incele-meden, kimi sonular toparlamak istiyorum.1) Burjuva devleti ve ideolojisi, egemen s n f n dei ik ynelimli -karlar n n uyumlula t r ld bir kurumdur. Bir konsensusaran n nrndr.2) "Burjuva devletler biim olarak ok eitlidir, ancak zleri

ayn d r.Tm bu devletler, biimleri ne olursa olsun, sonzmlemede, ka -n lmaz olarak burjuvazinin diktatrldr."9 3) Burjuva devleti, s n f sava m ndan burjuvazinin stnlkle kt kesitlerde, yap s tahkim edilerek geliir.

Bu sonular fa ist devletin niteliini zmlemek iin ele alma-dan nce fa izme bak n metodolojik tuza ndan sz etmek istiyo-rum. Daha nce, fa izmi, burjuva devlet mekanizmas n n geliim sre-cinden kopararak ele alman n ahistorik bir zmlemeye, "en emper-yalist", "en gerici" tekelleri kapitalist s n f n kar sahibi dier ele-

rinden ayr bir devlete sahiplermi gibi alg lamaya yol at n belirttik.Ahistorik bak a s n n, faizm ve devlet ilikisinde kendinia a vur-duu bir dier yn var: "Faizm mekansal olarak Avrupa'yazgdr,zaman a s ndan II. Dnya Sava 'na denk d er." Kimi soltarihilerve anglo-amerikan siyaset bilimcilerinin nezdinde geerliolan bu tez-lere kar zellikle sermayenin uluslararas lamas ,emperyalist ekono-milerin entegrasyon abalar , II. DnyaSava 'ndan sonra da ulusalstratejilerin global stratejiler taraf ndanzmsenmeleri zerine syle-necekler, ayn zamanda yukar da

belirttiimiz yntemsel hataya kar olan tezleri de a a kar yor.Birinci hata yntemsel arp kl n so-nucu "tek ve tekrarlanmaz"faizm olgusu ise, madalyonun di er y-znde d lecek hatagenelletirmeye ilikindir. zellikle Trkiye'dede bir dnem geerliolan tezler, emperyalizm al mas ndaki tezlerin(tabii soldan szediyorum) mekanik yorumundan tretilmekteydi.Emperyalizma n n siyasal rejimi, gerici tekellerin devleti finans oli-gar isiegemenliinde reorganize etmesidir. Dolay s yle bu oligar ik vefaistdiktatrlkler tm emperyalist lkelerdeki devletler iin geerli

8/14/2019 Gelenek11

22/84

21

olarak dnld. Bu kolay genellemeci e ilimin emperyalizma n nen nemli yasas n n eitsiz gelime olduuna ilikin bir karsamas yoktu. Tarihin bir kesitinde bir parantez a p iinefa izmi yerletir-mek ve ard ndan parantezi kapamak, ya da fa izmi

eitsiz gelimedensoyutlay p zamans zlat rmak nemli yntemselt kan kl klar douru-yor. Biraz nce burjuva devletine ilikin olaraks ralad m z varg -n n faist devtetle ilikilendirilmesi, bir tarihselsre ierisinde fa istdevletin burjuva devletinin s n fsal/tarihselynelimlerine balanmas -n olanaks zlat r yor. Oysa sosyalistideoloji szn ettiimiz teorikkopukluu amak, devleti s n f mcadelesinin, burjuva devletinin bi-imlerini de s n fl burjuvatoplumunun tarihsel geliiminde st yap sal- kimi kez styap n n tmkurumlar n ierme iddias nda olan- bir so-nu olarak a klamak

ynnde en byk teorik/yntemsel at l m ger-ekletirdi. Klasikmarksist devlet teorisinde, Lenin'in Emperyalizm,Kapitalizmin EnYksek Aamas kitab ndaki tezlerine kadar olan ve-rilerle finanskapitalin siyasal egemenli ini a klamak, yaBonapartizmtan mlamalar na, ya da retim ve mlkiyet ilikilerindekiher de iik-lii devlet biimindeki deiikliklere (ya da tam tersi)tekabl ettirmesonular na yol at . Oysa rne in Bonapartizmzmlemesi, 19.yzy l marksizmi erevesine damgas n vuran"ekonomik koullar nncelii" postulas n n dorudan bir tahlil arac olarak kullan lmad ender alanlardan biriydi. Bonapartizm veard ndan Avrupa marksiz-mindeki styap kurumlar n n kimidurumlardaki eriilmez zgnltezleri, hep bu ereveyi zorlamakiin kullan ld .

Yine 19. yzy l marksizminin ekonomik yorumlara kap aabilenkarakterine (yani a lmam karakterine) ayk r olarakemperyalista amaya ilikin leninist tezler, hem ekonomide hem desiyasal stya-p da e itsiz gelimenin ipular n verdiler. Bu tezler,palazlanan finans-kapital iin s ca s ca na yap lm tahliller ve yinebir "ekonomik te-meli a klama" kayg s n n rnleriydiler. Hakk verilmedi. Bat Av-rupa'da devrimci durumlar likide olduktan ve teklkede sosyalizminsavunulmas sorunlar uluslararas tart malararengini verdikten sonra,bu tezler ekonomist bir aktarmac l kla ele al nd . "En emperyalist, engerici tekellerin diktatrl" tezleri butarihsel zemine oturdu.

Bu teorik savrulmay besleyen bir dier olgu da yineortodokssolun kendi ortodoksluunun hakk n verememesiydi...Klasik mark-sizmin evrensel ve ay rt edici tezleri -ki marksist devletteorisi bunlar-

8/14/2019 Gelenek11

23/84

22

dan biridir- geriye itildi. Devletin s n f karakteri, burjuvazinin karla-r n btnsel olarak temsil ettii ve proletaryan n yenilgisinden -yanisosyalist

devrimi gerekletirememesinden- kendisine g aktard

ve bu glegelitii saptamalar , aamac l k, cephecilik ve ekonomizmcenderesiiinde teorik bir unutkanl n kurban oldular. Ekonomistindirgemecilikile styap sal kurumlar n tekrardan ke fine dayanan Av-rupai tezler gerekte bir ok noktada ak t . rnek vermekte zorlukolmuyor:Bonapartizm ile analoji kurulan faizm tahlillerinde burjuva-zinin,ynetsel amalar u runa siyasal iktidardan feragatingrlr.Ekonomist bak a s nda ise bu feragat, burjuvazi iinde engerici, en

emperyalist tekellerin d na ta n r.Sermayenin hem uluslararas lat n n hem de e itsiz gelitiininteorikletirildii emperyalizm tezleri ortodoks sola ciddi bir malzemeolu turmad . Tekellerin giderek gericiletii saptan p, bundankestir-meci bir devlet tahlili retildi. Bat solu ise sonralar kapitalistdevletisadece kapitalist toplumdaki devlet olarak de il, bizzat kapitalistdev-let olarak a klamaya al t . Gzler devletin d sal faaliyetleri vebire-bir temsilciliinden, isel mekanizmalar na (siyasal kadro e itimi,b-rokratik gelime, siyasi temsilciliin toplumsal rgtlerden devlet or-

ganlar na kaymas ve sonralar Althusserci "devletin ideolojik ayg tla-r ") ve dinamiklerine kayd . Zorlamalar Ortodoksluuns n rlar ndanta t . Bir taraftan da, emperyalizm teorisinin, sosyalistolmayan tmrejimler iin oligar ik ynetim karsamalar na dayanakoluturmayaal lmas ciddi problemlere yol at . Somut durumunsomut tahlilies geilerek her rnekte faizm ya da oligar ik diktagrme arzususonsuz say da faizm yaratt : A k faizm, kapal faizm,t rmanan fa-izm, askersel fa izm, sivil faizm, parlamenter faizm vs...

Sa, ekonomist yorumlar ise burjuva devlet ayg t n n paralanma-s na ynelik ortodoks ynlendirmelerin, emperyalizm a ndatekelcikapitalist devlet iin de geerli olduunu gzden uzak tutmayaal t .Sonu: Cepheler ve iktidars zl k. Gcn daha derin kklerdenalan,fakat III. Enternasyonal ko ullar nda neredeyse me rulaan s n f m-cadelesinin ekonomist yorumu, devrimci durum koullar nda,iktidaraynelememe, devleti ele geirmenin siyasi aralar n oluturamama g-nah n iledi. Cephe politikalar bu durumlardaehveni er say ld . Si-yasi aralar n ve rgtlerin oluturulamamas ,siyasal iktidara ynelti-lememesi, -baz siyasal rgtlenmeler ancakdevrimci durum koulla-

8/14/2019 Gelenek11

24/84

23

r nda oluur- ekonomizmin fel edici ynn belirler.

IV Bu noktada iki karsamay biletiriyorum; zellikle

ortodokssolda, "devlet"e bak a s ndaki ekonomik szge ile fa izmtahlille-rindeki gerilik, birbirlerine bal d r ve birbirlerini beslerler.Marksistdevlet teorisinin temel izgilerini vurgulad ktan sonra, bunlar faistdevlet balam nda kullanmak gere ini duyuyorum.1) Faist devlet ve faist ideoloji, tekelci sermaye ve tekelci serma-yeye ba ml lam sermaye gruplar n n belirli konjonktrlerde

(dahasonra a

lacak)

karlar

n

n bir konsensus ve istikrar ierisindeeritil-dii bir styap sal kurumdur.2) Faist devlet bir burjuva devlet biimidir, dier burjuva diktatrl-biimleriyle znde ayn s n fsal ierii ta r. Burjuvazininbtnsel karlar n , yine belli konjonktrlerde temsil eder.3) Faist devlet ayg t , proletaryan n burjuvazi kar s nda a r bir ye-nilgisinden sonra, tekelci kapitalizm koullar nda burjuvazinindevletayg t n yeniden tahkim etmesiyle vcut bulur.Ve Lenin'in emperyalizm zerine tezlerinin nda,

4) Faist devlet, emperyalizm a nda, e itsiz gelimeyasas n n birrn olarak en gerici, en emperyalist tekellerin egemenolmad lke-lerde de ounlukla kar devrimi yaayan zay f halkalardaortaya kar.Bu noktalar n temel teorik nermeleri u ana dek yap ld ;nk,faistdevlete burjuva devleti, hatta burjuva demokrasisinizmleyerek va-rabiliriz. u ana dek sylenenler, bir genelia klad klar lde zelbir burjuva egemenlik biimi olarak faistdevleti de a klamaktad r.imdi, zelin ay rt edici izgilerini deayd nlatabiliriz.

Her konsenss, uzla maya varan taraflar ve eler iin bir yaban-c lamad r. Her eliki esinin, en az ndan izafi olarak, kendistndeve kendisinden ayr k bir st belirlenmeyle kendindenuzaklamas n tan tlar. S n fl toplumlarda, devlet mekanizmas , bir styap sal kurumolarak, bir s n f ne denli dorudan temsil ederse etsinbir yabanc la-ma rnei, kendini d a vuran s n f ve katmanlar n bir lde yabanc -lam grngsdr. Devlet her eyden nce bir yabanc lama alan olan (olumsuzlayarak sylemiyorum) siyasetin enst dzeyde zl-d ve zmlendii kurumdur.

8/14/2019 Gelenek11

25/84

24

Tekelci kapitalizme kadar devletin hem bir yabanc lamakayna hem de bir konsenss arac olduunu syledik. Tekelci

kapitalist aa-mada, gerek birikim srecindeki eli kiler, gerek s

n

f mcadelesininzgl ko ullar , yani proleter devrim tehdidi, devletin,retim srecineve siyasetin dzenlenmesine do rudan mdahaleetmesini gerektirir.zellikle tekelci bunal m koullar n n kritikkonjonktrlerinde retimve yeniden retim sreci de iik kapitalist karlar n doal uyumunave dengesine terk edilemez.

Devlet, k sa vadeli stratejilerin d nda, bir s n f n uzun vadeli -karlar n savunur. Fa ist devlet temsili bileimindeki deime ve gelgit-lerin s n f n btnsel ve uzun vadeli karlar na ters d mesini

engeller.Fa ist devlet, her kapitalist devlet gibi, sermaye birikimininve buna-l m koullar nda zorla an geni letilmi yeniden retimingerekli ko-ullar n sa lamak iin kaynak tahsisine ve tketimemdahale ederekkimi katmanlar n azami kr n , kimi katmanlar nise azami krdanuzak tutulmas n sa lar. Fakat bunu, di er sermayegruplar n ve tekel-leri en gerici olanlara ba ml lat rarakgerekletirir. Bu durum szkonusu en gerici kesim d nda kalankatmanlar n anti tekel, faizmkoullar nda da anti fa ist olmalar n gerektirmez.

Faizm iktidara geldiinde retim biimi ve devlet tipideimez.Tketimin ynelecei alan de iir. Sava ekonomisine talepve kaynakyarat l r. Bu ynyle, klasik faizmde sava ve faist devletnet ilikili-dir. Global s cak sava n yokluu koullar nda ise so uksava yine builevi grebilir. Orta s n flar, bu bunal m koullar ndakendini "kur-ban" olarak grr ve hedefsiz biimde radikalleir.Sosyalist bir see-nek, iktidara ynelemiyorsa, orta s n flar n y k c radikallemesine ma-ruz kal r. te yandan radikalizm, tekelcisermaye taraf ndan -kesintercihi yapt ktan sonra- maniple edilir. Bu

balamda, burjuvazi a -s ndan bir iblm vard r. Orta ve kkburjuvazi goizan bir hare-ketlilik ve anti kapitalist bir sylemkazan r. Fa izm, kurumsallat kabu antikapitalist sylemini trpler.Goizan safras n atar (Hitler'in veMussolini'nin anti kapitalistynelimli kimi sendikac ve partilileri tas-fiye etmesi gibi). ktidar sonras nda konsensus yine sa lan r. Kkburjuvazi, faizmkoullar nda iktisaden giderek ba ml lat ka, siyasia dan zerk bir radikallik ierisine girer. Bu bir y k m psikolojisinedntke, byktekelci sermayeye hizmet eder. Fa izm, konsens-snu kurduka

radikalizminin siyasal likidasyona yol aacak ynlerini

8/14/2019 Gelenek11

26/84

25

trpler. Orta s n flar n proletaryaya kar hareketlenmesi, fa ist ikti-dar sonras nda burjuva devleti iinde bir istikrar vehareketsizle meyedn r. Son a amada her burjuva devleti gibi fa istdevlet de burjuva-zinin karlar n n merkezi olarak temsil edildii bir yap ya brnr. Buyekpare ve merkezi yap da l p yeniden organizeedilene dek.

Tekelci aamada kapitalist bunal m n -kapitalizmin toptan y k -m na yol amasa da- sre en olmas hibir kapitalist devletbiimininsz konusu elikileri zmesine olanak b rakmaz. stelikbu devletbiimleri aras ndaki ayr mlar silikleir, ana izgiler ve st yap ayg tlar rtmeye ba lar. Fa ist devlette parlamenter temsil, burjuvademok-rasisinde fa ist hukuki yap ya da yrtme gcnn kontrolszglen-mesi, parlamenter bir cumhuriyette monar ik kurumlar, bir taraftanda burjuva demokratik bir ayg t n ekonomiyi militarizeederek fa istbir sava ekonomisini gereksizletirmesi, hep buayr mlar n silikleme-sinin rnleri olarak gzlemlenebilir.

Sosyalizmin bir dnya sistemi haline gelmesi ve burjuva demokra-sisinin sosyalist kar t n bizzat yaayan bir tehdit olarakalg lamas ,yine sadece "fa izme zg" san lan bir nitelii burjuvademokrasileriiinde geerli k ld : Anti-komnizm. Bu anti komnizmineliinde di-er burjuva diktatrlkleri faist diktalar dorudandesteklerler. lkeierisinde gestapo benzeri bir polis rgtlenmesinegerek kalmadan herbir bireyi en ayr nt sal dzeyde izleyen vekaydeden bir enformasyonve haber alma a yetkinletirilir. Kimidemokrasilerde art k hi bir so-run parlamentoda zmlenmez,parlamentoya gelmeden nbelirlenir.Irk l k, parlamenter bir cumhuriyette resmi ideoloji olabilir. Ekono-milerin global sava beklentilerine gre gdmlenmesi ve ideolojik sal-d r , art k ada olgulard r.

Tm bunlar

n tesinde, fa ist devletin ynetim ve devletayg t n tahkimi ve pluralist konsenssn daha tek elden temsildorultusundaevrimi, burjuva ideolojisinin teklemesiyle atba gider.Tekelci burju-vazi, giderek kendi iinde ba ml lat r c roloynayarak, demokratolan burjuvazi ve olmayan burjuvazikategorilerini kendi izdii s n r-lar ierisinde eritir ve zmler. Budurum klasik faizm koullar ndado rudan gzlemlenebilir. Klasikfa izm koullar n n kendilerini birkez daha retemedikleri sava -sonras koullarda yukar daki srelerburjuva demokrasisi ile

"olaanst" devlet biimleri aras ndaki kate-gorik ayr m n zaman n doldurduu bir dorultuya ve yeni tarihsel ko-ullara oturur.

8/14/2019 Gelenek11

27/84

26

Burjuvazinin deiik iktisadi kar kesitleri ile siyasaltemsilcileriaras ndaki balar faistleme koullar nda zay flar, kimirneklerdekopar. Tamamen koptu u koullarda faist devletparlamentoyu tm-den yads yabilir. Faist devletin asal ilevi, tekelciburjuvazinin dei-ik ynlere bakan kesimlerinin siyasi temsilcileriile kopan balar n st dzeyde yeniden kurmakt r. Bu fa ist partiveya klik d nda ka-lan dier burjuva partilerinin ve rgtlerin anti-faist olmalar iin nes-nel bir zemin yaratmaz. Hatta di er burjuvaizgiler, zellikle faizmiktidara geldikten sonra, gerek fa izmin siyasirgtlenmesine gerekfa ist devlet brokrasisine katk da bulunur,siyasi kadro transferi ger-ekle tirirler. Bu ak tan, sosyal demokratkadrolar da muaf de ildir-ler. Bu durum sosyalist literatrde stkapal olarak kimi kez "ikti-dar bloku" kimi kez de "s n fa kar s n f"kavramlat rmalar yla so-yutland .

Bir taraftan da faist burjuva devletin iindeki elerindeiikbile imi hem faizmin -dolayl olarak- zgl biimlerini, hemdesonralar burjuva demokrasisi olarak adland r lan diktatrlns n f-sall n n de iik kan tlar n olutururlar. Bu elikileri biraradatuta-cak "tutkal" bazen ordu, baz durumlarda parlamento ya dasiyasi po-listir. Faist devletin kendisini ve toplumu rgtlemesinde,birarayagetirme ve konsenss sa lamada korporatizm olgusu tmfaist dev-lete damgas n vuran bir politika ve rgtlenme olarakortaya kar.

ktidara yrme srecinde ise yine bir i blm faizminyolunuaar. Orta s n flar bunal m koullar nda kendilerini ncelerihedefsizy k c lat r r, sonra bu y k c l k ncelikli olarak proletaryan nrgt-lerine ynelir: finans deste i art kitle destei, iktidar sonras ndada s -n f deste i.

V

Lenin bu konuda da teorik yard mc ve tarihin en gvenilir yorum-lay c s .. 1848'den bu yana her devrimci giri imin kendi kar -devrimi-ni de yaratt n gzlyor. Emperyalizm a ndaki siyasal gericilik,butespitin teorik uzant s oluyor. 1917'den sonra art k bizzat bukar devrimlerin de yap s deiiyor. Faizm bu unutulan ynyle,anti-ko-mnist olma zelliiyle, bir kar -devrim say lmal . Fakattarihsel ger-eklik bize iki uyar y yap yor: 1) Faizm iktidarageldiinde bunal -m n doruk noktas a lm t ; 2) Faizm iktidara

geldiinde, ard

nda ye-nik bir proletarya vard

.

8/14/2019 Gelenek11

28/84

27

te faist devlet bu stnlk durumunda daha dolays z bir ikti-dar aray d r. Bunun tesinde e er diyalektiin modas n n

getiinedair bir inanc

n

z yoksa, bunu devlet sorununa bak

ta dakullanmakzorundas n z. Faist devletin karakterini zmlemek iin,neyi yads -d ndan yola kmak gerekiyor. Fa izm hangi kar t n yok etmek is-tiyor? Yani faizm, uzlamaz kar t na bakaraktan mlanmal . Uzla-maz eliki, kar tlardan birinin ortadankalkmas yla zmlenir. Fa-ist devletin ortadan kald rmaya al t kar t , burjuva demokrasiside il, sosyalizmdir. Faizm emperyalizma nda proleter devriminkar devrimci tepkisini simgeler. Bununaralar n da, kendisini rah-minde byten burjuva demokrasisindentretir.

En gerici, en emperyalist tekellerin fa izmdeki rol zerine syle-dikleriyle bir tan m n n geleneksel solda temcit pilav halinegelmesinintemelini atan G. Dimitrov'dan derin bir gzlemi aktarmakistiyorum:"Faizm geni bir kitle taban na sahip olmad zamanlardada, devle-tin silahl glerine dayanarak iktidara gelir ve devletorganlar n dakullanarak kitle temelini geniletmeye al r."10 Faizmhangi devletglerine dayanarak iktidara geliyor? Cevaps z b rakarakdier alterna-tife geiyorum: Faizmin kitle desteine sahip oldu u

koullar. Bukoullarda faizm parlamentoyu -yani yeni burjuvademokratik dev-letin ayg tlar n - kullanarak iktidara geliyor. Tmbunlar n ard nda birzorunlu koul olarak proletaryan n yenilgisiyat yor. Clara Zetkin bu-nu vurgulay nca Enternasyonaldeki hibir komnist ciddi bir itiraz y-neltmiyor.

Faizm, kar t n yenerek, konsenssn kurarak ve rakibinin boz-gunundan g alarak kar devrimci iktidar n kuruyor. Faistdevletinen ba at zellikleri ise faizm y k ld ktan sonra di er burjuvadiktatr-lk biimlerinde varl n srdryor. Fa izm, dn ald

gerek ideo-lojik gerekse ynetsel ayg tlar burjuva demokrasisine geridevrediyor.

Emperyalizm a nda sosyalist devrimin gerekli tmnkoullar olgunlam , devrim ada anlamda gncelle mi, bunakar n em-peryalist burjuvazi de kar devrimi gncelletirmi vesreen hale ge-tirmitir. Bizzat bu olgu burjuva demokrasisi iledier kar devrimciburjuva diktatrlkleri aras ndaki a kapatm t r. Faist devlet bur-juva devletin o ana dek dolayl bask yoluyla gizledii kimi aralar dorudan kullan r. Bunu gerekle tirmekiin styap sal ve zel olarakhukuki de iikliklere dayan r.

8/14/2019 Gelenek11

29/84

28

Bu sreci grebilen fakat sonralar III. Enternasyonaltaraf ndan"sol sekreterlikle" sulanan komnistlerin ve kimi

partililerin gerekhatalar

faist devleti yanl

kavramalar

deildi.Olumlu tespitleri,1930'lu y llar iin hatal dier tezler aras nda eridi.Bu hatalar bemaddede toparlayabiliriz:1) Faizmin tarihsel olarak burjuva demokrasisinin miyad n doldur-duu noktada ba lad n vurgulay p, elikiler keskinle tii iin fa-ist diktatrln proletaryan n tarihsel grevini kolaylat raca tezi.2) Avrupa'da devrimci durum likide olduu halde anti-parlamentaristdevrimci durum taktiklerine bavurmak.3) Partinin kendi hiyerar isi iinde nc misyonu yerine,"proletermilitanl " ne karmak.4) ttifaklar politikas nda yoksul kyllk ve ehirli kk-burjuvazi-yi nemsememek.5) Sovyetler Birlii'nde sosyalizmin kurulmas na katk da bulunabile-cek fedakarl klar lmcl tavizler olarak alg lamak.

Klasik faizm tahlillerinde, faist devlet olgusuna bakarken fa iz-min hep Avrupa-merkezli bir yorumu bask n kt . Fa izmi zamanvemekan a s ndan bir ayr k rnek olarak Avrupa'ya s k t rmaya

al

-an burjuva tezler de bu e

ilimi besledi. Oysa, burjuvademokrasisininde be ii Avrupa deil miydi?

Emperyalizmi niteleyen eitsiz gelime, faizmin, zay f halkalardagl halkalarda oldu undan daha rahat gndeme gelmesinisa lad .Zay f halkay zay f halka yapan sadece sermaye birikiminingreli azl - ve tekellemenin gerilii deil, burjuvazinin o lkedekitarihindengelen siyasal/ideolojik elikilerinin bir birikimidir.Fa izmin iktidarageldii lkedeki burjuva devlet ayg t n n sa lad konsenss burjuvazi-nin tarihsel e ilimlerine bal yd . Burjuva

demokratik devrimi gecik-miti ve "geride kalm burjuvazi" bu devrimidaha nce yapm ve g-dk b rakm s n fdalar n n 1848 ve 1871sonras deneyimlerindenders alm t . rnein Prusya'da burjuvadnmler iin, burjuvaziproleteryay yan na mttefik olarak almad .talyan risorgimentosu as-la tamamlanm bir program deildi.Faizmin grntsndeki farkl l - na kar n Alman ve talyandeneyimi burjuvazinin daha douundaproleter devrimi korkusuylabeslendi ini a a kar yor ve bu tarihsele ilim rejimin niteliinedamgas n vuruyor.

8/14/2019 Gelenek11

30/84

29

Burjuva devleti her eyden nce ulusal devletti. Hem talyanhemAlman faizmi, sallant daki ulusal birlii ve zaptedilemeyen

elikileribir uyum iinde zaptetme zorluundan dolay

-bir zay

f halkazelli-idir- yksek dzeyde merkezilemi, styap sal aralar n dahakolay otoriterletirebilen bir devlet yap s n n zerinde gelitiler.Birbirlerinibeslediler.talyan faizminin iktidar Hitler iin byk dayanakoldu.Fakat bir yandan da birbirlerinin bozgunundan yenilgi rettiler.FaistAlman ordular n n yenilgisi Mussolini iin de anlar ald . Bueitsizgelimenin bir kefesinde de dier burjuva diktatrlkleri (yaniburjuvademokrasileri) duruyordu.

1933'ten sonra sosyalist k yitiren ortodoks sol,

emperyalistkap iindeki eitsiz gelimenin rn iki dorultu aras

ndas k t . Ter-cihe mahkum oldu. Fa ist devletin sosyalistkavran ndan uzakla t . Yar m yzy ll k bir yenilgi sonras , mtevaz bir misyonu bugnlere devretti.

KAYNAKA (1) Clara Zetkin, Enternasyonal Y.K. III. plennuma sunulan rapor.(2) E. LeverenzKomnist Enternasyonal'de Faizmin Tahlili, Sol yay., 1975,s.100-201aras . (3) Vladimir Potyemkin, Diplomasi Tarihi, May yay., 1980, s. 206, 207, 218. (4) Lenin V.I. Burjuva Demokrasisi ve Proletarya Diktatrl, Sol yay.,1977,s. 151. (5) Lenin, Toplu Eserler, c. 28, s. 235. (6) F. Engels, Seilmi Eserler, c. 3, s. 327. (7) K. Marx, L.Bonapart' n 18 Brumaire'i, s. 98, 99. (8) Nolte,The Concept of Fascizm,s. 300. (9) Lenin, Toplu Eserler, c. 25, s. 413. (10) G. Dimltrov, Faizme Kar Birleik Cephe, s. 132.

8/14/2019 Gelenek11

31/84

30

TEOR VE SYASETTE DEVLETAyd n GRTL

Marksist devlet teorisi, daha do rusu genel olarak marksizmin st-yap kurumlar na ilikin analizi, her trden ele tirinin zellikle ynel-dii bir alan oluturuyor. Altyap -styap ilikisinde marksizmin vur-gulad ncelikleri ya da nedenselli i btnyle reddeden idealist-bur-juva eletiriyi bir kenara b rakmakta sak nca yok. nemsenmesi vetar-t lmas gereken bu kanat de il, marksist siyaset ya da teoriningenizemini zerinde yer alan yorumcular n eksiklik tespitleri vekendileri-ne mal ettikleri katk iddialar .

Genel olarak yeni solun tutumu biliniyor: Yeni solda herkesinpay-lat tez, klasik marksist teorinin altyap ya verdii nceliinsoyut-ilkesel (dolay s yla pek de pratie k tutmayan) bir kabulneve bunceliin formlasyonuna ok say da ara a aman n kat lmas nadaya-n yor. Altyap n n styap y belirledii tezi erevesindes n rlar pekde kestirilemeyen, " undan fazlas ekonomizm bundanaz idealizm"eklinde bir dozaj tart mas yrtlyor. Gerekten, bir nicelik tart -mas olarak alg lanabilir. Ancak bu doru deil. Birincineden u;marksizmin "altyap n n belirleyicilii" tezinde ekonomist

bir yneli-min yerald

eklindeki yeni sol yorum, sorunumetodolojik, yani

8/14/2019 Gelenek11

32/84

31

teorik bir dzleme ta makta. kincisi, bu ekonomist ynelimin stya-p ya ait ok say da departmanda teorik bo luklara neden oldu u gr- var. Boluk doldurmak, yeni solun misyonu say l yor.Gelenekselsolun da ekonomist ynelimin ete kemi e brnm haliolduu varsa-y l yor. Geleneksel sola, bu "yeni" zenginle tirmeilemini en az ndanfrenleyen, o u zaman da d manca bir tutumlas l a geri ekmeyeal an bir tutum atfediliyor... Yeni solunkendisine alan ama u ra -s nda styap lar teorileri geleneksel sola kar evrilmi birer silah ile-vi kazan yor; bu teorik alanda, kolay zafer kazan laca dnlyor.Yeni solun, teorik ap teslim edilmek gereken sayg nisimleri de butrden bir motivasyonun d nda kalm yorlar. lk

hat

rlanan, belli birgncellii de olduu iin Ralph Miliband oluyor.K sa sre nce yay n-lanan bir rportajda Miliband yeni solun "bir boyutunu", "marksiz-min daha nceki a r derecede ekonomistyorumunda zerinde durul-mayan ve marksizmin styap sal unsurlar olarak tan mlanabilecekolan siyasal, kltrel ve etik elerin nemininyeniden vurgulanmas "olarak tan ml yordu. Bu ifadenin hemenzerinde ise yeni sol, "stali-nizme... (ve) sosyal demokrasiye... bir tepki" olarak anlat l yor.1 Eko-nomist yorum ise elbette halef veselefleriyle "stalinizm" oluyor. Yeni solun kendine bu misyonu

tan

rken vurgulad

iki noktayada kat

lmak mmkn deil. A

kasylenmeli, marksist teoride iselbir ekonomizmin varolduu gr,yeni solcular n bir deirmenler sa-va d r. Sava mak iin nce zorlamaya da atlama yorumlarla ortodoksmarksizmde bir ekonomist d man,ayn anlama gelmek zere bo lukkurgulan yor.2 Burada, "bo"b rak ld sylenen departmanlara dairarp c olduunudndm birka rnei hat rlatmakla yetinece-im. Marx veEngels'in siyasal styap analizleri, Plehanov'un edebi-yat-felsefeincelemeleri, Lenin'in rgt teorisi, ittifaklar politikas n nteorik

dayanaklar , teorik olarak klasik marksizmin iinde yer ver-mektenekinilmemesi gereken bir Trotskiy ya da Lunaarskiy'in kl-tr-edebiyat incelemeleri... o altmaya gerek var m ? Yeni sol kendi-sinealan yaratmak iin marksist styap tart malar n Jdanov yadaStalin'in reel politik mesajlar na indirgemitir. Bizzat Jdanov veStalindahil, marksizmin, yeni solun grmekle yetindiinden ok dahafazlazenginlikler ierdiini dnyorum.

Bu deerlendirme, ne geleneksel solun teorik a dan btnyle ol-gun ve bir bolluk iinde bulunduu anlam na geliyor, ne de yeni

solunsz konusu alanlarda marksist d nceye olas katk lar nakap lar ka-

8/14/2019 Gelenek11

33/84

32

pat yor. Gelenek 'in srekli okurlar bu iki yoruma bu sayfalar nkapal olduunu kestirebilirler. Ancak yine de istenirse, bu kitab n bir dieryaz s nda ele al nan faizm tart mas hat rlat labilir. Gelenekselsol te-orik birok alanda k s rlat r c ekim glerine kap labilmi ,dahas bunlar kendi iinden de retmitir. Bu olguyu reddetmek bir yana,zaaflar zerine tart man n teorik-siyasi geliimi motiveedece ine inan yorum. Ama bylesi bir geliim ierisinde tmiddial l na kar n yeni solun bir ak m olarak katk s na fazla bir payeverilebileceini kabul edemiyorum.

Bir dier ba lamda tekrar geleneksel sola de inmekte yarar var.Geleneksel sol, "yeni"lerin redd-i miras tutumlar kar s nda

marksistteoriye besledi i gvenle belirleniyor. Ama ou zamangvenilen kay-naklar n reel politik ad mlara tabi zorlama vek s tlamalar szgecindengeirilmesi szkonusu. rne in faizmekar liberal burjuvaziyle cep-he aray , genelde burjuva devletins n fsal-diktatoryal znn szge-cin zerinde b rak lmas na, en hafif deyimle, pratii olmayan bir so-yutlama eklinde alg lanmas na yolaabiliyor. Ya da sosyal demokrasiflrtleri, marksizmde ilkdeklarasyonlardan beri yer alan , "hkmetinde il, devlet ayg t n n(s n fsall n dntrmek dorultusunda) hedefal nmas grlerini

unutturabiliyor. Teoriden sapmalar n nedenleri,kimi zaman somutrasyonalitesi olan pratik ynelimlerden (rne inanti-faist direni cepheleri), kimi zamansa a k ve ok ciddi siyasalhatalardanoluabiliyor... Sonu, teorik miras kar s nda eklektisizm,pratisyenbir tutumla teorinin kap d ar edilmesi ya da zgn teori-le tirmeler oluyor. Son trn daha net anla lmas iin reel sosyaliz-min ncdnya lkelerine ilikin, devletin s n fsall tespitini gei-ci de olsaerteleme anlam na gelen, eski "kapitalist olmayan yol"tezidnlebilir. Teorik eklektisizmden yukar da sz edildi; pratisyenate-oriklii ise rneklendirmek gerekmiyor bile; Trk gelenekselsolundaen yayg n zellik, belki de bu...

Bunlar n d nda ve zerinde, yap lmas gereken, her zaman de-nenmesi gereken undan ibaret: Her yeni pratik, pratisyen dncesiz-lie dmekten mutlaka ka n larak, elde bulundurulan soyutlamavemodellerin test edilece i alanlar olarak grlmeli. Bir saplant veeskimodele hapsolma anlam nda de il, zerinde ok net olunmas gerekenbir gelene e sad k kal narak, bu gelene in kal c vezenginletirici dina-miklerine sahip k larak yakla lmal yeniolgulara...

Yeni ve geleneksel sola ili kin bu gzlemlerden sonra bir ilk

8/14/2019 Gelenek11

34/84

33

sonuolarak u sylenebilir: Geleneksel solda teoriye beslenen gven,"ye-rinde saymak" deil ve olmamal . Zenginleme ad na ya da "oteori,bu ise politika" varsay m yla yaanan sorumsuz pratiklere veuzlama-c projelere de kap lar kapaman n yolu, gelece e a k bugelenektengeiyor.

Bu yaz n n hedefine ilikin olarak da bir not dmekistiyorum.Yukar daki sat rlardan da sezilece i gibi, burada devleteynelik teorive politikalar aras ndaki rtmezliin nedenlerine dair kimitezler ile-ri srmek, rtmezliin sosyalizm tarihi boyunca izdii inili k l grafii rneklendirmek amalan yor. Yaz , btnsel bir marksistdevletteorisi yorumu ierdiini ya da yans tt n iddia etmiyor.Yaln zcao u alanda Trk sosyalist kadrolara egemen olan "yar bilgililik" or-tam n kimi sorular ortaya atarak zorlamay deniyorum.

Marx ve "Kopu "

Bilimsel sosyalizmin douu elbette bir koputur, ama bukopuumekanik bir kesinti olarak dnmek mmkn de il. Bir "aama" ey-lemi olarak ele al nmal . "Ama" bir srece yay l yor vetemelde biryntem biiminde beliriyor. (Yzelli y la yaklaan tarih dilimigzdengeirildiinde) yntemin marjinal paralar da dahil olmak zere,ku-rulan sistemin kendini srekli yenilediini, belirli sorunlar iinde dal-galanmalara tabi oldu unu saptamak olanakl . Bu geliim srecikendiiinde ok ciddi at l mlara -kopular da denebilir- sahne oluyor.Da-ha nce e itli balamlarda ele al nd ; yaanm en ciddi "ikopu"olarak Rus sosyal demokrasisinin bol eviklemesine sineneitsiz ge-lime yasas n n teoriletirilmesi dnlebilir...

Dalgalanmalar n varl n tespit etmek u anlama da geliyor: Dal-

galanma, kesintili ve s

ramal

bir gelimedir. Bilimsel sosyalizmeitlidalgalanmalarda doarken gerisinde b rakt eilimleri yenidendeer-lendiriyor. Bolevizmin, legal marksizm ile kprlerini atarken,narod-nik gelenekteki mcadelecilii ve kylln devrimdeki rolneilikineleri kendi sistematiinde dntrerek devralmas , bu tr bir "yeni-den deerlendirme"dir... Yaln zca bu de il. A lan "bilimselncesi"sistemler de dnem dnem bilimsel sosyalizmin izdi i alaniinde ye-niden doular zorlayabiliyor. Ya da yine bu sistemlerin nihailmle-ri, zaman zaman koma halinden kabildikleri bitkisel hayatlar

eklin-de ertelenebiliyor. Hatta e itli corafya ve konjonktrlerdenbeslene-rek bilimsel sosyalizmi etkileri alt na alabiliyorlar. Yeni

8/14/2019 Gelenek11

35/84

34

kopular veama eylemleri, bu etkilere kar mcadele ile geliiyor. Buyzden iler-letici kopular, gerekten ileriye dnk olduklar nda bilimsel

sosyalistgelene in canlan

p serpilmesi anlam

na geliyor zelde devlet, genelde styap ya ilikin sosyalist teori vetutumda bu heterojen etmenlerin i mcadelesiyle damgalanm t r. Bus -ramal gelimeye daha yak ndan e ilmeden nce, bir noktay vurgula-mak istiyorum. Bilimsel sosyalizmin bar nda k smen varl n srd-ren, yeni solcularda ok daha etkin olan bir ie dnkdemokratizmvard r. Kastettiim yle bir yakla m: S n rlar geni tutulan ve de i-ik k staslara gre tan mlanmas denenen bir "sosyalistler alan " varsa-y l yor. Bu alan iindeki tart ma, sosyalistler

ii ve sosyalizmi ilerleti-ci, ayn

alan

n d

yla sren tart

ma ise s

n

f mcadelelerinin tezahrolarak ayr t r l yor. Her ideolojik-teoriktart may ya da eli kiyi s -n f at malar na indirgemek ne mmknne doru. Dolay s yla yuka-r daki iki kategorili ayr m mant a uygungrnyor. Ancak, ou za-man u noktan n atlanmas na gtren bir pratik yan lsamaya da denkd yor: Sosyalist teorinin itart malar nda da eskimi tez ve ak m-lar yeniden doman nyollar n ararlar. Elbette rne in topik dn-ce, Moore ya da Owenkal plar yla geri gelemez, ama reel politikan ndeerini kavrayamam

tezlerin eskimi-kal ps doktrinerliklerindetopizmin yenidencanlan n n izleri ayr msanabilir. Eskiyenler, sos-yalizmin ve i is n f hareketinin d na at ld ka giderek burjuva ras-yonalitesineyakla rlar. tart ma eklinde yeniden canlanmalarda,bu yzdenher zaman, hareketi ve teoriyi dzen dahiline ekici bir di-namikmevcuttur. Bu dinamiin tehdidi ne kadar boyutlu vegncelse,yukar da tarif edilen demokratizm de o denli tehlikeli bir saplant hali-ne gelir... Bu nedenle a a da ele al nacakdalgalanmalarda marksistperspektiften k smi ya da btnsel

sapmalara uzun boylu bir "demok-rat ho gr" beklenmemesigerekiyor.

topyac l ktan Bilime "Devlet"

Marksizm ncesinden ba lanabilir.topik sosyalizmin bir zellii Engels taraf ndan yle soyutlan -

yor: "Salt saduyu ve adalet, bugne kadar, yeryznde egemen olma-m sa, bu, yaln zca insano lu onlar gereince anlamad iinbyleolmutur. Aranan ey, gere i kavrayan ve imdi ortaya kano tekdahi adamd ."3 "Dahi" ya da topik reformcunun misyonu ikna

8/14/2019 Gelenek11

36/84

35

et-mektir. Toplumun her s n f ndan her bireyde, insano lununzndevarolan rasyonalite a a kart labilir. Bunlar, bakalar ndandaha n-ce "insani ze" kavu anlar olacakt r. Bunlar da, mevcuttoplumsalilikilerin kuatmas alt nda kendi hmanist-sosyalist adalar n kurma-ya muktedir grnrler. Materyalizm ve s n f analizinin eksikliigenelolarak topik sosyalizmde devlete ve siyasete kar kmsemeyiret-mitir. Devlet d alanda -bir anlamda sivil toplum- yeniilikilerininas olanak dahilinde say l r. ilerin s n f hareketininceleyen to-pik sosyalist d ncenin devlete kar bu kay ts z tutumu,devletin s -n flar st bir konum olarak alg lanmas n yans t yor.

Liberalizmin,burjuvazinin yan

s

ra muhalif dnce iinde de yank

bulduunu gs-teriyor.Siyaseti d talay c , devleti -gerek bir siyasal hedef, gerekse

yenitoplumun inas nda bir ara anlam nda- kmseyen bak nizleriniii hareketinde de ay rt etmek mmkn. Hareketin do uuburjuvademokratik taleplerle belirlenmitir. 1760'larda ba layan ngiliziile-rinin ilk grevleri, gndelik yaama koullar nda reform talepleriyles -n rl d r. Hareket, radikalletiinde hedefini, burjuvazi ya daburjuvadevlet ayg t n n ahs nda de il, teknolojik ilerleme, vb. de

grlr. So-runlar n, kapitalizmin tan mlay c eleri varl klar n srdrrken -zmlenebilece i z mnen kabul edilmi olmaktad r. Yinengiltere'dehareketin siyasal olgunlu unda bir at l m simgeleyenartizme ad n veren 6 maddelik program, a da terminolojiylebak ld nda kesin-likle ilkel bir reformizmden ibaret kalm t r. Buprogram n ynlendir-dii hareketin bir sonraki aamas nda ise i is n f n n gelien kapita-lizme uyum sa lamas ortaya k yor. ngiliziilerinin rgtlenmepratiklerinde yine bir ileri ad m olan yayg nsendikala ma a amas ,Lenin'in sonralar ekonomizmle e anlamda

kullanaca "trade-unio-nism" de son buluyor. Chart'dan sendikalara,oradan ekonomizmegiden yolda bir mant k birlii gzlemlemek zor olmasa gerek. Geer-ken sylenmeli, bu sreci tam sindiremeyenartist nderler ise, bilim-sel sosyalizmin ekim alan na tabi olmulard r.

Devletin s n f zyle ve siyasi mcadelenin hedefi olarak kavran-mas na ngiltere'nin teorik-pratik uzakl na kar l k, Fransa'daki pra-tikve sezgisel yak nl k vurgulanmaya de er. Frans z toplumunun siya-salcanl l k ve zenginliinin 19. yy sosyalist ve ii hareketlerine ka-zand rd radikal tonlar nemsemek mutlaka gerekiyor. Ama bir ka-y tla; Marx ve Engels'in izgileri bu radikalizmi kendilerine devireme-diler. Bilimsel sosyalizmin marjinal etkisine kar l k, Frans z hareketin-

8/14/2019 Gelenek11

37/84

8/14/2019 Gelenek11

38/84

37

(?)i s n flar n n e dzeyli bir devrimciliini ngrmeleri de yer al yor.Devrimin global ve ounluk devrimi niteliklerine beslenen inan

ile,ii s

n

f

ierisindeki farkl

lamalar

n gzlemlenmemesi birlikte gidi-yor. u denebilir: Marx ve Engels'in bilimsel sosyalist "kopu"lar ,bukopuu nceleyen devleti kmseyici, siyasal mcadeleyid talay c izgilerden izler bar nd r yor. Tabii byk farkl l klarla birlikte,yanifarkl ieriklerle: topiklerin kmseyici tutumlar insan nzndekirasyonalite inanc nda billurlaan bir idealizmi yans t r; Marx veEngels'de dozaj ok daha daralan ayn sonu, nesnel geli meye,kapitalistykseliin ilerletici, proletaryay devrimciletirici ynlerinekonan vur-guya dayan r. Model a s ndan gelime o denli dzenlidir ve

s n fsal e-likiler o denli h zl sertleir ki, siyasal altst olu ayr ca eleal nmas gerekmeyecek ekilde, bu srelerin do al rn olarakgndeme gelir.Yukar daki yorumun, bir kopuun varl n reddetmeyegtrece- ine inanm yorum. Ancak bir tehlikedir, ve u konumlar zerinde (ko-pu dnemi ya da hattan farkl laan yorumlar kastediyorum) girii-len yorum denemeleri bu riski gze almakzorundad r. Sz konusu ris-ki ve olas tepkileri dengelemek iin "kopu"terimini gerekten hak et-tiren yenilikleri de ele almak gerekiyor. Tabiiyine devlet konusuna ili-kin olarak.

Marksist Perspektifte Devlet

Alman deolojisi' 'nin eksik b rakt alanlar var, denildi.Eksiklikkimsenin gerisinde kalmak anlam nda de il. Aksine, eser,sosyalist te-orinin geliiminde, yaz ld dnemin en ileri rn olmaniteliine ke-sinlikle sahiptir. Dolay s yla eksiklik vurgusu, teorinin gelienbir orga-nizma olarak alg lanmas iin ve gelece e referanslayap lmaktad r. Alman deolojisi' 'nin yenilii ise znde marksist tarihanlay n n, kla-sik Alman felsefesinin eletirisinden yola k laraksistemletirilmesin-de ve buna elveren s n fsal bak a s n n ekonomikve siyasal yap larauygulanmas nda yat yor. Konumuz zelinde vedevlet teorisi bala-m nda, marksizmin bu "genlik" eseri a da sosyalistlerde bile endergzlemlenen bir dengeli formlasyon getiriyor.Birka al nt yla izleye-lim: "... kollektif kar , devlet s fat yla, bireyin vetopluluun gerek karlar ndan ayr lm ba ms z bir biim almaya ve(kan, dil, ibl-m ve kar gibi eitli) balar n somut temelizerinde, ama aldat c

8/14/2019 Gelenek11

39/84

38

bir ortaklama grnm almaya gtren, zel kar ile kollektif kararas ndaki elikidir... kendi egemenlii btn eski toplumsalbiimle-rin ve genel olarak egemenliin ortadan kald r lmas na nedenoluyorsada, proletarya iin ve geerli olan sonu, her s n f n, s ras geldiinde,kendi z kar n , herkesin kar olarak ortaya koymakzere ilk n-ce siyasal iktidar eline geirmesi gerektiidir..."5 "...kolektif ve ko-lektif san lan karlarla gerekte durmadan arp anbu zel karlar n pratikteki kavgas aldat c "evrensel" kar n devletbiimindeki pratik mdahalesini ve frenlemesini zorunlu k lar"6 "belirliretici gler top-lumun belirli bir s n f n n egemenliinin koullar d r...bir s n f n sahipolduu egemenlikten ileri gelen toplumsal gc, dzenli

olarak her a- a zg devlet tipinde idealist biimde pratik ifadesinibulur; bu yz-den, her devrimci mcadele, o zamana kadar hkmetmi olan s n fakar ynelir"7 (*)

Bu pasajlardan marksist devlet teorisine ili kin daha sonraayn yazarlar n ba ka al malar nda sad k kal narak gelitirilensonu-lar ekip kartmak mmkn.1) Maddi yaam n yeniden retimi kavramlat r lmas yla geniletilebi-lecek olan retici gler faktr, ya da istenirse altyap , siyasal styap -y koullar. Burada herhangi bir ekonomizm vb. de il, bilimlerin

genelilkesi olan nedensellik ba lant s n n, kesinlikle mekaniklikten uzakbir ekilde devlet-toplum ilikisine uygulanmas szkonusu.2) Dolay s yla devlet, mutlaka s n fsal bir ierie sahiptir.3) Toplumsal iblmnn gelimesinin rn olarak, toplumun s n f-lara ve kar farkl l klar na blnmesi ile, "kolektif grntl ve dev-letinta d genel kar n, bu blnmenin zerinde bir "consensus"yaratmas . Sz konusu olan, yan lsamal ve grntselbir consensusolabiliyor; a da sivil toplumcu liberalizme prim verenbir deerlen-dirme deil.

4) "Farkl karlar uyuturma" bir anlamda yan lsamad r, nk al-t nda bir s n f n hegemonyas yat yor. Ancak, bir anlamda gerek ve pratik tir de. yle sylenebilir: Ekonomik ve toplumsaldzlemdekiat malar, uyumazl n ideolojik ve siyasal dzlemdegiderilmesi ile

(*) Bu yaz da, Sol yay nlar n n evirisine dayanmak zorunda kald miin,gerekten znt duyuyorum. Al nt lar ancak bir lde dzeltmeyeal t m.ok sak ncal ve zensiz bu eviriden yaln zca estetik deil, bilimselkayg larlada uzak durmak gerekiyor.

8/14/2019 Gelenek11

40/84

39

patlama noktas ndan geriye ekilir. Devletin bir ilevi de buuzlamay temsil etmek ve ynetmek olarak belirginle iyor.

5) Bir st paragraf

n devam

olarak, devletin egemen s

n

flar

n ya da s

-n f n ncelikle ekonomik ve toplumsal dzlemde en glkesimleriyleen yak n ilikileri tesis etmesi, yani gzetilen karlar aras nda bir hi-yerar iyi de yans tmas ka n lmaz. Ancak bu iliki,devletin (hatta ge-nel olarak ideolojinin ya da burjuva siyasalhareketlerin) hiyerar ininst basamaklar na angaje olmas anlam nagelmiyor. Devlet tm bur-juva s n f n n consensus organ olarak hayat buluyor.

6) Bir s

n

f

n egemenlik ayg

t

olmak ile toplumsal btnl yans

t-mak, siyasal yap lanman n elikisiz bir dinginlikte deil, ancak i m-cadelelerin sreklilii ile kavranabileceini gsteriyor. Bu iki yn (ege-menlik arac ve uzlat rma misyonlar ) iki eli ik e de il,devletintan m olarak grlmektedir. Devletin kendisini tm topluma(evrensel kara) mal etmesi, demokrat-bar bir perspektife kap lar amak ol-muyor.7) Devrimci mcadele, egemen s n fa ve bunun ba l bulunduu dze-nin pratik ifadesi olan devlet ayg t na yneliyor. Yeni toplumsal kuru-lu, bunlar d talayarak gerekle ecek bir alternatif olarak dnl-yor.

Tm bu sonular, Marx ve Engels'in temelini att klar yeni siste-matiin s n rlar n olduka net olarak belirliyorlar. Ancak,yukar dasylendi, bu netlik 19. yy ii ve sosyalist hareketinedamgas n vura-m yor. Bu damgan n vurulmas n n yolu teorikhamleleri deil, pratik-tarihsel kan tlamalar gerektiriyor. 1917'yekadar, marksizm bundanyoksun kal yor.

Ortalama solcu 1845'ten sonra olu an bilimsel sosyalizmin

etkinbir siyasal hareket olarak, Liga'y , eitli yerel rgtleri, I. ve II.Enter-nasyonalleri Alman sosyal demokrasisini yaratt n , hattabizatihi burgtlerin tam anlam yla marksist olduunu dnr. Her ad mda"oportnist" Proudhon, Blanqui, Lassalle, Bakunin vb.ninezilip geil-diini san r. Sosyalizm tarihine ilikin bir zgven yaratsada, bu ya-n lsaman n terk edilmemesi iin hibir gereke nesrlmemeli. Sos-yalistlerin tarihten mitler yaratmaya hi ihtiyaduymayacaklar l-de zengin ve sayg n bir miraslar , gelenekleribulunuyor. Yine Devletteorisi zeline dnersek u sylenmeli: Marx ve

Engels'in iddetli(teorik

8/14/2019 Gelenek11

41/84

40

kopular siyasal bir deprem yaratm yor. Teorik kopuun iddeti, de-il ii s n f hareketinde, y llar sonras n n sosyal demokrat partilerin-

de bile zmsenemiyor. Bu durumda, bir tez ne srlebilir: MarxveEngels'in kiisel prestijlerini bir kenara ay r rsak, "marksizmncesi"19. yy boyunca bilimsel sosyalist etiketli hareket ve yap lardavarl -n , hatta egemenli ini srdryor. Dzgn bir srele de il,s rama vegerilemelerle... Bu etkinlii, geciken bir lm olarakdnmek demmkn.

Sz ettiim etkiyi rneklendirmeye gemek istiyorum. Ancakda-ha nce, konuyu biraz da tacak da olsa, bir parantez amay gereklibuluyorum. Siyasetin ve siyaset teorisinin bir zellii var.

Teorinin ge-limesi, teorik analize d sal dinamiklerin devre d kald bir ere-vede ya anm yor. Teori zellikle o ankikonjonktrde younlaan e-liki ve birikimlerin izdii verili bir "zgrlk" alan nda kuruluyor.Teori, ka n lmaz ve gerekli biimde,politize oluyor. Birincisi, kon-jonktrel siyasal gereklerin bask s alt nda teori, "saf bilim" aray n-dan sap yor. Bylesi bir aray n bir entellektel hastal olduu ger-ektir. Ancak sapma, siyasalgereklerin dozaj n n bir fonksiyonu ola-rak teorinin geliiminiyavalat c etkilerde bulunabiliyor, hatta defor-masyonlar

yaratabiliyor. kincisi, konjonktr olumlu bir etki de uyan-d rabiliyor.Devrimci bir dnmn olanakl olduu bir toprakta, dev-lete bak tas n fsall n alt n izmek, rgt teorisi kurmak, daha ko-layyaan yor. rnei yine Boleviklerdir. ncs, siyasal pratikteoketkin olamamak, ya da tekil bir dneme damgas n vuramamak, oaniin zaaf grnts verse de, iinde ya an lan konjonktr ve coraf-yan n geriletici etkilerinden (elbette bu etkilerin szkonusuolduudurumlar kastediyorum) uzak kalmak anlam na da geliyor. Buhaliyleyararlan lmas gereken bir ortam sunabiliyor. Marx ve Engels'in

Alman deolojisi'nde yazd klar nda, politik zorlamalardan uzak bir ortam nbilimselletirici avantaj n grmemek mmkn de il. Ancakbyle birortam n etkisinden yararlan larak oluturulan rnn, politikzorlama-lar n etkin olduu siyasal hareketler alan nda fazla sesgetirmemesi denormal say lmal . Bir noktay daha eklemekdurumunday m: Byle birortam teoride avantaja dn trmek deelbette herkesin harc olmu-yor. znenin gc ve rol de buradabelirleyici nem kazan yor...

Parantezi kap yorum ve sosyalist d ncenin devlete dair seyrine

8/14/2019 Gelenek11

42/84

41

dnyorum. Yukar da sat r aras nda de inildi; AlmandevrimindeMarx ve Engels'in ilk benimsedikleri kesinlikle geri bir tutum olmu-tur: Alt bal "Demokrasi Organ " olan NeueRheinische Zeitung'da bir dnem, proletaryan n ve sosyalisthareketin demokratik devrimindoal nderi olarak burjuvaziyidesteklemesi savunuldu. Bu taktik Al-man burjuvazisinin kendidevrimine ihanet etmesiyle iflas etti. "... 1848Mart hareketinden hemensonra, devlet iktidar n n mlkiyetini elinealan ve bu iktidar , iileri vemcadelede kendi mttefiklerini, eski s-mr dzenine geriye itmekiin kullanan burjuvazi olmutur. Burjuva-zinin, bu ileri Marttaortadan kald r lan feodal partinin deste i olma-dan ve iktidar bu

feodal mutlakiyeti partiye teslim etmeksizin baar-mas

olanaks zd "8. Bu deerlendirme 1850'de Marx taraf ndan yap l-d .Burjuvazinin, ii s n f n n tarih sahnesine kmas ylademokratikdevrim hedeflerini terk ettii, sz konusu misyonun bir iidevrimineaktar ld saptan yordu. Bu ilk "aamal devrim" eletirisinebaz ek-lemeler yap labilir. i s n f ve sosyalistlerin siyasal arenaya kmala-r , bunlar n inisiyatifinde olmayan ayr bir devrimci dnmolas l -n yok ediyor. Aamal devrim perspektifi bu olas l ngerekliinikabul etmenin stne, a ka diktatrlk olmayan bir

burjuva demok-rat devletin mmkn olduunu da sylemektir."Birinci" aaman nrn nas l bir devlet olacak? Aamademokratiklikle s n rl grldsrece devletin ieri ini proletaryan ndoldurmayaca da a k olmal .Devrimde nderlii elinde tutan s n f proletarya olmad srece, isterkk burjuva demokratlar n geicibir iktidar , ister "milli" ya da"demokrat" burjuvazi sz konusu olsun,yeni yap lanman n kapitalists n rlar n iinde kalaca da a k olmal .Devletin s n f diktatoryas ni-telii teoriden kart lmadan sosyalist veproleter olmayan bir yeni si-yasal toplum rgtlenmesini savunabilmek,

sosyalizm ve proletarya sa-f ndan konu anlar iin mmkn deil.Aamal devrimi savunmak, pro-leter olmayan bir devletin inas n talep etmeye; bu ise devletin s n fegemenlii nitelii tezindensapmaya indirgenebilir. Burada "indirge-meci" bir yan lg yadld sulamas n en ba ndan kar lamakiin unu sylemekistiyorum: Yapt m yorum, yani aamal perspek-tifin marksist devletteorisiyle de uyumad yorumu, asl nda, ii s -n f ndan ba ka s n f ve glere nderlik payesi veren saf Men evik de-mokratikdevrimcilie denk d yor. Ama bununla s n rl kalmak

dagerekmiyor. Sosyalizme giden yolda birden fazla iktidar de i imi n-

8/14/2019 Gelenek11

43/84

42

grenler de, mutlaka, sermayeye bir ynden ba ml olan bir s n f ik-tidar n oda na oturtuyorlar. (*)

1850'den bu yana unun bilinmesi gerekiyor: Gncellii olaniis n f n n devrimidir ve bir ii devleti d ndaki aristokrat ya da burju-va seenekler aras nda tercih yap lmas , bu iki seenek aras ndaiitehdidi kar s nda bir tarihsel uzla man n domu olmas ndandolay gndem d d r.

ounluk devrimi perspektifi "kopu"un teorik temelleri zerinebir pratiin kurulmas n geciktirmitir. Bunun, marksist dnceninigeliimindeki eitsiz nitelii vurgulayan bir tez olarak alt n izmek ge-rekiyor. nsan trnn ya da tm insanl n kurtuluu olarak

devrimdncesi, e er bu "kurtulu"lar ile "devrim" an

birbirlerine pekya-k n ya da zde grlyorlarsa byk sorunlar do uyor. En ciddisi,po-litikan n ve devletin kmsenmesi e ilimi oluyor. topikdnceningeciken lm ya da yeniden canlan olarak grlebilir; 19.yy. mark-sizmi kendi projesini ncekilerden ay r rken, ounluadayanmaya,bu anlamda da "demokratik" s fat na zel nem atfetti;reel politika-n n, siyasal rgtn mdahale gcnn de il kitleselliinvurgulanmas bilimsel sosyalist jargonun ayr lmaz paras oldu. Yanl anla lmama-l , Marx'tan Kautsky'e, Plehanov'a kadar btn yazarlar,

anar izanapolitizm ya da topik devlet reddiyesinin kar

s

na sa lambir teorikyap kartmaktan geri kalmad lar. Ama rnein, siyasalpratiin ne-mine vurgu konurken, devrimci rgtsel inisiyatif deil,kitlenin gc-dr odaa yerletirilen. Sonu udur: Devleti s n fsalzyle deerlen-dirmek yerine, kurumsal nitelii nedeniyle kategorikolarak reddetme-ye, devrim sonras kuruluta devletin rolnkmsemeye ya da dn-ya devriminin yeryzn s n fs zlat raca o"pek yak n" gne kadarkatlan lmas gereken bir risk olarak grmeyednk eilimler, sosyalizmiinde basacak bir zemin hep bulmu lard r.

Bugn reel sosyalist devlet-lerin neden "snmedi ine" k zan teorilerle,marksizmin eleyemedeniine ald bu topik art klar aras ndakidnsel ba incelenmeyede er bir konu.(**)

(*) Trkiye'de sosyalizm yolunda birden fazla deil, tek bir iktidar dnmolduunu kabul edip de, bunu UDD, UDHD, DHD vb. diyenlersegerekten nedediklerini bilmiyorlar.ki eyden biri, ya u "demokrasi"saplant s ndan vazge-ecekler ya da sosyalist hareketin damgas n vurduu iidevrimi projelerinden,yani sosyalizme inanlar ndan. (**) Yine bu balamda, Engels srekli Paris Komn'nden "szcn tam anla-

8/14/2019 Gelenek11

44/84

43

S n fsall yads yarak kurumsal zellii vurgulamak sa bir a -l ada temel oluturabiliyor. Bu kez bir kurum olarak otoriteyi sim-geleyen

devletin reddedilmesi yerine, yine bir kurum olarak ilevsel birara olandevletin "kullan labilecei" varsay l yor. Ne Rosa Luxem-burg'un iddetleeletirdii Frans z sosyalistlerinin burjuva hkmetle-rine kat lmapratikleri s ras nda, ne de s