Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Geestelijkegezondheidszorgvoorouderen26.11.2018
Dr.AnHaekensAlexianenZorggroepTienen
Overzicht• Deidealewereld• Hetlevenzoalshetis…• Watiserandersopoudereleeftijd?• Iser(voldoende)kennisoverpsychischeproblemen
opoudereleeftijd?• Watbestaateraanzorgvoorouderenmetpsychische
problemen?• Knelpuntenindesamenwerking• Deidealewereld…
WHO:Aboutageingandthelife-courseOlderpeopleareawonderfulresourcefortheirfamilies,communitiesandintheformalorinformalworkforce.Theyarearepositoryofknowledge.Theycanhelpusavoidmakingthesamemistakesagain.
Deidealewereld…PrincipesvaneengoedezorgvoorouderenWHO:Aboutageingandthelife-course
Thiswillrequireatransformationofhealthsystemsawayfromdiseasebasedcurativemodelsandtowardstheprovisionofolder-person-centredandintegratedcare.Itwillrequirethedevelopment,sometimesfromnothing,ofcomprehensivesystemsoflong-termcare.Itwillrequireacoordinatedresponsefrommanyothersectorsandmultiplelevelsofgovernment.Anditwillneedtodrawonbetterwaysofmeasuringandmonitoringthehealthandfunctioningofolderpopulations
Geïntegreerdezorg
• Éénteamvanwaaruitzorgplannenwordenopgestelddieverschillendedomeinenoverstrekken:casemanagement,geriatrisch,psychiatrisch,sociaal(&palliatief)
• Organisatie:structureleoffunctionelelinkstussenwijdspectrumaanhulpverleners
• Doel:meerefficiëntiedoorhetvermijdenvandubbeleonderzoekenenservicegaps
• Noodaanspecifiekeexpertiseouderenpsychiatrie
Hetlevenzoalshetis…
MijnheerJanssensis85jaar,voeltzichdelaatstetijdmoedeloos,hijslaaptslecht,isvermagerd,isgeobstipeerd,voeltzichfutloos,heefthet‘opzijnadem’enhijheeftdeindrukdathijnietsmeerkanonthouden.Zijnfamilievindthemwatverward.ElkeavonddrinkthijtweeDuvelsenhijbegintdedagmeteenStella…Situatie1:MijnheerJanssenswoontthuisengaatnaardehuisarts;hijverteltnietsoverzijnalcoholgebruik…
- Somatischnazicht:ok- Endan?
- “hoortbijdeleeftijd”- Voorschriftslaapmedicatie,kalmeermiddel?- Bevragenpsychischeproblematiek?Depressie,angststoornis?Rouw?
Levensfase?Alcohol?- Geheugenstoornissen?- Voorschriftantidepressivum?- Wisselwerkingpsychischeproblematiek–somatischeproblematiek
Situatie2:MijnheerJanssenswoontalleenthuisenwilnietnaardehuisarts
• Familieisongerustenalarmeertdehuisarts• Watnu?
Situatie3:MijnheerJanssenswoontinhetWZC
• Verplegingspreekthuisartsaan• Welkehulpverleningismogelijk?
Dehuisartswilhulp:naarwieverwijzen?Isernoodaanspecifiekedeskundigheidvoorouderen?Jazeker!Leeftijdisniethetcriterium,welprofiel!
• Levensfase• Vereistkennisvanditontwikkelingsperspectief• Levensfasemetfragiliteitopverschillendedomeinen• Specifiekeethischevragen• Cohorteverschillen• Grotediversiteit
• Diagnostiek• Syndromenmetbijkomendecognitievestoornissen• Comorbiditeit• Complexerkarakter• Medicatie
Watiserdanandersbijouderen?
• Ziektebeeldenpresenterenzichandersopoudereleeftijd.
• Verward?
• Dementie?Delier?Depressief?Manisch?Psychotisch?• Somber?
• Rouw?Depressie?Eenzaam?• Angstig?
• Angststoornis?Reactiefopbeginnendedementie?Depressiemetangst?Persoonlijkheidsstoornis?Doodsangst?
• Dement?• Ofdepressief?Ofdelirant?
• Apathisch?• Depressief?Ofdementie?
• Agressief?• Angstbijpersoonmetdementie?Paranoidewaanstoornis?
Persoonlijkheidsstoornis?Depressie?Manie?Mengbeeld?…• Achterdochtig?
• Waanstoornis,(lateonset)schizofrenie,psychotischedepressie,manie,persoonlijkheid,dementie,delier,mengbeelden….
Jemoetgoedgetraindzijnomditallemaaluitelkaartekunnenhalen,endannog…
Watiserandersdanbijjongeren?
• Behandeling:risicoopover-ofonderbehandeling• Bijprofessionalsdienietspecifiekmetouderenwerken,wordt
leeftijdsdiscriminatieteruggevonden:klachtenwordenvakeralsnormaleverouderingbestempeld,psychiatrischeklachtenvanvergelijkbareernstbijouderenwordenminderernstigbeoordeelddanbijjongerenendeverwachtingvanbehandelingisaanzienlijklager(Tomko,2013).
• Tempo
• Thema’s
• Organisatievandezorg• Integratiesomatischeenniet-somatischezorg
Iservoldoende(wetenschappelijke)kennisoverouderenmetpsychischeproblemen?
“Boom”aanliteratuur!Richtlijnen?Noodaanaparterichtlijnen?
• Ja!• Veelrichtlijnenzijnconsensusstatementsofpracticepolicies,omwille
vanhetgebrekaan‘evidence’vanuitRCT’senanderestudies.• Guidelinesforpsychologicalpracticewitholderadults
http://www.apa.org/pubs/journals/features/older-adults.pdf
• Nederlandskenniscentrumouderenpsychiatrie(Trimbos)• Inontwikkeling:generiekemoduleouderenpsychiatrie:“Huidige
richtlijnen(inclusiefaddenda)sluitenonvoldoendeaanopproblematiekenbehandelingvanouderenmetpsychiatrischeklachten”
Iservoldoendekennisoverpsychischeproblemenopoudereleeftijd?
• Watverstaanweonderouderemetpsychischeproblemen?• Deouderwordende‘psychiatrischepatiënt’?
• Oudgewordenpatiëntmetschizofrenie,persoonlijkheidsproblematiek,recidiverendedepressiesofmanischestoornissen,oudgewordenalcoholisten,…
• Deouderemet(nieuwe)psychiatrischeziekten?• Ouderendievoorheteerstopoudereleeftijdtekampen
krijgenmeteenpsychiatrischeaandoening:angststoornis,alcohol-ofmedicatie-afhankelijkheid,dementie,persoonlijkheidsveranderinginhetkadervandementie,eendepressie,manie,ofparanoïdewaanstoornis…
• Deouderenmetpsychischeklachten?• Verdriet,rouw,depressiviteit,angst,wantrouwen,…..• Wanneersprekenwevaneenziekte?
Hebbenhulpverlenersvoldoendekennisvanpsychischeproblemenopoudereleeftijd?
- Depressie?- Komtevenvaakvoorbijouderendanbijjongvolwassenen(+/-15%)- Hogereprevalentieinresidentiëlesettings(WZC)- Depressiekanzichanderspresenterenopoudereleeftijd- Depressieisgevaarlijkeziekte:verhoogdemortaliteit- Linkmetsuïcide:grootsterisicofactorvoorsuïcideispsychiatrische
aandoening(depressie,alcoholmisbruik,angst,….)
- Positieveevolutiequadetectieenbehandeling- Maarnogsteeds:
- Onderbehandeling- Overbehandeling(DDrouw,verdriet)- MinderverwijzingennaarGGZdanjongvolwassenen
- Preventie:CGG’s- Vroegdetectie
- “Ageism”:‘depressievegevoelenshorenbijdeoudedag’
Evolutieleeftijdsspecifieksuïcidecijferper100000inwoners;Zorg&Gezondheid
Leeftijdsspecifieksuïcidecijfer(per100.000inw)Vlaanderen2015,volgensgeslacht.
- Angststoornis• Wordennietmakkelijkherkend!• 10%van65plussersangststoornis• Angstklachtenkomenvakervoor
• Demeesteangststoornissenzijnaleenheellevenaanwezig.• Vaaknooitbehandeld.• Wordendoorouderenvaakalsdeelvanhunpersoonlijkheidbeschouwd
• Angstendieoplatereleeftijdbeginnen• Angstomdementteworden• Angstomtevallen,waardoorvermijdingontstaat• Angstvooreenernstigeziekteofeenbestaandeziekte
• Hetklachtenpatroonvanouderenisandersdanbijjongerevolwassenen• Deangstwordtvaakvertaaldinlichamelijkeklachten(hartkloppingen,zich
slechtvoelen,nervositeitofbenauwdheid)• Mensenherkennenbijzichzelfdeangstniet.
• Angstklachtenkunnengevolgzijnvanandereaandoeningen(depressie,psychose,achteruitgangvangeheugen,lichamelijkeaandoeningen)
Hetlevenzoalshetis….
Hebbenhulpverlenersvoldoendekennisvanpsychischeproblemenopoudereleeftijd?
- Verslavingopoudereleeftijd• Prevalentie?5tot16%• Alcoholproblemenbijouderenwordenvaaknietgedetecteerd
• Tekensvanalcoholismewordenvakeraandeleeftijdofaanandereaandoeningentoegeschreven:pijnen,slapeloosheid,depressie,angst,geheugenverlies,vallen,...
• Therapeutischfatalisme?• Ouderenzoekenmindersnelhulp• Ontkenning,rationalisatieofminimaliseringbijdepatiënt• Somswordendeproblemenookdoordefamiliegemaskeerd• Groterepermissiviteitvooralcoholgebruikbijouderen(ookinWZC)• Somsisderedengewoonomdatniemandhetmerktdatzedrinken• Ofniemanddenkteraanomhetnatevragen…
• Onvoldoendekennis/bewustzijnvanproblematiek!
Hebbenhulpverlenersvoldoendekennisvanpsychischeproblemenopoudereleeftijd?
- Dementie
- Dementie• Nietallegeheugenproblemenzijntekenvandementie• Overenonderdiagnostiek
• Naarwieverwijzen?• Geriater• (Ouderen)Psychiater• Neuroloog• Psycholoog
• Geheugenkliniek:multidisciplinairebenadering• Heelveelinitiatieventerondersteuningindethuiszorg(accentopzorg)
• Maatschappelijkbeeld:‘niet-mensen’,‘mensonwaardig’,‘dementerenden’
• AnneMeiThé:huidigebenaderingistémedisch
Socialebenaderingdementie(AnneMeiThé)
Watbestaatervanzorgvoorouderenmetpsychischeaandoening?
• Ambulantezorg• Psychiaters:ouderenpsychiatrieisgeenaparteerkenning
• Meerinteressebijjongepsychiaters• Psychologen/psychotherapeuten
• Meerinteressebijjongepsychologen
• Centravoorgeestelijkegezondheid(CGG’s)• 20CGG’sinVlaanderen• Ouderenteams• 2012:aanvullendefinancieringvoorouderenteams• Percentagepatiëntenouderdan65jaardatminstens1contacthadmeteen
zorgverlenerineenCGG:11%inVlaanderen(KCE-rapport)
• Wachtlijsten• Drempel–stigma• Therapeutischnihilisme/fatalisme
• Zekerwatbetreftpsychotherapie
Watbestaatervanzorgvoorouderenmetpsychischeaandoening?
• Psychiatrischeteamsaanhuis• Therapeutischeprojecten• Mobieleteams(artikel107):-65jaar• Projecten
• ‘Protocol3’projecten:buitenGGZ,doelinstitutionaliseringuitstellen(13van66omvattenpsychologischeofpsychosocialeinterventies)• Stoppeninhuidigevorm–anderevoorwaardenvoor
verlenging(ADL,prestatiegefinancierd,…)• Lokaleinitiatieven
• MDO-thuiszorg• Specifiekevergoedingvooroverlegthuis
Watbestaatervanzorgvoorouderenmetpsychischeaandoening?
• PsychiatrischeziekenhuizenenPAAZ• Afdelingenouderenpsychiatrie
• Ouderenmetdementieengedragsproblemen• Ouderenmet‘algemene’psychiatrischeproblemen
• Eerste‘outreachende’activiteiten• Liaisonfunctie/team
• Psychiatrischeverzorgingstehuizen• Aandeelouderenisgedaald(+75jarigenistussen2003en2013gedaald
van17naar10%(KCE))(verschuivingrichtingWZC?)
• BeschutWonen• Vrijstabiel• 9%65-75jarigen• 2%75plussers
WZC?
OnderzoekKHK
Watbestaatervanzorgvoorouderenmetpsychischeaandoening?
• WZC• Hogeprevalentievandepressie• Toenemendeproblematiekvanlevensmoeheid• ZorgnooddoorpsychischlijdenkomtnietvoorinKATZ• Erg‘somatisch’model–ookorganisatie• Kennisbijverzorgendenenverpleegkundigen?• Aantrekkelijkheidvanberoep?
• VoorschrijfgedragOngeveer42%vandeCM-ledeninwoonzorgcentragebruiktein2014minstens30dagenlangantidepressiva,21%kreegantipsychoticavoorgeschreven.
Watbestaatervanzorgvoorouderenmetpsychischeaandoening?
• WZCzijninvolleevolutie!• SamenwerkingGGZ–WZC• Eigenpsycholoog• Meeraandachtvoorbeleving,psychischwelbevinden,kwaliteit
vanleven,existentiëleenspirituelenoden• Herstelgerichtebenadering
• Anderewoonvormen?• Noodaanmeergedifferentieerdwoonaanbod• Quidoudgewordenpatiëntenmetchronischepsychiatrische
problematiek
MijnheerJanssensheeft(snel)hulpnodig…
• Crucialerolvanhuisartsen:Hoeondersteunen?• Eerstelijnspsycholoog?• ‘Zorgpaden’?• Geenwachtlijsten/MakkelijketoegangtotGGZ
• Éénmaligpsychiatrischconsult• (supportteam)
• Stigma• Gemeenschappelijk‘onthaal’/multidisciplinaireraadpleging• Mobielteam–‘outreachendezorg’• OokinWZC:noodaanondersteuning
• Watbijzorgweigering?• Mobielteam:‘aanklampendezorg’of‘bemoeizorg’
• Samenwerkingtussendeverschillende‘lijnen’kan/moetbeter• Nuveeltoevallighedenwaarpersoonterechtkomt
• VLABO:bevragingeerstelijn:knelpunteninsamenwerkingmetGGZrondouderen(terugkoppelingvoorjaar2016)• Langewachttijdenenwachtlijstenvooraanmelding• CrisissituatieseindigenvaakopspoedAZ• Deskundigheidsbevorderingvandeeerstelijnsmedewerkers(thuis
enwoonzorgcentra)• Overlegthuiszorgdienstenenopname-afdelingen• Medicatiegebeuren• Bijwiewaarvoorterechtkunnen(socialeGGZ-ouderenkaart)• Kloofvandezorgtussendevolwassenen(tot65)enouderen
• Mobiliteitsprobleembijdeouderen• Kosteerstelijnspsycholoog• Lokaaldemulticulturaliteit(taalencultuur)alsbemoeilijkendefactor• Noodaannachtopvang• Vaakverslavingsproblematiek:geneesmiddelenenalcohol• Discrepantiebeleving“probleem”eerstelijnenGGZ• MoeilijkeopnameinWZC• (gedeeld)beroepsgeheim
Eigenervaring…
• Eigen(beperkte)ervaringmet‘outreachpsychologe’• Screeningendiagnostiek(vroegdetectiebijpersonendiezelfgeen
stappenzetten)• Opvolgingentoeleiding–functievanzorgcoach/casemanager(Veel
takendieniettottakenpakketvanpsycholooghoren)• Ondersteuningvanmantelzorgers(omgaanmetveranderendgedrag)• ‘Zorgwekkendezorgmijders’• Ondersteuningvaneerstelijnwerkers(gezinszorg,verpleegkundigen)• OndersteuninginWZC,DVC…• Positievefeedbackvanhuisartsen:ookvoorheneenondersteuning• Opvolgingvanpatiëntenmetdementiethuisgedurendeverschillende
jaren• Expertiseontwikkeldrondbemoeizorg:veelzorgwekkende
zorgweigeraarsmetvaakwanhopigefamilies…• Samenwerkingtussendisciplinesbevorderend/ergverbindend
Eenmodelomvantedromen….
Eenmodel….
Geestelijkegezondheidszorgvoorouderen
- Belangrijkprobleem- Nogsteedsonderdiagnostiek/teweinigkennis- Noodaanmeeronderzoek
- Noodaanondersteuningeerstelijn- Noodaangeïntegreerde–multidisciplinaireaanpak
- Timesarea’changing- GGZintransitie.Vergeetdeouderenniet!Specifiekeexpertise!- Ouderenzorg(WZC)intransitie
- Maatschappelijkdebat!- Oudworden,kwetsbaarheid,afhankelijkheid,verliesvanautonomie- Medicalisering- Zingevingsbehoeften- Krachten!
Deidealewereld….Holistischebenadering….Eenvrouwvan80jligtinhetziekenhuisenzegt:"Iklig‘snachtsveelaanmijnmantedenken".Welkelagenvanbetekeniskunnenindezeenkelezinverborgenliggen?• Fysiek(hiergaathetomeenfeitelijkeenobjectiefverifieerbarestandvanzaken):‘mevrouwligt's
nachtswakker'.Eenfocusophetfysiekevlakroeptvragenopals:Isersprakevanslapeloosheid?Moethierietsaangedaanworden?
• Psychisch(hiergaathetomgedachten,beelden,gevoelensenemotiesdieindeuitspraakverborgenliggen):‘mevrouwdenktaanhaarman'.Vragenvanuiteenfocusophetpsychische/emotionelezijnbijvoorbeeld:Maaktmevrouwzichzorgen?Mistzehaarman?Isersprakevanverdrietofverlangen?Hoeheftigisdat?Welkezorgiseventueelnodig?
• Sociaal(hiergaathetomdesocialeomgevingwaariemandmeeverbondenisendaaroververtellendietsmeedeeltoverhaarofzijnidentiteit):‘mevrouwisechtgenote(geweest)'.Vragendievanuitdefocusopdezelaagopkomenzijn:Watvoorbandisertussenbeiden?Hoeverlooptdecommunicatie?Ishaarmanzorgbehoeftig?Ismevrouwmisschienweduwe?
• Spiritueel(hiergaathetomwatmensentendiepstebeweegt,inspireertenzingeeftaanhunleven;veelalverbondenmetdegewonedingenvanhetleven).Aandachtvoordezelaagroeptvragenopals:Watbetekenthetvoorhaaromaanhaarmantedenken?Hoeervaartzedeherinneringaanhaarman?Maakthethaarweemoedigofervaartzeer(ook)krachtdoor?Watdoetdestiltevandenachthaar?
Besluit• Zorgvoorkwetsbareouderen:
• “scheppenenbegunstigenvansamenlevingwaarinkwetsbareouderenervareneenplaats,zelfseeneigenopdrachtenroepingtehebben”
• “zorgdiezelfrespect,zelfbewustzijnenzingevingvanouderenondersteunen”(LinusvanLaere)