Embed Size (px)
Citation preview
GAZETO DE ESPERANTO - LIGO NUMERO 6 (1/2006)DE BOSNIO KAJ HERCEGOVINO JARO 6
POST 33 JAROJ EN SARAJEVO
BOSNIANINO EN LA KORO
SREBRENICA - PARADIGMO DE LA KRIMO
DUM LA SIEØO
NOVAJ PROJEKTOJ DE ESPERO
BELETRO: MARKO VEÞOVIÆ
SARAJEVANO EL MONTENEGRO
62-a IJK
J Gazeto de EL BkH
Bosnia Lilio
Gazeto de Esperanto-Ligode Bosnio kaj Hercegovino,
n-ro 6 (1/2006) jarkolekto 6/ 2006
Redakta komitato:
Senad Èoliæ, Mustafa Resuloviæ,Branko Miljko, Mustafa Tandir,
Kemal Jakupoviæ.
Kovrilpaøo:
Anoj de la Loka Kongresa Komitato
de maldekstre sidas
Tarik ŠahinoviæAnida ÈoliæSamir Ribiæ
Vildana DelaliæDženita ZviracSelma ZviracLejla Bahor
Emir Arnautoviæ
Subtena abonkotizo:
5 EÝROJ (5 KM)
Enlandanoj:
Savez za esperanto BiH 129-101-10002644-89
HVB Central profit banka ddSarajevo
Eksterlandanoj:
Pagoj al la kontoj de UniversalaEsperanto-Asocio kodnumero
elbh-j
Kunlaboris en tiu æi numero:
Françoise Noireau, Azra Èoliæ,Samir Ribiæ; Vildana Delaliæ,
Fetah Zvirac kaj d-ro Beæir Maciæ.
Eldonisto
Esperanto-Ligo de Bosnio-Hercegovino
p.f. 452BA-71000 SARAJEVOBosnio-Hercegovino
tel/telefakso + 387 33 646-969 + 387 33 533-958
retadreso:[email protected]
TTT paøo: www.esperanto.ba
BONVENON AL IJK
Post kvin jaroj “Bosnia Lilio” estas denove inter ni. Øia vojaøo tra lamondo æi-jare estos pli facila olkutime. Post tridektri jarojSarajevo kaj Bosnio kajHercegovino denove gastigosInternacian Junularan Kongresonde TEJO. Vi karaj niaj gastoj el latuta mondo fariøos niaj poþtistoj.Dankon pro tio kaj bonvenon al la62-a IJK.
Dum la pasintaj kvar jaroj niajgvidaj membroj "batalis" kun þtataj organoj de Bosnio kajHercegovino por oficiale registrisur þtata nivelo nian organizon. En la jaro 2001 la þtata Parlamentoakceptis novan leøon pri asociojkaj fondusoj en Bosnio kajHercegovino. La leøo ankaý difinis procedon por ricevi rajton havi entitolo de sia organizo nomon deBosnio kaj Hercegovino. Laprocedo kiu en normalaj kondiæojbezonas maksimume du aý trimonatojn daýris pli ol kvar jarojn.Decidon de la Ministerio porjusteco de Bosnio kaj Hercegovino nia organizo ricevis antaý nelonge.Finfine tio estas pasinteco, sed pronekredeblaj aferoj ni perdistempon, multfoje monon, nesukcesis eldoni ekz. novajnnumerojn de la gazeto,lernolibrojn, k.s.
En tiu æi numero de la gazeto vitrovos bonvenigon por æeestantojde la kongreso. Tiu evento estas tre grava en la postmilita tempo kajbona þanco por plifortigi kajplivastigi nian organizon.
Kelkajn paøojn ni dediæis al laeterna temo: "Srebrenica." Pasisjam dekunu jaroj post la genocidoen Srebrenica, sed plimulton daviktimoj oni ankoraý ne identigiskaj oni ne havas eblecon honoreentombigi ilin. Oni daýremalkovras novajn amasajn masak-rejojn. La lasta en Kamenica kaþas
pli ol sescent postmortajnresta¼ojn! Hontinde estas ke æefajakuzintoj por la genocido ankoraýne estas arestitaj.
Kiamaniere travivi terura¼ojn ensieøita Sarajevo estas ankaý eternatemo. Atestas pri tio kun multajnotoj el la vivo dum tiu periodoSamir Ribiæ.
El multaj geesperantistoj kiujlastatempe vizitis nian landon nielektis s-ino Françoise Noierau elFrancio por prezenti þin al niajlegantoj kaj legi pri þiaj impresojpri Bosnio kaj Hercegovino, priurboj, homoj, niaj kulturoj,historioj, kutimoj k.t.p. Estas tre interesa por niaj legantojæar Françoise regas sufiæe bonebosnan lingvon kaj pro tio þi havismultajn kontaktojn ankaý kunneesperantistoj. .
En urbo Tesliæ okazis renkontiøoTAMEN. Partoprenis gejunuloj eleksa Jugoslavio kaj el la tutaBosnio kaj Hercegovino. Ilikonsentis kaj mesaøis ke neekzistas alia vojo ol integriøo kajnova kunvivado en Eýropa Unio.
Nia humanitara organizo ESPEROdaýre laboras. Al legantoj estasprezentitaj novaj projektoj kajraportoj pri la finitaj en valoro decentdekunu mil eýroj nur por laakvodukto Klokotnica!
Paøoj de belarto estas dediæitaj alMarko Vešoviæ, unika homo,sarajevano el Montenegro, homokiuj travivis sieøadon de Sarajevokaj fariøis øia poeto.
Nia movado perdis plian gravan aktivulon Muhamed Turan. Bravabosno kiu travivis la tutan militonen Banja Luka.
La Redakcio
2 Bosnia Lilio 6 (1/2006)
Kiam okazis la 29-a IJK enSarajevo en la jaro 1973 la tutaetoso kaj cirkonstancoj estis
aliaj. Sarajevo estis la æefurbo de unuel la ses respublikoj en Jugoslavio,socialisma sistemo forte subtenisjunularan agadon, nealianciteco,frateco-unueco estis la idearo kiunoni obeis, sekvis, flegis. Bazo de laorganizo estis larøa, helpantoj kajorganizantoj venadis el najbaraj
respublikoj kaj alilande. Organizakomitato disponis pri oficejo, laasocio funkciis, kluboj aktivis enlernejoj, universitatoj, urboj.....centojda junaj kaj ne tiom junaj homojviglis ene kaj æirkaý la E-movado. Æu depost tiam pasis nur 33 jaroj? Ne longa periodo, eæ en la vivo deunuopulo, sed...
Kontraýesperanta genocido?
Komuna þtato ne plu ekzistas.Sarajevo fariøis fama en internacia-tutmonda skalo pro terura milito kiuokazis. Bazo de la Esperanto-asocione plu estas 20 milionoj, sed unukvinono, terminojn "nealianciteco","frateco-unueco" junaj homoj eble eæne konas kaj certe ne komprenas, æarla historio estas stranga scienco-øiperdas la fadenon. Æu ni povas paroli pri genocido en lakazo de la E-movado en Bosnio kaj
Hercegovino? Laý difino, genocidoestas ago kontraý membroj de ununacio, øia kultura, etna, genta,scienca... distingoj (pli-malpli). Øidetruas koron kaj la plej valoranparton de æio kio karakterizas nacion:plej edukitaj kaj kapablaj homoj, plejkonataj monumentoj, plej gravajinstitucioj, kaj ke tio kio restu nesufiæu por restarigi normalan evoluon de la grupo. Kaj kio okazis kun Esperanto enBosnio? Mi atestas: øi ankaý estisviktimo de genocido! Ne ekzistisunue sufiæe da "Esperantismo" æemultaj membroj kaj partoj de laE-organizo! Se male, hodiaý en LKKestus pli vigle, æar vigligus øingejunuloj el Tuzla, Mostar, Zenica,Banja Luka, Doboj, Prijedor,Gora¼de, æiuj kune kun la sola ideo:restarigo kaj renaskigo de laE-movado. La plej bonaj, la plej kleraj, la plejkapablaj membroj de la E-organizoen la naýdekaj, do nur dekvin jarojn antaýe, ne plu estas æi tie. Uzeir,Zijad, Suad...pereis, Mato, Miþo,Straþni - foriris, vivas alilande, laý lastranga kaj terura scenaro de æiumilito. Nada estas ie-tie. Multajforlasis domojn kaj ekvivas aliloken,perdis ligon kun Esperanto, æar lavivo estas malfacila. Abrupte estisrompita kontinueco en evoluo kajvivo de la E-movado en Bosnio kajHercegovino. Infanoj kiuj venis postla milito ne havis þancon lerni de tiubonega generacio kiu malaperis dumla milito.
Feniksa generacio
Tial la æi-jara TEJO-kongreso enSarajevo estas mraklo. Grupo da gejunuloj kiujn tuj post lamilito kaptis beleco de Esperanto kielmemkreska, ne kiel natura kontinuo,subite gajnis la IJK-on. Ne kielpostsekvon de disvolvo de laorganizo kaj øiaj membroj, ne kielrezulton de la organizaj, rimedaj,homaj agoj, celantaj "konkeri" aý"venki" la honoron organizi la TEJOkongreson.Sed ankaý temas pri brilaj gejunuloj,kaj rezulton de ilia laboro kaj penooni devas mezuri per specialajmezuriloj, æar sen ejo, sen iloj, sen
monrimedoj ili tamen trovis la øustankaj adekvatan temon pri kiu ili havassperton kaj eæ "ion pridiri".Æar, ili vivas multkulturecon en lamondo kiu rapide tutmondiøas. Ilispertis teruron de la Sarajeva sieøosub multkultura etoso. Sed ili neniam antaýe spertis teamanorganizadon de iu internacia aý eænacia kunveno. Ili ne havis ebleconlerni de antaýuloj, vidi el la dua vicokio okazas, kaj kio bezonas. Ili tujsaltis al torento. Bravaj koroj!
Jen la TEJO kongreso en Sarajevokiel miraklo de beleco deEsperanto-ideo, semita kajmemkreska post la terura milito.
Sarajevo akceptos partoprenantojnkaj gastojn tutkore, esperante ke lanobla etoso de tiu belega urbo æiamrestos en memoroj de æiu vizitanto. Maljunaj esperantistoj certe sentosdevon starigi monumenton al tiuj kiujmalaperis dum la milito. Junulojfariøos plispertaj pri organizadolernante je la plej malfacila maniero-per sia propra haýto. Kaj Sarajevo,spite al æio, post dekkvin jaroj denove estos loko de grandaEsperanto-evento.
B O N V E N O N !
Azra Æoliæ
POST TRIDEKTRI JAROJ
MIRAKLO EN SARAJEVO, 2006
Simbolo de la 62-a InternaciaJunulara Kongreso de TEJO
okazanta en Sarajevo
J Gazeto de EL BkH
Bosnia Lilio 6 (1/2006) 3
Multaj artikoloj kiuj lastatempeprilumas bosnian historionkutime traktas la periodojn de
mezepoka reølando Bosnio(950-1463) la otomanan epokon(1463-1878), la aýstro-hungaran(1878-1918), la jugoslavian - serbanrojalisman (1918-1941), la kroatanfaþisman (1941-1945), la jugoslaviansocialisman periodon (1945-1991),kaj la akton de sendependiøo mem la1 -an de marto 1992. En pluraj studojþajne oni ne sufiæe emfazas la rolonde Josip Broz Tito, kiel historiapersono de tutmonda gravo, en laprocezo de bosnia rememstariøo.
Federacia skemo de Tito
Kiam Tito venis æefronte deJugoslavia Komunista Partio en 1937li strukturigis la partion kvazaýskizon de estonta nova Jugoslavio
kiel federacia komuna¼o de egalrajtajnacioj, naciaj minoritataj kajcivitanoj. La partio estis organizitasur etna-nacia principo,kulturhistoriaj kaj geografiaj tuta¼oj. (Slovenio, Kroatio, Bosnio-Hercegovino, Serbio, Makedonio kajMontenegro). En tia strukturospecialan lokon kaj traktadon ricevisprovincioj Kosovo, Vojvodino kajcertatempe ankaý Sanøako pro siajspecifa¼oj. Koncerne Bosnion jam en 1938okazis la Unua regiona konferenciode JKP por Bosnio-Hercegovino.Tito tiel anticipis serbajn kaj kroatajnburøajn partiojn kiuj en 1939interkonsentis pri fakta divido deBosnio-Hercegovino (la famakontrakto Cvetkoviæ-Maèek). Postdisfalo kaj kapitulaco de la ReølandoJugoslavio en 1941 popol-liberigaj,kontraýfaþismaj militbataloj evoluosøuste laý la skemo de Tito. Temis priunika kazo en Eýropo ke popoloj dela disfalinta þtato-lando batalu perarmita liberiga batalo, kiel la plejaýtenta esprimado de la rajto jememdetermino, por kreiøo de novakomuna þtato. En la kvarjara batalo (1941-1945)Bosnio estis øia epicentro. Æiujgravaj luktoj kaj æiuj gravaj decidojkaj okazinta¼oj kiel rezulto de labatalo okazis sur la teritorio deBosnio - Hercegovino. La unua Sesiode Kontraýfaþisma Konsilantaro deJugoslavio (Milita Parlamento)okazis en Bihaæ (novembro 1942), laUnua Sesio de KontraýfaþismaKonsilantaro de Bosnio - Herce-govino (ZAVNOBiH) en MrkonjiæGrad (25 novembro 1943), la DuaSesio de KontraýfaþismaKonsilantaro de Jugoslavio en Jajce(29-30 novembro 1943).
En la sesio en Mrkonjiæ Grad estasalprenita historia decido pri Bosnio -Hercegovino kiel egalrajta federacia
unuo kadre de nova Jugoslavio,fondota kelkajn tagojn poste en Jajce.
Restarigo de Bosnia þtateco
Konsiderante Bosnion-Hecegovinonplurrilate plurisma lando en laDeklaracio de ZAVNOBiH estasemfazite ke Bosnio estas "nek serba,nek kroata, nek muzulmana (bosna)", sed "kaj serba, kaj kroata, kajmuzulmana (bosna)". Tial la 25-a denovembro estas la vera "Þtato-Tago"de Bosnio-Hercegovino. Estasemfizinde ke en la Dua sesio deZAVNOBiH estas alprenita ankaý laDeklaracio pri rajtoj de civitanoj deBosnio - Hercegovino (eæ kvar jarojnantaý adopto de la UniversalaDeklaracio pri Homaj Rajtoj). Dum la epoko de TitoBosnio-Hercegovino firmigis kajgrave antaýenigis sian pozicion deegalrajta federacia unuo ensocialisma Jugoslavio. Sed post disfalo de la þtato en 1991grandserbaj hegemoniuloj æefrontekun Slobodan Miloševiæ kaj lakroataj hegemoniuloj æefronte kunFranjo Tuðman movis sen-kompromisan armitan agresonkontraý Bosnio pri kies teritorioj,kvankam malamikoj, ili boneinterkompreniøis. La fino de tiu plejturbulenta periodo en la bosniahistorio estas signita en Dajtono kajParizo per subskribo de lapackontrakto. Okaze de la agreso kontraý Bosnio -Hercegovino la internaciakomunumo kaj la Unuiøintaj Naciojmalsukcesis en sia misio depacgardantoj. La agreso finiøis laý laprincipo "status quo", konfirmanterezultojn de la agreso. La tragedio deSrebrenica kaj rekorde longa sieøo de Sarajevo estas paradigmoj de lasuferado de Bosnio.
Mustafa Resuloviæ
Josip Broz Tito (1892 - 1980)famiøis kiel organizanto de
granda kontraýfaþisma rezisto(1941 - 1945), þtatestro de
Jugoslavio kaj gvidanto de lamovado de nealiancitaj landoj
J Gazeto de EL BkH
BOSNIO
TITO KAJ BOSNIA MEMSTARIØO
4 Bosnia Lilio 6 (1/2006)
Eæ dek jarojn poste la genocidosuper bosnoj en Srebrenica daýre okupas atenton de la enlanda kaj
eksterlanda publiko kiel pro lanombro de viktimoj, samtiel proformoj kaj metodoj de la krimoj kajpro la amasa malobservado de homajrajtoj.
Por malkovri la "cerbojn", kaj tiosignifas planintojn, instigintojn kajekzekutintojn de tiu æi la plej amasaeneýropa krimo post la duamondmilito, sekvis diversspecajraportoj,parlamentaj enketoj, debatojk.t.p. ¦ronologie observante apartajnambiciojn tiuplane montris: "Raportopri Srebrenica" de la Øeneralasekretario de Unuiøintaj Nacioj (15novembro 1999), Raporto de laInforma misio de la Francaparlameno formita je iniciato de la"Kuracistoj sen la limoj" (29 oktobro2001), Raporto de la "Internacia Pac –
Konsilio" (IPK) (marto 2002) kajRaporto de la nederlanda Instituto primilita dokumentado (10 aprilo 2002).
La vero konstatendas
Eæ malgraý insistaj penoj por prilumi la genocidon super bosnoj en
Srebrenica, la prezentitaj doku-mentoj de diversa karaktero propluraj kialoj ne sukcesis ellaboriveron pri tiu æi masakro.Antaý æio oni ne deiras de tio kenenie, kiel en Srebrenica, tiel klareesprimiøas karaktero de la agresokontraý Bosnio kaj Hercegovino, kajøi estis perfidema, brutala kajgenocida. Nenie kiel en tiu regionotiel publike, eæ kun æeesto de soldatojde Unuiøintaj Nacioj (la nederlandabataliono), oni faris genocidon superhomoj. Eæ malgraý tio ke Srebrenicaestas proklamita "sekura zono" de
Unuiøintaj Nacioj, la tutan temponøis okupacio de tiu regiono en julio1995, kontraý tiea, plene izolitabosna loøantaro, estis gvidatajspecialaj militformoj kaj genocidadetruado, kiel ekzemple: malhavigode akvo, malhelpado kajmalpermesado de liverado de
humanitara helpo, medikamentoj,energia¼oj kaj de æio, en biologia–ekzistada senco nepre necesa portransvivado. La masakro super bosnoj enSrebrenica estas tipa genocida aktoplenumita laý establita matrico – laamasa krimego sekvas sukcesanmilitan operacon. La genocido kajaliaj formoj de la krimo en Srebrenica estis zorge planitaj, tre boneorganizitaj kaj sistemece plenumitaj.Pri tio atestas amplekso, uniformeco,rapideco kaj konsekvecemo enplenumado de la krimo; interdepe-
GENOCIDO
La 11-an de julio 2006 æe la Memor - centro POTOÈARI estis entombigitaj novaj 505 identigitaj mortigitoj
SREBRENICA - PARADIGMO DE LA KRIMO
J Gazeto de EL BkH
Bosnia Lilio 6 (1/2006) 5
deco de øia rezulto kaj de paralelegvidataj traktadoj sur diversaj nivelojde la internacia komunumo; dislokigode ekzekutejoj kaj organizo detransportoj de viktimoj al ili; paþoj primaskado de preparlaboroj kajforigado de spuroj de la krimoj;arsenalo de mistifikoj rilate alviktimoj, al propra kaj mondapubliko, al envolvitaj anoj deUnuiøintaj Nacioj kaj ankaý de øiajorganoj. Por alvokado kapitulaciiestis utiligitaj blankaj kirasveturiloj,uniformoj kaj kaskoj kun emblemojde Unuiøintaj Nacioj. Æio devis restisen atestantoj; eæ ankaý þoforoj de lakamionoj estis entiritaj en krimegonpor ne rajti atesti.
Plurnivela respondeco
La plej grandan respondecon por lagenocido super bosnoj en Srebrenicaportas serbaj fortoj, respektiveagresinto, æefronte kun SlobodanMiloševic, kiu finis en Hago, kaj laserba politika kaj milita gvidantaro enBosnio-Hercegovino. Ili organizis kajaprobis tiun æi krimon. Ilianrespondecon oni povas klare vidi,interalie, en atenta analizo de lakrimo. Nome, sistema karaktero de lakrimo, detala planado kaj maniero dela plenumado, indikas rektanrespondecon kaj de la serbagvidantaro en Beogrado kaj de iliajkunlaborantoj en Pale. * La mortigado estis lerte preparita kaj organizita.Tion tre efekte konfirmis juøprocesoj en Hago kontraý komandantoj de laDrina-korpuso. Por la genocido super bosnojcertamaniere respondecas ankaý altajoficialuloj de Unuiøintaj Nacioj,aparte altaj militaj komandantoj,sekve membroj-þtatoj de UnuiøintajNacioj, registaroj de okcidentaj
landoj, precipe la registaroj de Francio kaj Nederlando, sekve nederlandajoficiroj, la t.n. Kontakt – grupo kajaliaj. La grandpotencoj permesisplenumiøon de la genocido superbosnoj kaj fermis okulojn en la
momento de øia plenumado. Neniu enla mondo ion ajn entreprenis por savimilojn da homoj de certa morto. La respondeco de eýropa kajinternacia komunumo por neadvekatareago al la krimoj en Bosnio kajprecipe en Srebrenica estas evidenta.Eýropo kaj la tuta mondo þajnigis keili protektas homajn rajtojn. ProBosnio, kiel la 27-an de julio 1995priskribis Mazovyecki "sur ¼etkuboestas stabileco mem de la internaciaordo kaj principoj de la civilizo".Oni ne povas neglekti respondecon dela internacia komunumo æar øiajreprezentantoj "sur alta nivelo" porpartopreno en intertraktadoj kunfarintoj de la krimo rekte kaþadismasakron kiu paralele kun laintertraktadoj okazadis en Srebrenicakaj øia æirkaýa¼o.
Akuza raporto de Mazovyecki
Unuiøintaj Nacioj, kvankam ili havismandaton malinstigi atakojn alSrebrenica kaj la kvin aliaj "sekurajzonoj" de Unuiøintaj Nacioj enBosnio – Hercegovino, "ili nemalhelpis serbajn atakojn alSrebrenica kaj teruregajn okaza¼ojnkiuj sekvis". En aparato de UnuiøintajNacioj kaj øenerale en la internaciakomunumo, vere, ne estis politikavolo haltigi kaj malhelpi genocidon.Tion pruvas pluraj faktoj, kaj precipetiuj ligitaj al postuloj pri senperaelaera subteno dum atakado kajokupado de Srebrenica kaj genocidosuper bosna loøantaro.Multaj sciis pri la genocido: viktimoj,farintoj, organoj de UnuiøintajNacioj, pluraj inform-servoj,responsuloj en registraroj de multaj,precipe en Bosnio – Hercegovinoengaøitaj þtatoj.
Juøi la militkrimulojn Srebrenica, kiel nesanigita vundo,postulas konstantan postspuradon dela vero, æar tio estas minimumo kiunoni povas fari rilate al viktimoj de
Srebrenica. La nuna situacio postulasplurdirektan agadon de la internaciakomunumo, registaraj kaj neregistaraj organizoj kaj de aýtoritato enBosnio-Hercegovino, sur æiuj niveloj.Honesta juøproceso kontraýrespondecaj politikaj kaj militajoficialuloj, senkonsidere ilianpozicion, trudiøas kiel imperativabezono. Þlosila instrukcio en tiukonstelacio-Internacia Tribunalo pormilitaj krimoj en eksa Jugoslavio,levis øis nun plurajn akuzojn, kiujinteralie kulpigas la akuzitojn ankaýpri genocido, kiel la plej malfacilaformo de krimo. Sed, respektantedimensiojn de la tragedio deSrebrenica, tio ne sufiæas.Konsiderante portempan (ad-hock)karakteron de la Haga Tribunalo, estas aparte grave kapabligi kaj engaøienlandajn tribunalojn. Laý kelkajpritaksoj eæ æirkau 150 anoj de laSerba Soldataro bezonus estiprocesiitaj pro krimegoj enSrebrenica. Oni ne povas permesi kela personoj, kiuj faris krimojn, kajkiujn la viktimoj konstante rekonassur la stratoj, estas senøene liberaj, kaj ne malofte ili plenumas publikajnfunkciojn. Krom æio indikita, aparteoni devas akcenti ke grava nombro daakuzitoj, kaj inter ili la æefajordonintoj – Radovan Karadžiæ kajRatko Mladiæ, daýre kaþiøas, spitanteal viktimoj kaj al æiuj kiuj pro siajfunkcioj devus ilin aresti.
Trovi kaj identigi viktimojn
Malkovrado, elterigado kajidentigado de la mortigitoj enSrebrenica devus kontinue okazi kajankoraý pli intense, kion ne povas bari financaj rimedoj kaj aliajantaýkondiæoj, gravaj por tiu delikatatasko. Familioj de mortigitoj meritaske æiu viktimo estu trovota kaj digneenterigita, per kio oni evitas diversajnmanipula¼ojn, precipe pri la nombrode mortigitoj dum la okazinta¼oj enSrebrenica en 1995. Ni estasatestantoj ke la serba flanko enBosnio- Hercegovino, kiu estas la plej respondeca por krimoj, klopodasæiamaniere minimumigi kaj relativigiilin, kaj per tio nebuligi efektivanrespondecon. Tiurilate okazis diversaj agmanieroj,kaj antaý æio dislokigado demortigitoj al aliaj loka¼oj (t.n.sekundaraj tombejoj), kio estasevidenta ekzemplo pri kaþado de lakrimo. La pinto de tia praktiko estas la unua raporto de la registaro de laRespubliko Serba pri Srebrenica, enkiu menciiøas cifero pri 1.800mortigitoj, æefe batalantoj el tiuregiono.
La resta¼ojn de lamortigitoj portas iliajparencoj, najbaroj kajkunloøantoj, post la
klinpreøo, al iliaj eternaj ripozejoj
6 Bosnia Lilio 6 (1/2006)
J Gazeto de EL BkH
Tiu æi raporto provokis øeneralankondamnon de pluraj asocioj de æiSrebrenica, partioj, politikistoj kaj dela plej larøa publiko enBosnio-Hercegovino kaj ekster øi.Interalie la alta reprezentanto deinternacia komunumo en Bosnio-Hercegovino karakterizis øintendenca, þoka kaj provoka.
La viktimoj de Srebrenica konstantepostulas dignan entombigon de iliajplejaj karuloj, por ke ili kiel la tutacivilizita mondo povu viziti iliajntombojn kaj honorigi ilin. Multe datempo estis perdita por elekto deloka¼o kaj por aliaj necesaj agoj prikonstruota Memor-centro enPotoèari.
Malhelpoj al reveno de travivintoj
Lastatempe æiam pli aýdiøasneregistaraj organizajoj kaj jurajekspertoj kiuj deziras formuli apartanakuzon por kompenso de domaøo altransvivintaj loøantoj de Srebrenica.Laý iuj informoj estas prilaboritaj æ.6.000 aktoj de potencialaj akuzantoj,pri kio oni devas persisti, æar øi povus esti unu el kontentiøoj portransvivintaj loøantoj de Srebrenica.La reveno al Srebrenica okazas tremalrapide, kion grandparterespegulas obstrukcio, precipe de laaýtoritato el serba respubliko, kiuklopodas æiamaniere tiun æi teritorionreteni "etne pura". Tio manifestiøas en pluraj kampojantaý æio en foresto de helpo porrenoviøo de detruitaj objektoj, kajdonado de klerigaj kaj sanigaj servoj.Eæ se ekzistas kondiæoj certigi alinfanoj de la revenintaj bosnoj
instruistojn de ilia etna aparteno, tiononi ne faras. Tia sinteno devigasgepatrojn reveni al Tuzla por ebligiedukadon de la infanoj. Multaj estastend–kolonioj sur teritorio deSrebrenica kiuj atestas pri tragedio dehomoj el tiu æi regiono, sed ankaý primalzorgo de internacia komunumokaj de aýtoritatoj de Bosnio-
Hercegovino. Timo daýre æeestas æebosnaj revenintoj, kio precipe estaskondiæite pro gvidaj funkcioj deunuopaj serbaj ekstremistoj en æiujsferoj de socia vivo (precipeedukado). La sola serbo kiu publike kondamnisgenocidon en Srebrenica estas laeksurbestro de Srebrenica DesnicaRadivojeviæ, kiu emfazis ke "serbojdevas akcepti tion okazintan kaj diriøustan veron, respektive pardonpetipor la genocido super bosnoj". Øis neestu pli da tiaj ekzemploj, malfacileestas atendi repaciøon, Srebrenicarestas "bosnia varianto derasapartiøo" (Tereza Þole, britavolontulo en nederlanda organizo).
En Srebrenica oni batalas pordemokrata kaj multetna Bosnio –Hercegovino, kia øia sola povas restisur tiuj æi teritorioj.
d-ro Beæir Maciæ
* Pale - bosnia urbeto sidejo de serba milita kaj
politika gvidantaro dum la kontraýbosnia milito
62-a INTERNACIAJUNULARA KONGRESO
KONGRESA EKSKURSO
SREBRENICA
* Vizito de la Memor-centro
en Potoèari.
* Renkontiøo kun la lokaj
aýtoritatoj kaj la
"Patrinoj de Srebrenica".
* Vizito al Tuzla
merkredon
la 9-an de aýgusto 2006.
Familianoj de la viktimo
J Gazeto de EL BkH
Bosnia Lilio 6 (1/2006) 7
Post bela ripozo dum la renkontiøo MIRO kaj IJF mi revenis hejmenal Sarajevo. Mi aæetis aýtobusan
bileton de Split øis Sarajevo. Laaýtobuso estis plena de rifuøintoj kiuj revenis hejmen.Rigardinte detruitajnhejmojn, mi rememoris æiujnterura¼ojn de la ¼us finita milito.Finita! Povus esti, sed la infanojankoraý mortas pro kaþitajminkaptiloj, ni ankoraý ne havassufiæe da elektroenergio, akvo aýgaso, kaj la salajroj estas mizeregaj.Plejmulto da homoj opinias ke laDejtona packontrakto solvis nenion,sed øi almenaý haltigis la batalojn. Ne estas facile diri æu la milito reokazos,tio dependas de lokaj kaj mondajpolitikistoj, sed ekzistas la timo prireveno de teruraj kvar jaroj.Kvarjaroj! Teruraj kvar jaroj de la sieøo!Kio okazis! Kiel mi travivis!
Sen nutra¼o
Komence de la milito, en aprilo 1992, la krimuloj þtelis æion kio ekzistis enla vendejoj krom libroj. Tiam lamilito ne estis tre klara.Nek ekzistisformita Bosnia armeo, nek estiskonate kies soldatoj estis en kiu partode la urbo.La artilerio ne estis tre ofteuzata, kaj øis la fino de aprilo ankoraý funkciis fervoja, aýtobusa kajaviadila stacidomoj. Mi restis en miahejmo atendinte sekvajn okazojn. Miesperis ke la situacio baldaýpliboniøos. Kia eraro!Kiam la serba estraro vidis ke ili nesukcesos rapide subigi Sarajevon,ekde la 2-a de majo 1992 ilienkondukis eksjugoslavian armeonen la militon. La eksjugoslavia armeo okupis urbanaerhavenon, malliberigis þtatanprezidanton kaj grenadumis la urbonde mateno øis nokto. Tiamkomenciøis la vera terura milito. Postla unua æesigo de elektroenergio, æiujnutra¼oj en frostujo komencis putri.Mia familio (gepatroj, fratino kaj mi), restis sen nutra¼oj en la hejmo, kaj neestis eble aæeti ion. Ni havis nekfornon nek ligna¼on, æar antaý lamilito ni uzis centran varmigon kajelektrokuirilon. En kelkaj periodoj lasola nutra¼o estis rebakita pano aýmakaronioj. Mi perdis dudek
kilogramojn, preskaý kvaronon demia pezo. Post kelkaj monatoj niaæetis fornon faritan de ruba¼ujo kiukostis eæ 25 eýrojn.Ekde fino de julio en Sarajevonekalvenis la helpo en nutra¼oj. IIi nesufiæis, kaj ne estis bonkvalitaj, eæofte sufiæe malnovaj, sed Sarajevanojsukcesis fari miraklojn. La homoj trerapide elpensis kiel multigi lariceva¼ojn. Ekzemple, neniu manøissolan pasteæon sed miksis øin kunfaruno kaj akvo kaj tiel triobligis øin.La gastdonacoj ne estis kiel antaýe,floroj, æokoladoj, fruktoj, sedekzemple unu terpomo aý cepo! Lahomoj kiuj povis helpi unu al aliaj,helpis. La solidareco ne konisnaciecojn, kaj tial Karadžiæ nesukcesis venki kontraý la spirito deSarajevo.
Kun mortoj
La milito daýris. En la cirklo de tridek metroj æirkaý mia hejmo estisalmenaý dudek murditoj. Mia hejmoestis je malpli ol kvincent metrojn defrontlinio, kaj optopafistoj povis vidiøin. Tial ni ne uzis æefan enirejon dela domo, sed la helpan, æar øi ne estisvidebla. Tamen, ne estis bona ideostari æe la helpa enirejo æar øi estisofte atakita per grenadoj. Tiel pereismultaj miaj najbaroj. Unu mianajbarino perdis du filojn kaj edzon.Nur hazardo (aý la Dio se øi ekzistas)savis mian familion.Pro grenadoj mia domo restis sen fenestroj. Anstataý ili ni ricevis plastikfoliojn kiel donaconde UN. Alvenis la vintro. Ni havisnek ligna¼on nek karbon, nur kelkajnkajerojn apenaý sufiæajn por preparimakaroniojn. En la hejmo estis trefroste. La temperaturo en miadormoæambro nokte estis sub nulo!
Sen akvo
Iam Sarajevo estis fama pro sia akvo.Ni havas popolan kanton: Kiu trinkusBaþæarþian akvon iam, ForlasiSarajevon li povus neniam! Serba armeo multfoje fermis la urbajn akvofontojn, kaj ni devis atendi enlongaj vicoj por kelkaj litroj datrinkebla akvo. Kelkfoje mi devis
piediri kilometrojn kaj kilometrojnpor trovi pumpilon.La pumpiloj estis ofta celo por serbaartilerio, kaj kolektado de akvo estistre danøera. Sonas nekredeble, sed nikolektis malpuran brunan akvon elmaræo por necesejo kaj þparis øin kielvalora¼on.
Sen mono
Mi jam diris ke æiuj vendejoj estisdezertigitaj. Funkciis nur kelkajvendoplacoj kie homoj vendisnutra¼ojn (þtelitajn, kontraý-banditajn aý sian propran) kaj alianvaron. Jen kelkaj prezoj fine dedecembro 1992:
Salajro! Tiam mi kiel soldato ricevisproksimume 2-3 eýrojn monate.Tamen, fine de 1992 kelkaj plejkuraøaj homoj kurinte trans aviadilaflugejo trovis eliron el la urbo. Suralia flanko de la aerhaveno ekzistisvojo trans la montaro Igman, la solamontaro æirkaý la urbo kiun serbaarmeo ne okupis. Tie la prezoj estis preskaý "normalaj" kiel en Eýropokaj por multaj tio estis bona (seddanøera) þanco por riæiøo.
De teruro al terurego
Post malsukceso de packunveno enØenevo, komence de 1993, komen-ciøis la plej terura periodo de lamilito, meze de 1993. Tiam estis la milito inter Bosniaarmeo kaj Kroata soldataro enHercegovino kaj meza Bosnio. Eæ tiuj maloftaj komercaj kaj humanhelpajnutra¼oj æesis veni. Serba armeookupis grandan teritorion sude deSarajevo kaj grandan parton de lamontaro Igman. Komenciøis grandaserba atako al la urbo. Mi jam timis ke tio povus esti la lastaj tagoj de mialando kaj de mia vivo
SARAJEVO
DUM LA SIEØO - notoj el la vivo
Kafo (1 kg) 65 €
Sukero (1 kg) 25 €
Ovo (1) 3,5 €
Cigaredoj (1 skatolo) 3,5 €
Benzino (1 l) 20 €
Biciklo 75 €
Automobilo 500 €
J Gazeto de EL BkH
8 Bosnia Lilio 6 (1/2006)
62-a INTERNACIAJUNULARA KONGRESO
DUONTAGA EKSKURSO
MILITATUNELO
• La tunelon (1,0 m´ larøan kaj1,5-2,0 m´altan) sub la flug haveno de Sarajevo de kvartalo Dobrinjaøis kolonio Butmir longan 760 m´fosis bosnia armeo en 1993 porfaciligi sekuran eliron el la urbo kaj venki øian kompletan militanblokiøon.
• La elirejo/enirejo en Butmir estaskonservita kiel privata muzeo pri la fama tunelo.
ekkonu kaj spertu la vivon dum lasieøo de Sarajevo
¼aýdon
la 10-an de aýgusto 2006.
J Gazeto de EL BkH
Bosnia Lilio 6 (1/2006) 9
Tiam pereis mia bona amiko, ankaý laplej bona landa esperantisto Uzeir
Jusupoviæ. Mi konis lin dek jarojn, niestis membroj de la sama E-klubo, nistudis la saman fakultaton, kaj ni estisen la sama armea brigado. Lia mortoestis terura, æar grenado disigis liankorpon en nekoneblajn erojn.Sed sarajevanoj ree faris la miraklon.Helpe de brigadoj el aliaj urboj onisukcesis haltigi la ofensivon kajorganizi fortajn defendoliniojn. Tiamoni elfosis tunelon sub la aerhaveno.La tunelo estis malalta, mallarøaapenaý sufiæa por trapasado de unuhomo kaj estis tre lacige pasi øin.Post la tunelo oni devis nokte vojaøipiede aý automobile sen la lumo laýmallarøa makadama vojo transmontaro Igman.
Kun studlibroj
Tamen mi ne deziris ke la militohaltigu mian studadon. Ekde aýgusto1992 la profesoroj organizisekzamenojn kaj de septembro 1993ankaý prelegojn. Multaj profesorojeliris el la urbo, sed la restintajakceptis iliajn studobjektojn. Dum la de¼orado en kazerno,nezorginte pri grenadoj, mi lernis kajpreparis la ekzamenojn, kaj kiam ajnmi havis liberan tempon, mi vizitadisla prelegojn. Mi ankaý deziris faribonan komputilan programon kun unumia amiko, kiam ajn mi havis iom daelektroenergio. La jaro 1994 estis pli bona. Tiam nienkodukis gason kaj la vintro ne pluestis terura. La elektroenergio ankoraý ne estis treofta (ekzemple æiun duan nokton dumdu tri horoj). Post serba atako al æefavendoplaco kaj minaco de NATO-alianco la stato en la urbo estis plitrankvila, malfermiøis "blua vojo"æirkaý aerhaveno. La milito interbosnianoj kaj kroatoj æesis kaj lavendejoj pleniøis. La prezoj estisnormalaj, kaj ekfunkciis la tramo. En
radio komenciøis programo enEsperanto.
Ekbriloj de la fino
Sed tio ne estis fino de la sieøo. En aýtunoserboj fermis la bluanvojon, kaj la tuneloree estis la sola eliro.Sed nun, la Armeo deBosnio kaj Hercego-vino estis sufiæe fortakaj preta por venkoj. La soldatoj elSarajevo (mi ankaý)nun iris helpi al aliajurboj. Tiu trompema
paco daýris øis la mezo de 1995. Tiam la
bosnia armeo provis liberigi laurbon, kaj serboj venøe ekuzis novanarmilon, modifitajn aviadilajnbombojn. Unu tia bombego povistute detrui kvaretaøan konstrua¼on. La ofensivo de bosnia armeo nesukcesis liberigi Sarajevon, sedtamen malfortigis serban armeon. Enla sama periodo NATO finfine helpisper siaj aviadiloj, kaj komenciøisgranda malvenko de serba armeo. La packontrakto en Dejtono finigis lamiliton. Mi malsoldatiøis kaj finis lafakultaton. Nun mi povis feliæe spiri,æar mia familio restis viva. Serbaj soldatoj forlasis la urbonkomence de marto 1996. Finfine nipovas facile vojaøi, per normalaaýtobuso de stacidomo eæeksterlanden. La sieøo estas finita. Øi daýris plilonge ol la sieøo de Leningrado aýOkcidenta Berlino. La unuan fojon mi vojaøis (kromarmeaj agadoj) ekster la urbo kaj lalando. Tio estis renkontiøoj MIROkaj IJF, komence de aprilo 1996. Mi dankas al kroataj kaj italajesperantistoj por iliaj invitoj kajsenpaga partopreno. La æeftemo de MIRO estis fabeloj,sed mi pensas ke tiu mia vivfabeloestas ankaý mirakla, sed tamen vera. Nun, mi revenas hejmen postneforgesebla partoprenado en MIROkaj IJF. Mi puþas la sonorilon, kaj lapanjo malfermas la pordon kisantemin. Ne gravas kio okazis, mi ankoraýamas mian hejmon, la urbon kaj lalandon!
Samir Ribiæ
verkita en aýtuno 1996
La detruita konstrua¼o de æefpoþtejo
Kiam mi la unuan fojon vojaøis al Bosnio estis aýgusto de 2002, dek jarojn post komenco de lasieøo de Sarajevo. Mi gardas en la memoro kvazaý
kulposenton pro tio ke mi naskis mian trian infanon la2-an de aprilo 1992, kaj ne havis intereson nek tempon por agi aý minimume partopreni en asocioj kiuj defendis lahomajn rajtojn en Bosnio. Mi kelkfoje sendis leterojn kaj poþtkartojn en Esperantopor kuraøigi homojn tie (nekonatulojn, esperantistojn),sed ili revenis al mi kun poþta stampo "resendita pro lamilita stato". Kun geamikoj ni parolis pri tio ke bosnianojdevus havi rajton sin defendi, ke la eýropaj landoj devusinterveni, sed mi ne aktive engaøiøis en tiu kampo. Mimamnutris mian bebon tri jarojn, parolis Esperantonhejme kun miaj tri junaj gefiloj, mia modesta maniero agipor la paco. Eble mi skribis al François Mitterrand, povasesti, mi ne plu certas pri tio...Sed somere 2004 mi revenisal Bosnio kun tiu “bebo”, Letisja BERT, þi tiam estis 12jaraøa knabino, parolas Esperanton denaske kaj estas vera esperantistino.
Kiujn mi renkontis en Bosnio?
En la urbo la homoj estas okupitaj kaj ne tre malfermaj, nemulte demandantaj, scivolemaj. En la kamparo ili estaspli profundemaj, montras pli pri si mem kaj rektedemandas pri mi. Ilia koro estas foje pli naiva, pli varma.Mi renkontis pasportservanojn, esperantistojn, membrojnde Servas-organizo, gepatrojn de rifuøintinoj al miaurbeto, petveturantojn (multajn) kiuj estas pli diversareprezento de la popolo ol esperantistoj. Kelkaj homojtute malferme alparolas min, ekz. en tramo, rimarkinte ke
mi estas eksterlanda. Kaj tio plaæas al mi, mi þategasrenkonti novajn homojn, æiu havas sian personecon, sianmesaøon, æiu instruas min. Mi ekskursis al Bjelaþnica kunmia amiko Amir, ni ambaý þategas montaron. La naturosimilas kiel en mia regiono. Strangas nur la klimato, æarapud Sarajevo povas subite ekpluvi kaj eæ hajli, senaverte.
Kie mi estis en Bosnio kaj Hercegovino?
Mi tranoktis en Sarajevo kaj Mostar. Fakte nun miankoraý pli þatas Mostar, pro la klimato kaj la urbo-centro. Kiom bone estas promeni tie, sidi æe kafejo, paþikaj repaþi la ponton “Stari Most” kiel tipa turistino! Mimemoras (iomete) kion mi legis pri la pasinteco de la urbo, la tragikaj okazinta¼oj, mi memoras pri miaj geamikoj enMostar, simplaj homoj, loøantaj en la plej supra etaøo dealta sociala loøejo kun trukriplita fasado... kvankam laavo havas nur unu kruron... la granda foto de la filo æe lamuro... la varmeco en ilia loøejo, la parencoj, la avinoj enla vilaøeto tre for, la bonegaj banadoj en la riveroNeretva...Pasintjare mi planis vojaøi longe. Mia sola fiksa datoestis: ke mi estu la 23-an de julio en Mostar, por inaýguraceremonio de rekonstruita ponto. Sed øuste miaj konatuloj tie tre timis atencojn kaj intencis resti enfermitaj en siajapartamentoj en tiu tago, spekti øin en la televidilo... kiomda energio por teni mian decidon ke mia filino kaj miabsolute deziras partopreni, kiel atestantoj, por simboleesprimi: jen ni, homoj de najbara lando, kulpa lando pronehelpo en la øusta momento, ni agnoskas, nipardonpetas, ni øojas kun vi la gravecon de la rekonstruo,ni estas æi tie en tiu tago por diri: estu ponto inter lapopoloj, estu la þtato Bosnio kaj Hercegovino, eæ se neperfekta tamen verþajne la malplej malbona solvo porkunvivado en demokratio... Kaj ni rezervis tablon en larestoracio “Bella Vista” kie laboras nia gastigantino kaj niestis ege bele situitaj por spekti la emocivekanceremonion... ankaý mi ellasis larmojn pro la muziko, lakantoj, la dancoj... Samtempe estis televidilo ene de larestoracio kaj ni povis vidi la vizaøojn de la politikistoj...Mi ne lertas en politiko, ne interesiøas, mi estaspacifistino. Kaj mi estas konvinkita kiel mia amiko Amir ke naciismoestas la infanaøa malsano de la homaro (tiun ideon lipruntis de Einstein). Ankaý li venis de Danio kaj æeestis laceremonion, sed mi ne renkontis lin tiam.
VOJAØOJ
Françoise Noireau
Noto pri la aýtorino
Kvardekdu jara, tri adoleskaj gefiloj, laboras de dudekdu jaroj kiel instruistinokaj nun specialiøis en psikoterapeýta helpo al infanoj blokitaj en la lernado kajmemfido.Loøis dudekdu jarojn en Briançon, urbeto en la francaj Alpoj, ok km deItalio, cent ok km de Torino, la plej alta urbeto en Eýropo. Post disiøo þi translokiøis al la lazura marbordo okcidente de Saint Tropez.Lernas aýtodidakte la bosnan de preskaý kvar jaroj per libroj kaj seræas okazojn paroli. Þi volontulas de septembro 2005 kiel interpretisto en asocio de helpo alazilpetantoj en tiu regiono. Tradukas por ciganoj persekutataj de serboj enserba respubliko de Bosnio aý de milita polico en Serbio. Temas pri juraj kajkuracistaj konversacioj.
novkonstruita
MALNOVAPONTO
en Mostar
BOSNIANINO EN LA KORO
J Gazeto de EL BkH
10 Bosnia Lilio 6 (1/2006)
Mia unua vojaøo, kiujn impresojn mi memoras pri øi?
La þoko estis la detruitaj domoj surrande, alvenante traSlavonski Brod. Kvankam mi teorie multe preparis tiununuan vojaøon legante æion kion mi trovis pri eksaJugoslavio en la urba biblioteko, mi frapiøis vidinte lakaosan vida¼on: domoj sen fenestroj, sen tegmentoj,bruligitaj, nigrigitaj, handikapita maljunulino portita surunurada æareto, muzulmanaj modestaj blankaj tombojplantitaj æie, øis la rando de la asfalto laýlonge de tiuinternacia vojo… Mi memoras ke mi bezonis skatolon depaperaj naztukoj sur la apuda seøo de mia minibuso, milarmis enveturante Bosnion...
Feliæe Senad kaj Azra improvize akcepis min, kvankam ili ne estas en la Pasporta Servo, kaj mi ne antaýsciis lamalfacila¼ojn pri gastigado en Bosnio. Mi memoras lasurprizan unuan vesperon: ili atendis gaston por komunerigardi televidan elsendon pri literaturo: Kemal. Surprizoestis por mi ekvidi sur la ekrano de la televidilo øuste mian gastiganton, Senad! Kelkajn tagojn poste, promenantekun Anida en librovendejoj mi hazarde trovis vortaronbosna-Esperanto, 4.000 vortoj, taýga malgranda vortaropor komenci lerni la lingvon... Vespere mi fiere montris øin al Senad... Vi, bosnialeganto, certe divenas kio okazis: li ridis kaj diris ke likunaýtoris øin kaj ke li povas donaci al mi unuekzempleron se mi deziras.
Kiel mi vojaøas tien kaj tie, kiamaniere miturismas/anekdoto?
Komence mi agis iom senpripense, æar mi ne sciis kiommalfacile estas loøi en Sarajevo. Nun mi frue organizasmian restadon, petante gastigon de geamikoj, konatuloj,gastigantoj el la adresaroj Pasporta Servo, Amikeca Reto,el la listo Servas aý Couchsurfing... Mi vojaøis sola kajduope kun mia plej juna filino, denaska esperantistino, kiam okazis la REF (Renkontiøo de EsperantistajFamilioj) organizita de Csilla en Vojvodino.
Esperantistoj de Svisio, hungaroj de Vojvodino invitismin al la insulo Ada Bojana, survoje mi estis haltita depolicistoj, apenaý mi eniris en Montenegron, en la Serbaþtato. Ili postulis monon pro manko de la laýlegasekurvalizo (“hitna pomoæ”) kvankam mia ruøkrucavalizo estas plena de konsilataj a¼oj, sed ne laý la oficialalisto de Montenegro... post longa diskuto “æiamaniere vine blinkis kiam mi haltigis vin … “jes mi blinkis !” mipagis kion ili volis (fakte la sumo malsupreniris de 20eýroj gis 10, 9 kaj fine 5 eýroj, kun premio: mi ricevisgrandan bongustan glacia¼on, same por mia filino... Sciuke tio okazis sur dezerta vojo, en plena suno, verþajne depli ol 40 gradoj celsiusaj. Lekante mian “sladoled” miekpensis : “Nun mi komprenas kial la filmoj de Emir
Kusturica estas tiom fantaziaj! En tiulando la realeco superas la imagon!”
Kiel esti feliæa kiam oni restas hejme
Oni ne æiam havas monon kaj temponpor vojaøi al Bosnio, sed tamen eblasesti feliæa! En mia eta apartamento miofertas al miaj gastoj bosnian kafon(malmodeste tiel nomitan), klopodasakiri "rahat lokum" por plenigi labelegan skatoleton donacitan deVasvija, manøas frititajn paprikojn kajmelongenojn laý la recepto de Amir, kajesceptokaze baklavojn, kiam mi veturasal Grenoble por aæeti ilin... La "bamijo"pendas æe la pordeto... mi gardas øin kiel raran legomon kaj iom polvanmemora¼on pri vizito kun Anida al þiaavino en hospitalo. Mi bedaýras ne havibakfornon por baki kukon depapavetosemoj (kolaè s’ makom). Lanomo mem ravigas min... kiomekzotika! Kaj nun mi eæ scias baki
“hurmaþice” æe miaj amikinoj, lernistion de de¼oranta soldato sur lamontopinto Bjelaþnica, en lameteologia stacio, kiam mi pasigis tie
supre kvin tagojn kun Munir, kaj lernis rapidege diktinumerojn en la bosna por lia raporto… Tie supre mi sentismin kiel en mara lumturo! Ekstaze estas trinki bosnankafon per tiu fajna pulvoro kiun Kemal reportis de Kosovo kiel donaco al mi… kun muzika fono de "Sevdalinke aýIlahije" kiujn mi akiris en Mostar... En tiu epoko, pordaýre teni la lingvon, æar mi preferas lingvon ol lanutra¼ojn, mi malrapide legis æu en la kroata, æu en labosna, æu en la serba, gustumante miajn librojn (fakte la tri dialektojn mi tiel nomas, ne precize sciante æu mi diruekavski, jekavski kaj ijekavski.). Tiam mi finlegis dulibrojn, unu dikan pri memevoluo en la kroata, skribita depsikoterapeýto kiun mi vizitis en Zagrebo kun miaesperanta amikino Ankica: "Hvala Ti ljubavi!" Alia estisamuza en ekava dialekto, sed aæetita en Split, traduko defranca bildstrio “Kad vam Gaþ’a zaprži èorbu”, dimanæevespere mi foje vizitis bosnian-bosnan amikinon elMostar, kiu loøis en mia urbeto, por ke þi helpu minkompreni la parolan foje slangan lingvon, interþanøe mihelpis þian filon lerni la francan ortografion. Trie miaýskultadis kantojn kiujn mi prilaboris por traduki latekstojn : Bijelo Dugme, Crvena Jabuka, Riblja Èorba,Azra.. kiujn mia slovena amikino Simona kopiis por mi,kaj precipe la lastan de Dino Merlin “Burek” kiun Anidadonacis al mi en Sarajevo... Mi þatus ekkoni engaøitajn aýmelankoliajn kantistojn kun belaj tekstoj, ne rokajn.
Kun bosnianoj dum promenado sur stratoj de Baþæarþija
Bosnia Lilio 6 (1/2006) 11
J Gazeto de EL BkH
Miaj gustoj kiuj aspektas strangaj en Francio estas“normalaj” æe kelkaj bosnianoj æe kiuj mi vivis. Eble tiujhomoj estas esceptoj? Mi ne scias. Sed ekzemple: mi þatasaldoni malvarman akvon en mian teon kiam øi tro mal- varmas, mi ne þatas kafon krom la irlandan kaj la bosnian,mi þatas manøi rapide æiujn pladojn sinsekve kaj babiliposte kun la kafo. En Francio tagmanøo daýras horojn, jupli longe la dommastrino atendigas siajn gastojn inter æiuplado, des pli alte þi respektas kaj montras tion al ili…Mi þatas vestiøi en ginza ensemblo (jako+pantalono) kungranda fulardo (koltuko), kaj tio øuste estas laýmoda enSarajevo kaj eæ tuta eksa Jugoslavio. Mi amas la lingvon, æu vi scias ke via lingvo estas la solatonala lingvo en Eýropo?
Øi apartenas al la kategorio de tonaj lingvoj proøiaj longaj kaj mallongaj supren kaj malsupren -irantaj akcentoj. La prononco estas tre malfacilapor artikulacii, minimume dum la unua jaro delernado. Poste øenas la nekompreno de la fina¼oj pro la multaj deklinacioj, kvankam mi longestudis la latinan kaj la grekan, kaj flue parolasgermane. Nesolveblaj estas tiuj duoblaj verboj“trajan-netrajan glagol” Vere via lingvo estasmalfacila por ni francoj, kaj ne vane vi havas laesprimon “praviti se Francuz” !"Kial tiu amo por nia lingvo", demandas oftehomoj en eksa Jugoslavio. Kial vi, vojaøema,esperantistino, scivolema, denove planas vojaøial Bosnio, anstataý malkovri alian landon? “Prola bongustaj tomatoj!“ mi respondis, vere, æar tie æe vi la manøa¼oj ne gustas industrie kiel æe ni... Amikinoj ofte min demandis : “Vi kiu estasscivolema, interesiøas pri æio, æu vi ne scivolasmalkovri alian novan landon, kiaj plian fojonJugoslavion?” Mi senpripense rebatis: “Pro labongustaj tomatoj!” Jes vere, la manøa¼oj enorienteýropaj landoj estas pli bongustaj, plinaturaj, pli variaj, diversecaj, pli tradiciaj, plilonge preparataj ol en Francio øenerale. Æe ni,krom æe kelkaj ekologiemuloj en la kamparo aýen la montaro, regas la nutro-industrio, æio estasenpakita en plaston kaj estas sengusta ! Æiosamas æie.Sincere dirite, mi preferas enprofundiøi en unulandon kun la tuta koro ol supra¼e trakuri lamondon kvazaý kolektante landojn.Nur sciu ke post nur ok tagoj en Sarajevo, dum
pluraj tagoj post mia reveno en la montaro mankis al mi la“kanto”, la voæo de muezino surstrate kaj en la æambroj.Kvazaý en antaýa vivo mi konis tion kaj tiuj kelkaj tagojen Sarajevo vekis subkonscian memoron...ke mia koroþvelas aýdante tiun lingvon, ke miaj pulmoj pleniøas deaero ekrevante pri reveturo al Bosnio.
Amo/Gusto/Rememoro
Projekcio de rememoroj, emo al esperatoj plenigas miajnmankojn. Enamiøo al tio kio reprezentas idealon kiukontaktigas min kun la vere grava fundamento kaj sencode la vivo, emo al enprofundiøo, al evoluo al saøeco. Miduonvidas eblan enirpordon al la kompreno de la senco dela vivo kontaktante homojn de Bosnio, verþajne æar ilitravivis tragedion kaj tio tuþis kaj puþis ilin. Se mi havusmonon kaj kuraøon kaj emon vojaøi aliloken eble mipovus trovi tiun flameton de aýtenteco en la homa animo.Eble æe tre malriæaj homoj aý la homoj kiuj travivismalfeliæon.
Kial mi planas reveturi al Bosnio ?
Aktuale mi pensas ke mi þatas kion mi faras kaj mi faraskion mi þatas, mi ne havas akran nostalgion, ne bremsanmelankolion, ne altan celon. Mi estas tre okupita æar mihavas tro da interesoj en mia vivo, aktuale violonon kajapenaý mandolinon, kaj mi tro þatas ordon kajpurigadon... Lasta aldoninda¼o estas ke mi revenis al Bosnio kun miafilino, la plej aøa, Marjolen. Ni vojaøas, vizitadas kaj þipartoprenos al la IJK en Sarajevo!
Françoise NOIREAU
Kun la filinoj Letisja kaj Marjolen
Amir, Françoise kaj Vildana
J Gazeto de EL BkH
12 Bosnia Lilio 6 (/2006)
Elstara membro de la EsperantoSocieto Sarajevo s-ro Ismet Duro malfermis restoracion–picejon
sub nomo "Espero" en najbara urbetoIlidža, en kvartalo Otes. Per telefonamendo (tel. 629 355) vi povas ricevimultnombrajn picojn al via hejmo,oficejo ks. S-ro Ismet Duro estas
emerita fervojisto, lokomotivestro.Ismet naskiøis en bosna urbo Višegrad 1940. Li lernis Esperantonkiel mezlernejano en 1957 æe
Esperanto societo Sarajevo. Lakurson gvidis prof. Bo¼o Popoviæ.Duro partoprenis en pluraj internaciaj kaj jugoslaviaj E-aranøoj, æefefervojistaj (kongresoj kaj renkon-tiøoj), JEL-kongresoj, Unuamajajrenkontiøoj. Kune kun prof. NenadRadoš li organizis E-kursojn kaj
fondis Esperanto-klubon en Višegrad en 1977, kaj en 1978 organizis
Unuamajan renkontiøon en Višegrad. De post 1980 Duro vivas kaj laborasen Sarajevo, kaj partoprenas enaktivecoj de la Esperanto societoSarajevo kaj de la Esperanto Ligo deBkH. Kiel æe aliaj picejoj la multspecajnpicojn la aæetantoj æe la picejo
ESPERO ricevas en papera skatolokun granda nomo "ESPERO"(senpaga hejma livero).
JUNULARO
TAMEN moviøas
En Banja Vruèica, tre agrablaripozejo, distancita je kvar kilo-metroj de urbeto Tesliæ, en
oktobro 2004 okazis seminarioTAMEN.Tamen estas akronimo por "Tesliæaalvoko moviøi al eýropa nacieco", kaj celo de seminario estis veki pensojnkaj strebojn de æiuj partoprenantoj alnia kumuna celo: Eýropa Unio.Programo de la seminario enhaviskvin prelegojn kun temoj rilataj al laæefa.Laborgrupoj kiujn gvidis la solapartoprenantino de seminario kiuestas loøanto de EU, sloveninoManca, estis la plej amuza afero deoficiala parto de la seminario. Tioestis la plej aktiva kaj plej bonamaniero por pli bone ekkoni EU kajprofunde pripensi pri niaj esperoj dela eniro en EU.Unu el plej gravaj aferoj rilataj al laseminario TAMEN estas la fakto keæiuj partoprenantoj venis eleks-jugoslaviaj landoj, kaj tial, æiujtemoj pri kiuj oni diskutis estis gravajkaj interesaj por æiuj. Æiupartoprenanto povis doni siajn
komentarojn,spertojn kaj proponi solvojnde problemoj kaj æiuj povis kunlabori.La seminarioestis ege seriozakaj ni æiuj deviskomplete parto-preni kaj aktivelabori. Sed tio ne signifas keamuzo mankis.Ni povis uzibazenon kajaliajn amuzejojn en la hotelo, kajdum la nokto niæiuj amuziøis enla hotela resto-racio kun aliaj gastoj de hotelo. La seminario bedaýrinde ne solvisproblemojn kiujn ni æiuj havas en niavojo al Eýropa Unio, sed æiupartoprenanto komencis pensi kajparoli pri æio kion ni mem povas faripor rapidigi la paþadon al EU. Unu ella konkludoj de la seminario estis ke
ni æiuj kiel individuoj devas helpipromocion de kunvivado kajedukado. Øis efektiva eniro en EU-nni povas nur esperi pri pliaj similajseminarioj en nia lando kaj labori porla komuna celo.
Vildana Delaliæ
EKONOMIO
PICEJO J ESPERO J EN SARAJEVO
Partoprenantoj de la seminario
J Gazeto de EL BkH
Bosnia Lilio 6 (/2006) 13
MEDICINA PROGRAMO
Subteno al Sandomo en Klokotnica
De post kiam fine de julio 2000.j.“Sant Quirze Solidari” elKatalunio kaj “Espero”
subskribis ambician kontrakton pri“Ekipigo de Sandomo enKlokotnica”, planante provizadon dediversa medicina ekipa¼o je valoro depli ol 50000 eýroj øis fino de 2005 oni komplete plenumis øin. La sumodonacita flanke de SQS atingis eæ53.000 eýrojn.
Medicinaj aparatoj en 2001 -Klokotnica
La unuan donacon flanke de SQS“Espero” plenumis en januaro 2001,liverante al la Sandomo Klokotnicatri EKG apartojn. La aparatoj estastransdonitaj solene la 28-an de marto2001. La solena¼on æeestisreprezentantoj de la komunumoDoboj Oriento, etkomunumoKlokotnica, laboristoj de la Sandomokaj civitanoj. Pri la ceremonioinformis loka televido kaj gazetoj.Valoro de la projekto estis 8.000eýroj. En septembro 2001 SQS anoncisduan parton de monhelpo al laSandomo por medicina ekipa¼o kajpost konsultiøoj kun estraro de laSandomo kaj SQS ESPERO mendisdiversajn medicinajn instrumentojnkaj ekipa¼on en suma valoro de 18.000 eýroj. La firmao “Medicina”Sarajevo liveris spirometron kaj lafirmao “Mediline” Sarajevo liveris lajenajn apartojn: du kompletoj poraborta kuretado, du kompletoj porvakua kuretado, urøa vakuaaspiratoro 2 pecoj, tri kompletoj porreanimado per oksigeno, sterilizatoro4 pecoj, inhalilo 3 pecoj, kvinaparatoj por neniigo de medicinajnadloj, negatoskopo 1 peco. La dua donaco de la medicina ekipa¼o estas solene transdonita al laSandomo en Klokotnica la 22-an dedecembro 2001 kompreneble kunæeesto de komunumaj kajetkumunumaj funkciuloj kajcivitanoj. Informis pri la afero lokajradio kaj televido kaj þtatnivelagazetaro.
Centra hejtado en 2002 - StaniæRijeka
Por tria parto de la donaco “Espero”kun estraro de la Sandomo prepariskomence de 2002 apartan projekton,kiu konsisitis parte el instalado decentra hejtado en lokaj ambulatorioj kaj parte el provizo de medicinaekipa¼o por la Sandomo kaj la lokajambulatorioj en Doboj Oriento. Laestraro de Sant Quirze Solidariaprobis la projekton en novembro2002. La estraro de la Sandomo petisal ESPERO munti centran hejtadonen ambulatorio en vilaøo StaniæRijeka kaj kiam “Espero” pretigis øin
oni konstatis ke la saman domon uzaskrom la ambulatorio ankaý kvarklasabazlernejo. Kun aprobo de SQS,“Espero” instalis kompletaninstala¼on de centra hejtado por labazlernejo kaj la ambulatorio. Æiujlaboroj estis finitaj je 03.02.2003 tielke la infanoj komencis lernojaron envarmigitaj lernoæambroj, dum lamalsanuloj povis normale uziambulatorian servon. Valoro de ladonaco estis 6.000 eýroj.
Vilaøaj ambulatorioj 2003-Lukavica Rijeka
Por resto de la tria donaco, 9.000eýroj “Espero” aæetis medicinanekipa¼on, pere de konkurso por la plejfavora liveranto. La firmao“Medicina” Sarajevo liveris 5kuþejojn por kontrolo de malsanuloj,2 æaretojn por instrumentoj, 3þrankojn por kartoteko, 4 þrankojnpor medikamentoj, 1 moveblanæareton por urøa helpo, 2 EKGaparatojn, 1 negatoskopon. La kvara parto de la donaco estisrealigita fine de 2003 kaj øi konsistisel ekipigo de ambulatorio por familiasanprotekto en vilaøo LukavicaRijeka (konstruteknikaj laboroj kajmuntado de centra hejtado). Laborojestis finitaj komence de 2004. Valorode la donaco estis 10000 eýroj, kajpor ankoraý 2000 eýroj oni aæetis plej bezonatan medicinan ekipa¼on por laSandomo Klokotica kaj kvin vilaøajambulatorioj. Tiamaniere, la Sandomo Klokotnicakaj la kvin lokaj ambulatorioj kiujapartenas al la Sandomo kaj kiujtroviøas en kvin etkomunumoj de lakomunumo Doboj Oriento, gravemodernigis propran aparataron,ebligante al la civitanoj riceviunuagradan sanprotekton surloke,por ke ili ne devu veturi al la50-kilometrojn malproksima urboTuzla. Aliaj humanitaraj organizojliveris al la Sandomo en Klokotnicaultrasonan aparaton kajspektrofotometron.
Lanæita subteno al Maglaj
Kun sanprotekta oficejo de lakomunumo Maglaj dum 2002"Espero" movis projekton "Ekipigode ambulatorio Novi Þeher" en vilaøo
BONFAREMO
ESPERO estas humanitara,bonfara organizo fondita en 1997de Esperanto-Ligo de Bosnio kajHercegovino kun la celo helpihomojn en stato de bezonego aýmizero precipe dum naturaj kajsociaj katastrofoj.
ESPERO øis nun realigis multajnprojektojn el kiu plej gravaj estas:
• (re)konstruado de hospitalo enurbo Teþanj ........170.000 eýroj
• konstrudo de akvodukta sistemo en Klokotnica ....110.000eýroj
• helpo al rifuøintoj de Kosovo en Bosnio ...........10.000 eýroj
• medicinaj aparatoj por sandomo en Doboj Oriento 25.000 eýroj
En majo 1998 estas fondita enSabadell øemela organizo“Espero”-Katalunio. Øi kontraktekunlaboras kun “Espero”-Bosniofaciligante kontaktojn kunkatalunaj fondusoj pri solidareco.Momente ambaý organizojkomune konkursis æe plurajkatalunaj fondusoj pri seshumanitaraj rekonstruaj projektojen Bosnio.
NOVAJ PROJEKTOJ DE "ESPERO"
J Gazeto de EL BkH
14 Bosnia Lilio 6 (1/2006)
• Ellaborigo de Idea konstruteknika projekto de la Akvodukta sistemoKlokotnica
• Finkonstruo de mankantaj partojde akvoduktaj tuboj interakvorezervujoj “Kloteks” kaj“Frkati” (æirkau 1 km)
• Finkonstruaj laboroj enakvorezervujo “Frkati” (V=100 m3)
• Konstruigo de pumpilstacio“Kloteks”
• Muntado de pumpiloj enpumpilstacio “Kloteks”
• Elektroprovizaj laboroj enpumpilstacio “Kloteks” (600 m da dratlinio kun latismastoj,trafostacio, elektraj instala¼oj)
• Akvodukta reto por vilaøojBrøani, Habiboviæi, Gnjeæe,Frkati, Junuzoviæi (æ. 4800 m daakvo- duktaj tuboj)
La realigon de la supraj agadojebligis monrimedoj de humanitaraorganizo “Sant Quirze Solidari”(komunumo Sant Quirze del Valles),Fons Catala (Barcelona), DiputacioBarcelona, la komunumo Sabadellkaj donaco de akvoduktaj tuboj kajpumpiloj de la akvoprovizaentrepreno CASSA Sabadell. Entutavaloro de la donacitaj rimedoj por laAkvodukta sistemo Klokotnica øisfino de 2000 estis 90.000 eýroj. Dum2001 “Espero” preparis projekton prikonstruado de malþarøiga kamero
“Gnjeæe”, kiu plibonigusakvoprovizadon de pluraj vilaøajpartoj. La Sant Quirze Solidari,komunumo Sabadell kaj entreprenoCASSA akcepis financi la projekton.“Espero” organizis konkurson kajelektis plej favoran firmaon porrealigo de la projekto – HidroinstKlokotnica. La projekto estasrealigita en tri fazoj dum 2002 kun dukontraktoj, la unua valora 10.750eýrojn (konstruteknikaj laboroj), ladua 2.100 eýrojn (parto de muntistajlaboroj). La tria fazo valora 2.200eýrojn por funkciigi malþarøigankameron “Gnjeæe” kaj ebligiakvoprovizadon en normalaakvopremo estas finita en 2003. Dum 2004 Sabadell Solidari akceptisprojekton pri akvolevado por etvilaøo Hebiboviæi (parto de la vilaøoKlokotnica). Oni betonis pumpilstacion kajakvoduktan reton por akvoprovizadode la plej altaj domoj en la etvilaøo.Por la unua donaco en 2004 en valorode 2.500 eýroj oni aæetis pumpilojnkaj tubojn, kaj por la dua donaco en2005 en valoro de 3.500 eýroj onikonstruis subteran kameron kajmuntis pumpilojn kaj tubojn. Signifas do ke helpo al konstruado dela Akvosistemo Klokotnica pere de"Espero" pligrandiøis al 110.000eýroj.
Akvodukto "Suho Polje"
En 2004 "Espero" movigis projekton"Akvodukto por vilaøo Suho Polje".Vilaøo Suho Polje troviøas je 10kilometroj de urbo Doboj surmaldekstra bordo de rivero Spreæa(apuda vilaøo Klokotnica troviøas sur dekstra bordo de la sama rivero). Lavilaøo apartenas al ento SerbaRespubliko. La loøantaro de la vilaøokonsistas el 900 serboj kaj 600bosnoj. La bosna loøantaro estisforpelita dum la milito, kaj nun ilipreskaý æiuj revenis al propraj domoj. La vilaøo troviøis inter militilinioj kaj multaj domoj estas detruitaj. Multajhumanitaraj organizoj helpas al laloøantaro reveni kaj rekonstrui ladomojn. Humanitara organizo "SabadellSolidari" el urbo Sabadell, Katalunio, decidis helpi konstruadon deakvodukta sistemo Suho Polje. Por lajaro 2006 "Sabadell Solidari" aprobisen la unua fazo 6.000 eýrojn, kiurealiøis tra programo de "ESPERO".
Fetah Zvirac
La flegistino kontentas pri la EKGaparato
Larekonstruota rezervujo porakvo en SuhoPolje
Novi Þeher. Humanitara organizo"Sant Quirze Solidari" el Sant Quirzedel Valles en Katalunio akceptisprojekton en 2004, kiu estas realigitakomence de 2005. En valoro de 5000eýroj "Espero" liveris sangopremo-metrojn, kuracistajn aýskultilojn,otoskopojn, negatoskopojn, inhala-torojn, kuþejojn por malsanuloj,seøojn, þrankojn, tabulojn kajvestohokojn. La 3-an de julio 2005 rivero Bosnainundis centron de la urbo Maglaj kajsamtempe inundis keletaøon de laSandomo Maglaj, kie troviøis gravamedicina ekipa¼o. Post informigo prila inundo flanke de "Espero", "SantQuirze Solidari" decidis helpi al laSandomo. Post konsulitiøo kunestraro de la Sandomo, oni decidis prilivero de aparato "Medio multi" porkombinita fizikala terapio en valorode 4000 eýroj. "Espero" liveris laaparaton en majo 2006.
J Gazeto de EL BkH
Bosnia Lilio 6 (/2006) 15
Solena funkciigo de “Akvoduktasistemo Klokotnica” okazis la 21-ande julio 2000. Per tiu æi solena¼oHumanitara organizo “Espero” finislaboron kiu aýris tri jarojn,komencita per konstruteknika ideaprojekto kaj finita per elektro-provizado de pumpilstacio“Kloteks”. Dum tiu tempo oni farisjenajn aktivecojn:
INFRASTRUKTURO AKVODUKTO KLOKOTNICA FINITA, SUHO POLJE KOMENCITA
BELETRO
MARKO VEŠOVIÆ
LA SARAJEVANO EL MONTENEGRO
La poeto, rakontisto,romanisto, eseisto, traduki-sto, publicisto, beletra kaj
socia kritikisto – naskiøis en lajaro 1945 en vilaøo Pape,proksima al la urbeto Bijelo Poljeen norda Montenegro, kiel likleriøis elemente kaj gimnazie.Poste la estontan verkistonSarajevo, æefurbo de Bosnio kajHercegovino, akceptis kielstudenton en la Universitato kajplue kiel sian konstantanloøanton. Dume li magistriøis kajdoktoriøis, fariøante ankaý,speciale dum la lasta jardeko, unuel la plej famaj intelektuloj ardekritikanta la fifaman agresadonkontraý bosniaj lando kaj sociokiun dum preskaý kvar jarojmalkaþe plenumadis la serbaj,montenegraj kaj kroataj nazioj kaj kiun ignoris kaj tiel subtenis t.n.internacia komunumo. Kun la sarajevanoj la tuta familioVešoviæ trasuferis kvardekkvar-monatan sieøadon de serbojkontraý la urbo. La poeto memkonfesas, ke li sukcesis ekkoni lamondon, en øi la homon kaj mem
estiøi vera, pli kompleta homo–øuste kaj apenaý dum tiuj turmentoj. Øis fino de 2002 Vešoviæ publikigis dek librojn kaj en diversaj gazetojmiriadon da beletra¼oj, artikoloj, kritikoj, polemikoj kaj pamfletoj. Porniaj legantoj mi elektis kaj Esperantigis du versa¼ojn el la bona tradiciapoemaro Reøo kaj eluzito kaj, ankaý, kelkajn ekstergenrajn prozopoetajnskizojn el la nove aperinta netipa libro Pola kavalerio, plenigita persiaspeca prozigita kaj dramigita poezio. La titolo rilatas al mencio de tiutragika trupo en la skizo FRAGMENTOJ EL LETERO DE TRIFUN, kiela aýtoro øian sturmadon per lancoj kontraý tankoj de Hitler komparaskun la batalado de senarmitaj bosni-hercegovinaj patriotoj kontraý latroarmitaj najbaroj malamikaj.Nu, kiom ajn Marko Vešovic estus la modesta kaj senøena homo, kiomkaj eæ pli profunde li travivas kaj arde eksplikas en sia verkado lamaljusta¼ojn faritajn kaj retenatajn kontraý la bosnianoj, speciale kontraýla bosnoj muslimaj. Koncerne tia¼ojn li deklaris intervjue al la revuoDani: “... æi tiu milito kun la infanaøo estas esenca sperta¼o de mia vivo.Tial neniu æesigos min pripensadi øin kaj notadi la rezultojn.” “Lasilentado egaligas la viktimon kun ties ekzekutinto, kaj se ni konsentusmuti, mi kraæus sur mian plej penigan kaj plej karan sperta¼on.”Jes, øuste tial ni lastatempe ricevis la potencan kriegon kontraý lakrimeguloj kaj la milito øenerale – en belarta vesto. Øi apartenas al la Eliot-eske komprenataj verkoj altvaloraj þanøantaj la tradicianvalorsistemon. En Pola kavalerio efektiviøas la Browing-a “dokumentasubjekto lirika”, tamen malneýtrala kaj riæiøinta per aktiva humanemasinteno de la poeto. Lia Mio transformiøas æi-kaze en la medion, tra kiurealiøas alies konfesa¼oj. Precipe per la (mal)rekta virina, patrineska voæoties parolado komplete detruas la politikan kaj ideologian dimensiojn dela historio.
Branko Miljko
La somernokta revo
Al Gordana
Surtable, malpli klare solas
Pano, foreste ridetanta.Kaj en la spaco Ter´ pendolasJe grila æirpo hokpendanta.
Æio þvebiøis, krepuske spitonMontras la mebloj al pez-efektoj.Kvazaý fortrinkus, tutan, gravitonKataj okuloj el la objektoj.
Jen mia koro, ol kerno Pli dura, lasas trans la limoNek morton, nek vivon.Sed, el øi tia, sparkas rimo
El la poemaroReøo kaj eluzito
Meze de l´ printempo
En angioj æies la oro plaýdas
Porte singultigan lazuron.Nur idiotoj kaj infanoj aýdas De “Granda Ursino” murmuron.
Birdo plektiøis en þafan felon,Enbuþe: dolæas demandiøo.Maria plenmelkis grandan sitelonNe da lakto, sed da tagiøo.
Kaj verm´ en trabo, kaj muso enmuroVojojn al Dio sennombre konas.Mi scias ankaý æar paþoj sonas:Kien kondukas proksimula spuro.
Eæ muþetoj volus esti festanoj.En herbejo vivobola.
Marko Vešoviæ
Poeto de la sieøita urbo
16 Bosnia Lilio 6 (1/2006)
J Gazeto de EL BkH
Kiam serba optopafisto al miaamikino
pafmurdis infanon en la brakoj,mi æesis Dion kredi. Malestas vi,Dio,mi diris, vi trastrekiøis por æiam, kaj fino. Dio permesanta infanojn,en sinojde l´ patrinoj mortigadi tiel, pronenio,do eæ por amuziøi, ne Tian Dionmi bezonas,Sed la aliaj – volu kion ajn.
Alie, antaý la milito mi opiniis,Ke la firmamento sur min falegus,se mi æesusDion kredi.Sed jen, okazis nenio, eæ ne tegolokrevetis en tegmento de mia domo.Mi estas plu mi. Sarajevo pluSarajevo.La firmamento plu firmamento.Kaj jen øi situas kiel antaýe,Kvankam Dio malestas. Mi pensas, øi malestas por mi, Sed por la aliaj - laývole.Æio ruliøas malnove,Eæ al mi þajnas, ke æi tielplifacilas. Æi tiel, Sen Dio. Timinde mi ne povasklarigi tion:Vi scias, oni piediras malpli penesen io en la manoj.Ol portaæante mansakojn. Nu jes,bone mi diris, Sen Dio oni iel pli facile marþasTra jena øiba vivo. Sole,æiumomente mi sentas, Ke miaj manoj malplenas.
La senmorta momento
Kontraý la transiro strataoptopafisto.Du junulinoj, spiregantaj pro latranskurado.El ili varmegas, belodore, kiel eltola¼o,Silka, kiun oni gladas. Æe unu, nefriza¼o,Sed la hirta kristnaska greno.Þi krakas, furiozas kaj sakras Kontrau la optopafisto: þajnas ketra l´ fenestroÆarman tempeston mi rigardas!Alies vortoj agrablajKiel flirtado de l´ ombrelo, matene, sur plaøo en Budva.Per skuo þi, sporade, retro¼etas laharojn. Pro ni!Æar æi scias: kiam ajn þi ilinretro¼etas, la longaj harojBelodoros. La belulino. Sed el tiujkiuj neniamForgesas al vi ravrideti. Kaj luksekaj avare.Sufiæe lukse por feliæigi vin. Sufiæeavare por kosti ilin neniom.Rideto ties informas vin, ke ne por ili vi estas objekto inter objektoj.Eblas eæ, ke ili volus malsoræi vin,Se l´ frosta rigardo virina jamobjektigis vin.En al aero ekodoris intense je miadelonge pasinta juneco,Kiam æiu aleo kondukis øis lamond-ekstremo.Kiam la vivo ankoraý estis nebanala kiel la proverbo. Ili foriris kaj en mi restigis ladelicon, Kian oni trasentas longerigardante en la firmamenton, Kie la neøeroj svarmas. Foriris, gajbruante ne du knabinoj, Sed du zefiroj blovetintaj subite Tra premvarmego de la sieøo. Tral´ somermeza premvarmego de l´ekzistado.
La tagiøo
Mi staras postene. Aýroras.Proksimas domo. Fakte,flaveta barako. Æe øi – piramidalosuper puto.La piramidalo altas, ial al miþajnas, samkiom la puto profundas. Super la domoblanka fumo malvolviøasKiel la infana vindilo.
En la domo ploras infano. Longe.Jam plurajn jarojn.Al mi þajnas la budo renversiøus se l´ infano ekmutus.Ja æio ajn enpensiøasDum oni staras postene.
Subite, el la domo aperas knabineto orkapa,Proksimume dek -, pleje dekdujara.Sen kruro. Æarmega invalidino.Anøeleto sur irilo.Dum þia vizaøo brilas ruøe. Kvazaý de l´ tagiøo.Kaj mi eklarmas. Pro la ruøbrilo sur þia vizaøo.Pro tiu aýroro sur irilo! Æio ajn Povas ja onin obsediDum oni staras postene.
Dume la infanploro ne estingiøas.Kvazaý øi havus Elektran motoron apartan. La ploro, kiu þajne, Intencas ne halti, æiam dum daýrasla mondo.Dum iu animo vivas sub jenafirmamento. La ploro Tra æiuj eternecoj sonegonta. Æarla tempo, postena,Estadas lanta kiel la glaciejo.Postenante la animo, iam Aýdas la hufbruadon desubheroldoj portantaj la informon, ke,sub la firmamento, Delonge malestas æio. Eæ vi. Lapostenanta.
El la poemaro Pola kavalerio
J Gazeto de EL BkH
Bosnia Lilio 6 (1/2006) 17
Vespere vi enlitiøas dume scianta, ke vi vane enlitiøas: morgaý vi leviøos pli elturmentita ol kuþiøinte. Matene vi ellitiøas dumescianta, ke vane vi ellitiøas: vin atendas lahieraýa tago kun hieraýaj psikpremoj. Kun antaýhieraýaj humiligoj. Kun la malespero deantaý tri tagoj. Jena sieøo daýras ne du jarojn sed unu(sep)tagon, kies finiøo mankas. Al mi þajnas ke de jena¼opovus min ripozigi nur la maro. Sed kiu scias, æu mi vidos øin iam plu? Æu mi iam plu stariøos sur la rokojn, kie laaerfluado tiom intensas, ke la ¼etita æapo revenas al vi. Sed mi sopiras æi-foje ne la maron kun karnoriæaj folioj de l´ agavo, en kiujn estas nomoj Amaj gravuritaj. Ne la olivarbojnplurfleksiøintajn Spasme kvazaý verdaj Laokonoj. Ne la meduzbobelojn similantaj al la silka tendaro el fabeloj orientanaj. Mi sopiras ne gracian monotonion de l´ ondaro kiun poeto komparas kun metriko Homera. Mi sopiras ne tiun tinton, per kiu eblas skribimiliardojn kaj miliardojn da Iliadoj kaj Odiseadoj. Mi sopiras tiunmelankolion, per kiu oni obsediøas enrigardinta la eternanlazuron kaj enaýskultinta la murmuron de tiu eterna¼o. Lamelankolion, diranta al vi, ke vi rehavas vian animon. Eble ne, lamelankolion. Sed mi sopiras tiun belegan kaj sanfartigan vakua¼on.
Mergi sian animon en la vakuon, kiu ripozigas. Kuracas. Junigas. Plurhore gapi nek en lamarvasta¼on, nek super la marvasta¼on, sed kvazaý nenien! Laýbosne. Æiam øis vi forgesu: kaj kio, kaj kie kaj de kie vi estas kaj kiel vi nomiøas. Vi scias nur, ke en vi estas majloj kaj majloj da vakua¼o. Kaj ke la marspacego el vi forsuæis jarcentojn æiujn, øis Adamo. La lazura vakua¼o disetendiøas øis fino de l´ mondo kaj, malantaýen, øis ties komenciøo. Kaj vi komprenetas. Sed kiel – komprenetas?! Vi sentas sur la palato: kia bonfarto ekregos post Juøotago! Æio forviþiøos, kiel desur la lerneja tabulo infana skribaæo.Kaj pura plezuro restos! Kaj vi gustumas anticipe, almenaý perkafkulero, la beata¼on en kiun eksplodos la mondo!
Marko Vešoviæ* Blankaj agloj – serbaj murdistaj trupoj
** Alija Izetbegovic – tiam prezidento de
Bosnio kaj Hercegovino.
*** moknomo de bosnaj muslimoj.
Kiam Azra/n kaj þiajn familianojn grenado æe l´ tagmanøo dispecigis, unue – mineniumis! Æu mi tiom ligniøis, æumian koron æirkaýas glaciocentkrusta, æu nenio plu povas mineksciti! Kvazaý la grenadoj estusmurdintaj en mi animon! La korpo, plu tuta, sed kie estas mia animo? Trioble pli grave mi suferis,kiam ¼us antaý la milito mortisRu¼a. Þi estis fleginta niankoleginon, kiu pro kanceromortadis terure turmentata. Þiflegis þin – kiu scius la kialon. Ru¼a kun þi rilatis ne pli intime ol niceteraj. Sed jen, þi foruzismonatojn da vivo por malpliigiþian suferadon. Þi foruzis ilin –kvazaý nenial. Poste ankaý Ru¼amalsaniøis. Æu vi, Dio, domalatentis la eraron en viaj kajeroj? – Ekpensis mi ja Ru¼aankaý eksuferis je kancero.Sed post morto de Azra, unue – mineniumis. Interne detrua¼o kvazaýmian animon “Blankaj agloj”*travadis rabante. Sed, dum latempo pasadis ekis doloreto.Negrave kaj senæese. Æiun tagon ja pli intense.Kion ajn mi laboris, pri kio ajn mipensis, tra tio eksponiøis la pereode Azra.
Foje en Miskin-strato, mi konatiøis kun viro kiuelprenadis Azra/n el la ruina¼o,
elfosadis þin kaj la familianojn eltiu ruino. Li ne æesas, liadire, plori, de post kiam li vidis tion. Ne æi tiumondo ne honoras al Dio,sinjorino, li diras. Ili, sinjorino, ne estas l´ ebriaj, sed laekstraj fakuloj. Sian metion ili trejnis dum la tutavivo. Nun ili montras kontraý ni –kiom ili finlernis. Æe æiu kanono,sinjorino, estas klera oficiro,scianta perfekte, ke l´ grenadoj nemortigas sed buæas. Ili nur ne scias – kiun. Kaj tio estas sola diferencointer nunaj kaj tiuj antaýajæetnikoj, la serbaj nazioj.
He, tie ankaý mitraþtopiøis. Kaj mi ploregis øis lahejmo. Mi konfesas estis dolæe: vine feriøis, sinjorino Nermana elTito-strato, en vi plu estas animo,almenaý ete! Kaj plurajn horojn ne æesis flui miaj larmoj. Kvazaýnenial. Pro si mem. Mi elverþis tutan rivereton da larmoj – por æio nepriplorita. Mi ordigas laæambrojn, gladas æemizon deMustafa, kuiras fazeolojn, la larmoj dume ne æesas. Surprizeestis iom da kafo en la domo. Mikuiris grandan potaæon: kial mi øin þparu, eblas øin eæ ne fintrinki;grenado povas dum la trinkadoenflugi la kafkruæon. Mi eltrinkasla kafon, dum larmoj miaj gutas enla taseton.
Æe l´ komenciøo, mi opiniis laaferojn simplaj: æu mortiøi æu restiviva. Sed desupre estas destinitajambaý. Kiu povintus pensi, ke niestas - ne supre juøataj, sedmalsupre kondamnitaj. Precipe onine povis scii, ke oni sian sangontrinkos. Sed plu, se ni eæ tionpovintus imagi, æu mi povis sonøi,ke la plej bona amiko – kun kiu mi,dudek jarojn, nian tablon en kafejohavis – devigos min manøi perkulero mian sangon kiel supon. Doæiuj sciis: tiu tablo estas nur nia. Mi pensas, pri la tagoj kiam ni estissidontaj æe øi, ne aliaj rajtis.Nu tio estas, li diras, via fatalo,nenio nun fareblas. Pli bone mi vinmortigu ol vi min, æu ne? ViaAlija** estis planinta, li diras, ke vila samon kontraý ni faru. Kaj nivin, bedaýrinde, superrapidis.
Sed se estus nur tio! Kiu povintussonøi, ke la plej bona amiko unuemin batados, øis æiuj plomboj elmia buþo elfalu, poste – bajonetondirektos kontraý mian bruston.Æi tie. Kaj la alian kontraý ladorson. Æi tie. Kaj li ordonas al mistari, plurhore sur unu piedo: semi renversiøus kaj surpikiøuskontraý unu el bajonetoj – memfalinta, min mem murdinta. Æuankaý la jenon Alija planis,demandis mi. Kaj li – per þuegokontraý la renojn: silentu, fie porvia patrino turka***!
Æe la komenciøo mi pensis primi: æu morti, æu resti viva. Ne tiammi sciis ke oni efektive povas mortikaj transvivi. Kvazaý mi paþas kajrigardas kaj manøas kaj parolaspost mia sepulto. Mi simulas vivi.Mi simulas ekzisti.
Mi simulas ekzisti
La kaftaseto
J Gazeto de EL BkH
18 Bosnia Lilio 6 (1/2006)
Estis somero de la jaro 2003. Misidis kun mia amiko Muhameden øardeno de hotelo Palas en
Banja Luka kaj interparolis pri multajtemoj. Li sciigis min pri siaj sanajproblemoj kaj mallonge eldiris "ebleke mi malfruis". De tiu momento mi,de tempo al tempo, povis atesti pri liapersista batalo por sia vivo. Mi ekkonis Muhamed en la jaro 1976, kiam ni kun aliaj amikoj de Esperanto en Banja Luka entuziasme laboris por fondi klubojn kaj aktive partopreni en
la E-vivo. Estas tre longa listo dearanøoj kiujn ni kune partoprenis aý organizis. En Banja Luka ni organizis la 5-an Unuamajan renkontiøon, dulaborbrigadojn, someran esperantanlernejon, aýtunan konsiliøon,multdekojn da kursojn de la lingvokaj en la jaro 1987 la 22-an Kongreson de Jugoslavia EsperantoLigo. Multe kaj ofte ni vojaøis porpartopreni E-aranøojn en Bosnio kajHercegovino kaj en aliaj respublikojde tiama Jugoslavio kaj ankaý eneksterlando. En memoroj de æiuj liajkunvojaøantoj li restis kiel tre gaja,vigla kaj societema homo. Homoæiam preta por þerci, kanti aý danci.Muhamed aktive laboris ankaý enkulturarta societo en Vrbanja (partode urbo Banja Luka) kaj verþajne protio li estis kapabla kanti senæese kajsenlace dum la tuta vojaøo. Post kiam ni fondis Komunumanorganizon de Esperanto-Junularo enBanja Luka ni gvidis tutan E-vivon en Banja Luka edukante multajngeneraciojn de junaj banjalukajgeesperantistoj. Li æiam partoprenisniajn regulajn kunvenojn ¼aude.Ankaý li aktive laboris post edziniøoal Mira (ankaý esperantistino). La tutan kontraýbosnian militonMuhamed kun siaj familianoj (edzino
Mira, filinoj Belma kaj Maja) travivis en Banja Luka en tre malfacilajcirkostancoj. Li estis maldungita delia posteno, li ne povis libere iri,labori …, simple li ne povis normalevivi en sia urbo. Kiam proksimiøisfino de la milito serbaj fortojmobilizis lin (kun multaj aliaj viroj elBanja Luka) por fosi tranæeojn aýservi kiel vivanta þildo. Muhamedsukcesis savi sian vivon kaj reveni alsia familio. Post la milito li multelaboris por ke nia socio revenu alnormala vivo. Li helpis al multajbanjalukanoj ke ili denove posedusiajn domojn kaj aliajn hava¼ojn,vojaøis tra la mondo (Usono, Svedio,Germanio …) por viziti siajnekzilitajn parencojn, geamikojn,denove kunligigis homojn, æar liopiniis ke en Bosnio kaj Hercegovino oni denove devas normale vivi. Laplej grava kondiæo por tio estasreveno de loøantaroj al siajantaýmilitaj loølokoj. Post la milito li dum kelkaj jarojlaboris æe SFOR (internaciaj militajfortoj) kiel meblofaristo kajtiamaniere sekurigis normalan vivonde sia familio.Ankaý li aktive partoprenis enpostmilitaj aranøoj deEsperanto-Ligo de Bosnio kajHercegovino.Estis vendredo kiam mi lastan fojonvizitis lin du tagojn antaý lia morto.Li sukcesis eldiri nur kelkajn vortojn.Dimanæon revenante al Sarajevoeksonoris mia poþtelefono kaj sur øimi legis nomon Duþko (nia kunaamiko), tuj mi sciis kio okazis. Duþko sciigis min ke Muhamed mortis. Muhamed mortis pro karcinomo.Spite al tiu malfacila malsano li trekuraøe kaj memkonscie gvidisbatalon por sia sano. Æiam li bonesciis kiu estas sekvonta paþo de liabatalo. Neniam oni povis vidi signojnde doloroj sur lia vizaøo, li stoikesuferis sian faton.Por homoj kiuj intense vivis kun li,unuavice por liaj familianoj, patro kaj gefratoj, la geamikoj restas grandamalpleno. Esperanto-movado en Bosnio kajHercegovino, precipe øia parto enBanja Luka, perdis tre gravanaktivulon. Muhamed estas entombigita la 15 –an de decembro 2004 en Banja Luka.
Kemal Jakupoviæ
Muhamed Turan (1954 - 2004)
NEKROLOGO
MUHAMED TURAN
La plej valora kaj la plej belaekzemplero de bosnia mezepokaormonero (dukato) estas tiu fama dereøo Tvrtko I, forøita en 1377. Pro siagrandeco (diametro 30 mm), pezo(14,05 gramoj), dika (1 mm) kaj proarta beleco øi preskaý surpintiøiseýropan mezepokan numismatikon.Pasis longa tempo de kiam en fakaliteraturo øi ricevis epiteton de artamajstroverko.Øia reala valoro estis pro tio ke øikvaroble valoris pli ol aliaj ormoneroj de aliaj landoj. Ekzemple Venecia kaj Hungara ormonero pezis 3,559gramojn diference de Bosnia kiupezis eæ 14,05 gramojn. Pro sia altapureco (980/1000) kaj dikeco de (1mm), øi estis tre seræata, kaj pasismallonga tempo de øia elforøiøo øisla momento kiam øi estis simpledisvendita. Pro tio ekzempleroj detiu ormonero hodiaý estas tremaloftaj.Sur øia antaýa flanko estas bosniaþtata blazono kun ses lilioj. Sur dorsaflanko oni vidas prancitan leonon.Ambaýflanke ekzistas latinajsurskriboj. Sur anataýa flankoskribas: MONETA AUREA REGISSTEPHANI (ornumero de reøoStjepan (Tvrtko) kaj sur dorsa flanko:GLORIA TIBI DEUS SPESNOSTRA (Gloro al vi Dio, niaespero). Øis la nuna tempo onikonservis nur unu ekzempleron de tiuormonero kaj øi troviøas en Zagrebo.
prof. Enver Imamoviæ
Antikva bosnia mono
La unua mono kiun forøis loøantarosur teritorio de la nuna Bosnio kajHercegovino devenas el la triajarcento de malnova epoko, t.e. de pliol 2.000 jaroj. Øin forøis ilira gentoDaorsi, kiu koloniis æirkaua¼on denuna urbo Stolac. Post roma konkerode Bosnio oni uzis roman monon.Mezepoka bosnia mono, nomatadinaro, ricevis sian nomon laý laroma denaro.
J Gazeto de EL BkH
Ormonero de reøo Tvrtko
Bosnia Lilio 6 (1/2006) 19
