CMYK

www.

radio

nacio

nal.a

l

faqe 2-3

BRENDËSI

faqe10-11

Në

faqe6

faqe17

faqe4

faqe5

faqe4

Shaderi hartues i librave përfemijët shqiptarë në Zvicër

nacionalGazetë javore, letrare, kulturore, politike

BOTIM I “NACIONAL GRUP” VITI IV BOTIMIT NR. 207 14-21 KORRIK 2013 ÇMIMI 50 LEKË / 0,50 EURO

Gazeta e përditshme online:www.gazeta-nacional.com

Adresa: Ish-kinostudio “Shqipëria e re”, TiranëE-mail: nacionalalbania@yahoo.com

Publikohen për herë të parë poezitë e ish-ministrit të jashtëm të perandorisë osmane

Dhjetë ditë “mbret” në Varshavë,shënime udhëtimi, mbresa takimesh

Në Varshavë, meadministruesit e diellit

“Margarita Xhepadiva Shqiptare”

Nga NEXHMEDIN SPAHIU

Më 30 qershor1998 unë po

fluturoja për Buda-pest, kur befas nëaeroportin e Tiranës,pashë një skenë qëçdo shqiptar do tëdëshironte ta shihte.Ulur pranë njëri tjetritpo bisedonin shkrimtari më i madh shqiptar,Ismail Kadare dhe luftëtari më i madh sh-qiptar, Bekim Berisha. Nuk iu afrova, po ishihja nga distanca. Dëgjoja komentet enjerëzve përreth qe e njihnin...

Bekim Berishadhe Ismail Kadare

Faqe 20

Abedin Dino shqiptarii famshëm nga Preveza

faqe 18

Nga Prof. Dr. JOSIF PAPAGJONI

Një libër është njëjetë që “hapet”.

Ose përndryshe, jetaështë një “libër i hapur”.Sepse jeta është vetjake,jo e të tjerëve, ndonësendahet me të tjerët. Lib-ri është një tjetër jetë.S’ka gjak, mish e limfë, por penë, kartë e bojë.Bëhet për të tjerët. Dhe vjen nëpërmjet përfy-tyrimit, gjallon ndryshe. Atëherë jeta jote, ngasyri i dytësit (biografit), bëhet një... Faqe 9

DoDoDoDoDossssssssssieieieieier nr nr nr nr nggggga a a a a IIIIILLLLLIIIIIAAAAAZ BZ BZ BZ BZ BOOOOOBBBBBAAAAAJJJJJ ReReReReRepopopopoportrtrtrtrtazazazazazh nh nh nh nh nggggga a a a a NNNNNOVOVOVOVOVRRRRRUUUUUZ XZ XZ XZ XZ XH. SH. SH. SH. SH. SHHHHHEEEEEHUHUHUHUHU

E DITORIAL Akademik Gjovalin Shkurtaj komenton kontributin gjuhësor të albanologut Dr. Basil Shaderi (Schader)

KATËR PAMJE NGASHKUPI I VITIT 1912

PPPPPoooooeeeeezzzzzi ni ni ni ni nggggga a a a a XXXXXHHHHHEEEEEMMMMMAAAAALLLLLUUUUUDDDDDIIIIIN LN LN LN LN LAAAAATTTTTIIIIIQQQQQ

NATYRA EVDEKUR DHE QENI

PPPPPoooooeeeeezzzzzi ni ni ni ni nggggga a a a a KKKKKRRRRRYSYSYSYSYSTTTTTYYYYYNNNNNA LA LA LA LA LEEEEENNNNNKKKKKOOOOOWWWWWSSSSSKKKKKAAAAA

LËKURA E QENIT

CA DITË TË BUKURA

PPPPPoooooeeeeezzzzzi ni ni ni ni nggggga a a a a JJJJJAAAAAHHHHHO MO MO MO MO MAAAAARRRRRGGGGGJJJJJEEEEEKKKKKAAAAA

KARDIGAN

PPPPPrrrrrozozozozozë në në në në nggggga a a a a EEEEELLLLLVVVVVIIIIIRRRRRA DA DA DA DA DOOOOONNNNNEEEEESSSSS

faqe5-11

faqe14-15

POPOPOPOPOEEEEETTTTTËËËËËT ST ST ST ST SHHHHHQQQQQIIIIIPPPPPTTTTTAAAAARRRRRË NË NË NË NË NËËËËË“NA“NA“NA“NA“NACCCCCIIIIIOOOOONNNNNAAAAALLLLL” FA” FA” FA” FA” FACCCCCEEEEEBBBBBOOOOOOOOOOKKKKK

Nga FRAN GJOKA

faqe 6

faqe16

PPPPPoooooeeeeezzzzzi ni ni ni ni ngggggaaaaa:::::EVEVEVEVEVA HIA HIA HIA HIA HILLLLLAAAAA, EL, EL, EL, EL, ELIIIIIDDDDDA DEA DEA DEA DEA DEMMMMMAAAAAJJJJJ

DDDDDHHHHHE ELE ELE ELE ELE ELIIIIISSSSSA GJA GJA GJA GJA GJEEEEERRRRRAAAAANNNNNI,I,I,I,I,

Mrekullia e natyrës shqiptare

Bujar Qamili rrëfen karrierën e tij ngapunonjës në fabrikën e cigareve, nëkëgëtarin më të famshëm të vendit

PPPPPrrrrrozozozozozë në në në në nggggga a a a a FFFFFAAAAATTTTTOOOOOS KS KS KS KS KOOOOONNNNNGGGGGOOOOOLLLLLIIIII

PPPPPrrrrrozozozozozë në në në në nggggga a a a a EEEEERRRRRJJJJJOOOOOLLLLLA KA KA KA KA KOOOOOLLLLLAAAAA

FYTYRËHËNËZAT

LIRIZMI NË POEZINËE FERIK FERRËS

StStStStStudududududim nim nim nim nim nggggga a a a a QQQQQAAAAAZZZZZIIIIIM SM SM SM SM SHHHHHEEEEEHUHUHUHUHU

2/ E Diel,14 korrik 2012nacional REPORTAZH

Nga NOVRUZ XH SHEHU

Fjalë në fillim: Ky mesazh vjen nga Var-shava, kryeqyteti i Polonisë, rilindur si feniksinga hiri në të cilin e shndërruan nazistët gjer-manë dhe komunistët rusë. Vështirë të ketë vëndtjetër, me një fat të tillëkaq tragjik e me një pop-ull, që di t’i imponojë historisë vitalitetin dhedinjitetin e tij, emrin dhe sakrifikimin emblem-atik, fuqinë e mëndjes, të krahut, intelektit, përLirinë dhe vendlindjen e etërve.

* * *Dita e parë. Në një superpllajë, shihen nga

avionic pyje të pafundëm, superstrata, gratacie-la, kulte katolike, vila lluksoze , diell irrallë tëcilin njerzit dinëta administrojnë e ta rindezinedhe kur largohet për muaj të tërë. Polonia ësh-të një shtet me 38 milionë e 143 000 banorë meetnicitet 98. 7 përqind , me sipërfaqe prej 312mijë e 683 km 2, me kryeqytet Varshava, antaree B E. , OKB, OSBE, Këshillit të Bashkpunim-it të Atllantikut të veriut , Nato-s, universiteti iparw hapur nw Krakovw nw vitin 1364 ndersanw Varshavw nw vitin 1808, me gjuhë zyrtarePolonishtja, monedhë zllota dhe euro. NëAmerikë ka një komunitet prej 2. 5 milionë ban-orë… Me një informacion të tillë të Enciklope-disë së Oksfordit -2005, përshkuam kryeqyte-tin, drejt një lagjeje të re ku ime bijë me bashk-shortin kishin marrë shtëpi me kredi , 30 për-qind të së cilës ua paguante shteti, si familje ere e porsakrijuar. . . Ishte një lagje e parame-trave me të cilat njihesha për herë të parë: ekodifikuar plotësisht në hyrje të lagjes, ku kry-hej shërbim në 24 orë, në garazh të makinave,në hyrje të pallatit… Një grup pëllumbash flu-turuan qetësisht mbi ne dhe dielli në perëndimna ngjatjetoi me ftohtësinë e një të panjohuri…

* * *Dita e dytë. Nga ballkoni i katit të dytë, shoh

se pemët, pothuaj të gjitha dhe përball meditonnjë vilë lluksoze trekatëshe. Përball vilës një mje-dis primitiv: barakë, kolibe për qenin, vendstrehi-mi i pëllumbave, karroceri e mbushur me tokë epleh të shkrifëruar… Shetita mes tërë lagjes, kupallatet dhe vilat ishin me arkitetkturë të studjuar,të vendosur me kujdes në largësinë e duhur, mefrymëmarrje të plotë e të barabartë nga njera-tje-tra, me gjelbërim të bujshëm dhe disa kacube melule të verdha , që digjeshin me zjarrmëridrithëruese… Në fund të shetitores ish këndi ilojërave ku një zonjë argëtonte të nipin pranë tëcilit u afruan një tufëmëllenjash… më tejë këndi icaktuar personave me aftësi të kufizuar. Aty ishvërtetë një ishull… Asnjë këmbë njeriu … Tëgjithë kishin shkuar në punë… Asnjë britmë… Tëgjithë vetëm punonin… Asnjë pijetore, kazino, tav-olinë me cigare apo… Koha ish në dispozicion tëpunës… Aty vendbanimi ish në pushtetin dhe shër-bimin e njeriut, familjes, clodhjes, rigjallërimit,për ditën e nesërme… Në orën 16 e 20’ vë re njëfëmijë që vrapon në shetitore… i vetmi fëmijëduke vrapuar… Më von një zonjë që ecte ngadalësi të meditonte një baladë të rëndësishme nëfillimin e stinës me diell. Një polic ecën ngadalë,përshëndetet me një njeri të moshuar i cilika dhje-tra pëllumba që e shoqërojnë ndërsa mbjell fidananë një karroceri me pleh e tokë të hedhur…

Ora 19 e 30 ‘. Karoli , dhëndërri, kthehet, mbasmbarimit të punës në një pavion Citroeni dhe ne eshoqërojmë tek puna e time bije, Suzanës, stoma-tologe… Aty befasohem nga asistentja e sajBozhana, që më kish lexuar poezinë të përkthyernë polonisht “Si ma solli Shopeni pranë, timebijë… ”Ajo kish kuptuar mesazhin poetik të fu-qisë së artit që bashkon njerzit, kulturat, dashur-

inë… Pranë klinikës ngjajnë me penele drejt qiel-lit tre grataciela në lartësi të njëjtë, në largësi tëbarabartë , me arkitekturë të studjuar … Më tejë,një hotel shumë katësh tjetër ku kish fjetur BarakObama, në vitin 2009… Më tutje stadiumi, ku nëvitin 2012 janë zhvilluar finalet e kampionatit eu-ropian, stadium nga më të mëdhenjtë e kontinen-tit. … Dhe universiteti, që quhet Akademi… NëPoloni Universitetiti është hapur që në vitin1468… Nuk di nese ka më të hershëm. . Kthe-hemi. Superstrada i ngjan një tabloje. Në krah tëdjathtë ka vazhdimisht pemë që sapovishen. Kudoblerim dhe pastërti shëmbullore… . Mijëra maki-na, me të njëjtën shpejtësi , të krijojnë bindjen seato rrëshqasin si me patina… Në krah ështërrugëkalimi bicikletave, pa asnjë mundësi aksiden-ti… Aty ju sigurohet kalimi i qetë dhe njerzëveme aftësi të kufizuar apo shetitarëve .

* * *Dita e tretë. Shkojmë në qëndër të Varshavës.

Ecim në këmbë nëpër kalldrëmet në rrugët eherëshme të rrethuara nga pallate me arkitekturae shtatore që të imponojnë madhështinë e medit-imit Në shesh, pranë një shtrivani, rri me men-dolinën para duarve, një nga këngëtarët më tënjohur të Varshavës, Gieneka Loska. Më tejëjepen tablo të antikitetit që kanë vlerën e rek-lamës: Një njeri i veshur me kostum mesjetar tëcilit i kërkoj të heq shpatën nga mylli… Më tej,muzikantë, vallëtarë e këngëtarë jepnin imazhetë artit në vitet 60-të të shekullit të shkuar. Njëdjal i ri, në të mbathura, me trup muskuloz, real-izon ushtrime spektakolare. . . Mori para duarvenjë vajzë dhe e rrotulloi, natyrisht me kërkesën esaj… duke bërë foto me imazhin e shtresave ko-hore midis modernitetit dhe antikitetit magjik.

Piktorë që nxjerrin tablotë në hyrje të kësh-tjellës. Në sheshin qëndror të kryeqytetit të ash-tuquajtur “të vjetër”, pimë kafe në nje tavolinëtë mbushur me lule . Mbas servirjes, kamarjerina solli një sepete të vogël, ku klientët vendos-nin paratë… Në krah ishin disa tavolina të tjeraqë rrotulloheshin ngadalë e që të krijonin imazhine fluturimit… Të rinjtë shetisin, pa zhurmë e brit-ma, thuajse një dirigjent i kish mësuar të vepro-nin nën kërkesën e përsonalitetit kolektiv…Visheshin thjesht, por bukur. Vajzat ishin simpa-tike, ndoshta në vëndin tonë janë më të bukura,por e kishin të përjashtuar banalitetin në sjellje,në buzëqeshjen tërë etikë e elegancë… Ecninbutësisht, si të ishin pupla…

* * *Dita e katërt. Ora 13 00. Në një supermar-

ket ushqimo, ku të jepej ndjesia se shihje një

film pa zë. Perimet të paketuara dhe të kontrol-luara. Megjithëse një vend me mungesën e di-ellit për më të shumtën e vitit, fal administrimitnë treg nuk mungonte asgjë dhe cmimet të njëj-ta me ne, megjithse jemi vet prodhues të sho-qëruar nga dielli për 9 muaj gjatë tërë vitit…Buka, me mjell mjaft cilësor, mishi dhe sallam-rat, ishin më të shtrenjtë sesa tek ne, por kudome vulën e kontrollorit.

0ra 15 00. Me makinë gjatë pyllit në krah tëqëndrës së Varshavës. Disa qindra haktarë mepemë, ku s’shihej asnjë trung I prerë, asnjë degë ethyer, asnjë pjesë e mjedisit e shkelur. Aty këtu,kish vila lluksoze, në unitet me mjedisin, saqëdukeshin se ishin produkt i natyrës. Arkitekturë ekontrolluar me rreptësi aq të madhe, saqë tanimëgjithcka ish pjesë e gjymtyrëve të kryeqytetit.

0ra 18 00. Pashë një person të dehur, të mbësh-tetur në një tortuar. Polakët pinë jo pak, por ad-ministrojnë personalitetin. Mandej shkojmë tekvila e Pablos dhe Anjës. I njëjti qëndrim e synimdhe në këtë vilë. Ishin në unitet mjedisi i qytetërimitmodern me atë të fshatit. Gjelbërim, pemë, lulë-zim, kënd lojërash për fëmijtë, qeni dhe macja,lulet në rresht e kudo, c’do pëllëmb e tokës kishgjurmën e njeriut. Mandej pritja karakteristike nësallon… Varshavasit përdorin shumë ëmbëlsirat.Servirja u bë në sofra druri , që të kujtonin sofrate herëshme në Shqipëri…

* * *Dita e pestë. Ora 13 00. Marr pjesë në ritet

në kishën katolike. . . Gjitha Polonia dominohetnga katolicizmi në 95 përqind të popullsisë. Nëkomunizëm feja nuk mundi të zhdukej. Papapolak, Karol Vojtila, i zgjedhur në Vatikan në vitin1978, ndikoi ndjeshëm në fuqizimin e kishës dhenë rënien e Komunizmit, jo vetëm në vendin etij, por nëtërë lindjen. Me kulturë universale,mëncuri e krijim të pazakontë arriti të reformojëe korrigjojë katolicizmin, duke realizuar një botëtë re, sa mistike aq praktike, sa qiellore aq tokë-sore. Besoj se këtë fakt e ka shprehur mrekull-isht nobelisti polak Cesllav Milosz, në librin “Mbiudhëtimet në kohë”e prurë në shqip mjeshtërishtnga intelektuali dhe perkthyesi Astrit Beqiraj:“Një përqindje e madhe e katolikëve polakë nukbeson në përjetësi, një përqindje e lartë besontek ringjallja dhe një përqindje po kaq e madhe ehedh poshtë dogmën e Trinisë së Shenjtë.Megjithëse të gjithë e konsiderojnë veten kato-likë… ” (Kapaciteti i katolicimit, f. 78. ). Dhemë vone proferon të citojë nga libri “Pesimizmi,katolicizmi dhe bazat e kristianizmit”:”Kisha nukështë kjo apo ajo shoqëri, por gjithë lloji njerë-zor, të cilin e udhëheq shpirti Hyjnor… . Idea e

Zotit që qëndron në zemrën e njeriut”.Në të gjithë Varshavën ka një sasi të mëdhe

kishash katolike, mearkitektura nga më të ndrysh-met, që të befasojnë e të mrekullojnë . Komunizminuk mundi ta zhduk fenë sic arriti në Shqipëri.Masakrimi i priftit Jezhi Popjushko nga komu-nistët, fyejti rëndë ndjesinë e komunitetit polakdhe revolta e nisur i vuri fre furtunës shkatër-rrimtare… . I është ngritur Muzeu, këtij misionarimartir. Një stilolaps i Papa Vojtilës, që kam shansinta kem në koleksionin tim muzeal, më bën të ndi-hem pak më mik, se sa njëvizitor tjetër. (Këtëstilolaps, Vojtila ja ka dhuruar në një nga dytakimet ) … Ndërsa pagëzimi i një sheshi me emrinheroit tonë “Gjergj Kastrioti”(KALORËS IMBROJTJES SË KRISHTËRIMIT EUROPI-AN), më bën mëshumëvarshavas.

* * *Dita e gjashtë. Ora 14. 00. Në shtëpi, gjyshja

e Karolit, Janina dhe e ëma Lidia, bekuan ciftinpërball një kryqi, qiriri të ndezur dhe një pëlhure-jetë bardhë, të shtruar në mes të shtëpisë. Qëndro-nin në këmbë pesë djemtë dhe vajzat e tjera. Iuafrua kryqi ciftitsi dhe urimi për lumturi të për-jetëshme. Nuk di pse të gjithë u përlotën gjatëbekimit. Nuk proferova t’i pyes, por dua të shtojse propozimi që Karoli i bëri Zanës, para një viti ,ish një rit tjetër i gjithandejshëm: Shkonin në njëlo-cal, kryesisht kafene dhe, mbas një bisede të sh-kurtër, partneri del jasht, ku ka lënë një tufë tëmadhe me lule, ulet para vajzës në gjunjë si parashtatores së perëndisë dhe i bën propozimin përmartesë. Personat për rreth, që e dinë këtë rit, ngri-hen në tavolinat ku janë dhe broharisin “Po…Po… ” duke i dhënë shtysë partneres… Kështukish ndodhur me time bijë para një viti, kështundodhte me ciftet e tjerë. Një rit i përkryer…

* * *Dita e shtatë. Në orën 15 00 deri në 16 00,

të katër majit 2013, marrim pjesë në ceremon-inë e martesës së Zanës me Karolin në kishënnë qëndër të Varshavës. Kishë mjaft të e njo-hur, me arkitekturë antike, ku kryente shërbesënnjë nga priftërinjtë më me kulturë, MariushKorbovski, rreth 38 vjec, i proferuar për inter-vista nga televizionet më prestigjioze. Ai dha ,gjatë meshes , mesazhe dashurie, dy prej tëcilave proferoj t’jua përcjell:

Dhjetë ditë “mbret” në Varshavë, shënime udhëtimi, mbresa takimesh

Në Varshavë, me administruesit e diellit“Shkojmë në qëndër të Varshavës. Ecim në këmbë nëpër kalldrëmet në rrugët e herëshme të rrethuara nga pallate mearkitektura e shtatore që të imponojnë madhështinë e meditimit Në shesh, pranë një shtrivani, rri me mendolinën para

duarve, një nga këngëtarët më të njohur të Varshavës, Gieneka Loska. Më tejë jepen tablo të antikitetit që kanëvlerën e reklamës: Një njeri i veshur me kostum mesjetar të cilit i kërkoj të heq shpatën nga mylli… Më tej,

muzikantë, vallëtarë e këngëtarë jepnin imazhe të artit në vitet 60-të të shekullit të shkuar. ”

nacional3/ E Diel,14 korrik 2012 REPORTAZH

Motivi i parë: “U njohën e u dashuruan njëcift shumëi varfër. Vajza kish flokë të verdhë,mjaft të gjatë e të mahnitshëm, që ishin e vetm-ja pasuri e saj. Djali kish një orë shumë të sh-trenjtë, e vetmja pasuri e tij, trashëgim nga i ati.Cfare t’i dhuronin njeri-tjetrit, në shenjë tëdashurisë?!. . . Vajza preu flokët, i shiti dhe bleunjë rrip për orën e të dashurit. Djali shiti, në tënjëtën kohë, orën për t’i blerë një krehër përflokët, të dashurës… Por kur u takuan, cfare tëshohin?!. . . Dhe dhuratat mbetën tërë jetën nëkujtesën e Dashurisë… ”

Pauz:Buzëqeshjaëngjëllore e shërbestaritMariush…

Mitivi i dytë: “Një cift i moshuar, mbasshumë viteve martesë, u grindën. Gruaja ven-dosi të mos t’i fliste bashkshortit… Një ditë… .dy… një muaj… Burri një ditë nisi të kërkojdicka nëpër sirtarët… Kërkonte e kërkontevazhdimisht… ”Cfare kërkon?!. . . ” u dëgjuazëri i gruas që nuk mund të duronte stërmundi-min e tij… Burri la sirtarin, kthey fytyrën ngagruaja dhe thirri duke shikuar lart: Zërin tënd,kërkoj… . Kam vite që e kam humbur… . Fal-enderoj Zotin që ma pruri sërish… ”

Pauz:Buzëqeshja ëngjëllore e shërbestaritMariush, i cili zbriti dhe na takoi ( si prindër tënuses). Na takoi dhe pyeti nëse dinim anglishtqë të realizonte për ne një pjesë të meshes…

Ora 17 00. Në qytetin, e ashtuquajtur “ivjetër”, që nënkuptohet pjesa e kryeqytetit tërindërtuar sipas arkitekturëssë disashekujve mëparë, ish organizuar ceremonia e darkës së mar-tesës, ku merrnin pjesë, përvec familjarëve , tëgjithë me arsim të lartë e biznese, edhe njëelitëmiqësh intelektualësh. Mu desh të vdeklam-oja zakonet e vendit tim duke ngritur mirësi megjyshen e dhëndrrit, 85 vjece. Besa përkthenteme dinjitet intelektualeje e finesë femërore. Re-citova poezinë time të përkthyer polonisht ngapërkthyesi poezive të Mickievicit në Shqipëri,prof Pandeli Cina. I thirra profesionit tim të më-suesit, të mos të më turpëronte. Recitova i kaluarnë një botë tjetër:”… Zoti, që se fyen asnjëherëDashurinë/ma shoqëroi time bijë nëntë male larg/si nëlegjendat tona antike, /Por unë s’mund tëduroja/:/Ju drejtova qiejve të ma afronin, /porata rrinin indiferentë dhe qëndisnin jelekët eyjeve/Ju drejtova vargmaleve e deteve, /Ataputheshin e putheshin si dashnorë të etur, /Ju drej-

tova zogjëve, por edhe ata putheshin/dhe matninfluturimin/… . Ju drejtova Shopenit dhe vetëmAI mundi të ma kuptonte dhimbjen , /zbriti ngamonumenti ku meditonte në një cep të Tiranës/moriplanetin përpara gjunjëve, shtoi aty shpejtkontinentin e këngëve / dhe une dëgjovabefas:”Babi, jemi bashkë!. . . Më pruri Shope-ni… ”… Salla ish përlotur… Besa fshiu sytë ….Iza, mjeke Afrika, Asha stomatologe polake, ka-zakistaneja Nurgul qëpërshëndeti nga Skocia…Mandej torta e famëshme, qirinjtë dhe babaiAshës realizoi dy herë ngritjen në këmbë të tëtërëve duke këndur vargje për dashurinë, ciftintë cilat përsëriteshin prej të gjithëve me gotat eshampanjës e në duar…

…Dhe sërish aty, Shqipëria me këngët eMajës, Marjolës, Irinit, Vace Zelës, Paros, YlliBakës, Pagarushes, etj, që ikisha sjellënë SD eqë u shoqëruan me valle nga popullore në valc efoks, duke u shndërruar mjedisi në zjarrshpërthyes shpirtëror, ku harrova se i kishakaluar gjashtëdhjetat… Iza lëshoi një brit-më të stërgjatënë imitim të luftëtarëve afri-kanë, saqë na umbush trupi nga ato që qu-hen mornica e që kuptuam se planeti ish-bërëi vogël, shumëi vogël, nga njerëz tëmëdhenjë si Frederik Shopeni (1810-1839).

* * *Dita e tetë. Valdemar Xhemboskan, një

intelektual i shquar, që pata nderin ta njoh,më ftoi për një vizitë në qëndër, duke pa-sur ndihmesën e përkthimit të Besa Qina-mit. Më tregon murin prej tullash, disametra të trashë, të ngritur shekuj më parënë mbrojtje të dyndjeve të pushtuesve:“Prej këtej polakët mbronin dhe kthenindyndjet… Mandej, në luftën e dytëbotërorene patëm krahas nazizmit gjerman dhekomunistët rusë, në luftë për pushtim e asi-milim… Nazistët na sulmuan qënëvitin 1939,ashtu si dhe vëndin tuaj fashistët, … me një mar-rveshje të fshehtë midis Hitlerit e Stalinit, patidjegje e shkatërrim total tëVarshavës e të tërëPolonisë, ku populli ynë la 6 milionë të vrarë…”

Valdemar, me trup mesatar, mustaqe të sh-kurtëra të prera me kujdes, që i ngjante artistittonë Bujar Kapexhiu si të ishin sozi të njëri tjetrit,pothuaj reciton:”Nga gushti deri në tetor të vitit1944, varshavasit ngritën krye duke u përballur-

me nazistët, ku 200. 000 polakë dhanë jetën…”Valdemar ngriti pak, kryet, fërkoi mustaqet dheballin që i djersiti, megjithse frynte erë eftohtë:”Varshavasit luftuan heroikisht të zbraps-nin forcat naziste para se të pushtonin forcat sov-jetike. 63 ditë luftë, nën breshërinë e bombave.Më 2 tetor kryeqyteti ra nën thundrën e gjer-manëve që e shktatërruan plotësisht, 70 përqindtë tij… Edhe fëmijtë luftuan e 600 000 u vranë…”Valdemar më tregon shtatoren e një fëmije rreth12 vjec me shapkë, nën gjunjët e së cilit kishinvendosur lule dhe kishin ndezur qirinjë … I ng-jante Gavroshit të Hygoit… Në të majtë, mësqaron se është Muzeu i Literaturës Polake meemrin Adam Mickievic :”Ky muze është ngriturnë nderim të bibliotekarëve Varshavas që shpë-tuan nga gjermanët literaturën polake. Ka emrine Mickivicit duke qënë smbol i poezisë sonë ko-mbëtare… Populli ynë, në vitin 1947 e ringritiVarshavën… E ngriti sic ish, i mbështetur tekfotografitë dhe projektet… ”Unë e shikova memosbesim. Ai përsëriti me zë më të lartë:”Po,po… gjithcka u dogj, u bë shkrumb nga push-tuesit e gjithcka u ringrit nga polakët… Ashtu siFeniksi. ”Ai fshiu prap ballin… Më tregoi mandejse që në vitin 1940 gjermanët kishin ngritur njëgeto ku vendosnën gjithë cifutët që ndodheshinnë Poloni… 300 000 prej tyre i vranë… 100.000 cifutët e mbetur organizuan kryengritje, poru vranë e masakruan nga hitlerianët… ”MandejValdemar buzëqeshi:”Ju i ndihmuat më shumëse sa ne cifutët… Nuk i dhatë në duart e gjer-manëve… ”… Ndjeva krenari se isha dikush, kurnga goja e një polaku dëgjova nderimin për ak-tin e popullit tim, kur mësova në një farë mënyrese akti i besës shqiptare ish në kujtesën e tërëpopujve… Historia është një gjykatese e pako-mpromentueshme.

Dita e nëntë. Varshava është e përmbushurme muze të historisë, arkeologjisë, artit, tekni-kës e shkencës. Ajo që më la më shumë përsh-typje, ish fakti që zemra e kompozitorit Shopen,ishte hequr nga kirurgët, mbas vdekjes, ish mar-rë nga e motra e tij Ludovika dhe ish sjellë nëVarshavë, ku ruhet ende në një nga kolonat ekishës së Kryqit të Shenjtë, ndërsa trupi prehetnë varrezat e personaliteteve në Paris, në Per laChaise. Ja si i nderojnë artistët populli polak,duke i shenjtëruar ata e duke ndjerë përjetësishtpianon universale të kompozitorit i cili që tetëvjec i binte pjanos dhe kompozoi pothuaj vetëmpër pjano 55 mazurka dhe trembëdhjetë polon-eze të ngritura mbi muzikën popullore polake,19 nokturne, 24 prelude… Në Paris bashkjetoipër dhjetë vite me shkrimtaren e famëshmeXhorxh Sand dhe vazhdon të bashkëjetojë për-jetësisht me popullin, ku lindi. . . Shtatorja e tijnë nja park të madh, mes pemëve, dhe i vendo-sur në stampa reklamash kudo… Tani e kuptojpse u ringrit Varshava dhe pse shpërfaqet mad-herisht si një nga shtetet më të konsoliduar tëkontinentit… Tani e kuptoj pse u është dhënë

cmimi Nobel, katër shkrimtarëve e poetëve po-lakë: H. Skenkiewicz (më v. 1905), W. S. Rey-mont (më 1924), C. Millosz (më 1980), W. Szym-borska (më 1996)… dërsa politikanit Les Valesai është dhënë cmimi i Paqes, që në vitin 1983.

Dita e dhjetë. Shetitje tek Parku i mbretit,rikonstrukturuar me investimet e BashkimitEvropian, sic pohohej në një pllakë në hyrje.Disa qindra hectare me pyje të virgjër, të popu-lluar më kafshë e shpendë e të vizituar nga tur-istë të të gjitha vendeve… në faqen 1007 të En-ciklopedisë së Oksfordit -2005, shkruhet: “Po-

lonia u bë mbretëri e pavarur që në shekullinIX. Bashkimi u arrit nën sundimin e Vlladislla-va-it(1305-1333) dhe të Cazhnjevit. Sundimi iJagelionëve (1386-1572) pati kulme në arte ,shkenca dhe kulmoi për një kohë të shkurtërprotestanizmi. Në shekullin e XVI, mbas përf-shirjes së Lituanisë(1447-1569) pati shtrirjennga Balltiku deri Detin e Zi. Më vonë Poloniadobësohet ekonomikisht dhe njëkohësisht dobë-sohet pavarësia e saj . Shumë territore ju lanëSuedisë dhe Rusisë. E rrënuar nga Lufta e mad-he Veriore dhe nga Lufta për fronin mbretëror,humbi pavarësinë në shekullin e XVIII. Elek-torët e Saksonisë morën titullin e mbretit dhemandej ajo u nda ndërmjet Rusisë, Austrisë dhePrusisë më 1772. Një qëndresë e shkurtër nënudhëheqjen e Koskiuszko-s përfundoi me dyndarje të mëtejëshme më 1793 dhe 1795, krye-sisht në përfitim të Katerinës së madhe të Ru-sisë dhe Polonia praktikisht u bë protektorat iRusisë… Sipas Traktatit të Tisilitit të vitit 1807,Napoleoni krijoi Dukatën e madhe të Varshavës,nën mbretin e Saksonisë, zbatoi Kodin e Napo-leonit, por ruajti bujkrobërinë dhe fisnikërinëfeudale. Dukata u shëmb pas betejës sëLAJPCIGUT, kurse në Kongresin e Vjenës, kuPolonia u përfaqësua prej kontit Czartoryskuy ,një pjesë e dukëtës ju kthye Prusisë dhe Aus-trisë, por pjesa mëe madhe u kthye në mbretëritë Polonisë, e cila kish administratën e saj, porme mbret perandorin rus Aleksandrin I. Rev-olucione u bënë më 1830, 1846-1849 dhe 1863.Bujkrobërisë ju dha fund më 1864. , por politi-kae shtypjes vazhdoi sin ë Poloninë ruse, ashtudhe në atë prusiane. Megjithatë kjo nuk e pen-goi krijimin e partive politike, që kërkoninqeverisje demokratike. Pas Luftës së ParëBotërore, më 1918, ju dha pavarësia e plotë dhePolonia u bë republikë. ”

Në parkun e mbretit, nuk duhet menduar seisha vetëm. Përkthyesi i mbretit të Polonisë nëshekullin e XVIII, August Paniatovski, i dashu-ri i Ekaterinës II Aleksejevna të Rusisë, ishteshqiptari Anton Kruta, varri i të cilit ish në njëfshat të Varshavës, ku ish dhe stampa e familjessë tij me origjinë shqiptare. (sipas Spiro Mëhil-li, gazeta Nacional, nr. 85, 27. 02. 2012. ArkiviMinistrisë së Jashtme, dosja nr. 730, si dhe për-mendet ne fjalorët polakë). Por s’duhet habitur.E ku s’janë varret e shqiptarëve të mëdhenj!

Dita e njëmbëdhjetë. Ndërsa kaloj një pal-lat, ku shikoj emrin e fizikantes së madhe po-lake, Maria Kyri, shkojmë për grila në vilën eAgatës… Grilat janë një zakon jo shumë i her-shëm, por i përhapur masivisht në Varshavë.Të afërmit apo miqtë e shokët shkojnë tek njëritjetri duke realizuar një version të banketit kuservirja kryesore janë grilat, një lloj slcicejeeshoqëruar me lloje të ndryshme mishërash, per-imesh e pijesh freskuese apo alkolike. Fëmijtërrinë në një mjedis afër… Vila është në mes tëpyllit, tre katëshe, me kopësht përpara, lulish-

te e pemë… Seicili shërbente vet dheshkonte nga një mjedis në tjetrin lirisht,pa patur drojen se mund të fyhej dikush.Kështu minilobet krijonin një mjedis tëngrohtë njerëzor, jasht grindjeve e kon-flikteve, një mënyrë elegante e të jetu-arit paqësisht me njëritjetrin dhe me Zo-tin… . Në një shoqëri dhe shtet të tillë,sa puntor po aq me kulturë, më bën tëbesoj tek vargu i legjendës, i cituar nganobelisti Ceslav Milosh: “Varshava dotë jetë qëndra e botës”…

Fjala e fundit: Mbi 20 vetë dolën tëmë përcillnin përballë vilës elegante, melotë në sy, duke më thënë shqip “Mirëu-pafshim!. . . ” Kuptova plotësisht se bota upërket njerzëve që nderojnë punën, paqen,lirinë, intelektualët… Nën tingujt e pianosshopeniane, ju thashë atyre që më përshën-

detën: Miq të dashur, sa të shkoj në Shqipëri, dotë shkruaj “Dhjetë ditë mbret në Varshavë”...

Ata qeshën, sic dinë të qeshin njerzit e mire,ndërsa shkoi në rrugë një zonjë me xhinse sport-ive që mbante në sup një papagall: “Adam Mick-ievic… ” - thoshte zonja… -” Adam Mickievic“–përsëriste papagalli… U kthyem të gjithë andejsi në skenarin e një regjisori hollivudian… Nëavion, për në Shqipëri, më ndiqte papagalli mebukurinë varshaviane, ku njeriu e ndjen vetenmbret, i rrethuar nga administruesit e diellit..

Varshavë –Tiranë, Maj-korrik 2013

4/ E Diel,14 korrik 2012nacional PROZË

“... Më ke dashur, e di. Sipas metrit tënd tëdashurisë, me pikatoren gjithmonë përqendruarqë të numëronte rreptësisht piklat e dashurisë qëmë dhuroje, më falje, më... cili është varianti isaktë i asaj që kam ndër mend në shqip? Më vjenfjala në gjuhë të tjera, por jo në shqip. U shpërn-damë nëpër botë ne shqiptarët, zogj marrucë e tëpërhumbur me pendët që na kullojnë gjak... Mëke dashur, jam e sigurt për këtë, ndonëse kjo nuktë pengonte të lije mendjen edhe për të tjera gradhe këtë të ma pohoje pa pikë mëshire. Dashuriapër mua nuk të pengonte të më fyeje e lëndojeshpeshherë me mospërfillje apo përbuzje ndajemotivitetit tim të marrë...

Plogështia po mbaron... po çan drejt sipër-faqes një nga karakteristikat që na ka marrë mëshumë në qafë ne ballkanasve, krenaria e pa-kufi, krenaria kaq pak e mençur. Por tani kamnevojë për të, edhe pse e di që kjo e famshmekrenari është më shumë fodullëk prej budallai,që ne e nxjerrim nga xhepi sa herë nuk jemi tëzotët të zgjidhim problemet tona. Pramirëseardhtë krenaria kokëfortë absurde e gjith-pushtetshme e sëmurë shkatërruese miope epaarsyeshme. Kam aq shumë nevojë për njëndjenjë të tillë vullkanike...”

Kishte ikur nga Shqipëria pa ethe dhe shpre-sa të veçanta. Nëse ikjet e shumë të njohurveishin plot iluzione dhe ngazëllim, e saja ishtenjë ikje e lodhur, e sopitur, si plaçkat e pakta qëpalosi ngadalë në valixhen e këndshme prejbezeje. Mamaja e kishte vështruar në heshtje,duke iu shmangur dhomës ku ajo paloste plaçkatqë po merrte me vete, sikur të mosparit e vep-rimit praktik të përgatitjes do ta zhbënte ikjen,do ta asgjësonte atë. Do më telefonosh sapo tëmbërrish në Romë? Vazhdonte ta pyeste sa herëuleshin për të ngrënë darkë. Ina vuri re se për

një arsye që asaj i vidhej nga logjika, Liliana ilutej vetëm gjatë darkës që Ina t’i telefononte,e kurrë kur hanin mëngjes apo drekë. Por gjithënjerëzia asokohe kishte tike mentale të çudit-shme, dhe natyrisht e ëma kishte të vetat.

Ajo shpresonte që kur të ishte në Itali, tëshkëputej për disa kohë prej shqiptarëve të tjerë.I vetmi mendim i qartë ishte dëshira që të sh-kundte prej shpatullave kontrollin e të tjerëve,si një mantel i stërvjetër që ka arritur në njëpikë të tillë vjetërsie sa edhe të larit e të hek-urosurit më obsesiv, nuk mundet ta kthejë sa-dopak në një gjendje të pranueshme.

- Ti nuk po ikën për shkak tonë, Inë? E pyeti babai tri ditë para se të nisej, valixhja

ishte gati, pasaporta me vizën e rregullt dergjejnë dhomën tjetër mbi komodinën krah shtratit.

Ajo nuk u gjegj. Përqendroi vëmendjenpërtej zhurmave të lagjes, në uturimën konfuzetë natës diku tutje, diku në mënyrë tepër tëpërgjithshme. Ishte tepër nxehtë edhe për Ti-ranën e mësuar me të nxehtën, dhe tepër ankthmbartte nata, mendoi Ina ngathët, tepër ankthedhe për Tiranën e mësuar me ankthin. I ati pri-ti një kohë të gjatë, dhe ajo për gjithë minutatndjeu bezdi ndaj pritjes së tij të nënshtruar.

- Inë? Ajo ndezi një cigare. Ulur në dy stolat e

vegjël të ballkonit mbushur me mëllaga gjysmëtë thara, silueta e saj dhe e babait ishin tëpalëvizshme, ngrirë në moskuptimin tashmëtepër të vështirë për t’u asgjësuar.

Ti po ikën për shkakun tonë, përsëriti burrime një zë të vuajtur. Ina mundohej të merrtefrymë sa më ngadalë që mundte. Cigarja zuri tëdridhej dhe ajo qau në heshtje, duke gëlltitur

hidhësinë e fjalëve që nuk donin të dilnin ngagryka. Jo tha me vete, nuk dua të flas tani, ler-më të qetë. Babai kalonte dorën në flokët e rral-luar dhe vazhdonte të përsëriste si robot se ajopo ikte për fajin e tyre. Ishte tepër errësirë përtë parë se e bija po qante, yjet që bulëzonin qiel-lin me një hare kalamajsh të çoroditur ishin tepërlart dhe ai nuk kishte dëshirë t’i vështronte. Evetmja gjë që shihte qartë në zinxhirin e pafundtë ditëve që do pasonin, ishte largimi përfun-dimtar i së bijës. Ai e dinte se ajo nuk do tëkthehej më. Kurrë. Ajo vajzë në një farë mënyrenuk u kishte përkitur asnjëherë. Kishte paturdiçka mes tyre dhe saj, diçka të pakapshme e tëmundimshme që ishte shtrirë tinzare që kur ajokishte filluar të shndërrohej nga fëmijë në grua.Tani po ikte për të mos u kthyer më, ndonjëherëndoshta do vinte për ndonjë vizitë të shkurtër,me ndonjë dhuratë në çantë, vështrimin gjith-monë të shqetësuar për shëndetin e tyre dhe aq.

Nuk është faji juaj, kishte dashur të thoshteIna. Por në paralizën e natës së zbrazët kur shpre-

sat që gjithë të tjerët kishin palosur mes bagazhevetë varfra nuk arrinin t’i jepnin forcë, atë natë, nukgjeti as edhe një gjysmë fjalie çalamane që të ng-jasonte sadopak me ngushëllimin apo shkarkimin.

Ego te absolvo. Në emër të jetës ngricës dhedashurisë.

Muaj më vonë nga Roma, në një natëpothuajse të ngjashme, u përpoq t’i shkruantenjë përgjigje babait. Por letra kishte mbetur ecungët dhe ajo kishte vendosur të mos e dër-gonte. Sa herë hapte sirtarin e vogël ku ruanteletërshkëmbimin, letra pa zarf e akuzonte hapur.Ajo e dinte se pyetja e babait ishte e logjikshme,ai kishte nevojë të dëshpëruar të kuptonte, tëshkarkonte veten dhe të shoqen nga pjesa e fa-jit që nuk u përkiste. Por Ina ndiehej e zbrazurnga gjithçka, dhe sado të përpiqej të mohonteapo të gjente mijra arsye të tjera për t’i qetë-suar e për të pranuar pjesën e vet të përgjegjë-sisë, gjithçka do të kishte tingëlluar false. Dokishte dashur të pranonte para tyre të vërtetën.Po ikte edhe për arsye të tjera, ndoshta krejt tëpakuptueshme për prindërit si edhe për shumëbashkatdhetarë të saj që po largoheshin për talypur, vjedhur apo fituar lumturinë nëpër botë.

Kështu, secili me peshën e vet. Tani nuk doishte e nevojshme të bënin sikur kuptoheshin,secili le të mbartte në vete thesin e plumbtë tëfakteve apo ndjesive. Ata le të vazhdonin tëëndërronin tipin e vajzës që do kishin dashur tëkishin në vend të asaj që u kishte rënë në pjesë.Dhe ajo le të besonte më në fund se kështu ngalarg, nuk do kishin përse ta qortonin ngaqë ish-te e paaftë të sillej si gjithë të tjerat. Por me njëpërgjigje të tillë do t’i lëndonte edhe më shumë,dhe si ajo e si ata, nuk kishin më forca për tëduruar dhimbje të tjera.

Nga Romani ‘’Kardigan’’

KardiganNga ELVIRA DONES

FytyrëhënëzatNga ERJOLA KOLADuke shkuar për në fshatin e tij përtej ko

drës e zuri nata në hyrjen e një pylli.Errësira e nata e errët, degët e pemëve

të gërshetuara e bënë të humbas orientimin edheu gjend në një pllajë pa jetë e bimësi. Ish i uri-tur trimi, po nuk gjeti gjë përreth për të shuarurinë e etjen e tij të madhe. Hëna në qiell i sh-këlqeu fuqishëm e atij iu duk sikur i tha që tandiqte. Iu bind e duke e ndjekur me sy, papriture papandehur u gjend në një fshat.

E quanin fshati i fytyrëhënëzave.Emrin thonë e kish marrë nga bukuria e

vashave, fytyrë rrumbullake e faqebardha sihëna pesëmbëdhjetëshe. Ky fshat ishte ndërtu-ar mbi një shkëmb. Një shkëmb i thepisur qëpasqyrohej në sipërfaqen e detit dhe me dallgëtgrindej keq, sa ato gjithë inat përplaseshin mefuri mbi shkëmbin tekanjoz.

Të gjithë djemtë e rinj të fshatit ishin tëmartuar, e të gjithë në krahë kishin vasha hënë-za, e të gjitha familjet kishin vetëm djemtrashëgimtarë, asnjë vashëz.

Vashat janë të qiellit e të diellit, thuhej.E mirëpritën udhëtarin, e ushqyen, i dhanë

për të pirë i ofruan strehë për të fjetur eshplodhur. Gjithçka i falën udhëtarit, veç sekre-tin e fshatit të hënëzave askush nuk ia tregoi. Aipyeste, shikonte hënëzat në sy e merrte veçbuzëqeshje mirësie pa asnjë fjalë.

Dëgjoi në fshat që ish nata e hënës. Askushnuk i shpjegoi ç’ish kjo natë, ndaj mori rrugën

për të arritur në majën e shkëm-bit atje, ku mund të fliste vetëme hënën, e yjet.

Nuk kuptonte, e donte tëdinte. Ç’ ish ky fshat i çudit-shëm? Kur vasha nuk kishte, ngadolën këto fytyrë rrumbullakeqë zbukuronin fshatin. Këtomendonte trimi përgjatë rrugëspër në majën e shkëmbit.

Kur flet me zemër e shpirte gjithë gjithësia hesht të dëg-jon, përgjigjet dhe jeton me ty. I bindur që hënado i kthente përgjigje pyetjeve që i digjnin nëshpirt, ngjit shkëmbin nxitimthi. Në pikën mëtë lartë të tij, në mesnatë hëna dhe trimi u panënë sy.

I ulur në gjunjë me duart e lidhura grushtlutës, i përgjërohet hënës që ajo t’i flasë. Ishrrumbullake, e bardhë, e kristaltë, e brishtë sihënëzat e fshatit. Ishte e plotë.

“Më fol moj Hënë, brengën e shpirtit tim ae ndjen? Folmë Hënë, se përgjigjet pyetjeve tëmia vetëm ti ua gjen. Të lutem moj hënë, këtu igjunjëzuar para teje, unë trimi i gjendur rastë-sisht kësaj ane, kur udhën e humba ti dhe dritajote më sollën këtu. Tani më tutje nuk shkoj dotse më ngeli shpirti në fshat e pyetjet më djeginxhanë... Folmë o e bardhë, folmë...’’ U ul trimi

këmbëkryq të shikonte hënën nësy, besonte ngaqë ajo i shpëtoijetën pak orë më parë dhe eudhëhoqi në këtë fshat, sot do ifliste e tregonte përgjigjet e pse-ve që i gërryenin shpirtin.

Kaluan orë të tëra e hëna as-një fjalë nuk i foli. E ndërkohëqë ajo nuk ia ndante syrin eargjendtë fshatit që nga pafundë-sia e qiellit, një dorë iu mbështetmbi sup dhe e detyroi të tërhiqej

për ta parë drejt e në sy, atë që e shqetësoi këtëmbrëmje misteresh. U tërhoq pas dhe ç’të shikon-te, përpara syve qëndronte ‘’E bukura e Dheut’’,vajza më e bukur që jetonte në tokë. U mahnitnga bukuria e saj, e fjalët i ngecën në fyt. U ngritnë këmbë për të respektuar bukurinë e mirësinëqë i pushtuan sytë e shpirtin, e më dot nuk mundtë fliste. Por, ‘’E Bukura e Dheut’’ dinte çdo gjë.I dha dorën dhe e ftoi të uleshin në tokë. Trimi evështronte i mahnitur me sy plot me pyetje, ajonuk e la të priste më gjatë dhe vazhdoi: “Këtutrim je në fshatin e fytyrëhënëzave. Në fshatin evashave të bukura, fytyrë rrumbullake si Hëna15 ditëshe. U çudite që nuk pe asnjë vashë. Uçudite nga dilnin këto mrekulli. Është e thjeshtëtrim. Kur një djalë mbush moshën për t’u martu-ar, si të gjithë paraardhësit e tij ai ngjitet në ma-

jën e këtij shkëmbi. Në natën e hënës, hëna ështëe plotë e bukur dhe e shndritshme, e tregon gjithëfytyrën e buzëqeshjen e saj, djemtë të magjepsuri thurrin asaj vargje e i lusin të martohet me ta.Ajo lodron në qiell me yjet, fshihet herë pas herepas reve e kur faqja e saj puthet me ujin e kaltërtë detit ajo shndërrohet në një vashëz të re. Njëvashëz shtatëselvi e fytyrëhënëz, e bardhë, e qe-shur e plot hijeshi. Djali lëshohet me vrap ta ar-rijë vashën në breg dhe nën mbrojtjen e yjeve eqiellit i premtojnë njëri-tjetrit dashuri. Qielli edielli i lënë të largohen me premtimin që fëmijai tyre i parë i përket atyre. Ajo është gjithmonëvajzë, e gjithmonë i kthehet qiellit. Ajo është hënae re. Ajo hënë që lind çdo 15 ditë, e plotë, e bukur,e rrumbullaktë e plot dritë. E ajo vazhdonshëtitjen e saj qiejve, derisa djaloshi i saj në majëne shkëmbit vargje zemre do t’i pëshpërisë. E passaj një tjetër hënë do e marrë vendin e saj, e passaj një tjetër, një tjetër, një tjetër... ‘’

Trimi i menduar kishte ulur kokën e kurdëshironte ta pyeste më tepër të ‘’Bukurën eDheut’’ për këtë histori magjike, vuri re që ajokishte ikur. Ai dhe hëna ishin vetëm, e ajo po eshihte në sy. I mrekulluar pas saj, iu përul buku-risë dhe e la zemrën të flasë...

**Legjenda tregon që trimi nuk u kthye mëkurrë në fshatin e tij, ai u martua me një fy-tyrëhënëz dhe bija e tij e parë ish hëna më e

bukur dhe e shndritshme që ato anë kishin parëndonjëherë. Ish bijë dashurie, ajo hënë e re...

nacional5/ E Diel,14 korrik 2012 POEZI

I.Stacioni hekurudhor...qyteti në natë

i braktisur...Nga diku zëri i të dehurit ulurin:Një komit, me shpirtligësi e i harlisur,Dy shqiptarë të rinj ushtron!

“Poshtë!” – e ata në gjunjë zbresin!“Lart!” – si lecka ngrihen të zbehur,Me gushën para mauzerit mbesin“Të mirë jeni” u thotë njeri i dehur.

Me shkelje syri, kinse u ndihmonUa heq plisat nga koka me nxitimI shtyn drejt radhës, që përgjonNga errësira, n’përcjellje me argëtim.

Së fundmi, marrin shishet e rakisëUa fusin në gojë, dhe krejt të djersiturI puthin, me duartrokitje n’përqafim,Dhe pastaj në pushkatim gatitur.

II“Shtëpitë si kështjella i kanë,çdo njëra shoqërohet me derën e lartë,dhe zgjedhën kokat e meshkujve azgantë peshuar me lira, trishtimi zgjatë.

Babanë dhe tre bijtë e tij i prenë,E gratë, thuajse s’kishte ndodhur asgjë,Një bullgar e luten dhe e përbénëT’i merrnin gjërat, ç’ju duheshin më?

Dhe para se të treteshin, në pa kthimRrugëve me fëmijët e ato pak rraqe,Dhurata çdo ushtari u dhanëPa fjalë, me koka të kërrusura, në sokaçe!”

Dy fjalë

Dhimbje e butëe butëpor prapë dhimbjeE para here pa deshire per kozmetikefloke te shpupurisurane kembe, para shtratitrelievi i ri, para pasqyresDhimbje e butedy pika lot mbi sydhimbje e buteike,vertet ike,virgjeri?!

Mallkim detit

Det!Kaq i larget je vertette mallkoj si ne baladeqe te dashurit tane te rinjpse i mban kaq gjate!?

Det!

Anima (1)Në dehjen time apatikeGotën ndesh me kufomat EternaleLabirinteve të tyre anatomikeZvarritemNë kërkim të ekzistencës Së ashtuquajturit shpirtQë feja shpallë.Zemrat e tyre Sëmbojnë si të ishin gjallëNdërsa zhgënjimi im zë vend Në epigastrënE relikave që heshtinMjerisht...

Anima (2)Katedralja që jamMban dy shpirtra Njëri vdes në butësinë e heshtjesTjetri jeton me mortin e të paritNxitohuni ngadalë o shpirtra!Në kërkim të frikësKy terror i zhurmshëmQë shpirtit i shpon shpirtin.

Anima (3) – Shëmti e bukurNganjëherë bëhem vdekja, për ti qeshur jetësE petkun e bardhë në të zi e shndërroj ,Makjazhoj syrin me të zezë terri E gojën e mbyll me një çelës të madh,Netët e zeza i martoj me të bardhat,E në unazën e tyre shpresat dhunoj,Blasfemit e djallit i bëj lutje të miaE pasqyrave të dhomës veten shikoj…

Anima( 4) – EternaKur do të shtrihem nën hënën e zbehtëMe trupin mbuluar nga një çarçaf avulli,Kur do të shtrihem në një shtrat çfarëdo,Do të fshihen për mua, yjet që më thërrasin.E shpirti im, përkundur nga kënga e vjeshtës Do të djegë ditët në të ftohtat errësiraDhe në të zezën oqeanike të hijeve monotone,Derisa harresa me fytyrë funebre

Te mallkoj e prape te duaKthehu ne miresiprape si ne balade...pres te vije ai

Det!Me syte mbetur tek tiku iken nata fillon ditaPengu i perjetshemvarr e djepe per lirika

Det,o Det!

Çelje zemrash

Heshtje, ecim,nje fjale, prape pa zenje sup tek supi,zemrat kaq pranedhe pak shinje cope dielldhe nje re...Ç’do ti tjeter valle nga une?Ja tek me ke!

Të kapë mendjen time në akullin që kafshonDhe të më shtyjë me të dyja duartPa më të zbehtën hije të pendimit...

Anima (5) E lirë më dukej vetja,E megjithatë e burgosur ishaMë shumë se kurrë.E gjallë,Por tashmë e vdekur mes të vdekurveQielli kishte mbetur i errëtDhe refuzonte të ndriçonteDështimin tim.Fytyrat prej guri më shikoninNdërsa këmbët më çonin në vendin ku trupi im kishte rënëEcja drejt tijMe kokën kthyer nga ti...

Anima (6)Në shtratin që akuzon praninë timeShtrihen mijëra imazhe Të tua Të mia Të atyreQë lakuriqësitë tona Mbështollën DëbuanPërfytyruanNën spektrin fantazmagorik të dermit Qëndisur me alegori arterieshQë sot janë PlasurHapurShndërruar Në lëng veshtullor Ngjitës parantezashFaqesh të shqyera nga klithmat histerikeTë zemrave të asfiksuaraPo ti nuk do t’ia dishMbi kokë ke vendosur legjendat e mitomanitQë hijshëm ornojnë mbretërinë që nuk ke,E hapa të sigurt hedh mbi të ardhmenE sotmja, Dje...

Çelje zemrashNga ELIDA DEMAJ

ANIMANga EVA HILA

SHËNIME PËR AUTORIN

Xhemaludin Latiq, shkrimtar boshnjak, i lindur më 1957 në Pridvor, në Bosnjën e mesme.Ka kryer Fakultetin e Shkencave Islame në Sarajevë dhe Fakultetin Filozofik. Ka magjis-

truar në Fakultetin Filozofik të Zagrebit, në degën e letërsisë botërore, ndërkaq ka doktoruarnë Fakultetin e Shkencave Islame në Sarajevë më 1999. Për shkaqe politike është burgosur(i dënuar gjashtë vjet) më 1983, në procesin e njohur në Sarajevë kundër intelektualëveboshnjakë. Me intervenimin e PEN-qendrës ndërkombëtare është liruar nga burgu pas trivjete. Ishte bashkëpunëtor shumëvjeçar i kryetarit të Partisë të Aksionit Demokratik, AliaIzetbegoviqit. Është autor i tetë përmbledhjeve me poezi dhe i disa librave teorik mbi Islamin.

Nga letërsia bashkëkohore boshnjake

Katër pamje ngaShkupi i vitit 1912

(Nga raportit i luftës i Lav Trockit)

Nga XHEMALUDIN LATIQ

III.“Fshatrat, shtyllat e flakëve...treni me fishkëllimë ngadalshëm ikënDrejt fushave bleroshe të Shkupit,Skaj hekurudhës – kufomat me fesë,

si luleshtrydhe!Roja, duke qeshur, ngreh shkopin.

Shikimet tona andej janë mbjellëKrenarë për veprat mbi të tyren lëkurë,Duke hapur krahët, çdo njëri përcjellëFshatarin në fushë – kokështhurë...”

IV.“Kolona e fshatarëve në afërsi të Vrajës,Tërheqin arka, dritare dhe dyerTë dyqaneve turke dhe të çifutëve...Me gjerdanët rreth qafës... me mallin

e pëlqyer”

V.Zotëri inspektor, ti zotëri Mujkov epikQë i prin lëvizjes neosllave,Në emër të epokës së re, të mëngjesit historikTë liberalizmit dhe kadetëve...

Prej nga aq e madhe ajo heshtje e juajPër masakrën e bërë mbi gjysmëhënë,Të aleatëve tanë ballkanas,Që i quani “fëmijë të llastuar” rrugëve lënë?!

(Nga përmbledhja “Kërcëllitje e derës”,Sarajevë, Bosançica-print,

Zagreb – Signum, 2002)

Përktheu nga gjuha boshnjake:Ibrahim Kadriu

6/ E Diel,14 korrik 2012nacional PROZË

Ti more persiper te behesh prifti im. Keshtuqofte! Po pranoj te rrefehem ne shtepinetende si ne nje tempull. Rrefimi im me shume

do te jete nje histori, nga ato qe njerezit nuk kan measnje deshire per ti degjuar, u prishin humorin. Mepyete per medalionin dhe mua me duhet te them se aika nje histori. Me kete nuk dua te te prish humorin.

Medaljoni i perkiste nenes sime. Ajo vete e kish-te trasheguar prej nenes se saj dhe sot asnjera, astjetra nuk jane me. Ketu nuk ka ndonje gje te ve-cante, qe te ngjalle interes. Interes nuk ngjallin asvdekja e babait te nenes sime, as ajo e tim eti. Njerez-it nuk e cajne me koken. Te gjithe vrapojne si tecmendur, shumica nuk e dine per se dhe per ku,mjafton te vrapojne, te mos mbeten prapa, po mbeteprapa je i humbur, kurrkush nuk merakoset per ty,edhe sikur te shohin se po te shqyejne egersirat nemes te dites, besnike ndaj asaj shprehjes se vjetersipas se ciles “delen qe ndahet nga tufa e ha ujku”.

Une kam qene gjithe jeten nje dele e ndarenga tufa. Historia e ketij medalioni eshte ajo e delesse ndare perjestesisht nga tufa. Nuk me kujtohetkur e ne c’rrethana ma ka treguar nena per here tepare kete medalion. Me kujtohet vetem nje gje:atehere ne ishim banore te Viles se Shtrigave.

Ne te vertete ajo nuk ishte ndonje vile. Ishtenje ngrehine e vjeter trekateshe me tulla te kuqe, epasuvatuar, me nje cati tjegullash. As banoret esaj nuk ishin shtrigane apo shtriga. Ishin ca gjall-esa te rraces njerezore, por atyre qe i shihnin ngajashte ata u ngjallnin friken e vdekjes. Me keteshpjegohej edhe emri Vila e Shtrigave. Nuk dihejkush e kishte quajtur keshtu, te jashtmit, qe e shih-nin nga larg oa gucuar t’i afroheshin., te thuash seishte nje koloni leprozesh, apo banoret e saj.Qarkullonte dhe nje variant i trete: ky emer, i pran-uar nga te dyja palet, ne nje fare menyre qe rren-josur qyshse dikujt atje, s’dihej se si, i kishte mber-ritur nje leter ku poshte adresesh, me shkronja tedukshme shenohej, Vila e Shtrigave.

Meqe ra fjala, per sa kohe qendrova ne atebote te perjashtuar, une nuk mora ndonje leter.Ne fillim sepse nuk dija te shkruaja, pra as der-goja, as merrja letra. Kur mesova te shkruaja,nuk kisha kujt t’i shkruaja. Nena, perkundrazi,ulej dhe shkruante letra. Me shumice. Jo mike-shave, as te afermve. Mikeshat dhe te afermit ekishin braktisur. Letrat e saj i drjetoheshin timeti, e ky ndodhej ne burg. Une nuk e mbaj mendtim ate. Kur e futen ne burg tim ate kam qeneshume e vogel dhe fytyren ia njoh vetem nga fo-tografite. Me te rralle nena merrte prej tij ndonjepergjigje. Sa here merrte pergjigje, ajo qante.Pastaj ulej ne tryeze dhe shkruante.

Letren e pare nga Vila e Shtrigave nena ia sh-kruajti tim eti me te mberritur atje. Kjo ndodhi njepasdite ndaj te ngrysur, pas nje udhetimi ne karro-cerine e nje kamioni, ku ishin ngarkuar plackattona. Nena me kishte thene se do te shkonim perte banuar per ca kohe ne nje qytet tjeter dhe, kurmberritem, e derrmuar nga lodhja, nuk pashe asqytet, as dicka te ngjajshme me qytetin. Makinakishte ndaluar para nje ngrehine rreze nje kodrete zhveshur, perreth nuk kishte as shtepia asdyqane. Tutje ne muzg, shquheshin nje varg pal-latesh. Disa te lene pergjysem, disa te braktisurqysh ne themele e ndonje pothuajse i perfunduarpor pa dritare, e te gjitha dukeshin si skelete kaf-shesh te ngordhura. Me vone mesova se atje kish-in dashur te ndertonin nje qytet por s’kishin mun-dur te benin gje tjeter pervec asaj ngrehine te zymtepara se cilesh gjendeshim ne.

Me te shkarkuar plackat makina u largua dhenje cope here te dyja me nenen mbetem me kembepa ditur c’te benim. Ne katin e siperm te ngre-hines levizi nje kanat, dikush nxorri koken ne dri-tare dhe, njekohesish me kete, para nesh u shfaqnje burre trupmbadh, si te kishte mbire nga dheu.Prita te me pyeste per emrin. Te gjithe burrat qeflisnin me nenen ne pranine time, para se t’i drej-toheshin asaj, me pyesnin si quhesha dhe une kishanje kenaqesi te lige t’i perbuzja, pa denjuar t’upergjigjesha, e nena me qortonte, nuk ishte sjelljee edukuar te mos u pergjigjeshe te rriturve kur tedrejtonin ndonje pyetje. Burri trupmadh nuk medrejtoi ndonje pyetje. As nuk m’i hodhi syte fare.Me pas Sergei me tha se banoret e viles e quaninCerber. Sergei me shpjegoi se Cerber ishte emri inje qeni te frikshem. Se cfare ishte vertet une emesova vite me vone. Ate mbremje une nuk e nji-hja Sergein, nuk e kisha degjuar as fjalen Cerber.Por kur burri trupmadh u shfaq befas, une ngriva.

Sot do te thosha u hipnotizova. Si nje mi para syvete gjarperit. Ai nuk na pyeti kush ishim, as cfarekerkonim. Ai e priste mberritjen tone. Nxorri ngazhpi nje celes dhe prane nesh u afruan dy burra tetjere, ata qe kishin shkarkuar makinen. Do t’jundihmojne te ngjisni plackat larti, tha Cerberi dukei zgjatur celesin nenes. Ne katin e trete. Formalite-tet i bejme neser. Sic me tha Sergei, kjo miresjell-je i kishte habitur te gjithe. Te Vila e Shtrigave njepriviliegj te tille nuk e kishte gezuar kurrkush.

Cerberi qendori me ne derisa dy te tjeretngjiten lart dhe karrigen e fundit. Asnje nga ban-oret e ngrehines, pervec atij qe nxorri koken nedritare, nuk u be i gjalle. Kur u ngjit lart dhe kar-rigia e fundit, ishte errur plotesisht. Cerberi ulargua duke i kujtuar nenes shprehjen “Formalite-tet i bejme neser”. Ajo po me mbante per doredhe une ndjeva dridhjen e dores se saj. Pastaj, nedhome, midis rremujes se plackave, mua me er-dhi per te qare. Nuk e di perse: nga dridhja edores se nenes kur Cerberi i kishte thene shpre-hjen lidhur me formalitetet, nga era e rende qevinte ne ate dhome me mure te piste, nga bubur-recat qe vertiteshin ne dysheme pa u shqetesuarprej nesh, apo nga ndricimi i vdekur i nje llambeelektrike ne tavan. Dicka e turbullt me bente temendoja se gjithcka po ndodhte me mua dhe menenen lidhej me tim ate. Ai ishte ne burg dhe neburg mbylleshin njerezit e keqinj, por im ate nukishte njeri i keq. Kur syte zune te me mjergullo-heshin, nena ishte ulur prane tryezes ne mes te

dhomes dhe po shkruante nen ndricimin e vdekurte llambes. Mendova se po i shkruante babait.

Nena i shkroi tim eti disa letra radhazi por ainuk iu pergjigj. Pergjigja e pare e tij erdhi pas gjas-hte muajsh. Ne kete pikepamje, periudhen e qen-drimit tim te Vila e Shtrigave une e mas me interva-let e pergjigjeve te tim eti ndaj letrave te nenes. Sicme del tani, morise se letrave te saj, ai i pergjigjejdy here ne vit. Une nuk e dija se nena i ruantepergjigjet e tij. Qe i ruante, e zbulova kur ajo nukishte me. I gjeta ne nje kuti, gjithsej shtate cope, telidhura me fjongo. Nderkaq kisha mesuar te lexojadhe sigurisht, sapo i gjeta, i lexova. Jane ca letra teshkurtera, te mbyllura ne te njejtin tip zarfi, te shkru-ara me laps kopjativ, te gjitha me njolla ngjyre vjollce,cka le te kuptosh se, kur i ka lexuar, nan ka qare.

Atyre letrave u jam kthyer shpesh. I di gatipermendesh. Mund te them se eshte e njejta leter,te njejtat fjale, i njejti mendim i perseritur oer viteme rradhe dhe ne fund vret mendjen te gjesh secili ka qene qellimi i tyre, perse jane shkruar neate menyre, me nje dykuptimesi mizore, pas in-tervalash te gjata heshtjeje po aq mizore. Qe imate duhet ta kete dashur si i cmendur nenen time,kjo kuptohet. Megjithate ai bere cmos per ta fshe-he. Dhe nuk i shkruan asgje per veten. Nga atoletra te shkurteranuk merr vesh asgje per jeten etij ne burg, asnje hollesi sado te vogel, mua nukme ze ne goje gjekundi, sikur te mos ekzistoja,per Vilen e Shtrigave nuk ben asnje pyetje. Perkun-drazi, nentekstet e hidhura jane vazhdimisht te

pranishme, te thuash se ka patur nje qellim te ve-tem: ta bente nenen te vuante. Nese ky ka qenevertet qellimi i tij, ia ka arritur.

Une kisha nje menyre timen per te shpjeguarvuajtjen e nenes. Sipas meje shkaktare te vua-jtjes se perheshme te saj ishin meshkujt. Kur nenamori pergjigjen e pare prej tim eti, per mua kish-te kaluar nje shekull dhe si bujtese ne Vilen eShtrigave kisha fituar nje fituar nje pervoje poaq te gjate, shekullore. Fale asaj pervoje, nepikepamje teorike, per mua nuk kishte me asnjete fshehte lidhur me deshirat qe e benin nje burreti afrohej nje gruaje. Pra, per mua nuk kishte measnje te fshehte lidhur me deshirat qe i shtyninburrat ti afroheshin nenes sime dhe c’kerkoninprej saj. Ato kohe, te gjithe meshkujt e botes unei fusja ne kategorine e cerbereve. Perjashtim be-nin vetem dy prej tyre, te cilet nena i pranonteper ndonje vizite ne shtepi, nese mund te quhet etille dhoma jone ne Vilen e Shtrigave.

I pari ishte Sokrati i Rrjedhur. Ky qe nje burreplak, i thate, pak i kerrusur, fliste me ze te ulet,banori me i lashte i Viles, i vetmi qe vazhdonte tendodhej atje qysh prej themelimit te saj. Ate kish-in filluar ta therrisnin prej kohesh me emrin e filo-zofit te lashte dhe prej kohes askush nuk e mbantemend emrin e tij te vertete. Disa talleshin, thoshinse nuk e mbante mend as ai vete, per kete e quaninSokrati i Rrjedhur. Sokrati, qe nenes nuk i dukejaspak i rrjedhur, cdo mengjes shkonte bashke metjeret ne nje ferma nja pese kilometra me tutje,tokat e se ciles kufizoheshin nga nje kenete. Shu-mica e banoreve te rritur te Viles punonin ne aratprane kenetes. Nena ime, ndyshe nga shumica,punonte ne stallat e lopeve, larg kenetes. Shkollatku ndodheshin femijet e fermes, ku zura te shkojadhe une, ndodhej edhe me larg, prane ca zyraveperdhese dhe nje ndertese njekateshe, se ciles iakishin friken te gjithe: strofulla e Cerberit. Me kohezuri te flitej se nenen time e shihnin te hynte e tedilte atje. Kjo perkoi me ndryshimin e vendit tesaj te punes, nga sallat e lopeve, pastruese ne zyrate fermes. Kur nena mori letren e pare prej tim eti,ajo punonte ende ne stallat e lopeve dhe fjalet si-pas se cilave shihej te hynte e te dilte ne strofullene Cerberit nuk kishin mberritur ne veshin tim. Porune thashe se ajo pranonte per ndonje vizite neshtepi vetem dy meshkuj. Pas Sokratit te Rrjedhur,mashkulli i dyte ishte Sergei.

Sergein e njoha te nesermen e mberritjes teVila e Shtrigave. Kur hapa syte, nena po rrinteprane tryezes, te thuash se tere naten kishte qen-druar aty, duke i shkruajtur leter babait. Zbehtesiae fytyres se saj me beri t’i bindesha pa fjale percdo gje. Me kerkoi te ngrihesha dhe une u ngrita.Me kerkoi ta ndiqja nga pas dhe une e ndoqa nenje kthine ngjitur me dhomen. Ajo me tha te la-hesha, vete qendroi jashte: atje nuk mund te fu-teshin dy vete. Era e qelbur qe clirohej nga banjaalla turka m’i ngriti zorret ne gryke por une nukdoja ta merzisja nenen me naze. Sapunisa duart,sapunisa fytyren, u lave dhe gjithnje pa fjale pra-nova qe ajo te me fshinte me peshqir. Pastaj u ulane tryeze, ajo me vuri perpara nje pjate ku qenevendosur dy feta buke te lyera me recel dhemegjithese, perseri nuk me hahej, zura te pertype-sha derisa i mbarova te dyja fetat. Atehere ajo metha te mos merzitesha. Sot do te me linte vetem,kishte ca pune per te kryer, po te doja me vone,mund te dilja jashte sa per te marre pak ajer, porne asnje menyre te mos largohesha. Kur te kthe-hej, te dyja bashke do te rregullonim dhomen, sen-det tona vazhdonin te ishin rremuje, mbi te gjithame premtoi se do te perpiqej te gjente nje ilac perte zhdukur ato buburrecat e zeza te neveritshme.

Sergein ma zune syte nga dritarja nja nje orepasi nena kishte humbur ne nje rruge qerresh nefushetiren qe shtrihej tutje. Ai po luante me dybreshka. Deri ate dite une nuk kisha pare breshkete gjalle. Sergei me shpjegoi se sapo i kishte kapurne nje ferre duke bere dashuri. Ai me pyeti ne mekishte qelluar te shija si benin dashuri breshkatdhe une ju pergjigja jo, nuk kisha parevdhe iu lutate me lejonte ti prekja me dore. Ai me lejoi, porme kujdes, me tha, po ta marresh ne dora breshkatrembet, i shpeton shurra dhe shurra e breshkeseshte e bardhe, te ben pis dhe mban ere te keqe. Sitha keshtu ai me beri nje pyetje te papritur. Ai py-eti perse na kishin sjelle ketu dhe une u hutova.Nuk e di, i thashe, por ndoshta per shkak te ba-bait, babai im ndodhet ne burg e kjo duhet te jetenje gje shume e keqe. Ndersa une, tha Sergei, ndod-

Lëkura e qenitNga FATOS KONGOLI

nacional7/ E Diel,14 korrik 2012 PROZË

hem ketu prej nenes, nena ime eshte ruse dhe ne,dua te them babane dhe Romeon, vellane tim temadh, na sollen ketu pak koha pasi ate e futen neburg, kur une isha shume i vogel, s’kisha filluar teshkoja ne shkolle ende. Tani hyj ne klase te katert,por emri me prish pune. Me quajne Sergei. Djemteme largohen per shkak te emrit e gati pernate ilutem babait te ma ndryshoje, te gjithe me quajnedjali i spiunes sovjetike. Mua me quajne Lori, ishpjegova, sivjet futem ne klase te pare. Sa peremrin nuk e di, eshte shqiptar spo sovjetik.

Nuk ishte sovjetik, ma shpejgoi nena atembremje. Mesova dhe dicka qe nuk e dija. Emriim ishte shkurtim i emrit te nenes. Kishte qenedeshira e tim eti te me quanin me shkurtimin eemrit te nenes. Te gjitha keto desha t’ia tregoja tenesermen Sergeit. Te nesermen une kreva te nje-jtat veprime mengjesore, i hengra te dyja fetat ebukes me recel, qendrova ne dritare derisa nenahumbi ne rrugen e qerreve ne fushetire dhe pritaqe poshte te shfaqej Sergei me breshkat. Ai u shfaqpor pa breshkat. Ne vend te tyre kishte nje kuti tevogel prej kartoni, e brenda kutise, dy zhuzhage.Kur une zbrita poshte, ai sapo kishte lidhur nekemben e njerit prej tyre nje fije peri. Desha tapyesja se ku i kishte gjetur ata zhuzhake. Nuk epyeta. Pata frike se mos thoshte se i kishte kapurduke bere dashuri. Mos me pyeste nese kisha parendonjehere zhuzhake duke bere dashuri. Dhe ke-saj rradhe, per te mos u trguar e paditur do ta gen-jeja, do ti thosha po, ndonese e verteta ishte ndry-she, deri ate dite une nuk kisha pare zhuzhake asduke bere, as duke mos bere dashuri. Ne vend tekesaj iu luta prapa te me lejonte t’i prekja me dore.Sokrati i Rrjedhur mberriti prane nesh kur Sergeime lejoji te zhuzhakun e lidhur, e ai hapi krahet,deshi te fluturonte, dhe vertet fluturoi, por nuk sh-koi larg, Sergei e mbante ne anen tjeter te fillit. Sok-rati i Rrjedhur e perfshiu me nje veshtrim te eger.Iu afrua, ai rrembeu fillin nga dora, nje cope here umor me zgjidhjen e peritne kemben e zhuzhakut emeqe nuk po e zgjidhte dot, m’u drejtua mua: zgjid-he, me urdehroi me nje ze qe nuk linte shteg perkundershtim, dhe une bera sic me tha, e zgjidha, ezhuzhaku fluturoi, u zhduk tutje, sic u zhduk dhetjetri sapo plaku e vuri ne pellemben e dores dhe ifryu. Pastaj na tundi gishtin qortueshem, na ktheukrahet u largua dhe une mbeta e shtangur, nuk e

kuptova perse ma tundi gishtin pikerisht mua. E ndjej dhe sot e kesaj dite veshtrimin e tij. Si

nje qortim nga nje bote e vdekur. Zakonisht ai vintene shtepine tone mbremjeve. Ne e kuptonim ngamenyra e trokitjes, tri goditje te lehta. Une ngute-sha te shkoja te hapja deren dhe ne kuadrat shfaqejfytyra e tij me nje mjekerr te thinjur e te parruar.Nena i nxirrte raki ne nje gote kristali. Ai pintengadale, nuk e kalonte kurre nje gote. Mua medukej se me shume i kenaqej gotes se kristalte, qee mbante dhe e rrotullonte neper duar, si nje re-like te nje jete te dikurshme, sesa rakise. Ai nuk inderpreu vizitat dhe kur nenen e braktisen te gjithe,sidomos grate e Viles, me te cilat hynte e diltendonjehere. Nenen e merzisnin bisedat, ajopelqente te rrinte mbyllur ne dhome. Dhe pinte.Ne raste te tilla kushdo te trokiste, ne nuk e hap-nim deren. Nuk e di nga e moren vesh grate e Vilesqe ajo pinte, megjithate vazhdonin t’i benin viz-ite, sic u shkonte dhe ajo. Ate e bojkotuan kur uhap fjala se po shihej te hynte e te dilte te strofullae Cerberit, por kjo ndodhi me vone, kur une shko-ja ne shkolle. E ketu eshte vendi te pohoj mekatinme te madh te jetes sime, ato kohe une e urrejanenen. Tani me del gjumi naten, nje makth meshtrengon per fyti: me duket sikur bej pjese dheune ne turmen qe e coi ate drejt vdekjes.

Perpiqem shpesh t’i gjej nje shpjegim urre-jtjes sime te athershme. Mirepo spiralja e arsy-etimit me fut ne nje rruge pa krye. Gjithcka du-het te kete nisur kur une kuptova se gjerat e ke-saj bote nk po me benin me pershtypje dhe ketee lidhe me nje mbremje te nxehte. Nena nuk gje-ti dot kurre nje ilac per buburrecat, ato vazhdo-nin te vertiteshin neper dhome sovrane. Nendriten e vdekur te llambes elektrike nena rrintene kembe ne mes te dhomes, me nje vrastare nedore, pergjonte buburrecat, sapo shfaqej ndonjei sulej, e vriste, qellonte qe nuk e vriste. Edhe pote vriste ndonje, ato nuk zhdukeshin, dilnin ngarrezat si nje kaloresi e zeze dhe ajo nevrikosej,sidomos me mua. Prej kohesh une nuk e ndih-moja me ne luften kunder buburrecave. Ata nukme shqetesonin, ishin banore te asaj dhome po aqsa ne dhe ne nuk ndryshonim shume nga bubur-recat. Pikesrisht ate mbremje te nxehte, kur nenaishte bere nervoze nga buburrecat, po ndoshta meshuma nga une, ne dere u ndien trokitjet e Sokratit

I MPOSHTURIME TITULL

Tregim ngaARMEND PRETENI

-Nuk mjafton me kaq, duhet dhe më shumë!Kjo ishte fjalia e rëndomtë që profesori i

thoshte Artit, pas çdo testi që i nënshtrohej.Arti ishte ndër studentët e dalluar të degës sëFilozofisë, dhe kishte arritur një notë mesa-tare që të gjithë ia kishin zili, për këtë gjëkishte fituar dhe respektin e ligjëruesve, porjo edhe të prof. dr Kaosit i cili në çdo ligjëratëe injoronte, duke ia hedhur poshtë argumen-tet e tij si të paarsyeshme, dhe as që dëshi-ronte ta dëgjonte më tutje.

- Arti e kishte kuptuar, arrogancën eprofesorit, por nuk e dinte arsyen se pseai mbante një qëndrim të tillë ndaj tij?Prof. Kaosi ishte një ‘komunist’ i vërtetë,i cili ligjëronte tash sa vite në këtë kat-edër, dhe mospërfilljen e tij e shfaqtevetëm ndaj atyre studentëve, tek të cilëtvërente zgjuarsi të jashtëzakonshme. Nëkëtë rast, objektiv i tij ishte dhe Arti.

- Kur ishte në vitin e fundit të studimeve,dhe kur tashmë kishte përfunduar tridhjetëe nëntë provime me sukses, në provimin edyzet, njëherit i fundit nga studimetthemelore, prof. Kaosi e rrëzoi nga provi-mi, me arsyetimin se ka përdorur fraza tëgjata që vështirë kuptohen, andaj duhet tëvazhdojë punën për afatin e ardhshëm!Arsyetim që për Artin, ishte i kotë, pasi aie dinte mire qfarë kishte shkruar gjatëprovimit, mirëpo vendosi që ta sprovojëvetën sërish rradhën tjetër, pa e zgjatur mëshumë.Koha kalonte shpejt, ndërsa e gjithëvëmendja e Artit ishte përqendruar në lit-eraturën e lëndës së prof. Kaosit,i cili sikusht kishte vendosur që studentët, mëpatjetër duhej t’i blinin librat e tij. Me tushpallur, afati i shtatorit, Arti pa hezituarparaqiti provimin dhe në ditën e mbajtjestë gjitha temat i përfundoi me sukses, ndër-sa kur erdhi koha e shpalljes së rezultat-eve, emri i tij ishte vendosur në listën estudentëve që provimin e kanë kaluar mekusht dhe duhet të pyeten me gojë. Nukpati rrugë tjetër, veçse t’i nënshtrohejprovimit me gojë, e për ta zënë në grackë,profesori filloj t’i parashtronte pyetje dhejashtë planit të lëndës, edhe pse Arti umbajt mirë, prof. Kaosi sërish ia mohoi tëdrejtën, për ta kaluar provimin e fundit. Artidoli nga salla, tejet i dëshpruar, pasi e kup-toj se më këtë qendrim të profesorit, ai s’dota kalonte kurrë provimin, andaj vendosit’i nënshtrohej provimit nën mbikëqyrjene komisionit.Kur erdhi koha e paraqitjessë provimit, me vete tha: - Kjo është herae tretë, që doemos duhet të jetë e vërtetë?Atë ditë zemra i rrahte fort, pasi s’kishteprovuar më parë këtë rrugë, në praninë etre antarëve të komisionit, Arti u përgjigjme sukses në të gjitha pyetjet e parashtru-ara, dhe në fund u kurorëzua me notën mëtë lartë, kësaj radhe doli nga salla më i lum-tur se kurrë më parë.Kur e kuptoj suksesine Artit, prof.dr Kaosi, uli kokën pasis’kishte fëtyrë ta shikonte në sy as atë, poras kolegët e tij, të cilët e kritikuan për qën-drimin e tij jo etik ndaj një studenti të dal-luar. E derisa Artin, për suksesin dhe gux-imin e treguar e uronin kolegët e profe-sorët, për prof. dr Kaosin merrej vendiminga senati për shkarkim nga detyra, kësh-tu jeta e tij u bë një kaos i vërtetë, pasiinjoranca e tij e pakuptimtë u kuptua ngatë gjithë. Arti nuk u ndal, pasi diplomoi,vazhdoi tutje dhe studimet posdiplomike…

te Rrjedhur. Vrapova te hapja deren. Nena e nder-preu betejen, e ftoi te sapo ardhurin te ulej dhe inxorri raki me goten e kristalte.

S’mund te them nese Sokrati i Rrjedhur ia tre-goi nenes fundin e babait te saj ate mbremje.Mundet t’ia kishte treguar me pare, mundet t’iakete treguar me vone, nje mbremje tjeter. Por muame kujtohet qarte se ndodhi ne nje mbremje tenxehte pavaresisht se kur, qe nje histori te cilennenen e beri te qante, mua me la indiferente,ndonese fjala ishte per gjyshin tim. Se kush ishtegjyshi im nga nena e kuptova me vone. Hija e tijme ka ndjekur nga pas qysh nga ajo mbremje enxehte e femijerise ne Vilen e Shtrigave, kur ngagoja e Sokratit te Rrjedhur mesova fundin e tij.Nena nuk me kishte folur kurre per te. Deri ate-here une njihja gjyshen nga babai, por ajo ndod-hej larg, ne qytetin M. Ne nuk mund te shkonimtek ajo, as ajo nuk mund te vinte te ne. Sa pergjyshin dhe gjyshen nga nena, ata kishin vdekur,vetem kaq dija. Dhe u habita kur nga goja e Sokratitte Rrjedhur degjova gjyshi im nuk paskej vdekur.

Po rrija shtrire ne kanape. Nuk e kisha mend-jen fort te biseda e tyre, ja ngaqe nxehtesia mby-tese e mbremjes nuk me lejonte te perqendrohesha,ja ngaqe me terhiqnin me shume buburrecat. Atoshfaqeshin ne qoshet e erreta, ne fillim te druajtu-ra, tere vigjilence. Pastaj u dilte frika, nuk u kanosejndonje rrezik, e shihnin, dhe vraponin tere harenga nje qoshe e dhomes ne tjetren, dhe une prish-ja me kureshtje nese do te ciftezoheshin, me kish-te rastisur te shihja buburreca te ciftezuara, dukebere dashuri, do te thoshte Sergei. Me ne fund syteme zune dy prej tyre prane njeri tjetrit, te pa-levizshem, si te ngrodhur dhe ate cast Sokrati irrjedhur tha dicka qe me terhoqi vemendjen. Aitha se gjyshin tim e kishin vrare me urdher te Ha-dit. Nuk e di, me beri shume pershtypje me shumepershtypje fakti qe gjyshin e kishin vrare, apo emriHad, i shqiptuar prej vizitorit neper dhembe, meze te ulet. Pa i shqitur syte nga buburrecat, ia vuraveshin bisedes. Une kam qene deshmitar i krimit,vazhdoi Sokrati i Rrjedhur, isha i shtruar ne spi-talin e burgut ne te njejten kohe me te. Kurohejnga veshkat por betohem se gjendja e tij nuk kish-te arritur piken e fundit. Ate e vrane me nje injek-sion, e ai u perpelit pa i ardhur ne ndihme askush,asnje mjek nuk u gjend ta shihte kur perpelitej neagonine e vuajtjeve derisa dha shpirt dhe u hapfjala se kishte vdekur nga nje krize azotemie.Genjeshtra! Hadi nuk mund te flinte i qete pa epare ate te vdekur. Ai vagabond keshtu i zhdukute gjithe, njeri pas tjetrit, sic me mban dhe mua tembyllur ne kete humbetire ku me eshte harruardhe emri. Tet eti se paku i ka mbetur emri.

Duket nena nuk u ngushellua qe babait te saj ikishte mbetur emri. Ate e mbyti denesa. Ajo thase dicka te tille e kishte degjuar, por jo nga desh-mitare okulare. Ajo shtoi se ato kohe kishte qenee vogel. Ja, verejti duke shikuar nga une, sa Lori,dhe ndodhesha ne te njejtat rrethana si tani, ne njegrope midis dy malesh. Kur nena veshtroi nga unepata nje ngasje te ngrihesha. Te shkoja tek ajo, t’ithosha se me vinte keq per te gjitha. Per gjyshinqe e kishin vrare ne spitalin e burgut. Per ate veteqe ne moshen time kishte jetuar ne nje grope mesdy malesh. Ta pyesja nese ajo se paku e kishtenjohur te atin para se ta vrisnin. Une per vete nuke mbaja mend tim ate, fytyren ia njihja vetem ngafotografite dhe, sidoqofte, ajo nuk duhej te qantetani, sic nuk po me vinte per te qare mua, ndoneseim ate ndodhej ne burg dhe kisha afersisht te nje-jtat arsye per te qare. Nuk leviza. Syte me vajtente buburrecat, ato nderkaq ishin ciftezuar dhemendja ime u shperqendrua. Buburrecat ciftezo-heshin si breshkat. Si buajt. Nje dite kisha vajturme Sergein nga keneta te gjenim fole me veze ro-sash te egra dhe ne vend te tyre zbuluam dy buajte ciftezuar. Bualli ishte trupmadh, buallica trupvo-gel. Une u tmerrova nga pamja qe mu shfaq parasyve. M’u duk sikur bualli i ngritur mbi dy kembete prapme dhe dy te perparmet mbi trupin e bual-licesi me ca levizje te shemtuara dhe koken qemezi e mbante perpjete, do ta shtypte nen vetebuallicen. Do ta zhyste ne kenete. Mirepo bualli-ca nuk bente asnje perpjekje per te shpetuar, ajorrinte pa levizur, e lejonte buallin te bente c’tedonte, ndersa Sergei kenaqej duke i veshtruar, dhezuri te leshonte ca klithma. Pata frike se ne atedalldi ai do te bente me mua ate qe po bente buallime buallicen. E trembur ua mbatha, u ktheva neshtepi me nje fryme duke vrapuar neper fushetire,me pamjen e buajve qe nuk me shqitej dhe frikene paprovuar ndonjehere nga dalldia e Sergeit.

8/ E Diel,14 korrik 2012nacional INTERVISTË

Regjisori Esat Musliu rrëfen si e realizoj filmin “Rrethi i kujtesës”

Musliu: Kam qëndruar një muajnë spitalin psikiatrik të TiranësMe regjisorin Esat Musliu bashkëbisedojmë gjatë për rrjedhat e kinematografisë shqiptare në përgjithësi, për

krijimtarinë filmike të tij. Ai do të flas për fillimet dhe rrugëtimin e vështirë për të hyrë në imagjinatën e imazhit filmik,përvojën e parë në sheshxhirim dhe natyrën e të qenit kineastë në vitet 70- ta e 80- të shekullit të kaluar dhe në kapërcyell

të shekujve, perspektiva e gjinisë dhe zhanreve filmike, tematikën, takimin me operatorë jugosllav, për rëndësinë eletërsisë dhe marrëdhëniet me filmin, për ekranizimin e veprës letrare, për bashkëprodhimet, për bashkëprodhimet,

publicistikën kinematografike dhe mungesën e saj, restaurimin e filmit “Skënderbeu”, etj. etj.

Nga ENVER S. MORINA

Në vazhdimin e dytë regjisori Esat Musliuflet për shtresimin psikologjik te filmit“Rrethi i kujtesës”, si qëndroj një muaj në

spitalin e psikiatrisë, pse një nga personazhet do temarr mbiemrin Begolli, fryma e Kosovës në njëfilm psikologjik, pse mbeti i zhgënjyer me bash-këpunimin me “Vardar Film” të Maqedonisë, psemundësitë për realizmin e një vepre tjetër përSkënderbeun janë të pamundshme, cilët janë kritikëte kinemasë që për Musliun janë më objektiv, etj.

Kinematografinë në përgjithësi në fillimete saj e sidomos edhe kinematografinë shqiptaree karakterizon ekranizimi, lidhjet me letërsinë.Gjuha e filmit dhe gjuha e letërsisë? Gërshe-timet, raportet? Qysh me Natasha Lakon pro-jektin e parë, Diana Çulin, me Roland Gjozën,me Teodor Laçon, pastaj me Vath Koreshin.Gërshetimet mes gjuhës së filmit dhe gjuhës sëletërsisë? Ekranizimi?

Esat MUSLIU: Duhet të dini një gjë, në gjithëbotën ushqimi i parë për filmin ka qenë letërsia.Kjo është një praktikë botërore absolute. Ndoshtanga veprat më të mira, më të arrira, të çdo autori,të çdo regjisori ndoshta janë për mua ato vepra qëkanë huazuar jo vetëm temën nga letërsia por kanëhuazuar edhe subjektin. Kjo është një praktikëbotërore që kanë qenë, është dhe do të jetë. Gjith-monë ushqimi i parë për filmin është letërsia. Letër-sia, flas në dimension shumë të gjerë, duke filluarqë nga romani duke përfunduar deri të tregimi ishkurtër që është një faqe. Unë personalisht kampunuar me shkrimtar dhe faza mbi të cilin kemikrijuar ka qenë romani, vepra madhore. Por pokaloj nga një ekstrem në tjetrin por janë krijuarfilma që janë bërë edhe me një tregim skicë bile,një faqe. Për shembull filmi që ka bërë VladimirPrifti “Flutura në kabinën time” është një tregim iDritëroit, një skicë prej një faqe dhe e kanë parë,e kanë ndërtuar film sepse ju ka ofruar një tip, njëkarakter, një detaj. Edhe ai shkrimtari i dytë qëkanë punuar Teodori me gjithë Vladimirin e kanëxhiruar, e kanë kompletuar. Personalisht kam katërfilma që i kam mbi vepra letrare dhe sigurisht mbiromanin i kam. Edhe filmi “Nata e parë e lirisë”është mbi një novelë të Dalan Shapllos. Sigurishtmua më frymëzoi tema që është si mund të jetënjë qytet natën e parë të çfarë problemesh i dalin.Edhe në fantazinë time bëri që kjo është një natëqë ka ngarkesa të jashtëzakonshme dramatike, simund të përshtatët një natë që ka kaluar në njësistem me një natë tjetër që vjen edhe më pro-vokonte një subjekt dhe ngjarjet e çuditshme qëndoshta janë krijuar dhe që janë plotësuar. Ashtmarr frymëzimi nga tregimi, nga novela e Dalanitpor është punuar nga e para. Personalisht kam njëpraktikë të tillë që nuk ndalem te romani. Romanëtkanë dimensione të mëdha, romanët përfshijnëepoka të tëra. Romanët përfshijnë numër të jash-tëzakonshëm personazhesh. Autori bënë analiza,bën deduksione, kthehet dhe rikthehet. Uni i sh-krimtarit është dominant në roman kurse mua mëintereson imazhi, ngjarja, subjekti. Shpeshherë ngaromanët kemi marr temën që thuhet me një fjali tëvetme. Tema e emigracionit, ka qenë një plagë erëndë për shoqërinë shqiptare dhe sidomos përgruan, kaq më interesonte për filmin dhe fati i dy,tre personazheve. Dhe sidomos mua me intereson-te fati i personazheve femra.

Edhe te “Rrethi i kujtesës”?Esat MUSLIU: Të “Rrethi i kujtesës” kam pas

synime të tjera, po po flas të “Vitet e pritjes” kaqmë interesonte. Pastaj krijimi i situatave, ndërtimi iepisodeve, një personazh episodik fare mund tëbëhej personazh qendror, një personazh qendrormund të kalonte në periferi, pra ne i themi skenari ifilmit i bazuar në një vepër letrare fillon me de-struksionin e veprës, pra shkatërrimin e veprës kre-jt dhe ringritjen mbi themelet e romanit të një ve-pre tjetër që është skenari, që është filmi. Filmi kanë bazë imazhin, ka veprimin, ka ngjarjen kurseromani mund të këtë meditimet e shkrimtarit, anal-izat e personazheve, e gjithë këto dhe mund të këtëmë pak ngjarje. Pikërisht këtë e kam bërë me Te-ododrin Laçon. Për shembull kishim një personazhqë quhet Magda. Në romanin e tij përmendet dikuishte një femër në fshatë që dinin fjalë të këqija përtë. Duke qenë nuse e re i kishte ikur burri në kurbet

dhe ishte bërë si një lloj prostitute. Pokëtë bënte aludime shkrimtari. Mua kypersonazh më ngjallte shumë interes.Dhe u bë një nga personazhet kryesortë filmit. Është drama e nuses së re qëi ikën burri, nuk ka fëmijë. Është jetaqë e detyron, për të kërkuar një jetëfemërore, por njëkohësisht është e sul-muar nga të gjithë meshkujt e fshatit.Bëhet objekt por njëkohësisht lindxhelozia e femrave të fshatit, grave tëfshatit kundër kësaj. Pra veprojnë ngatre, katër drejtime e godasin këtë per-sonazh. Rajmonda Bulku te “Vitet epritjes” ka fituar kupën e Festivalit mëkëtë personazh.

Të “Rrethi i kujtesës”, shkrimtarjaDiana Çuli për shembull bënë një alu-dim për një partizane të mbetur dikunë Jugosllavi që bëhet objekt i eksper-imenteve të mjekëve serb. Ishte ajo teoria e Çu-brilloviqit e famshëm për zhdukjen e racës sh-qiptare, për deformimin e racës shqiptare, për gjëratë kësaj natyre të cilat kanë në thelb një plan psiko-analitik brenda. Ka një teori disi shkencore poakoma të paqartë por që Diana flet dhe analizonproblemet dhe fenomenet të cilat shkencërishtakoma janë të pa vërtetuara dhe të pakonkretizuara.

Po, ai shtresimi psikologjik?Esat MUSLIU: Shtresimi psikologjik, dëne-

sa, që është humbje e kujtesës, e gjitha këto. Dhemua mu desh të konsultohem në radhë të parë memjekë psikiatër. Ky fenomen është i mundshëm.Si është i mundshëm, si mund të bëhet fenomeni itillë? Pasi mora një lloj garancie nga mjekët psiki-atër kam bërë stazh një muaj e ca, kam ndejtë mebluzë të bardhë, nëpër spitalet psikiatrik të Tiranësdhe mora konsulent mjekun më të mirë. Ka qenëmjeku Nestor Polimeri, shefi i gjithë spitalit psiki-atrik domethënë në këtë debat dhe në këtë punë,sa që kur mbarova filmin më thoshin këta mjekëtpsikiatër se e shfaqa njëherë për ta për tu bindurse jemi në baza të shëndosha shkencore. Mëthoshin se kur të mbetesh pa punë hajde këtu tëfusin si mjek në spitalin psikiatrik Në spitalin psiki-atri është terapia dhe unë këtë kam synuar në film.Në spitalin psikiatrik ka vetëm dy ilaçe për të shëruartë sëmurin psiqik, i treti u hoq ka qenë elektroshoku,që ishte shkatërrues. Në një moment mund ta silltenë vete, por më pas i shkatërronte kapilarët e gjakutqë janë nëpër tru dhe e dëmtonte. Pastaj postimi ingjarjes së romanit pasi u krijua kjo shtresë e sigurtpsikiatrike, reale. Pastaj në atë kohë na u ndaluantë merremi, të zbulojmë dhe ti fusim problemin emarrëdhënieve me Jugosllavinë, ku keni qenë edheju si shtet sepse unë alidonja edhe nga vete emri ipersonazhit që ja vumë ne Begolli. Mbiemri Be-golli është një emër shumë i njohur në Kosovë tekjuve, Margareta Begolli.

Që e interpretoj Marjeta Ljarja?Esat MUSLIU: Po Marjeta Ljarja. Kështu që

tek ai film synimi im ishte te shpreh frymën eKosovës, në kohën e kryengritjeve që u bënë nëKosovë. Juve këndej patët ato lëvizjet e famshme,që kundërveprimi i serbeve, i shtetit jugosllav t’ishtyp me dhunë.

Pak diçka për bashkëprodhimet?Esat MUSLIU: Unë personalisht kam. Për

bashkëprodhimin e parë me “Vardar filmin” kammbetur tepër i zhgënjyer. Një fond që aprovojMinistria e Kulturës e Republikës së Maqedonisëpër filmin tim ka qenë një shumë rreth 250 mijëmarkash. Në atë kohë ka qenë ministër i kulturës

siç quhej ka qenë një ministër shqiptar, bile ai ebëri këtë punë, mirëpo ai u hoq gjatë kohës qëxhiroja filmin dhe erdhi një ministër që ka qenëedhe regjisor teatri, dhe filmi më mbeti në dorësepse ata e dogjën fondin. Si qysh e tek nuk e di...

Domethënë ka probleme me bashkëpro-dhimin në përgjithësi?

Esat MUSLIU: Me bashkëprodhime kashumë probleme. Ka jashtëzakonisht probleme tëcilat nuk mund të flas sepse unë vetëm këtë pro-vova të tjerëve nuk mund të flas sepse gjithsecili imban përbrenda, i mban për vete.

Edhe një aspekt. Çdo regjisor e kineastë qëe kam pyet, ata që ekranizojnë vepra letrare janëpro dhe kontra veprës së Kadaresë që të ekrani-zohet. Ti ke bërë një film përshkrimet e rrugëvetë Gjirokastrës i ndikuar nga pena e Kadaresë.Një film dokumentar. Çka mund të thuash...?

Esat MUSLIU: Sa për dijeni Kadareja ka qenëshumë i lakmua. Kadareja është shumë i vështirëpër tu bërë film, shumë i vështirë sepse mjetet shpre-hëse të Kadaresë janë filozofike. Analizat që ai jubënë fenomeneve, mënyra si i trajton ai dhe nëpërgjithësi niveli i regjisorëve që janë përpjekur tabëjnë veprën e Kadaresë nuk e kanë potencialinartistik, intelektual të Kadaresë. Edhe vet Anagnostiqë është regjisori më i madh shqiptar kur bëri “Gjen-eralin e ushtrisë së vdekur”, “Kthimi i ushtrisë sëvdekur” nuk arriti kurrën e kurrës, nuk arriti ti shprehvlerat e romanit. Mendoj se vetëm një regjisor bra-zilian i cili mori vetëm temën nga Kadareja te “Prillii thyer”, për mua është vetëm ai të tjerët jo. Të gjithëi sillen rreth e rrotull, mund të bëhen ilustrues tëveprës së Kadaresë por jo të bëjnë një film. Unëkam lakmuar shumë të bëj “Dosjen H”. Për muaështë më i mundshmi nga të gjithë për tu bërë. “Kro-nikë në gur” e kanë lakmuar dhe e kanë propozuarshumë regjisor të bëjnë film...

Dy fjalë për restaurimin e filmit “Skënder-beu”?

Esat MUSLIU: Restaurimi i filmit përSkënderbeun ishte një iniciativë e Piro Milkani siregjisor. Bile në fillim fare ka qenë Piro Milkanidhe Anagnosti. Duke e ditur që kinematografiashqiptare nuk ka fuqi dhe nuk ka pasur kurrë fuqitë rikrijoj edhe një vepër tjetër për heroin tonëkombëtar, qoftë edhe sikur të bashkohen të gjithatrevat shqiptare. Këtë mundësi e kanë, kine-matografia është art i shteteve shumë të fuqishme,i shteteve të mëdhenj dhe vetëm ata mund talëvrojnë dhe mund ta zhvillojnë sidomos filminhistorik. Imagjino t’i qepesh qindra e mijëra kos-tume, të bësh me qindra e mijëra armë, të ndër-

tosh kështjella për Skënderbeun, tëndërtosh dekore gjigande për Skënder-beun. Jutkijeviq ndërtoj dekore gjigan-de, që mund të bëj vetëm një supersh-tet siç është Bashkimi Sovjetik, të keshkuaj të mësuar, të kesh kaskader të cilëttë dinë të krijojnë kontrafigura të dinëtë bëjnë tërë ato truke njëra me tjetrënluftime, gjithë ato. Pra, duke e ditur qëkjo është absolutisht e pamundur përnjë mikroshtet siç jemi neve në Sh-qipëri këta propozuan që ky film ekz-istues të restaurohet, filmi t’i shfaqetpublikut po të paktën me një pamje tëre sepse ishte shumë i gërvishtur. Dhekopjet u dogjën një pjesë e kopjeve nëmagazinat e filmit janë vjedhur. Kemipasur 12, 13 kopje janë vjedhur. Dheduke ditur të gjithë këto, unë kam para-sysh edhe Bekim Fehmiun i cili shfaqte

me një ndjenjë dhimbje të madhe thotë të luajSkënderbeun. E kishte ëndërr po që s’kishtemundësi. Ashtu siç kishte ëndërr Kadri Roshi tëluante Ali Pashë Tepelenën. Pra asnjëherë s’kishtepër t’iu dhënë edhe sikur të jetonte edhe 100 vjettë tjera. Në këto kushte mbetej kjo vepër të res-taurohej. Dhe duke përfituar nga rasti i 100 vje-torit Piroja producent që është shumë i aftë për tëkrijuar një montazh financiar, gjeti mbështetje ngaDigitAlbi, gjeti mbështetje nga Ministria e Kul-turës, trokit në një derë, trokit në tjetrën dhe mblo-dhi ato sa para që duheshin për të bërë, për të res-tauruar kopjen e vetme që kishim në arkiv. Kjo qëqarkullonte në kinema, ose që qarkullonte nëpërtelevizion është ajo kopje e vetme që ka arkivi.Pra u restaurua Më propozoj mua. Unë isha i lirë.A mund të bësh kolonën zanore? Sigurisht nguro-va edhe unë. Ishte një përgjegjësi e madhe të mer-resh me Skënderbeun, duke menduar gjithë atopersonazhe, 60 personazhe, duke menduar tashtiai film në atë gjendje që ka qenë, ish fut në shijespektatorit, ish fut në kokë, ish fut në mendje dhevështirë t’ia heqësh. Dhe nganjëherë nuk ta pra-non sepse e ka te fiksuar që Skënderbeu flet kësh-tu dhe s’ka tjetër njeri që mund të flas ndryshe.Edhe unë provova dhe sigurisht kam punuar dymuaj rresht. Kam provuar gjithë ata aktor. ShyqyrZotit që kemi një teknologji të avancuar. DigitAl-bi na afroj një studio të jashtëzakonshme dublimi,ku dublohen këta filmat e animua. Aty punova.Kam punuar dy muaj reshtë, natë e ditë. Kam punu-ar mbi kopjen ruse, jo mbi kopjen shqiptare.

Diçka për publicistikën kinematografike?Esat MUSLIU: Kritika kinematografike?! Në

kemi dy publicist, dy kritikë të cilët ne akoma imbajmë domethënë kineastët mund të qëndrojnëlart. Ne kemi Abdurrahim Myftiun dhe Gani Me-hmetajn. I kam lexuar komplet veprën e këtyre tëdyve, dhe për mua është fati i madh që kemi dykritik filmi të një niveli të tillë akademik. Analizate tyre janë të paanshme, janë objektiv, edhe e njo-hin shumë mirë gjuhën e filmit, njohin shumë mirëkritikën e filmit botërorë, njohin shumë mirë ki-nematografinë botërore sepse i ruajnë kontaktettë dy. Fatkeqësia është sene ende s’kemi një re-vistë. Këta të dy nuk pranojnë të shkruajnë nëpërgazeta, të bëjnë analiza të filmave që shfaqen nëkinema. Ti botojnë nëpër libra, kur dalin librat janëtë vonuar, ne kemi nevojë për një kritikë që tipërgjigjet flakë për flakë. Kjo mungon. Kemi cagazetar të cilët nuk dinë të ndërtojnë as subjektin,nuk dinë ta tregojnë e jo të bëjnë analizë për mje-tet shprehëse që ka filmi.

nacional9/ E Diel,14 korrik 2012 LIBRI I RI

Nga Prof. Dr. JOSIF PAPAGJONI

Një libër është një jetë që “hapet”. Ose përndryshe, jeta është një “libër i hapur”. Sepsejeta është vetjake, jo e të tjerëve, ndonëse

ndahet me të tjerët. Libri është një tjetër jetë. S’kagjak, mish e limfë, por penë, kartë e bojë. Bëhetpër të tjerët. Dhe vjen nëpërmjet përfytyrimit, gjal-lon ndryshe. Atëherë jeta jote, nga syri i dytësit(biografit), bëhet një “jetë e dytë”: jetë në jetë,shpesh në përtej-jetë!... Margarita Xhepa, si pakartistë shqiptarë që shijuan në gjallje admirimin,famën dhe publicitetin, kështu vijon ta ndajë jetëne saj, në mënyrë të dyfishtë: pak për vete dhe shumëpër të tjerët. Është një grua-zonjë. I ka hije buzëqesh-ja. I ka hije bukuria, venitur nga mosha, por që endelëshon “aromën” e një rinie të pastër dikur, zhyturnë adhurimin e të tjerëve. Afërmendsh jeta e sajs’është hipotekë “publike”, as një legjendë urbane;ka qerthujt e vet, misterin e vet, ëndrrat e pathëna.Ndahet më së shumti me shpirtin e vetmuar në hesh-tje. Me nostalgjitë e saj. Me thërmokla kujtimeshqë kanë mbetur në mbamendje qysh nga fëmijëriae varfër e çamarroke, ashtu këmbëzbathur, e uriturdhe e rritur jetime, me një emër përkëdhelës “Lar-iska”, me një fustan basme dhe me një gërshet flokutë verdhë, por ama me dhuntitë e fshehura e tëpabëzajta që i gjelbëronin përbrenda. “Gjelbëro-nin” që të dyja bashkë: pema në oborrin e shtëpisëqë e dëgjonte dhe ajo duke shushuritur nën hijen edegëve të saj vargje poetësh. Dhe ëndërronte Lar-iska. Priste një tjetër kohë: dikur, diku, dikë...

Jeta e saj te ky libër, me dy fjalë, është ajovetë. Me të shoqin, me tre djemtë, me nuset, menipat dhe mbesat. Me kohën. Me ata që i besuandhe i besojnë. Mirëpo ja që artistët me emër efamë kanë asi jetësh, ku kureshtja e të tjerëve ithyen dyert e rënda të kështjellës së heshtjes dhenga private bëhet publike, diçka që s’fshihet dot,që është e tejdukshme si ajri, si qelqi. E tillë ështëedhe “jeta” e Margaritës. Ajo ka qenë dyfish për-ballë syrit të stërmadh të publikut: në fillim aty nëskenë, e tjetërsuar në personazhe, ngritur paksamë lart se kokat e spektatorëve, të cilët kanë nd-jekur me endje si të shastisur “lojën” e bërë si prejmagjistare shpirtrash, dhe pas rënies së perdes dheheqjes së makjazhit, artistja është bërë vetvetja,ka zbritur mes njerëzish, e rikthyer në grua, nënënë fëmijësh, në amvisë, në njeri të zakonshëmplot halle që zgjohej në pikë të mëngjesit për tëmarrë dy shishe qumësht, njësoj si ata. Veçse, edhepaskëtaj, çuditërisht ajo ka ndjerë se si është nd-jekur po njësoj nga lumnaja e vështrimit kuresh-tar e plot admirim e të rinjve dhe e të vjetërve, qëderdhej pa u topitur kurrë një grimë mbi të, ditë-natë, rrugëve, kafeneve, shitoreve, shesheve, mje-diseve të llojllojshme, atje ku çaponte lirisht këm-ba e saj tashmë si qytetare e këtij vendi. Por ja qëkufiri midis qytetares dhe artistes është aq i hollëdhe aq i “padukshëm” sa të gjithëve qejfi na e kata shohim Margaritën më mirë si artiste se sa siqytetare. Ndërsa për të tjerët që e njohin përtejskenës dhe ekranit, le ta shohin edhe si të tillë,sepse ajo ka ofruar dhe ofron veçse ndihmesë përemancipim e qytetërim. Pikërisht si artiste na vjenedhe te ky libër i Miho Gjinit.

Margarita, si edhe të tjera artiste të skenës dheekranit, ka qenë gjithkund e gjithherë e“shikueshme” nga luzma e syrit njerëzor. Mijërafoto kanë bërë njerëzit me të, ashtu kot, për të paturnjë kujtim prej artistes së tyre. Imazhi i saj ështënga më të njohurit, një farë “medie” në lëvizje, pjesëe adhurimit tonë. Më ka takuar shpesh rasti ta shohmes të rinjsh e njerëzish të zakonshëm tek e ftojnëpër një foto me ta. Thuhet se kjo gjendje sjell mërzi,bezdi, por thuhet se ajo fal edhe shumë kënaqësi,sepse ndjehesh i vlerësuar, i rrethuar nga “vesku” isimpatisë dhe respektit të të gjithëve që diku pranëteje rrinë, ashtu si aureolat mbi kryet e shenjtorëve...Jo më kot ne i quajmë dhe “ikona”. Margarita është

një nga këto “ikona”. Jemi ne që kemi nevojë tëadhurojmë. Dhe adhurimi në art ka shumëçka ngaadhurimi religjioz, është po ajo vetëdije që i shen-jtëron “tokësorët” e krijon mitet. Kam përshtypjense gratë janë ato që e adhurojnë më së shumti Mar-garitën, sepse kur gruaja shkon përtej funksionit tësaj si nënë dhe sidomos asaj të femrës së bukur,duke prekur bukurinë e mundimshme të artit, adhu-rimi e mposht xhelozinë e llojit dhe e shndërron“aktoren e bukur” në një ikonë. Margarita vjen këtupikërisht si një ikonë arti, por dhe si një artiste ebukur. Por Margarita është e “shikueshme” edhenga një qasje tjetër. E sheh shpesh në ekranet etelevizorëve si një artiste-grua-aktive, që ka dëshirëtë marrë pjesë në jetën kulturore të vendit, që re-citon poezi në tubime letrarësh apo mbrëmje poet-ike, në shkolla mes nxënësish e studentësh apo nëtakime grash, promovime librash etj. Ajo është e“gjendur”, nuk përton, ca më pak refuzon. Jeta nëpleqëri të lodh, po kur ti e jeton jetën, ajo, përkun-drazi, të çlodh. Kam mbresën e mirë se Margaritaështë pikërisht... “në jetë”...

Arti i të “zbuluarit” të jetës së artistëve mëshumë se kujtdo i takon biografëve. Miho Gjini eka marrë përsipër në këtë libër rolin e fotografit tëjetës së Margaritës (mos ta quajmë “paparac”,sepse kjo lloj pune s’ka në thelb kënaqësinë dhevetëdorëzimin, por bezdinë, largimin dhe refuz-imin). Ka kohë që Miho Gjini rreket monopatitdrejt Margaritës për t’i bërë një “foto”. Kur themfoto, unë menjëherë kam parasysh metaforën (qëporsa krijova dy radhë më sipër), domethënëmonografinë për artisten e adhuruar prej tij, prejmeje dhe shumëkujt tjetri. Artisten e Popullit.Nderin e Kombit. Ka kohë, sepse mua ma ka shpre-hur qysh herët këtë dëshirë, ndoshta 10 a 15 vjetmë parë, s’mbaj mend mirë. Dhe unë i kam fryrëflakëzës së pasionit të tij fisnik që regëtinte si qir-iu, për t’ia bërë mepatjetër artistes një portretmeritor. Dhe ai vërtet them se ia ka arritur.

Ju keni përpara te këto fletë një Margaritë-ar-tiste, një Margaritë-njeri, një Margaritë-femër tëbukur, një Margaritë-nënë e tre djemve që i japinkrenari e gëzim, një Margaritë bashkëshorte tëdashur dhe të devotshme, një Margaritë grua tëemancipuar. Një Margaritë së cilës, një nga mend-jet e mëdha të këtij kombi Eqerem Çabej, me atësqimën e tij prej fisniku shijehollë, e ndaloi dikuafër Bankës së Shtetit dhe ia puthi dorën për emo-cionin që i pat dhuruar me talentin e saj. Një Mar-garitë që vinte nga baltërat e Myzeqesë dhe pran-daj ajo vikama e saj në rolin e Sandrës me atë kujënshqiptare “Të vranë o Miti, të vranë, oiiiii, oiiiiii...”në filmin “Tokë e përgjakur”, të ngjethte mishtë.Një Margaritë që grekët i jepnin çmimin e madh tëFestivalit të filmit në Selanik për një rol vërtet tëvogël, po ku nëna shqiptare në lojën e saj kishte aqbotë! Një Margaritë që i dha shpirt poezisë shqipe,ku në zërin dhe interpretimin e saj spikaste sensibi-liteti, drithërima, lirika, timbri, muzikaliteti, trans-parenca e vargjeve të Migjenit, Kadaresë, Agollit,Arapit, Mehmetit, Shkrelit, Podrimjes, Spahiut,Nelos, Lakos etj., duke zbuluar të pazbulueshmen:mistikën e shpirtit njerëzor, të pathënat, ahtin e tij.Një Margaritë që “humbte” veten në rol dhe erigjente atë orë më vonë, aq e tronditur qe ngaloja që bënte, siç i pat ndodhur me Ofelinë tek qe“çmendur” si prej vërteti nga fataliteti i dashurisëdhe pesha e papërballueshme e vdekjes. Një Mar-garitë që edhe kur përgatiste gjellën në shtëpi, nënxit e sipër, mes pjatash e tenxheresh, mërmëristeDesdemonën e pafajshme apo Klean krenare,Elenën ambicioze apo Reganën vrastare, ledinMilford të refuzuar në dashuri apo Majlindën qëkërkonte dinjitet; dhe me rolet e saj fluturontetjetërkund, në një realitet ëndërror, virtual, kumendja dhe fantazia plazmonte personazhet emëdhenj. Një Margaritë që jetonte me artin dhe

për artin, ku:”Për çdo rol, kërkoj një të ngjashëm nëjetën time. Dhe ky rol dua që të mos jetë më Marga-rita që shikojnë njerëzit në rrugë, po personazhi injë autori tjetër”. Një Margaritë që në moshën 74vjeçare luajti një shtjellë e stuhi zemre, me emrinHekuba, te tragjedia “Trojanet” e Euripidit, energjiae së cilës sfidoi të rinjtë dhe na la gojëhapur...

Çdo libër ka një kod, një “çelës”. Mihua edhee pati, por edhe ia dhanë “çelësin” e librit të tij.E pati, se është një kritik me emër, e njeh zejene vet, di ta gatuaj “brumin” që ka nëpër duar.Ia dhanë, sepse Margarita s’kishte mure, gardhe.Ishte një shpirt i çelur. Dyert e asaj kështjellës qëthamë më sipër, të cilën mund ta quajmë “privatë-si”, “intimitet”, “vetjakësi”, Mihua arriti t’i haptepra me lehtësi. Apo qe Margarita ajo që ia hapibujarisht kritikut tonë të njohur të teatrit dhe i tha:“Ta kam dhënë shpirtin, miku im, shkruaj mbi të,është si letra e bardhë!” Dhe Miho Gjini shkroi meshumë dashuri për Margaritën. Me dhjetëra e dh-jetëra orë bisedash me artisten në kafe, në aparta-mentin e saj, dhjetëra letërkëmbime, biseda tele-fonike. Se Mihua vërtet jeton në Athinë, por shpir-tin në Tiranë e ka patur ngaherë. Ju mund ta ndjenidashurinë që derdhet për artisten gjithkah. Nuk ështënjë libër kështjellor me mure të rëndë e të trashë.As si manastiret e zymta. Është tjetërfarë. Ka lo-drim. Ka mirakandje. Flitet për një artiste-ikonëbukurie e hijeshie. Një artiste që na ka mbetur nëtru. Emocioni është elementi parak i librit. Njëemocion burimor, jo i shtirur, i shajnuar. Ndoshtanjohja e thellë e aktrimit të Margaritës, por dhe njëmiqësi e hershme, them se janë bërë premisa të suk-sesit të pritshëm të librit, më drejt të karakterit të tij.Është dora e publicistit dhe shkrimtarit me 18 libra,e njeriut me një jetë mbushur plot iluzione dhe zh-gënjime, nëpër zyra shteti apo zgafella të frikshmeminierash, nëpër salla luksi mes artistësh apo nëburgje të tmerrshme si Ballshi e Spaçi; e njeriutdhe burrit të tradhtuar dhe të poshtëruar, e sërish nëkëmbë, e sërish me një shpirt optimist, që qesh patë keq, që pëlqen të vallëzojë, që i falet bukurisë,me dashurinë e pamort për teatrin dhe artistët e tij.Prandaj e çmoj Mihon. Ai s’e tradhtoi teatrin kur-rë! Ia vlejnë këto lavdërime edhe për një arsye tjetër:Miho Gjini e ka lënë penën e tij që t’i bindetmbresës. Mbresa është mbreti i pashpallur i rresh-tave të kësaj monografie. Porse mbresat nukturavrapen nëpër shkurrishtet e një vetëlavdërimimbytës. Jo! Ai herë-herë sikur kujtohet dhe nëpërato rreshta hyjnë të kthjellëta e përplotësuese arsy-etimet, abstragimet, këqyrjet analitike, vlerësimete të tjerëve, ndonjëherë edhe qasjet e shkurtra este-tike në rrafshe profesionale teatrologjike. Dhe kjo

e rrit stekën e librit, i jep hapësirën studimore tëmonografisë. Afërmendsh se faqet e tij nuk rrekente selektojnë “kuriozitete” nga skedarët e kujtesavetë shprishura, as të gjurmojnë se ku janë paplotësitëdhe “huqet” njerëzore, qejfprishjet dhe mëritë, menjë fjale hidhësirën e jetës. Jo. Syri i autorit ka sh-kuar atje ku lulëzon adhurimi, atje ku “trëndafili”të mbyt me aromën e bukurisë së artit dhe hijeshisënjerëzore... A mund të flitej diç më shumë përgjësende përtej artit? Edhe mundet, por “skupet”s’i shkojnë portretit të kësaj artisteje plot sqimë evirtyte. Në raste të tilla, me interes për lexuesin ështëarti që ajo ka bërë. E përsëris: ARTI. Brenda artitkritiku ka çmuar edhe bukurinë e saj. Një bukuri qëshpërndahej si pjalmi pranveror për t’u dhënë cazëfantazi shpirtrave tanë të ngujuar nën atë qiell gri,të ftohtë e si të plumbtë të para viteve ‘90.

Libri lexohet rrëmbimthi. Ka “aromë”. Ka nd-jenjë. Ka stil. Është shkruar me mall, me dashuri.Fare thjesht. Pa ojna e farfuri. Imazhet që nostal-gjia e autorit i ka ëmbëlsuar, dritësojnë e regëtijnëaty, mes roleve të mëdha e të vogla të artistes sonë,herë si Ofelia, Desdemona dhe Regana (ngatragjeditë e Shekspirit “Hamleti”, “Otello”, “MbretiLir”), herë si Klea (nga drama e Figueiredos “Dhel-pra dhe rrushtë”), si Angjela dhe Elena Andrejevna(nga dramat e Çehovit “Vdekja e mjellmës”, “Xhax-ha Vanja”), si Majlinda (nga drama homonime eXhemal Brojës), si Dafina (nga dramatizimi i ro-manit të Jakov Xoxës “Lumi i vdekur”), si LediMilford (nga drama e Shilerit “Intrigë e dashuri”),si Marcela (nga komedia “Qeni i kopshtarit” e Lopede Vegës), si Dadoja e Elektrës (nga tragjedia eSofokliut “Elektra”), si Hekuba (nga tragjedia eEuripidit “Trojanet”), si Nëna e Kostandinit (ngadramatizimi i Sotiris Haxaqis “Besa e vëllait të vde-kur”), si nëna (nga filmi “Dora e ngrohtë”), si Sha-nua (nga filmi “Dimri i fundit”), si Zyraka (nga filmi“Vitet e para”), si Nënëmadhja (nga filmi “I dashu-ri armik”) etj. Sa shumë role! Teksa i përmenda, nëmendjen time ia behu vrik aftësia e transformimittë aktores nga roli në rol, tjetërsimi i saj psikik efizik. Po t’i kujtoni paksa, ju do të krijoni, si unëkëtij çasti, një afresk të madh fytyrash njerëzore nëkohë, hapësira dhe identitete të ndryshme, njëra mëe veçantë se tjetra. Tamam një afresk!...

Një monografi ka disa kate ku ti si autor siste-mon lëndën e vjelur nëpër vite. Mihua duket se eka sajuar ngrehinën e tij me 12 kate, 12 kapituj, si12 muajt e vitit, si 12 apostujt. E nis me një parabolë,ashtu si Çehovi te “Kënga e mjellmës” kur flet përfatin e një artisteje të braktisur në fundin e karrierëssë saj, teksa zulma e dikurshme paska rënë kryepin-gulthi. “Mjellmat, para se të vdesin, këndojnë... Dheunë nuk e dija këtë gjë!...” - thotë Margarita Xhepapër rolin e Angjelës-mjellmë. Është fund-jeta e ar-tistes. Dhe ajo dëshiron të këndojë. Miho Gjini teky libër ka bërë pikërisht atë që bëjnë mjellmat:Margarita Xhepa ka kënduar bukur e me hijeshijetën e saj. Më tutje vijojnë 10 kapituj të tjerë qërropaten poshtë-e-përpjetave të roleve dhe pasion-eve të aktores. Ka pastaj ca pikla poetike, që të kuj-tojnë diku-diku ato “pikat e shiut mbi qelq” të Ka-daresë: një mall e nderim prej poetësh për artistentonë. Dhe ja ku vjen mrekullisht kapitulli 12, njëzgjidhje e menduar fort mirë: Ndriçim Xhepa fletpër Margarita Xhepën, biri për nënën, artisti përartisten. Thjesht dhe bukur! Nëse më lejohet t’i flasaktorit me shkurtimë, për hir të intimitetit, “Çimi” i kangritur nënës-artiste një kishë të vockël mirëbesimi kushushuriten fjalë zemre. Margarita është pikërisht njëmjellmë, por me një ndryshim nga ajo e Çehovit:s’është e harruar, por e paharruar; s’është e braktisur,por e nderuar! Është artistja, nëna, qytetarja.

Dhe mjellma këndon e këndon aq bukur ...Studiues arti, kritik, shef i

Departamentit të Arteve në Qendrën e Studimeve Albanologjike

Për monografinë “Margarita Xhepa diva Shqiptare” e Miho Gjinit

Dhe mjellma këndon aq bukur...“Libri lexohet rrëmbimthi. Ka “aromë”. Ka ndjenjë. Ka stil. Është shkruar me mall, me dashuri. Fare thjesht. Pa ojna e

farfuri. Imazhet që nostalgjia e autorit i ka ëmbëlsuar, dritësojnë e regëtijnë aty, mes roleve të mëdha e të vogla tëartistes sonë, herë si Ofelia, Desdemona dhe Regana here si Angjela dhe Elena Andrejevna here si Majlinda. Margarita

është pikërisht një mjellmë, por me një ndryshim nga ajo e Çehovit: s’është e harruar, por e paharruar; s’është ebraktisur, por e nderuar! Është artistja, nëna, qytetarja. Dhe mjellma këndon e këndon aq bukur.”

10/ E Diel,14 korrik 2012nacional POEZI

Letër e vonuar përengjëllin me puçrra

A të kujtohet era e borësme bluzën, akoma të ngrohetprej oxhakut?Dhe shijen e degëve të prera nga bredhi?Në mëngjes më heshtur nxorët heshtjene skuqurKështu që unë, të parën e së parës,do të lija gjurmët triumfueseTë dimrit në oborr

Në mbrëmje mbanë krenarinënë triflenë e trëndafilitfundin e mëndafshet të lartëdhe poshtë.Nuk mund të llogarisja në ty.

“Lumturia është” the, kurnuk e dinë sa ka nga ajo

Një dimër gjarpërorpas bredhit të krishtlindjevenë brymë prej dantellembledhur. Brezi i bardh, ndalimi yti parë i feminitetit, nuk mund të lerë vetëm. Ledhatonkofshët tuaja nën fundti besh ato të vërteta.Ishe hormonalisht e trishtuar prej gëzimitSikur më vonë ajo pranverë kurveza juaj e parë ishtepllenuar me një jetëhyjnore dhe u rritnë gojën tënde.

Ishte shtrirë kripë-hidhura jotedukje tullumbacee pashpresë në Dhjetorin shpresues.E dinë e tëra është në parametra.

Ti gjithnjë ishe engjëlli im

Kur hynë në gjymtyrë dhe bjerëngadalë, nuk ta zgjatadorën. Ma falë.Për vetën time isha një puçërrzogu fluturues.

Breshër i PerëndisëZogëPrej bredhit të krishtlindjevetë jetës.

DASHURI

Ngrihet së pari dhe gjoksi në kokën timerregullon imazhin dhe rendin e emocionevehapat mënjanëpërpiqet të ecën butë si të mos ekzistonte kurrë.

Nuk e prekë mëngjesevesipas marrëveshjes tonë dhe prespër të larë larg në kujtimet monotonetradhti e kohës.Pres deri në fund derisa s’kam ç’të presterë ditë e gjatë.

Mbrëmja vjen dhe çka tjetër i dashur Lao Tzu?Këtu është belbëzimi dhe ngatërroj audiencënata sy puçërruar të një mace kineze.Gjithmonë në vendin e njëjtë në muzgI kapërcej dy në anën tjetër të botës përtej imazhit.Ideja e vet-eklipsit nuk ekziston atje.Atje është një hyrje në dritë, një çast në kohëdhe dashuria është besim ballafaqenë nivelin e syve tanë dhe buzëve.

* * *

I kultivoj reflekset e mija kafsharake.Pa ceremoni i hidhem në mish të gjallëpër biftek guri në Mettwurst.Në një shëtitje shikojnë për të egra dhe shtëpiakegaz i shpejt spanieli im.

Më pas kthehemi pafrymë përmes pyllitnëpër gjurmët tona.Në shtëpi shikojmë në sytë e njëri-tjetrit si këngëpër besnikërinë pa kushte.

Nganjëherë jam hedhur si rojexurxull nga esoterika organikene reflekset që kujtojnë aromën e lëkurës tende djegëse.

I egërPër Waldek-un

Thoni se që kur vura gjerdanin Tuaregkam qenë i egër.Zëri im krrokat dhe bërtimat nën tavanQerpikët e mi vazhdimisht afirmojnë zërin e civilizimit:gumëzhimi i gomave një fjalë si e qara e shtënë në kokë të humnerës

Fërshëllen në shpellërinë e shpellës së gjoksit.

Natën të aplikoj për vetën kuqaloshe e duarve të mia të zezanganjëherë dora e tretë e zjarrit tattooe nxehtë dhe e shenjtë.

Ndoshta vij prej Keruanit apo Fez-itndoshta rikthehem prej Timbuktutduar-thatë pa hipur në një mushkë të verbërme flokë të ashpra pushtuar nga ajri.

Nëse donë ta zbusni gjumin timhiqe hajmalinë timele gjakun tim.

Adami i tha Sethit

Puthepor ki kujdes të mos lihet gruri i korrurbien nga goja juajsi një fjalë e keqe.Pastaj druri i kryqit nuk do të rritetnë oborr dhe atje do të jetëasgjë për ta mbajur.

Shën Francis predikon të zogjtë

Në mes të dimrit disa zogju kthye në një lumë të ngrohtë të erës.I dëgjovaata ishin larks.Nesër acari është menduartë mbërrijë në fytin e freon-it1.

Dikush e ka parë Shën FrancisDuke predikuarPër zogjve.

Natyra e vdekur dhe Qeni

Dy objekte pranë njëri-tjetritqëndrojë pamposhtursi në një pikturë në vaj

Natyra e vdekur dhe QeniNga KRYSTYNA LENKOWSKA

Përktheu nga anglishtja: JETON KELMENDI

Krystyna Lenkowska ka botuar

në Poloni shtatë përmbledhje

poezish, ku dy janë botuar në versio-

nin dy gjuhësh Polonisht-shqip.

Mbaje Lulëkuqen 1999 dhe Zgjedhja

e Evës 2005. Poezitë e saj, fragmen-

tet e prozës, përkthimet, esetë,

shënimet letrare, janë botuar në

shumë gazeta në Poloni dhe në

SHBA (P.sh. Absinthe, Boulevard,

Chelsea, Confrontation tw përkthyera

nga Ewa Hryniewicz). Lenkowska

është përkthyer edhe në gjuhë tjera

dhe botuar në revista e antologji jas-

htë vendit: p. sh. Në Ukrainë (në përk-

thim të Evgen Baran), shqip (nga

Mazllum Saneja), Moldovishtë (nga

Gheorghe Soltan), çekisht (nga Len-

ga Daòhelová). Ajo është anëtare e

Asociacionit të Shkrimtarëve Polak.

Jeton në jug-lindje të Polonisë, në qy-

tetin e Rzeszów. Në qershor 2011u

nderua nga ftesa për “Le Château de

Lavigny e shkrimtarëve, rezident në

Zvicër. Poashtu Lenkowska është au-

tore e këngëve lirike të incizuara në

CD Polonisht dhe një dramë, e cila

do të vihet në skenë në vitin 2012.

Në Sarajevë me 2013 mori çmimin e

parë për poezinë më të mirë në ko-

mpeticionin ndërkombëtar me poez-

inë “The Eye of John Keats in Rome”.

Lenkowska është anëtar e Lidhjes së

Shkrimtarëve të Polonisë.

nacional11/ E Diel,14 korrik 2012 POEZI

gjestikulacioni.Ju mund të dëgjoni Zhurmat e harmonisëdhe fërfërimën e të fshehurit.

Dy njerëz qëndrojnë afër njëri-tjetritnë këmbë ata largohen dhe kthehentipo-logjikisht.Ju mund të dëgjoni muzikë nga bota e afërtdhe një bisedë në lidhje me sigurimin e jetës.

Qeni im vjen pranë mejeështë gjithmonë afër.

* * *Një dhimbje përçart mund të hyjë në ju.Nëse ju nuk e pastroni fytin tuaj shkunde jashtë do ta bëjë vetën në shtëpi në tyajo do të të prekë nga brendarrëmbeje dhe ju puthme litarët kantilenas këndo për buzët ose të shtrëngontë gjitha drumat tuaja dhe Pound-in2 si një i çmendur.Ju nuk e dini se çfarë dhemb më shumë: rrahja apo prekja gudulisjee burinxhukut në qafë buzët shënjongrimcuar në lot gjakundjekur nga fyti mbrapa në hundë veshitkudo, por syri.Drangua zjarri një riburzan.

Ti do të jesh vet ferri.

Më në fund do të japësh atë dhe nënën.Në të paktën pauzën e pritursikur asgjë nuk kishte ndodhurdo të ju jetimësojsi një endacak karagjoz dy-dollarësh.

Bashkimi me Kafka

Ai trokiti plogësht sikur ai donte të largohej duarboshkur kam hapur derën atje ai u shpëtua dhe i zhgënjyerpastaj ai qëndroi në mes të dhomës heshtur dhe mungueshëmkur një alarm makinë erdhi nga jashtëai filloi të sillet si një shitësi mallrave të lemerishme.Unë nuk kam dëgjuar se çfarë tha aiduke lënë ai vuri lule në një tryezë tastierë në sallëUnë kuptova se ai kishte propozuarUnë u zhvillua deri në dritare për të parë atë që ai dukej si nga prapanë oborr fëmijët ishin duke luajtur

Eins zwei drei PolizeiNjë dy lidhin sandalen time

Ai u kthye papritur puthi mua clumsilydhe me gjysmë zemre, kur alarmi erdhi përsëri ai vrapoi poshtë shkallëvenë oborr një grua e vjetër është ushqyer pëllumbatajo shtriu dorën e një të hapur për atë sikur një zogajo dukej se askush dhe asgjë nuk mund të dëgjojë zërin këmbëngulësse ajo ishte vetëm në kokën time

për disa vite unë kam qenë i sëmurë, ose ndoshta unë thjesht shkova larg

erdhi një letër nga Zyra e Rekordeve një zarf manila“Z. Kafka. Prioritet”.

Nekrologji për Wislawa Szymborska

Pas një jetë sipas barablave dhe të padurueshmeMe veçantinë e saj fshehur si medalja NobelNë sirtarin e sajWislawa Szymborska vdiqNë shtratin e sajNë gjumin e sajNë një natë të ftohtë me hidhërimAjo nuk deshi ta shqetësojë askëndDhe në heshtje u zhduk meNjë rrëshqimë jashtë tek marrën ndeshjet në një kioskë gazeteNdërsa të tjerët po kanë kohën për jetët e tyrePra, në ketë mot të akulltLe të tjerët të kujtojnë teposhtë ngushëllimet, ndërsa ajo përfundonSë ëndërruari veten deri në fundNë heshtje përsosmërieKur një momentËshtë kristal i pastër dhe në grimcat e mëngjesit të artë

Unë jam një ikje...Poezi nga ELISA GJERANI

Urdhëresë! Mendime, hiqini prangatdilni nga burgu i arsyes.Jetoni një herë të vetmeTë lira …

Të pandarë Shkela në rërën e shpirtit tënddhe padashur në tëseç lashë gjurmë.Ti je dallga e detitndërsa unëe jotja shkumë.

Ilegal Përherë më ka tërhequrdrita e kuqe.Këtë e pranoj.Por ti je …. e do te mbeteshnjë minierë ilegalee unë s’mundem të të gërmoj….

Në kalin e bardhë Nga lotë elisianëu lag rëra e shpirtit.Nga lotë që shkaktoitradhëtia – dhimbjeTi eja!Eja përsëri!Ardhjen në kalin e bardhëdo t’a pres, pa lot elisianëpa dhimbje….pa shi….

Unë jam një ikje… Malli i vjetër, veç dhimbjemë ka lënë në kraharor.Rininë e rreme jetoj kështu.Unë jam një “ikje”nuk kam një emër.Ti mos më duaj!Më mirë kështu….

Me sytë nga largësia Në sy më rëndonrimeli i tepruar.Ndërgjegjia më ngjansi gur sizifian.Termometri i durimitdigjet i tërbuar.Të dua më shumëKur pranë s’të kam.

Vello e pafajësisë Me fustanin e ëndërrave,eci drejt altarit të zhgënjimit.Në kokë, vello e pafajsisënë këmbë, këpucët e hutimit.

Kurorë lotësh Kurorë brilantetë thurur me lotmë vure në kokë, me hijeshi.Më dhe çmimin “Missi lotues”pa e ditur, se ato lotë ishin për ty.

Bie nga dielli aq lehtëAta evitojnë ligjin eÇdo gjëje.

Një letër të vonuarpër një Engjëll puçrrën

A ju kujtohet era e borës nxirëngrohur nga oxhaku?dhe shijen e degëve të bredhit?në mëngjes ju qetësisht më nxorët;ndryshkursajë të më lejoni të parën të parëslënur gjurmët triumfuesetë dimrit në oborr.

në mbrëmje vareni me krenarinë pemën rozëfunde të latrave pastruese lartë e poshtëNuk mund tu logarisja të gjithë ju.

lumturia tha se nuk është e diturse sa nga ajo që ju keninjë ditë dimri ju vodhiprapa pemën e Krishtlindjesnë brymë dantelleholohopka të bardhë brezin tuaj të parëprangat e feminitetit nuk do të largohet nga juvetëm ju ledhatuatkofshët tuaja janë nën buzë për t’i bërë ato realeju ishit hormonalisht i trishtuar nga ndodhiaashtu si më vonë në atë pranverë kurvezë juaj e parë ishtepllenuar me një hyjnorejeta dhe u rritnë gojën tuajajo shtrihej kripë-hedhurës tuajqiellëzore në një tullumbacetë pashpresë Dhjetorit shpresuesju i dinte të gjitha parametrat e saj.

ju ishit akoma Engjëlli im

kur ju theu gjymtyrët dhe rabutësisht nuk ju kisha në dorënjë krah ma falUnë gjithashtu ishte një puçërrorzog jo-fluturues.

lavdi për ty qiellorzog nga pema e jetës.

Syri i John Keats në Romë

Për orë të tëra ajo qëndron në dritarenjë herë në një kohë që hedh vetë mbi Hapat spanjollose në Tiber

mbi hapatajo pëlcet dhe pastaj si një kandil gjel detiKthimet paprekur në pëllëmbën lëkur-errët të një shitësi rruge

në ujënoton dhe pastaj fluturon me krahët e saj të thatëajo shtrihej harqeve Hadrian të uraveqielli i kupolave të Vatikanithorizontet karvane të pishave.

në mbrëmje porosit verë të njëjtënë të njëjtin barnë fund kthehet të dritarja dhe shkruan më përmbi me gishtin e saj

turmat mbi hapat nuk do ta lenë të flejajo nuk e di se çfarë të bëjë tjetërkështu që fillon të gjitha.

nga nxënësinga bërthama.

(Footnotes)1 Insekt ne vendet mediterane

2 Pound-njësi matëse e peshës në SHBA dhe Britani të Madhe

12/ E Diel,14 korrik 2012nacional

CMYK

INFO

nacional13/ E Diel,14 korrik 2012

CMYK

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

INFO

Qendra për Mjekësi Fizikale dhe Rehabilitim

Nëna NaileBANJA NË KLLOKOT - KOSOVË

Kryejmë terapitë më të sofi stikuara shëruese dhe rehabilituese të arritshme si:• ELEKTROTERAPI• KINEZITERAPI• HIDROTERAPI• PARAFINOTERAPI• TERMOTERAPI

• MAGNETOTERAPI• TERAPI ME LASER• MEHANOTERAPI• SONOTERAPI• FOTOTERAPI

14/ E Diel,14 korrik 2012nacional POEZI

E nuhas etjen tëndeprej elefanti

Tefta Sala Begu

E nuhas etjen tende prej elefanti.Nuk eshte cudi kur me thith me hunden tende te holle.I perdridhem “frikes” qe shperndan,e lasdroj me hire,jam xixellonje.E kerkoj etjen tende,me huton,eh me huton deri ne paranoje.Sa e cmendur jam edhe une,here te kundroj,here te kafshoj deri ne iluzion.

Si lulëz e tharëAna Kove

Si lulëz e tharë pres të çelem Dritën nga diej kujtimesh grabiskur terr është në botën tënde.Brenda meje gjallondhe po vdes të të shoh;të gëlltis sytë e tu bashkë me frymën,që brenda shpirtit me qerpik yllin e dëshirës të puthinose krejt të verbohen.

ELEGJI PER KOLEN...Gjon Neçaj

(Në përvjetorin e rënies)

Kur linde,Nën qiellin e trazuar të Kosovëskrrokasnin korbat,Mbase jo korbat e Poes-së,po korba të zinj ballkanas…

Hajt për hajr,hajt për hajr,E uruan babën Ndrecë,Se Ranoci i Lugut të Drinit,Te mashkujt e Ndrecë Mirditës kishin shpresë…

Klina heroike e Dukagjinit verior,Shekujve qëndroj kryelartë ndër mote,Djemtë për pushkë,çikat për trima,Gjak shqiptari në vetull u vlonte…

Shqiponja zgjedhën nuk e duronte,E lirë n’kaltërsi yllësonte n’histori,E dragoi Kolë Mirdita amanetin e të parëve,Me gjakun e kuq shqiptar,Skaliti n’perjetësi.

Gjaku rinor i Kolës së Ranocit,Me një mbiemër të shquar, Mirdita,Në magjen e trimërisë Ndreca e kish burrëruar,Njomzakun e ri ,kryetrimin nga Klina.

Zëri i Kosovës e thirri si motit,Rininë ia fali nënës Lokemadhe;Një ditë korriku në Rrasë të Zogut,U flijua për Kosovën n’moshën 22 vjeçare…

E mbeti Kolë Mirdita lapidar përjetësie,Skalitur me gjakun e njomë djaloshar,Që brezat ndër mote me nderim të përulen,Para emrit të tij simbol legjendar.

E KËRKOVA

Beli Gagica Beli

Një këngë mallëIshte strukur

Mes qiellit timI ngrohtë valëMe shpirt njeriu foliNjë natëE mora në krahIa lëmova sytëDeri në përpëlitjeKam rënë jam ngriturMos të më ikKy zog i heshturE kërkovaE gjeta duke priturNjë ombrellë stinësh mbanteMbi kokëE shi ra deri në agim?Dielli u palosMbi sytë e puliturE kërkova e gjeta!.. 6.7.2013

Si çdo mëngjesArdi Omeri

Si cdo mengjes, me zogj ne ballkon,me muzike ndez diten...Por sot, s’kisha asgje t’u jap,dhe zogjte kenduan me pak, pastaj iken...

Qiriri i këndon natës

Dhimiter Pojanaku Afromi faqet krahe korbash,T‘i zverdh e ngroh me timin pjalm. M‘i afro,Vetem une digjem per ty me trup e eshtra. Ne jaken e palltos,Do ta stampos puthjen timeSi karafil i kuqGati per sherr. Eja, flutur bije serrash,Me duaj,Vec mos u bej e babezitur,Palcen e perit,Mos ma thith pernjehere,Eja ta bejme dal-e-ngadaleSiMotmoteveMoj skilja ime e vjeter. Pas dashurie.Ta dish,Do krekosem, Si zambak i verdhe mbi lekuren e deteve te zinj.

TA THEM TROÇ

Bilall Maliqi

Nuk është vonëTë ta them troç

Në sy të tuQë kurrë s’u skuqën

Se të iku fytyraE t’u hargjuanMaskat

Ke ngelurNë mes cingërrimashCelularësh

Nuk është vonëTë ta them troçSe mbi moralPëshurre

Tani mbete fëlliqësirëNë barkë të motit…

(06 korrik 2013)

ATIT TIM

Alma Begaj

..dhe rrudhatngadalë ecin me buzëqeshjen,por gropëza e vogëlnë faqkën e majtë,ende rri aty,..përsëri zogjtë e qiellit,kalojnë fluturimthie të prekin me flatrabaluken e artë,ti qesh, e rrudhat,largohen ngadalë,..kodrinat e supevetunden lehtë-lehtë,e qeshura jotemë ngjit hare e gaz,tek sa të shohrrudhat zhduken ngadalë,..të falem At’për bukurinë e jetës,në kryqëzime rrudhashmë vesh me buzëqeshje..!

I DUA SHELGJET QË LOTOJNË

Fran Ukcama

Zemërbutesinë dhe sytë që të lotojnë,

Shelgjet i kam dashuruar gjithmonë,Te tjera janë këto, bregdetit, tevonë,Ma të kërcyeme. ato ishin në Valbonë .

Aty ku bashkohen Valbona e Vitalina,Ku rinia ime ishte ndezur me njmijë ngjyra,Aty po më venë dhe sot mendimet e liraMbi valëza krehen shelgjet, kujtimet e mia.

Sytë e Valbonës, Vitalinës dhe çikës,Te tre me rrotullonin në vrelln e dashurisë,A ka qetsi botës ku shkrepin diej dhe dritat,Se sa kasollja mes lelgjishteve si mriz.

Mbi gurë dhe stërkala, brigje blerore,Zili na kishin troftat, pikaloshet hallakatun,O zot, unë lueja e vallzoja me ngjalën,E din ti, Vitalina ime, për kë sot jam ndalun !

E bardha

Fatos Rushiti

Më falni kolegë a keni shkrepsëJo nuk e piAjo kishte të veshur çorape të bardhaDhe këpucë të zezaKur doli në shiNë kokë e vuri shallin e kuqE bardha e bardha ishte e bukur E unë e doja shumë shumëE ç’ishte bibliotekë në atë rastNëpër korridore ecnin fshehtësitëPoeti që s’diti kurrë për frikëNuk mundi me të të flasIshte një moment që s’ishte momentU bë monumentPër lulet e ëmblaPër mitin e sajDhe krahasimin viranPër belin e veçantëSi egërsirë maliSi dashnore djalliTë fortë e të butëTë kollajshmëPër me e këputëPullën e xhinseve të ngushtaXhamat prekeshin me shpinën e sajE bardha sa bukur Dukej e bardhëMe buzët që s’ishin të njejtaPo që magnetshëmTë ftonin për puthjeAjo kishte shikime të drejtaVerbueseSa kafja sa birra në byfePërballë me tunelin e saj lazdranO gjak i nxehtëO mish i rritur i zgjaturQë klith si mace e butë në barkS’mund ta pranoj shikimin e sajTë drejtë të thellë luftarakE pak ngacmuesAjo e bardha mbretëresha e lartëMbi një karrike të thjeshtëE zgjon nga truri Imagjinatën timePër tkurrjen e trashësisë së lagshtëAtmosferë ka në shpirtin timMbushem me erëO rrjetë o fletëE mollëve sovraneNise tregimin pikuesPër nënën e saj legjendëE bardha do të vijNdodhive të miaE bardha do të struket Në trëndafilin tim flliçanE bardha do të doja të ishte

Poetët shqiptarë në “Nacional” Facebook

nacional15/ E Diel,14 korrik 2012 POEZI

Dëgjuesja e krejt rrëfimeve Të mia të gjataPër jetën dhe ngjarjetTë kalbura nën fatE bardha do të vijPër t’ma trembur trupinTurpin krimin e dënimin e butëTë lidhur fort me litarTek zgjatet si ulkonjëPa fund tek luhatetMë falni kolegë A keni shkrepsëSa bukur cigarja i rrinteNë buzëMë falni kolegëMë kallniMi flakni teshat krejtMa pini ujin kolegëAjo doli nëpër shiMe shallin e kuq mbi kokëE çantën me libra në krahFryntë erëFryntë shiPëllumbat nën stehëTë mërdhirë rrininVinin ca mendimeNga brendia e tokësIku e bardha ikuPa shkrepsë në dorë e lash

PUTHMA LOTIN...

Mimoza Cekici Rista

Fryme shpirti i dhashe diellitkete ag te perenduar,ne gjergjef qendisur endrrat...Fshihen puthjet qe tradhetuante mishtat buzemekatit zgjuar.

Mbledh buqete eshtratnga ushtria e vdekur,driten e syrit te Ciklopitnga Askushi prekur.

Prej shekujsh degjoj erenme hire qe malle djegin,me klithma sirene treni qajndersa zemra duarsh ndizet.

Endrrash kur gjumit renkojaper Trojen qe s’e pushtoja dot,buzet e tua naten kerkoja,e syrit rreshqiste nje lot...Puthma lotin qe shpon ne shpirte syrit te malluar dhuromi drite...

Në lakun e dimrit

Helena Halilaj

Kam me ia lidhe krejt prnverat dhimbjesne lakun e dimrit per me pa beharin tim nga vjene shtellungat e fjales me i tjerr ne kufi te lirisekah vijne endrrat e paqme!

TË NDIEJ NE SHPIRT

Lila Lushnjarja

Ripe lëkurën time që nga koka deri në maj të gishtave dhe mbështillu me të.Vetëm atëherë do ndiesh ethet, zjarrin, lotin që ziejnë, digjen, për ty, pa zë!Merre frymën time bashkë me gjithë zemrën që vuandhe përqafohu me to.Vetëm atëherë do ndiesh flladin, rrahjet që të përkasin,thërrasin për ty,

veç dëgjo!Merri sytë e mi , shkuli me gjithë qerpikët që pikojnëdhe mbulohu me to.Vetëm atëherë do rrënqethesh, do ndiesh diellin që flenën qepalla për ty,veç shiko !

DASHURI TOKËSORE

Drita Lushi

S’dua të jem zot për ty, i dashur.As ti s’dëshiron të jesh zoti im, e di.Dua të jem thjeshtdashuria e paqja jote,butësia e ditëve,ëmbëlsia e fjalëve,ëndrra e mbrëmjeve.Dua të dëgjoj rrahjet e zemrës tënde,kur kokën të të mbeshtes në gjoks.

Kaq pak dua të jem për ty.Kaq shumë dua të jesh për mua.

Le t’i lëmë Zotat në qiejt e tyre.Le të dashurohemi njerëzishtnë Tokën tonë.

AROME DEHESEE ZALLE SHKUMBINIT

Tahir Tanushi

Tre zogj vocrrake nen harkun e portestek pragu gri i asaj Xhamije.Tre sqepa ngulur mbi bare te njomengjyer e lagur nga vese mengjezi.

Nje dallandyshe mbi tel lotontrishtem ben lutje nen cicerime,Nen kurore gjelberten tek ai manNe shesh para teje,e larta hyjni.

Poshte asaj pamje dehur nga barinen Uren e Vogel,Kryelare,Nje kale i bardhe qetesisht kulloste,baresha e vetme ishe ti Hene.

Ne flegrat e hundes kish uturimegjemonte zhurma si perroi prane,Dukej i kredhur nder guret e bardhe qe mbushin

sheshin nen ato dy Selvi.

Njerezit e kapur nga gjumi i natesDremisnin agut me endrra ndezur,Ujerat Shkumbinit e ndalnin vrapin rruget nxitimthi

zgjatonin krahun

Ne toke te bute me veshtrim qiellingarkur nen peshen e dites qe çeli,Dhe kenge e embel qe nuk pushonne syte e syrit dhe syrit mendjes.

SA TË DESHA TY!

Gjenovefa Myrtaj-Ferrari

Kur dritën e hënës të shikosh ca çaste, Ti natyrisht do të ndjesh mall për mua.Në gjirin tënd do t’i flas gjithë asaj nate,Duke të thënë ty shpirt, sa shumë të dua.Dhe nesër kur ti të jesh vetëm përsëri, Kur rrezet të puthin ëmbëlsisht në ballë,Ti prapë mendo mua të më kesh në gji,Dhe unë të të pëshpërit ty vetëm mall.Me dritën e mëngjesit do vij si e marrë,

Të strukem në shpirtin tënd të rri pak.Të ndizem me ty, të të përvëloj zjarr,Dhe në heshtje, e skuqur të digjem flakë.Nga do të shkosh, në çdo udhë sigurisht, Mall kur të ndjesh për mua, mos harro.Mos u lodh të kërkosh me merak të trishtë,Se unë aty, jam me ty kudo, të ndjek kudo.Ditë qoftë, a natë, do të vij tek ti o shpirt,Sa herë ti të ndjesh mall e zjarr për mua.Se ti ma ndeze shpirtin, ma bëre dritë,Dhe unë të desha, të desha si asnjë grua!

VAJZES TIME EDLIRA,ME RASTIN E DATLINDJES

O bukuria ime, ti më ngazëllenSa dua të të ndjej porsi atë ditëQarja e parë një ëngjëll që vjenNë jetën time të sollën perënditë.Dlirësi dhuron si emri që mbanBuzëqeshja jote largon cdo mërziRreze dritë lëshon e unë Diell t’kamPerëndesha ime, o shpirti im magji.Të të përkund akoma nëna, sa dëshironPor ti je rritur o zanë, grua je bërë sot

Zemra që të lindi gjithmonë ëndërronTë t’përkëdhel në gjumë...o ditë plotë.Jeto e lumtur o dritë mëngjeziVeç eja më shpesh tek vatra joteAtje ku gjiri im ëndrrat ty ti ndezi Dhe nga lumturia, ti seç më përlote.Me gaz sheh nëna fluturimin tëndNjë folezë të re, të ngrohtë ke ngriturNë gjumin e jetës shpesh do të përmëndE do të puth me mall-shpirt sa më je rritur.

06-07-2013

SHKEMBI DHE VALA

Shkëmbi gjithmonë aty kish qënë,Krenar, i heshtur dhe krejt pa faj.Vala që derdhej më tej si një hënë,E mbulonte atë me shkumën e saj

Një ditë vala i tha atij: “Të dua!Dhe eja me mua bashkë në thellësi,

Të të përqafoj, të puthesh me mua,E të bëjmë përjetësisht ne dashuri”.

Shkëmbi i besoj asaj e shkoi me të, E kurrë nuk u duk, ngeli atje tutje. Qysh atëherë ata përqafuar, pa zë,Buzë më buzë, humbën pa lutje.

Ç’kemi mbret!

Sidorela Rexha

Ti qe mbreteron pa kurore por qe ke krijuar perandorinete me mrekullueshme ne bote,familjen tone!

Ti qe me te qeshurat dhe humorin tend m’i zbukuronditet e mia.

Ti qe me ke mbajtur ne krah dhe sot me ecen perkrah!Ti qe me ke ndihmuar te eci dhe sot me ndihmon te ndaloj

kur gaboj.Ti qe kurre s’me ke trajtuar si vajzen tende,por si djalin

tend e per kete te them faleminderit!Ti qe do te me shohesh gjithnje si ajo camarrokja jote e

vogel ose sic me quan edhe vet “vocarraku im” e nuk te pelqen te dishse tashme po rritem.

Ti qe je aq i lidhur me mua.Ti qe je aq kundra meje...Ti qe e mbush shtepine plot.C’rendesi ka nese tavolina nuk ishte plot e perplot dje,

sot apo neser, kur ti ke lumturi dhe ajongroh cdo cep te kesaj shtepie!

Ti qe nuk je kurre i eger,ti qe nuk je kurre i rrepte ei dhunshem.

Ti qe je simboli i dashurise.Ti qe rrezaton miresi.Ti, i duruari.Ti, i dhemshuri.Ti, i bukuri.Ti, i dashuri.Ti, i qeshuri..Ti, ikone besimi.Ti, idhulli im.Ti, DASHURIA IME.Ti, bota ime.Ti, krenaria ime.Gezuar ditelindjen BABUSH!Nuk te them se jam femija perfekte,e di qe s’jam.E di se

shpesh interesat tona bien ndesh,por ti kurre s’me ke penguar.Une te premtoj se nje dite do te te bej te ndihesh krenar

per mua,ashtu si une e them me gojen plot se jam bija jote!Te dua BA!Te uroj vite te gjata jete,shendet,lumturi dhe harmonine

e pac gjithmone.Te premtoj se kur mos mundesh do kujdesem une qe ti te

ecesh a te te mbaj perkrahu!Do kujdesem ashtu si u kujdese ti per mua!Ta premtoj!Gezuar per shume vjet mbreti im!

E mbroj lirin...

Aferdita Kraja Borici

Me mesove ati im te buzeqesh kur eshte per te buzeqeshurMe mesove te flas pa stergjynosur fjalen qe ndjejMe mesove te jem vetja ime, e pa friksuar me veten

Te ruaj veten te mos te me godas e pa prituraE pas kraheve, munden te godasin te eturit shpirtitziPas kraheve humben dhe mbreterit qe mbajne ushtri

Lirin time dhe mendimin nuk e le te ma vrase ferriTe lir ne qiellin e lir e mbaj, e ruaj te mos i vriten krahet E mbroj, se njoh skllaverin, lirin time se vret as

shterngat e pa pritur

Une jam Aferdita, e lindura nga dashuria ...... E mbroj kete emer e pa frikesuar, brenda ketij emri

jam uneGruja qe mbron lirin e vete, pa cenuar lirin e te tjereveJetoj me lirin e kam te shejte .... .... Te jem e lir me

mesove ati im

16/ E Diel,14 korrik 2012nacional STUDIM

Nga QAZIM SHEHU

Poeti Ferik Ferra, pas botimit të një libri mepërkhime në Greqi, doli kohët e fundit melibrin me poezi Sytë Kast, çka dëshmon se ai

mbet gjithnjë një poet që thellon shtratin e vet tëfrymëzimit duke zgjeruar e pa e tradhtuar qerthul-lin e vet poetik të temave, motiveve dhe këndshiki-meve. Cilësia kryesore që e dallon atë është për-dorimi i metaforës me denduri, metaforë që vjen emerr rrugë në shtjellimin e imazheve, përqasjen etyre asociative dhe fleksibilitetin e ndjenjës. Jo medomosdo metafora është kusht i poezisë, por poe-zia zbukurohet dhe merr dimensione moderne nëçdo kohë prej metaforës, ajo bëhet më e thellë, mëmoderne, dhe shtresëzimet kuptimore flatrojnë nëhapësira të një ndjenje të hollë. Po kështu Ferraështë një poet thellësisht lirik, veçse lirika etij thel-lon dhe transmeton një ndjenjë që kulturohet dhebëhet fine përmes një shpirti të holllë ,qibar, fin,çka vjen nga leximet e shumta dhe njohja e përvetë-simit të së bukurës, jo vetëm si kategori estetike, pomë së shumti si formim kulturor që ka ardhe nganjë punë e gjatë e studimit dhe e shetitjes nëpërbotë ,duke njohur realitete dhe hapësira të reja,monumente kulturore, ekspozita pikturash dhe njëhistori të tërë arti dhe gjuhësh.

Këto ndikime kanë sjellë edhe frymën, dukekonkretizuar një lirikë meditative filozofike ,njëlirikë që do ta quanim modern për shkak të shtre-save të figurës dhe bukurisë së imazheve.Kjo lir-ikë filozofike është jashtë konceptit bërtitës dheretorikë bërtitëse, jashtë deklamimit dhe patetizmitqë synon kthimin e kokës doemos nga ajo.Ështëthënë me të drejtë se Ferra trajton motive nga Ciklii Kreshnikëve, Antikiteti,etj, dhe personazhet ehistorisë ai i afron afër në poezi, aq afër sa poetimundohet të shkëpusë prej tyre të pathëna që nukdihen, duke vendosur një urë komunikimi intim,për të zbuluar ato kumte dhe mesazhe që afrohenpërmes tyre me të cilat poeti pastaj mediton përfatin e kombit, fatin e qytetërimeve dhe të kohrave,prej nga del edhe një shqetësim për kohën që ikëndhe ripërsëritet gjithnjë ashtu si tek Muji apoAgamemnoni.Duket se poeti si në një palimpseste shkruan këtë mitikë të kohrave dhe mundohet tëshpalosë atë mister të tyre.Poeti shprehet:”Kush eqorroi muzgun,/që Enea të mos e shihte Trojën,/po t ë zgjohej në Latinia.”Duket se poeti kërkontë çajë udhët e kohrave , të shpërndajë muzgjetdhe terrin e saj, po sa vështirë mbetet kjo, sepsekohrat riciklohen dhe mbeten po ato.

Kjo nënshtresë kuptimore e bën poezinë e Fer-rës të ndihet e shtjellohet brenda intonimeve të hol-la filozofike, larg çdo tentative për t‘i parë kohratdhe heronjtë vetëm si një dekor mistik.Afrimi menjerëzoren, pavarësisht nga koha apo personazhi isaj, është qëllimi ,sepse poeti synonpërqasjen e kësajnjerëzoreje dhe domethënie me njeriun esotëm.Shqetësimin e vet për gjuhën,etninë, his-torinë, kulturën dhe mitin ,ai e ka shprehur edhe nëvëllime të tjera, në intervista dhe biseda, çka tregonse poeti kurrë nuk ndihet i lodhur, as i përtueshëmpër t‘u zhytur në këtë lëmë e për ta sjellë gjithçkaqë mundet me freskinë e vet poetike, përmes paralel-izmave kohorë dhe imazheve subtile. Poeti i kën-don dashurisë, dhimbjes, natyrës ,dhe së bukurësqë përftohet nga këto element, të cilat thuhen tëndara po nuk mund të kuptohen asesi pa njëratjetrën. Ai do t‘i këndojë nënës me vargje mjaft tëndjera: “Burbuqet e rrezeve çelin mbi lavën e ag-mit/fryma ngeli e varur mbi çengelin e shpresës/gurra e lotëve nisi rrugën mbi kalldrëmin e hesh-tjes/mbi sytë e tua ,nënë, që për herë të parë rrinëmbyllur”. Poeti lë të nënkuptohet gjithçka dhe mepak vargje jep portretin e nënës, dashurinë dheshqetësimin e saj ,unikale në botë.Poeti sikur i thurnjë përmendore njeriut me ndjenjën e tij, mahnitjennga e bukura e cila s‘ka të mbaruar, mjafton tasoditësh dhe të keshë përgatitjen dhe disponiminpër ta njohur atë.Në këtë hulli ai shkon vetvetiu

sipas shenjave që vendos talenti i vet dhe prirjanatyrale që ka çdo poet.Tek ky poet kjo prirje ështëmë e theksuar, ndoshta përbën veçanësinë e rrokjestematike dhe motivore po edhe dëshirën e përher-shme për t‘i parë gjërat vetëm kështu.Kjo përbëndhe shqetësimin e përhershëm poetik duke e dallu-ar atë si poet të veçantë. Dhe në këtë prosede aithellon shtratin e një metafore të befasishme mefjalë që metaforizohen nga një leksik i zakonshëmpo edhe nga leksiku i zgjedhjes së fjalëve ngaleximet dhe kultura, por duke mos qenë asnjëherëlibresk, përkundrazi ,me një nerv të kulturuar dhetë butë, çfarë hap për lexuesin perdet e një malli tëngrohtë nostalgjik e ndjellës.

Pasazhet përshkruese vijnë vetiu të padisiplin-uar në strofa, përveç rasteve të veçanta duke synu-ar dhënien e mikrotablove përmes detajeve tënatyrës dhe të mendimit që detyrimisht duhet të japëbukuritë e saj.”Gishtat e territ/cikin rrjedhën e mjaltittë hënës,/harkut të valës,/mbi tepsinë e ujit,/të kthy-er përmbys/,turbullirë platini,/në zgjoin e natës/”.Është një botë akuarelesh të lëvizshme që lëvizvazhdimisht hedhur me penelata të ngadalta, po tësigurta, një përafrim peizazhesh të bukura dhe kën-

dellse, ku çdo varg, siç shihet edhe në këto vargje,mbërthehet në një metaforë të guximshme dhe tëbesueshme.Kjo ia siguron poezisë së tij njëtrandeshencë, tejmbartje të qenies njerëzore nëkrahët e një imagjinate fluturuese e cila vrapon hapë-sirave të natyrës. Peizazhi nuk është element deko-rativ, ndonëse nuk e përjashton;ai mbetet njëshqetësim dhe përpjekje e njeriut ,cilido qoftë aipër tu afruar me të, e sidomos e poetit i cili në mar-rëdhënie me natyrën gjithnjë e funksionalizon atënë kërkimet e veta shpirtërore si nevojë për identi-fikim të qenies së vet, si nevojë për plotësim dherritjes së ndjenjës gjithnjë duke e shtrirë atë e për-jetuar në këtë qëllim.Kjo shihet në poezinë”Midispishave”, Fanitje, “Plepat e Brukës”,etj etj, po edhenë motive të tjera natyra është prezente.

Poeti i këndon bukurisë femërore, po kjo buku-ri nuk sillet si një konkretësi përshkruese , më tepërai i këndon estetizimit të saj, bukuria femërore engritur në kult të mahnitjes nga artistët e mëdhenj,e prapë e papërfunduar,gjithnjë në format dhedritën e saj, po edhe misterin që mbart. Këtu poetiështë i veçantë e duket se tek ai kanë ndikuar po-etët e mëdhenj si Dante, Petrarka,apo poetë të tjerë

të cilët edhe i ka përkthyer në librin :”Perla dheinxhi poetike”.”Brigjeve të ngazëllimit lum drite,/pas, troku i zemrës,/midis gurgullimës e çastit tëpritur,/Të dukurit e Beatriçes,/nëpër ylberë e yjesyshë,/ku vezullon nuri i bukurisë,duarve të Fid-ias e Praksitelit…/”Ose:”Në punishten hyjnore,/mjeshtri i jep dorën e fundit nudos,/butë,rrezet nësedefin e lëkurës,/qiell, pulipat në mozaikët e syve,/qershi, tuli i perlave që fshihen,/mëndafsh,valëzimfloriri poshtë belit,/ku lodrojnë format e fryra tëkurmit,/ e lidhin pulpat peshën e dashurisë…”.(Poezia Nudo). Vemë re se detaji nuk është i hapur,i thjeshtë, që jep komunikim të lehtë, por ai silletsi detaj që afron mendim dhe vramendje, lexim tëkujdesshëm dhe jo lexim aty për aty, çfarë afronedhe abstraksionin e duhur, po kurrë abstraksioninë poezinë e Ferik Ferrës nuk bëhet pengesë përtë depërtua në ide, mesazhe apo figura që përgjithë-sojnë përmes ideve, veçse poezia kërkon lexim tëkujdesshëm, sidomos poezia e mirë.

Poeti e mediton jetën, jetën si kujtime të vjetratë lagjeve tiranase me këngët e Napolonit, plepat eBrukës,kumlloret e mulla Ademit për të ardhë tekpoezia në fund fare që flet për Tiranënmoderne.Gjithë ky kuadrat si pikënisje vazhdim embarim flet për atë lidhje që ka çdo poet me vendinku ka jetuar, njerëzit, këngët vallet, traditat , kuj-time dhe nostalgjitë të cilat janë të natyrshme nëjetën e çdo njeriu e veçmas të poetit.E rëndësishmeështë t‘i paraqesish mirë këto ngjyra dhe nuk mundt‘i paraqesësh mirë nëse nuk i njeh apo nuk i ndjen.

Një motiv tjetër i rëndësishëm në poezinë eFerrës është motivi i jetës në raportet e sajekzistenciale.Poeti nuk u ik kuptimeve të saj, as nuku afrohet me kuptimin që të nxjerrë domosdo for-mulime e sentenca poetike për jetën.Jeta për të ësh-të e lëvizshme e zhdërvjellët, me bukuritë e saj bren-da kuptimit të kohës që mbaron po kurrë nuk e zh-vlerëson kuptimin dhe aromën e saj në çdomoshë.Por jeta ka edhe rreziqet e saj.”Çdo gjë lëviz,/jeta ,vdekja,/qielli,drita,/dhe jashtë çdo gjëje,/palëvizur mbetet,/vetëm prita”.Nuk është thjesht njëkonstatim, por një verifikim i jetës, një përpjekjepër ta mbartur kuptimin e saj themelor brenda sfi-dave të saj.Poezia e Ferik Ferrës është një poezi qështjellohet përmes imazheve dhe gjetjeve herë ngafrymëzimi i drejtpërdrejtë, herë nga kultura, histo-ria, miti, çasti dhe përjetimi vetanak i çastit.

Ai nuk i është ndarë poezisë me kohë dhe kaardhur duke rritur statusin e saj estetik, sidomosme vëllimin e fundit :”Sytë Kast”, një vëllim që tëbefason për njomështinë e ndjenjës, gjetjet intre-sante dhe thellimet kulturologjike.Zakonisht poe-ti e ruan mirë raportin kulture- frymëzim, sepsepoezia, sado kulturë që të keshë nuk varet vetëmnga ajo.Kultura , e fisnikëron dhe i jep përmasëkultivimi, veçmas kur poeti ka ndjesinë dhe in-stiktin ta kapë të bukurën dhe të ngacmohet vazh-dimisht nga frymëzime dhe momente të jetës.

Teknikat e poezisë së Ferik Ferrës janë tëshumëllojshme, si në ndërtimin e strofës, vargut,ruajtjen e masës së shprehjes, intonimin e ritmitduke e sjellë atë brenda rrjedhshmërisë së leximitnë një frymë të butë, ku fryma poetike të ngrohdhe të tërheq. Është pikërisht një poezi jetësore,me një sintaksë të çliruar nga renditja e zakon-shme për shkak të ardhjes së mendimit poetik dheafeksione të poetit, ku elipsa, metafora dhe tëshprehurit metonimik zënë vendin e parë pa për-jashtuar një tërësi figurash të tjera origjinale tëcilat rrinë si mozaikë shumëngjyrësh në qepjen eimazheve.Me librin e fundit, Ferik Ferra e pasu-ron poezinë e re moderne shqipe dhe sjell risi nëstruktura të vargëzimit poetik.

Shënime për librin poetik “SYTË KAST”

Poezia e Ferik Ferrës si lirizëmi infiltruar përmes kulturimit të ndjenjës

“Teknikat e poezisë së Ferik Ferrës janë të shumëllojshme, si në ndërtimin e strofës, vargut, ruajtjen e masës sëshprehjes, intonimin e ritmit duke e sjellë atë brenda rrjedhshmërisë së leximit në një frymë të butë, ku fryma poetike tëngroh dhe të tërheq. Është pikërisht një poezi jetësore, me një sintaksë të çliruar nga renditja e zakonshme për shkak të

ardhjes së mendimit poetik dhe afeksione të poetit, ku elipsa, metafora dhe të shprehurit metonimik zënë vendin e parë papërjashtuar një tërësi figurash të tjera origjinale të cilat rrinë si mozaikë shumëngjyrësh në qepjen e imazheve.Me librin

e fundit, Ferik Ferra e pasuron poezinë e re moderne shqipe dhe sjell risi në struktura të vargëzimit poetic.”

nacional17/ E Diel,14 korrik 2012 POEZI

ME LOTË BURRI

Zemrën ma brenë trishtimi,Me lotë burri qaj pa zë.Shpirtin ma ftohë mendimiSe asgjë nuk zgjat përgjithnjë.

Ah, nuk vlejnë lodhja e mundimi.Me lotë burri qaj pa zë.Shpirtin acar ma ngrin thëllimi,Asgjë nuk zgjat, nuk zgjat përgjithnjë.

CA DITË TË BUKURA

Për të i humba ca ditë të bukura,Prej mëngjesi në mbrëmje ish i pakët

ëndërrimi,Prej mbrëmjes tjetër mëngjesi ish tepër larg...Të nesërmen ajo prapë do t’më buzëqeshte,E kjo mjaftonte deri ditën tjetër.Asgjë nuk bëra për t’i hyrë në zemër,Njëlloj i veshur, po njësoj i krehur.Pak i rrëmbyer në ecje, më shpesh i menduar,Asnjëherë s’i thashë të dua, megjithëse e desha.Pastaj... Miq, thashë, të mbetemi.Po dhe kjo qe e pamundur,Edhe pse për të ca ditë të bukura i humba.

SI VESË, SI ERË, SI SHI

Ti s’ma pè shpirtin, trëndafil të butë,Ti s’ma pè zemrën bozhure të çelur,Ti s’ma pè lotin, strukur nën qepallë,Ti s’ma pè dashurinë që dot s’e mbaja fshehur.

Ti s’ma ndjeve dhimbjen, dhimbjenqë më dehte,

Ti s’ma ndjeve gjakun, gjakun valë të nxehtë,Ti s’ma ndjeve fjalën, fjalën prush të kallur.

Ti asgjë nuk pè, ti asgjë nuk ndjeve,Ike rrugës së madhe, si vesë, si erë, si shiE tash veç në ëndrra, prapë të jam mirënjohësTungjatjeta, tungjatjeta. Paç fat, paç dashuri...

TRËNDAFILAT

Dyzetë ditë pa i folur e lëndova në shpirtDyzetë ditë pa i thënë mirëmëngjesIa trishtova buzëqeshjen.Dyzet ditë pa ia thënë me fjalë,atë çka i thosha përditë me heshtje...Ia turbullova qetësinë.E pastaj,... Harroji ti i thosha,se do tiHarroji edhe unë.Mos i kujto timë thoshte,... Se s’do ti kujtoj as unë,...Dyzet ditë, pa folur një fjalë:Dyzet trëndafila të bardhë.

QIEJVE, NJË NATËME VETËTIMA

Një natë me vetëtima,Një alo prita prej teje,I çmendur krejt pastajU hodha në shpinë të një reje.

Rreth e rreth globit përqark,Atje ku je ti, mbërrimë.Si alo dhe si sinjal,Të dërguam një vetëtimë.

Dhe errësirë. Asgjë më pas,As alo, as vetëtimë.E sërish globit përqark,Qiejve me bubullimë.

Qiejve prapë shpirtplagosur,Kaluar, në shpinë të një reje.Çastin e lig, larg për ta varrosur.Sa më larg teje, sa më larg meje.

QE SOSUR DASHURIA

Tani që po soset dashuriaUrrejtje s’dua të mbjell në shpirt,Le të mbeten djerrë ndjenjat e mia,Nëse të tjerë filiza s’do të mbijnë një ditë.

Në shpirt dashuri dua të kemAtë e asgjë tjetër kam pasuri,Njërën gjysmë po e ruaj për vete,Gjysmën tjetër ta pata falur ty.

Shkretë le të mbetet zemra imeNë kam gabuar, s’do lyp’ pendesë,Kjo botë nuk qenka si e dua unë,E ashtu siç është, ashtu le të mbesë.

Nëse s’do mbij për mua filiz tjetërMe të tillë u mbuloftë gjithësia,Po kur të vij ajo ditë, ai mëngjes pa muaMos qaj, qe sosur dashuria.

NJË CAST I LIRË PËR ZEMRËN

Në rrugë dal nga mërziaMe zemrën gaz e vajMë mirë të mos e shihjaMë ngjau si fustani i saj.

Paska ikur, pa lamtumirëPa një fjalë, ashtu rastësishtPa një çast zemre të lirëPa një “Haaj”-miqësisht.

Endem vetëm nga mërziaZemrën pikëllim e vajTjetrës s’desha t’ja shihjaVeshur fustanin e saj.

Paska ikur , pa një lamtumirëPa një çast zemre të lirë.

TI TANI

Ti me sy tani sheh tjetër malE kridhesh në tjetër detMe të tjerë njerëz përshëndeteshZgjohesh e ngrysesh në tjetër qytet.

U puthëm dikur, diku njëherëMe afsh, me zjarr, me dashuriNë shpirt, në zemër, kishim pranverëE gaz shumë, shumë gaz në sy.

Tani s’shohim dot të njëjtin malS’kridhemi dot në të njëjtin detAs dashurohemi, as puthemiNë këtë, të dikurshmin qytet.

Ti me sy tani sheh tjetër malDhe të pret tjetër djalë.

KJO BETEJE

Të vij rrotull si pushtuesTi qëndron si kështjellëNjë buzëqeshje herë më zmbrapsHerë fitore se ç‘më ndjellë.

Herë më ngre flamurn’ e bardhëHerë nxjerr shpatn’ e Skënderit-Veç të sosë kjo betejë... PaTë biem në fushë të nderit.

Vij e vij rrotull si pushtuesTi në këmbë, si kala... Pa,

në ka kala që s’jepen,Edhe të tillë pushtonjës ka.

Si pushtues vij e vij rrotullKjo betejë s’paska të sosur.

KUR S’KA MË BUZË NË GAZ

Nuk ka më buzë në gazAs buzëqeshje të dlirt’,As fjalë ashtu çapraz,Ka vdekur diçka në shpirt...

Ka vdekur në shpirt diçkaDiçka mbetur pa kallur në dhe,I ndodhka shumëkujt kjo hataCilitdo dashurori si ne...

Eh, kur ska më buzë në gazE fjalë ashtu koti, çapraz,Më mirë të bëhet hatajaTë varroset ajo diçkaja...Kur s’ka më, buzë në gaz...

NË PLANETIN E BORËS

Prapë në këtë rrugë, nën këta blirë

Ku njëherë i lumtur qeshë me tyRruga, blirët, qielli këtu prapëPo ti, ti nuk je, mungon ti.

E unë udhëhumbur çapitem kuturuSe di as vetë për nga, për kuEshtë katërmbëdhjetë, Shën ValentinPlaneti hesht, ngrin, gjithçka ngrinë.

Ja e zbardhur rruga krejt me blirëKu ecëm bashkë një ditë maji unë e tiEh ky i yni planeti i dëborësBorë e diell bashkë s’paskërka gjithnjë.

PESËMBËDHJETËE TRIDHJETË

Ti ike çaplehtë zemërthyer

Me një vështrim asteroidi,E ah, me një gulç’ në grykë …Hapi yt zgjatej deri këtu tek unëO Zot më tej, më tej deri në shpirt.

Ti ike çapnxituar, zemërdridhurAtë hap ta pata njohur një ditë…Zoti e dhëntë të vish prapë, lehtëe lehtë. Dhëntë zoti të ketë prapëorë pësëmbëdhjetë e tridhjetë.

VAJI I NOSITIT

Ah, s’qenka liqeri i asaj dite maji,Trishtueshëm mbi valë ikën Nositi.Brigjeve dëgjohet një këngë e trishtë vaji,E më thotë edhe mua të iki, të iki.

Të iki e të qaj Nosit vëllai,Për dashurinë, holluar si fije peri,Se për mua s’i bie ndërmend asaj,Se mua s’më do më as liqeri.

Trishtueshëm mbi valë ikën Nositi,Më thotë edhe mua të iki, të iki,Larg prej këtej, larg i bukuri imPër pak ngushëllim, për pak ngushëllim.

Këngë të trishtë vaji po këndon NositiEdhe unë, ja... po iki, po iki.

SIZIFI

E çon gurin majë mali, eprapë e zbret në luginë.E zbret gurin në luginë, eprapë e çon majë mali.N’amfiteatrin për rrethturmat brohorasin … esi mos o Zot ma keq,përgojojnë etninë e vet.

PEIZAZH NËN UJË

Kjo qenka bota e nënujshme:mbretëria e bishtëdredhsaveme kokën majtas e bishtin djathtasme bishtin djathtas e kokën majtas.Kjo qenka mrekullia e nënujshme:me burimin në det’ e derdhjen majë mali.Me peizazhe të urbanizuara,me trafik të dendur peshqish,

… bishtdredhësa, notarë të kalamendurdrejt burimit të shterrun.

Ca ditë tëBUKURA

Nga JAHO MARGJEKA

18/ E Diel,14 korrik 2012nacional PERSONAZH

Nga FRAN GJOKADAR LEZHE

Albanologu Prof. Dr.Dr.B.Shaderi ka hartuar e botuar shumë libra shkencore emësimore duke u ardhur në ndihmë fëm-

ijëve e të rinjëve mërgimtar të diasporës më tëre në Zvicër. Më konkretisht: Dr. Basil Shaderi(Schader) është profesor në Shkollën e lartë ped-agogjike të kantonit të Cyrihut (Zvicër), ku aiudhëheq degën “gjermanishtja si gjuhë e dytë”.Ai është anëtar i disa komisioneve lëndore dhedrejtues i projekteve arsimore-shkencore përgjuhën e mërgimtarëve shqiptarë në Zvicër. Nëkëtë cilësi prof. dr. Basil Shader ka nxënë gju-hën shqipe në nivel të shkëlqyeshëm, si dhe kahartuar e botuar shumë libra shkencorë e mësi-morë, ndër të cilët disa janë në gjuhën shqipepër t’u ardhur në ndihmë bijve e bijave tëmërgimtarëve shqiptarë të diasporës më të renë Zvicër. Studimet dhe hulumtimet sociolin-guistike dhe didaktike të prof. Shaderit janëpërqëndruar kryesisht rreth shqipes si gjuhë nëkontakt me gjermanishten e dialektet e saj nëZvicrën gjermanofone. Për disa vjet radhazi aika qenë drejtues i projektit kërkimor “Kompe-tenca gjuhësore, orientimi gjuhësor dhe sukse-si shkollor i nxënësve shqiptarë në Zvicër” dhe,për ta përmbushur sa më mirë atë detyrë, përveçtë tjerave, ai iu përvesh punës për të hartuar edhenjë studim doktorati kushtuar pikërisht kontak-tit e proceseve të ndryshme që nxjerr në dukjedygjuhësia dhe pranëvënia kulturore e sh-qiptarëve të shpërngulur në Zvicër. Duhet tëthem me kënaqësi se ai ka bërë një punë shumëtë mirë, një hulumtim serioz e të shumënduer-shëm, si dhe ka shqyrtuar një mal me të dhëna,të mbledhura me skrupulozitet gjermanik dhetë parashtruara në libër me akribi shkencore tëlakmueshme Zoti B. Shader është një person-alitet i dalluar dhe dashamirë i Shqipërisë dhe ishqiptarëve, i cili, përveç ndihmesave që jep përshqiptarët në Zvicër, ka kontribuar shumë edhepër rindërtimin e pajisjen e shkollave të komu-nës së Balldrenit (Lezhë). Prej disa vjetësh aiështë lidhur me mësues dhe drejtues të arsimittë asaj komune dhe ka sjellë ndihma të kon-siderueshme financiare për ndërtimin e pajisjene shkollës fillore të Torovicës dhe asajtetëvjeçare të Kolajakut, si dhe për pajisjen memjete mësimore të shkollës së mesme të Ball-drenit. Për meritat e ndihmesat e tij të vyera,Këshilli Bashkiak i Balladrenit e ka dekoruarprof. dr. Basil Shaderin me titullin “qytetarnderi”(shtator 2002).

Diçka për jetën dhe veprimtarinëshoqërore e shkencore të B. Shaderit

Miku ynë Basil Shader ka lindur në Zyrih(Zurich), më 19 tetor 1951, ku ka kryer shkollënfillore dhe gjimnazin më 1970.Në vitet 1970-74 ndjek studimet për filologji klasike (greqishte latinisht) në Cyrih dhe në Tybingen, ndërsanga viti 1974-76 kryen studimet për mësues nëSeminarin e lartë të kantonit të Cyrihut, ku merrdiplomën përkatëse më 1976 dhe fillon veprim-tarinë si mësues në fshatin Hinëil/ZH dhe punonaty deri më 1981. Gjatë kësaj kohe B. Shaderinis të dallohet edhe si bashkëpunëtor i komi-sioneve pedagogjike dhe si drejtues i kursevetë ndryshme, si dhe nisi të botojë artikuj e librame interes pedagogjik e etnolinguistik. Nga viti

1979-82 u përvishet përsëri studimeve dhe mer-ret thekshëm me gjuhën e letërsinë gjermane(si lëndë e parë) dhe me historinë e pedagogjisë(si lëndë e dytë) si dhe me kritikën e letërsisënë universitetin e Cyrihut, për të cilat ai fitonedhe diplomat (licencat) përkatëse.

Prej vitit 1982, kohë kur ai ishte bërë tash-më një emër i njohur në qarqet metodike e sh-kencore të Cyrihut e më gjerë, B. Shaderi merrdetyrën e didaktit të gjuhës amtare në Seminar-in për mësues të shkollës fillore të kantonit tëCyrihut (sot: Shkolla e lartë pedagogjike e kan-tonit të Cyrihut). Përveç kësaj ai bashkëpunongjallërisht në komisione të ndryshme, duke iungarkuar edhe detyra të rëndësishme si redak-tor për libra shkollorë, anëtar i jurisë së çmimitzviceran të librave për fëmijë etj. Më 1983 ai ushton diplomave e licencave të tij edhe diplomënpër mësues në gjimnaz për lëndët gjuhë gjer-mane dhe pedagogji, ndërsa më 1985 mbrondisertacionin me titull “Johan Jakob Redinger(1619-88), Sprachëissenschafter und Pädagogeim Gefolge des Comenius”[Johan JakobRedinger, gjuhëtar dhe nxënës i Komenskit].Njeri me dhunti të shumta dhe me vullnet tëçeliktë, zoti Shader do të ecë edhe më tej nëkarrierën e tij shkencore. Kështu, në vitet 1987-89 kryen studime të thelluara pasuniversitare përetnografinë dhe folklorin evropian (Volkskunde)në Cyrih, duke fituar aty edhe një licencim tëdytë. Një figurë e tillë më se e kompletuar përnga formimi teorik i përgjithshëm, po edhe tash-më me përvojë të madhe pedagogjike e botuese,në vitet 1988-90 emërohet si drejtues i projektitetnografik “Kultura e festave kombëtare të sot-me” (në Zvicër), detyrë e lartë dhe emërtesë eFondit kombëtar zviceran për shkencë. Ndërkaq,gjatë vitit 1991 e në vijim, pa u lodhur e pa push-uar, z. Shader harton e boton një varg librashshkollorë të ndryshëm,ndër të cilët edhe “Ura efjalëve”, fjalor shkollor gjermanisht-shqip. Dhe,

në mënyrë të natyrshme e të mirëpritur, vjen më1992 gradimi i tij me një emërim më të lartë siprofesor në Seminarin për mësues të kantonittë Cyrih-ut (sot: Sshkolla e lartë pedagogjike).

Viti 1992, krahas sukseseve të përmendurae të merituara, i sjell zotit Basil Shader edhenjë kënaqësi tjetër. Martohet me zonjën ErikaBauhofer, e cila, jo vetëm nuk do ta pengontenë studimet dhe veprimtarinë e tij të shuman-shme, por edhe do t’i bashkohej e bashkëngjitejsi ndihmëse e veprimtare shumë e gjallë dhesimpatike. Nën ndikimin e Basilit edhe ajo dotë bëhet shpejt dashamirëse dhe ndihmestare epalodhur e diasporës shqiptare në Zvicër si dhedo të ndihmojë me përkushtim në gjetjen e fond-eve dhe ndihmave për rindërtimin e pajisjen eshkollave shqiptare të rrethit të Lezhës, sido-mos të komunës së Balldrenit.

Më 1993 prof. dr. Basil Shaderi kryen edhenjë tjetër specializim në fushën e pedagogjisëndërkulturore si dhe ndërmerr botimin e teksteveshkencore e didaktike të ndryshme për këtë temë.Më 1994 emërohet si anëtar i udhëheqjes së sem-inarit për mësues në Cyrih, si dhe anëtar i grupitkërkimor “Multilingualism and teacher training”në kuadrin e projektit evropian EUNIT.

Qysh nga viti 1994 e në vijim, emri i prof. dr.Basil Shaderit do të dalë shpesh e më shpesh sikumtues e referues në kongrese, konferenca eseminare të ndryshme shkencore jo vetëm nëCyrih, por edhe në Bernë e gjithandej në Zvicër,si dhe, pikërisht në atë kohë, ai fillon të merretme përkushtim me gjuhën shqipe dhe me prob-lemin e mësimit të gjermanishtes nga fëmijët ediasporës shqiptare në Zvicër. Për këtë, prof. dr.Basil Shaderi, me vullnet e aftësi të rrallë, i vihettë nxënit të shqipes, të cilën e mbërrin me rezul-tat çuditërisht të mirë dhe në kohë të shpejtë, dukearritur jo vetëm të flasë, të lexojë e të shkruajëlirshëm shqipen, çka nuk do të ishte pak, porsemrekullia është se ai, pikërisht në këto vite, nis

edhe të hartojë e të botojë libra në gjuhën shqipesi dhe studime shkencore për pedagogjinë emësimdhënies së gjermanishtes në shkollatzvicerane me fëmijë shqiptarë, si dhe, pas cakohe, edhe për probleme mirëfilli sociolinguis-tike siç është ai i shqipes si gjuhë në kontakt megjermanishten në kantonin e Cyrihut. Mund tëpërmendim, ndër të tjera, se më 1996 ai botoilibrin “Shqip! Materiale mësimore për nxënësdhe nxënëse shqiptarë dhe për mësimin ndërkul-turor”, bashkë me Femzi Brahën, ndërsa më1997 bëhet nismëtar dhe udhëheqës i studimevesuplementare për mësimin në klasa multikultur-ore në seminarin e Cyrihut. Më 1999, pasi ishtebërë tashmë një figurë e njohur dhe e autoritet-shme në fushën pedagogjike e shkencore, prof.dr. Basil Shaderi emërohet si bashkëpresident ishoqatës “Arsimi” që merret me bashkëpuniminzvicerano-shqiptar në fushën e arsimit dhe tëpedagogjisë. Vlen të përmendim, gjithashtu, segjatë viteve 2000-2001 ka qenë edhe bash-kudhëheqës i seminareve për mësimdhënien nëGjilan (Kosovë) të financuar nga shteti zvicerandhe shoqata “HEKS”.

Dhe, sikur të mos mjaftonin të gjitha këtopunë, nisma e botime, si dhe veprimtaria e tijaq e shtrirë dhe e frytshme në të mirë të shqipes,shqiptarëve dhe Shqipërisë, prof. dr. Basil Sha-deri, qysh nga tetori i vitit 2000, pasi erdhi nëTiranë dhe dha provimin e gjuhës shqipe, ështëregjistruar edhe për të kryer një tezë doktoratitë dytë pranë Departamentit të Gjuhësisë tëFakultetit të Historisë dhe të Filologjisë metemën “Dygjuhësia e fëmijëve shqiptarë në Zvi-crën gjermanishtfolëse”. Kam nderin dhekënaqësinë që si udhëheqës shkencor i atij stu-dimi të pohoj me krenari të ligjshme se z. BasilShader i ka përmbushur me përkushtimin më tëlartë dhe me nivel shumë të mirë të gjitha anke-timet e caktuara dhe ka mbrojtur me sukses di-sertacionin me temë “Shqyrtime gjuhësore rrethkontaktit mes shqipes dhe gjermanishtes nëZvicër”, prej plot 454 faqesh.

Para se të mbrohej si disertacion në Komi-sionin shtetëror të përbërë nga prof. dr. ShezaiRrokaj, prof. dr. Ethem Lika, prof. dr. Seit Man-saku, prof. dr. Enver Hysa dhe prof. as. dr. Mi-moza Gjokutaj, ai ka botuar në formë artikujshdisa pjesë të tij si: Bashkëjetesa shqiptaro-zvicerane.Shqipja dhe gjermanishtja si gjuhë nëkontakt.Shënime për një krahasim gjuhësor të sh-qipes me gjermanishten. Probleme të mundshmenë mësimin e gjermanishtes nga shqipfolësit.Përhapja e çuditshme e shqipes nëpër shkollat zvice-rane. Mbi orientimin mes dialektit dhe gjuhës sh-qipe letrare të nxënësve shqiptarë në mërgim.

Aktualisht prof. dr. Basil Shaderi është pro-fesor në Shkollën e lartë pedagogjike të kantonittë Cyrihut, udhëheqës i degës “Gjermanishtja sigjuhë e dytë / Gjuhët e mërgimit”, anëtar i komi-sioneve të ndryshme, autor i librave, artikujve tëshumtë, recensent dhe ekspert në komisione tëndryshme për librat shkollorë dhe didaktikë;udhëheqës i projektit kërkimor “Kompetencagjuhësore, orientimi gjuhësor dhe suksesi shkol-lor i nxënësve shqiptarë në Zvicër”. Më 8 mars2003 është emërtuar bashkë me të shoqen Erikaanëtar nderi i Lidhjes së Arsimtarëve dhePrindërve Shqiptarë në Zvicër (LAPSH).

Akademik Gjovalin Shkurtaj komenton kontributin gjuhësor të albanologut Dr. Basil Shaderi (Schader)

Shaderi hartues i librave përfemijët shqiptarë në Zvicër

“Prof. dr. Basil Shader ka nxënë gjuhën shqipe në nivel të shkëlqyeshëm, si dhe ka hartuar e botuar shumë librashkencorë e mësimorë, ndër të cilët disa janë në gjuhën shqipe për t’u ardhur në ndihmë bijve e bijave të mërgimtarëveshqiptarë të diasporës më të re në Zvicër. Studimet dhe hulumtimet sociolinguistike dhe didaktike të prof. Shaderit janëpërqëndruar kryesisht rreth shqipes si gjuhë në kontakt me gjermanishten e dialektet e saj në Zvicrën gjermanofone.”

Dr. Basil Shader

nacional19/ E Diel,14 korrik 2012 POEZI

ABEDIN DINO(POEZI)

VARKA E IZMIRIT

O det, ç’është dhimbja jote, pse je i pikëllimtë?Të tuat dallgë nuk qeshin, gjoksin e ke të ftohtë,më dukesh si i ngrirë, i akullt, i qefintë,i dhimbshmi zë i nënës, mos zemrën ta helmoi?

U bëre varr i dhimbshëm, ke mbjellë vdekje dhe zjarrdhe pse je vetëm det, loto ti pashterrim,të ftohtit lotë të nënës, zemrën mëdysh ta çajnë,kur sheh ca sy të dhimbshëm, që kthehen në burim.

Jo, kurrë, ti, det i helmët, s’duhesh vaditur gjak,s’të shkon, jo, kurrsesi, të lësh të tillë kujtim,më parë sesa t’i merrje, veç sytë të hidhje pak,viktimat dhe mëkatin të sillje në mendim!

Ti e përpive ‘’Varkën’’, me tinguj agonie,vetëm një çast më parë, viktimat qenë të qeshur,fatkeqët, nuk e dinin, se ç’fund prej hidhësie,i priste ashpërsisht, t’i kthente në të vdekur.

Dallgët e detit, kurrë, vrrullin të mos ta ulindhe ato të torturohen, si gjokset me dënesëdhe pse i gjithëfuqishëm, të ashprat valë ta zbutin,të ngjethen porsi zërat, të mos shpresojnë harresë!

Izmiri i brengosur, rreptas do të gjykojë,do bien me akuza, kudo zilet e zisë,i rëndi tmerr dhe zërat do të të nënështrojnë,yjet shohin të keqen, do jenë sytë e dëshmisë.

Ka shi, qielli vajton fatkeqësinë e rëndë,Izmiri, parajsa, tashmë është një varrezë,dëshira dhe hareja, shumë zemra kanë lënë,tani rendin me lot në fushëdhimbjen e zezë.

Me dëshirë, hare, me vrap që s’njeh shterrim,ku shkojnë dëshirat e zemrës, tani që më nuk jini?Mos bashkë me pavdekësinë, humbni në pështjellim,apo mbeteni udhëtarë të përhershëm të yllit?

Vajto, loti është fresk për babanë fatkeq,ngrohet flakë e zemrës e atyre që deshi pa cak,ngushëllohet, kur vajton nënë e cfilitur keq,kush njeh ndarjen, për lotët nuk pyet aspak!

Nënë, mos pyet për tët bir, goja të merr frikë,të mos të të thonë:mjerë ti, ta sjellin të mbytur,mos vajto atë që qe e shkruar, varrin përgatit,rrëmbe shtratin e vdekjes, është e birit të ikur!

Kur nëna sheh në ëndërr të birin, fishkur, pikëlluar,e puth, e përqafon, do ta ngrohë me frymë ritmike,e pyet: ku u vonove, ku kishe mërguar,i ledhaton duart e zbehta, spazmatike.

Nënë, është shumë i ashpër ky qefin i ftohtë,nuk vuaj dot vetëm, të jem pranë jush dua,kudo që të jem, më vjen dallgë e fortë,përse më braktisët, më jepni puthjen tuaj!

Atëherë nëna mundohet ta mbushë me gëzim,por më kot lodhet e mjera nënë, më kot,ai lëviz i zymtë, i lë fatkeqësinë,të birin mbyt deti, ti mbytesh në lotë.

Njeriu, fatkeqi, është si të mos jetë,mbijetesë e tij e ashpër, fundi tmerr e frikë,e zvarris fati i zi, aty në pritë e pret,vuan, qënie fisnike, rrugon në pështjellim.

Prindër, vëllezër, të afërm, të gjeni ngushëllim,kërkon guxim të madh, kur dhimbja është e thellë,në botë, sa të jetoni, e kini detyrim,mos ndjeni para kohe mundimin si në ferr!

E shenjtë është dhimbja juaj, por dhe jeta vet,e shenjtë është për njerinë, mbi trupin që lëviz,nëpër prita pasionesh, lartohet si një shenjt,kthehet në shenjë virtyti, si engjëll n’ himnizim.

Izmir, s’ je vendi im, po për ty heq e vuaj,ti mik më bëre shumë dhe pse ndenja kaq pakdhe nëse imi fat s’ më çon në dhe të huaj,me zemër do të të dua, bekim do të të jap!

I DASHURISHPIRTDHEMBSHUR

Është gota e gëzimit, dhuratë për çdo lumturi,ndarje, vuajtjet e ankthi, dhimbja jonë me shqetësime,ndoshta janë udhërrëfyes të tjetrës fatmirësi,përndezje të zemrës së flaktë dhe shpirtngrënëset rënkime.

Vajmedet, për ty, e shtrenjtë, ndërsa unë jam në vetmi,ndoshta buzëqeshja e gëzimit në buzët e tua lulëzon,jetimët e tu më kërkojnë, janë lotë me tepri,ndoshta vështrimin tënd të ëndërrt tek një tjetër përqëndron.

Diell, hënë para kohe, të kërkoj e shtrenjta ime,janë pëllëmbët e qiellit, duan të të rrëmbejnë lart,të fsheh, mos të të shohin, me të hidhura psherëtime,që bëhen re të dendura, rrugën iu bëjnë gardh.

Ah, sa të kam zili, fatkeqi, bile edhe timen zemër,frymën a çdo gjë tjetër, që afrohet tek ti.Po, ta kam zili edhe tokën që prek këmbën,në qiell, ku të dërgoi, mos të rrëmben përsëri!

Po, i adhuroj zemrën dhe pse është e fishkur,po, i adhuroj zemrën dhe pse përherë i kullon gjak .Ajo nuk të ndahet, ajo nga ti kurrë s’ka ikur,e sheh, e ndjen vështrimin e hidhur, farmak.

E copëtoi sëmundja e flaktë e ndarjes së pabesë,zemra ime e cfilitur, do kthehet në lotë të butë,do të shkrijë si loti, do të bëhet vesë,do bëhet vesë oborri, të vijë të të puthë.

Jam i vetëm, unë fatkeqi, si një fantazmë, fillikat,sjell ndërmend çastet e lumtur, me ty, e shtrenjta ime.O engjëll, ç’na bëri koha e panginjur aspak,më duket se oshëtin ende zëri yt me vajtime!

Gjatë natës shkoj i zymtë tek varri yt e derdh lotë,ah, do bëhem hi e pluhur, të më marrin lehtë stuhitë!Të bëhet fije të lehta trupi im akull i ftohtë,pranë teje të më sjellë, flladi i frymës lehtësisht!

Veçse, ah, ti, drita ime, jetë e yjve në perëndim,ti, si ylli i mëngjezit, erdhe të më kërkosh pranë,hidhma vështrimin dhe do shohësh si do hapet varri imdhe nga vuajtja e kockave, do njohësh timen murranë!

Dhe të gjallët do tronditen, nga vaji im pakufi,tani dhe nga të vdekurit, më duket se një zë del:Perëndi, të përgjërohem, mos e varros atë njeri,është e rëndë për ne, do psherëtijnë thellë!

Abedin Dino(Biografi e shkurtër)

Nga ILIAZ BOBAJ

Abedin Dino u lind në Prevezë më 5 prill 1843, prej prindësh shqiptarë, të atit Ahmet Dinodhe së ëmës, Selihasë. I ati i vdiq kur ai ishte vetëm 6 vjeç. Mësimet e parë i mori nëvendlindje, për të vijuar më pas shkollimin e tij në ‘’Zosimea’’ të Janinës, nën kujdesin e

së ëmës. Më pas përfundoi studimet e larta në Stamboll për filozofi dhe ekonomi.Me përfundimin e studimeve të larta u emërua Kalorës në Batalionin e Gardës Perandorake të

sulltan Avdul-Azizit. Më vonë u emërua zv/komandant i Qarkut të Prevezës, duke u ngritur nëshkallën e dytë të nëpunësit perandorak. Më 1866 është përfaqësues i Këshillit Politik të Izmirit,mandej prefekt i Varnës. Ndërkohë merr shkallën e parë të nëpunësit, falë studimeve të tij nëfushën ekonomike, duke u emëruar Këshilltar Perandorak i Bursës së Stambollit.

Në vitet 1877-78, në kohën e luftës ruso-turke, ai u dërgua prej sulltanit në Janinë, për tëkrijuar dhe drejtuar “Këshillin e Lartë të Shqiptarëve”, ku merrnin pjesë Abdyl Bej Frashëri,Sabri Beu nga Gjirokastra, Xhelal Efendiu nga Preveza, Mustafa Pasha nga Vlora, Mehmet AliVrioni nga Berati,etj. Aty merr titullin pasha dhe emërohet prefekt i Janinës. Prej andej shkonkomandant kundër lëvizjes së bejlerëve kurdë. Më 1879 merr pjesë si përfaqësues i këshillitgreko-turk, për çështjen e Epirit dhe të Thesalisë. Në këtë kohë organizoi Lidhjen Shqiptare, tëcilën ua deklaroi gjithë Fuqive të Mëdha, lidhje e cila kishte për qëllim të mos lejonte aneksimine Epirit dhe të trojeve shqiptare prej Greqisë dhe Malit të Zi. Ndërkohë ai merr titullin:’’Bejlerbeji Rumelisë’’ dhe emërohet prefekt në vilajetin e Sebastias dhe më pas prefekt i Selanikut. Më1880 u emërua vezir i Stambollit dhe po atë vit Ministër i Jashtën i Perandorisë Osmane. U nderuame Shiritin Mexhide dhe u emërua vali në Adana. Më 1885 u rikthye në Sabastia e prej andej nëAnkara. Më 1894 u transferua në Prefekturën e Arqipelangut me qendër në Rodhos. Në vitin1908, ndërsa pritje të zinte vendin e Kryeministrit të Perandorisë, thirret në Stamboll prej sulltanAvdul-Hamitit, ku gjen vdekjen prej kundërshtarëve, i helmuar prej ‘’kafesë së sulltanit’’.

Veç Shiritit Mexhide, ai është nderuar edhe me Shiritin e Madh Osmanie, me Dekoratën eLartë Spanjolle të Karlit të 3-të, atë Austriake Courone de fer, me Shiritin e Madh Francez tëLegjionit të Nderit, Shiritin e Madh Pers, Shiritin e Madh të Dhafnit, të Akademisë Franceze, tëKryqit të Madh Grek, etj. Përveç detyrave dhe aftësive të tij të mëdha si nëpunës i lartë, politikandhe diplomat, ai ishte edhe njeri i letrave. Veç studimeve ekonomike, ai ka shkruar edhe poezi dheshkrime filozofike. Është marrë edhe me përkthime. Më 1888 , u botua në Stamboll libri i tij i parëpoetik me titull;’’Poezi të krijuara prej Abedin Dinos, Prefektura e Ankarasë’’(greqisht). Më 1894,kur ishte në Rodhos, u botua për herë të dytë ky libër,i plotësuar edhe me tri poezi të tjera,(greqisht).Më 1900 u botua në Rodhos libri i tij:’’Gramatika arabe sipas metodave të reja’’(në gjuhën turke)dhe më 1905 libri i tij filozofik: ’’Lumturia e botës’’(turqisht).

Si njohës i shumë gjuhëve, (veç gjuhës së tij amtare, shqipes, ai njihte greqishten e re dhe tëvjetër, gjuhën turke, arabe, perse dhe frënge), ai ka përkthyer nga gjuha perse kryeveprën filozo-fike dyvargëshe të Xhaladin Muhamet, i njohur edhe me emrin Rumi, libër i cili cilësohet si‘’Kurani i Persisë’’, me rreth 25700 vargje, përkthim ky në gjuhën turke, i cili vlerësohet si njëndër përkthimet më të arrirë të poetit pers. Po ashtu mund të përmendim edhe përkthimin prej tijtë poetit arab Al-Busiri, në gjuhën turke, me titull:’’Poezi të profetit’’.

Të gjitha këto i diskutuam me mikun tim, studiuesin e mirënjohur Niko Stylos, gjatë takimit qëpatëm në Patra, para një muaji.

Nikua ka gati librin e tij për Abedin Dinon. Edhe pse është shkruar edhe nga tjetër autor përAbedin Dinïn, Niko Stylos, në këtë libër,të punuar me bibliografinë greke, sjell fakte të reja, derinë detaje të panjohura dhe shumë interesante, të cilat do ta plotësojnë edhe më mirë njohjen elexuesit shqiptar për jetën dhe krijimtarinë e Abedin Dinos.

Në bibliografinë shqipe të Abedin Dinos bëhet fjalë edhe për dy poezi të shkruara në gjuhënshqipe me alfabetin tosk,të cilat janë botuar me autor anonim në gazetën e Athinës :‘’Zëri i Sh-qipërisë’’, në 22.12.1879 dhe 1.3.1880,përkatësisht me titujt:Këngë për Shqipërin eshqiptarvet’’dhe:’’Të nxiturit e Shqipërisë tuke përpjeturë’’.Këto poezi të interesuarit mund t’igjejnë në librin e Ahmet Mehmetit:’’Abedin Dino’’,Tiranë 1998.

Edhe pse i kam përkthyer disa vjet më parë poezitë e librit të tij të parë ,i cili u botua nëStamboll në vitin 1888,duke dashur t’i paraqes lexuesit të gjitha poezitë e tij,më kaloi kohë nëkërkim të tyre,derisa para pak kohësh,miku im,Niko Stylos,më dërgoi një fotokopje të librit tëdytë të autorit,të botuar në Rodhos në vitin 1894.

Poezitë e Abedin Dinos botohen për herë të parë të plota në gjuhën shqipe, përveç poezisë metitull: “Nëse do të lutej gjithshka’’dhe dy katërvargëshve, njeri i marrë prej poezisë: “Tërmet nëHio’’, kurse tjetri prej poezisë: “I dashuri shpirtdhembshur’’,të cilat gjenden në faqet 38-39 tëantologjisë poetike:’’Nektar i shpirtit shqiptar’’ të autorit Ahmet Mehmeti.

Ï Áìðåíéí ðáóóÜò Íôßíï(Ëåýêïìá “Adan Zye Abidin Dino”, Istanbul 2001, óåëßäá 16)

20/ E Diel,14 korrik 2012nacional ESSE

Nga NEXHMEDIN SPAHIU

Më 30 qershor1998 unë po fluturoja për Buda-

pest, kur befas në aeropor-tin e Tiranës, pashë njëskenë që çdo shqiptar do tëdëshironte ta shihte. Ulurpranë njëri tjetrit po bise-donin shkrimtari më i madhshqiptar, Ismail Kadare dheluftëtari më i madh shqiptar, Bekim Berisha. Nuk iuafrova, po i shihja nga distanca. Dëgjoja komentet enjerëzve përreth qe e njihnin Ismail Kadarenë po nukdinin se kush na qenka ky farë kosovari me aq dinjitete personalitet me të cilin po bisedon Ismaili. BekimBerishën e kam takuar për herë të parë në Zagreb më1991. Me të më njohu bashkëluftëtari i tij Arif Krasni-qi nga Prishtina, të cilin atëherë e quanim Hitler. Emrine Bekim Berishës e kisha dëgjuar 1 javë para këtijtakimi gjatë një ligjërate të profesorit tim në studimetpasuniversitare ne Universitetin e Zagrebit.

Bekimi i vlefshëm sa500 luftëtarë kroatë

Profesori sapo ishte kthyer nga fronti kroato-serb ku kishte marre pjesë në simulimin nga teo-ria e problemit të katrorëve më të vegjël, ai shk-roi në tabelë: Bekim Berisha. Studentët pyetëntë habitur se ç’do të thonë këto dy fjalë. Profe-sori shpjegoi se ky është emri e mbiemri i njëbashkatdhetari të kolegut Spahiu, i cili vlen mëshumë se 500 luftëtarë tanë (kroatë). Ai pastajshpjegoi një ngjarje ku Bekimi kishte treguarheroizëm të pashoq. E kishte nxjerrë skuadrënkroate pa ferrë në këmbë në një situatë ku vde-kjen e kishin të sigurt. Atë çfarë nuk kishin mun-dur të bëjnë 500 luftëtarë kroatë e kishte bërë ivetëm Bekim Berisha.Kur profesori kish përmen-dur emrin e Bekimit, e kisha menduar për njerime përvojë jetësore dhe rrjedhimisht me moshërreth të dyzetave, por kur e takova, kuptova seish veç 26 vjeç. Kjo më bëri që me Bekimin tëmburrem jo vetëm se ish shqiptar po edhe se ish

moshatar i imi, kështu që takoheshim sa herë qëkthehej në Zagreb nga vijat e frontit.

Kroatët nuk e bëninkiamet punën e luftës

Mënyra se si e zhvillonin luftën kroatët ishtevërtet mbresëlënëse. Në shumë vende në Kroacilufta zhvillohej frontalisht, por në Zagreb bëhejjetë normale. Çdo gjë funksiononte normalishtpërveç se tek tuk hasje në situata të pyesje përndonjë student, profesor, mjek, tregtar, aktor etj.dhe të të thoshin se ka shkuar në front. Jeta nëshkollë, në universitet, në teatër, treg dhe çdo kundtjetër vazhdonte me ritëm normal. Kroatët nuk ebënin kiamet punën e luftës.Cimeri im SkenderSadiku punonte në diskotekën “Kullushiq” tëZagrebit. Aty vinin luftëtarët kroatë që ktheheshinnga frontet. Vallëzonin, deheshin, zinin të dashu-ra dhe në mëngjes ktheheshin në fronte.Javën tjetërmund t’i shihje serish në diskotekë disa ngaluftëtarët. Kur pyesje për ndonjërin që e kishetakuar ndonjë javë më parë të thoshin se është nëspital i plagosur rëndë dhe ka humbur dorën, përndonjë tjetër se ka humbur këmbën, e për dikë seështë vrarë në front. Jeta vazhdonte.

Heronjtë më të mëdhenj në botëlindin tek popujt frikacakë

Në atë kohë, shqiptarët e Kosovës e bënin ki-amet punën e luftës. Kur flisja se lufta në Kosovëështë e pashmangshme, studentëve apo tregtarëveshqiptarë nga Kosova u dukej se veç po i fusja nëluftë. Disa m’i mblidhnin betë, se po të fillontelufta në Kosovë dhe ata humbin ndonjë familjartë tyre në luftë unë do t’ua kisha gjakun borxh.Kjo atmosferë bënte që shqiptarët të dukeshin tepërfrikacakë karshi kroatëve. E megjithatë një bash-katdhetar i yni i quajtur Bekim Berisha ishte sim-bol i ëndërruar për çdo luftëtar kroat. Një luftëtarkroat, duke hedhur vështrimin nga Bekim Berisha,më pat thënë: “si duket, heronjtë më të mëdhenjnë botë lindin tek popujt frikacakë”.Në atë kohë

ishte një gjë e zakonshme që kroatët të na fyeninnë këtë mënyrë, pasi Ibrahim Rugova pat refu-zuar ofertën e presidentit kroat, Tugjman, për tahapur frontin në Jug.Lufta në Kroaci mbaroi dheBekimi e Hitleri shkuan të luftojnë në Bosnje. Ishihja shumë rrallë në Zagreb.

Nuhatja e luftës në KosovëNë fundvitin 1997, isha mysafir i Alfons Ze-

nelit, në Radio Kontakt, radion më në zë në atëkohë në Shqipëri. Tema ishte çfarë pritet të ndodhënë vitin që po vjen (1998). Përgjigja ime e parëishte: lufta në Kosovë. Kjo ndezi debat me telefo-nata të panumërta ku u inkuadruan edhe person-alitete të larta politike të Shqipërisë.Të nesërmen,përballë hotelit “Dajti”, në Tiranë, takova Hitlerinqë kisha pesë vite pa e parë. E pyeta përse keardhur? Ai më tha: ti po e din pse. Këtyre ditëvedo të vjen edhe Bekimi. I thash: unë e di që sivjetka me fillu lufta n’Kosovë, po ti nga po e di? Hit-leri më tha se ai që ka 10 vite përvojë lufte si Beki-mi i merr erë fillimit të luftës edhe në Afrikë po tëjetë e lere më në Kosovë, që mezi po e presim.

“Shqiptarët e serbët nëluftën finale për Kosovën”

Qëlloi që Bekimin e takova në Tiranë, disamuaj pas kësaj bisede me Hitlerin, tek në pran-verën e vitit 1998. Sapo kisha marrë nga shtyp-shkronja 5 kopjet e para të librit tim të dytë“Shqiptarët e serbët në luftën finale për Kos-ovën”, kur u pamë para hotelit “Tirana”. I dhuro-va një kopje libri. Qëlloi që kur shfletoi librintë lexonte fjalinë: “Shteti krijohet me djersë, lote gjak”. Ngaqë ishte qull nga djersët, buzëqeshiduke thënë: ne do të derdhim djersë e serbët letë derdhin lot e gjak.Më tha se po nisej ta ka-lonte kufirin dhe se pas dy-tre jave do të kthe-hej serish në Tiranë me ç’rast bisedonim mëgjatë aty ku po rrinin intelektualët, “Te Fideli”.U përqafuam për lamtumirë, dhe pas 50 hapavenjë plakë që po rrinte pranë Muzeut Kombëtar

më tha: shih se mos të vodhi gjë ai shoku qe etakove sepse ta futi dorën në xhep. Futa dorënnë xhep dhe pashë një 10.000 lekëshe që makishte lënë Bekimi. Plaka u trondit kur mësoise ai njeri më kishte lënë lekë në xhep pa e vëre-jtur unë fare. U ktheva që t’ia kthej lekët me tëcilët ai në fakt kishte paguar 5-fishin e çmimittë librit, por Bekimi ishte zhdukur.

Bekim Berisha e Ismail Kadarenë aeroportin e Tiranës

Më 30 qershor 1998 unë po fluturoja përBudapest, kur befas në aeroportin e Tiranës,pashë një skenë që çdo shqiptar do të dëshiron-te ta shihte. Ulur pranë njëri tjetrit po bisedo-nin shkrimtari më i madh shqiptar, Ismail Ka-dare dhe luftëtari më i madh shqiptar, BekimBerisha. Nuk iu afrova, po i shihja nga distan-ca. Dëgjoja komentet e njerëzve përreth qe enjihnin Ismail Kadarenë po nuk dinin se kushna qenka ky farë kosovari me aq dinjitet e per-sonalitet me të cilin po bisedon Ismaili.Vrojtimin e kësaj skene ma ndërpreu Bekimi, icili më vërejti dhe më ftoi të bashkëngjitëm nëbisedë. Më tha duke qeshur: nuk po iku, kthe-hem prapë në Kosovë, veç po kujdesem që ju tëdy të fluturoni sigurt. Po kemi problem për armë,po dal me siguru do armatim.Ky edhe ishte taki-mi im i fundit me Bekimin. Më 12 Korrik 1998unë u ktheva në Tiranë. Në aeroport, polici qëmë kontrolloi pasaportën më tha: është kthyerai kosovari që po fliste me ty dhe Ismail Ka-darenë kur po iknit jashtë shtetit. Dukej që ish-te burrë me nam, më tha polici.

* * *Me 10 gusht 1998 në Junik, ra heroi i ko-

mbit Bekim Berisha. Këtë e kuptova tek pas 40ditësh. Humbja e Bekimit më bëri të mendoj sevetëm ndonjë mrekulli e Perëndisë mund t’i japëepilog pozitiv luftës për çlirimin e Kosovës.Kisha krijuar përshtypjen se luftëtarët si BekimBerisha nuk mund të vriteshin kurrë.

Reportazh ngaISTREF HAXHILLARI

Një vajzë e bukur dhe po aq nazelie e pyeti

dikur Lasgush Poradecin:- Ç’është poezia?Poeti vështroi disa çaste bustin e përsosur,

fytyrën e hijshme, pastaj sytë e perënduar si mesqimë dhe u përgjigj:

- Po ja, një vajzë tekanjoze, kështu si ty.Përgjigja lakonike i pëlqeu çupës, ndërsa iu

duk shaka me kripë të tjerëve. Por në thelbin e vetfjalët e poetit ishin absolutisht të vërteta dhe ab-solutisht serioze. Poezia i ngjan një vajze të bukur,që, për ta bërë tënden duhet shumë mund, pasion,dashuri. Dhe në qëlloftë ajo e bukura e dheut, earrijnë fare pak.

Lasgushi e kishte arritur...M’u kujtua kjo bisedë për poezinë ditën e parë

të korriku kur, sapo hapa kompjuterin e punës,mora këtë e-mail:

“Të premten më pesë korrik, je përzgjedhur tëmarrësh pjesë në takimin ballkanik të poezisë nëStrugë. Dërgoni dy poezi për konkurrim. Juria.”

Lajm i bukur. Nga më të bukurit që mund tëmarrë një dashnor i letrave. Struga e festës së për-botshme të poezisë, organizonte sezonin e parë tënjë tjetër feste, tashmë ballkanike. Korrikukapriçioz herë e zbulonte, herë e fshihte diellin.Bashkë me të liqeni zemërak, qielli gri, erërat fod-ulle më kishin zili. Ditët deri në fillimin e festëszunë të kapitën përtueshëm. Mbrëmjet e turbulltazgjasnin pambarim, derisa u rrokullisën një nganjë dhe erdhi e premtja poetike.

U nisëm bashkë me poetin pogradecar, Edu-art Sulollari, ndërsa prisnim të bashkoheshim meSkënder Rusin dhe të tjerë të ftuar nga Shqipëria.

Gjeografia e poetëve përfshinte Serbinë, Bullgar-inë, Rumaninë, Maqedoninë etj.

Na priti Shtëpia e Poetëve të Strugës, ndërtesëtejet e bukur e stilit të vjetër me ornamente druri.Seancën e parë, poeti dhe studiuesi maqedonas,Mirçe Neshefski, mbajti kumtesë për profilin letrartë shkrimtarit më në zë shqiptar në trojet e Maqe-donisë dhe më gjerë, zotit Resul Shabani.

Pas një pushimi të shkurtër udhëtuam drejtOhrit. Ndërkohë dita thyhet. Muzgu çelet i dritë-suar si një karafil, e zbukuron qytetin në çdo hapqë hedh. Prej bedenave derdhet e fragmentuar dritae hënës dhe kalaja hijerëndë duket e zhduketmureve me histori. Liqeni farfurit në këmbët e saj,i puth përjetësisht pëqinjtë.

Poetët hedhin spirancën në njërin prej lokalevetë shumta anës liqenit. Grupi sa vjen e zgjerohet. Endezin natën me poezi. Fluturojnë si pulëbardhametaforat. Molit të vjetër vera shuan etjen me vargjetrubin. Këtu ankorojnë gazmendin. Poezitë e dër-guara për konkurrim ishin përkthyer në dy gjuhë,maqedonisht për publikun, anglisht për të ftuarit.Përkthimi i përsosur, interpretimi po ashtu.

Ballkani vallëzon me vargjet e Vanjës, poetesprej Bullgarie, sytë e Elenës nga Shkupi janë liq-ene më vete, poetët nga Serbia grishin natën... përtë ardhur te poeti nga Shqipëria Eduart Sulollarime poezinë ‘Erdhi ora të të kujtoj.” Duartrokitjetpushtojnë sallën e konkurrimit për minuta të tëra.Lokali lëkundet si varkë nga dallga e tyre.

Teksa orët kanë fluturojnë, Ohri mbytet ngangrohtësia dhe dritat.

Kur kthehemi në Strugë, troket mesnata. Ul-emi verandës së hotel “Plazhit” pranë derdhjes sëDrinit. Darka e vonë të kujton se data pesë korrikka mërguar. Zgjimi vjen pasi plazhi ka pritur viz-itorët e parë. Zbresim hollit të hotelit. Mëngjesikalon mes përshëndetjeve në gjuhët amtare. Gjith-andej buzëqeshje. Pastaj drejtohemi tek vendi kupoetët nisin paradën e recitimit të vargjeve.

Korriku e fshehu diellin, që poetët ta rindezinme vargje. Juria e kishte bërë punën e saj. Ditë tëtëra i patën lexuar poezitë e përkthyera. Ndarja eçmimeve u bë tërësisht mbi vlerat e poezive, joemrat e poetëve. Vota e shumicës përcaktoi fituesit.

Çmimi i madh “Dallga letrare” i shkoi poetes

nga Maqedonia Mersila Ismaillofska. Pesë çmi-met e tjera u dhanë sipas kësaj renditjeje:

·Valentina Jotova, Bullgari·Eduart Sulollari, Shqipëri.·Mirçe Neshofski, Maqedoni·Birçe Panov, Maqedoni.·Majdan Stojavici, Serbi.Duke perifrazuar Lasgush Poradecin, duket se

poeti i ri Eduart Sulollari mëton të zaptojë atë va-jzën bukur jo vetëm brenda kufijve të qytetit të tij.

Dhe më shkoi mendja te festat poetike që or-ganizon Korça, Durrësi, Vlora, ku çmimet nda-hen jashtë vlerave të poezive konkurruese, nisurnga emrat apo gjahtarët e kartonëve për të shtuarlistën e gjatë të trofeve. Festivali poetik i Strugësishte një leksion serioziteti... dhe vlerash.

Strugë - Pogradec, 6 korrik 2013.E shtunë.

Erdhi ora të të kujtoj

Kalorës aventurier ky muzgMe shpata kriveci mbrëmjen sulmoiHipur mbi kuajt e erësQë galopin e mbajnë perëndimeve. Në shkallët e agsholit kujtimet ndezin pishtarët Nga kapela e grisur e hënësDrita e yjeve u mblodh lëmshGrykës së natës. Erdhi ora të të kujtoj! Zëri i kambanës kridhet përroit të kaprollesDhe thyen amforat delikate të pritjes.

Eduart Sulollari

Në kujtim të heroit të luftës së Kosovës dhe Ballkanit, Bekim Berisha

Bekim Berisha e Ismail Kadare

Mbresa nga takimi ballkanik i poezisë në Strugë

Nëpër dallgëte poezisë strugane

“Struga e festës së përbotshme të poezisë, organizonte sezonin e parë të një tjetërfeste, tashmë ballkanike. Korriku kapriçioz herë e zbulonte, herë e fshihte diellin.Bashkë me të liqeni zemërak, qielli gri, erërat fodulle më kishin zili. Ditët deri në

fillimin e festës zunë të kapitën përtueshëm. Mbrëmjet e turbullta zgjasninpambarim, derisa u rrokullisën një nga një dhe erdhi e premtja poetike.”

nacional21/ E Diel,14 korrik 2012 POEZI

Duke u mbajtur duarësh(së kaluarës dhe së ardhmës)

si të mos rrëshqasimnga lumenjtë qiellor në argjil shkumak,në raki rrushi të pjekur dy herëne (s)jemi qenie me (pa) themel.

Vithisur është bota e furravepërplot majanë në klepsidrën e kohës,me tre grushta dhè mbrumet dashuria, evetëm bluarja e amshimit –pas kupës me verë – Aja Sofia medalon.

Hëna i shquan kandrat dhe frymët e vdekuramëkatarët shëndrisin si malet në mot të lig,me tentakulat e veta i kuptimësojnë bimëtdhe bagëtinë mbikëqyr, në shkorret –kënaqen me ditën të varur në gushë.

E, ëndërrova; vështirë do të njihjaderisa sytë e qiellit ndriçojnë, dhe gumëzhijnë.

Fytyrën e kam ngulitur në vatrën e adhuruar,por aty përherë shpurris koralet – prushin eëndrrës, hala i papenguar në lëvizjei pahetuar në paqë, retë përthithinlotin e parë të Evës.

Largësinë e kam ngulitur në vatrën e adhuruar,prej të cilave pijmë dritën, me ag duke uzgjuar nga gëdhirjet në tre dete.- Thonë secili e ka yllin e vet,zbret ai në krahët e shqetësuar, a ka mort?!

Për lumenjtë qiellor të vrullshëm(kundërmimet e ngrohta dhe magjepse të detit)mbuluar nga strehët e padukshme,si ngriten digat e dashurisë së amshuarlypset gjetur majanë.

Gjinjtë tua janë kupolë e verdhë(Rozafa mëkon shekujt)

luleve të marsit, afrim i paprekurmbi to fluturat – mund të bjerë shii kaltërt i ardhjeve – gëzimpakta.

Grua e tejdukshme, flakruese, erritur tinëz nga drishti e bukuria,dritareve të parajmërimit,në livadhet e amësimit shtrihemi.

Shkritore e gjetheve të mesditës,flatra zogu shtangur në shtyllë kripe.Nëndetëse e shiut të prillit.Mbi vrima blu të qiellit.

Në mes të bajraqeve me rozmarinë,në mes të kavakëve me amalgam,fërshëllen kalliri i grurit i teptisur.Kush shikon, i shëndrisin sytë!

S’mund t’i përsias kësaj fatbardhësie,s’ia gjejë dot kuptimin në rrënjë kaktusi.I jap uratën e Kudretmadhit.

Bari fshehurazi(me shpirtin e luleve)

është rritur zjarrshëndritës,ne gjurmojmë puthjet e pakmëparme.

Pa kulm mal’i Bërshenit me themele muzgu.Derdhet një tufëzë zambakësh,fustanella e shiut e mbështjellë stomakundhe e shtrëngon fort me harqe guriduke iu drejtuar dashurisë –

shpirtkeqit të verbërt zemërftohtëmbi brigje të padukshme.

Sytë tu kërkojnë vendshtrojerëku do të qëndrojë gjatë fierit të egër.

Shkëlqim i rërës e zbut rrugën tonë,unaza mollake, çerdhe e thellë zogu.

Gjëllijmë në shtratin qiellor,rreth nesh frutet, lëngjëve jetëdhënësegëzueshëm rrjedhin palcës, curril vaji pranverak.

Hija heshtake kapton sipërtrupore,derisa nga mëndafshi i kallamboqite thur mjekrrën e Anamoravës.Qumështi këndshëm grafullonnë zemrën tënde, dielli ulet mbi fyelli jap ujë bagëtisë – kopeja e bardhë.

Vjen zonja nunciatë erëmirë.Të puthsha afshëm – zhaurimë e luzmës,sikurse guacat që mblidhen kalaveshnë kohën e volitshme, bariu përdëllestar.

Fjala, dhembje në kind të dritës(duhet pjekur si pema)

Kallëzë i shkarkuar në shtëpi diellore,në te vallëzojmë “Shotën”.Rrënja me borë mbuluar në kodrën e hënës,shtati yt – dimiski, përsëri pritje.

Degëzën e ullirit me ankth ta dhuroi,yllin e plasaritur, dashuria ime, dritë zjarrime unazë djerrine n’udhëtim fatcub.

Ne të dy jemi tufku i bimëve, nënkresëqë lëshohet, poshtë, në truallpa njolla të puthjeve për kijamet.

Bulkthi hap dritaret kur ndërmendejpërgjatë zgripit të fushave.

Bukureza e stërholluarnë korrëset grash beronja,qëndisin diellin për skeptrin.

Nga mjegulla e hollë, kah uji kërshërinë të gjitha drejtimet lëvizim –nëpër Anamoravën dashurindjellëse.

Zdirgjen përposhtëkodrecit, në gurgullinë

(koha dhe udha)

Ti me lëvizje të dredhur me duar tregon perëndimin.Pamjaftueshëm, frika ne na tërheq tutje,nuk di kah t’ia mbajmë, matanë detit –deti në sytë tonë dallgëzohet.

E njejta dashuri kur kapet dhe kur ndërrohet,frika ka lindur para trimërisë.

Nëna e ëndrrës sime në saraje prej fildishi,në shkumak, në themelet e përgjumurakur të ripërtërij si historinë.(Aty është gjarpëri më i moçëm paq ka lundruar,gjarpëri pellazg).

Je në penjuarin qumështor, nëpër qiparisa,kurajoze, rioshe si mëngjeset.

Prej teje më ndante lumi i bigëzimit

ylli sipër malit të largët të përgjumur.Asnjëherë s’kam pasë plagë vdekjepruese.

Kush merr guxim ta kalojë lumins’do ta sheh, e kush vendos e përfshinë gjumisi gjilpërën pa vrimë.Më mbeti vetëm të të përcjellë, sall të të shoh!

Po aktron si gjelbërimi i prillit mbi vetulla(dikush banon në ballin tim...)derisa të puthi si zymbylin.

Qielli, sot është këmbanë,në te kripa vëlon

(Unë ia ruaj dritën)

Të pëlciturit e hënës së plotë,i ka kthyer buzët e krojeve,nuse, në gjirin tënd i gjejë yjt, agimet.

Pranvera po shndërrohet në pulëbardhë(buzët e tua e shërojnë blerimin).

Sa e ngrohtë dashuria në shpirtin e sorkadheve,gostia e agimit iu dha gji të kapiturëve.Askush se ka kuptuar kur trazohen kujtimet,lëngu vrujon në djepin e syrit të gëzimit.

Trupi është para kupës së shpatës së flakës,shporta e shpresës lëvaret në ujëvarë.

Në mëngjes, u tregua udhëzimii rrugës qarkore, prizma e barit pranverak.

Derisa deltina veson lule virgjërienë lojën e kafshëve syshkëndia algjeve.

Gjithësia, shkapërderdh kristale nostalgjie,kur 5 prilli e pikturonte portretin tim,derisa lundrat e kohës rremojnë damarëve.Në atë mbrojtje të vemëzës kumbon qetësiaudhëton mbi mëndafshin e grisur të rrufesë!

Fyelli shqirrë me një kurorë bleruar,derisa të mbrojë si birin e artë të agimit,(kurrë pendestar, ta thithi nektarin).

Nuse e gjelbërt mbi ujërat e pranverës,mos u fsheh në zemrën e guacës!

Shportat bëhen lakore argjendi(në krahun e bilbilit)

Shkrepat e kanë magjinë, gra të lagura.

Dy zogj në kashtën tymjake nuk njihenzjarrmisë i afrohen rretherrotullpremtojnë diell, ylbere dhe korale.

Kjo neve na shpie në pjerrësinë.Liqeni, pasqyrë sa një thundër kali,ia rrafshonim rrugën kopshtit – sinorët.

Të ndjek pas nëpër krahët e erës së detit,fshehurazi mijëra ngjyrave të reja.Me asgjë zgjëndrra s’është e ngjashme.

Rrugëton kumbimi i dritës, trëndafili i këputursikur ia ka ëndja shtati i nuses stoli.

Udhëtimi, vis deri tek e cila shtrihetshkretëtira dëshirëmbjellëse...Fëmijëria nëpër pjepëra e prerë amësonDhe s’do të përfundojë asnjëherë.

Shportat bëhen lakore argjendi,unaz-o, i kapitur etje.

Zemër e lirë, degët e kallajta(këndon zogu i dashurisë)

Në mes të çapokëve së fundit frikanjoze rizbuloi vendlindjen.

Buzët delikate të shterura, përtejkupës qiellore stolisur me fletë smeraldi.Vaj parfumi prapa vazosdy vetmitar gjerbin gjakun e lulëkuqes.

Nëpër ujëra kam kërkuar dritënNgjyrë mëllage,Lëkurën tënde – këmishën e zemrës.

Mbrojtëse, nuse, hëpërhë tregohesh, eçdo gjë të takon kënga dhe trishtili,Sapo tani pash nga gryka jote agon.

Fjalët, gërsheta në perin e gjerdanit.Duvaku fluturon nën qiell nëpër grunaja.

Para ujit të bekuar vallëzojmë,derisa qenia ime e panjohur n’inxhinë trupin gjethembajtës shplodhet.Përgjërimi vrapues përtej rrafshinësdredhëzat e buzëve tua i çik.

Bari thot meshëpër nusen e ikur në mesditë...

Nëpër blu hedh hapat,gjurmët i largoi(syri vëlla i vogël deti)

me shiun e imët frymëzohem,nën cedrin e fortë vij, në zemrën tënde.

Përplot vite dhe vërgëllim.sikurse dora e përflakur e nuses(gishtat me bajraqe).

E dashura, emiton rreze, e pashprehshmebëhet bregore e vendlindjes – Itaka ime –s’rrëfehet as me vargje...

Je e stërbukur nga ditët e tejdukshme,valë kurrë e papërfunduar(padjegshmëri)!

Ngarendim, me hap të lehtë stinedrejtë lindjes – kandilit që ndritë.Në ne, katërgjyshi tjetër fat kërkon,lindjesimin e pagjurmueshëm.

Nusja me buzagazin e agimit,në buzë të burimit.

Në vendlindje,E enjte, 28 mars,

E martë, 9 prill 2013.

Nuse e gjelbërt mbi ujërat e pranverësLirika

Nga MUSTAFA SPAHIU / Shkup

MustafaSPAHIU

22/ E Diel,14 korrik 2012nacional PERSONAZH

Rruga e “Mjeshtrit të madh” Bujar Qamili, nga punonjës në fabrikën e cigareve, Shkodër në këgëtarin më të famshëm të vendit

Nga RAMAZAN ÇEKA

Shkodra ka simbolin e vet,kalanë madhështore “Rozafë”. Kaq shumë është e lidhur historia e këtij qyteti me kalanë e tij, sa shpesh

në kohët e lashta janë përdorë emërtimet “Qyteti–kala” ose “Kalaja-qytet”…Marin Barleti shpre-het për kalanë duke cituar sulltan Mehmetin të ketëthënë: -Çfarë çerdhe të mrekullushme paska ndër-tuar shqiponja për të ruajtur zogjët e vet…EditDuram do të fliste me superlativë për këtë qytet:“Shkodra më mrekullon, ai është qyteti më i mirënë botë”…

Ky qytet ishte tempull i dijës dhe i qytetrimitprandaj vlerësohej shumë edhe nga të tjerët.

Shkodranët janë punëtor, kërkues dhe nova-tor në çdo fushë të jetës, më kot nuk ka daleshprehja,”po të jesh shkodran, të tana i ban”, pornë veçanti arti dhe kultura kanë qënë ato ku Shko-dra ka spikatur më së shumti, prandaj edhe i ështëvënë epiteti “djepi i kultures”. Tashmë muzikashkodrane njihet mirë dhe pëlqehet nga çdokush.Këngët e bukura shkodrane epike dhe lirike, dhenë veçanti jaret e famëshme, ka kohë që kanë kalu-ar kufijtë e Shkodrës dhe janë bërë të njohura dukeu interpretuar dhe studiuar në Shqipëri dhe në botë.Kënga popullore shkodrane, e thënë me plot gojën,është një kala tjetër për këtë qytet…Në themelet ekësaj kalaje ka gur tepër të çmuar si: Marije Kra-ja, Luçije Miloti, Naile Hoxha, File Gjeloshi, Ibra-him Tukiqi, Bik Mdoja, Xhovdet Hafizi, ShyqyriAlushi e tjerë e tjerë…

Por vitet kalojnë, brezat ndrrohen, dhe përkëngën e bukur popullore shkodrane do të vintenjë përfaqësues i ri, një gur tejet i çmuar, madjexhevahir, me një zë të ëmbël, të bukur, brilantë emagjepës: BUJAR QAMILI….

Ashtu si me Shkodrën zoti do të tregohej bu-jar edhe me Bujarin. Djali i ri, i qeshur dhe i ndroj-tur, por kurdoherë punëtor dhe kërkues ndaj vetës,do të rritej shpejt. Nga grupi i estradës së fabrikëssë cigareve do të ngjitej në skenën e estradës pro-fesioniste të teatrit “Migjeni “ në Shkodër, e pastajdo të fluturonte duke përfaqësuar qytetin e tij

në festivale kombëtare e ndërkombëtare e dukei sjell atij çmime e trofe të shumta.

Bujari është pjesëmarrës në të gjitha festivalete këngës popullore të organizuara nga R.T.SH.Aiështë fitues i edicionit të parë tek maratona ekëngës popullore…

Si fitues i diskut të artë dhe si fitues i folkuni-versit do të nderohej në vitin 2006 nga presidentii republikës me titullin “Këngëtar i urdhërit Naimfrashëri i artë”…

Këngëtari më i dashur tek “100 këngët e shek-ullit” do të nderohej edhe nga qyteti i tij me titul-lin “Mirënjohja e qytetit”…

Nëpër vite ai do të ishte i pranishëm në shumëe shumë vende të botës, duke dhënë koncerte tësuksesshme për shqiptarët. Ai edhe mund të je-tonte përfundimisht në këto qytete moderne, porasnjeri nuk ia mbushi syrin si Shkodra tij e dashur.

Vlerësimi më i lartë për të do të vinte në vitin2010,kur presidenti i republikës së Shqipërisë ijep titullin e lartë “Mjeshtër i madh”…

I madhi Bik Ndoja ka thëne: “Iku Bujari, flu-turoj Bujari, s’kapet Bujari..”…

Ju tregoj planet ebashkëpunimit me

Xenin dhe Artiola Toskën “Ashtu si me Shkodrën zoti do të tregohej bujar edhe me Bujarin. Djali i ri, i qeshurdhe i ndrojtur, por kurdoherë punëtor dhe kërkues ndaj vetës, do të rritej shpejt. Ngagrupi i estradës së fabrikës së cigareve do të ngjitej në skenën e estradës profesionistetë teatrit “Migjeni “ në Shkodër, e pastaj do të fluturonte duke përfaqësuar qytetin e tij

në festivale kombëtare e ndërkombëtare e duke i sjell atij çmime e trofe të shumta.Bujari është pjesëmarrës në të gjitha festivalet e këngës popullore të organizuara nga

R.T.SH.Ai është fitues i edicionit të parë tek maratona e këngës popullore…”

Kohë më parë në Tiranë në Pallatin e Kon-greseve, në prani të 2500 spektatorëve, BujarQamili (Mjeshtër i madh) organizoi një koncertrecital të titulluar “Aroma e këngëve populloreqytetare” si emblemë e muzikës shkodrane dhemë gjërë ku shkëlqeu me një interpretim perfektdhe profesional.

Zëri dhe talenti i Bujarit kapërcejnë kufijtë emuzikës dhe kjo e bën atë një artist që transme-ton mesazhe të kulturës përmes zërit dhe inter-pretimit të tij tek masa e gjërë e njerëzve.

Bujari është një talent që ka arritur majat dheka befasuar gjithë publikun shqiptar e më tej,duke dhënë mesazhin se kultura dhe arti janëpasuri e përbashkët kombëtare.

Kënga dhe Bujari janë një unitet me vlera tëmëdha dhe të çmuara. Ata janë jo vetëm pasuri epopullit por edhe mesazh shpirtëror që ka prekëzemrat e kaq shumë njerëzve. Me jehonën kaq tëmadhe që ka marrë emri i tij si një Mjeshtër imadh, ai po tund skenat e botës.

Shkrimtari dhe dramaturgu i shquar profesorFadil Kraja ka thënë: “Bujari është një ndër tal-entët e rritur në Teatrin “Migjeni”, në duart emjeshtrave: Mark Kaftalli, Nazmi Lishi dhe LuanBarova. Është një nga figurat më të pastra si njeridhe artist.Kam pasur kënaqësinë që kam bash-këpunuar me Bujarin”.

Bujari në recitalin e tij pati një surprizë tëmadhe që ia dhuroi këngëtarja e talentuar Niko-leta Vokrri me një zë të bukur, filiz i ri në gjerda-nin e artë të brezave të rinj, studente në Akadem-inë e arteve në Tiranë, e cila vjen nga një familjemuzikantësh.

Vëllai i saj, Zef Vokrri një talent i jashtzakon-shëm, me një kompozim të tij dhe me orkestrim tëmjeshtrit Ilir Zoga realizoi një këngë kushtuarBujarit duke emocionuar të pranishmit të cilët eshoqëruan jo vetëm me duartrokitje por edhe dukekënduar bashkë me të: Një arritje e madhe e Bu-jarit ishte bashkpunimi me kompozitorin Roland

Guli duke realizuar një kolazh perfekt me këngëshkodrane me kolegët e tij këngëtarë: Adnan Bala,Enriketa Kuqani, Mukades Çanga, Alma Velaj,Rosela Gjylbegu, Nikoleta Vokrri dhe Hajro Pepa.

Një risi në këtë recital ishte se Bujari sollishumë këngë të reja ku secila ishte më e bukur setjetra ku mund të veçojmë: “Qejfi bahet me sh-kodran” me tekst të Smajl Alisë dhe muzikë tëmjeshtrit Luan Dagistani, e cila u mirëprit ngapubliku në sallë.

Nuk mund të imagjinohet mospjesmarrja e tëmirënjohurit Jorgo Papinxhi me një tekst të arri-tur dhe me muzikë të kompozitorit Fatmir Lela icili në kompozimet e tij për Bujarin ka qenë gjith-monë i suksesshëm.

Kulmi, suksesi apo uragani, ishte surpriza evërtetë për Bujarin dhe publikun atëherë kur menjë duet të kënduar me këngëtarin e ftuar ngaKosova, bylbylin e këngës popullore gjakovarin,simpatikun Shkelzen Jetishi dhuruan këngën ebukur “Dy bylbyla në nji gem” me muzikë të pro-fesor Zaim Mërkulaj, me tekst të autorit të këtijshkrimi. Ishte hera e parë që Bujari del në skenëme Xenin, të shoqëruar nga instrumentistë të tal-entuar shkodranë në bashkpunim me ata të Tiranës.

Si gjithmonë të pandarë me laureshen e Sh-qipëris së mesme e ftuar nga Bujari këngëtarja emadhe Artiola Toska me duetin e ri “Zemrën ta kamfalë” me tekst të autorit të këtij shkrimi dhe muzikëtë kompozitorit tashme të preferuar nga të gjithaTrevat Shqiptare mjeshtrit nga Tirana Edi Balili,salla u kthye në festë dhe mund të imagjinohej sinjë dasem e bukur ku publiku shpërtheu duke kën-duar e kërcyer deri edhe kameramanët e TV.

Një freski dhe entuziazëm elektrizues dhuru-an humoristët e mirnjohur Shkodranë Zyliha Milo-ti, mjeshtre e madhe, Gëzim Kruja, mjeshtër imadh, Besnik Çinari, i talentuari i humorit shko-dran së bashku me kolegun e tij Muhamet Çekini.

Prestigjatori i njohur shkodran Eduart Gjoka,i cili kishte kohë pa dalë në skenë, me një ftesë tëbërë nga Bujari, me magjinë e tij të çuditshmebëri që të linte me gojë hapur spektatorët që ishintë pranishëm në sallë.

Gjithashtu në sukseset e Bujarit nuk mungojnëasnjëherë parodistët e mrekullueshëm të Vlorëstë cilët e falenderuan Bujarin dhe surprizuan pub-likun.

Një larmi të veçantë demostruan edhe grupi ivalleve të ansamblit shtetëror duke e shoqëruarBujarin në mënyrë perfekte si në këngët e Sh-qipërisë së Mesme ashtu edhe tek ato të Jugut.

Organizimi i këtij spektakli mori jetë i bazuarmbi libretin profesional të shkruar nga shkrimtariQazim Çela.

Regjizori i TVSH. Osman Mula krahas emo-cioneve që dhuroi para publikut ndër të tjera tha:“Të jeshë afër Bujarit dhe mos të këndosh është epamundur”. Dhe ashtu i emocionuar këndoi parapublikut që kishte tejmbushur sallën.

Moderatorja, prezantuesja brilante, SilvanaBraçe dhuroi disa herë emocine dhe surpriza përBujarin dhe publikun.

Karriera artistike e Bujarit dhe suksesi i arri-tur në këtë koncert ka elektrizuar gjithë publikunnë sallë dhe teleshikuesit e kanë pritur me një

entuziazëm të jashtzakonshëm këtë performancëtë tij.

Vlen për tu theksuar se në këtë recital kanëqenë të pranishëm shumë bashkëkombas nga Ko-sova si dhe simpatizantë të përhershëm nga Ulqi-ni e Tuzi.

Por hap pas hapi ata që kanë ndjekur Bujarinmë pranë kanë qenë shkodranët, dhe për ta Bash-kia e Tiranës kishte rezervuar parkingun e maki-nave pranë stadiumit “Qemal Stafa”.

Kështu arriti mesnata me një performancëmagjike që Bujari dhuroi me zërin dhe këngët etij, një talent i madh që nuk njeh kufi.

Bujari ka shumë miq, e miku për mikun kurrënuk kursehet.

Ky koncert recital duke qenë se ishte i për-masave shumë të mëdha dhe ndër më të suksessh-mit që ka realizuar Bujari deri tani, pa dyshim qëka një peshë jashtzakonisht të madhe. Nëzgjedhjen e repertorit të tij për këngët që do tëinterpretoheshin në koncert, vend të veçantë kadjali i tij Artioni, profesor në degën e kitarës nëshkollën e mesme kombëtare të muzikës “PrenkJakova” i cili kontribuoi shumë duke qëndruarpranë dhe duke dhënë mendimin e tij si ndaj Bu-jarit ashtu edhe gjatë gjithë kohës duke bash-këpunuar me orkestruesit.

Në fund të koncertit pati nderime dhe mirën-johje të pa numërta nga kolegët dhe nga stafi iTVSH.

Bujar Qamili falenderon në mënyrë të veçantëtë gjithë ata spektator që ishin në sallë dhe ata qëe ndoqën nëpërmjet ekranit dhe një përshëndetjedhe respekt të posaçëm për spronsorët që krijuanmundësinë e këtij recitali madhështor.

Por angazhimet e Bujarit nuk kanë të ndalur.Në respekt të kolegut të tij Xenit dhe me vullnetine dëshirën që pati këngëtari nga Gjakova pas suk-sesit që pati para publikut Bujari dhe Xeni popunojnë për realizimin e klipit për këngën “Dybylbyla në një gem”.

Stafi i TV.Muzikal u tregua i gatshëm dhe fil-luan xhirimin e klipit së pari në Gjakovë dhe mëpas në qytetin e bukur të Prizrenit ku u krijua njëatmosferë festive. Prania e njerëzve vinte duke ushtuar dhe secili dëshironte të merrte një autografapo të bënte një foto me Bujarin dhe Xenin dukebërë tifozllek dhe në një farë mënyre duke i shër-byer bindshëm suksesit të klipit.

Një ditë më pas në Shkoder, ekipi i TV. Muz-ikal së bashku me orkestren famoze të Bujarit fil-luan xhirimin e klipit duke hasur vështirësi të kënd-shme nga grumbullim i menjëhershëm i qyteta-rëve nga dëshira për tu takuar me Bujarin dheXenin. Nga ana tjetër ky grumbullim shërbeu edhepër t’u dhuruar emocione këngëtarëve duke reali-zuar në mënyrën më të bukur dhe shumë profe-sionale klipin e parë me Xenin.

Më pas, në rikthim të respektit e mikpritjesdhe bujarisë Gjakovare që Xeni i bëri në GjakovëBujarit me ekipin e tij, Bujari ia kthej këtë respektme mikpritjen dhe bujarinë Shkodrane dhe u folqë në të ardhmen do punojnë edhe më shumë përpublikun me plane ambicioze për realizimin ekëngëve dhe klipeve të reja.

Shkoder, korrik 2013

nacional23/ E Diel,14 korrik 2012 INFO

PerformancëEuropianepër KosovënRegjisoret dhe aktoret,zvicerania Beatrice Fleis-chlin dhe gjermania AntjeSchup, të cilat për të sfidu-ar mosnjohjes e Kosoveskanë udhëtuar në Kosovëdhe kanë realizuar një pro-jekt teatror me temën epërjashtimit, diferencimit.Secila me këndvështriminqëllimisht naiv europerën-dimor, ato kanë vëzhguarzhvillimet komplekse poli-tike dhe sociale në kr-ijesën e re shtetërore.Pastaj, përshtypjet e tyre,përjetimet dhe përvojat ikanë përpunuar artistikishtnë performancën që ekanë realizuar së bashkume artistin e perfoman-cave, Astrit Ismaili, dhevalltarin Labinot Rexhepi,të dy nga Kosova.

Festivali i DJ-vetë Ballkanitnë VoskopojëDj më të mirë të mirë ngaShqipëria , Kosova, Maqe-donia dhe Greqia do tëndezin skenën e Voskopit .Disa artistë janë mbyllurprej ditësh në ambjentet eish bllokut të magazinavetë “Tirana Ekspres”. Qëlli-mi i tyre është realizimi idekorit shumëngjyrësh përfestivalin e DJ-ve të Ball-kanit Voskop. Gjithçka ebëjnë në formë vullnetare.Fjoralba Kryemadhi nashpjegon se ngjyrat fosfor-ishente bëjnë diferencën.Qëllimi i këtij festivali ështëargëtimi dhe promovimi iturizmit. Nën këtë dekorbefasues që diferencën ebëjnë mgjyrat.

Shkatërrohettuma 2400vjeçareTë dielën në mbrëmje osembase në të gdhirë të sëhënës, persona ende tëpanjohur kanë dhunuar dheshkatërruar pothuaj tërë-sisht, tumën antike të Ve-laresë. Varret 2500-vjeçarekanë rënë pre e keqbë-rësve që kërkojnë “thesare”a metale, duke humburkështu mundësinë për tubërë pjesë e trashëgimisësonë kulturore. SpartakDrrasa, drejtor i DrejtorisëRajonale të Kulturës Ko-mbëtare të Gjirokastrës,rreth që përfshin edhe lug-inën e Drinos ku gjendej kjotumë, ka deklaruar dje për“GSH” se ato nuk ishinmonument culture.

Tradita dhe e shkuara, mbështetjepër kostumografet e reja

Kostumet në çdo kohë kërkojnë mendim. Artistet e reja kanëkthyer kokën pas në kohë për krijimet e tyre.Për Viktori Hox-hen inspirim janë kostumet popullore të traditave të ndry-shme shqiptare të stilizuara me elemente moderne.Tashmëpas përmbushjes së ëndrrave studimore ato ngrenë supet secfarë i prêt nesër. Dëshirën për të punuar në teatër është emadhe, por si opsion të mundshëm shohin atelienSkicat dheveshjet e prezantuara do të ekspozohen për dy ditë në galer-inë FAB të universitetit të arteve.

Simfonia e parë e shkruarnga një kompozitore shqiptare

Në historinë e muzikës serioze shqiptare vendi bosh i ko-mpozitores femër tani i takon Diana Ziut. Simfonia e saj eparë “Apoteozë Shekullit të Ri” luhet premierë nga Orkestrae Radio-Televizionit Shqiptar. Bashkë me të dhe reagimet epara të muzikantëve. Përpjekja e parë e Diana Ziut për tëshkruar një simfoni përfundoi mbrëmjen e 10 korrikut nëhollin Gjon Simoni të Radio Tiranës. Simfonia e saj nr.1 uekzekutua premierë absolute nga Orkestra e Radi-Televiz-ionit nën drejtimin e Oleg Arapit.

Kinoprova në Tiranë,krijohet agjencia për aktorë

Dikur prodhimi filmik i Kinostudios nuk e përjashtonte prin-cipin e kinoprovës, ku aktori vihej në provë për profilin e njëpersonazhi. Kjo metodë pune rikthehet me krijimin e agjen-cisë së kastingut në Tiranë. Një histori për ekranin e madh atë vogël kërkon personazhe. Një agjenci kinoprove, e hapurnë Tiranë prej dy muajsh e krijon këtë mundësi për të gjithamoshat, profesionistë apo amatorë, në punë apo të papunë,deri pensionistë a shtëpiake. Rasti i Frrok Preçi është një provë.67-vjeçari ka kryer dikur shkollën e lartë të arteve, por nukka pasur përvojë me ekranin, eshte shume domethenes.

Premiera “Tri motrat”mirëpritet nga publiku

Edhe pse vere regjisorja Ar-jeta Dhimo preferoj te vë nëskenë një drame. Shfaqja“Tri motrat” afroi distancënmes aktorëve në skenë dhespektatorit… duke krijuarnjë farë intimiteti mespalëve… Vepra e vështirëpërcjell mesazhe aktualepër dashurinë, punën dhestilin e të jetuarit. Punën mekëta të rinj ajo e cilëson simjaft të veçantë. AktorjaLaura Nezha menjëherë paspremierës thotë se kishteardhur koha për një dramë.Arjeta Dhimone kete realizim te sukseshem paraqitet jo vetëmregjisore por edhe interpreton në rolin e një 65 vjeçare.

Muri në Namazgja tëElbasanit do të zbulohet i tëri

Ministria e Kulturës dhe institucionet përkatëse vendosen tëvazhdojnë gërmimet për zbulimin e murit qe u zbulua ne rru-gen e Namazjase ne Elbasan. Ai mendohet se i përket njëkështjelle paraosmane. Ai u zbulua rastësisht gjatë projektitpër rikonstruksionin e rrugës së Namazjasë. Menjehere pasifadroma hasi në këtë objekt, punimet u ndërprenë dhe u njof-tuan bashkia e dikasteret përgjegjëse. Secialistët do të gjykojnënëse ai do të ekspozohet si një objekt i trashëgimisë kultur-ore e historike, apo do të mbulohet dhe konservohet për njëfazë të mëvonshme. Prej disa ditësh zbulimi arkeologjik ish-te bërë pengesë për vazhdimin e projektit për rrugën më tëpopulluar të Elbasanit, rrugën e Namazjasë.

Forma të reja aplikimi nëskenografi dhe kostumografi

Skenografia dhe kostumografia janë dy elementë të domos-doshëm të një shfaqjeje. Artistet e rinj kanë përzgjedhur njeformë krejt unike për të pasqyruar krijimet e tyre. Dramën“Shtrigat e salemit” ku studentet e kane zbërthyer në kon-trast, skena stil gotik dhe veshje me stil minimalist te cilatka preferuar edhe të demostrojë me modele.

ShkrimtariLiviu Lungu në Tiranë

Arsyeja është e qartë promovimi i veprëssë tij më të fundit, “Miku im Admiral”

Rikthehet në vendin e tij të origjinës shkrimtari rumuno- shqiptar Liviu Lungu. Arsyeja është e qartë promovimi i

veprës së tij më të fundit, “Miku im Admi-ral”. Legjendat shqiptare i ka fort për zemër edhe kësaj here mitin e Rozafës e ka përf-shirë në librin dedikuar detit.”Ky është njëroman fikshën që shpalos bukurit dhe dashu-rinë për detin. Romanet e mija dedikuar Sh-qipërisë i kam bazuar në rrëfimet e gjyshestime dhe kur i kam prekur kanë qenë pikër-

isht ashtu. Përshkrimet për Shqipërinë iathem shpesh edhe lexuesit rumun. Së shpejtikam per të nxjerr edhe nje liber që mbështe-tet nga mbresat e mija mbi fshatin e gjyshestime ne Gjirokastër.

Studiuesi Luan Topciu vlerëson krijm-tarinë e tij pasi nuk e shkëput nga origjina etij në 11 romanet që ka shkruar.Sipas tij,“Miku im admiral” mund të konsiderohet njëroman historik dhe në të njëjtën kohë njëparabol që konsiderohet si himn për detin.

“Fundi, një fëmijëri tjetër” është libri i ri iPreç Zogajt, një përmbledhje poezish që janëshkruar në tre vitet e fundit. Në prezantimin eparë të librit të sapohedhur në qarkullim Zogajtregon se ka njëzet vjet që nuk e prish regjimine tij të të shkruarit poezi.

Shumë e prerë deklarata e një poeti për lib-rin e vet. Ndoshta ngaqë është zgjedhur një vendzyrtar si Ministria e Kulturës që nuk kursehetpër promovime nga ministri në ikje.

“Fundi, një fëmijëri tjetër” janë poezi të shk-ruara në tre vitet e fundit, por asgjë nuk shënojnënga realiteti objektiv i kësaj kohe. Realitet poet-

Preç Zogaj prezanton librin e ri

ik janë raportet njerëzore, kalimtare dhe afek-tive, peizazhe ndjenjash të nostalgjisë që sinatyrë shkrimi të kthen te një degë e poezisëshqipe që u shkrua në vitet tetëdhjetë dhe për tëcilën Zogaj ka debutuar veçanërisht me katërlibra. Por lexues të rregult të poezisë së tij i jap-in këtij vëllimi atribute të tjera: Preç Zogaj, pub-licist e politikan ndër të tjera, sapo ka pohuar qënuk është individ i determinativave por ai i rel-ativizon raportet me aktivitetet e tij të tjera njerë-zore, sepse me poezi nuk mund të jetohet.

Është prezantimi i parë i librit i hedhur nëqarkullim nga shtëpia botuese “Tirana Times.”

24/ E Diel,14 korrik 2012nacional

CMYK