±fi_÷·„O‘Ïfi‘ÎfiΛ lÌ √˙÷‹V‰ÎÏ‹fiı fi‹—

lÌ √HΑfl‰Îÿ

¡Ëfl ÃÈ„U ‚¢Œ„UÙ, ¬ìÊÄπ¢ ¡¢ Ÿ ÁÉÊå¬ß ÉÊ«UÙ√fl –•ìÊ¢ÃʬìÊÄπ¢ ø, ŸÁàÕ ‹Ù∞ π¬È廢§ fl H1549H

(¡Ëfl Ãfl ‚㌄U—, ¬˝àÿˇÊ¢ ÿŸ˜ Ÿ ªÎsÔà ÉÊ≈U ßfl –•àÿãÃʬ˝àÿˇÊ@, ŸÊÁSà ‹Ù∑§ π¬Èc¬Á◊fl)

√Î◊Î◊˝ - Ëı ≥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ÷fiı ∞‰fiı ωÊı Á_ÿıË »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı CÎÀfiÌ …ı‹ ÷ı ≠I›ZÎ

ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì. …ı ‰V÷ ±I›L÷ ±≠I›ZΠˢ› »ı ÷ı ‰V÷ ±Î¿ÎÂ’W’fiÌ …ı‹ ±Î ·˘¿‹Î_

ˢ÷Ì … fi◊Ì. ––1549––

ω‰ı«fi - ωø‹ Á_‰÷◊Ì 470 ‰Ê˝ ’Ò‰ı˝ ‰ˆÂά Áÿ-10 fiÎ Ïÿ‰Áı ∑…\‰ÎÏ·¿Î

fiÿÌfiÎ ¿Î_Ãı ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ¿ı‰·iÎÎfi ’ÎQ›Î. I›Î_ ‘‹˝ÿıÂfiÎ Âw ◊¥. ’fl_÷

‹ÎhÎ ±Ï‰flÏ÷ ’ÏflHÎ΋‰Î‚Î … ∞‰˘ ˢ‰Î◊Ì ¿˘¥ ωflÏ÷ ‘ÎflHÎ ¿flfiÎfl fi ⁄fi‰Î◊Ì

≠◊‹ ÿıÂfiÎ ÏfiWŒ‚ √¥. I›Îfl ⁄Îÿ ⁄ÌΩ Ïÿ‰Áı ‹ËÁıfi‰fi‹Î_ ‘‹˝ÿıÂfiÎ Âw ◊¥.

‰ˆÂά Áÿ-11 fi˘ Ïÿ‰Á Ë÷˘. ±fiı¿ ÿı‰-ÿı‰Ì±˘ ±Î¿Î‹Î√ı˝ ±Î‰Ì flèÎÎ_ »ı. CÎH΢

‹Îfi‰‹Ëıfl΋HÎ ’HÎ ±ÎT›˘ »ı. ’Â-’ZÎ̱˘ ’HÎ ‘‹˝ ÁÎ_¤‚‰Î ±Î‰Ì flèÎÎ_ »ı.

÷ı ‹ËÁıfi‰fifiÌ Ïfi¿ÀfiÌ ¤ÒÏ‹‹Î_ ‹_ÕΛı· ›i΋_Õ’fiÌ ±_ÿfl ¥Lƒ¤ÒÏ÷-±„Bfi¤ÒÏ÷

‰√ıflı 11 ‹ËÎfi ’_ÏÕ÷ ⁄˛ÎõH΢ »ı. ±Î¿Î‹Î_ ±Î‰÷Î-…÷Î ÿı‰˘fiı Ωı¥fiı ›iÎfiÎ

≠¤Î‰fiı ‹ÎfiÌ ±Î ’_ÏÕ÷ ⁄˛ÎõH΢ CÎHÎÎ flÎ∞-flÎ∞ ◊Λ »ı. ·˘¿˘fiı ¿Ëı »ı ¿ı ±Î’HÎÎ

›iÎfi˘ ÁÎZÎÎ÷˚ ¿ı‰˘ ≠¤Î‰ »ı ¿ı ÿı‰˘ ’HÎ ±Î ›iÎ Ωı‰Î ‹ÎÀı ±Î‰Ì flèÎÎ »ı. ’fl_÷

F›Î_ ›i΋_Õ’fiÌ ¤ÒÏ‹fiı »˘ÕÌfiı ÿı‰˘fiı ±Î√‚ …÷Î ÿı¬ı »ı I›Î_ V÷O‘ ◊¥ Ω› »ı.

Ã_ÕÎ ’ÕÌ Ω› »ı ±fiı ÷ı ⁄Î…\ …÷Î-±Î‰÷Î ·˘¿˘fiı ’Ò»ı »ı ¿ı ““±Î ÿı‰˘ ±‹ÎflÎ

›i΋_Õ’fiı »˘ÕÌfiı ±Î√‚ ±Î√‚ @›Î_ Ω› »ı ? I›Îflı ·˘¿˘±ı ¿èÎ_ ¿ı ±ËŸ fi∞¿‹Î_

… Á‰˝iÎ Á‰˝ÿÂa lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ⁄ÌflÎ…ı »ı. ÷ı±˘fiı ¿ı‰·iÎÎfi ≠√À ◊›_ »ı. ÷ı±˘fiÎ

¿ı‰·iÎÎfifi˘ ‹Ë˘IÁ‰ μ…‰‰Î ±fiı ‘‹˝ÿıÂfiÎ ÁÎ_¤‚‰Î ±Î ⁄‘Î ÿı‰-ÿı‰Ì±˘ ±fiı

‹Îfi‰˘ I›Î_ …¥ flèÎÎ »ı.

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ2

±Î ‰Î÷ν ÁÎ_¤‚Ìfiı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ±ÎÏÿ 11 ’_ÏÕ÷ ⁄˛ÎõH΢ ±Îç›˝ ’ÎQ›Î ±fiı

÷ı 11 ‹Î_ Á˙◊Ì ‹˘ÀÎ ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ±Ë_¤Î‰‹Î_ ±Î‰Ì ±Î ≠‹ÎHÎı ⁄˘·‰Î ·ÎB›Î ¿ı ““±‹ı

Á‰˝iΠˢ÷ı »÷ı ±Î ‰‚Ì ⁄ÌΩ Á‰˝iÎ ¿˘HÎ ±ÎT›Î ?”” ±‹ı ⁄‘Î … ‰ÎÿÌ-≠Ï÷‰Îÿ̱˘fiı

Ï…I›Î »ı. ±Ï¶÷Ì› Á‰˝iÎ÷Î ±‹ı ≠ÎM÷ ¿flÌ »ı. ÁÒ÷ı·Î ÏÁ_Ëfiı …√ÎՉΠ÷S› ±‹ÎflÌ

ËfľΥ ¿flfiÎflÎ ‰‚Ì ±Î ⁄ÌΩ Á‰˝iÎ ¿˘HÎ ±ÎT›Î ? ¬ÒHÎı-¬Î_«flı ¿˘¥ ‰ÎÿÌ flËÌ

√›˘ ËÂı. ÷ı ’˘÷ÎfiÌ Ω÷fiı Á‰˝iÎ ¿Ëı‰flΉ÷˘ ±‹fiı fl˘ÊΛ‹Îfi ¿fl‰Î ±ÎT›˘ ·Î√ı

»ı. ±Î ¿ÚÏh΋ Á‰˝iÎı ‹fiW›˘fiı ÷˘ »ı÷›Î˝ »ı. ’fl_÷ ÷ıHÎı ÷˘ ÿı‰˘fiı ’HÎ ÃB›Î »ı. …ı

ÿı‰-ÿı‰Ì±˘ ‘‹˝‹› ±fiı ’fl‹ ’ωhÎ ±‹ÎflÎ ›i΋_Õ’fiı »˘ÕÌfiı ‹Î›Î‰Ì ±ı‰Î ÷ı ¿ÚÏh΋

Á‰˝iÎfiÌ Á¤Î‹Î_ …¥ flèÎÎ »ı. …wfl ±Î ¿˘¥ ‹ËÎ‹Î›Î‰Ì Ã√ ·Î√ı »ı. Ë‹HÎÎ_ …

Ë_ I›Î_ Ω™ »\_. ÷ıfiÌ ÁÎ◊ı ‰Îÿ ¿flÌ ÷ıfiı ∞÷Ìfiı ÷ıfiÎ Á‰˝iÎ’HÎÎfiÎ ⁄Ìvÿfiı T›◊˝ ¿v_

»\_ ±fiı Ë‹HÎÎ_ … ÷ıfi˘ ’flΤ‰ ¿v_ »\_.

⁄ÌΩ ¤Î¥±˘ ¿Ëı »ı ¿ı ±Î‰Î ‹E»fl …ı‰Î Á΋ÎL› ‹ÎHÎÁfiı ∞÷‰Î ‹ÎÀı Ëı

‰ÕÌ·⁄_‘ ! ÷‹Îflı …‰Îfi_ fi ˢ›, ±‹ı … …¥fiı ’÷Î‰Ì ÿ¥±ı »Ì±ı. I›Îflı ¥Lƒ¤ÒÏ÷

¿Ëı »ı ¿ı ÷‹ı ⁄‘Î ¤Î¥±˘ ÷˘ CÎHÎÎ iÎÎfiÌ »˘, Á‰˝iÎ »˘. ±Î‰Î Á΋ÎL› ‹ÎHÎÁfiı

Ï…÷Ì Â¿˘ ±ı‹Î_ ¿˘¥ Â_¿Î … fi◊Ì. ±flı ‹Îfl˘ fiÎfi˘ ±ı¿ ÏÂW› ’HÎ ±Î ‰ÎÿÌfiı Ï…÷Ì

¿ı ÷ı‹ »ı. ’fl_÷ ÷ı‹ ¿fl‰Î◊Ì ““‹ıÓ Á‰˝ ‰Îÿ̱˘fiı Ï…I›Î”” ±Î‹ fi ¿Ëı‰Î›. ‹Îfl˘

›Â μFF‰‚ fi flËı. ÷ıÀ·Î ‹ÎÀı ‹Îflı … …‰_ »ı ±fiı ‹Îflı … ±Î ‰ÎÿÌfiı Ï…÷‰˘

»ı. ±ıÀ·ı Ë_ … Ω™ »\_ ±fiı Ë‹HÎÎ_ … ÷ı ‰ÎÿÌfiı Ï…÷Ìfiı ’λ˘ ±Î‰_ »\_. (fi∞¿fiÎ

¤Ï‰W›‹Î_ … ¿S›ÎHÎ ◊‰ÎfiÌ ¥Lƒ¤ÒÏ÷fiÌ ¤Ï‰÷T›÷Î ’Î¿Ì √¥ »ı. ÷ı ¤Ï‰÷T›÷Î

… ¥Lƒ¤ÒÏ÷fiı I›Î_ …‰ÎfiÌ ≠ıflHÎÎ ¿flı »ı.) ±Î‰_ ⁄˘·Ìfiı ““ÁflV‰÷Ì ¿_ÃΤflHΔ” ±ÎÏÿ

±fiı¿ ≠¿ÎflfiÎ Ï⁄vÿ˘ ⁄˘·÷Î ±ı‰Î 500 ÏÂW›˘◊Ì ’Ïfl‰flı·Î lÌ ¥Lƒ¤ÒÏ÷ fl˘Ê-¥W›Î˝

±fiı ±Ë_¤Î‰’Ò‰˝¿ ’fl‹ÎI‹ÎfiÎ Á‹‰ÁflHÎ ÷flŒ Ω› »ı.

Á‹‰ÁflHÎ ’ÎÁı ±ÎT›Î I›Îflı I›Î_fi_ ±‰HνfiÌ› ºU› Ωı¥fiı ω«Îfl‹Î_ ’Õı »ı

¿ı Â_ ±Î ⁄˛õÎ »ı ? ¿ı Â_ ±Î ωWb »ı ? ¿ı Â_ ±Î ÁÎZÎÎ÷˚ ‹ËÎÿı‰ »ı ? ‹fi‹Î_

fiı ‹fi‹Î_ ±Î‰Î ±fiı¿ ≠ë˘ μÃı »ı. ‰ıÿ˘‹Î_ ¿Ëı·_ ⁄˛õÎfi_ V‰w’ fi CÎÀ‰Î◊Ì ÷◊Î ·Z‹Ì

±fiı ’Ή˝÷Ì ’IfiÌfi˘ ±¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ±Î ⁄˛õÎ-ωWb-‹Ëı fi◊Ì. ÷˘ ¬flı¬fl ±Î ¿˘HÎ

ËÂı ? ±Î‹ ÷ıfiÎ Á_⁄_‘Ì Ï‰«Îfl˘‹Î_ Õ<⁄ı·Î ¥Lƒ¤ÒÏ÷fiı Ωı¥fiı ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤

… ‹‘fl‰ÎHÎÌ◊Ì ÷ı±˘fiı ⁄˘·Î‰ı »ı ¿ı - Ëı √˙÷‹√˘hÎÌ› ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ÷‹ı ±ËŸ ¤·ı

±ÎT›Î. ±Î ÂOÿ˘ ÁÎ_¤‚Ìfiı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ‹fi‹Î_ ω«Îflı »ı ¿ı Â_ ±Î ‹Îv_ fi΋ ’HÎ ΩHÎı

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 3

»ı ? ŒflÌ◊Ì ±_ÿfl◊Ì ±‰Î… ±Î‰ı »ı ¿ı ‹fiı ¿˘HÎ fi ΩHÎı ? Ë_ ÷˘ Á‰˝Ï‰r‹Î_ ωA›Î÷

»\_. ‹Îv_ fi΋ ΩHÎı ±ıÀ·Î ‹ÎhÎ◊Ì Ë_ ¿_¥ ±Îç›˝ ’΋_ fiËŸ. ‹ÎflÎ fi΋¿◊fi◊Ì Ë_

÷ıfiı Á‰˝iÎ ‹Îfi_ fiËŸ. ‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ …ı Á_ÿıË »ı ÷ı Ωı ΩHÎı ±fiı ¿Ëı ÷˘ ‹fiı ¿_¥¿

±Îç›˝ ◊Λ ±fiı ÷ı Á‰˝iÎ ËÂı ±ı‰˘ ω«Îfl ±Î‰ı. ±Î‰Î ω«Îfl˘ F›Î_ ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ¿flı

»ı I›Î_ ¤√‰Îfi ‹‘fl ‰ÎHÎÌ◊Ì ¿Ëı »ı ¿ı -

Ëı ±Î›W›‹Îfi˚ ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ÷‹fiı ∞‰fiı ωÊı ±Î‰˘ Á_ÿıË »ı ¿ı Â_ ±Î ±ÎI‹Î

»ı ¿ı fi◊Ì ? ÷‹fiı ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ Á_ÿıË ◊‰Îfi_ ¿ÎflHÎ ±ı »ı ¿ı ⁄Lfiı ⁄Î…\fiÌ ÿ·Ì·˘

±◊ν÷˚ ±„V÷ÁΑ¿ ±fiı fi΄V÷ÁΑ¿ Ëı÷±˘fi˘ Áÿ˚¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ±Î Â_¿Î ◊¥ »ı. I›Î_

≠◊‹ ““±ÎI‹Î fi◊Ì”” ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ fi΄V÷I‰fiÎ ÁΑ¿ ÷¿˘˝ ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ±Î ≠‹ÎHÎı

»ı -

‰V÷ …ı iÎÎfi◊Ì …HÎΛ, ±◊ν÷˚ ‰V÷fiı ΩHΉ΋Î_ ÁΑfi¤Ò÷ …ı iÎÎfi »ı ÷ıfiı

ÿ½fiÂÎj΢‹Î_ ≠‹ÎHÎ1 ¿Ëı‰Î› »ı. ≠‹ÎHÎ ±ıÀ·ı ’flΉ˘, ÁÎÏ⁄÷Ì, ÏfiÂÎfiÌ ±Î ≠‹ÎHÎfiÎ

’Î_« ¤ıÿ »ı. (1) ≠I›ZÎ, (2) ±fi‹Îfi, (3) μ’‹Îfi, (4) ±Î√‹ ±fiı (5)

±◊ν’ÏkÎ.

(1) ±Î_¬◊Ì …ı ÁÎZÎÎ÷˚ iÎÎfi ¿fl‰_ ±◊‰Î ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘◊Ì ÁÎZÎÎ÷˚ …ı ±fi¤‰

¿fl‰˘. …ı‹Î_ ⁄ÌΩ ¿˘¥ ’ÿÎ◊˝fiÌ ‹ÿÿ fi ·ı‰Î›, ÷ıfiı ≠I›ZÎ ≠‹ÎHÎ ¿Ëı‰Î› »ı. F›Î_

≠I›ZÎ◊Ì ‰V÷ …HÎÎ÷Ì Ë˘› I›Î_ ±fi‹ÎfiÎÏÿ ≠‹ÎH΢ ·√ÎÕÎ÷Î_ fi◊Ì. ≠I›ZÎ◊Ì ‰V÷

fi …HÎΛ ÷˘ ±fi‹ÎfiÎÏÿ◊Ì ‰V÷ ÏÁ© ¿flΛ »ı. ÁÎZÎÎ÷˚ ÿı¬‰_, ΩHΉ_ ÷ı ≠I›ZÎ.

(2) F›Î_ «ZÎ ±ÎÏÿ ¥„Lƒ›˘◊Ì ‰V÷ ÁÎZÎÎ÷˚ …HÎÎ÷Ì fi ˢ›, I›Î_ ÷ı ‰V÷fiÌ

ÁÎ◊ıfiÎ ±Ï‰fiΤΉ Á_⁄_‘‰Î‚Ì ⁄Ì∞ ‰V÷fiı Ωı‰Î◊Ì ÷ı ω‰ÏZÎ÷ ‰V÷fiÌ ¿S’fiÎ

¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷ı iÎÎfifiı ±fi‹Îfi ≠‹ÎHÎ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı ’‰˝÷ÎÏÿ V◊Îfi˘‹Î_ ¬ÌHÎfiÌ

±_ÿfl ·Î√ı·Ì ±Î√ «ZÎ◊Ì ÁÎZÎÎ÷˚ ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì, ÷˘ ’HÎ ÷ı‹Î_◊Ì fiÌ¿‚÷Î ±fiı ÷ı◊Ì

… ÷ıfiÌ ÁÎ◊ı ±Ï‰fiΤΉ Á_⁄_‘‰Î‚Î ±ı‰Î ‘Ò‹fiı Ωı¥fiı ““±ËŸ ±‰U› ±„Bfi »ı””

±Î‰Ì ¿S’fiÎ ¿fl‰Ì ÷ı iÎÎfi ±fi‹Îfi≠‹ÎHÎ ¿Ëı‰Î› »ı.

(3) …ı ‰V÷ ⁄ÌΩ ¿˘¥fiÌ μ’‹Î ±Î’Ìfiı Á‹Ω‰Î› ÷ıfiı μ’‹Îfi≠‹ÎHÎ ¿Ëı‰Î›

1. Sfl¬⁄U√ÿfl‚ÊÁÿ ôÊÊŸ¢ ¬˝◊ÊáÊ◊˜ ’˘÷Îfi˘ ±fiı ’flfi˘ ÏfiHν› ¿flΉfiÎv_ …ı iÎÎfi ÷ı ≠‹ÎHÎ, ÁÎZÎÎ÷˚

±ÎI‹Îfiı ±◊‰Î ¥„Lƒ›˘◊Ì …ı ⁄˘‘ ◊Λ ÷ı ≠I›ZÎ, Ï·_√◊Ì …ı ⁄˘‘ ◊Λ ÷ı ±fi‹Îfi, ±ÎM÷‰«fi◊Ì

…ı ⁄˘‘ ◊Λ ÷ı ±Î√‹ ¥I›ÎÏÿ ±◊ ˝ ≠‹ÎHÎfi›÷k‰Î·˘¿fiÎ ±Î‘Îflı ΩHΉÎ.

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ4

»ı. …ı‹¿ı √ΛfiÎ …ı‰_ …ı ≠ÎHÎÌ Ë˘› ÷ı √‰› (fl˘{) ¿Ëı‰Î›. ¿˘¥ ø˘‘Ì ‹ÎHÎÁfiı

±Î ÁÎ’ …ı‰˘ »ı, ⁄ËÎÿÒfl ‹ÎHÎÁfiı ±Î ÏÁ_Ë …ı‰˘ »ı ¥I›ÎÏÿ flÌ÷ı …ı Á‹Ω‰Î› ÷ı

⁄˘‘fiı μ’‹Îfi ≠‹ÎHÎ ¿Ëı‰Î› »ı.

(4) …ı ‰V÷ «ZÎ ±ÎÏÿ ¥„Lƒ›˘◊Ì ÁÎZÎÎ÷˚ …HÎÎ÷Ì fi ˢ›, ÷◊Î ÷ı ‰V÷fiı

…HÎΉfiÎv_, ÷ıfiÌ ÁÎ◊ı ±Ï‰fiΤΉ Á_⁄_‘‰Î‚_ ¿˘¥ Ï·_√ ’HÎ ÿı¬Î÷_ fi ˢ› ÷ı‰Î V◊Îfiı

iÎÎfi̱˘±ı ¿Ëı·Î_ ‰«fi˘fi˘ … ±Î‘Îfl ·¥fiı ‰V÷fiı V‰Ì¿ÎflÌ ·ı‰Ì. ÷ı◊Ì iÎÎfi̱˘fiÎ

‰«fi˘◊Ì ◊÷_ …ı iÎÎfi ÷ıfiı hÎÌ…\_ ±Î√‹≠‹ÎHÎ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı ““«˙ÿı flÎ…·˘¿‹Î_

±fi_÷ ±fi_÷ Ïfi√˘ÿfiÎ ∞‰˘ ¤flı·Î »ı”” ““ÁÎ÷ fiÎfl¿Ì »ı”” ““45 ·Î¬ ›˘…fifiÌ

ÏÁ©Ï·Π»ı”” ±Î Á‰ı˝ ¤Î‰˘ ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Î fi◊Ì. ÷ı‹ ÷ıfiı …HÎΉfiÎflÎ_ Ï·_√ fi ÿı¬Î÷Î_

ˢ‰Î◊Ì ±fi‹Îfi ’HÎ ◊¥ ¿ı ÷ı‹ fi◊Ì. ±ıÀ·ı iÎÎfi̱˘fiÎ ‰«fifiı … ≠‹ÎHΤÒ÷

‹ÎfiÌfiı V‰Ì¿Îfl‰_ ÷ıfiı ±Î√‹≠‹ÎHÎ ¿Ëı‰Î› »ı.

(5) …ı ’ÿÎ◊˝ ÂOÿ◊Ì ⁄˘·Î÷˘ fi ˢ› ’HÎ ±Î√‚-’λ‚ ⁄˘·Î›ı·Î ⁄ÌΩ

ÂOÿ˘ ¶ÎflÎ ±◊˝◊Ì Á‹Ω÷˘ ˢ›, ¤Î‰Î◊˝◊Ì …ı ±◊˝ ŒÏ·÷ ◊÷˘ ˢ› ÷ı ⁄˘‘fiı

±◊ν’ÏkÎ fi΋fi_ ’Î_«‹_ ≠‹ÎHÎ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı ““ΩÕ˘ ±ı‰˘ ÿı‰ÿkÎ Ïÿ‰Áı ¬Î÷˘

fi◊Ì”” ÷ıfi˘ ¤Î‰Î◊˝ ±ı fiÌ¿‚ı »ı ¿ı ÷ı ÿı‰ÿkÎ flÎhÎı ¬Î› »ı. ’fl_÷ ““flÎhÎı ¬Î› »ı””

±Î‰Î ÂOÿ˘ ±Î ‰Î@›‹Î_ ·A›Î fi◊Ì. »÷Î_ ““ΩÕ˘ »ı ±fiı Ïÿ‰Áı ¬Î÷˘ fi◊Ì.”” ±Î

⁄Lfiı ÂOÿ˘ μ’fl◊Ì ŒÏ·÷Î◊˝ ±ı ◊Λ »ı ¿ı …wfl flÎhÎı ¬Î› »ı ÷ıfiΠωfiÎ ÂflÌfl‹Î_

ΩÕÎ’b_ Á_¤‰Ì ¿ı fiËŸ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ iÎÎfifiı ±◊ν’ÏkÎ≠‹ÎHÎ ¿Ëı‰Î› »ı.

¿˘¥’HÎ ‰V÷ »ı ±ı‰Ì ÏÁÏ© ±◊‰Î fi◊Ì ±ı‰Ì ÏÁÏ© ¿fl‰Ì ˢ› ÷˘ μ’fl ¿Ëı·Î

’Î_«‹Î_fiÎ ¿˘¥’HÎ ≠‹ÎHÎ◊Ì ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ÷ı‹ ““±ÎI‹Î »ı”” ±◊‰Î ““±ÎI‹Î

fi◊Ì”” ±Î ‰Î÷fiÌ ÏÁÏ© ’HÎ μ’fl˘@÷ ’Î_« ≠‹ÎH΢◊Ì ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ÷ı◊Ì Ëı

¥Lƒ¤ÒÏ÷ ““±ÎI‹Î fi◊Ì”” ±Î ‰Î÷fiÌ ÏÁÏ© ‹ÎÀı ÷‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ ±Î‰Î ÷¿˘˝ ‰÷ı˝ »ı.

÷ı ÷¿˘˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

(1) ““±ÎI‹Î”” fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ V‰÷_hÎ’HÎı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ fi◊Ì …. ¿ÎflHÎ ¿ı

≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ ‰Õı ±I›L÷ ±√˛ÎèÎ »ı, ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı …ı ‰V÷ ±I›L÷ ±≠I›ZÎ …

ˢ› »ı ÷ı ÷ı ‰V÷ ±Î ·˘¿‹Î_ ˢ÷Ì … fi◊Ì. …ı‹¿ı ±Î¿ÎÂfi_ ’W’, ‰LK›Îfi˘ ’hÎ,

ÁÁ·ÎfiÎ_ f≤_√ ±fiı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı …ı ‰V÷ ˢ› »ı ÷ı ÷ı ‰V÷ ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ ‰Õı ±‰U›

√˛ËHÎ ◊Λ … »ı. …ı‹¿ı CÎÀ, ’À, V÷_¤ ‰√ıflı. ±Î CÎÀ-’Àfi_ …ı ºpÎL÷ ¿èÎ_ »ı ÷ı

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 5

T›Ï÷flı¿ºpÎL÷ ΩHΉ_. ºpÎL÷ ⁄ı Ω÷fiÎ_ ˢ› »ı. ±ı¿ ±L‰› ±fiı ⁄Ì…\ T›Ï÷flı¿.

I›Î_ Ï·_√ ˢ÷ı »÷ı Ï·_√Ì (ÁÎK›) ˢ› … ±ı‹ Ï·_√-Ï·_√ÌfiÎ ÁË«Îflfiı …HÎΉfiÎv_

…ı ºpÎL÷ ÷ı ±L‰›ºpÎL÷ ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı F›Î_ Ï·_√Ì fi ˢ› I›Î_ ÷ı Ï·_√ ’HÎ fi

ˢ› ±ı‹ Ï·_√Ì ±fiı Ï·_√fiÎ ±¤Î‰fiÎ ÁË«Îflfiı …HÎΉfiÎv_ …ı ºpÎL÷ ÷ı T›Ï÷flı¿

ºpÎL÷ ¿Ëı‰Î› »ı.

±ÎI‹Î ¿˘¥’HÎ ¥„Lƒ›˘◊Ì …HÎÎ÷˘ fi◊Ì. ‹ÎÀı fi◊Ì, ±Î¿ÎÂ’W’fiÌ …ı‹. ±Î

±L‰›ºpÎL÷ ◊›_. Ωı ˢ÷ ÷˘ CÎÀ-’ÀfiÌ …ı‹ …HÎÎ÷ ÷ı T›Ï÷flı¿ ºpÎL÷ ◊›_. Ëı

¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ±Î‰˘ ÷¿˝ ‰÷ı˝ »ı. ‰‚Ì ¿˘¥ ¿˘¥ ‰V÷ ¥„Lƒ›˘◊Ì ≠I›ZÎ

…HÎÎ÷Ì fi ˢ› ’fl_÷ ÷ıfi˘ Á‹ÒË ¤ı√˘ ‹‚Ìfiı ¿Î›˝w’ı ¿˘¥ ’ÿÎ◊˝ ⁄L›˘ ˢ› ÷˘ ÷ı

¿Î›˝w’ı ≠I›ZÎ …HÎΛ »ı. ±Î‰_ ’HÎ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ⁄fiı »ı. …ı‹¿ı ““•áÊflÙ˘Á¬sÔ¬˝àÿˇÊÊ—”” = ’fl‹Îb±˘ ’HÎ ¥„Lƒ›˘◊Ì ≠I›ZÎ …HÎÎ÷Î fi◊Ì. »÷Î_ CÎÀ-’À ±ÎÏÿ

¿Î›˝w’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı·Î ÷ı ’fl‹Îb±˘ ¿Î›Î˝I‹¿’HÎı ÿı¬Î› »ı. ’fl_÷ ±ÎI‹Î ÷˘ ±Î

≠‹ÎHÎı Á‹ÒËw’ı ÁÎ◊ı ‹‚Ìfiı ¿Î›Î˝I‹¿’HÎı ⁄L›˘ »÷˘ ’HÎ @›Îflı› …HÎÎ÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì

±ÎI‹Î ÷˘ ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ◊Ì ±I›L÷ ±√˘«fl »ı.

…ı ‰V÷ ÁÎZÎÎ÷˚ …HÎΛ ÷ı ≠I›ZÎ …ı‹¿ı CÎÀ-’À ±fiı …ı ‰V÷ ’˘÷ı ÁÎZÎÎ÷˚ fi

ÿı¬Î› ’HÎ ÷ıfiÎ Á‹ÒËw’ı ⁄fiı·Î ¿Î›˝’HÎı …HÎΛ ÷ı ¿◊_Ï«ÿ˚ ≠I›ZÎ, …ı‹¿ı ’fl‹Îb-

¶ub¿-h›b¿ ±ÎÏÿ. ±Î ’ÿÎ◊˘˝ ÁÎZÎÎ÷˚ ¤·ı ÿı¬Î÷Î fi◊Ì. ’fl_÷ Á‹ÒËÎI‹¿’HÎı

CÎÀÎÏÿ¿Î›˝ w’ı …HÎΛ »ı. ‹ÎÀı ’fl‹Îb±˘ ‰√ıflı ¿◊_Ï«ÿ˚ ≠I›ZÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ’fl_÷

±ÎI‹Î ÷˘ ÁÎZÎÎ÷˚ ’HÎ …HÎÎ÷˘ fi◊Ì ±fiı ¿Î›˝w’ı ’HÎ …HÎÎ÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì Á‰˝◊Î

±≠I›ZÎ »ı. ±Î ‰Î÷ Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı … ‹Ò·√Î◊΋Î_ ≠I›ZÎ ÂOÿfiÌ ±Î√‚ ““±I›L÷””

ÂOÿ ·√ÎՉ΋Î_ ±ÎT›˘ »ı. ±Î flÌ÷ı ±ÎI‹Î ±I›L÷ ±≠I›ZΠˢ‰Î◊Ì fi◊Ì …. ±Î‰˘

÷¿˝ Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ‰÷ı˝ »ı. ––1549––

±‰÷flHÎ - ‰‚Ì ÷‹ı ‹fi‹Î_ ±Î ≠‹ÎHÎı ‹Îfi˘ »˘ ¿ı -

Ÿ ÿ ‚Ù˘áÊÈ◊Êáʪê◊Ù, ¡ê„UÊ ¬ìÊÄπ¬È√flÿ¢ â Á¬ –¬È√flÙfl‹h‚¢’¢œ‚⁄UáÊ•Ù Á‹¢ªÁ‹¢ªËáÊ¢ H1550H

(Ÿ ø ‚Ù˘ŸÈ◊ÊŸªêÿ—, ÿS◊Êà¬˝àÿˇÊ¬Ífl¸∑¢§ ÃŒÁ¬ –¬ÍflÙ¸¬‹éœ‚ê’ãœS◊⁄UáÊÃÙ Á‹XÔUÁ‹ÁXÔUŸÙ— H)

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ6

√Î◊Î◊˝ - ‰‚Ì ÷ı ±ÎI‹Î ±fi‹Îfi◊Ì ’HÎ √Q› fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ±fi‹Îfi ’HÎ

≠I›ZÎ’Ò‰˝¿ … ◊Λ »ı. Ï·_√ ±fiı Ï·_√ÌfiÎ ’Ò‰ı˝ Ωı›ı·Î Á_⁄_‘fiÎ V‹flHÎ◊Ì ±Î ±fi‹Îfi

◊Λ »ı. ––1550––

ω‰ı«fi - ±Î ±ÎI‹Î …ı‹ ≠I›ZÎ-≠‹ÎHÎ◊Ì (±ıÀ·ı ¿ı ¿˘¥ ’HÎ ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ)

…HÎÎ÷˘ fi◊Ì. ÷ı‹ ÷ı ±Î ±ÎI‹Î ±fi‹Îfi ≠‹ÎHÎ◊Ì ’HÎ ΩHÎÌ Â¿Î÷˘ fi◊Ì. ‹ÎÀı

±ÎI‹Î fi◊Ì …, ±Î‰˘ ÷¿˝ Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ÷‹ÎflΠˈ›Î‹Î_ ‰÷ı˝ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±fi‹Îfi

’HÎ ÷ıfi_ … ◊Λ »ı ¿ı …ı Ï·_√fiı ±fiı Ï·_√Ìfiı ÷◊Î ÷ı ⁄LfiıfiÎ ÁË«ÎflÌ Á_⁄_‘fiı ’Ëı·Î_

(’Ò‰˝¿Î·‹Î_) ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ◊Ì Ωı›ı· ˢ›. …ı‹¿ı F›Î_ F›Î_ ‘Ò‹ ˢ› »ı I›Î_ I›Î_ ±„Bfi

±‰U› ˢ› … »ı. ±Î ⁄Lfiıfiı ÷◊Î ⁄LfiıfiÎ ÁÎ◊ı flËı‰Î’HÎÎfiÎ Á_⁄_‘fiı flÁ˘Õ΋Î_,

«˙À΋Î_ ±Î_¬ı ≠I›ZÎ Ωı›ı·˘ »ı. ÷ı◊Ì … ’‰˝÷fiÌ ¬ÌH΋Î_ flËı·˘ ±„Bfi ±Î_¬ı fi ÿı¬Î‰Î

»÷Î_ ‘Ò‹fiı Ωı¥fiı ±„Bfifi_ ±fi‹Îfi ◊Λ »ı. Ωı ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ flÁ˘ÕÎ ±ÎÏÿ‹Î_ ‘Ò‹-‰Ïé

ÁÎ◊ı Ωı›ı·Î fi ˢ÷ ÷˘ ±Î ±fi‹Îfi ◊Î÷ fiËŸ. ±ËŸ ±ÎI‹Îfiı ÷◊Î ±ÎI‹Î …HÎΉı

±ı‰Î Ï·_√fiı ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ≠I›ZÎ Ωı›ı·Î_ fi◊Ì ‹ÎÀı ±ÎI‹Î ±fi‹Îfi◊Ì ’HÎ …HÎÎ÷˘ fi◊Ì.

¥„Lƒ›˘◊Ì fi …HÎÎ÷˘ ±ı‰˘ ’ÿÎ◊˝ ±◊ν÷˚ ±÷Ì„Lƒ› ’ÿÎ◊˝ …ıfiÎ◊Ì …HÎΛ ÷ıfiı

Ï·_√ ¿Ëı‰Î› »ı ±◊‰Î ‹ËŸ¢ ÁÃ⁄UÙÁ„Uâ = »^’Λı·Î = √M÷ flËı·Î = ¥„Lƒ›˘◊Ì fi

…HÎÎ÷Î ±ı‰Î ’ÿÎ◊˝fiı ª◊ÿÁà = …ı …HÎΉı ÷ıfiı Ï·_√ ¿Ëı‰Î› »ı. Ï·_√ ±ıÀ·ı Ï«é-

ÏfiÂÎfiÌ-Ëı÷-÷¿˝-’flΉ˘, …ı‹¿ı (1) ’‰˝÷fiÌ ¬ÌH΋Î_ flËı· ±fiı ±Î_¬ı fi ÿı¬Î÷Î ‰Ïéfiı

…HÎΉfiÎfl ‘Ò‹, ÷◊Î (2) ÂOÿ-CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ¿ÚÏh΋ ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ flËı·Ì ±ÏfiI›÷Îfiı

…HÎΉfiÎfl ¿Ú÷¿I‰ÎÏÿ. ‘Ò‹ ¶ÎflÎ ‰Ïé ±fiı ¿Ú÷¿I‰ ¶ÎflÎ ±ÏfiI›÷Î …HÎΛ »ı. ÷ı◊Ì

‘Ò‹ ±fiı ¿Ú÷¿I‰ÎÏÿfiı Ï·_√ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı Ï·_√ »ı …ıfiı ÷ıfiı Ï·_√Ì ¿Ëı‰Î› »ı. ±◊ν÷˚

Ï·_√‰Î‚˘ …ı ’ÿÎ◊˝ ÷ı Ï·_√Ì ΩHΉ˘. …ı‹¿ı ±„Bfi ±fiı ±ÏfiI›÷Î ±ÎÏÿ …ı »ı ÷ıfiı

Ï·_√Ì ¿Ëı‰Î› »ı.

‘Ò‹ ±fiı ¿Ú÷¿I‰ÎÏÿ …ı Ï·_√, ÷◊Î ‰Ïé ±fiı ±ÏfiI›I‰ÎÏÿ …ı Ï·_√Ì, ±Î ⁄Lfiıfi˘

’flV’fl ¿Î›˝-¿ÎflHÎÎÏÿ¤Î‰ V‰w’ …ı ±Ï‰fiΤΉÁ_⁄_‘ »ı. ÷ı ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ‹ËÎfiÁÎÏÿ‹Î_

(flÁ˘ÕÎ ±ÎÏÿ‹Î_) ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ◊Ì fi…fl˘fi…fl fiÌË΂ı·˘ ˢ› ÷˘ … Ëη ’‰˝÷ÎÏÿ‹Î_

‘Ò‹ Ωı‰Î◊Ì ÷ı Á_⁄_‘fi_ V‹flHÎ ◊¥ ±Î‰ı »ı, ±fiı ÷ıfiÎ◊Ì ‰Ïé ÷◊Î ±ÏfiI›÷Î ±ÎÏÿ

…HÎΛ »ı.

μ’fl˘@÷ ‰Î÷fi˘ ÁÎfl ±ı »ı ¿ı - ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ‹ËÎfiÁÎÏÿ‹Î_ ±„Bfi ±fiı ‘Ò‹

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 7

V‰w’ Ï·_√Ì ±fiı Ï·_√fi˘ (ÁÎK› ±fiı Ëı÷fi˘) ±L‰›-T›Ï÷flı¿‰Î‚˘ …ı ±Ï‰fiΤΉÁ_⁄_‘

»ı. ÷ı Á_⁄_‘fiı ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ ¶ÎflÎ ±ıÀ·ı ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ ÁÎZÎÎ÷˚ Ωı¥-ΩHÎÌfiı I›Îfl⁄Îÿ

μkÎfl¿Î·ı ¿˘¥¿ ±flH› ±◊‰Î ’‰˝÷ÎÏÿ V◊Îfi˘‹Î_ ±Î¿ÎÂfiÌ ±_ÿfl ™«ı …÷Î ‘Ò‹Á‹ÒËfiı

Ωı¥fiı ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ΩHÎı·Î ±fiı ÁÎZÎÎ÷˚ Ωı›ı·Î Á_⁄_‘fi_ V‹flHÎ ◊¥ ±Î‰ı »ı. ÷ı V‹flHÎ

±Î ≠‹ÎHÎı ◊Λ »ı ¿ı - ““F›Î_ F›Î_ ‘Ò‹ Ë÷˘ I›Î_ I›Î_ ±„Bfi Ë÷˘ …, ±Î‰_ ‹ıÓ

’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ‹ËÎfiÁÎÏÿ‹Î_ Ωı›_ »ı ±fiı ±ËŸ ’HÎ ‘Ò‹ ÿı¬Î› »ı. ÷ı◊Ì ‰Ïé ’HÎ ±‰U›

±ËŸ ˢ‰˘ Ωı¥±ı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ““‘Ò‹ÎÏÿ Ï·_√ √˛ËHÎ ‰Õı ±fiı Ï·_√-Ï·_√ÌfiÎ

±Ï‰fiΤΉ ±ı‰Î Á_⁄_‘fiÎ V‹flHÎ ‰Õı”” ±fi‹Îfi ¿flfiÎfl ≠‹Î÷Î ÷ı ZÎıh΋Î_ flËı·Î

±„Bfifiı ΩHÎı »ı.

±ÎI‹Î fi΋fiÎ Ï·_√ÌfiÌ (ÁÎK›fiÌ) ÁÎ◊ı ¿˘¥’HÎ Ï·_√fi˘ (Ëı÷fi˘) ±Î‰Î

≠¿Îflfi˘ ±Ï‰fiΤΉÁ_⁄_‘ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ◊Ì ±ıÀ·ı «ZÎ ±ÎÏÿ ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ

ÁÎZÎÎ÷˚ Ωı›ı·˘ fi◊Ì ¿ı …ı Ï·_√-Ï·_√ÌfiÎ Á_⁄_‘fi_ ±fiV‹flHÎ ¿fl‰Î◊Ì ±fiı ŒflÌ ÷ı‰_

ÿı¬‰Î◊Ì ““±ÎI‹Î »ı”” ±Î‰˘ ⁄˘‘ ◊Λ.

’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ±ÎI‹Î ±fiı ÷ı ±ÎI‹Îfiı …HÎΉfiÎfl Ï·_√ ÁÎZÎÎ÷˚ Ωı›Î_ … fi◊Ì. ÷ı◊Ì

μkÎfl¿Î·‹Î_ ±ÎI‹Îfiı …HÎΉfiÎv_ ±fi‹Îfi ◊÷_ fi◊Ì. Ωı ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ±ı¿‰Îfl ’HÎ ±ÎI‹Î

±fiı ÷ıfiı …HÎΉfiÎfl Ï·_√fi˘ fi…fl˘fi…fl ≠I›ZÎ ≠‹ÎHÎ◊Ì ÁÎZÎÎ÷˚ Á_⁄_‘ Ωı›ı·˘ ˢ÷

÷˘ ÷˘ ±ÎI‹Î I›Îflı … ≠I›ZÎ ÿı¬Î›ı·˘ ◊›˘. ÷ı◊Ì ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ◊Ì … ±ÎI‹ÎfiÌ ÏÁÏ©

◊¥ Ω›, ±fi‹Îfi ¿fl‰_ T›◊˝ … ◊Λ. ¿ÎflHÎ ¿ı ±ÎI‹Î ≠I›ZÎ◊Ì … Ωı›ı·˘ ÏÁ© ◊›˘.

ÁÎflÎ_ ¿ı Ωı ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ±ÎI‹Î ±fiı ÷ÿ˚ÿ½¿ Ï·_√ ±ı¿‰Îfl ’HÎ Ωı›Î_ … fi◊Ì

÷˘ Á_⁄_‘ fi ΩH›˘ ˢ‰Î◊Ì ±fi‹Îfi ◊Λ … fiËŸ ±fiı Ωı ±ı¿‰Îfl ’HÎ ÁÎZÎÎ÷˚ Ωı›ı·Î_

ˢ› ÷˘ ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ◊Ì … ±ÎI‹Î ÏÁ© ◊¥ √›˘. ÷ı◊Ì ±fi‹Îfi ¿fl‰Îfi_ … fi flËı,

‹ÎÀı ±ÎI‹Î ±fi‹Îfi √˛ÎèÎ ’HÎ fi◊Ì. ––1550––

±Î … ‰Î÷ ˉı ’»ÌfiÌ √Î◊΋Î_ ‰‘Îflı V’p ¿flı »ı -

Ÿ ÿ ¡ËflÁ‹¢ª‚¢’¢œŒÁ⁄U‚áÊ◊÷Í ¡•Ù ¬ÈáÊÙ ‚⁄U•Ù –ÃÁÑ¢ªŒÁ⁄U‚áÊÊ•Ù, ¡Ëfl ‚¢¬ìÊ•Ù „UÙîÊÊ H1551H

(Ÿ ø ¡ËflÁ‹XÔU‚ê’㜌‡Ê¸Ÿ◊÷ÍŒ˜ ÿ× ¬ÈŸ— S◊⁄U× –ÃÁÑXÔUŒ‡Ê¸ŸÊîÊËfl ‚ê¬˝àÿÿÙ ÷flØ H)

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ8

√Î◊Î◊˝ - ““∞‰ ±fiı ÷ÿ˚ÿ½¿ Ï·_√”” ±Î ⁄LfiıfiÎ Á_⁄_‘fi_ ÿ½fi ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ◊›_

fi◊Ì ¿ı …ı◊Ì ÷ı Á_⁄_‘fi_ V‹flHÎ ¿flfiÎflÎfiı ÷ı Ï·_√fiÎ ÿ½fi◊Ì ““∞‰ »ı”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘

∞‰fiı ωÊı ⁄˘‘ ◊Λ. ––1551––

ω‰ı«fi - ’Ò‰˝fiÌ √Î◊΋Î_ …ı ¿Ëı‰Î¥ √›_ »ı ÷ı … ‰Î÷ ±Î √Î◊΋Î_ ‰‘Îflı

V’p ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰Ì »ı ¿ı - …ı‹ ‰Ïé ±fiı ‰Ïéfiı …HÎΉfiÎfl ‘Ò‹, ÷◊Î ÷ı ⁄Lfiıfi˘

±Ï‰fiΤΉ Á_⁄_‘ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ‹ËÎfiÁÎÏÿ‹Î_ ÁÎZÎÎ÷˚ Ωı›˘ »ı. ÷˘ … ’‰˝÷ÎÏÿ‹Î_

‘Ò‹Ï·_√ ÿı¬‰Î◊Ì ±fiı ±„Bfi ÁÎ◊ıfiÎ ÷ıfiÎ ±Ï‰fiΤΉ Á_⁄_‘fiÎ V‹flHÎ◊Ì ‰Ïéfi_

±fi‹Îfi ◊Λ »ı. ÷ı‹ ∞‰ ±fiı ∞‰fiı …HÎΉfiÎfl ¿˘¥ Ï·_√, ÷◊Î ÷ı ⁄Lfiıfi˘

±Ï‰fiΤΉÁ_⁄_‘ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ @›Î_› Ωı›ı·˘ fi◊Ì ¿ı …ı◊Ì ÷ı Ï·_√ ÿı¬‰Î◊Ì ±fiı ÷ı

⁄LfiıfiÎ ±Ï‰fiΤΉ Á_⁄_‘fiÎ ±fiV‹flHÎ◊Ì ““±ËŸ ∞‰ »ı”” ±Î‰˘ ÏfiHν›ÎI‹¿ ⁄˘‘

¿flÌ Â¿Î›. ’Ò‰ı˝ Ï·_√-Ï·_√Ì ±fiı ÷ıfi˘ Á_⁄_‘ Ωı›˘ ˢ› ÷˘ … ±L›hÎ Ï·_√‹ÎhÎ

ÿı¬‰Î◊Ì Ï·_√Ìfi_ ±fi‹Îfi ◊Λ.

≠ë - ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ Ï·_√-Ï·_√Ì ±fiı ÷ıfiÎ Á_⁄_‘fi_ ≠I›ZÎ iÎÎfi ¿›* ˢ› ÷˘ …

μkÎfl¿Î·ı ±fi‹Îfi ◊Λ. ±Î ÷‹ÎflÌ ‰Î÷ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ““ÁÒ›˝ √Ï÷‹Îfi »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı

Á‰Îflı ’Ò‰˝ÏÿÂÎfiÎ ZÎıh΋Î_, ⁄’˘flı ‹K› ±Î¿Î‹Î_ ±fiı ÁΛ_¿Î·ı ’Ïç‹ÏÿÂÎfiÎ ZÎıh΋Î_

ÿı¬Î› »ı ‹ÎÀı, ±◊ν÷˚ ÿıÂÎL÷fl≠΄M÷ …HÎÎ÷Ì Ë˘‰Î◊Ì √Ï÷‹Îfi »ı. …ı‹¿ı ÿı‰ÿkÎ.

ÁÎflÎ_ ¿ı ÿı‰ÿkÎ fi΋fi˘ ¿˘¥ ‹ÎHÎÁ …\ÿÎ …\ÿÎ ¿Î·ı …\ÿÎ …\ÿÎ ZÎıhÎı ÿı¬Î› »ı ÷ı◊Ì

fiyÌ √Ï÷‹Îfi »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ÁÒ›˝ ’HÎ ÿıÂÎL÷fl ≠΄M÷‰Î‚˘ ÿı¬Î› »ı. ‹ÎÀı ±‰U›

√Ï÷‹Îfi »ı. ±Î‰_ ±fi‹Îfi Á‰ı˝ ·˘¿˘ ¿flı »ı. ±Î ±fi‹Îfi‹Î_ ÁÒ›˝fiÌ ±_ÿfl flËı·

ÿıÂÎL÷fl≠΄M÷w’ Ï·_√ ±fiı √Ï÷‰Î‚Î’b_ ±ı Ï·_√Ì, ÷◊Î ±Î ⁄Lfiıfi˘ Á_⁄_‘ @›Îflı›

’HÎ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ Ωı›˘ … fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÁÒ›˝ ±Î¿Î‹Î_ ÿÒfl »ı. »÷Î_ F›Îflı …\±˘ I›Îflı

±fi‹Îfi ◊Λ … »ı. ±Î‰Î ±fi‹Îfifiı ““Á΋ÎL›÷˘ºp”” ±fi‹Îfi ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î‰Î

≠¿ÎflfiÎ Á΋ÎL›÷˘ºp ±fi‹Îfi◊Ì ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ fi Ωı›ı·Ì ±ı‰Ì ’HÎ ÁÒ›˝-«_ƒÎÏÿfiÌ √Ï÷fi_

±fi‹Îfi ◊Λ »ı ÷ı‹ ∞‰fi˘ ’HÎ ¿˘¥ Ï·_√fiÌ ÁÎ◊ı Á_⁄_‘ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ fi Ωı›˘ ˢ›

÷˘ ’HÎ ±fi‹Îfi ÏÁ© ◊Âı.

μkÎfl - ±Î‰˘ ≠ë ¿fl‰˘ fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ÁÒ›˝‹Î_ √Ï÷‹k‰ ±fiı ÿıÂÎL÷fl≠΄M÷I‰

¤·ı Ωı›ı· fi◊Ì. ’fl_÷ ºpÎL÷¤Ò÷ ±ı‰Î ÿı‰ÿk΋Î_ √Ï÷‹k‰ ±fiı ÿıÂÎL÷fl≠΄M÷I‰ ÷◊Î

÷ı ⁄Lfiıfi˘ ±Ï‰fiΤΉ Á_⁄_‘ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ Ωı›ı·˘ »ı. ÷ı◊Ì … ÷ıfiı ±fiÁÎflı ÁÒ›˝‹Î_

√Ï÷‹k‰fiÌ ¿S’fiÎ ¿flΛ »ı. ’‰˝÷‹Î_ ‰ÏéfiÌ ÏÁÏ© ¿fl‰Ì ˢ› I›Îflı ’HÎ ºpÎL÷¤Ò÷

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 9

‹ËÎfiÁ‹Î_ … ‘Ò‹-‰Ïé ±fiı ÷ıfiÎ Á_⁄_‘fi_ ≠I›ZÎiÎÎfi ¿flı·_ »ı. ’ZÎ̤Ò÷ ’‰˝÷‹Î_ ±Î

Á_⁄_‘ Ωı›ı·˘ ˢ÷˘ fi◊Ì. ÷ı‹ ±ËŸ ’HÎ ºpÎL÷̤Ò÷ ‘‹a ±ı‰Î ÿı‰ÿk΋Î_ ÿıÂÎL÷flfiÌ

≠΄M÷ √Ï÷’Ò‰˝¿ … »ı. ±Î‹ Á΋ÎL›’HÎı ≠I›ZÎ ¶ÎflÎ ÏfiHν› ¿flÌfiı … ÁÒ›˝‹Î_ ’HÎ

÷ı ÿıÂÎL÷fl≠΄M÷fiı ÃÕÒfl = ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÌ √Ï÷’Ò‰˝¿ … »ı. ±Î‹ ≠‹Î÷Î ÏÁ© ¿flı »ı.

‹ÎÀı ÷ı ºpÎL÷‹Î_ ’HÎ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ Ï·_√-Ï·_√Ìfiı ±fiı Á_⁄_‘fiı Ωı›ı·˘ »ı … ±fiı ±Î

Á_⁄_‘ Ωı›ı·˘ »ı ÷˘ … ÁÎK›fiÌ ÏÁÏ© ◊Λ »ı.

μ’fl˘@÷ ±fi‹Îfi˘fiÌ …ı‹ ∞‰fi_ ±„V÷I‰ ÏÁ© ◊Λ ±ı‰˘ ∞‰fiÎ ±„V÷I‰fiÌ

ÁÎ◊ı ±Ï‰fiΤΉ Á_⁄_‘‰Î‚˘ ¿˘¥’HÎ Ëı÷ ¿˘¥’HÎ ºpÎL÷‹Î_ ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ◊Ì ÿı¬Î›ı·˘

fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ““Á΋ÎL›÷˘ºp”” ±fi‹Îfi◊Ì ’HÎ ±ÎI‹ÎfiÎ ±„V÷I‰fiÌ

ÏÁÏ© ◊÷Ì fi◊Ì. ÿı‰ÿk΋Î_ ÿıÂÎL÷fl≠΄M÷ ±fiı √Ï÷‹k‰ Ωı›ı·_ »ı ÷˘ ÁÒ›˝‹Î_ ÷ıfiı

±fiÁÎflı ÿıÂÎL÷fl≠΄M÷ ÿı¬Î‰Î◊Ì √Ï÷‰Î‚Î’b_ ÏÁ© ◊Λ »ı. ‹ËÎfiÁ‹Î_ ‘Ò‹-‰Ïé

±fiı ÷ıfi˘ Á_⁄_‘ Ωı›ı·˘ »ı. ÷˘ … ’‰˝÷‹Î_ ‰Ïé ÏÁ© ◊Λ »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ∞‰fiÎ

±„V÷I‰fiı ÏÁ© ¿flı ±ı‰˘ ±Ï‰fiΤΉÁ_⁄_‘‰Î‚˘ Ëı÷ …ı‹Î_ ˢ› ±ı‰_ ¿˘¥ ºpÎL÷ ’HÎ

fi◊Ì ÷◊Î ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ±Î‰_ ¿˘¥ ºpÎL÷ Ωı›ı·_ ’HÎ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±ÎI‹Îfi_ ±„V÷I‰

±fi‹Îfi◊Ì ÏÁ© ◊÷_ fi◊Ì ±Î‰Î ω«Îfl˘ Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ÷‹ÎflΠˈ›Î‹Î_ ‰÷ı˝ »ı.

––1551––

±ÎI‹Î ≠I›ZÎ ¤·ı fi◊Ì, ÷ı‹ ±fi‹Îfi◊Ì √Q› ’HÎ ¤·ı fi ˢ. ÷˘ ’HÎ ±Î

±ÎI‹Î ±Î√‹√Q› »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ±Î√‹ÂÎj΢fiÎ ±Î‘Îflı ±ÎI‹Î »ı. ±Î‹ ÷ıfi_ ±„V÷I‰

ÏÁ© ◊Âı ±Î‰_ ¿˘¥ ¿Ëı ÷˘ ±Î ‰Î÷ ’HÎ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ÷ı …HÎΉı »ı -

ŸÊª◊ªê◊Ù Áfl ÕÙ, Á÷îÊß ¡¢ ŸÊª◊Ù˘áÊÈ◊ÊáÊÊ•Ù –Ÿ ÿ ∑§Ê‚ß ¬ìÊÄπÙ, ¡ËflÙ ¡S‚ʪ◊Ù flÿáÊ¢ H1552H

(ŸÊª◊ªêÿÙ˘Á¬ ‚∑§Ù, Á÷là ÿŒ˜ ŸÊª◊Ù˘ŸÈ◊ÊŸÊØ –Ÿ ø ∑§SÿÁøŒ˜ ¬˝àÿˇÊÙ, ¡ËflÙ ÿSÿʪ◊Ù fløŸ◊˜)

√Î◊Î◊˝ - ÷ı ∞‰ ±Î√‹√Q› ’HÎ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ±Î√‹≠‹ÎHÎ ±ı

±fi‹Îfi◊Ì ¿_¥ …\ÿ_ fi◊Ì. ‰‚Ì ±ÎI‹Î ¿˘¥fiı ’HÎ ≠I›ZÎ ÿı¬Î›˘ fi◊Ì ¿ı …ıfi_ ‰«fi

±Î√‹≠‹ÎHÎ »ı ±ı‹ ‹fiΛ. ––1552––

ω‰ı«fi - ±ÎI‹Î ¥„Lƒ›˘◊Ì ¤·ı ≠I›ZÎ fi ÿı¬Î›. Ï·_√-Ï·_√Ìfi˘ Á_⁄_‘

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ10

’Ò‰˝¿Î·‹Î_ Ωı›ı·˘ fi ˢ‰Î◊Ì ¤·ı ±fi‹Îfi◊Ì ÏÁ© fi ◊Λ, ’HÎ ÷ı ±ÎI‹Î ±Î√‹◊Ì

ÏÁ© ◊Âı. ±Î‹ ¿˘¥ ¿Ëı ÷˘ ÷ı ’HÎ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ±ÎI‹Î ±Î√‹◊Ì

’HÎ ÏÁ© ◊¥ ¿÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î√‹≠‹ÎHÎ ’HÎ ±ı¿ ≠¿Îflfi_ ±fi‹Îfi … »ı.

±fi‹Îfi≠‹ÎHÎ◊Ì ±Î√‹≠‹ÎHÎ ¿_¥ …\ÿ_ ≠‹ÎHÎ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı‹Î_ ’HÎ ±ı¿ ≠¿ÎflfiÌ

Ï·_√-Ï·_√ÌfiÎ Á_⁄_‘ ¶ÎflÎ ¿S’fiÎ … ¿fl‰ÎfiÌ Ë˘‰Î◊Ì ’fl‹Î◊˝◊Ì ÷ı ±Î√‹≠‹ÎHÎ ’HÎ

±fi‹Îfiw’ … »ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ◊›ı·Î ±ÎM÷’vÊ˘ ‰Õı ⁄˘·Î›ı·Î ‰Î@›˘◊Ì …ı ⁄˘‘ ◊Λ ÷ıfiı

ÂÎOÿ≠‹ÎHÎ ±◊ν÷˚ ±Î√‹≠‹ÎHÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ±ÎM÷’vÊ˘ ⁄ı ≠¿ÎflfiΠˢ› »ı. ·˙Ï¿¿

±fiı ·˘¿˘kÎfl. ‹Î÷Î-Ï’÷Î ±ÎÏÿ ÏË÷ıE»\ ‰ÕÌ·˘ ÷ı ·˙Ï¿¿ ±ÎM÷ ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı

÷Ì◊*¿fl¤√‰L÷˘ ¿ı Á‰˝iÎ ±ÎI‹Î±˘ ÷ı ·˘¿˘kÎfl ±ÎM÷ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı‹fiÎ_ ⁄˘·Î›ı·Î_

‰Î@›˘◊Ì …ı ⁄˘‘ ◊Λ ÷ı ±Î√‹≠‹ÎHÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î ‰Î@›˘ ’HÎ ⁄ı Ω÷fiÎ_ ˢ›

»ı. ±ı¿ ºpÎ◊˝fiΠωʛ‰Î‚Î_ ±ıÀ·ı ¿ı ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Î CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fiı …HÎΉfiÎflÎ_

±fiı ⁄ÌΩ_ ±ºpÎ◊˝fiΠωʛ‰Î‚Î_ ±ıÀ·ı ¿ı V‰√˝-fifl¿ÎÏÿ «ZÎ◊Ì fi ÿı¬Î÷Î ÷ı‰Î

’ÿÎ◊˝fiı ¿Ëı‰Î‰Î‚Î_.

±Î ⁄Lfiı‹Î_◊Ì ≠◊‹ …ı ºpÎ◊˝fiΠωʛ‰Î‚Î_ »ı ±ıÀ·ı ¿ı «ZÎ ±ÎÏÿ ¥„Lƒ›˘◊Ì

≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Î ±ı‰Î CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ºp’ÿÎ◊˝fiΠωʛ‰Î‚Î_ ‰Î@›˘◊Ì …ı ⁄˘‘ ◊Λ »ı

÷ı ⁄˘‘ ‰ÎV÷ω¿ flÌ÷ı ±fi‹Îfi◊Ì … ◊›ı· »ı. ±◊ν÷˚ ±fi‹Îfi◊Ì Ï¤Lfi fi◊Ì. ¿ÎflHÎ

¿ı ¿˘¥ ±ı¿ T›„@÷±ı ⁄Ì∞ T›„@÷fiı ““CÎÀ ·Î‰”” ±Î‹ ¿èÎ_. ÷ı hÎÌ∞ T›„@÷±ı ÁÎ_¤Y›_

I›Îflı μÿfl¤Î√ Á‘Ì ’ˢ‚Î ±fiı ÷ıfiÎ◊Ì μ’flfiÎ ¤Î√‹Î_ ÁÎ_¿ÕÎ, ‹ÎÀÌfiÎ ⁄fiı·Î,

Áfl¬Î ·Î_⁄Î-’ˢ‚Î ±fiı √˘‚ √˛Ì‰Î‰Î‚Î ±ı‰Î CÎÀfi΋fiÎ ’ÿÎ◊˝fiı ⁄Ì∞ T›„@÷±ı

·Î‰Ìfiı ≠◊‹ T›„@÷fiı ±ÎM›˘. ÷ı Ωı¥fiı hÎÌ∞ T›„@÷±ı ‹fi‹Î_ ±Î‰_ iÎÎfi ≠ÎM÷ ¿›*

¿ı ““¬ÎÕÈ’ÈäŸÙŒ⁄UÊÁŒ”” ±Î¿Îfl‰Î‚˘ ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ …ı ’ÿÎ◊˝ »ı ÷ıfiı … CÎÀ ¿Ëı‰Î› »ı.

¿ÎflHÎ ¿ı ≠◊‹ T›„@÷±ı ⁄Ì∞ T›„@÷fiı F›Îflı CÎÀ ·Î‰‰Îfi_ ¿èÎ_ I›Îflı ÷ıHÎı ÷ı … ’ÿÎ◊˝

·ÎT›˘ ±fiı ≠◊‹ T›„@÷±ı ·Ì‘˘. ‹ÎÀı ±Î … CÎÀ’ÿÎ◊˝ CÎÀÂOÿ◊Ì ‰ÎE› ˢ‰˘ Ωı¥±ı.

…ı‹ ¿<_¤ÎflfiÌ ÿ¿Îfi‹Î_ ±Î‰Î CÎHÎÎ CÎÀ »ı ±fiı ÷ıfiı CÎÀ-CÎÀ ¿ËÌfiı … ·˘¿˘ ·ı‰Õ-

ÿı‰Õ ¿flı »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı ±Î ±ÎM÷’vÊ ‰Õı ⁄˘·Î›ı·˘ CÎÀ ÂOÿ ±I›Îflı ‹fiı …ı Á_¤‚Λ

»ı ÷ı◊Ì ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ M≤◊⁄Kfi˘ÿflÎÏÿ ±Î¿Îfl‰Î‚Î ’ÿÎ◊˝fiÌ … ‹Îflı ±Îfi›fiÏø›Î ¿fl‰Ì

Ωı¥±ı. ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ ±fi‹Îfi ¿flÌfiı ≠‹Î÷Î CÎÀÎfi›fifiÌ Ïø›Î ¿flı »ı. ±fi‹Îfifi˘

≠›˘√ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı - flÄòÊÊ ¬˝ÿÈÖÿ◊ÊŸÙ ÉÊ≈U‡Ê錗, ¬ÎÕÈ’ÈäŸÙŒ⁄UÊÁŒ◊ŒÕ¸ ∞fl ©UëÿÃ,ÃÕÊ÷ÍìŒÊÕ¸ ∞fl ÉÊ≈U‡Ê錬˝ÿÙª¬˝flÎûÊ—, ÿÕÊ ¬ÍflZ ∑ȧê÷∑§Ê⁄UʬáÊÊŒı –

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 11

±ÎM÷’vÊfiÎ ‰Î@›◊Ì …HÎÎ÷˘ ±◊˝⁄˘‘ ±fi‹Îfi◊Ì … ◊¥ Ω› »ı. ÷ı◊Ì

±ÎM÷’vÊfiÌ ‰ÎHÎÌ◊Ì ◊÷Î ⁄˘‘fiı ≠‹ÎHÎ ‹Îfi‰Îw’ ±Î√‹≠‹ÎHÎ ±fi‹Îfi◊Ì …\ÿ

‹Îfi‰Î◊Ì …wfl fi◊Ì. …ı‹ CÎÀ ÂOÿ ÁÎ_¤‚‰Î◊Ì CÎÀ fi΋fiÎ ’ÿÎ◊˝‹Î_ … ⁄˘‘ ◊Λ

»ı. ÷ı◊Ì CÎÀ’ÿÎ◊˝fiı »˘ÕÌfiı CÎÀÂOÿ◊Ì ‰ÎE› ⁄Ì∞ ¿˘¥ ‰V÷ fi◊Ì. ±ı … ≠‹ÎHÎı ““±Î

±ÎI‹Î”” fi΋fi˘ ÂOÿ ’HÎ ÂflÌflfiı »˘ÕÌfiı ⁄ÌΩ ¿˘¥ V◊Îfi‹Î_ ¿ı ⁄ÌΩ ¿˘¥ ’ÿÎ◊˝‹Î_

≠›˘√ ¿flÎ÷˘ …HÎÎ÷˘ fi◊Ì ¿ı …ı◊Ì ““±ÎI‹Î”” ÂOÿ ÁÎ_¤‚‰Î◊Ì ““±ÎI‹Î”” fi΋fiÎ

’ÿÎ◊˝fi˘ ⁄˘‘ ÂflÌfl ωfiÎ ⁄ÌΩ ¿˘¥ V◊Îfi‹Î_ ◊Λ.

‰‚Ì V‰√˝-fifl¿-Ïfi√˘ÿ ±ÎÏÿ ±ºp±◊˝fiı …HÎΉfiÎflÎ ·˘¿˘kÎfl ÷Ì◊*¿flÎÏÿ

‹ËÎ’vÊ˘fiÎ ‰Î@›fiı …ı ÂÎOÿ≠‹ÎHÎ (±Î√‹≠‹ÎHÎ) ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı ’HÎ ÷΄k‰¿ flÌ÷ı

ω«Îfl ¿fḻı ÷˘ ±fi‹Îfi≠‹ÎHÎ◊Ì Ï¤Lfi fi◊Ì. ÷ı ±Î√‹≠‹ÎHÎ ’HÎ ±fi‹Îfi‹Î_ …

Á‹‰÷Îfl ’΋ı »ı ÷ı ±fi‹Îfi ±Î ≠‹ÎHÎı -

V‰√˝-fifl¿-Ïfi√˘ÿ ±ÎÏÿ ±ºp±◊˝fiΠωʛ‰Î‚_ ÷Ì◊*¿fl ±ÎÏÿ ·˘¿˘kÎfl

±ÎM÷’vÊ˘fi_ …ı ‰«fi »ı ÷ı ‰«fi (’ZÎ), ≠‹ÎHÎ »ı (ÁÎK›), ±Ï‰Á_‰ÎÏÿ ‰«fi‰Î‚Î

±ÎM÷’vÊ ‰Õı ¿Ëı‰Î›ı·_ ˢ‰Î◊Ì (Ëı÷). «_ƒ√˛ËHÎ-ÁÒ›˝√˛ËHÎ ‰√ıflı ¤ÎωfiÎ ¤Î‰˘fiı

¿ËıfiÎflÎ iÎÎfi̱˘fiÎ ‰«fifiÌ …ı‹ (μÿÎËflHÎ). ±Î flÌ÷ı ±fi‹Îfi≠‹ÎHÎ◊Ì … ·˘¿˘kÎfl

’vÊ˘fi_ ‰«fi ≠‹ÎHÎ »ı ±Î‹ …HÎÎ¥ … Ω› »ı. ÷˘ ±Î√‹≠‹ÎHÎ …\ÿ_ ‹Îfi‰ÎfiÌ

Â_ …wfl ? ÷ı◊Ì ¬flı¬fl ÷˘ ±Î√‹≠‹ÎHÎ …\ÿ_ fi◊Ì ¿ı …ı ±Î√‹≠‹ÎHÎ◊Ì ±ÎI‹Îfi_

±„V÷I‰ ‹ÎfiÌ Â¿Î›.

‰‚Ì ±ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ ±ÎM÷’vÊ ±‹fiı ¿˘¥ ÿı¬Î÷Î … fi◊Ì. …ıfiı ±ÎI‹Î

≠I›ZÎ ÿı¬Î›˘ ˢ›. Ωı ±ÎI‹Îfiı ÁÎZÎÎ÷˚ ÿı¬fiÎflÎ ¿˘¥ iÎÎfiÌ ‹‚ı ÷˘ ÷ı‹fiÎ ‰«fifiı

±‹ı ““±Î√‹≠‹ÎHΔ ÷flÌ¿ı V‰Ì¿Îfḻı. ’fl_÷ ±Î‰Î Á‰˝iÎ ±fiı ±ÎI‹Îfiı ΩıfiÎflÎ

¿˘¥ iÎÎfiÌ ±‹fiı …HÎÎ÷Î fi◊Ì. ‹ÎÀı ±Î√‹≠‹ÎHÎ◊Ì ’HÎ ±ÎI‹ÎfiÌ ÏÁÏ© ◊÷Ì

fi◊Ì. ––1552––

¡¢ øʪ◊Ê ÁflL§hÊ, ¬⁄UÙå¬⁄U◊•Ù Áfl ‚¢‚•Ù ¡ÈûÊÙ –‚√flå¬◊ÊáÊÁfl‚ÿÊ߸•Ù, ¡ËflÙ ÁûÊ ÃÙ ’ÈhË H1553H

(ÿìÊʪ◊Ê ÁflL§hÊ—, ¬⁄US¬⁄U◊ÃÙ˘Á¬ ‚¢‡ÊÿÙ ÿÈÄ× –‚fl¸¬˝◊ÊáÊÁfl·ÿÊÃËÃÙ, ¡Ëfl ßÁà ÃÃÙ ’ÈÁh— H)

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ12

√Î◊Î◊˝ - ‰‚Ì ±Î√‹˘ ’flV’fl ωv© »ı. ±Î ¿ÎflHÎ◊Ì ’HÎ Á_› ◊Λ ±ı

… μÏ«÷ »ı. ÷ı◊Ì ∞‰ Á‰˝ ≠‹ÎHÎfiΠωʛ◊Ì flÏË÷ »ı. ±Î‰Ì Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ÷‹ÎflÌ

⁄Ï© »ı. ––1553––

ω‰ı«fi - ‰‚Ì Á‰ı˝ ÿ½fi¿Îfl˘fiÎ_ ⁄‘Î_ … ±Î√‹˘ ’flV’fl ωv© …HÎΛ »ı.

÷ı◊Ì ’HÎ ±ÎI‹Îfiı ωÊı Á_ÿıË ◊Λ ±ı … μÏ«÷ »ı. ’fl_÷ ÏfiHν› ◊¥ ¿÷˘ fi◊Ì.

¿ÎflHÎ ¿ı ±ı¿ ÿ½fi¿Îflfi_ ±Î√‹ ““±ÎI‹Î fi◊Ì”” ±ı‹ ¿Ëı »ı ±fiı ⁄ÌΩ … ÿ½fi¿Îflfi_

±Î√‹ ““±ÎI‹Î »ı”” ±Î‹ ¿Ëı »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ’flV’fl ωv© ’ÎÉ΂Î_ ±Î√‹˘

ˢ‰Î◊Ì ¿˘fi_ ±Î√‹ ÁΫ_ ±fiı ¿˘fi_ ±Î√‹ ¬˘À<_ ‹Îfi‰_ ? ±Î ¿ÎflHÎ◊Ì ’HÎ ±ÎI‹Îfiı

ωÊı Á_ÿıË ◊Λ ÷ı‹ »ı. ±Î√‹˘fi_ ’flV’fl ωv© ¿◊fi ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

(1) ¿ıÀ·Î_¿ ±Î√‹˘ ±ÎI‹ÎfiÎ fi΄V÷I‰fiı … ÁÒ«‰ı »ı. fi΄V÷¿ ÿ½fi¿Îfl˘

(«Î‰Î˝¿)fi˘ ±Î√‹’Îà ±Î ≠‹ÎHÎı »ı ¿ı ““∞ÃÊflÊŸfl ‹Ù∑§Ù˘ÿ¢ ÿÊflÊÁŸÁãº˝ÿªÙø⁄U—”” =«ZÎ ±ÎÏÿ ¥„Lƒ›˘◊Ì …ıÀ·˘ ·˘¿ ÿı¬Î› »ı ÷ıÀ·˘ … ±Î ·˘¿ »ı. V‰√˝-’Î÷η. ÿı‰-

fifl¿ …ı‰_ ¿Â_ … fi◊Ì. ÷º˝ ! flÎ∑§¬Œ¢ ¬‡ÿ, ÿŒ˜ flŒÁãà ’„ÈUüÊÈÃÊ— H1H Ëı ¤ƒı ! ÷_

‰vfiÎ ’√·Î_fiı Ωı ¿ı‹¿ı ⁄Ël÷˘ ’HÎ ÷ı‹ … ¿Ëı »ı. ÁÎfl¤Ò÷ ‰Î÷ν ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

¿˘¥ ±ı¿ √΋‹Î_ ’Ï÷±ı ’IfiÌfiı ¿èÎ_ ¿ı Á_ÁÎflÌ ·˘¿˘ √ÎÕfl̛Π≠‰ÎË …ı‰Î ˢ› »ı.

ÁΫ_ ¿_¥ ΩHÎ÷Î … fi◊Ì ±fiı ±ı¿ı ¿èÎ_ ÷ı‹ ⁄ÌΩı ¿Ëı »ı ±fiı ⁄ÌΩ±ı ¿èÎ_ ÷ı‹ hÎÌΩı

¿Ëı »ı. ’Ifi̱ı ’»u_ ¿ı ±Î ¿ı‰Ì flÌ÷ı ? ÷˘ ÷fiı …HÎΉ_ »\_. ±ı‹ ¿ËÌfiı ±‘˝flÎÏhÎ

‰ÌI›Î ’»Ì Á‰ı˝ ·˘¿˘ Á¥ √›Î I›Îflı ’Ï÷±ı ¿èÎ_ ¿ı ‹ÎflÌ ÁÎ◊ı «Î·, ⁄Lfiı √΋fiÌ

⁄ËÎfl √›Î ±fiı ’vÊı ’IfiÌfiı ¿èÎ_ ¿ı Ωı Ë_ ⁄ı ËÎ◊fiı ’√fiÌ …ı‹ «Î·‰Î‹Î_ fl˘¿Ìfiı

‰vfiÌ …ı‹ «Îfl ’√ı «Î·_ »\_. ÷_ ⁄flÎ⁄fl ÿı¬ ±fiı ‹ÎflÌ ÁÎ◊ı «Î·. ’vÊ ‰vfiÌ …ı‹

«Îfl ’√ı «Î·Ìfiı √΋fiÌ ⁄ËÎfl◊Ì √΋fiÌ ±_ÿfl ±ÎT›˘. ËÎ◊ ±fiı ’√◊Ì flı÷Ì‹Î_

‰vfiÎ …ı‰Î ±Î¿Îfl˘ ¿›Î˝. CÎflı ±Î‰Ìfiı ⁄Lfiı Á¥ √›Î_. ’IfiÌfiı ¿èÎ_ ¿ı ÷fiı ¬⁄fl »ı

¿ı ±Î ’√·Î_ ‹ıÓ … ¿›Î* »ı »÷Î_ Á‰Îflı ·˘¿˘ Â_ ¿Ëı »ı ? ÷ı ÷_ Ωı. ≠¤Î÷ ◊›_. ±ı¿

‹ÎHÎÁ fiÌ¿Y›˘, ÷ıHÎı flı÷Ì‹Î_ ‰vfiÎ_ ’√·Î_ Ωı›Î_. …ı ±Î‰ı ÷ıfiı ¿Ëı »ı ¿ı ±Î…ı flÎhÎı

√΋‹Î_ ‰v ±ÎT›_ Ë÷_. …\±˘ flı÷Ì‹Î_ ±Î ’√·Î_ ’Õı·Î_ »ı. ’Ëı·Î±ı ⁄ÌΩfiı, ⁄ÌΩ±ı

hÎÌΩfiı, hÎÌΩ±ı «˘◊Îfiı ¿èÎ_. ±Î¬_ √΋ ¤ı√_ ◊¥ √›_. ⁄‘Î … ¿Ëı‰Î ·ÎB›Î ¿ı ËÎ

«˘yÁ ±Î…ı flÎhÎı √΋‹Î_ ‰v ±ÎT›_ »ı. ±Î ’Ï÷ ’˘÷ÎfiÌ ’IfiÌfiı ¿Ëı »ı ¿ı Ëı ¤ƒı !

÷_ Ωı ¿ı ±Î √΋fiÎ ⁄ËiÎÎfiÌ ’vÊ˘ ’HÎ ““±Î ‰vfiÎ ’√·Î_ »ı”” ±Î‹ ¿Ëı »ı.

ÁÎfl ±ı »ı ¿ı ‰vfiÎ_ ’√·Î_ fi◊Ì ‹ÎflÎ_ … ’√·Î_ »ı. ±Î ÷_ ΩHÎı »ı ÷˘ ’HÎ

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 13

±Î ·˘¿ ±Î‰˘ »ı. ¨ÕÌ ÷’ÎÁ ¿›Î˝ ωfiÎ ±ı¿ı ¿èÎ_ ÷ı‹ ⁄ÌΩ±ı ‹ÎfiÌ ·¥fiı V‰Ì¿ÎflÌ

·Ì‘_. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¿˘¥ ±ı¿ ‰@÷αı ¿èÎ_ ¿ı ““∞‰ »ı”” ±ıÀ·ı ⁄ÌΩ±ı ‹ÎfiÌ ·Ì‘_.

’»Ì ÷˘ ≠‰ÎË … «ÎS›˘. ⁄‘Î_±ı ‹ÎfiÌ … ·Ì‘_. ⁄Î¿Ì ±ÎI‹Î fi΋fi˘ ¿˘¥ ’ÿÎ◊˝

»ı … fiËŸ. ±Î «Î‰Î˝¿ÿ½fifiÌ ‰Î÷ ◊¥.1

(2) ‹Ì‹Î_Á¿ÿ½fi‹Î_ ¿<‹ÎÏfl·¤| ’HÎ ¿Ëı »ı ¿ı ÁflôÊÊŸÉÊŸ ∞flÒÃèÿÙ ÷ÍÃèÿ—‚◊ÈàÕÊÿ ÃÊãÿflÊŸÈ ÁflŸ‡ÿÁà Ÿ ø ¬˝àÿ‚ÜôÊÊ˘ÁSà = «ı÷fiÎfi˘ Á‹ÒË … ±Î ’Î_« ¤Ò÷˘

◊¿Ì μI’Lfi ◊¥fiı ’λ‚ ÷ı‹Î_ … ωfiΠ’Î‹Ì Ω› »ı. ’fl_÷ ’fl¤‰ …ı‰Ì ¿˘¥ Á_iÎÎ

fi◊Ì. ±ÎI‹Î …ı‰_ ¿˘¥ ‘˛‰÷k‰ … fi◊Ì ¿ı …ı ’Ò‰˝¤‰◊Ì ±ÎT›˘ ˢ› ±fiı ’fi¤˝‰ ’΋ı.

‹ÎhÎ ¤Ò÷˘‹Î_◊Ì «ı÷fiÎfi˘ CÎfi ≠√À ◊Λ »ı ±fiı ¤Ò÷˘‹Î_ … ω·› ’Î‹Ì Ω› »ı.

‹ÎÀı ±ÎI‹Î fi◊Ì.

(3) ⁄˙©ÿ½fi ¿Ëı »ı ¿ı ““Ÿ M§¬¢ Á÷ˇÊfl— ! ¬ÈŒ˜ª‹—”” ⁄©¤√‰Îfiı ÷ı‹fiÎ

ÿ½fiÂÎj΋Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı Ëı ‹Ïfi±˘ ? ““±ÎI‹Îfi_ ¿˘¥ w’ fi◊Ì”” ±ıÀ·ı ¿ı ±ÎI‹Î …ı‰_

¿˘¥ V‰w’ = ÷k‰ fi◊Ì.

±Î ⁄‘Î ’ÎÃ˘ ±ÎI‹ÎfiÎ fi΄V÷I‰fiı ÁÒ«‰fiÎflÎ »ı ±fiı ±ÎI‹ÎfiÎ ±„V÷I‰fiı

¿ËıfiÎflÎ_ ‰«fi˘ ’HÎ ¿˘¥ ¿˘¥ ±Î√‹’ÎÃ˘‹Î_ Á_¤‚Λ »ı. ÃÕÊ ø flŒ— = ‰ıÿfi˘ ’ÎÃ

±Î ≠‹ÎHÎı »ı.

(4) Ÿ Á„U flÒ ‚‡Ê⁄UË⁄USÿ Á¬˝ÿÊ˘Á¬˝ÿÿÙ⁄U¬„UÁÃ⁄UÁSÃ, •‡Ê⁄UË⁄¢U flÊ fl‚ãâ Á¬˝ÿÊ˘Á¬˝ÿŸ S¬Î‡Êà ßÁà = ÂflÌfl ÁÎ◊ı flËı÷Î ±ÎI‹Îfiı ≠ÌÏ÷-±≠ÌÏ÷fi˘ (flÎ√ ±fiı ¶ıÊfi˘) ±¤Î‰

ˢ÷˘ fi◊Ì ±◊ν÷˚ flÎ√-¶ıÊ Ë˘› »ı. ’fl_÷ ÂflÌfl flÏË÷ ◊¥fiı flËı÷Π© ±ÎI‹Îfiı

Ï≠›ÎÏ≠› (flÎ√ ±fiı ¶ıÊ) V’½÷Î … fi◊Ì. ±Î ’Îà ±ı‹ ÁÒ«‰ı »ı ¿ı ±ÎI‹Î fi΋fi˘

¿˘¥¿ ’ÿÎ◊˝ »ı.

(5) ““•ÁÇŸ„UÙòÊ¢ ¡È„ÈUÿÊØ Sflª¸∑§Ê◊—”” V‰√˝fiÌ ¥E»Î‰Î‚αı ±„BfiˢhÎ ›iÎ

¿fl‰˘ Ωı¥±ı. ±Î ‰Î@›fi˘ ±◊˝ ±ı ◊Λ »ı ¿ı …ı ‹fiW› ±„BfiˢhÎ ›iÎ ¿flı »ı ÷ı

‹flÌfiı V‰√ı˝ Ω› »ı. ˉı Ωı ±ÎI‹Î ˢ› ÷˘ … V‰√ı˝ …‰Îfi_ ⁄fiı. ÷ı◊Ì ±Î ’Îà ’HÎ

±ÎI‹ÎfiÎ ±„V÷I‰fiı ÁÒ«‰ı »ı.

1. «Î‰Î˝¿ÿ½fifi_ ““O≤ËV’Ï÷ÁÒhΔ” »ı. …ı O≤ËV’Ï÷±ı ⁄fiÎT›_ »ı. ÷ıfiÎ μ’fl◊Ì ““÷k‰˘’M·‰ÏÁ_Ë”” √˛_◊

⁄fiΉΛ˘ »ı. ÷ıfiÎ ≠Îfl_¤‹Î_ ““¬ÎÁÕ√ÿåáÙflÊÿflpàflÊÁ⁄U ÃûflÊÁŸ”” ±Î‰_ ÁÒhÎ »ı.

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ14

(6) ¿Ï’· ∑ÏÊfiÎ ⁄fiΉı·Î ÁÎ_A›ÿ½fi‹Î_ ’HÎ ¿èÎ_ »ı ¿ı - ““•ÁSà ¬ÈL§·Ù˘∑§Ãʸ ÁŸªÈ¸áÊÙ ÷ÙÄÃÊ ÁøŒ˜M§¬—”” = ’vÊ (±ÎI‹Î) fi΋fi_ ±ı¿ ÷k‰ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ »ı

¿ı …ı ±¿÷ν »ı, Ïfi√˝HÎ »ı, ¤˘@÷Î »ı ±fiı iÎÎfi‹› »ı”” ¥I›ÎÏÿ ’ÎÃ˘ ±ÎI‹ÎfiÎ

±„V÷I‰fiı ÁÒ«‰fiÎflÎ »ı. ÷ı◊Ì ±Î√‹’ÎÃ˘ ’flV’fl ωv© ±◊˝fiı ¿ËıfiÎflΠˢ‰Î◊Ì

±Î√‹≠‹ÎHÎ◊Ì ’HÎ ±ÎI‹ÎfiÎ ±„V÷I‰fiÌ ÏÁÏ© ◊÷Ì fi◊Ì. ‰ˆÂıÏÊ¿ÿ½fi¿Îfl˘ ≠I›ZÎ-

±fi‹Îfi ±fiı ±Î√‹ ±ı‹ hÎHÎ ≠‹ÎHÎ ‹Îfiı »ı. ÷ı◊Ì ÷ı‹fiÎ ‹÷fiı ±fiÁflÌfiı hÎHÎ

≠‹ÎH΢◊Ì ““±ÎI‹Î fi◊Ì”” ±Î ‰Î÷ ‹Ò·√Î◊α˘‹Î_ Á‹Ω‰Ì »ı. ’fl_÷ μ’‹Îfi ±fiı

±◊ν’ÏkÎ fi΋fiÎ_ ÂıÊ ⁄ı ≠‹ÎH΢◊Ì ’HÎ ±ÎI‹Îfi_ ±„V÷I‰ ÏÁ© ◊÷_ fi◊Ì. ÷ı V‰›_

Á‹…‰_. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

μ’‹Îfi fi΋fiÎ ≠‹ÎHÎ◊Ì ’HÎ ±ÎI‹Î …HÎÎ÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı μ’‹Îfi ≠‹ÎHÎ

÷ıfiı ¿Ëı‰Î› »ı ¿ı ±ı¿fiÌ ÁºÂ÷Î◊Ì ÿÒfl flËı·Î ⁄ÌΩ ’ÿÎ◊˝fi_ iÎÎfi ◊Λ ÷ı. …ı‹¿ı ““…ı‰Ì

√Λ ˢ› »ı ÷ı‰_ … √‰› (fl˘{) ˢ› »ı”” ¥I›ÎÏÿ μÿÎËflH΢‹Î_ ÁκU›‘‹˝ ÿÒfl flËı·Î

’ÿÎ◊˝‹Î_ ’HÎ Á‹Îfi÷ÎfiÌ ⁄Ï© μI’Lfi ¿flı »ı. ’fl_÷ ±ËŸ hÎHÎı ¤‰fi‹Î_ ’HÎ ±ÎI‹ÎfiÎ

Áfl¬˘ ⁄ÌΩı ¿˘¥ ’ÿÎ◊˝ … fi◊Ì ¿ı …ıfiÎ ÿ½fi◊Ì ÷ıfiÎ …ı‰˘ ““±ÎI‹Î fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝

»ı”” ±ı‹ ⁄˘‘ ¿fḻı. ‹ÎÀı μ’‹Îfi fi ˢ‰Î◊Ì μ’‹ı› ±ı‰˘ ±ÎI‹Î ’HÎ fi◊Ì.

≠ë - ¿Î·-ÏÿÂÎ-±Î¿Î ‰√ıflı ’ÿÎ◊˘˝ ±ÎI‹ÎfiÌ ÷S› »ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝fiÌ μ’‹Î

±Î’Ìfiı ±ÎI‹ÎfiÎ ±„V÷I‰fiÌ ÏÁÏ© ¿flÌ Â¿Î› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿Î·-ÏÿÂÎ-±Î¿Î …ı‹

±‹Ò÷˝ »ı (±w’Ì) »ı ÷ı‹ ±ÎI‹Î ’HÎ ±‹Ò÷˝ »ı. ±Î‹ ±ÎI‹Îfi_ ±„V÷I‰ ÁÎ‘Ì Â¿Î›

»ı.

μkÎfl - ¿Î·-ÏÿÂÎ ±Î¿Î ‰√ıflı ’ÿÎ◊˘˝ »ı … ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. ÷ı ’ÿÎ◊˘˝ ’HÎ

ω‰ÎÿfiΠωʛ‰Î‚Î »ı. ¿ıÀ·Î¿ ÿ½fi¿Îfl˘ ÷ıfi_ ±„V÷I‰ ‹Îfiı »ı. ¿ıÀ·Î¿ ÿ½fi¿Îfl˘

÷ı ’ÿÎ◊˘˝fi_ ±„V÷I‰ ‹Îfi÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±Î ’ÿÎ◊˘˝ ’HΠω‰ÎÿfiΠωʛ‰Î‚Î »ı. Ë…\

÷ıfiÌ ««Î˝ ¿fl‰ÎfiÌ … ⁄Î¿Ì »ı. ±Î√‚ μ’fl ±‰Áflı ¿flÌÂ_. ÷ı◊Ì …ı ’ÿÎ◊˘˝fi_ ±„V÷I‰

ω‰Îÿfi˘ ωʛ ˢ› ÷ıfi_ ÁκU› …HÎΉÌfiı ±ÎI‹ÎfiÌ ÏÁÏ© ¿ı‰Ì flÌ÷ı ◊Λ ? ±◊ν÷˚

fi ◊Λ. ‹ÎÀı μ’‹Îfi ≠‹ÎHÎ◊Ì ’HÎ ±ÎI‹Î ÏÁ© ◊÷˘ fi◊Ì. (À̿΋Î_ ÃŒ¢ÁOÔU’hàflÊØ…ı ·A›_ »ı ÷ıfi˘ ¤Î‰ ±ı »ı ¿ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝fiÎ ±„V÷I‰fiÌ ««Î˝ Ë…\ ±ÎI‹ÎfiÎ ’√fiÌ

ÁÎ◊ı ⁄_‘Λı·Ì »ı. ¿fl‰ÎfiÌ ⁄Î¿Ì »ı. ÷ı ’ÿÎ◊˘˝fi_ ’HÎ ±„V÷I‰ ±‹fiı ÏÁ© fi◊Ì.)

±◊ν’ÏkÎ fi΋fiÎ ≠‹ÎHÎ◊Ì ’HÎ ±ÎI‹Îfi_ ±„V÷I‰ ÏÁ© ◊÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 15

““V◊Ò· ±ı‰˘ ÿı‰ÿkÎ Ïÿ‰Áı ¬Î÷˘ fi◊Ì”” ±Î‰Î ≠Á_√‹Î_ flÎÏhΤ˘…fi ‹ÎL›Î ωfiÎ ≠I›ZÎ

ÿı¬Î÷_ ““V◊Ò·I‰”” fi Á_¤‰ı. ‹ÎÀı ±◊ν’ÏkÎ◊Ì ““flÎÏhΤ˘…fi”” »ı ±ı‹ ÏÁ© ◊Λ »ı.

÷ı‰Î ≠¿Îflfi˘ ¿˘¥ ’HÎ ‘‹˝ ÁÎZÎÎ÷˚ Ωı›ı·˘ ¿ı ÁÎ_¤‚ı·˘ fi◊Ì ¿ı …ı ±ÎI‹ÎfiÎ ±„V÷I‰

ωfiÎ fi … ˢ›. Ωı ¿˘¥ ±Ï‰fiΤΉ‰Î‚˘ ÷ı‰˘ ‘‹˝ ˢ›. ÷˘ ÷ıfiÎ ⁄‚◊Ì ÷ı ±ÎI‹Îfi_

±„V÷I‰ ±‰U› ±‹ı ’HÎ ‹Îfi÷. ’HÎ ÷ı‰Î ≠¿Îflfi˘ ∞‰ ωfiÎ fi … Á_¤‰ı ÷ı‰˘ ¿˘¥

‘‹˝ … ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı ±◊ν’ÏkÎ◊Ì ’HÎ ±ÎI‹Îfi_ ±„V÷I‰ ÏÁ© ◊÷_ fi◊Ì. ±Î‹

≠I›ZÎ, ±fi‹Îfi, ±Î√‹, μ’‹Îfi ±fiı ±◊ν’ÏkÎ ¥I›ÎÏÿ Á‰˝≠‹ÎH΢fiΠωʛ◊Ì

±ÏÁ© ∞‰ »ı. ±◊ν÷˚ ¿˘¥’HÎ ≠‹ÎHÎ◊Ì ∞‰fi_ ±„V÷I‰ ÏÁ© ◊÷_ fi◊Ì.

F›Îflı ‰V÷fiÎ ±„V÷I‰fiı ÁΑı ÷ı‰Î_ ≠I›ZÎÎÏÿ ’Î_« ≠‹ÎH΢‹Î_fi_ ¿˘¥’HÎ ≠‹ÎHÎ

fi CÎÀ÷_ ˢ› I›Îflı ‰V÷fiÎ ““fi΄V÷I‰””fiı ÁΑfiÎv_ »}_ ““±¤Î‰”” fi΋fi_ ≠‹ÎHÎ

¿Ëı‰Î› »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ¿˘¥’HÎ ≠‹ÎHÎ◊Ì ““‰V÷ »ı”” ±Î‹ ÏÁ© ◊÷_ fi◊Ì. ‹ÎÀı ‹ÎfiÌ

·˘ ¿ı ÷ı ‰V÷ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ fi◊Ì …. ±Î »}_ ±¤Î‰ ≠‹ÎHÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı

±Î ±ÎI‹Î ’HÎ ¤Î‰ÁΑ¿ ≠I›ZÎÎÏÿ ’Î_« ≠‹ÎH΢fi˘ ωʛ fi ˢ‰Î◊Ì ÏfiÊı‘fiÎ ÁΑ¿

±ı‰Î ±¤Î‰fi΋fiÎ »}Î ≠‹ÎHÎfi˘ … ωʛ ⁄fiı »ı ÷ı◊Ì ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ±ÎI‹Î fi◊Ì

…. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ? ÷‹ÎflÌ ⁄Ï© »ı. (±ËŸ Á‘Ì ¥Lƒ¤ÒÏ÷fiÎ ‹fi‹Î_

…ı ≠ë Ë÷˘ ÷ı ≠ë ≠√À ¿fl‰Î V‰w’ ’Ò‰˝’ZÎ ¤√‰Îfiı ¿è΢. ±Î flÌ÷ı ¥Lƒ¤ÒÏ÷fiÎ

‹fi‹Î_ flËı·Ì ±ÎI‹ÎfiÌ Â_¿Î T›@÷ ¿fl÷˘ ’Ò‰˝’ZÎ ±ËŸ ’Òfl˘ ◊›˘.) ––1553––

ˉı ÷ı ’Ò‰˝’ZÎfi˘ ≠I›kÎfl ¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl ≠¤ ¿Ëı »ı.

ªÙÿ◊ ! ¬ìÊÄπÙ ÁìÊÿ ¡ËflÙ, ¡¢ ‚¢‚ÿÊßÁflãŸÊáÊ¢ –¬ìÊÄπ¢ ø Ÿ ‚֤ʢ, ¡„U ‚È„U-ŒÈÄπÊ ‚Œ„UÁê◊ H1554H

(ªıÃ◊ ! ¬˝àÿˇÊ ∞fl ¡ËflÙ, ÿØ ‚¢‡ÊÿÊÁŒÁflôÊÊŸ◊˜ –¬˝àÿˇÊ¢ ø Ÿ ‚Êäÿ¢, ÿÕÊ ‚ÈπŒÈ—π SflŒ„U H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı √˙÷‹ ! ““±ÎI‹Î”” ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ◊Ì … ÏÁ© »ı. …ı Á_›ÎÏÿωiÎÎfi

÷fiı ◊Λ »ı ÷ı … ∞‰ »ı ±fiı …ı ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ◊Ì ÏÁ© ˢ› »ı ÷ı ±fi‹ÎfiÎÏÿ◊Ì Á‘Î÷_

fi◊Ì. …ı‹ ’˘÷ÎfiÎ ÂflÌfl‹Î_ flËı·Î_ Á¬-ÿ—¬ ≠I›ZÎ »ı. ‹ÎÀı ÷ı ±fi‹ÎfiÎÏÿ◊Ì ÁÎK›

fi◊Ì. ––1554––

ω‰ı«fi - Ëı √˙÷‹ ! ““±ÎI‹Î”” fi΋fi˘ ±Î ’ÿÎ◊˝ ÷˘ ÷‹fiı ’HÎ ≠I›ZÎ »ı,

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ16

ÁÎZÎÎ÷˚ ±fi¤‰ÏÁ© »ı ±fiı …ı ‰V÷ ≠I›ZÎ ±fi¤‰Î÷Ì Ë˘› »ı, ÿı¬Î÷Ì Ë˘› »ı,

…HÎÎ÷Ì Ë˘› »ı. ÷ıfiı ÁΑ‰Î ⁄ÌΩ ±fi‹Îfi ±Î√‹ ‰√ıflı ≠‹ÎH΢ ‹¿‰ÎfiÌ ÂÌ …wfl ?

≠ë - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ‹fiı ±Î ±ÎI‹Î ≠I›ZÎ @›Î_ »ı ? ±◊ν÷˚ ‹fiı ±Î ±ÎI‹Î

≠I›ZÎ …HÎΛ »ı ±ı‹ ±Î’ ÂÌ flÌ÷ı ¿Ë˘ »˘ ? Ωı ‹fiı ±ÎI‹Î ≠I›ZÎ …HÎÎ÷˘ ˢ÷,

±fi¤‰Î÷˘ ˢ÷ ÷˘ ÷˘ Ë_ ±ÎI‹Î ωÊı Â_¿Î ¿fl÷ … fiËŸ ?

μkÎfl - Ωı ÷‹ı ±Î‰˘ ≠ë ¿fl˘ »˘ ÷˘ Ë_ ÷‹fiı μkÎfl ±Î’_ »\_ ÷ı ÷‹ı ÁÎ_¤‚˘.

Ëı √˙÷‹ ! ÷‹ÎflÎ … xÿ›‹Î_ …ı ±Î Á_›ÎÏÿ ωiÎÎfi ’˘÷ÎfiÎ … ±fi¤‰◊Ì ÏÁ©’HÎı

‰÷ı˝ »ı. ÷ı … ∞‰ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Á_›ÎÏÿωiÎÎfi ±fiı ∞‰ √HÎ-√HÎÌ Ë˘‰Î◊Ì ±Ï¤Lfi

»ı. ÷‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ ““∞‰ »ı ¿ı fi◊Ì”” ±Î‰˘ Á_› ÷˘ ‰÷ı˝ … »ı. ““Á_› »ı ¿ı Á_›

fi◊Ì”” ±Î ÷˘ ‹Îflı Á‹Ω‰‰_ ’Õı ÷ı‹ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷‹ÎflÎ ’˘÷ÎfiÎ ±fi¤‰◊Ì …

÷‹fiı …HÎΛ »ı ¿ı ‹fiı ±ÎI‹Î ωÊı Á_ÿıË »ı. ÷˘ ’»Ì …ı ±Î Á_ÿıËÎI‹¿ iÎÎfi »ı

÷ı … ∞‰ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı iÎÎfi ±ı ∞‰fi˘ √HÎ »ı ±fiı ∞‰ ±ı iÎÎfi√HÎfi˘ √HÎÌ »ı.

iÎÎfi√HÎ ≠I›ZΠˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ◊Ì ±Ï¤Lfi ±ı‰˘ ∞‰ ’HÎ ±fi¤‰≠I›ZÎ … »ı. …ı‹

Áοflfi_ √‚’HÎ Ï…úÎ ¶ÎflÎ ≠I›ZÎ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı √‚’HÎ‰Î‚Ì Áοfl ’HÎ Ï…úÎ ¶ÎflÎ

≠I›ZÎ ¿Ëı‰Î› … »ı ÷ı‹ ±ËŸ ’HÎ ΩHΉ_.

÷◊Î …ı ‰V÷ ≠I›ZÎ … …HÎÎ÷Ì Ë˘› »ı ÷ı ‰V÷±˘fiÌ ±fi‹ÎfiÎÏÿ ±L›≠‹ÎH΢◊Ì

ÏÁÏ© ¿flÎ÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı ’˘÷ÎfiÎ … ÂflÌfl‹Î_ flËı·Î_ Á¬ ±fiı ÿ—¬ ±fi¤‰≠I›ZÎ◊Ì

… ÏÁ© »ı. ±Î…ı ‹fiı CÎH΢ ±Îfi_ÿ »ı, ±Î…ı ‹Îv_ ‹Î◊_ ÿ—¬ı »ı, ±Î…ı ‹Îv_ ’ıÀ ÿ—¬ı

»ı ¥I›ÎÏÿ ⁄˘·Î÷Î_ ‰Î@›˘‹Î_ ±Îfi_ÿ ±fiı ÿ—¬Î‰˘ ±fi¤‰◊Ì … ≠I›ZÎ »ı. ÷ıfiı ±Î_¬ı

ÿı¬Ì ¿Î÷Î_ fi◊Ì ¿ı ÿı¬ÎÕÌ Â¿Î÷Î_ fi◊Ì. ’HÎ ÷ıfi˘ ±fi¤‰ ◊Λ »ı. ÷ı‹

Á_›ÎÏÿωiÎÎfifi˘ ÷‹fiı ±fi¤‰ ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ÷ı Á_›ÎÏÿ‰Î‚˘ ±ÎI‹Î ’HÎ ÷‹fiı

±fi¤‰ÏÁ© »ı. ˉı ±fi‹ÎfiÎÏÿ ±L› ≠‹ÎH΢◊Ì ÏÁÏ© ¿fl‰ÎfiÌ …wfl … fi◊Ì.

≠ë - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Ì ‰V÷ ’HÎ …ı ‰ÎÿÌ fi ‹Îfi÷˘ ˢ› ÷ıfiı Á‹Ω‰‰Î

±fi‹ÎfiÎÏÿ ≠‹ÎHÎ◊Ì ÏÁ© ¿fl‰Ì … ’Õı »ı. …ı‹ ¿ı ±Î √΋-fi√fl-CÎfl-‹ÎHÎÁ˘ ¥I›ÎÏÿ

‰V÷±˘‹› ωr ÁÎZÎÎ÷˚ ≠I›ZÎ ÿı¬Î› … »ı. ÷˘ ’HÎ ““±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ¿_¥ »ı … fiËŸ,

Á‰˝◊Î ÂÒL› … »ı”” ±Î‰_ ‹ÎfifiÎflÎ ÂÒL›‰ÎÿÌfiı Á‹Ω‰‰Î ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Î √΋-fi√flÎÏÿ

w’ Á‹V÷ ωr ±fi‹ÎfiÎÏÿ ±L›≠‹ÎH΢◊Ì ÁΑ‰_ … ’Õı »ı. ÷ı‹ Á_›ÎÏÿiÎÎfi w’ı

≠I›ZÎ …HÎÎ÷˘ ±ÎI‹Î ’HÎ ±fi‹ÎfiÎÏÿ ¥÷fl≠‹ÎH΢◊Ì Á‹Ω‰‰˘ Ωı¥±ı.

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 17

μkÎfl - ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Ì ‰V÷ ’HÎ ““fi◊Ì”” ±Î‹ ‹Îfi‰Î‹Î_ ÂÒL›‰ÎÿÌ ’ÎÁı ≠⁄‚

±ı‰_ ±ı¿ ⁄Α¿≠‹ÎHÎ »ı. ±ıÀ·ı I›Î_ ±fi‹ÎfiÎÏÿ◊Ì ‰V÷fiÌ ÏÁÏ© ¿fl‰Ì ’Õı »ı. …ı‹

V‰Mfi‹Î_ ““‹Îfl˘ flÎF›ÎϤÊı¿ ◊›˘, ‹ıÓ ⁄hÎÌÁ ’¿˚‰ÎLfifi_ ¤˘…fi ¿›*”” ±Î‰_ iÎÎfi ◊Λ

÷˘ ’HÎ ÏfiƒÎfiÎ I›Î√ ’»Ì Ωı¥±ı ÷˘ ÷ı‹Î_fi_ ¿_¥ … ˢ÷_ fi◊Ì. ⁄‘_ ÂÒL› … ˢ›

»ı ÷◊Î {Î_{‰Îfi_ …‚ …‚w’ı ÿı¬Î› »ı ’HÎ …‚ ˢ÷_ fi◊Ì. ±Î μÿÎËflHÎfiÌ …ı‹

ÂÒL›‰ÎÿÌ ±ı‹ ‹Îfiı »ı ¿ı ““…ı Á‰ı˝ ’HÎ iÎÎfi˘ ◊Λ »ı ÷ı iÎı› ωfiÎfiÎ_ »ı. ±◊ν÷˚ …ı‰_

iÎÎfi ◊Λ »ı ÷ı‰_ iÎı› Á_ÁÎfl‹Î_ ˢ÷_ fi◊Ì. …ı‹¿ı V‰MfiiÎÎfi ±◊‰Î {Î_{‰ÎfiÎ …‚fi_

iÎÎfi. ÷ı‹ √΋-fi√fl ¥I›ÎÏÿ ωr …ı ÿı¬Î› »ı ÷ı ÿı¬Î› »ı ±‰U›, ’fl_÷ »ı fiËŸ.

±Î‰_ ÂÒL›‰ÎÿÌ ‹Îfiı »ı. ÷ı◊Ì V‰MfiiÎÎfifiÌ …ı‹ ‰V÷fiı fi ‹Îfi‰Î ‹ÎÀı ±Î‰_ ⁄Α¿≠‹ÎHÎ

÷ıfiÌ ’ÎÁı »ı. ÷ı◊Ì ±fi‹ÎfiÎÏÿ ¥÷fl≠‹ÎH΢◊Ì ÷ıfi_ ¬_Õfi ¿fl‰_ ’Õı »ı. ’fl_÷ ±ÎI‹Îfiı

…HÎΉfiÎflÎ Á_›ÎÏÿiÎÎfi‹› ±fi¤‰≠I›Z΋Î_ ±Î‰_ ¿˘¥ ⁄Α¿≠‹ÎHÎ »ı … fiËŸ, ¿ı

…ı◊Ì ±fi‹ÎfiÎÏÿ ¿fl‰Î_ ’Õı. ‹ÎÀı Ëı √˙÷‹ ! ±fi¤‰≠I›ZÎ◊Ì … ±ÎI‹Î »ı ±Î‹

Á‹Ω› »ı. ––1554––

‰‚Ì fiÌ«ıfiÌ ›„@÷±˘◊Ì ’HÎ ±Î ∞‰ ≠I›ZÎ »ı.

∑§ÿfl¢ ∑§⁄UÁ◊ ∑§Ê„¢U, flÊ„U◊„¢U ¬ìÊÿÊ ß◊Ê©U ÿ –•å¬Ê ‚ å¬ìÊÄπÙ, ÁÃ∑§Ê‹∑§îÊÙfl∞‚Ê•Ù H1555H

(∑ΧÃflÊŸ˜ ∑§⁄UÙÁ◊ ∑§Á⁄UcÿÊÁ◊ flÊ„U◊„¢U ¬˝àÿÿÊŒS◊ÊìÊ –•Êà◊Ê ‚ ¬˝àÿˇÊùÒ∑§ÊÁ‹∑§∑§ÊÿÙ¸¬Œ‡ÊÊØ –)

√Î◊Î◊˝ - ‹ıÓ ¿Î›˝ ¿›*, Ë_ ¿Î›˝ ¿v_ »\_, Ë_ ¿Î›˝ ¿flÌ ¥I›ÎÏÿ w’ı hÎHÎı ¿Î·fiÎ

¿Î›˝fi˘ …ı T›’ÿı ◊Λ »ı ÷ı‹Î_ ““Ë_-Ë_ fi˘ …ı ⁄˘‘ ◊Λ »ı”” ÷ıfiÎ◊Ì ’HÎ ±ÎI‹Î ≠I›ZÎ

ÏÁ© ◊Λ »ı. ––1555––

ω‰ı«fi - Á_›ÎÏÿ ωiÎÎfi …ı ◊Λ »ı ÷ı … ±ÎI‹Î »ı. ±Î‹ ±fi¤‰≠I›ZÎ◊Ì

… ±ÎI‹Î ÏÁ© ◊Λ »ı. ±Î ±ı¿ ‰Î÷ ¿flÌ ±◊‰Î ˉı ⁄Ì∞ flÌ÷ı ’HÎ ±ÎI‹ÎfiÌ ÏÁÏ©

±Î √Î◊΋Î_ ¿flı »ı.

‹ıÓ ±Î ¿Î›˝ ¿›*, Ë_ ±Î ¿Î›˝ ¿v_ »\_, Ë_ ±Î ¿Î›˝ ¿flÌÂ, Ë_ ±Î‰_ ‰Î@› ⁄˘S›˘,

Ë_ ±Î‹ ¿Ë_ »\_, Ë_ ˉı ±Î‹ ¿ËÌÂ, ‹ıÓ ±Î ΩH›_, Ë_ ±Î‹ Ωb_ »\_, ˉı ±Î Ë_

ΩHÎÌÂ, ¥I›ÎÏÿ ≠¿Îflı …ı ±Î hÎHÎı ¿Î·fiÎ ¿Î›˝fiÎ T›’ÿı‰΂˘ T›‰ËÎfl ◊Λ »ı. ÷ı‰Î

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ18

≠¿ÎflfiÎ T›‰ËÎflfiΠωʛ‹Î_ ‰Îfl_‰Îfl ≠›˘√ ¿flÎ÷˘ …ı ±Î ““Ë_-Ë_-fi˘ (•„¢U-•„¢Ufi˘)

⁄˘‘ ◊Λ »ı. ÷ıfiÎ◊Ì ’HÎ ±ÎI‹Î ≠I›ZÎ »ı ±ı‹ Ëı √˙÷‹ ! ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. μ’fl˘@÷

Á‰ı˝ ‰Î@›˘‹Î_ …ı Ë_-Ë_ ⁄˘·Î› »ı ÷ı Ë_ ÂOÿ◊Ì ‰ÎE› ±ÎI‹Î … »ı. •„¢U ÂOÿ ±ÎI‹Îfiı

… …HÎΉı »ı. ‹flı·Î ÂflÌfl‹Î_ ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ““Ë_”” ÂOÿfi˘ ≠›˘√ ¿˘¥ ¿fl÷_ fi◊Ì.

÷ı◊Ì ““•„¢U”” ±Î‰˘ …ı ±fi¤‰ ◊Λ »ı ÷ı ±ÎI‹Î »ı. ±Î •„¢U ’HÎÎfi˘ …ı ⁄˘‘ »ı

÷ı … ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ »ı.

±Î ““•„¢U”” fi˘ …ı ⁄˘‘ »ı ÷ı ±fi‹Îfi≠‹ÎHÎ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±fi‹Îfi‹Î_ ÷˘

Ï·_√-Ï·_√Ì Ë˘› »ı. ±ËŸ ¿˘¥ Ï·_√ fi◊Ì. ““•„¢U”” fi˘ ±fi¤‰ ÷˘ ÁÎZÎÎ÷˚ … ◊Λ

»ı. ÷◊Î ±Î ““•„¢U”” fi˘ …ı ⁄˘‘ ◊Λ »ı ÷ı ±Î√‹ÎÏÿ ±L› ≠‹ÎHÎ ’HÎ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ

¿ı ±Î√‹ÎÏÿ fiËŸ ΩHÎfiÎflÎ ⁄΂¿˘-√˘‰Î‚̛α˘ ‰√ıflı ±iÎÎfiÌ ∞‰˘ ’HÎ xÿ›fiÌ

±_ÿfl flËı·Î ±ÎI‹Îfiı ÁΑ¿ ±ı‰Î ’˘÷ÎfiÎ ±fi¤‰ÎI‹¿ ““•„¢U-•„¢U Ë_-Ë_”” ±Î‰Î

‰Î@›fi˘ ≠›˘√ ¿flı … »ı. ÷ı‰Î ±iÎÎfiÌfiı ’HÎ Á‹Ω› »ı ¿ı Ë_ ¿v_ »\_ ‰√ıflı‹Î_ Ë_

±ıÀ·ı ±ÎI‹Î ÷◊Î F›Î_ ±ÎI‹Î fi◊Ì I›Î_ CÎÀÎÏÿ ±L› ’ÿÎ◊˝‹Î_ @›Îflı› ’HÎ ““Ë_ …‚

‘ÎflHÎ ¿v_ »\_”” ±Î‰˘ ⁄˘‘ ◊÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì F›Î_ F›Î_ •„¢U-•„¢U ⁄˘‘ ◊Λ »ı I›Î_ I›Î_

÷ı … ±ÎI‹Î »ı. ±Î‹ Ëı √˙÷‹ ! ÷_ V‰Ì¿Îfl. ––1555––

∑§„U ¬Á«UflááÊ◊„¢U Áà ÿ, Á∑§◊ÁàÕ ŸÁàÕÁûÊ ‚¢‚•Ù ∑§„U áÊÈ ?‚ß ‚¢‚ÿÁê◊ flÊÿ¢, ∑§S‚Ê„¢U¬ìÊ•Ù ¡ÈûÊÙ H1556H

(∑§Õ¢ ¬˝ÁìãŸ◊„UÁ◊Áà ø, Á∑§◊ÁS◊ ŸÊS◊ËÁà ‚¢‡Êÿ— ∑§Õ¢ ŸÈ –‚Áà ‚¢‡Êÿ flÊÿ¢, ∑§SÿÊ„Uê¬˝àÿÿÙ ÿÈÄ× –)

√Î◊Î◊˝ - Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! Ωı ∞‰ fi◊Ì ÷˘ ““•„¢U = ±Î Ë_”” ±ı‰˘ ⁄˘‘ ÷‹fiı

¿ı‹ ◊Λ »ı ? ±fiı Ωı ““±Î Ë_ »\_”” ±ı‰˘ ⁄˘‘ ÷‹fiı ◊Λ »ı ÷˘ ’»Ì ““Ë_ »\_ ¿ı

fi◊Ì”” ±Î‰˘ Á_› ¿ı‹ ◊Λ »ı ? ±fiı Ωı ±ÎI‹Îfi˘ Á_› … »ı. ÷˘ ’»Ì ““Ë_ »\_””

±ı‰˘ ÏfiHν›ÎI‹¿ ⁄˘‘ ¿˘fiı ◊Λ »ı ? ––1556––

ω‰ı«fi - ‰‚Ì ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ¥Lƒ¤ÒÏ÷fiı Á‹Ω‰÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı Ëı

¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! Ωı ““±ÎI‹Î fi◊Ì”” ±Î‰˘ … ⁄˘‘ ÷‹Îfl˘ »ı ÷˘ ’»Ì ““±Î Ë_ »\_”” ±ı‰Î

≠¿Îflfi˘ ““•„¢U”” ’HÎÎfi˘ ⁄˘‘ ÷‹fiı …ı ◊Λ »ı ÷ıfiı ÷‹ı ¿ı‹ ‹Îfi˘ »ı ? ¿ÎflHÎ ¿ı Á΋ı

ωʛ ˢ› ÷˘ … ÷ı ωʛ‰Î‚_ (±ıÀ·ı ωʛÌ) ±ı‰_ iÎÎfi μI’Lfi ◊Λ. …ı‹¿ı CÎÀ-

’À ±ÎÏÿ ωʛ ¤Ò÷ ’ÿÎ◊˘˝ »ı. ÷˘ … ÷ıfiΠωʛ‰Î‚_ ““±Î CÎÀ »ı. ±Î ’À »ı””

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 19

±ı‰_ iÎÎfi ◊Λ »ı. Ωı ±ÎI‹Î … fi◊Ì ÷˘ ““±Î Ë_ »\_”” ±ı‰_ iÎÎfi ¿ı‹ ◊Λ »ı ? ±ÎI‹Î

fi΋fi˘ ωʛ Ωı fi ˢ› ÷˘ ÷ı ωʛfiı …HÎΉfiÎv_ ““±Î Ë_ »\_”” ±ı‰Î ≠¿Îflfi_ •„¢UfiΠωʛ‰Î‚_ Ï‰Ê›Ì ±ı‰_ iÎÎfi ’HÎ fi ◊‰_ Ωı¥±ı.

≠ë - ÿıË◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘ V‰÷_hÎ ±ÎI‹Î fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ fi◊Ì ±ı‹ Ë_ ‹Îfi_ »\_.

⁄Î¿Ì ÿıË ±ı ±ÎI‹Î »ı ±ı‹ ÷˘ ±ÎI‹ƒT›fiı Ë_ ’HÎ ‹Îfi_ »\_. ±Î flÌ÷ı ÿıË ±ı …

±ÎI‹Î fi΋fi˘ ωʛ ˢ‰Î◊Ì ÿıË‹Î_ … ““Ë_ = •„¢U”” ±ı‰Î ≠¿Îflfi_ ωʛ‰Î‚_ iÎÎfi

◊Λ … »ı. ωʛ ±ı‰˘ ÿıËÎI‹¿ ±ÎI‹Î ˢ‰Î◊Ì Ï‰Ê›Ì ±ı‰_ iÎÎfi ◊Λ … »ı.

μkÎfl - Ωı ÿıË ±ı … ±ÎI‹Î ˢ›, ±fiı ÿıË‹Î_ … ““•„¢U = Ë_fi˘”” ⁄˘‘ ◊÷˘

ˢ› ÷˘ ÷˘ ∞‰ ωfiÎfiÎ ⁄fiı·Î ‹flı·Î ÂflÌfl‹Î_ ’HÎ ÷ı = •„¢U-•„¢U fi˘ ⁄˘‘ ◊‰˘

Ωı¥±ı. ’HÎ Q≤÷ ÂflÌfl‹Î_ ±Î‰˘ ⁄˘‘ ◊÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì fiyÌ ◊Λ »ı ¿ı ÿıË ±ı ÷˘

∞‰ fi◊Ì. ˉı Ωı ÿıË◊Ì …\ÿ˘ ∞‰ ˢ› ±fiı ÷ıfiı ±Îl›Ì ““•„¢U-•„¢U=Ë_’HÎΔ”fi˘ ⁄˘‘

Ωı ◊÷˘ ˢ› ÷˘ ±Î flÌ÷ı ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰Î ∞‰fiΠωʛ‹Î_ … Ë_’HÎÎfi˘ ⁄˘‘

◊Λ »ı. ÷˘ ’»Ì ““Ë_ ±ÎI‹Î »\_ ¿ı fi◊Ì”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ Á_› ÷‹fiı ¿ı‰Ì flÌ÷ı ◊Λ ?

¿ÎflHÎ ¿ı ““•„¢U-•„¢U”” = Ë_ ’HÎÎfi_ …ı iÎÎfi ◊Λ »ı. ÷ı •„¢U ’HÎÎfiÎ iÎÎfifi˘ ωʛ

÷˘ ∞‰ »ı. ÷ı◊Ì ““Ë_ »\_ …”” ±ı‰˘ ±ÎI‹Ï‰Ê›¿ ÏfiHν› … ◊‰˘ ›˘B› ¿Ëı‰Î›. ÷ı◊Ì

Ωı ÿıË◊Ì Ï¤Lfi ±ÎI‹Î »ı ±ı‹ ÷‹ı ‹Îfi˘ ÷˘ Á_› fi ◊‰˘ Ωı¥±ı, ’HÎ ÏfiHν› …

◊‰˘ Ωı¥±ı ±fiı Ωı ±ÎI‹ÎfiÎ ±„V÷I‰fi˘ Á_› … »ı ÷˘ ’»Ì ±Î ““•„¢U = Ë_

’HÎÎfi˘”” …ı ⁄˘‘ ◊Λ »ı ÷ı ¿˘fiı ◊Λ »ı ? ¿ÎflHÎ ¿ı iÎÎfifi_ ‹Ò· μ’ÎÿÎfi ¿ÎflHÎ ÷˘

±ÎI‹Î … »ı. Ωı ±ÎI‹Î … fi◊Ì ±ıÀ·ı ¿ı ‹Ò· … fi◊Ì ÷˘ ’»Ì ‹Ò·¤Ò÷ ±ÎI‹Î …

fi ˢ‰Î◊Ì ±ÎI‹ÎfiÎ … ωʛ‰Î‚˘ ““•„¢U”” ’HÎÎfi˘ ⁄˘‘ μI’Lfi fi ◊‰˘ Ωı¥±ı.

ÁÎflÎ_ ¿ı ÿıËfiı … ±ÎI‹Î ‹Îfi˘ ÷˘ ∞‰ ωfiÎfiÎ ÿıËfiı •„¢U fi˘ ⁄˘‘ ◊‰˘

Ωı¥±ı, ÷ı ◊÷˘ fi◊Ì ±ıÀ·ı ÿıË◊Ì ∞‰ …\ÿ˘ »ı. ±fiı Ωı ÿıË◊Ì …\ÿ˘ ∞‰ ‹Îfi˘ ÷˘

∞‰fi˘ Á_› fi flËı‰˘ Ωı¥±ı ÏfiHν› ◊‰˘ Ωı¥±ı ±fiı Ωı Á_› … flËı »ı ÷˘ ““•„¢U””fi˘ ⁄˘‘ ¿˘fiı ◊Λ »ı ? ¥I›ÎÏÿ Ï«_÷fi ¿fl¢ ÷˘ Á‹ΩÂı ¿ı ““±ÎI‹Î fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝

»ı.”” ––1556––

Ωı ∞‰ … ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ fi ˢ› ÷˘ ÷ıfiΠωʛfi˘ Á_› ’HÎ fi … ◊‰˘ Ωı¥±ı.

¡ß ŸÁàÕ ‚¢‚ßÁìÊÿ, Á∑§◊ÁàÕ ŸÁàÕÁûÊ ‚¢‚•Ù ∑§S‚ ? –‚¢‚ß∞ fl ‚M§fl, ªÙÿ◊ ! Á∑§◊‚¢‚ÿ¢ „UÙîÊÊ H1557H

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ20

(ÿÁŒ ŸÊÁSà ‚¢‡ÊÿË ∞fl, Á∑§◊ÁS◊ ŸÊS◊ËÁà ‚¢‡Êÿ— ∑§Sÿ ? –‚¢‡ÊÁÿà flÊ SflM§¬, ªıÃ◊ ! Á∑§◊‚¢‡Êÿ¢ ÷flØ ?)

√Î◊Î◊˝ - Ωı Á_Â›Ì (Á_›‰Î‚˘ ±ı‰˘) ∞‰ ±Î …√÷‹Î_ fi◊Ì. ÷˘ ’»Ì ““Ë_

»\_ ¿ı Ë_ fi◊Ì”” ±Î‰˘ Á_› ¿˘fiı ◊Λ »ı ? ±fiı Ωı ’˘÷ÎfiÎ V‰w’fiı ωÊı ’HÎ Á_ÿıË

… »ı. ÷˘ Ëı √˙÷‹ ! ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ Á_› ωfiÎfi_ Â_ flËıÂı ? Á‰˝hÎ Á_› … flËıÂı.

––1557––

ω‰ı«fi - Ëı √˙÷‹ ! Ωı ‹Ò·¤Ò÷ ±ÎI‹Î fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ ±ıÀ·ı ¿ı …ıfiı ±Î‰˘

Á_› ◊Λ »ı ÷ı Á_›‰Î‚˘ ±ÎI‹Î … fi◊Ì ÷˘ ’»Ì ““Ë_ »\_ ¿ı Ë_ fi◊Ì”” ±Î‰˘ Á_›

¿˘fiı ◊Λ »ı ? ¿ÎflHÎ ¿ı ÏfiHν› ±ı …ı‹ iÎÎfi »ı. ÷ı‹ Á_› ±ı ’HÎ iÎÎfi … »ı ±fiı

iÎÎfi ±ı √HÎ »ı. ÏfiHν›ÎI‹¿ ¿ı Á_›ÎI‹¿ ’HÎ iÎÎfi√HÎ Ωı √HÎÌ ±ÎI‹Î ˢ› ÷˘

… Á_¤‰ı, √HÎÌ ±ı‰Î ±ÎI‹Î ωfiÎ ÏfiHν›ÎI‹¿ ¿ı Á_›ÎI‹¿ ±ı‰˘ iÎÎfi√HÎ fi …

Á_¤‰ı.

≠ë - ±ÎI‹Î fi◊Ì ±ı‹ fiËŸ, ’HÎ V‰÷_hÎ fi◊Ì, ÿıË ±ı … ±ÎI‹Î »ı. ±ı‹

Ë_ ‹Îfi_ »\_. ϤLfi ±ÎI‹Î fi◊Ì.

μkÎfl - Ëı √˙÷‹ ! ±Î‰_ Ωı ÷‹ı ¿Ë˘ ÷˘ ÷ı μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÿıË ±ı

‹Ò÷˝ (w’Ì) ’ÿÎ◊˝ »ı ±fiı …Õ’ÿÎ◊˝ »ı. F›Îflı iÎÎfi√HÎ ±ı ±‹Ò÷˝ »ı ±fiı «ˆ÷L›ÎI‹¿

»ı. ⁄Lfiı ω’flÌ÷ ’ÿÎ◊˘˝ »ı. …ı ±fiw’ ’ÿÎ◊˘˝ ˢ› »ı ÷ıfi˘ … √HÎ-√HÎ̤Ή CÎÀı

»ı. …ı‹¿ı CÎÀ ±fiı w’. ±fifiw’ (ω’flÌ÷) ’ÿÎ◊˘˝fi˘ √HÎ-√HÎ̤Ή ‹Îfi‰˘ ±ı ›˘B›

fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı Ωı ±fifiw’fi˘ ’HÎ √HÎ-√HÎ̤Ή ‹fiΛ ÷˘ ““±Î¿Î ±fiı w’-flÁ-

√_‘-V’½fi˘ ’HÎ ÷ı‰Î ≠¿Îflfi˘ √HÎ-√HÎ̤Ή ‹Îfi‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰ı. ÷ı ±Î¿ÎÂÎÏÿfiı

’HÎ w’‰Î‚_-flÁ‰Î‚_ ¥I›ÎÏÿ ‹Îfi‰ÎfiÌ ±Î’ÏkÎ ±Î‰‰Îw’ ±Ï÷T›Î„M÷ ±Î‰ı ÷ı‹…

±ÎI‹Î ωfiÎ ±ı¿·Î ÿıË‹ÎhÎfiı ““Ë_ »\_”” ±ı‰˘ ÏfiHν›ÎI‹¿ ⁄˘‘ ¿ı ““Ë_ »\_ ¿ı Ë_ fi◊Ì””

±ı‰˘ Á_›ÎI‹¿ ⁄˘‘ ’HÎ ◊÷˘ fi◊Ì …. ‹ÎÀı ÿıË◊Ì Ï¤Lfi ±ÎI‹Î »ı.

‰‚Ì Ωı ±ÎI‹ÎfiÎ ‹Ò·V‰w’‹Î_ … (±ıÀ·ı ¿ı ±ÎI‹ÎfiÎ ±„V÷I‰‹Î_ …) Á_›

ˢ› ÷˘ Ëı √˙÷‹ ! Á_› ωfiÎfi_ ⁄Î¿Ì Â_ flËı ? ±◊ν÷˚ ÂıÊ-⁄οÌfi_ ’HÎ Á_›flÏË÷

¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ? ±ıÀ·ı ¿ı ⁄οÌfiÎ ¤Î‰˘‹Î_ ’HÎ Á_› … flËıÂı.

¤Î‰Î◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı ¿ı - ““Ë_ »\_ ¿ı Ë_ fi◊Ì”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ±ÎI‹ÎfiÎ ‹Ò·

V‰w’‹Î_ … Ωı Á_› »ı ±◊ν÷˚ ““±ÎI‹Î »ı …”” ±ı‰˘ ÏfiHν› Ωı fi◊Ì ÷˘ ∞‰ ¿‹˝

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 21

⁄Î_‘ı »ı. ‘‹˝ ±ÎflΑfiÎ ¶ÎflÎ ∞‰ ¿‹˝◊Ì ‹¿Î› »ı. ¥I›ÎÏÿ ⁄_‘-‹˘ZÎ-V‰√˝-fifl¿ ‰√ıflı

¤Î‰˘‹Î_ ÷˘ ÏfiHν› ◊Λ … @›Î_◊Ì ? Á‰˝hÎ Á_› … Á_› flËıÂı ÷◊Î Á¬-ÿ—¬

iÎÎfiÎÏÿ √H΢ ≠I›ZÎ ±fi¤‰Î÷Πˢ‰Î◊Ì ±ÎI‹Î ’HÎ ≠I›ZÎ »ı. »÷Î_ ÷ıfi˘ Á_ÿıË …

Ωı flËı÷˘ ˢ› ÷˘ CÎÀ-’À ±ÎÏÿ V◊Ò· ’ÿÎ◊˘˝ «ZÎ√˘˝«fl ˢ‰Î »÷Î_ ÷ı ’HÎ ÁΫΠCÎÀ-

’À ËÂı ¿ı {Î_{‰ÎfiÎ …‚fiÌ …ı‹ ‹ÎhÎ ¿„S’÷ … ËÂı. ±Î‹ Á_ÿıËÎI‹¿ flËıÂı. Á_ÿıË

ωfiÎfi_ ¿_¥ … fiËŸ flËı. ¿ÎflHÎ ¿ı ≠I›ZÎ ±fi¤‰Î÷Î ’ÿÎ◊˝fi˘ …ı ±’·Î’ ¿flı ±◊‰Î

Á_ÿıËÎI‹¿ »ı. ±Î‹ ‹Îfiı ÷ıfiı ÁI› ’ÿÎ◊˝ ¿˘¥ ˢ› … ¿ı‹ ? Á‰˝hÎ Á_ÏÿB‘ … flËı.

÷ıfiı Á_ÿıË Ï‰fiÎfi_ ¿_¥ flËıÂı … fiËŸ.

““±ÎI‹Î fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ »ı”” ±Î‹ ‹Îfi˘ ÷˘ … ¬˘À<_ ¿Î‹ ¿fl‰Î◊Ì ’Î’ ⁄_‘Λ,

ÁÎflÎ_ ¿Î‹ ¿fl‰Î◊Ì ’H› ⁄_‘Λ, ‘‹˝ ¿fl‰Î◊Ì ¿‹˘˝fi˘ ZΛ ◊Λ. Á‰˝ ¿‹˘˝fi˘ ZΛ ◊‰Î◊Ì

‹„@÷ ◊Λ. ’Î’˘ÿ›◊Ì ÿ—¬ ±Î‰ı, ’H›˘ÿ›◊Ì Á¬ ±Î‰ı, ¥I›ÎÏÿ ÁCÎ‚Ì ‰Î÷˘ CÎÀÌ

¿ı. μ’fl˘@÷ Á‰˝ ¤Î‰˘fi˘ Ïfiç› ±ÎI‹ÎfiÎ ±„V÷I‰fiÎ Ïfiç›fiı ‹Îfi˘ ÷˘ … Á_¤‰ı.

÷ıfiΠωfiÎ Á‰˝ ‰V÷ Á_ÿıËÎI‹¿ … ⁄fiÂı ±◊‰Î ¿_¥ fi◊Ì … ±ı‹ ‹Îfi‰_ ’ÕÂı.

““•„¢U-•„¢U = Ë_-Ë_”” ±Î‰_ …ı ±_ÿfl◊Ì ⁄˘·ı »ı ÷ı … ±ÎI‹Î »ı. ±Î‰Ì flÌ÷ı

•„¢U fiÎ ≠I›ZÎ◊Ì √˛ÎèÎ ±ı‰Î ±fiı ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ◊Ì ÏÁ© ◊÷Î ±ı‰Î ±ÎI‹ÎfiÎ ±„V÷I‰fiı

»\’Ή÷Î_ (±ıÀ·ı ¿ı ±ÎI‹ÎfiÎ ±„V÷I‰fiı fiËŸ ‹Îfi÷Î_) fiÌ«ı …HÎÎT›Î ≠‹ÎHÎı CÎHÎÎ ÿ˘Ê˘

±Î‰ı »ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

(1) ÂOÿ ±ı l˘hÎı„Lƒ›fi˘ ωʛ »ı. ±Î ‰Î÷ ±Î⁄η-√˘’η ≠ÏÁ© »ı. »÷Î_

““ÂOÿ— •üÊÊfláÊ—”” ÂOÿ ±ı l˘hÎı„Lƒ›fi˘ ωʛ fi◊Ì ±Î‰_ ⁄˘·‰_ ÷ı ≠I›ZÎ◊Ì Ï‰v©

»ı. ÷ı◊Ì ≠I›ZÎωv© ±ı‰˘ ’ZÎΤÎÁ fi΋fi˘ ÿ˘Ê ·Î√ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı Ë_-Ë_ ÂOÿ◊Ì ≠I›ZÎ

…HÎÎ÷Î ±ÎI‹Îfiı »\’ΉÌfiı ““Ë_ fi◊Ì”” ±◊ν÷˚ ±ÎI‹Î fi◊Ì ±Î‹ ‹Îfi‰_ ÷ı L›Î›fiÌ

¤ÎÊ΋Î_ ≠I›ZÎωv© ±ı fi΋fi˘ ’ZÎΤÎÁ ÿ˘Ê ·Î√ı »ı ±◊‰Î ““‰Ïé ÂÌ÷‚ »ı””

±Î‹ ⁄˘·‰_ ÷ı …ı‹ ≠I›ZÎ◊Ì Ï‰v© »ı ÷ı‹ ““Ë_ fi◊Ì”” ±Î‹ ⁄˘·‰_. ÷ı ’HÎ ≠I›ZÎ◊Ì

ωv© »ı. ±Î ≠◊‹ ÿ˘Ê ¿è΢.

(2) ÷◊Î ““‡Ê錗 ÁŸàÿ— üÊÊfláÊàflÊØ ‡ÊéŒàflflØ”” ±Î‰_ ¿˘¥ ±fi‹Îfi ¿flı. ÷ıfi˘

±◊˝ ±ı »ı ¿ı ““ÂOÿ ±ı l˘hÎı„Lƒ›√˘«fl ˢ‰Î◊Ì ÂOÿI‰ ΩÏ÷fiÌ …ı‹ ÏfiI› »ı”” ÷˘

±Î ±fi‹Îfi ’HÎ ÷ıfiΠωfl˘‘Ì ⁄ÌΩ ±fi‹Îfi ‰Õı ¬_ÏÕ÷ ◊÷_ ˢ‰Î◊Ì ±fi‹Îfiωv©

(ÁI≠Ï÷’ZÎËıI‰Î¤ÎÁ = ≠¿flHÎÁ‹ËıI‰Î¤ÎÁ) ¿Ëı‰Î› »ı. ““‡Ê錗 •ÁŸàÿ— ∑ΧÁòÊ◊àflÊØ

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ22

ÉÊ≈UflØ”” ÂOÿ ±ı ¿_Ã-÷ηfiÎ ≠›Ifi◊Ì …L› »ı ‹ÎÀı ¿ÚÏh΋ »ı. ÷ı◊Ì CÎÀ-’ÀfiÌ …ı‹

±ÏfiI› »ı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ±ÏfiI›ÁΑ¿ ±Î ⁄ÌΩ ±fi‹Îfi ‰Õı ≠◊‹ ±fi‹Îfi ¬_ÏÕ÷

◊Λ »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ““•Êà◊Ê ŸÊÁSÔ” ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ Ëı √˙÷‹ ! ÷‹Îv_ …ı ±fi‹Îfi »ı

÷ıfiÎ◊Ì Ï‰fl˘‘Ì ±ı‰Î_ √Î◊Î 1564 ◊Ì 1576 ‹Î_ ˉı ¿Ëı‰Î÷Î_ ±ÎI‹ÎfiÎ •ÁSÃàflfiı …HÎΉfiÎflÎ_ ≠Ï÷V’‘a ±fi‹Îfi˘ CÎHÎÎ_ ˢ‰Î◊Ì ÷‹Îv_ ±fi‹Îfi ’HÎ ““ÁŸàÿ— ‡Ê錗””fiÌ …ı‹ ±fi‹Îfi ωv© (ÁI≠Ï÷’ZÎ) ËıI‰Î¤ÎÁw’ »ı.

(3) ’Ëı·Î_ ‰V÷ »ı ±ı‹ V‰Ì¿Îfl‰_ ±fiı ’»Ì ÷ı ‰V÷ fi◊Ì ±Î‹ ¿Ëı‰_. ÷ıfiı

•èÿȬª◊ÁflL§h fi΋fi˘ ÿ˘Ê ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹ ÁÎ_A›ÿ½fi‹Î_ ±ÎI‹ÎfiÌ ⁄Î⁄÷‹Î_

““•ãÿSàfl∑§Ãʸ ÁŸªÈ¸áÊp ÷ÙÄÃÊ, ¬˝∑Χ× Á∑˝§ÿ◊ÊáÊÊÁŸ ªÈáÊÒ— ∑§◊ʸÁáÊ ‚fl¸ÕÊ – •„¢U∑§Ê⁄-UÁfl◊Í…UÊà◊Ê ∑§Ãʸ„UÁ◊Áà ◊ãÿÃ, ÁŸàÿÁøŒèÿȬ× ¬È◊ÊŸ˜”” ±Î‰˘ ±P›’√‹ »ı. ±Î‹Î_

±ÎI‹Îfiı ±¿÷ν, Ïfi√˝HÎ ±fiı ¤˘@÷Î ¿è΢ »ı ÷◊Î ÏfiI› ±fiı «ˆ÷L››@÷ ±ÎI‹Î »ı

±Î‹ ¿Ëı »ı. ÷ıfiÎ ⁄ÿ·ı ¿˘¥ ÁÎ_A› ““±ÎI‹Î ¿÷ν »ı, ±ÏfiI› »ı ±fiı ±«ı÷fi »ı””

±Î‰Ì ≠Ï÷iÎÎ ¿flı ÷˘ ÷ıfiı ’˘÷ÎfiÎ ÏÁ©ÎL÷fiÌ ÁÎ◊ı …ı‹ ±P›’√‹Ï‰v© fi΋fi˘ ÿ˘Ê

¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı‹ ““•„U◊ÁS◊ ‚¢‡ÊÿË”” Á_›iÎÎfi‰Î‚˘ ±ı‰˘ Ë_ »\_. ±Î‹ Á_› ±ÎI‹Îfi˘

√HΠˢ‰Î◊Ì √HÎ V‰Ì¿Îfl‰Î◊Ì √HÎÌ ±ı‰Î ±ÎI‹Îfiı ’Ëı·Î_ V‰Ì¿ÎflÌ ·˘ »˘ ±fiı ’»Ì

¿Ë˘ »˘ ¿ı ““ŸÊÁS◊”” Ë_ fi◊Ì ±Î‹ ⁄˘·÷Î ±ı‰Î ÷‹fiı Ëı √˙÷‹ ! ÁÎ_A›fiÌ …ı‹

±P›√‹ ωv© fi΋fi˘ ÿ˘Ê ±Î‰ı »ı.

(4) ·˘¿‹Î_ ±Î⁄η√˘’η …ı ≠ÏÁ© ˢ› ÷ıfiı Ωı fi ‹Îfi̱ı ÷˘ ·˘¿Ï‰fl˘‘

fi΋fi˘ ÿ˘Ê ’HÎ ±Î‰ı »ı. …ı‹¿ı ±Î¿Î‹Î_ …ı «_ƒ »ı. ÷ıfiı … ‡Ê‡ÊË ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î

‰Î÷ ⁄΂¿◊Ì √˘’΂ Á‘Ì ±¤HÎ ∞‰˘‹Î_ ’HÎ ≠ÏÁ© »ı. »÷Î_ ¿˘¥ ±ı‹ ‹Îfiı ¿ı

‡Ê‡ÊË ±ı •øãº˝ »ı ±◊ν÷˚ ÂÂÌ ±ı «_ƒ fi◊Ì. ÷˘ …ı‹ ·˘¿Ï‰fl˘‘ fi΋fi˘ ÿ˘Ê ·Î√ı,

÷ı‹ ±Î-⁄η-√˘’η ≠ÏÁ© ±ı‰Î ±ÎI‹Îfiı fi ‹Îfi÷Î_ ±Î ·˘¿Ï‰fl˘‘ fi΋fi˘ ÿ˘Ê ’HÎ

±Î‰ı »ı.

(5) ‰@÷Î ’˘÷ı ’Ëı·Î_ ¿_¥ ⁄˘·ı ±fiı ’»Ì ¿_¥ ⁄Ì…\_ … ⁄˘·ı ÷˘ ‰@÷Îfiı

““SflfløŸ√ÿÊ„UÁÔ” ’˘÷ÎfiÎ … ‰«fifi_ ’˘÷ÎfiÎ … ‰«fi ‰Õı ¬_Õfi ¿›Î˝fi˘ ÿ˘Ê ·Î√ı.

…ı‹¿ı ““◊ ◊ÊÃÊ flãäÿÊ”” ±Î ‹ÎflÌ ‹Î »ı ÷ı ‰_K›Î (‰Î_{HÎÌ) »ı ±◊ν÷˚ Á_÷Îfi ωfiÎfiÌ

»ı. ±ËŸ ≠◊‹ ‰Î@›‹Î_ ¿Ëı »ı ¿ı ±Î ‹ÎflÌ ‹Î »ı ±ıÀ·ı ’˘÷ı … ÷ıfi_ Á_÷Îfi »ı. ±Î

‰Î÷ ¿Ï◊÷ ◊Λ »ı I›Îfl⁄Îÿ ⁄ÌΩ … ‰Î@›‹Î_ ¿Ëı »ı ÷ı ‹Î÷Î ‰LK›Î »ı = Á_÷Îfi

ωfiÎfiÌ »ı. ÷˘ ’˘÷ÎfiÎ … ‰«fi ‰Õı ’˘÷ÎfiÎ … ‰«fifi_ ¬_Õfi ◊Λ »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ““•„¢U

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 23

ŸÊ„¢U flÊ”” ““Ë_ »\_”” ±fiı ““Ë_ fi◊Ì”” ±Î‰_ ⁄˘·÷Î_ ’Ò‰ı˝ ¿Ëı·_ ’˘÷Îfi_ … ‰«fi ’λ‚

¿Ëı·Î ⁄ÌΩ ‰«fi◊Ì ¬_ÏÕ÷ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì SflfløŸ√ÿÊ„UÁà fi΋fi˘ ÿ˘Ê ’HÎ ·Î√ı »ı.

L›Î›ÂÎjÎfiÌ ’Ïfl¤ÎÊÎ ≠‹ÎHÎı ±fi‹Îfi‹Î_ ‹¿Î›ı·Î ¬˘ÀÎ Ëı÷fiı ±ÏÁ©,

±fiˆ¿Î„L÷¿ ±fiı ωv© ËıI‰Î¤ÎÁ ¿Ëı‰Î› »ı.

…ı Ëı÷ ’Z΋Î_ … fi ‰÷ı˝ ÷ı ±ÏÁ© ËıI‰Î¤ÎÁ.

…ı Ëı÷ ÁÎK›Î¤Î‰‹Î_ (ω’Z΋Î_) ’HÎ ‰÷ı˝ ÷ı ±fiˆ¿Î„L÷¿

…ı Ëı÷ ÁÎK›Î¤Î‰‹Î_ (ω’Z΋Î_) … ‰÷ı˝ ÷ı ωv©.

ËıI‰Î¤ÎÁfiÎ ±Î hÎHÎı ÿ˘Ê˘ ’HÎ ÷‹fiı ·Î√ı »ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

(5) Ëı÷fi_ ’Z΋Î_ ˢ‰_ ÷ı ’ZΑ‹˝÷Î, …ı‹ ’‰˝÷‹Î_ ‘Ò‹ ˢ¥ ¿ı »ı. ÷ı ’ZΑ‹˝÷Î

¿Ëı‰Î› »ı. ’Z΋Î_ Ëı÷fi_ fi ˢ‰_ ÷ı ±’ZΑ‹˝÷Î. …ı‹¿ı Á‹ƒ‹Î_ ‘Ò‹ ˢ÷˘ fi◊Ì ÷ı

±’ZΑ‹˝÷Î. ÷ı◊Ì F›Î_ ’ZΑ‹˝÷Î fi ˢ› ±◊ν÷˚ ±’ZΑ‹˝÷Πˢ› ÷ıfiı ±ÏÁ©

ËıI‰Î¤ÎÁ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı ““‚◊Ⱥ˝Ù flÁqÔU◊ÊŸ˜ œÍ◊ÊØ”” ±Î ±fi‹Îfi‹Î_ Á‹ƒ‹Î_ ‘Ò‹

fi◊Ì. ±Î ‰Î÷ ±fi¤‰ÏÁ© »ı. ‹ÎÀı ±’ZΑ‹˝÷Πˢ‰Î◊Ì Ëı÷ ±ÏÁ© ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ıfiÌ

…ı‹ Ëı √˙÷‹ ? ÷‹ÎflÎ ±fi‹Îfifi˘ Ëı÷ ’HÎ ±ÏÁ© ËıI‰Î¤ÎÁ »ı. 1553 ‹Ì √Î◊ÎfiÎ

μkÎflΑ˝‹Î_ ÷‹ıı ±Î‰_ ±fi‹Îfi ¿›* »ı. ““¡Ëfl— ‚fl¸¬˝◊ÊáÊÁfl·ÿÊÃË×, ÷ÊflÙ¬‹ê÷∑§-¬˝◊Êáʬ@∑§Áfl·ÿÊÃËÃàflÊØ”” …ı‹ Á‹ƒ‹Î_ ‰Ïé fi◊Ì »÷Î_ ““‚◊Ⱥ˝Ù flÁqÔU◊ÊŸ˜”” ±Î‹

⁄˘·‰_ ÷ı ≠I›ZÎ◊Ì ⁄ÎÏ‘÷ ’ZÎ »ı. ÷ı‹ ±ËŸ ≠I›ZÎÎÏÿ Á‰˝ ≠‹ÎH΢◊Ì ∞‰ ÏÁ© ◊Λ

»ı. »÷Î_ ∞‰ Á‰˝≠‹ÎH΢fiΠωʛ◊Ì ±÷Ì÷ »ı ±Î‹ ⁄˘·‰_ ÷ı ≠I›ZÎ◊Ì ⁄ÎÏ‘÷ ’ZÎ

¿Ëı‰Î› »ı ÷ı◊Ì ‰Ïé‹Îfi˚ Á‹ƒfiı ⁄ÿ·ı ‰Ïé ωfiÎfiÎ Á‹ƒ‹Î_ ±ıÀ·ı ¿ı ≠I›ZÎ⁄ÎÏ‘÷

±ı‰Î Á‹ƒ‹Î_ …ı‹ ‘Ò‹Ëı÷ fi◊Ì ‰÷˝÷˘, ÷ı◊Ì ±’ZΑ‹˝ ⁄fi‰Î◊Ì ±ÏÁ©ËıI‰Î¤ÎÁ ◊Λ

»ı. ÷ı‹ ±ËŸ ’HÎ Á‰˝≠‹ÎHÎωʛÎ÷Ì÷fiı ⁄ÿ·ı Á‰˝≠‹ÎHÎfiΠωʛ‰Î‚˘ ∞‰ »ı. ‹ÎÀı

≠I›ZÎ⁄ÎÏ‘÷ ’ZÎ ◊›˘, ÷ı‹Î_ Ëı÷ ‰÷˝÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı I›Î_ ∞‰fiÌ ÏÁÏ©‹Î_ ’Î_«ı

≠‹ÎH΢ ≠‰÷ı˝ »ı. ¬˝◊Êáʬ@∑§Áfl·ÿÊÃËà ’b_ I›Î_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±’ZΑ‹˝ ◊‰Î◊Ì ±ÏÁ©

ËıI‰Î¤ÎÁ ◊Λ »ı.

(6) …ı Ëı÷ ÁÎK›fiÎ ±¤Î‰‹Î_ ’HÎ ‰÷ı˝ »ı ÷ıfiı ±fiˆ¿Î„L÷¿ ËıI‰Î¤ÎÁ ¿Ëı‰Î›

»ı. …ı‹¿ı ““¬fl¸ÃÙ flÁqÔU◊ÊŸ˜, ¬˝◊ÿàflÊØ”” ±Î ±fi‹Îfi‹Î_ ““¬˝◊ÿàfl”” Ëı÷ ÁÎK›Î¤Î‰

±ı‰Î Á‹ƒÎÏÿ‹Î_ ‰÷ı˝ »ı. ‹ÎÀı ±fiˆ¿Î„L÷¿ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ÷‹Îfl˘ ÷ÊflÙ¬‹ê÷∑§¬˝◊ÊáÊ-

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ24

¬@∑§Ê÷Êfl fi΋fi˘ Ëı÷ ÁÎK›Î¤Î‰‹Î_ ‰÷ı˝ »ı. ‚fl¸¬˝◊ÊáÊÁfl·ÿÊÃËà ±ıÀ·ı ¿ı ŸÊÁSà ±ı

ÁÎK› »ı. ÷ıfi˘ ±¤Î‰ ±ıÀ·ı •ÁSà ±ı ω’ZÎ ◊›˘. ÏË‹‰_÷’‰˝÷fiÎ Á‰˝ ±_¢fi_ ‹Î’,

÷◊Î Ï’ÂΫÎÏÿ ±ºU› ’ÿÎ◊˘˝ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ fi◊Ì ±ı‹ fiËŸ, ’HÎ »ı. ¤·ı ±Î’HÎı

ΩHÎÌ Â¿÷Î fi◊Ì. ’fl_÷ »ı ±ıÀ·ı ÁÎK›Î¤Î‰ w’ ÏË‹‰_÷ ’‰˝÷fiÎ ’·-’Ïfl‹ÎHÎÎÏÿ

±fiı Ï’ÂΫÎÏÿ fi΋fiΠω’Z΋Î_ Ëı÷fiÌ T≤ÏkÎ ◊‰Î◊Ì ÷‹Îfl˘ Ëı÷ ±fiˆ¿Î„L÷¿ ËıI‰Î¤ÎÁ

±◊ν÷˚ T›Ï¤«ÎflÌ Ëı÷ ◊›˘.

(7) …ı Ëı÷ ÁÎK›fiÎ ±¤Î‰‹Îh΋Î_ … ‰÷ı˝ ÷ı ωv© ËıI‰Î¤ÎÁ ¿Ëı‰Î› »ı.

÷‹Îfl˘ ±Î Ëı÷ ωv© ËıI‰Î¤ÎÁ ’HÎ »ı. √Î◊Î 1564 ◊Ì 1573 ‹Î_ ¿Ëı‰Î÷Î_ ±fiı¿

±fi‹Îfi˘◊Ì ±ÎI‹Î »ı …, ±ı‹ ÏÁ© ◊Λ »ı. ÷‹Îv_ ±fi‹Îfi fi΄V÷ ÁÎK›‰Î‚_ »ı

±fiı ˉı ¿Ëı‰Î÷Î_ ±fi‹Îfi˘◊Ì ±ÎI‹Îfi_ ±„V÷I‰ ÏÁ© ◊Λ »ı ‹ÎÀı ÁÎK›Î¤Î‰ ◊›˘.

I›Î_ ¬˝◊Êáʬ@∑§Ê÷Êfl Ëı÷ ‰÷ı˝ »ı. ÷ı◊Ì Ï‰v© ËıI‰Î¤ÎÁ ◊›˘. ±Î ≠‹ÎHÎı Ëı √˙÷‹

V‰›_ ±fi¤‰ ÏÁ© ±fiı •„¢U-•„¢U fiÎ ≠I›ZÎ◊Ì ÁÎZÎÎ÷˚ ±fi¤‰Î÷Î ±ı‰Î ±ÎI‹÷k‰fiı

fi ‹Îfi‰Î◊Ì μ’fl˘@÷ CÎHÎÎ ÿ˘Ê˘ ±Î‰ı »ı. ––1557––

⁄Ì∞ flÌ÷ı ’HÎ ±ÎI‹ÎfiÌ ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ◊Ì ÏÁÏ© ¿flı »ı.

ªÈáʬìÊÄπûÊáÊ•Ù, ªÈáÊË Áfl ¡ËflÙ ÉÊ«UÙ√fl ¬ìÊÄπÙ –ÉÊ«U•Ù Áfl ÉÊå¬ß ªÈáÊË, ªÈáÊ◊ûÊǪ„UáÊ•Ù ¡ê„UÊ H1558H

(ªÈáʬ˝àÿˇÊàflÃÙ, ªÈáÿÁ¬ ¡ËflÙ ÉÊ≈U ßfl ¬˝àÿˇÊ— –ÉÊ≈U∑§Ù˘Á¬ ªÎsÔà ªÈáÊË, ªÈáÊ◊Êòʪ˝„UáÊÃÙ ÿS◊ÊØ H)

√Î◊Î◊˝ - √H΢ ≠I›ZΠˢ‰Î◊Ì √HÎÌ ±ı‰˘ ∞‰ ’HÎ CÎÀfiÌ …ı‹ ≠I›ZÎ◊Ì ÏÁ©

»ı. ¿ÎflHÎ ¿ı w’ÎÏÿ √H΋ÎhÎfiÎ √˛ËHÎ◊Ì √HÎÌ ±ı‰˘ CÎÀ ’HÎ ±‰U› √˛ËHÎ ◊Λ …

»ı. ––1558––

ω‰ı«fi - …ı ƒT›fiÎ √H΢ ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Πˢ›, ¥„Lƒ›˘◊Ì …HÎÎ÷Πˢ› ÷˘ ÷ı

ƒT› ’HÎ ≠I›ZÎ …HÎΛ_ … ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fi_ w’ «ZÎ√˘˝«fl

»ı. ÷˘ ÷ı w’√HΉ΂˘ √HÎÌ CÎÀ ’HÎ «ZÎ√˘˝«fl »ı. Áοfl ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fi˘ flÁ√HÎ

flÁfiı„Lƒ›√˘«fl »ı ÷˘ ÷ıfi˘ √HÎÌ Áοfl’ÿÎ◊˝ ’HÎ flÁfiı„Lƒ›√˘«fl »ı. ¿‹·ÎÏÿ

ƒT›˘fi˘ √L‘ √HÎ CβÎHÎı„Lƒ›√˘«fl »ı ÷˘ ÷ıfi˘ √HÎÌ ¿‹·ÎÏÿ ’ÿÎ◊˝ ’HÎ CβÎHÎı„Lƒ›√˘«fl

»ı. ±Î μÿÎËflH΢ μ’fl◊Ì fiyÌ ◊Λ »ı ¿ı …ı ƒT›fiÎ √H΢ ≠I›ZÎ√˘«fl ˢ› »ı ÷ı

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 25

√H΢fi˘ √HÎÌ ’HÎ ≠I›ZÎ … ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±ÎI‹Î fi΋fiÎ ƒT›fiÎ …ı √H΢

»ı ÷ı ≠I›ZÎ »ı. ‹ÎfiÁ≠I›ZÎ◊Ì …HÎΛ »ı. V‰›_ ±fi¤‰◊Ì …HÎΛ »ı. ÷ı ‹ÎÀı ÷ı

√H΢fi˘ √HÎÌ ±ı‰˘ ±ÎI‹Î ’HÎ ≠I›ZÎ »ı, ‹ÎfiÁ ≠I›ZÎ »ı, ±fi¤‰√˘«fl »ı.

≠ë - ±ÎI‹ÎfiÎ √H΢ ¿›Î ? ¿ı …ı ≠I›ZÎ »ı.

μkÎfl - (1) S◊ÎÁà = V‹flHÎ ◊‰_, ›Îÿ ±Î‰‰_, ¤Ò÷¿Î‚‹Î_ ¿flı·_ ¿Î›˝ VQ≤Ï÷√˘«fl

◊‰_, (2) Á¡ôÊÊ‚Ê = ΩHΉÎfiÌ ¥E»Î, ‰V÷„V◊Ï÷ ΩHΉÎfiÌ ÷‹LfiÎ, (3) Áø∑§Ë·Ê¸= ¿Î›˝ ¿fl‰ÎfiÌ ¥E»Î, (4) Á¡ªÁ◊·Ê = ±ı¿V◊Îfi◊Ì ⁄ÌΩ V◊Îfiı …‰ÎfiÌ ¥E»Î, (5)

‚¢‡ÊËÁà = Á_› ◊‰˘, ±Î‹ ËÂı ¿ı ±Î‹ ËÂı ±Î‰˘ ω«Îfl ωÂıÊ ◊‰˘. (6) ÁŸáʸÿ= ±Î ‰V÷ ±Î‹ … »ı ±Î‰˘ Ïfiç› ¿fl‰˘ ¥I›ÎÏÿ ±fiı¿ ≠¿ÎflfiÎ …ı iÎÎfiωÂıÊ »ı

÷ı ±ÎI‹ÎfiÎ √H΢ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı F›Î_ F›Î_ ∞‰ ˢ› »ı I›Î_ I›Î_ … ±Î μ’fl˘@÷ √H΢

±fi¤‰Î› »ı. F›Î_ F›Î_ ∞‰ fi◊Ì ±◊ν÷˚ …Õ »ı I›Î_ I›Î_ μ’fl˘@÷ √H΢‹Î_◊Ì ±ı¿

’HÎ √HÎ ±fi¤‰Î÷˘ fi◊Ì. ∞‰‰Î‚Î ÂflÌfl‹Î_ ±fiı ∞‰ ωfiÎfiÎ ÂflÌfl‹Î_ ±Î ‰Î÷

V‰›_ ±fi¤‰◊Ì … ÏÁ© »ı. ±Î ⁄Î⁄÷‹Î_ Á‹Ω‰‰_ ’Õı ÷ı‹ fi◊Ì. Á¬-ÿ—¬fiÌ

·Î√HÎ̱˘ ◊‰Ì, Á¬-ÿ—¬fi˘ ±fi¤‰ ◊‰˘, ±Î ÁC΂Π∞‰fiÎ √HÎ »ı. √H΢ ≠I›ZÎ

±fi¤‰Î÷Πˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ◊Ì ±Ï¤Lfi ±ı‰˘ √HÎÌ ±ÎI‹Î ’HÎ ≠I›ZÎÏÁ© »ı, ±Î …

‰Î÷ L›Î›fiÌ ’Ïfl¤ÎÊÎ◊Ì Á‹Ω‰Î› ÷ı‹ »ı.

““√HÎÌ ±ı‰˘ ∞‰ ≠I›ZÎÏÁ© … »ı”” ±Î ’ZÎ ±fiı ÁÎK› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı VQ≤Ï÷-

Ï…iÎÎÁÎ-Ï«¿ÌÊν-Ï…√Ï‹ÊÎ-Á_› ±ÎÏÿ ±fiı¿ ≠¿ÎflfiÎ …ı …ı iÎÎfiωÂıÊ˘ V‰w’ √H΢

»ı ÷ı V‰›_ ’˘÷’˘÷ÎfiÎ ±fi¤‰ ¶ÎflÎ ≠I›ZÎ ÏÁ© »ı ‹ÎÀı ±Î Ëı÷ »ı. ±Î Á_ÁÎfl‹Î_

…ı ƒT›fiÎ √H΢ ≠I›ZÎ …HÎΛ »ı ÷ı √HÎÌ ±ı‰_ ƒT› ’HÎ ≠I›ZÎ … …HÎΛ »ı. ±Î

T›Î„M÷ »ı. …ı‹¿ı CÎÀ, ±Î ±L‰›ºpÎL÷ »ı. ∞‰fiÎ √H΢ ’HÎ ≠I›ZÎ ±fi¤‰Î› …

»ı ±Î μ’fi› »ı. ÷ı◊Ì ∞‰ƒT› Ïfi›‹Î ≠I›ZÎ … »ı ±Î Ïfi√‹fi »ı.

…ı‹ CÎÀ fi΋fi_ √HÎ̃T› ’HÎ w’ÎÏÿ√H΢fiÎ ≠I›ZÎ◊Ì … ≠I›ZÎ ◊Λ »ı. √H΢fiı

»˘ÕÌfiı CÎÀÎÏÿ ¿˘¥ ’HÎ ƒT› ≠I›ZÎ ◊÷_ fi◊Ì. ÷ıfiÌ …ı‹ ±ÎI‹ÎfiΠωiÎÎfi-V‹flHÎ-

Ï…iÎÎÁÎ ±ÎÏÿ √H΢ ≠I›ZΠˢ‰Î◊Ì ÷ı √H΢‰Î‚˘ ±ÎI‹Î ’HÎ ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎÏÁ© … »ı.

≠ë - …ı ƒT›fiÎ √H΢ ≠I›ZΠˢ› ÷ı ƒT› ’HÎ ≠I›ZÎ … ˢ› ±Î ÷‹ÎflÌ ‰Î÷

±fiˆ¿Î„L÷¿ »ı. ±◊ν÷˚ T›Ï¤«Îfl‰Î‚Ì »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÂOÿ fi΋fi˘ ±Î¿ÎÂfi˘ √HÎ

l˘hÎı„Lƒ›◊Ì ≠I›ZÎ ◊Λ »ı. ’fl_÷ ÷ı ÂOÿ√HΉ΂_ √HÎÌ ±Î¿Î ¿_¥ l˘hÎı„Lƒ›≠I›ZÎ

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ26

◊÷_ fi◊Ì. ÂOÿ Ë_‹ıÂÎ_ ±Î¿Î‹Î_ (’˘·ÎH΋Î_) … μI’Lfi ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ±Î¿ÎÂfi˘

√HÎ »ı. ±Î μÿÎËflH΋Î_ √HÎ ≠I›ZÎ »ı. ’HÎ √HÎÌ ≠I›ZÎ fi◊Ì. ÷ıfiÌ …ı‹ ±ÎI‹ÎfiÎ

√H΢ ¤·ı ≠I›ZΠˢ, ’fl_÷ √HÎÌ ±ı‰˘ ±ÎI‹Î ≠I›ZÎ fi ˢ›. ±Î‰_ ’HÎ ¿ı‹ fi ˢ› ?

μkÎfl - ÷‹ÎflÌ ±Î ‰Î÷ ›@÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÂOÿ ±ı ±Î¿ÎÂfi˘ √HÎ … fi◊Ì.

’ÿ˚√·ƒT›fi˘ √HÎ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ¤ÎÊÎ ‰√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘ … ∞‰ ‰Õı ÂOÿw’ı

’ÏflH΋ΉΛ »ı. ±ıÀ·ı ÂOÿ ±ı ¤ÎÊΉ√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘fi˘ ’›Î˝›ÎI‹¿ √HÎ »ı. …ı‹

w’-flÁ-√_‘ ±fiı V’½ ¥„Lƒ›√˛ÎèΠˢ‰Î◊Ì ’ÿ˚√·fiÎ … √H΢ »ı ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ÂOÿ

’HÎ ≥„Lƒ›√˛ÎèΠˢ‰Î◊Ì ’ÿ˚√·fi˘ … √HÎ »ı. ±Î¿ÎÂfi˘ √HÎ fi◊Ì. ÷ıfiÌ μI’Ïk΋Î_

±Î¿Î (’˘·ÎHÎ) ±ı ÁË¿ÎflÌ ¿ÎflHÎ ‹ÎhÎ »ı. ÷ı◊Ì ±Î T›Ï¤«Îflÿ˘Ê ±‹fiı ±Î‰÷˘

fi◊Ì. ––1558––

≠ë - √H΢ ¤·ı ≠I›ZΠˢ›, ’fl_÷ ÷ı◊Ì √HÎÌ ’HÎ ÷ÿ˚w’ … √HÎΛ ±◊ν÷˚

≠I›ZÎ … √HÎΛ ±Î‰_ ¿ı‹ ‹fiΛ ? ÁÎflÎ_ ¿ı ““√H΢ ¤·ı ≠I›ZΠˢ› ’fl_÷ √HÎÌ

≠I›ZÎ fi ’HΠˢ› ±Î‰_ ¿ı‹ fi ⁄fiı ? ÷ıfi˘ μkÎfl ¿Ëı »ı -

•ãŸÙ •áÊãŸÙ fl ªÈáÊË, „UÙîÊ ªÈáÊÁ„¢U ¡ß ŸÊ◊ ‚Ù˘áÊãŸÙ –ŸŸÈ ªÈáÊ◊ûÊǪ„UáÊ, ÉÊå¬ß ¡ËflÙ ªÈáÊË ‚Äπ¢ H1559H

•„U •ãŸÙ ÃÙ ∞fl¢, ªÈÁáÊáÊÙ Ÿ ÉÊ«UÊŒ•Ù Áfl ¬ìÊÄπÊ –ªÈáÊ◊ûÊǪ„UáÊÊ•Ù, ¡ËflÁê◊ ∑§•Ù ÁflÿÊ⁄UÙ˘ÿ¢ ? H1560H

(•ãÿÙ˘ŸãÿÙ flÊ ªÈáÊË, ÷flŒ˜ ªÈáÊÒÿ¸ÁŒ ŸÊ◊ ‚Ù˘Ÿãÿ— –ŸŸÈ ªÈáÊ◊Êòʪ˝„UáÊ, ªÎsÔà ¡ËflÙ ªÈáÊË ‚ÊˇÊÊØ H•ÕÊãÿSÃà ∞fl¢ ªÈÁáÊŸÙ Ÿ ÉÊ≈UÊŒÿÙ˘Á¬ ¬˝àÿˇÊÊ— –ªÈáÊ◊Êòʪ˝„UáÊÊîÊËfl, ∑ȧÃÙ ÁfløÊ⁄UÙ˘ÿ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - √H΢◊Ì √HÎÌ Ï¤Lfi »ı ¿ı ±Ï¤Lfi »ı ? Ωı ÷ı √HÎÌ ƒT› √H΢◊Ì

±Ï¤Lfi »ı ÷˘ VQ≤Ï÷ ±ÎÏÿ √H΢fi_ … ‹ÎhÎ √˛ËHÎ ◊›ı »÷ı √HÎÌ ±ı‰_ ∞‰ƒT› ’HÎ

ÁÎZÎÎ÷˚ √˛ËHÎ ◊›_ … ±fiı Ωı ±ı‹ ¿Ëı¢ ¿ı ÷ı √H΢◊Ì ÷ı √HÎÌ Ï¤Lfi »ı ÷˘ (w’ÎÏÿ

√H΢ ¤·ı ≠I›ZΠˢ ’fl_÷) √HÎÌ ±ı‰Î CÎÀ-’ÀÎÏÿ ≠I›ZÎ fi ◊‰Î Ωı¥±ı. √H΋ÎhÎfi_

√˛ËHÎ ⁄Lfiı‹Î_ Áfl¬_ ˢ‰Î »÷Î_ ∞‰ƒT›‹Î_ … ≠I›ZÎ fi◊Ì ±Î‰˘ ω«Îfl ¿ı‹ ◊Λ

»ı ? ––1559-1560––

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 27

ω‰ı«fi - √Î◊ÎfiÎ ±‰÷flH΋Î_ ≠ë ¿flfiÎflÎ ¥Lƒ¤ÒÏ÷∞fiı ¤√‰Îfi ‹ËΉÌfl

≠¤ ¿Ëı »ı ¿ı Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ÷‹ÎflÎ ‰Õı √H΢◊Ì √HÎÌ Ï¤Lfi »ı ±ı‹ Á‹Ω› »ı

¿ı ±Ï¤Lfi »ı ±ı‹ Á‹Ω› »ı ? ±Î ⁄ı ’Z΢‹Î_◊Ì ¿Ë˘ ÷‹ı ¿›˘ ’ZÎ Á‹Ωı »˘ ?

Ωı ÷ı √HÎ̃T› ’˘÷’˘÷ÎfiÎ √H΢◊Ì ±Ï¤Lfi »ı ±ı‹ ‹Îfi÷Πˢ ÷˘ iÎÎfi-VQ≤Ï÷-

Ï…iÎÎÁÎ ±ÎÏÿ √H΢fi_ ≠I›ZÎ √˛ËH΋ÎhÎ ◊‰Î◊Ì … ÷ı √H΢fiÌ ÁÎ◊ı ±Ï¤Lfi ¤Î‰ı

flËı·˘ √HÎÌ ±ı‰˘ ±ÎI‹Î ’HÎ ≠I›ZÎ √˛ËHÎ ◊›˘ …. ±Î flÌ÷ı ±ÎI‹ƒT› ≠I›ZÎ …

»ı. ±Î ‰Î÷ ÏÁ© ◊¥ …. …ı ‰V÷ …ıfiÎ◊Ì ±Ï¤Lfi ˢ› »ı ÷ı‹Î_fiÌ ±ı¿ √˛ËHÎ ◊›ı

»÷ı ±Ï¤Lfi ±ı‰Ì ⁄Ì∞ ‰V÷ ’HÎ √˛ËHÎ ◊Λ … »ı. …ı‹ ¿ı ‰j΋Î_ flËı·_ w’. «ZÎ

¶ÎflÎ w’ ÿı¬Î›ı »÷ı w’‰Î‚_ ‰jÎ ’HÎ ÿı¬Î› … »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ √HÎÌ ±ı‰˘ ±ÎI‹Î

’HÎ ’˘÷ÎfiÎ iÎÎfiÎÏÿ √H΢◊Ì ±Ï¤Lfi »ı. ÷ı◊Ì iÎÎfiÎÏÿ √H΢ √˛ËHÎ ◊›ı »÷ı √HÎÌ

±ı‰˘ ±ÎI‹Î ’HÎ √˛ËHÎ ◊›˘ …. ±Ï¤Lfi ‹Îfi‰Î◊Ì ±ÎI‹Î ’HÎ ≠I›ZÎ »ı ±Î ‰Î÷

ÏÁ© ◊Λ »ı. ‰‚Ì ±‰Î˝BÿÂafiı ±ÎI‹Îfi_ Á_’ÒHν ≠I›ZÎ ÷˘ ±Â@› … »ı. ‹ÎÀı VQ≤Ï÷w’

±ı¿Îÿ √HÎfiÎ ≠I›ZÎ◊Ì ±ÎI‹Îfi_ ≠I›ZÎ V‰Ì¿ÎflÌ ·ı‰_ Ωı¥±ı ““±ı¿Îÿ √HÎfi_ ≠I›ZÎ

◊Λ”” ÷ı ÷˘ ⁄Ë ±S’ »ı ±Î‹ ¿Ëı‰_ μÏ«÷ fi◊Ì. √HÎfiÎ ≠I›ZÎ◊Ì √HÎÌ ±‰U› ≠I›ZÎ

¿Ëı‰Î› »ı.

ˉı Ωı √H΢◊Ì √HÎÌ Ï¤Lfi »ı ±Î‹ ‹Îfi¢ ÷˘ ±Î‹ ‹Îfi‰Î◊Ì (¤·ı ±ÎI‹Î

≠I›ZÎÏÁ© fiËŸ ◊Λ ’fl_÷) √HÎÌ ±ı‰Î CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ¥÷fl ’ÿÎ◊˘˝ ’HÎ ≠I›ZÎ flËıÂı

fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı I›Î_ ’HÎ CÎÀ-’ÀÎÏÿ √HÎÌ◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰Î w’-flÁÎÏÿ √H΢ … ‹ÎhÎ ≠I›ZÎ

◊Λ »ı. ±Î‹ … ‹Îfi‰Îfi_ flËıÂı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı ’ÿÎ◊˝ …ıfiÎ◊Ì Ï¤Lfi ˢ›

»ı I›Î_ ⁄ı‹Î_◊Ì ±ı¿ √˛ËHÎ ◊›ı »÷ı ⁄ÌΩfi_ √˛ËHÎ ◊÷_ fi◊Ì. …ı‹ CÎÀƒT›◊Ì ’ÀƒT›

ϤLfi »ı ÷ı◊Ì CÎÀ ÿı¬Î›ı »÷ı ¿_¥ ’À ÿı¬Î¥ …÷˘ fi◊Ì. ÷ı‹ ÷‹ı Ωı √H΢◊Ì √HÎÌ

ϤLfi »ı ±Î‹ ‹Îfi¢ ÷˘ w’-flÁÎÏÿ √H΢ ¤·ı ¥„Lƒ›˘◊Ì √˛ËHÎ ◊Λ ’fl_÷ CÎÀ-

’À-Áοfl ±ÎÏÿ ‹Ò·¤Ò÷ ƒT›˘fi_ √˛ËHÎ ¥„Lƒ›˘◊Ì fiËŸ ◊Λ. ÷ı ÷ı ƒT›˘ ±≠I›ZÎ …

⁄fiÂı. ’HÎ ±Î ‰Î÷ μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ƒT›˘ «ZÎ◊Ì ≠I›ZÎ »ı.

ÁοflÎÏÿ ƒT›˘ flÁfiı„Lƒ›◊Ì ≠I›ZÎ »ı, ¿‹·ÎÏÿ ƒT›˘ CβÎHÎı„Lƒ›◊Ì ≠I›ZÎ »ı ±Î ‰Î÷

±Î-⁄η-√˘’η ≠ÏÁ© »ı.

ÁÎflÎ_ ¿ı √H΢◊Ì √HÎÌfiı Ωı ±Ï¤Lfi ‹Îfi˘ ÷˘ VQ≤Ï÷ ±ÎÏÿ ±ÎI‹ÎfiÎ √H΢

≠I›ZÎÏÁ© ˢ‰Î◊Ì ∞‰ ’HÎ ≠I›ZÎÏÁ© ◊Λ »ı ±fiı √H΢◊Ì √HÎÌfiı Ωı ϤLfi ‹Îfi¢

÷˘ w’-flÁÎÏÿ √H΢ ≠I›ZÎ ◊‰Î »÷Î_ ÷ıfiÎ √HÎÌ CÎÀ-’ÀÎÏÿ ≠I›ZÎ ◊Âı fiËŸ. VQ≤Ï÷-

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ28

Ï…iÎÎÁÎ ±ÎÏÿ √H΢ ±fiı ∞‰ ÷ıfi˘ √HÎÌ, w’-flÁÎÏÿ √H΢ ±fiı CÎÀ-’ÀÎÏÿ ÷ıfiÎ √HÎÌ,

±Î ⁄Lfiı‹Î_ Á‹Îfi √HÎ-√HÎ̤Ή ˢ‰Î »÷Î_ CÎÀ-’ÀÎÏÿ ƒT›‹Î_ √HÎ ≠I›ZÎ √˛ËHÎ

¿flΛı »÷ı √HÎÌ ≠I›ZÎ √˛ËHÎ ◊Λ »ı ±ı‹ Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ÷‹ı ‹Îfi˘ »˘ ±fiı VQ≤Ï÷-

Ï…iÎÎÁÎ ±ÎÏÿ ∞‰˘fiÎ √H΢ ≠I›ZÎ ◊‰Î »÷Î_ ∞‰ƒT› ≠I›ZÎ ◊÷_ fi◊Ì. ±◊ν÷˚

∞‰ƒT› ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì ‹ÎÀı ∞‰ƒT› fi◊Ì. ±Î‹ ¿ı‰· ±ı¿·Î ∞‰ƒT›‹Î_ … ÷‹fiı

““fi΄V÷”” (∞‰ fi◊Ì) ±Î‰Ì Â_¿Î ¿ı‹ ◊¥ »ı ? ¿ı …ı Â_¿ÎfiÎ ¿ÎflHÎı 1549 ‹Ì

√Î◊΋Î_ ÷‹ı ¿èÎ_ Ë÷_ ¿ı CÎÀ-’ÀfiÌ …ı‹ ±Î ∞‰ ≠I›ZÎ √˛ËHÎ ◊÷˘ fi◊Ì. √H΢fiÎ

√˛ËHÎ◊Ì √HÎÌ ≠I›ZÎ ◊Λ … »ı ÷ı◊Ì CÎÀ-’ÀfiÌ …ı‹ ∞‰ ’HÎ VQ≤Ï÷ ±ÎÏÿ ’˘÷ÎfiÎ

√H΢ ‰Õı ≠I›ZÎ ◊Λ … »ı.

ˉı ¿ÿΫ ÷‹ı ±ı‰˘ ⁄«Î‰ ¿fl˘ ¿ı CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ƒT›˘fiı »˘ÕÌfiı ±ı¿·Î ±ı¿·Î

w’-flÁÎÏÿ √H΢ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ @›Î_› »ı … fiËŸ. ÷ı◊Ì w’-flÁÎÏÿ √H΢ ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷ı

»÷ı √HÎÌ ±ı‰Î CÎÀ-’Àfi_ ’HÎ ≠I›ZÎ √˘«flI‰ V‰Ì¿Îfl‰_ ’Õı »ı. ÷˘ Ëı √˙÷‹ ! ±Î

‰Î÷ ±ÎI‹Î‹Î_ ’HÎ Á‹Îfi … »ı. ±ÎI‹ƒT›fiı »˘ÕÌfiı VQ≤Ï÷ ±ÎÏÿ √H΢ ±ı¿·Î ±ı¿·Î

±Î Á_ÁÎfl‹Î_ @›Î_› …HÎÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì VQ≤Ï÷ ±ÎÏÿ √H΢ √˛ËHÎ ◊›ı »÷ı ±ÎI‹Î ’HÎ

≠I›ZÎ … »ı ±Î ‰Î÷ ’HÎ V‰Ì¿ÎflÌ ·ı‰Ì Ωı¥±ı.

√H΢ ±fiı √HÎÌ Ωı ±Ï¤Lfi ‹Îfi¢ ÷˘ √HÎ≠I›ZÎ ◊‰Î◊Ì √HÎÌ ±ı‰˘ ±ÎI‹Î

’HÎ ≠I›ZÎ »ı. ±Î‹ ÏÁ© ◊Λ »ı ±fiı Ωı √H΢◊Ì √HÎÌfiı ϤLfi ‹Îfi¢ ÷˘ √HÎÌ

±ı‰˘ ±ÎI‹Î ¤·ı ≠I›ZÎ fiËŸ ◊Λ. ’fl_÷ VQ≤Ï÷-Ï…iÎÎÁÎ ±ÎÏÿ √H΢ ’HÎ Á_ÁÎfl‹Î_

»ı ±fiı ÷ıfiÎ◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘ √HÎÌ ±ÎI‹Î ’HÎ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ »ı. ±Î‹ ÷˘ ÏÁ© ◊Âı

…. ÷ı ±ÎI‹Î ¤·ı ≠I›ZÎ fi ◊Λ. ’fl_÷ ϤLfi ±ı‰˘ ’HÎ ÷ı »ı. ±Î‹ ÷‹ÎflÌ …

‹ÎL›÷Î◊Ì ±ÎI‹ÎfiÌ ÏÁÏ© ◊¥ Ω› »ı. ϤLfi ‹Îfi‰Î◊Ì ≠I›ZÎ fi ◊Λ. ’fl_÷ ±Î

Á_ÁÎfl‹Î_ ϤLfi ±ı‰_ ’HÎ ∞‰ƒT› »ı. ±Î‹ ÷˘ ÏÁ© ◊›_ …. ––1559-1560––

±Î ⁄Î⁄÷‹Î_ ¥Lƒ¤ÒÏ÷∞ ŒflÌ◊Ì ¤√‰Îfifiı ≠ë ¿flı »ı ¿ı -

•„U ◊ãŸÁ‚ •ÁàÕ ªÈáÊË, Ÿ ÿ Œ„UàÕ¢Ã⁄¢U Õ٠Á∑¢§ÃÈ –Œ„U ŸÊáÊÊߪÈáÊÊ, ‚ÙÁìÊ• ÃÁ‚¢ ªÈáÊË ¡ÈûÊÙ H1561H

(•Õ ◊ãÿ‚˘ÁSà ªÈáÊË, Ÿ ø Œ„UÊÕʸãÃ⁄¢U ‚∑§— Á∑§ãÃÈ – Œ„U ôÊÊŸÊÁŒªÈáÊÊ—, ‚ ∞fl ÷ʢ ªÈáÊË ÿÈÄ× H)

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 29

√Î◊Î◊˝ - ˉı ¿ÿΫ ÷_ ±ı‹ ‹Îfiı ¿ı iÎÎfiÎÏÿ√H΢fi˘ √HÎÌ ±‰U› »ı ’fl_÷ ÷ı

ÿıË◊Ì Ï¤Lfi fi◊Ì ¿ÎflHÎ ¿ı iÎÎfiÎÏÿ√H΢ ÿıË‹Î_ … …HÎΛ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ÿıË …

iÎÎfiÎÏÿ√H΢fi˘ √HÎÌ »ı. (…\ÿ˘ ∞‰ fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ fi◊Ì.) ––1561––

ω‰ı«fi - Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ˉı ¿ÿΫ ÷‹ı ‹fi‹Î_ ±ı‹ ‹Îfi˘ ¿ı iÎÎfiÎÏÿ √H΢

…ı‹ »ı ÷ı‹ ÷ı √H΢fi_ √HÎÌ ±ı‰_ ƒT› ’HΠˢ‰_ Ωı¥±ı. √H΢fiÎ ±Î‘Îfl¤Ò÷ √HÎ̃T›

‹ÎL›Î ωfiÎ ¿ı‰· ±ı¿·Î √H΢ ÏfiflΑÎfl’HÎı Á_¤‰ı fiËŸ. ‹ÎÀı √HÎ̃T› ˢ‰_ …

Ωı¥±ı. ÷ıfi_ ±‹ı ¬_Õfi ¿fl÷Î fi◊Ì. ±ıÀ·ı ¿ı ““√HÎÌ fi◊Ì”” ±ı‰_ ±‹ı ¿Ëı÷Î fi◊Ì.

’fl_÷ ÷ı √H΢fi˘ √HÎÌ ÿıË … »ı. ÿıË◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘ V‰÷_hÎ ±ÎI‹Î fi◊Ì ±ı‹ ±‹fiı

Á‹Ω› »ı. ÿıË◊Ì ±◊νL÷fl ±ı‰˘ √HÎÌ ∞‰ »ı. ±Î ‰Î÷ ±‹fiı Á‹Ω÷Ì fi◊Ì. ÷ı◊Ì

V‰÷_hÎ √HÎÌ ∞‰ƒT› »ı ±ı‹ ±‹ı V‰Ì¿Îfl÷Î fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı VQ≤Ï÷-Ï…iÎÎÁÎ-iÎÎfiÎÏÿ

ÿıË‹Î_ … ±fi¤‰Î› »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ÿıË … ±Î √H΢fi˘ √HÎÌ »ı. …ı‹ w’-flÁÎÏÿ √H΢

CÎÀÎÏÿ‹Î_ … …HÎΛ »ı ÷ı◊Ì ÷ı w’-flÁÎÏÿ √H΢fi˘ √HÎÌ CÎÀÎÏÿ … ‹fiΛ »ı. ÷ı‹

Ï…iÎÎÁÎ-VQ≤Ï÷ ±ÎÏÿ √H΢ ÿıË‹Î_ … ±fi¤‰Î› »ı. ‹ÎÀı ÿıË◊Ì Ï¤Lfi ±ÎI‹Î fi◊Ì

±ı‹ ±‹fiı Á‹Ω› »ı.

±fi‹Îfifi˘ ≠›˘√ ±Î ≠‹ÎHÎı - iÎÎfiÎÏÿ √H΢ …ı …HÎΛ »ı ÷ı ÿıËfiÎ … √H΢

»ı. ÷ıfi˘ √HÎÌ ÿıË … »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı I›Î_ … ÷ı √H΢ ÿı¬Î÷Πˢ‰Î◊Ì, …ı‹ √˘flÎ’b_,

’Î÷‚Î’b_, ΩÕÎ’b_, ¿Î‚Î’b_ ±fiı CΙ‰HÎν’b_ ÿıË‹Î_ … ÿı¬Î› »ı. ÷ı◊Ì ÷ı √H΢

ÿıËfiÎ … »ı ±fiı ÿıË … ÷ı √H΢fi˘ √HÎÌ »ı. ÷ı‹ VQ≤Ï÷ ±ÎÏÿ √H΢ ’HÎ ÿıË‹Î_ …

…HÎΛ »ı. ‹ÎÀı ÷ı √H΢fi˘ √HÎÌ ’HÎ ÿıË … »ı. ÿıË◊Ì ±Ï÷Ïfl@÷ ∞‰ fi΋fi˘ V‰÷_hÎ

…\ÿ˘ ’ÿÎ◊˝ fi◊Ì. ––1561––

±Î ≠ëfi˘ ¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌflV‰Î‹Ì≠¤ μkÎfl ±Î’ı »ı ¿ı -

ŸÊáÊÊŒ•Ù Ÿ Œ„US‚, ◊ÈÁûÊ◊ûÊÊß•Ù ÉÊ«US‚fl –Ãê„UÊ ŸÊáÊÊߪÈáÊÊ ¡S‚, ‚ Œ„UÊÁ„U•Ù ¡ËflÙ H1562H

(ôÊÊŸÊŒÿÙ Ÿ Œ„USÿ, ◊ÍÁûʸ◊ûflÊÁŒÃÙ ÉÊ≈USÿfl – ÃS◊ÊÖôÊÊŸÊÁŒªÈáÊÊ ÿSÿ, ‚ Œ„UÊÁœ∑§Ù ¡Ëfl— H)

√Î◊Î◊˝ - iÎÎfiÎÏÿ √H΢ ÿıËfiÎ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÿıË ±ı ‹ÒÏ÷˝‹Îfi ’ÿÎ◊˝ ˢ‰Î◊Ì,

CÎÀfiÌ …ı‹, ÷ı◊Ì iÎÎfiÎÏÿ √H΢ …ı ƒT›fiÎ »ı ÷ı ƒT› ÿıË◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰_ ∞‰ƒT› »ı.

––1562––

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ30

ω‰ı«fi - V‹flHÎ-Ï…iÎÎÁÎ-Á_› ±ÎÏÿ …ı …ı iÎÎfiÎÏÿ √H΢ ±Î ÿıË‹Î_ ±fi¤‰Î›

»ı. ÷ı √H΢ ¬flı¬fl ÿıËfiÎ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı (√H΢ ±‹Ò÷˝ »ı ±fiı) ÿıË ‹ÒÏ÷˝‹Îfi˚ »ı

±◊ν÷˚ w’Ì »ı. ‰‚Ì V‹flHÎÎÏÿ-iÎÎfiÎÏÿ√H΢ «ZÎ√˘˝«fl fi◊Ì ±fiı ÿıË ±ı «ZÎ√˘˝«fl

»ı. ±ıÀ·ı …ı‹ CÎÀ-’ÀÎÏÿ …Õ ’ÿÎ◊˘˝ ‹ÒÏ÷˝‹Îfi˚ ˢ‰Î◊Ì ±fiı «ÎZÎÊ Ë˘‰Î◊Ì iÎÎfiÎÏÿ

√H΢fiÎ √HÎÌ ⁄fiÌ Â¿÷Î fi◊Ì. ÷ı‹ ±Î ÿıË ’HÎ ‹ÒÏ÷˝‹Îfi ˢ‰Î◊Ì ±fiı «ÎZÎÊ Ë˘‰Î◊Ì

iÎÎfiÎÏÿ√H΢fi˘ √HÎÌ fi◊Ì.

÷◊Î iÎÎfiÎÏÿ ±ı √H΢ »ı. ÷ı◊Ì ÷ıfi˘ √HÎÌ ¿˘¥¿ V‰÷_hÎ ’ÿÎ◊˝ ˢ‰˘ Ωı¥±ı.

¿ÎflHÎ ¿ı ±Î‘Îfl¤Ò÷ ƒT› ωfiÎ ±ı¿·Î √H΢ @›Î_› ˢ÷Î fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı iÎÎfiÎÏÿ√H΢

±‹Ò÷˝ ±fiı ±«ÎZÎÊ »ı. ÷ı◊Ì ÷ıfiı ±fiw’ ±‹Ò÷˝ ±fiı ±«ÎZÎÊ ±ı‰_ ¿˘¥¿ ƒT› ÷ı

√H΢fiÎ ±Î‘Îfl¤Ò÷ ÿıË◊Ì ±Ï÷Ïfl@÷ ˢ‰_ Ωı¥±ı, ÷ı◊Ì ±Î‰_ …ı ƒT› »ı ÷ı … ∞‰

»ı. ÷ı‹… √H΢fiı ±fiw’ √HÎÌ Ë˘› »ı. √H΢ ±‹Ò÷˝ »ı «ZÎ◊Ì ±√˘«fl »ı. ÷ı◊Ì √HÎÌ

’HÎ ÷ı‰˘ … ±‹Ò÷˝ ±fiı ±«ÎZÎÊ … ˢ‰˘ Ωı¥±ı ±fiı ÷ı ±ÎI‹Î … »ı ÷◊Î ÿıË◊Ì

ϤLfi »ı. ’HÎ ÷ı √H΢fi˘ ±Î‘Îfl ÿıË fi◊Ì.

≠ë - ““iÎÎfiÎÏÿ √H΢ ÿıËfiÎ fi◊Ì”” ±Î‰_ …ı μ’fl Á‹Ω‰‰Î‹Î_ ±ÎT›_ »ı ÷ı

≠I›ZÎ⁄ÎÏ‘÷ »ı. ±◊ν÷˚ ÁÎZÎÎ÷˚ ωv© »ı. ±I›L÷ ¬˘À<_ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı iÎÎfiÎÏÿ √H΢

ÿıË‹Î_ … ≠√À ◊÷Î ÁÎZÎÎ÷˚ ÿı¬Î› »ı. CÎÀ-’Àfiı ÁÎZÎÎ÷˚ ÿı¬Ìfiı «ZÎÏfl„Lƒ› ’˘÷ı …

iÎÎfi ¿flı »ı. ÂOÿ ÁÎ_¤‚Ìfiı l˘hÎı„Lƒ› … iÎÎfi ¿flı »ı. flÁ «Î¬Ìfiı flÁfiı„Lƒ› …

V‰Îÿfi˘ ±fi¤‰ ¿flı »ı. ±Î flÌ÷ı ¥„Lƒ›˘ … iÎÎfi ¿flı »ı. ¥„Lƒ›˘ ±ı … ÂflÌfl »ı.

÷ıfiÎ◊Ì ±Ï÷Ïfl@÷ ¿˘¥ ƒT› … fi◊Ì. ‹ÎÀı iÎÎfiÎÏÿ √H΢ ÿıË‹Î_ … ±fi¤‰Î÷Πˢ‰Î◊Ì

ÿıËfiÎ … »ı. ÷ı◊Ì ““ÿıËfiÎ fi◊Ì”” ±Î‹ ¿Ëı‰_ ÷ı ≠I›ZÎ⁄ÎÏ‘÷ »ı.

μkÎfl - ÷‹Îfl˘ ≠ë ±›@÷ »ı. ÷‹Îfl˘ ±Î ≠I›ZÎ ±fi¤‰ ¬˘À˘ »ı. ±fi‹Îfi

‰Õı ⁄ÎÏ‘÷ »ı. ÷ı ±fi‹Îfi ±Î ≠‹ÎHÎı »ı - iÎÎfiÎÏÿ √H΢fi˘ ¿÷ν ÿıË◊Ì ±Ï÷Ïfl@÷

±ÎI‹Î »ı. ’HÎ ÿıË ¿ı ÿıË√÷ ¥„Lƒ›˘ iÎÎfifiÌ ¿÷ν fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ

ΩHÎı·Î ±◊˝fi_ V‹flHÎ ¥„Lƒ› ±À@›Î ’»Ì ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ¥„Lƒ› ’˘÷ı ¿÷ν fi◊Ì ’HÎ

±Ï÷Ïfl@÷ ƒT› iÎÎfiÎÏÿfi˘ ¿÷ν »ı. …ı‹ …\ÿÌ …\ÿÌ ’Î_«-» ⁄Îfḻ˘‹Î_◊Ì fi√fl«›Î˝

ΩıfiÎfl˘ ÿı‰ÿkÎ ⁄Îfḻ˘ ⁄_‘ ◊Λ ÷˘ ’HÎ ÷ı ⁄Îfḻ˘‹Î_◊Ì Ωı›ı·Ì fi√fl«›Î˝fi_ V‹flHÎ

¿flı »ı ±fiı ÷ıfiı Ωı›ı·Ì ÷‹Î‹ fi√fl«›Î˝fi_ V‹flHÎ ◊Λ ’HÎ »ı. ˉı Ωı ⁄Îfḻ˘ …

ΩıfiÎflÌ Ë˘÷ ÷˘ ⁄Îfḻ˘ ÷˘ ⁄_‘ ◊¥ √¥ »ı. V‹flHÎ ¿˘fiı ◊Λ ? ⁄Îfḻ˘ …Õ Ë˘‰Î◊Ì

÷ıfiı ÷˘ V‹flHÎ ◊Λ fiËŸ. ÷ı◊Ì ⁄Îfḻ˘◊Ì ÿı‰ÿkÎ …ı‹ ϤLfi »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı ÂflÌfl‹Î_

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 31

flËı·Ì «ZÎ-l˘hÎ-flÁfiÎ ±ÎÏÿ ’Î_« ¥„Lƒ›˘ ±ı ÷˘ ⁄ÎflÌ÷S› »ı. ÷ı ¥„Lƒ›˘ Ωı‰Î-

ΩHΉÎfi_ ¿Î‹ ¿fl÷Ì fi◊Ì. ’fl_÷ ¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘ ±fiı ÷ı‹Î_ … flËı·˘ ±ı‰˘

±ÎI‹Î … ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ Ωı‰Î-ΩHΉÎfi_ ¿Î‹ ¿flı »ı.

Ωı ¥„Lƒ›˘ ’˘÷ı … iÎÎfi ¿fl÷Ì Ë˘› ÷˘ ‹flı·Î ÂflÌfl‹Î_ ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘ ›◊Ή÷˚

»ı. I›Î_ ’HÎ ¥„Lƒ›˘ iÎÎfi ¿flfiÎfl ⁄fi‰Ì Ωı¥±ı. ‰‚Ì «ZÎ◊Ì Ωı›ı·˘ ’ÿÎ◊˝ «ZÎ «Î·Ì

√›Î ’»Ì ’HÎ VQ≤Ï÷√˘«fl ◊Λ »ı-¥I›ÎÏÿ Á_¤‰ı fiËŸ. ÷ı◊Ì ¥„Lƒ›˘ ’˘÷ı iÎÎfiÎÏÿfiÌ

¿÷ν fi◊Ì. ÷ı ÷˘ ⁄ÎflÌfiÌ ÷S› ÁΑfi‹ÎhÎ »ı. ÷ı ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ iÎÎfiÎÏÿ√H΢fi˘ ¿÷ν

¥„Lƒ›˘◊Ì ±fiı ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘ ±ÎI‹Î … »ı. ±Î ⁄Î⁄÷fiÌ ‰‘Îflı ««Î˝ hÎÌΩ

‰Î›¤ÒÏ÷fiÎ ≠Á_√ı ¿flÌÂ_. ––1562––

““±ÎI‹Î”” ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ◊Ì √˛ÎèÎ »ı. ±Î ‰Î÷fi˘ μ’Á_ËÎfl ¿fl÷Î_ ˉı …HÎΉı »ı

¿ı -

ßÿ ÃÈ„U Œ‚áÊÊÿ¢ ¬ìÊÄπÙ, ‚√fl„UÊ ◊„¢U ¡ËflÙ –•Áfl„UÿŸÊáÊûÊáÊ•Ù, ÃÈ„U ÁflááÊÊáÊ¢ fl ¬Á«UflîÊÊ H1563H

(ßÁà Ãfl Œ‡ÊŸÊÿ¢ ¬˝àÿˇÊ— ‚fl¸ÕÊ ◊◊ ¡Ëfl— – •Áfl„UÃôÊÊŸàflÃSÃfl ÁflôÊÊŸÁ◊fl ¬˝ÁìlSfl H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ±Î ∞‰ƒT› ÷‹fiı ±Î flÌ÷ı ÿıÂ◊Ì ≠I›ZÎ »ı ±fiı ‹fiı

±Ï‰Ë÷iÎÎfi ˢ‰Î◊Ì ÷‹ÎflÎ Á_›fiÌ …ı‹ Á‰˝◊Î ≠I›ZÎ »ı. ±Î ‰Î÷ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘.

––1563––

ω‰ı«fi - Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! μ’fl Á‹ΩT›Î ≠‹ÎHÎı ±Î ±ÎI‹Î ÷‹fiı ±_Â◊Ì

≠I›ZÎ √˛ÎèÎ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷‹ı »•V◊ »˘. ÷ı◊Ì ±Î‰flHΉ΂Π»˘. ÷ı◊Ì Á‰ı˝ ’HÎ

‰V÷±˘ ÷‹fiı ±_Â◊Ì … ≠I›ZΠˢ› »ı. …ı‹¿ı «ZÎ◊Ì CÎÀ ÁÎZÎÎ÷˚ ÿı¬Î› »ı. ÷˘

’HÎ CÎÀfi˘ ±ı¿ ±_ … ≠I›ZÎ ◊Λ »ı. Á‰˝¤Î√˘ ±fiı Á‰˝‘‹˘˝ ≠I›ZÎ ◊÷Î fi◊Ì.

¿ÎflHÎ ¿ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ flËı÷Ì ÷‹Î‹ ‰V÷±˘ V‰’›Î˝› ±fiı ’fl’›Î˝›˘ ‰Õı

±fi_÷’›Î˝›‰Î‚Ì »ı. »•V◊ ±ÎI‹Î ÷˘ ÷ıfiı ±_Â◊Ì … ≠I›ZÎ ¿flÌ Â¿ı »ı. »•V◊

∞‰˘ ‰V÷fiı Á_’ÒHν ±fi_÷’›Î˝››@÷ ΩHÎÌ Â¿÷Î fi◊Ì. ÷ı‹ ÷‹ı ’˘÷ı ’HÎ ±ÎI‹Îfiı

±_Â◊Ì ±‰U› ≠I›ZÎ ΩH΢ … »˘. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı = Ë_ ÂOÿ◊Ì ‰ÎE› ÂflÌfl fi◊Ì,

¥„Lƒ›˘ fi◊Ì ’fl_÷ ±ÎI‹Î »ı.

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ32

÷◊Î ÿÌ’¿-«_ƒ-ÁÒ›˝ ‰√ıflı ≠¿Î¿ ‰V÷±˘fiÎ ≠¿Î ‰Õı ≠¿ÎÏÂ÷ ◊›ı·Î CÎÀ-

’À ±ÎÏÿ ÁC΂Π’ÿÎ◊˘˝ »•V◊fiı ±_Â◊Ì … ≠I›ZÎ ◊Λ »ı. ÷˘ ’HÎ T›‰ËÎfl◊Ì ±Î

’ÿÎ◊˘˝ ‹fiı ≠I›ZÎ …HÎΛ »ı. ±Î‹ … ¿Ëı‰Î› »ı ÷ı‰Ì flÌ÷ı ±ÎI‹Î ’HÎ ÷ıfiı ±_Â◊Ì

≠I›ZÎ »ı. ÷˘ ’HÎ ÷ı ≠I›ZÎ ◊›˘ ¿Ëı‰Î› »ı. ‹ÎÀı ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ◊Ì √˛ÎèÎ »ı ±Î‹

¿Ëı‰Î› »ı.

Á‰˝◊Î ÷˘ ¿ı‰·iÎÎfiÌfiÎ ¿ı‰·iÎÎfi ‰Õı … ‰V÷ ≠I›ZÎw’ı ≠¿ÎÏÂ÷ ◊Λ »ı.

¿˘¥◊Ì ËHÎΛ fiËŸ ±ı‰Î_ ±ıÀ·ı ¿ı ““•¬˝ÁÄUÔ” ±ı‰Î_ ±fi_÷iÎÎfi-ÿ½fi …ıfiı ≠√À ◊›Î_

»ı, …ı±˘ ÏfiflΉflHÎ ⁄L›Î »ı. ÷ı‰Î ±ÎI‹Î±˘fiı … ±Î ±ÎI‹Î Á‰˝◊Î-’Ïfl’ÒHν ≠I›ZÎ

…HÎΛ »ı. ‹fiı ±≠Ï÷Ë÷ ±fi_÷iÎÎfi-ÿ½fi ◊›Î_ ˢ‰Î◊Ì ÷‹ı ¿è΢ fi◊Ì ÷˘ ’HÎ ÷‹ÎflÎ

xÿ›‹Î_ flËı·˘ ±÷Ì„Lƒ› ±ı‰˘ Á_› ‹ıÓ …ı‹ ΩH›˘ ±fiı ÷‹fiı ¿è΢ ÷ıfiÌ …ı‹ ±ÎI‹Î

’HÎ ‹fiı Á_’ÒHν’HÎı ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı. ÁÎflÎ_ ¿ı ÷‹ı »•V◊ »˘, ÁΉflHÎ »˘ ÷ı◊Ì

÷‹fiı ±Î ±ÎI‹Î ±_‹ÎhÎ◊Ì … ≠I›ZÎ »ı. Á_’ÒHν ≠I›ZÎ fi◊Ì ±fiı Ë_ ¿ı‰·Ì »\_.

ÏfiflΉflHÎ »\_ ÷ı◊Ì ‹fiı ±Î ±ÎI‹Î Á_’ÒHν ≠I›ZÎ »ı. ‹ÎÀı ‹ÎflÎ ¿Ëı‰Î◊Ì ’HÎ ““±Î

±ÎI‹Î »ı”” ±ı‹ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. ––1563––

μ’fl˘@÷ ««Î˝◊Ì ’˘÷ÎfiÎ ÂflÌfl‹Î_ ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘, ““•„¢U-•„¢U”” fiÎ

±fi¤‰◊Ì ±_Â◊Ì ≠I›ZÎw’ı …HÎÎ÷˘ ±ÎI‹Î »ı ±ı‹ Á‹Ω› »ı. ’fl_÷ ’flT›„@÷fiÎ

ÂflÌfl‹Î_ ““±ÎI‹Î »ı”” ±ı ¿ı‰Ì flÌ÷ı Á‹…‰_ ? ÷ı ˉı Á‹Ω‰ı »ı -

∞fl¢ Áøÿ ¬⁄UŒ„U ˘áÊÈ◊ÊáÊ•Ù Áªá„U ¡Ëfl◊ÁàÕÁûÊ –•áÊÈÁflÁûÊ-ÁŸÁflûÊË•Ù, ÁflãŸÊáÊ◊ÿ¢ ‚M§fl √fl H1564H

(∞fl◊fl ¬⁄UŒ„U˘ŸÈ◊ÊŸÃÙ ªÎ„UÊáÊ ¡Ëfl◊SÃËÁà – •ŸÈflÎÁûÊ-ÁŸflÎÁûÊèÿÊ¢ ÁflôÊÊŸ◊ÿ¢ SflM§¬ ßfl H)

√Î◊Î◊˝ - ±Î … ≠‹ÎHÎı ±fi‹Îfi≠‹ÎHÎ◊Ì ’flfiÎ ÂflÌfl‹Î_ ’HÎ ““±ÎI‹Î »ı””

±ı‹ ∞‰÷k‰fi˘ V‰Ì¿Îfl ¿fl˘. …ı‹ ’˘÷ÎfiÎ ÂflÌfl‹Î_ ¥pωʛ‹Î_ ≠T≤ÏkÎ ±fiı ±Ïfip

ωʛ◊Ì ÏfiT≤ÏkÎ ◊÷Ì Ë˘‰Î◊Ì ÂflÌflfi˘ Á_«Î·¿ ±ÎI‹Î »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ’flfiÎ ÂflÌfl‹Î_

’HÎ ¥pÎÏfipfiÌ ≠T≤ÏkÎ-ÏfiT≤ÏkÎ ÿı¬Î÷Ì Ë˘‰Î◊Ì ±ÎI‹Î »ı. ±ı‹ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. ––1564––

ω‰ı«fi - √Î◊Î 1554 ◊Ì 1563 ±ı‹ 10 √Î◊α˘‹Î_ ±ÎI‹Î ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ◊Ì

√˛ÎèÎ »ı ±Î ‰Î÷ Á‹Ω‰Ì. ˉı √Î◊Î 1564 ◊Ì 1576 Á‘Ì‹Î_ ±Î ±ÎI‹Î

±fi‹Îfi-≠‹ÎHÎ◊Ì ’HÎ √˛ÎèÎ »ı ÷ı Á‹Ω‰ı »ı.

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 33

Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! …ı‹ ’˘÷ÎfiÎ ÿıË‹Î_ ±ÎI‹Î »ı ±ı‹ Á‹Ω› »ı ÷ı‹ ±fi‹Îfi◊Ì

’flfiÎ ÿıË‹Î_ ’HÎ ±ÎI‹Î »ı ±ı‹ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. ’flfiÎ ÿıË‹Î_ ’HΠωiÎÎfi‹› ±ıÀ·ı

¿ı iÎÎfiÎI‹¿ ±ÎI‹Î »ı ±ı‹ ±fi‹Îfi◊Ì ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. ÷ı ±fi‹Îfi ≠›˘√ ±Î ≠‹ÎHÎı

»ı. ’flfiÎ ÂflÌfl‹Î_ ’HÎ ∞‰ »ı. ¥p¿Î›˝‹Î_ ≠T≤ÏkÎ ±fiı ±Ïfip¿Î›˝‹Î_ ÏfiT≤ÏkÎ …HÎÎ÷Ì

ˢ‰Î◊Ì. …ı‹ ’˘÷ÎfiÎ ÂflÌfl‹Î_ ±ÎI‹Î …HÎΛ »ı ÷ı‹ ±ËŸ F›Î_ F›Î_ ¥WÀÎÏfip‹Î_

≠T≤ÏkÎ-ÏfiT≤ÏkÎ …HÎÎ÷Ì Ë˘› »ı I›Î_ I›Î_ ÂflÌfl ÁÎI‹¿ ˢ› »ı ±ı‹ ΩHΉ_ Ωı¥±ı.

…ı‹¿ı ’˘÷Îfi_ ÂflÌfl. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ’flÂflÌfl‹Î_ ’HÎ ≠T≤ÏkÎ-ÏfiT≤ÏkÎ …HÎΛ … »ı. ÷ı◊Ì

÷ı ’flÂflÌfl ’HÎ ÁÎI‹¿ »ı. Ωı ’flÂflÌfl‹Î_ ±ÎI‹Î fi ˢ÷ ÷˘ CÎÀ-’À ±ÎÏÿ

…Õ’ÿÎ◊˘˝fiÌ …ı‹ ¥pÎÏfip‹Î_ ≠T≤ÏkÎ-ÏfiT≤ÏkÎ fi ˢ÷. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ±fi‹Îfi ≠‹ÎHÎ◊Ì

’flÂflÌfl‹Î_ ’HÎ ±ÎI‹÷k‰fiÌ ÏÁÏ© ◊Λ »ı.

…ı‹ ‰÷˝‹Îfi¿Î‚‹Î_ «Îfl flV÷Î ±ÎÏÿ V◊Îfi˘‹Î_ √˘Ã‰Î›ı·Ì ·Î·-·Ì·Ì ·Î¥À˘‰Î‚Î

ZÎıhÎfiÌ ±_ÿfl ·Î· ·Î¥À Ωı¥fiı √ÎÕ̱˘ μ¤Ì flËı »ı ±fiı ·Ì·Ì ·Î¥À Ωı¥fiı

√ÎÕ̱˘ «Î·ı »ı. ÷ı◊Ì ±fi‹Îfi ¿flΛ »ı ¿ı ±Î √ÎÕÌ‹Î_ Á_«Î·¿ ¿˘¥ »ı. ÷ı‰Ì …

flÌ÷ı Á’˝-ÏÁ_Ë-‰ÎCÎ ±ÎÏÿ ±Ïfip ’ÿÎ◊˘˝fiı Ωı¥fiı ±Î ÂflÌfl ÏfiT≤ÏkÎ ¿flı »ı ±fiı jÎÌ-

¤˘…fi-±·_¿Îfl ±ÎÏÿ ¥p ’ÿÎ◊˘˝fiı Ωı¥fiı ±Î ÂflÌfl ≠T≤ÏkÎ ¿flı »ı. ÷ı◊Ì …HÎΛ »ı

¿ı ±Î ÂflÌfl‹Î_ Á_«Î·¿ ±ı‰_ ¿˘¥ ÷k‰ »ı, ÷ı … ±ÎI‹Î »ı. Ωı Á_«Î·¿ ±ı‰Î

±ÎI‹÷k‰ ωfiÎ ÂflÌfl … V‰›_ ≠T≤ÏkÎ-ÏfiT≤ÏkÎ ¿fl÷_ ˢ÷ ÷˘ Q≤÷¿ÂflÌfl ’HÎ ÷ı‰Ì

≠T≤ÏkÎ-ÏfiT≤ÏkÎ ¿fl÷. ’fl_÷ ÷ı Q≤÷¿ÂflÌfl ±Î‰Ì ≠T≤ÏkÎ-ÏfiT≤ÏkÎ ¿fl÷_ fi◊Ì ±fiı ∞‰_÷

ÂflÌfl ¥pÎÏfip‹Î_ ≠T≤ÏkÎ-ÏfiT≤ÏkÎ ¿flı »ı. ‹ÎÀı ±Î ÂflÌfl‹Î_ Á_«Î·¿ ¿˘¥¿ ÷k‰ »ı,

±ı … ±ÎI‹Î »ı. ––1564––

±Î ωʛ‹Î_ ±ı¿ Â_¿Î fl…\ ¿flÌfiı ÷ıfi˘ μkÎfl ±Î’÷Î_ ¤√‰Îfi ¿Ëı »ı -

¡¢ ø Ÿ Á‹¢ªÁ„¢U ‚◊¢, ◊ãŸÁ‚ Á‹¢ªË ¡•Ù ¬È⁄UÊ ªÁ„U•Ù –‚¢ª¢ ‚‚áÊ fl ‚◊¢ Ÿ Á‹¢ª•Ù ÃÙ˘áÊÈ◊•Ù ‚Ù H1565H

‚Ù˘áʪ¢ÃÙ ¡ê„UÊ, Á‹¢ªÁ„¢U ‚◊¢ Ÿ ÁŒ_ÔU¬È√flÙ Áfl –ª„UÁ‹¢ªŒÁ⁄U‚áÊÊ•Ù, ª„UÙ •áÊÈ◊•Ù ‚⁄UË⁄UÁê◊ H1566H

(ÿìÊ Ÿ Á‹XÔÒU— ‚◊¢ ◊ãÿ‚ Á‹XÔUË ÿ× ¬È⁄UÊ ªÎ„UË× – oÎXÔ¢U ‡Ê‡ÊŸ flÊ ‚◊¢ Ÿ Á‹XÔUÃSÃÃÙ˘ŸÈ◊ÿ— ‚— H

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ34

‚Ù˘Ÿ∑§ÊãÃÙ ÿS◊ÊÁÑXÔÒU— ‚◊¢ Ÿ ŒÎCÔU¬ÍflÙ¸˘Á¬ –ª˝„UÁ‹XÔUŒ‡Ê¸ŸÊŒ˜, ª˝„UÙ˘ŸÈ◊ÿ— ‡Ê⁄UË⁄U H)

√Î◊Î◊˝ - ‰‚Ì Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ÷‹ı ±ı‹ ‹Îfi˘ »˘ ¿ı …ı‹ ÁÁ·ÎfiÌ ÁÎ◊ı f≤_√

’Ò‰ı˝ @›Î_› @›Îflı› Ωı›Î_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ıfi_ ±fi‹Îfi ◊÷_ fi◊Ì. ÷ıfiÌ …ı‹ Ï·_√Ì ±ı‰˘

±ÎI‹Î ’HÎ ¿˘¥ Ï·_√˘fiÌ ÁÎ◊ı ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ≠I›ZÎ √˛ËHÎ ¿flı·˘ fi◊Ì ÷ı◊Ì ÷ı ±ÎI‹Î

’HÎ ±fi‹ı› fi◊Ì. ’fl_÷ ÷ÎflÌ ±Î ‰Î÷ ±fiˆ¿Î„L÷¿ »ı, T›Ï¤«ÎflÌ »ı ¿ÎflHÎ ¿ı Ï·_√˘fiÌ

ÁÎ◊ı √˛Ë (¤Ò÷-Ï’ÂΫÎÏÿ) @›Î_› ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ Ωı›_ fi◊Ì. ÷˘ ’HÎ ËÁfi-vÿfi ±ÎÏÿ

√˛ËfiÎ_ Ï·_√˘ ÿı¬Î‰Î◊Ì ÷ı ÷ı ÂflÌfl‹Î_ √˛Ëfi_ (¤Ò÷-Ï’ÂΫfi_) ±fi‹Îfi ◊Λ … »ı.

––1565-1566––

ω‰ı«fi - ‰‚Ì Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ±Î‰Ì Â_¿Î ‰÷ı˝ »ı ¿ı ‹ËÎfiÁ

±ÎÏÿ‹Î_ ‘Ò‹ ±fiı ‰Ïéfi˘ ±Ï‰fiΤΉÁ_⁄_‘ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ÁÎZÎÎ÷˚ fi…flı Ωı›ı·˘ »ı. ÷˘

… ÷ıfiÎ ±fiV‹flHÎ◊Ì ’‰˝÷ÎÏÿ V◊Îfi˘‹Î_ ‘Ò‹ ÿı¬Î‰Î◊Ì ‰Ïéfi_ ±fi‹Îfi ◊Λ »ı. …ı

Ï·_√ ±fiı Ï·_√Ìfi˘ ±Ï‰fiΤΉÁ_⁄_‘ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ÁÎZÎÎ÷˚ fi…flı Ωı›˘ ˢ÷˘ fi◊Ì ÷ıfi_

±fi‹Îfi ◊÷_ fi◊Ì. …ı‹ ÁÁ·ÎfiÌ ÁÎ◊ı f≤_√ ≠I›ZÎ’HÎı ’Ò‰ı˝ @›Î_› Ωı›Î_ … fi◊Ì. ÷ı◊Ì

ÁÁ·Îfiı ÿı¬Ìfiı f≤_√fi_ ±fi‹Îfi ◊÷_ fi◊Ì. ÷ı‹ ¿˘¥’HÎ Ï·_√˘ ÁÎ◊ı ±Ï‰fiΤΉÁ_⁄_‘‰Î‚˘

Ï·_√Ì ±ı‰˘ ∞‰ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ @›Î_› ’HÎ, ¿˘¥fiÎ ’HÎ ‰Õı, ÁÎZÎÎ÷˚ fi…flı Ωı‰Î›˘ fi◊Ì.

÷ı◊Ì ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ Ï·_√-Ï·_√ÌfiÎ Á_⁄_‘fi_ ≠I›ZÎ√˛ËHÎ ◊›ı· fi ˢ‰Î◊Ì ¿˘¥’HÎ Ï·_√ ‰Õı

Ï·_√Ì ±ı‰Î ∞‰fi_ ±fi‹Îfi ¿flÌ Â¿Î› fiËŸ. …ıfi˘ Á_⁄_‘ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ Ωı›˘ ˢ› ÷ıfi_

… ±fi‹Îfi ◊Λ. ±Î ‰Î÷ √Î◊Î 1551 ‹Î_ Â_¿Îw’ı ’Ëı·Î_ ¿flı·Ì »ı.

Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ±Î‰Ì …ı Â_¿Î ‰÷ı˝ »ı. I›Î_ Ë_ ÷‹fiı …ı μkÎfl ±Î’_

»\_ ÷ı ÁΉ‘Îfi ◊¥fiı ÁÎ_¤‚˘. ÷‹ÎflÌ ‰Î÷ ±fiˆ¿Î„L÷¿ »ı. ±◊ν÷˚ T›Ï¤«Îfl‰Î‚Ì »ı.

±ıÀ·ı ¿ı ‹ËÎfiÁÎÏÿ‹Î_ ‘Ò‹-‰Ïéfi˘ ±Ï‰fiΤΉ Á_⁄_‘ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ Ωı›˘ ˢ› »ı. ÷ı◊Ì

’‰˝÷‹Î_ ‘Ò‹ ÿı¬Î‰Î◊Ì ‰Ïéfi_ ±fi‹Îfi ◊Λ »ı ±Î ‰Î÷ ⁄flÎ⁄fl »ı. ’fl_÷ Á‰˝V◊Îfiı

’Ò‰˝¿Î·‹Î_ Á_⁄_‘ fi…fl˘fi…fl ÁÎZÎÎ÷˚ Ωı›ı·˘ ˢ› ÷˘ … ±fi‹Îfi ◊Λ, ±Î‰˘ Á_⁄_‘

ÁÎZÎÎ÷˚ fi…fl˘fi…fl Ωı›ı·˘ fi ˢ› ÷˘ ±fi‹Îfi fi ◊Λ ±Î‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ

¿ı …ıfi˘ ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ±Ï‰fiΤΉ Á_⁄_‘ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ Ωı›˘ fi◊Ì Ë˘÷˘, »÷Î_ ’HÎ ÷ıfi_

±fi‹Îfi ◊Λ »ı.

¿˘¥fiÎ ÂflÌfl‹Î_ F›Îflı √˛Ë (¤Ò÷ÎÏÿ) ±Î‰ı »ı I›Îflı ±fiÏ«÷ ËÁ‰Î-flÕ‰ÎfiÎ

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 35

T›‰ËÎfl ÷ı ¿flı »ı. ±Î ‰Î÷ Á_ÁÎfl‹Î_ ΩHÎÌ÷Ì »ı. ±Î‰Î ËÁ‰Î-flՉΠ±ÎÏÿfiÎ

T›‰ËÎfl˘ F›Î_ F›Î_ ˢ› »ı I›Î_ I›Î_ √˛Ë ˢ› »ı. ±Î‰_ «ZÎ◊Ì ÁÎZÎÎ÷˚ fi…flı @›Î_›

¿˘¥fiÎ ’HÎ ‰Õı ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ Ωı‰Î›_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı √˛Ë (¤Ò÷ÎÏÿ) ÿı‰Ï‰ÂıÊ »ı ±fiı

÷ı ±ºU› ÂflÌfl‰Î‚Î »ı. ÷ı◊Ì ±Î‰Î √˛Ëfiı (¤Ò÷ÎÏÿfiı) ÁÎZÎÎ÷˚ fi…flı Ωı›ı·Î fi ˢ‰Î

»÷Î_ ’HÎ ±fiÏ«÷’HÎı ¿flÎ÷Ì ËÁfiÏø›Î, √ΉÎfiÌ Ïø›Î, flÕ‰ÎfiÌ Ïø›Î, ËÎ◊-’√

’»ÎÕ‰ÎfiÌ Ïø›Î ±fiı ±Î_¬˘‹Î_ ωÏÂp ωZÎı’fi Ïø›Î ±ÎÏÿ ω¿Ú÷ Ï·_√˘ ÿı¬Î‰Î◊Ì

““±Î ‹ÎHÎÁfiÎ ÂflÌfl‹Î_ ¤Ò÷ÎÏÿ »ı”” ±Î‰_ ±fi‹Îfi ¿flΛ »ı …ı ‰Î÷ fiÎfiÎ ⁄η∞‰˘‹Î_

’HÎ ΩHÎÌ÷Ì »ı.

¿˘¥fiÎ ÂflÌfl μ’fl ⁄ı«ıfiÌ ÿı¬Î› ÷˘ ÷ıfiÎ ÂflÌfl‹Î_ ¿_¥¿ fl˘√ »ı ±Î‰_ ±fi‹Îfi

¿flΛ … »ı. ÷ı fl˘√fiı ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ Ωı›ı·˘ … ˢ› ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_

±fiı¿ μÿÎËflH΢ »ı …ı◊Ì Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! …ıfi˘ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ Á_⁄_‘ ÁÎZÎÎ÷˚ fi…flı Ωı›˘

ˢ› ÷ıfi_ … ±fi‹Îfi ◊Λ ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ Á_⁄_‘ fi Ωı›˘ ˢ› ÷˘ ’HÎ

±Ï‰fiΤΉ’b_ ≠ÏÁ© ˢ‰Î◊Ì ±fi‹Îfi ◊¥ ¿ı »ı. ÷ı‹ ±ËŸ iÎÎfi ±fiı ∞‰ ±‹Ò÷˝

±fiı ±«ÎZÎÊ Ë˘‰Î◊Ì ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ¤·ı ÁÎZÎÎ÷˚ fi…flı fi Ωı›Î ˢ› ÷˘ ’HÎ iÎÎfi ±ı

Ï·_√ »ı ±fiı ∞‰ ±ı Ï·_√Ì »ı. F›Î_ F›Î_ V‹flHÎ-Ï…iÎÎÁÎ-Á_›-ÏfiHν› ¥I›ÎÏÿ w’ı

iÎÎfiÁ_iÎΠˢ› »ı. I›Î_ I›Î_ ÷ıfi˘ Ï·_√Ì ±ı‰˘ ∞‰ ±‰U› ˢ› … »ı. ––1565-

1566––

±ÎI‹ÎfiÌ ÏÁÏ© ¿flfiÎflÎ_ ⁄ÌΩ ±fi‹Îfi ’HÎ …HÎΉı »ı -

Œ„US‚ ÁàÕ Áfl„UÊÿÊ, ¬ßÁŸÿÿʪÊ⁄U•Ù ÉÊ«US‚fl –•ÄπÊáÊ¢ ø ∑§⁄UáÊ•Ù, Œ¢«UÊ߸áÊ¢ ∑ȧ‹Ê‹Ù√fl H1567H

(Œ„USÿÊÁSà ÁflœÊÃÊ, ¬˝ÁÃÁŸÿÃÊ∑§Ê⁄UÃÙ ÉÊ≈USÿfl – •ˇÊÊáÊÊ@ ∑§⁄UáÊÃÙ, Œá«Uʌ˟ʢ ∑ȧ‹Ê‹ ßfl H)

√Î◊Î◊˝ - CÎÕÎfiÌ …ı‹ ÂflÌflfi˘ ≠Ï÷Ïfi›÷ ±Î¿Îfl ˢ‰Î◊Ì ¿˘¥¿ ¿÷ν »ı. (÷ı

∞‰ »ı.) ÂflÌfl‹Î_ flËı·Ì ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘ ¿flHΠˢ‰Î◊Ì ÷ıfi_ ›_…fi ¿flfiÎfl ¿˘¥¿ ¿÷ν

»ı. …ı‹ CÎÀ ⁄fiΉ÷Ì ‰ı‚αı ÿ_ÕÎÏÿfi_ ›_…fi ¿flfiÎfl ¿<_¤Îfl »ı ÷ı‹ ±ËŸ ∞‰ »ı.

––1567––

ω‰ı«fi - «ZÎ ±ÎÏÿ ¥„Lƒ›˘◊Ì ≠I›ZÎ fi …HÎÎ÷Ì ‰V÷fiı Ï·_√ ¶ÎflÎ …ı

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ36

ÁΑ‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ÷ıfiı L›Î›ÂÎj΋Î_ ““±fi‹Îfi≠‹ÎHΔ” ¿Ëı‰Î› »ı. F›Î_ Á‘Ì ‰V÷

≠I›ZÎ …HÎÎ÷Ì Ë˘› »ı. I›Î_ Á‘Ì ÷˘ ±fi‹ÎfifiÌ …wfl ˢ÷Ì fi◊Ì. ’fl_÷ ≠I›ZÎ fi

…HÎΛ I›Îflı ±fi‹Îfi ¿S’‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. …ı‹¿ı ‹ËÎfiÁ‹Î_ (flÁ˘Õ΋Î_) ‰Ïé ÁÎZÎÎ÷˚

fi…flı ÿı¬Î› … »ı ±ıÀ·ı I›Î_ ±„Bfifi_ ±fi‹Îfi ¿flÎ÷_ fi◊Ì. ’fl_÷ ’‰˝÷˘fiÌ ¬ÌH΋Î_

·Î√ı· ±„Bfi «ZÎ ±ÎÏÿ◊Ì ÁÎZÎÎ÷˚ …HÎÎ÷˘ fi◊Ì ÷ı◊Ì ‘Ò‹ ¶ÎflÎ ±„Bfifi_ ±fi‹Îfi

¿flΛ »ı. ÷ı‹ ’˘÷ÎfiÎ ÂflÌfl‹Î_ ±ÎI‹Î ““•„¢U-•„¢U”” fiÎ ≠I›ZÎ◊Ì ¿◊_Ï«ÿ˚ ≠I›ZÎ

±fi¤‰Î› »ı. ±Î ‰Î÷ 1554 ◊Ì 1563 ‹Î_ Á‹Ω‰Ì »ı. ’fl_÷ ⁄ÌΩfiÎ ÂflÌfl‹Î_

±ÎI‹Î »ı. ÷ı ±Î’HÎfiı ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ◊Ì ±fi¤‰Î÷_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±fi‹Îfi ¶ÎflÎ Á‹Ω‰‰Î‹Î_

±Î‰ı »ı.

±Î ±fi‹Îfi≠‹ÎHÎfiÌ flÌ÷¤Î÷ Á‹…‰Î ‹ÎÀı ¿ıÀ·Î¿ ’ÎÏfl¤ÎÏÊ¿ ÂOÿ˘ Á‹…‰Î

’Õı ÷ı‹ »ı ÷˘ … ±Î√‚-±Î√‚ ±Î‰÷˘ ωʛ Á‹Ω› ÷ı‹ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ’ÎÏfl¤ÎÏÊ¿

ÂOÿ˘fiÎ ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

(1) …ı V◊Îfi‹Î_ ‰V÷ Á‹Ω‰‰Ì ˢ› ÷ıfiı ’ZÎ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı ’‰˝÷‹Î_ ‰Ïé

Á‹Ω‰‰˘ »ı ÷˘ ’‰˝÷fiı ’ZÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı‹ ±ËŸ ’flfiÎ ÂflÌfl‹Î_ ±ÎI‹Î Á‹Ω‰‰˘

»ı. ÷ı◊Ì ’flfi_ ÂflÌfl ±ı ’ZÎ ⁄fiı »ı.

(2) ¿˘¥’HÎ V◊Îfi‹Î_ …ı ‰V÷ Á‹Ω‰‰Ì ˢ› »ı ÷ıfiı ÁÎK› ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı

’‰˝÷‹Î_ ‰Ïé Á‹Ω‰‰˘ »ı. ÷ı◊Ì ‰Ïé ±ı ÁÎK› »ı ÷ı‹ ’flfiÎ ÂflÌfl‹Î_ ±ÎI‹Î

Á‹Ω‰‰˘ »ı. ÷ı◊Ì ±ÎI‹Î ±ı ÁÎK› ¿Ëı‰Î› »ı.

(3) …ı Ï·_√ ¶ÎflÎ ‰V÷ Á‹Ω‰‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı ÷ı Ï·_√fiı Ëı÷ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı

’‰˝÷‹Î_ Á‹Ω‰Î÷Î ‰Ïé ‹ÎÀı ‘Ò‹ ±ı Ëı÷ »ı ±fiı ’flÂflÌfl‹Î_ Á‹Ω‰Î÷Î ±ÎI‹Î ‹ÎÀı

ωiÎÎfiÎÏÿ‹›I‰ ±ı Ëı÷ »ı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ Ëı÷ ±fiı¿ ’HΠˢ› »ı. ±ı¿ … Ëı÷ ˢ›

±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì.

(4) F›Î_ F›Î_ Ï·_√ (Ëı÷) ˢ› »ı I›Î_ I›Î_ Ï·_√Ì (ÁÎK›) ˢ› … »ı. ±ı‰Î

≠¿ÎflfiÎ Ïfi›‹fiı, ⁄Lfiıfi_ …ı ÁÎ◊ı flËı‰Î’b_ »ı ÷ıfiı, ÷◊Î ±Î‰Î ±Ï‰fiΤΉÁ_⁄_‘fiı

±L‰›T›Î„M÷ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı F›Î_ F›Î_ ‘Ò‹ ˢ› I›Î_ I›Î_ ‰Ïé ˢ› …, ÷ı‰Ì flÌ÷ı

F›Î_ F›Î_ V‹flHÎ-Ï…iÎÎÁÎ ±ÎÏÿ iÎÎfiÎÏÿ√H΢ ˢ› I›Î_ I›Î_ ±ÎI‹Î fi΋fi_ ƒT› ˢ›

…. ÷ı ±L‰›T›Î„M÷ ¿Ëı‰Î› »ı.

(5) ±L‰›T›Î„M÷fiı ±fiÁflfiÎv_ …ı μÿÎËflHΠˢ› ÷ıfiı ±L‰›ºpÎL÷ ¿Ëı‰Î›

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 37

»ı. …ı‹¿ı ‰Ïé ÁΑ‰Î‹Î_ ‹ËÎfiÁ ±fiı ’flÂflÌfl‹Î_ ±ÎI‹Î ÁΑ‰Î‹Î_ ÿı‰ÿkÎ ±ÎÏÿ.

±Î ±L‰›ºpÎL÷ ΩHΉ_.

(6) F›Î_ F›Î_ Ï·_√Ì (ÁÎK›) fi ˢ› I›Î_ I›Î_ Ëı÷ ’HÎ fi … ˢ› ÷ı

T›Ï÷flı¿T›Î„M÷ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ıfiı ±fiÁflfiÎv_ …ı μÿÎËflHÎ ÷ıfiı T›Ï÷flı¿ºpÎL÷ ¿Ëı‰Î›

»ı. …ı‹¿ı F›Î_ F›Î_ ‰Ïé fi ˢ› I›Î_ I›Î_ (‰Ïé ωfiÎ) ‘Ò‹ ’HÎ fi … ˢ›, ±Î

T›Ï÷flı¿ T›Î„M÷ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı Áfl˘‰fl ±◊‰Î Á‹ƒ ±Î T›Ï÷flı¿ ºpÎL÷ ΩHΉ_.

÷ı‰Ì flÌ÷ı F›Î_ F›Î_ ±ÎI‹Î fi ˢ› I›Î_ I›Î_ VQ≤Ï÷ ±ÎÏÿ iÎÎfiÎÏÿ ‘‹˘˝ ’HÎ fi …

ˢ›. …ı‹¿ı CÎÀ-’À ÷◊Î Q≤÷ ÂflÌfl, ±Î T›Ï÷flı¿T›Î„M÷ ÷◊Î T›Ï÷flı¿ºpÎL÷ ΩHΉ_.

(7) ºpÎL÷fiı ±fiÁÎflı ’Z΋Î_ ÁÎK›-ÁΑ¿ Ëı÷fiÌ ›˘…fiÎ ¿fl‰Ì ÷ıfiı μ’fi›

¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı ‹ËÎfiÁ‹Î_ ‰Ïéfiı ÁΑ¿ ±ı‰˘ ‘Ò‹ »ı. ÷ı‰˘ ‘Ò‹ ’‰˝÷‹Î_ ’HÎ ÿı¬Î›

»ı. ±Î μ’fi› ◊›˘ ÷ı flÌ÷ı ÿı‰ÿk΋Î_ ±ÎI‹Îfiı ÏÁ© ¿flı ±ı‰Î VQ≤Ï÷ ±ÎÏÿ iÎÎfiÎÏÿ

‘‹˘˝ ÿı¬Î› »ı. ÷ı‰Î … VQ≤Ï÷ ±ÎÏÿ iÎÎfiÎÏÿ ‘‹˘˝ ⁄‘Î … ’flÂflÌfl‹Î_ ’HÎ ÿı¬Î›

»ı. ±Î μ’fi› ◊›˘.

(8) μ’fi›fiı ±fiÁÎflı ’Z΋Î_ ÁÎK›fiÌ ÏÁÏ© ΩËıfl ¿fl‰Ì ÷ı Ïfi√‹fi ¿Ëı‰Î›

»ı. …ı‹¿ı ’‰˝÷‹Î_ ’HÎ ‘Ò‹ ˢ‰Î◊Ì ±‰U› ‰Ïé ˢ‰˘ … Ωı¥±ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı ’flÂflÌfl‹Î_

’HÎ VQ≤Ï÷ ±ÎÏÿ iÎÎfiÎÏÿ ‘‹˘˝ ÿı¬Î÷Πˢ‰Î◊Ì ±‰U› ±ÎI‹Î »ı …. ±Î Ïfi√‹fi

¿Ëı‰Î› »ı.

(9) ÁÎK›◊Ì ›@÷ ±ı‰Î ’ZÎfi_ ≠Ï÷’Îÿfi ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷ıfiı ≠Ï÷iÎÎ ¿Ëı‰Î‹Î_

±Î‰ı »ı. …ı‹¿ı ““¬fl¸ÃÙ flÁqÔU◊ÊŸ˜”” ±◊ν÷˚ ’‰˝÷ ‰Ïé‰Î‚˘ »ı. ““’flÂflÌfl‹Î_ ±ÎI‹Î »ı””

±Î ≠‹ÎHÎı ¿Ëı‰_ ÷ı ≠Ï÷iÎÎ ΩHΉÌ.

(10) ÁÎK› ±‰U› …ı‹Î_ ˢ› …, ÷ıfiı Á’ZÎ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı ‰Ïé ÁΑ̱ı

I›Îflı ‹ËÎfiÁ ±ı Á’ZÎ, ’flÂflÌfl‹Î_ ±ÎI‹Î ÁΑ̱ı I›Îflı ÿı‰ÿkÎ ±ı Á’ZÎ ¿Ëı‰Î›

»ı.

(11) ±‰U› F›Î_ ÁÎK›fi˘ ±¤Î‰ … ˢ› ÷ıfiı ω’ZÎ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı ‰Ïé

ÁΑ̱ı I›Î_ Áfl˘‰fl ±fiı Á‹ƒ ÷ı ω’ZÎ, ’flÂflÌfl‹Î_ ±ÎI‹Î ÁΑ̱ı I›Îflı CÎÀ-’À

±ı ω’ZÎ Á‹…‰˘.

(12) …ı Ëı÷ ¬˘À˘ ˢ›, ÁÎK› ÁΑ‰Î‹Î_ ±Á‹◊˝ ˢ› ÷ıfiı ËıI‰Î¤ÎÁ ¿Ëı‰Î›

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ38

»ı. ÷ıfiÎ hÎHÎ ¤ıÿ »ı. ±ÏÁ©, ±fiˆ¿Î„L÷¿ ±fiı ωv©. ¿˘¥ ÿ½fi¿Îfl˘fiÎ ‹÷ı ’Î_«

’HÎ »ı ÁI≠Ï÷’ZÎ ±fiı ⁄ÎÏ‘÷ ±ı‹ ⁄ı μ‹ıfl÷Î_ ¿<· ’Î_« ËıI‰Î¤ÎÁ ◊Λ »ı.

(13) …ı Ëı÷ ’Z΋Î_ fi ‰÷ı˝ ÷ı ±ÏÁ©. …ı‹¿ı ““‚◊Ⱥ˝Ù flÁqÔU◊ÊŸ˜, œÍ◊ÊØ”” ±ËŸ

‘Ò‹ Ëı÷ Á‹ƒ‹Î_ fi◊Ì (‹ÎÀı ‰Ïé ÏÁ© fi ◊Λ). ±Î ±ÏÁ© ËıI‰Î¤ÎÁ ¿Ëı‰Î› »ı.

(14) …ı Ëı÷ ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı ’HΠˢ› ±fiı ÁÎK›Î¤Î‰fiÌ ÁÎ◊ı ’HΠˢ› ±◊ν÷˚

Á’ZÎ ±fiı ω’ZÎ ±ı‹ ⁄Lfiı‹Î_ ˢ› ÷ı ±fiˆ¿Î„L÷¿ ËıI‰Î¤ÎÁ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î

ËıI‰Î¤ÎÁfiı ÁT›Ï¤«Îfl ±◊‰Î ÁΑÎflHÎ ËıI‰Î¤ÎÁ ’HÎ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı ““¬fl¸ÃÙflÁqÔU◊ÊŸ˜ ¬˝◊ÿàflÊØ””

(15) …ı Ëı÷ ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı fi … ˢ›, ÁÎK›fiÎ ±¤Î‰‹Î_ … ˢ› ÷ı Ëı÷fiı

ωv© ËıI‰Î¤ÎÁ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı ““ÉÊ≈UÙ ÁŸàÿ— ∑ΧÃ∑§àflÊØ”” ±ËŸ ¿ÚÏh΋I‰ Ëı÷ ÏfiI›

ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı ‰÷˝÷˘ fi◊Ì. ’fl_÷ ÏfiI›Î¤Î‰ ±ıÀ·ı ÁÎK›Î¤Î‰fiÌ ÁÎ◊ı ‰÷ı˝ »ı ‹ÎÀı

ωv© ËıI‰Î¤ÎÁ »ı.

(16) …ı ’Z΋Î_ ÁÎK› ÁΑ‰Î ‹ÎÀı …ı Ëı÷ ±ÎM›˘ ˢ›, ÷ı … ’Z΋Î_ ÷ı …

ÁÎK›fi˘ ±¤Î‰ ÁÎ‘Ì ±Î’ı ÷ı‰˘ ωfl˘‘Ì ⁄ÌΩı Ëı÷ Ωı ‹‚Ì ±Î‰ı ÷˘ ≠◊‹ Ëı÷fiı

ÁI≠Ï÷’ZÎ ËıI‰Î¤ÎÁ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı ““‡Ê錗, ÁŸàÿ—, üÊÙòÊÁãº˝ÿª˝ÊsÔàflÊØ ‡ÊéŒàflflØ””÷ıfiÌ Á΋ı ““‡Ê錗 •ÁŸàÿ—, ∑ΧÃ∑§àflÊØ, ÉÊ≈UflØ”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ ωfl˘‘Ì ±fi‹Îfi ◊¥

¿ı »ı. ÷ı◊Ì ≠◊‹ Ëı÷ ÁI≠Ï÷’ZÎ ËıI‰Î¤ÎÁ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î ËıI‰Î¤ÎÁfi_ ⁄Ì…\_ fi΋

≠¿flHÎÁ‹ ËıI‰Î¤ÎÁ ’HÎ »ı. ‰ÎV÷ω¿’HÎı ±Î ËıI‰Î¤ÎÁ ±fiˆ¿Î„L÷¿‹Î_ Á‹Î¥ Ω›

»ı.

(17) …ı ’Z΋Î_ …ı ÁÎK› ÁΑ÷Πˢ¥±ı ÷ı … ’Z΋Î_ ÷ı … ÁÎK›fi˘ ±¤Î‰

≠I›ZÎÎÏÿ ⁄ÌΩ_ ≠‹ÎH΢◊Ì …HÎÎ÷˘ … ˢ› ÷˘ ÷ı Ëı÷fiı ⁄ÎÏ‘÷ ËıI‰Î¤ÎÁ ¿Ëı‰Î› »ı.

…ı‹¿ı flÁqÔU— ‡ÊËË— º˝√ÿàflÊØ ¡‹flØ ±Î ±fi‹Îfi‹Î_ ‰ÏéfiÌ ÂÌ÷‚÷Î Á‘Λ »ı. ’fl_÷

‰Ïé μWHÎ »ı. ±Î iÎÎfi V’νfi≠I›ZÎÎÏÿ◊Ì ◊Λ »ı. ‹ÎÀı º˝√ÿàflÊØ Ëı÷ ⁄ÎÏ‘÷ ¿Ëı‰Î›

»ı. ±Î ËıI‰Î¤ÎÁfiı … ¿Î·ÎI››Î’Ïÿp ’HÎ ¿Ëı‰Î› »ı.

““±fi‹Îfi”” Á_⁄_‘Ì ’ÎÏfl¤ÎÏÊ¿ ¿ıÀ·Î¿ ÂOÿ˘fiÎ ±◊˘˝fiı ΩH›Î ’»Ì ˉı

±Î’HÎı √Î◊ÎfiÎ ¤Î‰Î◊˝fiı ΩHÎ̱ı.

““Œ„USÿ •ÁSà ÁflœÊÃÊ, •ÊÁŒ◊à¬˝ÁÃÁŸÿÃÊ∑§Ê⁄UàflÊØ ÉÊ≈UflØ”” ±Î ÂflÌflfi˘ ¿˘¥¿

¿÷ν »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÂflÌfl ±ÎÏÿ‰Î‚_ »ı ±fiı ÷ı ÂflÌflfi˘ ±‹¿ ≠¿Îflfi˘ «˘yÁ ±Î¿Îfl

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 39

»ı. ‹ÎÀı CÎÀfiÌ …ı‹ ÷ıfi˘ ¿˘¥¿ ¿÷ν »ı. …ı ¿÷ν »ı ÷ı ±ÎI‹Î »ı. …ı …ı ±ÎÏÿ‰Î‚_

ˢ÷ı »÷ı ±‹¿ ≠¿ÎflfiÎ «˘yÁ ±Î¿Îfl‰Î‚_ ˢ› »ı ÷ıfi˘ ±‰U› ¿˘¥¿ ¿÷ν ˢ›

… »ı. …ı‹¿ı CÎÀ-’À ‰√ıflı ’ÿÎ◊˘˝ ±ÎÏÿ‰Î‚Î ’HÎ »ı ±fiı ≠Ï÷Ïfi›÷ ±Î¿Îfl‰Î‚Î ’HÎ

»ı. ÷ı◊Ì ÷ıfi˘ ¿<_¤Îfl-‰Hοfl ¿÷ν ’HÎ »ı …. …ı …ı ‰V÷fi˘ ¿÷ν fi◊Ì Ë˘÷˘ ÷ı ÷ı ‰V÷

±ÎÏÿ‰Î‚Ì ±fiı ≠Ï÷Ïfi›÷ ±Î¿ÎflÔ‰Î‚Ì Ë˘÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı ‰Îÿ‚. ±Î flÌ÷ı ÿıËfi˘ …ı

¿÷ν »ı ÷ı … ±ÎI‹Î »ı.

≠ë - ±ËŸ Ëı÷‹Î_ •ÊÁŒ◊Ø ÂOÿ ÂÎ ‹ÎÀı ¿è΢ ? ‹Ò·√Î◊΋Î_ ÷˘

““¬˝ÁÃÁŸÿÃÊ∑§Ê⁄UàflÊØ”” ±ÎÀ·_ … ¿èÎ_ »ı. ÷˘ Ëı÷‹Î_ ±Î ωÂıÊHÎ μ‹ıfl‰ÎfiÌ …wfl Â_ ?

μkÎfl - ÷‹Îfl˘ ≠ë ÁΫ˘ »ı. ’fl_÷ ±ı¿·_ ≠Ï÷Ïfi›÷οÎfl’b_ ÷˘ ‹ıv’‰˝÷-ÁÒ›˝-

«_ƒfi_ ω‹Îfi, ÂÎr÷Ì ‹ÒÏ÷˝±˘ ±ÎÏÿ‹Î_ ’HÎ »ı ±fiı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ¿÷ν ¿˘¥ … fi◊Ì

V‰›_ÏÁ© »ı. ÷ı◊Ì Ëı÷ ÁÎK›fiÎ ±¤Î‰‹Î_ flËıfiÎfl˘ ’HÎ ◊Λ »ı. …ı◊Ì ±fiˆ¿Î„L÷¿

ËıI‰Î¤ÎÁ ◊¥ Ω› »ı. ““…ı …ı ≠Ï÷Ïfi›÷οÎfl‰Î‚Î ’ÿÎ◊˘˝ »ı ÷ı ÷ı ¿÷ν‰Î‚Î »ı”” ±Î‰Ì

±L‰›T›Î„M÷ ◊÷Ì fi◊Ì. ÷ı◊Ì √Î◊΋Î_ fi◊Ì ¿èÎ_ ÷˘ ’HÎ ““•ÊÁŒ◊Ø”” ωÂıÊHÎ Á‹…‰_.

ÂflÌflfiÎ ¿÷ν ÷flÌ¿ı ±ÎI‹ÎfiÌ ÏÁÏ© ¿flÌ. ±Î ±ı¿ ±fi‹Îfi ◊›_.

ÂflÌfl‹Î_ flËı·Ì «ZÎ-l˘hÎ ±ÎÏÿ ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘fi˘ ““•ÁœDÔUÊÃÊ”” μ’›˘√ ¿flfiÎfl,

¥„Lƒ›˘fiı ωʛ‹Î_ ΩıÕfiÎfl ¿˘¥¿ »ı. ÂflÌflfiÌ ±_ÿfl ¿˘¥ Á_›˘…¿÷k‰ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı

¥„Lƒ›˘ ±ı ¿flHÎ (ÁΑfi) »ı. …ı …ı ¿flHΠˢ› »ı ÷ıfi˘ ¿˘¥¿ ±Ï‘qÎ÷Î ’HΠˢ›

»ı. …ı‹¿ı CÎÀ ⁄fiΉ‰Î‹Î_ «ø-«Ì‰fl (‰jÎ), Q≤÷˚ (‹ÎÀÌ), ÁÒhÎ (ÿ˘flÌ), ÿ_Õ ±ÎÏÿ

ÁΑfi˘ »ı. ÷˘ ÷ıfi˘ μ’›˘√ ¿flfiÎfl ¿<·Î· (¿<_¤Îfl) »ı. ÷ı‹ ±ËŸ ’HÎ Á‹…‰_. …ı

…ı ‰V÷ ±Ï‘qÎ÷ΠωfiÎfiÌ Ë˘› »ı ÷ı ÷ı ‰V÷ ¿flHÎw’ı ⁄fi÷Ì fi◊Ì …ı‹¿ı ±Î¿ÎÂ.

±Î¿ÎƒT›fi˘ ¿˘¥ ±Ï‘qÎ÷Î fi◊Ì, ÷ı◊Ì ÷ı ±Î¿Î ¿˘¥fi_ ¿flHÎ ’HÎ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ±Î

flÌ÷ı ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘fi˘ …ı ±Ï‘WÔÃÎ÷Î »ı, μ’›˘√ ¿flfiÎfl ÷k‰ »ı ÷ı … ±ÎI‹Î »ı. ‹flı·Î

ÂflÌfl‹Î_ ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ±Ï‘qÎ÷Î ∞‰ƒT› fi ˢ‰Î◊Ì ÷ıfi˘ μ’›˘√

¿flÎ÷˘ fi◊Ì. ““ßÁãº˝ÿÊáÊÊ◊ÁSà •ÁœDÔUÊÃÊ, ∑§⁄UáÊàflÊØ, ø∑˝§ÊÁŒflØ –”” ±Î ⁄Ì…\ ±fi‹Îfi

◊›_. (±ËŸ •ÁœDÔUÊÃÊ ÂOÿ ‹Ò·√Î◊΋Î_ fi◊Ì. ÷˘ ’HÎ ’Ò‰Î˝’flÁ_⁄_‘fiÎ ¿ÎflHÎı ±K›ÎËÎfl◊Ì

Á‹∞ ·ı‰˘.) ––1567––

•ÁàÕ¢ÁŒÿÁfl‚ÿÊáÊ¢, •ÊÿÊáÊÊŒÿ÷Êfl•Ù •flS‚¢ –∑§ê◊Ê⁄U ßflÊŒÊÿÊ, ‹Ù∞ ‚¢«UÊ‚‹Ù„UÊáÊ¢ H1568H

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ40

(•SÃËÁãº˝ÿÁfl·ÿÊáÊÊ◊ʌʟʌÿ÷ÊflÃÙ˘fl‡ÿ◊˜ – ∑§◊ʸ⁄U ßflÊŒÊÃÊ, ‹Ù∑§ ‚¢Œ¢‡Ê∑§-‹Ù„UÊŸÊ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ¥„Lƒ›˘ ±fiı ωʛ˘fi˘ ±ÎÿÎfi-±Îÿı›¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ±‰U› ¿˘¥¿

±ÎÿÎ÷Î »ı. …ı‹ ÁÎ_ÕÁ˘ ±fiı ·˘¬_Õfi˘ ±ÎÿÎ÷Î ·ËÎfl »ı ÷ı‹. ––1568––

ω‰ı«fi - hÎÌ…\_ ±fi‹Îfi …HÎΉı »ı ¿ı ’¿Õ‰ÎfiÎ ÁΑfifiı •ÊŒÊŸ ¿Ëı‰Î› »ı

±fiı ’¿Õ‰Î ·Î›¿ ‰V÷fiı •ÊŒÿ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î ⁄Lfiı F›Î_ F›Î_ ˢ› »ı I›Î_ I›Î_

÷ıfi˘ ¿÷ν ’HÎ ¿˘¥¿ ˢ› … »ı. ÷ı ¿÷νfiı •ÊŒÊÃÊ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı ·˘œÎfiı ’¿Õ‰Î

…ı ÁÎ_ÕÁ˘ »ı ÷ı ±ÎÿÎfi »ı. …ı ·˘œ<_ »ı ÷ı ±Îÿı› »ı. ±Î ⁄Lfiı‹Î_ F›Îflı ±ÎÿÎfi-

±Îÿı›¤Î‰ ±Î‰ı »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ÁÎ_ÕÁÎ ‰Õı ·˘œ<_ ’¿ÕΛ »ı I›Îflı ÷ıfi˘ ¿˘¥¿ ±ÎÿÎ÷Î

(¿÷ν) ’HÎ ±‰U› ˢ› … »ı. …ı‹¿ı ·ËÎfl. ±◊ν÷˚ ·ËÎfl ¿÷ν ˢ› ÷˘ … ÁÎ_ÕÁÎ

‰Õı ·˘œ<_ ’¿ÕΛ »ı. ±L›◊Î ÁÎ_ÕÁÎ ‰Õı ·˘œ<_ ’¿ÕÎ÷_ fi◊Ì. ÷ı‰Ì flÌ÷ı ±Î ÂflÌfl‹Î_

…ı ’Î_« ¥„Lƒ›˘ »ı ÷ı ωʛ˘fiı ΩHΉÎfi_ ÁΑfi »ı ±ıÀ·ı ±ÎÿÎfi »ı ±fiı w’-flÁ-

√_‘-V’½ ±fiı ÂOÿ ±Î‹ …ı ’Î_« ωʛ˘ »ı ÷ı ±Îÿı› »ı. ±Î flÌ÷ı ±Î ⁄Lfiı ‰E«ı

±ÎÿÎfi-±Îÿı› ¤Î‰ »ı. ÷ı◊Ì ¿˘¥¿ ÷ı ⁄Lfiıfi˘ ±ÎÿÎ÷Î »ı. ±ıÀ·ı ¿ı «ZÎ ¶ÎflÎ w’fiı

ΩıfiÎfl˘, l˘hÎ ¶ÎflÎ ÂOÿfiı ÁÎ_¤‚fiÎfl˘, CβÎHÎ ¶ÎflÎ √_‘fiı Á_CÎfiÎfl˘ ¿˘¥¿ ±ÎÿÎ÷Î

(¿÷ν) ±‰U› »ı …, ±Î‰˘ …ı ±ÎÿÎ÷Î = ¿÷ν »ı ÷ı … ±ÎI‹Î »ı. F›Î_ F›Î_ ±Î‰Î

≠¿Îflfi˘ ±ÎÿÎfi-±Îÿı›¤Î‰ ˢ÷˘ fi◊Ì I›Î_ ±ÎÿÎ÷Î (¿÷ν) ’HΠˢ÷˘ fi◊Ì. …ı‹ ¿ı

±Î¿ÎÂ, ÁÎflÎ_ ¿ı ±Î¿Î ±ı ¿˘¥fiÌ ’HÎ ÁÎ◊ı ±ÎÿÎfi ¿ı ±Îÿı›¤Î‰fiı ’΋÷_ fi◊Ì.

‹ÎÀı ÷ıfi˘ ¿÷ν ’HÎ ¿˘¥ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı ¥„Lƒ›˘ ±fiı ωʛ˘fiÌ ‰E«ı ±ÎÿÎfi-

±Îÿı›¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ ±ÎÿÎ÷Î ÷flÌ¿ı ·ËÎflfiÌ …ı‹ ±ÎI‹ÎfiÌ ÏÁÏ© ◊Λ »ı.

––1568––

÷ÙûÊÊ Œ„UÊ߸áÊ¢ ÷ÙîÊûÊáÊ•Ù Ÿ⁄UÙ√fl ÷ûÊS‚ –‚¢ÉÊÊÿÊßûÊáÊ•Ù, •ÁàÕ ÿ •àÕË ÉÊ⁄US‚fl H1569H

(÷ÙÄÃÊ Œ„Uʌ˟ʢ, ÷ÙÇÿàflÃÙ Ÿ⁄U ßfl ÷ÄÃSÿ – ‚YÔUÊÃÊÁŒàflÃÙ˘ÁSà øÊÕ˸ ªÎ„USÿfl H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ ¤˘…fi ±ı ¤˘B› ˢ‰Î◊Ì ÷ıfi˘ ¿˘¥¿ ¤˘@÷Πˢ› »ı ÷ı‹ ÿıËÎÏÿ

’HÎ ¤˘B› ˢ‰Î◊Ì ÷ıfi˘ ¿˘¥¿ ¤˘@÷Î »ı. (…ı ¤˘@÷Î »ı ÷ı ∞‰ »ı.) ÷◊Î ÂflÌfl

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 41

±fiı ¥„Lƒ›˘ ’ÿ˚√·fiÎ Á_CÎÎ÷V‰w’ (Á‹ÒËÎI‹¿) ˢ‰Î◊Ì ÷ıfi˘ ¿˘¥¿ V‰Î‹Ì »ı. …ı‹

CÎflfi˘ V‰Î‹Ì ÷ıfi˘ ‹Î·Ì¿ »ı ÷ı‹ ÂflÌflÎÏÿfi˘ …ı V‰Î‹Ì »ı ÷ı ∞‰ »ı. ––1569––

ω‰ı«fi - ˉı ±ÎI‹ÎfiÌ ÏÁÏ©‹Î_ «˘◊_ ±fi‹Îfi …HÎΉı »ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı »ı

- ““Œ„Uʌ˟ʢ ∑§ÁpŒ˜ ÷ÙÄÃÊ˘ÁSÃ, ÷ÙÇÿàflÊØ, ÷ÄÃSÿ Ÿ⁄U ßfl”” …ı‹ ÂÎÏ·-ÿ΂-C≤÷-

÷_⁄˘· ±ÎÏÿ ±fiı¿ ≠¿Îflfi_ ¤˘…fi ÷◊Î ‰jÎ ±·_¿ÎflÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ ¤˘B› (¤˘√‰‰Î

·Î›¿) ˢ‰Î◊Ì ±‰U› ÷ıfi˘ ¿˘¥¿ ÿı‰ÿkÎÎÏÿ ¤˘@÷Î »ı. …ı …ı ¤˘B› ˢ› »ı ÷ıfi˘

¿˘¥ fiı ¿˘¥ ¤˘@÷Πˢ› … »ı. …ı‹¿ı ¤˘…fi-‰jÎÎÏÿfi˘ ¤˘@÷Î ’vÊÎÏÿ »ı ±fiı …ıfi˘

¿˘¥ ¤˘@÷Î fi◊Ì, ÷ı ¤˘B› ’HΠˢ÷_ fi◊Ì. …ı‹¿ı ±Î¿Î ’W’, ¬flf≤_√ÎÏÿ. ±ËŸ

ÂflÌfl ±ı ¤˘B› »ı, ¥„Lƒ›˘ ’HÎ ¤˘B› »ı. ÷˘ ±Î ⁄Lfiı ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ¿˘¥¿ ¤˘@÷Î

ˢ‰˘ Ωı¥±ı. …ı ¤˘@÷Î »ı ÷ı … ∞‰ »ı.

ˉı ’Î_«‹_ ±fi‹Îfi …HÎΉı »ı - Œ„Uʌ˟ʢ •Õ˸ (SflÊ◊Ë) •Sàÿfl, ‚YÔUÊÃM§¬àflÊØ,ªÎ„Uʌ˟ʢ ŒflŒûÊÊÁŒflØ = …ı‹ CÎfl, ËÎÀ, ‰jÎ-±·_¿Îfl˘ ‰√ıflı ’ÿÎ◊ ˝ ’ÿ˚√·fiÎ Á_CÎÎ÷V‰w’

»ı. ±ıÀ·ı ¿ı ’ÿ˚√·˘fiÌ Á_ÿfl fl«fiÎ V‰w’-μk΋CÎÎÀ V‰w’ »ı. ‹ÎÀı ÷ıfi˘ ¿˘¥¿ V‰Î‹Ì

»ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ÂflÌfl ±fiı ¥„Lƒ›˘ ’HÎ T›‰„V◊÷’HÎı ’ÿ˚√·˘fiÌ Á_ÿfl fl«fiÎ V‰w’

»ı. ‹ÎÀı ±‰U› ÷ı ÂflÌflÎÏÿfi˘ ¿˘¥¿ V‰Î‹Ì »ı. …ı V‰Î‹Ì »ı ÷ı … ∞‰ »ı. …ı …ı

’ÿÎ◊˝ V‰Î‹Ì‰Î‚˘ ˢ÷˘ fi◊Ì, ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˝ ’ÿ˚√·˘fiÎ Á_CÎÎ÷ÎI‹¿ ’HΠˢ÷˘ fi◊Ì. …ı‹¿ı

±Î¿ÎÂ, ±Î¿ÎÂ’W’ ¥I›ÎÏÿ.

±ËŸ ¶ub¿-h›b¿-«÷flb¿ ±ÎÏÿ ÁÒZ‹V¿_‘˘ ’HÎ ’ÿ˚√·fiÎ Á_CÎÎ÷ÎI‹¿ »ı.

’fl_÷ ωz‹Îfi V‰Î‹Ì‰Î‚Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì Ëı÷ ÁÎK›fiÎ ±¤Î‰‹Î_ (ω’Z΋Î_) ’HÎ ‰÷ı˝ »ı.

÷ı◊Ì ±fiˆ¿Î„L÷¿ ËıI‰Î¤ÎÁ ◊Λ »ı. ÷˘ ’HÎ ÷ı ±fiˆ¿Î„L÷¿÷Î ±À¿Î‰‰Î ‹ÎÀı ◊ÍÁûʸ◊ûflÊØ∞Áãº˝ÿ∑§àflÊØ ±fiı øÊˇÊÈ·àflÊØ ‰√ıflı Á_¤‰÷Î_ ωÂıÊH΢ Ëı÷‹Î_ ¿Ëı‰Î_. ÁÎflÎ_ ¿ı ÂflÌfl

±fiı ¥„Lƒ›˘ ’ÿ˚√·fiÎ Á‹ÒËÎI‹¿ ±‰U› »ı. ’fl_÷ ÷ı Á‹ÒË ‹ÒÏ÷˝‹Îfi »ı. (ºU› »ı),

¥„Lƒ›√˘«fl »ı ±fiı «ZÎ◊Ì √˘«fl »ı. F›Îflı ¶ub¿ÎÏÿ ’ÿ˚√·fiÎ ÁÒZ‹V¿_‘˘ Á_CÎÎ÷V‰w’

±‰U› »ı. ’fl_÷ ºU› fi◊Ì. ¥„Lƒ›√˛ÎèÎ fi◊Ì ±fiı «ZÎ√˘˝«fl fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±fiˆ¿Î„L÷¿÷Î

◊÷Ì fi◊Ì. …ı …ı ºU› ±ı‰˘ Á_CÎÎ÷ ˢ›, ¥„Lƒ›√˛ÎèÎ ±ı‰˘ Á_CÎÎ÷ ˢ› ±fiı «ZÎ√˘˝«fl

±ı‰˘ Á_CÎÎ÷ ˢ›, ÷ı ÷ı Á_CÎÎ÷ ωz‹ÎfiV‰Î‹Ì ‰Î‚Πˢ› »ı. …ı‹ B≤ËÎÏÿfi˘ V‰Î‹Ì

ÿı‰ÿkÎÎÏÿ ˢ› »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ÂflÌflÎÏÿ ’HÎ ºU›Á_CÎÎ÷w’, ¥„Lƒ›√˛ÎèÎÁ_CÎÎ÷w’ ±fiı

«ZÎ√˘˝«flÁ_CÎÎ÷w’ »ı. ‹ÎÀı ÷ıfi˘ ¿˘¥¿ V‰Î‹Ì ˢ‰˘ Ωı¥±ı. …ı V‰Î‹Ì »ı ÷ı … ∞‰

»ı. ¶ub¿ ±ÎÏÿ ÁÒZ‹V¿_‘˘ ’ÿ˚√·fiÎ Á_CÎÎ÷V‰w’ »ı ’fl_÷ μ’fl˘@÷ ωÂıÊHΛ@÷

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ42

±ı‰Î Á_CÎÎ÷V‰w’ fi◊Ì. ‹ÎÀı ÷ıfi˘ V‰Î‹Ì ¿˘¥ ˢ÷˘ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı ÂflÌflÎÏÿfi˘ V‰Î‹Ì

∞‰ »ı. ±Î ‰Î÷ ±Î √Î◊΋Î_ ÏÁ© ¿flÌ »ı. ––1569––

≠ë - μ’fl˘@÷ ±fi‹Îfi˘◊Ì ÷˘ ÂflÌflÎÏÿfi˘ ¿÷ν, ¤˘@÷Î ±ÎÏÿ ±‰U› ÏÁ©

◊Λ »ı. ’fl_÷ ÷ı ¿÷νÏÿ ¤Î‰‰Î‚˘ ∞‰ … ˢ› »ı ±ı‹ ÏÁ© ◊÷_ fi◊Ì. ÷◊Î

¤˘…fiÎÏÿfi˘ ¤˘@÷Î ’vÊ »ı. CÎÀÎÏÿfi˘ ¿÷ν ¿<·Î· »ı ¥I›ÎÏÿfiÎ_ ºpÎL÷ ±Î’Ìfiı

ÂflÌflÎÏÿfiÎ ¤˘@÷Î ±fiı ¿÷ν ÷flÌ¿ı ∞‰fiÌ ÏÁÏ© ¿fl˘ »˘ ÷˘ ’vÊ ±fiı ¿<·Î·ÎÏÿ

÷˘ ‹Ò÷˝ »ı (w’Ì »ı) ’ÿ˚√·fiÎ ÂflÌflfiÌ ÁÎ◊ı Á_CÎÎ÷ÎI‹¿ »ı ±fiı …L‹-‹flHÎÎÏÿ

’΋fiÎfl ˢ‰Î◊Ì ±ÏfiI› »ı. ÷ıfiÎ μÿÎËflHÎ◊Ì ÏÁ© ¿flÎ÷˘ ±ÎI‹Î ’HÎ ‹Ò÷˝, Á_CÎÎ÷ÎI‹¿

±fiı ±ÏfiI› ÏÁ© ◊Âı ±fiı ÷‹ÎflÎ ‹÷ı ÷˘ ±ÎI‹Î ±‹Ò÷˝, ±ÂflÌflÌ ±fiı ÏfiI› »ı

÷ı◊Ì ¥p◊Ì Ï‰v© ÁÎK› ÏÁ© ◊¥ …Âı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ≠ëfi˘ μkÎfl ±Î’÷Î_ …HÎΉı

»ı ¿ı -

¡Ù ∑§ûÊÊß ‚ ¡ËflÙ, ‚Ö¤ÊÁflL§h ÁûÊ Ã ◊߸ „UÙîÊÊ –◊ÈûÊÊ߬‚¢ªÊ•Ù, â ŸÙ ‚¢‚ÊÁ⁄UáÊÙ ŒÙ‚Ù H1570H

(ÿ— ∑§òÊʸÁŒ— ‚ ¡Ëfl— ‚ÊäÿÁflL§h ßÁà Ãfl ◊ÁÃ÷¸flØ – ◊ÍÃʸÁŒ¬˝‚XÔUÊØ, Ã㟠‚¢‚ÊÁ⁄UáÊÙ ŒÙ·— H)

√Î◊Î◊˝ - ÂflÌflÎÏÿfi˘ …ı ¿÷ν »ı ÷ı ∞‰ »ı. ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ¿ÿΫ ±ı‰Ì ‹Ï÷

◊Λ ¿ı ““±ÎI‹Î”” …ı‰˘ ÏÁ© ¿fl‰˘ »ı. ÷ıfiÎ◊Ì Ï‰v© ÁÎK›fiÌ ÏÁÏ© ◊¥ Ω› »ı.

¿ÎflHÎ ¿ı ±ÎI‹Î »ı ±‹Ò÷νÏÿ ¤Î‰‰Î‚˘, ±fiı μ’flfiÎ ±fi‹Îfi˘◊Ì ÷˘ ‹Ò÷νÏÿ ‹Îfi‰Îfi˘

≠Á_√ ±Î‰ı »ı. ÷˘ Á_ÁÎflÌ ∞‰‹Î_ ÷ı ÿ˘Êw’ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ––1570––

ω‰ı«fi - μ’fl ¿Ëı·Ì 1567-1568-1569 √Î◊΋Î_ ÂflÌflÎÏÿfiÎ ¿÷ν-

±Ï‘qÎ÷Î, ±ÎÿÎ÷Î, ¤˘@÷Î ±fiı V‰Î‹Ì ÷flÌ¿ı ±fi‹Îfi ¶ÎflÎ …ıfiÌ ÏÁÏ© ¿fl‰Î‹Î_

±Î‰Ì »ı, ÷ı ¿÷νÏÿ¤Î‰‰Î‚˘ ∞‰ »ı. ⁄ÌΩı ¿˘¥ ’ÿÎ◊˝ ÂflÌflÎÏÿfi˘ ¿÷ν-¤˘@÷Î fi◊Ì.

≠ë - ÂflÌflÎÏÿfi˘ ¿÷ν-¤˘@÷Î ∞‰ »ı ±ı‹ fi ‹Îfi̱ı ±fiı ¥rfl-±ºp-±ÎÏÿ

⁄ÌΩ ¿˘¥ ¿÷ν-¤˘@÷Î »ı ±ı‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ fi «Î·ı ? ÷ıfi˘ ¿÷ν-¤˘@÷Î ±ÎI‹Î

… »ı ±ı‹ ¿ı‹ ?

μkÎfl - ÿıËÎÏÿfi˘ ¿÷ν-¤˘@÷Î ±ÎI‹Î ÏÁ‰Î› ±L› ±ı‰Î ¥rflÎÏÿfiı ‹Îfi‰_ ÷ı

›„@÷›@÷ fi ˢ‰Î◊Ì (±◊ν÷˚ ÷¿˝◊Ì ⁄flÎ⁄fl Á_√Ï÷ ◊÷Ì fi◊Ì ‹ÎÀı) ÷ı±˘‹Î_ ¿I≤˝I‰-

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 43

¤˘@I≤I‰ ±ÎÏÿ Á_¤‰÷Î_ fi◊Ì, ‹ÎÀı ±ÎI‹Î … ¿÷ν-¤˘@÷Î »ı. Ωı ÂflÌflÎÏÿfi˘ ¿÷ν-

¤˘@÷Î ¥rfl ‹Îfi̱ı ÷˘ ¥rfl ±ıÀ·ı ¤√‰Îfi, ÷ı ¤√‰Îfi ÷˘ Á‰˝Â„@÷ Á_’Lfi

ˢ‰Î◊Ì fl˘√Ì-fiÌfl˘√Ì’HÎı, flÎΩ-fl_¿’HÎı, jÎÌ-’vÊ’HÎı, w’΂ΒHÎı ±fiı ¿ÿ˚w’Î’HÎı

±Î‹ Ï«hÎ-ωϫhÎ ÂflÌflÎÏÿ Â_ ¿Î‹ ⁄fiΉı ? ‰‚Ì ÂflÌflfiÎ ⁄_‘fi◊Ì ±fiı¿ ⁄_‘fi˘

±Î‰ı, ±Î‰Ì ∞‰˘fiı ⁄_‘fi˘‹Î_ …¿Õ‰Î’HÎÎfiÌ ¥rflfiı Â_ …wfl ? ·˘¿˘ ÿ—¬Ì ˢ› I›Îflı

ÿ—¬˘ ÿÒfl ¿fl‰ÎfiÌ Ï‰fi_Ï÷ ¥rflfiı ¿flı, ÷ı … ¥rfl ÿ—¬Ì ÂflÌfl˘ ⁄fiΉı -±Î ‰Î÷

⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÂflÌflÎÏÿfi˘ ¿÷ν ¥rflÎÏÿ fi◊Ì, ’fl_÷ ±ÎI‹Î … ¿÷ν »ı. ÷ı ±ÎI‹Î

¿‹Î˝‘Ìfi ˢ‰Î◊Ì Ï«hÎ-ωϫhÎ ÂflÌflÎÏÿ ⁄fiΉı »ı.

≠ë - ‘Îfl˘ ¿ı ÂflÌflÎÏÿfi˘ ¿÷ν-¤˘@÷Î-±Ï‘qÎ÷Î ±ÎÏÿ ‘‹˝‰Î‚˘ ““±Î ±ÎI‹Î

»ı”” ’HÎ ¥rflÎÏÿ fi◊Ì. ±ı‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ ⁄ÌΩı ÿ˘Ê ±Î‰Âı ¿ı …ˆfiÿ½fifiÎ ‹÷ı ±ÎI‹Î

÷˘ ±‹Ò÷˝ »ı, ±ÂflÌflÌ »ı, ÏfiI› »ı ±fiı μ’fl˘@÷ ’Î_«ı ±fi‹Îfi˘‹Î_ ¿<·Î·-‰Hοfl-

·ËÎfl ±ÎÏÿfiÎ_ μÿÎËflH΢ ±Î’Ìfiı ÷ıfiÎ …ı‰˘ ÂflÌflÎÏÿfi˘ ¿÷ν-¤˘@÷Î ÷flÌ¿ı ∞‰ ÏÁ©

¿flΛ »ı. I›Î_ ¿<·Î·-‰Hοfl-·ËÎflÎÏÿ ÷˘ ‹Ò÷˝ »ı (w’Ì »ı), ÂflÌfl‰Î‚Î »ı, ’ÿ˚√·fiÎ

Ï’_ÕfiÌ ÁÎ◊ı ‰HÎΛı·Î »ı. …L‹-‹flHÎÎÏÿ ±fiı ⁄ÎS›-›‰Î-T≤©I‰ÎÏÿ ‘‹˝‰Î‚Πˢ‰Î◊Ì

±ÏfiI› »ı. ˉı ÷ıfiÎ …ı‰˘ ±ÎI‹Î ÏÁ© ¿fl¢ ÷˘ ±ÎI‹Î ’HÎ ‹Ò÷˝-Á_CÎÎ÷w’ ±fiı

±ÏfiI› … ÏÁ© ◊Âı. …ˆfiÿ½fifiÎ ‹÷ı ±ÎI‹Î …ı‰˘ ‹Îfiı·˘ »ı ÷ıfiÎ ¿fl÷Î_ ωv© ±ÎI‹Î

ÏÁ© ◊Âı. …ı‰_ ÁÎK› ÁΑ‰_ »ı ÷ıfiÎ◊Ì Ï‰v© ÁÎK›fiı ÁΑfiÎflÎ ±Î Ëı÷±˘ ˢ‰Î◊Ì

±Î ωv© ËıI‰Î¤ÎÁ ¿Ëı‰ÎÂı. ¿ÎflHÎ ¿ı CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ¿Î›˘˝fiÎ ¿÷ν V‰w’ ¿<·Î·ÎÏÿ

÷˘ ‹ÒÏ÷˝‹Îfi, ’ÿ˚√·fiÎ Á_CÎÎ÷V‰w’ ±fiı ±ÏfiI›ÎÏÿ V‰¤Î‰‰Î‚Î ±Î Á_ÁÎfl‹Î_

Ωı›ı·Î »ı ÷ı◊Ì ±Î ∞‰ ’HÎ ÷ı‰˘ … ÏÁ© ◊Âı ±fiı ±Î’fiı ÷˘ (…ˆfiÿ½fifiÎ ‹÷fiı

±fiÁÎflı) ÷ıfiÎ◊Ì Ï‰’flÌ÷ ÁΑ‰ÎfiÌ ¥E»Î »ı. ±Î flÌ÷ı μ’fl˘@÷ Á‰ı˝ Ëı÷±˘ ¥pÁÎK›

¿fl÷Î_ ω’flÌ÷ ÁÎK›fiı ÁΑfiÎfl ˢ‰Î◊Ì Ï‰v© ËıI‰Î¤ÎÁ ◊Âı.

μkÎfl - ÷‹ÎflÌ ‰Î÷ ±›@÷ ˢ‰Î◊Ì ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±‹ı μ’fl˘@÷

±fi‹Îfi ¶ÎflÎ …ı ∞‰÷k‰fiÌ ÏÁÏ© Á‹Ω‰Ì flèÎÎ »Ì±ı, ÷ı Á_ÁÎflÌ ¿‹˝‰Î‚Î ∞‰÷k‰fiÌ

ÏÁÏ© ±‹fiı ¥p »ı, ÷ı◊Ì ±Î ⁄Î⁄÷‹Î_ ¿˘¥ ÿ˘Ê ·Î√÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ‹„@÷‹Î_

√›ı·Î, ¿‹˝ ωfiÎfiÎ ⁄fiı·Î, ¿ı‰‚ ±ı¿·Î …ı ±ÎI‹Î±˘ »ı ÷ı … ±‹Ò÷˝, ±ÂflÌflÌ ±fiı

ƒT›w’ı ÁÿÎ ÏfiI› »ı. ÷ıfiÌ ‰Î÷ Ëη Á‹Ω‰÷Î fi◊Ì. ’fl_÷ ±Îà ≠¿ÎflfiÎ ¿‹˝fiÎ

’ÿ˚√·˘fiÎ Á‹ÒË◊Ì …ı ∞‰˘ ‰ŸÀ‚Λı·Î »ı ±fiı ±Î ¿‹˝Á‹ÒËfiÎ μÿ›fiı ¿ÎflHÎı … …ı

ÁÂflÌflÌ »ı ÷ı ∞‰˘ ¿◊_Ï«ÿ˚ ‹Ò÷˝ ’HÎ »ı. ’›Î˝› ±’ıZÎαı ¿◊_Ï«ÿ˚ ±ÏfiI› ’HÎ »ı.

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ44

÷ı‰Î ∞‰fiÌ … ±‹ı ÏÁÏ© Á‹Ω‰Ì±ı »Ì±ı. ‹ÎÀı ±Î ⁄Î⁄÷‹Î_ ±‹fiı ¿˘¥ ÿ˘Ê

·Î√÷˘ fi◊Ì. ––1570––

•ÁàÕÁìÊÿ à ¡ËflÙ ‚¢‚ÿ•Ù ‚Ùê◊ ! ÕÊáÊÈ ¬ÈÁ⁄U‚Ù√fl –¡¢ ‚¢ÁŒh¢ ªÙÿ◊, â ÃàÕãŸàÕ flÁàÕ œÈfl¢ H1571H

(•Sàÿfl Ãfl ¡Ëfl—, ‚¢‡Êÿ× ‚ıêÿ ! SÕÊáÊȬÈL§·flØ – ÿà‚ÁãŒÇœ¢ ªıÃ◊ ! ÃûÊòÊÊãÿòÊ flÊÁSà œ˝Èfl◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı √˙÷‹ ! ÷‹fiı ∞‰fiı ωÊı Á_ÿıË Ë˘‰Î◊Ì V◊Îb-’vÊfiÌ …ı‹ ÷ı

∞‰ »ı …. …ıfi˘ …ıfi˘ Á_ÿıË ◊Λ »ı ÷ı ‰V÷ I›Î_ ±◊‰Î ±L›hÎ ’HÎ ±‰U› ˢ›

… »ı. ––1571––

ω‰ı«fi - μ’fl ¿Ëı·Î_ ’Î_« ±fi‹Îfi≠‹ÎHÎ μ’flÎ_÷ ±Î √Î◊΋Î_ ˉı ±ÎI‹ÎfiÌ

ÏÁÏ© ¿flfiÎv_ »}_ ±fi‹Îfi≠‹ÎHÎ Á‹Ω‰ı »ı - Ëı √˙÷‹ ! ““∞‰ »ı ¿ı fiËŸ ?”” ±Î‰Î

≠¿Îflfi˘ Á_› ÷‹fiı ˢ‰Î◊Ì ÷ı ±ÎI‹Î ±‰U› »ı …. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı …ı ’ÿÎ◊˝fiı ωÊı

Â_¿Î ◊Λ »ı ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˝ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ (I›Î_ ±◊‰Î ±L›hÎ) ±‰U› ˢ› … »ı. …ı‹¿ı

ÿÒfl◊Ì …_√·‹Î_ ™«Î μ¤ı·Î Á¿Î T≤ZÎfiı (V◊Îbfiı) Ωı¥fiı ““Â_ ±Î V◊Îb »ı ¿ı

’vÊ »ı ?”” ±Î‰Ì Â_¿Î ◊Λ »ı. I›Î_ V◊Îb ’HÎ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ »ı ±fiı ’vÊ ’HÎ ±Î

Á_ÁÎfl‹Î_ »ı. ÷˘ … ±Î ⁄LfiıfiÌ ‰E«ıfiÎ Á‹Îfi ‘‹˝ ‹ÎhÎ ÿı¬Î‰Î◊Ì ±fiı ±ı¿-±ı¿fiÎ

ωÂıÊ ‘‹˘˝ fi ÿı¬Î‰Î◊Ì ±Î Á_› ◊Λ »ı. ÷‹fiı ∞‰fiı ωÊı Á_› ◊›˘ »ı ÷ı◊Ì

±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ∞‰ ’HÎ ±‰U› »ı ….

ÿÒfl ÿÒfl ZÎıh΋Î_ ±ı¿ Á¿Î›ı·_ T≤ZÎ (V◊Îb = Ã<_Ã<_) μ¤_ »ı. ÷ıfiı ⁄ı ‹˘ÀÌ …‹HÎÌ-

ÕÎ⁄Ì ÂάΠ»ı. ±ı¿ ™«ı √›ı·Ì ±fiı ¿_¥¿ V◊Ò· ÂάΠ»ı. ±Î Ωı¥fiı V◊Îb ±fiı

’vÊ ±ı‹ ⁄Lfiı‹Î_ Á_¤‰÷Î Á΋ÎL› ‘‹˘˝ Ωı¥fiı ±Î Â_¿Î ◊Λ »ı. V◊Îb ’HÎ

∂K‰˝÷Îfl˘Ë‰Î‚_ (™«_ ™«_) ˢ› »ı ±fiı ’vÊ ’HÎ ÷ı‰˘ ™«˘ ™«˘ ˢ› »ı ÷◊Î

’ÏflHÎÎË (√˘‚ √˘‚ ±Î¿ÎflωÂıÊ) T≤Z΋Î_ ’HÎ ◊Õ ±ÎÏÿ ¤Î√˘‹Î_ ˢ› »ı ±fiı

’vÊ‹Î_ ’HÎ μÿfl ±ÎÏÿ ¤Î√˘‹Î_ ’HΠˢ› »ı ÷◊Î ±ÎÏÿ ÂOÿ◊Ì T≤ZÎfiı ’HÎ ·Î_⁄Ì

·Î_⁄Ì ⁄ı ÂάΠˢ¥ ¿ı »ı ±fiı ’vÊfiı ’HÎ ·Î_⁄Î ·Î_⁄Î ⁄ı ËÎ◊ ˢ› »ı. T≤ZÎfiı

’HÎ ‰E«ı ±ı¿ ™«Ì √›ı·Ì V◊Ò· ÂάΠˢ¥ ¿ı »ı ±fiı ’vÊfiı ’HÎ ‰E«ı V◊Ò· ±fiı

™«˘ ‹Î◊Îfi˘ ¤Î√ ˢ¥ ¿ı »ı. ±Î flÌ÷ı T≤ZÎfiÎ ±fiı ’vÊfiÎ ∂K‰˝÷Îfl˘Ë, ’ÏflHÎÎË,

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 45

ÿÌCν⁄ÎË, ‹K›¤Î√ ±ÎÏÿ Á‹Îfi ‘‹˘˝ ‹ÎhÎ F›Îflı ÿı¬Î› ±fiı ÷ı ⁄LfiıfiÎ …ı ωÂıÊ‘‹˘˝

»ı ÷ı fi ÿı¬Î› I›Îflı … ±Î Á_› ◊Λ »ı.

±Î‹ ÷ı‹ «Î·‰_ ÷ı «·fi ±fiı ‹Î◊_ «·Î‰‰_ ±◊‰Î ¬_…‰Î‚‰_ ÷ı ÏÂfl—¿_’fi

±Î ’vÊfiΠωÂıÊ ‘‹˘˝ »ı …ı ’vÊ‹Î_ ˢ› »ı ’HÎ V◊Îb‹Î_ Á_¤‰÷Î fi◊Ì. ÷◊Î

’ZÎ̱˘fiÎ ‹Î‚Πˢ‰Î ÷ı ‰›˘Ïfi·›fi ±fiı ‰ı·Õ̱˘◊Ì ‰ŸÀ‚ΉΒb_ ÷ı ‰SS›Îfl˘ËHÎ

±Î V◊ÎbfiΠωÂıÊ‘‹˘˝ »ı. …ı V◊Îb‹Î_ ˢ› »ı ’fl_÷ ’vÊ‹Î_ Á_¤‰÷Î fi◊Ì. Ωı ±Î

ωÂıÊ‘‹˘˝ ¿˘¥fiÎ ’HÎ ÿı¬Î›Î ˢ÷ ÷˘ ÷˘ Á_› fi … ◊Î÷. ’fl_÷ ∂K‰˝÷Îfl˘Ë

’ÏflHÎÎË-ÿÌCν⁄ÎË ¥I›ÎÏÿ ⁄Lfiı‹Î_ flËı‰Î ‰Î‚Î ÁΑÎflHÎ ‘‹˘˝fi_ ≠I›ZÎ ◊›ı »÷ı ±fiı

‰V÷ ÿÒfl ÿÒfl ˢ‰Î◊Ì «·fi-ÏÂfl—¿_’fi ±ı ’vÊfiΠωÂıÊ‘‹˘˝ ±fiı ‰›˘Ïfi·›fi ÷◊Î

‰SS›Îfl˘ËHÎ ¥I›ÎÏÿ V◊ÎbfiΠωÂıÊ‘‹˘˝ ±ı‹ 줛‹Î_ flËı·Î ’˘÷’˘÷ÎfiΠωÂıÊ‘‹˘˝fi_

≠I›ZÎ fi ◊›ı »÷ı ⁄Lfiı‹Î_ Á_¤‰÷Î ‘‹˘˝fi_ V‹flHÎ ◊¥ ±Î‰‰Î◊Ì ⁄Lfiı‹Î_◊Ì ““±Î ¿¥

±ı¿ ‰V÷ ËÂı”” ÷ıfi˘ Ïfiç› ¿fl‰ÎfiÌ ¥E»Î‰Î‚Îfiı ““Â_ ±Î V◊Îb »ı ¿ı ’vÊ »ı””

±Î‰˘ ω«ÎflÎI‹¿ Á_› ◊Λ »ı.

±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ V◊Îb ±fiı ’vÊÎÏÿfi˘ … Á_› ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ±Î Á_ÁÎfl‹Î_

(I›Î_ ±◊‰Î ±L›hÎ) V◊Îb ’HÎ »ı ±fiı ’vÊ ’HÎ »ı. ⁄Lfiı ‰V÷±˘ ‰V÷w’ı …√÷‹Î_

»ı. ⁄Lfiı ‰V÷ ±Î ∞‰ı Ωı›ı·Ì ’HÎ »ı. ⁄LfiıfiÎ ÁΑÎflHΑ‹˝ ±fiı ωÂıÊ‘‹˘˝ ’HÎ ±Î

∞‰ı ΩHÎı·Î »ı, Ωı›ı·Î »ı, ‹ÎHÎı·Î »ı. ’fl_÷ Ëη ±_‘¿Îfl ±fiı ÿÒflZÎıhÎfiÎ ¿ÎflHÎı

Á΋ÎL›‘‹˝ ‹ÎhÎ … ÿı¬Î› »ı. ωÂıÊ‘‹˘˝ ÿı¬Î÷Î fi◊Ì ÷ı◊Ì … Á_› ◊Λ »ı. …ı

‰LK›Î’hÎ-±Î¿ÎÂ’W’ ¿ı ÂÂf≤_√ ±ÎÏÿ ±‰V÷ ˢ› »ı ÷ıfi˘ Á_› @›Îflı› ◊÷˘ fi◊Ì.

±Î … ≠‹ÎHÎı ÂflÌfl ±fiı ±ÎI‹ÎfiÎ ’HÎ Á΋ÎL›‘‹˝ ±fiı ωÂıÊ‘‹˘˝ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_

ΩH›Î »ı …ıHÎı ±ı‰Î ±fi¤‰Ìfiı ÷ı ⁄Lfiı‹Î_ Á_¤‰ı ±ı‰Î Á‹Îfi‘‹˘˝fi_ ≠I›ZÎiÎÎfi ◊›ı

»÷ı ±fiı ⁄Lfiı‹Î_fiÎ ¿˘¥fiÎ ’HΠωÂıÊ‘‹˘˝fi_ ≠I›ZÎiÎÎfi fi ◊›ı »÷ı ±fiı ‹fi‹Î_ ÷ı

⁄LfiıfiΠωÂıÊ ‘‹˘˝fi_ V‹flHÎ ◊›ı »÷ı ¿˘¥’HÎ ±ı¿ ‰V÷ ÷flŒ ÏfiHν› ¿fl‰ÎfiÌ

¥E»Î‰Î‚Îfiı … ““Â_ ±Î ±ÎI‹Î ËÂı ¿ı Â_ ±Î ÂflÌfl‹ÎhÎ … ËÂı ?”” ±Î‰˘ Á_›

≠√À ◊Λ »ı. ±Î Á_› ’HÎ Á_ÁÎfl‹Î_ ÂflÌfl ±fiı ±ÎI‹Î ˢ÷ı »÷ı … Á_¤‰ı »ı.

±Î ⁄Lfiı‹Î_◊Ì Ωı ±ı¿fi˘ ’HÎ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ Á‰˝◊Î ±¤Î‰ … ˢ÷ ÷˘ ÷ıfi˘ Á_›

’HÎ fi … ◊Î÷.

““Á’˝ ±fiı flF…\”” √˘‚ √˘‚ ˢ› »ı. ≠Λ— ¿ÚWHÎ fl_√‰Î‚Î_ ˢ› »ı, ‰ŸÀ‚Î¥fiı

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ46

’Õı·Î_ ˢ› »ı. ±Î‰Î Á΋ÎL›‘‹˝ ÿı¬‰Î◊Ì Â_ ±Î Á’˝ ËÂı ¿ı flF…\ ËÂı ±ı‰˘ Á_›

◊Λ »ı ’fl_÷ d_ŒÎÕÎ ‹Îfl‰Î, ŒHÎÎ ¿fl‰Ì, Õ_¬ ‹Îfl‰˘ ±Î Á’˝fiΠωÂıÊ‘‹˘˝ »ı. ÷ı fi

ÿı¬Î› I›Î_ Á‘Ì … Á_› flËı »ı. ÷ı ωÂıÊ‘‹˘˝ ÿı¬Î›ı »÷ı Á_› flËı÷˘ fi◊Ì. ±ËŸ

ω«Îfḻı ÷˘ Á_ÁÎfl‹Î_ Á’˝ ’HÎ »ı ±fiı flF…\ ’HÎ »ı ÷◊Î ≠‹Î÷αı ⁄Lfiı ‰V÷

’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ⁄flÎ⁄fl Ωı›ı·Ì ’HÎ »ı. ⁄LfiıfiÎ Á‹Îfi‘‹˝fi˘ ±fiı ωÂıÊ‘‹˝fi˘ ’Ïfl«› ’HÎ

≠‹Î÷αı ωÂıÊ’HÎı ¿flı·˘ »ı. ÷˘ … ±Î Á_› ◊Λ »ı. ‹ÎÀı Á_ÁÎfl‹Î_ ⁄Lfiı ‰V÷

»ı ….

““±Î Á‰Hν »ı ¿ı ’Ìkη »ı””, ±Î »Ì’ »ı ¿ı ‹˘÷Ì”” ±Î‰Î ±fiı¿ Á_›˘

Á‹Îfi‘‹˝ ‹ÎhÎ ÿı¬‰Î◊Ì ±fiı ωÂıÊ‘‹˝ fi ÿı¬‰Î◊Ì ◊Λ »ı. ’fl_÷ Á_ÁÎfl‹Î_ ÷ı ⁄Lfiı

‰V÷±˘ ÁÿΠˢ› … »ı. Ωı›ı·Ì ’HΠˢ› »ı, ±fi¤‰ı·Ì ’HΠˢ› … »ı. ÷˘ …

Á_› ◊Λ »ı. ÷ı‹ ÂflÌfl ±fiı ±ÎI‹Î ’HÎ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ˢ› ÷˘ … Á_› ◊Λ »ı.

‹ÎÀı ’HÎ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ±ÎI‹Î »ı ….

≠ë - ±flH› ±ÎÏÿ V◊Îfi˘‹Î_ F›Îflı ““±Î V◊Îb »ı ¿ı ’vÊ »ı”” ±Î‰˘ Á_›

◊Λ »ı I›Îflı ÷ı V◊Îfi‹Î_ ÷˘ ÷ı ⁄Lfiı ‰V÷‹Î_◊Ì ¿˘¥’HÎ ±ı¿ … ‰V÷ ËÂı. ⁄Lfiı ÷˘

I›Î_ ˢ¥ ¿ı … fiËŸ. ÷˘ ÷‹ı ±ı‹ ¿ı‹ Á‹Ω‰˘ »˘ ¿ı ““…ı ˢ› »ı ÷ıfi˘ … Á_›

◊Λ »ı. ±◊ν÷˚ …ıfi˘ Á_› ◊Λ »ı ÷ı ˢ› … »ı. ±Î‰_ ¿ı‹ Á‹Ω‰˘ »˘ ? I›Î_

»ı ±ı¿ ‰V÷ ±fiı Á_› ◊Λ »ı ⁄ıfi˘, ÷˘ ˢ› ÷ıfi˘ … Á_› ◊Λ ±fiı Á_› ◊Λ

÷ı ˢ› … ±Î ‰Î÷ ¿ı‹ CÎÀı ?

μkÎfl - ÷‹Îfl˘ ±Î ≠ë T›Î…⁄Ì fi◊Ì. ÷‹ı Ë…\ ±‹ÎflÎ ±Î›fiı ⁄flÎ⁄fl

Á‹F›Î fi◊Ì. F›Î_ ⁄ı ‰V÷fiÌ Â_¿Î ◊Λ »ı I›Î_ ÷ı ⁄Lfiı ‰V÷ ˢ› »ı ±ı‹ ±‹ı fi◊Ì

¿Ëı÷Î. ’fl_÷ ±‹ı ÷˘ ±ı‹ ¿Ë̱ı »Ì±ı ¿ı …ı ⁄ı ‰V÷fi˘ Á_› ◊Λ »ı ÷ı ⁄Lfiı ‰V÷

I›Î_ ±◊‰Î ±L›hÎ ’HÎ Á_ÁÎfl‹Î_ ±‰U› ˢ› … »ı. ‹flı·Î ÂflÌfl‹Î_ ÂflÌfl‹ÎhÎ …

»ı, ∞‰ fi◊Ì. ’fl_÷ ±L›hÎ ∞‰÷Î ÂflÌfl‹Î_ ∞‰ »ı ÷˘ … ‹flı·Î ÂflÌfl‹Î_ ““∞‰ »ı

¿ı ∞‰ fi◊Ì”” ±Î‰˘ Á_› ◊Λ »ı. ÕΘ@Àfl ¶ÎflÎ ±◊‰Î ¥„Lƒ›˘ ‰Õı ◊÷Πωʛ ⁄˘‘

¶ÎflÎ ÏfiHν› ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ˉı Ωı ∞‰ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ˢ÷ … fiËŸ ÷˘ ÷ıfiÎ fi΋fi˘

Á_› ’HÎ fi … ◊Î÷ ±fiı ÕΘ@Àfl ¶ÎflÎ ¿ı ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ ÏfiHν› ¿fl‰˘ ’Õ÷ fiËŸ.

…ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ fi ˢ› ÷ıfi˘ ’HÎ Ωı Á_› ◊÷˘ ˢ› ÷˘ ’Î_« … ¤Ò÷˘ »ı.

»}_ ¤Ò÷ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ fi◊Ì. ÷˘ ÷ı »}Î ¤Ò÷fi˘ ’HÎ Á_› @›Î_¿-@›Îflı¿ ’HÎ ◊‰˘

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 47

Ωı¥±ı. ’fl_÷ …ı fi ˢ› ÷ıfi˘ Á_› ¿˘¥fiı ’HÎ ◊÷˘ fi◊Ì. ±Î’HÎÎ ⁄Î’-ÿÎÿÎ ±ÎÏÿ

‰ÕÌ·˘ ¿ı …ı±˘fi_ ±‰ÁÎfi ◊¥ «Ò@›_ »ı. …ı±˘ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ Ë÷Î, ‰÷˝‹Îfi‹Î_ fi◊Ì, I›Îflı

’˘÷ÎfiÎ CÎfl‹Î_ ¿ı ⁄ÌΩfiÎ CÎfl‹Î_ ‹ÎflÎ ÿÎÿÎ »ı ¿ı fi◊Ì ±Î‰˘ Á_› ◊÷˘ fi◊Ì. F›Îflı

∞‰_÷ ˢ› »ı I›Îflı … ≠›˘…fi‰Â◊Ì ÷ı±˘ ⁄ËÎfl √›Î ˢ› ÷˘ Á_› ◊Λ »ı ¿ı

‹ÎflÎ ÿÎÿÎ CÎfl‹Î_ »ı ¿ı fiËŸ ? ’ÎÕ˘ÂÌfiÎ CÎfl‹Î_ ’HÎ »ı ¿ı fiËŸ ? ±Î flÌ÷ı ω«Îfl÷Î_

Ëı √˙÷‹ ! ÷‹fiı ∞‰fi˘ Á_› ◊›˘ »ı ÷ı◊Ì … ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ∞‰ fi΋fi_ ÷k‰ ±‰U›

»ı …. ––1571––

…ı ˢ› »ı ÷ıfi˘ … Á_› ◊Λ »ı. ±◊ν÷˚ …ıfi˘ Á_› ◊Λ »ı ÷ı Á_ÁÎfl‹Î_

I›Î_ ±◊‰Î ±L›hÎ ±‰U› ˢ› … »ı. ±Î ‰Î÷ μ’fl ≠ë-μkÎfl ¿flı »ı -

∞fl¢ ŸÊ◊ Áfl‚ÊáÊ¢, π⁄US‚ ¬ûÊ¢ Ÿ â π⁄U øfl –•ãŸàÕ ÃŒÁàÕÁìÊÿ, ∞fl¢ Áflfl⁄UËÿªÊ„U Áfl H1572H

(∞fl¢ ŸÊ◊ Áfl·ÊáÊ¢ π⁄USÿ ¬˝Êåâ Ÿ ÃØ π⁄U ∞fl – •ãÿòÊ ÃŒSàÿfl, ∞fl¢ Áfl¬⁄UËê˝„U˘Á¬ H)

√Î◊Î◊˝ - Ωı ±Î‹ … ˢ› ÷˘ ¬flfiı (√‘ıÕÎfiı) ’HÎ f≤_√ ˢ‰Î_ Ωı¥±ı (¿ÎflHÎ

¿ı I›Î_ ’HÎ Á_ÿıË ◊Λ »ı). ÷˘ ÷ı f≤_√ ¬fl‹Î_ fi◊Ì … ’fl_÷ ±L›hÎ »ı …. ±Î …

≠‹ÎHÎı ω’flÌ÷ √˛ËH΋Î_ ’HÎ ±Î … L›Î› ΩHΉ˘. ––1572––

ω‰ı«fi - μ’flfiÌ √Î◊΋Î_ ±ı‰_ Á‹Ω‰‰Î‹Î_ ±ÎT›_ »ı ¿ı ““…ıfi˘ …ıfi˘ Á_ÿıË

◊Λ ÷ı ÷ı ‰V÷ I›Î_ ±◊‰Î ±L›hΠˢ› … »ı.”” ±◊ν÷˚ …ı ‰V÷ …√÷‹Î_ ˢ› ÷ıfi˘

… Á_ÿıË ◊Λ. ÷˘ ±Î ⁄Î⁄÷‹Î_ Â_¿Î ◊Λ »ı ¿ı √Λ-¤ıÓÁ-⁄¿flÎ ±ÎÏÿ ’±˘fiı Ωı¥fiı

÷ıfiÎ ‹Î◊Î μ’fl f≤_√ ÿı¬Î› … »ı. ÷ı◊Ì F›Îflı F›Îflı ¬flfiı (√‘ıÕÎfiı) Ωı¥±ı ±fiı

÷ıfiÎ ‹V÷¿ μ’fl ±Î’HÎÌ ºÏp ’Õı ±ıÀ·ı ÷ı … ¿Î·ı ““Á_ÿıË”” ◊Λ »ı ¿ı √Λ-⁄¿flÎ

±ÎÏÿfiÌ …ı‹ Â_ ¬flfiı ’HÎ f≤_√ »ı ¿ı fi◊Ì ? ±Î‰˘ Á_ÿıË I›Î_ ’HÎ ◊Λ … »ı. ÷‹ÎflÎ

Á‹Ω‰‰Î ≠‹ÎHÎı ÷˘ …ıfi˘ Á_ÿıË ◊Λ ÷ı ‰V÷ …√÷‹Î_ ±‰U› ˢ› … »ı. ÷˘ ¬fl

μ’fl f≤_√fiÌ Â_¿Î ◊÷Ì Ë˘‰Î◊Ì ÷ı ¬flfiı ±◊‰Î ⁄ÌΩ ¬flfiı ’HÎ f≤_√ ˢ‰Î_ Ωı¥±ı

±Î‰Ì ±Î’ÏkÎ ±Î‰Âı.

μkÎfl - ±Î‰Î ≠ë˘fi˘ μkÎfl ÷˘ ’Ò‰˝fiÌ √Î◊΋Î_ … ¿Ëı‰Î¥ √›˘ »ı ¿ı I›Î_ ±◊‰Î

±L› V◊Îfi‹Î_ ’HÎ …ı ‰V÷ …√÷‹Î_ ωz‹Îfi ˢ› ÷ıfi˘ … Á_ÿıË ◊Λ »ı. Á‰˝◊Î

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ48

±Ï‰z‹Îfi ‰V÷fi˘ Á_ÿıË ◊÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ¬flfiÎ ‹V÷¿ μ’fl ¤·ı f≤_√ fi◊Ì. ’fl_÷

±L›hÎ √Λ-⁄¿flÎ ±ÎÏÿ ¥÷fl’±˘‹Î_ f≤_√ »ı …. ¥÷fl‹Î_ »ı … ÷˘ … ¬fl‹Î_ Â_¿Î

√¥ »ı. ““F›Î_ Á_ÿıË ◊›˘ ˢ› I›Î_ ÷ı ‰V÷ ˢ› …”” ±ı‰_ ±‹Îv_ ¿Ëı‰_ fi◊Ì. ’fl_÷

…ıfi˘ Á_ÿıË ◊Λ »ı ÷ı ‰V÷ I›Î_ ±◊‰Î ±L›hÎ ’HΠˢ› … »ı. ÷˘ … ÷ıfi˘ Á_ÿıË

◊Λ, ±Î‹ ±‹Îv_ ¿Ëı‰_ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±ËŸ ’HÎ f≤_√ √Λ-¤ıÓÁ-⁄¿flÎ ±ÎÏÿ‹Î_

»ı, ÷ı◊Ì … ±ËŸ (¬fl‹Î_) Á_ÿıË ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ±‹ÎflÎ ¿◊fi‹Î_ ¿˘¥ T›Ï¤«Îfl ÿ˘Ê

±Î‰÷˘ fi◊Ì. ¬flfiÎ ‹V÷¿ μ’fl f≤_√fiÌ Â_¿Î ◊¥ »ı ÷ı◊Ì ÷ı ±◊‰Î ±L› ¬flfiı …

f≤_√ ˢ‰Î_ Ωı¥±ı ±ı‹ fiËŸ ’fl_÷ …√÷‹Î_ @›Î_› ’HÎ f≤_√ ˢ›, ÷ı ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ Ωı›ı·Î_

ˢ› ÷˘ … ÷ıfiÌ Â_¿Î ±L›hÎ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ‹ÏËÊÎÏÿ‹Î_ f≤_√ »ı. ÷˘ … ¬fl‹Î_ Â_¿Î

◊Λ »ı.

ˉı ±ÎI‹ÎfiÌ ÏÁÏ©‹Î_ ÁÎ÷‹_ ±fi‹Îfi …HÎΉı »ı.

…ı‹ …ıfi˘ Á_ÿıË ◊Λ »ı ÷ı ’ÿÎ◊˝ …√÷‹Î_ ˢ› … »ı. ÷ı‹ ““ω’flÌ÷⁄˘‘””‹Î_

’HÎ ±Î … L›Î› ΩHΉ˘. ±ıÀ·ı ¿ı F›Î_ F›Î_ ω’flÌ÷ ⁄˘‘ ◊Λ »ı I›Î_ ±◊‰Î ±L›hÎ

÷ı ‰V÷ ±‰U› ˢ› … »ı. …ı‹¿ı ÿÒfl ÿÒfl V◊Îb … ˢ›. ’fl_÷ ±_‘¿Îfl ±ÎÏÿ ˢ‰Î◊Ì

Á‹Îfi‘‹˝ ‹ÎhÎ ÿı¬Î‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ““±Î ’vÊ … »ı”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ω’flÌ÷⁄˘‘ ¿ÿΫ

¿˘¥ ‹fiW› ¿flÌ ·ı. ÷˘ I›Î_ ’HÎ ±Î … L›Î› ·Î√ı »ı ¿ı …ıfi˘ ω’flÌ÷ ⁄˘‘ ◊Λ

»ı ÷ı ‰V÷ ’HÎ I›Î_ ¤·ı fi ˢ› ÷˘ ’HÎ …√÷‹Î_ ±‰U› ˢ› »ı. F›Î_ V◊Îb »ı

I›Î_ …ı ’vÊfi˘ ⁄˘‘ ◊›˘ ÷ı ’vÊ (I›Î_ ¤·ı fi◊Ì ÷˘ ’HÎ) ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ÷˘ ±‰U›

»ı …. Ï’k΂‹Î_ Á‰Hνfi˘ ¤˛‹ ◊Λ »ı. ÷ı ’HÎ Á_ÁÎfl‹Î_ @›Î_› ’HÎ Á‰Hν »ı ÷˘ …

◊Λ »ı. »Ì’‹Î_ fl…÷fi˘ …ı ⁄˘‘ ◊Λ »ı I›Î_ ’HÎ Á_ÁÎfl‹Î_ @›Î_› ’HÎ fl…÷ »ı, ÷ı

Ωı›ı·_ »ı ÷˘ … «‹¿ Áfl¬Ì ÿı¬Î‰Î◊Ì fl…÷fi˘ ⁄˘‘ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì F›Î_ F›Î_ ‰V÷

¿_¥¿ ⁄Ì∞ … ˢ› ±fiı ⁄˘‘ ÷ıfiı ‹‚÷Ì ⁄Ì∞ ‰V÷fi˘ ◊÷˘ ˢ› ÷˘ ÷ı ω’flÌ÷

⁄˘‘‰Î‚Ì ‰V÷ ’HÎ Á_ÁÎfl‹Î_ ωz‹Îfi ˢ› ÷˘ … ÷ıfi˘ I›Î_ ⁄˘‘ ◊Λ »ı. ‰LK›Î’hÎÎÏÿ

…ı ‰V÷ Á_ÁÎfl‹Î_ Á‰˝◊Î ±Ï‰z‹Îfi ˢ› »ı. ÷ı ‰V÷‰Î‚˘ ω’flÌ÷ ⁄˘‘ ’HÎ ±Î

…√÷‹Î_ @›Î_› ◊÷˘ fi◊Ì.

±Î flÌ÷ı ω«Îfl÷Î_ Ëı √˙÷‹ ! ÷‹ÎflÎ ±Ï¤≠Λ ≠‹ÎHÎı ±‹ÎflÎ ÂflÌfl‹Î_ ±ÎI‹Î

»ı ¿ı fiËŸ ? ±Î‰Ì Â_¿Î ±◊‰Î ±ÎI‹Î fi◊Ì … ±Î‰˘ ω’flÌ÷ ⁄˘‘ ¿fl‰Î V‰w’

““±ÎI‹ÎfiÎ ±„V÷I‰ Á_⁄_‘Ì …ı ‹ÎL›÷Î ‹fi‹Î_ ≠‰÷ı˝ »ı ÷ı ±ÎI‹Îfi_ ¬flf≤_√ÎÏÿfiÌ …ı‹

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 49

Á‰˝◊Î fi΄V÷I‰ ‹Îfi˘ ÷˘ ÷ı CÎÀ÷_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì Á_ÿıËfi˘ ωʛ ±fiı ω’flÌ÷⁄˘‘fi˘ ωʛ

…ı ’ÿÎ◊˝ ˢ› »ı ÷ı ’ÿÎ◊˝ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ @›Î_¿ ±‰U› ±„V÷I‰ ‘flΉı »ı. ––1572––

•ÁàÕ •¡ËflÁflflÄπÙ, ¬Á«U‚„UÊ•Ù ÉÊ«UÙ˘ÉÊ«US‚fl –ŸÁàÕ ÉÊ«UÙÁûÊ fl ¡ËflÁàÕûʬ⁄UÙ ŸÁàÕ‚gÙ˘ÿ¢ H1573H

(•Sàÿ¡ËflÁfl¬ˇÊ— ¬˝Á÷œÊŒ˜ ÉÊ≈UÙ˘ÉÊ≈USÿfl – ŸÊÁSà ÉÊ≈U ßÃËfl ¡ËflÊÁSÃàfl¬⁄UÙ ŸÊÁSÇÊéŒÙ˘ÿ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ ““•ÉÊ≈U”” ÂOÿ‹Î_ CÎÀfi˘ ÏfiÊı‘ ˢ‰Î◊Ì ≠Ï÷’ZÎ ±ı‰˘ CÎÀ

Á_ÁÎfl‹Î_ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±∞‰ ÂOÿ ’HÎ ≠Ï÷Êı‘‰Î‚˘ ˢ‰Î◊Ì ÷ıfi˘ ≠Ï÷’ZÎ (∞‰)

’HÎ Á_ÁÎfl‹Î_ »ı …, ±◊‰Î ““±ËŸ CÎÀ fi◊Ì”” ¥I›ÎÏÿ ‰Î@›fiÌ …ı‹ ““∞‰ fi◊Ì””

±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ŸÊÁSà ÂOÿ ∞‰fiÎ ±„V÷I‰fiı ÁÒ«‰fiÎfl˘ »ı. ––1573––

ω‰ı«fi - ßÃÙ˘åÿÁSà ¡Ëfl— = ÷◊Πˉı ¿Ëı‰Î÷Î ±ÎËΠ±fi‹Îfi◊Ì ’HÎ

±ÎI‹Î »ı ±ı‹ ÏÁ© ◊Λ »ı ÷ı ±ÎË_ ±fi‹Îfi ±Î ≠‹ÎHÎı »ı - CÎÀ - ’À - ’I◊fl

¥I›ÎÏÿ ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Ì ‰V÷±˘fiı Ωı¥fiı ·˘¿˘ ¿Ëı »ı ¿ı ±Î ÷˘ …Õ »ı. ±Î ÷˘ ±∞‰

»ı. ±Î ’ÿÎ◊˘˝ ÷˘ «ı÷fi fi◊Ì. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ ⁄˘·Î÷Î_ ‰Î@›˘‹Î_ …ı ∞‰ fi◊Ì, «ı÷fi

fi◊Ì ±ı‹ …ı ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı. ÷ı◊Ì I›Î_ ¤·ı ∞‰ fi◊Ì. ’fl_÷ Á_ÁÎfl‹Î_ @›Î_¿ ∞‰

fi΋fi_ ÷k‰ ˢ› ±fiı ÷ıfiı Ωı›_, ΩH›_, ±fi¤T›_ ˢ› ÷˘ … ÷ıfi˘ ÏfiÊı‘ ¿fl‰˘ μÏ«÷

√HÎΛ. …ı‹¿ı ’À (‰jÎ) ±ı CÎÀ fi◊Ì ±◊ν÷˚ ±CÎÀ »ı. ±Î‹ ÷˘ … ⁄˘·Î› ¿ı Ωı

±Î Á_ÁÎfl‹Î_ CÎÀ ˢ›. Ωı Á_ÁÎfl‹Î_ CÎÀ … fi ˢ÷ ÷˘ ±Î ’ÿÎ◊˝ ““±CÎÀ”” »ı. ±Î‹

ÏfiÊı‘ ’HÎ ⁄˘·Î÷ fiËŸ.

…ı …ı ÂOÿ˘ T›I’ÏkΉ΂Πˢ› »ı, ÁÎ◊˝¿ ˢ› »ı ÷ı ÷ı ÂOÿ˘◊Ì ‰ÎE› ‰V÷

±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ˢ› … »ı. ÷ı◊Ì … ÷ı‰Ì ‰V÷ F›Î_ fi◊Ì Ë˘÷Ì I›Î_ ÷ıfi˘ ÏfiÊı‘ ’HÎ

¿flΛ »ı. …ı‹¿ı ÉÊ≈Uà ßÁà ÉÊ≈U—, ŸÎÎã¬ÊÃËÁà ŸÎ¬—, º˝flÃËÁà º˝√ÿ◊˜ …ı «ıpΉ΂˘ ’ÿÎ◊˝ »ı

÷ı CÎÀ »ı. ‹fiW›˘fi_ …ı flZÎHÎ ¿flı »ı ÷ı L≤’ »ı. …ı ƒ‰Ì¤Ò÷ ◊Λ »ı, fi‰Î fi‰Î ’›Î˝›˘fiı

’΋ı »ı ÷ı ƒT› »ı. ±Î‰Î ±Î‰Î …ı …ı ÂOÿ T›I’ÏkΉ΂Π»ı, ÷ı ÷ı ÂOÿ˘◊Ì ‰ÎE›

‰V÷ Á_ÁÎfl‹Î_ ˢ› … »ı. F›Î_ ÷ı ‰V÷±˘ fi◊Ì Ë˘÷Ì I›Î_ ÷ıfi˘ ÏfiÊı‘ ’HÎ ¿flΛ

»ı. ±ËŸ CÎÀ »ı, ±ËŸ CÎÀ fi◊Ì, ±Î ÿı‹Î_ flÎΩ »ı, ±Î ÿı‹Î_ flÎΩ fi◊Ì, ±ËŸ

±Î ƒT› »ı, I›Î_ ±Î ƒT› fi◊Ì. …ı …ı ÂOÿ˘ T›I’ÏkΉ΂Πˢ÷Î fi◊Ì ÷ı ÷ı ÂOÿ◊Ì

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ50

‰ÎE› ¿˘¥ ‰V÷ ’HΠˢ÷Ì fi◊Ì ±fiı ÷ıfi˘ ÏfiÊı‘ ’HÎ ¿flÎ÷˘ fi◊Ì. …ı‹¿ı Á«UàÕ-«UÁflàձΠÂOÿ˘fiÌ ¿˘¥’HÎ Ω÷fiÌ T›I’ÏkÎ ¿ı ±◊˝ ◊÷˘ … fi◊Ì. ‹ÎÀı ÷ÿ˚‰ÎE› ’ÿÎ◊˝ ’HÎ

…√÷‹Î_ fi◊Ì ±fiı ÷ıfi˘ ÏfiÊı‘ ’HÎ ◊÷˘ fi◊Ì. ±ËŸ ÏÕI◊ fi◊Ì, ±ËŸ ÕωI◊ fi◊Ì

±ı‰_ ¿˘¥ ⁄˘·÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÏÕI◊-ÕωI◊ ÂOÿ◊Ì ‰ÎE› ¿˘¥ ‰V÷ …HÎÎ÷Ì Ë˘›

÷˘ ÷ıfi˘ ÏfiÊı‘ ¿flΛ. ’fl_÷ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ T›I’ÏkΠωfiÎfiÎ ÂOÿ˘◊Ì ¿˘¥ ’ÿÎ◊˝

…HÎÎ÷˘ … fi◊Ì ÷˘ ÷ıfi˘ ÏfiÊı‘ ’HÎ ¿ı‹ ◊Λ ?

÷◊Î …ı …ı ÂOÿ˘ ⁄ı ’ÿ˘fiÎ ±fiÏ«÷ Á‹ÎÁ◊Ì ⁄fiı·Î ˢ› »ı ÷ıfiı ±Â© ’ÿ

¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı‰Î ±Â© ’ÿ◊Ì ‰ÎE› ‰V÷ ’HÎ ¿˘¥ ˢ÷Ì fi◊Ì, ÷ı◊Ì ÷ıfi˘ ’HÎ ÏfiÊı‘

¿flÎ÷˘ fi◊Ì. …ı‹¿ı ¬flωÊÎHÎ, ‰LK›Î’hÎ, ±Î¿ÎÂ’W’, ±Î ⁄‘Î ÂOÿ˘ √‘ıÕÎfiı f≤_√,

‰LK›Îfiı ’hÎ ±fiı ±Î¿ÎÂfi_ ’W’ ±Î‹ ±fiÏ«÷ Á‹ÎÁ◊Ì ⁄fiı·Î »ı. ‹ÎÀı ±Â© ’ÿ

»ı. ±Á_¤Ï‰÷ ‰V÷fiı ¿Ëı÷˘ ⁄ı ’ÿ˘fiÎ Ï‹lHΉ΂˘ ÂOÿ »ı. ‹ÎÀı ±Â© ’ÿ »ı. ÷ı‰Î

ÂOÿ˘◊Ì ‰ÎE› ¿˘¥ ‰V÷ … fi◊Ì ÷ı◊Ì ÷ıfi˘ ÏfiÊı‘ ’HÎ ¿flÎ÷˘ fi◊Ì. …√÷‹Î_ @›Î_¿

’HÎ ¬flf≤_√ ˢ÷ ÷˘ ±L›hÎ ÷ıfi˘ ÏfiÊı‘ ¿flÎ÷. ’fl_÷ ÷ı ’ÿÎ◊˝ …√÷‹Î_ @›Î_› »ı …

fiËŸ, ‹ÎÀı ÏfiÊı‘ ’HÎ @›Î_› ¿flÎ÷˘ fi◊Ì. ±Î ««Î˝◊Ì ±ı ‰Î÷ Á‹Ω› »ı ¿ı …ı …ı

ÂOÿ˘ T›I’ÏkΉ΂Πˢ› »ı ±fiı ©’ÿ ˢ› »ı (±ıÀ·ı ¿ı Á‹ÎÁ ωfiÎfiΠˢ› »ı)

÷ı ÷ı ÂOÿ˘◊Ì ‰ÎE› ’ÿÎ◊˘˝ ±‹¿ ±‹¿ V◊Îfi˘‹Î_ «˘yÁ ˢ› »ı ±fiı ⁄οÌfiÎ

V◊Îfi˘‹Î_ ÷ıfi˘ ÏfiÊı‘ ’HÎ ¿flΛ »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı ˢ‰Î◊Ì ±Î ±∞‰ ±ı‰˘ ÂOÿ ⁄˘·Î› »ı. ÷ı ±‰U› ∞‰fiÎ

≠Ï÷’ZΉ΂˘ »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ≠Ï÷’ZÎÌ ∞‰ fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ Á_ÁÎfl‹Î_ ˢ› ÷˘ … ÷ı F›Î_ fi

ˢ› I›Î_ ±Î ±∞‰ ÂOÿ ⁄˘·Ìfiı ∞‰fi˘ ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı ±fiı ±∞‰ ÂOÿ ‰’flΛ »ı.

¿ÎflHÎ ¿ı T›I’ÏkΉ΂Π±ı‰Î © ’ÿfi˘ ≠Ï÷Êı‘ ˢ‰Î◊Ì, F›Î_ F›Î_ T›I’ÏkΉ΂Π±fiı

©’ÿfi˘ (±Á΋ÎÏÁ¿ ’ÿfi˘) ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı. I›Î_ I›Î_ ≠Ï÷’ZΉ΂˘ ÷ı ’ÿÎ◊˝ Á_ÁÎfl‹Î_

@›Î_› ’HÎ Ωı‰Î›ı·˘ ˢ› … »ı. …ı‹¿ı •ÉÊ≈U ÂOÿ CÎÀfiÎ ≠Ï÷’ZΉ΂˘ »ı. ÷ı◊Ì •ÉÊ≈UÂOÿfi˘ ≠›˘√ Ωı Á_ÁÎfl‹Î_ ¿flΛ »ı …ı‹¿ı •ÉÊ≈UÁ◊Œ¢ ÷ÍË◊˜ = ±Î ¤Ò÷· CÎÀ ωfiÎfi_

»ı. ÷˘ ÷ıfiÎ◊Ì fiyÌ ◊Λ »ı ¿ı ±Î ‰Î@› ¶ÎflÎ ±Î ¤Ò÷· μ’fl T›I’ÏkΉ΂Π±fiı ©

±ı‰Î ÉÊ≈U ’ÿfi˘ ÏfiÊı‘ ¿›˘˝ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ¤Ò÷· μ’fl ¤·ı CÎÀ fi ˢ› ’fl_÷ ±L›hÎ

Á_ÁÎfl‹Î_ CÎÀ fi΋fiÎ ≠Ï÷’ZÎ’ÿÎ◊˝fiÌ ÁkÎΠˢ‰Ì … Ωı¥±ı. ÷˘ … ±Î ÏfiÊı‘ ¿›˘˝ ÷ı

μÏ«÷ √HÎΛ. …ıfi˘ ≠Ï÷’ZÎ’ÿÎ◊˝ …√÷‹Î_ ˢ÷˘ … fi◊Ì I›Î_ © ±fiı T›I’ÏkΉ΂Î

’ÿÎ◊˝fi˘ ÏfiÊı‘ ’HÎ ¿flÎ÷˘ fi◊Ì. …ı‹¿ı ““•π⁄UÁfl·ÊáÊ”” ±fiı ““•Á«UàÕ”” ÂOÿ˘ @›Îflı›

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 51

⁄˘·Î÷Î fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı •π⁄UÁfl·ÊáÊ ’ÿ‹Î_ ¬flωÊÎHÎfi˘ ÏfiÊı‘ ◊Λ »ı. ¬fl (√‘ıÕÎ)

fiı …ı ωÊÎHÎ (f≤_√) ÷ı ¬flωÊÎHÎ, ⁄ı ’ÿfi_ ⁄fiı·_ ±Î Á΋ÎÏÁ¿ ’ÿ »ı ÷ı◊Ì ±Â© ’ÿ

»ı. ÷ıfi˘ ÏfiÊı‘ ¿›˘˝ »ı. ’fl_÷ ≠Ï÷’ZÎ ±ı‰Î_ ¬flωÊÎHÎ … …√÷‹Î_ ˢ÷Î_ fi◊Ì ÷ı◊Ì

±ËŸ ±¬flωÊÎHÎ »ı. ±ı‹ ÏfiÊı‘ ¿flÎ÷˘ fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı Á«UàÕ-«UÁflàÕ ÂOÿ˘

T›I’ÏkΠωfiÎfiÎ »ı. ÷ıfi˘ ¿_¥ ±◊˝ … ◊÷˘ fi◊Ì. ÷ÿ˚‰ÎE› ¿˘¥ ‰V÷ … fi◊Ì. ÷ı◊Ì

Á‹ÎÁ ωfiÎfiΠˢ‰Î◊Ì Â©’ÿ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ T›I’ÏkΠωfiÎfiÎ »ı. ‹ÎÀı ÏÕI◊-ÕωI◊

ÂOÿ˘◊Ì ‰ÎE› ∞‰fiÎ …ı‰˘ ¿˘¥ ’HΠω’ZÎ̤Ò÷ ’ÿÎ◊˝ ±Î …√÷‹Î_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì •Á«UàÕ±fiı •«UÁflàÕ ±ı‹ ÏfiÊı‘ ‰Î«¿ ’HÎ ⁄˘·Î÷_ fi◊Ì.

ÁÎflÎ_ ¿ı …ı ÂOÿ Á‹ÎÁ ωfiÎfi˘ ±ı¿·‰Î›˘ ˢ› »ı ÷ıfiı ©’ÿ ¿Ëı‰Î› »ı.

÷ı‹Î_ …ı T›I’ÏkΉ΂ΠÂOÿ˘ ˢ› »ı ÷ı ÂOÿ˘ ‰Î‚Î ’ÿÎ◊˘˝ …√÷‹Î_ ˢ› … »ı. ÷ı◊Ì

÷ı‰Î … ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ±L›hÎ ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı. …ı‹ CÎÀ-’À-«ˆhÎ-‹ˆhÎ ÂOÿ˘ ©’ÿ ’HÎ »ı

±fiı T›I’ÏkΉ΂Π’HÎ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ±L›hÎ (F›Î_ fi ˢ› I›Î_) ÏfiÊı‘ ¿flΛ

»ı. ÷ı‹ ∞‰ ÂOÿ ’HΠ© ±fiı T›I’ÏkΉ΂˘ »ı. ‹ÎÀı ∞‰ fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ ÂflÌfl‹Î_ »ı.

÷˘ … ±L›hÎ Q≤÷¿ÂflÌflÎÏÿ‹Î_ ÷ıfi˘ ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı, ÷ı◊Ì …√÷‹Î_ ∞‰ ±‰U› »ı.

÷◊Î ±Î ÂflÌfl‹Î_ ˉı ±ÎI‹Î fi◊Ì, ±Î ≠‹ÎHÎı ±ÎI‹ÎfiÎ ÏfiÊı‘fiı …HÎΉfiÎfl˘

…ı ±Î ÂOÿ ‰’flΛ »ı. ÷ı ∞‰fiÎ ±„V÷I‰fiÌ ÁÎ◊ı ±Ï‰fiÎ¤Î‰Ì … »ı. …ı‹¿ı ““±ËŸ

CÎÀ fi◊Ì”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ‰Î@›≠›˘√ ÷˘ … ¿flÌ Â¿Î› »ı ¿ı ±L› V◊Îfiı CÎÀ ωz‹Îfi

»ı ÷ı◊Ì, ±◊ν÷˚ CÎÀfi_ …√÷‹Î_ ±„V÷I‰ »ı. ÷˘ … F›Î_ fi◊Ì I›Î_ fi΄V÷ ¿Ëı‰Î› »ı.

…ıfi˘ …ıfi˘ ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˝ Á_ÁÎfl‹Î_ @›Î_¿ »ı … ±Î‰_ ÿı¬Î› »ı. …ı‹¿ı

CÎÀ-’ÀÎÏÿ, (±ı¿ V◊Îfiı ˢ› »ı ÷˘ … ⁄ÌΩ V◊Îfiı ÷ı fi◊Ì ±Î‹ ⁄˘·Î› »ı). Ëı

¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ÷‹ÎflÎ ‰Õı ““∞‰ fi◊Ì”” ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ÂOÿ≠›˘√◊Ì ∞‰fi˘ ÏfiÊı‘ ¿flΛ

»ı. ÷ı◊Ì ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ±‰U› @›Î_¿ ∞‰ »ı …. ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı Á‰˝◊Î (@›Î_› ’HÎ)

fi◊Ì ÷ıfi˘ ÏfiÊı‘ ’HÎ ¿flÎ÷˘ fi◊Ì. …ı‹ ¬flωÊÎHÎfiÌ ÷S› »}Î ±ÎÏÿ ¤Ò÷˘. Á΋ÎL›◊Ì

M≤J‰Ì-…·-±fi·-±Ïfi· ±fiı ±Î¿Î ±Î ’Î_« ¤Ò÷ Á‰˝ÿ½fi¿Îfl˘ ‹Îfiı »ı. ÷ıfiÎ◊Ì

±Ï÷Ïfl@÷ (ϤLfi) »}_-ÁÎ÷‹_ ¤Ò÷ ¿˘¥ ‹Îfi÷_ fi◊Ì ±ıÀ·ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ÷ı »ı …

fiËŸ. ÷ı◊Ì ±ËŸ M≤J‰Ì fi◊Ì ±ı‹ ⁄˘·Î› »ı. ±ËŸ …· fi◊Ì ±ı‹ ⁄˘·Î› »ı. ’fl_÷

±ËŸ »}_-ÁÎ÷‹_ ¤Ò÷ fi◊Ì ±Î‹ @›Îflı› ⁄˘·Î÷_ fi◊Ì ÷ı◊Ì …ı Á_ÁÎfl‹Î_ Á_¤‰÷_ …

fi◊Ì ÷ıfi˘ ÏfiÊı‘ ’HÎ ¿flÎ÷˘ fi◊Ì. ÷‹ÎflÎ ‰Õı ∞‰ fi◊Ì ±Î‹ ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı. ÷ı◊Ì

¿flÎ÷˘ ±ı‰˘ ±Î ÏfiÊı‘ … ∞‰fiÎ ±„V÷I‰fiı ÁΑı »ı. ––1573––

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ52

≠ë - …ıfi˘ ÏfiÊı‘ ¿flΛ ÷ı ˢ› … »ı (‚Ø ˢ› »ı) ±Î‰Ì μ’fl Á‹Ω‰ı·Ì

÷‹ÎflÌ ‰Î÷ ±fiˆ¿Î„L÷¿ (T›Ï¤«ÎflÌ) »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ¬flωÊÎHÎÎÏÿ (‰LK›Î’hÎ-ÂÂf≤_√-

±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ) ’ÿÎ◊˘˝ ±Á÷˚ »ı. ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ fi◊Ì, »÷Î_ ÷ıfi˘ ÏfiÊı‘ ÷˘ ¿flΛ …

»ı. Á_ÁÎfl‹Î_ ·˘¿˘ ±Î‹ ⁄˘·ı … »ı ¿ı √‘ıÕÎfiı Ÿ√ÕÎ fi◊Ì. ‰LK›Îfiı ’hÎ fi◊Ì,

±Î¿Î‹Î_ e· fi◊Ì ¥I›ÎÏÿ. ÷ıfi˘ μkÎfl ±Î’÷Î_ …HÎΉı »ı ¿ı -

•‚•Ù ŸÁàÕ ÁŸ‚„UÙ, ‚¢¡ÙªÊ߬Á«U‚„U•Ù Á‚h¢ –‚¢¡ÙªÊßø©UP¢§Á¬, Á‚h◊àÕ¢Ã⁄U ÁŸÿÿ¢ H1574H

(•‚ÃÙ ŸÊÁSà ÁŸ·œ—, ‚¢ÿÙªÊÁŒ¬˝Á÷œÃ— Á‚h◊˜ – ‚¢ÿÙªÊÁŒøÃÈc∑§◊Á¬, Á‚h◊ÕʸãÃ⁄U ÁŸÿÃ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - …ı ‰V÷ ““±Á÷˚”” ˢ› »ı ÷ıfi˘ ÏfiÊı‘ ¿flÎ÷˘ … fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı

Á_›˘√ÎÏÿ ¤Î‰˘fi˘ … ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı ±fiı …ı Á_›˘√ÎÏÿ «Îfl ¤Î‰˘fi˘ ÏfiÊı‘ ¿flΛ

»ı ÷ı ±◊νL÷fl‹Î_ ±‰U› ˢ› … »ı. ––1574––

ω‰ı«fi - ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı ‰V÷ Á‰˝◊Î ±Á÷˚ … ˢ› »ı, @›Î_› Á_¤‰÷Ì …

fi◊Ì. ÷ıfi˘ ÏfiÊı‘ ’HÎ ¿flÎ÷˘ … fi◊Ì. …ı Á÷˚ ˢ› »ı ÷ıfiÎ … Á_›˘√ÎÏÿ «Îfl ¤Î‰˘fi˘

… ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı. ¤Î‰Î◊˝ ±ı‰˘ »ı ¿ı - ±ËŸ ÿı‰ÿkÎÎÏÿ …ı ¿˘¥ ’ÿÎ◊˝fi˘ ÏfiÊı‘

¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı ÷ı ’ÿÎ◊˝ ±L›ZÎıhÎÎÏÿ‹Î_ Á÷˚ ˢ› ÷˘ … ω‰ÏZÎ÷ ¿˘¥ ¿˘¥ V◊Îfi˘‹Î_

÷ıfiÎ Á_›˘√fi˘, Á‹‰Î›fi˘, Á΋ÎL›fi˘ ±fiı ωÂıÊfi˘ ±ı‹ ±Î «Îfl ¤Î‰˘fi˘ … ÏfiÊı‘

¿flΛ »ı. ’fl_÷ ÿı‰ÿkÎÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fi˘ Á‰˝◊Î ±¤Î‰ ≠Ï÷’Îÿfi ¿flÎ÷˘ fi◊Ì. ±Î ‰Î÷

μÿÎËflHÎ ÁÎ◊ı ±Î ≠‹ÎHÎı »ı. ““ŸÊÁSà ªÎ„U ŒflŒûÊ—”” CÎfl‹Î_ ÿı‰ÿkÎ fi◊Ì ¥I›ÎÏÿ

⁄˘·Î÷Î_ ‰Î@›˘‹Î_ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ CÎfl ’HÎ »ı ±fiı ÿı‰ÿkÎ ’HÎ »ı …. ‹ÎhÎ ÷ı ⁄LfiıfiÎ

Á_›˘√fi˘ … ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı ÷ı ⁄LfiıfiÎ ±„V÷I‰fi˘ Á‰˝◊Î ±’·Î’ ¿flÎ÷˘ … fi◊Ì.

CÎfl ’HÎ »ı ±fiı ÿı‰ÿkÎ ’HÎ »ı. Œ@÷ CÎfl‹Î_ ÿı‰ÿkÎ fi◊Ì. ⁄ËÎfl ⁄Ωfl‹Î_ ±◊‰Î ±L›

V◊Îfi‹Î_ ÷ı ÿı‰ÿkÎ »ı …. ÷ı◊Ì CÎflfiÎ ±fiı ÿı‰ÿkÎfiÎ Á_›˘√fi˘ … ±Î ÏfiÊı‘ ¿Ëı‰Î›

»ı. F›Îflı ÿı‰ÿkÎ Q≤I› ’ÎQ›˘ ˢ›, Á_ÁÎfl‹Î_ ÿı‰ÿkÎ’HÎı ÷ıfi_ ±„V÷I‰ … «ÎS›_ √›_

ˢ›, I›Îfl ’»Ì ““CÎfl‹Î_ ÿı‰ÿkÎ fi◊Ì”” ±Î‹ ⁄˘·Î÷_ … fi◊Ì. ÷ı◊Ì ““CÎfl‹Î_ ÿı‰ÿkÎ

fi◊Ì”” ÷ıfi˘ ±◊˝ CÎflfi˘ ±fiı ÿı‰ÿkÎfi˘ Á_›˘√ fi◊Ì.

±Î ≠‹ÎHÎı ““ŸÊÁSà π⁄UÁfl·ÊáÊ◊˜”” ¥I›ÎÏÿ ⁄˘·Î÷Î ‰Î@›‹Î_ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ¬fl

(√‘ıÕ˘) ’HÎ »ı … ±fiı ωÊÎHÎ (f≤_√ = Ÿ√ÕÎ_) ’HÎ »ı …. ⁄Lfiı ‰V÷ ‚Ø »ı. Œ@÷

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 53

¬flfiı ‹Î◊ı f≤_√ fiÌ¿‚‰Îfi˘ Á‹‰Î› fi◊Ì. μ’ÎÿÎfi÷Î fi◊Ì. ““±Î¿ÎÂ’W’ fi◊Ì”” ±Î

‰Î@›‹Î_ ’HÎ ±Î¿Î ’HÎ »ı ±fiı ’W’ ’HÎ »ı. ’fl_÷ ±Î¿Î‹Î_ ’W’ μ√‰Îfi˘ Á‹‰Î›

(μ’ÎÿÎfi’b_) fi◊Ì. ““ŸÊÁSà •ãÿpãº˝◊Ê—”” ““⁄ÌΩı «_ƒ fi◊Ì”” ¥I›ÎÏÿ ⁄˘·Î÷Î_ ‰Î@›˘‹Î_

±L› ’ÿÎ◊˘˝ ’HÎ »ı ±fiı «_ƒ‹Î ’HÎ »ı. Œ@÷ ⁄ÌΩı «_ƒ‹Î fi◊Ì. ±ı¿ … «_ƒ‹Î »ı.

÷ı◊Ì ±fiı¿‹Î_ flËı‰Î‰Î‚Ì «_ƒI‰ fi΋fiÌ ΩÏ÷ fi◊Ì, Á΋ÎL› fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı CÎÀ CÎHÎÎ

»ı ÷ı◊Ì ÷ı CÎHÎÎ CÎÀ‹Î_ ““CÎÀI‰”” fi΋fi_ Á΋ÎL› ˢ› »ı ÷ı‰Ì flÌ÷ı CÎHÎÎ «_ƒ fi◊Ì

‹ÎÀı ““«_ƒI‰”” fi΋fi_ Á΋ÎL› (ΩÏ÷) fi◊Ì. ±ı‹ …HÎΉΛ »ı. ’fl_÷ Á‰˝◊Î «_ƒfi˘

±¤Î‰ ¿Ëı‰Î÷˘ fi◊Ì ÷◊Î ““Ÿ ‚Áãà ÉÊ≈U¬˝◊ÊáÊÊ ◊ÈÄÃÊ—”” ¥I›ÎÏÿ ⁄˘·Î÷Î ‰Î@›˘‹Î_

““CÎÀ …ı‰ÕÎ_ V◊Ò· (‹˘ÀÎ_) ‹˘÷Ì Ë˘÷Î_ fi◊Ì”” ±Î ±◊˝‹Î_ Á_ÁÎfl‹Î_ CÎÀ ’HÎ »ı ±fiı

‹˘÷Ì ’HÎ »ı …. Œ@÷ ‹˘÷Ì‹Î_ CÎÀfiÎ …ı‰Ì V◊Ò·÷Î fi΋fiÎ √HÎωÂıÊfi˘ … ÏfiÊı‘ ¿flΛ

»ı. ±Î «ˆhÎ ÿı‰ÿkÎ …ı‰˘ ÕÎè΢ fi◊Ì. ±ËŸ ÕËÎ’HÎ fi΋fiΠωÂıÊ ‘‹˝fi˘ … ÏfiÊı‘

¿flΛ »ı. ’HÎ «ˆhÎ ¿ı ÿı‰ÿkÎfi˘ ÏfiÊı‘ ¿flÎ÷˘ fi◊Ì.

±Î flÌ÷ı F›Î_ F›Î_ ““ŸÊÁSÔ” ⁄˘·Î› »ı, ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı I›Î_ I›Î_ Á_›˘√-

Á‹‰Î›-Á΋ÎL› ±fiı ωÂıÊ ±Î «Îflfi˘ … ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı. ’fl_÷ ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ÏfiÊı‘

¿flÎ÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ““ŸÊÁSà •Êà◊Ê”” ““±ÎI‹Î fi◊Ì”” ±Î‰_ ‰Î@› ÷‹ÎflÎ ‰Õı …ı ⁄˘·Î›

»ı ÷ıfi˘ ±◊˝ … ÷ı »ı ¿ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ±ÎI‹Î fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ ¿˘¥¿ V◊Îfiı (∞‰_÷

ÂflÌfl‹Î_) ωz‹Îfi »ı. ÷ıfiÎ Á_›˘√‹ÎhÎfi˘ … ¿˘¥ ±L› V◊Îfi‹Î_ (Q≤÷¿ÂflÌfl‹Î_)

ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı. ±◊ν÷˚ …ı‹ CÎfl‹Î_ ÿı‰ÿkÎ fi◊Ì I›Î_ CÎflfiÎ ±fiı ÿı‰ÿkÎfiÎ Á_›˘√fi˘

… ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı. Á‰˝hÎ ÿı‰ÿkÎ fi◊Ì ±ı‰˘ ±◊˝ ◊÷˘ fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ““±Î ÂflÌfl‹Î_

±ÎI‹Î fi◊Ì”” ÷ıfi˘ ±◊˝ ±Î ÂflÌfl ±fiı ±ÎI‹Îfi˘ Á_›˘√ fi◊Ì ’fl_÷ ±L› ÂflÌfl‹Î_

±ÎI‹Î »ı. ±Î‹ ±ÎI‹Îfi_ ±„V÷I‰ … ÏÁ© ◊Λ »ı. ’HÎ ±„V÷I‰fi˘ Á‰˝◊Î ÏfiÊı‘

◊÷˘ fi◊Ì.

≠ë - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! Ωı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ““…ıfi˘ …ıfi˘ ÏfiÊı‘ ¿flΛ ÷ı ÷ı ˢ› …””

±Î‰˘ Ïfi›‹ ˢ› ÷˘ ““‹Îfl΋Î_ hÎHÎ ·˘¿fi_ V‰Î‹Ì’b_”” ˢ‰_ Ωı¥±ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷‹ı

÷Ì◊*¿fl≠¤ ˢ‰Î◊Ì …ı‰_ ÷‹Îfl΋Î_ Ïhη˘¿ırfl’b_ »ı ÷ı‰_ ‹Îfl΋Î_ Ïhη˘¿ırfl’b_ fi◊Ì.

±Î‹ ˢ‰Î◊Ì ÷‹ÎflÎ ‰Õı ¿Ëı‰Î› »ı ¿ı …ı ÏfiÊı‘ ¿flΛ ÷ı ˢ›, ‹Îfl΋Î_ Ïhη˘¿ırfl÷Î

÷‹ÎflÎ ‰Õı ÏfiÊı‘Λ »ı ‹ÎÀı ˢ‰Ì … Ωı¥±ı ÷◊Î ÏfiÊı‘fiÎ ≠¿Îfl Á_›˘√-Á‹‰Î›-

Á΋ÎL›-ωÂıÊ ±ı‹ «Îfl … ÷‹ı …HÎÎT›Î »ı. ÷ı◊Ì ÏfiÊı‘fi˘ ’Î_«‹˘ ≠¿Îfl fi◊Ì ±ı‰˘

±◊˝ ◊Λ »ı ±fiı …ı …ı ÏfiÊı‘ ¿flΛ ÷ı ÷ı ˢ› »ı. ÷˘ ÏfiÊı‘fi˘ ’Î_«‹˘ ≠¿Îfl ’HÎ

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ54

ˢ‰˘ Ωı¥±ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷‹ı ÷ı ’Î_«‹Îfi˘ ÏfiÊı‘ ¿fl˘ »˘. ‹ÎÀı ’Î_«‹˘ ≠¿Îfl ’HΠˢ‰˘

Ωı¥±ı ±Î‰˘ ±◊˝ ◊Âı. ÷ı◊Ì ÷‹ÎflÌ ±Î ‰Î÷ Á_√÷ ·Î√÷Ì fi◊Ì.

μkÎfl - Ëı √˙÷‹ ! ÷‹ÎflÌ ±Î ‰Î÷ ±›@÷ (±fiÏ«÷) »ı ¿ÎflHÎ ¿ı …ı‹ ‹˘÷Ì‹Î_

CÎÀ≠‹ÎHÎ÷Îfi˘ (CÎÕÎ …ı‰Ì V◊Ò·÷Îfi˘) ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı ÷ı‹ ÷‹Îfl΋Î_ Ïhη˘¿fiÌ

¥rfl÷Îfi˘ ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı. ±Î‹ ωÂıÊfi˘ … ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı. ÷‹ÎflÎ ’˘÷ÎfiÎ 500

ÏÂW›˘fiÌ ±’ıZÎαı ÷‹Îfl΋Î_ ’HÎ ¥rfl÷Î ±‰U› »ı …. ÷‹Îfl΋Î_ Á‰˝◊Î ¥rfl÷Îfi˘

ÏfiÊı‘ ¿flÎ÷˘ fi◊Ì. ‹ÎhÎ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ Ï‰ÂıÊ ¥rfl÷Î fi◊Ì ±ı‹ ωÂıÊfi˘ … ÏfiÊı‘

¿flΛ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ÏfiÊı‘fiÎ ≠¿Îfl˘‹Î_ ’HÎ ““’_«Á_A›Î ωÏÂpI‰”” fi˘ … ÏfiÊı‘

¿flΛ »ı. Á‰˝◊Î ≠Ï÷Êı‘fi˘ ±¤Î‰ …HÎΉÎ÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı «ÎflfiÌ Á_A›Î◊Ì Ï‰ÏÂp

±ı‰˘ ÏfiÊı‘ ÷˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ »ı …. ‹ÎÀı …ı‹ ‹˘÷Ì‹Î_ CÎÀfiÎ …ı‰Ì V◊Ò·÷Î … ÏfiÊı‘Λ

»ı. ÷ı‹ ÏfiÊı‘fiÎ ≠¿Îfl˘‹Î_ ’HÎ ““’_«Á_A›Î”” w’ ωÂıÊfi˘ … ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı.

≠ë - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ÷‹ÎflÌ μ’fl ¿Ëı·Ì ÁCÎ‚Ì ’HÎ ‰Î÷ Á_⁄_‘ ωfiÎfiÌ ·Î√ı

»ı. ›„@÷ ωfiÎfiÌ Ë˘› ±ı‹ …HÎΛ »ı. ÷‹ı ¿Ë˘ »˘ ¿ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı ˢ› »ı (‚Ã˜Ë˘› »ı) ÷ıfi˘ … ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı ±fiı ±‹fiı ““…ı fi ˢ› (•‚Ø ˢ›) ÷ıfi˘ … ÏfiÊı‘

ÿı¬Î› »ı.”” ÷ı◊Ì ÷‹ÎflÌ ‰Î÷ ¬˘ÀÌ ·Î√ı »ı. …ı‹¿ı (1) ‹Îfl΋Î_ hÎHÎ ·˘¿fiÌ ¥rfl÷Î

fi◊Ì (•‚Ø »ı) ÷˘ … ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı. (2) ÏfiÊı‘‹Î_ ’HÎ ’Î_«fiÌ Á_A›ÎωÂıÊ fi◊Ì

(•‚Ø »ı) ÷˘ … ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı. ÷◊Î (3) CÎfl‹Î_ ÿı‰ÿkÎfi˘ Á_›˘√ fi◊Ì (•‚Ø »ı)

÷˘ … ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı. (4) ¬flfiÎ ‹V÷¿ μ’fl ωÊÎHÎfi˘ Á‹‰Î› (μ’ÎÿÎfi÷Î) fi◊Ì

(•‚Ø »ı) ÷˘ … ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı. (5) ±L› «_ƒ‹Î fi◊Ì ÷˘ … ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı.

(6) ‹˘÷Ì‹Î_ CÎÀ≠‹ÎHÎ÷Î fi◊Ì ÷˘ … ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı ¥I›ÎÏÿ Á‰˝V◊Îfi˘‹Î_ …ı fi◊Ì

ˢ÷_ ÷ıfi˘ … ÏfiÊı‘ ÿı¬Î› »ı. ÷ı◊Ì ÷‹ı …ı ±ı‹ Á‹Ω‰˘ »˘ ¿ı ““…ıfi˘ ÏfiÊı‘ ¿flΛ

»ı ÷ı ˢ› … »ı.”” ±Î ‰Î÷ Ë_⁄¿ (¬˘ÀÌ) ·Î√ı »ı.

μkÎfl - Ëı √˙÷‹ ! ÷‹ÎflÌ ‰Î÷ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ±‹ÎflÌ ¿Ëı·Ì ‰Î÷fi˘ ¤Î‰Î◊˝

Ë…\ ÷‹ı Á‹F›Î fi◊Ì. …ı ‰V÷fi˘ F›Î_ ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı ÷ı ‰V÷ I›Î_ ˢ› … »ı ±ı‹

±‹ı fi◊Ì ¿Ëı÷Î, Ωı I›Î_ ÷ı ‰V÷ ˢ÷ ÷˘ ÷˘ ÏfiÊı‘ … fi ¿flÎ÷. ’fl_÷ …ı ‰V÷fi˘

F›Î_ ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı ÷ı ‰V÷ I›Î_ ¤·ı fi◊Ì ’fl_÷ ±L›hÎ ±‰U› ˢ› … »ı. ±ı‹

±◊νL÷fl‹Î_ ±„V÷I‰ ±‹ı Á‹Ω‰Ì±ı »Ì±ı. …ıfi˘ …ıfi˘ ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˝

I›Î_ ±‰U› fi◊Ì …, ’fl_÷ ±L›hÎ »ı …, Á_ÁÎfl‹Î_ Á‰˝◊Î fi◊Ì ±ı‹ fiËŸ. ±Î‰_

‰V÷V‰w’ »ı ±fiı ±‹ı ÷ı‰_ … ‰V÷V‰w’ Á‹Ω‰Ì±ı »Ì±ı. …ı Á_›˘√-Á‹‰Î›-

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 55

Á΋ÎL›-ωÂıÊfi˘ ÏfiÊı‘ …HÎÎT›˘ »ı I›Î_ ’HÎ ÷ı ÷ı B≤ËÎÏÿ‹Î_ ÿı‰ÿkÎÎÏÿfiÎ Á_›˘√ÎÏÿ

fi◊Ì ±fiı ÏfiÊı‘ ¿flΛΠ»ı. ’fl_÷ ÷ı Á_›˘√ÎÏÿ ±L›hÎ »ı …. …ı‹¿ı ω‰ÏZÎ÷ ±ı‰Î

’˘÷ÎfiÎ CÎflfiÌ ÁÎ◊ı … Ëη ÿı‰ÿkÎfiÎ Á_›˘√fi˘ ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı. ’fl_÷ ÷ı ¿Î·ı ’HÎ

ZÎıhÎÎL÷fl ±ı‰Î ±L›CÎfl‹Î_, ¬ı÷fl‹Î_, ËÎÀ‹Î_ (ÿ¿Îfi‹Î_) ±◊‰Î √˛Î‹ÎL÷fl‹Î_ ÿı‰ÿkÎfi˘

Á_›˘√ »ı …. ÷◊Î CÎflfi˘ ’HÎ ÿı‰ÿkÎfiÌ ÁÎ◊ı Á_›˘√ fi◊Ì. ’fl_÷ ’·_√ ±ÎÏÿ CÎfl‰¬flÌ

ÁÎ◊ı ÷˘ ±Î CÎflfi˘ Á_›˘√ ’HÎ »ı ….

±Î … flÌ÷ı ωÊÎHÎfi˘ ’HÎ ¬flfiÎ ‹V÷¿ μ’fl Á‹‰Î› fi◊Ì ’fl_÷ √Λ-⁄¿flÎ

±ÎÏÿfiÎ ‹V÷¿ μ’fl ÷˘ Á‹‰Î› »ı …. Á΋ÎL› ΩÏ÷ ’HÎ ⁄ÌΩı «_ƒ fi ˢ‰Î◊Ì «_ƒ‹Î_

fi◊Ì. ’fl_÷ CÎÀ-’À-√Λ ±ÎÏÿ ¥÷fl ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ CÎÀI‰-’ÀI‰-√˘I‰ fi΋fiÎ_ Á΋ÎL› »ı

…. CÎÀ …ı‰Ì V◊Ò·÷Î Œ@÷ ‹˘÷Ì‹Î_ fi◊Ì ’fl_÷ ⁄ÌΩ V◊Îfiı ¿˘‚Î ±ÎÏÿ‹Î_ »ı ….

Ïhη˘¿ırfl÷Î ’HÎ ÷‹Îfl΋Î_ fi◊Ì ’fl_÷ ÷Ì◊*¿flÎÏÿ ±L›‹Î_ »ı …, ’_«Á_A›ÎωÏÂpI‰

’HÎ ÏfiÊı‘fiÎ ≠¿Îfl˘‹Î_ fi◊Ì ’fl_÷ ±L›hÎ ±fikÎflω‹ÎfiÎÏÿ‹Î_ »ı …. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ

ω‰ZÎÎ◊Ì ±‹ı ¿Ë̱ı »Ì±ı ¿ı ““…ıfi˘ …ıfi˘ ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı ÷ı ÷ı ‰V÷ I›Î_ ¤·ı fi

ˢ›, ’fl_÷ Á΋ÎL›◊Ì Á_ÁÎfl‹Î_ ˢ› … »ı. ±L›hÎ ±‰U› ˢ› … »ı. ±Î‹ ¿Ë̱ı

»Ì±ı - ’HÎ …ıfi˘ F›Î_ ÏfiÊı‘ ¿flΛ »ı ÷ı ‰V÷ I›Î_ ˢ› … »ı. ±Î‹ ±‹ı ¿Ëı÷Î

fi◊Ì ¿ı …ı◊Ì ±‹ÎflÌ ‰Î÷‹Î_ T›Ï¤«Îflÿ˘Ê ±Î‰ı.

≠ë - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ±‹ı ’HÎ ÂflÌfl‹Î_ … ∞‰fi˘ ÏfiÊı‘ ¿fḻı »Ì±ı. ¿ÎflHÎ

¿ı ·˘¿˘ ÂflÌfl‹Î_ ∞‰ »ı ±ı‹ ‹Îfiı »ı.

μkÎfl - Ëı √˙÷‹ ! ÷‹ı ⁄Ë ÁÎv_ … ¿èÎ_. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷‹ı ÂflÌfl‹Î_ … ±ÎI‹Îfi˘

ÏfiÊı‘ ¿fl˘ »˘ ±ı‹ ⁄˘·˘ »˘. ±Îfi˘ ±◊˝ ±ı ◊Λ »ı ¿ı ““±ÎI‹Î ÷˘ »ı …”” Œ@÷

ÂflÌfl‹Î_ ÷ı fi◊Ì. ÷˘ ±‹ÎflÌ ÷‹fiı Á‹Ω‰‰ÎfiÌ …ı ‹Ëıfi÷ Ë÷Ì ÷ı ±‹ÎflÎ ¥pfiÌ

ÏÁÏ© ◊¥ √¥. ¿ÎflHÎ ¿ı ““∞‰ »ı ¿ı fiËŸ”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ÷‹fiı Á_› Ë÷˘. ˉı

““∞‰ »ı”” ±ı‹ ÷˘ ÷‹ı V‰Ì¿Î›*. ∞‰fiÎ ±„V÷I‰fiÌ ÏÁÏ© ‹ÎÀı … ±Î ÁCÎ‚Ì ‹Ëıfi÷

Ë÷Ì. ““÷ı »ı”” ±Î‹ ÷˘ ÏÁ© ◊¥ … «Ò@›_. ±ıÀ·ı ±‹ÎflÎ ¥pfiÌ ÏÁÏ© ◊¥ ±ı …

CÎHÎÎ ±Îfi_ÿfiÌ ‰Î÷ »ı.

ˉı ÏÁ© ◊›ı·Î ÷ı ∞‰fi_ ±„V÷I‰, ±Îl› (±Î‘Îfl) ωfiΠˢ¥ fi ¿ı ±ıÀ·ı

¿˘¥fiı ¿˘¥ ÷ıfi˘ (∞‰fi˘) ±Î‘Îfl ˢ‰˘ Ωı¥±ı ÷ı ’HÎ ±Î’˘±Î’ ÏÁ© ◊Âı …, ÷ıfiÌ

Ï«_÷Î ¿fl‰Î ‰Õı Á›*, ÷ıfiÌ Ï«_÷Î ¿fl‰ÎfiÌ …wfl fi◊Ì. ‰‚Ì ÂflÌfl ωfiÎ ⁄ÌΩı ¿˘¥

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ56

÷ıfi˘ ±Îl› (±Î‘Îfl) Á_¤‰Ì ¿÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ∞‰ ˢ‰ÎfiÎ_ ⁄‘Î_ Ï·_√˘ ∞‰_÷

ÂflÌfl‹Î_ ÿı¬Î› »ı. ‹ÎÀı ÂflÌfl ±ı … ∞‰fi˘ ±Î‘Îfl »ı. ÂflÌfl‹Î_ … ∞‰ »ı, ËÎ,

±ıÀ·Ì ‰Î÷ «˘yÁ »ı ¿ı ⁄‘Î_ … ÂflÌfl˘‹Î_ ∞‰ ˢ› »ı ±ı‹ fi◊Ì, ’HÎ ∞‰_÷

ÂflÌfl˘‹Î_ ∞‰ ±‰U› ˢ› »ı ±fiı Q≤÷ ÂflÌfl˘‹Î_ ∞‰ ˢ÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ∞‰_÷

ÂflÌfl˘‹Î_ … Ëı›-μ’Îÿı›‹Î_ ÏfiT≤ÏkÎ-≠T≤ÏkÎ ±ÎÏÿ ∞‰fiÎ_ Ï·_√˘ ÿı¬Î› »ı, Q≤÷ÂflÌfl˘‹Î_

fiËŸ. ±Î flÌ÷ı ∞‰ »ı ±ı‹ ’HÎ ÏÁ© ◊›_ ±fiı ÷ı ’HÎ ∞‰_÷ ÂflÌfl‹Î_ … »ı ±ı ’HÎ

ÏÁ© ◊›_.

≠ë - ÂflÌfl‹Î_ ∞‰ »ı ±ı‹ ‹Îfi‰Îfiı ⁄ÿ·ı …ı ÂflÌfl »ı ÷ı … ∞‰ »ı ±ı‹

‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ?

μkÎfl - ““±Î ÂflÌfl‹Î_ Ë…\ ∞‰ ∞‰ı »ı, ˉı ±Î ÂflÌfl‹Î_ ∞‰ Q≤I› ’ÎQ›˘

»ı, ±Î ÂflÌfl‹Î_ ∞‰ »ı ’HÎ ‹ÒÏ»˝÷ ◊¥ √›˘ »ı ¥I›ÎÏÿ T›‰ËÎfl ÷◊Î ÷ıfiÌ …ı

T›‰V◊Î »ı ÷ı CÎÀÂı fiËŸ. Ωı ÂflÌfl ±ı … ∞‰ ˢ› ÷˘ ∞‰÷Î ÂflÌflfi˘ ±„BfiÁ_V¿Îfl

…ı‹ ¿flÎ÷˘ fi◊Ì ÷ı‹ Q≤÷ÂflÌflfi˘ ’HÎ ±„BfiÁ_V¿Îfl fi ¿flΉ˘ Ωı¥±ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı

ÂflÌfl ’HÎ ∞‰ … »ı. ∞‰_÷ ÂflÌflfiÎ …ı‰Î ËΉ¤Î‰ Q≤÷ÂflÌfl‹Î_ ’HÎ ÿı¬Î‰Î Ωı¥±ı.

¥I›ÎÏÿ ›„@÷±˘ ±‹ı ±Î√‚ μ’fl Á‹Ω‰ÌÂ_. ––1574––

¡ËflÙÁûÊ ‚àÕÿÁ◊áÊ¢, ‚ÈhûÊáÊ•Ù ÉÊ«UÊÁ÷„UÊáÊ¢ fl –¡áÊ àÕáÊ ‚ŒàÕ¢ ‚Ù ¡ËflÙ •„U ◊߸ „UÙîÊ H1575H

•àÕÙ Œ„UÙÁìÊÿ ‚ â ŸÙ ¬îÊÊÿflÿáÊ÷•Ê•Ù –ŸÊáÊÊߪÈáÊÙ ÿ ¡•Ù ÷ÁáÊ•Ù ¡ËflÙ Ÿ Œ„UÙÁûÊ H1576H

(¡Ëfl ßÁà ‚ÊÕ¸∑§Á◊Œ¢, ‡ÊÈhàflÃÙ ÉÊ≈UÊÁ÷œÊŸÁ◊fl – ÿŸÊÕ¸Ÿ ‚ŒÕZ, ‚ ¡ËflÙ˘Õ ◊ÁÃ÷¸flØ H •ÕÙ¸ Œ„U ∞fl ÃSÿ, ÃãŸÙ ¬ÿʸÿfløŸ÷ŒÊØ – ôÊÊŸÊÁŒªÈáÊp ÿÃÙ ÷ÁáÊÃÙ ¡ËflÙ Ÿ Œ„U ßÁà H)

√Î◊Î◊˝ - ““∞‰”” ±Î‰_ …ı ’ÿ »ı ÷ı ÁÎ◊˝¿ »ı. © ’ÿ ˢ‰Î◊Ì, CÎÀfiÌ …ı‹, …ı

±◊˝ ‰Õı ÷ı ’ÿ ÁÎ◊˝¿ »ı ÷ı … ∞‰ »ı. ˉı ¿ÿΫ ÷‹ı ±Î‰˘ ≠ë ¿fl˘ ¿ı ““ÿıË”” ±ı …

∞‰’ÿfi˘ ±◊˝ »ı ÷˘ ÷ı ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ’›Î˝›‰Î«Ì ÂOÿ˘fi˘ ¤ıÿ »ı ‹ÎÀı iÎÎfiÎÏÿ

√H΢‰Î‚˘ …ı ’ÿÎ◊˝ »ı ÷ı … ∞‰ »ı. ’HÎ ÿıË ±ı ∞‰ fi◊Ì. ––1575-1576––

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 57

ω‰ı«fi - ±ÎI‹ÎfiÌ ÏÁÏ© ‹ÎÀı ˉı fi‰‹_ ±fi‹Îfi ¿Ëı »ı. L›Î›ÂÎj΋Î_ ‰V÷fiÌ

ÏÁÏ© ‹ÎÀı ≠Ï÷iÎÎ, Ëı÷, ±L‰›T›Î„M÷, ±L‰›μÿÎËflHÎ, T›Ï÷flı¿T›Î„M÷, T›Ï÷flı¿

μÿÎËflHÎ, μ’fi› ±fiı Ïfi√‹fi …HÎΉı·Î_ ˢ› »ı. ÷ıfiÎ◊Ì Á_ÿıËÎI‹¿ ‰V÷fi˘ ÏfiHν›

◊Λ »ı. ÷ı … ’©Ï÷◊Ì ±Î ⁄ı √Î◊΋Î_ ∞‰fiÌ ÏÁÏ© ¿flı »ı.

1. ¬fl¸ÃÙ flÁqÔU◊ÊŸ˜ = ’‰˝÷ ±„Bfi‰Î‚˘ »ı, ±Î ≠Ï÷iÎÎ.

2. œÍ◊flûflÊØ = ‘Ò‹‰Î‚˘ ˢ‰Î◊Ì, ±Î Ëı÷.

3. ““ÿòÊ ÿòÊ œÍ◊SÃòÊ ÃòÊ flÁqÔU—”” = F›Î_ F›Î_ ‘Ò‹ »ı I›Î_ I›Î_ ±„Bfi »ı, ±Î

±L‰›T›Î„M÷.

4. ÿÕÊ ◊„UÊŸ‚◊˜ = …ı‹¿ı flÁ˘Õ_ - ±Î ±L‰›μÿÎËflHÎ.

5. ÿòÊ flÁqÔUŸÊ¸ÁSÃ, ÃòÊ œÍ◊Ù˘Á¬ ŸÊÁSà = F›Î_ F›Î_ ‰Ïé fi◊Ì I›Î_ I›Î_ ‘Ò‹ ’HÎ

fi◊Ì ±Î T›Ï÷flı¿T›Î„M÷.

6. ÿÕÊ ‚◊Ⱥ˝— = …ı‹¿ı Á‹ƒ, ±Î T›Ï÷flı¿ μÿÎËflHÎ.

7. ÿÕÊ ◊„UÊŸ‚◊˜ flÁqÔU√ÿÊåÿœÍ◊flØ, ÃÕÊ˘ÿ¢ ¬fl¸ÃÙ˘Á¬ = …ı‹ flÁ˘Õ<_ ‰Ïé◊Ì ›@÷

±ı‰Î ‘Ò‹‰Î‚_ »ı ÷ı‹ ±Î ’‰˝÷ ’HÎ ‘Ò‹‰Î‚˘ »ı. ±Î μ’fi›.

8. ÃS◊ÊŒfl‡ÿ¢ ¬fl¸ÃÙ flÁqÔU◊ÊŸ˜ = ÷ı◊Ì ’‰˝÷ ±‰U› ±„Bfi‰Î‚˘ »ı …. ±Î

Ïfi√‹fi.

μ’fl ≠‹ÎHÎı L›Î›ÂÎj΋Î_ ’‰˝÷fiÌ ±_ÿfl ‰ÏéfiÌ ÏÁÏ© ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. Á‰ı˝

’HÎ ’fl˘ZÎ ’ÿÎ◊˝fiÌ ÏÁÏ© ±Î flÌ÷ı … ◊Λ »ı. ±Î ’©Ï÷fiı ±fi‹Îfi≠‹ÎHÎ ¿Ëı‰Î›

»ı. ÷ı … ’©Ï÷ ≠‹ÎHÎı ∞‰fiÌ ÏÁÏ© ¿flı »ı.

(1) ¡Ëfl ßàÿÃŒ˜ fløŸ¢ ‚ÊÕ¸∑§◊˜ = ““∞‰”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ …ı ÂOÿ ⁄˘·Î› »ı ÷ı

±‰U› ±◊˝‰Î‚˘ »ı. ÷ÿ˚‰ÎE› ’ÿÎ◊˝‰Î‚˘ »ı. ±Î ≠Ï÷iÎÎ.

(2) √ÿÈà¬ÁûÊ◊ûfl ‚Áà ‡ÊÈh¬ŒàflÊØ = ““∞‰”” ±ı‰˘ …ı ±Î ÂOÿ »ı ÷ı T›I’ÏkΉ΂˘

»ı ±fiı © ’ÿ »ı. ¡ËflÃËÁà ¡Ëfl— = …ı ∞‰ı »ı, rÎÁ ·ı »ı, ±Î›W› ‘ÎflHÎ

¿flı »ı, √‹fiÎ√‹fiÎÏÿ «ıpÎ ¿flı »ı ÷ı ∞‰ »ı. ±Î T›I’ÏkÎ ¿Ëı‰Î› ±fiı Á‹ÎÁ

fi◊Ì. ±ı¿·˘ ±ı¿ … ÂOÿ »ı ÷ı◊Ì ±Î ∞‰ ÂOÿ © ’ÿ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î

Ëı÷ ΩHΉ˘.

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ58

(3) ß„U ÿŒ˜ √ÿÈà¬ÁûÊ◊ûfl ‚Áà ‡ÊÈh¬Œ¢, ÌոflŒ˜ ŒÎCÔU◊˜ = ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı …ı

T›I’ÏkΉ΂Î_ ©’ÿ ˢ› »ı ÷ı ÷ı ±‰U› ±◊˝‰Î‚Î_ … ˢ› »ı. ÷ÿ˚‰ÎE› ’ÿÎ◊˝

ˢ› … »ı. ±Î ±L‰›T›Î„M÷ »ı.

(4) ÿÕÊ ÉÊ≈UÊÁŒ∑§◊˜ = …ı‹¿ı ÉÊ≈U-¬≈U-ªÎ„U-ŸÎ¬-÷ͬ ±Î ⁄‘Î ÂOÿ˘ T›I’ÏkΉ΂Î

’HÎ »ı ±fiı ±◊˝‰Î‚Î ’HÎ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ÷ı ÂOÿ˘◊Ì ‰ÎE› ‰V÷±˘ ’HÎ …√÷‹Î_

»ı ….

(5) ÿûÊÈ ‚ÊÕ¸∑¢§ Ÿ ÷flÁÃ, ÃŒ˜ √ÿÈà¬ÁûÊ◊Œ˜ ‡ÊÈh¬Œ¢ ø Ÿ ÷flÁà = …ı …ı ÂOÿ˘

±◊˝‰Î‚Î (÷ÿ˚‰ÎE› ‰V÷‰Î‚Î) ˢ÷Î fi◊Ì. ÷ı ÷ı ÂOÿ˘ T›I’ÏkΉ΂Π±fiı ©

’ÿw’ ’HΠˢ÷Î fi◊Ì. ±Î T›Ï÷flı¿T›Î„M÷.

(6) ÿÕÊ Á«UàÕÊÁŒ∑¢§ π⁄UÁfl·ÊáÊÊÁŒ∑¢§ ø, …ı‹¿ı ÏÕI◊-ÕωI◊ ÷◊Î ¬flωÊÎHÎ ‰√ıflı.

±ËŸ ÏÕI◊-ÕωI◊ ÂOÿ˘ ±ı¿·‰Î›Î ˢ‰Î◊Ì Â©’ÿ »ı. ’fl_÷ ÷ıfiÌ ¿_¥ …

T›I’ÏkÎ fi◊Ì ‹ÎÀı T›I’ÏkΠωfiÎfiÎ ±fiı …ı ¬flωÊÎHÎÎÏÿ ÂOÿ˘ »ı ÷ı T›I’ÏkΉ΂Î

»ı. ’fl_÷ Á΋ÎÏÁ¿ ˢ‰Î◊Ì Â© ’ÿ fi◊Ì, ÷ı◊Ì ÷ı ÷ı ÂOÿ˘◊Ì ‰ÎE› ‰V÷ ’HÎ

±Î Á_ÁÎfl‹Î_ fi◊Ì ….

(7) ““¡Ëfl”” ±Î‰_ …ı ’ÿ »ı ÷ı CÎÀ-’À-L≤’-¤Ò’ ±ÎÏÿ ’ÿ˘fiÌ …ı‹ T›I’ÏkÎ ‰Î‚_

’HÎ »ı ±fiı ©’ÿ ’HÎ »ı. ‹ÎÀı ÁÎ◊˝¿ … ˢ‰_ Ωı¥±ı, ’HÎ ÏÕI◊-ÕωI◊fiÌ

…ı‹ T›I’ÏkÎflÏË÷ fi◊Ì ±fiı ¬flωÊÎHÎÎÏÿfiÌ …ı‹ ±Â© ’ÿ ’HÎ fi◊Ì. ‹ÎÀı

∞‰ fi΋fiÎ ÂOÿ◊Ì ‰ÎE› ‰V÷ Á_ÁÎfl‹Î_ ˢ‰Ì … Ωı¥±ı, ’HÎ fi◊Ì ±ı‹ fiËŸ

±Î μ’fi› »ı.

(8) ÃS◊Êà‚ÊÕ¸∑§◊fl ¡Ëfl¬Œ◊˜ = ÷ı◊Ì ∞‰ fi΋fi_ …ı ’ÿ »ı ÷ı ±‰U› ±◊˝‰Î‚_

… »ı. ‹ÎÀı ÷ÿ˚‰ÎE› ±ÎI‹Î fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ±‰U› »ı …. ±Î

Ïfi√‹fi »ı.

μ’fl˘@÷ L›Î›ÂÎjÎfiÌ fiÌÏ÷-flÌÏ÷ ≠‹ÎHÎı ’HÎ ±ÎI‹÷k‰fiÌ ÏÁÏ© ◊Λ »ı. ±Î

±fi‹Îfi‹Î_ Ëı÷ ⁄ı ’ÿ‰Î‚˘ »ı. √ÿÈà¬ÁûÊ◊ûfl ‚Áà ‡ÊÈh¬ŒàflÊØ ÷ıfi_ ¿ÎflHÎ ±ı »ı ¿ı …ı

…ı ÂOÿ˘ T›I’ÏkΉ΂Πfi ˢ› ’HΠ©’ÿ ˢ› (Á‹ÎÁ ωfiÎfiÎ ±ı¿·‰Î›Î ˢ›)

÷˘ ’HÎ ÷ÿ˚‰ÎE› ‰V÷ Á_ÁÎfl‹Î_ Á_¤‰÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı ÏÕI◊ ±fiı ÕωI◊ ‰√ıflı, ÷◊Î

…ı …ı ÂOÿ˘ ©’ÿ ˢ÷Î fi◊Ì ’HÎ T›I’ÏkΉ΂Πˢ› »ı ÷ı ÷ı ÂOÿ˘ ¤·ı T›I’ÏkΉ΂Î

ˢ› ÷˘ ’HÎ ÷ı ÷ı ÂOÿ˘◊Ì ‰ÎE› ‰V÷±˘ Á_ÁÎfl‹Î_ fi◊Ì ’HΠˢ÷Ì. …ı‹¿ı ¬flωÊÎHÎÎÏÿ,

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 59

±Î flÌ÷ı Ëı÷fiÌ ±fiˆ¿Î„L÷¿÷Î (T›Ï¤«ÎÏfl÷Î) ÿ˘Ê ±À¿Î‰‰Î ‹ÎÀı T›I’Ïk΋k‰ ±fiı

©I‰ ±Î ⁄Lfiı ’ÿ˘ ωÂıÊHÎ-ωÂıW›w’ı ‹¿‰Î‹Î_ ±ÎT›Î_ »ı.

≠ë - ““∞‰”” ’ÿ ÁÎ◊˝¿ »ı ÷ı◊Ì ÷ı ÂOÿ◊Ì ‰ÎE› ‰V÷ ˢ‰Ì Ωı¥±ı ±Î ‰Î÷

⁄flÎ⁄fl »ı. ’fl_÷ ““Œ„U”” = ÂflÌfl ±ı … ∞‰’ÿfi˘ ±◊˝ »ı. ÿıË◊Ì …\ÿ˘ ¿˘¥ ⁄ÌΩı

’ÿÎ◊˝ ∞‰ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÂÎj΢‹Î_ ““ÿıË‹Î_”” … ≠›˘√ ¿flÎ÷˘ ±Î ÂOÿ Ωı‰Î›˘ »ı.

…ı‹¿ı ““∞· ¡Ëfl—, ∞Ÿ¢ Ÿ Á„UŸÁSÔ” ±Î (ÿıË) ±ı … ∞‰ »ı. ÷ı ±Î ÿıËfiı (∞‰fiı)

¿˘¥ ËHÎÌ Â¿÷_ fi◊Ì. ±Î‰Î_ ‰Î@›˘‹Î_ ‰’flÎ÷˘ ±Î ∞‰ÂOÿ ÿıË ±◊˝fiı … ÁÒ«‰ı »ı.

’HÎ ÿıË◊Ì Ï¤Lfi ’ÿÎ◊˝ V‰w’ı ∞‰fiı ÁÒ«‰÷˘ fi◊Ì.

μkÎfl - Ëı √˙÷‹ ! ÷‹ÎflÌ ±Î ‰Î÷ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÿıËfiÎ ±fiı ∞‰fiÎ

’›Î˝›‰Î«Ì ÂOÿ˘ ϤLfi ϤLfi »ı ‹ÎÀı ÷ı ⁄Lfiı ’ÿÎ◊˘˝ ϤLfi ϤLfi »ı. F›Î_ F›Î_

’›Î˝›‰Î«Ì ÂOÿ˘fi˘ ¤ıÿ ˢ› »ı I›Î_ I›Î_ ÷ı ÷ı ÂOÿ˘◊Ì …HÎΉÎ÷Ì ‰V÷ ’HΠϤLfi

ϤLfi … ˢ› »ı. …ı‹¿ı CÎÀ ±fiı ±Î¿ÎÂ. I›Î_ CÎÀfiÎ ’›Î˝›‰Î«Ì ÂOÿ˘ CÎÀ-¿<À-¿<_¤-

¿·Â ‰√ıflı »ı …ı‹Î_fi˘ ±ı¿ ’HÎ ÂOÿ ±Î¿Î ±◊˝fi˘ ‰Î«¿ fi◊Ì. ÷◊Î ±Î¿ÎÂfiÎ

’›Î˝›‰Î«Ì ÂOÿ˘ fi¤Á˚, T›˘‹, ±L÷ÏflZÎ ±fiı ±Î¿ÎÂÎÏÿ »ı. ÷ı‹Î_fi˘ ±ı¿ ’HÎ ÂOÿ

CÎÀfiÎ ±◊˝fi˘ ‰Î«¿ fi◊Ì. ±ı‰Ì … flÌ÷ı ≠V÷÷ ±ı‰Î ∞‰ƒT›‹Î_ ∞‰-…L÷, ±Á‹Îfi˚,

≠ÎHÎÌ Ák‰, ¤Ò÷ ¥I›ÎÏÿ ÂOÿ˘ ∞‰fiÎ ’›Î˝›‰Î«Ì »ı. ÷ı‹Î_fi˘ ±ı¿ ’HÎ ÂOÿ ÿıËfi˘

‰Î«¿ fi◊Ì, ÷◊Î ÂflÌfl, ‰’—, ¿Î›Î, ÿıË, @·ı‰fl, ÷fi ¥I›ÎÏÿ …ı ¿˘¥ ÂOÿ˘ »ı ÷ı

ÿıËfiÎ ‰Î«¿ »ı. ’HÎ ÷ı‹Î_fi˘ ¿˘¥ ±ı¿ ÂOÿ ’HÎ ±ÎI‹Îfi˘ ‰Î«¿ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı …ıfiÎ

…ıfiÎ ’›Î˝›‰Î«Ì ÂOÿ˘ ϤLfi ϤLfi ˢ› »ı ÷ı ÷ı ‰V÷ ’HΠϤLfi ϤLfi … ˢ›

»ı. Ωı ’›Î˝›‰Î«Ì ÂOÿ˘fi˘ ¤ıÿ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ‰V÷fi˘ ±¤ıÿ ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘

Á_ÁÎfl‹Î_ flËı·Ì Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷fi_ ±ı¿I‰ … ◊¥ Ω›. ±Î ‹˘À˘ ⁄Α¿ÿ˘Ê ±Î‰ı »ı.

‰‚Ì Ëı √˙÷‹ ! ÷‹ı …ı ±ı‹ ¿èÎ_ ¿ı ““±Î ∞‰ÂOÿ ÿıË‹Î_ … ‰’flÎ÷˘

Ωı›˘ »ı”” ÷ı ’HÎ ∞‰fi˘ ÿıË‹Î_ μ’«Îfl ¿flΛ˘ »ı. ’fl‹Î◊ı˝ ÿıË ±ı ∞‰ fi◊Ì

’HÎ ±Î ∞‰ Ë_‹ıÂÎ_ ÂflÌflfiÌ ÁÎ◊ı … flËı·˘ »ı ‹ÎÀı ÿıË‹Î_ ∞‰fi˘ μ’«Îfl ‹ÎhÎ

… ¿flΛ˘ »ı. ÷◊Î ÿıË‹Î_ … flËı·˘ »ı ±L›hÎ fiËŸ. ‹ÎÀı ÿıË‹Î_ ∞‰fi˘ μ’«Îfl

¿flΛ˘ »ı ÷◊Î …ı‹ μ’«Îfl ¿flÌfiı ÿıË‹Î_ ∞‰ÂOÿ ‰’flΛı·˘ ÷‹fiı …HÎΛ »ı

÷ı‹ ϤLfi’HÎı ‰’flΛı·˘ ’HÎ ÷‹fiı Ωı‰Î ‹‚ı … »ı. ““ªÃ— ‚— ¡Ëfl—, ŒsÔÃÊÁ◊Œ¢‡Ê⁄UË⁄U◊˜”” = ˉı ±Î ÂflÌfl‹Î_◊Ì ∞‰ «ÎS›˘ √›˘ »ı (±◊ν÷˚ ±Î ‹fiW› Q≤I›

’ÎQ›˘ »ı.) ˉı ±Î ÂflÌflfi˘ V‹ÂÎfi‹Î_ ·¥ …¥fiı ±„BfiÁ_V¿Îfl ¿flα˘. ±Î‰Î

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ60

≠¿ÎflfiÎ ‰Î@›≠›˘√˘ ’HÎ Á_ÁÎfl‹Î_ ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ÂflÌfl‹Î_ …ı ∞‰ ÂOÿ ‰’flΛ

»ı ÷ı μ’«Îfl◊Ì »ı, ’fl‹Î◊˝◊Ì ⁄Lfiı ϤLfi ƒT›˘ »ı.

÷◊Î ∞‰ƒT› ÷˘ iÎÎfiÎÏÿ √H΢◊Ì ›@÷ »ı ±fiı ÿıË ÷˘ …Õ »ı. ÷ı◊Ì ’HÎ ÿıË

±ı … ∞‰ »ı ±Î‹ ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ? ∞‰_÷ ÂflÌfl‹Î_ «ı÷fiÎ-’ÌÕÎ-ÿ—¬-Á¬fiÌ ·Î√HÎÌ-

V‹flHÎ-Â_¿Î ±ÎÏÿ iÎÎfi‘‹˘˝ …ı‰Î ÿı¬Î› »ı ÷ı‰Î ÷ı ‘‹˘˝ Q≤÷ÂflÌfl‹Î_ …HÎÎ÷Î fi◊Ì.

‹ÎÀı ’HÎ ÿıË ±ı ∞‰ fi◊Ì. ±‹ı ’Ëı·Î_ ’HÎ (√Î◊Î 1562 ‹Î_) ¿èÎ_ »ı ¿ı - ÿıË

±ı iÎÎfiÎÏÿ √H΢‰Î‚˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÿıË ±ı ‹ÒÏ÷˝‹Îfi˚ (w’Ì) ‰V÷ »ı ÷ı◊Ì …ı‹ CÎÀ

‹ÒÏ÷˝‹Îfi˚ »ı. ±ıÀ·ı iÎÎfiÎÏÿ √H΢‰Î‚˘ fi◊Ì. ÷ı‹ ±Î ÿıË ’HÎ ‹ÒÏ÷˝‹Îfi˚ »ı ÷ı◊Ì iÎÎfiÎÏÿ

√H΢‰Î‚˘ fi◊Ì. ÷◊Î ÿıË ±fiı ¥„Lƒ›˘◊Ì ¿_¥¿ ϤLfi ±ı‰˘ ±ÎI‹Î »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı

¥„Lƒ›˘ ±fiı ÂflÌfl ¶ÎflÎ ΩHÎı·Î ωʛ˘fi_ ±fiV‹flHÎ ¥„Lƒ›ÎÏÿfiΠωfl΋ ⁄Îÿ ’HÎ

±_ÿfl ¿˘¥¿ ¿flı »ı. ÷ı◊Ì ⁄ÎflÌ ¶ÎflÎ ΩıfiÎfl˘ ’vÊ …ı‹ ⁄ÎflÌ◊Ì Ï¤Lfi »ı ÷ı‹ ±ËŸ

¥„Lƒ› ±fiı ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘ ±ÎI‹Î »ı ±Î‹ ΩHΉ_. ––1575-1576––

¡ËflÙÁàÕ fl•Ù ‚ìÊ¢, ◊√flÿáÊÊ•Ù˘fl‚‚flÿáÊ¢ fl –‚√flááÊÈflÿáÊ•Ù flÊ, •áÊÈ◊ÿ‚√flááÊÈflÿáÊ¢ fl H1577H

(¡ËflÙ˘ÁSà flø— ‚àÿ¢, ◊Œ˜fløŸÊŒfl‡Ê·fløŸÁ◊fl – ‚fl¸ôÊfløŸÃÙ flÊ˘ŸÈ◊Âfl¸ôÊfløŸÁ◊fl H)

√Î◊Î◊˝ - ““∞‰ »ı”” ±Î ‰«fi ÁI› »ı. ‹Îv_ ‰«fi ˢ‰Î◊Ì, ÷‹ÎflÌ Â_¿Î ±ÎÏÿ

±‰Âıʉ«fifiÌ …ı‹. ±◊‰Î ““∞‰ »ı”” ±Î ‰«fi ÁI› »ı. Á‰˝iÎfi_ ‰«fi ˢ‰Î◊Ì,

÷‹ÎflÎ ‹Îfiı·Î Á‰˝iÎfiÎ ‰«fifiÌ …ı‹. ––1577––

ω‰ı«fi - ±ÎÀ·Î_ ±fi‹Îfi˘ Á‹Ω‰‰Î »÷Î_ Ï‹J›ÎI‰ ±fiı ±iÎÎfifiÌ ÷̉˛÷Î

ˢ‰Î◊Ì Ë…\ ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ±ÎI‹Îfi_ ±„V÷I‰ Ωı¥±ı ÷ı‰_ fi◊Ì V‰Ì¿Îfl÷Î, I›Îflı ’fl‹ÎI‹Î

¥Lƒ¤ÒÏ÷fiı ¿Ëı »ı ¿ı - Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ∞‰ …ı‰_ ÷k‰ »ı. ±Î‹ ‹ÎflÎ

¿Ëı‰Î◊Ì ÷‹ı ±Î ‰«fi V‰Ì¿ÎflÌ ·˘. ÷‹ÎflÎ Á_› ‰√ıflıfiΠωʛ‰Î‚Î_ ‰«fi˘ Ë_ ⁄˘S›˘

÷ı ‰«fi˘ …ı‹ ÷‹ı ‹ÎfiÌ ·Ì‘Î_ »ı. ÷ı‹ ‹ÎflÎ ¿Ëı‰Î◊Ì ±Î ‰«fi ’HÎ V‰Ì¿ÎflÌ ·˘.

¤√‰Îfiı ¿Ëı·Ì ±Î ‰Î÷ ’HÎ ±fi‹ÎfiÎI‹¿ … »ı ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

(1) ¡ËflÙ˘ÁSà = ∞‰ »ı ±Î ‰«fi ÁΫ_ »ı, ≠Ï÷iÎÎ, (2) ◊Œ˜fløŸàflÊŒ =

‹Îv_ ‰«fi ˢ‰Î◊Ì, Ëı÷, (3) ÷flà‚¢‡ÊÿÁfl·ÿÊlfl‡Ê·fløŸflØ = ÷‹ÎflÎ Á_›ÎÏÿ

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 61

ωʛ‰Î‚Î_ ⁄οÌfiÎ_ ‰«fi˘fiÌ …ı‹. ±L‰› μÿÎËflHÎ, ÿìÊ ‚àÿ¢ Ÿ ÷flÁà ̘◊ŒËÿfløŸ◊Á¬ Ÿ ÷flÁÃ, ÿÕÊ ∑ͧ≈U‚ÊÁˇÊfløŸ◊˜ …ı …ı ÁI›‰«fi˘ fi◊Ì Ë˘÷Î_ ÷ı ÷ı ‹ÎflÎ_

‰«fi˘ ’HÎ fi◊Ì Ë˘÷Î_. …ı‹¿ı ¬˘ÀÌ ÁÎÏZΉ΂_ ‰«fi, ±Î T›Ï÷flı¿ T›Î„M÷ ÷◊Î T›Ï÷flı¿

μÿÎËflHÎ. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ±fi‹Îfi ¶ÎflÎ Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ‹Îv_ ‰«fi ˢ‰Î◊Ì ∞‰ »ı

±Î‹ ÷‹ı ÁI› ÷k‰ V‰Ì¿Îfl ¿flÌ ·˘.

±ËŸ ¿˘¥ ¿ÿΫ ±ı‰Ì Â_¿Î ¿flı ¿ı ““‹Îv_ ‰«fi ˢ‰Î◊Ì ∞‰ »ı ±Î‹ ÷_ ‹ÎfiÌ

·ı”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ ‰«fi ’fl‹ÎI‹Î ¿ı‹ ⁄˘·ı »ı ? ›„@÷ ±Î’‰Îfiı ⁄ÿ·ı ⁄‚ ‰Î’fl‰ÎfiÌ

¿ı Œfl… ’ÎÕ‰ÎfiÌ ¤√‰Îfifiı Â_ …wfl ? ÷˘ ÷ıfi˘ μkÎfl ±ı‹ Á‹…‰˘ ¿ı ±ËŸ ⁄‚

‰Î’fl‰Îfi˘ ¿ı Œfl… ’ÎÕ‰Îfi˘ ±Î› fi◊Ì. ’fl_÷ ÷‹fiı ‹ıÓ ±ÎÀ·Ì ›„@÷±˘ ±Î’Ì »ı.

÷‹Îfl˘ Á_› ÷‹ı ¿èÎΠωfiÎ ‹ıÓ ¿è΢ »ı. ÷‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ flËı·Î ω«Îfl˘ ±fiı ÷¿˘˝

‹ıÓ V’p ¿èÎÎ »ı. ÷ı◊Ì ‹ÎflΠωÊı Á‰˝iÎ’HÎÎfi˘ ωrÎÁ ¿flÌfiı ‹Îv_ ‰«fi ÷‹ı V‰Ì¿ÎflÌ

·˘. ±Î‹ ¿wHÎΤΉfiÎ◊Ì ⁄˘·Î›ı·_ ±Î ±fi‹Îfi »ı. ÷◊Î ±Î‰Î … ≠¿Îflfi_ ⁄Ì…\_

±fi‹Îfi ’HÎ ±Î’ı »ı.

(1) ¡ËflÙ˘ÁSà ßÁà fløŸ¢ ‚àÿ◊˜ = ∞‰ »ı ±Î ‰«fi Á_’ÒHν ÁI› »ı, ≠Ï÷iÎÎ,

(2) ‚fl¸ôÊfløŸàflÊØ = Á‰˝iÎ-Á‰˝ÿÂa ‹ËÎI‹Î ’vÊfi_ ‰«fi ˢ‰Î◊Ì Ëı÷, (3)

÷flŒŸÈ◊Âfl¸ôÊflÁŒÁà = ÷‹ÎflÎ ’˘÷ÎfiÎ ‹Îfiı·Î Á‰˝iÎ’vÊfiÎ ‰«fifiÌ …ı‹ μÿÎËflHÎ.

…ı‹ ÷‹ı …ıfiı Á‰˝iÎ ‹Îfi˘ »˘ ÷ıfiÎ_ ⁄‘Î_ … ‰«fi˘ ÁI› »ı ±ı‹ Á‹∞fiı V‰Ì¿ÎflÌ

·˘ »˘. ÷ı‹ ““∞‰ »ı”” ±Î‰_ ‹Îv_ ‰«fi ’HÎ Á‰˝iÎ’vÊfi_ … ‰«fi »ı ±ı‹ Á‹∞fiı

Ëı √˙÷‹ ! ÷‹ı V‰Ì¿ÎflÌ ·˘. ‹fiı ¿ı‰·iÎÎfi-¿ı‰·ÿ½fi ◊›ı·Î_ »ı. ÷ı◊Ì Ë_ Á‰˝iÎ »\_,

‹ÎÀı ‹Îv_ ‰«fi ÷‹ı ‹ÎfiÌ ·˘.

≠ë - ’fl‹ÎI‹Î±ı ’˘÷ı ’˘÷ÎfiÎ ‹ÎÀı ◊Œ˜fløŸàflÊØ ‚fl¸ôÊfløŸàflÊØ = ‹Îv_ ‰«fi

ˢ‰Î◊Ì ±fiı Á‰˝iÎfi_ ‰«fi ˢ‰Î◊Ì ±Î‹ ¿ËÌfiı Ë_ Á‰˝iÎ »\_ ±Î‰_ V‰≠Â_ÁÎI‹¿ ‰«fi

¿ı‹ ¿èÎ_ ?

μkÎfl - ±Î V‰≠Â_ÁÎ ‹ÎÀı fi◊Ì ’fl_÷ ≠›˘…fi μ’„V◊÷ ◊Λ I›Îflı ›◊Î◊˝ V‰w’

¿Ëı‰Î ‹ÎÀı V‰w’ÁÒ«¿ ‰«fi »ı ±fiı F›Îflı ±Î‰_ ¿Ëı‰Îfi˘ ±‰Áfl … ±Î‰Ìfiı μ¤˘

flËı »ı I›Îflı ¿wHÎΤΉfiÎ◊Ì ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ V‰w’ÁÒ«¿ ‰«fi˘ ’HÎ ⁄˘·Î› »ı.

––1577––

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ62

÷ÿ⁄UʪŒÙ‚◊Ù„UÊ÷ÊflÊ•Ù ‚ìÊ◊áÊßflÊߢ ø –‚√fl¢ Áøÿ ◊ flÿáÊ¢ ¡ÊáÊÿ◊Ö¤ÊàÕflÿáÊ¢ fl H1578H

(÷ÿ-⁄Uʪ-m·-◊Ù„UÊ÷ÊflÊØ ‚àÿ◊ŸÁìÊÁà ø – ‚àÿ◊fl ◊ fløŸ¢, ôÊÊÿ∑§◊äÿSÕfløŸÁ◊fl H)

√Î◊Î◊˝ - Ë_ ¤›-flÎ√-¶ıÊ ±fiı ±iÎÎfifiÎ ±¤Î‰‰Î‚˘ ˢ‰Î◊Ì ‹Îv_ Á‰˝ ‰«fi

ΩHοÎfl ±fi¤‰Ì ‹K›V◊ ’vÊfiÎ ‰«fifiÌ …ı‹ ÁI› »ı ±fiı ÿ˘Ê ωfiÎfi_ »ı.

––1578––

ω‰ı«fi - ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤±ı ¥Lƒ¤ÒÏ÷fiı μ’flfiÌ √Î◊΋Î_ …ı ±Î‹

¿èÎ_ »ı ¿ı ““Ë_ Á‰˝iÎ »\_. ‹Îv_ ‰«fi »ı ‹ÎÀı Á‰˝iÎfi_ ‰«fi »ı ÷ı◊Ì ÷‹ı V‰Ì¿Îfl ¿flÌ

·˘”” ÷ı ⁄Î⁄÷‹Î_ ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ≠ë ¿flı »ı ¿ı - ÷‹ı Á‰˝iΠˢ ÷ı◊Ì Â_ ◊›_ ? Á‰˝iΠˢ›

÷ıfiÎ_ ⁄‘Î_ … ‰«fi˘ ÁI› … ˢ› ±ı‰˘ ¿˘¥ Ïfi›‹ fi◊Ì, Á‰˝iΠˢ› »÷Î_ ≠›˘…fi‰Â

Ï‹J›Î‰«fi ’HÎ ⁄˘·ı ±ı‰_ ¿ı‹ fi ⁄fiı ? ±Î‰Î ≠ëfi˘ μkÎfl ±Î’÷Î_ …HÎΉı »ı ¿ı -

Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! …\}_ ⁄˘·‰ÎfiÎ_ ‹A›I‰ı «Îfl ¿ÎflH΢ ˢ› »ı. ·˘¿˘ ¤›fiÎ ¿ÎflHÎı

¤›¤Ì÷ ◊›Î »÷Î ÁΫ_ ¿Ëı‰Î◊Ì ÏÂZÎÎ ◊Âı ±ı‰Î ±Î›◊Ì ±ÁI› ⁄˘·ı »ı. ⁄Ì…\_

¿ÎflHÎ flÎ√ »ı, …ıfiı …ıfi˘ flÎ√ ˢ› »ı ÷ıfiÎ ’ZÎ’Î÷fiÎ ¿ÎflHÎı ÷ıfi˘ V‰Î◊˝ Á‘Λ ÷ı ‹ÎÀı

’HÎ …\}_ ⁄˘·ı »ı. hÎÌ…\_ ¿ÎflHÎ ¶ıÊ »ı, …ıfiı …ıfiÌ ÁÎ◊ı ±HÎ⁄fiΉ »ı ÷ı ∞‰ ÷ıfiı ‰‘Îflı

fi¿ÂÎfi ¿ı‹ ◊Λ ? ±ı‰Î ±Î›◊Ì ’HÎ …\}_ ⁄˘·ı »ı ±fiı «˘◊_ ¿ÎflHÎ ‹˘Ë (±iÎÎfi)

ÿÂÎ »ı. …ıfiı …ı ‰V÷ ⁄flÎ⁄fl Á‹Ω¥ fi ˢ›, ΩHÎÌ fi ˢ›, iÎÎfi◊Ì ›◊Î◊˝ ÿı¬Ì fi

ˢ› ÷˘ …\}_ ⁄˘·Î¥ Ω› »ı. ’fl_÷ ±Î «Îflı ¿ÎflH΢ ‹Îfl΋Î_ fiËÌ Ë˘‰Î◊Ì Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ !

‹Îv_ ÁC΂_ ’HÎ ‰«fi ÁI› »ı ±fiı Ïfiÿ˘˝Ê »ı. …ı‹ ÷‹ı ±ı¿√΋◊Ì ⁄ÌΩ √΋ …÷Î

ˢ, ‹Î√˝fiÌ ΩHοÎflÌ fi ˢ‰Î◊Ì flV÷΋Î_ ¤Ò·Î ’ÕuΠˢ I›Îflı ÷ı ÷ı ‹Î√˝fiÎ ±fi¤‰Ì

’vÊ˘ flV÷΋Î_ ‹‚ı I›Îflı ÷‹ı ÷ıfiı ’Ò»˘ »˘, I›Îflı Á΋ı ‹‚fiÎflÎ flV÷ÎfiÎ ÷ı ±fi¤‰Ì

’vÊ˘ Ωı ÷‹ÎflÎ◊Ì ±◊‰Î ±L›◊Ì ¤›¤Ì÷ ◊›ı·Î fi ˢ›, ÷‹ÎflÎ μ’fl flÎ√-¶ıÊ fi

ˢ› ÷˘ ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ ¤› ωfiÎfiÎ, flÎ√¶ıÊ Ï‰fiÎfiÎ ±fiı ±fi¤‰‰Î‚Î ‹Î√˝iÎfiÎ_ Á‰ı˝

‰«fi˘ ÁI› ±fiı Ïfiÿ˘˝Ê ˢ› »ı ÷ı‹ ‹ÎflÎ_ ‰«fi˘ ’HÎ Á‰ı˝ ÁI› »ı ±fiı Ïfiÿ˘˝Ê »ı.

÷ı◊Ì Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ÷‹ı V‰Ì¿ÎflÌ ·˘. ––1578––

±ËŸ √˙÷‹V‰Î‹Ì Á_⁄_‘Ì Â_¿Î μÃΉÌfiı μkÎfl ±Î’÷Î_ ¤√‰Îfi ¿Ëı »ı ¿ı -

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 63

∑§„U ‚√flááÊÈÁûÊ ◊߸, ¡áÊÊ„¢U ‚√fl‚¢‚ÿë¿U߸ –¬Èë¿U‚È fl ¡¢ Ÿ ¡ÊáÊÁ‚, ¡áÊ fl à ¬ìÊ•Ù „UÙîÊÊ H1579H

(∑§Õ¢ ‚fl¸ôÊ ßÁà ◊ÁÃÿ¸ŸÊ„¢U ‚fl¸‚¢‡Êÿë¿UŒË – ¬Îë¿U flÊ ÿŒ˜ Ÿ ¡ÊŸÊÁ‚ ÿŸ flÊ Ã ¬˝àÿÿÙ ÷flØ H)

√Î◊Î◊˝ - ÷‹ı Á‰˝iÎ »˘ ±ı‹ Ë_ ¿ı‹ ‹Îfi_ ? ±Î‰Ì ÷‹ÎflÌ ⁄Ï© ◊÷Ì Ë˘›

÷˘ Ë_ ÷‹ÎflÎ Á‰˝Á_›fiı »ıÿfiÎfl˘ »\_ ±◊‰Î ’Ò»˘, ÷‹ı …ı fi ΩHÎ÷Πˢ ÷ı, …ıfiÎ◊Ì

÷‹fiı ‹ÎflÎ ≠I›ı Á‰˝iÎ’HÎÎfi˘ ωrÎÁ ◊Λ. ––1579––

ω‰ı«fi - Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √˙÷‹ ! ¿ÿΫ ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ Â_¿Î ˢ›

¿ı ““÷‹ı Á‰˝iÎ »˘”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ Ë_ ¿ı‹ ‹ÎfiÌ ·™ ? ‹fiı ÷‹ÎflÎ ≠I›ı Á‰˝iÎ’HÎÎfi˘

ωrÎÁ ¿ı‹ ◊Λ ? ÷‹Îfl΋Î_ ’HÎ ¤›-flÎ√-¶ıÊ ±fiı ±iÎÎfi÷Î ¿ÿΫ ˢ›, ÷ı «Îflı

¿ÎflH΢fi˘ ±¤Î‰ … ˢ› ±ı‰_ fiËŸ, ±Î‹ ’HÎ ¿ı‹ fi ⁄fiı ? Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ÷‹ı ‹fi‹Î_

fiı ‹fi‹Î_ ±Î‹ ω«Îfl˘ »˘. ’fl_÷ ÷‹ÎflÎ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiΠω«Îfl˘ Ï‹J›Î »ı. ¿ÎflHÎ

¿ı Ë_ Á‰˝ Á_›fiı »ıÿfiÎfl˘ »\_ ±fiı …ı Á‰˝ Á_›fiı »ıÿı »ı ÷ı ±‰U› Á‰˝iÎ … ˢ›

»ı. Á‰˝iΠωfiÎ Á‰˝ Á_› »ıÿÎ÷Î … fi◊Ì. ±ËŸ Ëη ⁄ÌΩ ¿˘¥ Á‰˝iΠωz‹Îfi

fi◊Ì. ÷ı◊Ì Ë_ ÷‹fiı Á‰˝iÎfi_ ºpÎL÷ ±Î’÷˘ fi◊Ì. ’HÎ …ı Á‰˝iΠˢ› »ı ÷ı Á‰˝ Á_›fiı

»ıÿfiÎfl ˢ› »ı ÷ı ‰Î÷ Á‰˝◊Î ÁI› »ı.

≠ë - ’fl_÷ ⁄ÌΩ ¿˘¥ Á‰˝iÎ …HÎÎ÷Î fi◊Ì ÷ı◊Ì μÿÎËflHÎfiÎ ±¤Î‰ı ““…ı …ı

Á‰˝iΠˢ› ÷ı ÷ı Á‰˝Á_› »ıÿÌ … ˢ›”” ±Î‰Ì ±L‰› T›Î„M÷ ◊÷Ì fi◊Ì ±fiı

±L‰›T›Î„M÷ fi ◊‰Î◊Ì ±Î Ëı÷ ÁΫ˘ … ËÂı ±ı‹ ωrÎÁ ¿ı‹ ⁄ıÁı ? ¿ÎflHÎ ¿ı

±L‰›T›Î„M÷ ±fiı ±L‰› μÿÎËflHΠωfiÎ ±Î Ëı÷ L›Î›ÂÎjÎfiÌ fiÌÏ÷-flÌÏ÷ ≠‹ÎHÎı

±fiˆ¿Î„L÷¿ ±◊ν÷˚ T›Ï¤«ÎflÌ Ëı÷ ¿Ëı‰Î›, ÷ıfiÎ◊Ì ÁÎK›fiÌ ÏÁÏ© fi ◊Λ.

μkÎfl - Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ÷‹ÎflÌ ±Î ‰Î÷ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ±L‰› ºpÎL÷ ¤·ı fi

‹‚ı, ’HÎ T›Ï÷flı¿T›„M÷◊Ì ÁÎK›fiÌ ÏÁÏ© ◊Λ »ı. …ı …ı Á‰˝iΠˢ÷Î fi◊Ì ÷ı ÷ı

Á‰˝Á_›fiı »ıÿfiÎflÎ ’HΠˢ÷Î … fi◊Ì. …ı‹¿ı √΋fiÎ ÁΑÎflHÎ ·˘¿˘. ±Î ≠‹ÎHÎı

Á‰˝iÎ÷ΠωfiÎ Á‰˝Á_›fiÎ »ık≤I‰fiÌ …ı ±fi’’ÏkÎ »ı ÷ı … ω’flÌ÷‹Î_ ⁄Α¿ ±ı‰_

ÁÎK›fi_ ÁΑ¿≠‹ÎHÎ »ı. …ı‹¿ı ““Á‚hÊ •ŸãÂÈπflã×, ∑§◊¸⁄UÁ„UÃàflÊØ”” ÏÁ©¤√‰L÷˘

±fi_÷ Á¬‰Î‚Î »ı. ¿‹˝ ωfiÎfiΠˢ‰Î◊Ì, ±Î ±fi‹Îfi‹Î_ ±L‰›ºpÎL÷ fi◊Ì ÷˘ ’HÎ

T›Ï÷flı¿T›Î„M÷◊Ì ÁÎK›ÏÁÏ© ◊Λ … »ı. …ı …ı ±fi_÷Á¬‰Î‚Î fi◊Ì ÷ı ÷ı ∞‰˘

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ64

¿‹˝flÏË÷ ’HÎ fi◊Ì …, …ı‹¿ı Á_ÁÎflÌ ∞‰˘. ±Î ≠‹ÎHÎı ω’›˝›‹Î_ ⁄ΑΠ±Î‰ı »ı ±ı

… ÁÎK›fi_ ÁΑ¿ ≠‹ÎHÎ »ı.

±◊‰Î hÎHÎı ·˘¿fiÌ ±_ÿfl flËı·Ì …ı ¿˘¥ ‰V÷ ÷‹ı fi ΩHÎ÷Πˢ ÷ı ‹fiı ÷‹ı

’Ò»˘, …ı◊Ì ÷‹fiı ‹ÎflÎ ≠I›ı Á‰˝iÎ’HÎÎfi˘ ωrÎÁ ◊Λ. ÷‹ı …ı ¿_¥ ’Ò»˘ ÷ıfi˘ μkÎfl

±Î’‰Î Ë_ ÷ˆ›Îfl »\_. Ë_ ±Î‰_ V’p ¿Ëı÷˘ ˢ‰Î◊Ì ’HÎ ÷‹Îflı ‹ÎflÎ μ’fl Á‰˝iÎ’HÎÎfi˘

ωrÎÁ ¿fl‰˘ Ωı¥±ı.1

÷◊Î …ıfi΋Î_ ¤›-flÎ√-¶ıÊ ±fiı ±iÎÎfi÷Πˢ› »ı ÷ı … …\}_ ⁄˘·ı »ı. ‹Îfl΋Î_

¤›ÎÏÿ «Îflı ¿ÎflH΢fi˘ ±¤Î‰ ÏÁ© »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı «Îflı ¿ÎflH΢‹Î_fiÎ ¿˘¥’HÎ ¿ÎflHÎfiÎ_

Ï·_√˘ ‹Îfl΋Î_ ÿı¬Î÷Î_ fi◊Ì. …ıfiı ¤› ˢ› »ı ÷ı Õfl’˘¿’HÎı ±V÷T›V÷ ⁄˘·ı, …ıfiı

flÎ√ ˢ› »ı ÷ı ’ZÎ’Î÷◊Ì ⁄˘·ı, …ıfiı ¶ıÊ Ë˘› »ı ÷ı ¥W›Î˝-ÿÎ{-±ÿı¬Î¥◊Ì ⁄˘·ı ±fiı

…ıfiı ±iÎÎfi÷Πˢ› »ı ÷ı ±Î√‚-’λ‚ …\ÿ_-…\ÿ_ ⁄˘·ı. ±Î‹Î_fi_ ±ı¿’HÎ Ï·_√ ‹Îfl΋Î_

fi◊Ì. ‹ÎÀı ‹Îfl΋Î_ ¤›ÎÏÿ «Îflı ¿ÎflH΢fi˘ ±¤Î‰ »ı ….

±Î ≠‹ÎHÎı Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ÷‹ı Á‹Ωı. ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ iÎÎfiÎI‹¿Ï·_√ ωfiÎ @›Îflı›

’HÎ ∞‰ fi΋fi˘ Ï·_√Ì ±ı¿·˘ ÿı¬Î÷˘ ˢ› ÷˘ ÷˘ iÎÎfiÎI‹¿Ï·_√ fi ÿı¬Î› »÷Î_ Ï·_√Ì

±ı‰˘ ∞‰ ËÂı ±ı‰Ì Â_¿Î ◊Λ. ’fl_÷ iÎÎfiÎI‹¿Ï·_√ ωfiÎ Ï·_√Ì ±ı‰˘ ∞‰ @›Îflı›

ˢ÷˘ … fi◊Ì ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¤›ÎÏÿ «Îflı ¿ÎflH΢fiÎ Ï·_√˘ ÿı¬Î÷Î_ ˢ› ÷˘ … ¤›ÎÏÿ

¿ÎflH΢ ˢ› ±fiı …}_ ⁄˘·‰ÎfiÎ ≠Á_√˘ ⁄fiı, ’fl_÷ ¤›ÎÏÿ «Îflı ¿ÎflH΢fiÎ_ Ï·_√˘

‹Îfl΋Î_ fi◊Ì. ‹ÎÀı ¤›ÎÏÿ ¿ÎflH΢ ‹Îfl΋Î_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ‹Îv_ ‰«fi Ï‹J›Î fi◊Ì, Á_’ÒHν

ÁI› »ı. ––1579––

∞fl◊Èfl•ÙªÁ‹¢ª¢, ªÙÿ◊ ‚√flå¬◊ÊáÊ‚¢Á‚h¢ –‚¢‚Ê⁄UËÿ⁄UÕÊfl⁄U-ÂÊß÷•¢ ◊ÈáÊ ¡Ëfl¢ H1580H

(∞fl◊ȬÿÙªÁ‹XÔ¢U, ªıÃ◊ ! ‚fl¸¬˝◊ÊáÊ‚¢Á‚h◊˜ – ‚¢‚Ê⁄UËÃ⁄USÕÊfl⁄UòÊ‚ÊÁŒ÷Œ¢ ¡ÊŸËÁ„U ¡Ëfl◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ±Î ≠‹ÎHÎı Ëı √˙÷‹ ! μ’›˘√·ZÎHΉ΂˘, Á‰˝ ≠‹ÎH΢◊Ì ÏÁ©,

1. ‹Ò·√Î◊΋Î_ ⁄ı ‰Îfl flÊ ÂOÿ »ı. ±ıÀ·ı ““Ë_ Á‰˝ Á_› »ıÿfiÎfl »\_ ±◊‰Î ÷‹ı …ı fi ΩHÎ÷Î

ˢ ÷ı ’Ò»˘ ±◊‰Î …ı ΩHÎ÷Πˢ ÷ı ’HÎ ‹ÎflÌ ’flÌZÎÎ ‹ÎÀı ’Ò»Ì Â¿˘ »˘ ±Î‰˘ ±◊˝ fiÌ¿‚Ì

¿ı »ı.

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 65

Á_ÁÎflÌ-‹@÷, V◊Ήfl ±fiı hÎÁÎÏÿ ¤ıÿ‰Î‚˘ ∞‰ fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ »ı ±ı‹ ÷‹ı ΩH΢.

––1580––

ω‰ı«fi - ±Î ≠‹ÎHÎı Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √˙÷‹ ! ÷‹ı ““∞‰ »ı”” ±ı‹ V‰Ì¿Îfl˘. ÷ı

∞‰ ¿ı‰˘ »ı ? ÷ıfi˘ μkÎfl hÎHΠωÂıÊH΢◊Ì …HÎΉı »ı. μ’›˘√ »ı ·ZÎHÎ …ıfi_ ±ı‰˘

∞‰ »ı. μ’›˘√ ±ıÀ·ı Á΋ÎL› ±fiı ωÂıÊ ‘‹˘˝fiı ΩHΉÎfiÌ iÎÎfi„@÷, «ı÷fi΄@÷

±◊ν÷˚ ⁄˘‘ÎI‹¿Â„@÷ωÂıÊ. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ «ı÷fi΄@÷ »ı Ï·_√ …ıfi_ ÷ı ∞‰ »ı. F›Î_

F›Î_ ∞‰ ˢ› »ı I›Î_ I›Î_ ±S’ ±◊‰Î ±Ï‘¿ ‹ÎhÎαı «ı÷fi΄@÷ ˢ› … »ı ±fiı

F›Î_ F›Î_ ∞‰ ˢ÷˘ fi◊Ì I›Î_ I›Î_ «ı÷fi΄@÷ ˢ÷Ì … fi◊Ì. ÷ı◊Ì μ’›˘√ ±◊ν÷˚

«ı÷fi΄@÷ ±ı ∞‰fi_ ·ZÎHÎ »ı.

÷◊Î √Î◊Î 1554 ◊Ì 1563 ‹Î_ ¿èÎÎ ≠‹ÎHÎı ∞‰ ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ◊Ì ÏÁ© ◊Λ

»ı. √Î◊Î 1564 ◊Ì 1576 ‹Î_ ¿èÎÎ ≠‹ÎHÎı ∞‰ ±fi‹Îfi◊Ì ÏÁ© ◊Λ »ı ±fiı

√Î◊Î 1577 ◊Ì 1579 ‹Î_ ¿èÎÎ ≠‹ÎHÎı Á‰˝iÎfiÎ ‰«fiV‰w’ ±Î√‹≠‹ÎHÎ◊Ì ∞‰

ÏÁ© ◊Λ »ı. ±Î flÌ÷ı ≠I›ZÎ-±fi‹Îfi ±fiı ±Î√‹ ±ı‹ Á‰˝≠‹ÎH΢◊Ì ±ÎI‹÷k‰fiÌ

ÏÁÏ© ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì Á‰˝ ≠‹ÎHÎÏÁ© ±ı‰Î ±ÎI‹÷k‰fiı ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘.

÷◊Î ±Î ∞‰fiÎ Á_ÁÎflÌ ±fiı ‹@÷ ±ı‹ ⁄ı ¤ıÿ »ı. …ı ∞‰˘ ¿‹˝‰Î‚Πˢ›

»ı, …L‹-‹flHΉ΂Πˢ› »ı ÷ı Á_ÁÎflÌ ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı …ı ∞‰˘ ¿‹˝ ωfiÎfiΠˢ›

»ı, …L‹-‹flHΠωfiÎfiΠˢ› »ı ÷ı ‹@÷ ¿Ëı‰Î› »ı. Á_ÁÎflÌ ∞‰˘fiÎ hÎÁ-V◊Ήfl ±ı‹

⁄ı ¤ıÿ˘ »ı. Á¬-ÿ—¬fiÎ Á_Ωı√˘‹Î_ …ı ∞‰˘ ¥E»Î ‹…⁄ Ëηı «Î·ı ÷ı hÎÁ, ±fiı

√‹ı ÷ı‰Î_ ÿ—¬-Á¬ ±Î‰ı ÷˘ ’HÎ ’˘÷ÎfiÌ ¥E»Î ≠‹ÎHÎı √‹fiÎ√‹fi fi ¿flÌ Â¿ı ÷ı

V◊Ήfl ¿Ëı‰Î› »ı ÷ı V◊ΉflfiÎ M≤J‰Ì¿Î›-±M¿Î›-÷ıμ¿Î›-‰Îμ¿Î›-‰fiV’Ï÷¿Î› ±ı‹

’Î_« ≠¤ıÿ »ı. hÎÁfiÎ ⁄ı¥„Lƒ›-÷ı¥„Lƒ›-«μÏfl„Lƒ› ±fiı ’_«ı„Lƒ› ¥I›ÎÏÿ ¤ıÿ-≠¤ıÿ˘

»ı ÷◊Î ÁÒZ‹-⁄Îÿfl-’›Î˝M÷Î ±fiı ±’›Î˝M÷Î ¥I›ÎÏÿ ±fiı¿ ¤ıÿ-≠¤ıÿ‰Î‚˘ ±Î ∞‰

fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ »ı.

±ËŸ ±fiı¿ ¤ıÿ-≠¤ıÿ‰Î‚_ ±Î ∞‰ƒT› »ı ±ı‹ ¿èÎ_ ±ıÀ·ı ¿˘¥¿ ‰ıÿÎL÷‰ÎÿÌ

≠ë ¿flı »ı ¿ı - ±ÎI‹ÎfiÎ hÎÁ-V◊Ήfl-‹@÷-Á_ÁÎflÌ-ÁÒZ‹-⁄Îÿfl-’›Î˝M÷-±’›Î˝M÷ ¥I›ÎÏÿ

±fiı¿ ¤ıÿ ÷‹ı …ı ¿Ë˘ »˘ ÷ı ¬˘ÀÎ »ı. ÷‹ÎflÌ ‰Î÷ ±ÏÁ© »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ±ÎI‹Î

Á‰˝hÎ ±ı¿w’ … »ı. ±‹ÎflÎ ÂÎj΋Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı -

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ66

∞∑§ ∞fl Á„U ÷ÍÃÊà◊Ê, ÷Íà ÷Íà ¬˝ÁÃÁDÔU× –∞∑§œÊ ’„ÈUœÊ øÒfl, ŒÎ‡ÿà ¡‹øãº˝flØ H ⁄˛õÏ⁄Lÿ μ’ÏfiÊÿ˚ 11

ÿÕÊ Áfl‡ÊÈh◊Ê∑§Ê‡Ê¢, ÁÃÁ◊⁄UÙ¬å‹ÈÃÙ ¡Ÿ— –‚VÔUËáʸÁ◊fl ◊ÊòÊÊÁ÷Á÷¸ãŸÊÁ÷⁄UÁ÷◊ãÿà H

ÃÕŒ◊◊‹¢ ’˝rÊÔ, ÁŸÁfl¸∑§À¬◊ÁfllÿÊ –∑§‹È·àflÁ◊flʬ㟢, ÷ŒM§¬¢ ¬˝∑§Ê‡Êà H O≤ËÿÎflH›¿¤ÎW›‰ÎÏ÷˝¿ 3-4-43, 44

©Uäfl¸◊Í‹◊œ—‡ÊÊπ◊EàÕ¢ ¬˝Ê„ÈU⁄U√ÿÿ◊˜ –¿UãŒÊ¢Á‚ ÿSÿ ¬áÊʸÁŸ, ÿSâ flŒ ‚ flŒÁflØ H ¤√‰ÿ˚√Ì÷Î 15-1

…\ÿÎ-…\ÿÎ ¤Ò÷˘‹Î_ ±ı¿ … ±ÎI‹Î flËı·˘ »ı. ’HÎ ±Î¿Î‹Î_ …ı‹ ±ı¿ … «_ƒ

ˢ‰Î »÷Î_ …‚‹Î_ ≠Ï÷Ï⁄_⁄w’ı ±fiı¿ «_ƒ ÿı¬Î› »ı ÷ı‹ ±Î ∞‰ ’HÎ ±ı¿ … ˢ‰Î

»÷Î_ ⁄Ë≠¿Îflı ÿı¬Î› »ı.

±◊‰Î ±Î¿Î …ı‹ ±ı¿ … »ı, ω© … »ı »÷Î_ Ï÷Ï‹flfiÎ fl˘√‰Î‚˘ ’vÊ

÷ı … ±Î¿ÎÂfiı ϤLfi-ϤLfi ±ı‰Ì ±fiı¿ flı¬Î±˘ ‰Õı ¤fl’Òfl ¤flı·_ Ï«hÎ-ωϫhÎ ÿı¬ı

»ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ω¿S’˘ ωfiÎfi_ ±fiı ±I›L÷ Ïfi‹˝‚ ±ı‰_ ±Î ±ı¿ … ⁄˛õ÷k‰ »ı.

»÷Î_ ±Ï‰zÎfiÎ ¿ÎflHÎı ÷ı ⁄˛õ÷k‰ ΩHÎı ¿·ÏÊ÷ ◊›_ fi ˢ› ÷ı‹ ±fiı¿w’ı …√÷fiÎ

∞‰˘fiı ¤ÎÁı »ı.

V≤Ïpfi_ ‹Ò· ⁄˛õÎ »ı. ÷ı ‹Ò‚ μK‰˝-±Î¿Î‹Î_ »ı ±fiı ÷ı‹Î_◊Ì fiÌ¿‚ı·Ì ∞‰˘w’Ì

Âάα˘ fiÌ«ı-’Î÷η‹Î_ »ı ±ı‰Î ±rI◊T≤ZÎfiı ±T›› = ÏfiI› = Áÿ΄V◊÷ ¿Ëı‰Î‹Î_

±ÎT›_ »ı. »_ÿ˘ ÷ı ±Î T≤Z΋Î_ ’Î_ÿÕÎ_ »ı. …ı ·˘¿˘ ±Î ⁄˛õfiı ΩHÎı »ı ÷ı … ÁΫΠ‰ıÿiÎ

= ‰ıÿfiı ΩHÎfiÎflÎ ±ıÀ·ı ⁄˛õiÎ = ⁄˛õfiı ΩHÎfiÎflÎ ¿Ëı‰Î› »ı. μ’fl˘@÷ ⁄‘Î … ’ÎÃ˘

±ı‹ ÁÒ«‰ı »ı ¿ı ±ÎI‹Î …\ÿÎ-…\ÿÎ fi◊Ì ’HÎ ±ı¿ ⁄˛õÎ … »ı. Á‰˝ ÂflÌfl˘‹Î_ ±ı¿ …

±ÎI‹Î »ı.

÷◊Î ‰‚Ì ““¬ÈL§· ∞flŒ¢ ÁÇŸ¢ ‚flZ, ÿŒ˜ ÷Íâ, ÿìÊ ÷Ê√ÿ◊˜, ©UÃÊ◊ÎÃàflSÿ‡ÊÊŸ—,ÿŒãŸŸÊÁÃ⁄UÙ„UÁÃ, ÿŒ¡ÁÃ, ÿŒ˜ ŸÒ¡ÁÃ, ÿŒ˜ ŒÍ⁄U, ÿŒ˜ •ÁãÃ∑§, ÿŒãÃ⁄USÿ ‚fl¸Sÿ, ÿØ‚fl¸SÿÊSÿ ’ÊsÔ×”” ¥I›ÎÏÿ μ’ÏfiÊÿ˘fiÎ ’ÎÃ˘‹Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı ““…ı ¤Ò÷¿Î‚‹Î_ Ë÷_,

¤Îω‹Î_ …ı ¿_¥ ◊Âı ±◊‰Î …ı ±‹fl’HÎÎfi˘ V‰Î‹Ì »ı ÷ı ÁC΂_ ’vÊ … »ı ¿ı …ı

±Lfi◊Ì ‰‘ı »ı, …ı ›iÎ ¿flı »ı, …ı ›iÎ fi◊Ì ¿fl÷˘, …ı ÿÒfl »ı, …ı fi∞¿ »ı, …ı Á‰˝fiÌ

±_ÿfl »ı ±fiı …ı Á‰˝fiÌ ⁄ËÎfl »ı. ÷ı Á‰ı˝ ’vÊωÂıÊ … »ı.

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 67

μ’fl˘@÷ ‰ıÿ˘fiÎ, μ’ÏfiÊÿ˘fiÎ ±fiı ’flÎH΢fiÎ ’ÎÃ˘ Ωı÷Î_ ±ı‹ …HÎΛ »ı ¿ı hÎÁ-

V◊Ήfl ¿ı Á_ÁÎflÌ ±fiı ‹@÷ …ı‰Î ∞‰˘fiÎ ¤ıÿ … fi◊Ì. Á‰˝hÎ ⁄˛õV‰w’ ±ı¿ ’vÊ

… »ı. ±◊ν÷˚ ±ı¿ … ∞‰ »ı. ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ¿˘¥ ‰ıÿÎL÷‰ÎÿÌ ≠ë ¿flı ÷˘ ÷ıfi˘ ˉı

’»ÌfiÌ 1581‹Ì √Î◊΋Î_ μkÎfl …HÎΉı »ı. ––1580––

¡ß ¬ÈáÊ ‚Ù ∞ªÙÁìÊÿ, „UflîÊ flÙ◊¢ fl ‚√flÁ¬¢«U‚È –ªÙÿ◊ ! ÃŒªÁ‹¢ª¢ Á¬¢«U‚È Ã„UÊ Ÿ ¡ËflÙ˘ÿ¢ H1581H

(ÿÁŒ ¬ÈŸ— ‚ ∞∑§ ∞fl, ÷flŒ˜ √ÿÙ◊fl ‚fl¸Á¬á«U·È – ªıÃ◊ ! ÃŒ∑§Á‹XÔ¢U, Á¬á«U·È ÃÕÊ Ÿ ¡ËflÙ˘ÿ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - Ωı ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ Á‰˝Ï’_Õ˘‹Î_ ÷ı ∞‰ ±ı¿ … »ı ±ı‹ ‹Îfi̱ı ÷˘

Â_ ÿ˘Ê ? Ëı √˙÷‹ ! Á‰˝ Ï’_Õ˘‹Î_ ÷ı ±Î¿Î ±ı¿Ï·_√‰Î‚_ ÿı¬Î› »ı. ÷ı‹ ±Î ∞‰

±ı¿Ï·_√‰Î‚˘ ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì. ––1581––

ω‰ı«fi - ¿˘¥ ‰ıÿÎL÷‰ÎÿÌ «Î·Ì ±Î‰÷Ì ∞‰÷k‰fiÌ ««Î˝‹Î_ ≠ë ¿flı »ı ¿ı

1580 √Î◊ÎfiΠω‰ı«fi‹Î_ ¿Ëı·Î ‰ıÿ ±fiı μ’ÏfiÊÿfiÎ ’ÎÃ˘fiÎ ±Î‘Îflı fiÎfl¿Ì, Ï÷›*«,

‹fiW› ±fiı ÿı‰˘fiÎ Á‰˝ ÂflÌflÏ’_Õ˘‹Î_ …ı‹ ±Î¿ÎÂ÷k‰ ±ı¿ »ı ±ı‹ ∞‰÷k‰ ’HÎ ±ı¿

… »ı. ’fl_÷ Á_ÁÎflÌ ±fiı ‹@÷ ¥I›ÎÏÿ ¤ıÿ◊Ì Ï¤Lfi ϤLfi ∞‰ fi◊Ì ±ı‹ ‹Îfi̱ı

÷˘ Â_ ÿÒÊHÎ ±Î‰ı ?

±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ≠ëfiÌ Á΋ı ¤√‰Îfi ¿Ëı »ı ¿ı - Ëı √˙÷‹ ! «ı÷fi ¿ı ±«ı÷fi

±ı‰Î Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿ˚√·Ï’_Õ˘‹Î_ (w’Ì ƒT›˘‹Î_) flËı·_ ±ı‰_ ±Î¿Î ±ı¿ … Ï·_√‰Î‚_ »ı.

Á‰˝fiı ±‰√ÎËfiÎ ±Î’‰Ì ±ı‰Î ≠¿Îflfi_ Ï·_√ Á‰˝ ±Î¿Î‹Î_ »ı. ωÁºÂ÷Î (…\ÿÎ_ …\ÿÎ_

Ï·_√˘) fi˘ ±¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì Á‰˝hÎ ±Î¿Î ±ı¿ »ı ±ı‹ ‹ÎfiÌ Â¿Î›, ‹ÎÀı Á‰˝fiı

±‰√ÎË ±Î’‰˘, ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ ±ı¿ … Ï·_√ Á‰˝hΠˢ‰Î◊Ì ±Î¿ÎÂfi_ ±ı¿I‰ ‹Îfi‰_

μÏ«÷ »ı. ’fl_÷ Ëη …ıfi˘ ω«Îfl ¿flÌ flèÎÎ »Ì±ı ±ı‰˘ ±Î ∞‰ ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ

±ı¿Ï·_√‰Î‚˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÂflÌflÁ_⁄_‘Ì ’ÿ˚√·Ï’_Õ˘‹Î_ ÷ı ∞‰fi_ …ı «ı÷fiηZÎHÎ Ï·_√

»ı ÷ı ω·ZÎHÎ ÿı¬Î› »ı. ¿˘¥ ÂflÌflÏ’_Õ‹Î_ «ı÷fiÎ ±Ï‘¿, ¿˘¥ ÂflÌflÏ’_Õ‹Î_ «ı÷fiÎ

ËÌfi ±ı‹ ÂflÌflı ÂflÌflı ËÌfiÎÏ‘¿’HÎı ±fiı¿ ≠¿ÎflfiÌ Ï‰·ZÎHÎ÷Î …HÎΛ »ı. ‹ÎÀı

«ı÷fiηZÎHÎfi˘ ËÌfiÎÏ‘¿’HÎı ¤ıÿ ˢ‰Î◊Ì ·Z› ±ı‰˘ ∞‰ ’HÎ …\ÿ˘ …\ÿ˘ »ı. ÷ı◊Ì Á‰˝

ÂflÌfl-Ï’_Õ˘‹Î_ ∞‰ ±ı¿ »ı ±ı‰_ ‹ÎfiÌ fi ¿Λ. ––1581––

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ68

ŸÊáÊÊ ¡ËflÊ ∑È¢§÷ÊŒ©U√fl ÷ÈÁfl ‹ÄπáÊÊß÷ÿÊ•Ù –‚È„U-ŒÈÄπ-’¢œ-◊ÙÄπÊ÷ÊflÙ ÿ ¡•Ù ÃŒªûÊ H1582H

(ŸÊŸÊ ¡ËflÊ— ∑ȧê÷ÊŒÿ ßfl ÷ÈÁfl ‹ˇÊáÊÊÁŒ÷ŒÊØ – ‚Èπ-ŒÈ—π-’ãœ-◊ÙˇÊÊ÷Êflp ÿÃSÃŒ∑§àfl H)

√Î◊Î◊˝ - ±Î M≤J‰Ì μ’fl Á‰ı˝ ∞‰˘fiÎ_ ·ZÎHÎÎÏÿ ϤLfi ϤLfi ˢ‰Î◊Ì ±fiı¿

CÎÀfiÌ …ı‹ ÷ı ∞‰˘ ϤLfi ϤLfi »ı. Ωı ∞‰˘fi_ ±ı¿I‰ ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ Á¬-ÿ—¬-

¿‹˝⁄_‘ ±fiı ‹˘ZÎfi˘ ±¤Î‰ ◊Λ. ––1582––

ω‰ı«fi - ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ÂflÌflı ÂflÌflı ∞‰ …\ÿÎ-…\ÿÎ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÂflÌflı ÂflÌflı

·ZÎHÎ ±ÎÏÿ ϤLfi ϤLfi »ı. ÷ı◊Ì …ı‹ CÎÕÎ ±fiı¿ »ı ÷ı‹ ∞‰ ’HÎ ±fiı¿ »ı. ÂflÌflı

ÂflÌflı ¿˘¥fiÌ «ı÷fiÎ CÎHÎÌ Ë˘› »ı. ¿˘¥fiÌ «ı÷fiÎ ±˘»Ì ˢ› »ı. ¿˘¥fiÌ «ı÷fiÎ

±I›L÷ ËÌfi ˢ› »ı. ÷ı◊Ì ÂflÌflı ÂflÌflı ∞‰ …\ÿÎ …\ÿÎ »ı. ±ı¿ ÂflÌfl‹Î_◊Ì ∞‰ Q≤I›

’΋ı I›Îflı ⁄‘Î_ … ÂflÌfl Ïfi∞˝‰ ◊÷Î_ fi◊Ì. ±ı¿ Á¬Ì ˢ› I›Îflı ⁄ÌΩ ÂflÌfl‹Î_ flËı·˘

∞‰ ÿ—¬Ì ’HΠˢ› »ı. ‹ÎÀı ≠Ï÷ÂflÌflı ∞‰ …\ÿ˘ …\ÿ˘ ˢ› »ı.

Ωı Á‰ı˝ ∞‰˘fi˘ ‹‚Ìfiı ±ı¿ … ∞‰ »ı ±Î‹ ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ Á¬-ÿ—¬-

¿‹˝⁄_‘ ±fiı ¿‹˘˝◊Ì ‹„@÷ ‰√ıflı ¤Î‰˘ CÎÀı fiËŸ. ±Î … ‰Î÷ 1584 ‹Ì √Î◊΋Î_

√˛_◊¿ÎfllÌ … Á‹Ω‰‰ÎfiÎ »ı. ––1582––

ÂflÌflı ÂflÌflı ·ZÎHÎfi˘ ¤ıÿ ¿ı‰Ì flÌ÷ı »ı ÷ı ¿Ëı »ı -

¡áÊÙfl•ÙªÁ‹¢ªÙ, ¡ËflÙ Á÷ãŸÙ ÿ ‚Ù ¬ß‚⁄UË⁄¢U –©Ufl•ÙªÙ ©UP§Á⁄U‚ÊflªÁ⁄U‚•Ù ÃáÊ Ã˘áÊ¢ÃÊ H1583H

(ÿŸÙ¬ÿÙªÁ‹XÔUÙ ¡ËflÙ Á÷ãŸp ‚ ¬˝ÁÇÊ⁄UË⁄U◊˜ – ©U¬ÿÙª ©Uà∑§·Ê¸¬∑§·¸ÃSß Ã˘ŸãÃÊ— H)

√Î◊Î◊˝ - …ı ¿ÎflHÎ◊Ì μ’›˘√ ·ZÎHΉ΂˘ ∞‰ »ı ±fiı ÷ı μ’›˘√ ÂflÌflı ÂflÌflı

ϤLfi »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı @›Î_¿ μI¿Ê˝ ˢ› »ı ÷˘ @›Î_¿ ±’¿Ê˝ ˢ› »ı. ±Î‹ μI¿Ê˝ ±fiı

±’¿Ê˝fiÎ ¤ıÿ◊Ì ∞‰˘ ϤLfi ϤLfi »ı. ––1583––

ω‰ı«fi - ‰V÷‹Î_ ⁄ı ≠¿ÎflfiÎ ‘‹˘˝ ˢ› »ı. Á΋ÎL› ‘‹˝ ±fiı ωÂıÊ ‘‹˝. ÷ı

⁄Lfiı ≠¿ÎflfiÎ ‘‹˘˝fiı ΩHΉÎfiÌ ±ÎI‹ÎfiÌ …ı «ˆ÷L›Â„@÷ »ı ÷ıfiı … μ’›˘√ ¿Ëı‰Î›

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 69

»ı. Á΋ÎL› ‘‹˝fiı ΩHÎfiÎflÌ «ˆ÷L›Â„@÷fiı ÿ½fi˘’›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı ωÂıÊ‘‹˝fiı

ΩHÎfiÎflÌ «ˆ÷L›Â„@÷fiı iÎÎfi˘’›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î ⁄Lfiı ≠¿ÎflfiÎ ÿ½fi ±fiı iÎÎfifiÎ

μ’›˘√‰Î‚Î ∞‰˘ ˢ› »ı ÷ı μ’›˘√ ÂflÌflı ÂflÌflı μI¿Ê˝ ±fiı ±’¿Ê˝ ‰Î‚Πˢ›

»ı. ¿ÌÕÌfiÎ ÂflÌfl‹Î_ …ı «ˆ÷L› »ı ÷ıfiÎ◊Ì ’ÂfiÎ ÂflÌfl‹Î_ «ˆ÷L› ‰‘Îflı »ı ±fiı ’ÂfiÎ

ÂflÌfl ¿fl÷Î_ ‹Îfi‰fiÎ ÂflÌfl‹Î_ «ˆ÷L› ‰‘Îflı »ı. ‹Îfi‰‹Î_ ’HÎ ⁄΂¿ ¿fl÷Î_ ›‰ÎfifiÎ

ÂflÌfl‹Î_ «ˆ÷L› ‰‘Îflı ˢ› »ı. ±Î‹ ≠Ï÷ÂflÌflı «ˆ÷L› μI¿Ê˝ ±fiı ±’¿Ê˝‰Î‚_ ˢ‰Î◊Ì

±fi_÷¤ıÿ‰Î‚_ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı μ’›˘√·ZÎHΉ΂Π∞‰˘ ’HΠϤLfi ϤLfi ±fi_÷Î »ı. ±Î

≠‹ÎHÎı √Î◊Î 1582 fiÎ ’Ò‰˝ ±‘˝¤Î√fi˘ ±◊˝ Á‹ΩT›˘. ˉı ÷ı … √Î◊Îfi˘ μkÎflΑ˝

Á‹Ω‰ı »ı. ––1583––

∞ªûÊ ‚√flªÿûÊ•Ù, Ÿ ◊ÙÄπÊŒ•Ù Ÿ÷S‚fl –∑§ûÊÊ ÷ÙûÊÊ ◊¢ÃÊ, Ÿ ÿ ‚¢‚Ê⁄UË ¡„Uʪʂ¢ H1584H

(∞∑§àfl ‚fl¸ªÃàflÃÙ Ÿ ◊ÙˇÊÊŒÿÙ Ÿ÷‚ ßfl – ∑§Ãʸ ÷ÙÄÃÊ ◊ãÃÊ, Ÿ ø ‚¢‚Ê⁄UË ÿÕÊ∑§Ê‡Ê◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - Á‰˝ ∞‰˘fi˘ ±ı¿ ∞‰ ‹Îfi‰Î◊Ì Á‰˝T›Î’Ì ◊‰Î◊Ì ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹

‹˘ZÎÎÏÿ CÎÀ÷Î_ fi◊Ì. ÷◊Î ±ı¿ ∞‰ ‹Îfi‰Î◊Ì ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ ¿÷ν-¤˘@÷Î-‹L÷Î ±fiı

Á_ÁÎflÌ ±‰V◊Î ’HÎ CÎÀ÷Ì fi◊Ì. ––1584––

ω‰ı«fi - ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ÂflÌflı ÂflÌflı …\ÿÎ …\ÿÎ ∞‰ »ı. Ωı ±ı‹ fi ‹Îfi̱ı

±fiı Á‰ı˝ ∞‰˘fi˘ ‹‚Ìfiı ±ı¿ … ∞‰ »ı. ±Î‹ Ωı ‹Îfi̱ı ÷˘ ÷ı ∞‰ Á‰˝T›Î’Ì ◊‰Î◊Ì

±Î¿ÎÂfiÎ …ı‰˘ T›Î’¿ ◊›˘. …ı …ı Á‰˝T›Î’Ì=T›Î’¿ ƒT› ˢ› »ı ÷ıfiı Á¬-ÿ—¬

¿‹˝⁄_‘ ±fiı ¿‹˘˝◊Ì ‹„@÷ ˢ÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı ‘‹Î˝„V÷¿Î›, ±‘‹Î˝„V÷¿Î› ±fiı

±Î¿ÎÂ΄V÷¿Î› ±fiı F›Î_ F›Î_ Á¬-ÿ—¬-⁄_‘ ±fiı ‹˘ZÎÎÏÿ ˢ› »ı I›Î_ I›Î_ Á‰˝T›Î’Ì’b_

ˢ÷_ fi◊Ì. …ı‹¿ı ÿı‰ÿkÎ-«ˆhÎ-‹ˆhÎ ¥I›ÎÏÿ. ±Î ±fi‹Îfi◊Ì ±ÎI‹Îfi_ ±ı¿I‰ ‹Îfi‰Î◊Ì

Á¬-ÿ—¬ÎÏÿ CÎÀ÷Î_ fi◊Ì.

‰‚Ì Á‰˝ ∞‰˘fi˘ ±ı¿ ∞‰ ‹Îfi‰Î◊Ì Á‹V÷ ·˘¿‰÷a ∞‰ ◊‰Î◊Ì ±Î¿ÎƒT›fiÌ

…ı‹ ¿÷ν-¤˘@÷Î-‹L÷Î ±fiı Á_ÁÎflÌ ±‰V◊Î ‰√ıflı ¤Î‰˘ ’HÎ CÎÀÂı fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı

…ı …ı ƒT›˘ Á‰˝T›Î’Ì Ë˘› »ı ÷ı ÷ı ¿÷ν-¤˘@÷Î-‹L÷Πˢ÷Î_ fi◊Ì. …ı‹¿ı ±Î¿ÎÂ. ÷ı‹

… ∞‰ ’HÎ ÷ı‰˘ ‹Îfi‰Î◊Ì ¿÷ν ‰√ıflı ¤Î‰˘ Á_¤‰Âı fiËŸ. ––1584––

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ70

∞ªûÊ ŸÁàÕ ‚È„UË, ’„ÍUflÉÊÊ©UÁûÊ Œ‚ÁŸL§©U√fl –’„ÈUÃ⁄U’hûÊáÊ•Ù, Ÿ ÿ ◊ÈP§Ù Œ‚◊ÈP§Ù√fl H1585H

(∞∑§àfl ŸÊÁSà ‚ÈπË, ’„ÍU¬ÉÊÊà ßÁà Œ‡ÊŸËL§¡ ßfl – ’„ÈUÃ⁄U’hàflÃÙ Ÿ ø ◊ÈÄÃÙ Œ‡Ê◊ÈÄà ßfl H)

√Î◊Î◊˝ - Á‰˝ ∞‰˘fi˘ ±ı¿ ∞‰ ‹ÎL›ı »÷ı ⁄ˤÎ√ ÿ—¬Ì ˢ‰Î◊Ì ¿˘¥ Á¬Ì

¿Ëı‰ÎÂı fiËŸ. …ı‹ ±_¤Î√‹Îh΋Î_ Ïfifl˘√Ì Ë˘› ÷ı fiÌfl˘√Ì fi ¿Ëı‰Î› ÷ı‹, ÷◊Î …ı‹

±_¤Î√‹Îh΋Î_ ‹@÷∞‰ ‹@÷ ¿Ëı‰Î÷˘ fi◊Ì ÷ı‹ CÎH΢ ¤Î√ ⁄_‘Λı·˘ ˢ‰Î◊Ì ¿˘¥

‹@÷ ¿Ëı‰ÎÂı fiËŸ. ––1585––

ω‰ı«fi - ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ «Îfl √Ï÷ »ı. fifl¿-Ï÷›*«-‹fiW› ±fiı ÿı‰, «Îflı √Ï÷‹Î_

±’Îfl ∞‰˘ ¤flı·Î »ı. fifl¿ ±fiı ÿı‰‹Î_ ±Á_A›-±Á_A›, √¤˝… ‹fiW›‹Î_ Á_A›Î÷Î,

Ï÷›*«√Ï÷‹Î_-Ïfi√˘ÿ‹Î_ ±fi_÷Î ±fiı M≤J‰Ì¿Î›ÎÏÿ ÂıÊ Ï÷›*«˘‹Î_ ±Á_A›Î÷Î ±Á_A›Î÷Î

∞‰˘ »ı. ±Î‹ Á‰ı˝ ‹‚Ìfiı ¿<· ±fi_÷-±fi_÷ ∞‰˘ »ı. ÷ı ±fi_÷ ∞‰˘‹Î_ ÂÎflÌÏfl¿ ÿ—¬˘

±fiı ‹ÎfiÏÁ¿ ÿ—¬˘◊Ì ÿ—¬Ì = ’ÌÕΛı·Î ∞‰˘ CÎHÎÎ »ı. Á¬Ì ∞‰˘ ÷˘ ⁄Ë …

±S’≠‹ÎH΋Î_ ÿı¬Î› »ı. ÿ—¬Ì ∞‰˘ ¿fl÷Î_ Á¬Ì ∞‰˘ ±fi_÷‹Î¤Î√fiÎ … ‹ÎhΠˢ›

»ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¿‹˘˝fiÎ ⁄_‘fi◊Ì ⁄_‘Λı·Î ∞‰˘ ±fi_÷-±fi_÷ »ı. ¿‹˘˝fiÎ ⁄_‘fi◊Ì ‹@÷

◊›ı·Î ∞‰˘ ÷˘ ‹ÎhÎ ±fi_÷‹Î ¤Î√fiÎ … »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ±Î Á_ÁÎflÌ ∞‰˘fi_ Ï«hÎ

»ı ±fiı ≠I›ZÎ fi…flı ’HÎ ÿı¬Î› »ı.

ˉı Ωı ±Î Á‰ı˝ ∞‰˘ …\ÿÎ …\ÿÎ »ı ±ı‹ fi ‹Îfi̱ı ±fiı ÷ı Á‰ı˝ ∞‰˘fi˘ ±ı¿

… ∞‰ »ı ±ı‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ ÷ı ±ı¿ ‹Îfiı·˘ ∞‰ ÿ—¬Ì-ÿ—¬Ì … flËıÂı. @›Îflı› ’HÎ

Á¬Ì ◊Âı … fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ±ı¿ ∞‰fi˘ CÎH΢ CÎH΢ ¤Î√ ÷˘ ÿ—¬Ì … »ı. Á¬Ì

¤Î√ ÷˘ ⁄Ë … ±S’‹ÎhÎ΋Î_ … »ı. …ı‹ ‘Îfl˘ ¿ı ›iÎÿkÎ fi΋fi˘ ±ı¿ ‹ÎHÎÁ »ı.

…ı ±Î¬Î ÂflÌfl‹Î_ Á‰˝hÎ ÀÌ.⁄Ì., ÕΛÎ⁄ÌÀÌÂ, O·Õ≠ıÁfl, ¿ıLÁfl ¥I›ÎÏÿ CÎHÎÎ …

fl˘√˘◊Ì ’ÌÏÕ÷ »ı. Œ@÷ …‹HÎÎ ËÎ◊fiÌ ±ı¿ ±Î_√‚Ìfi˘ ±ı¿ ¤Î√ … Ïfifl˘√Ì »ı. ÷˘

CÎH΢ ¤Î√ fl˘√Ì ±fiı ±S’¤Î√ fiÌfl˘√Ì Ë˘‰Î◊Ì ›iÎÿkÎ fiÌfl˘√Ì ±fiı Á¬Ì fi◊Ì

¿Ëı‰Î÷˘, ’HÎ fl˘√Ì ±fiı ÿ—¬Ì … ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı Á‰˝ ∞‰˘fi˘ ±ı¿ ∞‰

‹Îfi‰Î◊Ì CÎH΢ ¤Î√ ÿ—¬Ì ±fiı ±S’¤Î√ Á¬Ì ◊‰Î◊Ì ±Î ∞‰ @›Îflı› ’HÎ Á¬Ì

⁄fiÂı fiËŸ. Áÿοη ÿ—¬Ì … flËıÂı.

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 71

÷◊Î ¿˘¥ ∞‰ @›Îflı› ’HÎ ¿‹˘˝fiÎ ⁄_‘fi◊Ì ‹@÷ ◊›ı·˘ CÎÀÂı fiËŸ. ¿ÎflHÎ

¿ı Á‰˝ ∞‰˘fi˘ ±ı¿ ∞‰ ‹Îfi‰Î◊Ì ±fiı ÷ı‹Î_ ±fi_÷Î-±fi_÷ ∞‰˘ ÷˘ ¿‹˘˝◊Ì ⁄_‘Λı·Î

… »ı. ‹ÎhÎ ±fi_÷‹˘ ¤Î√ … ‹@÷ »ı. ÷ı◊Ì CÎH΢ ¤Î√ ⁄© ±fiı ±S’¤Î√ … ‹@÷

»ı. ÷ı◊Ì ⁄© … ¿Ëı‰ÎÂı, ‹@÷ ¿Ëı‰ÎÂı fiËŸ. …ı‹ ›iÎÿkÎ fi΋fi˘ ¿˘¥ ’vÊ ÂflÌflfiÎ

Á‰˝ ±_√˘‹Î_ ÁÎ_¿‚-ÿ˘flÕÎ ±ÎÏÿ◊Ì ‘Îfl˘ ¿ı ⁄_‘Λı·˘ ˢ› ±fiı ±Î_√‚Ìfi˘ ±ı¿ ¤Î√

… ‹@÷ ˢ› ÷˘ ÷ı ⁄© … ¿Ëı‰Î› »ı, ‹@÷ ¿Ëı‰Î÷˘ fi◊Ì. ÷ı‹ Á‹√˛ ·˘¿T›Î’Ì

‹Îfiı·Î ±Î ±ı¿ ∞‰fi˘ ⁄ˤÎ√ ⁄© ±fiı ±S’¤Î√ ‹@÷ ◊‰Î◊Ì ÷ı ∞‰ ⁄© …

¿Ëı‰ÎÂı, ‹@÷ ⁄fiÂı … fiËŸ.

±Î flÌ÷ı ±ı¿ … ∞‰ ‹Îfi‰Î◊Ì Á¬Ì’b_-‹@÷’b_ ¥I›ÎÏÿ ¤Î‰˘ fi CÎÀ÷Î

ˢ‰Î◊Ì ±Î¬Î Á_ÁÎfl‹Î_ ±ı¿ ∞‰ »ı ±Î ‰Î÷ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ∞‰˘fi_ fiÎfiÎω‘’b_ »ı

÷ı … ‰Î÷ ⁄flÎ⁄fl »ı. ‹ÎÀı ±fi_÷-±fi_÷ ∞‰˘ »ı ±Î ‰Î÷ ÏÁ© ◊Λ »ı. ––1585––

¡ËflÙ ÃáÊÈ◊ûÊàÕÙ, ¡„U ∑ȧê÷Ù ÃǪÈáÊÙfl‹¢÷Ê•Ù –•„UflÊ˘áÊÈfl‹ê÷Ê•Ù, Á÷ãŸÁê◊ ÉÊ«U ¬«US‚fl H1586H

(¡ËflSßÈ◊ÊòÊSÕÙ ÿÕÊ, ∑ȧê÷SÃŒ˜ªÈáÊÙ¬‹ê÷ÊØ – •ÕflÊ˘ŸÈ¬‹ê÷ÊŒ˜, Á÷㟠ÉÊ≈U ¬≈USÿfl H)

√Î◊Î◊˝ - ∞‰ ÂflÌfl‹Îh΋Î_ … flËıfiÎfl˘ »ı. I›Î_ … ÷ıfiÎ √H΢ ÿı¬Î÷Πˢ‰Î◊Ì

¿<_¤fiÌ …ı‹, ±◊‰Î ϤLfi ±ı‰Î CÎÀ‹Î_ …ı‹ ’Àfi˘ ±¤Î‰ ˢ› »ı ÷ı‹ ÂflÌfl ⁄ËÎfl

∞‰fiÎ √H΢fi˘ ±fi’·_¤ »ı, ÷ı◊Ì ÂflÌfl ⁄ËÎfl ω‰ÏZÎ÷ ∞‰fi˘ ±¤Î‰ … »ı.

––1586––

ω‰ı«fi - Á‰˝ ∞‰˘fi˘ ±ı¿ … ∞‰ »ı. ÁC΂_› ±Î ωr ±ı¿ ⁄˛õÎw’ …

‹ÎhÎ »ı. Á‰˝hÎ ⁄˛õÎI‹Î … »ı. ⁄˛õÎ◊Ì Ï¤Lfi ⁄ÌΩı ¿˘¥ ±ÎI‹Î »ı … fiËŸ. ±Î‰Î

≠¿Îflfi˘ ‰ıÿÎL÷ÿ½fifi˘ …ı ‹÷ Ë÷˘ ÷ıfi_ ¬_Õfi ¿flÌfiı ±fiı¿ ∞‰˘ »ı. ±fi_÷ ∞‰˘◊Ì

±Î Á_ÁÎfl ¤flı·˘ »ı ÷ı Á‹ΩT›_. ‰ıÿÎL÷ÿ½fifi_ ¬_Õfi ’ÒHν ◊›_.

ˉı fiˆ›ÎÏ›¿ ±fiı ‰ˆÂıÏÊ¿ ÿ½fi¿Îfl˘ ¿Ëı »ı ¿ı Ëı …ˆfi ! ‰ıÿÎL÷ÿ½fifi_ ÷‹ı ¬_Õfi

¿›* ÷ı ÁÎv_ ¿›*. ¿ÎflHÎ ¿ı ±fi_÷ ∞‰˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ »ı …, ÷ı ÁC΂Îfi˘ ±’·Î’ ¿flÌfiı

±ı¿ … ∞‰ »ı ±Î‹ ¿ı‹ ‹fiΛ ? ‹ÎÀı ‰ıÿÎL÷ÿ½fifiÌ ±Î ‹ÎL›÷Î Ï‹J›Î Ë÷Ì, ÷ıfi_

÷‹ı ÏfiflÁfi ¿›* ÷ı ⁄Ë ÁÎv_ … ◊›_.

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ72

…ˆfi-¿Ëı »ı ¿ı Ëı fiˆ›ÎÏ›¿-‰ˆÂıÏÊ¿ ! ±fi_÷ ∞‰˘ »ı ±ı‹ ÷‹ı ‹Îfi˘ »˘ ±ıÀ·ı

‰ıÿÎL÷ÿ½fifi_ ±‹ı ¿flı·_ ¬_Õfi ÷‹fiı √Q›_ »ı. ±ıÀ·ı ““ÁÎv_ ◊›_”” ±ı‹ ⁄˘·˘ »˘. ’fl_÷

÷‹ıı ’HÎ ±ÎI‹Îfiı ÂflÌflT›Î’Ì fi◊Ì ‹Îfi÷Î ’HÎ Á‰˝T›Î’Ì = T›Î’¿ ‹Îfi˘ »˘. ±fi_÷

±ÎI‹Î±˘ ’ˆ¿Ìfi˘ ±ı¿ ±ı¿ ±ÎI‹Î Á‰˝T›Î’¿ (…√÷ ±Î¬Î‹Î_ T›ÎM÷) »ı ±ı‹ ‹Îfi˘

»˘. ÷ı ÷‹ÎflÌ ‰Î÷ ’HÎ ÁÎflÌ fi◊Ì. ÷ı◊Ì Ë‰ı ±‹ı ÷‹˘±ı ‹Îfiı·Î ±ı¿ı¿ ∞‰fiÎ

…√ÿ˚T›ÎÏ’’HÎÎfi_ ¬_Õfi ¿fḻı »Ì±ı ÷ı ÷‹ı ÁΉ‘Îfi ◊¥fiı ÁÎ_¤‚˘.

…ı ’ÿÎ◊˝fiÎ √H΢ F›Î_ ÿı¬Î› »ı ÷ı ’ÿÎ◊˝ I›Î_ … ˢ› »ı ±Î ‰Î÷ ±Î⁄η√˘’η

ΩHÎÌ÷Ì »ı. …ı‹¿ı CÎÀfiÎ √H΢ ‰Hν-√_‘-flÁ ±fiı V’½ »ı. ÷ı CÎÀ‹Î_ … ÿı¬Î› »ı.

CÎÀ ⁄ËÎfl @›Î_› ÿı¬Î÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ı √H΢fi˘ √HÎÌ ±ı‰˘ CÎÀ ’HÎ I›Î_ … ˢ› »ı.

CÎÀ ⁄ËÎfl CÎÕ˘ ˢ÷˘ fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ∞‰fiÎ √H΢ iÎÎfiÎÏÿ («ı÷fiÎ ‰√ıflı) »ı. ÷ı

√H΢ ÂflÌfl‹Î_ … …HÎΛ »ı, ÂflÌfl ⁄ËÎfl …HÎÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì «ı÷fiÎ ±ÎÏÿ √H΢fi˘

√HÎÌ ±ı‰˘ ∞‰ ’HÎ ÂflÌfl‹Î_ … »ı, ÂflÌfl ⁄ËÎfl fi◊Ì. ±Î ‰Î÷ Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı

L›Î›ÂÎjÎfiÌ fiÌÏ÷-flÌÏ÷ ≠‹ÎHÎı ±fi‹Îfi ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

¡Ëfl— ßÈ◊ÊòÊSÕ— = ∞‰ ÂflÌflT›Î’Ì … ‹ÎhÎ »ı. ±Î ≠Ï÷iÎÎ.

ÃòÊÒfl ÃŒ˜ªÈáÊÙ¬‹éœ— = I›Î_ … ÷ıfiÎ √H΢ ÿı¬Î÷Πˢ‰Î◊Ì. ±Î Ëı÷.

ÿÕÊ ÉÊ≈U— SflÊà◊◊ÊòÊ = …ı‹ CÎÀ ’˘÷Îfi΋Î_ … ‹ÎhÎ »ı ÷ı‹. ±Î μÿÎËflHÎ.

…ı …ı ’ÿÎ◊˝fiÎ √H΢ F›Î_ F›Î_ ÿı¬Î› »ı ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˝ I›Î_ I›Î_ … ˢ› ±L›hÎ

fiËŸ. ±Î ±L‰›T›Î„M÷ »ı. ÷ı◊Ì CÎÀfiÌ …ı‹ ∞‰ ’HÎ ’˘÷ÎfiÎ ÂflÌfl‹Îh΋Î_ … »ı.

ÂflÌfl ⁄ËÎfl fi◊Ì.

‰‚Ì ⁄Ì…\_ ±fi‹Îfi ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ »ı ¿ı - …ı …ı ’ÿÎ◊˝ ≠I›ZÎÎÏÿ ≠‹ÎH΢ ‰Õı

F›Î_ F›Î_ fi ÿı¬Î÷˘ ˢ› I›Î_ I›Î_ ÷ıfi˘ ±¤Î‰ … ˢ› »ı. …ı‹¿ı CÎÀ ±fiı ’À ±Î

⁄Lfiı ‰V÷±˘ ±I›L÷ ϤLfi »ı. ÷ı◊Ì CÎÀ‹Î_ ’Àfi˘ ±¤Î‰ … ˢ› »ı. ÷◊Î ’À‹Î_

CÎÀfi˘ ±¤Î‰ … ˢ› »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ÂflÌflfiÌ ⁄ËÎfl ±ÎI‹Î ¿ı ±ÎI‹ÎfiÎ «ˆ÷L›ÎÏÿ

√H΢ ¿_¥ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì ÷ı◊Ì ±ÎI‹Î ’HÎ ÂflÌflfiÌ ⁄ËÎfl fi◊Ì …. ÷ıfi˘ ’HÎ ±fi‹Îfi≠›˘√

±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

‡Ê⁄UË⁄UÊŒ˜ ’Á„U¡Ë¸flÙ ŸÊÁSà = ÂflÌfl◊Ì ⁄ËÎfl ∞‰ fi◊Ì. ±Î ≠Ï÷iÎÎ.

¬˝◊ÊáÊÒ⁄UŸÈ¬‹ê÷ÊØ = ≠I›ZÎÎÏÿ ≠‹ÎH΢ ‰Õı ÷ıfi˘ ÷◊Î ÷ıfiÎ √H΢fi˘ ÂflÌflfiÌ

⁄ËÎfl ±fi’·_¤ »ı ‹ÎÀı. CÎÀ-’ÀfiÌ …ı‹.

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 73

ÿÕÊ Á÷㟠ÉÊ≈U ¬≈USÿ = …ı‹ ϤLfi ±ı‰Î CÎÀ‹Î_ ’Àfi˘ ±¤Î‰ »ı ÷ı‹. ±Î

±L‰› μÿÎËflHÎ »ı.

ÂflÌfl◊Ì ⁄ËÎfl ∞‰fiÎ √H΢fi˘ ±fi’·_¤ »ı. ‹ÎÀı ÂflÌfl◊Ì ⁄ËÎfl ∞‰ fi◊Ì.

÷ı◊Ì fiˆ›ÎÏ›¿ÎÏÿfi_ ‹Îfiı·_ ±ÎI‹Îfi_ ωrT›ÎÏ’’b_ μÏ«÷ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÂflÌfl ⁄ËÎfl

∞‰fi˘ ±¤Î‰‹ÎhÎ … »ı. ––1586––

Ãê„UÊ ∑§ûÊÊ ÷ÙûÊÊ ’¢œÙ, ◊ÙÄπÙ ‚È„¢U ø ŒÈÄπ¢ ø –‚¢‚⁄UáÊ¢ ø ’„ÈUûÊÊ‚√flªÿûÊ ‚È¡ÈûÊÊߢ H1587H

(ÃS◊ÊØ ∑§Ãʸ ÷ÙÄÃÊ ’ãœÙ, ◊ÙˇÊ— ‚Èπ¢ ø ŒÈ—π@ – ‚¢‚⁄UáÊ@ ’„ÈUàflÊ‚fl¸ªÃàflÿÙ— ‚ÈÿÈÄÃÊÁŸ H)

√Î◊Î◊˝ - ÷ı◊Ì ∞‰˘fi_ ⁄ËI‰ (±fiı¿I‰) ±fiı ±Á‰˝T›ÎÏ’I‰ ‹Îfi̱ı ÷˘ …

¿I≤˝I‰, ¤˘@I≤I‰, ⁄_‘¿I‰, ‹˘ZÎI‰, Á¬-ÿ—¬ ±fiı Á_ÁflHÎ (…L‹-‹flHÎ) ‰√ıflı ¤Î‰˘

ÁÎflÌ flÌ÷ı ›„@÷’Ò‰˝¿ Á_¤‰Ì ¿ı »ı. ±L›◊Î Á_¤‰÷Î fi◊Ì. ––1587––

ω‰ı«fi - ˉı ±Î ‰Î÷fi˘ μ’Á_ËÎfl (’ÒHÎνËÒÏ÷) ¿fl÷Î √˛_◊¿ÎfllÌ …HÎΉı »ı

¿ı - μ’flfiÌ √Î◊α˘‹Î_ ¿flı·Ì ««Î˝◊Ì ∞‰˘fi_ ⁄ËI‰ ‹Îfi̱ı ±fiı ±Á‰˝T›ÎÏ’I‰

(ÂflÌfl‹ÎhÎ T›ÎÏ’I‰) ‹Îfi̱ı ÷˘ … ¿‹˘˝fi_ ¿÷ν’b_, ¿‹˘˝fi_ ¤˘@÷Î’b_, ¿‹˘˝◊Ì

⁄_‘ΉΒb_, ¿‹˘˝◊Ì ‹¿Î‰Î’b_, Á¬Ì’b_, ÿ—¬Ì’b_ ÷◊Î …L‹-‹flHÎÎÏÿ w’ Á_ÁflHÎ’b_

¥I›ÎÏÿ Á_ÁÎflÌ ∞‰˘‹Î_ Á_¤‰÷Î ÷‹Î‹ ¤Î‰˘ ÁÎflÌ flÌ÷ı ›„@÷Á_√÷’HÎı CÎÀÌ Â¿ı »ı.

±L›◊Î …ı‹ ±Î¿Î ±ı¿ »ı ±fiı Á‰˝T›Î’Ì »ı ÷ı◊Ì ÷ıfiı ¿‹˝⁄_‘ÎÏÿ ◊÷Î fi◊Ì ÷ı‹

∞‰fiı Ωı ±ı¿ ‹Îfi̱ı ±fiı Á‰˝T›Î’Ì ‹Îfi̱ı ÷˘ ∞‰fiı ¿‹˝⁄_‘ÎÏÿ CÎÀÌ Â¿ı fiËŸ.

‹ÎÀı ‰ıÿÎL÷ÿ½fi ±fiı fiˆ›ÎÏ›¿-‰ˆÂıÏÊ¿ ÿ½fi ‰√ıflı ÿ½fi¿Îfl˘fiÌ ‰Î÷ …^}Ì »ı, Ï‹J›Î

»ı, ›„@÷ ωfiÎfiÌ »ı. ––1587––

¥Lƒ¤ÒÏ÷ - ±Î’fiÎ ¿Ëı‰Î◊Ì ±fiı ≠I›ZÎÎÏÿ ≠‹ÎH΢◊Ì ÏÁ© ˢ‰Î◊Ì ÷◊Î

›„@÷›@÷ ˢ‰Î◊Ì ∞‰ ωÊıfiÎ ÷‹Î‹ Á_›˘fi˘ Ë_ I›Î√ ¿fl‰Î ¥E»\_ »\_. ±◊ν÷˚ ‹ÎflÎ

xÿ›‹Î_◊Ì ±Î ÷‹Î‹ Á_›˘ …÷Î flèÎÎ »ı. ÷˘ ’HÎ F›Îflı F›Îflı ““ÁflôÊÊŸÉÊŸ ∞flÒÃèÿÙ÷ÍÃèÿ—”” ¥I›ÎÏÿ ‰Î@›˘fiÎ ±◊˝fi_ Ë_ Ï«_÷fi-‹fifi ¿v_ »\_ I›Îflı I›Îflı ±Ï÷› ÷̉˛

ωflΑfiÎ ¿fl‰Î◊Ì ·Î√ı·_ ’Î’ …ı‹ ∞‰fi_ ’_à fi »˘Õı-∞‰fiÌ ’λ‚ ’λ‚ … ±Î‰ı

÷ı‹ ±Î Á_› ’HÎ ‹ÎflÌ ’Ìà »˘Õ÷˘ fi◊Ì. Á_› «Î·fiı «Î· … flËı »ı. ÷˘ ˉı

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ74

Ë_ Â_ ¿v_ ? ±Î‰˘ ≠ë Ëı √˙÷‹ ! Ωı ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ◊÷˘ ˢ› ÷˘ ÷ı ‰Î÷ ⁄flÎ⁄fl

T›Î…⁄Ì fi◊Ì ÷ı ˉı Á‹Ω‰ı »ı -

ªÙÿ◊ ! flÿ¬ÿÊáÊ ß◊ÊáÊ •àÕ¢ ø â Ÿ ÿÊáÊÊÁ‚ –â ÁflãŸÊáÊÉÊáÊÙÁìÊÿ, ÷ÍÿÁ„¢UÃÙ ‚◊ÈàÕÊÿ H1588H

◊ááÊÁ‚ ◊îÊ¢ª‚È fl, ◊ÿ÷ÊflÙ ÷Íÿ‚◊ÈŒ©Ué÷Í•Ù –ÁflãŸÊáÊ◊ûÊ◊ÊÿÊ, ÷Í∞˘áÊÈ ÁfláÊS‚ß ‚ ÷Í•Ù H1589H

•ÁàÕ Ÿ ÿ ¬ìÊ‚ááÊÊ, ¡¢ ¬È√fl÷fl˘Á÷„UÊáÊ◊◊ȪÙÁûÊ –¡¢ ÷ÁáÊÿ¢ Ÿ ÷flÊ•Ù, ÷fl¢Ã⁄¢U ¡Êß ¡ËflÙÁûÊ H1590H

(ªıÃ◊ ! flŒ¬ŒÊŸÊ◊·Ê◊ÕZ ø àfl¢ Ÿ ¡ÊŸÊÁ‚ – ÿŒ˜ ÁflôÊÊŸÉÊŸ ∞fl ÷ÍÃèÿ— ‚◊ÈàÕÊÿ H)(◊ãÿ‚ ◊lÊXÔUÁcflfl ◊Œ÷ÊflÙ ÷ÍÂ◊ÈŒÿÙŒ˜÷Í× – ÁflôÊÊŸ◊ÊòÊ◊Êà◊Ê, ÷ÍÃ˘ŸÈ ÁflŸ‡ÿÁà ‚ ÷Íÿ— H)(•ÁSà Ÿ ø ¬˝àÿ‚ÜôÊÊ, ÿØ ¬Ífl¸÷fl˘Á÷œÊŸ◊◊È∑§ ßÁà – ÿŒ˜ ÷ÁáÊâ Ÿ ÷flÊŒ˜, ÷flÊãÃ⁄¢U ÿÊÁà ¡Ëfl ßÁà H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı √˙÷‹ ! ±Î ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ±◊˘˝fiı ÷‹ı ›◊Î◊˝’HÎı ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷‹ı

÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ V‰›_ ÷‹ÎflÌ flÌ÷ı ±Î‰˘ ±◊˝ ¿fl˘ »˘ ¿ı - ’Î_«ı ¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÿΛ‹Î_◊Ì

… ωiÎÎfifi˘ CÎfi («ı÷fiÎfi˘ Á‹ÒË) μI’Lfi ◊Λ »ı. …ı‹ ‹ÏÿflÎfiÎ ±_√˘‹Î_ (±‰›‰˘‹Î_)

‹ÿ„@÷ μI’Lfi ◊Λ »ı ÷ı‹ ¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÿΛ‹Î_◊Ì μI’Lfi ◊›ı·˘ ωiÎÎfifiÎ CÎfiÎI‹¿

… ±Î ±ÎI‹Î »ı. (’HÎ ’fl¤‰◊Ì ±Î‰÷˘ fi◊Ì). ÷◊Î ÷ı … ωiÎÎfiCÎfiÎI‹¿ ±ÎI‹Î

’»Ì◊Ì (Á‹› ’ÒHν ◊÷Î_) ÷ı ¤Ò÷˘‹Î_ … ωfiΠ’Î‹Ì Ω› »ı (’HÎ ¤‰ÎL÷fl‹Î_ …÷˘

fi◊Ì). ÷ı◊Ì ’fl¤‰ …ı‰Ì ¿˘¥ Á_iÎÎ … fi◊Ì ¿ı ±Î ∞‰ ’Ò‰˝¤‰‹Î_ ±‹¿ ±‹¿ «ˆhÎ-

‹ˆhÎ ¥I›ÎÏÿ fi΋‰Î‚˘ Ë÷˘ ±Î‹ ¿ËÌ Â¿Î› ÷ı◊Ì μ’fl ¿Ëı·Ì ‰Î÷fi˘ ÁÎfl ±ı »ı

¿ı ±ı¿¤‰◊Ì ⁄ÌΩ ¤‰‹Î_ ∞‰ …÷˘ fi◊Ì. (¤‰ÎL÷fl‹Î_ Ω› »ı ±Î ‰Î÷ ¬˘ÀÌ »ı)

––1588-1589-1590––

ω‰ı«fi - Ëı √˙÷‹ ! μ’fl ¿Ëı·Î ‰ıÿfiÎ ’ÿ˘fi˘ ±ıÀ·ı ¿ı ÷‹ÎflÎ Ï«k΋Î_ fl‹÷Î_

±ı‰Î_ ÁflôÊÊŸÉÊŸ ‰√ıflı ±Î lÏ÷‰Î@›˘fi˘ ¤Î‰Î◊˝ ›◊Î◊˝’HÎı ÷‹ı ΩHÎ÷Î … fi◊Ì. ¿ı‹

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 75

ΩHÎ÷Î fi◊Ì ? ÷˘ ¿ÎflHÎ ±ı »ı ¿ı ÷‹ı ’˘÷ı ’˘÷ÎfiÌ ‹ı‚ı … (√v√‹ ωfiÎ) ’˘÷ÎfiÎ

ω«Îfl ≠‹ÎHÎı V‰›_ ±Î ’ÿ˘fiÎ ±◊˘˝ ‹fi‹Î_ ω«Îfl˘ »˘. ÷ı◊Ì ›◊Î◊˝ ±◊˝ ±Î‰÷˘

fi◊Ì, ÷‹ı V‰›_ ’˘÷ÎfiÌ flÌ÷ı ‹fi‹Î_ ±Î ≠‹ÎHÎı ±◊˝ ω«Îfl˘ »˘ ¿ı -

M≤J‰Ì-’ÎHÎÌ-±„Bfi-‰Î› ±fiı ±Î¿Î ±Î ’Î_« ¤Ò÷÷k‰ »ı (’Î_« ’ÿÎ◊˝ »ı).

÷ı ÿflı¿ ¤Ò÷÷k‰‹Î_ ωiÎÎfifi˘ ·‰ ‹ÎhÎ »ı iÎÎfifi˘ ±ı¿ ±_‹ÎhÎ »ı. ’Î_«ı ¤Ò÷˘ ¤ı√Î_

◊‰Î◊Ì Ï‰iÎÎfifiÎ ’Î_« ·‰fi˘ Á‹ÿΛ ⁄fiıı »ı. ±Î flÌ÷ı M≤J‰Ì ±ÎÏÿ ’Î_« ¤Ò÷˘fiÎ ’Î_«

ωiÎÎfifiÎ ·‰fiÎ Á‹ÒËÎI‹¿ ωiÎÎfiCÎfi …ı ⁄fiı »ı ÷ı … ±ÎI‹Î »ı ±fiı ÷ı ’Î_« ¤Ò÷˘fiÎ

Á‹ÿΛ‹Î_◊Ì ’Î_« ·‰fiÎ Á‹ÒËÎI‹¿ ωiÎÎfiCÎfi‹› ±ÎI‹Î μI’Lfi ◊Λ »ı ÷◊Î

¤Ò÷˘‹Î_◊Ì μI’Lfi ◊¥fiı ¤Ò÷˘fi˘ fiΠ◊›ı »÷ı ÷ıfiÌ ’λ‚ «ı÷fiÎfiÎ Á‹ÒËÎI‹¿ ±Î

±ÎI‹Îfi˘ ’HÎ Á‰˝◊Î fiΠ◊Λ »ı. ±Î‰Ì …√„IV◊Ï÷ »ı. ’fl_÷ ±ÎI‹÷k‰fiı ‹ÎfifiÎflÎ

…ˆfiÿ½fi¿ÎflÎÏÿ ‰Õı ¿S’Λı·˘ ±fiı ’Î_« ¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÿΛ◊Ì ±Ï÷Ïfl@÷ ±ı‰˘ ÷◊Î

iÎÎfiÿ½fi-«ÎÏflhÎ-‰Ì›Î˝Ïÿ √H΢fiÎ ±Îl›‰Î‚˘ ±ı‰˘ V‰÷_hÎ ±ÎI‹Î fi◊Ì ¿ı …ı ’Ò‰˝¤‰◊Ì

±Î‰÷˘ ˢ› ±fiı ’fi¤˝‰‹Î_ …÷˘ ˢ›. ±Î‹ ÷‹ı ‹fi‹Î_ ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ±◊˝ ω«Îfl˘ »˘.

‰‚Ì ’Î_«ı ¤Ò÷˘ ¤ı√Î_ ‹‚ı ÷˘ … ωiÎÎfiCÎfi ⁄fiı »ı. Ωı T›V÷ (»\ÀÎ_ »\ÀÎ_)

±ı‰Î_ ±ı¿ ±ı¿ ¤Ò÷ ˢ› ÷˘ ÷ı‹Î_ ωiÎÎfifi˘ ·‰ »ı ’HΠωiÎÎfifi˘ CÎfi fi◊Ì. ÷ı◊Ì

±ÎI‹Î ⁄fi÷˘ fi◊Ì. ωiÎÎfifi˘ CÎfi ÷˘ ÷ı ’Î_«ı ¤Ò÷˘fi˘ Á‹ÿΛ ÁÎ◊ı ‹‚Ì ±ı¿‹ı¿÷Îw’

’ÏflHÎ΋ ’΋ı ÷˘ … ⁄fiı »ı. …ı‹ ‘ΉÕÌ (±ı¿ ≠¿Îflfi_ T≤ZÎ »ı) ‰√ıflı ‹ÏÿflÎfiÎ_ ±_√˘

»ı. …ı‹Î_◊Ì ¿˘ËflΉÌfiı μ¿Î‚Ìfiı ‹ÏÿflÎ ⁄fiΉΛ »ı. ÷ı‰Î ÷ı‰Î …ı ’ÿÎ◊˘˝ »ı ÷ıfiı

‹ÏÿflÎfiÎ_ ±_√˘ (¿ÎflH΢) ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı ÿflı¿ ±_√˘‹Î_ ∞‰‹Î_ ‹ÿ ·Î‰‰Îfi˘ ±_ »ı.

÷˘ … ÷ı ’ÿÎ◊˘˝fi˘ Á‹ÿΛ ¤ı√˘ ¿fl‰Î◊Ì Ï‰ÏÂp ‹ÿ„@÷ ≠√À ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì …ı‹

‹ÏÿflÎfiÎ ±_√˘‹Î_ ‹ÿ„@÷fi˘ ·‰ »ı ±fiı ÷ıfiÎ Á‹ÿΛ‹Î_ ωÏÂp ‹ÿ„@÷ ≠√À

◊Λ »ı. ÷ı ‹ÿ„@÷ ⁄ËÎfl◊Ì @›Î_›◊Ì ±Î‰÷Ì fi◊Ì ±fiı fiΠ’ÎQ›Î ’»Ì ⁄ËÎfl

’HÎ @›Î_› …÷Ì fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı M≤J‰Ì-’ÎHÎÌ ‰√ıflı ’Î_« ¤Ò÷˘‹Î_ ωiÎÎfifi˘ ·‰ »ı

’HÎ CÎfi fi◊Ì. ’HÎ ’Î_« ¤Ò÷˘fi˘ Á‹ÿΛ ‹‚‰Î◊Ì ’Î_« ·‰ ¤ı√Î ◊‰Î◊Ì Ï‰iÎÎfiCÎfi

μI’Lfi ◊Λ »ı ÷ıfiı … ±ÎI‹Î ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı ωiÎÎfiCÎfi‹› ±ÎI‹Î ¤Ò÷˘fi˘ Á‹ÿΛ

…ı ¿Î·ı ‹Y›˘ ÷ı ¿Î·ı … μI’Lfi ◊›˘ »ı. ’fl_÷ ’fl¤‰◊Ì Ï‰iÎÎfi‹ÎhÎ V‰w’‰Î‚˘

±ÎI‹Î fi΋fi˘ ¿˘¥ ’ÿÎ◊˝ ±ÎT›˘ fi◊Ì.

÷◊Î ±Î ’Î_« ¤Ò÷˘‹Î_◊Ì ’Î_« ωiÎÎfifiÎ ·‰ ¤ı√Î ◊‰Î◊Ì Ï‰iÎÎfifiÎ CÎfiw’

μI’Lfi ◊›ı·˘ ±Î ±ÎI‹Î ¤Ò÷˘‹Î_◊Ì μI’Lfi ◊›Î ⁄Îÿ ¿ıÀ·Î¿ ¿Î· Á‘Ì ∞‰_÷ flËÌfiı

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ76

÷ı … M≤Ï◊‰Ì ±ÎÏÿ ¤Ò÷˘fi˘ ωfiΠ◊›ı »÷ı ÷ıfiÌ ’λ‚ ±Î ωiÎÎfiCÎfi‹› ±ÎI‹Î

’HΠωfiΠ… ’΋ı »ı. ’fl_÷ ±ÎI‹÷k‰fiı ‹ÎfifiÎfl …ˆfiÿ½fi¿Îfl˘ ‰√ıflı …ı‹ ‹Îfiı »ı

÷ı‹ ±ËŸ◊Ì ‹flÌfiı ’fl¤‰‹Î_ …÷˘ ˢ› ±ı‹ fi◊Ì, ¤‰ÎL÷fl›Î›Ì fi◊Ì.

μ’fl Á‹ΩT›Î ≠‹ÎHÎı ±Î ∞‰ ‹flÌfiı ¤‰ÎL÷fl‹Î_ …÷˘ fi◊Ì ÷ı ¿ÎflHÎ◊Ì

’fl¤‰ ’HÎ fi◊Ì ±fiı ±Î ∞‰ ’fl¤‰‹Î_ …÷˘ ’HÎ fi◊Ì ÷◊Î ’fl¤‰‹Î_ ±Î ∞‰

ÿı‰ ⁄L›˘ ¿ı fiÎfl¿Ì ⁄L›˘ ¿ı Ï÷›*« ⁄L›˘ ¿ı ‹fiW› ⁄L›˘ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ fi΋˘ ’HÎ

fi◊Ì. ±◊ν÷˚ ’Ò‰˝¤‰‹Î_ fiÎfl¿ÎÏÿ ±‹¿ fi΋‰Î‚˘ Ë÷˘ ±fiı ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ÿı‰-‹fiW›ÎÏÿ

⁄ÌΩ fi΋‰Î‚˘ ⁄L›˘ ±Î‰_ ’HÎ fi◊Ì. ÁÎflÎ_ ¿ı …ı ∞‰ fiÎfl¿Ì Ë÷˘ ÷ı ‹flÌfiı ‹fiW›

◊›˘ ¿ı …ı ∞‰ Ï÷›*« Ë÷˘ ÷ı ‹flÌfiı ÿı‰ ◊›˘ ¥I›ÎÏÿ fi΋ÎL÷fl˘ ’HÎ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ

¿ı …ı‰˘ ∞‰ fiÎfl¿‹Î_◊Ì Q≤I› ’ÎQ›˘ ÷ı‰˘ I›Î_ … Á‹ÎM÷ ◊¥ √›˘. ’Î_« ¤Ò÷˘fiÎ

fi΋Î_ ∞‰fi˘ fiΠ… ◊¥ Ω› »ı. ÷ı◊Ì μ’flfiÌ ÁCÎ‚Ì ««Î˝fi˘ ÷ÎI’›˝w’ı ÁÎfl ±ı¿

‰Î@›‹Î_ … √˛_◊¿ÎfllÌ …HÎΉı »ı ¿ı ωiÎÎfiCÎfi‹› ±Î ±ÎI‹Î ’Î_«¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÿΛ‹Î_◊Ì

μI’Lfi ◊¥fiı ’Î_« ¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÿΛ‹Î_ … fiΠ’Î‹Ì Ω› »ı. ÷ı◊Ì ±ı¿¤‰◊Ì ⁄ÌΩ

¤‰‹Î_ ¿˘¥ …÷_ fi◊Ì. ±◊ν÷˚ ¤‰ÎL÷fl›Î›Ì ±ı‰˘ ∞‰ fi΋fi˘ V‰÷_hÎ ¿˘¥ ’ÿÎ◊˝

fi◊Ì. ±Î‰Î ±Î‰Î ±◊˘˝‰Î‚Πω«Îfl˘ Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ≠‰÷ı˝ »ı. ––1588-

1589-1590––

Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ‰ıÿfiÎ ’ÿ˘fiÎ ±◊˘˝ μ’fl ±Î’ı …ı‰Î ¿èÎÎ, ÷ı ≠‹ÎHÎı Ë_ ‹ÎflÌ

flÌ÷ı V‰÷_hÎ’HÎı ¿v_ ÷˘ ÷ı‹Î_ Â_ ÿ˘Ê »ı ? ±Î‰Î ±◊˘˝ ¿fl‰Î‹Î_ Â_ Ëfl¿÷ »ı ?

ªÙÿ◊ ! ¬ÿàÕ◊fl¢ ◊㟢ÃÙ, ŸÁàÕ ◊㟂 ¡Ëfl¢ –flP¢§Ã⁄U‚È ÿ ¬ÈáÊÙ, ÷ÁáÊ•Ù ¡ËflÙ ¡◊ÁàÕÁûÊ H1591H

•ÁǪ„UfláÊÊßÁ∑§Á⁄UÿÊ»§‹¢ ø ÃÙ ‚¢‚ÿ¢ ∑ȧáÊÁ‚ ¡Ëfl –◊Ê ∑ȧL§ Ÿ ¬ÿàÕÙ˘ÿ¢ ß◊¢ ¬ÿàÕ¢ ÁŸ‚Ê◊Á„U H1592H

(ªıÃ◊ ! ¬ŒÊÕ¸◊fl¢ ◊ãÿ◊ÊŸÙ, ŸÊÁSà ◊ãÿ‚ ¡Ëfl◊˜ – flÊÄÿÊãÃ⁄U·È ø ¬ÈŸ÷¸ÁáÊÃÙ ¡ËflÙ ÿŒSÃËÁà H •ÁÇŸ„UflŸÊÁŒÁ∑˝§ÿÊ»§‹@ Ã× ‚¢‡Êÿ¢ ∑§⁄UÙÁ· ¡Ëfl – ◊Ê ∑ȧL§ Ÿ ¬ŒÊÕÙ¸˘ÿÁ◊◊¢ ¬ŒÊÕZ ÁŸ‡Ê◊ÿ H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı √˙÷‹ ! μ’fl ≠‹ÎHÎı ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ±◊˘˝fiı ‹Îfi÷Î ±ı‰Î ÷‹ı ““∞‰

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 77

fi◊Ì”” ±ı‹ ∞‰fiı ‹Îfi˘ »˘ ±fiı ‰‚Ì ±ı … ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ⁄ÌΩ ‰Î@›˘‹Î_ ““∞‰ »ı””

±ı‹ ¿Ëı·_ »ı ±fiı ±„BfiˢhÎÎÏÿÏø›Îfi_ Œ· V‰√˝≠΄M÷ ‰√ıflı ¿èÎ_ »ı. ÷ı◊Ì ÷‹ı ∞‰fiı

ωÊı Á_ÿıË ¿fl˘ »˘ ’fl_÷ ÷‹ı Á_› fi ¿fl˘, ¿ÎflHÎ ¿ı ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ±◊˝ ÷‹ı …ı‰Î ¿fl˘

»˘ ÷ı‰Î fi◊Ì. ÷ı ’ÿ˘fiÎ ±◊˝ ˉı ¿Ëı‰Î› »ı ÷ı ÷‹ı ÁÎ_¤‚˘ ––1591-1592––

ω‰ı«fi - Ëı √˙÷‹ ! ““ÁflôÊÊŸÉÊŸ ∞flÒÃèÿÙ ÷ÍÃèÿ—”” ¥I›ÎÏÿ ‰ıÿ‰Î@›˘fiÎ

±◊˘˝fiı ÷‹ı ÷‹ÎflÌ ’˘÷ÎfiÌ ‹ı‚ı μ’fl Á‹ΩT›Î ≠‹ÎHÎı ¿fl˘ »˘. ÷ı◊Ì ““∞‰ fi◊Ì””

±ı‰˘ ºœ ÏfiHν› ÷‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ ‰÷ı˝ »ı. »÷Î_ ÷ı … ‰ıÿ’ÎÃ˘‹Î_ ⁄ÌΩ ¿ıÀ·Î_¿ ‰Î@›˘

÷‹fiı ’˘÷Îfiı … ±ı‰Î_ ‹‚ı »ı ¿ı …ı‹Î_ ““∞‰ »ı”” ±ı‰_ ’HÎ ¿◊fi ¿flı·_ »ı …ı◊Ì ⁄Lfiı

⁄Î…\fiÎ ’ÎÃ˘ ‹‚‰Î◊Ì ÷‹fiı ∞‰fiΠωÊı Á_ÿıË ◊›ı·˘ »ı. ∞‰fiÎ ±„V÷I‰fiı ÁÒ«‰fiÎflÎ

’Îà ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

““Ÿ „U flÒ ‚‡Ê⁄UË⁄USÿ Á¬˝ÿÊÁ¬˝ÿÿÙ⁄U¬„UÁÃ⁄UÁSà •‡Ê⁄UË⁄¢U flÊ fl‚ãâ Á¬˝ÿÊ˘Á¬˝ÿ ŸS¬Î‡Ê×”” ¥I›ÎÏÿ ‰ıÿ‰Î@›˘‹Î_ ““∞‰ »ı”” ±Î‹ ¿Ëı·_ »ı. ÷ı ’ÎÃfi˘ ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı

»ı ¿ı - ÂflÌfl‰Î‚Î ∞‰fiı Ï≠› ±fiı ±Ï≠›fi˘ (flÎ√ ±fiı ¶ıÊfi˘) fiΠˢ÷˘ fi◊Ì ±◊ν÷˚

flÎ√ ±fiı ¶ıÊ Ë˘› »ı ±fiı ÂflÌflflÏË÷’HÎı flËı÷Î ∞‰fiı flÎ√ ±fiı ¶ıÊ V’½÷Î ’HÎ

fi◊Ì. μ’fl ¿Ëı·Î ’ÎËÎ_ V’p ¿◊fi »ı ¿ı Á_ÁÎflÌ ∞‰fiı flÎ√¶ıÊ Ë˘› »ı ±fiı

‹@÷∞‰fiı flÎ√-¶ıÊ Ë˘÷Î fi◊Ì. ±Î ’ÎÃ◊Ì ±ı‹ ÏÁ© ◊Λ »ı ¿ı ““∞‰ »ı””

÷◊Î ““•ÁÇŸ„UÙòÊ¢ ¡È„ÈUÿÊØ Sflª¸∑§Ê◊—”” V‰√˝‹Î_ …‰ÎfiÌ ¥E»Î‰Î‚αı ±„BfiˢhÎ

›iÎ ±‰U› ¿fl‰˘ Ωı¥±ı. ±Î ’Îà ±ı‹ ÁÒ«‰ı »ı ¿ı …ı ∞‰ ±Î ‰÷˝‹Îfi ¤‰‹Î_

±„BfiˢhÎ ›iÎ ¿flı »ı ÷ı ∞‰ ⁄ÌΩ ¤‰‹Î_ V‰√˝fiÎ_ Á¬˘ ’΋ı »ı. ÷ıfiÎ◊Ì ±„BfiˢhÎÎÏÿ

‘‹˝Ïø›Îfi_ Œ‚ ’Îfl¤Ï‰¿ (’fl¤‰‹Î_ ‹‚‰Î‰Î‚_) Á_¤‚Λ »ı. ˉı Ωı ∞‰ fi΋fi_

ƒT› ˢ› ±fiı ±ı¿ ¤‰◊Ì ⁄ÌΩ ¤‰‹Î_ …÷_ ˢ› ÷˘ … μ’fl˘@÷ ‰Î÷ Á_√÷ ◊Λ.

’fl¤‰‹Î_ …fiÎflÎ ∞‰ ωfiÎ μ’flfiÎ ’ÎÃfiÎ ±◊˝fiÌ Á_√Ï÷ ◊Λ fiËŸ. ±Î‹ ∞‰ »ı

±ı ⁄Î⁄÷fiÎ ±fiı ∞‰ fi◊Ì ±ı ⁄Î⁄÷fiÎ ±ı‹ ⁄Lfiı ⁄Î…\fiÎ ‰ıÿ’ÎÃ˘-VQ≤Ï÷±˘ ‰√ıflı

±Î‘Îfl˘ ‹‚‰Î◊Ì ÷‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ ““∞‰ »ı ¿ı ∞‰ fi◊Ì”” ±Î ‰Î÷fi˘ Á_ÿıË ◊›˘ »ı

±fiı ÷ı Á_ÿıË ‹…⁄Ò÷ flÌ÷ı ‰÷ı˝ »ı.

’fl_÷ Ëı √˙÷‹ ! ±Î Á_ÿıË ÷‹ı fi ¿fl˘. ¿ÎflHÎ ¿ı ““ÁflôÊÊŸÉÊŸ ∞flÒÃèÿÙ ÷ÍÃèÿ—””¥I›ÎÏÿ ’ÿ˘‰Î‚˘ …ı ≠◊‹ ’Îà »ı, ÷ıfi˘ ±◊˝ ÷‹ı …ı ¿fl˘ »˘ ÷ı ±◊˝ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì

±◊ν÷˚ ¬˘À˘ ±◊˝ »ı. ÷ı ‰ıÿ’ÿ˘fi˘ ÁΫ˘ ±◊˝ ˉı ¿Ëı‰Î› »ı ÷ı ÷‹ı ÁΉ‘Îfi ◊¥fiı

ÁÎ_¤‚˘. ––1591-1592––

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ78

ÁflááÊÊáÊÊ•Ù˘áÊááÊÙ, ÁflááÊÊáÊÉÊáÊÙÁûÊ ‚√fl•Ù flÊÁfl –‚ ÷flß ÷Í∞Á„¢UÃÙ ÉÊ«UÁflááÊÊáÊÊß÷ÊfláÊ H1593H

ÃÊߢ Áøÿ ÷ÍÿÊߢ, ‚Ù˘áÊÈ ÁfláÊS‚ß ÁfláÊS‚◊ÊáÊÊߢ –•àÕ¢Ã⁄UÙfl•Ùª, ∑§◊‚Ù ÁflááÊÿ÷ÊfláÊ¢ H1594H

(ÁflôÊÊŸÊŒŸãÿÙ ÁflôÊÊŸÉÊŸ ßÁà ‚fl¸ÃÙ flÊ˘Á¬ – ‚ ÷flÁà ÷ÍÃèÿÙ ÉÊ≈UÁflôÊÊŸÊÁŒ÷ÊflŸ H ÃÊãÿfl ÷ÍÃÊÁŸ, ‚Ù˘ŸÈÁflŸ‡ÿÁà ÁflŸ‡ÿ◊ÊŸÊÁŸ – •ÕʸãÃ⁄UÙ¬ÿÙª, ∑˝§◊‡ÊÙ ÁflôÊÿ÷ÊflŸ H)

√Î◊Î◊˝ - ωiÎÎfifiÎ CÎfiV‰w’ ±ı‰˘ ±Î ∞‰ ωiÎÎfi◊Ì ±Ï¤Lfi »ı ±◊‰Î

Á‰˝≠ÿıÂı ωiÎÎfifiÎ CÎfiV‰w’ »ı. ÷ı ∞‰ CÎÀ-’À ‰√ıflı ’ÿÎ◊˘˝fiı ΩHΉΠw’ı

iÎÎfiÎÏÿ’›Î˝›V‰w’ı ¤Ò÷˘‹Î_◊Ì μI’Lfi ◊Λ »ı ±fiı ÷ı … ¤Ò÷˘ ωfiΠ’ÎQ›ı »÷ı

±◊‰Î ±◊νL÷flfi˘ μ’›˘√ ◊›ı »÷ı ±fiø‹ı iÎı›fiı ΩHΉÎfiÎ μ’›˘√ w’ı ÷ı ∞‰ ’HÎ

’λ‚ fiΠ’΋ı »ı. ––1593-1594––

ω‰ı«fi - ∞‰ fi΋fi_ ±Î ±w’Ì ƒT› »ı. ‰Hν-√_‘-flÁ ±fiı V’½ ωfiÎfi_ »ı.

±Á_A›≠ÿıÂÎI‹¿ »ı. ÂflÌflfiÎ ±Î‘Îflı ÿÌ’¿fiÎ ≠¿ÎÂfiÌ …ı‹ ±S’ ±◊‰Î ±Ï‘¿ZÎıh΋Î_

T›ÎM÷ ◊fiÎfl »ı ÷◊ΠωiÎÎfifiÎ CÎfiV‰w’ »ı. ±fi_÷ ±fi_÷ iÎÎfiÎÏÿ √H΢◊Ì ¤fl’Òfl

¤flı·_ ±Î ƒT› »ı.

ωÏÂp ±ı‰_ …ı iÎÎfi »ı ÷ıfiı ωiÎÎfi ¿Ëı‰Î› »ı. ±◊ν÷˚ ‰V÷‹Î_ flËı·Î iÎı›

±ı‰Î Á΋ÎL› ±fiı ωÂıÊ ‘‹˘˝fiı ΩHΉΠ÷ı ±fiø‹ı ÿ½fi˘’›˘√ ±fiı iÎÎfi˘’›˘√ w’

±ÎI‹ÎfiÌ …ı «ı÷fi΄@÷ »ı ÷ıfiı … ωiÎÎfi ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı ωiÎÎfi ±ÎI‹Îfi˘ √HÎ

ˢ‰Î◊Ì ±fiı √HÎ-√HÎÌfi˘ ¿◊_Ï«ÿ˚ ±¤ıÿ Á_⁄‘ ˢ‰Î◊Ì ±ı¿‹ı¿÷Î ⁄fi‰Î◊Ì ±Î

±ÎI‹Î iÎÎfi√HÎfiÌ ÁÎ◊ı CÎfi̤Ò÷÷Îfiı ’ÎQ›˘ »ı. ÷ı◊Ì Ï‰iÎÎfiCÎfi ±ı‰˘ … ±Î ∞‰

»ı ±Î‹ ¿Ëı‰Î› »ı ±◊‰Î ‚√fl•Ù flÊÁfl = ±Î ±ÎI‹Î Á‰˝≠ÿı¢‹Î_ ±fi_÷ ±fi_÷

ωiÎÎfifiÎ ’›Î˝›˘fiÎ Á‹ÒËV‰w’ı … ⁄fiı·˘ »ı, ÷ı◊Ì ’HΠωiÎÎfiCÎfi ±ı‰˘ … ±Î ±ÎI‹Î

»ı ±Î‹ ¿Ëı‰Î› »ı.

±ËŸ ±ı¿ ‰Î÷ ¬ÎÁ K›Îfi‹Î_ flά‰Î …ı‰Ì »ı ¿ı ±Î ±ÎI‹Î ωiÎÎfifiÎ CÎfiw’

»ı ±ıÀ·_ … fiËŸ ’fl_÷ ωiÎÎfifiÎ CÎfiw’ … »ı. ±◊ν÷˚ Á_’ÒHν ±ÎI‹Î iÎÎfi‹› … »ı.

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 79

…ı‹ ±„Bfi ÿÎËÎI‹¿ ˢ› »ı, Áοfl ‹‘flflÁÎI‹¿ ˢ› »ı, ÁÒ›˝ ≠¿ÎÂÎI‹¿ ˢ› »ı

÷ı‹ ±Î ±ÎI‹Î ’˘÷ı … V‰›_ ωiÎÎfifiÎ CÎfiV‰w’ … »ı. ±ÎÀ·_ ¤Îfl ±Î’Ìfiı ¿Ëı‰Îfi˘

±Î› ±ı »ı ¿ı fiˆ›ÎÏ›¿-‰ˆÂıÏÊ¿˘ ±ÎI‹Î ±fiı iÎÎfifiı ϤLfi-ϤLfi ‹Îfiı »ı. ±ÎI‹Î

’˘÷ı V‰›_ V‰w’ı ωiÎÎfi ωfiÎfi˘ »ı ±◊ν÷˚ …Õ »ı. ‹ÎhÎ ÷ı‹Î_ Á‹‰Î›Á_⁄_‘◊Ì ⁄Ï©

= iÎÎfi flËı·_ »ı. fiˆ›ÎÏ›¿ ±ÎÏÿ ±Î‹ ‹Îfiı »ı. …ı‹ CÎÀ ±fiı …‚ ±Î ⁄Lfiı …\ÿÌ-

…\ÿÌ ‰V÷ »ı. ‹ÎhÎ CÎÀ‹Î_ Á_›˘√Á_⁄_‘◊Ì …‚ flËı·_ »ı ’fl_÷ CÎÀ ±ı …‚ fi◊Ì. ÷ı‹

±ÎI‹Î‹Î_ Á‹‰Î›Á_⁄_‘◊Ì iÎÎfi flËı·_ »ı ’fl_÷ ±ÎI‹Î ±ı ’˘÷ı iÎÎfi‹› fi◊Ì. ±Î‹

fiˆ›ÎÏ›¿ ±ÎÏÿ ÿ½fi¿Îfl˘ ‹Îfiı »ı. ÷ıfiÎ ‹÷fiÎ T›‰E»ıÿ ‹ÎÀı ±Î ±ÎI‹Î ωiÎÎfiCÎfiV‰w’

… »ı. ±Î‹ ±ı‰¿Îfl ΩHΉ˘.

CÎÀ-’À ±ÎÏÿ …√ÿ˚‰÷a ’ÿÎ◊˘˝ ±ÎI‹Î ‰Õı iÎÎfi ¶ÎflÎ ΩHΉηΛ¿ »ı ÷ı◊Ì

÷ı ’ÿÎ◊˘˝fiı iÎı› ¿Ëı‰Î› »ı. iÎı› ±ıÀ·ı ΩHΉΠ·Î›¿, ±fiı ±ÎI‹Î ±ı iÎÎ÷Î »ı. iÎÎ÷Î

±ıÀ·ı ΩHÎfiÎfl. ±Î ±ÎI‹Î F›Îflı F›Îflı CÎÀ-’À ±ÎÏÿ …ı …ı ’ÿÎ◊˘˝fiı ΩHΉΠ‹ÎÀı

≠T≤ÏkÎ ¿flı »ı I›Îflı I›Îflı ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝fiÎ (¤Ò÷˘fiÎ) μ’›˘√ w’ı ±Î ±ÎI‹Î μI’Lfi

◊›˘ ¿Ëı‰Î› »ı. ÁÎflÎ_ ¿ı ±ÎI‹Î ¤Ò÷˘‹Î_◊Ì …L‹ ’΋÷˘ fi◊Ì ’fl_÷ …ı iÎı›fiı ΩHΉÎ

≠‰÷ı˝ »ı ÷ı iÎı›fiı ΩHΉÎfiÎ μ’›˘√V‰w’ı ⁄L›˘ ±ı‹ ¿Ëı‰Î› »ı. ““±Î CÎÀ »ı”” ±ı‹

F›Îflı ΩHÎı »ı I›Îflı Á_ÁÎflfiÌ ⁄Ì∞ ‰V÷±˘ ¤Ò·Ì …¥fiı ±Î ±ÎI‹Î CÎÀfiÎ …

μ’›˘√‹Î_ ·›·Ìfi ⁄fiı »ı. ±ı … ≠‹ÎHÎı ““±Î ’À »ı”” ±ı‹ F›Îflı ’Àfiı ΩHΉ΋Î_

≠‰÷ı˝ »ı I›Îflı CÎÀfi˘ μ’›˘√ »˘ÕÌfiı ’Àfiı ΩHΉÎfiÎ μ’›˘√ w’ı ⁄fiı »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı

…ı …ı iÎı›fiı ΩHΉΠ≠‰÷ı˝ »ı ÷ı ÷ı iÎı›fiÎ μ’›˘√w’ı ±ÎI‹Î μI’Lfi ◊›˘, ±fiı …ı

…ı iÎı›÷k‰fiı ΩHΉÎfi_ »˘ÕÌ ÿÌ‘_ ÷ı ÷ı iÎı›fiÎ μ’›˘√ w’ı ±Î ±ÎI‹Î fiΠ’ÎQ›˘

±ı‹ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î flÌ÷ı ±Î ±ÎI‹Î ¤Ò÷’ÿÎ◊˘˝fiı ΩHΉÎfiÎ μ’›˘√ V‰w’ı ¤Ò÷˘‹Î_◊Ì

μI’Lfi ◊Λ »ı ±fiı …ı ¤Ò÷’ÿÎ◊˘˝fiı ΩHΉÎfi˘ μ’›˘√ »˘ÕÌ ÿÌ‘˘ ÷ı ¤Ò÷’ÿÎ◊˘˝fiı

ΩHΉÎfiÎ μ’›˘√V‰w’ı ±Î ±ÎI‹Î fiΠ’΋ı »ı. ’fl_÷ ‹Ò‚¤Ò÷ ±ÎI‹ƒT› ¤Ò÷˘‹Î_◊Ì

fi◊Ì ÷˘ μI’Lfi ◊÷_ ¿ı fi◊Ì ÷˘ fiΠ’΋÷_.

CÎÀ-’À ±ÎÏÿ …ı ’ÿÎ◊νI‹¿ ¤Ò÷˘ »ı ÷ı ÷˘ ΩHΉÎfiΠωʛV‰w’ı ±ıÀ·ı ¿ı

iÎı›V‰w’ı iÎÎfifiÎ ±Î·_⁄fiw’ »ı. ±Î ±ÎI‹Î ≠›˘…fifiÎ ‰Â◊Ì CÎÀ-’Àfiı ΩHΉ΋Î_

F›Îflı F›Îflı ≠‰÷ı˝ »ı I›Îflı I›Îflı ÷ıfiÎ μ’›˘√w’ı ÷ıfiÎ … √HÎ-‘‹˘˝fiı ΩHΉ΋Î_

·›·Ìfi ⁄fiı »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ¤Î‰ı μI’Lfi ◊›˘ ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı ‰E«ı ¿˘¥ ±ÎÕ<_ T›‰‘Îfi

±Î‰‰Î◊Ì ±◊‰Î Á΋ı ÿı¬Î÷Î CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ V◊‚ÎL÷fl ◊¥ …‰Î◊Ì, ±◊‰Î

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ80

±Î ±ÎI‹Îfi_ ‹fi ±L› ωʛ‹Î_ ≠‰÷˝‰Î◊Ì ⁄ÌΩ ⁄ÌΩ ’ÿÎ◊˘˝fiı ΩHΉ΋Î_ μ’›˘√

⁄ÿ·Î¥ …‰Î◊Ì ’Ò‰˝iÎı›fiÎ μ’›˘√w’ı fiΠ±fiı fi‰Î ’ÿÎ◊˝fiı ΩHΉÎfiÎ μ’›˘√ V‰w’ı

μI’Îÿ ±Î ±ÎI‹Îfi˘ ◊Λ »ı.

¤Î‰Î◊˝ ±ı‰˘ »ı ¿ı ±Î ±ÎI‹Î fi΋fi_ ƒT› V‰÷_hÎ »ı. ±fiÎÏÿ¿Î‚◊Ì »ı ±fiı

±fi_÷¿Î‚ flËı‰Î‰Î‚_ »ı. ÷ı ¤Ò÷˘‹Î_◊Ì μI’Lfi ◊÷_ fi◊Ì ±fiı ¤Ò÷˘‹Î_ ω·› ’΋÷_

fi◊Ì. ’fl_÷ iÎı› V‰w’ı ±ıÀ·ı ¿ı iÎÎfi’›Î˝›w’ı ±Î ∞‰ ÷ı ¿Î·ı μI’Lfi ◊›˘, ±ı‹

¿Ëı‰Î› »ı ±fiı ¿Î·ø‹ı T›‰‘Îfi ±ÎÏÿ ±Î‰‰Î◊Ì ⁄ÌΩ ⁄ÌΩ ’ÿÎ◊˘˝fi˘ μ’›˘√ ◊›ı

»÷ı fi‰Î fi‰Î μ’›˘√V‰w’ı μI’Lfi ◊‰Î◊Ì …\fiÎ …\fiΠωʛfiÌ μ’›˘√ÿÂÎ fiÎÂ

’΋‰Î◊Ì ÷ı ÷ı μ’›˘√ V‰w’ı ±Î ±ÎI‹Î fiΠ’΋ı »ı. ±Î‹ ¿Ëı‰Î› »ı. ’fl_÷ Á‰˝◊Î

±Î ƒT› fiΠ’΋÷_ fi◊Ì. ±Î‰˘ ±◊˝ ÁflôÊÊŸÉÊŸ ∞flÒÃèÿÙ ÷ÍÃèÿ— ¥I›ÎÏÿ ’ÿ˘fi˘ »ı.

––1593-1594––

¬È√flÊfl⁄UÁflááÊÊáÊÙfl•Ùª•Ù Áflª◊‚¢÷fl‚„UÊflÙ –ÁflááÊÊáÊ‚¢Ã߸∞, ÁflááÊÊáÊÉÊáÊÙ˘ÿ◊ÁfláÊÊ‚Ë H1595H

(¬Íflʸ¬⁄UÁflôÊÊŸÙ¬ÿÙªÃÙ Áflª◊‚ê÷flSfl÷Êfl— – ÁflôÊÊŸ‚ãÃàÿÊ ÁflôÊÊŸÉÊŸÙ˘ÿ◊ÁflŸÊ‡ÊË H)

√Î◊Î◊˝ - ’Ò‰˘˝’›˘√ ±fiı ±’fl˘’›˘√ V‰w’ı ±Î ±ÎI‹Î fiΠ±fiı μI’ÏkÎfiÎ

V‰¤Î‰‰Î‚˘ »ı. ’fl_÷ iÎÎfi‘ÎflÎfiÌ ’fl_’flÎw’ı ωiÎÎfifiÎ CÎfi¤Ò÷ ±ı‰˘ ±Î ±ÎI‹Î

±Ï‰fiÎÂÌ »ı. ––1595––

ω‰ı«fi - ±Î √Î◊Îfi˘ ¤Î‰Î◊˝ ·√¤√ ’Ò‰˝fiÌ ⁄ı √Î◊α˘‹Î_ ¿Ëı‰Î¥ … √›˘

»ı. ÷˘ ’HÎ ÁÎflw’ı ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

ƒT›◊Ì ±ı¿ ±ı‰˘ ±Î ±ÎI‹Î μI’Îÿ-T›› ±fiı ‘˛‰ ±ı‹ hÎHÎ V‰¤Î‰‰Î‚˘ »ı.

¿ı‰Ì flÌ÷ı hÎHÎ V‰¤Î‰˘ »ı ? ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı »ı - ¿˘¥’HÎ ±ı¿ ’ÿÎ◊˝fiÎ Ï«_÷fi-‹fifi‹Î_

Õ<⁄ı·˘ ±Î ±ÎI‹Î F›Îflı ≠›˘…fi‰Â◊Ì ±◊‰Î T›‰‘Îfi ±ÎÏÿfiÎ ¿ÎflHÎ◊Ì ⁄ÌΩ

’ÿÎ◊˝fiÎ μ’›˘√‹Î_ ≠‰÷ı˝ »ı I›Îflı ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ …ı ’ÿÎ◊˝fiı ΩHΉÎfiÎ μ’›˘√V‰w’ı ±Î

±ÎI‹Î Ë÷˘ ÷ı ˉı ω√‹ V‰¤Î‰‰Î‚˘ ±◊ν÷˚ ωfirfl V‰¤Î‰‰Î‚˘ ±ıÀ·ı ¿ı ωfiÎÂÌ

⁄fiı »ı ±fiı fi‰Î …ı ’ÿÎ◊˝fiı ΩHΉÎfiÎ μ’›˘√V‰w’ı ±Î ±ÎI‹Î ⁄L›˘ ÷ı Á_¤‰

V‰¤Î‰‰Î‚˘ ±◊ν÷˚ μI’Îÿ V‰¤Î‰‰Î‚˘ ±ıÀ·ı ¿ı ÷ı ¤Î‰ı μI’Lfi ◊›˘ ±fiı

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 81

±fiÎÏÿ¿Î‚◊Ì … ≠‰÷ı˝· Á΋ÎL› iÎÎfi‹ÎhÎfiÌ ‘ÎflÎ V‰w’ı ωiÎÎfifiÎ CÎfiw’ı ⁄fiı·˘

±Î ±ÎI‹Î ±Ï‰fiÎÂÌ ±ıÀ·ı ¿ı ‘˛‰ … flËı »ı. ±Î flÌ÷ı ±Î ±ÎI‹Î ’Ò‰˝¿Î·Ìfi

μ’›˘√w’ı ωfiÎÂÌ, ±’fl¿Î·Ìfi μ’›˘√w’ı μI’ÎÿÌ ±fiı Á΋ÎL› iÎÎfi‘ÎflÎw’ı ‘˛‰

±ı‹ hÎHÎ V‰¤Î‰‰Î‚˘ ±◊ν÷˚ ÏhÎ’ÿÌ‹› »ı.

±Î ±ÎI‹Î … ÏhÎ’ÿÌ‹› »ı ±ı‹ fiËŸ ’fl_÷ Á_ÁÎfl‹Î_ flËı·Ì ±L› ’HÎ Á‰ı˝

‰V÷±˘ μ’fl ≠‹ÎHÎı … μI’Îÿ-T››-±fiı ‘˛‰ V‰¤Î‰‰Î‚Ì … »ı. Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘

’Ò‰˝’›Î˝› w’ı fiÎÂ, ±’fl’›Î˝›w’ı μI’Îÿ ±fiı ‹Ò·¤Ò÷ ƒT›w’ı ‘˛‰ ±Î‹ ÏhÎ’ÿÌ‹›

… »ı. ¿˘¥’HÎ ‰V÷ Á‰˝◊Î fi‰Ì μI’Lfi ◊÷Ì … fi◊Ì. Á‰˝◊Î ¿˘¥’HÎ ‰V÷ ωfiÎÂ

’΋÷Ì … fi◊Ì ±fiı ’›Î˝›ÎL÷fl ◊›Î ωfiÎfiÌ ¿˘¥ ’HÎ ‰V÷ ±ı¿ÎL÷ı ¿ÒÀV◊ ‘˛‰ »ı

… fiËŸ. Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝ ’›Î˝›fiı ±Îl›Ì μI’Îÿ-ωfiΉ΂Π±fiı ƒT›fiı ±Îl›Ì

‘˛‰I‰‰Î‚Î »ı. ––1595––

Ÿ ø ¬ìÊŸÊáÊ‚ááÊÊflÁÃ_ÔU∞ ‚¢¬•Ùfl•ÙªÊ•Ù –ÁflááÊÊáÊÉÊáÊÊÁ÷ÄπÙ ¡ËflÙ˘ÿ¢ flÿ¬ÿÁ÷Á„U•Ù H1596H

(Ÿ ø ¬˝àÿôÊÊŸ‚ÜôÊÊ˘flÁÃDÔUà ‚Êê¬˝ÃÙ¬ÿÙªÊØ – ÁflôÊÊŸÉÊŸÊÁ÷ÅÿÙ ¡ËflÙ˘ÿ¢ flŒ¬ŒÊÁ÷Á„U× H)

√Î◊Î◊˝ - ‰÷˝‹Îfi μ’›˘√¿Î·ı ¤Ò÷¿Î·fiÌ iÎÎfiÁ_iÎÎ ≠‰÷˝÷Ì fi◊Ì ±Î ≠‹ÎHÎı

ωiÎÎfifiÎ Á‹ÒËÎI‹¿ ±ı‰˘ ‰ıÿ’ÿ˘‹Î_ ¿Ëı·˘ ±Î ∞‰ »ı ÷ı◊Ì Ëı √˙÷‹ ! ÷‹ı

±ÎI‹÷k‰ »ı ±Î‹ V‰Ì¿Îfl ¿fl˘. ––1596––

ω‰ı«fi - ‰ıÿfiÎ ’ÿ˘‹Î_ ““Ÿ ø ¬˝àÿ‚ÜôÊÊ˘ÁSÔ” ±Î‰˘ …ı ’Îà »ı ÷ıfi˘ ±◊˝

Ëı √˙÷‹ ! ÷‹ı ±ı‰˘ ¿fl˘ »˘ ¿ı ““’fl¤‰ fi◊Ì, ±ÎI‹Î fi◊Ì”” ±ıÀ·ı ±ı¿¤‰◊Ì ⁄ÌΩ

¤‰‹Î_ …fiÎfl˘ ∞‰ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ’Ò‰˝¤‰ ¿ı ’fi¤˝‰ …ı‰_ ¿_¥ … fi◊Ì. ’fl_÷ ÷‹Îfl˘ ¿flı·˘

±Î ±◊˝ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ÷ı ’ÿ˘fi˘ ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı - ¬˝àÿ‚ÜôÊÊ ’Ò‰˝¿Î·fiÌ …ı

iÎÎfiÁ_iÎÎ Ë÷Ì ÷ı Ÿ •flÁÃDÔUà ˉı flËı÷Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ‚Êê¬˝ÃÙ¬ÿÙªÊØ = ‰÷˝‹Îfi¿Î·fi˘

±’Ò‰˝ μ’›˘√ ±Î‰‰Î◊Ì = ¤Î‰Î◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı ¿ı = ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ‘Îfl˘ ¿ı CÎÀfiÌ

Ï«_÷‰fiÎ «Î·÷Ì Ë÷Ì. ÷ıfiÌ ÏfiT≤ÏkÎ ◊÷Î_ Ëη ’ÀfiÌ Ï«_÷‰fiÎ «Î·ı »ı. ÷˘ ±Î flÌ÷ı

±L› ‰V÷fiÎ μ’›˘√¿Î·ı ’Ò‰˝¿Î·fiÌ CÎÀfiÎ μ’›˘√‰Î‚Ì iÎÎfiÁ_iÎΠˢ÷Ì fi◊Ì, CÎÀfiÎ

μ’›˘√fiÌ iÎÎfiÁ_iÎÎ ¿ı‹ fi◊Ì Ë˘÷Ì ? ÷˘ ÷ıfi˘ μkÎfl ±ı »ı ¿ı ÷ı ‰Î÷ ¤Ò÷¿Î·Ìfi ◊¥

√¥, Ëη ‰÷˝‹Îfi¿Î·ı ÷˘ ’À fi΋fiÎ ±L› ’ÿÎ◊˝fi˘ μ’›˘√¿Î· ≠‰÷ı˝ »ı.

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ82

ÁÎflÎ_ ±ı »ı ¿ı CÎÀ’ÿÎ◊˝ Á_⁄_‘Ì μ’›˘√ÎI‹¿ …ı iÎÎfiÁ_iÎÎ Ë÷Ì ÷ıfiÌ ÏfiT≤ÏkÎ

◊›ı »÷ı F›Îflı ’À ’ÿÎ◊˝Á_⁄_‘Ì μ’›˘√ μI’Lfi ◊Λ »ı I›Îflı ’Ò‰˝¿Î·Ìfi CÎÀ˘’›˘√‰Î‚Ì

iÎÎfiÁ_iÎΠˢ÷Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı CÎÀ˘’›˘√‰Î‚˘ ¿Î· ÏfiT≤ÏkÎ ’ÎQ›˘, ˉı ÷˘ ’À˘’›˘√

… ≠‰÷ı˝ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Ëη ‰÷˝‹Îfi¿Î·‹Î_ ’À˘’›˘√ … μI’Lfi ◊›ı·˘ »ı. ±Î flÌ÷ı

¬˝àÿ‚ÜôÊÊ ÂOÿfi˘ ±◊˝ ’fl¤‰ fi◊Ì ’fl_÷ ’Ò‰˝¿Î·Ìfi μ’›˘√ÎI‹¿ iÎÎfiÁ_iÎÎ ±Î‰˘ ±◊˝

»ı ±fiı ÷ı iÎÎfiÁ_iÎÎ ±L› ’ÿÎ◊˝fiÎ μ’›˘√¿Î·ı Á_¤‰÷Ì fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı ±◊˝ ω«Îfl÷Î_

““ÁflôÊÊŸÉÊŸ ∞flÒÃèÿÙ ÷ÍÃèÿ— ‚◊ÈàÕÊÿ ÃÊãÿflÊŸÈÁflŸ‡ÿÁÃ, Ÿ ø ¬àÿ‚ÜôÊÊ˘ÁSÔ” ¥I›ÎÏÿ

…ı ‰ıÿ’ÿ˘ »ı. ÷ı ‰ıÿ’ÿ˘‹Î_ ’HΠωiÎÎfifiÎ Á‹ÒËÎI‹¿ ∞‰ »ı ±Î‹ … ¿Ëı·_ »ı. fi‰Î

fi‰Î μ’›˘√ V‰w’ı ∞‰ μI’Lfi ◊Λ »ı ±fiı …\fiÎ …\fiÎ μ’›˘√V‰w’ı ‰V÷ fiÎÂ

’΋ı »ı. ’ÿÎ◊˝w’ı ‰V÷ ‘˛‰ »ı. ÷ı◊Ì ’fl¤‰-’Ò‰˝¤‰ ’HÎ »ı. Œ@÷ ±L› μ’›˘√¿Î·ı

’Ò‰˝¿Î·Ìfi μ’›˘√ fi◊Ì. ±Î‰˘ ±◊˝ ‰ıÿ’ÿ˘fi˘ »ı.

÷ı◊Ì Ëı √˙÷‹ ! ∞‰ »ı ±fiı ’fl¤‰√Î‹Ì »ı. ±Î‹ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl ¿fl˘.

––1596––

∞fl¢ Á¬ ÷Íÿœê◊Ù ŸÊáÊ¢ Ãé÷Êfl÷Êfl•Ù ’ÈhË –â ŸÙ ÃŒ÷ÊflÁê◊ Áfl â ŸÊáÊ¢ flÿ‚◊ÿÁê◊ H1597H

•àÕÁ◊∞ •ÊßìÊ, ø¢Œ ‚¢ÃÊ‚È •ÁǪflÊÿÊ‚È –Á∑¢§ ¡Ùß⁄Uÿ¢ ¬ÈÁ⁄U‚Ù, •å¬îÊÙßÁûÊ ÁŸÁg_ÔUÙ H1598H

(∞fl◊Á¬ ÷ÍÃœ◊Ù¸, ôÊÊŸ¢ ÃŒ˜÷Êfl÷ÊflÃÙ ’ÈÁh— – Ã㟠Ì÷Êfl˘Á¬ ÿÖôÊÊŸ¢ flŒ‚◊ÿ H •SÃÁ◊à •ÊÁŒàÿ, øãº˝ ‡ÊÊãÃÿÙ⁄UÁÇŸflÊøÙ— – Á∑¢§ ÖÿÙÁÃ⁄Uÿ¢ ¬ÈL§· •Êà◊ÖÿÙÁÃÁ⁄UÁà ÁŸÁŒ¸CÔU— H)

√Î◊Î◊˝ - ±Î‹ ˢ› ÷˘ ’HÎ iÎÎfi ±ı ¤Ò÷˘fi˘ ‘‹˝ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ¤Ò÷˘ ˢ›

I›Îflı … (iÎÎfi) ◊Λ »ı. ±Î‰Ì ÷‹ÎflÌ ⁄Ï© ¿ÿΫ ◊Λ. ÷˘ ÷ı ’HÎ μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ

¿ı ÷ı ¤Ò÷˘fiÎ ±¤Î‰‹Î_ ’HÎ iÎÎfi ◊Λ »ı ±ı‰_ ‰ıÿÂÎj΋Î_ … ¿Ëı·_ »ı. Ëı ›ÎiΉS@› !

ÁÒ›˝ ±fiı «_ƒ ±V÷ ◊›ı »÷ı, ±„Bfi ±fiı ‰Î«Î ÂÎL÷ ◊›ı »÷ı ±Î ’vÊ (±ÎI‹Î)

¿›Î ωʛfiÌ F›˘Ï÷‰Î‚˘ ⁄fiı »ı ? Ëı flÎ…fi˚ ! ÷ı ¿Î·ı ±Î ’vÊ ±ÎI‹F›˘Ï÷w’

⁄fiı »ı. ±Î ‰Î@›◊Ì ‰ıÿ‹Î_ ’HÎ iÎÎfiÎI‹¿ ±ÎI‹Î ¿Ëı·˘ »ı. ––1597-1598––

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 83

ω‰ı«fi - ωiÎÎfifiÎ Á‹ÒËÎI‹¿ ±ÎI‹Î fi΋fi_ ƒT› V‰÷_hÎ »ı ’HÎ ¤Ò÷˘‹Î_◊Ì

±ÎI‹Î μI’Lfi ◊Λ »ı ±fiı ¤Ò÷˘‹Î_ … Á‹ÎM÷ ◊¥ Ω› »ı ±Î‹ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı

ωiÎÎfi ±ı ¤Ò÷˘fi˘ ‘‹˝ fi◊Ì, ±ÎI‹Îfi˘ ‘‹˝ »ı. ±Î ‰Î÷ Ë‹HÎÎ_ … ‰ıÿ‰Î@›˘fi˘ ÁΫ˘

±◊˝ ¿flÌfiı Á‹Ω‰Ì »ı ÷◊Î ≠I›ZÎ ±fiı ±fi‹ÎfiÎÏÿ ≠‹ÎHÎ◊Ì ’HÎ Á‹Ω‰Ì »ı. ÷˘

’HÎ ¥Lƒ¤ÒÏ÷fiÎ ‹fi‹Î_◊Ì Ë…\ Â_¿Î ÿÒfl ◊÷Ì fi◊Ì. ÷ı◊Ì ŒflÌ◊Ì ≠ë ¿flı »ı.

¥Lƒ¤ÒÏ÷ ¿Ëı »ı ¿ı Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ωiÎÎfifi˘ CÎfi μI’Lfi ◊Λ »ı ±Î ‰Î÷˘

⁄flÎ⁄fl »ı. ’fl_÷ ÷ı ωiÎÎfiCÎfi ±ı ¤Ò÷˘fi˘ … ‘‹˝ »ı, ’vÊfi˘ (V‰÷_hÎ ±ÎI‹Îfi˘)

±Î ‘‹˝ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ““∞ÃèÿÙ ÷ÍÃèÿ— ‚◊ÈàÕÊÿ ÃÊãÿflÊŸÈÁflŸ‡ÿÁÔ” ωiÎÎfifi˘ CÎfi

(±ıÀ·ı ¿ı iÎÎfifi˘ Á‹ÒË) ±Î ¤Ò÷˘‹Î_◊Ì … μI’Lfi ◊Λ »ı ±fiı ’»Ì ¤Ò÷˘‹Î_ …

Á‹ÎM÷ ◊¥ Ω› »ı ±ıÀ·ı ¿ı M≤Ï◊‰Ì ±ÎÏÿ ¤Ò÷˘fiÌ ÁÎ◊ı … ±Î iÎÎfifi˘ ±L‰›-

T›Ï÷flı¿ Á_⁄_‘ »ı. F›Îflı F›Îflı Á΋ı iÎı›V‰w’ı ¤Ò÷˘ ˢ› »ı I›Îflı I›Îflı … iÎÎfi

◊Λ »ı ±Î ±L‰›T›Î„M÷ »ı ±fiı F›Îflı F›Îflı Á΋ı ±Î·_⁄fiw’ı ¤Ò÷˘ ˢ÷Î_ fi◊Ì

I›Îflı I›Îflı iÎÎfi μI’Lfi ◊÷_ fi◊Ì ±Î T›Ï÷flı¿T›Î„M÷ »ı ÷◊Î …ı ˢ÷ı »÷ı …ı ◊Λ

±fiı …ı fi ˢ÷ı »÷ı …ı fi ◊Λ ÷ı ÷ıfi˘ … ‘‹˝ ¿Ëı‰Î› ±Î ‰Î÷ ÷˘ L›Î››@÷ »ı.

…ı‹ «_ƒ‹Î ±fiı «Î_ÿfiÌ.1

…ı‹ «_ƒ‹Î ˢ› I›Î_ … «Î_ÿfiÌ Ë˘› »ı ±fiı «_ƒ F›Î_ fi◊Ì Ë˘÷˘ I›Î_ «Î_ÿfiÌ

fi◊Ì Ë˘÷Ì. ÷ı◊Ì «Î_ÿfiÌ ±ı «_ƒ‹Îfi˘ … ‘‹˝ »ı ÷ı‰Ì … flÌ÷ı iÎÎfi ±ı ¤Ò÷˘fiÌ ÁÎ◊ı

±L‰›-T›Ï÷flı¿fiı ‘flΉı »ı ÷ı◊Ì ÷ı iÎÎfi ±‰U› ¤Ò÷˘fi˘ … ‘‹˝ »ı.

¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ¿Ëı »ı ¿ı Ëı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ! μ’fl ≠‹ÎHÎı ÷‹ÎflÌ ⁄Ï©

ˢ› ÷˘ ÷ı ›@÷ fi◊Ì ±ıÀ·ı ¿ı ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı iÎÎfi ⁄ı Ω÷fi_ ˢ› »ı. ωʛfiÎ

ωÂıÊ‘‹˝fiı ΩHÎfiÎv_ ±fiı Á΋ÎL›◊Ì ‹ÎhÎ iÎÎfi‘ÎflÎw’ı ◊fiÎv_, ““±Î CÎÀ fiÌ·‰Hν‰Î‚˘

»ı, ±Î ’À ’Ì÷‰Hν‰Î‚˘ »ı”” ¥I›ÎÏÿ CÎÀ-’ÀÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fiÎ fiÌ·-’Ì÷ÎÏÿ …ı ωÂıÊ ‘‹˘˝

»ı. ÷ı ωÂıÊ‘‹˘˝fi_ iÎÎfi ωÂıÊ‘‹˝Ï‰Ê›¿ ˢ‰Î◊Ì Ï‰ÂıÊ‘‹˘˝‰Î‚Î_ ¤Ò÷˘ Á΋ı ˢ›

I›Îflı ÷ıfiı Ωı¥fiı ±Î iÎÎfi μI’Lfi ◊Λ »ı. F›Îflı ÷ı ÷ı ωʛ˘ iÎı›V‰w’ı Á΋ı fi ˢ›

I›Îflı ÷ı‰Î_ ωÂıÊiÎÎfi˘ ◊÷Î_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ fiÌ·-’Ì÷ÎÏÿfiΠωʛ‰Î‚_ …ı

1. «_ƒ ±fiı «Î_ÿfiÌ ±Î ‘‹˝-‘‹a »ı ±ı‹ ¥Lƒ¤ÒÏ÷ fl…\±Î÷ ¿flı »ı. Ë¿Ì¿÷◊Ì ±„Bfi-‘Ò‹fiÌ …ı‹

⁄Lfiı ÁÎ◊ı flËıfiÎflÎ_ ƒT›˘ »ı. «Î_ÿfiÌ ’HÎ ’ÿ˚√·ƒT› »ı, ‘‹˝ fi◊Ì. ‹ÎhÎ ±Î ⁄Lfiıfi˘ ±Ï‰fiΤΉ

Á_⁄_‘ »ı.

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ84

ωÏÂp iÎÎfi »ı ÷ı … ¤Ò÷˘fiÌ ÁÎ◊ı ±Î·_⁄fiw’ı ±L‰›-T›Ï÷flı¿fiı ±fiÁfl‰Î‰Î‚_ »ı

±fiı ÷ı ’HΠωʛV‰w’ı ÏfiÏ‹kΤΉı ±fiÁflfiÎv_ »ı. ’HÎ μ’ÎÿÎfi¤Î‰ı ¤Ò÷˘fiı

±fiÁflfiÎv_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı iÎÎfi ¤Ò÷˘‹Î_◊Ì …L‹ ’΋÷_ … fi◊Ì. ’vÊ‹Î_ …

(±ÎI‹Î‹Î_ …) iÎÎfi …L‹ ’΋ı »ı ¤Ò÷˘ ÷˘ iÎı›w’ı ±ıÀ·ı ¿ı ωʛV‰w’ı ÏfiÏ‹k΋ÎhÎ

⁄fiı »ı. ÷ı◊Ì iÎÎfi ±ı ¤Ò÷˘fi˘ ‘‹˝ fi◊Ì.

÷◊ΠωÏÂpiÎÎfi ’˘÷ÎfiÌ μI’Ïk΋Î_ ¤Ò÷˘fiÌ ÏfiÏ‹kÎ÷Î flάı »ı. ÷ı◊Ì ÷ıfiÎ

±L‰›-T›Ï÷flı¿fiı ±fiÁflı »ı ’fl_÷ ““Á΋ÎL›◊Ì iÎÎfi‹ÎhÎfiÌ ‘ÎflΔ” ¤Ò÷˘fiı ±fiÁflfiÎflÌ

fi◊Ì. ¤Ò÷˘ ωʛV‰w’ı Á΋ı ¤·ı ˢ› ¿ı fi ˢ› ÷˘ ’HÎ ’vÊ‹Î_ (±ÎI‹Î‹Î_) iÎÎfifiÌ

‘ÎflÎ «Î· … flËı »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı iÎÎfi ±ı ±ÎI‹Îfi˘ √HÎ »ı. ÷ı◊Ì iÎÎfi‹ÎhÎ ∞‰fiÌ ÁÎ◊ı

… ±L‰›-T›Ï÷flı¿ ‘flΉı »ı. ‹@÷ÿÂ΋Î_ ¤Ò÷˘ fi◊Ì ÷˘ ’HÎ ∞‰fiı iÎÎfi ˢ› »ı ±fiı

Q≤÷¿ÂflÌfl‹Î_ ¤Ò÷˘ »ı ÷˘ ’HÎ iÎÎfi ◊÷_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì iÎÎfi ±ı ¤Ò÷˘fiÌ ÁÎ◊ı ±L‰›-

T›Ï÷flı¿ ‘flΉ÷_ fi◊Ì ’fl_÷ ∞‰fiÌ ÁÎ◊ı ±L‰›-T›Ï÷flı¿ ‘flΉı »ı.

÷◊Î ‰ıÿÂÎj΢‹Î_ ’HÎ iÎÎfi ±ı ∞‰fiÌ ÁÎ◊ı ±L‰›-T›Ï÷flı¿ Á_⁄_‘ ‘flΉı »ı

±Î‰_ … ¿Ëı·_ »ı. ÷ı ‰ıÿ’Îà ±Î ≠‹ÎHÎı »ı. ““•SÃÁ◊à •ÊÁŒàÿ, ÿÊôÊflÀÄÿ !øãº˝◊SÿSÃÁ◊Ã, ‡ÊÊãÃ˘ÇŸı ‡ÊÊãÃÊÿÊ¢ flÊÁø, Á∑¢§ÖÿÙÁÃ⁄UflÊÿ¢ ¬ÈL§·—, •Êà◊ÖÿÙÁ× ‚◊˝ÊÁ«UÁÄUÙflÊø”” = Ëı ›ÎiΉS@› ! F›Îflı ÁÒ›˝ ±V÷ ◊¥ Ω›, «_ƒ ±V÷ ◊¥ Ω›, ±„Bfi

ÂÎL÷ ◊¥ Ω› ±fiı ‰Î«Î ÂÎL÷ ◊¥ Ω› I›Îflı ±Î ’vÊ (±ÎI‹Î) ¿›Î ±fiı ¿ı‰Î

ωʛfiÌ F›˘Ï÷‰Î‚˘ ⁄fiı »ı ? Ëı flÎ…fi˚ ! ÷ı ¿Î·ı ±Î ’vÊ (⁄ÎèÎ iÎı›Ï‰Ê› ¿˘¥

fiËÌ Ë˘‰Î◊Ì) ±ÎI‹F›˘Ï÷w’ ⁄fiı »ı. (÷ı ¿Î·ı ±Î ±ÎI‹Î … iÎÎfi‹› w’ı ≠¿ÎÂı

»ı. ’flfiı ÏfiÏ‹kÎ ⁄fiΉÌfiı iÎÎfi ≠√À ¿fl‰Îfiı ⁄ÿ·ı V‰›_ ±ÎI‹Î ’˘÷ı … iÎÎfi‹›’HÎı

{‚¿ı »ı) ±ËŸ F›˘Ï÷ ÂOÿfi˘ ±◊˝ iÎÎfi ‹ÎhÎ »ı ±fiı ÷ı F›˘Ï÷ ±ÎI‹Î‹Î_ »ı. ’HÎ

¤Ò÷˘‹Î_ ÷ı F›˘Ï÷ fi◊Ì. ““•Êà◊Ê ∞fl ÖÿÙÁÃÿ¸Sÿ ‚Ù˘ÿ◊Êà◊ÖÿÙÁÃôÊʸŸÊà◊∑§ ßÁà NUŒÿ◊˜””±ÎI‹Î (iÎÎfi) ±ı … »ı F›˘Ï÷ …ıfiÌ ±ı‰˘ ÷ı ±Î ±ÎI‹Î ±ÎI‹F›˘Ï÷V‰w’ ±ıÀ·ı

iÎÎfi‹› ±ÎI‹Î »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı ‰ıÿfiÎ ±Î ’ÎÃ˘‹Î_ ’HÎ ∞‰fiı iÎÎfi‹› ¿è΢ »ı. ’HΠωiÎÎfiCÎfi

±ı ¤Ò÷˘fi˘ ‘‹˝ ¿è΢ fi◊Ì. ÷ı◊Ì iÎÎfi ±ı ¤Ò÷˘fi˘ ‘‹˝ fi◊Ì. ±ÎI‹Îfi˘ … ‘‹˝ »ı. ‹ÎhÎ

±ÎI‹Î‹Î_ … μI’Lfi ◊÷_ ±ı‰_ ±Î iÎÎfi ¤Ò÷˘fiı iÎı›V‰w’ı (ΩHΉÎfiÎ ‹ÎhÎ ÏfiÏ‹kΤΉı)

±Î·_⁄fi … ⁄fiΉı »ı ’HÎ ÷ı‹Î_◊Ì …L‹ ’΋÷_ fi◊Ì. ––1597-1598––

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 85

ÃŒ÷Êfl ÷ÊflÊ•Ù, ÷Êfl øÊ÷Êfl•Ù Ÿ ÃŒ˜œê◊Ù –¡„U ÉÊ«U÷ÊflÊ÷Êfl, ÁflflîÊÿÊ•Ù ¬«UÙ Á÷ãŸÙ H1599H

(ÃŒ÷Êfl ÷ÊflÊŒ˜ ÷Êfl øÊ÷ÊflÃÙ Ÿ ÃŒ˜œ◊¸— – ÿÕÊ ÉÊ≈U÷ÊflÊ÷Êfl, Áfl¬ÿ¸ÿÊØ ¬≈UÙ Á÷㟗 H)

√Î◊Î◊˝ - ÷ı ¤Ò÷˘fiÎ ±¤Î‰‹Î_ ’HÎ iÎÎfi ˢ› »ı ±fiı ÷ı ¤Ò÷˘ ˢ‰Î »÷Î_ iÎÎfi

fi◊Ì ’HΠˢ÷_. ÷ı◊Ì iÎÎfi ±ı ¤Ò÷˘fi˘ ‘‹˝ fi◊Ì. …ı‹ CÎÀfiÎ ¤Î‰‹Î_ ±fiı CÎÀfiÎ

±¤Î‰‹Î_ ’Àfi˘ ω’›˝› ˢ‰Î◊Ì ’À ±ı CÎÀ◊Ì Ï¤Lfi »ı. ––1599––

ω‰ı«fi - iÎÎfi ±ı M≤J‰Ì ±ÎÏÿ ’Î_« ¤Ò÷˘fiÌ ÁÎ◊ı ±L‰›-T›Ï÷flı¿ ‘flΉ÷_ fi◊Ì.

÷ı◊Ì iÎÎfi ±ı ¤Ò÷˘fi˘ ‘‹˝ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ‹@÷ΉV◊΋Î_ ¿ı‰· ±ı¿·˘ ±ÎI‹Î … ˢ›

»ı. ÂflÌfl ¿ı ÂflÌflÁ_⁄_‘Ì ’Î_« ¤Ò÷˘ I›Î_ fi◊Ì. ±ıÀ·ı ¿ı ¤Ò÷˘fi˘ ±¤Î‰ »ı ÷˘ ’HÎ

÷ı ‹@÷ÎI‹Î‹Î_ ±fi_÷iÎÎfi ±fiı ±fi_÷ÿ½fi ≠√À ◊›ı·Î_ ‰÷ı˝ »ı. ÷◊Î …ı ÂflÌfl‹Î_◊Ì

±ÎI‹Î Q≤I› ’΋ı·˘ »ı ÷ı‰Î Q≤÷ÂflÌfl‹Î_ ’Î_«ı ¤Ò÷˘ »ı ÷˘ ’HÎ iÎÎfifi˘ ·‰ ’HÎ fi◊Ì.

÷ı◊Ì fiyÌ ◊Λ »ı ¿ı iÎÎfi ±ı ¤Ò÷˘fi˘ ‘‹˝ fi◊Ì. ’fl_÷ ¤Ò÷˘◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰Î ±ÎI‹Î

fi΋fiÎ ’ÿÎ◊˝fi˘ ‘‹˝ »ı.

…ı‹ ““’À”” ±ı CÎÀfi˘ ‘‹˝ ¿Ëı‰Î› fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı CÎÀfiÎ ¤Î‰ ±fiı ±¤Î‰‹Î_

’Àfi˘ ω’›˝› ˢ› »ı. ±ıÀ·ı ¿ı F›Î_ F›Î_ CÎÀfi˘ ¤Î‰ ˢ› »ı (±ıÀ·ı ¿ı CÎÀ ωz‹Îfi

ˢ› »ı) I›Î_ I›Î_ ’À ˢ› … ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì ±fiı F›Î_ F›Î_ CÎÀfi˘ ±¤Î‰ ˢ›

»ı I›Î_ I›Î_ ’Àfi˘ ±¤Î‰ … ˢ› ±ı‰˘ ’HÎ Ïfi›‹ fi◊Ì. ±Î‹ ˢ‰Î◊Ì CÎÀfiı ±fiı

’Àfiı ¿_¥ ·ı‰Î-ÿı‰Î (Á_⁄_‘) fi ˢ‰Î◊Ì ““’À”” ±ı CÎÀ◊Ì Ï¤Lfi ’ÿÎ◊˝ »ı. ’fl_÷ CÎÀfi˘

‘‹˝ fi◊Ì. ÷ı … flÌ÷ı Q≤÷ ÂflÌfl‹Î_ ¤Ò÷˘fiÌ ËÎ…flÌ‹Î_ iÎÎfifi˘ ±¤Î‰ »ı ±fiı

‹@÷ΉV◊΋Î_ ¤Ò÷˘fiÎ ±¤Î‰‹Î_ ’HÎ iÎÎfifiÌ Ï‰z‹Îfi÷Î »ı. ÷ı◊Ì ¤Ò÷˘fiı ±fiı iÎÎfifiı

μ’ÎÿÎfi-μ’Îÿı›¤Î‰fi˘ Á_⁄_‘ fi◊Ì. ‹ÎÀı iÎÎfi ±ı ¤Ò÷˘fi˘ ‘‹˝ fi◊Ì. ––1599––

±Î ≠‹ÎHÎı ¿ıÀ·Î_¿ ‰ıÿ’ÿ˘fi˘ ±◊˝ Á‹Ω‰Ìfiı ˉı ±Î ‰Î÷fi˘ μ’Á_ËÎfl ¿fl÷Î

÷◊Î ⁄οÌfiÎ_ Á‰ı˝ ’HÎ ‰ıÿ’ÿ˘fi˘ ±◊˝ Á_ZÎı’◊Ì Á‹Ω‰÷Î ¤√‰Îfi˚ lÌ ‹ËΉÌfl≠¤

¿Ëı »ı ¿ı -

∞Á‚¢ flÿ¬ÿÊáÊ¢ Ÿ Ã◊àÕ¢ ÁflÿÁ‚ •„UflÊ ‚√flÁ‚¢ –•àÕÙ Á∑¢§ „UÙîÊ ‚È߸, ÁflááÊÊáÊ¢ flàÕÈ÷•Ù flÊ H1600H

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ86

¡Ê߸ Œ√fl¢ Á∑§Á⁄UÿÊ ªÈáÊÙ˘„UflÊ ‚¢‚•Ù ÃflÊ¡ÈûÊÙ –•ÿ◊flÁà ŸflÊÿ¢, Ÿ flàÕÈœê◊Ù ¡•Ù ¡ÈûÊÙ H1601H

(∞·Ê¢ flŒ¬ŒÊŸÊ¢ Ÿ àfl◊ÕZ flÁà‚, •ÕflÊ ‚fl¸·Ê◊˜ – •Õ¸— Á∑¢§ ÷flØ üÊÈÁÃÁfl¸ôÊÊŸ¢ flSÃÈ÷ŒÙ flÊ H ¡ÊÁú˝¸√ÿ¢ Á∑˝§ÿÊ, ªÈáÊÙ˘ÕflÊ ‚¢‡ÊÿSÃflÊÿÈÄ× – •ÿ◊flÁà Ÿ flÊÿ¢, Ÿ flSÃÈœ◊Ù¸ ÿÃÙ ÿÈÄ× H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı √˙÷‹ ! ±Î ‰ıÿ’ÿ˘fi˘ ±◊˝ ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ±ıÀ·_ … fiËŸ ’HÎ

Á‰ı˝ ’HÎ ÂOÿ˘fiÎ ±◊˝‹Î_ Á_› »ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı - ÂOÿ˘ ÷ı Â_ l‰H΋ÎhÎ »ı ? ¿ı

ωiÎÎfi ωÂıÊ »ı ? ¿ı ‰V÷¤ıÿ »ı ? ¿ı ΩÏ÷ωÂıÊ »ı ? ¿ı ƒT›Ï‰ÂıÊ »ı ? ¿ı Ïø›ÎωÂıÊ

»ı ? ¿ı √HÎωÂıÊ »ı ? ±◊‰Î ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ÷‹Îfl˘ ±Î Á_› ±›@÷ … »ı. ¿ÎflHÎ

¿ı ““±Î ±Î‹ … »ı ±fiı ±Î ±Î‹ fi◊Ì …”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ‰V÷‘‹˝fi˘ ÏfiHν› ¿fl‰˘

÷ı ›˘B› fi◊Ì. ––1600-1601––

ω‰ı«fi - ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ lÌ ¥Lƒ¤ÒÏ÷fiı ¿Ëı »ı ¿ı ‹ÎflÎ ‰Õı

‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ±◊˘˝ …ı flÌ÷ı ÷‹ÎflÌ Á‹ZÎ Á‹Ω‰Î›Î »ı ¿ı ¤Ò÷˘fiı (CÎÀ-’ÀÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fiı)

ΩHΉΠV‰w’ı fi‰Î fi‰Î μ’›˘√ÎI‹¿ ’›Î˝› V‰w’ı ∞‰ μI’Lfi ◊Λ »ı ±fiı …\fiÎ

…\fiÎ μ’›˘√ÎI‹¿ ’›Î˝›V‰w’ı ∞‰ fiΠ’΋ı »ı. ¤Ò÷˘ ±ıÀ·ı ’ÿÎ◊˘˝, ÷ıfiı ΩHΉÎfi˘

μ’›˘√ ±Î ±ÎI‹Îfi˘ Áÿοη ⁄ÿ·Î÷˘ … flËı »ı. fi‰Î ωʛfiÎ μ’›˘√¿Î·ı …\fi˘

μ’›˘√ ≠√À’HÎı ˢ÷˘ fi◊Ì. ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ÷ı ““ÁflôÊÊŸÉÊŸ ∞flÒÃèÿÙ ÷ÍÃèÿ—”” ¥I›ÎÏÿ

‰ıÿ’ÿ˘fi˘ ÁΫ˘ ±◊˝ »ı. ’fl_÷ ÷‹ı ±Î ÁΫ˘ ±◊˝ ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì ∞‰fiÎ fi΄V÷I‰fiı

ÁÒ«‰fiÎfl˘ ±Î ‰ıÿ’ÿ˘fi˘ ±◊˝ ÷‹ı V‰›_ ÷‹ÎflÌ ‹ı‚ı √v√‹ ωfiÎ ¿fl˘ »˘ ÷◊Î ⁄ÌΩ

’ÎÃ˘ ∞‰fiÎ ±„V÷I‰fiı ÁÒ«‰fiÎflÎ ‹‚ı »ı. ÷ı◊Ì ÷‹fiı ∞‰fiı ωÊı Á_ÿıË ◊›˘ »ı.

¬flı¬fl μ’fl Á‹ΩT›Î ≠‹ÎHÎı ±Î Á_› μÏ«÷ fi◊Ì.

±◊‰Î Á‰ı˝ ’HÎ ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ±◊˝ ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì ¿ÎflHÎ ¿ı Á‰ı˝ ’HÎ ‰ıÿfiÎ

’ÿ˘fiΠωʛ‹Î_ ÷‹fiı ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ Á_› ˈ›Î‹Î_ ‰÷ı˝ »ı. ÷ı Á_› ±Î ≠‹ÎHÎı »ı

¿ı F›Îflı F›Îflı CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ¿˘¥ ’HÎ ’ÿÎ◊˝ ‹ÎÀı …ı …ı ÂOÿ˘ ‰’flΛ »ı ÷ı ÷ı ÂOÿ˘fiÎ

±◊˝ Â_ ËÂı ? ÷ı ‹ÎÀıfiÎ ÷‹ÎflÎ ‰Õı V‰›_ ¿S’Λı·Î ‹fifiΠω¿S’˘ (÷fl_√˘) ÷‹ÎflÎ

xÿ›‹Î_ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 87

(1) üÊÈÁà = ‹ÎhÎ ÁÎ_¤‚‰_ ÷ı …. …ı‹ ¤ıflÌ-’ÕË-œ˘·-fi√ÎflÎ_ ‰√ıflı ‰Î∞_h΢

‰Î√ı »ı ÷ı ÂOÿ˘fi˘ ±◊˝ ÷ı ÷ı ÂOÿ‹ÎhÎ … »ı ¿_¥ ’HÎ ‰ÎE› ±◊˝ fi◊Ì. ÁÎ_¤‚‰_

±ıÀ·˘ … ÷ıfi˘ ±◊˝ »ı, ÁÎ_¤‚‰Î‹ÎhÎ w’ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±Î ‰ıÿ’ÿ˘ ‹_hÎÎZÎflV‰w’

ÁÎ_¤‚‰Î …ı‰Î »ı. ±◊ν÷˚ √˘fl·˘¿˘ ⁄˘·ı ±fiı ±Î’HÎı ÁÎ_¤‚‰_ - ±ı … ÷ıfi˘ ±◊˝

»ı ?

(2) ÁflôÊÊŸ = ±◊‰Î Â_ ωiÎÎfi ±◊˝ »ı ? …ı‹ CÎÀ ÂOÿ ⁄˘·Î›ı »÷ı CÎÕÎfi_

ωÂıÊ iÎÎfi l˘÷ÎfiÎ ‹fi‹Î_ ≠√Àı »ı ±fiı ’ÀÂOÿ ⁄˘·Î›ı »÷ı ’Àfi_ ωÏÂpiÎÎfi

l˘÷ÎfiΠˈ›Î‹Î_ ≠√Àı »ı. ÷ı‹ …ı …ı ÂOÿ˘ ⁄˘·Î› »ı ÷ı ÷ı ÂOÿ˘ ¶ÎflÎ ÷ıfiÎ ÷ıfiÎ

ωʛfi_ ωÏÂp ±ı‰_ …ı ωiÎÎfi l˘÷Îfiı ◊÷_ ÿı¬Î› »ı. ÷ı◊Ì Ï‰iÎÎfi ◊‰_ ±ı … ±Î

ÂOÿ˘fi˘ ±◊˝ »ı ?

(3) flSÃÈ÷ŒÙ flÊ = ±◊‰Î ÂOÿ˘fi˘ ‰V÷¤ıÿ = ±ı¿‰V÷◊Ì ⁄Ì∞ ‰V÷fiı ϤLfi

¿fl‰Ì Â_ ÷ı‰˘ ±◊˝ »ı ? ““CÎÀ”” ±Î‰˘ ÂOÿ ⁄˘·Î›ı »÷ı ““M≤◊⁄KfiÎÏÿ ±Î¿Îfl‰Î‚˘

…·Î‘Îfl ◊Λ ÷ı‰˘ …ı CÎÀ fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ »ı ÷ı ’ÿÎ◊˝ … ±Î ““CÎÀ”” ÂOÿ ‰Õı ¿Ëı‰Î›

»ı ’fl_÷ ’À-‹Ã ¥I›ÎÏÿ ±L› ’ÿÎ◊˘˝ ¿Ëı‰Î÷Î fi◊Ì. ±Î‹ ¥÷fl’ÿÎ◊˘˝fi_ T›Î‰÷˝fi

¿flfiÎfl˘ ‰V÷¤ıÿ ¿fl‰˘ ±ı‰˘ ±◊˝ ÂOÿ˘fi˘ »ı ?

(4) ¡ÊÁà = ±◊‰Î ÷ı ÷ı ÂOÿ˘fi˘ Â_ ΩÏ÷ ±◊˝ »ı ? …ı‹ ““√Λ CÎb_ √flÌ⁄

≠ÎHÎÌ »ı”” ±◊‰Î ·˘¿˘ √Λfiı ‹Î÷Î ¿Ëı »ı ÷ı◊Ì ““√Λ CÎHÎÌ ’ÒF› »ı”” ¥I›ÎÏÿ

‰Î@›˘‹Î_ ⁄˘·Î÷˘ ªÙ ÂOÿ ¿˘¥ ±ı¿ √Λfiı (¿Î‚Ì √Λfiı ¿ı ‘˘‚Ì √Λfiı ¿ı ·Î·

√Λfiı) ÁÒ«‰fiÎfl˘ fi◊Ì. ’fl_÷ √Λ ΩÏ÷‹ÎhÎfiı ÁÒ«‰fiÎfl˘ ±Î ÂOÿ≠›˘√ »ı ÷ı‹ CÎÀ

’À ±ÎÏÿ ÂOÿ˘ Â_ ±Î¬Ì ΩÏ÷fiı ÁÒ«‰fiÎflÎ »ı ?

(5) º˝√ÿ = ±◊‰Î Á‰ı˝ ’HÎ ÂOÿ˘ Â_ ƒT›‰Î«Ì … »ı ? ‹ÎhÎ ƒT› ±◊˝fiı

… ¿ËıfiÎflÎ »ı ? …ı‹ Œá«UË ÂOÿ ⁄˘·‰Î◊Ì ÿ_Չ΂˘ ’vÊ ±ı‹ ƒT› ±◊˝ ¿flΛ »ı.

¬ÿ‚˜ = ±ıÀ·ı ÿÒ‘, ŒÁœ = ±ıÀ·ı ÿËŸ ‰√ıflı ÂOÿ˘ ƒT›‰Î«¿ »ı. ÷ı‹ Á‰ı˝ ’HÎ ÂOÿ˘

Â_ ƒT›‹ÎhÎfiÎ … ‰Î«¿ »ı ?

(6) Á∑˝§ÿÊ = ±◊‰Î Â_ ÂOÿ˘fi˘ ±◊˝ Ïø›Î’ÿ ‹ÎhÎ … »ı ? …ı‹¿ı œÊflÁà =÷ı ÿ˘Õı »ı, ªë¿UÁà = ÷ı Ω› »ı, ¬øÁà = ÷ı flÎ_‘ı »ı ¥I›ÎÏÿ ÂOÿ˘ ‘Ήfi-√‹fi-’«fi

‰√ıflı Ïø›Î ±◊˝ … …HÎΉı »ı ÷ı‹ CÎÀ-’À-‹Ã ±ÎÏÿ ÂOÿ˘ ’HÎ Â_ Ïø›Î ‹ÎhÎ ±◊˝fiı

… …HÎΉfiÎflÎ »ı ?

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ88

(7) ªÈáÊÙ˘ÕflÊ = ±◊‰Î ÿflı¿ ÂOÿ˘ Â_ √HΉΫ¿ … »ı ? √HÎ ±◊˝fiı …

¿ËıfiÎflÎ »ı ? …ı‹ Â@·-¿ÚWHÎ-fiÌ·-’Ì÷-fl@÷ ‰√ıflı ÂOÿ˘ …ı‹ ‘˘‚Î-¿Î‚Î-fiÌ·Î-’Ì‚Î

±fiı ·Î· ‰Hν w’ √HÎfiı … …HÎΉı »ı ÷ı‹ Á‰ı˝ ’HÎ ÂOÿ˘ Â_ ‹ÎhÎ √HÎ ±◊˝fiı …

¿ËıfiÎflÎ »ı ? ÁÎflÎ_ ¿ı ‰@÷ÎfiÎ ‹¬◊Ì ⁄˘·Î÷Î ±ı‰Î ÂOÿ˘ ÷◊Î ‰ıÿ-lÏ÷-’flÎHÎ ±fiı

μ’ÏfiÊÿ˘‹Î_ ¿Ëı·Î Á‰ı˝ ’HÎ ÂOÿ˘ Â_ l‰H΋ÎhÎ ±◊˝‰Î‚Î »ı ? ¿ı ωiÎÎfi ±◊˝fiı

ÁÒ«‰fiÎflÎ »ı ? ¿ı ‰V÷fi˘ ¤ıÿ ¿flÌ ÏfiÏç÷ ’ÿÎ◊˝fiı ¿ËıfiÎflÎ »ı ? ¿ı Á‰ı˝ ’HÎ ÂOÿ˘

ΩÏ÷‰Î«Ì »ı ? ¿ı ƒT›‰Î«Ì »ı ? ¿ı Ïø›Î‰Î«Ì »ı ? ¿ı √HÎ‰Î«Ì »ı ? ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘

Á_› ÷‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ ‰÷ı˝ »ı ’fl_÷ Ëı √˙÷‹ ! ÷‹Îfl˘ ±Î Á_› ±›@÷ … »ı.

¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ÂOÿ ±Î … ±◊˝fi˘ ‰Î«¿ »ı ±fiı ±Î ±◊˝fi˘ ‰Î«¿ fi◊Ì. ±Î‰Î

≠¿Îflfi˘ ‰V÷‘‹˝fi˘ ÏfiHν› ¿fl‰˘ ÷ı ›˘B› fi◊Ì. ÂOÿ ’HÎ ¤ÎÊΉ√˝HÎÎfiÎ ’ÿ˚√·˘fi_

⁄fiı·_ ±ı¿ ƒT› ωÂıÊ … »ı ÷ı ¿_¥ ±Î¿ÎÂfi˘ √HÎ fi◊Ì. ’HÎ ÁÒZ‹, «ZÎ◊Ì ±ºU›,

‰HÎνÏÿ √HΉ΂˘, l˘hÎı„Lƒ›‹ÎhÎ √˘«fl ±ı‰˘ ’ÿÎ◊˝ ωÂıÊ … »ı. ÷ı V‰’›Î˝› ±fiı

’fl’›Î˝›◊Ì ±fi_÷’›Î˝›‰Î‚˘ ±◊ν÷˚ Á‰˝‹› »ı. ÷ı◊Ì ““±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ±◊˝fi˘ … ÷ı

‰Î«¿ »ı ±fiı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ±◊˝fi˘ ÷ı ‰Î«¿ fi◊Ì”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ ÷ı ÂOÿfiÎ ‘‹˝fi_

±‰‘ÎflHÎ ¿fl‰_ μÏ«÷ fi◊Ì. ±Î … ‰Î÷ ˉı ’»ÌfiÌ ⁄ı √Î◊΋Î_ ›„@÷’Ò‰˝¿ √˛_◊¿ÎfllÌ

’˘÷ı … Á‹Ω‰ı »ı. ––1600-1601––

‚√fl¢ Áøÿ ‚√fl◊ÿ¢, ‚-¬⁄U¬îÊÊÿ•Ù ¡•Ù ÁŸÿÿ¢ –‚√fl◊‚√fl◊ÿ¢ Á¬ ÿ, ÁflÁflûÊM§fl¢ ÁflflÄπÊ•Ù H1602H

‚Ê◊ááÊÁfl‚‚◊•Ù ÃáÊ ¬ÿàÕÙ ÁflflÄπÿÊ ¡ÈûÊÙ –flàÕÈS‚ ÁflS‚M§flÙ, ¬îÊÊÿÊflÄπÿÊ ‚√flÙ H1603H

(‚fl¸◊fl ‚fl¸◊ÿ¢, Sfl¬⁄U¬ÿʸÿÃÙ ÿÃÙ ÁŸÿÃ◊˜ – ‚fl¸◊‚fl¸◊ÿ◊Á¬ ø ÁflÁflÄÃM§¬¢ ÁflflˇÊÿÊ H ‚Ê◊ÊãÿÁfl‡Ê·◊ÿSß ¬ŒÊÕÙ¸ ÁflflˇÊÿÊ ÿÈÄ× – flSÃÈŸÙ ÁflEM§¬—, ¬ÿʸÿʬˇÊÿÊ ‚fl¸— H)

√Î◊Î◊˝ - Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘ V‰’›Î˝› ±fiı ’fl’›Î˝›fiÌ (±ı‹ 줛fiÌ) ±’ıZÎαı

fiyÌ Á‰˝‹› »ı. »÷Î_ ‹ÎhÎ V‰’›Î˝›fiÌ Ï‰‰ZÎÎ ‰Õı Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷ ωω@÷w’‰Î‚Ì

◊¥ »÷Ì ±Á‰˝‹› ’HÎ »ı …. ÷ı◊Ì Á‰ı˝ ’ÿÎ◊˘˝ ω‰ZÎÎfiÎ ‰Â◊Ì Á΋ÎL›‹› ±fiı

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 89

ωÂıÊ‹› »ı. ÷ı◊Ì Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷ V‰-’fl’›Î˝›fiÌ Ï‰‰ZÎÎfiÎ ±Î‘Îflı fiÎfiÎω‘ (±fiı¿

≠¿Îflı) »ı. ––1602-1603––

ω‰ı«fi - ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ‰V÷fiı …HÎΉfiÎflÎ …ı …ı ÂOÿ˘ ⁄˘·Î› »ı ÷ı ““‰Î«¿””

¿Ëı‰Î› »ı ±fiı ÂOÿ˘◊Ì ≠Ï÷’Îÿfi ¿fl‰Î ›˘B› …ı …ı ±◊˝ »ı ÷ı ““‰ÎE›”” ¿Ëı‰Î›

»ı. ±Î‹ ±fi_÷ ‰Î«¿ ±fiı ±fi_÷ ‰ÎE›◊Ì ±Î Á_ÁÎfl ¤flı·˘ »ı. ÷ı ÁC΂Λ

‰Î«¿ÂOÿ˘ ±fiı ‰ÎE›’ÿÎ◊˘˝ V‰’›Î˝› ±fiı ’fl’›Î˝› ±ı‹ 줛’›Î˝›fiÌ Ï‰‰ZÎαı

““Á‰˝‹›”” »ı. Á‰Î˝I‹¿ »ı ±fiı ¿ı‰‚ ±ı¿·Î V‰’›Î˝› ‹ÎhÎfiÌ Ï‰‰ZÎαı Á‰ı˝ ’HÎ

‰ÎE›-‰Î«¿ ¤Î‰˘ ““±Á‰˝‹›”” »ı ±◊ν÷˚ ±L›◊Ì T›ÎT≤kÎ ±ı‰Î ÷ı ωÂıÊ w’ ’HÎ

»ı. ÁÎflÎ_ ¿ı 줛’›Î˝›fiÌ Ï‰‰ZÎαı Á‰˝‰V÷±˘ Á‰˝‹› »ı ±fiı ‹ÎhÎ V‰’›Î˝›fiÌ

ω‰ZÎαı Á‰ı˝ ‰V÷±˘ ±Á‰˝‹› (ωÂıÊ V‰w’ı) »ı ±fiı ‹ÎhÎ ’fl’›Î˝›fiÌ Ï‰‰ZÎαı

fi΄V÷V‰w’ ’HÎ Á‰ı˝ ‰V÷±˘ »ı. ÷ı◊Ì Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿ˘fi˘ ±◊˝ ω‰ZÎÎfiÎ ‰Â◊Ì …

Á΋ÎL›‹› ’HÎ ◊Λ »ı ±fiı ωÂıÊ‹› ’HÎ ◊Λ »ı. ’fl_÷ ±ı¿ÎL÷ı ±Î‰Î … ’ÿÎ◊˘˝

»ı ±fiı ±Î‰Î ’ÿÎ◊˘˝ fi◊Ì ±ı‹ ±ı¿ÎL÷÷Î Á_¤‰÷Ì fi◊Ì. ±Î ‰Î÷ ¿_¥¿ ωV÷Îfl◊Ì

Á‹∞±ı -

Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ ’›Î˝›˘ ⁄ı Ω÷fiΠˢ› »ı. ±ı¿ ““±„V÷”” V‰w’ ’›Î˝›˘ ¿ı

…ıfiı V‰’›Î˝› ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı ⁄ÌΩ ““fi΄V÷”” V‰w’ ’›Î˝›˘ ¿ı …ıfiı ’fl’›Î˝› ¿Ëı‰Î›

»ı. …ı‹¿ı ‹ÎÀÌfi˘ ⁄fiΉı· ±ı¿ CÎÀ »ı. ÷ı‹Î_ ‹ÎÀ̃T›fiı ±Îl›Ì CÎÀ’b_ ‰÷ı˝ »ı ÷ı◊Ì

÷ı ±„V÷’›Î˝› ±◊‰Î V‰’›Î˝› ¿Ëı‰Î›, ’HÎ Á˘fiÎfi˘ CÎÀ ¿ı w’Îfi˘ CÎÀ ¿ı ÷Î_⁄Îfi˘

CÎÀ ÷ı fi ¿Ëı‰Î›. ÷ı◊Ì ¥÷flƒT›fiı ±Îl›Ì CÎÀ’b_ ÷ı‹Î_ fi◊Ì ÷ı◊Ì ÷ı fi΄V÷’›Î˝›

¿Ëı‰Î› ±◊‰Î ’fl’›Î˝› ¿Ëı‰Î›. ±Î ƒT›Îl›Ì ω«ÎflHÎÎ ◊¥. ±ı‰Ì … flÌ÷ı ÷ı CÎÀ

±‹ÿΉÎÿ‹Î_ ⁄fiÎT›˘ ˢ› ÷˘ ±‹ÿΉÎÿ ZÎıhÎfiı ±Îl›Ì ±„V÷’b_ ⁄οÌfiÎ_ ÷‹Î‹

fi√fl˘fiı ±Îl›Ì fi΄V÷’b_ ÷ı‹Î_ »ı. ÷ı◊Ì … ⁄ÌΩ ¿˘¥ fi√flfi˘ ⁄fiΉı·˘ CÎÀ ¿˘¥fiı

Ωı¥÷˘ ˢ› ÷˘ ÷ı CÎÀ ¿Î‹ fi ±Î‰ı ±Î ZÎıhÎ ±Îl›Ì ω«ÎflHÎÎ ◊¥. ±ı‰Ì … flÌ÷ı

…ı ∑÷ ±ÎÏÿ ¿Î·‹Î_ ⁄fiÎT›˘ ˢ› ÷ı ¿Î·fiı ±Îl›Ì ±„V÷’b_ ±fiı Âıʿηfiı ±Îl›Ì

fi΄V÷’b_ ΩHΉ_. ÷◊Î …ı‰Î ±Î¿Îflfi˘ …ı‰Î ‰HÎνÏÿ‰Î‚˘ ⁄fiÎT›˘ ˢ› ÷ı ±„V÷’›Î˝›

±fiı …ı ±Î¿Îfl ÷◊Î …ı ‰HÎνÏÿ ÷ı‹Î_ fi◊Ì ÷ıfiı ±Îl›Ì fi΄V÷’›Î˝› ΩHΉÎ.

÷◊Î CÎÀ‹Î_ CÎÀ ωfiÎfiÎ ÷‹Î‹ ’ÿÎ◊˘˝fi_ fi΄V÷’b_ ‰÷ı˝ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ÁC΂Î

’fl’›Î˝›˘ ’HÎ fi΄V÷ V‰w’ı CÎÀ‹Î_ »ı. ‹ÎÀı CÎÀfiÎ ’›Î˝› ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î‰Ì flÌ÷ı

ω«Îfl÷Î_ CÎÀ-’À ¥I›ÎÏÿ ¿˘¥’HÎ ±ı¿ ‰V÷fiÌ ÷‹ı ω‰ZÎÎ ¿fl˘ I›Îflı ÷ı ‰V÷‹Î_ …ı

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ90

…ı ’˘÷Îfi_ ωz‹Îfi V‰w’ »ı ÷ı ÁC΂Π÷ıfiÎ ±„V÷’›Î˝› ±◊ν÷˚ V‰’›Î˝› »ı ±fiı

÷ı … ‰V÷‹Î_ …ı …ı V‰w’ ωz‹Îfi fi◊Ì ÷ı ⁄‘Î_fi_ fi΄V÷’b_ ÷ı‹Î_ »ı. CÎÀ ±ı ’À

fi◊Ì ÷ı◊Ì CÎÀ‹Î_ ’Àfi_ fi΄V÷’b_ «˘yÁ »ı. ±Î flÌ÷ı Á‹V÷ ωrfiÎ Á‹V÷ ’ÿÎ◊˘˝fi_

fi΄V÷’b_ CÎÀ‹Î_ »ı. ÷ı◊Ì ±ı¿ CÎÀ V‰’›Î˝›˘fiı ±Îl›Ì ±„V÷V‰w’ı ±fiı ’fl’›Î˝›˘fiı

±Îl›Ì fi΄V÷V‰w’ı ω«Îfl÷Î_ ±ı¿ CÎÀ ’ÿÎ◊˝ ’HÎ ⁄Lfiı ’›Î˝›fiı ±Îl›Ì Á‰˝‹› »ı

±ı‹ ÏÁ© ◊Λ »ı. ±Î … flÌ÷ı ’À ’HÎ ’ÀÌ› ‘‹˘˝fiı ±Îl›Ì ±„V÷ ±fiı ÂıÊ ÁC΂Î

’HÎ ’ÿÎ◊˘˝fiÎ ‘‹˘˝fiı ±Îl›Ì fi΄V÷ ω«Îfl÷Î_ ’À ’HÎ Á‰˝‹› »ı. ±Î flÌ÷ı ωr‹Î_

flËı·Ì ÁCÎ‚Ì ’HÎ ‰V÷ V‰’›Î˝› ±fiı ’fl’›Î˝› (±„V÷’›Î˝› ±fiı fi΄V÷’›Î˝›) ±ı‹

줛fiı ±Îl›Ì ““Á‰˝‹›”” »ı. ÷ı◊Ì … ‹Ò·√Î◊΋Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı ““‚√fl¢ Áøÿ ‚√fl◊ÿ¢‚¬⁄U¬îÊÊÿ•Ù ¡•Ù ÁŸÿÿ¢””

⁄Lfiı ’›Î˝›fiı ±Îl›Ì ‰V÷ Á‰˝‹› ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ‹ÎhÎ ±ı¿·Î V‰’›Î˝›fiı

… ±Îl›Ì Ωı ‰V÷fiÌ Ï‰«ÎflHÎÎ ¿flΛ ±ıÀ·ı ¿ı CÎÀ‹Î_ ±„V÷V‰w’ı Á_¤‰÷Î ‘‹˘˝fiÌ

… Ωı ω«ÎflHÎÎ ¿flΛ ÷˘ CÎÀ ±ı ‹ÎhÎ CÎÀ … »ı. ÷ı CÎÀ‹Î_ Á_¤‰÷Î ‘‹˘˝fiÌ ±’ıZÎαı

±„V÷V‰w’ »ı. ’fl_÷ ’À-‹Ã ¥I›ÎÏÿ ¥÷fl ‰V÷V‰w’ı fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ¥÷fl‰V÷fiÎ

‘‹˘˝ ÷ı CÎÀ‹Î_ ±„V÷V‰w’ı fi◊Ì, fi΄V÷ V‰w’ı »ı. ±Î ¿ÎflHÎı CÎÀ’ÿÎ◊˝ ±ı ’ÀÎÏÿ ¥÷fl

’ÿÎ◊˘˝◊Ì Ï‰Ï‰@÷ = ϤLfi √HÎΛ »ı ÷ı◊Ì CÎÀ ±ı Á‰˝‹› fi◊Ì ’HÎ ±Á‰˝‹› »ı.

±ı¿·Î ±„V÷’›Î˝› ÷˘ ’˘÷ÎfiÎ … »ı. ¥÷fl’ÿÎ◊˘˝fiÎ ’›Î˝›˘ I›Î_ ±„V÷V‰w’ı fi◊Ì.

±Î … ‰Î÷ ‹Ò·√Î◊ÎfiÎ μkÎflΑ˝‹Î_ ¿flÌ »ı. ““‚√fl◊‚√fl◊ÿ¢ Á¬ ÿ ÁflÁflûÊM§fl¢ÁflflÄπÊ•Ù””

±Î flÌ÷ı …√÷‹Î_ flËı·Î ÷‹Î‹ ’ÿÎ◊˘˝ V‰’›Î˝›‹ÎhÎ◊Ì Ï‰«Îfl˘ ÷˘ ¥÷fl‰V÷±˘◊Ì

ϤLfiV‰w’‰Î‚Î »ı ±ıÀ·ı ¿ı ωÂıÊÎI‹¿ »ı ±fiı V‰-’fl’›Î˝›˘◊Ì ÁÎ◊ı ω«Îfl˘ ÷˘

Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘ Á‰˝‹› ˢ‰Î◊Ì Á΋ÎL›ÎI‹¿ »ı. ±ı¿·Î ’fl’›Î˝› ‹ÎhÎ◊Ì ‰V÷

ω«Îfl˘ ÷˘ ÿflı¿ ‰V÷ fi΄V÷V‰w’ »ı. ±◊ν÷˚ ±¤Î‰ÎI‹¿ »ı. ±Î‹ V›Îÿ˚‰ÎÿˆϷ◊Ì

Ωı ÷‹ı ¿_¥ ’HÎ ÁÒZ‹ ω«Îfl ¿fl¢ ÷˘ Á‹ΩÂı ¿ı Á‰˝‰V÷ Á‰˝‹› ˢ› »ı. ÷ı◊Ì

Á‰˝hÎ ±‹¿ ÂOÿ˘fi˘ ±‹¿ … ±◊˝ ◊Λ ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. ±ı¿ ÂOÿfi˘ ±ı¿ ZÎıh΋Î_

…\ÿ˘ ±◊˝ ˢ›, ⁄ÌΩ ZÎıh΋Î_ …\ÿ˘ ±◊˝ «Î·÷˘ ˢ›. ±ı¿ ¿Î·ı …\ÿ˘ ±◊˝ ˢ› ±fiı

⁄ÌΩ ¿Î·ı …\ÿ˘ ±◊˝ ˢ›. ‹ÎÀı Á‰˝hÎ ±fiˆ¿Î„L÷’b_ = V›Îÿ˚‰Îÿ’b_ ΩHΉ_.

±Î flÌ÷ı ω«Îfl ¿fl÷Î_ ““V‰-’fl ±ı‹ 줛’›Î˝›fiÌ ±’ıZÎαı”” Á΋ÎL› ω‰ZÎÎ

¿fḻı I›Îflı CÎÀÂOÿ Á‰Î˝I‹¿ ⁄fi‰Î◊Ì Á‰ı˝ ’HÎ ƒT›-√HÎ-Ïø›ÎÏÿ ±◊˘˝fi˘ ‰Î«¿ ⁄fiı

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 91

»ı ±fiı ‹ÎhÎ ±„V÷’›Î˝›˘fiÌ … ω«ÎflHÎÎ ¿fḻı I›Îflı ωÂıÊ ‘‹˝fiÌ Ï‰‰ZÎαı

M≤◊⁄Kfi˘ÿflÎÏÿ ±ı‰_ CÎÀfi_ ≠Ï÷Ïfi›÷ V‰w’ ˢ‰Î◊Ì …ı M≤◊⁄Kfi˘ÿflÎÏÿ ±Î¿Îfl‰Î‚˘

±fiı …·ÎÏÿfiı ‘ÎflHÎ ¿fl‰Î‹Î_ Á‹◊˝ ±ı‰˘ CÎÀ ‰ÎE› ÷flÌ¿ı wœ »ı. ÷ıfi˘ … ±Î CÎÀÂOÿ

‰Î«¿ ⁄fiı »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı Á‰ı˝ ’HÎ ÂOÿ˘ ωÂıÊ Ï‰‰ZÎαı …ı …ı ÿı‹Î_, …ı …ı ¿Î·ı,

…ı …ı ±◊˝fiÎ ‰Î«¿ ÷flÌ¿ı ·˘¿‹Î_ wœ ˢ› ÷ı ÷ı ÿı‹Î_, ÷ı ÷ı ¿Î·ı, ÷ı ÷ı ±◊˝fiÎ …

‰Î«¿ ⁄fiı »ı ±fiı V‰-’fl ±ı‹ 줛’›Î˝›fiÌ Ï‰‰ZÎαı ±ıÀ·ı ¿ı Á΋ÎL›Ï‰‰ZÎαı

Á‰ı˝ ÂOÿ˘ Á‰˝fiÎ ‰Î«¿ ⁄fiı »ı ±fiı Á‰ı˝ ‰V÷±˘ Á‰ı˝ ÂOÿ˘◊Ì ‰ÎE› ’HÎ ⁄fiı »ı.

±Î flÌ÷ı μ’fl ¿Ëı·Ì fiÌÏ÷-flÌÏ÷ ‹…⁄ Á‰˝hÎ ’˘÷ÎfiÌ ⁄Ï©◊Ì V‰›_ ’HÎ Á‹∞ ·ı‰_.

±Î ≠‹ÎHÎı hÎHÎı …√÷fiÎ ÁÒZ‹ÎÏ÷ÁÒZ‹ V‰w’fiı ΩHÎfiÎflÎ ±ı‰Î ÷ı ¤√‰Îfi lÌ

‹ËΉÌfl≠¤ ‰Õı ’flfiı Á‹Ω‰‰ÎfiÎ Á‰˝ μ’Λ˘‹Î_ ±Ï÷› ¿<‚ ˢ‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı …ı‹

÷ÌZHÎ ±ı‰Ì ‘ÎflÿÎfl »flÌ ‰Õı √Îœ ±ı‰Ì ‰ı·ÕÌfi˘ Á‹ÒË »ıÿΛ »ı. ÷ı‹ Ïfi’HÎ

›„@÷±˘fiÌ ‘ÎflΉÎËÌ w’ »flÌ ¶ÎflÎ ±Ï÷› fi∞¿fiÎ ¿Î·‹Î_ … ◊‰Îfi_ »ı ’fl‹

¿S›ÎHÎ …ıfi_ ±ı‰Î ±◊ν÷˚ …ıfiÌ ¤Ï‰÷T›÷Î ⁄flÎ⁄fl ’Î¿Ì «Ò¿Ì »ı ±ı‰Î ¥Lƒ¤ÒÏ÷fi˘

Á‹V÷ ±ı‰˘ Á_› ‹Ò·◊Ì … »ıÿΛ˘. ––1602-1603––

Á¿UãŸÁê◊ ‚¢‚ÿÁê◊, Á¡áÊáÊ ¡⁄U◊⁄UáÊÁflå¬◊ÈP§áÊ¢ –‚Ù ‚◊áÊÙ ¬√flß•Ù, ¬¢øÁ„¢U ‚„U π¢Á«Uÿ‚∞Á„¢U H1604H

(Á¿U㟠‚¢‡Êÿ Á¡ŸŸ, ¡⁄UÊ◊⁄UáÊÁfl¬˝◊ÈÄß – ‚ üÊ◊áÊ— ¬˝fl˝Á¡Ã—, ¬@Á÷— ‚„U πÁá«U∑§‡ÊÃÒ— H)

√Î◊Î◊˝ - …flÎ ±fiı ‹flHÎ◊Ì ‹¿Î›ı·Î ±ı‰Î lÌ Ï…fiırfl ‹ËΉÌfl ≠¤ ‰Õı

Á_› »ıÿΛı »÷ı l‹HÎ ±ı‰Î ÷ı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ’˘÷ÎfiÎ ’Î_«Á˘ ÏÂW›˘ ÁÎ◊ı ÿÌÏZÎ÷ ◊›Î.

––1604––

ω‰ı«fi - ¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ Á‰˝iÎ, Á‰˝ÿÂa, ‰Ì÷flÎ√ ±fiı …L‹-…flÎ-

Q≤I› ωfiÎfiÎ ◊›ı·Î »ı. Ωı ¿ı Ë…\ «Î· ¤‰fi_ Q≤I› ±Î‰‰Îfi_ ⁄Î¿Ì »ı. ÷˘’HÎ ‰Îfl_‰Îfl

Q≤I› fi ±Î‰‰Îfi_ ˢ‰Î◊Ì ±ı¿‰Îflfi_ Q≤I› ±ı ±S’‹ÎhΠˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÌ Ï‰‰ZÎÎ fi ¿fl‰ÎfiÎ

¿ÎflHÎı Q≤I› ωfiÎfiÎ ’HÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î‰Î ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤±ı ¥Lƒ¤ÒÏ÷fi˘

xÿ›‹Î_ flËı·˘ ±fiı ¿˘¥fiı ’HÎ fiËÌ ¿Ëı·˘ ±I›L÷ √M÷ flάı·˘ Á_› »ız˘. ÷ı◊Ì

’˘÷ÎfiÎ (500) ’Î_«Á˘ ÏÂW›˘ ÁÎ◊ı ¥Lƒ¤ÒÏ÷±ı ≠¤lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ’ÎÁı ¤Î√‰÷Ì

ÿÌZÎÎ √˛ËHÎ ¿flÌ √˙÷‹V‰Î‹Ì ⁄L›Î.

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ92

≠ë - ±ËŸ ‹Ò·√Î◊΋Î_ ‚◊áÊÙ ¬√flß•Ù …ı ·A›_ »ı I›Î_ l‹HÎ ±fiı ≠‰˛Ï…÷

±ıÀ·ı Â_ ?

μkÎfl - üÊÊêÿÃËÁà üÊ◊áÊ— = Á_ÁÎfl◊Ì Ï‰l΋ ’΋ı·Î, Á_ÁÎflfi˘ I›Î√ ¿flı·Î,

Á_ÁÎfl◊Ì μ¶ı√Ì ⁄fiı·Î, ‰ˆflÎ√Ì ⁄fiı·Î. ±◊ν÷˚ ÁΑ ⁄fiı·Î, Á_›‹Ì ◊›ı·Î ÷ıfiı l‹HÎ

¿Ëı‰Î› »ı ±fiı ¬˝fl˝Á¡Ã ±ıÀ·ı ¬Ê¬ÊŒ˜ fl˝Á¡Ã— ±◊ν÷˚ 18 ’Î’V◊Îfi¿˘◊Ì ÿÒfl ◊›ı·Î,

≠ÎHÎÎÏ÷’Î÷ ±ÎÏÿ ’Î_«ı ’Î’V◊Îfi¿fiı »˘ÕÌfiı ’Î_« ‹ËΉ˛÷‘ÎflÌ ⁄fiı·Î, ÿÌÏZÎ÷ ◊›ı·Î.

÷ıfiı ≠‰˛Ï…÷ ¿Ëı‰Î› »ı.

≠ë - ‚◊áÊÙ ¬√flß•Ù = ‹Ò·√Î◊΋Î_ …ı ·A›_ »ı ÷ıfi˘ ±◊˝ ±ı‰˘ ◊Λ »ı ¿ı

÷ı l‹HÎ ÿÌÏZÎ÷ ◊›Î, I›Î_ ≠ë ◊Λ »ı ¿ı Ωı ÷ı l‹HÎ »ı ±ıÀ·ı ¿ı ÁΑ … »ı. ÷˘

÷ı±˘±ı ÿÌZÎÎ ·Ì‘ı·Ì … ˢ›, ˉı ÿÌZÎÎ ·Ì‘Ì ±Î‹ ¿ı‹ ·A›_ »ı ? ±fiı Ωı ˉı ÿÌZÎÎ

·ı÷Πˢ› ÷˘ ÿÌZÎÎ ·ı÷Ì ‰¬÷ı ÷ı±˘ B≤ËV◊ »ı, Á_ÁÎflÌ »ı, l‹HÎ fi◊Ì ÷˘ ÷ı l‹HÎ

ÿÌÏZÎ÷ ◊›Î ±Î‹ ¿ı‹ ·A›_ ? ÷ı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ÿÌÏZÎ÷ ◊›Î ±Î‹ ·¬‰_ Ωı¥±ı. ÁÎflÎ_Â

¿ı Ωı ¥Lƒ¤ÒÏ÷ l‹HΠˢ› ÷˘ ˉı ÷ı±˘fiı ÿÌZÎÎ ·ı‰ÎfiÌ fi ˢ›, ·Ì‘ı·Ì … ˢ›,

±fiı ˉı ÿÌÏZÎ÷ ◊÷Πˢ› ÷˘ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ÷ı±˘fiı l‹HÎ fi ¿Ëı‰Î›. ’fl_÷ ¥Lƒ¤ÒÏ÷

±◊‰Î B≤ËV◊ ¿Ëı‰Î› ÷˘ ±Î‰_ ÂÎ ‹ÎÀı ·A›_ ?

μkÎfl = ÷‹Îfl˘ ≠ë ÃÌ¿ »ı. ’fl_÷ fi› ⁄ı ≠¿ÎflfiÎ »ı ±ı¿ T›‰ËÎflfi› ¿ı ““…ı

fi ˢ› ÷ı ◊Λ”” = •‚ŒÈà¬là ±Î‹ ‹Îfiı »ı. …ı‹¿ı ÷·‹Î_ ÷·¿Î·ı ÷ı· fi◊Ì ÷ı◊Ì

… CÎÎHÎÌ‹Î_ ’Ì·‰Î ’Õı »ı I›Îflı … ÷ı· fiÌ¿‚ıı »ı. ““fi◊Ì ÷ı ◊›_”” ‹ÎÀÌ‹Î_ CÎÀ fi◊Ì

¿ÎflHÎ ¿ı ‹ÎÀ̿ηı …·Î‘ÎflÎÏÿ ¿Î›˝ ◊÷_ fi◊Ì ÷ı◊Ì «ø-ÿ_Õ-«Ì‰fl ±ÎÏÿ Á΋√˛Ì ¶ÎflÎ

¿<·Î· ‰Õı ⁄fiΉΛ »ı. ‹ÎÀı ““…ı CÎÀ fi◊Ì ÷ı ⁄fiΉΛ˘”” = •‚ŒÈà¬là ÷◊Î Ï‹J›ÎI‰Ì

ˢ› ÷ı hÎHÎ ¿flHÎÎÏÿ ¶ÎflÎ ÁQ›¿˚I‰ ’΋ı, ÷ı‹ …ı B≤ËV◊ ˢ› ’HÎ ÁΑ fi ˢ› ÷ı

… ’_« ‹ËΉ˛÷ÎÏÿ ‘ÎflHÎ ¿fl‰Î ‰Õı ±fiı ÁΉz ›˘√fi˘ I›Î√ ¿fl‰Î ‰Õı ÁΑ ◊Λ.

±Î ºÏp T›‰ËÎflfi›fiÌ »ı ÷ı ±ı‹ ‹Îfiı »ı ¿ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı fi ˢ› ÷ı ◊Λ, …ı

»ı … ÷ıfiı ◊‰Îfi_ Â_ ? …ı ωz‹Îfi … »ı ÷ı ◊÷_ fi◊Ì, ◊›ı·_ … »ı.

’fl_÷ Ïfiç›fi› ¿_¥¿ …\ÿ_ ¿Ëı »ı. ÷ıfi_ ¿Ëı‰_ ±ı‰_ »ı ¿ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı fi◊Ì

ˢ÷_ ÷ı ¿ÿÎÏ’ μI’Lfi ◊÷_ … fi◊Ì. …ı‹¿ı ¬flf≤_√ ‰LK›Î’hÎ, ±Î¿ÎÂ’W’, ÂÂf≤_√

¥I›ÎÏÿ, ÷ı◊Ì ‚ŒflÙà¬là …ı ˢ› »ı ÷ı … ◊Λ »ı. …ı‹¿ı ÷·‹Î_ ÷ı· »ı. ÷˘ … CÎÎHÎÌ‹Î_

’Ì·‰Î◊Ì ≠√À ◊Λ »ı. Ωı ÷·‹Î_ ÷ı· fi ˢ› ±fiı fiÌ¿‚÷_ ˢ› ÷˘ flı÷Ì‹Î_ ’HÎ

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 93

÷ı· fi◊Ì I›Î_ ’HÎ fiÌ¿‚‰_ Ωı¥±ı. ±Î … flÌ÷ı ‹ÎÀÌ‹Î_ CÎÀ »ı ±fiı ÿ_Õ-«øÎÏÿ

Á΋√˛Ì◊Ì ≠√À ◊Λ »ı. Ωı ‹ÎÀÌ‹Î_ CÎÀ fi … ˢ› ±fiı ◊÷˘ ˢ› ÷˘ CÎÀ ⁄fiΉ‰Îfi˘

±◊a ∞‰ ‹ÎÀÌ … Â_ ¿Î‹ ·Î‰ı ? flı÷Ìfi˘ œ√·˘ ’HÎ ·Î‰ı ±fiı ÷ı flı÷Ì‹Î_ CÎÀ fi◊Ì.

»÷Î_ ÷ı‹Î_◊Ì ’HÎ ⁄fiΉ‰˘ Ωı¥±ı. ’HÎ ±Î‹ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ““…ı ˢ› »ı ÷ı …

◊Λ »ı”” ““‚ŒflÙà¬lÔ” ±Î flÌ÷ı ω«Îfl÷Î_ iÎÎfiÌ … iÎÎfi ’΋ı, ’HÎ ±iÎÎfiÌ iÎÎfi

fi ’΋ı, ÁQ›¿˚I‰Ì … ÁQ›¿˚I‰ ’΋ı ’HÎ Ï‹J›ÎI‰Ì ÁQ›¿˚I‰ fi ’΋ı, ¿ÎflHÎ ¿ı F›Î_

Á‘Ì Ï‹J›ÎI‰‹˘Ëfi˘ μÿ› »ı I›Î_ Á‘Ì ∞‰ Ï‹J›ÎI‰Ì »ı ±fiı Ï‹J›ÎI‰Ì ˢ› I›Î_

Á‘Ì ¿˘¥’HÎ Á‹›‹Î_ ÁQ›¿˚I‰ ≠ÎM÷ ◊÷_ … fi◊Ì ±fiı F›Îflı Ï‹J›ÎI‰ ‹˘Ëfi˘ μÿ›

ωfl΋ ’΋ı »ı I›Îflı ±L÷fl¿flHÎfiÎ ≠‰ıÂfiÎ ≠◊‹Á‹›ı … ∞‰ ÁQ›¿˚I‰ ’΋ı »ı ±fiı

÷ı Á‹›ı ±Î ∞‰ ÁQ›¿˚I‰Ì … »ı. ÷ı◊Ì ÁQ›¿˚I‰Ì ∞‰ … ÁQ›¿˚I‰ ’΋ı »ı.

±Î fi›◊Ì Ï‰«Îfl÷Î_ …ı Á_›÷ (ÁΑ) ˢ› ÷ı … Á_›÷ (ÁΑ) ⁄fiı »ı ’HÎ

±Á_›‹Ì ∞‰ ÁΑ ⁄fi÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ F›Î_ Á‘Ì ≠I›ÎA›ÎfiÌ› fi΋fiÎ hÎÌΩ ¿ÊΛfi˘

μÿ› »ı ±ıÀ·ı ¿ı ±Î ∞‰ ±Ï‰fl÷ »ı ±◊‰Î ÿıÂωfl÷ »ı I›Î_ Á‘Ì @›Îflı› ’HÎ

Á‰˝Ï‰flÏ÷ ±Î‰÷Ì fi◊Ì ±ıÀ·ı ¿ı Á_›÷ ⁄fi÷˘ fi◊Ì ±fiı …ı Á‹›ı hÎÌΩ ¿ÊΛfi˘ μÿ›

±À¿‰Î◊Ì ±Î ∞‰ Á_›÷ (ÁΑ) ⁄L›˘, ÷ı Á‹›ı Á_›÷ … »ı. ‹ÎÀı Á_›÷ … Á_›÷

⁄fiı »ı. ±Î fi›fiÎ ±Ï¤≠Λfiı K›Îfi‹Î_ flάÌfiı ‹Ò·√Î◊΋Î_ ‚Ù ‚◊áÊÙ ¬√flß•Ù =

÷ı l‹HÎ (ÁΑ) ≠‰˛Ï…÷ (ÿÌÏZÎ÷) ◊›Î ±ı‹ ·A›_ »ı.

À̿οÎflḻı À̿΋Î_ ±Î … ‰Î÷fi˘ ¬·ÎÁ˘ ¿fl÷Î_ ·A›_ »ı ¿ı ““‚¢ÿ× ‚¢ÿÃÙ÷flÁÃ, ŸÊ‚¢ÿ×”” ßÁà ÁŸpÿŸÿ◊ÃÊüÊÿáÊÊìÊàÕ◊ÈÄÃÁ◊ÃË„U ÷ÊflÊÕ¸— – ÁΑ … ÁΑ

◊Λ »ı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ Ïfiç›fi›fiÎ ±Ï¤≠Λfi˘ ±Îl› ·¥fiı ‹Ò·√Î◊΋Î_ ±Î‹ ¿èÎ_

»ı ±ı‹ ΩHΉ_. ÷◊Î ‹Ò·√Î◊΋Î_ …ı ““¬_ÏÕ¿”” ÂOÿ »ı. ÷ıfi˘ ±◊˝ ““¥Lƒ¤ÒÏ÷fiÎ

ωzÎ◊a±˘”” ±ı‰˘ ±◊˝ ¿fl‰˘. ±ıÀ·ı ¿ı ÷ı‹fiÎ »Îh΢ ±ı … T›‰ËÎfl◊Ì ÷ı‹fiÎ ÏÂW›˘

¿Ëı‰Î›. ––1604––

∞fl¢ ∑§ê◊Ê߸‚È Áfl ¡¢ ‚Ê◊ááÊ¢ Ãÿ¢ ‚◊Ê©UîÊ¢ –¡Ù ¬ÈáÊ ¡àÕ Áfl‚‚Ù, ‚◊Ê‚•Ù â ¬flÄπÊÁ◊ H1605H

(∞fl¢ ∑§◊ʸÁŒcflÁ¬ ÿà‚Ê◊Êãÿ¢ Ãà‚◊ÊÿÙÖÿ◊˜ –ÿ— ¬ÈŸÿ¸òÊ Áfl‡Ê·— ‚◊Ê‚ÃSâ ¬˝˝flˇÿÊÁ◊ H)

≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ94

√Î◊Î◊˝ - ±Î ≠‹ÎHÎı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ±ÎÏÿfiÎ ¿‹˝ ±ÎÏÿ ω‰ÎÿV◊Îfi˘‹Î_ ’HÎ …ı

…ı Á‹Îfi ‰@÷T› »ı. ÷ı V‰›_ Á‹∞ ·ı‰_. ’fl_÷ F›Î_ F›Î_ …ı …ı ωÂıÊ »ı ÷ı ωÂıÊfiı

Á_ZÎı’‹Î_ Ë_ Á‹Ω‰ÌÂ. ––1605––

ω‰ı«fi - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ±ÎÏÿ ¿<· 11 ⁄˛ÎõHÎ’_ÏÕ÷˘ »ı. ÷ı ÿflı¿fiÎ ‹fi‹Î_ ∞‰-

¿‹˝ ¥I›ÎÏÿ ωʛfiÌ Â_¿Î »ı. ≠◊‹ ⁄˛ÎõHÎ’_ÏÕ÷ lÌ ¥Lƒ¤ÒÏ÷fi˘ ∞‰Ï‰Ê›¿ Á_ÿıË

’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤±ı ≠I›ZÎÎÏÿ ωω‘ ≠‹ÎH΢ ‰Õı »ız˘. ÷ıfiÌ …ı‹ ±„Bfi¤ÒÏ÷

±ÎÏÿ ÂıÊ 10 ⁄˛ÎõHÎ’_ÏÕ÷˘fiÎ ’HÎ ‹fi‹Î_ flËı·Î ““¿‹˝ »ı ¿ı fiËŸ”” ¥I›ÎÏÿ

ωʛ‰Î‚Î ÿÁı ≠ë˘fiı ¤√‰Îfiı »ızÎ »ı. ÷ıfi_ ‰Hνfi ’HÎ ¥Lƒ¤ÒÏ÷‹Î_ …HÎÎT›Î ≠‹ÎHÎı

… ≠I›ZÎ-±fi‹Îfi ±fiı ±Î√‹ ≠‹ÎHÎ ¶ÎflÎ V‰›_ ’˘÷ÎfiÌ ⁄Ï©◊Ì … Á‹∞ ·ı‰_.

¿ÎflHÎ ¿ı ÷¿˝ºÏp◊Ì ·√¤√ ⁄‘_ Á‹Îfi … »ı. »÷Î_ ±Î ⁄Î⁄÷‹Î_ …ı …ı ω‰ÎÿfiÎ

V◊Îfi˘‹Î_ ¿_¥¿ ¿_¥¿ ωÂıÊ÷Î »ı. ÷ı ωÂıÊ÷Îfiı ÷ı ÷ı ‰ÎÿV◊Îfi˘fiÌ ««Î˝‹Î_ ±Ï÷›

Á_ZÎı’◊Ì √˛_◊¿ÎfllÌ ’˘÷ı … Á‹Ω‰Âı. ±Î ≠Á_√ı 11 ⁄˛ÎõHÎ’_ÏÕ÷˘fiÎ_ fi΋˘, ÷ı‹fiÎ

Á_ÿıˢ, ÷ı‹fiÌ ™‹fl, ÷ı±˘fi_ Á_ÁÎflÌ ∞‰fi, ÿÌÏZÎ÷∞‰fi, ¿ı‰·Ì’›Î˝› ‰√ıflı ΩHΉÎ

…ı‰Ì ¿ıÀ·Ì¿ ‹ÎÏË÷Ì M≤. 95 μ’fl ¿˘q¿‹Î_ ±Î’Ì »ı - ωÂıÊ ‹ÎÏË÷Ì √Ì÷Î◊˝ ±ı‰Î

√v¤√‰_÷˘ ’ÎÁı◊Ì ΩHÎÌ ·ı‰Ì. ––1605––

’Ëı·Î √HΑfl lÌ ¥Lƒ¤ÒÏ÷fi˘ ‰Îÿ Á‹ÎM÷ ◊›˘.

√HΑfl‰Îÿ ≠◊‹ √HΑfl - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ 95

Á_A›Î

fi΋

Ï’÷Î

‹Î÷

Î

ΩÏ÷

√˘hÎ

…L‹

-fi

√fl

B≤ˉÎÁ’›Î˝›»•V◊’›Î˝›

¿ı‰·Ì’›Î˝›

Á‰Î˝›

ÏÂW›

’ÎÀ-’fl_’flÎ

Ïfi‰Î˝HΤÒÏ‹

Á_V◊Îfi

Á_CΛHÎ

Ïfi‰Î˝HÎ-Á‹›

ÂÎj

Î

1≥

Lƒ¤

ÒÏ÷‰Á

Ò¤ÒÏ÷

M≤J‰

Ì√

˙÷‹

‹√

‘ÿıÂ

50

30

12

92

50

0É

√˘O

⁄fl

2±

„Bfi¤

ÒÏ÷””

””””

””””

46

12

16

74

50

0É

””””

””‹

.””

’Ëı·

Î_

3‰Î

›¤

ÒÏ÷””

””””

””””

42

10

18

70

50

0É

””””

””””

””

4T›

@÷‘fi

Ï‹hÎ

‰Îv

HÎÌ

””¤

Îfl¶Î

…¿˘

S·Î√

50

12

18

80

50

0É

””””

””””

””

Á_Ïfi

‰ıÂ

5Á

‘‹Î˝

‘„Q‹

·¤

Ït·

Δ”

±„B

fi””

50

42

81

00

50

0…

_⁄Ò

””””

””‹

.””

‰ˆU›Î

›fi±

ÎÏÿ’»

Ì

6‹

_ÏÕ¿(

÷)‘fi

ÿı‰Ï‰

…›ÿı‰

Δ”

‰ÎÏÂ

q‹

˘flÌ›

53

14

16

83

35

0É

””””

””‹

.””

Á_Ïfi

0’Ë

ı·Î_

7‹

˙›’h

΋

˙›””

””¿Î

U›’

””6

51

41

69

53

50

É””

””””

””””

8±

¿_Ï’÷

ÿı‰…

›_÷Ì

””√

˙÷‹

Ï‹Ï◊

·Î

48

92

17

83

00

É””

””””

””””

9±

«·

¤˛Î÷

ΉÁ

fi_ÿ

Δ”

ËÏfl

÷¿˘

Á·

Î4

61

21

47

23

00

É””

””””

””””

10‹

ı÷Λ˝

ÿkÎ

‰vHÎ

ÿı‰Î

””¿˙

„HÕL

›‰I

Á¤

ÒÏ‹3

61

01

66

23

00

É””

””””

””””

11≠¤

ÎÁ⁄

·±

Ï÷¤

ƒÎ””

””flÎ

…B≤

Ë1

68

16

40

30

0É

””””

””””

””

⁄˛ÎõHÎ

flÎ…B≤Ë

Á‹«÷-flôÎ

‰˛…∑ʤfiÎflΫ‹ËΉÌfl

’»Ì⁄Îfl±_√«÷ÿ˝Â’Ò‰˝

±Î

hÎHÎ

Áˢÿ

fl¤

Î¥ Ë

÷Î

� �� ��

±Î

⁄Lfi

ı ±ı¿

… ‹

Î÷Îfi

Î ’H

ÎϤ

Lfi Ï

’÷Îfi

Î’hÎ

˘ Ë÷Î

1

� �� ��

1.

÷ı ¿Î

·ı ±

Ή˘

ÿıÂΫ

Îfl-¿

<·Î«

Îfl Ë

÷˘.

’Ï÷fi

Î Q≤

I› ⁄

Îÿ Ï

ÿ›flfi

Ì Á

Î◊ıfiÎ

ω‰Î

ËÎÏÿ

◊Ì

’HÎ

±Î‹

⁄fi÷_.

÷ı◊Ì

ÿflΫ

ÎflfiÌ

¿S’fi

Î fi ¿

fl‰Ì.

–– ±„Bfi¤ÒÏ÷ fi΋fiÎ ⁄ÌΩ √HΑfl ––

ˉı ⁄ÌΩ √HΑfl lÌ ±„Bfi¤ÒÏ÷fiÌ ÁÎ◊ı ◊›ı·Ì ’fl‹ÎI‹ÎfiÌ ‘‹˝««Î˝ …HÎΉı

»ı -

â ¬√flß•¢ ‚Ù©¢U, ’Ë•Ù •Êªë¿Uß •◊Á⁄U‚áÊ¢ –

flìÊÊÁ◊ áÊ¢ •ÊáÊÁ◊, ¬⁄UÊÁ¡ÁáÊûÊÊ áÊ Ã¢ ‚◊áÊ¢ H1606H

(â ¬˝fl˝Á¡Ã¢ üÊÈàflÊ ÁmÃËÿ •Êªë¿Uàÿ◊·¸áÊ –

fl˝¡ÊêÿÊŸÿÊÁ◊, ¬⁄UÊÁ¡àÿ â üÊ◊áÊ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ÷ı ¥Lƒ¤ÒÏ÷fiı ÿÌÏZÎ÷ ◊›ı·Î ÁÎ_¤‚Ìfiı ⁄ÌΩ ±„Bfi¤ÒÏ÷ ø˘‘’Ò‰˝¿

¤√‰Îfi ’ÎÁı ±Î‰ı »ı ±fiı I›Î_ …÷Î_ …÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı Ë_ Ω™ »\_ ±fiı ÷ı l‹HÎfi˘

’flΤ‰ ¿flÌfiı (‹ÎflÎ ¤Î¥fiı) ÷fl÷ ’λ˘ ·Î‰_ »\_. ––1606––

ω‰ı«fi - ¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl≠¤±ı Á‹Ω‰ı·Ì ›„@÷±˘ ‰Õı ±fiı fi∞¿‹Î_

… ¿S›ÎHÎ ◊‰ÎfiÌ ¤Ï‰÷T›÷Î ⁄Ë … ’Î¿Ì √¥ ˢ‰Î◊Ì lÌ ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ≠¤◊Ì ≠¤Îω÷

◊›Î. ≠¤ ≠I›ı ±Ë˘¤Î‰‰Î‚Î ±fiı ’ÒF›¤Î‰‰Î‚Î ⁄L›Î ÷◊Î ‰ˆflÎB› ’ÎQ›Î ±fiı

ÿÌÏZÎ÷ ◊›Î. ±Î ‰Î÷ …÷Î-±Î‰÷Î ·˘¿˘ ‰Õı ÷ı‹fiÎ ⁄ÌΩ ¤Î¥±˘±ı ÁÎ_¤‚Ì. ÷ı±˘fiÎ

‹fi‹Î_ ≠◊‹ ÷˘ CÎb_ … ±Îç›˝ ◊›_. ‹Îfl˘ ¤Î¥ ¿˘¥fiÎ◊Ì ’flΤ‰ ’΋ı fiËŸ ±fiı

±Î Â_ ◊›_ ? ⁄˘·‰Î-⁄˘·‰Î‹Î_ ¿˘¥ ÂOÿ◊Ì ‹Îfl˘ ¤Î¥ ⁄_‘Î¥ √›˘ ËÂı ±fiı ’flΤ‰

’ÎQ›˘ ËÂı ±ı‹ ·Î√ı »ı. ÷◊Î Á΋ı ’HÎ ±Î ¿˘¥ ‹ËΑÒ÷Îfl˘ Ã√ωz΋Î_ ¿<· l‹HÎ

±ÎT›˘ ˢ› ±ı‹ ·Î√ı »ı. ÷ı±˘fiÌ ‰E«ı …ı ¿_¥ ‘‹˝««Î˝ ◊¥ ËÂı ÷ı ÷˘ ˉı ÷ı±˘

… ΩHÎı. Ë_ Ωı I›Î_ ËÎ…fl ˢ÷ ÷˘ ‹ÎflÎ ¤Î¥fi˘ ’flΤ‰ fi ◊‰Î ÿı÷. »÷Î_ ˉı Ë_

÷fl÷ I›Î_ Ω™ »\_ ±fiı ÷ı ‘Ò÷ÎflÎ l‹HÎfi˘ ’flΤ‰ ¿flÌfiı ‹ÎflÎ ¤Î¥fiı ’λ˘ ·¥fiı

÷fl÷ ±Î‰_ »\_. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ fl˘Ê ±fiı ±Ï¤‹Îfi’Ò‰˝¿ ÏÂW›˘ ¶ÎflÎ Ï⁄wÿΉ·Ì

⁄˘·Î‰÷Î ⁄˘·Î‰÷Î ±Î¿<·-T›Î¿<· Ï«kΉ΂Π±„Bfi¤ÒÏ÷ ’fl‹ÎI‹ÎfiÎ Á‹‰ÁflHÎ ÷flŒ

±Î‰ı »ı. ‹Ò·‹Î_ áÊ ÂOÿ ‰Î@›Î·_¿Îfl‹Î_ »ı.

¤√‰ÎfifiÎ Á‹‰ÁflHÎ ÷flŒ ±Î‰÷Î_ ‹fi‹Î_ ±fiı¿ ≠¿ÎflfiÎ ÷¿˝-ω÷¿˘˝ «Î·Ì

flèÎÎ »ı. ‹ÎflÎ ‹˘ÀÎ ¤Î¥ ¥Lƒ¤ÒÏ÷ √…flÎ… …ı‰Î ¿˘¥ ‹˘ÀÎ ‰ÎÿÌ◊Ì ’HÎ ËÎflı fiËŸ

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 97

±fiı ±Î ËÎfl ¿ı‹ ⁄fiÌ ? ÷ıfiÎ Á_⁄_‘‹Î_ ‹fi‹Î_ fiı ‹fi‹Î_ fiÌ«ı …HÎΉΛ »ı ÷ı‰Î ω«Îfl˘

±„Bfi¤ÒÏ÷fiÎ ‹fi‹Î_ «Î·Ì flèÎÎ »ı.1 ––1606––

¿UÁ‹•Ù ¿U‹ÊßáÊÊ, ‚Ù ◊ááÊ ◊ÊߢŒ¡ÊÁ‹•Ù flÊÁfl –∑§Ù ¡ÊáÊß ∑§„U flûÊ¢, ∞ûÊÊ„U fl ÔU◊ÊáÊË ‚ H1607H

(¿UÁ‹Ã‡¿U‹ÊÁŒŸÊ, ‚ ◊ãÿ ◊Êÿãº˝¡ÊÁ‹∑§Ù flÊ˘Á¬ – ∑§Ù ¡ÊŸÊÁà ∑§Õ¢ flÎûÊ◊ÃÁS◊Ÿ˜ flø◊ÊŸÊ ÃSÿ H)

√Î◊Î◊˝ - ÷ı ‹Îfl˘ ¤Î¥ »·ÎÏÿ ‰Õı »ı÷flΛ˘ ËÂı ? ±◊‰Î ±Î ¿˘¥¿ ‹˘À˘

¥LƒΩÏ·¿ ’vÊ ËÂı ? ÷ı ¿Î·ı ÷ı ⁄LfiıfiÌ Â_ ‰Î÷ν ◊¥ ? ÷ı ÷˘ ¿˘HÎ ΩHÎı ? ’fl_÷

ˉı ÷ıfiÌ ÁÎ◊ı …ı ‰Î÷ν ◊Âı ÷ı Ωı¥±ı. (±◊‰Î ‹ÎflÌ ÁÎ◊ı ÷ı ‘Ò÷˝fiÌ …ı ‰Î÷ν ◊Âı

÷ı Á‹√˛ ·˘¿˘ ΩHÎÂı.) ––1607––

ω‰ı«fi - ›i΋_Õ’◊Ì Á‹‰ÁflHÎfiÌ ¤ÒÏ‹ ÷flŒ ±„Bfi¤ÒÏ÷ …¥ flèÎÎ »ı. ‹fi‹Î_

’˘÷ÎfiÎ ¤Î¥fiÎ ’flΤ‰fiÎ ¿ÎflHÎı ±fiı ’˘÷ÎfiÌ Ï‰zÎfi_ ‹Îfi ˢ‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ø˘‘ ±fiı

‹Îfi◊Ì ‘‹‘‹ı·Î ±„Bfi¤ÒÏ÷ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiΠω«Îfl˘‹Î_ ±Î¿<·-T›Î¿<· »ı.

‹Îfl˘ ¤Î¥ ¥Lƒ¤ÒÏ÷ hÎHÎı ¤‰fifiÎ ·˘¿˘fiı ∞÷‰˘ ÿW¿fl »ı ±◊ν÷˚ ÿ…˝› »ı.

±ËŸ ±Î l‹HÎfiÌ ÁÎ◊ı ‘‹˝««Î˝‹Î_ ¿ÿÎÏ’ ’flΤ‰ ’΋ı fiËŸ. ’fl_÷ Ë_ ‹Îfi_ »\_ ¿ı

±Î l‹HÎ ¿˘¥ ‹Ëλ·-¿’À ΩHÎfiÎfl˘ ‹ËΑÒ÷Îfl˘ - (‹ËÎÃ√) ËÂı. ‰ÎÿÌfiı Ï…÷‰Î

‹ÎÀı L›Î›ÂÎj΋Î_ ⁄÷Ήı·Î_ 3 »· 24 ΩÏ÷ ±fiı 22 Ïfi√˛ËV◊Îfi˘fi˘ μ’›˘√

¿fl‰Î‹Î_ CÎH΢ Ïfi’HÎ ËÂı. ÷ıfiÎ ‰Õı ‹ÎflÎ ¤Î¥fi_ Ï«kÎ ¤˛Ï‹÷ ¿flΛ_ ËÂı. ⁄˘·‰ÎfiÌ

«Î·⁄Î∞‹Î_ ‹ÎflÎ ¤Î¥fiı …¿ÕÌ ·ı‰Î›˘ ËÂı ±◊‰Î ±Î l‹HÎ ¿˘¥ ‹Ëο’ÀÌ

¥LƒΩ·Ì›˘ ’vÊ ËÂı ±ı‹ «˘yÁ ·Î√ı »ı. ÷˘ … …√ÿ˚√v ±ı‰Î ‹ÎflÎ ¤Î¥fi_ Ï«kÎ

÷ıfiÎ ‰Õı ¤‹ÎÕΛ_ ˢ›. ±L›◊Î ±Î‹ ⁄fiı fiËŸ. ’fl_÷ ˉı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ CÎHÎΠω«Îfl˘

¿fl‰Î ‰Õı Á›* ÷ı ⁄LfiıfiÌ ‰E«ı I›Î_ …ı ‰Îÿ-ω‰Îÿ ◊›˘ ÷ı ¿ı‰Ì flÌ÷ı ◊›˘ ? ¿˘HÎ Â_

⁄˘S›_ ? ¿˘HÎı ¿˘fiı ÂOÿ◊Ì ⁄Î_‘Ì ÿÌ‘˘ ? ¿˘HÎı @›Î_ ‹Î›Î-¿’À ¿›* ? ÷ı ⁄‘_ ÷˘ ¿˘HÎ

ΩHÎı ? Ë_ I›Î_ ËÎ…fl fi Ë÷˘. (±◊ν÷˚ Ωı Ë_ I›Î_ ËÎ…fl ˢ÷ ÷˘ ÷ı ‹Î›Î‰ÌfiÌ ‹Î›Î

μCÎÎÕÌ ¿flÌ fiά÷ ±fiı ‹ÎflÎ ¤Î¥fi˘ ’flΤ‰ fi ◊‰Î ÿı÷) ’HΠˉı ±Î ¢¿ ¿fl‰Î◊Ì

Á›*.

1. ‹Ò·√Î◊΋Î_ μkÎflΑ˝‹Î_ áÊ¢ ±fiı áÊ ‹ÎhÎ ‰Î@›Î·_¿Îfl ’fl÷Î … ±’ΛΠ»ı. ÷ı◊Ì ÷ıfi˘ ¿_¥ ±◊˝

¿flı· fi◊Ì. ÷◊Î Á_V¿Ú÷»Î›Î‹Î_ ÷ı ·Ì‘Î fi◊Ì.

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ98

Ë_ Ω÷ı … I›Î_ Ω™ »\_ ±fiı ÷ı ¥LƒΩ‚Ì›ÎfiÌ ¥LƒΩ‚ ‰Õı ¤˛Ï‹÷ ◊›_ »ı ‹fi

…ıfi_ ±ı‰Î ωzΑfl ·˘¿˘, Á΋ÎL› ‹fiW›˘, ÿı‰˘ ±fiı ÿÎfi‰˘fiÎ Á‹ÒËfiÎ ‹Îfi’Îfi ±fiı

‰LÿfiÎÏÿ ¶ÎflÎ ±Ï¤‹ÎfiÌ ⁄fiı·Î ±ı‰Î ÷ı l‹HÎfiÌ ÁÎ◊ı Ë_ √›ı »÷ı …ı ‰Îÿ-ω‰Îÿ

◊Âı ÷ıfiı Á‹√˛ ·˘¿˘ ΩıÂı, ‹ÎflÎ ¤Î¥fiı √‹ı ÷ı‹ ⁄˘·‰Î‹Î_ ⁄Î_‘Ìfiı ËflÎ‰Ì ÿÌ‘˘ ËÂı.

’fl_÷ Ë_ ÷˘ Á‹√˛ ·˘¿˘ ÿı¬÷ı »÷ı ÷ı l‹HοfiÌ ÁÎ◊ı ‰Îÿ-ω‰Îÿ ¿flÌ ±fiı ÷ıfiı fiyÌ

ËflΉÌÂ. ±Î‰Î ω«Îfl˘ ¿fl÷Î ¿fl÷Î ±„Bfi¤ÒÏ÷ Á‹‰ÁflHÎ ÷flŒ Ω› »ı. ––1607––

‚Ù ¬Äπ¢Ã⁄U◊ª¢Á¬ ¡Êß ¡ß ◊ Õ٠Á◊ ÃS‚fl –‚Ë‚ûÊ¢ „UÙîÊ ª•Ù, flÙûÊÈ¢ ¬ûÊÙ Á¡áÊ‚ªÊ‚ H1608H

(‚ ¬ˇÊÊãÃ⁄U◊∑§◊Á¬, ÿÊÁà ÿÁŒ ◊ ÃÃSÃSÿÒfl – Á‡ÊcÿàflŸ ÷flÿ¢ ªÃ, ©UÄàflÊ ¬˝ÊåÃÙ Á¡Ÿ‚∑§Ê‡Ê H)

√Î◊Î◊˝ - Ωı ÷ı l‹HÎ ‹ÎflÎ ±ı¿ ’HÎ ’ZÎωÂıÊfiı ΩHÎÌ Â¿ı ÷˘ ÷˘ ÷ıfi˘ ÏÂW›

◊¥ Ω™. ±Î‰_ (±Ï¤‹Îfi’Ò‰˝¿) ⁄˘·Ìfiı ÷ı lÌ ‰Ìfl’fl‹ÎI‹Î ’ÎÁı √›Î. ––1608––

ω‰ı«fi - ·˘¿˘ ¶ÎflÎ ’˘÷ÎfiÎ ¤Î¥fi˘ ’flΤ‰ ÁÎ_¤‚Ìfiı √VÁı ¤flΛı·Î,

d_ŒÎÕÎ ‹Îfl÷Î, ÏÂW›˘ ‰Õı Ï⁄vÿΉϷ ⁄˘·Î‰÷Î ±ı‰Î ÷ı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ‹fi‹Î_ fiı ‹fi‹Î_

⁄˘·ı »ı ¿ı ‹Îfl˘ ¤Î¥ ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ÷ı l‹HÎ ‰Õı I›Î_ ¿ı‰Ì flÌ÷ı Ï…÷Λ˘ ? ÷ı ÷˘ ¿˘HÎ

ΩHÎı ? ’fl_÷ Ë_ ±ı‰Î ’ZÎ, Ëı÷ ±fiı μÿÎËflHÎ ±Î’Ì ¿ı ÷ı l‹HÎ ËÎflÌ … Ω›,

¿_¥ ⁄˘·Ì … fi ¿ı. Ωı ‹ÎflÎ ±ı¿’HÎ ’ZÎωÂıÊfiı ÷ı ΩHÎÌ Â¿ı ±ıÀ·ı ¿ı Ëı÷ ±fiı

μÿÎËflHÎ ÁÎ◊ı ‹¿ı·Î ‹ÎflÎ ’ZÎωÂıÊfi˘ (‹ÎflÎ ±fi‹Îfifi˘) ≠I›kÎfl ±Î’‰Î‹Î_ Ωı ¿ı‹ı

¿flÌ ÷ı l‹HÎ Á‹◊˝ ◊Λ ÷˘ ÷˘ ÷ı l‹HÎfi˘ Ë_ ÏÂW› ⁄fiÌ Ω™. ÁÎflÎ_ ¿ı ‹ÎflÎ ÷¿˘˝,

‹ÎflÎ_ μÿÎËflH΢ ±fiı ‹ıÓ ¿flı·Î_ ±fi‹Îfi˘ ±ı‰Î_ ËÂı ¿ı ÷ı‹Î_fiÎ ±ı¿ ’HÎ ÷¿˝fi˘ ÷ı …‰Î⁄

fi ±Î’Ì Â¿ı. ‰ÎÿV◊Îfi‹Î_ Ë_ CÎH΢ … Ïfi’HÎ »\_. ±ı‰Î ÷¿˘˝ ±fiı ±fi‹Îfi fl…\ ¿flÌÂ

¿ı …ı‹Î_fiÎ ±ı¿ ’HÎ ÷¿˝fi˘ ±fiı ±fi‹Îfifi˘ ÷ı l‹HÎ ≠I›kÎfl fi ±Î’Ì Â¿ı ±fiı CÎÕÌfiÎ

»}Î ¤Î√‹Î_ ËÎflÌ Ω›. ·˘¿˘ ’HÎ Á‰ı˝ ÿı¬÷Î flËı ±fiı ÷ı ’_à ‰Î‚Ìfiı ¤Î√ı.

Ωı ‹ÎflÎ ±ı¿ ’HÎ ÷¿˝fi˘ ±fiı ±fi‹Îfifi˘ ÁΫ˘ ≠I›kÎfl ÷ı ±Î’Ì Â¿ı ÷˘ ÷˘

Ë_ ÷ıfi˘ ÏÂW› (√·Î‹) ◊¥ Ω™. ±ı ±ıfiÎ ‹fi‹Î_ Â_ Á‹…ı »ı ? ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘

‰ÎHÎÌfi˘ √Ω˝fl‰ ¿fl÷Î ¿fl÷Î Ë˘Ã ŒŒÕΉ÷Î ŒŒÕΉ÷Î ÷ı ±„Bfi¤ÒÏ÷ Á‹‰ÁflHÎ ÷flŒ

Ω› »ı. ±_÷ı ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ’ÎÁı ’ˢÓE›Î. ––1608––

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 99

•Ê÷_ÔUÙ ÿ Á¡áÊáÊ¢, ¡Êß-¡⁄UÊ-◊⁄UáÊÁflå¬◊ÈÄ∑§áÊ¢ –ŸÊ◊áÊ ÿ ªÙûÊáÊ ÿ, ‚√flááÊÍ ‚√flŒÁ⁄U‚Ë áÊ¢ H1609H

(•Ê÷ÊÁ·Ãp Á¡ŸŸ, ¡ÊÁà ¡⁄UÊ ◊⁄UáÊÁfl¬˝◊ÈÄß – ŸÊêŸÊ ø ªÙòÊáÊ ø ‚fl¸ôÊŸ ‚fl¸ŒÁ‡Ê¸ŸÊ H)

√Î◊Î◊˝ - …L‹-…flÎ ±fiı Q≤I›◊Ì flÏË÷, Á‰˝iÎ ±fiı Á‰˝ÿÂa ±ı‰Î Ï…fiırfl≠¤

lÌ ‹ËΉÌfl ’fl‹ÎI‹Î±ı ±„Bfi¤ÒÏ÷fiı fi΋◊Ì ±fiı √˘hÎ◊Ì ⁄˘·ÎT›Î.1 ––1609––

ω‰ı«fi - ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ …L‹-…flÎ ±fiı Q≤I›fiı Ï…÷fiÎflÎ ⁄L›Î

ˢ‰Î◊Ì ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ Á‰˝ Á_ÁÎflÌ ∞‰˘fiı ·Î√ı·Ì hÎHÎı ≠¿ÎflfiÌ ÿ—¬ÿÎ›Ì ±ı‰Ì

μ’ÎÏ‘‹Î_◊Ì ‹@÷ ⁄fiı·Î »ı. hÎHÎı ¿Î·fiÎ, hÎHÎı ·˘¿fiÎ, Á‰˝ƒT›˘fiÎ Á‰˝’›Î˝›˘fiı

Ωı‰Î‰Î‚Î ±fiı ΩHΉΉ΂Π⁄fiı·Î »ı. ÷ı‰Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤±ı (±Î ±„Bfi¤ÒÏ÷fiÎ

∞‰fiÌ ¿S›ÎHÎ≠΄M÷fiÌ ¤Ï‰÷T›÷Î ⁄flÎ⁄fl ’Î¿Ì «Ò¿Ì »ı ±ı‰_ ¿ı‰·iÎÎfi ±fiı ¿ı‰·ÿ½fi

‰Õı Ωı‰Î ±fiı ΩHΉÎfiÎ ¿ÎflHÎı) ±„Bfi¤ÒÏ÷ ±ı‰Î fi΋◊Ì ±fiı √˙÷‹√˘hΉ΂Π±ı‰Î

√˘hÎ◊Ì ‰ÎIÁS› ¤flı·Ì ±Q≤÷ …ı‰Ì ‹ÌÃÌ ‰ÎHÎÌ◊Ì ⁄˘·ÎT›Î. ¿ı Ëı √˙÷‹√˘hÎÌ›

±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ÷‹ı ¤·ı ±ÎT›Î. ±Î√‚ ±Î√‚ ¤√‰Îfi ¿_¥ ⁄˘·ı ÷ı ’Ëı·Î_ fi΋◊Ì

±fiı √˘hÎ◊Ì ¤√‰Îfiı ⁄˘·ÎT›Î I›Îflı … ÷ıfiÎ ‹fi‹Î_ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ Ï«_÷Î ◊¥ ¿ı Â_

±Î l‹HÎ ‹Îv_ fi΋ ’HÎ (‹ıÓ ¿èÎΠωfiÎ …) ΩHÎı »ı ? ÷fl÷ … ’˘÷ı … ’˘÷ÎfiÎ

‹fifiı ≠I›kÎfl ’HÎ ±Î’ı »ı ¿ı ““Ë_ ÷˘ Á‰˝ ωr‹Î_ ≠A›Î÷ »\_. ‹fiı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ¿˘HÎ

fi ΩHÎı ? ‹Îv_ fi΋ ‹ÎhÎ ÷ı l‹HÎ ⁄˘·ı ÷ı◊Ì ‹fiı ¿_¥ ±Îç›˝ fi ◊Λ. ÷ı‹fiÎ μ’fl

±Ë˘¤Î‰ ¿_¥ fi μ’…ı. ’fl_÷ Ωı ‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ flËı·Ì Â_¿Î (xÿ›√÷ Á_ÿıË) ΩHÎÌ

Ω› ±fiı ‹ÎflÎ ’Ò»uΠωfiÎ … ›◊˘Ï«÷ Á_ÿfl μkÎfl ±Î’Ìfiı ÷ı Â_¿Î ÿÒfl ¿flı ÷˘ Ë…\

‹fiı ¿_¥¿ ±Îç›˝ ◊Λ. ÷ı‹fiÎ ≠I›ı ¶ıÊfiı ⁄ÿ·ı Áÿ˚¤Î‰‰Î‚˘ ¤Î‰ μ’…ı. ±Î‰Î

≠¿ÎflfiΠω«Îfl˘ ‹fi‹Î_ «Î·Ì flèÎÎ »ı. ¿S›ÎHÎfiÌ ≠΄M÷ Ïfi¿À ¿Î·‹Î_ … ◊‰ÎfiÌ »ı.

÷ı◊Ì ¤√‰Îfifiı Ωı÷Î_ … ø˘‘, ¥W›Î˝ ±fiı ±Ë_¿Îfl œÌ·Î ’Õ÷Î Ω› »ı. ¿ÊΛ˘

±Î’˘±Î’ ±˘√‚÷Î Ω› »ı. ¤√‰Îfi ’HΠωfiÎ ’Ò»ı Á‹Ω‰ı »ı. ÷ı±˘lÌfiÌ ’Ò»uÎ

ωfiÎ fiÌ¿‚÷Ì Á_ÿıˤ_…¿ ±Q≤÷‰ÎHÎÌ◊Ì xÿ› ’·ÀÎ÷_ Ω› »ı. ±Î … ‰Î÷ √˛_◊¿ÎfllÌ

ˉı ’»ÌfiÌ √Î◊΋Î_ ¿Ëı »ı. ––1609––

1. ‹Ò·√Î◊΋Î_ »ıS·˘ áÊ¢ ÂOÿ ‰Î@›Î·_¿Îfl‹Î_ »ı ÷◊Î ‚√flááÊÍ ±fiı ‚√flŒÁ⁄U‚Ë ÂOÿ˘ ·M÷I≤÷Ì›ÎL÷

(±ı¿‰«fi) ˢ› ±ı‹ ·Î√ı »ı.

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ100

Á∑¢§ ◊㟠•ÁàÕ ∑§ê◊¢, ©UÿÊ„ÈU Ÿ ÁàÕÁûÊ ‚¢‚ÿÙ ÃÈ֤ʢ –flÿ¬ÿÊáÊ ÿ •àÕ¢, Ÿ ÿÊáÊÁ‚ ÃÁ‚◊Ù •àÕÙ H1610H

(Á∑¢§ ◊ãÿ‚˘ÁSà ∑§◊¸, ©UÃÊ„UÙ ŸÊSÃËÁà ‚¢‡ÊÿSÃfl – flŒ¬ŒÊŸÊ¢ øÊÕZ, Ÿ ¡ÊŸÊÁ‚ ÷Ê◊ÿ◊Õ¸— H)

√Î◊Î◊˝ - ±ı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ¿‹˝ »ı ¿ı ¿‹˝ fi◊Ì ? ±Î‰˘ Á_› ÷fiı »ı. ’fl_÷

‰ıÿ’ÿ˘fi˘ ±◊˝ ÷_ ⁄flÎ⁄fl ΩHÎ÷˘ fi◊Ì. ÷ı ‰ıÿ’ÿ˘fi˘ ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı. ––1610––

ω‰ı«fi - ¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ±Î ∞‰ ≠Ï÷⁄˘‘ ’΋‰Îfi˘ … »ı,

¿S›ÎHÎ≠΄M÷ ⁄Ë … Ïfi¿À »ı. ±Î‰_ ΩHÎ÷Πˢ‰Î◊Ì ¿wHÎÎ ¤flı·Ì ‰ÎHÎÌ◊Ì ±„Bfi¤ÒÏ÷fiı

⁄˘·Î‰ı »ı ¿ı Ëı √˙÷‹√˘hÎÌ› ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ÷‹ı ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ±Î‰Î ω«Îfl˘ ¿flÌ flèÎÎ

»˘ ¿ı Ï‹J›ÎI‰-±Ï‰flÏ÷-≠‹Îÿ-¿ÊΛ ±fiı ›˘√ ±Î ’Î_« ¿‹˝⁄_‘fiÎ Ëı÷±˘◊Ì ›@÷

±ı‰Î Á_ÁÎflÌ ∞‰˘ ‰Õı ‹fi-‰«fi-¿Î›Î ¶ÎflÎ …ı ¿flΛ ÷ıfiı ¿‹˝ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı

iÎÎfiΉflHÎÌ›ÎÏÿ w’ı ‹Ò·¤ıÿı ±Îà ≠¿Îflfi_ ±fiı μkÎfl¤ıÿı ±ı¿Á˘ ±ßΉfi ¤ıÿ‰Î‚_

ÂÎj΢‹Î_ ¿Ëı·_ »ı ÷ı ¿‹˝ Â_ ‰ÎV÷ω¿ »ı ¿ı fi◊Ì ? ÁΫıÁΫ ¿‹˝ …ı‰_ ¿˘¥ ÷k‰ »ı

¿ı ±Î ⁄‘Ì ¿‹˝Á_⁄_‘Ì ‰Î÷˘ ⁄˘√Á »ı, Ï‹J›Î »ı ? ±Î‰˘ Á_› ÷‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ ‰÷ı˝

»ı ’fl_÷ ÷‹Îfl˘ ±Î Á_› μÏ«÷ fi◊Ì.

Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ÷‹fiı …ı ±Î Á_› ◊›˘ »ı ÷ı ¬flı¬fl ’flV’fl ωv© ±ı‰Î_

⁄Lfiı ⁄Î…\fiÎ_ ‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘ Ωı‰Î◊Ì ±fiı ÁÎ_¤‚‰Î◊Ì ◊›˘ »ı. ¿ıÀ·Î_¿ ‰ıÿ’ÿ˘ ¿‹˝fiÎ

±„V÷I‰fiı ÁÒ«‰fiÎflÎ_ »ı ±fiı ¿ıÀ·Î_¿ ‰ıÿ’ÿ˘ ¿‹˝fiÎ fi΄V÷I‰fiı ÁÒ«‰fiÎflÎ_ »ı. ÷ı ⁄Lfiı

⁄Î…\fiÎ_ ’ÿ˘ ÷‹ÎflÎ Ωı‰Î‹Î_ ±ÎT›Î_ »ı. ÷ı◊Ì ’flV’fl ωv© ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ΩHΉÎ◊Ì ÷‹fiı

±Î Á_ÿıË ◊›˘ »ı. ¬flı¬fl ÷˘ ±Î ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ‰ÎV÷ω¿-ÁΫΠ±◊˝fiı ÷‹ı ΩHÎ÷Î …

fi◊Ì. ÷ı◊Ì … Á_› ¿fl˘ »˘. ÷ı ‰ıÿ’ÿfi˘ ÁΫ˘ ±◊˝ (›◊Î◊˝ ±◊˝) ±Î ≠‹ÎHÎı »ı.

÷ı Ë_ ÷‹fiı ˉı ¿Ë_ »\_. ÁΉ‘Îfi ◊¥fiı ⁄flÎ⁄fl ÁÎ_¤‚˘. ––1610––

∑§ê◊ ÃÈ„U ‚¢Œ„UÙ, ◊ãŸÁ‚ â ŸÊáʪÙÿ⁄UÊ߸ÿ¢ –ÃÈ„U Ã◊áÊÈ◊ÊáÊ‚Ê„UáÊ◊áÊÈ÷Íß◊ÿ¢ »§‹¢ ¡S‚ H1611H

(∑§◊¸ÁáÊ Ãfl ‚㌄UÙ, ◊ãÿ‚ ᘠôÊÊŸªÙø⁄UÊÃËÃ◊˜ – Ãfl ÃŒŸÈ◊ÊŸ‚ÊœŸ◊ŸÈ÷ÍÁÃ◊ÿ¢ »§‹¢ ÿSÿ H)

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 101

√Î◊Î◊˝ - Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ÷‹fiı ¿‹˝fiı ωÊı Á_ÿıË »ı. ÷ı ¿‹˝ ≠I›ZÎÎÏÿ ≠‹ÎHÎ-

iÎÎfi˘fi˘ ±Ï‰Ê› »ı. ’fl_÷ ÷‹ı Á_ÿıË fi ¿fl˘. ÷‹fiı ’HÎ ÷ı ¿‹˝ ±fi‹ÎfiÁΑfi‰Î‚_

»ı. …ı ¿‹˝ Á¬-ÿ—¬fiÎ ±fi¤‰w’ Œ‚‰Î‚_ »ı. ––1611––

ω‰ı«fi - ±„Bfi¤ÒÏ÷±ı ’fl‹ÎI‹Îfiı ¿_¥ ’Ò»u_ … fi◊Ì, ‹fi‹Î_ ±fiı¿ ω«Îfl˘‹Î_

÷ı ≠‰÷ı˝ »ı. ÷ı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ¿_¥ ⁄˘·ı ÷ı ’Ëı·Î_ … I›Î_ ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ¿Ëı

»ı ¿ı Ëı ±Î›W›‹Îfi˚ ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! iÎÎfiΉflHÎÌ›ÎÏÿ ±pω‘ ¿‹˝w’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋fiÎflÎ

±ı‰Î ‹Ò·¤Ò÷ ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfiÎ ’fl‹Îb±˘fi˘ …ı Á‹ÒË »ı ÷ı ±Î ±ÎI‹Î ‰Õı Ï‹J›ÎI‰ÎÏÿ

Ëı÷±˘ ¶ÎflÎ √˛ËHÎ ¿flΛ˘ »÷˘ ¤Îω‹Î_ ÿ—¬-Á¬ÎÏÿ Œ‚ ±Î’‰Î V‰w’ı ¿‹˝w’ı

’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı ÷ı ¿‹˝fiı ωÊı ““±Î‰_ ¿‹˝ »ı ¿ı fi◊Ì”” ±Î‹ ÷‹fiı Á_ÿıË »ı. ±Î‰˘

Á_ÿıË ◊‰Îfi_ ‹A› ¿ÎflHÎ ±ı »ı ¿ı ÷ı ¿‹˝ ≠I›ZÎ ±fiı ±fi‹Îfi◊Ì ΩHÎÌ Â¿Î÷_ fi◊Ì.

¥„Lƒ›˘◊Ì ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. ¿‹˝fiı ÏÁ© ¿flı ±ı‰_ Ïfiÿ˘˝Ê ±fi‹Îfi ÷‹ÎflÌ ºÏp±ı

¿˘¥ Á_¤‰÷_ fi◊Ì, ÷ı◊Ì ±fi‹Îfi√˘«fl ’HÎ fi◊Ì. ‰‚Ì ¿˘¥ Á‰˝iÎ fi◊Ì ¿ı …ıfiı

±ÎM÷’vÊ ‹ÎfiÌ ÷ıfi_ ‰«fi V‰Ì¿ÎflÌ Â¿Î›. Ëη …ı ±Î√‹ÂÎj΢, ‰ıÿ-’flÎHÎ ±ÎÏÿ

‹‚ı »ı ÷ı‹Î_ ¿˘¥¿‹Î_ ¿‹˝ »ı ±ı‹ ¿Ëı »ı ±fiı ¿˘¥¿‹Î_ ¿‹˝ fi◊Ì ±ı‹ ¿Ëı »ı. ±Î‹

’flV’fl ωv© ‰«fi˘ ˢ‰Î◊Ì ¿‹˝ ±Î√‹≠‹ÎHÎ◊Ì ’HÎ √Q› fi◊Ì. ±Î◊Ì ≠I›ZÎÎÏÿ

Á‰˝ ≠‹ÎHΤÒ÷ …ı iÎÎfi »ı ÷ı iÎÎfifiΠωʛ‹Î_ ¿‹˝ …HÎÎ÷_ fi◊Ì. ‹ÎÀı ÷‹ı ¿‹˝fi˘ Á_ÿıË

¿fl˘ »˘.

(1) ¿‹˝ ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ◊Ì √˘«fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ ’Î_« ⁄ÎèÎı„Lƒ›˘

±fiı ±ı¿ ‹fi ±ı‹ » ¥„Lƒ›˘◊Ì ◊÷_ …ı ÁÎZÎÎ÷˚ iÎÎfi ◊Λ »ı ÷ı … »ı ±fiı ÷ı‰Î

≠I›ZÎ◊Ì ¿‹˝ …HÎÎ÷_ fi◊Ì. ‹ÎÀı ¬flf≤_√fiÌ …ı‹ ¥„Lƒ›√˛ÎèÎ fi ˢ‰Î◊Ì fi◊Ì. …ı‹

√‘ıÕÎfiÎ_ Ÿ√ÕÎ_ ¿˘¥ ¥„Lƒ›˘◊Ì …HÎÎ÷Î_ fi◊Ì ‹ÎÀı fi◊Ì …. ÷ı‹ ¿‹˝ ’HÎ ¥„Lƒ›˘◊Ì

ÿı¬Î÷_-…HÎÎ÷_ fi◊Ì ‹ÎÀı fi◊Ì.

(2) ¿‹˝ ±fi‹Îfi≠‹ÎHÎ◊Ì ’HÎ √˛ÎèÎ fi◊Ì ¿ÎflHÎ ¿ı …ı ÁÎK› ±fiı ÁΑfi ÷◊Î

÷ı ⁄LfiıfiÌ T›Î„M÷ (ÁË«ÎflI‰) ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ fi…fl˘fi…fl ≠I›ZÎ ¿›* ˢ› ÷˘ … Ëı÷

ÿı¬‰Î◊Ì ÁÎK›fi_ ±fi‹Îfi ◊¥ ¿ı »ı. ±ËŸ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ¿‹˝ ¿ı ¿‹˝fiı ÏÁ© ¿flı ÷ı‰˘

Ëı÷ ÁÎZÎÎ÷˚ fi…fl˘fi…fl @›Îflı› Ωı›˘ … fi◊Ì ¿ı …ı◊Ì ±fi‹Îfi ¶ÎflÎ ¿‹˝fiÌ ÏÁÏ© ◊Λ.

Ωı ÷ı ⁄Lfiı ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ @›Îflı› ±ı¿‰Îfl ’HÎ ÁÎZÎÎ÷˚ Ωı›ı·Î_ ˢ› ÷˘ ÷˘ ≠I›ZÎ√˛ÎèÎ

… ◊¥ √›Î_, ±fi‹Îfi ¿fl‰Îfi_ flËı÷_ … fi◊Ì. ±Î‰Ì T›Î„M÷ @›Îflı› Ωı¥ fi◊Ì ÷ı◊Ì

±fi‹Îfi ◊÷_ fi◊Ì. ‹ÎÀı ¿‹˝÷k‰ ±fi‹Îfi√˛ÎèÎ ’HÎ fi◊Ì.

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ102

(3) ¿‹˝ ±ı ±Î√‹√˛ÎèÎ ’HÎ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î√‹ ±ıÀ·ı ±ÎM÷‰ÎHÎÌ,

Á‰˝iÎfiÌ ‰ÎHÎÌ. ’fl_÷ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ¿˘¥ Á‰˝iÎ »ı … fiËŸ ¿ı …ıfi_ ‰«fi ±ÎM÷‰«fi

»ı ±ı‹ Á‹∞fiı ≠‹ÎHÎ ‹ÎfiÌ Â¿Î›. ‰‚Ì …ı …ı ÂÎj΢ »ı ÷ı ’flV’fl ωv© »ı. ¿˘fi_

±Î√‹ ‹Îfi‰_ ±fiı ¿˘fi_ ±Î√‹ fi ‹Îfi‰_ ? «Î‰Î˝¿ÿ½fi ¿Ëı »ı - ’H›-’Î’ …ı‰_ ¿‹˝

»ı … fiËŸ. ±Î ¤‰ ±ı … Á_ÁÎfl »ı. ¿‹˝ fi ˢ‰Î◊Ì ¤‰ÎL÷fl »ı … fiËŸ. fiˆ›ÎÏ›¿

‰ˆÂıÏÊ¿ ¿Ëı »ı ¿ı ‘‹˝-±‘‹˝ ±ı … ¿‹˝ »ı. ÷ıfiı … ’H›-’Î’ ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı ÷ı

±ÎI‹ÎfiÎ √HÎ V‰w’ »ı. ¿Î‹˝HÎ ‰√˝HÎÎfiÎ ’ÿ˚√·V‰w’ fi◊Ì, ÁÎ_A›ÿ½fi ¿Ëı »ı ¿ı

’vÊ ±fiı ≠¿ÚÏ÷ ⁄ı … ÷k‰ »ı. ’vÊ ÷˘ ©-⁄©-±¿÷ν ˢ‰Î◊Ì ¿‹˝ »ı … fiËŸ.

…ˆfiÿ½fi ¿Ëı »ı ¿ı ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘ »ı …ı ∞‰ ‰Õı √˛ËHÎ ¿flΛÎ_ »÷Î_ ¿‹˝

⁄fiı »ı ±fiı ∞‰fiÌ ÁÎ◊ı «˘ÓÀÌ Ω› »ı. ∞‰ ÷ı ¿‹˘˝◊Ì ⁄_‘Î¥ Ω› »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı

±Î√‹˘fiÌ ‰ÎHÎÌ Ï¤Lfi ϤLfi ˢ‰Î◊Ì ÷ı‹Î_◊Ì ’HÎ ¿_¥ ÁI› ‹‚÷_ fi◊Ì.

±Î flÌ÷ı ¥Lƒ¤ÒÏ÷fiÎ ≠Á_√ı ∞‰ …ı‹ ¿˘¥ ≠‹ÎHÎ◊Ì √˛ÎèÎ fi◊Ì ‹ÎÀı ∞‰ fi◊Ì.

÷ıfi˘ ’Ò‰˝’ZÎ ¿è΢ Ë÷˘ ÷ı … flÌ÷ı ±Î ±„Bfi¤ÒÏ÷fiÎ ≠Á_√ı ¿‹˝ ’HÎ ¿˘¥’HÎ ≠‹ÎHÎ◊Ì

√˛ÎèÎ fi◊Ì. ‹ÎÀı ¿‹˝ fi◊Ì. ±Î‹ ±„Bfi¤ÒÏ÷fiÎ ‹fi‹Î_ Â_¿Î »ı ÷ı ’Ò‰˝’ZÎ Á‹∞ ·ı‰˘.

⁄Lfiıfi˘ ≠I›ZÎÎÏÿ-≠‹ÎHÎiÎÎfi-√˘«flÎ÷Ì÷I‰ Ëı÷ Á‹Îfi … »ı. ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl

≠¤±ı ’Ò‰˝’ZÎ Á‹ΩT›Î ’»Ì ˉı ¿Ëı »ı ¿ı -

Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ÷‹ı ±Î ≠‹ÎHÎı Á_ÿıË fi ¿fl˘. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ¿‹˝÷k‰ ≠I›ZÎÎÏÿ

Á‰˝≠‹ÎH΢◊Ì ÏÁ© ◊Λ »ı, ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı »ı- ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ ⁄ı Ω÷fi_ »ı ±ı¿ ¥„Lƒ›≠I›ZÎ

¿ı …ıfiı ÁÎ_T›‰ËÎÏfl¿≠I›ZÎ ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı ⁄Ì…\_ ±ÎI‹≠I›ZÎ ¿ı …ıfiı ’Îfl‹ÎÏ◊˝¿ ≠I›ZÎ

¿Ëı‰Î› »ı I›Î_ ±Î ¿‹˝÷k‰ ±Ï÷› ÁÒZ‹ ’ÿ˚√· V¿_‘˘ ˢ‰Î◊Ì ¥„Lƒ›≠I›ZÎfi˘ ωʛ

fi◊Ì ’fl_÷ w’Ì ƒT› ˢ‰Î◊Ì ±‰Ï‘iÎÎfi ±fiı ¿ı‰·iÎÎfi◊Ì Ωı¥ ¿Λ »ı. ÷ı◊Ì

±ÎI‹≠I›ZÎ »ı. ‹fiı ¿ı‰·iÎÎfi ◊›ı· »ı ‹ÎÀı Ë_ ÷ı ¿‹˝÷k‰fiı ±ÎI‹≠I›ZÎ◊Ì ÿı¬_ »\_.

÷‹fiı ¿ı‰·iÎÎfi fi◊Ì ±ıÀ·ı ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. »÷Î_ ÷‹fiıı ’HÎ ±fi‹Îfi≠‹ÎHÎ◊Ì ¿‹˝

Á‹Ω› ÷ı‰_ »ı. ‹fiı ≠I›ZÎ◊Ì ±fiı ÷‹fiı ±fi‹Îfi◊Ì ¿‹˝ ÏÁ© ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ±Î ¿‹˝

Á‰˝≠‹ÎH΢◊Ì ±√˘«fl »ı ±ı‹ ÷‹ı …ı ‹Îfi˘ »˘ ÷ı Ï‹J›Î »ı.

¿‹˝÷k‰fiÌ ÏÁÏ© ‹ÎÀıfi_ ±fi‹Îfi ±Î ≠‹ÎHÎı »ı - ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı Á¬ ±fiı

ÿ—¬fi˘ ±fi¤‰ ◊Λ »ı. ÷ı‹Î_ ¿˘¥¿ ±ºU› ¿ÎflHÎ …wfl »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Á¬ ±fiı ÿ—¬

±ı ¿Î›˝ ˢ‰Î◊Ì. …ı‹¿ı ±_¿<flÎfi_ ¿ÎflHÎ ⁄Ì… »ı ÷ı‹. Ωı ±_¿<flÎ μ√ı·Î ÿı¬Î› »ı ÷˘

¤·ı ±Î’HÎı ⁄Ì… Ωı›_ fi ˢ›, ¿˘HÎı ‰ÎT›_ ? @›Îflı ‰ÎT›_ ? ‰√ıflı ¿_¥ iÎÎfi fi ˢ›

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 103

÷˘ ’HÎ ¤ÒÏ‹‹Î_ ⁄Ì… ‰Î‰ı·_ »ı ±ı‹ ‹Îfi‰_ … ’Õı »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Ωı ⁄Ì… ‰‰Î›_ …

fi ˢ÷ ÷˘ ÷ıfiÎ ¿Î›˝V‰w’ı ≠√À ◊›ı·Î ±_¿<flÎ Ëη …ı ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı ÷ı fi ˢ÷.

’fl_÷ ±_¿<flÎ ÿı¬Î› »ı ÷˘ ±‰U› ⁄Ì… ¿˘¥±ı ‰Î‰ı·_ »ı …. ÷ı‹ Á_ÁÎflÌ ∞‰˘‹Î_ ¿˘¥

Á¬Ì, ¿˘¥ ÿ—¬Ì, ¿˘¥ ±Ï÷› Á¬Ì ±fiı ¿˘¥ ±Ï÷› ÿ—¬Ì ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı. ÷ı◊Ì

≠√À ◊›ı·Î Á¬-ÿ—¬fiÎ ±fi¤‰ V‰w’ ¿Î›˝fi_ ¿˘¥¿ ¿ÎflHÎ ±‰U› ˢ‰_ Ωı¥±ı, …ı

¿ÎflHÎ »ı ÷ı … ¿‹˝ »ı. ±Î‹ ÷‹ÎflÎ …ı‰Î »•V◊ ∞‰˘ ‹ÎÀı ±fi‹Îfi ≠‹ÎHÎfi˘ ωʛ

±Î ¿‹˝÷k‰ »ı ±fiı Á‰˝iÎ ±ÎI‹Î±˘fiı ‹ÎÀı ±Î ¿‹˝÷k‰ ≠I›ZÎ ≠‹ÎHÎfi˘ ωʛ »ı

Ë_ Á‰˝iÎ »\_ ÷ı◊Ì ‹fiı ≠I›ZÎ »ı.

≠ë - ±„Bfi¤ÒÏ÷ ¤√‰Îfifiı ≠ë ¿flı »ı ¿ı Ωı ¿‹˝ ÷‹fiı ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı ±fiı

Ωı ÁΫıÁΫ ÷ı ¿‹˝ »ı …. ÷˘ ‹fiı ¿ı‹ ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì ? Ωı ¿‹˝ …ı‰Ì ¿˘¥ ‰V÷

ˢ› ±fiı ÷‹fiı ÿı¬Î÷Ì Ë˘› ÷˘ ‹fiı ’HÎ ÿı¬Î‰Ì Ωı¥±ı. …ı‹ Á΋ı ’Õı· CÎÀ-’À

÷‹fiı ÿı¬Î› »ı ÷˘ ‹fiı ’HÎ ÿı¬Î› … »ı.

μkÎfl - ÷‹Îfl˘ ±Î ≠ë μÏ«÷ fi◊Ì. …ı ’ÿÎ◊˝ ±ı¿fiı ≠I›ZÎ ÿı¬Î› ÷ı ’ÿÎ◊˝

⁄ÌΩfiı ’HÎ ≠I›ZÎ ÿı¬Î› … ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. …_√· ±fiı Áfl˘‰fl‹Î_ … flËıfiÎfl ÏÁ_Ë

Áfl¤ ±fiı Ë_Á …ı‰Î ≠ÎHÎ̱˘ I›Î_ ‰Á‰ÎÀ ¿flfiÎflÎfiı … ≠I›ZΠˢ› »ı. Á‰˝fiı ≠I›ZÎ

ˢ÷Î fi◊Ì. fiÎfiÎ fiÎfiÎ ⁄η∞‰˘‹Î_ ’HÎ ±Î ‰Î÷ ΩHÎÌ÷Ì »ı. fiΛ√flÎfi˘ ‘˘‘ ¿ıfiıÕÎ

±fiı ±‹ıÏfl¿Î fiËÌ √›ı·Îfiı ≠I›ZÎ fi◊Ì. ±Î√˛Îfi˘ ÷Î…‹Ëı· ±Î√˛Î fiËŸ √›ı·Îfiı

≠I›ZÎ fi◊Ì. flÎHο’fl ±fiı ±Î⁄fiÎ_ …ˆfi ‹_Ïÿfl˘ I›Î_ fiËÌ √›ı·Îfiı ≠I›ZÎ fi◊Ì. »÷Î_

÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝ …√÷‹Î_ fi◊Ì ±ı‹ fiËŸ ’fl_÷ ±‰U› »ı …. ÷ıfiÌ …ı‹ ±Î ¿‹˝÷k‰ ’HÎ

±‰U› »ı …, ‹fiı ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı. …ı‹ ÷‹ÎflÎ Á_›fiı ‹ıÓ ΩH›˘ ÷ı‹ ¿‹˝ ’HÎ ‹fiı

ÁÎZÎÎ÷˚ ÿı¬Î› »ı.

±ı‰˘ ≠ë ’HÎ fi ¿fl‰˘ ¿ı ““÷‹ı Á‰˝iÎ … »˘”” ±Î‰˘ ωrÎÁ ‹fiı ¿ı‹ ◊Λ ?

÷‹ÎflÌ Á‰˝iÎ÷Î ‹fiı ‹ÎL› fi◊Ì ±Î‹ fi ¿Ëı‰_. ¿ÎflHÎ ““∑§„U ‚√flááÊÈÁûÊ ◊߸ ¡áÊÊ„¢U‚√fl‚¢‚ÿ¿U߸”” (1579) ¥I›ÎÏÿ √Î◊α˘‹Î_ ¥Lƒ¤ÒÏ÷fiÎ ≠Á_√ı ’Ò‰ı˝ … Á‹Ω‰Î¥

√›_ »ı. ÷◊Î ±ı¿·Î ±ı¿·Î »\ÀÎ »\ÀÎ …√÷‹Î_ ’Õı·Î ’fl‹Îb±˘ ¥„Lƒ›√˘«fl ◊÷Î

fi◊Ì. ’HÎ ÷ı Á‰ı˝fi˘ Á‹ÒË ‹‚Ìfiı CÎÀ-’ÀÎI‹¿ …ı ¿Î›˝ ◊Λ »ı ÷ı ¥„Lƒ›˘◊Ì ≠I›ZÎ

◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ’fl‹Îb±˘ …ı‹ ¿Î›˝fiÎ ≠I›ZÎ◊Ì ≠I›ZÎ ¿Ëı‰Î› »ı ÷ı‹ ¿‹˝fi_ ¿Î›˝ …ı

Á¬-ÿ—¬fi˘ ±fi¤‰ ◊‰˘ ÷ı »ı, ÷ı ¿Î›˝ ≠I›ZÎ …HÎΛ »ı. ‹ÎÀı ¿Î›˝ ¶ÎflÎ ÷ıfiÎ

¿ÎflHΤÒ÷ ¿‹˝ ÷‹fiı ’HÎ ¿◊_Ï«ÿ˚ ≠I›ZÎ »ı. ÷ı ‰‘Îflı V’p ±Î√‚ ±Î‰÷Ì √Î◊΋Î_

Á‹Ω‰ı »ı. ––1611––

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ104

•ÁàÕ ‚È„UŒÈÄπ„U™§ ∑§îÊÊ•Ù ’Ëÿ◊¢∑ȧ⁄US‚fl –‚Ù ÁŒ_ÔUÙ øfl ◊߸, flÁ÷øÊ⁄UÊ•Ù Ÿ â ¡ÈûÊ¢ H1612H

(•ÁSà ‚ÈπŒÈ—π„UÃÈ— ∑§ÊÿʸØ ’Ë¡◊VÔ‰U⁄USÿfl – ‚ ŒÎCÔUpÒfl ◊ÁÃ√ÿ¸Á÷øÊ⁄UÊŒ˜ Ÿ ÃŒ˜ ÿÈÄÃ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ ±_¿<flÎfi_ ¿ÎflHÎ ⁄Ì… »ı. ÷ı‹ Á¬ ±fiı ÿ—¬ ±ı ¿Î›˝ ˢ‰Î◊Ì

÷ıfi_ ¿ÎflHÎ ¿‹˝ »ı. ¿ÿΫ ÷‹ÎflÌ ±ı‰Ì ‹Ï÷ ◊Λ ¿ı Á¬-ÿ—¬fi˘ ÷ı Ëı÷ ºp-≠I›ZÎ

ÿı¬Î÷Ì ‰V÷fiı … ‹ÎfiÌ ·¥±ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ? ÷˘ I›Î_ T›Ï¤«Îfl ÿ˘Ê ˢ‰Î◊Ì ÷ı ⁄flÎ⁄fl

fi◊Ì. ––1612––

ω‰ı«fi - ±Îfi_ÿ-≠‹˘ÿ ◊‰˘ ±ı Á¬fi˘ ±fi¤‰ »ı ±fiı ¢¿-’ÌÕÎ ‰√ıflı ◊‰Î_

÷ı ÿ—¬fi˘ ±fi¤‰ »ı. Á_ÁÎflÌ ∞‰˘‹Î_ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ Á¬-ÿ—¬˘fi˘ ±fi¤‰ ◊÷˘ …

ˢ› »ı. ±Î ‰Î÷ ±Î-⁄η-√˘’η‹Î_ ΩHÎÌ÷Ì »ı. ≠I›ı¿ ≠ÎHÎÌ‹Î_ ±fi¤‰ ÏÁ©-≠ÏÁ©

±ı‰Î ±Î Á¬ ±fiı ÿ—¬fi_ ¿˘¥¿ fiı ¿˘¥¿ ¿ÎflHΠˢ‰_ Ωı¥±ı. ¿ı‹¿ı Á¬ ±fiı ÿ—¬

±ı ±ı¿ ≠¿Îflfi_ ¿Î›˝ »ı. …ı …ı ¿Î›˝ ˢ› »ı ÷ıfi_ ±‰U› ¿˘¥fiı ¿˘¥ ¿ÎflHΠˢ› …

»ı. …ı‹¿ı ±_¿<flÎ …ı μ√ı »ı ÷ıfi_ ¿ÎflHÎ ⁄Ì… »ı. ±ı‰Ì flÌ÷ı Á¬ ±fiı ÿ—¬fi_ …ı ¿ÎflHÎ

»ı ÷ı … ’H›-’Î’fiÎ fi΋ı ¿‹˝ »ı. ÷ı◊Ì ““ÃŒ˜ •ÁSÔ” ÷ı ¿‹˝ »ı ….

≠ë - ¿ÿΫ ÷‹fiı ‹fi‹Î_ ±Î‰˘ ≠ë ◊Λ ¿ı Á¬fi_ ¿ÎflHÎ d·fiÌ ‹Î‚Î, «_ÿfi,

jÎÌ ±ÎÏÿ ≠I›ZÎ fi…flı ÿı¬Î÷Ì ¤˘B› ‰V÷±˘ … »ı ±fiı ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ Á’˝-Ï‰Ê ÷◊Î

¿Î_ÀÎ ‰√ıflı ºU›‹Îfi ±ı‰Ì Á΋√˛Ì … »ı. ±Î‹ ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Ì Á΋√˛Ìfiı … Á¬ ±fiı

ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ ‹ÎfiÌ ·¥±ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ? ÂÎ ‹ÎÀı ±ºp ±ı‰Î ¿‹˝fiı Á¬-ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ

‹Îfi‰_ ? F›Î_ Á‘Ì ≠I›ZÎ ºp ±ı‰_ ¿ÎflHÎ Á_¤‰÷_ ˢ› I›Î_ Á‘Ì ±ºp ¿ÎflHÎfiÌ

¿S’fiÎ ¿fl‰ÎfiÌ …wfl Â_ ? ºp¿ÎflHÎfiı »˘ÕÌfiı ±ºp¿ÎflHÎfiÌ ¿S’fiÎ ¿fl‰Ì ÷ı μÏ«÷

fi◊Ì. ±Î‹ ¿fl‰Î◊Ì Á‰˝hÎ ±Î‹ … ‹Îfi‰_ ’Õı ÷ı◊Ì ±Ï÷≠Á_√ ÿ˘Ê ±Î‰ı. ‹ÎÀı Á¬-

ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ ¿‹˝ fi◊Ì ’HÎ ⁄ÎèÎ Á΋√˛Ì ‹ÎhÎ … ¿ÎflHÎ »ı. ±Î‰˘ ≠ë Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ !

÷‹fiı ◊Λ ÷˘ ÷ı ›@÷ fi◊Ì.

μkÎfl - μ’fl˘@÷ ≠ëfiÎ μkÎfl‹Î_ ΩHΉ_ ¿ı ºpfiı ¿ÎflHÎ ‹Îfi‰Î‹Î_ T›Ï¤«Îfl

ÿ˘Ê ±Î‰ı »ı. ‹ÎÀı ºpfiı ¿ÎflHÎ ‹Îfi‰_ μÏ«÷ fi◊Ì. ±Î T›Ï¤«Îflÿ˘Ê ¿ı‰Ì flÌ÷ı ±Î‰ı

»ı ÷ı ‰Î÷ ±Î√·Ì √Î◊΋Î_ … Á‹Ω‰ı »ı. ––1612––

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 105

¡Ù ÃÈÑ‚Ê„UáÊÊáÊ¢ »§‹, Áfl‚‚Ù Ÿ ‚Ù ÁfláÊÊ „U©¢U –∑§îÊûÊáÊ•Ù ªÙÿ◊ ! ÉÊ«UÙ√fl „U™§ ÿ ‚Ù ∑§ê◊¢ H1613H

(ÿSÃÈÀÿ‚ÊœŸÿÙ— »§‹ Áfl‡Ê·Ù Ÿ ‚ ÁflŸÊ „UÃÈ◊˜ – ∑§Êÿ¸àflÃÙ ªıÃ◊ ! ÉÊ≈U ßfl „UÃÈp ‚ ∑§◊¸ H)

√Î◊Î◊˝ - ÷S› ÁΑfi‰Î‚΋Î_ ’HÎ Œ·‹Î_ …ı ωÂıÊ÷Î (¤ıÿ) ˢ› »ı ÷ı CÎÀfiÌ

…ı‹ ¿Î›˝ ˢ‰Î◊Ì ¿ÎflHΠωfiÎ Á_¤‰ı fiËŸ. ÷ı◊Ì Ëı √˙÷‹ ! ÷ıfi_ …ı ¿ÎflHÎ »ı ÷ı …

¿‹˝ »ı. ––1613––

ω‰ı«fi - ⁄ı ‹fiW›˘ ˢ›, ±◊‰Î CÎHÎÎ ‹fiW›˘ ˢ›, ÷ı±˘fiı ⁄ÎèÎ ¤˘√Á¬fiÎ_

ÁΑfi˘ ’W’‹Î‚Î - «_ÿfi ±fiı jÎÌ ±ÎÏÿ ÷S› ˢ›, »÷Î_ ÷ı ¤˘√fiÎ_ ÁΑfi˘ ±ı¿fiı

±Îfi_ÿ-≠‹˘ÿfi˘ Ëı÷ ⁄fi÷Î_ ˢ› ±fiı ⁄ÌΩfiı ÷ı ⁄_‘fi ·Î√‰Î◊Ì ±◊‰Î ≠Ï÷¿Ò·

V‰¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì Â˘¿ ±fiı ’ÌÕÎfiÎ_ … Ëı÷ ⁄fi÷Î_ ˢ› ±ı‰_ ’HÎ ⁄fiı »ı. ÷ı◊Ì F›Î_

±fi¿<‚ Á¬fiÎ_ ÁΑfi˘ ˢ› I›Î_ Á¬ … ˢ› ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. ‹ÎÀı I›Î_ ¿˘¥¿

±ºp¿ÎflHΠˢ‰_ Ωı¥±ı.

±ı‰Ì … flÌ÷ı ±ÏË (Á’˝), Ï‰Ê ±fiı ¿_À¿ÎÏÿ ÿ—¬fiÎ_ ÁΑfi˘ ⁄ı ‹ÎHÎÁ˘fiı

±◊‰Î ⁄Ë ‹fiW›˘fiı ÷S› ˢ› »÷Î_ ÷ı ÿ—¬Á΋√˛Ì‹Î_ ’HÎ ÿ—¬fi˘ ±fi¤‰ ◊‰Î

V‰w’ Œ·‹Î_ …ı ωÂıÊ÷Î ±ıÀ·ı ¿ı ÷fl÷‹÷Î ÿı¬Î› »ı. ÷ıfiÌ ’λ‚ ±ºp ±ı‰_ ¿˘¥¿

¿ÎflHΠˢ‰_ Ωı¥±ı. ±ºp¿ÎflHΠωfiÎ ºpŒ·‹Î_ ¤ıÿ CÎÀÌ Â¿ı fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î Á¬-

ÿ—¬fi˘ ±fi¤‰ ±ı ’HÎ CÎÀ-’ÀfiÌ …ı‹ ±ı¿ ≠¿Îflfi_ ¿Î›˝ »ı. ¿Î›˝‹Î_ ±Î‰ı·Ì ϤLfi÷Î

¿ÎflHÎfiÎ ¤ıÿ ωfiÎ Á_¤‰ı fiËŸ. ÷ı◊Ì ÷S› ÁΑfi‰Î‚΋Î_ ’HÎ Œ‚‹Î_ …ı ωÂıÊ÷Î »ı ÷ı

±ºp ¿ÎflHÎfiı ·Ì‘ı … »ı ±fiı …ı ±Î ±ºp¿ÎflHÎ »ı ÷ı … Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ¿‹˝ »ı.

±ı¿ Áfl¬Î ÿÿ˝‰Î‚Î ÿÿa ±ı¿ … ÕΘ@Àfl ’ÎÁı Ω› ±fiı ÿÿ˝ Á‹Îfi ˢ‰Î◊Ì

Á‹Îfi ÿ‰Î ·ı, ±Î flÌ÷ı ⁄ÎèÎ ±˙Ê‘ Á‹Îfi ·ı‰Î »÷Î_ ±ı¿fi_ ÿÿ˝ ‹ÀÌ Ω› »ı ±fiı

⁄ÌΩfi_ ÿÿ˝ ‹À÷_ fi◊Ì. ÷ı ‹flHÎfiı ÂflHÎ ◊Λ »ı. ±Î ¤ıÿ‹Î_ ±ºp (¿‹˝) … ¿ÎflHÎ

»ı. ±ı¿ Áfl¬Î ωʛfi˘ ‰ı’Îfl ¿fl÷Î ⁄ı ‰ı’ÎflÌ‹Î_ ±ı¿ ‰ı’ÎflÌ ¿‹Î› »ı ±fiı ⁄ÌΩı

‰ı’ÎflÌ fi¿ÂÎfi ¿flı »ı. ±Î‰Î Œ·¤ıÿ‹Î_ ±ºp (¿‹˝) … ¿ÎflHÎ »ı. ±ı¿ … ‹ËÒ÷ı˝ ·Bfi

¿flfiÎfl ⁄ı ÿ_’÷Ì‹Î_ ±ı¿ ÿ_’÷Ìfi˘ Á_ÁÎfl ÁÎ_ÁÎÏfl¿ Á¬’Ò‰˝¿ «Î·ı »ı ±fiı ⁄ÌΩfi˘

Á_ÁÎfl ÿ—¬‹› ’HÎ ⁄fiı »ı. ±Î Œ·¤ıÿ ±ºp (±ı‰Î ¿‹˝) fiı … ±Î¤ÎflÌ »ı. ±ı¿

… √ÎÕÌ‹Î_ ⁄ıÃı·Îfi˘ ±ı@ÁÌÕLÀ ◊Λ, »÷Î_ ±ı¿-⁄ı ⁄«ı »ı, ±ı¿-⁄ı fiı ‰‘Îflı ‰Î√ı »ı

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ106

±fiı ±ı¿-⁄ı fi_ Q≤I› ◊Λ »ı. ±Î Œ‚¤ıÿ ¿‹˝ ωfiÎ Á_¤‰ı fiËŸ. ÷ı◊Ì Ëı √˙÷‹ !

Á¬fiÎ ÁΑfi˘‰Î‚Îfiı Á¬ … ˢ› ±fiı ÿ—¬fiÎ ÁΑfi˘‰Î‚Îfiı ÿ—¬ … ˢ› ±ı‰˘

Ïfi›‹ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ı ÷ŒÎ‰÷fiÌ ’λ‚ ±‰U› ¿‹˝ ¿ÎflHÎ »ı. ÷ı◊Ì ¿‹˝÷k‰ »ı ±ı‹

÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. ––1613––

¿‹˝÷k‰fiÌ ÏÁÏ© ‹ÎÀı ¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ⁄Ì…\_ ±fi‹Îfi ’HÎ Á‹Ω‰ı »ı-

’Ê‹‚⁄UË⁄¢U Œ„¢UÃ⁄U¬È√fl¢, ߢÁŒÿÊß◊ûÊÊ•Ù –¡„U ’Ê‹Œ„U¬È√flÙ, ¡ÈflŒ„UÙ ¬È√flÁ◊„U ∑§ê◊¢ H1614H

(’Ê‹‡Ê⁄UË⁄¢U Œ„UÊãÃ⁄U¬Ífl¸∑§Á◊Áãº˝ÿÊÁŒ◊ûflÊØ – ÿÕÊ ’Ê‹Œ„U¬ÍflÙ¸ ÿÈflŒ„U—, ¬Ífl¸Á◊„U ∑§◊¸ H)

√Î◊Î◊˝ - ⁄ÎS›Î‰V◊Îfi_ ⁄fiı·_ ÂflÌfl ¥„Lƒ›ÎÏÿ‰Î‚_ ˢ‰Î◊Ì ’Ò‰˝¤‰◊Ì ·Î‰ı·Î

ÿıËÎL÷fl (¿Î‹˝HÎÂflÌfl) ’Ò‰˝¿ … ⁄fiı·_ »ı. …ı‹ ›‰Î‰V◊Îfi˘ ÿıË ⁄ÎS›Î‰V◊ÎfiÎ ÿıË’Ò‰˝¿

⁄L›˘ »ı ÷ı‹, ±ËŸ …ı ’Ò‰˝¤‰◊Ì ±Î‰ı· ¿ÎflHÎw’ ÂflÌfl »ı ÷ı … ¿‹˝ »ı. ––1614––

ω‰ı«fi - …ı‹ ›‰Î‰V◊Îfi˘ ÿıË ⁄ÎS›Î‰V◊ÎfiÎ ÿıË‹Î_◊Ì ⁄fiı »ı ÷ı‹ ⁄ÎS›Î‰V◊Îfi˘

ÿıË …ı ÿıË‹Î_◊Ì ⁄fiı »ı, ÷ı ÿıË ±Î ∞‰ ’Ò‰˝¤‰◊Ì ±Î ¤‰‹Î_ F›Îflı ±Î‰ı »ı I›Îflı

ÁÎ◊ı … ·Î‰ı »ı ±fiı ÷ı ÿıËfiÎ ¿ÎflHÎı … ±Î ¤‰‹Î_ ¤˘√fiı ›˘B› ±˙ÿÎÏfl¿ ±◊‰Î

‰ˆÏø›ÂflÌfl ±Î ∞‰ ⁄fiΉı »ı ÷ı ’Ò‰˝¤‰◊Ì ·Î‰ı·_ …ı ÂflÌfl »ı ÷ı … ¿‹˝ »ı. ¿Î‹˝HÎ

ÂflÌfl »ı ±Î ±fi‹Îfifiı ⁄˘·‰Îfi˘ ≠›˘√ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

•Êl¢ ’Ê‹‡Ê⁄UË⁄¢U (’ZÎ), ‡Ê⁄UË⁄UÊãÃ⁄U¬Ífl¸∑§◊˜ (ÁÎK›), ßÁãº˝ÿÊÁŒ◊ûflÊØ (Ëı÷), ÿÙÿ ßÁãº˝ÿ◊ÊŸ˜, ‚ ‚ ‡Ê⁄UË⁄UÊãÃ⁄U¬Ífl¸∑§ ∞fl (±L‰›T›Î„M÷), ÿÕÊ ÿÈflŒ„UÙ ’Ê‹Œ„U¬Ífl¸∑§—,(±L‰› μÿÎËflHÎ) ÃÕÊ øÊÿ¢ (μ’fi›), ÃS◊ÊûÊÕÊ (Ïfi√‹fi),

μI’ÏkÎ ‰¬÷ı √¤Î˝‰V◊΋Î_ ⁄΂¿fi_ …ı ¤˘√›˘B› ÂflÌfl ⁄fiı »ı ÷ı ±Î ∞‰

⁄ÌΩ ÂflÌfl’Ò‰˝¿ (¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl’Ò‰˝¿) ⁄fiΉı »ı ±fiı ÷˘ … ⁄fiı »ı. ¥„Lƒ›ÎÏÿ‰Î‚_

ˢ‰Î◊Ì, …ı …ı ÂflÌfl ¥„Lƒ› ±ÎÏÿ ±fiı¿ ±‰›‰‰Î‚_ ˢ› »ı. ÷ı ÷ı ÂflÌfl ±‰U›

⁄ÌΩ ÂflÌfl’Ò‰˝¿ … ⁄fiı »ı. …ı‹ ›‰Î‰V◊Îfi_ ÂflÌfl ’Î_« ¥„Lƒ› ±ÎÏÿ-±fiı¿ ±‰›‰‰Î‚_

ˢ› »ı. ÷ı◊Ì ⁄ÎS›Î‰V◊ÎfiÎ ÂflÌfl’Ò‰˝¿ … ⁄fiı »ı. ÷ı‹ ±Î ⁄ÎS›Î‰V◊Îfi_ ÂflÌfl ’HÎ

¥„Lƒ›ÎÏÿ ¤Î‰‰Î‚_ »ı. ‹ÎÀı ±‰U› ±L› ÂflÌfl’Ò‰˝¿ ÷ıfiÌ fl«fiÎ ◊Λ »ı. Ëı÷w’ı …ı

±L› ÂflÌfl »ı. ÷ı ¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl »ı ±◊ν÷˚ ¿‹˝ »ı.

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 107

≠ë - ⁄ÎS›Î‰V◊Îfi_ √¤˝¿Î·ı …ı ÂflÌfl ⁄fiı »ı ÷ı ÂflÌfl ¤‰ÎL÷flfiÎ (√›Î

¤‰fiÎ) ¤˘B›ÂflÌfl◊Ì … ⁄fiı »ı. ±Î‹ ‹Îfi̱ı ±fiı ¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl fi ‹Îfi̱ı ÷˘

Â_ ÿ˘Ê ?

μkÎfl - ¤‰ÎL÷flfi_ (√›Î ¤‰fi_) ¤˘B› ÂflÌfl ÷˘ ∞‰ I›Î_ … ‹¿Ìfiı fiÌ¿‚ı

»ı. ÷ı ÂflÌfl ±ı¿ ¤‰◊Ì ⁄ÌΩ ¤‰‹Î_ …÷Ì ‰¬÷ı ·¥ …‰Î÷_ … fi◊Ì, ÷ı◊Ì ÷ı

ÂflÌfl’Ò‰˝¿ fi‰Î ÂflÌflfiÌ fl«fiÎ ◊‰Ì ±Á_¤Ï‰÷ … »ı. ∞‰ fiÌ¿‚Ì √›Î ’»Ì ’λ‚

±ı¿·Î flËı·Î ÷ı ÂflÌflfi˘ ±„BfiÁ_V¿Îfl ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı ÷ı Á‰ı˝ ·˘¿˘ ’HÎ ΩHÎı »ı.

≠ë - √¤˝¿Î·ı ⁄ÎS›Î‰V◊ÎfiÎ ÂflÌflfiÌ …ı fl«fiÎ ◊Λ »ı ÷ı ’Ò‰ı˝ ±Î ∞‰

±ÂflÌflÌ »ı ±ı‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ? ¿ÎflHÎ ¿ı √›Î ¤‰fi_ ÂflÌfl I›Î_ I›∞fiı …

∞‰ fiÌ¿‚ı »ı. ±Î ¤‰fi_ ÂflÌfl ˉı ⁄fiΉ‰Îfi_ »ı. ÷ı◊Ì √›Î ¤‰◊Ì »\Àı·˘ ∞‰

ÂflÌflflÏË÷ »ı ±fiı ±ËŸ ±ÂflÌflÌ ±ı‰˘ ÷ı ±Î ¤‰‹Î_ ±Î‰ı »ı ±fiı ±ËŸ ±Î‰Ìfiı

±ÂflÌflÌ ±ı‰˘ ÷ı ∞‰ ±Î ¤‰fiÎ ¤˘√fiı ›˘B› fi‰Î ÂflÌflfiÌ fl«fiÎ ¿flı »ı. ’HÎ ¿‹˝fi_

⁄fiı·_ ¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl fi◊Ì ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ?

μkÎfl - ÂflÌflflÏË÷ ±ı¿‰Îfl ’HÎ ±ÎI‹Î Ωı ⁄fiı ÷˘ ÷ı Ïfi›‹Î ‹˘ZÎı … Ω›.

ÂflÌfl ±ı … Á_ÁÎflfi_ ‹A› ⁄_‘fi »ı. ÷ı »\Àı »÷ı ŒflÌ◊Ì Á_ÁÎfl‹Î_ …L‹ … ¿ı‹ ◊Λ ?

‰‚Ì ±ÂflÌflÌ ◊›ı·˘ ∞‰ ’Ò‰˝¤‰‹Î_◊Ì »\ÀuÎ ’»Ì Á‰˝◊Î Ωı ¿‹˝ ωfiÎfi˘ … ⁄fi÷˘

ˢ› ÷˘ ±‹¿ Ïfi›÷ √¤˝‹Î_ …, Ïfi›÷ V◊Îfi‹Î_ … ¿ı Ïfi›÷ ÿı‹Î_ … ≠΄M÷ ¿fl‰Î

’Ò‰˝¿fi_ fi‰_ ÂflÌfl ‘ÎflHÎ ¿flı »ı ÷ı ¿ı‹ ⁄fiı ? ±‹¿ Ïfi›÷ √¤Î˝ÏÿfiÎ ¿ÎflHΤÒ÷

¿Î‹˝HÎÂflÌfl ‹ÎL›Î ωfiÎ Ïfi›÷ V◊ÎfiÎÏÿ‹Î_ ¿Î›˝¤Ò÷ fi‰Î ÂflÌflfiÌ Ï‰ÏÂp fl«fiÎ ¿ı‹

Á_¤‰ı »ı ? ’ÂfiÎ, ’ZÎÌfiÎ, ‹fiW›fiÎ, ÿı‰fiÎ ¿ı fiÎfl¿ÌfiÎ ±ı‹ ±‹¿ … ¤‰‹Î_ …‰Îfi_,

±Î‰_ … ÂflÌfl ⁄fiΉ‰Îfi_, ±Î Á‰˝ ¤Î‰˘fi_ Ïfi›Î‹¿ ¿ÎflHÎ Ωı ¿˘¥ fiËÌ ‹Îfi̱ı ÷˘

¿˘¥ ¿ÎflHÎ »ı … fiËŸ, ’»Ì Ïfi›÷ ¤‰‹Î_ …‰ÎfiÌ Ïfi›Î‹¿÷Î ’HÎ ¿ı‹ CÎÀÂı ?

≠ë - ““V‰¤Î‰”” fiı ¿ÎflHÎ ‹Îfi̱ı ÷˘ «Î·ı fiı ? ∞‰ …ı‰˘ ’Ò‰˝¤‰‹Î_◊Ì »\Àı

»ı ÷ı‰˘ ∞‰fi˘ ÷ı‰˘ V‰¤Î‰ … »ı ¿ı ÷ı ±‹¿ Ïfi›÷ √¤˝‹Î_, Ïfi›÷ ÿı‹Î_ ±fiı

Ïfi›÷V◊Îfi‹Î_ … Ω› ±fiı I›Î_ ’˘÷ÎfiÎ V‰¤Î‰fiÎ ¿ÎflHÎı … ÂflÌflfl«fiÎ ¿flı ?

μkÎfl - ÷‹ÎflÌ ±Î ›„@÷ ’HÎ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ∞‰fi˘ ‹Ò· V‰¤Î‰ ÷˘ ±w’Ì

»ı, ±ÂflÌflÌ »ı. © ∞‰ ÷˘ ±Î‰Î V‰¤Î‰‰Î‚˘ »ı. ±Î‰Î V‰¤Î‰‰Î‚˘ ±Î ∞‰

¿‹˝ fi΋fiÎ ¿ÎflHΠωfiÎ ‹ËÎ⁄_‘fi¤Ò÷ ±ı‰Ì ÂflÌflfl«fiÎ ¿fl‰ÎfiÎ V‰¤Î‰‰Î‚˘ ¿ı‹

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ108

⁄fiı ? ±fiı ÂflÌflfl«fiÎ ¿fl‰Ì ±ı ∞‰fi˘ ’˘÷Îfi˘ V‰¤Î‰ »ı. ±Î‹ Ωı ‹Îfi̱ı ÷˘

‹˘Z΋Î_ √›ı·Î Á‰ı˝ ’HÎ ∞‰˘ ÂflÌflfl«fiÎ ¿fl‰Î ·Î√Âı ±fiı ÷ı ⁄‘Î ’fi— Á_ÁÎflÌ

⁄fiÂı. ‹ÎÀı ∞‰ V‰¤Î‰fiı ÂflÌflfi_ ¿ÎflHÎ ‹Îfi‰_ ÷ı Á‰˝◊Î ›„@÷flÏË÷ »ı. V‰¤Î‰

±ı ÿıËÎÏÿfi˘ ¿÷ν fi◊Ì. ±Î ‰Î÷ 1643 ‹Ì √Î◊΋Î_ ‰‘Îflı Á‹Ω‰ÎÂı.

±ËŸ ⁄ÎS›Î‰V◊Îfi_ ÂflÌfl √›Î ¤‰◊Ì ·¥fiı ±Î‰ı·Î ¿Î‹˝HÎ (¿‹˝) fi΋fiÎ

ÂflÌflÎL÷fl’Ò‰˝¿ ◊Λ »ı. ÷ı ⁄Î⁄÷‹Î_ ßÁãº˝ÿÊÁŒ◊ûflÊØ Ëı÷ ‹Ò·√Î◊΋Î_ ¿è΢ »ı. I›Î_

•ÊÁŒ ÂOÿ◊Ì ÁϬI‰, ÿ—ϬI‰, ≠ÎHÎÎ’Îfi‰k‰, Ïfi‹ıÊ˘L‹ıʉk‰ ±fiı ∞‰fi‰k‰ ‰√ıflı

Ëı÷±˘ ’HÎ Á‹…‰Î. …ı …ı ÂflÌfl Á¬¿ÎflÌ¿ÚÏ÷‰Î‚_ »ı. ÷ı ÷ı ±‰U› ’H›¿‹˝’Ò‰˝¿fi_

… ˢ› »ı. …ı …ı ÂflÌfl ÿ—¬Î¿ÚÏ÷‰Î‚_ ˢ› »ı ÷ı ÷ı ±‰U› ’Î’¿‹˝’Ò‰˝¿fi_ … ˢ›

»ı. ±Î‹ μ’fl˘@÷ Á‰ı˝ ’HÎ Ëı÷±˘ ±Î ¤˘B›ÂflÌflfiı ¿Î‹˝HÎÂflÌfl’Ò‰˝¿fi_ »ı. ±Î‹ ÏÁ©

¿flı »ı.

±Î flÌ÷ı √¤˝¿Î·ı ⁄ÎS›Î‰V◊Îfi_ fi‰_ ⁄fi÷_ …ı ¤˘B› ÂflÌfl »ı. ÷ıfiÌ fl«fiÎ

¿fl÷Î_ ’Ò‰ı˝ ∞‰fiÌ ÁÎ◊ı √›Î ¤‰◊Ì ÁÎ◊ı ±Î‰ı·_ …ı ÁÒZ‹ÂflÌfl »ı. ÷◊Î ÷ı ÂflÌfl ÁÒZ‹

±fiı Ïfiv’¤˘B› ˢ‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı … ¤‰‘ÎflHÎÌ› ÂflÌfl ⁄fiΉ‰_ ’Õı »ı ÷ı ’Ò‰˝¤‰‰÷a

…ı ÁÒZ‹ÂflÌfl »ı ÷ı … ¿Î‹˝HÎÂflÌfl »ı ±◊ν÷˚ ¿‹˝ »ı.

ÁÒhοÚ÷Î_√ (ÁÒ›√ÕÎ_√) ÁÒh΋Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı ““¡Ù∞áÊ ∑§ê◊∞áÊ¢ •Ê„UÊ⁄Uß •áÊ¢Ã⁄¢U¡ËflÙ”” ±ı¿ ¤‰◊Ì ¤˘B›ÂflÌflfiı »˘ÕÌfiı ⁄ÌΩ ¤‰‹Î_ √›ı·˘ ∞‰ ¤˘√›˘B› fi‰_

ÂflÌfl ⁄fiΉ‰Î ‹ÎÀı ÷fl÷ … ““¿Î‹˝HÎ ¿Î››˘√ ‰Õı”” I›Î_ flËı·Î ±˙ÿÎÏfl¿ ±◊‰Î

‰ˆÏø›‰√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘fi˘ ±ÎËÎfl ¿flı »ı. ÷ı ’ÿ˚√·˘‹Î_◊Ì ÂflÌflfl«fiÎ ◊Λ »ı. ±Î

flÌ÷ı ±Î√‹ ≠‹ÎHÎ◊Ì ’HÎ ¿Î‹˝HÎÂflÌfl »ı ±ı‹ ÏÁ© ◊Λ »ı. ––1614––

““¿‹˝÷k‰fiÌ ÏÁÏ© ‹ÎÀı”” hÎÌ…\_ ±fi‹Îfi ’HÎ Á‹Ω‰ı »ı -

Á∑§Á⁄UÿÊ»§‹÷ÊflÊ•Ù, ŒÊáÊÊ߸áÊ¢ »§‹¢ Á∑§‚Ë∞√fl –â Áøÿ ŒÊáÊÊß»§‹¢, ◊áÊ嬂ÊÿÊ߸ ¡ß ’ÈhË H1615H

Á∑§Á⁄UÿÊ‚Ê◊ááÊÊ•Ù, ¡¢ »§‹◊S‚ÊÁfl â ◊ÿ¢ ∑§ê◊¢ –ÃS‚ ¬Á⁄UáÊÊ◊M§fl¢, ‚È„UŒÈÄ𻧋¢ ¡•Ù ÷ÈîÊÙ H1616H

(Á∑˝§ÿÊ»§‹÷ÊflÊŒ˜, ŒÊŸÊŒËŸÊ¢ »§‹¢ ∑Χ·Á⁄Ufl – ÃŒfl ŒÊŸÊÁŒ»§‹¢, ◊Ÿ—¬˝‚ÊŒÊÁŒ ÿÁŒ ’ÈÁh— H)

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 109

Á∑˝§ÿÊ‚Ê◊ÊãÿÊŒ˜ ÿ໧‹◊SÿÊÁ¬ ÃŒ˜ ◊â ∑§◊¸ –ÃSÿ ¬Á⁄UáÊÊ◊M§¬¢ ‚ÈπŒÈ—𻧋¢ ÿÃÙ ÷Íÿ— H)

√Î◊Î◊˝ - ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î±˘‹Î_ Ïø›Î-Œ·¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ¬ı÷ÌfiÌ Ïø›ÎfiÌ …ı‹

±‰U› ÷ı ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î±˘fi_ ¿_¥¿ Œ· »ı. ±ËŸ ¿ÿΫ ÏÂW›fiÌ ±Î‰Ì ⁄Ï© ◊Λ ¿ı

‹fifiÌ ≠ÁLfi÷Î ±ÎÏÿ ºpŒ‚ ±ı … ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Îfi_ Œ· ˢ. ÷˘ ‹fifiÌ ≠ÁLfi÷Î ±ı

’HÎ Ïø›ÎÁ΋ÎL› ˢ‰Î◊Ì ÷ıfi_ ’HÎ …ı Œ‚ »ı ÷ı ¿‹˝ ¿Ëı·_ »ı ±fiı ±Î ¿‹˝fiÎ

ω’ο˘ÿ›fiÎ ’ÏflHÎ΋V‰w’ Á¬ÿ—¬ÎI‹¿ …ı Œ‚ »ı ÷ı ±Î ∞‰ ŒflÌ ŒflÌ ±fi¤‰ı

»ı. ––1615-1616––

ω‰ı«fi - ±Î √Î◊΋Î_ ¿‹˝÷k‰fiÌ ÏÁÏ© ‹ÎÀı hÎÌ…\_ ±fi‹Îfi ’fl‹ÎI‹Î lÌ

‹ËΉÌfl≠¤ Á‹Ω‰ı »ı. ŒÊŸÊŒËŸÊ¢ »§‹◊Sàÿfl (≠Ï÷iÎÎ), Á∑˝§ÿÊ»§‹÷ÊflÊØ (Ëı÷),

∑ΧÁ·Á∑˝§ÿÊ ßfl (μÿÎËflHÎ) Á«ı÷fi ±ı‰Î ∞‰ ‰Õı …ı …ı ⁄Ï©’Ò‰˝¿ Ïø›Î ¿flΛ »ı ÷ı

÷ı Ïø›Î ±‰U› Œ‚‰Î‚Ì … ˢ› »ı. (±ıÀ·ı ¿ı Œ‚fiÎ Á_¤‰‰Î‚Ì … ˢ› »ı) …ı‹

¿ı ¬ıÕ<÷ ‰Õı ¿flÎ÷Ì ¬ı÷ÌfiÌ Ïø›Î. ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ Á«ı÷fi ±ı‰Î ¬ıÕ<÷ ‰Õı ⁄Ï©’Ò‰˝¿

¬ı÷ÌfiÌ Ïø›Î ¿flΛ »ı. ‹ÎÀı ±‰U› ÷ı ¬ı÷Ì Ïø›Î ‘ÎL›ÏfiW’ÏkÎfiÎ Œ‚fiÎ Á_¤‰‰Î‚Ì

»ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ÿÎfiÎÏÿ (ÿÎfi ±fiı ÏË_ÁÎÏÿ) Ïø›Î Á«ı÷fi ±ı‰Î ∞‰ ‰Õı ⁄Ï©’Ò‰˝¿

Á‹∞-ω«ÎflÌfiı ¿flΛ »ı. ÷ı ‹ÎÀı ±‰U› ÷ı ÿÎfiÎÏÿfiÌ ±fiı ÏË_ÁÎÏÿfiÌ Ïø›Î ’H›-

’Î’fiÎ ⁄_‘V‰w’ Œ‚fiÎ Á_¤‰‰Î‚Ì »ı. ÷ı◊Ì ÿÎfiÎÏÿ ±fiı ÏË_ÁÎÏÿ Ïø›Îfi_ …ı Œ‚ »ı

÷ı … ’H›-’Î’w’ ¿‹˝ »ı ±ı‹ ΩHΉ_.

…ı …ı ÏfiWŒ‚ Ïø›Î ˢ› »ı ÷ı ÷ı Á«ı÷fi ∞‰ ‰Õı ⁄Ï©’Ò‰˝¿ ±Îfl_¤Î›ı·Ì Ïø›Î

ˢ÷Ì fi◊Ì. …ı‹ ’fl‹Îb-¶ub¿ÎÏÿ ’ÿ˚√·ƒT›˘‹Î_ ◊÷Ì √‹fiÎ√‹fiw’ Ïø›Î ±◊‰Î

w’ÎL÷fl ◊‰Îw’ Ïø›Î. ÷ı Œ‚‰Î‚Ì Ïø›Î fi◊Ì. ±Î T›Ï÷flı¿T›Î„M÷ ±fiı T›Ï÷flı¿

μÿÎËflHÎ »ı. ÿÎfiÎÏÿfiÌ ±fiı ÏË_ÁÎÏÿfiÌ Ïø›Î Á«ı÷fi ∞‰ ‰Õı ⁄Ï©’Ò‰˝¿ ¿flΛ »ı.

÷ı◊Ì ÷ı ±‰U› Œ‚‰Î‚Ì … »ı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ ÿÎfiÎÏÿ ±fiı ÏË_ÁÎÏÿ Ïø›Îfi_ …ı Œ‚

»ı ÷ı … ¿‹˝ »ı. (’H›-’Î’ V‰w’ ⁄ı ≠¿Îflfi_ ¿‹˝ »ı.)

≠ë - ÷‹Îv_ μ’fl˘@÷ ±fi‹Îfi ¬˘À<_ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Ëı÷ ±fiˆ¿Î„L÷¿ »ı ±◊ν÷˚

T›Ï¤«ÎflÌ »ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı - Á«ı÷fi ∞‰ ¶ÎflÎ ⁄Ï©’Ò‰˝¿ ±Îfl_¤Î›ı·Ì ¬ı÷Ì ‰√ıflı

¿˘¥ ¿˘¥ Ïø›Î ÏfiWŒ‚ ’HÎ ◊Λ »ı. Á«ı÷fifiÌ ⁄‘Ì Ïø›Î Œ‚‰Î‚Ì … ˢ› ±ı‰˘

Ïfi›‹ fi◊Ì. ¬ı÷Ì ¿flı »÷Î_ ‘ÎL›-ÏfiW’ÏkÎ fi ’HÎ ◊Λ, ‰ı’Îfl ¿flı ’HÎ ‘fi·Î¤ fi

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ110

’HÎ ◊Λ, Á_ÁÎflÁı‰fi ¿flı »÷Î_ Á_÷Îfi≠΄M÷ fi ’HÎ ◊Λ ¥I›ÎÏÿ Á«ı÷fifiÌ ’HÎ ±fiı¿

Ïø›Î Œ‚ ωfiÎfiÌ Ë˘› »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı ∞‰ ¶ÎflÎ ¿flÎ÷Ì ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î Œ‚‰Î‚Ì … ˢ›

±ı‰˘ Ïfi›‹ flËı÷˘ fi◊Ì. ÿÎfi ±fiı ÏË_ÁÎÏÿ Ïø›Îfi_ Œ‚ fi ˢ› ±ı‹ ’HÎ ⁄fiı.

μkÎfl - ÷‹Îfl˘ ±Î ≠ë ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÿÎfiÎÏÿ, ÏË_ÁÎÏÿ, ¬ı÷Ì ±ÎÏÿ,

‰ı’Îfl ±ÎÏÿ ±fiı Á_ÁÎflÁı‰fi ±ÎÏÿ …ı ¿˘¥ ¤ ±◊‰Î ±Â¤ Ïø›Î Á«ı÷fi ∞‰

‰Õı ¿flΛ »ı ÷ı ±‰U› Œ‚‰Î‚Ì … »ı. (÷ıfi_ ±‰U› Œ‚ »ı …) ±ı‹ ‹ÎfiÌfiı … ¿flΛ

»ı. ¿˘¥ ¿˘¥ V◊Îfiı ±Î Ïø›Î±˘ ¿fl‰Î »÷Î_ …ı ÏfiWŒ‚÷Î ÿı¬Î› »ı ÷ı Ïø›Î ¿fl‰Î

Á_⁄_‘Ì ÁΫ_ iÎÎfi fi ˢ‰Î◊Ì ±ıÀ·ı ¿ı ±iÎÎfiÿÂΠˢ‰Î◊Ì ±◊‰Î ⁄ÌΩ_ ⁄ÌΩ_ ¿ÎflH΢fiÌ

ω¿·÷Î◊Ì ÏfiWŒ‚÷Î ±Î‰ı »ı. …ı‹ ¬ı÷Ì ¿fl‰ÎfiÌ ±Î‰Õ÷ fi ˢ›, ‰ı’ÎflfiÌ flÌ÷¤Î÷

fi ΩHÎ÷Πˢ› ÷˘ ±fiΉÕ÷◊Ì ¿flΛı·Ì Ïø›Î ÏfiWŒ‚ Ω› »ı. ÷◊Î Á‹…HÎ’Ò‰˝¿ ¬ı÷Ì

±ÎÏÿ Ïø›Î ¿flÌ Ë˘› ’HÎ ‰flÁÎÿ fi ±Î‰ı ±◊‰Î Ωı¥±ı ÷ı‰˘ ≠¿ÎÂ, ’‰fi ±ÎÏÿ

±L› ¿ÎflH΢ fi ‹‚ı ÷˘ ±L› ¿ÎflHÎfiÌ Ï‰¿·÷Î◊Ì ÏfiWŒ‚÷Î ’HΠˢ› »ı.

¬ı÷ÌfiÌ Ïø›Î ±‰U› ‘ÎL›-ÏfiW’ÏkÎfiÎ Œ‚fiı ±Î’fiÎflÌ … »ı ’fl_÷ ‰Î‰HÎÌ

¿fl‰ÎfiÌ ±fiΉÕ÷ (±iÎÎfi÷Î) ±◊‰Î ’ÎHÎÌ-≠¿ÎÂ-¬Î÷fl ±fiı ˉΠ±ÎÏÿ ±L›

¿ÎflHÎfiÌ Ï‰¿·÷Î◊Ì ÏfiWŒ‚÷Î ±Î‰ı »ı. ‰ı’Îfl ¿fl‰ÎfiÌ Ïø›Î ±‰U› ‘fi·Î¤fiÎ Œ‚fiı

±Î’fiÎflÌ »ı. ’fl_÷ ‰ı’Îfl ¿fl‰ÎfiÌ ±fiΉÕ÷◊Ì (√‹ı ÷ı‰˘ ¬˘À˘ ‰ı’Îfl ¿fl‰Î◊Ì) ±◊‰Î

‰ı«‰Î ›˘B› ‹Î·fi˘ ±¤Î‰, ›˘B› ‹ÎHÎÁ˘fi˘ ±¤Î‰, μÏ«÷ …B›Îfi˘ ±¤Î‰,

ÁΉ‘Îfi÷Îfi˘ ±¤Î‰ ±Î‹ ¿ÎflHÎÎL÷flfiÌ Ï‰¿·÷Î◊Ì ÏfiWŒ‚÷Î ’HÎ …wfl ◊Λ »ı. ±Î

… ≠‹ÎHÎı ÿÎfiÎÏÿ ¤ Ïø›Î ±Î ∞‰ ¿flı ’fl_÷ ‹fifiÌ ≠ÁLfi÷Î ±ÎÏÿ ¿ÎflHÎÎL÷flfiÌ

ω¿·÷Πˢ› ÷˘ ’H›⁄_‘ ◊‰Îw’ Œ‚≠΄M÷ ◊÷Ì fi◊Ì. ÷◊Î ÏË_ÁÎ ±ÎÏÿ ±Â¤Ïø›Î

±Î ∞‰ ¿flı ’fl_÷ ÷ı Ïø›Î‹Î_ ‹fifiÌ flÏÁ¿÷Î ¿ı ±Îfi_ÿ fi ˢ›. ’fl_÷ ’çÎkÎÎ’ÎÏÿ

ω’flÌ÷ ¿ÎflHΠˢ› ÷˘ ’Î’⁄_‘w’ Œ‚fiÌ ±≠΄M÷ ’HΠˢ› »ı. ±Î‹ ÏfiWŒ‚÷Îfi_

¿ÎflHÎ ±iÎÎfi÷Î ±fiı ¿ÎflHÎÎL÷flfiÌ Ï‰¿·÷Î »ı. ’fl_÷ ÿÎfiÎÏÿ ±fiı ÏË_ÁÎÏÿ Ïø›Î ’˘÷ı

ÏfiWŒ‚ fi◊Ì.

≠ë - ¿ÿΫ ±ËŸ ¿˘¥ ÏÂW› ±Î‰˘ ≠ë ¿flı ¿ı ÿÎfiÎÏÿ …ı ‘‹˝Ïø›Î »ı ÷ı ¿›Î˝

’»Ì ‹fifiÌ CÎHÎÌ … ≠ÁLfi÷Î ±fiı ËÊ˝ ±ÎÏÿ ÿı¬Î› »ı ÷ı◊Ì ÷ı ÿÎfiÎÏÿÏø›Îfi_ Œ‚

‹fifiÌ ≠ÁLfi÷Î ±fiı ËÊ˝ ±ÎÏÿ … ‹ÎfiÌ ·¥±ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ? ¿ı …ı Œ‚ ±‹ÎflÎ …ı‰Îfiı

’HÎ ≠I›ZÎ-ÁÎZÎÎ÷˚ ÿı¬Î› »ı. …ı‹ ¬ı÷Ì Ïø›Î …wfl Œ‚‰Î‚Ì »ı ’fl_÷ ÷ıfi_ Œ‚

““‘ÎL›fiÌ ≠΄M÷”” »ı ±fiı ±Î ‘ÎL›fiÌ ≠΄M÷w’ Œ‚ ≠I›ZÎ ¥„Lƒ›√˘«fl »ı ±ıÀ·ı

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 111

ºpŒ‚‰Î‚Ì »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î ’HÎ Œ‚‰Î‚Ì ¤·ı ˢ, ’fl_÷ ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Î

‹fifiÌ ≠ÁLfi÷Î ±fiı ËÊ˝-±Îfi_ÿÎÏÿ Œ‚ V‰w’ ºpŒ‚‰Î‚Ì … ‹ÎfiÌ ·˘fiı ? ÂÎ ‹ÎÀı

±ºp ±ı‰Î ¿‹˝·ZÎHÎ Œ‚fiı ‹Îfi‰_ ? ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ ±ºp Œ‚fiı ‹Îfi‰ÎfiÌ ÂÌ …wfl ?

±ı‰Ì … flÌ÷ı ÏË_ÁÎÏÿ Ïø›Îfi_ ‹fifi˘ ±Îfi_ÿ-÷ÎÕfi-¿ÎflΉÎÁ-·˘¿Ïfi_ÿÎ ±ÎÏÿ ºpŒ‚ …

»ı ’fl_÷ ’Î’⁄_‘ w’ ±ºpŒ‚ ‹Îfi‰ÎfiÌ ÂÌ …wfl ? ÷ı◊Ì ÿÎfiÎÏÿ ¤ Ïø›Î ±fiı

ÏË_ÁÎ ±ÎÏÿ ±Â¤ Ïø›Î ±ı ’HÎ Ïø›Î ˢ‰Î◊Ì ¬ı÷ÌfiÌ Ïø›ÎfiÌ …ı‹ …wfl Œ‚‰Î‚Ì

÷˘ »ı …. ’fl_÷ ºp Œ‚‰Î‚Ì »ı ±Î‹ … ‹Îfi˘fiı ? ±ºp ±ı‰Î ¿‹˝Œ‚fiı ±Î’fiÎflÌ

»ı ±Î‹ ‹Îfi‰ÎfiÌ ÂÌ …wfl ? ±Î flÌ÷ı ÷‹Îfl˘ ±Î Ëı÷ ºpŒ‚ ˢ‰Î »÷Î_ ÷ıfiÎ◊Ì

ωv© ±ı‰Î ±ºp Œ‚fiÌ …ı ¿S’fiÎ ¿flı »ı ÷ıfiÎ ¿ÎflHÎı ÷‹Îfl˘ ±Î Ëı÷ ωv© »ı.

μkÎfl - ÷‹Îfl˘ ≠ë ÃÌ¿ »ı. ‘Îfl˘ ¿ı ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Îfi_ ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷_ ±ı‰_ ‹fifiÌ

≠ÁLfi÷Î ±ÎÏÿ V‰w’ ºpŒ‚fiı … Œ‚ ‹Îfi̱ı ±fiı ÏË_ÁÎ ±ÎÏÿ ±Â¤ Ïø›Îfi_ ‹fifi˘

±Îfi_ÿ ±ÎÏÿ ºpŒ‚ ‹Îfi̱ı ÷˘ ÷ı ≠◊‹ Ïø›Î‹Î_ ◊÷Ì ‹fifiÌ ≠ÁLfi÷Î ±fiı ⁄ÌΩ‹Î_

◊÷˘ ‹fifi˘ ±Îfi_ÿ ±ı ’HÎ ±ı¿ ≠¿ÎflfiÌ ‹ÎfiÏÁ¿ Ïø›ÎωÂıÊ »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ÷ı Ïø›Îfi_

’HÎ ¿_¥¿ Œ‚ ˢ‰_ Ωı¥±ı. ÷ıfi_ …ı Œ‚ »ı ÷ı … ¿‹˝ »ı. ±Î flÌ÷ı …ı‹ ¬ı÷ÌfiÌ Ïø›Î

±ı Ïø›Î »ı, ÿÎfiÎÏÿfiÌ Ïø›Î ±ı ’HÎ Ïø›Î »ı ±fiı ÏË_ÁÎÏÿfiÌ Ïø›Î ±ı ’HÎ Ïø›Î »ı

÷ı◊Ì ÷ıfiÎ_ Œ‚˘ ±fiø‹ı ‘ÎL›fiÌ ≠΄M÷, ‹fifiÌ ≠ÁLfi÷Î ±fiı ‹fifi˘ ±Îfi_ÿ-ËÊ˝ ‰√ıflı

Œ‚ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ‹fifiÌ ≠ÁLfi÷Î ±fiı ‹fifi˘ ±Îfi_ÿ ±Î ’HÎ ±ı¿ ≠¿ÎflfiÌ Ïø›Î

… »ı ÷ı◊Ì ÷ı Ïø›Îfi_ ’HÎ ±‰U› ¿_¥¿ Œ‚ ˢ‰_ Ωı¥±ı ÷ı Ïø›Îfi_ …ı Œ‚ »ı ÷ı …

’H›-’Î’ fi΋fi_ ¿‹˝ »ı. ÷ı◊Ì ¿˘¥’HÎ Ω÷fi˘ T›Ï¤«Îflÿ˘Ê ±Î ⁄Î⁄÷‹Î_ ±Î‰÷˘

fi◊Ì.

ÿÎfiÎÏÿ ¤ Ïø›Î ¿fl‰Î◊Ì ‹fifiÌ ≠ÁLfi÷Î ◊Λ »ı ±fiı ÷ı ‹fifiÌ ≠ÁLfi÷Î◊Ì

’H›¿‹˝ ⁄_‘Λ »ı. ÷ıfiÎ μÿ›◊Ì ∞‰fiı Á¬fiÌ ≠΄M÷ ◊Λ »ı. ±Î … ≠‹ÎHÎı ÏË_ÁÎÏÿ

Ïø›Î ¿fl‰Î◊Ì ‹fifi˘ ËÊ˝, ÷ıfiÎ◊Ì ’Î’¿‹˝fi˘ ⁄_‘ ±fiı ÷ıfiÎ◊Ì ÿ—¬fiÌ ≠΄M÷ ◊Λ »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î◊Ì ⁄_‘Λı· …ı ’H›¿‹˝ ±fiı ÏË_ÁÎÏÿ Ïø›Î◊Ì ⁄_‘Λı· …ı

’Î’¿‹˝ »ı ÷ı ¿‹˘˝fi_ Œ‚ Á¬ ±fiı ÿ—¬fi˘ ±fi¤‰ ◊‰˘ ÷ı »ı. …ı …ı ¿‹˘˝ F›Îflı F›Îflı

μÿ›¿Î‚fiı ’΋ı »ı I›Îflı I›Îflı ÷ı ÷ı ¿‹˘˝ ±Î ∞‰fiı Á¬fi˘ ±fiı ÿ—¬fi˘ ±fi¤‰

¿flΉ‰Î w’ Œ‚fiı ±Î’fiÎflÎ_ ⁄fiı »ı. ‰‚Ì ÷ıfiÎ◊Ì (±ıÀ·ı ¿ı Á¬-ÿ—¬fiÎ ±fi¤‰◊Ì)

flÎ√-¶ıÊ ¿fl‰Î ¶ÎflÎ ±Î ∞‰ fi‰Î_ fi‰Î_ ¿‹˘˝ ⁄Î_‘ı »ı. ±Î‹ ‰Îfl_‰Îfl ¿‹˝ ⁄Î_‘÷Î_ ±fiı

÷ıfi_ Œ‚ ¤˘√‰÷Î_ ∞‰˘fi˘ Á_ÁÎfl «Î·ı »ı.

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ112

≠ë - √Î◊Î fi_⁄fl 1615 ‹Î_ ““â Áøÿ ŒÊáÊÊß»§‹¢”” ±Î ’ÿ‹Î_ ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î

±fiı ±ÎÏÿ ÂOÿ◊Ì ÏË_ÁÎÏÿ Ïø›Îfi_ Œ‚ ’H› ±fiı ’Î’w’ ¿‹˝ ¿Ë˘ »˘ ±fiı 1616

√Î◊΋Î_ ““¡¢ »§‹◊S‚ÊÁfl â ◊ÿ¢ ∑§ê◊¢”” ‹fifiÌ ≠ÁLfi÷ÎÏÿ …ı Ïø›Î »ı ÷ıfi_ Œ‚ ¿‹˝

¿Ë˘ »˘. ±Î ⁄Lfiı ’ÎÃ˘ …\ÿÎ …\ÿÎ ±◊˝fiı ¿ËıfiÎflÎ ◊‰Î◊Ì Â_ ’Ò‰Î˝’fl ωfl˘‘ fiËŸ

±Î‰ı ? ±ı¿ V◊Îfiı ¿‹˝⁄_‘fi_ ¿ÎflHÎ ÿÎfiÎÏÿ ±fiı ÏË_ÁÎÏÿ Ïø›Î ¿Ë˘ »˘ ±fiı ⁄ÌΩ V◊Îfiı

¿‹˝⁄_‘fi_ ¿ÎflHÎ ‹fifiÌ ≠ÁLfi÷Î ±fiı ‹fifi˘ ±Îfi_ÿ ±ÎÏÿ ¿Ë˘ »˘. ÷˘ ’Ò‰Î˝’fl

(±Î√‚-’λ‚) …\ÿ_ …\ÿ_ ¿◊fi ¿fl‰Î◊Ì ÷‹fiı ωfl˘‘ ÿ˘Ê ±Î‰Âı.

μkÎfl - ÷‹Îfl˘ ≠ë ÁΫ˘ »ı. ’fl_÷ ¿‹˝⁄_‘fi_ ‰ÎV÷ω¿ ¿ÎflHÎ ‹fifiÌ ≠ÁLfi÷Î

±fiı ‹fifi˘ ±Îfi_ÿ ±ı … »ı ±fiı ÷ı ‹fifiÌ ≠ÁLfi÷Îfi_ ¿ÎflHÎ ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î ±fiı ‹fifiÎ

±Îfi_ÿfi_ ¿ÎflHÎ ÏË_ÁÎÏÿ Ïø›Î »ı. ¿‹˝⁄_‘‹Î_ ‹fifiÌ ≠ÁLfi÷Î ±fiı ‹fifi˘ ±Îfi_ÿ ±ı

Ïfi¿Àfi_ ¿ÎflHÎ »ı, ±fi_÷fl ¿ÎflHÎ »ı. ±fiı ÿÎfiÎÏÿ ÷◊Î ÏË_ÁÎÏÿ Ïø›Î ±ı ÿÒfl-ÿÒflfi_

±◊ν÷˚ ’fl_’flοÎflHÎ »ı. ÷ı◊Ì ÿÎfiÎÏÿ ±fiı ÏË_ÁÎÏÿ Ïø›Î ¿ÎflHÎfi_ ¿ÎflHΠˢ‰Î◊Ì ÷ı‹Î_

¿ÎflHÎ’HÎÎfi˘ μ’«Îfl ¿flΛ˘ »ı. …ı‹ ’hÎfiÎ ’hÎfiı ’HÎ ’hÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ‰flÁÎÿ◊Ì ’ÎHÎÌ

‰flÁı »ı ±fiı ’ÎHÎÌ◊Ì ÷_Õ<· («˘¬Î) μ√ı »ı. ÷˘ ’HÎ Ãá«ÈU‹ÊŸ˜ fl·¸Áà ¬¡¸ãÿ— = ‰flÁÎÿ

÷_Õ<· ‰flÁΉı »ı. ±Î‹ …ı‹ ¿Ëı‰Î› »ı ÷ı‹ ±ËŸ Á‹…‰_. ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î◊Ì ‹fifiÌ

≠ÁLfi÷Î ±fiı ‹fifiÌ ≠ÁLfi÷Î◊Ì ¿‹˝fi˘ ⁄_‘. ±Î‹ ¿Î›˝-¿ÎflHÎ ¤Î‰ ΩHΉ˘. ––1615-

1616––

„UÙîÊ ◊áÊÙÁflûÊË∞, ŒÊáÊÊßÁ∑§∞ fl ¡ß »§‹¢ ’ÈhË –â Ÿ ÁŸÁ◊ûÊûÊÊ•Ù, Á¬¢«UÙ√fl ÉÊ«US‚ Áfl㟕٠H1617H

(÷flŒ˜ ◊ŸÙflÎûʌʸŸÊÁŒÁ∑˝§ÿÒfl ÿÁŒ »§‹¢ ’ÈÁh— – ÃŒ˜ Ÿ, ÁŸÁ◊ûÊàflÊØ Á¬á«U ßfl ÉÊ≈USÿ ÁflôÊÿ— H)

√Î◊Î◊˝ - ‹fifiÌ ≠ÁLfi÷Îfi_ ’HÎ Œ‚ ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î … »ı. ±Î‰Ì ⁄Ï© ¿ÿΫ

ÏÂW›fiÌ ◊Λ ÷˘ ÷ı μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı CÎÀ‹Î_ …ı‹ Q≤„I’_Õ ±ı ÏfiÏ‹kοÎflHÎ »ı ÷ı‹

ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î ÷˘ ‹fifiÌ ≠ÁLfi÷Îfi_ ÏfiÏ‹kοÎflHÎ »ı. (÷ı Œ‚ ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ?) ––1617––

ω‰ı«fi - Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ¿ÿΫ ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ±Î‰Ì Â_¿Î ◊Λ »ı ¿ı ÿÎfiÎÏÿ

Ïø›Î ±ı Ïø›Î ˢ‰Î◊Ì ±fiı Ïø›Î ±‰U› Œ‚‰Î‚Ì … ˢ› »ı ÷ı◊Ì ÷ıfi_ Œ‚ …ı‹ Ï«kÎfiÌ

≠ÁLfi÷Î ±ÎÏÿ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı Ï«kÎfiÌ ≠ÁLfi÷Î ±ı ’HÎ ±ı¿ ≠¿ÎflfiÌ Ïø›Î … »ı.

÷ı◊Ì ÷ıfi_ Œ‚ ’HÎ ±‰U› ˢ‰_ Ωı¥±ı. ‹ÎÀı Ï«kÎfiÌ ≠ÁLfi÷Î ◊‰Î◊Ì ““¬˝flœ¸◊ÊŸÁŒà‚ÊÁŒ-

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 113

¬Á⁄UáÊÊ◊—”” Ïÿ‰Áı Ïÿ‰Áı ‰‘÷˘ »ı ÿÎfi ±Î’‰ÎfiÌ ¥E»Î‰Î‚˘ ’ÏflHÎ΋ …ıfi˘ ±ı‰˘ ±Î

∞‰ ŒflÌ ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î‹Î_ … ‰‘Îflı fiı ‰‘Îflı ΩıÕΛ »ı. ±ıÀ·ı Ï«kÎfiÌ ≠ÁLfi÷Î fi΋fiÌ

…ı Ïø›Î »ı ÷ıfi_ Œ‚ ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î … ‹ÎfiÌ ·˘ ¿ı …ı ≠I›ZÎ ÿı¬Î› ÷ı‰_ Œ‚ »ı ±fiı

F›Î_ Á‘Ì ºpŒ‚ Á_¤‰÷_ ˢ› I›Î_ Á‘Ì ±ºpŒ‚ …ı ¿‹˝⁄_‘, ÷ı ‹Îfi‰ÎfiÌ Â_ …wfl ?

ÁÎflÎ_ ¿ı ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Îfi_ Œ‚ Ï«kÎfiÌ ≠ÁLfi÷Î ±fiı Ï«kÎfiÌ ≠ÁLfi÷Îfi_ Œ‚

’fi— ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î, ÷ıfi_ Œ‚ ’fi— Ï«kÎfiÌ ≠ÁLfi÷Î, ‰‚Ì ÷ıfi_ Œ‚ ’fi— ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î,

±Î‹ … ‹Îfi˘ fiı ? ±ºp ±ı‰Î ¿‹˝Œ‚fiı ‰E«ı ‹Îfi‰ÎfiÌ …wfl Â_ »ı ? ºpŒ‚ ‹ÎhÎ

‹Îfi‰Î◊Ì ‰Î÷ν Á‹ÎM÷ ◊¥ Ω› »ı. ±ºp Œ‚ ¿S’‰ÎfiÌ ¿_¥ …wfl … fi◊Ì.

μ’fl˘@÷ ‹fifiÌ ¿S’fiÎ T›Î…⁄Ì fi◊Ì. …ı ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î »ı ÷ı Ï«kÎfiÌ ≠ÁLfi÷ÎÏÿ‹Î_

ÏfiÏ‹kοÎflHÎ »ı. ““…ı …ıfi_ ÏfiÏ‹kοÎflHΠˢ› »ı ÷ı ÷ıfi_ Œ‚ Á_¤‰Ì ¿÷_ fi◊Ì.”” …ı‹

‹ÎÀÌfi˘ Ï’_Õ ±ı CÎÀfi_ ÏfiÏ‹kοÎflHÎ »ı ±ıÀ·ı ¿ı CÎÀ ⁄fiΉ‰Î‹Î_ μ’ÎÿÎfi ¿ÎflHÎ »ı.

÷ı◊Ì CÎÀ¿Î·fiÎ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ÷ıfiÌ T≤ÏkΠˢ› »ı. ÷ı ‹ÎÀÌfi˘ Ï’_Õ ¿_¥ CÎÀfi_ Œ‚ ⁄fiÌ Â¿÷˘

fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı Œ‚ ÷˘ ’çÎI¿Î·‰÷a ˢ› »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı …ı ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î »ı ÷ı Ï«kÎfiÌ

≠ÁLfi÷΋Î_ ÏfiÏ‹kÎ ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı ÷ı◊Ì ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î Ï«kÎfiÌ ≠ÁLfi÷ÎfiÎ ’Ò‰˝¿Î·‰÷a

»ı. ÷ı ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î Ï«kÎfiÌ ≠ÁLfi÷Î ±ÎÏÿfi_ Œ‚ ¿ı‹ ⁄fiÌ Â¿ı ? ¿ÎflHÎ ¿ı Œ‚ ÷˘

μkÎfl¿Î·‰÷a ˢ› »ı. ‹ÎÀı ÷ı ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î ±ı Ï«kÎfiÌ ≠ÁLfi÷Î ±ÎÏÿfi_ Œ‚ fi◊Ì.

’HÎ Ï«kÎfiÌ ≠ÁLfi÷Î ±ÎÏÿfi_ ¿ÎflHÎ «˘yÁ »ı. ÿÎfiÎÏÿ μk΋ ‘‹˝Ïø›Î ¿fl‰Î◊Ì, ›˘B›

Á’Îh΋Î_ ÿÎfiÎÏÿ ◊‰Î◊Ì Ï«k΋Î_ ±ÎêÎÿ ±ÎÏÿ ≠√À ◊÷˘ ≠I›ZÎ ÿı¬Î› … »ı. ±Î

flÌ÷ı …ı …ıfi_ ¿ÎflHÎ (’Ò‰˝¿Î·‰÷a) ˢ› »ı ÷ı ÷ıfi_ Œ‚ (μkÎfl ¿Î·‰÷a) ◊‰Îfiı ›˘B›

fi◊Ì. …ı‹ Q≤„I’_Õ ±ı CÎÀfi_ ¿ÎflHÎ »ı. ’fl_÷ CÎÀfi_ Œ‚ fi◊Ì. CÎÀfi_ Œ‚ ÷˘ …·Î‘ÎflÎÏÿ

»ı. ÷ı‹ ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î ±ı Ï«kÎfiÌ ≠ÁLfi÷Î ±ÎÏÿfi_ ÏfiÏ‹kοÎflHÎ »ı. ’HÎ Œ‚ fi◊Ì.

±Î flÌ÷ı ω«Îfl÷Î_ …ı‹ ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î ±ı Ïø›Î »ı. ÷ı◊Ì ÷ıfi_ Œ‚ Ï«kÎ≠ÁLfi÷Î

±ÎÏÿ ºpŒ‚ »ı ÷ı‰Ì … flÌ÷ı Ï«kÎfiÌ ≠ÁLfi÷Î ±ı ’HÎ ±ı¿ ≠¿ÎflfiÌ Ïø›Î … »ı. ÷ı◊Ì

÷ıfi_ ’HÎ ¿_¥¿ Œ‚ ±‰U› ˢ‰_ … Ωı¥±ı. I›Î_ ºpŒ‚ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. ‹ÎÀı ’H›⁄_‘

±fiı ’Î’⁄_‘ w’ ¿‹˝⁄_‘ V‰w’ ±ºpŒ‚ ±‰U› »ı …. ––1617––

∞fl¢ Á¬ ÁŒ_ÔU»§‹ÿÊ, Á∑§Á⁄UÿÊ Ÿ ∑§ê◊»§‹Ê ¬‚ûÊÊ Ã –‚Ê Ãê◊ûÊ»§‹ÁìÊÿ, ¡„U ◊¢‚»§‹Ù ¬‚ÈÁfláÊÊ‚Ù H1618H

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ114

(∞fl◊Á¬ ŒÎCÔU»§‹Ê Á∑˝§ÿÊ, Ÿ ∑§◊¸»§‹Ê ¬˝‚ÄÃÊ Ã – ‚Ê Ãã◊ÊòÊ»§‹Òfl ÿÕÊ, ◊Ê¢‚»§‹— ¬‡ÊÈÁflŸÊ‡Ê— H)

√Î◊Î◊˝ - ±ı‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ ’HÎ ÿÎfiÎÏÿ Á‰ı˝ ‘‹˝Ïø›Î ºpŒ‚‰Î‚Ì … ◊Âı ’HÎ

¿‹˝⁄_‘w’ ±ºp Œ‚‰Î‚Ì ◊Âı fiËŸ. …ı‹ ’ÂωfiÎÂfiÌ Ïø›Î ‹Î_ÁfiÌ ≠΄M÷fiÎ … ‹ÎhÎ

Œ‚‰Î‚Ì »ı ÷ı‹ ÷ı ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î ÷L‹ÎhÎ Œ‚‰Î‚Ì ±◊ν÷˚ ºp‹ÎhÎ Œ‚‰Î‚Ì … ◊Âı.

––1618––

ω‰ı«fi - √Î◊Î 1615 ‹Î_ ºpÎL÷w’ı ±Î’ı· ¬ı÷ÌfiÌ Ïø›Îfi_ ±Î·_⁄fi ·¥fiı

Á‰ı˝ ’HÎ Ïø›Î±˘ ‹ÎhÎ ºpŒ‚‰Î‚Ì … ˢ› »ı. ±ºp (±ı‰Î ¿‹˝⁄_‘fiÎ) Œ‚‰Î‚Ì

»ı … fiËŸ. ±Î‰˘ ≠ë ¿fl÷Î_ ±„Bfi¤ÒÏ÷ ¤√‰Îfifiı ¿Ëı »ı ¿ı -

Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ““∞fl◊Á¬”” ÷‹ı ±Î‹ ¿Ë˘ »˘ ÷ı◊Ì ’HÎ ±ıÀ·ı ¿ı ¬ı÷ÌfiÌ Ïø›Î

±ı Ïø›Î ˢ‰Î◊Ì ‘ÎL›ÏfiW’ÏkÎ ±ı ÷ıfi_ Œ‚ »ı. ÷ı‹ Á‰ı˝ ’HÎ Ïø›Î Œ‚‰Î‚Ì … ˢ›

»ı. ‹ÎÀı ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î ’HÎ Œ‚‰Î‚Ì »ı. ±Î‰_ ÷‹ı Á‹Ω‰˘ »˘. ÷ı◊Ì ÷‹ÎflÎ ¿Ëı·Î

¬ı÷ÌfiÌ Ïø›ÎfiÎ ºpÎL÷◊Ì ’HÎ ÿÎfiÎÏÿfiÌ Ïø›Î ºpŒ‚ ‰Î‚Ì … ÏÁ© ◊Âı. ’HÎ ±ºp

Œ‚‰Î‚Ì (¿‹˝⁄_‘fiÎ Œ‚‰Î‚Ì) ÏÁ© ◊÷Ì fi◊Ì. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

¿˘¥’HÎ ¬ıÕ<÷ ·˘¿˘ F›Îflı F›Îflı ¬ı÷Ì ¿flı »ı I›Îflı I›Îflı ““‹fiı CÎHÎÎ CÎHÎÎ

‘ÎL›fiÌ ≠΄M÷ ◊Λ”” ±ıfi_ … ·Z› flάÌfiı ¬ı÷Ì ¿flı »ı ±fiı ‰flÁÎÿ ±ÎÏÿ ÁÎfi¿<·

Á_Ωı√˘ ‹‚÷Î_ ¬ı÷Ìfi_ ±Î … Œ‚ ‹‚ı »ı. ÷ı ‘ÎL›ÏfiW’ÏkÎ w’ Œ‚ ≠ÎM÷ ◊‰Î◊Ì …

¬ı÷Ì ¿flfiÎfl ’˘÷ÎfiÌ ‹Ëıfi÷fiı ÁŒ‚ ‹Îfiı »ı. ‹ıÓ …ı ¬ı÷Ì ¿flÌ ÷ıHÎı ÁÎv_ Œ‚ ‹fiı

±ÎM›_. ±Î‹ ‹ÎfiÌfiı ÷ı ¬Â ¬Â ◊Λ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î ¿flfiÎflÎfiı ’HÎ

·˘¿≠Â_ÁÎ, ‹Îfi≠΄M÷ ±fiı ‹Ëk‰≠΄M÷ w’ ¿_¥¿ fiı ¿_¥¿ ºp Œ‚‹ÎhÎ … ˢ. ÷ı

Ïø›ÎfiÌ ’λ‚ ’H›-’Î’fiÎ ⁄_‘w’ ±ºp Œ‚ »ı ±Î‰_ ‹Îfi‰ÎfiÌ ÂÌ …wfl ? ÷‹Îv_

¿Ëı·_ ¬ı÷ÌfiÌ Ïø›Îfi_ ºpÎL÷ … ÿÎfiÎÏÿ ±fiı ÏË_ÁÎÏÿ Ïø›Îfiı ºp Œ‚‰Î‚Ì … ÏÁ©

¿flı »ı.

±Î … ºpÎL÷ ÏË_ÁÎÏÿ Ïø›Î‹Î_ ’HÎ ·Î√ ’Õı … »ı. …ı‹ ¬ı÷ÌfiÌ Ïø›Î ‘ÎL›-

ÏfiW’ÏkÎ w’ ºp Œ‚‹ÎhÎ‰Î‚Ì »ı ÷ı‹ ¿˘¥ ‹Î_ÁÎËÎfḻı ’ÂfiÌ ËI›Î ¿flÌ ÷˘ ÷ı ’Âfi˘

ωfiΠ¿fl‰ÎfiÌ Ïø›Î ’HÎ ‹Î_Á¤ZÎHÎ ¿fl‰Îw’ ‹ÎhÎ ºpŒ‚ ‹ÎÀı … »ı. ’Âfi˘ ωfiÎÂ

¿flfiÎfl˘ ¿˘¥ ’HÎ ¿ÁÎ¥ ±Î Ïø›Î ¿fl‰Î◊Ì ‹fiı ±ºp ±ı‰˘ ’Î’⁄_‘ ◊α˘ ±ı‰Ì

¥E»Î◊Ì ’Âfi˘ ωfiΠ¿fl‰ÎfiÌ Ïø›Î ¿fl÷˘ fi◊Ì. ’fl_÷ ‹ÎhÎ ‹Î_Á¤ZÎHÎ w’ ºpŒ‚

… ‹fiı ≠ÎM÷ ◊α˘, ±ı‹ Á‹∞fiı ÷ı ‹ÎÀı … ±Î ÏË_ÁÎ ¿flı »ı. ÷ı◊Ì ’HÎ ÏÁ© ◊Λ

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 115

»ı ¿ı ÿÎfiÎÏÿfiÌ Â¤Ïø›Î ¿ı ÏË_ÁÎÏÿfiÌ ±Â¤ Ïø›Î ºp‹ÎhÎ Œ‚‰Î‚Ì … »ı. ¿ÎflHÎ

¿ı ºpŒ‚ ±Î’ı ÷ıÀ·Î ‹ÎhÎ◊Ì … ¿÷νfi_ ≠›˘…fi Á‹ÎM÷ ◊¥ Ω› »ı. ¿÷ν I›Î_ …

’˘÷ÎfiÌ ¬ÂÌ ‹fiÎ‰Ì ·ı »ı. ‹ÎÀı ±ºp Œ‚‰Î‚Ì fi◊Ì. …ı‹ ¬ı÷ÌfiÌ Ïø›Îfi_ Œ‚

‘ÎL›≠΄M÷ »ı ÷ı‹ ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Îfi_ Œ‚ U·ÎCÎÎÏÿ »ı. (≠Â_ÁÎ-‹Îfi-‹˘¤˘ ‰‘ı ÷ı … Œ‚

»ı) ±fiı ’ÂωfiΠ±ÎÏÿfi_ Œ‚ ‹Î_ÁfiÌ ≠΄M÷ ◊‰Ì ÷ı »ı. ÷ı ωfiÎ ’H›⁄_‘ ¿ı ’Î’⁄_‘

w’ ¿‹˝Œ‚ »ı ±Î ÷‹ÎflÌ ‰Î÷ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ±Î ≠‹ÎHÎı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ¤√‰Îfifiı ¿Ëı

»ı. ––1618––

¬Êÿ¢ fl ¡Ëfl‹Ùª, fl ÔUß ÁŒ_ÔU»§‹Ê‚È Á∑§Á⁄UÿÊ‚È –•ÁŒ_ÔU»§‹Ê‚È¢ ¬ÈáÊ, fl≈U˜≈Uß ŸÊ‚¢π÷ʪ٠Áfl H1619H

(¬˝ÊÿÙ flÊ ¡Ëfl‹Ù∑§Ù, fløà ŒÎCÔU»§‹Ê‚È Á∑˝§ÿÊ‚È – •ŒÎCÔU»§‹Ê‚È ¬ÈŸfl¸Ã¸Ã ŸÊ‚¢Åÿ÷ÊªÙ˘Á¬ H)

√Î◊Î◊˝ - CÎb_ ¿flÌfiı ·˘¿‹Î_ flËı·Î Á‰ı˝ Á_ÁÎflÌ ∞‰˘ ’HÎ ºp Œ‚‰Î‚Ì Ïø›Î‹Î_

… ≠T≤ÏkÎ ¿fl÷Î ÿı¬Î› »ı. ±ºp Œ‚‰Î‚Ì Ïø›Î‹Î_ ±Î ·˘¿‹Î_ …ı ∞‰˘ ≠‰÷ı˝ »ı ÷ı

·˘¿fi˘ ±Á_A›Î÷‹˘ ¤Î√ ’HÎ ‰÷˝÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ’HÎ Ïø›Î ºpŒ‚ ‹ÎhÎ ‰Î‚Ì … »ı.

––1619––

ω‰ı«fi - ¬ı÷ÌfiÌ Ïø›ÎfiÌ …ı‹ ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î ±fiı ’ÂωfiÎÂfiÎÏÿ Ïø›Î ’HÎ

‹ÎhÎ ºpŒ·‰Î‚Ì … »ı, ’HÎ ±ºp Œ‚‰Î‚Ì fi◊Ì. ±Î ‰Î÷ ÏÁ© ¿fl‰Î ±„Bfi¤ÒÏ÷

¤√‰ÎfifiÌ Á΋ı Á_ÁÎfl‹Î_ flËı·Î ∞‰·˘¿fi_ μÿÎËflHÎ ±Î’Ìfiı ’˘÷ÎfiÎ ÷flŒ◊Ì ÿ·Ì·

¿flÌ flèÎÎ »ı ¿ı Ëı ¤√‰Îfi˚ ! Á_ÁÎflÌ ∞‰˘ ’HÎ …ıfi_ Œ‚ ≠I›ZÎ ºÏp√˘«fl »ı ÷ı‰Ì

… Ïø›Î‹Î_ CÎb_ ¿flÌfiı ≠‰÷˝÷Î ÿı¬Î› »ı. ¬ı÷ÌfiÌ Ïø›Î, ‰ı’ÎflfiÌ Ïø›Î, flÁ˘¥fiÌ Ïø›Î,

·BfifiÌ Ïø›Î, fl‹÷√Q‹÷fiÌ Ïø›Î, «˘flÌ ¿fl‰ÎfiÌ Ïø›Î ±fiø‹ı ‘ÎL›≠΄M÷ ‹ÎÀı,

‘fi≠΄M÷ ‹ÎÀı, ¤˘…fi ‹ÎÀı, Á_ÁÎÏfl¿ Á¬¤˘√ ‹ÎÀı, ±Îfi_ÿ≠‹˘ÿ ‹ÎÀı ±fiı ‘fiÎÏÿfiÌ

≠΄M÷ ‹ÎÀı … ·˘¿˘ ¿flı »ı. ±Î‹ Á‰ı˝ ’HÎ ·˘¿˘ ºpŒ‚ ‹ÎÀı … Á‰˝ Ïø›Î ¿flı »ı.

μ’fl˘@÷ Ïø›Î±˘◊Ì ‹fiı ’H› ⁄_‘Λ ¿ı ‹fiı ’Î’ ⁄_‘Λ ±ı‹ ±ºpŒ‚ ‹fiı ‹‚Ωı

±ı‰Î ±Î›◊Ì ¿˘¥ ∞‰ ¿˘¥ Ïø›Î ¿fl÷˘ fi◊Ì.

÷◊Î ÿÎfiÎÏÿ ‘‹˝Ïø›Î ¿fl‰Î◊Ì ’H›⁄_‘ V‰w’ ±ºp Œ‚ ◊Λ »ı ±Î‰_

Á‹…fiÎflÎ ±fiı ’ÂÏË_ÁÎÏÿ ¿fl‰Î◊Ì ’Î’⁄_‘w’ ±ºpŒ‚ ◊Λ »ı ±Î‰_ Á‹…fiÎflÎ

·˘¿˘ ÷˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ flËı·Î Á‰ı˝ ∞‰˘fi˘ ±Á_A›Î÷‹˘ ¤Î√ ‹ÎhÎ … (÷‹ÎflÎ …ı‰Î

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ116

¿˘¥¿ …) »ı. ±ºpŒ‚ Á‹∞fiı ÿÎfiÎÏÿ‹Î_ ≠T≤ÏkÎ ¿flfiÎflÎ ±fiı ÏË_ÁÎÏÿ◊Ì ÏfiT≤ÏkÎ

¿flfiÎflÎ ∞‰˘ ·˘¿fiÎ ±Á_A›Î÷‹Î ¤Î√fiÎ ’HÎ fi◊Ì. …ı Ïø›Îfi_ ºpŒ‚ »ı ÷ı Ωı¥fiı

CÎHÎÎ ·˘¿˘ ÷ı‹Î_ ≠T≤ÏkÎ ¿flı »ı. ÷ı‹ Ωı ÿÎfiÎÏÿ ±fiı ÏË_ÁÎÏÿ Ïø›Îfi_ ±ºp Œ‚ ’H›-

’Î’ ˢ÷ ÷˘ ÷ı Œ‚ Á‹∞fiı ÷ı‹Î_ ≠T≤ÏkÎ ±fiı ÏfiT≤ÏkÎ ¿flfiÎflα˘fiÌ Á_A›Î CÎHÎÌ ‰‘Îflı

ˢ÷. ’fl_÷ ⁄Ë Á_A›Î fi◊Ì. ≠T≤ÏkÎ ±fiı ÏfiT≤ÏkÎ ¿flfiÎflÎfiÌ ±S’‹ÎhÎ … Á_A›Î »ı.

÷ı ±ı‹ ÁÒ«‰ı »ı ¿ı ÏË_ÁÎÏÿ ±Â¤Ïø›Î‹Î_ ’HÎ ±ºpŒ‚fi˘ ±¤Î‰ »ı ±fiı ÿÎfiÎÏÿ

¤Ïø›Î‹Î_ ’HÎ ±ºpŒ‚fi˘ ±¤Î‰ … »ı. Œ@÷ Á‰ı˝ ’HÎ Ïø›Îfi_ ºpŒ‚ … »ı. ÷ı◊Ì

… ÷ı‹Î_ ºpŒ‚ Á‹∞fiı … ≠T≤ÏkÎ ¿flfiÎflÎfiÌ Á_A›Î ⁄Ë »ı. ‹ÎÀı ’H›⁄_‘ ¿ı ’Î’⁄_‘

…ı‰_ ¿˘¥ ÷k‰ fi◊Ì. ––1619––

‚Ùê◊ ! ¡©UÁìÊÿ ¡ËflÊ ¬Êÿ¢ ÁŒ_ÔU»§‹Ê‚È fl Ô¢UÁà –•ÁŒ_ÔU»§‹Ê•Ù Áfl ÿ, ÃÊ•Ù ¬Á«UflîÊ ÃáÊfl H1620H

(‚ıêÿ ! ÿà ∞fl ¡ËflÊ— ¬˝ÊÿÙ ŒÎCÔU»§‹Ê‚È fløãà – •ŒÎCÔU»§‹Ê •Á¬ ø, ÃÊ— ¬˝ÁìlSfl ßÒfl H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! Á_ÁÎflÌ ∞‰˘ …ı ¿ÎflHÎ◊Ì ≠Λ— ºpŒ·‰Î‚Ì Ïø›Î‹Î_

≠‰÷ı˝ »ı. ÷ı ¿ÎflHÎ◊Ì … ÷ı Ïø›Î±˘ ±‰U› ±ºp Œ‚‰Î‚Ì »ı. ±Î‹ ÏÁ© ◊Λ »ı

÷ı ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. ––1620––

ω‰ı«fi - 1618 ±fiı 1619 √Î◊΋Î_ ±„Bfi¤ÒÏ÷±ı ¤√‰Îfifiı …ı ≠ë ¿› ˝

¿ı Á_ÁÎflÌ ∞‰˘ ≠Λ— ºpŒ‚ Á‹∞fiı … ¬ı÷Ì, ‰ı’Îfl ±ÎÏÿ Ïø›Î‹Î_ ≠‰÷ı˝ »ı ‹ÎÀı

ºpŒ‚ … »ı. ±ºpŒ‚ fi◊Ì ÷ı‹ ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î ±fiı ÏË_ÁÎÏÿ Ïø›Î ’HÎ ºpŒ‚‰Î‚Ì

… »ı. ’HÎ ±ºpŒ‚‰Î‚Ì fi◊Ì. ÷ı◊Ì ’H›-’Î’ …ı‰_ ¿‹˝÷k‰ fi◊Ì. ±Î ≠ëfi˘ ±Î

√Î◊΋Î_ ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ μkÎfl ±Î’ı »ı -

Ëı Á˙Q› ! (±„Bfi¤ÒÏ÷fiı Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀıfi_ ¿˘‹· ‰ÎHÎÌ◊Ì ¤√‰Îfi˚ ±Î‹_hÎHÎ

±Î’ı »ı) ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ºpŒ‚‰Î‚Ì ¬ı÷Ì-‰ı’Îfl ±fiı ÏË_ÁÎÏÿ Ïø›Î V‰w’ ±Â¤

Ïø›Î‹Î_ CÎHÎÎ ∞‰˘ ≠‰÷ı˝ »ı ±fiı ±ºp Œ‚‰Î‚Ì ÿÎfiÎÏÿ ¤ Ïø›Î‹Î_ ±Ï÷› ±S’

∞‰˘ ≠‰÷ı˝ »ı. ÷ı ¿ÎflHÎ◊Ì … ÏÁ© ◊Λ »ı ¿ı ¬ı÷Ì-‰ı’Îfl ±fiı ÏË_ÁÎ ±ÎÏÿ ºp

Œ‚‰Î‚Ì Ïø›Î ’HÎ ±‰U› ±ºpŒ‚‰Î‚Ì ’HÎ »ı. ±Î‹ ÷‹ı Á‹∞ ·˘. ¿ÎflHÎ ¿ı

¬ı÷Ì-‰ı’Îfl ±fiı ’ÂωfiΠw’ ÏË_ÁÎ ‰√ıflı Ïø›Î±˘fiı ¿flfiÎflÎ ∞‰˘ ‘ÎL› ≠΄M÷,

‘fifiÌ ≠΄M÷ ±fiı ‹Î_Á¤ZÎHÎ ‰√ıflıfiÌ ≠΄M÷ ◊Λ ±ı‰Î ±Î›◊Ì … ±ıÀ·ı ¿ı ºpŒ‚

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 117

‹‚ı ±ı‰Î ¤Î‰◊Ì … ÷ı ÷ı Ïø›Î‹Î_ ≠‰÷ı˝ »ı. ’HÎ ÷ıfiÎ◊Ì ⁄_‘Î÷_ ’Î’¿‹˝ w’ ±ºpŒ‚

‹fiı ‹‚˘ ±ı‰Î ±Î›◊Ì ÷ı‹Î_ ≠T≤ÏkÎ ¿fl÷Î fi◊Ì. ÷˘ ’HÎ ºpŒ‚ ‹‚ı ’HÎ ¬v_ ±fiı

fi ’HÎ ‹‚ı. ’fl_÷ ““’Î’⁄_‘”” w’ ±ºpŒ‚ ÷˘ ¥E»Î fi ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ÷ı Ïø›Î‹Î_

≠‰÷˝fiÎflÎ Á‰ı˝ ∞‰˘fiı ≠ÎM÷ ◊Λ … »ı. •ãÿÕÊ = (’Î’¿‹˝fiÎ ⁄_‘w’) ±ºpŒ‚ Ωı

fi ‹‚÷_ ˢ÷ ÷˘ ÷ı ÷ı Ïø›Î ¿flfiÎflÎ ÷ı ÷ı ∞‰˘ ÷ı ÷ı Ïø›Î ¿flÌfiı ÷ıfiÎ ºpŒ‚ ‹ÎhÎfiı

’΋Ìfiı ÷ıfi˘ μ’¤˘√ ¿flÌfiı (±ºp Œ‚ = ’Î’¿‹˝ fi ⁄_‘Λı· ˢ‰Î◊Ì) ÷fl÷ … ‹˘ZÎı

… Ω› ±fiı Ωı ±Î‹ Á_ÁÎfl‹Î_ ÁΉzÏø›Î ¿fl‰Î »÷Î_ ÷ıfiÎ ºpŒ‚ ‹ÎhÎfiı ’΋Ìfiı

‹˘ZÎı …‰Î÷_ ˢ÷ ±fiı ±ºp Œ‚w’ ’Î’⁄_‘ Ωı ◊÷˘ fi ˢ÷ ÷˘ ÷˘ ±Î… Á‘Ì‹Î_

CÎHÎÎ CÎHÎÎ ∞‰˘ ‹˘ZÎı «ÎS›Î √›Î ˢ÷. ÷ı◊Ì Á_ÁÎflÌ ∞‰˘ ÷˘ ±Ï÷› ±S’ … flèÎÎ

ˢ÷. ±ı◊Ì Á_ÁÎflÌ ∞‰˘fi_ ±fi_÷Îfi_÷’b_ »ı ÷ı CÎÀı fiËŸ. ‹ÎÀı ±ºpŒ‚ ’Î’¿‹˝fiÎ

⁄_‘w’ ±‰U› »ı …. ÷ı◊Ì ÷ı ⁄Î_‘Ìfiı ±fi_÷ ∞‰˘ ±Î ±fi_÷ Á_ÁÎfl‹Î_ fl¬Õı »ı. ±Î

flÌ÷ı ’Î’¿‹˝fiÎ ⁄_‘w’ ±ºpŒ‚ ±‰U› »ı … ±fiı ºpŒ‚ ‘ÎL›≠΄M÷ ±ÎÏÿ ÷˘ ±L›

¿ÎflH΢ (‰flÁÎÿ ±ÎÏÿ) fi˘ Á_›˘√ ‹‚ı ÷˘ ≠ÎM÷ ◊Λ ’HÎ ¬v_ ±fiı (‰flÁÎÿ ±ÎÏÿ)

±L› ¿ÎflH΢fi˘ Á_›˘√ fi ‹‚ı ÷˘ ºpŒ‚ ≠ÎM÷ fi ’HÎ ◊Λ ’HÎ ’Î’¿‹˝fiÎ ⁄_‘V‰w’

±ºpŒ‚ ÷˘ ±‰U› ‹‚ı …. ÷ı◊Ì … Á_ÁÎfl‹Î_ fl¬Õ÷Î-…L‹-‹flH΢◊Ì ’ÌÕÎ÷Î ∞‰˘fiÌ

Á_A›Î ±Ï÷› ⁄Ë »ı.

÷◊Î ÿÎfiÎÏÿ ¤Ïø›Î‹Î_ ≠‰÷˝fiÎflÎ ∞‰˘ ±Ï÷› ±S’ »ı. ÷ı◊Ì ’H›⁄_‘ ±fiı

‘‹˝w’ ±ºp Œ‚fiÌ ≠΄M÷ ¿flfiÎflÎ ∞‰˘fiÌ Á_A›Î ±fiı ÷ı ’H›⁄_‘ ¶ÎflÎ ÷◊Î

‘‹Î˝«flHÎ ¿fl‰Î ¶ÎflÎ ‹„@÷ ≠ÎM÷ ¿flfiÎflÎ ∞‰˘fiÌ Á_A›Î ’HÎ ±‰U› ±S’ … »ı.

≠ë - Ëı ¤√‰Îfi ! ÿÎfiÎÏÿ ¤Ïø›Î‹Î_ ≠‰÷˝fiÎflÎ Á‰ı˝ ’HÎ ∞‰˘ ““±Î

ÿÎfiÎÏÿ◊Ì ‹fiı ’H› ⁄_‘α˘, ‹fiı ‘‹˝ ◊α˘. ‹ÎflÌ ‹„@÷ ◊α˘”” ±ı‹ ±ºp Œ‚fiı

¥E»ı … »ı. ±ºpŒ‚fiı ⁄Ï©‹Î_ flάÌfiı … ÷ı ∞‰˘ ÷ı Ïø›Î‹Î_ ≠T≤ÏkÎ ¿flı »ı ÷ı◊Ì

÷ı ∞‰˘fiı ±ºpŒ‚ ¤·ı ˢ, ’fl_÷ ¬ı÷Ì-‰ı’Îfl ±fiı ’ÂωfiΠ¿flfiÎflÎ ∞‰˘‹Î_◊Ì ¿˘¥

±ı¿ ∞‰ ’HÎ ±Î Ïø›Î◊Ì ‹fiı ’Î’⁄_‘ w’ ±ºpŒ‚ ‹‚˘ ±ı‰Ì ¥E»Î flά÷˘ fi◊Ì.

¿ı‰· ‘ÎL›≠„M÷, ‘fi≠΄M÷ ±fiı ‹Î_Á≠΄M÷ w’ ºpŒ‚ … ¥E»ı »ı. ÷˘ ’Î’⁄_‘w’

±ºpŒ‚ ¿ı‹ ‹‚ı ? ÁÎflÎ_ ¿ı ¤Ïø›Î ¿flfiÎflÎ ∞‰˘ ÷˘ ‘ÎÏ‹˝¿ ’ÏflHÎ΋‰Î‚Î

ˢ‰Î◊Ì ’H›⁄_‘ ±fiı ‘‹˝w’ ±ºpŒ‚fiı ¥E»ı »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ∞‰˘fiı ÷˘ ±ºpŒ‚ ¤·ı

ˢ. ’fl_÷ ±Â¤ Ïø›Î ¿flfiÎflÎ ∞‰˘‹Î_ ÷˘ ¿˘¥ ’Î’⁄_‘w’ ±ºpŒ‚fiı ¥E»÷_ …

fi◊Ì. ÷˘ ÷ı±˘fiı ±ºpŒ‚fiÌ ≠΄M÷ ¿ı‹ ◊Λ ?

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ118

μkÎfl - Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ÷‹ÎflÌ ±Î Â_¿Î T›Î…⁄Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ““…ı …ı ¿Î›˝fi_

…ı …ı ±Ï‰¿· ¿ÎflHΠˢ› »ı ÷ı ÷ı ±Ï‰¿· ¿ÎflHÎ ’˘÷’˘÷Îfi_ ¿Î›˝ ¿flı … »ı. ¿÷νfiÌ

¥E»ÎfiÌ ±’ıZÎÎ flά÷_ fi◊Ì.”” ¿÷νfiÌ ¥E»Î ˢ› ¿ı ¿÷νfiÌ ¥E»Î fi ˢ› ÷˘ ’HÎ

±Ï‰¿·¿ÎflHÎ (Á‹◊˝ ¿ÎflHÎ) ’˘÷Îfi_ ¿Î›˝ ¿flı … »ı. ±„Bfi‹Î_ ¤Ò·◊Ì fi_¬Î›ı·Î ËÎ◊fiı

¥E»Î fi ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ±„Bfi ÿÎËfi_ ±Ï‰¿·¿ÎflHΠˢ‰Î◊Ì ⁄΂ı … »ı. Á’˝fiı ¤Ò·◊Ì

’HÎ ’¿Õ‰Î Ω±˘ ÷˘ ’¿ÕfiÎflfiÌ ¥E»Î fi ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ Á’˝ ±ı Õ_¬ ‹Îflı … »ı ±fiı

Q≤I› ±ÎÏÿ ’ÌÕÎ ±Î‰ı … »ı. ÿÒfl◊Ì ±Î‰Ì flËı·_ ’ÎHÎÌfi_ ’Òfl ‰V÷Á‹ÒËfiı ¬ıÓ«Ì …‰Îfi_

±Ï‰¿·¿ÎflHΠˢ‰Î◊Ì ‹Î·Ì¿fiÌ ¥E»Î fi ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ‰V÷Á‹ÒËfiı ¬ıÓ«Ì … Ω› »ı.

‰Î‰HÎÌ ¿flfiÎflfi_ K›Îfi fi flèÎ_ ˢ› ÷ı flÌ÷ı ¿˘¥ ⁄ÌΩfiÎ ¬ı÷fl‹Î_ ’˘÷ÎfiÎ ¿˘ƒ‰ÎÏÿ

‘ÎL›fiÎ_ ⁄Ì… ’ÕÌ Ω› ±fiı …·ÎÏÿ ±L› Á΋√˛Ì ‹‚Ì Ω› ÷˘ ±Ï‰¿·¿ÎflHÎ÷Îfiı

’΋ı·Î_ ÷ı ⁄Ì…, ‰Î‰HÎÌ ¿flfiÎflfiÌ ¥E»Î ±L› ‹Î·Ì¿fiÎ ¬ı÷fl‹Î_ Œ‚≠΄M÷fiÌ fi ˢ‰Î

»÷Î_ ±_¿<flÎ μ√ÎÕı … »ı ±fiı ‘ÎL›≠΄M÷ w’ Œ‚ ±Î’ı … »ı. ±Î μÿÎËflH΢◊Ì

Á‹ΩÂı ¿ı ¿÷νfiÌ ¥E»Î ˢ› ¿ı ¿÷νfiÌ ¥E»Î fi ˢ› ÷˘ ’HÎ …ı ±Ï‰¿·¿ÎflHΠˢ›

»ı ÷ı ¿Î›˝ ¿flı … »ı. ¥E»Î◊Ì ¿Î›˝ ◊÷_ fi◊Ì ’HÎ ±Ï‰¿·¿ÎflHÎ◊Ì ¿Î›˝ ◊Λ »ı.

¿ÚÏÊ (¬ı÷Ì), ‰ı’Îfl ±fiı ’ÂωfiΠ±Î Á‰ı˝ ’HÎ Ïø›Î±˘ ÁΉz ˢ‰Î◊Ì, ⁄ÌΩ

±fiı¿ ∞‰˘fiÎ Á_ËÎflfiı ¿flfiÎflÌ Ë˘‰Î◊Ì ±‘‹˝ μI’Lfi ¿fl‰Î‹Î_ ±Ï‰¿·¿ÎflHÎ‰Î‚Ì »ı.

±Î ¿ÎflHÎ◊Ì ÷ı Ïø›Îfiı ¿flfiÎflÎ ∞‰˘fiÌ ¥E»Î ’Î’fi˘ ⁄_‘ ¿fl‰ÎfiÌ ¤·ı fi ˢ› ÷˘

’HÎ ÁΉz ˢ‰Î◊Ì ±‘‹˝ (’Î’⁄_‘) w’ Œ‚fi_ ±Ï‰¿·¿ÎflHΠˢ‰Î◊Ì ÷ı Œ‚ ±‰U›

±Î’ı … »ı. ‰flÁÎÿ-≠¿ÎÂ-’‰fi ±ÎÏÿ ±L› ¿ÎflHÎÁ΋√˛Ìfi˘ ›˘√ ¿ÿΫ fi ‹‚ı ÷˘

ºpŒ‚fi_ ±Ï‰¿· ¿ÎflHÎ fi ⁄fi‰Î◊Ì ‘ÎL›≠΄M÷w’ ºpŒ‚ fi ’HÎ ‹‚ı ’fl_÷ ±Î

ÁΉz Ïø›Î±˘ ’Î’⁄_‘fi_ ±Ï‰¿· ¿ÎflHΠˢ‰Î◊Ì ’Î’⁄_‘w’ ±ºpŒ‚ ÷˘ ±‰U› ‹‚ı

… »ı.

ÿÎfiÎÏÿ ¤Ïø›Î‹Î_ ≠‰÷˝fiÎflÎ ∞‰˘‹Î_ ’HΠω‰ı¿Ì ±ÎI‹Î±˘fiı ºpŒ‚ ›Â

‹Îfi-‹˘¤˘ ±ÎÏÿ ±fiı ±ºp Œ‚ ’H›⁄_‘ ±ÎÏÿfiÌ ¥E»Î ˢ÷Ì fi◊Ì, ’˘÷Îfi˘ ‹˘Ë

μ÷Îfl‰Î … ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î ω‰ı¿Ì ∞‰˘ ¿fl÷Πˢ› »ı. ±ıÀ·ı ºp-±ºp Œ‚fiÌ ¥E»Î

fi◊Ì ÷˘ ’HÎ ÷ı ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î ›Â ±ÎÏÿ ºpŒ‚fi_ ±fiı ’H›⁄_‘ w’ ±ºpŒ‚fi_

±Ï‰¿·¿ÎflHΠˢ‰Î◊Ì ÷ı Ïø›Î ’HÎ ºp-±ºp Œ‚ ±‰U› ±Î’ı … »ı.

μ’flfiÌ ««Î˝◊Ì ⁄flÎ⁄fl Á‹ΩÂı ¿ı ÿÎfiÎÏÿ ¤Ïø›Î ¤·ı ˢ› ¿ı ¿ÚÏÊ ±ÎÏÿ

±Â¤ Ïø›Î ¤·ı ˢ› ÷˘ ’HÎ ÷ı ÷ı Ïø›Îfi_ ’H›⁄_‘ ±fiı ’Î’⁄_‘w’ Œ‚ ±‰U›

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 119

»ı …. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ÷ı Ïø›Î±˘ ÷ı ÷ı ¿Î›˝fi_ ±Ï‰¿·¿ÎflHÎ »ı. ‹ÎÀı ¿÷νfiÌ ¥E»Î ≠‹ÎHÎı

Œ‚≠΄M÷ ◊÷Ì fi◊Ì ’HÎ ±Ï‰¿·¿ÎflHÎfiı ±fiÁÎflı Œ‚≠΄M÷ ◊Λ »ı. Ωı ±Î‹ fi ˢ÷

÷˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ±fi_÷ ∞‰˘fiÌ Á_A›Î …ı »ı ÷ı ˢ÷ … fiËŸ.

±Î ≠‹ÎHÎı ¤-±Â¤ Á‰ı˝ ’HÎ Ïø›Î±˘ ¿÷νfiÌ ¥E»Î ˢ› ¿ı fi ˢ› ’HÎ

±ºpŒ‚fiı ±‰U› ±Î’fiÎflÌ »ı ±fiı ºpŒ‚ ±Î’‰Î‹Î_ ¿ÎflHÎÎL÷fl˘fiÌ Ï‰¿·÷Î ±fiı

±Ï‰¿·÷ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ω¿S’‰Î‚Ì »ı. ––1620––

ß„U⁄UÊ •ÁŒ_ÔU⁄UÁ„UÿÊ, ‚√fl ◊ÈìÊîÊ Ã •¬ÿûÊáÊ¢ –•ÁŒ_ÔUÊ⁄Uê÷Ù øfl, ∑§‚’„ÈU‹Ù ÷ÁflîÊÊÁ„U H1621H

(ßÃ⁄UÕÊ˘ŒÎCÔU⁄UÁ„UÃÊ—, ‚fl¸ ◊Èëÿ⁄¢USÃ˘¬˝ÿàŸŸ – •ŒÎCÔUÊ⁄Uê÷pÒfl, Ä‹‡Ê’„ÈU‹Ù ÷flØ H)

√Î◊Î◊˝ - Ωı (’H› ±fiı ’Î’ V‰w’) ±ºpŒ‚ fi ‹Îfi̱ı ÷˘ ¿ÚÏÊ ±ÎÏÿ Ïø›Î

¿flfiÎflÎ Á‰ı˝ ∞‰˘ ±ºpŒ‚flÏË÷ ◊›Î »÷ΠωfiÎ ≠›Ifiı ‹˘ZÎı … Ω› ±fiı ÿÎfiÎÏÿ

Ïø›Î ¿flfiÎflÎ Á‰ı˝ ∞‰˘fi˘ …ı ±Î Á‹Îfl_¤ »ı ÷ı Á_ÁÎfl’Ïfl¤˛‹HÎ ¿fl‰Î w’ @·ıÂfiÌ

⁄Ë·÷Ή΂˘ ◊Âı. ––1621––

ω‰ı«fi - μ’flfiÌ √Î◊΋Î_ …ı ‰Î÷ ¿flÌ »ı ÷ı … ‰Î÷ ‰‘Îflı V’p’HÎı Á‹Ω‰÷Î_

¿Ëı »ı ¿ı - Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ¿ÚÏÊ-‰ı’Îfl ±fiı ’ÂωfiΠw’ ±Â¤ Ïø›Î ¿flfiÎflÎ Á‰ı˝

∞‰˘ ‘ÎL›≠΄M÷ ±ÎÏÿ V‰w’ ºpŒ‚fiı … ¥E»ı »ı ’HÎ ’Î’⁄_‘w’ ±ºpŒ‚fiı

¥E»÷Î fi◊Ì ÷◊Î ÿÎfiÎÏÿ ¤Ïø›Î ¿flfiÎflÎ Á‰ı˝ ∞‰˘ ºpŒ‚ ›Â ±ÎÏÿfiı ’HÎ ¥E»ı

»ı ±fiı ’H›⁄_‘ ÷◊Î ‘‹˝w’ ±ºpŒ‚fiı ’HÎ ¥E»ı »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ÷‹ı ’Ò‰ı˝ …ı ¿èÎ_.

¬flı¬fl Ωı ÷ı‹ … ◊÷_ ˢ› ±fiı ∞‰˘fiÌ ¥E»Î ≠‹ÎHÎı … Œ‚ ‹‚÷_ ˢ› ±ıÀ·ı ¿ı

…ı ∞‰˘ …ıfiÌ ±ÎÂ_ÁÎ flάı ÷ı ∞‰˘fiı ÷ı Œ‚ ‹‚ı ±Î‹ … Ωı ◊÷_ ˢ› ÷˘ fiÌ«ı

…HÎÎT›Î ≠‹ÎHÎı ⁄ı ‹˘ÀÌ ⁄ΑΠ±Î‰Âı. (1) ’Î’Ïø›Î ¿flfiÎflÎ Á‰ı˝ ∞‰˘ ωfiÎ ≠›Ifiı

‹˘ZÎı …Âı ±fiı (2) ÿÎfiÎÏÿ ’H›Ïø›Î ¿flfiÎflÎ ∞‰˘ @·ıÂ⁄Ë· ±ı‰Î ±fi_÷ Á_ÁÎfl‹Î_

fl¬ÕÂı. ÷ı ⁄Lfiı ‹˘ÀÌ ⁄Αα˘ (ÿ˘Ê˘) ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

(1) ßÃ⁄UÕÊ = Ωı ¿ÚÏÊ-‰ı’Îfl ±fiı ’ÂωfiΠ‰√ıflı ±Â¤ Ïø›Î±˘ ¿flfiÎflÎfiı

’Î’⁄_‘w’ ±ºpŒ‚ ±‹fiı ‹‚˘ ±ı‰Ì ¥E»Î fi ˢ‰Î◊Ì Ωı ±ºpŒ‚ (’Î’fi˘ ⁄_‘-

±Â¤ ¿‹˝⁄_‘) fi ‹Îfi̱ı ÷˘ ÷ı ÷ı Ïø›Îfiı ¿flfiÎflÎ Á‰ı˝˝’HÎ ∞‰˘ ±ºpŒ‚ …ı ’Î’⁄_‘

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ120

»ı ÷ı fi ˢ‰Î◊Ì Q≤I› ’»Ì Á_ÁÎfl‹Î_ ÷ı±˘fiı …¿ÕÌ flάı ±ı‰_ ¿˘¥ ≠Ï÷⁄_‘¿÷k‰ fi

ˢ‰Î◊Ì Ï‰fiÎ ≠›Ifiı ‹„@÷‹Î_ … Ω›. Á_ÁÎfl‹Î_ …L‹-‹flHÎ ¿fl‰Îfi_ ¿ÎflHÎ …ı ’Î’⁄_‘

»ı ÷ı ’Î’⁄_‘ ±Î‰Ì ±Â¤ Ïø›Î ¿flfiÎflα˘fiı fi ˢ‰Î◊Ì ‹flı ±ıÀ·ı ÷fl÷ … ‹˘ZÎı

… Ω›. ÷ı◊Ì ±Î flÌ÷ı ’Î’Ïø›Î ¿flfiÎflÎ ∞‰˘ ’HÎ Ïfifl_÷fl ‹˘ZÎı … Ωı Ω› ÷˘ ±Î

Á_ÁÎfl ÂÒL› ◊¥ Ω›. ¿ÎflHÎ ¿ı ’Î’¿‹˝ ¿flfiÎflÎ ∞‰˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ⁄Ë … »ı ±fiı

÷ı ’Î’¿‹˝ ¿flfiÎflÎ ‘‹˝ ¿›Î˝ ωfiÎ Q≤I› ’»Ì ÷fl÷ … ‹˘ZÎı Ω› ±fiı Ïfifl_÷fl ∞‰˘fi_

‹˘ZÎ √‹fi ◊‰Î◊Ì ±Î Á_ÁÎfl ±S’∞‰˘‰Î‚˘ ±◊‰Î ÂÒL› ◊¥ Ω› ±Î ±ı¿ ‹˘À˘

ÿ˘Ê ±Î‰ı.

(2) ÷◊Î ““‹fiı ’H› ⁄_‘Λ, ‘‹˝ ◊Λ”” ¥I›ÎÏÿ ±ÎÂ_ÁÎ’Ò‰˝¿ ¿flΛı·Ì ÿÎfiÎÏÿ

Ïø›Î±˘◊Ì ¿÷νfiÌ ¥E»Î »ı ‹ÎÀı Ωı ’H› ⁄_‘Î÷_ ˢ› ±fiı ‘‹˝ ◊÷˘ ˢ› ÷˘ ±ºp

Œ‚‰Î‚Ì ±ı‰Ì ÷ı ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î±˘fi˘ ¿flΛı·˘ …ı ≠Îfl_¤ »ı ÷ı … @·ıÂ⁄Ë· ◊Âı.

±◊ν÷˚ Á_ÁÎfl‹Î_ ’Ïfl¤˛‹HÎ ¿flΉ‰Îfi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiÂı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î ¿flfiÎflÎ

∞‰˘ ‹fiı ±Î Ïø›Î±˘◊Ì ’H› ⁄_‘Λ ±ı‰Ì ±ÎÂ_ÁÎ flάı »ı ±fiı ±ÎÂ_ÁΠˢ› ÷ıfiı

÷ı Œ‚ ‹‚ı … »ı ±ı‰_ ÷‹Îv_ ‹Îfi‰_ »ı. ÷ı◊Ì ±Î ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î ¿flfiÎflÎ ∞‰˘ ±ºp

Œ‚fiı (’H›¿‹˝ ⁄Î_‘Ìfiı ⁄ÌΩ ¤‰‹Î_ CÎHÎÌ ‘fiÎÏÿ Á¬Á΋√˛Ìfiı) ±‰U› ’΋Âı ….

¿ÎflHÎ ¿ı ÷‹ÎflÎ ‹÷ ≠‹ÎHÎı ÷ı Œ‚ ÷ı ∞‰˘ ‰Õı ¥E»Î›_ »ı ±fiı ¿÷ν …ı Œ‚fiÌ ±ÎÂ_ÁÎ

flάı ÷ı Œ‚ ‹‚ı »ı ±Î‰˘ ÷‹Îfl˘ ‹÷ »ı. ÷ı◊Ì ¤‰ÎL÷fl‹Î_ Á¬Ì … ◊Âı. I›Îfl⁄Îÿ

÷ı ∞‰˘ ⁄ÌΩ ¤‰‹Î_ ÷ı ’H›⁄_‘fiΠω’οfiı (Œ‚fiı-Á¬fiı) ±fi¤‰÷Î »÷Î ÷ı‰_ …

Á_ÁÎflfi_ Á¬ ‹ı‚‰‰Îfiı ≠ıflΛΠ»÷Î ŒflÌ◊Ì ’HÎ ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î±˘‹Î_ … ≠T≤ÏkÎ ¿flÂı

±fiı ‹fi‹Î_ ‹ÎfiÂı ¿ı √›Î ¤‰‹Î_ ¿_¥¿ ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î±˘ ¶ÎflÎ ’H› μ’Î…˝fi ¿flı·_

»ı ÷˘ … ±Î ¤‰‹Î_ ±Î‰Ì Á¬Á_’ÏkÎ ±fiı ‰ˆ¤‰ ‹‚ı· »ı. ˉı Ωı Ë_ ±Î ¤‰‹Î_

¿_¥ fi‰Î_ ÿÎfiÎÏÿ ’H›¿‹˘˝ fiËŸ ¿v_ ÷˘ ±Î Á_’ÏkÎfi˘ ‰ˆ¤‰ «ÎS›˘ …Âı ±fiı Ë_ ÿ—¬Ì

ÿ—¬Ì ◊¥ …¥Â. ÷ı◊Ì «Î·˘ ±Î ⁄ÌΩ ¤‰‹Î_ ’HÎ ÿÎfiÎÏÿ ’H›Ïø›Î±˘ ¿fḻı. ±Î‹

Á¬‹Î_ ±_Ω›ı·Î ±Î ∞‰˘ ŒflÌ◊Ì ’HÎ ÿÎfiÎÏÿ ¤Ïø›Î±˘‹Î_ … ÁωÂıÊ ≠T≤ÏkÎ ¿flÂı,

÷ıfiÎ◊Ì ŒflÌ◊Ì ’HÎ ±ºpŒ‚ (’H›⁄_‘) ◊‰Î ‰Õı hÎÌΩı ¤‰ fiyÌ ◊Âı I›Î_ ’HÎ ÷ı

’H›fi˘ ω’ο (Á¬Á_’ÏkÎ) ‹‚Âı. ÷ıfiı ¤˘√‰÷Î_ ŒflÌ◊Ì ’HÎ ±ºpŒ‚fiÌ ±ÎÂ_ÁÎ◊Ì

ÿÎfiÎÏÿ ¤Ïø›Î±˘ ¿flÂı. ±Î flÌ÷ı ÿÎfiÎÏÿ ¤ Ïø›Î±˘ ¿flfiÎflÎfiı ÷˘ ±fi_÷Îfi_÷

…L‹-‹flHÎfiÌ ’fl_’flÎ V‰w’ Á_ÁÎflfiÌ T≤Ï© … ◊Âı. ÁÎflÎ_ ¿ı ±Â¤ Ïø›Î ¿flfiÎflÎ

¿˘¥ ’Î’⁄_‘fiÌ ±ÎÂ_ÁÎ flά÷Î fi◊Ì. ±ÎÂ_ÁΠˢ› ÷˘ … Œ‚ ‹‚ı ±fiı ±ÎÂ_ÁÎ fi

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 121

ˢ› ÷˘ Œ‚ fi ‹‚ı. ±Î L›Î›ı ±Î Á‰ı˝ ∞‰˘ Q≤I› ’»Ì Ïfi›‹Î ‹˘ZÎı … Ω› ±fiı

ÿÎfiÎÏÿ ¤ Ïø›Î ¿flfiÎflÎ ∞‰˘ ’H›⁄_‘fiÌ ±ÎÂ_ÁÎ flά÷Πˢ‰Î◊Ì ÷ı Œ‚ ¤˘√‰‰Î

±L› ±L› ¤‰˘ ¿fl÷Î_ Á_ÁÎfl‹Î_ fl¬ÕfiÎflÎ … ⁄fiÂı. ±Î ‰Î÷ ›„@÷Á_√÷ fi◊Ì. Ëı

±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ÷‹ÎflÌ ‹ÎL›÷΋Î_ ±Î‰Î ÿ˘Ê˘ ±Î‰Âı.

±„Bfi¤ÒÏ÷ ¿Ëı »ı ¿ı - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ¤·ıfiı ±ı‹ … ˢ. ±ı‹ ‹Îfi‰Î‹Î_ ±‹fiı

Â_ ÿ˘Ê »ı ? ±Â¤ Ïø›Î ¿flfiÎflÎ Á‰ı˝ ∞‰˘ Q≤I› ’»Ì (’Î’⁄_‘ fi ˢ‰Î◊Ì) ‹˘ZÎı

Ω› ±fiı ¤ Ïø›Î ¿flfiÎflÎ (’H›⁄_‘‰Î‚Πˢ‰Î◊Ì) Á_ÁÎfl‹Î_ fl¬Õı ±fiı Á_ÁÎflfiÎ

Á¬ı Á¬Ì ◊Λ, ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ‰Î_‘˘ ? ±‹fiı ÷˘ ±Î‹ ‹Îfi‰Î‹Î_ ’HÎ ¿_¥ ÿ˘Ê

ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì.

¤√‰Îfi ¿Ëı »ı ¿ı Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ±Î‹ ‹Îfi‰Î‹Î_ CÎHÎÌ ‹˘ÀÌ ⁄ΑΠ(’ÌÕÎ-

ÿ˘Ê) »ı. Ωı ¬flı¬fl ±Î‹ … ˢ› ÷˘ ¿ÚÏÊ-‰ı’Îfl ±fiı ’ÂωfiΠ±ÎÏÿ ±Â¤Ïø›Î

¿flfiÎflÎ Á‰ı˝ ’HÎ ∞‰˘ ±ºpŒ‚ ±ı‰_ …ı ’Î’⁄_‘w’ ¿‹˝, ÷ıfi˘ Á_«› fi ◊‰Î◊Ì Q≤I›

⁄Îÿ ÷‹ÎflÌ ‹ÎL›÷Î ‹…⁄ Á‰ı˝ ’HÎ ∞‰˘fi_ ‹„@÷√‹fi … ◊Âı. ±Â¤Ïø›Î ¿flfiÎflÎ

∞‰˘‹Î_fi˘ ±ı¿ ’HÎ ∞‰ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ flËıÂı fiËŸ ±fiı ÷ı◊Ì … ÷ı‰Î ’Î’¿‹˝fiΠω’οfiı

±fi¤‰fiÎflÎ ÿ—¬Ì-ÿ—¬Ì ∞‰˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ¿˘¥ ±ı¿ ’HÎ ËÂı fiËŸ ±fiı ÿÎfiÎÏÿ

¤Ïø›Î±˘fiı ¿flfiÎflÎ ÷◊Î ÷ıfiΠ¤Œ‚fiı (ÁÎ_ÁÎÏfl¿ Á¬Á_’ÏkÎ ±fiı ‰ˆ¤‰fiı) …

¤˘√‰fiÎflÎ ∞‰˘ ¿ı‰‚ ⁄Î¿Ì flËıÂı ±fiı ÷ı ⁄‘Î ’H›⁄_‘‰Î‚Πˢ‰Î◊Ì Á¬Ì Á¬Ì …

flËıÂı. ±ıÀ·ı ¿ı ⁄‘Î Á¬Ì … flËıÂı. ÿ—¬Ì ±ı¿ ’HÎ fiËŸ ˢ› ±Î‰_ ⁄fiÂı. ’HÎ

…√÷‹Î_ ±Î‰_ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷‹ÎflÌ ‹ÎL›÷Î ¬˘ÀÌ »ı.

±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ÿ—¬Ì ¿˘¥ ˢ› … fiËŸ ±fiı ⁄‘Î Á¬Ì … ˢ› ±ı‰_ @›Îflı›

⁄L›_ fi◊Ì, ⁄fi÷_ fi◊Ì ±fiı ⁄fi‰Îfi_ ’HÎ fi◊Ì. ‹ÎÀı ÷‹ÎflÌ ‰Î÷ Ï‹J›Î »ı. μ·À<_ ÿ—¬Ì

∞‰˘ CÎHÎÎ »ı ±fiı Á¬Ì ∞‰˘ ±˘»Î »ı. ÷ı◊Ì ¥E»Î ˢ› ¿ı ¥E»Î fi ˢ› ’HÎ ±Â¤

Ïø›Îfi_ ±fiı ¤Ïø›Îfi_ ±ºpŒ‚ (’Î’⁄_‘ ±fiı ’H›⁄_‘) ±‰U› »ı … ±fiı ±L›

⁄ÎèÎ Á΋√˛ÌfiÎ ±¤Î‰ı ±Ï‰¿· ¿ÎflHÎ÷Î fi ‹‚‰Î◊Ì ºpŒ‚ (‘ÎL›≠΄M÷ ±fiı ›Â

±ÎÏÿ) ‹‚‰Î‹Î_ ±fiı¿ ω¿S’˘ »ı, ‹‚ı ’HÎ ¬v_ ±fiı fi ’HÎ ‹‚ı. ±˘»\_ ’HÎ ‹‚ı

±fiı ‰‘Îflı ’HÎ ‹‚ı ¥I›ÎÏÿ. ––1621––

¡◊ÁáÊ_ÔU÷Ùª÷Ê¡Ù, ’„ÈUÃ⁄UªÊ ¡¢ ø Ÿ„U ◊߬È√fl¢ –•Ág_ÔUÊÁáÊ_ÔU»§‹¢, ∑§Ùß Áfl Á∑§Á⁄Uÿ¢ ‚◊Ê⁄U÷ß H1622H

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ122

ÃáÊ ¬Á«UflîÊ, Á∑§Á⁄UÿÊ •Ág_ÔUª¢ÁÃÿ廧‹Ê ‚√flÊ –ÁŒ_ÔUÊáʪ¢Ã»§‹Ê ‚Ê Áfl •ÁŒ_ÔUÊáÊÈ÷ÊfláÊ H1623H

(ÿŒÁŸCÔU÷Ùª÷Ê¡Ù, ’„ÈUÃ⁄U∑§Ê ÿìÊ Ÿ„U ◊ÁìÍflʸ◊˜ – •ŒÎCÔUÊÁŸCÔU»§‹Ê¢, ∑§ÁpŒÁ¬ Á∑˝§ÿÊ¢ ‚◊Ê⁄U÷à H ß ¬˝ÁìlSfl Á∑˝§ÿÊ˘ŒÎCÔÒU∑§ÊÁãÃ∑§»§‹Ê ‚flʸ – ŒÎCÔUÊŸÒ∑§ÊÁãÃ∑§»§‹Ê, ‚Ê˘åÿŒÎCÔUÊŸÈ÷ÊflŸ H)

√Î◊Î◊˝ - …ı ¿ÎflHÎ◊Ì ±Ïfip ¤˘√fiı (ÿ—¬fiı) ’΋fiÎflÎ ∞‰˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_

⁄Ë »ı ±fiı ’Î’¿‹˝fi˘ ⁄_‘ ◊‰Î w’ ±ºpÎÏfip Œ‚fiÌ ⁄Ï©’Ò‰˝¿ ±ÎÂ_ÁÎ flάÌfiı ¿˘¥

∞‰ ¿ÚÏÊ ±ÎÏÿ ±Â¤ Ïø›Î ¿fl÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ÷‹ı ±Î ‰Î÷fi˘ V‰Ì¿Îfl

¿fl˘ ¿ı Á‰ı˝ ’HÎ Ïø›Î Ïfi›‹Î ±ºpŒ‚fiı ±Î’fiÎflÌ … »ı (’Î’-’H›fiı Ïfi›‹Î

⁄_‘ΉfiÎflÌ … »ı) ÷◊Î ÷ı Á‰ı˝ Ïø›Î ºpŒ‚ (‘ÎL›≠΄M÷ ±ÎÏÿ) ±Î’‰Î‹Î_ ±fiˆ¿Î„L÷¿

Œ‚ ‰Î‚Ì »ı ±fiı ÷ı ’HÎ ±ºp ±ı‰Î ’Î’-’H›fiÎ ¿ÎflHÎı … »ı. ––1622-1623––

ω‰ı«fi - Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ±Ïfip¤˘√fi˘ (≠Ï÷¿<‚÷α˘fi˘) ±fi¤‰ ¿flfiÎflÎ

∞‰˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ⁄Ë »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ±Â¤ ¿‹˘˝fiÎ μÿ›◊Ì ≠ÎÅ ◊›ı·Î_ ÿ—¬˘fi˘

±fi¤‰ ¿flfiÎflÎ ±ı‰Î ÿ—¬Ì ∞‰˘fiÌ Á_A›Î ⁄Ë »ı ±fiı ¤¿‹˘˝fiÎ μÿ›◊Ì ≠ÎM÷

◊›ı·Î_ Á¬˘fi˘ ±fi¤‰ ¿flfiÎflÎ ±ı‰Î Á¬Ì ∞‰˘fiÌ Á_A›Î ±Ï÷› ±S’ »ı. ÷ı

¿ÎflHÎ◊Ì V’p Á‹Ω› »ı ¿ı ÿÎfiÎÏÿ ¤ Ïø›Î ˢ› ¿ı ¿ÚÏÊ ±ÎÏÿ ±Â¤ Ïø›Î ˢ›

’fl_÷ Á‰ı˝ ’HÎ Ïø›Î ¤Î¤ ¿‹˝⁄_‘w’ (’H›⁄_‘ ±fiı ’Î’⁄_‘ V‰w’) ±ºpŒ‚fiı

±‰U› ±Î’fiÎflÌ »ı. ±ºpŒ‚ ±Î’‰Î‹Î_ ±ı¿Î„L÷¿ (ÏfiÏç÷) Œ‚ ±Î’fiÎflÌ »ı. ¤

Ïø›Î±˘ ±Î ∞‰ ’ÎÁı ±‰U› ’H›⁄_‘ ¿flΉı … »ı ±fiı ±Â¤Ïø›Î±˘ ±‰U›

’Î’⁄_‘ ¿flΉı … »ı.

ÁÎflÎ_ ±ı »ı ¿ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ÿ—¬Ì ∞‰˘ CÎHÎÎ »ı ±fiı Á¬Ì ∞‰˘ ±I›L÷

±S’ »ı. ÷ı μ’fl◊Ì Á‹Ω› »ı ¿ı ¿ÚÏÊ-‰ı’Îfl ±fiı ’ÂωfiΠ±ÎÏÿ ±Â¤ Ïø›Î

¿flfiÎflÎfiÌ Á_A›Î ⁄Ë »ı. ÷ı Ïø›Î±˘ ¶ÎflÎ ⁄Î_‘ı·Î ’Î’¿‹˝w’ ±ºpŒ‚fi˘ ω’ο

(ÿ—¬) ’HÎ ⁄Ë ∞‰˘fiı »ı. ÷ı◊Ì ÿ—¬ÌfiÌ Á_A›Î CÎHÎÌ »ı ±fiı ÷ıfiÎ◊Ì ¥÷fl ±ı‰Ì

ÿÎfiÎÏÿ ¤Ïø›Î ¿flfiÎflÎ ∞‰˘fiÌ Á_A›Î ±S’ »ı ±fiı ÷ı ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î±˘ ¶ÎflÎ ⁄Î_‘ı·Î

’H›¿‹˝w’ ±ºpŒ‚fi˘ ω’ο (Á¬) ’HÎ ±S’ ∞‰˘fiı … »ı. ÷ı◊Ì Á¬ÌfiÌ Á_A›Î

±I›L÷ ±S’ »ı.

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 123

±Â¤ Ïø›Î ¿flfiÎflÎ ∞‰˘ ⁄Ë, ÷ı◊Ì ’Î’⁄_‘ ¿flfiÎflÎ ⁄Ë ±fiı ÷ı◊Ì ÿ—¬Ì

∞‰˘ ⁄Ë »ı. ¤Ïø›Î±˘ ¿flfiÎflÎ ±S’, ÷ı◊Ì ’H›⁄_‘ ¿flfiÎflÎ ±S’ ±fiı ÷ı◊Ì Á¬Ì

∞‰˘ ±S’ »ı.

≠ë - μ’fl˘@÷ ‰Î÷◊Ì Ï‰’flÌ÷ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ¿ı‹ fi◊Ì ⁄fi÷_ ? ±◊ν÷˚ ÿ—¬Ì

∞‰˘ ±S’ ±fiı Á¬Ì ∞‰˘ ⁄Ë. ±Â¤Ïø›Î ¿flfiÎflÎ ±S’ ±fiı ¤ Ïø›Î ¿flfiÎflÎ

⁄Ë, ±Î‹ ¿ı‹ ◊÷_ fi◊Ì ?

μkÎfl - Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ‹˘ËfiÌ›¿‹˝fiÎ μÿ›fiı ¿ÎflHÎı ±Â¤Ïø›Î

¿flfiÎflα˘fiÌ Á_A›Î Áÿοη ⁄Ë … ˢ› »ı. ÷ı◊Ì ’Î’¿‹˝ ¿flfiÎflα˘fiÌ … Á_A›Î

⁄Ë Ë˘› »ı. ±Î ¿ÎflHÎı ÿ—¬Ì ∞‰˘ … CÎHÎΠˢ› »ı. ‹˘ËfiÌ› ¿‹˝fiÌ ‹_ÿ÷Î ⁄Ë

±S’∞‰˘fiı … ˢ› »ı. ÷ı◊Ì Â¤Ïø›Î ¿flfiÎflÎ ∞‰˘fiÌ Á_A›Î Áÿοη ±S’ … ˢ›

»ı. ÷ı◊Ì ’H›¿‹˝ ⁄Î_‘fiÎflÎfiÌ Á_A›Î ±S’‹ÎhÎαı … ˢ› »ı. ±Î ¿ÎflHÎı Á¬Ì ∞‰˘fiÌ

Á_A›Î Ïfifl_÷fl ±S’ … ˢ› »ı.

≠ë - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! Ωı ¿ÚÏÊ ±ÎÏÿ ±Â¤ Ïø›Î ¿flfiÎflα˘fiı ±ºp Œ‚ ≠ÎM÷

◊÷_ … ˢ›. ±◊ν÷˚ ’Î’¿‹˝ ⁄_‘Î÷_ … ˢ› ÷˘ ÿÎfiÎÏÿ ¤Ïø›Î ¿flfiÎflÎ ∞‰˘ …ı‹

±Î Ïø›Î◊Ì ±‹fiı ’H›⁄_‘ w’ ±ºp Œ‚ ‹‚Ωı …ıfiÎ◊Ì ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ±‹ı Á¬Ì

◊¥±ı ±Î‰Ì ±ÎÂ_ÁÎ flάı »ı ±fiı ±Î‰Ì ±ÎÂ_ÁÎ flάÌfiı … ≠Λ— ÿÎfiÎÏÿ ¤Ïø›Î

¿flı »ı ÷ı‰Ì flÌ÷ı ¿ÚÏÊ ±ÎÏÿ ±Â¤Ïø›Î ¿flfiÎflÎ ∞‰˘ ±Î Ïø›Î◊Ì ±‹fiı ’Î’⁄_‘ ◊‰Î

V‰w’ ±ºpŒ‚ ≠ÎM÷ ◊Ωı ¿ı …ı◊Ì ±‹ı ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ÿ—¬Ì ◊¥±ı, ±Î‰Ì ±ÎÂ_ÁÎ

flάÌfiı ¿ÚÏÊ ±ÎÏÿ ±Â¤Ïø›Î ¿flfiÎflÎ ⁄fi‰Î Ωı¥±ı, ±Î‰_ ¿ı‹ ⁄fi÷_ fi◊Ì ? ’Î’⁄_‘

±fiı ÿ—¬Ì ◊‰ÎfiÌ ±ÎÂ_ÁÎ flάÌfiı ±Â¤ Ïø›Î ¿flfiÎfl˘ ¿˘¥ ±ı¿ ∞‰ ’HÎ ¿ı‹

ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì ? ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î ¿flfiÎflÎ ’H›⁄_‘fiÌ ±fiı Á¬fiÌ ±ÎÂ_ÁÎ flάı »ı ÷ı‹

¬ı÷Ì-‰ı’Îfl ±ÎÏÿ Ïø›Î ¿flfiÎflÎ ∞‰˘ ’Î’⁄_‘ ±fiı ÿ—¬fiÌ ±ÎÂ_ÁÎ flάÌfiı ¿flfiÎflÎ

⁄fi‰Î Ωı¥±ı.

μkÎfl - Á_ÁÎflÌ Á‰ı˝ ’HÎ ∞‰˘ Á¬fiı … ¥E»ı »ı, ÿ—¬fiı ¿˘¥ ¥E»÷_ fi◊Ì.

Á‰˝fiı Á¬ Ï≠› »ı, ÿ—¬ ±Ï≠› »ı. ÂÎj΋Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı ““‚fl¸˘Á¬ ‚ÈπÁ◊ë¿UÁãÃ, ŒÈ—π¢Ÿë¿UÁãà ◊ÊŸflÊ—”” ’fl_÷ ÿ—¬ ±ÎT›Î ωfiÎ flËı÷_ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı ÿ—¬≠΄M÷fiÌ ±ÎÂ_ÁÎ

fi◊Ì »÷Î_ ⁄Ë∞‰˘fiı ÿ—¬ ±Î‰ı … »ı ±fiı Á¬≠΄M÷fiÌ ÷̉˛ ±ÎÂ_ÁÎ »ı »÷Î_

Á¬≠΄M÷ ¿˘¥¿fiı … ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ’HÎ ‹Îfi‰_ Ωı¥±ı ¿ı ±ÎÂ_ÁÎ ≠‹ÎHÎı Œ‚≠ÎÏÅ

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ124

◊÷Ì fi◊Ì. ’fl_÷ ±Ï‰¿·¿ÎflHÎfiı ±fiÁÎflı Œ‚≠΄M÷ ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ±Â¤Ïø›Î ’Î’⁄_‘fi_

¿ÎflHΠˢ‰Î◊Ì ±fiı ¤Ïø›Î ’H›⁄_‘fi_ ¿ÎflHΠˢ‰Î◊Ì ÷ı ÷ı ¿ÎflHÎfiı ±fiw’ ’Î’fiÎ

⁄_‘w’ ±fiı ’H›fiÎ ⁄_‘w’ ±ºpŒ‚fiÌ ≠΄M÷ ±‰U› ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ¤Î¤ Á‰ı˝

’HÎ Ïø›Î ±ºpŒ‚≠΄M÷‹Î_ ±ˆ¿Î„L÷¿ ¿ÎflHÎ »ı. ÷ı Ïø›Î±˘◊Ì ’H›-’Î’⁄_‘ w’

±ºpŒ‚ ±‰U› ‹‚ı … »ı. ¥E»Î ¿ı ±ÎÂ_ÁÎ ≠‹ÎHÎı Œ‚ ‹‚÷_ fi◊Ì. ’fl_÷ ±Ï‰¿·

¿ÎflH΢ ‹‚‰Î◊Ì ÷ı ÷ı ¿Î›˝ ◊Λ »ı.

‘ÎL›≠΄M÷-±◊˝≠΄M÷ ±fiı ‹Î_Á¤ZÎHÎ ±ÎÏÿfiÌ ±ÎÂ_ÁÎ’Ò‰˝¿ ¿flΛı·Ì ¿ÚÏÊ-

‰ı’Îfl ±fiı ’ÂωfiÎÂfiÌ Ïø›Î ÷ı ÷ı ºpŒ‚ ±Î’‰Î‹Î_ ±fiˆ¿Î„L÷¿ »ı. ºpŒ‚ ±Î’ı

±◊‰Î fi ’HÎ ±Î’ı, ±◊ν÷˚ ¤Î¤ Á‰ı˝ ’HÎ Ïø›Î ±ºpŒ‚ ±Î’‰Î‹Î_ ±ˆ¿Î„L÷¿

»ı ±fiı ºpŒ‚ ±Î’‰Î‹Î_ ±fiˆ¿Î„L÷¿ (‰ˆ¿„S’¿) »ı. ºpŒ‚ ±Î’ı ±◊‰Î fi ’HÎ ±Î’ı.

’fl_÷ ±ºpŒ‚ ÷˘ ±‰U› ±Î’ı ….

≠ë - ±Î‹ ¿ı‹ ? ºpŒ‚ … ±‰U› ≠ÎM÷ ◊Λ, ±Î‰˘ Ïfi›‹ ¿ı‹ fiËŸ ?

±fiı ±ºp Œ‚ ±‰U› ‹‚ı …, ÷ıfiÌ ¥E»Î ˢ› ¿ı fi ˢ› ÷˘ ’HÎ ‹‚ı …, ±Îfi_

¿ÎflHÎ Â_ ? ¤ ¿ı ±Â¤ ±Î‹ Á‰ı˝ ’HÎ Ïø›Î ºpŒ‚fiÌ ±ÎÂ_ÁÎ flάÌfiı … ¿flΛ

»ı. ÷˘ ’HÎ ÷ıfiÌ ≠΄M÷ ω¿S’‰Î‚Ì ±fiı ±ºpŒ‚fiÌ ±ÎÂ_ÁÎ ¿flÎ÷Ì fi◊Ì »÷Î_ ÷ıfiÌ

≠΄M÷ Ïfi›‹Î, ±Î‹ ¿ı‹ ?

μkÎfl - ºpŒ‚‹Î_ …ı ωÁ_‰Îÿ »ı ±ı¿fiı Œ‚≠΄M÷ ◊Λ »ı ±fiı ⁄ÌΩfiı Œ‚≠΄M÷

◊÷Ì fi◊Ì. ÷ı◊Ì ’HÎ Á‹Ω› »ı ¿ı ±Î‹ Œ‚≠΄M÷fiΠωÁ_‰Îÿ‹Î_ ±ºp … ¿ÎflHÎ »ı.

±ıÀ·ı ¿ı ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ⁄Î_‘ı·Î ’H› ±fiı ’Î’fiΠω’ο˘ÿ›fiı ¿ÎflHÎı … ºpŒ‚fiÌ ≠΄M÷

±fiı ±≠΄M÷ ◊Λ »ı. ±◊ν÷˚ ÷ı‹Î_ ’HÎ ±‰U› ±ºp … (¿‹˝ …) ¿Î‹ ¿flı »ı. Áfl¬ı

Áfl¬Î ÁΑfi˘’Ò‰˝¿ ±Îfl_¤ ¿flΛı·Ì ÷S› Ïø›Î‰Î‚Î ⁄ı ∞‰˘‹Î_ ¿ı ⁄Ë ∞‰˘‹Î_ ±ı¿fiı

ºpŒ‚fiÌ ±≠΄M÷ ◊Λ »ı ±fiı ⁄ÌΩ ∞‰fiı ÷ı‰Ì ºpŒ‚fiÌ ±≠΄M÷ ◊÷Ì fi◊Ì. ±Î

ωÁ_‰Îÿ ±_ÿfl flËı·Î (’Î’ ±fiı ’H›w’) ±ºp¿ÎflHΠωfiÎ Á_¤Ï‰÷ fi◊Ì. ‹ÎÀı ’HÎ

Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ’Î’-’H›w’ ±ºp¿ÎflHÎ (¿‹˝÷k‰) »ı …. ±Î‹ V‰Ì¿Îfl‰_ Ωı¥±ı.

±Î ‰Î÷ ±‹ı ’Ëı·Î_ ““¡Ù ÃÈÑ‚Ê„UáÊÊáÊ¢ »§‹ Áfl‚‚Ù Ÿ ‚Ù ÁfláÊÊ „U©¢U”” ¥I›ÎÏÿ 1613

‹Ì √Î◊΋Î_ ¿ËÌ √›Î »Ì±ı. ––1622-1623––

•„UflÊ »§‹Ê©U ∑§ê◊¢, ∑§îÊûÊáÊ•Ù ¬‚ÊÁ„Uÿ¢ ¬È√fl¢ –¬⁄U◊ÊáÊflÙ ÉÊ«US‚ fl, Á∑§Á⁄UÿÊáÊ Ãÿ¢ »§‹¢ Á÷㟢 H1624H

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 125

(•ÕflÊ »§‹ÊØ ∑§◊¸, ∑§Êÿ¸àfl× ¬˝‚ÊÁœÃ¢ ¬Ífl¸◊˜ – ¬⁄U◊ÊáÊflÙ ÉÊ≈USÿfl Á∑˝§ÿÊáÊÊ¢ ÃØ »§‹¢ Á÷ãŸ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î Œ‚ωÂıÊfiÌ ≠΄M÷ V‰w’ ¿Î›˝ ¶ÎflÎ ¿‹˝ ’Ëı·Î_ (1613 ‹Î_)

ÏÁ© ¿›* … »ı. …ı‹ CÎÀÎI‹¿ ¿Î›˝fiÎ ¿ÎflHΤÒ÷ ’fl‹Îb±˘ ˢ› »ı ÷ı‹. ±Î flÌ÷ı

Ïø›Îfi_ Œ‚ (¿‹˝) ¿_¥¿ ϤLfi »ı. ––1624––

ω‰ı«fi - ±ı¿ Áfl¬Ì Á‹Îfi ¬ı÷Ì ¿flfiÎflα˘‹Î_ ¿˘¥¿fiı ‘ÎL›≠΄M÷ ◊Λ »ı

±fiı ¿˘¥¿fiı ‘ÎL›fiÌ ≠΄M÷ ◊÷Ì fi◊Ì. ±ı¿Áfl¬Ì Á‹Îfi ‰V÷fi˘ ‰ı’Îfl ÁÎ◊ı Âw

¿flfiÎflÎ ∞‰˘‹Î_ ’HÎ ±ı¿fiı √flÎ√Ì Ω‹ı »ı, ±◊˝≠΄M÷ ◊Λ »ı ±fiı ⁄ÌΩfiı √flÎ√Ì

Ω‹÷Ì fi◊Ì, ±◊˝≠΄M÷ ◊÷Ì fi◊Ì. ±Î‹ Á‹Îfi ÁΑfi-Á΋√˛Ì‰Î‚Î ∞‰˘‹Î_ ’HÎ …ı

Œ‚fiÌ Ï‰ÂıÊ÷Î ÿı¬Î› »ı, Œ‚¤ıÿ …HÎΛ »ı ÷ı Œ‚¤ıÿ ¿ÎflHΠωfiÎ Á_¤‰÷˘ fi◊Ì.

÷ı Œ‚¤ıÿfiÌ ’λ‚ ’HÎ ¿˘¥¿ ¿ÎflHÎ »ı. …ı ±Î ¿ÎflHÎ »ı ÷ı … ““’H›-’Î’ w’

¿‹˝÷k‰”” »ı. …ı‹ ’fl‹Îb ÁÒZ‹ ˢ‰Î◊Ì …√÷‹Î_ ÿı¬Î÷Î fi◊Ì. ’fl_÷ ÷ı ’fl‹Îb±˘fi˘

⁄fiı·˘ (¿Î›˝¤Ò÷) ±ı‰˘ CÎÀ ±‰U› ÿı¬Î› »ı. ˉı Ωı fi ÿı¬Î÷Î ±ı‰Î ’fl‹Îb±˘

±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ˢ÷ … fiËŸ ÷˘ ±Î CÎÀ ⁄fi÷ Âıfi˘ ? ±ıÀ·ı ¿ı CÎÀÎI‹¿ ¿Î›˝ ’HÎ fi

… ◊Î÷. ’fl_÷ CÎÀÎI‹¿ ¿Î›˝ ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ÷ıfiÎ ¿ÎflHΤÒ÷ ’fl‹Îb ¤·ı ±ºU› ˢ›,

«ZÎ◊Ì ÿı¬Î÷Î fi ˢ› ÷˘ ’HÎ ÷ı ±‰U› »ı …. ÷ı‰Ì flÌ÷ı ‘ÎL›ÎÏÿfiÌ ≠΄M÷w’ ºU›

Œ‚‹Î_ ¤ıÿωÂıÊ ≠I›ZÎ ÿı¬Î› … »ı. ÷ı◊Ì ÷ıfiÎ ¿ÎflHÎ̤Ò÷ ’H›-’Î’ V‰w’ ±ºU›

±ı‰_ ¿‹˝÷k‰ ±‰U› »ı …. ±Î‹ V‰Ì¿Îfl‰_ Ωı¥±ı. ±Î ‰Î÷ ±‹ı 1613 ‹Î_ ¿ËÌ

√›Î »Ì±ı.

¤Î¤ Ïø›Î±˘◊Ì ¿‹˝ ⁄_‘Λ »ı. ‹ÎÀı ¤Î¤ Ïø›Î ±ı ¿‹˝⁄_‘fi_ ÏfiÏ‹kÎ

¿ÎflHÎ »ı ±fiı ’H›⁄_‘-’Î’⁄_‘w’ ¿‹˝÷k‰ ±ı ¤Î¤ Ïø›Î±˘fi_ ¿Î›˝ »ı. ¿ÎflHÎ◊Ì

¿Î›˝ ÁÿÎ ¿◊_Ï«ÿ˚ ϤLfi ˢ› »ı. …ı‹ ÷flÌ-‰ı‹ÎÏÿ ±fiı ’À, ÿ_Õ-«øÎÏÿ ±fiı CÎÀ, ÷ı‹

Ïø›Î◊Ì ¿‹˝ ¿◊_Ï«ÿ˚ ϤLfi »ı. ±Î‹ ΩHΉ_ Ωı¥±ı.

¤Î¤ Ïø›Î±˘◊Ì ’H›-’Î’w’ ¿‹˝⁄_‘ ◊Λ »ı ±fiı ⁄_‘Λı·Î ÷ı ’H›-

’Î’¿‹˝fiΠω’ο˘ÿ›◊Ì Á¬-ÿ—¬fiÌ ≠΄M÷ ◊Λ »ı ±fiı ÷ı ¿ÎflHÎ◊Ì ∞‰ Á¬Ì-ÿ—¬Ì

◊Λ »ı. ¤Ïø›Î ¿flfiÎflÎ, ’H›fi˘ ⁄_‘ ¿flfiÎflÎ, Á¬Ì ∞‰˘ ±S’ ±fiı ±Â¤ Ïø›Î

¿flfiÎflÎ, ’Î’¿‹˝fi˘ ⁄_‘ ¿flfiÎflÎ ±fiı ÿ—¬Ì ∞‰˘ ÁÿÎ ⁄Ë Ë˘› »ı. ––1624––

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ126

•Ê„U ŸáÊÈ ◊ÈûÊ◊fl¢, ◊ÈûÊ¢ Áøÿ ∑§îÊ◊ÈÁûÊ◊ûÊÊ•Ù –ß„U ¡„U ◊ÈûÊûÊáÊ•Ù, ÉÊ«US‚ ¬⁄U◊ÊáÊflÙ ◊ÈûÊÊ H1625H

(•Ê„U ŸŸÈ ◊Íø◊fl¢, ◊Íø◊fl ∑§Êÿ¸◊ÍÁø◊ûflÊØ – ß„U ÿÕÊ ◊ÍøàflÃÙ, ÉÊ≈USÿ ¬⁄U◊ÊáÊflÙ ◊ÍÃʸ— H)

√Î◊Î◊˝ - ±Î ≠‹ÎHÎı ÷˘ ¿‹˝ ‹Ò÷˝ ÏÁ© ◊Âı. μkÎfl = ¿Î›˝ ‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ¿‹˝

‹Ò÷˝ … »ı. …ı‹ CÎÀ¿Î›˝ ‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ¿ÎflHΤÒ÷ ’fl‹Îb±˘ ’HÎ ‹Ò÷˝ … »ı. ––1625––

ω‰ı«fi - ±„Bfi¤ÒÏ÷ ˉı fiÌ«ı …HÎΉÎ÷˘ ≠ë F›Îflı ¿flı »ı I›Îflı ÷ı±˘ ‹Ò÷˝

±fiı ±‹Ò÷˝fiÎ ÁΫΠ±◊˝fiı ΩHÎ÷Î fi◊Ì ÷ı◊Ì ÷ı ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ≠ë ¿flı »ı ±◊‰Î

‹Ò÷˝ ±fiı ±‹Ò÷˝fi˘ ÁΫ˘ ±◊˝ Â_ »ı ÷ı Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı √˛_◊¿ÎfllÌ ÏÂW› ’ÎÁı ±Î‰˘

≠ë ¿flΉı »ı ¿ı -

’H›ÎI‹¿ ¿‹˝◊Ì Á_ÿfl ÂflÌfl, Á_ÿfl ¥„Lƒ›˘ ±fiı Á_ÿfl ‘fi-‰ˆ¤‰ÎÏÿ Ωı ‹‚ı

»ı ±fiı ’Î’ÎI‹¿ ¿‹˝◊Ì ±Á_ÿfl ÂflÌfl, ±Á_ÿfl (¬˘Õ¬Î_’HΉ΂Ì) ¥„Lƒ›˘ ±fiı

Ïfi‘˝fi÷Î-……˝Ïfl÷ B≤ËÎÏÿ Ωı ‹‚ı »ı. ÷˘ Œ‚V‰w’ı ≠ÎM÷ ◊›ı·Î_ ÂflÌfl-¥„Lƒ›˘ ±fiı

‘fi‰ˆ¤‰ ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ ‹Ò÷˝ »ı («ZÎ√˘«fl »ı. ±Î_¬ı ÿı¬Î› »ı) ÷˘ ÷ıfi_ ¿ÎflHÎ ‹Îfiı·_

¿‹˝ ’HÎ ‹Ò÷˝ … ˢ‰_ Ωı¥±ı. («ZÎ√˘«fl ˢ‰_ Ωı¥±ı-±Î_¬ı ÿı¬Î‰_ Ωı¥±ı) …ıfi_ ¿Î›˝

‹Ò÷˝ ÷ıfi_ ¿ÎflHÎ ’HÎ ‹Ò÷˝ … ˢ› »ı. …ı‹¿ı CÎfl ±ı ‹Ò÷˝ »ı («ZÎ√˘«fl »ı) ÷˘ ÷ıfiÎ

¿ÎflHΤÒ÷ πÀ-«Òfi˘-·˘¬_Õ-·Î¿Õ<_ ‰√ıflı ’ÿÎ◊˘˝ ’HÎ ‹Ò÷˝ … »ı. («ZÎ√˘«fl … »ı) ÷ı‹

¿‹˝ ’HÎ ‹Ò÷˝ … «ZÎ√˘«fl ÏÁ© ◊Âı ±fiı ÷ı ÿı¬Î÷_ ÷˘ fi◊Ì. ÷˘ ±Î ¿ı‹ CÎÀı ? ±Î‰˘

≠ë ¿˘¥¿ ¿flı »ı.

‹Ò÷˝-±‹Ò÷˝ ÂOÿfiÎ T›‰ËÎflfi› ±fiı Ïfiç›fi›◊Ì …\ÿÎ …\ÿÎ ±◊˝ »ı. «ZÎ◊Ì

ÿı¬Î› ÷ı ‹Ò÷˝ ±fiı «ZÎ◊Ì fi ÿı¬Î› ÷ı ±‹Ò÷˝ ±Î ±◊˝ T›‰ËÎflfi›fiı ±Îl›Ì »ı. ¿ÎflHÎ

¿ı T›‰ËÎflÌ ∞‰˘ ÿı¬Î÷Î fiı ‹Ò÷˝ ±fiı fi ÿı¬Î÷Îfiı ±‹Ò÷˝ Á‹…ı »ı. ‰Hν-√_‘-flÁ ±fiı

V’½ …ı‹Î_ ˢ› ÷ı ‹Ò÷˝ ±fiı ‰HÎνÏÿ √H΢ …ı‹Î_ fi ˢ› ÷ı ±‹Ò÷˝ ±Î ±◊˝ Ïfiç›fi›fiı

±Îl›Ì »ı. ≠ë ¿flfiÎfl ÏÂW› ±Î‰Î T›‰ËÎfl-Ïfiç›fi›…L› ±◊˝fiı fi ΩHÎ÷Πˢ›

÷ı flÌ÷ı T›‰ËÎflfi›fiÎ ±◊˝fiı … ·Z›‹Î_ flάÌfiı ±Î ≠ë ¿flı »ı. «ZÎ◊Ì ÿı¬Î› ÷ı ‹Ò÷˝

±fiı «ZÎ◊Ì fi ÿı¬Î› ÷ı ±‹Ò÷˝. ±Î ±◊˝fi_ … ‹fi‹Î_ flÀfi flάÌfiı ÏÂW› ≠ë ¿flı »ı

¿ı ÂflÌflÎÏÿ ‹Ò÷˝ («ZÎ√˘«fl) »ı ÷˘ ÷ıfiÎ ¿ÎflHΤÒ÷ ¿‹˝ ’HÎ ‹Ò÷˝ («ZÎ√˘«fl) ˢ‰_

Ωı¥±ı. ÷ı◊Ì Ωı ¿‹˝ ¿ÎflHΠˢ› ÷˘ ÷ı ¿‹˝ ÿı¬Î‰_ Ωı¥±ı. ’fl_÷ ‹Ò÷˝-±‹Ò÷˝ ÂOÿfi˘

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 127

‰ÎV÷ω¿ (Ïfiç›fi›fiı ±Îl›Ì) ÁΫ˘ ±◊˝ ±ı »ı ¿ı …ı ‰HÎνÏÿ √HΉ΂_ ƒT› ˢ›

÷ı ‹Ò÷˝ ±fiı ‰HÎνÏÿ √H΢ ωfiÎfi_ …ı ƒT› ˢ› ÷ı ±‹Ò÷˝. ±Î ±◊˝fiı K›Îfi‹Î_ flάÌfiı

¤√‰Îfi μkÎfl ±Î’ı »ı ¿ı -

¿‹˝ ‹Ò÷˝ … »ı. ±‹Ò÷˝ »ı … fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿‹˝ ±ı ¿Î‹˝HÎ ‰√˝HÎα˘fiÎ ’ÿ˚√·

ƒT›˘fi_ … ⁄fiı·_ »ı. ±Î ∞‰ ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfiı √˛ËHÎ ¿flÌfiı ¿‹˝w’ı ’ÏflHÎ΋ ’‹ÎÕı »ı.

±Î¬fl ÷˘ ÷ı ’ÿ˚√·ƒT› … »ı ±fiı …ı ’ÿ˚√·ƒT› ˢ› »ı ÷ı ‰HÎνÏÿ √HΉ΂_ …

ˢ› »ı. ‰HÎνÏÿ √HΉ΂_ ˢ‰Î◊Ì ¿‹˝ ‹Ò÷˝ … »ı. ÷k‰Î◊˝ÁÒh΋Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı ““M§Á¬áÊ—¬ÈŒ˜ª‹Ê—”” ÷k‰Î◊˝ÁÒhÎ 5/4. Á‹V÷ ’ÿ˚√·Î„V÷¿Î› ƒT›w’Ì »ı. ±◊ν÷˚ ‹Ò÷˝ … »ı.

±‹Îflı (…ˆfi˘±ı) ›„@÷±˘ ±Î’Ìfiı ≠›Ifi’Ò‰˝¿ …ı Á‹Ω‰‰Îfi_ Ë÷_, ÁΑ‰Îfi_

Ë÷_ ÷ı ’flfiÎ ÏÁ©ÎL÷fiı fiËŸ ΩHÎfiÎflÎ ±ı‰Î ÷‹ÎflÎ ‰Õı ⁄η-⁄Ï©fiÎ ¿ÎflHÎı ±‹fiı

ÿ˘Ê ±Î’‰ÎfiÎ ±Î›◊Ì ÏÁ© ¿flΛ_. ÁÎflÎ_ ¿ı ±‹Îflı …ı ÁΑ‰Îfi_ Ë÷_ ÷ı … ÷‹ı

ÏÁ© ¿›*.

±‹ı (…ˆfi˘) ±ı‹ … ¿Ë̱ı »Ì±ı ¿ı ““¿‹˝”” ±ı ‹Ò÷˝ ’ÿÎ◊˝ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ıfiÎ

¿Î›˝¤Ò÷ ÂflÌfl-¥„Lƒ›˘-‘fi-‰ˆ¤‰ÎÏÿ ‹Ò÷˝ »ı ‹ÎÀı. ±ËŸ …ı …ı ¿Î›˝ ‹Ò÷˝ ˢ› »ı. ÷ıfi_

÷ıfi_ ¿ÎflHÎ ’HÎ ‹Ò÷˝ ˢ› »ı. …ı‹¿ı CÎÀ ‹Ò÷˝ (‰HÎνÏÿ √HΉ΂˘) »ı. ÷ı◊Ì ÷ıfiÎ ¿ÎflHΤÒ÷

’fl‹Îb±˘ ’HÎ ‹Ò÷˝ (‰HÎνÏÿ √HΉ΂Î) … »ı. ±Î ±L‰› T›Î„M÷ »ı ±fiı …ı ¿ÎflHÎ

±‹Ò÷˝ ˢ› »ı. ÷ıfi_ ¿Î›˝ ’HÎ ±‹Ò÷˝ … ˢ› »ı. ±Î T›Ï÷flı¿T›Î„M÷ »ı. …ı‹ iÎÎfi

±ı ¿Î›˝ »ı ±fiı ±ÎI‹Î ±ı ¿ÎflHÎ »ı. ±ËŸ iÎÎfi ±‹Ò÷˝ (‰HÎνÏÿflÏË÷) »ı ÷ı◊Ì ¿ÎflHÎ

±ı‰˘ ±ÎI‹Î ’HÎ ±‹Ò÷˝ (‰HÎνÏÿ flÏË÷) … »ı. ±ËŸ ¿ÎflHÎÂOÿ◊Ì L›Î›fiÌ ’Ïfl¤ÎÊÎ

≠‹ÎHÎı Á‹‰ÎÏ›¿ÎflHÎ ±ıÀ·ı ¿ı …ˆfiÿ½fifiÌ ’Ïfl¤ÎÊÎ ≠‹ÎHÎı μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ Á‹Ω‰Î›

»ı. ’HÎ ÏfiÏ‹kÎ ¿ÎflHÎ Á‹…‰_ fiËŸ. iÎÎfifi_ Á‹‰ÎÏ›¿ÎflHÎ …ı ±ÎI‹Î »ı ÷ı ±‹Ò÷˝

»ı ±Î‹ ΩHΉ_. iÎÎfifiÎ_ ÏfiÏ‹kÎ ¿ÎflH΢ w’ …ı-’V÷¿ ±◊‰Î ≠¿Î ‰√ıflı ˢ› »ı ÷ı

‹Ò÷˝ ˢ¥ ¿ı »ı ±‹ı ÷ıfiÌ ‰Î÷ ¿fl÷Î fi◊Ì.

±Î flÌ÷ı ω«Îfl÷Î_ ÂflÌflÎÏÿ ¿Î›˝ ‹Ò÷˝ »ı. ‹ÎÀı ÷ıfi_ ¿ÎflHÎ ¿‹˝ ’HÎ ‹Ò÷˝ … »ı.

iÎÎfiÎI‹¿ ¿Î›˝ ±‹Ò÷˝ »ı ‹ÎÀı ÷ıfi_ ¿ÎflHÎ ±ÎI‹Î ’HÎ ±‹Ò÷˝ … »ı. ¿Î›˝fiı ±fiw’

Á‹‰ÎÏ›¿ÎflHΠˢ› »ı. ‹ÎÀı ¿‹˝ ‹Ò÷˝ »ı …. …ı ±‹Îflı (…ˆfi˘fiı) ÁΑ‰Îfi_ Ë÷_ ÷ı …

‰Î÷ ÷‹ı ÁΑÌ. ÷ı CÎb_ ÁÎv_ ◊›_. ÷‹ı ±‹ÎflÎ ±Î›fiı ΩHÎ÷Î fi Ë÷Î. ÷ı◊Ì Ëı

±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ⁄η⁄Ï©◊Ì ≠ë ¿fl‰Î √›Î ’HÎ ±‹fiı ¥p …ı ‰V÷ Ë÷Ì ÷ı … ÷‹ÎflÎ

‰Õı ÏÁ© ¿flÎ¥.

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ128

≠ë - ¿‹˝fiÎ μÿ›◊Ì …ı‹ ÂflÌfl-¥„Lƒ›ÎÏÿ ≠ÎM÷ ◊Λ »ı ÷ı‹ Á¬-ÿ—¬ÎÏÿ ’HÎ

¿‹˝fiÎ μÿ›◊Ì … ≠ÎM÷ ◊Λ »ı ±fiı Á¬-ÿ—¬ÎÏÿ ÷˘ ±ÎI‹ÎfiÎ √H΢ ˢ‰Î◊Ì ±‹Ò÷˝

»ı. ÷ıfi_ ¿ÎflHÎ ’HÎ ¿‹˝ … ⁄fiı »ı. ‹ÎÀı ¿‹˝ ±‹Ò÷˝ (‰HÎνÏÿflÏË÷) ˢ‰_ Ωı¥±ı. ¿ÎflHÎ

¿ı ¿Î›˝ ±ı‰Î_ Á¬-ÿ—¬ÎÏÿ ±‹Ò÷˝ »ı. ‹ÎÀı Ωı ¿‹˝fiı ‹Ò÷˝ ‹Îfi̱ı ÷˘ ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ¿‹˝‹Î_◊Ì

±‹Ò÷˝ ±ı‰Î Á¬-ÿ—¬ÎÏÿ √H΢fiÌ μI’ÏkÎ ‹Îfi‰Ì ’Õı. ÷ı ¿ı‹ CÎÀı ? ¿ÎflHÎ ¿ı ‹Ò÷˝‹Î_◊Ì

±‹Ò÷˝fiÌ μI’ÏkÎ fi ◊Λ. ÷◊Î ¿‹˝fiÎ μÿ›◊Ì ÂflÌflÎÏÿ ’HÎ ‹‚ı »ı ±fiı Á¬-ÿ—¬ÎÏÿ

’HÎ ‹‚ı »ı. ±ıÀ·ı ¿‹˝fiı ‹Ò÷˝fi_ ¿ÎflHΠˢ‰Î◊Ì ‹Ò÷˝ ±fiı ±‹Ò÷˝fi_ ¿ÎflHΠˢ‰Î◊Ì ±‹Ò÷˝

±ı‹ ⁄Lfiı ‹Îfi‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰ı. ’fl_÷ ±ı¿ ƒT›‹Î_ ‹Ò÷˝I‰ ±fiı ±‹Ò÷˝I‰ ±ı‹ ⁄Lfiı

¤Î‰˘ fi CÎÀı. ‹Ò÷˝I‰ ±fiı ±‹Ò÷˝I‰ ⁄Lfiı ’flV’fl ωv© »ı. ¿‹˝ fi΋fiÎ ±ı¿ … ÷k‰‹Î_

’flV’fl ωfl˘‘Ì ⁄ı ‘‹˘˝ ¿ı‹ ˢ› ?

μkÎfl - ±Î ¿ÎflHÎ◊Ì … ±ËŸ ¿ÎflHÎÂOÿ◊Ì Á‹‰ÎÏ›¿ÎflHÎ (±◊ν÷˚ μ’ÎÿÎfi

¿ÎflHÎ) … ·ı‰Îfi_ »ı. ÏfiÏ‹kοÎflHÎ ·ı‰Îfi_ fi◊Ì. ±ı‰Ì V’p÷Î ±‹ı ’Ëı·Î_ ¿flÌ √›Î

»Ì±ı. Á¬-ÿ—¬ÎÏÿ ±ÎI‹ÎfiÎ √H΢ ˢ‰Î◊Ì ±‰U› ±‹Ò÷˝ »ı …. ’fl_÷ ÷ıfi_ Á‹‰ÎÏ›¿ÎflHÎ

±ÎI‹Î … »ı, ¿‹˝ fi◊Ì ±fiı ±ÎI‹Î ±‹Ò÷˝ … »ı. ¿‹˝ ÷˘ Á¬-ÿ—¬ÎÏÿfiÌ ≠΄M÷fi_

ÏfiÏ‹kοÎflHÎ »ı. μ’ÎÿÎfi ¿ÎflHÎ fi◊Ì. …ı‹ ±Lfi-’Îfi ‹Ò÷˝ ˢ‰Î »÷Î_ Á¬fi_ ÏfiÏ‹kοÎflHÎ

⁄fiı »ı ±fiı Á’˝-ÏÁ_Ë-ωÊÎÏÿ ‹Ò÷˝ ˢ‰Î »÷Î_ ÿ—¬fi_ ÏfiÏ‹kοÎflHÎ ⁄fiı »ı. ÷ı‹ ’H›

±fiı ’Î’¿‹˝ ’HÎ Á¬-ÿ—¬fi_ ÏfiÏ‹kοÎflHÎ …wfl ⁄fiı … »ı. ±‹Ò÷˝fi_ ÏfiÏ‹kοÎflHÎ ‹Ò÷˝

ˢ¥ ¿ı »ı. ’HÎ Á‹‰ÎÏ› ¿ÎflHÎ ±‹Ò÷˝¿Î›˝fi_ ±‹Ò÷˝ ±fiı ‹Ò÷˝¿Î›˝fi_ ‹Ò÷˝ … ˢ› »ı.

‹ÎÀı ¿‹˝ ±ı ’˙ÿ˚√Ï·¿’ÿÎ◊˝ ˢ‰Î◊Ì ‰HÎνÏÿ √H΢’ı÷ ˢ‰Î◊Ì ±fiı ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ÂflÌflÎÏÿfi_

μ’ÎÿÎfi ¿ÎflHΠˢ‰Î◊Ì ‹Ò÷˝ … »ı. ––1625––

ÄU ‚È„U‚¢ÁflÁûÊ•Ù, ‚¢’¢œ flÿáÊÈé÷flÊ•Ù ÿ –’֤ʒ‹Ê„UÊáÊÊ•Ù, ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê•Ù ÿ ÁflááÊÿ¢ H1626H

•Ê„UÊ⁄U ßflÊŸ‹ ßfl ÉÊ«ÈU√fl Ÿ„UÊß∑§ÿ’‹Ê„UÊáÊÙ –πË⁄UÁ◊flٌʄU⁄UáÊÊߢ, ∑§ê◊M§Áflûʪ◊ªÊ߸ H1627H

(ÃÕÊ ‚Èπ‚¢ÁflûÊ—, ‚ê’㜠flŒŸÙŒ˜÷flÊìÊ – ’ÊsÔ’‹ÊœÊŸÊØ, ¬Á⁄UáÊÊ◊ÊìÊ ÁflôÊÿ◊˜ H •Ê„UÊ⁄U ßflÊŸ‹ ßfl ÉÊ≈U ßfl SŸ„UÊÁŒ∑Χҋʜʟ— – ˇÊË⁄UÁ◊flٌʄU⁄UáÊÊÁŸ ∑§◊¸M§Á¬àflª◊∑§ÊÁŸ H)

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 129

√Î◊Î◊˝ - …ıfiÎ Á_⁄_‘‹Î_ ±ÎËÎflfiÌ …ı‹ Á¬fi_ Á_‰ıÿfi ◊÷_ ˢ›, ±„BfifiÌ …ı‹

‰ıÿfiÎfiÌ μI’ÏkÎ ◊÷Ì Ë˘›, ÷ˆ·ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ ‰Õı ¿flΛı·Î ⁄·Î‘Îfi‰Î‚Î CÎÀfiÌ …ı‹ ±fiı

ÿÒ‘fiÌ …ı‹ ’ÏflHÎÎÏ‹’b_ ˢ‰Î◊Ì ¿‹˝ ±ı ‹Ò÷˝ »ı. ±Î «Îflı ¿‹˝fiÎ ‹Ò÷˝I‰fiı ÁΑfiÎflÎ_

μÿÎËflH΢ ΩHΉÎ_. ––1626-1627––

ω‰ı«fi - ““¿‹˝ ±ı «ZÎ√˘«fl ¤·ı fi ˢ› ÷˘ ’HÎ ‰HÎνÏÿ √H΢‰Î‚_ ˢ‰Î◊Ì

’ÿ˚√· »ı ±fiı ‹Ò÷˝ »ı. ±Î ‰Î÷ Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı ±Î ⁄ı √Î◊΋Î_ fi‰Î «Îfl Ëı÷±˘

÷◊Î fi‰Î_ «Îfl μÿÎËflH΢ ¿Ëı »ı. 1926 ‹Ì √Î◊΋Î_ «Îfl Ëı÷±˘ »ı ±fiı 1927

‹Ì √Î◊΋Î_ ÷ıfiÎ_ … ±fiø‹ı «Îfl μÿÎËflH΢ »ı. ’ZÎ ±fiı ÁÎK›fiı …HÎΉfiÎflÌ ≠Ï÷iÎÎ

Á‰˝hÎ ““◊ÍÃZ ∑§◊¸”” ±Î ±ı¿ … Á‹…‰Ì. ±fi‹ÎfifiÌ fiÌÏ÷-flÌÏ÷ ‹…⁄ ÷ıfiÌ V’p÷Î

±Î ≠‹ÎHÎı -

(1) ∑§◊¸ ◊Íø◊˜, Ãà‚ê’㜠‚ÈπÊÁŒ‚¢ÁflûÊ—, •Ê„UÊ⁄UflØ, ¿‹˝ ±ı ’ZÎ, ‹Ò÷˝ ±ı

ÁÎK›, ÷ıfiÎ Á_⁄_‘‹Î_ Á¬ÎÏÿfi_ Á_‰ıÿfi ±ı Ëı÷, ±fiı ±ÎËÎfl ±ı μÿÎËflHÎ ΩHΉ_. ¿‹˝

±ı ±‰U› ‹Ò÷˝’ÿÎ◊˝ … »ı. ±◊ν÷˚ ’ÿ˚√·ƒT› … »ı. (fiˆ›ÎÏ›¿-‰ˆÂıÏÊ¿˘ ¿‹˝fiı ‘‹˝-

±‘‹˝ ¿ËÌfiı ±ÎI‹ÎfiÎ √HÎw’ ‹Îfiı »ı. ÷ıfiÎ ¬_Õfi ‹ÎÀı ±Î ⁄‘Î_ ±fi‹Îfi˘ »ı.) ¿ÎflHÎ

¿ı ¿‹˝fiÎ Á_⁄_‘‹Î_ ∞‰fiı Á¬ÎÏÿfi_ Á_‰ıÿfi (Á¬ ±fiı ÿ—¬fi˘ ±fi¤‰) ◊Λ »ı …ıfiÎ

…ıfiÎ Á_⁄_‘‹Î_ Á¬-ÿ—¬ÎÏÿfi_ Á_‰ıÿfi ◊÷_ ˢ› »ı. ÷ı ±‰U› ‹Ò÷˝ … ˢ› »ı. …ı‹¿ı

±ÎËÎfl-’ÎHÎÌ-±˙Ê‘ ±ÎÏÿ. ±Î ±L‰›T›Î„M÷ ±fiı ±L‰›μÿÎËflHÎ »ı …ı …ı ‹Ò÷˝ fi◊Ì

ˢ÷_ (±◊ν÷˚ ±‹Ò÷˝ ˢ› »ı) ÷ıfiÎ Á_⁄_‘‹Î_ Á¬-ÿ—¬ÎÏÿfi_ Á_‰ıÿfi ◊÷_ fi◊Ì. …ı‹¿ı

±Î¿ÎÂÎÏÿ. ±‹Ò÷˝ ƒT›˘fi˘ Á_⁄_‘ ±ÎI‹Îfiı »ı ’HÎ ÷ıfiÎ◊Ì Á¬ÎÏÿfi_ Á_‰ıÿfi ◊÷_ fi◊Ì.

±Î T›Ï÷flı¿T›Î„M÷ ÷◊Î T›Ï÷flı¿ μÿÎËflHÎ »ı. ¿‹˝fiÎ Á_⁄_‘◊Ì ∞‰fiı Á¬ÎÏÿfi_ Á_‰ıÿfi

◊Λ »ı. (±Î μ’fi› »ı) ÷ı◊Ì ¿‹˝ ±ı ±‰U› ‹Ò÷˝ … »ı. (±Î Ïfi√‹fi »ı) ÁÎflÎ_Â

¿ı ±ÎËÎfl-’ÎHÎÌ-±˙Ê‘-‰jÎ-±·_¿Îfl ±fiı ’Ïfl‰ÎflÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fiÎ Á_⁄_‘‹Î_ ∞‰fiı Á¬-

ÿ—¬fi˘ ±fi¤‰ ◊Λ »ı ±fiı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝ ‹Ò÷˝ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¿‹˝fiÎ Á_⁄_‘‹Î_ ’HÎ ∞‰fiı

Á¬-ÿ—¬ÎÏÿfi˘ ±fi¤‰ ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ¿‹˝ ±ı ‹Ò÷˝’ÿÎ◊˝ »ı.

(2) ∑§◊¸ ◊Íø◊˜, flŒŸÙŒ˜÷flÊØ, •Ÿ‹flØ, …ıfiÎ …ıfiÎ Á_⁄_‘‹Î_ ‰ıÿfiÎfiÌ (’ÌÕÎfiÌ)

μI’ÏkÎ ◊÷Ì Ë˘› »ı ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝ ±‰U› ‹Ò÷˝ … ˢ› »ı. …ı‹¿ı ±„Bfi-Á’˝-ÏÁ_Ë ±fiı

Ï‰Ê ‰√ıflı. ÷ıfiÌ …ı‹ ¿‹˝fiÎ Á_⁄_‘◊Ì ∞‰fiı ’ÌÕÎfi˘ μÿ˚√‹ ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ’HÎ ¿‹˝

±‰U› ‹Ò÷˝ … »ı.

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ130

(3) ∑§◊¸ ◊Íø◊˜, ’ÊsÔŸ ’‹ÊœÊŸÊØ, SŸ„UÊÁŒ∑ΧҋʜʟÉÊ≈UflØ, ¿‹˝ ±ı ‹Ò÷˝ƒT›

»ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ⁄ÎèÎ ±ıÀ·ı ¥„Lƒ›√˘«fl ±ı‰Î ôο˚ (’W’‹Î·Î), «_ÿfi ±fiı ±_√fiÎ (jÎÌ)

±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ ¶ÎflÎ ⁄·˘’«› ¿flÎ÷˘ ˢ‰Î◊Ì. …ı‹ ÷ˆ·ÎÏÿ „VfiB‘ ’ÿÎ◊˘˝ ‰Õı CÎÀ

‹…⁄Ò÷ ¿flΛ »ı. (±ıÀ·ı ⁄‚T≤Ï©‰Î‚˘ ¿flΛ »ı) ÷ı‹ Ï‹J›ÎI‰, ±Ï‰flÏ÷, ≠‹Îÿ,

¿ÊΛ ±ÎÏÿ‹Î_ ÏfiÏ‹kΤÒ÷ ◊fiÎflÎ ±ı‰Î ⁄ÎèÎ ’ÿÎ◊˘˝ ‰Õı ¿‹˝ ⁄‚‰Îfi ⁄fiı »ı. ‹ÎÀı

¿‹˝ ±ı ‹Ò÷˝ »ı. ±ËŸ ±ÎI‹Î ±fiı ±ÎI‹ÎfiÎ iÎÎfiÎÏÿ …ı ‘‹˘˝ »ı ÷ı ⁄Lfiı ¤Î‰˘ ±ÎËÎfl-

’ÎHÎÌ-±fi¿<· ˉÎ-±˙Ê‘ ±ÎÏÿ ‹Ò÷˝ƒT›˘ ‰Õı ⁄·˘’«› ’΋ı »ı. »÷Î_ ÷ı ‹Ò÷˝ fi◊Ì.

÷ı◊Ì ÷ı‹Î_ T›Ï¤«Îfl ÿ˘Ê ±Î‰ı »ı. ÷ı ÿ˘Ê fl˘¿‰Î ‹ÎÀı Ëı÷‹Î_ ““•Êà◊ŸÙ ôÊʟʌ˟Ê@ÃŒ˜œ◊ʸáÊÊZ √ÿÁÃÁ⁄UÄÃàfl ‚ÁÔ” ±Î‰_ ωÂıÊHÎ μ‹ıfl‰_.

(4) ““∑§◊¸ ◊Íø◊˜, •Êà◊ÊÁŒ√ÿÁÃÁ⁄UÄÃàfl ‚Áà ¬Á⁄UáÊÊÁ◊àflÊØ ˇÊË⁄UÁ◊fl”” ¿‹˝ ±ı

‹Ò÷˝ ’ÿÎ◊˝ »ı. ’ÏflHÎÎ‹Ì ƒT› ˢ‰Î◊Ì, ÿÒ‘fiÌ …ı‹. …ı‹ ÿÒ‘ƒT› ÿËŸw’ı, ¬Ìflw’ı,

ÿÒ‘’οw’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı ‹ÎÀı ‹Ò÷˝ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎ ¿‹˝w’ı, ±fiı ¿‹˝

’fi— ¿Î‹˝HÎΉ√˝HÎÎ w’ı ’ÏflHÎ΋ (w’ÎL÷fl) ’΋ı »ı ÷◊Π¤¿‹˝ ±Â¤¿‹˝w’ı ±fiı

±Â¤¿‹˝ ¤¿‹˝w’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı. ‹ÎÀı ‹Ò÷˝ »ı. ±ËŸ ’HÎ ±ÎI‹ÎÏÿ ¿ıÀ·Î_¿ ƒT›˘

±‹Ò÷˝ »ı »÷Î_ ’ÏflHÎÎ‹Ì »ı. ÷ı◊Ì I›Î_ T›Ï¤«Îflÿ˘Ê ±Î‰ı »ı. ÷ı ‰Îfl‰Î ‹ÎÀı

““•Êà◊ÊÁŒ√ÿÁÃÁ⁄UÄÃàfl ‚ÁÔ” ±Î‰_ ωÂıÊHÎ ±Î’ı· »ı.

¿‹˝ ±ı ‹Ò÷˝ (w’Ì) ’ÿÎ◊˝ »ı. ‰HÎνÏÿ √H΢‰Î‚˘ ’ÿÎ◊˝ »ı. ±Î flÌ÷ı ¿‹˝ ±ı

’ÿ˚√·ƒT› »ı. ±ı‹ ÏÁ© ◊›_ ’HÎ fiˆ›ÎÏ›¿ ±ÎÏÿ ‹Îfiı »ı ÷ı‰Î ‘‹˝-±‘‹˝ fi΋fiÎ

±ÎI‹ÎfiÎ √HÎ V‰w’ fi◊Ì. ±Î Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı … ±Î «Îfl Ëı÷ ±fiı ±Î «Îfl

μÿÎËflH΢ ±Î’Ìfiı «Îfl ±fi‹Îfi˘ …HÎÎT›Î_ »ı. ––1626-1627––

•„U ◊ÿ◊Á‚h◊ÿ¢, ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê©UÁûÊ ‚Ù Áfl ∑§îÊÊ•Ù –Á‚hÙ ¬Á⁄UáÊÊ◊Ù ‚, ŒÁ„U¬Á⁄UáÊÊ◊ÊÁŒfl ¬ÿS‚ H1628H

(•Õ ◊Ã◊Á‚h◊ÃØ, ¬Á⁄UáÊÊ◊ÊÁŒÁà ‚Ù˘Á¬ ∑§ÊÿʸØ – Á‚h— ¬Á⁄UáÊÊ◊SÃSÿ, ŒÁœ¬Á⁄UáÊÊ◊ÊÁŒfl ¬ÿ‚— H)

√Î◊Î◊˝ - ““¬Á⁄UáÊÊ◊ÊØ”” ±Î Ëı÷ ±ÏÁ© »ı. ±Î‰Ì ⁄Ï© ¿ÿΫ ÷‹ÎflÌ ◊Λ,

÷˘ ÷ı ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿Î›˝ ’ÏflHÎÎ‹Ì Ë˘‰Î◊Ì ÷ıfiÎ ¿ÎflHΤÒ÷ ¿‹˝fiı ’HÎ

’ÏflHÎ΋ »ı. …ı‹ ÿËŸ ’ÏflHÎÎ‹Ì Ë˘‰Î◊Ì ÿ‘fiı ’ÏflHÎ΋ »ı ÷ı‹. ––1628––

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 131

ω‰ı«fi - μ’flfiÌ ⁄Lfiı √Î◊΋Î_ ¿‹˝fiı ‹Ò÷˝I‰ ÏÁ© ¿fl‰Î ‹ÎÀı …ı «Îfl Ëı÷±˘

±ÎM›Î »ı ÷ı‹Î_fi˘ «˘◊˘ Ëı÷ ±ÏÁ© ËıI‰Î¤ÎÁ »ı ±ı‹ Á‹…÷Î ±„Bfi¤ÒÏ÷ ≠ë ¿flı

»ı ¿ı -

““¬Á⁄UáÊÊ◊ÊØ”” ±Î Ëı÷ ±ÏÁ© ËıI‰Î¤ÎÁ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı Ëı÷ ’Z΋Î_ fi ˢ›

÷ıfiı ±ÏÁ© ¿Ëı‰Î› »ı. ±ËŸ ¿‹˝ ’ÏflHÎÎ‹Ì Ë˘› ±◊ν÷˚ ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎ ¿‹˝w’ı ’ÏflHÎ΋

’΋÷Ì Ë˘› ±◊ν÷˚ ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfi_ ¿‹˝V‰w’ı w’ÎL÷fl ◊÷_ ˢ› ±ı‹

…HÎÎ÷_ fi◊Ì. ’fl_÷ ¿‹˝ ±ıÀ·ı ¤ÎB›-fiÁÌ⁄ ±ıÀ·ı ¿ı ‘‹˝ ±fiı ±‘‹˝ fi΋fi˘ ±ÎI‹Îfi˘

√HÎ … ˢ› ±ı‹ ·Î√ı »ı. ‹ÎÀı ±Î ¿‹˝ ±ÎI‹ÎfiÎ √HÎw’ »ı ’HÎ ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎ w’

fi◊Ì ¿ı …ı ¿‹˝w’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı. ±Î‰˘ fiˆ›ÎÏ›¿-‰ˆÂıÏÊ¿fi˘ ‹÷ »ı. ÷ıfiı ±Îl›Ì

±„Bfi¤ÒÏ÷ ≠ë ¿flı »ı.

μkÎfl - ÷‹ÎflÌ ±Î ‰Î÷ ±›@÷ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿‹˝ ±ı ±ÎI‹ÎfiÎ √HÎÎI‹¿ fi◊Ì

’fl_÷ ’ÏflHÎÎ‹Ì ±ı‰_ ’ÿ˚√·ƒT› … »ı. ¿‹˝‹Î_ ÷ı ’ÏflHÎ΋ ’HÎ ÏÁ© … »ı. ±ÏÁ©

fi◊Ì …. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿‹˝fi_ ¿Î›˝ …ı ÂflÌflÎÏÿ »ı ÷ı ’ÏflHÎÎ‹Ì »ı. ÷ı◊Ì ¿‹˝ ’HÎ ’ÏflHÎ΋Ì

»ı. ““∑§◊¸ ¬Á⁄UáÊÊÁ◊ ∑§Êÿ¸¬Á⁄UáÊÊÁ◊àflÊØ ¬ÿ— ßfl”” …ıfi_ …ıfi_ ¿Î›˝ ’ÏflHÎÎ‹Ì Ë˘› »ı ÷ıfi_

÷ıfi_ ¿ÎflHÎ ’HÎ ’ÏflHÎÎ‹Ì … ˢ› »ı. …ı‹ ÿÒ‘ ±ı ¿ÎflHÎ »ı ±fiı ÿËŸ ±ı ¿Î›˝ »ı.

I›Î_ ÿËÌ‹Î_◊Ì »ÎÂ-‹Î¬HÎ-Â̬_Õ ±ÎÏÿ ⁄fi÷Πˢ‰Î◊Ì ÿËŸ ’ÏflHÎ΋̃T› »ı. ÷ı◊Ì

÷ıfiÎ ¿ÎflHΤÒ÷ ’ÿ˚√· ±ı‰_ ÿÒ‘ ƒT› ’HÎ ’ÏflHÎÎ‹Ì ƒT› »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ¿‹˝fiÎ

ω’ο˘ÿ›◊Ì ≠ÎM÷ ◊›ı· ±ı‰Î ¿‹˝fiÎ ¿Î›˝¤Ò÷ ÂflÌflÎÏÿ¤Î‰˘ ’ÏflHÎÎ‹Ì »ı. ÷ı◊Ì ÷ıfiÎ

¿ÎflHΤÒ÷ ±ı‰_ ¿‹˝ ’HÎ ’ÏflHÎÎ‹Ì ƒT› … »ı. ±Î ±fi‹Îfi◊Ì ¿‹˝‹Î_ ’ÏflHÎ΋̒b_

±‰U› ÏÁ© ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎ … ¿‹˝w’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı ±fiı ⁄_‘Λı·_

¿‹˝ ’HÎ ±ÎI‹ÎfiÎ ±K›‰ÁΛfiı ±fiÁÎflı ÷̉˛-‹_ÿ’HÎı, μ¶÷˝fiÎ-±’‰÷˝fiÎ w’ı, ¤Î¤

Á_ø‹w’ı ±fiı¿Ï‰‘ ’ÏflHÎ΋ ’΋fiÎv_ ƒT› »ı. ’fl_÷ ±ÎI‹ÎfiÎ ‘‹Î˝‘‹˝ V‰w’ √HÎÎI‹¿

fi◊Ì.

÷◊Î ¿‹˝ ±ı ±ÎI‹Î◊Ì ¿◊_Ï«ÿ˚ ϤLfi ±ı‰_ ’ÿ˚√·ƒT› »ı. ÷ı◊Ì … flIfihΛÌfiÌ

ÁΑfiÎ ¶ÎflÎ ÷ıfi˘ ¿Î·ÎL÷flı fiΠ¿flÌ Â¿Î› »ı. © ±ÎI‹÷k‰ ≠ÎM÷ ¿flÌ Â¿Î› »ı.

Ωı ±ÎI‹ÎfiÎ √HÎ V‰w’ ˢ÷ ÷˘ fiΠfi ¿flÌ Â¿Î÷. ¿ÎflHÎ ¿ı √HÎ-√HÎÌfi˘

±Ï‰fiΤΉ Á_⁄_‘ ˢ› »ı. ‹ÎÀı ¿‹˝ Ωı √HÎÎI‹¿ ˢ÷ ÷˘ fiΠfi ¿flÌ Â¿Î÷, ’HÎ

±Î ¿‹˝ ’ÿ˚√·ÎI‹¿ ƒT› »ı ’fl_÷ √HÎÎI‹¿ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ’ÏflHÎÎ‹Ì … »ı. ––1628––

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ132

•é÷ÊÁŒÁflªÊ⁄UÊáÊ¢ ¡„U flÁøûÊ¢ ÁfláÊÊ Áfl ∑§ê◊áÊ –ÄU ¡ß ‚¢‚Ê⁄UËáÊ¢, „UflîÊ ∑§Ù ŸÊ◊ ÃÙ ŒÙ‚Ù ? H1629H

(•÷˝ÊÁŒÁfl∑§Ê⁄UÊáÊÊ¢, ÿÕÊ flÒÁøòÿ¢ ÁflŸÊÁ¬ ∑§◊¸áÊÊ – ÃÕÊ ÿÁŒ ‚¢‚ÊÁ⁄UáÊÊ¢, ÷flØ ∑§Ù ŸÊ◊ ÃÃÙ ŒÙ·— ? H)

√Î◊Î◊˝ - ¿‹˝ ωfiÎ ’HÎ …ı‹ ‰Îÿ‚ ±ÎÏÿ‹Î_ ω¿Îfl˘ ÿı¬Î› »ı ÷ı‹ Á_ÁÎflÌ

∞‰˘‹Î_ ’HÎ ¿‹˝ ωfiÎ … ωϫhÎ÷Î ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ±Î‰ı ? ––1629––

ω‰ı«fi - ’Ò‰ı˝ ±Î‰ı·Ì 1612-1613 √Î◊΋Î_ Á¬-ÿ—¬ ±ÎÏÿ ¤Î‰˘‹Î_ Ï«hÎ-

ωϫhÎ÷Î ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Ì Ë˘‰Î◊Ì ÷ıfiÎ Ëı÷¤Ò÷ ¿‹˝÷k‰ »ı. ±Î‹ ÏÁ© ¿flı·_ »ı ÷◊Î

÷S›ÁΑfi Á΋√˛Ì‰Î‚΋Î_ ’HÎ Œ‚¤ıÿ …ı …HÎΛ »ı ÷ı‹Î_ ¿˘¥¿ ¿ÎflHÎ »ı ±fiı ÷ı

¿‹˝ »ı ±Î‹ Á‹Ω‰ı·_ »ı. »÷Î_ ÷ı ⁄Î⁄÷‹Î_ ¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl ’fl‹ÎI‹Îfiı

±„Bfi¤ÒÏ÷ ’Ò»ı »ı -

…ı‹ ‰Îÿ‚ ¿Î‚Î_-‘˘‚Î_-CÎfi̤Ò÷-ωfl· ±Î‹ Ï«hÎ-ωϫhΠˢ› »ı. ÷ı‹Î_ ¿˘¥

¿‹˝ ¿ÎflHÎ fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¥Lƒ‘fiÊ, ‰Ì…‚Ì ‰√ıflı CÎHÎÎ ’ÿÎ◊˘˝ ¿‹˝ ωfiÎ … V‰›_

÷◊ÎV‰¤Î‰ı … Ï«hÎ-ωϫhÎ Ωı‰Î ‹‚ı »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ Á_ÁÎflÌ ∞‰˘fiÎ Á‹ÒË‹Î_ ’HÎ

Á¬-ÿ—¬, flÎΩ-fl_¿’b_, fl˘√Ì-Ïfifl˘√Ì’b_, jÎÌ-’wÊ’b_ ‰√ıflı Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ¿‹˝

ωfiÎ … V‰›_ ÷◊ÎV‰¤Î‰ı … ˢ› »ı, ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ? ÂÎ ‹ÎÀı ¿‹˝ ‹Îfi‰_

Ωı¥±ı ? ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Ì …ı ±Î Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î »ı ÷ı ¿‹˝¿ÎflHΠωfiÎ … V‰›_ »ı, ÁË…

»ı. ±Î‹ ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ? ±Î‰˘ ≠ë ±Î √Î◊΋Î_ ±„Bfi¤ÒÏ÷ ¿flı »ı.

––1629––

∑§ê◊Áê◊ fl ∑§Ù ÷•Ù, ¡„U ’Ö¤ÊÄπ¢œÁøûÊÿÊ Á‚hÊ –ÄU ∑§ê◊¬ÙǪ‹ÊáÊ Áfl ÁflÁøûÊÿÊ ¡Ëfl‚Á„UÿÊáÊ¢ H1630H

(∑§◊¸ÁáÊ flÊ ∑§Ù ÷ŒÙ ÿÕÊ ’ÊsÔS∑§ãœÁøòÊÃÊ Á‚hÊ – ÃÕÊ ∑§◊¸¬ÈŒ˜ª‹ÊŸÊ◊Á¬ ÁflÁøòÊÃÊ ¡Ëfl‚Á„UÃÊŸÊ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ¿‹˝’ÿ˚√·˘‹Î_ Â_ ¤ıÿ »ı ¿ı I›Î_ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î fi ˢ› ? …ı‹ ⁄ÎèÎ

’ÿ˚√·V¿_‘˘‹Î_ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ÏÁ© »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ∞‰ ‰Õı √˛ËHÎ ¿flΛı· ±ı‰Î

¿‹˝’ÿ˚√·˘‹Î_ ’HÎ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ÏÁ© »ı. ––1630––

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 133

ω‰ı«fi - ±Î¿Î‹Î_ ◊÷Î_ ‰Îÿ‚, √L‘‰˝fi√fl, ¥Lƒ‘fiW›, ‰Ì…‚Ì ‰√ıflı

’ÿÎ◊˘˝‹Î_ ¿˘¥ ¿˘¥ ‰Îfl B≤Ëfi˘ (CÎflfi˘) ±Î¿Îfl, ÿı‰¿<·fi˘ ±Î¿Îfl, ≠οÎfl (√œfi˘)

±Î¿Îfl ‰√ıflı ÿı¬Î› »ı ÷◊Î ¿Î‚Î-fiÌ·Î-·Î· ±ÎÏÿ ±fiı¿Ï‰‘ fl_√˘ w’ı ’ÏflHÎ΋

’΋ı·Î_ ’ÿ˚√· ƒT›˘ …HÎΛ »ı. ±Î‹ ±¤˛ÎÏÿ‹Î_ Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! Ωı Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î

V‰Ì¿ÎflΛ »ı ÷˘ ““¿‹˝”” ±ı ’HÎ ±¤˛ÎÏÿfiÌ …ı‹ ’ÿ˚√·ƒT› … »ı. ÷ı‹Î_ ’HÎ ÷‹ı ±Î‰˘

¤ıÿ (ωÂıÊ÷Î) ¿ı‹ ¿fl˘ »˘ ¿ı I›Î_ ωϫhÎ÷Î fi◊Ì V‰Ì¿Îfl÷Î ? ±ıÀ·ı ¿ı Ëı

±„Bfi¤ÒÏ÷ ! …ı‹ ‰Îÿ‚, ¥Lƒ‘fiW›, √L‘‰˝fi√fl ‰√ıflı Á¿··˘¿fiı ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Î ⁄ÎèÎ

(⁄Îÿfl-V◊Ò·) ’ÿ˚√· V¿_‘˘‹Î_ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ÷‹fiı ≠I›ZÎ …HÎΛ … »ı ±fiı ÷‹ı

‹Îfi˘ ’HÎ »˘. ÷ıfiÌ …ı‹ … ±_ÿfl flËı·Î_ ±Ï÷› ÁÒZ‹ ±ı‰Î_ ¿‹˝’ÿ˚√·˘ ±ı ’HÎ ±ı¿

Ω÷fiÎ_ ‰Îÿ‚ ±ÎÏÿfiÌ …ı‹ … ’ÿ˚√·ƒT› … »ı. ÷˘ ÷ı‹Î_ Á¬-ÿ—¬ÎÏÿfiÎ …fi¿ ÷flÌ¿ı

◊÷Ì Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ¿ı‹ fi◊Ì V‰Ì¿ÎflÎ÷Ì ? ‰Îÿ‚ÎÏÿ ’ÿ˚√·˘‹Î_ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î

V‰Ì¿Îfl‰Ì ±fiı ¿‹˝’ÿ˚√·˘‹Î_ ±Î‰Ì Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î fi V‰Ì¿Îfl‰Ì. ±Î‰˘ ¤ıÿ (ωÂıÊ÷Î-

’ZÎ’Î÷) ÂÎ ‹ÎÀı ? ¿‹˝‹Î_ ’ÿ˚√·’b_ Á‹Îfi ˢ‰Î◊Ì Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ‹Îfi‰Ì Ωı¥±ı.

ωÂıÊ◊Ì Ωı ÁÒZ‹ ω«ÎflHÎÎ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ‰Îÿ‚-¥Lƒ‘fiW› ‰√ıflı ÷˘

∞‰flÏË÷ ¿ı‰‚ ±ı¿·Î_ ’ÿ˚√·ƒT›˘ »ı. »÷Î_ ÷ı‹Î_ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ÿı¬Î› »ı ±fiı ‹fiΛ

»ı. ÷˘ ’»Ì ¿Î‹˝HÎ ‰√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘ ÷˘ ∞‰ ‰Õı √˛ËHÎ ¿flÎ¥fiı ¿‹˝w’ı ’ÏflHÎ΋

’‹ÎÕΛ »ı. ÷ı‹Î_ ÷˘ ±K›‰ÁΛfiı ±fiÁÎflı ∞‰fi˘ ≠›IfiωÂıÊ ’HÎ ‰‘Îflı ¿ÎflHÎ »ı.

÷ı◊Ì ∞‰ÁÏË÷ ±ı‰Ì ωÂıÊ÷Î ‰Î‚Î ¿‹˝’fl‹Îb±˘‹Î_ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Îfi_ ¿ÎflHΠωz‹Îfi

ˢ‰Î »÷Î_ Á¬-ÿ—¬ÎÏÿfiÌ …fi¿÷Î w’ı Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ÷‹ÎflÎ ‰Õı ¿ı‹ fi◊Ì V‰Ì¿ÎflÎ÷Ì?

Ωı ±¤˛ÎÏÿ (‰Îÿ‚ ‰√ıflı) ⁄ÎèÎ ’ÿ˚√· V¿_‘˘ ∞‰fi˘ ≠›IfiωÂıÊ fi◊Ì ÷˘ ’HÎ

’ÎÏflHÎÎÏ‹¿¤Î‰ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı. ÷˘ ’»Ì ∞‰˘ ‰Õı √˛ËHÎ ¿flΛı·Î_ (±ıÀ·ı ¿ı

⁄_‘Λı·Î_) ±ı‰Î_ ¿‹˘˝‹Î_ ÷˘ ÷ı ’ÏflH΋fiÂÌ·÷Î ÁÎflÌ flÌ÷ı Á_¤‰Ì ¿ı »ı. ‹ÎÀı Á¬-

ÿ—¬ÎÏÿfiÎ …fi¿ ¿‹˝‹Î_ ’HÎ ±fiı¿ ≠¿ÎflfiÌ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ’HÎ »ı …. ÷ıfiı … ’H›-

’Î’ ¿Ëı‰Î› »ı ±◊‰Î iÎÎfiΉflHÎÌ›ÎÏÿ ‹Ò·¿‹˝ ±Îà ±fiı μkÎfl¤ıÿ 158 ¿Ëı‰Î›

»ı. ––1630––

’Ö¤ÊÊáÊ ÁøûÊÿÊ ¡ß, ¬Á«UflãŸÊ ∑§ê◊áÊÙ Áfl‚‚áÊ –¡ËflÊáÊȪÿS‚ ◊ÿÊ, ÷ûÊËáÊ fl Á‚Á嬟àÕÊáÊ¢ H1631H

(’ÊsÔÊŸÊ¢ ÁøòÊÃÊ ÿÁŒ, ¬˝ÁìãŸÊ ∑§◊¸áÊÙ Áfl‡Ê·áÊ – ¡ËflʟȪÃSÿ ◊ÃÊ, ÷ÄÃËŸÊÁ◊fl Á‡ÊÁÀ¬ãÿSÃÊŸÊ◊˜ H)

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ134

√Î◊Î◊˝ - Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! Ωı ÷‹ı ⁄ÎèÎ-’ÿ˚√·V¿_‘˘‹Î_ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ‹Îfi˘

»˘. ÷˘ ÷ıfiÌ …ı‹ ∞‰ ‰Õı √˛ËHÎ ¿flΛı·Î ¿‹˝‹Î_ ’HÎ ÏÂS’̱ı √˘Ã‰ı· fl«fiα˘fiÌ

…ı‹ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î V‰Ì¿ÎflÌ ·ı‰Ì Ωı¥±ı. ––1631––

ω‰ı«fi - Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! …ı ’ÿ˚√·˘ ∞‰ ‰Õı √˛ËHÎ fi◊Ì ¿flΛÎ_, ∞‰fiÌ

√˛ËHÎÏø›Î◊Ì ⁄ËÎfl »ı ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ ⁄ÎèÎ ±¤˛ÎÏÿ ’ÿ˚√·˘‹Î_ Ωı …\ÿÎ …\ÿÎ ±Î¿Îflı

’ÏflHÎ΋ ’΋‰ÎfiÌ ’ÏflHÎÏ÷ V‰w’ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ÷‹ÎflÎ ‰Õı V‰Ì¿ÎflΛ »ı ÷˘ ’»Ì ∞‰

‰Õı √˛ËHÎ ¿flÎ÷Î_ ¿‹˝’ÿ˚√·˘‹Î_ ÷˘ ±Î Ï«hÎ-ωϫhÎ÷ΠωÂıÊı ¿flÌfiı ±‹Îflı ±fiı ÷‹Îflı

‹ÎfiÌ ·ı‰Ì Ωı¥±ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı‹Î_ ∞‰fi˘ ’HÎ ≠›IfiωÂıÊ ¤‚÷˘ ˢ‰Î◊Ì ÷ı ’ÿ˚√·˘‹Î_

Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ±‰U› ±Î‰ı … »ı. …ı‹¿ı ÏÂS’Ì ¶ÎflÎ ¿flΛı·Ì fl«fiα˘ Ï«hÎ-ωϫhÎ

ˢ› »ı ÷ı‹ ±ËŸ ¿‹˝‹Î_ ’HÎ ∞‰ ‰Õı ¿flΛı·Ì ±fiı¿Ï‰‘ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ΩHΉÌ.

…ı‹ ¿Îq-‹ÎÀÌ ±fiı ’I◊fl ±ÎÏÿ ’ÿ˚√·ƒT› ’ÏflHÎÎ‹Ì Ë˘‰Î◊Ì …\ÿÎ …\ÿÎ

±Î¿Îflı ’ÏflHÎ΋ ÷˘ ’΋ı … »ı ÷˘ ’HÎ ÷ı ÷ı ¿·ÎfiÎ ÏÂS’Ì ·˘¿˘ ÷ı ¿ÎqÎÏÿ μ’fl

F›Îflı ‹ÒÏ÷˝, ¿‹· ±ÎÏÿ Á_ÿfl ¿·Î-¿ÎflÌ√flÌ ¿flı »ı I›Îflı ÷ı ÷ı ’ÿ˚√· ƒT› ±‰U›

ϤLfi-ϤLfi ±Î¿ÚÏ÷w’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋÷Î_ ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı. ±ıÀ·_ … fiËŸ ’fl_÷ ‰Îÿ‚

±fiı ¥Lƒ‘fiW› ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ …ı V‰›_ Ï«hÎ÷Î ⁄fiı »ı ±fiı ÏÂS’Ì ·˘¿˘ ‰Õı Ï«hο·Î

±ÎÏÿ‹Î_ ⁄Ï©’Ò‰˝¿ …ı fl«fiα˘ ¿flΛ »ı ÷ı CÎHÎÌ … ωÏÂp ˢ› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Ï„S’

‰Õı ¿flΛı·Ì fl«fiα˘ ⁄Ï©’Ò‰˝¿ ¿÷ν ‰Õı ¿flÎ¥ »ı. ‹ÎÀı ωÏÂp ˢ› »ı. ±Î ‰Î÷

≠I›ZÎÏÁ© »ı. …ı‹¿ı ÿı·‰ÎÕÎfiÎ_ ±fiı flÎHο’flfiÎ_ …ˆfi‹_Ïÿfl˘, ±Î ‹„Lÿfl˘fiÎ ’I◊fl‹Î_

ÏÂS’ÂÎjÎfiÎ ±Î‘Îflı …ı ±Î¿ÚÏ÷±˘ ⁄fiΉΥ »ı ÷ı ¿ıÀ·Ì ±ÿ˚¤Ò÷ »ı ÷ı ÁÎZÎÎ÷˚

ºÏp√˘«fl »ı.

’ÿ˚√·ƒT› V‰›_ ÁË…¤Î‰ı ’ÏflHÎÎ‹Ì »ı ±fiı ±Î ∞‰ ÷ıfiı …\ÿÌ …\ÿÌ

±Î¿ÚÏ÷w’ı ’ÏflHÎ΋ ’‹ÎÕı »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¿‹˝ ’HÎ ’ÿ˚√·ƒT› … »ı ±fiı ±Î ∞‰

÷ı ¿‹˝’ÿ˚√·fiı iÎÎfiΉflHÎÌ›-ÿ½fiΉflHÎÌ› ÁÎ÷Î-±ÁÎ÷Î ±ÎÏÿw’ı ±fiı¿≠¿Îflı ’ÏflHÎ΋

’‹ÎÕı »ı. ±Î flÌ÷ı ÷¿˝ ±fiı μÿÎËflHÎ’Ò‰˝¿ ω«Îfl ¿fl÷Î_ fiyÌ Á‹Ω› … »ı ¿ı ∞‰

‰Õı √˛ËHÎ ¿flΛı·Î_ ¿‹˝’ÿ˚√·˘‹Î_ ’HÎ Á¬-ÿ—¬ ±ÎÏÿfiÌ Ï«hÎ-ωϫhÎ ’Ïfl„V◊Ï÷

±Î’‰Î V‰w’ ±fiı iÎÎfiÎÏÿ ±ÎI‹√H΢fiı ÷̉˛-‹Lÿ¤Î‰ı ±ÎE»ÎÏÿ÷ ¿fl‰Îw’ ωÏÂp

±ı‰˘ ’ÏflHÎ΋ ’΋‰Î V‰w’ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ¿ı‹ fi ˢ¥ ¿ı ? ‹ÎÀı ¿‹˝’fl‹Îb±˘‹Î_

÷˘ ¿÷ν ÷flÌ¿ı ∞‰fi˘ ≠›IfiωÂıÊ ¿ÎflHΠˢ‰Î◊Ì ±fiı ’ÿ˚√·ƒT›‹Î_ V‰Î¤Îω¿’HÎı

… ’ÎÏflHÎÎÏ‹¿ V‰¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ±Î‰Ì ’ÏflHÎ΋ V‰w’ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ±‰U› »ı. ±Î‹

‹ÎfiÌ ·ı‰_ Ωı¥±ı. ––1631––

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 135

ÃÙ ¡ß ÃáÊÈ◊ûÊ¢ Áøÿ, „UflîÊ ∑§Ê ∑§ê◊∑§å¬áÊÊ ŸÊ◊ –∑§ê◊¢ Á¬ ŸáÊÈ ÃáÊÈÁìÊÿ, ‚á„Uÿ⁄Ué÷¢Ã⁄UÊ Ÿfl⁄¢U H1632H

(ÃÃÙ ÿÁŒ ßÈ◊ÊòÊ◊fl, ÷flØ ∑§Ê ∑§◊¸∑§À¬ŸÊ ŸÊ◊ – ∑§◊ʸÁ¬ ŸŸÈ ßÈ⁄Ufl, ‚͡◊Ã⁄UÊèÿãÃ⁄UÊ Ÿfl⁄U◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ÷ı◊Ì Ωı ±Î‰Ì Â_¿Î ◊Λ ¿ı ““ÂflÌflÎÏÿ”” ‹ÎhÎ ⁄ÎèÎ ’ÿ˚√·ƒT› …

’ÏflHÎÎ‹Ì Ë˘. ±_÷√˝÷ ¿‹˝÷k‰fiÌ ¿S’fiÎ ¿fl‰ÎfiÌ Â_ …wfl ? ÷˘ ÷ıfi˘ μkÎfl ±ı »ı

¿ı ““¿‹˝”” ±ı ’HÎ ÂflÌfl … »ı. ’fl_÷ ÷ı ÁÒZ‹ »ı ±fiı ±P›L÷fl »ı. ––1632––

ω‰ı«fi - Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ±ËŸ ÷‹fiı ¿ÿΫ ±Î‰Ì Â_¿Î ◊Λ ¿ı …ı‹ ±¤˛ÎÏÿ

’ÿ˚√·˘fiÌ ¿‹˝ ωfiÎ ’HΠωϫhÎ ’ÏflHÎÏ÷ ÿı¬Î› »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı Á‰˝·˘¿fiı ≠I›ZÎ

ÿı¬Î÷Î_ ±ı‰Î ⁄ÎèÎ ’ÿ˚√·ÎI‹¿ …ı ¤˘B›ÂflÌfl˘ »ı ÷ıfiÌ … Á_ÿfl-w’΂ΒHÎı, ¿ÿ˚w’Î’HÎı,

Á¬ÎI‹¿’HÎı, ÿ—¬ÎI‹¿’HÎı ¥I›ÎÏÿ ±fiı¿ ¤Î‰˘w’ı ’ÏflHÎÏ÷ »ı. ±ÎÀ·_ … ‹Îfi‰Î‹Î_

±Î‰ı ±fiı ¿‹˝÷k‰ ‹Îfi‰Î‹Î_ fi ±Î‰ı ±ıÀ·ı ¿ı ¿‹˝÷k‰ ‹ÎL›Î ¿›Î˝ ωfiÎ … ‰Îÿ‚

±ÎÏÿfiÌ …ı‹ V‰Î¤Îω¿’HÎı … ¤˘B› ÂflÌfl˘ Ï«hÎ-ωϫhÎ ’ÏflHÎÏ÷w’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı

»ı. ±ÎÀ·_ … ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ? ÷ı ÂflÌflÎÏÿfiÌ Ï‰Ï«hÎ÷΋Î_ Ëı÷¤Ò÷ ±_ÿfl ωz‹Îfi

±ı‰Î ¿‹˝÷k‰fiÌ Ïfifl◊˝¿ ¿S’fiÎ ¿fl‰ÎfiÌ Â_ …wfl ? …ı‹ ¿‹˝ ωfiÎ ±¤˛ÎÏÿ‹Î_ ω¿Îfl˘

◊Λ »ı. ÷ı‹ ¿‹˝ ωfiÎ ±ı¿ı„Lƒ›◊Ì ’_«ı„Lƒ› ±ı‹ Á‰ı˝ ∞‰˘fiÎ_ ¤˘B› ÂflÌflÎÏÿfiÌ

ϤLfi-ϤLfi fl«fiÎ V‰›_ ◊Λ »ı. ¿‹˝ …ı‰_ ±ÎL÷Ïfl¿ ÷k‰¤Ò÷ ¿˘¥ ¿ÎflHÎ fi◊Ì. ±Î‹

… ‹Îfi̱ı ÷˘ «Î·ı ÷ı‹ »ı. ÷˘ ¿‹˝fiı ÂÎ ‹ÎÀı V‰Ì¿Îfl‰_ ? ¿‹˝ ωfiÎ … ¤˘B›ÂflÌfl˘

‰Îÿ‚ÎÏÿfiÌ …ı‹ V‰›_ …\ÿÎ …\ÿÎ ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı.

μkÎfl - ¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ˉı ÷ıfi˘ μkÎfl ±Î’÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı ±¤˛ÎÏÿfiÎ

ω¿Îfl˘ (ωϫhÎ÷Î) ÷fiı ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ωϫhÎ÷Î ÷_ V‰Ì¿Îflı »ı ±fiı ÷ıfi_

… μÿÎËflHÎ ·¥fiı ¤˘B›ÂflÌfl˘ ’HÎ ’ÿ˚√·ƒT› ˢ‰Î◊Ì ±¤˛ÎÏÿ ±fiı ¤˘B›ÂflÌfl˘

’ÿ˚√·’HÎı Á‹Îfi ˢ‰Î◊Ì ¤˘B› ÂflÌfl˘‹Î_ ’HÎ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î Ωı ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘ »˘.

÷˘ Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ±¤˛ÎÏÿ …ı‹ ’ÿ˚√· »ı. ¤˘B›ÂflÌfl˘ …ı‹ ’ÿ˚√· »ı ÷ı‹ ¿‹˝

’HÎ ¿Î‹˝HÎ ‰√˝HÎÎfi_ ⁄fiı·_ ’ÿ˚√·ƒT› … »ı. ’˙ÿ˚√Ï·¿ ÂflÌfl‹ÎhÎ … »ı. Œ@÷ ÷ı

ÂflÌfl ±÷Ì„Lƒ› (⁄ÎèÎı„Lƒ›˘◊Ì ±√˘«fl) ˢ‰Î◊Ì ±Ï÷› ÁÒZ‹ »ı ±fiı ±ÎI‹ÎfiÌ

ÁÎ◊ı ±I›L÷ Á_„U·p ˢ‰Î◊Ì ±ıÀ·ı ¿ı ±ÎI‹ÎfiÎ ±ı¿ ±ı¿ ≠ÿıÂfiÌ ÁÎ◊ı ‰HÎΛı·_

ˢ‰Î◊Ì ±_ÿfl‰÷a ±ıÀ·ı ¿ı ±P›L÷fl »ı.

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ136

±Î ¿ÎflHÎı Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ’ÿ˚√·’b_ Á‹Îfi ˢ‰Î◊Ì ±¤˛ÎÏÿ ω¿Îfl˘fiÌ …ı‹

Ωı ⁄ÎèÎ ±ı‰Î ¤˘B›-V◊Ò·ÂflÌfl˘fiÌ Ï‰Ï«hÎ÷Î ÷‹ÎflÎ ‰Õı V‰Ì¿ÎflΛ »ı. ÷˘ ÷ıfiÌ …ı‹

±ÎI‹≠ÿı¢fiÌ ÁÎ◊ı ±ı¿‹ı¿w’ı ±_ÿfl flËı·_ ±fiı ±Ï÷› ÁÒZ‹ ±ı‰_ ¿‹˝fi_ ⁄fiı·_ …ı

¿Î‹˝HÎÂflÌfl »ı ÷ı ’HÎ ’ÿ˚√· ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÌ Ï‰Ï«hÎ÷Î ’HÎ ÷‹Îflı V‰Ì¿ÎflÌ ·ı‰Ì Ωı¥±ı.

÷ı ÷‹ı ¿ı‹ fi◊Ì V‰Ì¿Îfl÷Î ? ’ÿ˚√·fiÌ fl«fiÎV‰w’ Ëı÷ ÷˘ …ı‰˘ ±¤˛ÎÏÿ‹Î_ »ı …ı‰˘

¤˘B›-V◊Ò·ÂflÌfl˘‹Î_ »ı ÷ı‰˘ … ¿Î‹˝HÎÂflÌfl‹Î_ ’HÎ »ı. ‹ÎÀı ¿‹˝ ¤Î¤w’ı ÷◊Î

iÎÎfiΉflHÎ, ÿ½fiΉflHÎ ±ÎÏÿ w’ı ±fiı¿ ≠¿Îflı »ı ±fiı ∞‰ … ÷ı‰Î ÷ı‰Î ±K›‰ÁΛfiı

±fiÁÎflı ¿‹˘˝fiı ⁄Î_‘ı »ı. Ï«hÎ-ωϫhÎw’ı ’ÏflH΋Ήı »ı. ––1632––

∑§Ù ÃË∞ ÁfláÊÊ ŒÙ‚Ù, ÕÍ‹Ê∞ ‚√fl„UÊ Áflå¬◊ÈP§S‚ –Œ„UǪ„UáÊÊ÷ÊflÙ, Õ٠ÿ ‚¢‚Ê⁄UflÙÁë¿UûÊË H1633H

(∑§SÃÿÊ ÁflŸÊ ŒÙ·— SÕÍ‹ÿÊ ‚fl¸ÕÊ Áfl¬˝◊ÈÄÃSÿ – Œ„Uª˝„UáÊÊ÷ÊflSÃÃp ‚¢‚Ê⁄U√ÿflÁë¿UÁûÊ— H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ÷ı ÁÒZ‹ ÂflÌfl ωfiÎ V◊Ò· ÂflÌfl˘fiÌ Ï‰Ï«hÎ÷Î ‹Îfi̱ı

÷˘ Â_ ÿ˘Ê ±Î‰ı ? μkÎfl = V◊Ò· ÂflÌfl◊Ì ‹¿Î›ı·Î Á‰ı˝ ∞‰˘‹Î_ fi‰Î ¤‰fiÎ

ÿıË√˛ËHÎfi˘ ±¤Î‰ ◊Âı ±fiı ÷ıfiÎ◊Ì Á_ÁÎflfi˘ ωE»ıÿ ◊Âı. (±Î ‹˘À˘ ÿ˘Ê ±Î‰Âı.)

––1633––

ω‰ı«fi - ±„Bfi¤ÒÏ÷fiı ¿‹˝fiÌ ÏÁÏ©fiÌ ⁄Î⁄÷‹Î_ Ë…\ Á_÷˘Ê fi ◊‰Î◊Ì ŒflÌ◊Ì

’fl‹ÎI‹Îfiı ≠ë ¿flı »ı ¿ı Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ⁄ÎèÎ ±ı‰Î_ ±˙ÿÎÏfl¿ÎÏÿ ÁÎ÷‘Î÷fiÎ_ ⁄fiı·Î_

¤˘B›ÂflÌfl˘fiÌ ÷˘ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ≠I›ZÎ ¥„Lƒ›√˘«fl ˢ‰Î◊Ì ±¤˛ÎÏÿfiΠω¿Îfl˘fiÌ

…ı‹ ÷ı ’ÿ˚√·˘fiÌ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ÷˘ ±‹ı Á‹∞ ¿̱ı »Ì±ı ±fiı ÷ı◊Ì V‰Ì¿Îfḻı

’HÎ »Ì±ı ’fl_÷ ±ÎL÷Ïfl¿ ±ı‰_ ¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl »ı ±fiı ÷ıfiÌ ’HÎ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î »ı. ±Î

¿ı‹ ‹fiΛ ? ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ⁄Î⁄÷ ⁄ÎèÎ ¥„Lƒ›˘◊Ì ±S’‹ÎhÎαı ’HÎ ºÏp √˘«fl ◊÷Ì

fi◊Ì.

¿Î‹˝HÎÂflÌflfi_ ±„V÷I‰ ±fiı ÷ıfiÌ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ºÏp√˘«fl fi ˢ‰Î◊Ì fi

‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ±Î‰ı ? ±ıÀ·ı ¿ı ÷ı fi ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ±ı‰˘ ¿˘¥ ÿ˘Ê ⁄÷Ή˘

¿ı …ı◊Ì ±◊ν’ÏkÎ ¶ÎflÎ ÷ıfi_ ±„V÷I‰ ±fiı ÷ıfiÌ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ±‹Îflı ‹Îfi‰Ì … ’Õı

““SÕÍ‹Ù ŒflŒûÊÙ ÁŒflÊ Ÿ ÷Èæ˜UÄÔ” = V◊Ò· ±ı‰˘ ÿı‰ÿkÎ Ïÿ‰Áı ¤˘…fi ¿fl÷˘ fi◊Ì. ÷ıfi˘

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 137

±◊˝ ±ı ◊Λ »ı ¿ı ÷ı flÎhÎı ¤˘…fi ¿flı »ı. Ωı flÎhÎı ¤˘…fi fi ¿fl÷˘ ˢ› ÷˘ Ïÿ‰Áı

¤˘…fi fi ¿flfiÎfl˘ ÷ı V◊Ò· ¿ı‰Ì flÌ÷ı ˢ¥ ¿ı ? ±Î μÿÎËflH΋Î_ flÎÏhΤ˘…fi Ωı fi

V‰Ì¿Îfḻı ÷˘ ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷_ V◊Ò·I‰ CÎÀ÷_ fi◊Ì. ±Î ±◊ν’ÏkÎ≠‹ÎHÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ıfiÌ

…ı‹ ¿Î‹˝HÎÂflÌfl ±fiı ÷ıfiÌ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î Ωı fi V‰Ì¿Îfḻı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ±Î‰ı ? ÷ı

¿Ë˘ ¿ı …ı◊Ì ±◊ν’ÏkÎ ¶ÎflÎ ±‹Îflı ¿‹˝ ±fiı ÷ıfiÌ Ï‰Ï«hÎ÷Î V‰Ì¿Îfl‰Ì … ’Õı.

μkÎfl - ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ¿Ëı »ı ¿ı Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! Ωı ÁÒZ‹ ±fiı

±÷Ì„Lƒ› ±ı‰_ ¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl fi V‰Ì¿Îfl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ±fiı ºU›‹Îfi ±ı‰_ ¤˘B›ÂflÌfl …

Ωı ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ Q≤I›¿Î·ı V◊Ò· ±ı‰Î ºU›‹Îfi ¤˘B›ÂflÌfl◊Ì ‹¿Î›ı·Î Á‰ı˝ ’HÎ

∞‰˘fi_ ¤‰ÎL÷fl‹Î_ √‹fi ◊Âı fiËŸ ±fiı I›Î_ …¥fiı fi‰Î ¤˘√›˘B› ÂflÌfl ‹ı‚‰‰Îfi_

’HÎ flËıÂı fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ‰÷˝‹Îfi¿Î·Ìfi ¤˘B›ÂflÌfl ±ËŸ … flËÌ Ω› »ı, ÷ı ÂflÌfl

ÁÎ◊ı ±Î‰÷_ fi◊Ì ±ËŸ … ±„BfiÁ_V¿Îfl ¶ÎflÎ ⁄Î‚Ì fiά‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ±fiı

¤‰ÎL÷fl‹Î_ √‹fi ¿flΉı, ¤‰ÎL÷flfiÎ μI’ÏkÎV◊Îfi Á‘Ì ·¥ Ω›, I›Î_ …¥fiı fi‰Î

¤˘B›ÂflÌflfiÌ ≠΄M÷ ¿flΉı ÷ı ⁄‘Î_fiÎ ¿ÎflHΤÒ÷ ÁÒZ‹ ±fiı ±P›_÷fl ¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl Ë÷_.

÷ı ÂflÌfl ±÷Ì„Lƒ› ˢ‰Î◊Ì fi◊Ì ÿı¬Î÷_. ‹ÎÀı Ωı fi V‰Ì¿ÎflΛ ÷˘ Q≤I› ⁄Îÿ ±ÎI‹Î

¿ı‰· ±ı¿·˘ … ◊‰Î◊Ì ¤‰ÎL÷fl√‹fi ¿fl‰_ … ’Õı ±ı‰_ ’¿ÕÌ flάfiÎfl ¿˘¥ ≠Ï÷⁄_‘¿

÷k‰ ÷ıfiÌ ÁÎ◊ı fi ˢ‰Î◊Ì ¤‰ÎL÷fl√‹fi ±ÎÏÿ CÎÀÂı fiËŸ. ±ıÀ·ı …ıÀ·Î ∞‰˘ Q≤I›

’΋ı ÷ıÀ·Î Á‰ı˝ ∞‰˘ Q≤I› ⁄Îÿ ©-⁄©-Ïfifl_…fi ±fiı ±ÂflÌflÌ ⁄fi‰Î◊Ì ±√˛ı÷fi¤‰

±ıÀ·ı ¿ı ±Î√·Î ¤‰fiÎ ÂflÌflfi_ √˛ËHÎ fi Á_¤‰‰Î◊Ì Ï‰fiÎ ≠›Ifiı ‹˘ZÎı … …Âı. ÷ı◊Ì

Q≤I› ’΋÷Î Á‰ı˝ ’HÎ ∞‰˘fi˘ ¤‰ÎL÷fl CÎÀÂı fiËŸ. fi‰Î V◊Ò·ÂflÌflfiÌ ≠΄M÷ CÎÀÂı

fiËŸ. ±Î ≠‹ÎHÎı Q≤I› ⁄Îÿ ωfiÎ ≠›Ifiı ‹˘ZÎ … ◊Âı. ±Î ±ı¿ ‹˘À˘ ÿ˘Ê ±Î‰Âı.

≠ë - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ¿ÿΫ ±Î‹ ‹Îfi̱ı ¿ı V◊Ò·ÂflÌfl◊Ì »\Àı·˘ ∞‰ ÁÒZ‹¿Î‹˝HÎ

ÂflÌflfiÌ ÁËΛ ωfiÎ V‰›_ ±ı¿·˘ … ¤‰ÎL÷fl‹Î_ Ω› »ı ±fiı I›Î_ ÿıËÎL÷fl ‘ÎflHÎ

¿flı »ı. ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ?

μkÎfl - ¿Î‹˝HÎ ÂflÌflfiÌ ÁËΛ ωfiÎ ∞‰˘fiÌ ¤‰ÎL÷fl ≠΄M÷ V‰Ì¿ÎflΛ ÷˘ ¿›Î

∞‰fiı ¿›Î ZÎıh΋Î_, ¿˘fiÎ CÎfl‹Î_, ¿›Î ¿<·‹Î_, ¿¥ √Ï÷‹Î_ …‰_ ? I›Î_ ¿ıÀ·Î ‰Ê˝ ∞‰‰_ ?

¿ı‰_ ÂflÌfl ‘ÎflHÎ ¿fl‰_ ? ω√ıflı Á‰ı˝ ¤Î‰˘ Ïfi›Î‹¿ ÷k‰ ωfiÎ T›‰„V◊÷’HÎı CÎÀÂı

fiËŸ ±fiı Á‰˝hÎ ±T›‰V◊Î … ◊Âı. ‰‚Ì ‹˘ZÎı √›ı·Î ∞‰˘ ’HÎ ¿Î‹˝HÎÂflÌfl ωfiÎfiÎ

… »ı. ÷ı ∞‰˘ ’HÎ (Ωı ¿Î‹˝HÎÂflÌfl ωfiÎ ’HÎ …L‹-‹flHÎ ◊÷Î_ ˢ› ÷˘ ÷ı ‹@÷√÷

∞‰˘ ’HÎ) ŒflÌ◊Ì ¤‰ÎL÷fl√‹fi, ±’Ò‰˝-ÿıË‘ÎflHÎ, Á¬-ÿ—¬fi˘ ±fi¤‰, …L‹-…flÎ-

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ138

‹flHÎfiÌ ’ÌÕÎfiı ’΋fiÎflÎ ⁄fiÂı ±fiı ≠ÎM÷ ¿flı·˘ ‹˘ZÎ ÏfiWŒ‚ …Âı. ‹ÎÀı ¿Î‹˝HÎÂflÌfl

‹ÎL›Î ωfiÎ Á_ÁÎflfiÌ ±fiı ‹„@÷fiÌ T›‰V◊Î CÎÀÂı fiËŸ.

≠ë - ‘Îfl˘ ¿ı ±ı‹ ‹Îfi̱ı ¿ı ¿Î‹˝HÎÂflÌfl fi◊Ì …, ±fiı V◊Ò· ±ı‰Î ¤˘B›

ÂflÌfl‹Î_◊Ì ∞‰˘ …ı‰Î »\Àı »ı ÷ı‰Î … Q≤I› ⁄Îÿ ‹˘ZÎı … Ω› »ı. ¤‰ÎL÷fl …÷Î …

fi◊Ì, ÿıËÎL÷fl ‘ÎflHÎ ¿fl÷Î … fi◊Ì. ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ?

μkÎfl - Ωı ±Î‹ … ˢ› ±ıÀ·ı ¿ı ¿Î‹˝HÎÂflÌfl fi ˢ› ±fiı Q≤I› ⁄Îÿ Á‰ı˝

∞‰˘ ¤‰ÎL÷fl‹Î_ √›Î ωfiÎ ‹˘ZÎı … …÷Πˢ› ÷˘ ≠Ï÷Á‹›ı Ïfi√˘ÿ‹Î_ ±fi_÷Î,

‹fiW›¤‰‹Î_ μI¿Úp◊Ì Á_A›Î÷Î ±fiı Âıʤ‰˘‹Î_ μI¿Úp◊Ì ±Á_A›Î÷Î ∞‰˘ Q≤I› ’΋ı

»ı. ÷ı Á‰ı˝ ’HÎ ∞‰˘ ‹˘ZÎı … …‰ÎfiÎ. ±Î‹ ◊‰Î◊Ì ◊˘ÕÎ … ¿Î·‹Î_ Á_ÁÎflfi˘ ωE»ıÿ

◊‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰ı. Á_ÁÎfl‹Î_ ±ı¿ ’HÎ ∞‰ flËıÂı fiËŸ. ±¤T› ∞‰˘ ’HÎ Q≤I› ’΋÷Î

ˢ‰Î◊Ì ÷ı±˘fi˘ ’HÎ Q≤I› ⁄Îÿ ‹˘ZÎ … ◊‰Îfi˘. ±Î‰Ì ±Î’ÏkÎ ±Î‰Âı. ±Î ‰Î÷ ’HÎ

μÏ«÷ fi◊Ì.

÷◊Î ¤T› ˢ›, ±¤T› ˢ› ¿ı ÿ¤˝T› ˢ›. ±Î‹ Á‰ı˝ ’HÎ ∞‰˘fiı Q≤I› ÷˘

±‰U› ±Î‰ı … »ı ±fiı ÷ı Á‰ı˝ ’HÎ ∞‰˘ Q≤I› ⁄Îÿ ‹˘ZÎı … …Âı. …ı◊Ì ¤T›Î¤T›fiÌ

÷◊Î ±ÎÁLfi ¤T› ±fiı ÿ¤˝T›fiÌ T›‰V◊Î ’HÎ ÷ÀÌ …Âı. ‹ÎÀı Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ¿‹˝÷k‰

(¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl) fi ‹Îfi˘ ÷˘ CÎHÎÎ ÿ˘Ê˘ ±Î‰Âı. ––1633––

‚√flÁfl◊ÙÄπÊflûÊË, ÁŸP§Ê⁄UáÊ©U √fl ‚√fl‚¢‚Ê⁄UÙ –÷fl◊ÈP§ÊáÊ¢ fl ¬ÈáÊÙ, ‚¢‚⁄UáÊ◊•Ù •áÊÊ‚Ê‚Ù H1634H

(‚fl¸Áfl◊ÙˇÊʬÁûÊÁŸ¸c∑§Ê⁄UáÊ∑§Ù flÊ ‚fl¸‚¢‚Ê⁄U— – ÷fl◊ÈÄÃÊŸÊ¢ flÊ ¬ÈŸ— ‚¢‚⁄UáÊ◊ÃÙ˘ŸÊEÊ‚— H)

√Î◊Î◊˝ - ¿‹˝÷k‰ fi ‹Îfi‰Î◊Ì (1) Á‰˝∞‰˘fiı ‹˘ZÎfiÌ ≠΄M÷ ◊Âı. (2) Á‰ı˝

∞‰˘fi˘ Á_ÁÎfl ÏfiW¿ÎflHÎ ◊¥ …Âı. (3) ¤‰◊Ì ‹@÷ ◊›ı·Îfiı ŒflÌ◊Ì Á_ÁÎfl ◊Âı ±fiı

÷ı◊Ì (4) ‹˘Z΋Î_ ’HÎ ±Ï‰rÎÁ ◊Âı. (±Î‹ «Îfl ‹˘ÀÎ ÿ˘Ê˘ ±Î‰Âı.) ––1634––

ω‰ı«fi - Ωı ¿Î‹˝HÎÂflÌfl ±ıÀ·ı ¿ı ¿‹˝÷k‰ fi ‹Îfi̱ı ±fiı ‹ÎhÎ V◊Ò·

¤˘B›ÂflÌfl … ‹Îfi̱ı ÷◊Î ÷ı ÂflÌfl ’˘ÿ˚√Ï·¿ ˢ‰Î◊Ì ±¤˛ÎÏÿfiΠω¿ÎflfiÌ …ı‹ ¿‹˝

ωfiÎ ÷ı ¤˘B›ÂflÌflfiÌ ÁË… ωϫhÎ÷Î ‹Îfi̱ı ÷˘ Á‰ı˝ ’HÎ ∞‰˘ F›Îflı F›Îflı

’˘÷Îfi˘ ‰÷˝‹Îfi ¤‰ Á‹ÎM÷ ¿flı I›Îflı V◊Ò·ÂflÌfl‹Î_◊Ì fiÌ¿‚ı·Î ∞‰fiı ¿Î‹˝HÎÂflÌfl

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 139

fi ˢ‰Î◊Ì ∞‰fiı ≠Ï÷⁄_‘¿ ÷k‰ ¿˘¥ fi ˢ‰Î◊Ì ¤‰ÎL÷fl√‹fi flËıÂı fiËŸ ±ıÀ·ı Q≤I›

⁄Îÿ ‹˘ZÎ≠΄M÷ … ◊Âı. ÷◊Î ≠Ï÷Á‹›ı Ïfi√˘ÿÎÏÿ Á‰˝ ¤‰˘fiı ±Îl›Ì ±fi_÷ ±fi_÷

∞‰˘ Q≤I› ’΋÷Πˢ‰Î◊Ì ÷◊Î Á‰˝ ∞‰˘fiı ±Î›W› ’ÒHν ◊Λ I›Îflı Q≤I› fiyÌ Ë˘‰Î◊Ì

Q≤I› ⁄Îÿ Á‰ı˝ ∞‰˘fiÌ ‹„@÷ ◊Âı. ÷ı◊Ì ±Î Á_ÁÎfl ∞‰ ωfiÎfi˘ ◊Âı. Á_ÁÎflfi˘ ωE»ıÿ

±fiı Á‰˝ ∞‰˘fiı ‹„@÷fiÌ ≠΄M÷ ±Î ≠◊‹ÿ˘Ê ±Î‰Âı.

V◊Ò·ÂflÌflfiÎ I›Î√ ’»Ì ±ıÀ·ı ¿ı Q≤I› ’»Ì ÷ı ∞‰ ‹˘ZÎı fi Ω› ±fiı ¤‰ÎL÷fl

¿flı ÷˘ Á‰˝◊Î ÂflÌfl ωfiÎfiÎ ±ÂflÌflÌ ∞‰˘fiı ¤‰‹Î_ fl¬Õ‰Îfi_ ¿ı‹ ⁄fiı ? ±fiı Ωı

¿‹˝ …ı‰_ ¿˘¥ ¿ÎflHÎ fi◊Ì »÷Î_ ’HÎ ’fi…˝L‹ ·ı‰Îfi˘ ≠Á_√ ‹Îfi̱ı ÷˘ ±Î‹ ‹Îfi÷Î_

¿ÎflHΠωfiÎ … ∞‰˘fiı …L‹-‹flHÎfi˘ Á_ÁÎfl ·Î√ ’ÎÕ‰ÎfiÌ ±Î’ÏkÎ ±Î‰ı ÷◊Î Q≤I›

⁄Îÿ @›Î_ …‰_ ? ¿›Î ¤‰‹Î_ …‰_ ? ¿ıÀ·Î ‰Ê˝ I›Î_ ∞‰‰_ ? fl˘√Ì ◊‰_ ¿ı Ïfifl˘√Ì

◊‰_ ? ¥I›ÎÏÿ ¿˘¥ T›‰V◊Î flËıÂı fiËŸ. T›‰V◊Î’¿ ÷k‰ …ı ¿‹˝÷k‰ »ı. ÷ı fi ‹Îfi‰Î◊Ì

±Î¬˘› ±Î Á_ÁÎfl ÏfiW¿ÎflHÎ ±fiı ±T›‰V◊Ή΂˘ ◊Âı. ±Î ⁄ÌΩı ÿ˘Ê ±Î‰Âı.

÷◊Î ¿‹˝ ωfiÎ ’HÎ ’fi¤˝‰ ◊÷Πˢ› ±fiı V◊Ò·ÂflÌfl‹Î_◊Ì fiÌ¿‚ı·Î ∞‰˘fiı

⁄Ì…\_ ¿˘¥ ÂflÌfl fi ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ±ÂflÌflÌ ±ı‰Î ÷ı ∞‰˘fiı Ωı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_

¤À¿‰Îfi_ ⁄fi÷_ ˢ› ÷˘ ¤‰‹Î_◊Ì ‹@÷ ◊›ı·Î ÏÁ©fiÎ ∞‰˘fiı ωfiÎ ¿ÎflHÎı ’HÎ

±¿V‹Î÷˚ ŒflÌ◊Ì …L‹-…flÎ-Q≤I›-fl˘√ ±fiı ¢¿ÎÏÿ ¤flı·Î ±Î Á_ÁÎflfiÌ ≠΄M÷ ◊Âı.

÷ı±˘fiı ’HÎ Á_ÁÎfl‹Î_ ’Õ‰ÎfiÌ ±Î’ÏkÎ ±Î‰Âı ±fiı ÷ı±˘fiı ’HÎ …L‹-‹flHÎfiÌ ’fl_’flÎ

·Î√ ’ÕÂı. ±Î hÎÌΩı ÿ˘Ê ±Î‰Âı.

÷◊Î Ωı ¤‰‹Î_◊Ì ‹˘Z΋Î_ √›ı·Î ∞‰˘fiı ’HÎ Á_ÁÎfl‹Î_ fl¬Õ‰Îfi_ ⁄fi÷_ ˢ›

÷˘ ‹˘ZÎı Ω±˘ ¿ı ‹˘ZÎı fi Ω±˘. ±Î ⁄Lfiı Á‹Îfi … ◊Âı. ¿ÎflHÎ ¿ı I›Î_ …¥fiı ’HÎ

ŒflÌ Á_ÁÎfl‹Î_ ±Î‰‰Îfi_ … »ı. …L‹-‹flHÎÎÏÿfiÌ ’ÌÕÎ ¤˘√‰‰ÎfiÌ … »ı. ÷˘ I›Î_ …¥fiı

’HÎ Â_ ¿fl‰Îfi_ ? ±Î‰Î ω«Îfl˘◊Ì ‹˘ZÎ≠΄M÷ ≠I›ı ±Ï‰rÎÁ ±Î‰Âı ±◊ν÷˚ ¿˘¥ ∞‰˘

‹˘ZÎ≠΄M÷fiÌ ¥E»Î flάÂı fiËŸ. ±Î «˘◊˘ ÿ˘Ê ±Î‰Âı. Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ¿‹˝÷k‰ fiËŸ

‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰Î ±fiı¿ÿ˘Ê˘ ±Î‰Âı. ––1634––

◊ÈûÊS‚Ê◊ÈÁûÊ◊ÿÊ, ¡ËfláÊ ∑§„¢U „UflîÊ ‚¢’¢œÙ? –‚Ùê◊ ! ÉÊ«US‚ √fl, Ÿ÷‚Ê ¡„U flÊ Œ√flS‚ Á∑§Á⁄UÿÊ∞ H1635H

(◊ÍøSÿÊ◊ÍÁø◊ÃÊ, ¡ËflŸ ∑§Õ¢ ÷flØ ‚ê’㜗? – ‚ıêÿ ! ÉÊ≈USÿfl Ÿ÷‚Ê ÿÕÊ flÊ º˝√ÿSÿ Á∑˝§ÿÿÊ H)

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ140

√Î◊Î◊˝ - ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ¿‹˝fiı ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î ∞‰fiÌ ÁÎ◊ı Á_⁄_‘ ¿ı‹ ◊Λ ? μkÎfl-

…ı‹ CÎÀfi˘ ±Î¿ÎÂfiÌ ÁÎ◊ı ±fiı ƒT›fi˘ Ïø›ÎfiÌ ÁÎ◊ı Á_⁄_‘ »ı. ÷ı‹ ¿‹˝fi˘ ±fiı ∞‰fi˘

Á_⁄_‘ »ı. ––1635––

ω‰ı«fi - ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤fiÌ ±ÎÀ·Ì ±Q≤÷‰ÎHÎÌ ÁÎ_¤Y›Î ⁄Îÿ

±„Bfi¤ÒÏ÷ ¿‹˝fiÌ ⁄Î⁄÷‹Î_ ‹fi‹Î_ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiΠω«Îfl ‘flΉı »ı ¿ı ‘Îfl˘ ¿ı

““¿‹˝÷k‰”” »ı ±ı‹ ‹ÎfiÌ ·¥±ı, ÿflı¿ Á_ÁÎflÌ ∞‰˘fiı ¿‹˘˝fi_ ⁄fiı·_ ¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl »ı.

±Î‰_ ’HÎ V‰Ì¿ÎflÌ ·¥±ı, ≠Ï÷⁄_‘¿ ±ı‰_ ¿‹˝÷k‰ »ı. ÷˘ ’HÎ ÷ı ωʛ‹Î_ ⁄ÌΩı ±ı¿

≠ë ◊Λ »ı. ÷ı ±ı »ı ¿ı-

¿‹˝ ±ı ’ÿ˚√·ƒT› ˢ‰Î◊Ì ‹Ò÷˝’ÿÎ◊˝ »ı ±fiı ±ÎI‹Î ‰Hν-√_‘-flÁ ±fiı V’½

ωfiÎfi˘ ˢ‰Î◊Ì ±‹Ò÷˝ ’ÿÎ◊˝ »ı. ±Î ‰Î÷ Á_ÁÎfl‹Î_ ΩHÎÌ÷Ì »ı. ÷◊Î ¿‹˝ «ZÎ◊Ì ¤·ı

±√˘«fl »ı ÷˘ ’HÎ ‰HÎνÏÿ √H΢‰Î‚_ ˢ‰Î◊Ì ‹Ò÷˝ »ı. ±Î ‰Î÷ √Î◊Î 1625-1626-

1627 ‹Î_ ’Ëı·Î_ lÌ ’fl‹ÎI‹Î ‰Õı … ÏÁ© ¿flÎ¥ »ı. ÷ı◊Ì ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ¿‹˝fi˘ ±‹Ò÷˝

±ı‰Î ±ÎI‹ÎfiÌ ÁÎ◊ı Á_⁄_‘ ¿ı‹ CÎÀı ? Á_⁄_‘ ⁄ı ≠¿Îflfi˘ ˢ› »ı. ±ı¿ Á_›˘√Á_⁄_‘

±fiı ⁄ÌΩı Á‹‰Î›Á_⁄_‘. ±Î ⁄Lfiı Á_⁄_‘‹Î_◊Ì ±ı¿ ’HÎ Á_⁄_‘ ““¿‹˝ ±fiı ∞‰”” fiÌ

‰E«ı Á_¤‰÷˘ fi◊Ì.

Á_›˘√Á_⁄_‘ ⁄ı ƒT›˘fi˘ … ˢ› »ı. ±ËŸ ¿‹˝ ±ı ’ÿ˚√· ƒT› »ı ±fiı ±ÎI‹Î

±ı «ı÷fiƒT› »ı. ÷ı◊Ì ⁄Lfiı ƒT›˘ ÷˘ »ı. ’fl_÷ ±ı¿ ‹Ò÷˝ ƒT› »ı. ⁄Ì…\_ ±‹Ò÷˝ ƒT›

»ı. ÷ı◊Ì Ï‰Ω÷Ì› ˢ‰Î◊Ì ⁄Lfiıfi˘ Á_›˘√ Á_⁄_‘ ¿ı‹ ◊Λ ? ÷ı◊Ì Á_›˘√Á_⁄_‘ ⁄ıÁ÷˘

fi◊Ì. ÷◊Î Á‹‰Î›Á_⁄_‘ ÷˘ √HÎ-√HÎÌfi˘ … ˢ› »ı. ±Î ⁄Lfiı ƒT›˘ ˢ‰Î◊Ì √HÎ-

√HÎ̤Ή‰Î‚Î fi◊Ì ÷ı◊Ì Á‹‰Î›Á_⁄_‘ ’HÎ ¿ı‹ CÎÀı ? ÷ı◊Ì ¿‹˝ »ı. ±Î‹ ‹Îfi̱ı

÷˘ ’HÎ ÷ı ⁄Lfiıfi˘ ¿˘¥ Á_⁄_‘ CÎÀ÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ’HÎ ±ı‹ ·Î√ı »ı ¿ı ¿‹˝ fi◊Ì. ±Î‰Î

ω«Îfl˘‰Î‚Î ±„Bfi¤ÒÏ÷ ¤√‰Îfifiı ’Ò»ı »ı ¿ı -

Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ¿‹˝ ±ı ‹Ò÷˝ »ı ±ı‰_ ±Î’lÌ ‰Õı ’Ò‰ı˝ Á‹Ω‰Î›_ »ı. ÷ı◊Ì ‹Ò÷˝

±ı‰Î ¿‹˝fi˘ ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î ±ÎI‹ÎfiÌ ÁÎ◊ı Á_›˘√ ¿ı Á‹‰Î› Á_⁄_‘ ¿ı‹ CÎÀı ? ±Î

¿ÎflHÎ◊Ì ¿‹˝fiÌ ÏÁÏ© ◊Λ ÷˘ ’HÎ ““Á_⁄_‘ fi CÎÀ‰Î V‰w’”” ÿ˘Ê ÷˘ ±‹fiı ÿı¬Î›

… »ı ÷ıfi_ Â_ ¿fl‰_ ?

¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ¿˘‹· V‰fl◊Ì μkÎfl ±Î’ı »ı ¿ı Ëı Á˙Q› ±„Bfi¤ÒÏ÷ !

…ı‹ ‹Òkν ±ı‰Î CÎÀfi˘ ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î ±Î¿ÎÂfiÌ ÁÎ◊ı ωΩ÷Ì› ƒT› ˢ‰Î »÷Î_ ÷ı ⁄Lfiı

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 141

ƒT› ˢ‰Î◊Ì Á_›˘√Á_⁄_‘ CÎÀı »ı. ÷ı‹ ¿‹˝ ±fiı ∞‰ ’HÎ ‹Ò÷˝-±‹Ò÷˝ ˢ‰Î »÷Î_

Á_›˘√Á_⁄_‘ CÎÀÌ Â¿ı »ı. ±◊‰Î V◊Ò· ±˙ÿÎÏfl¿ÎÏÿ ¤˘B› ÂflÌfl ¿ı …ı ‹Ò÷˝ »ı ÷ıfi˘

±fiı ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î ±ÎI‹Îfi˘ …ı‹ Á_›˘√ Á_⁄_‘ ÁÎZÎÎ÷˚ … ÿı¬Î› »ı ÷ı‹ ÁÒZ‹ ±ı‰Î

¿Î‹˝HÎÂflÌflfi˘ ±fiı ±ÎI‹Îfi˘ ’HÎ Á_›˘√Á_⁄_‘ CÎÀÌ Â¿ı »ı. ‹ÎÀı Á_›˘√Á_⁄_‘ ‹Îfi‰Î‹Î_

‹Ò÷ν‹Ò÷˝fiÌ Ï‰Ω÷Ì›÷Î ⁄Α¿ ⁄fi÷Ì fi◊Ì.

±◊‰Î ““±_√·Ì”” ±ÎÏÿ ƒT›fi˘ ““±Î¿<_«fi ±fiı ≠ÁÎflHΔ” w’ Ïø›ÎfiÌ ÁÎ◊ı

…ı‹ Á‹‰Î›Á_⁄_‘ CÎÀÌ Â¿ı »ı ÷ı‹ ±ËŸ ∞‰ ±fiı ¿‹˝fiÌ ÁÎ◊ı Á‹‰Î›Á_⁄_‘ ’HÎ

CÎÀÌ Â¿ı »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±_√·Ì …ı‹ ±ı¿ ≠¿Îflfi_ ƒT› »ı. ÷ı‹ ±ÎI‹Î ’HÎ ±ı¿ ≠¿Îflfi_

ƒT› »ı. ÷◊Î ±Î¿<_«fi ±fiı ≠ÁÎflHÎ ±ı …ı‹ ±ı¿ ≠¿ÎflfiÌ Ïø›Î »ı ÷ı‹ ‹fi-‰«fi-

¿Î›Îfi˘ ’ÏflV’_ÿfiÎI‹¿ …ı ›˘√ »ı ÷ı Ïø›Î »ı. ±Î Ïø›Î◊Ì … ¿‹˝⁄_‘ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì

›˘√ÎI‹¿ Ïø›Îfiı … ¿ÎflH΋Î_ ¿Î›˝fi˘ μ’«Îfl ¿flÌfiı ¤Î‰¿‹˝ ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı L›Î›ÂÎj΋Î_

““ƒT› ±fiı √HÎfiÌ ‰E«ı”” ÷◊Î ““ƒT› ±fiı Ïø›ÎfiÌ ‰E«ı”” Á‹‰Î›Á_⁄_‘ ±ıÀ·ı ¿ı

ÏfiI›Á_⁄_‘ ‹Îfi‰Î‹Î_ ±ÎT›˘ »ı. ±fiı …ˆfiÿ½fi‹Î_ μ’ÎÿÎfi-μ’Îÿı› w’ı ¿Î›˝-¿ÎflHÎÁ_⁄_‘

‹Îfi‰Î‹Î_ ±ÎT›˘ »ı. ÷ı Á‹‰Î›Á_⁄_‘ ±ËŸ ’HÎ CÎÀÌ Â¿ı »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±ÎI‹Î ±ı

ƒT› »ı ±fiı ›˘√ÎI‹¿ ¿‹˝ ±ı Ïø›Î »ı. ÷ı◊Ì ƒT› ±fiı Ïø›Î V‰Ì¿Îfl‰Î◊Ì Á‹‰Î›Á_⁄_‘

= μ’ÎÿÎfi-μ’Îÿı› Á_⁄_‘ ’HÎ CÎÀÂı. ±Î flÌ÷ı ⁄LfiıfiÌ ‰E«ı ¿‹˝fiı ƒT› ‹Îfi‰Î◊Ì

Á_›˘√Á_⁄_‘ ±fiı ƒT›-Ïø›Î ‹Îfi‰Î◊Ì Á‹‰Î›Á_⁄_‘ Á_¤‰Ì ¿ı »ı. ––1635––

•„UflÊ ¬ìÊÄπ¢ Áøÿ, ¡ËflÙflÁŸ’¢œáÊ¢ ¡„U ‡Ê⁄UË⁄¢U –Áø_ÔUß ∑§ê◊ÿ◊fl¢, ÷fl¢Ã⁄U ¡Ëfl‚¢¡ÈûÊ¢ H1636H

(•ÕflÊ ¬˝àÿˇÊ◊fl, ¡ËflÙ¬ÁŸ’㜟¢ ÿÕÊ ‡Ê⁄UË⁄U◊˜ – ÁÃDÔUÁà ∑§Ê◊¸áÊ◊fl¢, ÷flÊãÃ⁄U ¡Ëfl‚¢ÿÈÄÃ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î ≠I›ZÎ ºU›‹Îfi ±ı‰_ ÂflÌfl …ı‹ ∞‰fiÌ ÁÎ◊ı Á_⁄_‘‰Î‚_ ÿı¬Î›

»ı ÷ı‹ ¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl ’HÎ ¤‰ÎL÷fl‹Î_ …÷Î ∞‰fiÌ ÁÎ◊ı Á_›@÷ »ı. ––1636––

ω‰ı«fi - …ı‹ CÎÀ ±ı ‹Ò÷˝ »ı ±fiı ±Î¿Î ±ı ±‹Ò÷˝ »ı. »÷Î_ ⁄Lfiı ’ÿÎ◊˘˝

ƒT› ˢ‰Î◊Ì ÷ı ⁄LfiıfiÌ ‰E«ı Á_›˘√Á_⁄_‘ »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı ¿‹˝ ±fiı ±ÎI‹Îfi˘ ’HÎ Á_›˘√

Á_⁄_‘ »ı. ±Î ±ı¿ μÿÎËflHÎ ’Ëı·Î_fiÌ √Î◊΋Î_ …HÎÎT›_. ±Î √Î◊΋Î_ ““±◊‰Î”” ÂOÿ

·¬Ìfiı ⁄Ì…\_ ’HÎ ±Î‰_ … Á_ÿfl μÿÎËflHÎ ±Î’Ìfiı ±Î … ‰Î÷ ‰‘Îflı V’p ¿flı »ı ¿ı-

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ142

«ZÎ ±ÎÏÿ ¥„Lƒ›˘◊Ì ≠I›ZÎ ±fi¤‰Î÷_ ±˙ÿÎÏfl¿ ±ÎÏÿ V◊Ò· ¤˘B›ÂflÌfl ±ı

‹Ò÷˝ »ı ±fiı ±ÎI‹Î ±ı ±‹Ò÷˝ »ı. »÷Î_ ‹Ò÷˝ ±ı‰_ ÂflÌfl ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î ±ÎI‹ÎfiÌ ÁÎ◊ı

Á_⁄_‘‰Î‚_ ÁÎZÎÎ÷˚ …HÎΛ »ı. ±ı … ≠‹ÎHÎı ±ı¿ ¤‰◊Ì ±L› ¤‰‹Î_ …÷Î ∞‰fiÌ ÁÎ◊ı

Á_›˘√ ’΋ı·_ ÁÒZ‹ ±ı‰_ ¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl »ı. ±Î‹ Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. Ωı

‹Òkν ±ı‰_ ¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl ¤‰ÎL÷fl‹Î_ …÷Î ∞‰ ÁÎ◊ı ΩıÕΛı·_ fi ˢ› ÷˘ V‰÷_hÎ ◊›ı·˘

÷ı ∞‰ Ïfi›‹Î ‹˘ZÎı … Ω› ±fiı Ωı ±Î‹ ◊Λ ÷˘ Q≤I› ’΋÷Î Á‰˝ ∞‰˘fiÌ ‹„@÷,

Á_ÁÎflfi˘ ωE»ıÿ, ‹@÷ ∞‰˘fi_ ’fi— Á_ÁÎfl√‹fi ±fiı ‹„@÷‹Î_ ±Ï‰rÎÁ ¥I›ÎÏÿ CÎHÎÎ

ÿ˘Ê˘ ±Î‰ı. ‹ÎÀı V◊Ò· ÂflÌflfiÌ …ı‹ ÁÒZ‹ÂflÌfl ÁÎ◊ı (ƒT›¿‹˝ ÁÎ◊ı) ’HÎ ±ÎI‹Îfi˘

Á_›˘√Á_⁄_‘ »ı ÷◊Î ¿‹˝⁄_‘fiÎ Ëı÷¤Ò÷ ‹fi-‰«fi-¿Î›ÎfiÌ Ïø›Î (w’ ¤Î‰¿‹˝fiÌ) ÁÎ◊ı

±Î ±ÎI‹Îfi˘ Á‹‰Î›Á_⁄_‘ ’HÎ »ı.

≠ë - ±„Bfi¤ÒÏ÷ —- Ëı ≠¤ ! ““¿‹˝÷k‰ (¿Î‹˝HÎÂflÌfl)”” fi ‹Îfi̱ı ±fiı ‘‹˝

±fiı ±‘‹˝fiÎ ¿ÎflHÎı ±Î ⁄ÎèÎ V◊Ò· ±ı‰_ ¤˘B›ÂflÌfl ∞‰fiÌ ÁÎ◊ı Á_›˘√Á_⁄_‘ ’΋ı·_

»ı ±ı‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ? ±◊ν÷˚ ¿‹˝fiı ⁄ÿ·ı ‘‹Î˝‘‹˝ ‹Îfi̱ı, ¿ÎflHÎ ¿ı fiˆ›ÎÏ›¿-

‰ˆÂıÏÊ¿ ÿ½fi¿Îfl˘ ±ÎI‹ÎfiÎ ‘‹Î˝‘‹˝ fi΋fiÎ ⁄ı √H΢ ‹Îfiı »ı. ÷ıfiÎ ¿ÎflHÎı V◊Ò·

ÂflÌflfi˘ ±fiı ±ÎI‹Îfi˘ Á_›˘√ ◊›˘ »ı. ±ı‹ ÷ı ÿ½fi¿Îfl˘ ‹Îfiı »ı. ÷ı … ‰Î÷ V‰Ì¿ÎflÌ

·¥±ı ±fiı ¿‹˝ fi ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ±Î‰ı ?

μkÎfl - Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! Ë_ ÷‹fiı ’Ò»\_ »\_ ¿ı ¿ı V◊Ò·ÂflÌfl ±fiı ±ÎI‹Îfi˘ Á_›˘√

◊‰Î‹Î_ ¿ÎflHΤÒ÷ ±ı‰Î ‘‹Î˝‘‹˝ ÷‹ı …ı ‹ÎL›Î ÷ı ‹Ò÷˝’ÿÎ◊˝ »ı ¿ı ±‹Ò÷˝’ÿÎ◊˝ »ı ?

Ωı ÷‹ı ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı ±Î ‘‹Î˝‘‹˝ fi΋fiÎ_ ÷k‰ ±ı ‹Ò÷˝ »ı. ÷˘ ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ‘‹Î˝‘‹˝fi˘

±‹Ò÷˝ ±ı‰Î ±ÎI‹ÎfiÌ ÁÎ◊ı Á_⁄_‘ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ◊›˘ ? ±◊ν÷˚ Ωı ¿‹˝fiı ‹Ò÷˝ ‹Îfi÷Î_ ±‹Ò÷˝

±ÎI‹ÎfiÌ ÁÎ◊ı Á_⁄_‘ ÷‹ÎflÌ ºÏp±ı CÎÀ÷˘ fi◊Ì. ÷˘ ±Î … ¿ÎflHÎı ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ‘‹Î˝‘‹˝fi˘

Á_⁄_‘ ’HÎ ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î ±ÎI‹ÎfiÌ ÁÎ◊ı ¿ı‹ CÎÀÂı ? ±ËŸ …ı ÿ˘Ê ÷‹fiı ÿı¬Î› »ı

÷ı … ÿ˘Ê I›Î_ ’HÎ ±Î‰Âı ….

ˉı ¿ÿΫ ÷‹ı ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı ‘‹˝ ±ı ’H› »ı ±fiı ±‘‹˝ ±ı ’Î’ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı

‘‹Î˝‘‹˝ ⁄Lfiı ÷k‰ ‹Ò÷˝ »ı ±fiı ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ‘‹Î˝‘‹˝fi˘ ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î ±ÎI‹Î ÁÎ◊ı √‹ı

÷ı‰Ì flÌ÷ı ¿ı‹ı ¿flÌ Á_⁄_‘ ◊¥ … Ω› »ı. ÷˘ ’»Ì ¿‹˝fi˘ ’HÎ ±Î ±ÎI‹ÎfiÌ ÁÎ◊ı

±Î Á_⁄_‘ ◊¥ … Ω› »ı. ±Î‹ ¿ı‹ fi◊Ì V‰Ì¿Îfl÷Î ? Ωı ‘‹Î˝‘‹˝fiı ‹Ò÷˝ ‹ÎfiÌfiı ÷ıfiÎ

¶ÎflÎ ¤˘B›ÂflÌflfi˘ Á_⁄_‘ ∞‰ ÁÎ◊ı CÎÀΉ¢. ÷˘ ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¿‹˝fiı ‹Ò÷˝ ‹ÎfiÌfiı ÷ıfiÎ

¶ÎflÎ ¤˘B›ÂflÌflfi˘ Á_⁄_‘ ∞‰ ÁÎ◊ı CÎÀΉ‰Î‹Î_ ÷‹fiı Â_ ‹U¿ı·Ì ÿı¬Î› »ı ? ±◊ν÷˚

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 143

‘‹Î˝‘‹˝fiı ‹Ò÷˝ ‹ÎfiÌfiı I›Î_ Á_›˘√ Á_⁄_‘ ‹Îfi‰˘ ±fiı ¿‹˝fiÌ ⁄Î⁄÷‹Î_ Á_›˘√Á_⁄_‘ fi

‹Îfi‰˘ ÷ı μÏ«÷ fi◊Ì. ¿‹˝fiÌ ÁÎ◊ı ±ÎI‹Îfi˘ Á_›˘√Á_⁄_‘ ‹Îfi‰˘ Ωı¥±ı.

ˉı ¿ÿΫ ÷‹ı ±ı¿ ¿Ë˘ ¿ı ‘‹Î˝‘‹˝ ±ı ±ÎI‹ÎfiÎ √HÎ »ı ‹ÎÀı ±‹Ò÷˝ »ı ’HÎ

‹Ò÷˝ fi◊Ì. ÷˘ ‘‹Î˝‘‹˝ ±‹Ò÷˝ ±fiı ⁄ÎèÎV◊Ò· ÂflÌfl ‹Ò÷˝. ±Î ⁄Lfiıfi˘ Á_⁄_‘ ÷‹ÎflÎ

‹÷ ≠‹ÎHÎı ¿ı‹ CÎÀÂı ? ¿ÎflHÎ ¿ı ÷‹Îfl˘ ±Ï¤≠Λ ÷˘ ±ı‰˘ »ı ¿ı ‹Ò÷˝ ±fiı ±‹Ò÷˝fi˘

Á_⁄_‘ fi ◊Λ ÷ı◊Ì … ¿Î‹˝HÎÂflÌflfi˘ ±fiı ±ÎI‹Îfi˘ Á_⁄_‘ ÷‹ı fi◊Ì V‰Ì¿Îfl÷Î. ÷˘

’»Ì ±‹Ò÷˝ ‹Îfiı·Î ±ı‰Î ‘‹Î˝‘‹˝fi˘ Á_⁄_‘ ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ¤˘B› ÂflÌfl ÁÎ◊ı ¿ı‹ CÎÀÂı ?

¿ÿΫ ÷‹ı ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı ‘‹Î˝‘‹˝ ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ¤˘B›ÂflÌflfiÌ ÁÎ◊ı

Á_⁄_‘ ’΋÷Î fi◊Ì. ÷˘ Á_⁄_‘ fiËÌ ’΋ı·Î ±◊ν÷˚ ±Á_⁄© ±ı‰Î ‘‹Î˝‘‹˝ ⁄ÎèÎ

¤˘B›ÂflÌflfiÌ Ï‰Ï«hÎ «ıp΋Î_ ÏfiÏ‹kÎ ¿ı‹ ⁄fiÌ Â¿ı ? Ωı ±Á_⁄© ±ı‰Î ‘‹Î˝‘‹˝

¤˘B›ÂflÌflfiÌ Ï‰Ï«hÎ÷΋Î_ ¿ÎflHÎ ⁄fi÷Πˢ› ÷˘ √‹ı ÷ıfiÎ ‘‹Î˝‘‹˝ √‹ı ÷ıfiÎ ÂflÌflfiÌ

ωϫhÎ÷Îfi_ ’HÎ ¿ÎflHÎ ⁄fi‰Î Ωı¥±ı ±fiı Ωı ±Î‹ ⁄fiı ÷˘ CÎHÎÌ ±T›‰V◊Î ◊Λ

±ıÀ·ı ¿ı ±Ï÷≠Á_√ ÿ˘Ê ±Î‰ı. ÷ı◊Ì ‘‹Î˝‘‹˝fiı ±‹Ò÷˝ fi ‹Îfi÷Î_ ‹Ò÷˝ … ‹Îfi‰Î ’Õı

±fiı Ωı ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ‘‹Î˝‘‹˝fi˘ ¿Î›˝-¿ÎflHÎ Á_⁄_‘ ⁄ÎèÎÂflÌfl ÁÎ◊ı ‹Îfi˘ »˘ ÷˘ ’»Ì

‹Ò÷˝ ±ı‰Î ¿‹˝fi˘ (¿Î‹˝HÎ ÂflÌflfi˘) ’HÎ ÷ı Á_⁄_‘ ⁄ÎèÎV◊Ò·ÂflÌfl ÁÎ◊ı ±fiı ÷ı ¶ÎflÎ

∞‰ ÁÎ◊ı ¿ı‹ fi◊Ì ‹Îfi÷Î ? ±◊ν÷˚ ∞‰-¿‹˝fi˘ Á_⁄_‘ ’HÎ ‹Îfi‰˘ Ωı¥±ı.

Ωı ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ‘‹Î˝‘‹˝fi˘ Á_⁄_‘ ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î ∞‰ ÁÎ◊ı ‹Îfi˘ »˘ ÷˘ ‹Ò÷˝ ±ı‰Î

¿‹˝fi˘ Á_⁄_‘ ’HÎ ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î ±ÎI‹Î ÁÎ◊ı V‰Ì¿ÎflÌ ·ı‰˘ Ωı¥±ı. ‰‚Ì ±Î ‘‹Î˝‘‹˝

±ı ±ÎI‹ÎfiÎ √HÎ … fi◊Ì. ’fl_÷ ’H›-’Î’ fi΋fiÎ_ ⁄ı ≠¿ÎflfiÎ_ ¤Î¤ ¿‹˝ … »ı.

flŒÁflÁ„UÃ∑§◊¸¡ãÿÙ œ◊¸—, flŒÁŸÁ·h∑§◊¸¡ãÿÙ˘œ◊¸— ÁÎflÎ_ ¿ı ‰ıÿ‹Î_ ¿Ëı·Ì Ïø›Î◊Ì

◊›ı·˘ ÷ı ‘‹˝ ±fiı ‰ıÿ‹Î_ ÏfiÊı‘ı·Ì Ïø›Î◊Ì ◊›ı·˘ ÷ı ±‘‹˝. ±Î ⁄Lfiı‹Î_ Ïø›Î◊Ì ◊›ı·Î

¿‹˝⁄_‘fiı … (’H›-’Î’fiı …) ‘‹Î˝‘‹˝ ÂOÿ◊Ì Á‹ΩT›Î »ı. ‹ÎÀı ‘‹Î˝‘‹˝ ±ı √HÎ

fi◊Ì. ’fl_÷ ¿‹˝ fi΋fi_ ‹Òkν÷k‰ … »ı. ÷ı◊Ì ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ¿‹˝fi˘ ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î ±ÎI‹ÎfiÌ

ÁÎ◊ı Á_›˘√Á_⁄_‘ ““CÎÀ-±Î¿Î”” fiÌ …ı‹ ÁÎflÌ flÌ÷ı Á_¤‰Ì ¿ı »ı. ––1636––

◊ÈûÊáÊÊ◊ÈÁûÊ◊•Ù, ©UflÉÊÊÿÊáÊÈǪ„UÊ ∑§„¢U „UÙîÊÊ ? –¡„U ÁflááÊÊáÊÊ߸áÊ¢, ◊ß⁄UʬÊáÊÙ‚„UÊߢÁ„¢U H1637H

(◊ÍøŸÊ◊ÍÁø◊Ã, ©U¬ÉÊÊÃʟȪ˝„Uı ∑§Õ¢ ÷flÃÊ◊˜ – ÿÕÊ ÁflôÊʟʌ˟ʢ, ◊ÁŒ⁄Uʬʟı·œÊÁŒÁ÷— H)

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ144

√Î◊Î◊˝ - ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ¿‹˝ ‰Õı ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î ±ÎI‹Îfiı μ’CÎÎ÷ ±fiı ±fi√˛Ë ¿ı‹

◊Λ ? …ı‹ ‹ÏÿflÎ’Îfi ±fiı ±˙Ê‘ÎÏÿ ‰Õı ωiÎÎfiÎÏÿfiı μ’CÎÎ÷-±fi√˛Ë ◊Λ »ı. ÷ı‹

±ËŸ ΩHΉ_. ––1637––

ω‰ı«fi - ±„Bfi¤ÒÏ÷ ¿‹˝fiÌ ⁄Î⁄÷‹Î_ ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤fiı …\ÿÌ …\ÿÌ

flÌ÷ı ≠ë ¿flı »ı ¿ı - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ‘Îfl˘ ¿ı ““¿‹˝÷k‰ »ı”” ±ı‹ ‹ÎfiÌ ·¥±ı ÷˘ ’HÎ

±ı ≠ë ◊Λ »ı ¿ı ¿‹˝ ±ı ‰HÎνÏÿ √H΢‰Î‚_ ˢ‰Î◊Ì ‹Ò÷˝ƒT› »ı ±ı‹ ±Î’ Á‹Ω‰˘

»˘. F›Îflı ±ÎI‹ƒT› ÷˘ ±‹Ò÷˝ƒT› »ı. ÷ı◊Ì ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ¿‹˝ ¶ÎflÎ ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î

±ÎI‹ƒT›fiı ±ÎêÎÿ ◊‰Î V‰w’ ±fi√˛Ë (·Î¤) ±fiı ’Ïfl÷Î’ ◊‰Î V‰w’ μ’CÎÎ÷

(fi¿ÂÎfi) ¿ı‹ ◊Λ ? …ı‹ ±Î¿Î ±ı ±‹Ò÷˝ƒT› »ı ±fiı ‹·›Î«· ’‰˝÷fi˘ Á√_‘Ì

’‰fi ±fiı ‹·›Î«· ’‰˝÷fiÎ ¿Îq˘‹Î_◊Ì ≠√À ◊›ı·Ì ±„BfifiÌ F‰Î·Î±˘ ±Î ⁄Lfiı

‹Ò÷˝ ’ÿÎ◊˝ »ı. I›Î_ ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ‹·›Î«·fiÎ ’‰fi ‰Õı ¿ı ±„BfifiÌ F‰Î·Î±˘ ‰Õı …ı‹

±‹Ò÷˝ ±ı‰Î ±Î¿ÎÂfiı ¿_¥ ±ÎêÎÿ ¿ı ’Ïfl÷Î’ ◊÷˘ fi◊Ì ÷ı‹ ±ËŸ ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ¿‹˝ ‰Õı

±‹Ò÷˝ ±ı‰Î ±ÎI‹Îfiı ·Î¤-fi¿ÂÎfi ¿ı‹ ◊Λ ?

μkÎfl - ¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ¿Ëı »ı ¿ı - Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ‹Ò÷˝ ’ÿÎ◊˝ ‰Õı

±‹Ò÷˝’ÿÎ◊˝fiı ’HÎ ·Î¤-fi¿ÂÎfi ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì fi ◊Λ ±ı‹ fiËŸ. …ı‹ ±ÎI‹Î ±‹Ò÷˝

ˢ‰Î◊Ì ÷ıfi˘ iÎÎfi√HÎ ’HÎ ±‹Ò÷˝ »ı. ÷ı◊Ì Ï‰iÎÎfi-ωωÏÿÊÎ1-K≤Ï÷2-VQ≤Ï÷-¥ËÎ-Ï«_÷fi

¥I›ÎÏÿ ∞‰fiÎ iÎÎfiÎI‹¿ …ı ‘‹˘˝ »ı ÷ı ‘‹˘˝ ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î »÷Î_ ÷ı ‘‹˘˝fiı ‹ÏÿflÎ’Îfi3,

xI’Òfl4-ωÊÎÏÿ5fiÎ ¤ZÎHÎ ‰Õı μ’CÎÎ÷ ◊Λ »ı ±fiı ÿÒ‘-Áοfl-CÎÌ◊Ì ›@÷ ±˙Ê‘ÎÏÿfiÎ

¤ZÎHÎ ‰Õı ±fi√˛Ë ◊Λ »ı ÷ı‹ ±ËŸ ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ¿‹˝ ‰Õı ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î ±ÎI‹Îfiı μ’CÎÎ÷

±fiı ±fi√˛Ë ◊Λ »ı. ±ıÀ·ı ‹Ò÷˝ƒT› ±‹Ò÷˝ƒT›fiı μ’CÎÎ÷-±fi√˛Ë ¿flÌ Â¿ı »ı. ‹Ò÷˝ƒT›

¶ÎflÎ ±‹Ò÷˝ƒT›fiı ·Î¤-fi¿ÂÎfi fi … ◊Λ ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì.

‹·›Î«·fiÎ ’‰fi ‰Õı ±fiı ±„BfifiÌ F‰Î·Î±˘ ‰Õı ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î ±Î¿ÎÂfiı …ı

±fi√˛Ë ±fiı μ’CÎÎ÷ ◊÷Î fi◊Ì ÷ı‹Î_ ““±Î¿Î ±ı ±‹Ò÷˝ »ı”” ÷ı ¿ÎflHÎ fi◊Ì. ’fl_÷

±Î¿Î ±ı ±«ı÷fiƒT› »ı ÷ı ¿ÎflHÎ »ı. …ıfiı «ı÷fiΠˢ› ÷ıfiı … ±ÎêÎÿ ±fiı ’ÌÕÎfi˘

±fi¤‰ ◊Λ. ±Î¿Î ±«ı÷fiƒT› »ı. ÷ı◊Ì ÷ı‹Î_ iÎÎfiÁ_iÎÎ fi ˢ‰Î◊Ì μ’CÎÎ÷-±fi√˛Ë

◊÷Î fi◊Ì. ’fl_÷ ∞‰ ÷˘ «ı÷fiƒT› »ı. ‹ÎÀı «ı÷fifiı ±‰U› μ’CÎÎ÷-±fi√˛Ë ◊Λ »ı.

ÁÎflÎ_ ¿ı ±Î¿ÎÂfiı μ’CÎÎ÷Îfi√˛Ë fiËŸ ◊‰Î‹Î_ ±Î¿ÎÂfiÌ ±‹Ò÷˝÷Î ¿ÎflHÎ fi◊Ì. ’fl_÷

1. ΩHΉÎfiÌ ÷‹LfiÎ, 2. ‘Ìfl…, 3. ÿÎwfi_ ’Îfi, 4. ‘÷flÎfi_ ¤ZÎHÎ, 5. {ıflfi_ ¤ZÎHÎ.

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 145

±«ı÷fi÷Î ¿ÎflHÎ »ı. ∞‰‹Î_ ±«ı÷fi÷Î fi◊Ì ’fl_÷ «ı÷fi÷Î »ı. ‹ÎÀı ∞‰fiı ±‰U›

μ’CÎÎ÷-±fi√˛Ë ◊Λ »ı. ––1637––

±ËŸ Á‘Ì …ı μkÎfl˘ ¤√‰Îfiı ±ÎM›Î ÷ı ±ÎI‹Î ±‹Ò÷˝ »ı. ÷ıfiı ±fi·ZÎÌfiı ±Î

μkÎfl˘ ±ÎM›Î »ı. ˉı ¤√‰Îfi …HÎΉı »ı ¿ı Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! Á_ÁÎflÌ ±ı‰˘ ±Î ±ÎI‹Î

Á‰˝◊Î ±‹Ò÷˝ ’HÎ fi◊Ì. ÂflÌfl‘ÎflÌ Ë˘‰Î◊Ì ÂflÌflfiÌ ÁÎ◊ı T›ÎM›˘ »÷˘ ¿◊_Ï«ÿ˚ ‹Ò÷˝

’HÎ »ı ±ı ‰Î÷ …HÎΉ÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı -

•„UflÊ Ÿª¢ÃÙ˘ÿ¢ ‚¢‚Ê⁄UË, ‚√fl„UÊ •◊ÈûÊÙÁûÊ –¡◊áÊÊß∑§ê◊‚¢Ã߬Á⁄UáÊÊ◊ÊflãŸM§flÙ ‚Ù H1638H

(•ÕflÊ ŸÒ∑§ÊãÃÙ˘ÿ¢, ‚¢‚Ê⁄UË ‚fl¸ÕÊ˘◊Íø ßÁà – ÿŒŸÊÁŒ∑§◊¸‚ãÃÁìÁ⁄UáÊÊ◊ʬãŸM§¬— ‚— H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î Á_ÁÎflÌ ∞‰ Á‰˝◊Î ±‹Ò÷˝ »ı. ±Î‰˘ ±ı¿ÎL÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı

±fiÎÏÿ¿Î‚◊Ì … ¿‹˝fiÌ ’fl_’flÎfiÌ ÁÎ◊ı ÷ÿ˚w’ı (¿‹˝ ‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ‹Ò÷˝w’ı) ’ÏflHÎ΋

’΋ı·˘ »ı. ––1638––

ω‰ı«fi - Á_ÁÎflÌ Á‰ı˝ ’HÎ ∞‰˘ ·˘œÎ ±fiı ±„BfifiÌ …ı‹ ¿Î‹˝HÎÂflÌflfiÌ ÁÎ◊ı

±ıÀ·ı ¿ı ¿‹˝fiÌ ÁÎ◊ı ±ı¿‹ı¿’HÎÎfiı ’΋ı·Î »ı. ÷ı◊Ì …ı‹ ·˘œ<_ ¿ÿÎÏ’ ÿÎË ¿fl÷_ fi◊Ì,

±„Bfi … ÿÎË ¿flı »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÿÎË ¿fl‰˘ ±ı ±„Bfifi˘ ‘‹˝ »ı. »÷Î_ ±„Bfi◊Ì T›ÎM÷

◊›ı·˘ ·˘Ë ’HÎ ÿÎË ¿flı »ı. ±ı‹ ¿Ëı‰Î› »ı ÿÒ‘ ±fiı Ï‰Ê ÁÎ◊ı ‹Y›Î »÷Î_ ÿÒ‘ ‹Îfl¿

fi◊Ì. Ï‰Ê … ‹ÎhÎ ‹Îfl¿ »ı. ÷˘ ’HΠωÊÏ‹Ïl÷ ÿÒ‘ ’HÎ ‹Îfl¿ ⁄fiı »ı. ÷ı ÿÒ‘ ’̉Î÷_

fi◊Ì. ÷ı‹ ±ÎI‹Î ±ı¿·˘ ˢ›, ¿‹˝flÏË÷ ˢ›, ¤˘B› ÂflÌflÎÏÿ◊Ì ’HÎ flÏË÷ F›Îflı

ˢ› I›Îflı ¤·ı ±‹Òkν »ı, ©-⁄© »ı. ’fl_÷ ¿‹˝fiÌ ÁÎ◊ı ¤Y›˘ »÷˘ ÷ıfiÌ ÁÎ◊ıfiÌ

±ı¿‹ı¿÷ÎfiÎ ’ÏflHÎ΋fiı F›Îflı ’΋ı·˘ »ı I›Îflı ¿‹˝ ‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì Á_ÁÎflÌ ¿‹˝‰Î‚˘ ±Î

±ÎI‹Î ’HÎ ‹Ò÷˝ … ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı◊Ì ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ¿Ëı »ı ¿ı -

±◊‰Î Á‰ı˝ Á_ÁÎflÌ ∞‰ Á‰˝◊Î ±‹Ò÷˝ … ˢ›, ±Î‰˘ ±ı¿ÎL÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı

±Î ∞‰ ±fiÎÏÿ¿Î‚◊Ì … ¿‹˝fiÌ ’fl_’flÎfiÌ ÁÎ◊ı ÷ÿ˚w’ ’ÏflHÎÏ÷fiı ’΋ı·˘ »ı. ““±„Bfi

±fiı ·˘Ë”” fiÎ L›Î›ı ¿‹˝fiÌ ÁÎ◊ı ±Î ±ÎI‹Î T›ÎM÷ ◊›ı·˘ »ı. ÷ı◊Ì ¿‹˝ …ı‰_ ‹Ò÷˝ »ı

÷ı‰Î ‹Ò÷˝ w’fiı ÁˉÎÁfiÎ ¿ÎflHÎı μ’«Îflı ’΋ı·˘ »ı ±fiı ¿‹˝ ‹Ò÷˝ »ı. ‹ÎÀı ‹Ò÷˝ ±ı‰Î

¿‹˝◊Ì ±Ï¤Lfi ˢ‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ±Î ∞‰ ¿◊_Ï«ÿ˚ ‹Ò÷˝ ’HÎ »ı. ±Î ¿ÎflHÎı ‹Ò÷˝ ±ı‰Î

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ146

¿‹˝◊¿Ì ¿◊_Ï«ÿ˚ ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ∞‰fiı ±‰U› ±fi√˛Ë-μ’CÎÎ÷ ◊Λ »ı. ±Î¿Î ÷˘ ±‹Ò÷˝

’HÎ »ı ±fiı ±«ı÷fi ’HÎ »ı. ÷ı◊Ì ±Î¿ÎÂfiı ±fi√˛Ë-μ’CÎÎ÷ ◊÷Î fi◊Ì. ––1638––

‚¢ÃÊáÊÙ˘áÊÊ߸ ©U ¬⁄UÙå¬⁄¢U „U©U„U©U÷ÊflÊ•Ù –Œ„US‚ ÿ ∑§ê◊S‚ ÿ ªÙÿ◊ ! ’Ëÿ¢∑ȧ⁄UÊáÊ¢ fl H1639H

(‚ãÃÊŸÙ˘ŸÊÁŒSÃÈ, ¬⁄US¬⁄¢U „UÃÈ„UÃÈ÷ÊflÊØ – Œ„USÿ ø ∑§◊¸áÊp, ªıÃ◊ ! ’Ë¡ÊV‰ÔU⁄UÿÙÁ⁄Ufl H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı √˙÷‹√˘hÎÌ› ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ⁄Ì… ±fiı ±_¿<flÎfiÌ …ı‹ ÿıË ±fiı

¿‹˝fi˘ ’flV’fl Ëı÷-Ëı÷‹ÿ˚¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ±ıÀ·ı ¿ı ¿ÎflHÎ-¿Î›˝¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ±Î ¿‹˝’fl_’flÎ

±fiÎÏÿfiÌ »ı. ––1639––

ω‰ı«fi - …ı ⁄ı ‰V÷±˘ ‰E«ı ’flV’fl ¿Î›˝-¿ÎflHΤΉ ˢ› »ı ÷ı ⁄Lfiı ‰V÷fiÌ

’fl_’flÎ ±fiÎÏÿfiÌ … ˢ› »ı. …ı‹¿ı ⁄Ì… ‰Î‰Ì±ı ÷˘ … ±_¿<flÎ ◊Λ »ı. ’fl_÷ ‰Î‰ı·_

÷ı ⁄Ì… ’Ò‰ı˝ μ√ı·Î ¿˘¥ ±_¿<fl΋Î_◊Ì … fiÌ’…ı·_ »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ⁄Ì…fiÌ ’Ò‰ı˝ ’HÎ ±_¿<flÎ

Ë÷Î. ‰‚Ì ÷ı ’Ò‰˝¿Î·Ìfi ±_¿<flÎ ±ı‹fiı ±ı‹ ±Î¿Î‹Î_◊Ì ¿_¥ À’¿Ì ’ÕuÎ fi◊Ì. ’HÎ

÷ı ±_¿<flÎ ‹ÎÀı ÷ıfiÎ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ⁄Ì… ‰Î‰ı·Î_ »ı. ‰‚Ì ÷ı ⁄Ì… ÷ıfiÎ ’Ò‰ı˝ ◊›ı·Î

±_¿<fl΋Î_◊Ì … ◊›ı·Î »ı. ±Î‹ ⁄Ì… ±fiı ±_¿<fl΋Î_ ’flV’fl ¿Î›˝-¿ÎflHΤΉ ˢ‰Î◊Ì

…ı‹ ±Î ±fiÎÏÿ ’fl_’flÎ »ı. ÷ı‹ ¤˘B›ÂflÌfl ±fiı ¿‹˝fi˘ ’HÎ Ëı÷-Ëı÷‹ÿ˚¤Î‰ ±ıÀ·ı

¿ı ¿ÎflHÎ ±fiı ¿Î›˝¤Î‰ »ı. ÷ı◊Ì ¿‹˝-’fl_’flÎ ±fiÎÏÿfiÌ »ı. ±Î ∞‰ ’Ò‰˝¤‰◊Ì ¿‹˝

·¥fiı ±Î‰ı »ı ±ıÀ·ı ‰÷˝‹Îfi¤‰fi_ ÂflÌfl √¤Î˝‰ÎÁ‹Î_ ⁄fiΉı »ı ±fiı ’Ò‰˝¤‰◊Ì …ı

¿‹˝ ·¥fiı ∞‰ ±ÎT›˘ »ı ÷ı ¿‹˝ ’Ò‰˝¤‰fiÎ ÂflÌfl ¶ÎflÎ ¿flı·Î_ »ı. ‰‚Ì ÷ı ’Ò‰˝¤‰fi_

ÂflÌfl ÷ıfiÎ ’Ò‰˝¤‰◊Ì ·Î‰ı·Î ¿‹˝ ‰Õı ⁄fiı·_ »ı. ±Î‹ ÿıË ±fiı ¿‹˝fiÌ ‰E«ı ¿ÎflHÎ-

¿Î›˝¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ⁄Ì… ±fiı ±_¿<flÎfiÌ …ı‹ ¿‹˝fiÌ ’fl_’flÎ ±fiÎÏÿfiÌ »ı.

±Î ωʛ Á‹…‰Î ‹ÎÀı ¿ıflÌ ±fiı √˘À·˘, ’ZÎÌ ±fiı πÕ<, flÎÏhÎ ±fiı Ïÿ‰Á,

Ï’÷Î ±fiı ’hÎfiÌ ’fl_’flÎ, ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ ±fiı¿ ‰V÷±˘ ’flV’fl ¿Î›˝-¿ÎflHÎ ¤Î‰‰Î‚Ì

ˢ‰Î◊Ì ±fiÎÏÿ¿Î‚◊Ì Ë˘› »ı. ÷ı ‹ÎÀı ±Î‰Î_ ±fiı¿ ºpÎL÷˘ »ı. …ı V‰›_ Á‹∞ ·ı‰Î_.

L›Î›ÂÎjÎfiÌ ≠Ï÷iÎÎ-Ëı÷-μÿÎËflHÎÎÏÿfiÌ fiÌÏ÷-flÌÏ÷ ‹…⁄ ¿‹˝-’fl_’flÎ ±fiÎÏÿfiÌ

»ı, ÷ı ⁄˘·‰Î‹Î_ ±Î flÌ÷ı ⁄˘·Î› »ı. (1) ¿‹˝fiÌ ’fl_’flÎ ±fiÎÏÿfiÌ »ı. ±Î ≠Ï÷iÎÎ

»ı. (2) ÿıË ±fiı ¿‹˝ ‰E«ı ’flV’fl ¿Î›˝-¿ÎflHΤΉ »ı ‹ÎÀı. ±Î Ëı÷ »ı. (3) ⁄Ì…

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 147

±fiı ±_¿<flÎfiÌ …ı‹ ±Î μÿÎËflHÎ ΩHΉ_. (4) …ı‹ ⁄Ì… ‰Õı ±_¿<flÎ ¿flΛ »ı ±fiı

±_¿<flÎ◊Ì ÂάÎ-≠ÂάÎ-e·-Œ‚ ¶ÎflÎ ±fiø‹ı ŒflÌ◊Ì ⁄Ì… ¿flΛ »ı. ±Î … ≠‹ÎHÎı

ÿıË◊Ì ¿‹˝ ¿flΛ »ı ±fiı ¿‹˝◊Ì ÿıËfiÌ ≠΄M÷ ◊Λ »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ’flV’fl ŒflÌ ŒflÌfiı

¿Î›˝-¿ÎflHΤΉ flËı·˘ »ı. ±ËŸ …ı ⁄ı ‰V÷fi˘ ’flV’fl ¿Î›˝-¿ÎflHΤΉ ˢ› »ı. ÷ı ⁄ı

‰V÷fiÌ ’fl_’flÎ ±fiÎÏÿ ˢ› »ı. …ı‹ ⁄Ì… ±fiı ±_¿<flÎ ÷◊Î ’ZÎÌ ±fiı πÕ<_. ÷ı‹ ÿıË

±fiı ¿‹˝‹Î_ ’HÎ ’flV’fl ¿Î›˝-¿ÎflHÎ ¤Î‰ »ı. ±Î ±L‰›T›Î„M÷-±L‰›μÿÎËflHÎ ±fiı

±L‰›μ’fi› ΩHΉ˘. (5) ÃÃÙ˘ŸÊÁŒ— ∑§◊¸‚ãÃÊŸ— = ÷ı◊Ì ¿‹˝fiÌ ’fl_’flÎ ±fiÎÏÿfiÌ

… »ı. ±Î Ïfi√‹fi ΩHΉ_. ––1639––

‰ıÿ‹Î_ ¿Ëı·Î_ ’ÿ˘ ¶ÎflÎ ’HÎ ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ¿‹˝÷k‰ Á‹Ω‰÷Î_ ¿Ëı

»ı ¿ı -

∑§ê◊ øÊ‚ß ªÙÿ◊ ! ¡◊ÁǪ„UÙûÊÊß ‚Ǫ∑§Ê◊S‚ –flÿÁflÁ„Uÿ¢ Áfl„UááÊß, ŒÊáÊÊß»§‹¢ ø ‹ÙÿÁê◊ H1640H

(∑§◊¸ÁáÊ øÊ‚Áà ªıÃ◊ ! ÿŒÁÇŸ„UÙòÊÊÁŒ Sflª¸∑§Ê◊Sÿ – flŒÁflÁ„Uâ Áfl„UãÿÃ, ŒÊŸÊÁŒ»§‹@ ‹Ù∑§ H)

√Î◊Î◊˝ - Ωı ¿‹˝÷k‰ fi ‹Îfi̱ı ÷˘ V‰√˝fiÌ ¥E»Î‰Î‚αı ±„BfiˢhÎÎÏÿ ›iÎ

¿fl‰Î. ±Î‰_ ‰ıÿ‹Î_ ¿flı·_ ω‘Îfi CÎÀÌ Â¿ı fiËŸ. ÷◊Î ·˘¿‹Î_ ¿flÎ÷Ì ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Îfi_

Œ‚ ’HÎ CÎÀÌ Â¿ı fiËŸ. ––1640––

ω‰ı«fi - ‰ıÿ‹Î_ ¿Ëı·Î_ ‰Î@›˘ ¶ÎflÎ ’HÎ ¿‹˝fi_ ±„V÷I‰ ÏÁ© ◊Λ »ı. ÷ı

Á‹Ω‰÷Î_ ’fl‹ÎI‹Î ¿Ëı »ı ¿ı √˙÷‹ √˘h΋Î_ …L‹ı·Î Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! Ωı ¿‹˝ fi ‹Îfi˘

÷˘ ““•ÁÇŸ„UÙòÊ¢ ¡È„ÈUÿÊØ Sflª¸∑§Ê◊—”” ¥I›ÎÏÿ ‰ıÿfiÎ_ ‰Î@›˘‹Î_ …ı ¿Ëı·_ »ı ¿ı ““V‰√˝fiÌ

¿Î‹fiΉ΂αı ±„BfiˢhÎÎÏÿ ›iÎ ¿fl‰Î”” ±Î ‰Î÷ CÎÀÂı fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı V‰√νÏÿfiÌ

≠΄M÷ ’H›⁄_‘fiÎ ¿ÎflHÎı ◊Λ »ı. ÷ı ’H›⁄_‘ w’ ¤¿‹˝ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì

±„BfiˢhÎÎÏÿ ›iÎfi_ ω‘Îfi T›◊˝ ◊Âı. Ωı ¿‹˝÷k‰ ‹Îfi˘ ÷˘ … ±„BfiˢhÎÎÏÿ ›iÎ ¿fl‰Î

¶ÎflÎ ’H›¿‹˝ ⁄_‘Λ, ±fiı ÷ı ’H› μÿ›‹Î_ ±Î‰÷Î_ V‰√νÏÿfiÌ ≠΄M÷ ◊Λ ±Î ‰Î÷

CÎÀÌ Â¿ı »ı. ’fl_÷ ¿‹˝ fiËŸ ‹Îfi˘ ÷˘ CÎÀÂı fiËŸ. ±„BfiˢhÎÎÏÿ ›iÎfi_ ω‘Îfi ’HÎ

T›◊˝ ◊Âı.

‰‚Ì ±Î ·˘¿‹Î_ ÿÎfiÎÏÿ ¤Ïø›Îfi_ Œ‚ V‰√νÏÿ …ı ≠ÏÁ© »ı. ÷ı ’HÎ CÎÀÂı

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ148

fiËŸ. Ωı V‰√νÏÿ ¤Œ‚fiÌ ≠΄M÷ ˢ› ÷˘ … ÿÎfiÎÏÿ ¤Ïø›Î‹Î_ ·˘¿≠T≤ÏkΠˢ›.

±L›◊Î ÿÎfiÎÏÿ‹Î_ ◊÷Ì ·˘¿≠T≤ÏkÎ ’HÎ CÎÀı fiËŸ. ‹ÎÀı ¿‹˝ fi ‹Îfi‰_ ±Î ‰Î÷ ±›@÷

… »ı. ‰ıÿfiÎ ¿◊fi ≠‹ÎHÎı ±„BfiˢhÎÎÏÿ ›iÎ ¿fl‰Î ¶ÎflÎ ±fiı ÿÎfiÎÏÿ ¤Ïø›Î±˘

¿fl‰Î ¶ÎflÎ ±Î ∞‰ ±ı‰_ ωÏÂp ’H›¿‹˝ ⁄Î_‘ı »ı ¿ı …ıfiÎ μÿ›◊Ì V‰√νÏÿfiÌ ±fiı

›Â¿ÌÏ÷˝ ±ÎÏÿfiÌ ≠΄M÷ ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ’HÎ ¿‹˝ »ı. ±Î‹ ‹Îfi‰_ ±ı … μÏ«÷ »ı.

÷ı‹… Á∑§Á⁄UÿÊ»§‹÷ÊflÊ•Ù (1615) ¥I›ÎÏÿ √Î◊΋Î_ ’Ò‰ı˝ ¿ËÌ √›Î »Ì±ı ¿ı

…ı‹ ¬ı÷Ì ‰ı’Îfl ±ÎÏÿ Ïø›Îfi_ Œ‚ ‘ÎL›≠΄M÷ ±fiı ‘fi≠΄M÷ »ı. ÷ı‹ ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Îfi_

’HÎ V‰√˝≠΄M÷ ±ÎÏÿ Œ‚ »ı. ‹ÎÀı ‰ıÿ‰Î@›◊Ì ’HÎ ¿‹˝÷k‰ V‰Ì¿Îfl‰_ Ωı¥±ı. ––1640––

ˉı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ¿Ëı »ı ¿ı ¿‹˝ fi V‰Ì¿Îfḻı ±fiı ¥rflÎÏÿfiı (¥rfl-¿Î·-

Ïfi›Ï÷-›ºE»ÎÏÿ ‰√ıflıfiı) … …√I¿÷ν »ı. ±Î‹ ‹ÎfiÌ ·¥±ı ±fiı ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Ì Á¬Ì-

ÿ—¬Ì-flÎΩ-fl_¿ ±ÎÏÿfiÌ Ï‰Ï«hÎ÷Î ¥rfl ±ÎÏÿ±ı ¿flı·Ì »ı. ’HÎ ¿‹ı˝ ¿flı·Ì fi◊Ì. ±Î‹

‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ? ÷˘ ±Î ⁄«Î‰ ’HÎ ±›@÷ … »ı. ±ı‹ Á‹Ω‰÷Î_ ’fl‹ÎI‹Î

lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ¿Ëı »ı ¿ı -

∑§ê◊◊ÁáÊë¿¢UÃÙ flÊ ‚Èh¢ Áøÿ ¡Ëfl◊Ë‚⁄UÊߢ flÊ –◊ááÊÁ‚ Œ„UÊ߸áÊ¢, ¡¢ ∑§ûÊÊ⁄¢U Ÿ ‚Ù ¡ÈûÊÙ H1641H

(∑§◊ʸÁŸë¿UŸ˜ flÊ ‡ÊÈh◊fl ¡Ëfl◊ËE⁄UÊÁŒ¢ flÊ – ◊ãÿ‚ Œ„Uʌ˟ʢ, ÿ¢ ∑§Ãʸ⁄¢U Ÿ ‚ ÿÈÄ× H)

√Î◊Î◊˝ - ¿‹˝ fi V‰Ì¿Îfl÷Î_ © ±ı‰Î ∞‰fiı ±◊‰Î ¥rflÎÏÿfiı … ÿıËÎÏÿfi˘

¿÷ν V‰Ì¿Îfl‰˘. ÷ı ’HÎ ›„@÷›@÷ fi◊Ì. (÷ıfi_ ¿ÎflHÎ ±Î√‚ ±Î‰÷Ì √Î◊΋Î_ ¿Ëı »ı.)

––1641––

ω‰ı«fi - Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! Ωı ÷‹ı ¿‹˝÷k‰fiı fi V‰Ì¿Îfl˘ ÷˘ ’Ò‰˝¤‰◊Ì »\Àı·˘

±Î ∞‰ ¤˘B›ÂflÌflfiı I›Î_ ‹¿Ìfiı … ±Î‰ı »ı ±ıÀ·ı ¿ı ÷ı ÁÎ◊ı ±Î‰÷_ fi◊Ì. ±fiı

ÁÎ◊ı ±Î‰ı ÷ı‰_ ¿‹˝÷k‰ ÷‹ı ‹Îfi÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì ¤˘B›ÂflÌfl◊Ì »\Àı·˘ ±Î ∞‰ ©

… ËÂı, ÷ı ∞‰fiı Q≤I›⁄Îÿ ¿‹˝⁄_‘fi fi ˢ‰Î◊Ì ‹„@÷ … ◊‰Ì Ωı¥±ı, ‹„@÷‹Î_ Ωı

fi Ω› ÷˘ ¿¥ √Ï÷‹Î_ ±fiı ¿˘fiÎ CÎflı …L‹ ·ı‰˘. ÷ı ⁄‘Ì ±T›‰V◊Î ◊Âı ÷◊Î …ı

‹Î÷ÎfiÌ ¿<ÏZ΋Î_ © ±ı‰˘ ±Î ∞‰ √›˘ ÷ı © ±ÎI‹Î … fi‰Î ¤‰fiÎ ¤˘B›ÂflÌflfi˘

¿÷ν »ı. ±Î‹ ‹Îfi‰_ ’ÕÂı. ±◊‰Î ¿‹˝÷k‰ fi ‹Îfi˘ ÷˘ ¥rflı ±Î …√÷fiÌ Ï‰Ï«hÎ÷Î

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 149

Á∞˝ »ı. ±Î‹ ‹Îfi‰_ ’ÕÂı ±◊‰Î Ïfi›Ï÷ ±ıÀ·ı ¿ı ¤Îω‹Î_ ±Î‹ ⁄fi‰Îfi_ Ïfi›÷

ËÂı ±ıÀ·ı ±Î‹ ⁄fiı »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı Ïfi›Ï÷fiı ¿÷ν ‹Îfi‰Ì ’ÕÂı ±◊‰Î ÷ı ÷ı ¿Î·ı

±Î‹ ⁄fi‰Îfi_ »ı ±ı‹ ‹ÎfiÌfiı ¿Î·fiı ¿÷ν ‹Îfi‰˘ ’ÕÂı ±◊‰Î ¿˘¥’HÎ Ω÷fiÎ ¿ÎflHÎ

ωfiÎ √‹ı ÷ı‹ √‹ı ÷ı ◊Λ »ı. ¿˘¥ ¤Î‰ Ïfi›÷ fi◊Ì. ±Î‹ ›ºE»Îfiı (‹fl∞ ‹…⁄

V‰¿Î›˘˝ ◊Λ »ı ±Î‰Ì ›ºE»Îfiı) ¿÷ν ‹Îfi‰Ì ’ÕÂı. ’fl_÷ Ωı ÷‹ı ±Î‰_ ‹Îfi˘ ÷˘

÷ı‹Î_fi˘ ±ı¿ ’HÎ ’ZÎ ›„@÷›@÷ fi◊Ì. ±◊ν÷˚ © ±ı‰˘ ∞‰, ¥rfl, ¿Î·, Ïfi›Ï÷

¿ı ›ºE»ÎÏÿ ±Î …√÷fiÌ Ï‰Ï«hÎ÷ÎfiÎ ¿÷ν Á_¤‰Ì ¿÷Î fi◊Ì. ÷ıfiÎ_ ¿ÎflH΢ ˉı ’»ÌfiÌ

1642 ‹Ì √Î◊΋Î_ Á‹Ω‰Î› »ı. ––1641––

©Uflª⁄UáÊÊ÷ÊflÊ•Ù, ÁŸìÊ_ÔUÊ˘◊ÈûÊÿÊß•Ù flÊ Áfl –߸‚⁄UŒ„UÊ⁄¢U÷ Áfl, ÃÈÑÿÊ flÊ •áÊflàÕÊ flÊ H1642H

(©U¬∑§⁄UáÊÊ÷ÊflÊŒ˜, ÁŸpCÔUÊ◊ÍøÃÊÁŒÃÙ flÊ˘Á¬ ߸E⁄UŒ„UÊ⁄Uê÷˘Á¬, ÃÈÀÿÃÊ flÊ˘ŸflSÕÊ flÊ H)

√Î◊Î◊˝ - © ±ı‰˘ ∞‰ ¤˘B›ÂflÌflÎÏÿfi˘ ¿÷ν fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı μ’¿flHÎfi˘

±¤Î‰ »ı, Ïfiçıp »ı ±fiı ±‹Ò÷˝ »ı ‰√ıflı ÷◊Î ¥rflfiı ÿıËfiÎ ±Îfl_¤¿ ‹Îfi‰Î‹Î_

’HÎ μ’fl˘@÷ Ëı÷±˘ ÷S› … »ı ±◊‰Î ±fi‰V◊Î ÿ˘Ê ±Î‰ı »ı. ––1642––

ω‰ı«fi - ¿‹˝ ωfiÎfi˘ © ∞‰ ¿ı ¥rflÎÏÿ ¿˘¥ ’HÎ ’ÿÎ◊˝, ¤˘B› ±ı‰Î V◊Ò·

ÂflÌflÎÏÿfiÌ fl«fiÎ ¿fl‰Îfi_ ¿Î›˝ ¿fl÷Î fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ıfiÌ ’ÎÁı μ’¿flHÎfi˘ ±¤Î‰

»ı. …ı‹ ÿ_Õ-«ø ±fiı «Ì‰flÎÏÿ μ’¿flHÎ (CÎÀ ⁄fiΉ‰ÎfiÌ Á΋√˛Ì) ωfiÎfi˘ ¿<_¤Îfl

CÎÀÎÏÿ ’ÿÎ◊˝ ⁄fiÎ‰Ì Â¿÷˘ fi◊Ì ÷ı‰Ì … flÌ÷ı μ’¿flHÎ̤Ò÷ ±ı‰Î ¿‹˝÷k‰ ωfiΠ©

±ı‰˘ ‹@÷√÷ ±Î ∞‰ ¿ı ¥rflÎÏÿ ¤˘B›ÂflÌflfiÌ fl«fiÎ ¿fl‰Î Á‹◊˝ fi◊Ì.

¤˘B›ÂflÌflÎÏÿfiÌ fl«fiÎ ¿fl‰Î‹Î_ ““¿‹˝”” ±ı … μ’¿flHÎ »ı ±ıÀ·ı ¿ı ÁΑfiÁ΋√˛Ì

»ı. ¿‹˝ ωfiÎ ⁄Ì…\_ ¿˘¥ μ’¿flHÎ I›Î_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ’Ò‰˝¤‰◊Ì »\Àı·˘ ∞‰ F›Îflı

μI’ÏkÎV◊Îfi¤Ò÷ √¤Î˝ÏÿV◊Îfi‹Î_ ±Î‰ı »ı I›Îflı ’Ò‰˝¤‰fiÌ ÷‹Î‹ Á΋√˛Ì I›Î_ I›∞fiı

… ±Î‰ı »ı. ±ıÀ·ı ⁄Ì…\_ ¿˘¥ μ’¿flHÎ ÷ı ¿Î·ı ∞‰ ’ÎÁı fi◊Ì. Ωı ““¿‹˝”” ‹Îfi̱ı

÷˘ ¿‹˝ ±ı … μ’¿flHÎ ◊¥ ¿ı »ı ±fiı ÷ı ¿Î·ı ±ıÀ·ı ¿ı μI’ÏkÎV◊Îfi‹Î_ ±ÎT›˘ I›Îflı

÷ı μ’¿flHÎ ∞‰ ’ÎÁı »ı. ¿‹˝ ωfiÎ ÷ı ¿Î·ı ∞‰ ’ÎÁı ±L› ¿˘¥ μ’¿flHÎ fi◊Ì. ¿‹˝

ωfiÎfiÎ ¿ı‰· ±ı¿·Î ©∞‰fiı ‹Î÷-Ï’÷ÎfiÎ ±_Âw’ Âø-¢ÏHÎ÷fi_ √˛ËHÎ ¿fl‰_ ±fiı

÷ı‹Î_◊Ì ÂflÌfl ⁄fiΉ‰_ ’HÎ CÎÀ÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿ı‰· ±ı¿·Î ©∞‰fiı ±Î ¤˘B›ÂflÌfl

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ150

⁄fiΉ‰Îfi_ ≠›˘…fi Â_ ? ‰‚Ì ¿ı‰_ ⁄fiΉ‰_ ±ıfi_ Ïfi›_hο ¿˘HÎ ? ‰‚Ì μ’¿flHÎfi˘ ’HÎ

±¤Î‰ ÷◊Π© ∞‰˘ ’HÎ Ωı √¤Î˝‰ÎÁ‹Î_ Ω› ÷˘ ‹˘ZÎfiÎ ∞‰˘ ’HÎ √¤Î˝‰ÎÁ‹Î_

Ω›, ¥I›ÎÏÿ ±fiı¿ ÿ˘Ê ±Î‰ı. ÷ı◊Ì Â© ∞‰ ¿÷ν fi◊Ì. ±Î ±fi‹Îfi ≠›˘√‹Î_

““©U¬∑§⁄UáÊÊ÷ÊflÊØ”” ±Î Ëı÷ Á‹ΩT›˘. ˉı ±Î … ±fi‹Îfi≠›˘√ ⁄ÌΩ Ëı÷±˘ ‹¿Ìfiı

⁄Ì∞ flÌ÷ı ’HÎ Á‹Ω‰Î› »ı.

© ±ı‰˘ ±Î ∞‰ ±◊‰Î ¥rflÎÏÿ ¤˘B› ±ı‰Î V◊Ò· ÂflÌflÎÏÿfiÌ fl«fiÎ ¿fl÷Î

fi◊Ì. ±Î μ’fl˘@÷ ≠Ï÷iÎ΋Î_ … (1) ©U¬∑§⁄UáÊÊ÷ÊflÊØ μ’flÎ_÷ (2) ÁŸpCÔUàflÊØ, (3)

•◊ÍøàflÊØ, (4) •‡Ê⁄UË⁄UàflÊØ, (5) ÁŸÁc∑˝§ÿàflÊØ, (6) ‚fl¸ªÃàflÊØ, (7) ∞∑§àflÊØ¥I›ÎÏÿ Ëı÷±˘ ’HÎ Á‹…‰Î ±fiı •Ê∑§Ê‡ÊflØ ÷◊Î ¬⁄U◊ÊáÊÈflØ ±Î μÿÎËflH΢ Á‹…‰Î_.

¤Î‰Î◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

(1) ¿‹˝ ωfiÎfi˘ © ∞‰ ±◊‰Î ¥rflÎÏÿ ±Î ¤˘B› ±ı‰Î ±˙ÿÎÏfl¿ ÂflÌflfiÎ

¿÷ν fi◊Ì. μ’¿flHΠωfiÎfiΠˢ‰Î◊Ì, ÿ_Õ-«øÎÏÿ Á΋√˛Ì ωfiÎfiÎ ¿<_¤ÎflfiÌ …ı‹ ÷ı

V◊Ò·ÂflÌflfiÎ ¿kÎν fi◊Ì.

(2) ¿‹˝ ωfiÎfi˘ © ∞‰ ±◊‰Î ¥rflÎÏÿ ¤˘B›ÂflÌfl‰Î‚Î fi ˢ‰Î◊Ì «ıpÎ

ωfiÎfiÎ »ı. ÷ı◊Ì «ıpΠωfiÎfiÎ ±ı‰Î ÷ı ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ V◊Ò·ÂflÌflfiÎ ¿÷ν fi◊Ì.

(3) ¿‹˝ ωfiÎfi˘ © ∞‰ ±◊‰Î ¥rflÎÏÿ ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹

V◊Ò·ÂflÌflfiÎ ¿÷ν fi◊Ì.

(4) ¿‹˝ ωfiÎfi˘ © ∞‰ ±◊‰Î ¥rflÎÏÿ ±ÂflÌflÌ Ë˘‰Î◊Ì ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹

V◊Ò·ÂflÌflfiÎ ¿÷ν fi◊Ì.

(5) ¿‹˝ ωfiÎfi˘ © ∞‰ ±◊‰Î ¥rflÎÏÿ ±Ïø› ˢ‰Î◊Ì (ÂÎflÌÏfl¿ Ïø›Î

ωfiÎfiÎ) ˢ‰Î◊Ì V◊Ò·ÂflÌflfiÎ ¿÷ν fi◊Ì.

(6) ¿‹˝ ωfiÎfi˘ © ∞‰ ±◊‰Î ¥rflÎÏÿ Á‰˝T›Î’Ì Ë˘‰Î◊Ì ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹

V◊Ò·ÂflÌflfiÎ ¿÷ν fi◊Ì.

(7) ¿‹˝ ωfiÎfi˘ © ∞‰ ±◊‰Î ¥rflÎÏÿ ±ı¿·Î ˢ‰Î◊Ì (ÁËΛ¿ ¿Î‹˝HÎÂflÌfl

fi ˢ‰Î◊Ì) ’fl‹ÎbfiÌ …ı‹ V◊Ò·ÂflÌflfiÎ ¿÷ν fi◊Ì.

≠ë - ±ËŸ ¿ÿΫ ±ı‰˘ ≠ë ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ¿ı ¥rfl ±ÂflÌflÌ fi◊Ì. ’fl_÷

’˘÷ÎfiÌ Ω÷ı ⁄fiΉı·_ ÁÒZ‹-±ºU› ÂflÌfl ¥rflfiı »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ¥rfl ÂflÌfl‰Î‚Î »ı.

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 151

÷ı◊Ì ÂÎflÌÏfl¿ Ïø›Î‰Î‚Î ’HÎ »ı. Á‰˝◊Î ±‹Ò÷˝ fi◊Ì ’HÎ ÂflÌfl‘ÎflÌ Ë˘‰Î◊Ì ¿◊_Ï«ÿ˚

‹Ò÷˝ »ı ÷◊Î ËÎ◊-’√fiÌ «ıpΉ΂Π»ı. ÷ı◊Ì ÷ı ¥rfl ¤˘B›ÂflÌflÎÏÿfiÎ ¿÷ν ˢ¥ ¿ı

»ı. ±Î flÌ÷ı ±ºU› ±fiı ÁÒZ‹ ÂflÌfl‰Î‚Î ¥rfl ‹Îfi̱ı ÷˘ μ’fl˘@÷ ÷‹ı ¿Ëı·Î

ÏfiçıpI‰, ±‹Ò÷˝I‰, Ïfi„Wø›I‰, ±ÂflÌÏflI‰ ‰√ıflı Ëı÷±˘ ±ÏÁ© ◊Âı. ¿ÎflHÎ ¿ı ¥rfl

fi΋fiÎ ’Z΋Î_ ±Î Ëı÷±˘ Á_¤‰÷Î … fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı ¥rfl ÁÂflÌflÌ, ÁÏø›, «ıpΉÎfi˚

±fiı ¿◊_Ï«ÿ˚ ‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì …ı‹ ¿<_¤Îfl CÎÕÎ ⁄fiΉı »ı ÷ı‹ ¥rfl … Á‰ı˝ ∞‰˘fiÎ_ ÂflÌfl-

¥„Lƒ› ±ÎÏÿ ⁄fiΉı »ı. ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ ¥rfl ÂflÌflÎÏÿfi˘ ¿÷ν CÎÀÌ Â¿Âı.

μkÎfl - ÷‹ÎflÌ ±Î ‰Î÷ ’HÎ T›Î…⁄Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ¥rflfi˘ ±ÎI‹Î Á_ÁÎflÌ

∞‰˘fiÎ_ ÂflÌfl˘ ⁄fiΉı »ı. ±Î ⁄Î⁄÷‹Î_ ’HÎ ≠ë˘fiÌ ÷S›÷Î … »ı. ±◊ν÷˚ I›Î_ ’HÎ

Á_ÁÎflÌ∞‰fiÌ …ı‹ … ≠ë˘ Á‹Îfi’HÎı ◊Λ ÷ı‹ »ı. Ωı ¿‹˝ fi ‹Îfi̱ı ÷˘ ¿‹˝ ωfiÎfi˘

Á_ÁÎflÌ ∞‰ © ˢ‰Î◊Ì …ı‹ (¿Î‹˝HÎÂflÌfl flÏË÷ ˢ‰Î◊Ì) ¤˘B›ÂflÌfl ⁄fiΉ‰Î‹Î_

μ’¿flHÎflÏË÷ »ı. ‹ÎÀı ¿÷ν CÎÀ÷˘ fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¿‹˝ ωfiÎfiÎ ¥rfl ’HΠ©

±ÎI‹Î ˢ‰Î◊Ì ¿‹˝ fi΋fiÎ μ’¿flHΠωfiÎfiÎ »ı. ÷ı◊Ì ÿ_Õ-«øÎÏÿ ωfiÎfi˘ ¿<_¤Îfl …ı‹

CÎÕÎ fi ⁄fiÎ‰Ì Â¿ı ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¥rfl ’HÎ ¿Î‹˝HÎÂflÌfl fi΋fiÎ μ’¿flHΠωfiÎfiÎ …

»ı ÷ı◊Ì ≠◊‹ ÷˘ ’˘÷Îfi_ … ÂflÌfl ⁄fiÎ‰Ì fi ¿ı ‹ÎÀı ÁÂflÌflÌ … fi◊Ì ÷˘ ±L› Á_ÁÎflÌ

∞‰˘fiÎ_ ÂflÌfl ¿ı‰Ì flÌ÷ı ⁄fiÎ‰Ì Â¿ı ? ‰‚Ì ¿Î‹˝HÎÂflÌfl (¿‹˝) ¥rflfiı fi◊Ì ±ıÀ·ı

’˘÷Îfi_ … ÂflÌfl fi ⁄fiÎ‰Ì Â¿ı, ÷ı◊Ì «ıpΉÎfi˚ ’HÎ fi◊Ì, Ïø›Î‰Îfi˚ ’HÎ fi◊Ì, ‹Ò÷˝

’HÎ fi◊Ì ±fiı ÁÂflÌflÌ ’HÎ fi◊Ì. ‹ÎÀı ±L› ∞‰˘fiÎ ¤˘B›ÂflÌflfiÎ ¿÷ν ¥rfl ¿ı‰Ì

flÌ÷ı ◊¥ ¿ı ? ±◊ν÷˚ ¥rfl V‰ÂflÌflfiÎ ±fiı ’fl ÂflÌflfiÎ ¿÷ν ◊¥ ¿ı fiËŸ. …ı‹

Á_ÁÎflÌ ∞‰fiı ¿Î‹˝HÎÂflÌfl ωfiÎfi˘ ‹Îfi‰Î◊Ì ¤˘B›ÂflÌflfi˘ ¿÷ν CÎÀ÷˘ fi◊Ì. ÷ı

‹Îfi‰Î‹Î_ …ı‰Î ≠ë˘ μÃı »ı ÷ıfiÌ …ı‹ ¥rfl ’HÎ ¿‹˝ ωfiÎfiΠˢ‰Î◊Ì ’˘÷ÎfiÎ ÂflÌflfiÎ

’HÎ ¿÷ν fi◊Ì. ÷˘ ±L›fiÎ ÂflÌflfiÎ ¿÷ν ¿ı‹ ⁄fiı ? ±Î ⁄Î⁄÷‹Î_ ’HÎ ÷ı‰Î … ≠ë˘

◊Λ ÷ı‹ »ı. ÷ı◊Ì ÿ˘Ê˘fiÌ ÷S›÷Î … »ı.

≠ë - …√÷fiÎ ∞‰˘fiÎ_ ÂflÌflÎÏÿ …ı ¥rfl ⁄fiÎ‰Ì ±Î’ı »ı ÷ı ¥rflfi_ ÂflÌfl

(’˘÷ı ¿‹˝ ωfiÎfiÎ »ı ±ıÀ·ı ’˘÷ı ’˘÷Îfi_ ÂflÌfl fi◊Ì ⁄fiÎ‰Ì Â¿÷Î, ÷ı◊Ì) ⁄ÌΩ ¥rfl

⁄fiΉı »ı ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ?

μkÎfl - ÷‹ı …ı ⁄ÌΩ ¥rflfiÌ ¿S’fiÎ ¿flÌ, ÷ı ⁄ÌΩ ¥rfl ’HÎ ’˘÷ı ÂflÌfl‰Î‚Î

¿ı ÂflÌfl ωfiÎfiÎ ? Ωı ÷‹ı ±Î ⁄ÌΩ ¥rflfiı ÂflÌfl ωfiÎfiÎ ‹Îfi˘ ÷˘ ÷ı ¥rfl ’HÎ

μ’¿flHΠωfiÎfiΠˢ‰Î◊Ì ≠◊‹ ¥rflfiÌ …ı‹ ≠◊‹ ¥rflfiÎ ÂflÌflfiÎ ¿÷ν ⁄fiÌ Â¿Âı

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ152

fiËŸ. ±ıÀ·ı ÷ıfiÎ ÷ı … ÿ˘Ê˘ ±Î‰Âı ±fiı Ωı ±Î ⁄ÌΩ ¥rflfiı ’HÎ ÂflÌfl‰Î‚Î ‹Îfi¢

÷˘ ÷ı‹fiÎ ’˘÷ÎfiÎ ÂflÌflfiÌ fl«fiÎ ¿fl‰Î‹Î_ ’HÎ ÷S›÷Î … ±Î‰Âı. ±ıÀ·ı ¿ı ÷ıfiÎ ÷ı

… ≠ë˘ μ¤Î ◊Âı. ±◊ν÷˚ Ωı ÷ı ⁄ÌΩ ¥rfl ¿‹˝ ωfiÎfiÎ »ı ÷˘ μ’¿flHΤÒ÷ ¿‹˝

fi ˢ‰Î◊Ì ’˘÷Îfi_ ÂflÌfl ’HÎ ⁄fiÎ‰Ì Â¿ı fiËŸ ÷˘ ≠◊‹ ¥rflfi_ ÂflÌfl ÷ı ¿ı‰Ì flÌ÷ı

⁄fiΉı ? ¥I›ÎÏÿ ≠ë˘ ±Î‰Âı.

ˉı Ωı ±ı‰˘ ⁄«Î‰ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ¿ı ⁄ÌΩ ¥rfl μ’¿flHΤÒ÷ ¿‹˝ ωfiÎfiÎ

±¿‹Î˝ »ı. ±ıÀ·ı ’˘÷ı ’˘÷Îfi_ ÂflÌfl fi◊Ì ⁄fiΉ÷Î, ’HÎ hÎÌΩ ¥rfl ⁄ÌΩ ¥rflfi_

ÂflÌfl ⁄fiÎ‰Ì ±Î’ı »ı ±fiı ÂflÌfl ⁄L›Î ’»Ì «ıpÎ ±fiı Ïø›Î‰Î‚Î ◊‰Î◊Ì ÷ı ⁄ÌΩ

¥rfl ≠◊‹ ¥rflfi_ ÂflÌfl ⁄fiÎ‰Ì ±Î’ı »ı. I›Îfl⁄Îÿ ≠◊‹ ¥rfl Á_ÁÎflÌ ∞‰˘fiÎ_

ÂflÌfl˘ ⁄fiΉı »ı. ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ?

μkÎfl - ±ËŸ ’HÎ ±ÎfiÎ ±Î … ≠ë ±Î‰Âı ¿ı ÷ı hÎÌΩ ¥rflfi_ ÂflÌfl ¿˘HÎ

⁄fiΉÂı ? ’˘÷ı ÷˘ ¿‹˝ ωfiÎfiΠˢ‰Î◊Ì ’˘÷ı ’˘÷Îfi_ ÂflÌfl ⁄fiÎ‰Ì Â¿ı fiËŸ ±ıÀ·ı

«˘◊Î ¥rfl ‹Îfi‰Î ’Õı ±fiı «˘◊Î ¥rflfi_ ÂflÌfl ⁄fiΉ‰Î ’Î_«‹Î ¥rfl ‹Îfi‰Î ’Õı.

±Î‹ ±fi‰V◊Î ÿ˘Ê ±Î‰Âı ±fiı ±Î‰Ì ¥rfl˘fiÌ ’fl_’flÎ ‹Îfi‰Ì ÷ı ±›@÷ »ı. ÷ı◊Ì

© ¥rfl ’HÎ ¿‹˝flÏË÷ ˢ‰Î◊Ì μ’¿flHΠωfiÎfiÎ »ı. ‹ÎÀı ÿ_Õ-«øÎÏÿ ωfiÎfiÎ

¿<_¤ÎflfiÌ …ı‹ Á_ÁÎflÌ ∞‰˘fiÎ ÂflÌflfiÌ fl«fiÎfiÎ ±¿÷ν »ı. ’fl_÷ ¿‹˝ »ı ⁄ÌΩı Ï‹hÎ

ÁÎ◊ı …ıfiı ±ı‰˘ Á_ÁÎflÌ ∞‰ ’˘÷ı … ’˘÷ÎfiÎ ÂflÌflfi˘ ¿÷ν »ı, ∞‰ ¿÷ν »ı ±fiı ¿‹˝

±ı μ’¿flHÎ »ı.

‰‚Ì ¥rfl Ωı Á_ÁÎflÌ ∞‰˘fiÎ_ ÂflÌfl˘fiÌ fl«fiÎ ¿fl÷Πˢ› ÷˘ ±ı¿ ≠ë ±ı

’HÎ ◊Λ »ı ¿ı Á_ÁÎflÌ ∞‰˘fiı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ ϤLfi ϤLfi ±Î¿ÚÏ÷‰Î‚Î, fl˘√‰Î‚Î

±fiı fl˘√ ωfiÎfiÎ ÂflÌfl˘ ⁄fiΉ‰ÎfiÌ ’λ‚ ¥rflfiı ¿_¥ ≠›˘…fi »ı ¿ı ωfiÎ ≠›˘…fiı

⁄η«ıpÎ … ¿flı »ı. ±◊ν÷˚ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ ÂflÌfl fl«fiÎ ¿fl‰Î‹Î_ ¿˘¥fiÎ μ’fl flÎ√,

¿˘¥fiÎ μ’fl ¶ıÊ flάÌfiı Á¬-ÿ—¬ ±Î’‰ÎfiÌ ⁄Ï©◊Ì ±fiı ÷ıfiÎ ¶ÎflÎ ±Îfi_ÿ ‹Îfi‰ÎfiÌ

‹fi˘T≤ÏkÎ◊Ì ÂflÌfl˘ ⁄fiÎ‰Ì ±Î’ı »ı ¿ı Ïfifl◊˝¿ «ıpÎ ‹ÎhÎ … ¿flı »ı ? ˉı Ωı Ïfifl◊˝¿

⁄η«ıpÎ … ‹ÎhΠˢ› ÷˘ ≠›˘…fi ωfiÎ Á¬Ì ±fiı ÿ—¬Ì, fl˘√Ì ±fiı Ïfifl˘√Ì ÂflÌfl˘fiı

⁄fiΉ÷Î ¥rfl μL‹ÎÿÌ …ı‰Î … (ÿÎwÕÌ›ÎfiÌ …ı‰Î ÏfiWŒ‚ «ıpÎ ¿flfiÎflÎ) ¿Ëı‰ÎÂı.

¥rfl …ı‰Ì ¨«Ì ’ÿ‰Ì ≠ÎM÷ ¿flÌfiı ⁄η«ıpÎ ¿ı ÿÎwÕÌ›ÎfiÌ …ı‹ Ïfifl◊˝¿ ±Ï‰‰ı¿‰Î‚Ì

«ıpÎ ¿flı ÷ı ›„@÷Á_√÷ fi◊Ì ±fiı ¿_¥ fiı ¿_¥ ≠›˘…fi◊Ì Ωı ¥rfl ±Î ÂflÌfl˘ ⁄fiΉ÷Î

ˢ› ÷˘ Ë…\ ÷ı‹fiı ’HÎ ±Î‰Î_ ≠›˘…fi˘ ⁄Î¿Ì »ı. ‹ÎÀı Á_’ÒHν ¥rfl ⁄L›Î fi◊Ì ±◊ν÷˚

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 153

±fiÌrfl’b_ ‹Îfi‰ÎfiÌ ±Î’ÏkÎ ±Î‰Âı. …ıfiı ¿Î›˝ ¿fl‰ÎfiÎ_ ≠›˘…fi˘ ⁄Î¿Ì Ë˘› ÷ıfiı

¥rfl ¿Ëı‰Î› fiËŸ.

±Î ¥rfl ±◊‰Î ±Î’H΢ Á_ÁÎflÌ ∞‰ ¿‹˝ ωfiÎfi˘ ˢ› ÷˘ ±fiÎÏÿ¿Î‚◊Ì V‰›_

’˘÷ı © … »ı ±fiı V‰›_ ±fiÎÏÿ© ±ı‰Î ¥rflfiı ¿ı ∞‰fiı ÿıËÎÏÿfiÌ fl«fiÎ ¿fl‰ÎfiÌ

¥E»Î ◊Λ ÷ı ’HÎ μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÿıËÎÏÿfiÌ fl«fiÎ ¿fl‰ÎfiÌ ¥E»Î »ı ÷ı ’HÎ

Á¬-ÿ—¬ ±Î’‰ÎfiÌ ¥E»Î V‰w’ »ı. ‹ÎÀı flÎ√ÿÂÎ »ı ±fiı ±fiÎÏÿ ©fiı flÎ√ÿÂÎ

¿ı‹ ˢ› ? ¥rflfiı …√I¿÷ν ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰Ì CÎHÎÌ ««Î˝ ◊¥ ¿ı »ı. ’fl_÷ ωʛ

‰‘Îflı ¿ÃÌfi ±fiı ·Î_⁄˘ ◊¥ Ω› ‹ÎÀı ‰‘Îflı ¿Ëı÷Î fi◊Ì.

¿˘¥ ωWbfiı …√I¿÷ν ‹Îfiı, ¿˘¥ ⁄˛õÎfiı …√I¿÷ν ‹Îfiı, ¿˘¥ ±·˙Ï¿¿ ±ºU›

„@÷fiı …√I¿÷ν ‹Îfiı, ÷ıfi_ ¬_Õfi ’HÎ μ’fl ¿Ëı·Ì ««Î˝fiı ±fiÁÎflı V‰›_ Á‹∞ ·ı‰_.

‹ÎÀı ±Î ¤˘B›ÂflÌfl˘fiÌ fl«fiÎ ¥rfl, ωWb ¿ı ⁄˛õÎ ±ÎÏÿ ±L› ¿˘¥ T›„@÷ ¿fl÷_

fi◊Ì. ’fl_÷ ¿Î‹˝HÎÂflÌflfiÌ ÁÎ◊ı ‰÷˝÷˘ ±Î’H΢ ’˘÷Îfi˘ ∞‰ … ÷ı ¿‹˝fiÎ μÿ›fiı

±fiÁÎflı ¤˘B›ÂflÌflfiÌ fl«fiÎfi˘ ¿÷ν »ı. ÷ı◊Ì ¤‰ÎL÷fl …÷Î ∞‰fiÌ ÁÎ◊ı ’˘÷ı …

⁄Î_‘ı·Î ¿‹˘˝fi_ ⁄fiı·_ ÁÒZ‹ ±ºU› ¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl ÁÎ◊ı … ˢ› »ı ±fiı ÷ı … ¿‹˝÷k‰

»ı. ––1642––

•„Ufl ‚„UÊfl¢ ◊ãŸÁ‚, ÁflááÊÊáÊÉÊáÊÊßflÿflÈûÊÊ•Ù –ÄU ’„ÈUŒÙ‚¢ ªÙÿ◊ !, ÃÊáÊ¢ ø ¬ÿÊáÊ◊ÿ◊àÕÙ H1643H

(•ÕflÊ Sfl÷Êfl¢ ◊ãÿ‚, ÁflôÊÊŸÉÊŸÊÁŒflŒÙÄÃÊØ – ÃÕÊ ’„ÈUŒÙ·¢ ªıÃ◊ ! ÷ʢ ø ¬ŒÊŸÊ◊ÿ◊Õ¸— H)

√Î◊Î◊˝ - ÷◊Î ““ÁflôÊÊŸÉÊŸ”” ‰√ıflı ‰ıÿ‹Î_ ¿Ëı·Î_ ’ÿ˘◊Ì ÷‹ı ““V‰¤Î‰fiı””

…√I¿÷ν ‹Îfi˘ ÷˘ Ëı √˙÷‹ ! CÎHÎÎ ÿ˘Ê˘ ·Î√ı »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ’ÿ˘fi˘ ÁΫ˘ ±◊˝ ±Î

≠‹ÎHÎı »ı. ––1643––

ω‰ı«fi - ϤLfi ϤLfi V◊Ò· ¤˘B› ÂflÌfl˘fiÌ fl«fiÎ …√÷‹Î_ …ı ÿı¬Î› »ı ÷ıfi˘

¿÷ν …ı‹ ¿‹˝ ωfiÎfi˘ © ∞‰ ¿ı ¥rflÎÏÿ Á_¤‰÷Î fi◊Ì. ÷ı‹ ¿˘¥ ¿˘¥ ÿ½fi¿Îfl˘

‰ıÿ’ÿ˘fi˘ ±Îl› ·¥fiı ’˘÷Îfiı ‹fi‹ÎL›Î ±◊˘˝ ¿flÌfiı ““V‰¤Î‰fiı”” …√I¿÷ν ¿Ëı »ı.

÷ı ’HÎ ›„@÷Á_√÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı‹ ‹Îfi‰Î‹Î_ ’HÎ CÎHÎÎ ÿ˘Ê˘ ±Î‰ı »ı. ÷ı ‰Î÷

Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı ±Î √Î◊΋Î_ V‰¤Î‰‰ÎÿfiÌ ««Î˝ ¿flı »ı. ““ÁflôÊÊŸÉÊŸ ∞flÒÃèÿÙ ÷ÍÃèÿ—””

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ154

¥I›ÎÏÿ ‰ıÿ‰Î@›˘ ÁÎ_¤‚‰Î◊Ì Ëı √˙÷‹√˘hÎÌ› ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ÷‹ı V‰¤Î‰fiı …

ÿıËÎÏÿfi˘ ¿÷ν ‹Îfi˘ »˘. ¿ÎflHÎ ¿ı ⁄ÌΩ ¿ıÀ·Î¿ ÿ½fi¿Îfl˘ ±Î ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ‹fi‹ÎL›Î

±◊˘˝ ¿flÌfiı ±Î …√÷fiÌ fl«fiÎfi_ ¿ÎflHÎ ¿‹˝ fi ‹Îfi÷Î_ V‰¤Î‰fiı … ‹Îfiı »ı. ÷‹ı ÷ıfiÎ

ω«Îfl˘‹Î_ ¤‚Ì Ω‰ »˘. ÷ı±˘fiΠω«Îfl˘ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

‚fl¸„UÃÈÁŸ⁄Uʇʢ‚¢, ÷ÊflÊŸÊ¢ ¡ã◊ fláÿ¸Ã –Sfl÷ÊflflÊÁŒÁ÷Sà Á„U, ŸÊ„ÈU— Sfl◊Á¬ ∑§Ê⁄UáÊ◊˜ H1H

⁄UÊ¡Ëfl∑§á≈U∑§ÊŒËŸÊ¢, flÒÁøòÿ¢ ∑§— ∑§⁄UÙÁà Á„U ? –◊ÿÍ⁄UøÁãº˝∑§ÊÁŒflʸ, ÁflÁøòÊ— ∑§Ÿ ÁŸÁ◊¸Ã— H2H

∑§ÊŒÊÁøà∑¢§ ÿŒòÊÊÁSÃ, ÁŸ—‡Ê·¢ ÃŒ„UÃÈ∑§◊˜ –ÿÕÊ ∑§á≈U∑§ÃÒˇáÊÊÁŒ, ÃÕÊ øÒà ‚ÈπÊŒÿ— H3H

…√÷fiÎ Á‰ı˝ ’HÎ ¤Î‰˘fi˘ …L‹ ¿˘¥’HÎ Ω÷fiÎ Ëı÷fiÌ (¿ÎflHÎfiÌ) ±’ıZÎΠωfiÎ

V‰Î¤Îω¿’HÎı … ◊Λ »ı. ’˘÷ÎfiÌ μI’Ïk΋Î_ ’˘÷ı (¿ı ’˘÷Îfi_ ¿‹˝ ¥I›ÎÏÿ) ¿ÎflHÎ fi◊Ì.

±ı‹ ¿ıÀ·Î¿ ÿ½fi¿Îfl˘ ¿Ëı »ı. 1

¿‹‚fiÌ ¿˘‹‚÷Î, ¿Î_Àα˘fiÌ ÷ÌZHÎ÷Î, ±Î ωϫhÎ÷Î ¿˘HÎ ¿flı »ı ? ‹˘flfiÎ_

’Ÿ»ÎfiÌ Ï‰Ï«hÎ÷Î ±fiı «_ƒfiÌ «Î_ÿfiÌfiÌ μFF‰·÷Î ¿˘fiÎ ‰Õı ⁄fiΉΥ ? ±◊ν÷˚ ¿˘¥

‰Õı ⁄fiΉΥ fi◊Ì. V‰Î¤Îω¿ flÌ÷ı … ⁄fiÌ »ı. 2

…√÷fiÎ ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ …ı ±ËŸ ¿ÎÿÎÏ«I¿’b_ »ı. ÷ı ÁC΂_› ’HÎ ÏfiËı˝÷¿ »ı. …ı‹

¿Î_Àα˘fiÌ ÷ÌZHÎ÷Î ±ÎÏÿ V‰Î¤Îω¿ »ı. ÷ı‹ ±Î ∞‰˘fiÎ_ Á¬-ÿ—¬ÎÏÿ ’HÎ V‰Î¤Îω¿

… »ı. ’fl_÷ ¿‹˝¿Ú÷ ¿ı ¥rfl¿Ú÷ fi◊Ì. 3

V‰¤Î‰‰ÎÿÌ ±ı‰Î ÿ½fi¿ÎflfiÎ μ’fl ¿èÎÎ ‹…⁄fiΠω«Îfl˘ »ı. Ëı √˙÷‹√˘hÎÌ›

±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ÷‹ı ’HÎ ¿‹˝fiı fi ‹Îfi÷Î_ V‰¤Î‰…L› … ⁄‘_ »ı. ±Î‹ ‹Îfi÷Î_ μ’fl˘@÷

ω«Îflfiı ±fiÁfl˘ »˘. ’fl_÷ ÷ı‹ ‰V÷„V◊Ï÷ V‰Ì¿Îfl‰Î‹Î_ ⁄Ë ⁄Ë ÿ˘Ê˘ ±Î‰ı »ı. ÷ı

ÿ˘Ê˘ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

V◊Ò· ¤˘B› ÂflÌfl˘fiÎ ¿÷ν ÷flÌ¿ı V‰¤Î‰fiı …ı ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı ÷ı V‰¤Î‰

±ı Â_ »ı ? Â_ V‰¤Î‰ ±ı ¿˘¥ ‰V÷ωÂıÊ (±ı¿ Ω÷fi˘ ÁÒZ‹ ’ÿÎ◊˝) »ı ¿ı ¿˘¥ ¿ÎflHÎ

fi ˢ› ÷ıfiı ±ıÀ·ı ¿ı ±¿ÎflHÎ÷Îfiı V‰¤Î‰ ¿Ë˘ »˘ ¿ı V‰¤Î‰ ±ı ‹Ò÷˝ ±◊‰Î ±‹Ò÷˝

‰V÷fi˘ ‘‹˝Ï‰ÂıÊ »ı. ±ı‹ hÎHÎ flV÷Î »ı. ±Î hÎH΋Î_◊Ì V‰¤Î‰fiı ÷‹ı Â_ ‹Îfi˘ »˘ ?

(1) ‰V÷ωÂıÊ, (2) ±¿ÎflHÎ÷Î ¿ı (3) ‰V÷‘‹˝. ±Î hÎH΋Î_◊Ì V‰¤Î‰fiı Â_ ¿Ë˘ »˘?

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 155

(1) Ωı V‰¤Î‰ ±ı ±ı¿ ≠¿ÎflfiÌ ‰V÷ωÂıÊ »ı ±ı‹ ¿Ëı¢ ÷˘ CÎÀ’ÀÎÏÿfiÌ

…ı‹ ≠I›ZÎÎÏÿ ≠‹ÎH΢◊Ì ÷ı ‰V÷ …HÎÎ÷Ì fi◊Ì. ‹ÎÀı ÷ı ‰V÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ≠I›ZÎÎÏÿ

≠‹ÎH΢◊Ì …ı ‰V÷ fi …HÎÎ÷Ì Ë˘› »÷Î_ ÷ı‰Ì V‰¤Î‰ÎI‹¿ ¿˘¥ ‰V÷ωÂıÊ »ı. ±Î‹

… ‹Îfi‰Îfi˘ ±Î√˛Ë fl¬Î÷˘ ˢ› ÷˘ ÷ı ¿‹˝÷k‰ »ı ±ı‹ ’HÎ ¿ı‹ fi◊Ì V‰Ì¿ÎflÎ÷_ ?

““¿‹˝÷k‰ »ı”” ±Î‹ ’HÎ ‹ÎfiÌ ·ı‰_ Ωı¥±ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±‹ÎflÎ ‹÷ı ÷˘ ¿‹˝÷k‰ Á≠‹ÎHÎ

»ı. ’fl_÷ ÷‹ÎflÎ ±Ï¤≠Λı ¿‹˝÷k‰ ‹Îfi‰_ ±ı ≠‹ÎHΛ@÷ fi◊Ì. ÷˘ ≠‹ÎHΠωfiÎfiÌ

±ı‰Ì V‰¤Î‰ fi΋fiÌ ‰V÷ωÂıÊ ’HÎ ¿ı‹ ‹fiΛ ? ÁÎflÎ_ ¿ı ≠‹ÎH΢◊Ì ÏÁ© fi ◊÷Î

±ı‰Î V‰¤Î‰fiı Ωı V‰Ì¿Îfl˘ »˘, ÷˘ ÷‹ÎflÌ ºÏp±ı ≠‹ÎH΢◊Ì ÏÁ© fi ◊÷Î_ ±ı‰Î_ ¿‹˘˝fiı

’HÎ ¿ı‹ fi V‰Ì¿ÎflΛ ?

‰‚Ì Ë_ ÷‹fiı ’»\_ »\_ ¿ı ±Î V‰¤Î‰ fi΋fiÌ ±ı¿ ≠¿ÎflfiÌ ‰V÷ωÂıÊ »ı. ±Î‹

÷‹ı V‰¤Î‰fiı ‰V÷ωÂıÊ ‹ÎfiÌ »ı ÷˘ ÷ı V‰¤Î‰ fi΋fiÌ ‰V÷ ‹Ò÷˝ »ı ¿ı ±‹Ò÷˝ »ı ?

÷‹ı V‰¤Î‰fiı ±ı¿ ‰V÷ ±◊ν÷˚ ±ı¿ ’ÿÎ◊˝ ‹ÎL›˘ »ı. ÷˘ ÷ı ¿Î_ ÷˘ ‰HÎνÏÿ √H΢‰Î‚_

‹Ò÷˝ƒT› ˢ‰_ Ωı¥±ı ±◊‰Î ÷˘ ÷ı ‰HÎνÏÿ √H΢ ωfiÎfi_ ±‹Ò÷˝ƒT› ˢ‰_ Ωı¥±ı. ¿Ë˘

±Î ⁄ı ≠¿Îfl‹Î_◊Ì V‰¤Î‰ fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ ¿ı‰˘ »ı ?

Ωı ““V‰¤Î‰”” fi΋fi˘ …ı ±Î ’ÿÎ◊˝ ‹ÎL›˘ »ı ÷ı ‹Ò÷˝ »ı ±ı‹ ¿Ë˘ ÷˘ ±‹ı

…ı‹ ¿‹˝÷k‰fiı ¿ÎflHÎ ‹ÎL›_ »ı ±fiı ÷ı ‹Ò÷˝ ±ı‰_ ’ÿ˚√· ƒT› »ı ±ı‹ ¿Ë̱ı »Ì±ı.

÷ı‰Ì … flÌ÷ı ÷‹ı V‰¤Î‰ fi΋fi_ ‹Ò÷˝ƒT› ¿ÎflHÎ ‹ÎL›_. ±Î¬fl ÷˘ ⁄ÌΩ fi΋ı ¿‹˝÷k‰

… ÷‹ı V‰Ì¿Î›*. ˉı Ωı ±Î ““V‰¤Î‰”” fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ ±‹Ò÷˝ »ı ±Î‹ ¿Ëı¢ ÷˘ ÷ı

V‰¤Î‰ ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ±◊‰Î μ’¿flHΠωfiÎfi˘ ’ÿÎ◊˝ ˢ‰Î◊Ì ±Î¿Î …ı‹ ¿˘¥fi˘

¿÷ν fi◊Ì ÷ı‹ ±Î V‰¤Î‰ ’HÎ ¿˘¥ ’HÎ ’›Î˝›fi˘ ¿÷ν ◊Âı fiËŸ. V‰¤Î‰fiı ±‹Ò÷˝

‹ÎfiÌfiı ÷ıfiÎ◊Ì V◊Ò· ¤˘B› ÂflÌflÎÏÿ ⁄fiı »ı ±ı‹ ‹Îfi¢ ÷˘ V‰¤Î‰ …ı ¿ÎflHÎ »ı

÷ı ±‹Ò÷˝ ±fiı V◊Ò· ¤˘B› …ı ÂflÌflÎÏÿ »ı ÷ı ¿Î›˝ ‹Ò÷˝ ◊Âı. ±Î‹ ◊‰Î◊Ì ¿ÎflHÎ-¿Î›˝

±fiw’ fi ˢ‰Î◊Ì ±Î¿ÎÂÎÏÿ ±‹Ò÷˝ ’ÿÎ◊˝◊Ì …ı‹ ¤˘B› ÂflÌflÎÏÿ ⁄fi÷Î_ fi◊Ì ÷ı‹

±‹Ò÷˝ ±ı‰Î V‰¤Î‰◊Ì ’HÎ ÂflÌflÎÏÿ ‹Ò÷˝ ¿Î›˝ CÎÀÂı fiËŸ. ±Î flÌ÷ı V‰¤Î‰ ±ı ¿˘¥

’ÿÎ◊˝Ï‰ÂıÊ ±ıÀ·ı ¿ı ‰V÷ωÂıÊ Ë˘›, ÷˘ ÷ı CÎÀ÷_ fi◊Ì.

(2) ˉı Ωı ““V‰¤Î‰”” fiı ±¿ÎflHÎ÷Î ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı ±ıÀ·ı ¿ı V◊Ò· ±ı‰Î_

¤˘B›ÂflÌfl˘ ÷ıfiÎ ¿ÎflHΤÒ÷ ±ı‰Î ¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl ωfiÎ … μI’Lfi ◊Λ »ı. Ωı ¬flı¬fl

ωfiÎ ¿ÎflHÎı ±¿V‹Î÷ … ÂflÌflÎÏÿfiÌ μI’ÏkÎ ◊÷Ì Ë˘› ÷˘ ±¿ÎflHÎ÷Î = ¿ÎflHÎΤΉ

Á‰˝hÎ ÷S› ˢ‰Î◊Ì Á‰˝ ∞‰˘fiÎ_ Á‰˝ ¤˘B›ÂflÌfl˘fiÌ μI’ÏkÎ ±ı¿Ì ÁÎ◊ı ⁄fi‰Ì Ωı¥±ı.

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ156

÷◊Î Ωı ±Î ≠‹ÎHÎı ¿˘¥ ’HÎ ¿ÎflHΠωfiÎ … V◊Ò·ÂflÌfl˘fiÌ μI’ÏkÎ ◊÷Ì Ë˘› ÷˘

±Î¿„V‹¿ ±fiı √‹ı ÷ı ∞‰fiı √‹ı ÷ı‰Î ÂflÌflÎÏÿfiÌ ≠΄M÷ ◊‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰ı ’HÎ

÷ı ›„@÷›@÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı ÏfiW¿ÎflHÎ ⁄fi÷_ ˢ› ±fiı ±Î¿„V‹¿ flÌ÷ı ⁄fi÷_ ˢ›

÷ı ±ÎÏÿ‰Î‚_ ±fiı ≠Ï÷Ïfi›÷ T›‰„V◊÷ ±Î¿Îfl‰Î‚_ ˢ› fiËŸ. …ı‹¿ı ““‹ıCÎCÎÀΔ” …ı‹

ωfiÎ ¿ÎflHÎı ‰Îÿ‚˘ ◊Λ »ı ±fiı ±Î¿„V‹¿ flÌ÷ı ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ‰Îÿ‚˘fi˘ ¿˘¥

≠Ï÷Ïfi›÷ T›‰„V◊÷ ±Î¿Îfl fi◊Ì ÷ı‰Ì flÌ÷ı V◊Ò·¤˘B› ÂflÌfl˘fi_ ’HÎ Ωı ¿˘¥ ¿ÎflHÎ

fi ˢ› ±fiı ±¿V‹Î÷ flÌ÷ı … ⁄fi÷Î_ ˢ› ÷˘ ‹fiW›fiÌ ¿<ÏZαı ‹fiW›fi˘ … ±Î¿Îfl,

’ÂfiÌ ¿<ÏZαı ’Âfi˘ … ±Î¿Îfl, ±fiı ’ZÎÌfiÌ ¿<ÏZαı ’ZÎÌfi˘ … ±Î¿Îfl ±fiı ÷ı ’HÎ

Á‰ı˝ ‹fiW›˘fiÎ ÂflÌfl‹Î_ ’˘÷’˘÷ÎfiÎ V◊Îfiı … ËÎ◊-’√-±Î_¬-¿ÎfifiÌ fl«fiÎ, Á‰ı˝

’±˘fiÎ ÂflÌfl‹Î_ «Îfl ’√, ’_»Õ<_, Ÿ√ÕÎ ±ÎÏÿfiÌ ›◊Λ˘B› ›◊ÎV◊Îfiı … fl«fiÎ

±fiı Á‰˝ ’ZÎ̱˘‹Î_ ’Î_¬˘, μÕ‰Îfi˘ T›‰ËÎfl, ’Î_¬˘fiı Á_¿˘«‰Î-ω¿ÁΉ‰ÎfiÌ ¿·Î

‰√ıflı ≠Ï÷Ïfi›÷ … ±Î¿Îfl‰Î‚_ ÂflÌfl ¿ı‹ ⁄fiı ? …ı‹Î_ ¿ÎflHÎ fi ˢ› ÷ı ÷˘ ‹ıCÎCÎÀÎfiÌ

…ı‹ ±Ïfi›÷οÎfl‰Î‚_ ⁄fi‰_ Ωı¥±ı. ’HÎ ¤˘B›ÂflÌfl˘fiÌ μI’ÏkÎ ÷˘ ±ÎÏÿ‰Î‚Ì ±fiı

≠Ï÷Ïfi›÷οÎfl ‰Î‚Ì … ⁄fiı »ı. ÷ı◊Ì ÷ı fl«fiÎ ±Î¿„V‹¿ fi◊Ì. ’fl_÷ Á‰ı˝ ’HÎ

V◊Ò·¤˘B› ÂflÌfl˘fiÌ fl«fiÎ ““¿‹˝Ëı÷¿”” … »ı.

÷◊Î Á‰ı˝ ∞‰˘fiÎ_ ÂflÌfl˘ ΩÏ÷fiÌ ±’ıZÎαı Á‹Îfi ±fiı T›„@÷fiÌ ±’ıZÎαı

ϤLfiϤLfi ‰HÎνÏÿ‰Î‚Î_ ⁄fiı »ı. ÷ı◊Ì Á‹Ω› »ı ¿ı ““¿‹˝”” fi΋fiÎ μ’¿flHÎ◊Ì ÁÏË÷

±ı‰Î ¿÷ν¤Ò÷ ±Î ∞‰ ‰Õı … ÂflÌfl˘ ⁄fiΉΛÎ_ »ı. …ı‹ ÿ_Õ-«øÎÏÿ μ’¿flHΉ΂Î

¿<_¤Îfl ‰Õı CÎÀÎÏÿ ⁄fiΉΛ »ı. ÷ı‹ ¿‹˝ fi΋fiÎ μ’¿flHÎ ÁÏË÷ ∞‰ ‰Õı √¤Î˝‰ÎÁ‹Î_

±Î V◊Ò·ÂflÌfl ⁄fiΉΛ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı V◊Ò·ÂflÌflfiÌ fl«fiÎ √¤Î˝‰V◊΋Î_ … ◊Λ »ı

±fiı I›Î_ ¿‹˝ ÏÁ‰Î› ⁄Ì…\_ ¿˘¥ μ’¿flHÎ Á_¤‰÷_ fi◊Ì. ‹ÎÀı ±Î ‰Î÷ ŒflÌ ŒflÌ ±fiı¿

flÌ÷ı Á‹Ω‰Î¥ √¥ »ı.

(3) ˉı Ωı V‰¤Î‰fiı ‰V÷ fi ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı, ±¿ÎflHÎ÷Î fi ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı

’fl_÷ ‰V÷fi˘ ‘‹˝ »ı. ±Î‹ Ωı ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ Â_ ±Î V‰¤Î‰ ±ÎI‹Îfi˘ ‘‹˝ »ı

¿ı …Õ ±ı‰Î ’ÿ˚√·ƒT›fi˘ ‘‹˝ »ı ?

Ωı ±ÎI‹Îfi˘ ‘‹˝ »ı ±ı‹ ¿Ë˘ ÷˘ ±ÎI‹Î ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ ‘‹˝¤Ò÷ ±ı‰˘

±Î V‰¤Î‰ ’HΠωiÎÎfi ±ÎÏÿfiÌ …ı‹ ±‹Ò÷˝ … ◊Âı ±fiı …ı ±‹Ò÷˝ ˢ› »ı ÷ı

±Î¿ÎÂÎÏÿfiÌ …ı‹ ‹Ò÷˝ ±ı‰Ì ÂflÌfl-fl«fiÎfi_ ¿ÎflHÎ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì V‰¤Î‰ ±ı

ÂflÌflfl«fiÎfi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiÂı fiËŸ.

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 157

ˉı Ωı ±Î V‰¤Î‰fiı ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ’ÿ˚√·ƒT›fi˘ ‘‹˝ »ı ±ı‹ ¿Ëı¢ ÷˘ ÏÁ©ÁÎK›÷Î

… ◊Âı. ±◊ν÷˚ ±‹Îflı …ı ¿‹˝fiÌ ÏÁÏ© ¿fl‰Ì »ı ÷ı … ÏÁ© ◊Âı. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿‹˝ ’HÎ

’ÿ˚√·Î„V÷¿Î› fi΋fiÎ ‹Ò÷˝ƒT›fi˘ … ‘‹˝ (’›Î˝›) »ı. ±Î‹ … ±‹ÎflÎ ‰Õı ¿Ëı‰Î›

»ı. ¿‹˝ ±ı ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎ fi΋fiÎ ’ÿ˚√·ƒT›fi_ … ∞‰ ‰Õı ¿flΛı·_ ±ı¿ w’ÎL÷fl …

»ı. ±ıÀ·ı ““V‰¤Î‰”” fi΋fiÌ ¿˘¥ V‰÷_hÎ ‰V÷ ¿‹˝◊Ì Ï¤Lfi ÏÁ© ◊÷Ì fi◊Ì. ±_÷ı

÷˘ ¿‹˝fiÌ … ÏÁÏ© ◊Λ »ı.

‰‚Ì ““¬ÈL§· ∞flŒ¢ ‚flZ ÁÇŸ¢ ÿŒ˜ ÷ÍÃ◊˜, ÿìÊ ÷Ê√ÿ◊˜, ‚ ∞fl ©UÃÊ◊ÎÃàflSÿ‡ÊÊŸßÁà – ÿŒãŸŸÊÁÃ⁄UÙ„UÁà ÿŒ¡ÁÃ, ÿŒ ŸÒ¡ÁÃ, ÿŒ ŒÍ⁄U, ÿŒÈ •ÁãÃ∑§, ÿŒã×, ÿŒfl ‚flSÿÊåÿSÿ’ÊsÔ×, Ãà‚flZ ¬ÈL§· ∞flÁÔ” ±Î ≠‹ÎHÎıfi˘ ‰ıÿ’Îà ÁÎ_¤‚‰Î◊Ì ÷◊Î ““ÁflôÊÊŸÉÊŸ ∞fl∞ÃèÿÙ ÷ÍÃèÿ—”” ¥I›ÎÏÿ ¥Lƒ¤ÒÏ÷fiÎ ≠Á_√ı ¿Ëı·Î ‰ıÿ’ÎÃfiı ÁÎ_¤‚‰Î◊Ì Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ !

÷‹fiı ¿‹˝fiÎ ±„V÷I‰fiı ωÊı Â_¿Î ◊¥ »ı. μ’fl˘@÷ ⁄Lfiı ‰ıÿ’ÎÃ˘fiÎ ’ÿ˘fi˘ ±◊˝ ÷‹fiı

⁄flÎ⁄fl Á‹Ω›˘ fi◊Ì. ÷‹ı ÷ı ’ÎÃ˘fi˘ ±◊˝ ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ±Î ≠‹ÎHÎı ω«Îfl˘ »˘ -

““¬ÈL§· ∞flŒ¢ ‚fl¸◊˜”” «ı÷fi, ±«ı÷fi ±ı‰Î …ı ¿˘¥ ’ÿÎ◊˘˝ ÿı¬Î› »ı ÷ı Á‰ı˝ ’vÊ

… »ı ±◊ν÷˚ ±ÎI‹Î … »ı. ±ÎI‹Î ωfiÎ ¿‹˝ ¿ı ≠¿ÚÏ÷ ¿ı ¥rflÎÏÿ ¿˘¥ fi◊Ì. ±Î

’ÎËÎ_ …ı ∞fl∑§Ê⁄U …HÎΛ »ı ÷ı ’vÊ (±ÎI‹Î) … »ı. ’HÎ ¿‹Î˝Ïÿ ⁄ÌΩ ¿˘¥ ’ÿÎ◊˘˝

fi◊Ì ±ı‹ ¿‹Î˝ÏÿfiÎ ÏfiÊı‘ ‹ÎÀı … ±Î ±ı‰¿Îfl »ı. ’vÊ … »ı. ±ÎI‹Î … »ı. ¿‹˝-

≠¿ÚÏ÷ ±ÎÏÿ fi◊Ì.

ߌ¢ ‚fl¸◊˜ = ±ıÀ·ı ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Î ±Î ÁC΂Π«ı÷fi-±«ı÷fi ’ÿÎ◊˘˝.

ÁÇŸ¢ = ±Î‰˘ …ı ÂOÿ ‰ıÿ’ÎËÎ_ »ı ÷ı ‰Î@›fiÌ Â˘¤Î ‹ÎÀı »ı.

ÿŒ˜ ÷ÍÃ◊˜ = …ı ±÷Ì÷¿Î·‹Î_ ◊›_ »ı ±◊ν÷˚ ¤Ò÷¿Î·Ìfi »ı.

ÿìÊ ÷Ê√ÿ◊˜ = ¤Ï‰W›‹Î_ …ı ◊‰Îfi_ »ı ±◊ν÷˚ …ı ¤Î‰Ì »ı. ±ıÀ·ı ¿ı …ı

¤Ò÷¿Î‚‹Î_ ‹„@÷ ’ÎQ›Î »ı, ¤Îω‹Î_ ‹„@÷ ’΋‰ÎfiÎ »ı ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¤Ò÷¿Î‚‹Î_

Á_ÁÎfl‹Î_ fl¬ÕuÎ »ı ±fiı ¤Îω‹Î_ …ı Á_ÁÎfl‹Î_ fl¬Õ‰ÎfiÎ »ı.

‚ ∞fl = ÷ı ’vÊ … »ı. ±ÎI‹Î … »ı. ¿‹˝ …ı‰_ ¿˘¥ ÷k‰ fi◊Ì.

©UÃÊ◊ÎÃàflSÿ = ±ËŸ ©Uà ±ı‰˘ …ı ÂOÿ »ı ÷ı •Á¬ fiÎ ±◊˝‹Î_ »ı ±fiı •Á¬fi˘ ±◊˝ Á‹E«› »ı = •◊Îà ±ıÀ·ı ±‹flHΑ‹Î˝ = ±◊ν÷˚ @›Îflı› ’HÎ ‹flHÎ fi ’΋ı

÷ı‰Ì ‹„@÷fi˘.

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ158

߸‡ÊÊŸ— = V‰Î‹Ì »ı. ±◊ν÷˚ ±Î …ı ’vÊ »ı ÷ı ‹„@÷fi˘ V‰Î‹Ì »ı.

ÿŒãŸŸÊÁÃ⁄UÙ„UÁà = …ı ’vÊ ±ıÀ·ı ±ÎI‹Î ±Lfi√˛ËHÎ ‰Õı T≤Ï© ’΋ı »ı.

ÿŒ¡Áà = …ı «Î·ı »ı, √‹fiÎ√‹fi ¿flı »ı ÷ı ’vÊ … »ı.

ÿŒ˜ ŸÒ¡Áà = …ı «Î·÷˘ fi◊Ì, ’‰˝÷ÎÏÿ, ÷ı ’HÎ ’vÊ = ±ÎI‹Î … »ı.

ÿŒ˜ ŒÍ⁄U = …ı ÿÒfl ÿÒfl »ı. …ı‹¿ı ‹ıv ’‰˝÷ ‰√ıflı, ÷ı ’HÎ ’vÊ … »ı.

ÿŒÈ •ÁãÃ∑§ = …ı ±Ï÷› Á‹Ì’ »ı ÷ı ÂflÌflÎÏÿ ’HÎ ’vÊ … »ı.

ÿŒã× = …ı «ı÷fi ±fiı ±«ı÷fi ±ı‹ Á‰˝fiÌ ±_ÿfl »ı ÷ı ’HÎ ’vÊ … »ı.

ÿŒfl ‚fl¸SÿÊåÿSÿ ’ÊsÔ× = «ı÷fi-±«ı÷fi. ±ı‹ Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ⁄ËÎfl …ı

»ı ÷ı ’HÎ ’vÊ … »ı.

Ãà‚flZ ¬ÈL§· ∞flÁà = ÷ı Á‰˝ ’vÊ … »ı. ±ÎI‹Î … »ı. ±Î ’ÎÃ˘fiÎ μ’fl˘@÷

±◊˘˝ ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ fl‹ı »ı. ÷ı ¿ÎflHÎ◊Ì ’vÊ◊Ì (±ÎI‹Î◊Ì) T›Ï÷Ïfl@÷ ±ı‰_ ¿‹˝÷k‰

fi◊Ì …. ±Î‹ … ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ „V◊fl ◊›_ »ı ÷ı◊Ì ¿‹˝fiÎ ±„V÷I‰fiÌ l©Î ±Ï÷›

ÿW¿fl »ı.

÷◊Î ““ÁflôÊÊŸÉÊŸ ∞flÃèÿÙ ÷ÍÃèÿ— ‚◊ÈàÕÊÿ”” ¥I›ÎÏÿ ‰ıÿ’ÿ˘fi˘ ±◊˝ ’HÎ Ëı

±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ÷‹ı ∞‰‹ÎhÎ … »ı. ’fl_÷ ¿‹˝ fi◊Ì. ±ı‹ ¿‹˝fiÎ ±¤Î‰fiı … ÁÒ«‰fiÎfl

÷‹ı ‹Îfi˘ »˘. ““ÁflôÊÊŸÉÊŸ”” ÂOÿfiÌ ’ÎÁıfi˘ …ı ∞fl∑§Ê⁄U »ı ÷ı ωiÎÎfifiÎ Á‹ÒËÎI‹¿

±ı‰˘ ±ÎI‹Î … »ı. ’HÎ ¿‹˝ fi◊Ì. ±ı‹ ¿‹Î˝Ïÿ ÷k‰fiÎ ÏfiÊı‘ ‹ÎÀı … ±Î ±ı‰¿Îfl

»ı. μ’fl ¿Ëı·Î ⁄Lfiı ’ÎÃ˘fi˘ ±◊˝ ÷‹ı ““¿‹˝fiÎ ±„V÷I‰fi˘ ÏfiÊı‘ ¿fl‰Î‹Î_ …”” ¿fl˘

»˘. ’fl_÷ ÷ı ’ÿ˘fiÎ ÁΫΠ±◊˝ Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì.

μ’fl˘@÷ ⁄Lfiı ≠¿ÎflfiÎ ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ’ÎÃ˘fiÎ …ı ±◊˝ ÷‹ÎflÎ Ï«k΋Î_ ‰÷ı˝ »ı ÷ı ±◊˝

⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ÷ı ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ÁΫΠ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

““¬ÈL§· ∞flŒ¢ ‚fl¸◊˜”” ¥I›ÎÏÿ …ı ‰ıÿ’Îà »ı. ÷ı ’vÊfiÌ (±ÎI‹ÎfiÌ) V÷Ï÷ÁÒ«¿

’ÿ˘ »ı. ΩÏ÷ ±ÎÏÿ◊Ì ◊÷Î ±Îà ≠¿ÎflfiÎ ‹ÿfiÎ (±Ï¤‹ÎfifiÎ) I›Î√ ‹ÎÀı ±fiı ““±¶ˆ÷””

fiÌ ¤Î‰fiÎfiı Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı ÷ı ’ÿ˘ »ı. ’fl_÷ ¿‹˝fiÎ ±„V÷I‰fi˘ ÏfiÊı‘ ¿fl‰Î ‹ÎÀı

fi◊Ì. ±Î’HÎfiı ≠ÎM÷ ◊›ı·_ ÁÎ_ÁÎÏfl¿ Á¬ ‰ÎV÷ω¿’HÎı ÷˘ ±Î’HÎÎ ’H›◊Ì … ≠ÎM÷

◊›ı·_ ˢ› »ı ±fiı ‘ÎÏ‹˝¿ Á_V¿Îfl˘ ±fiı Áÿ˚√H΢ ‹˘ËfiÌ› ±ÎÏÿ ¿‹˘˝fiÎ ZΛ˘’‹◊Ì

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 159

… ≠ÎM÷ ◊›Î ˢ› »ı. ÷˘ ’HÎ ““Ëı ≠¤”” ±Î ⁄‘Ì ÷‹ÎflÌ ¿Ú’Î »ı ±Î‹ ¿Ëı‰Î‹Î_ ±Î‰ı

»ı. ±Î flÌ÷ı ’fl‹ÎI‹ÎfiÌ V÷Ï÷ ±fiı ’˘÷ÎfiÎ ‹ÿfi˘ I›Î√ ÷ı‹Î_ Á‹Î›ı·˘ ˢ› »ı. ÷ı …

flÌ÷ı ¿ıÀ·Î_¿ ‰ıÿfiÎ ’ÿ˘ ωϑ‰Îÿfiı Á‹Ω‰fiÎflÎ_ ˢ› »ı. ¿ıÀ·Î_¿ ‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘ ±◊˝‰Îÿfiı

Á‹Ω‰fiÎflÎ_ ˢ› »ı ±fiı ¿ıÀ·Î_¿ ‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘ ‹ÎhÎ ±fi‰Îÿfiı Á‹Ω‰fiÎflÎ_ ˢ› »ı.

““•ÁÇŸ„UÙòÊ¢ ¡È„ÈUÿÊØ Sflª¸∑§Ê◊—”” ±Î …ı ‰Î@›˘ »ı ÷ı ωϑ‰Îÿfiı Á‹Ω‰fiÎflÎ_

»ı. ±ıÀ·ı ¿ı ±„BfiˢhÎÎÏÿ ›i΢ ∞‰fi‹Î_ ¿fl‰Î Ωı¥±ı. ±ı‹ ‘‹˝fiÎ_ ¿Î›˘˝ ¿fl‰Î …ı‰Î_

»ı. ±Î‰_ ¿÷˝T› ÷flÌ¿ıfi_ ω‘Îfi ¿flfiÎflÎ_ ±Î ’ÿ˘ »ı.

±◊˝‰Îÿfiı Á‹Ω‰fiÎflÎ_ ’ÿ˘ ⁄ı Ω÷fiÎ_ ˢ› »ı. ±ı¿ V÷Ï÷ V‰w’ ±◊˝fiı

¿ËıfiÎflÎ_ ±fiı ⁄ÌΩ ÏfiLÿÎI‹¿ ±◊˝fiı ¿ËıfiÎflÎ_. I›Î_ ““¬ÈL§· ∞flŒ¢ ‚fl¸◊˜”” ¥I›ÎÏÿ …ı

‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘ »ı ÷ı ’vÊfiÌ ±ıÀ·ı ¿ı ±ÎI‹ÎfiÌ V÷Ï÷ ¿flfiÎflÎ_ ’ÿ˘ »ı. ±Î …ı ¿_¥ »ı

÷ı Á‰˝ ±ÎI‹Îfi_ … ⁄‚ »ı. ±ÎI‹Îfi_ … ’H›¿Î‹ ¿flı »ı. ¥rflfi˘ … ≠÷Î’ »ı ¥I›ÎÏÿ

¤„@÷V‰w’ı V÷Ï÷ÁÒ«¿ ±◊˝‰Î«Ì ’ÿ˘ »ı ÷◊Î ÷ı … ‰ıÿ’ÿ˘‹Î_ …ı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ ’ÿ˘

»ı ¿ı -

““‚ ‚fl¸ÁflŒ˜ ÿSÿÒ·Ê ◊Á„U◊Ê ÷ÈÁfl ÁŒ√ÿ ’˝rÊÔ¬È⁄U sÔ· √ÿÙÁêŸ •Êà◊Ê ‚Ȭ˝ÁÃÁDÔUÃSÃ◊ˇÊ⁄¢UflŒÿà ÿSÃÈ ‚ ‚fl¸ôÊ— ‚fl¸ÁflØ ‚fl¸◊flÊÁflfl‡Ê”” ßÁà ÷◊Î ∞∑§ÿÊ ¬ÍáʸÿÊ„ÍUàÿÊ ‚flʸŸ˜∑§Ê◊ÊŸflÊåŸÙÁà ßàÿÊÁŒ∑§p ‚flÙ¸˘Á¬ SÃÈàÿÕ¸flÊŒ— = ÷ı ¥rfl … Á‰˝fiı ΩHÎfiÎfl »ı. …ıfi˘

±Î ‹ÏË‹Î M≤J‰Ì μ’fl, ÿı‰·˘¿‹Î_ ⁄˛õ’fl‹Î_ ’HÎ ≠‰÷ı˝ »ı. ±Î ±ÎI‹Î Á‰˝ ±Î¿Î‹Î_

flËı·˘ »ı. ±Ï‰fiÎÂÌ ±ı‰Î ±ÎI‹Îfiı …ı ΩHÎı »ı ÷ı Á‰˝iÎ-Á‰˝Ï‰÷˚ »ı ±fiı ÷ı Á‰˝hÎ

≠‰ıÂı·Î »ı. ±Î ‰Î@› ’fl‹ÎI‹ÎfiÌ V÷Ï÷fiı ¿flfiÎflÎ_ »ı. ÷◊Î Á_’ÒHν ±ı‰Ì ±ı¿ ±ÎËÒÏ÷

Ωı ±Î’‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ÷ı Á‰˝ ¥E»Î±˘fiı ≠ÎM÷ ¿flı »ı. ±Î ‰Î@› ’HÎ ’fl‹ÎI‹ÎfiÌ

(¥rflfiÌ) V÷Ï÷‹ÎhÎ ¿flfiÎflÎ_ »ı, ¤„@÷‰«fi˘ »ı, ¥rflfiÌ ≠Â_ÁÎÁÒ«¿ ‰«fi˘ »ı.

≠ë - ∞∑§ÿÊ ¬ÍáÊʸ„ÍUàÿÊ = …ı μ’fl ¿Ëı·Î_ ⁄ı ≠¿ÎflfiÎ_ ‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘ »ı. ÷ı‹Î_

≠◊‹fiÎ_ hÎHÎ-«Îfl ·Î¥fifiÎ_ ’ÿ˘ ÷ı ¥rflfiÌ ≠Â_ÁÎ ÁÒ«¿ »ı ’fl_÷ …ı »ıS· ∞∑§ÿʉ√ıflı ’ÿ˘‰Î‚_ ‰Î@› »ı ¿ı …ıfi˘ ±◊˝ ““±ı¿ ’Ïfl’ÒHν ±ÎËÒÏ÷ ‰Õı ±Î Á‰˝ ¥E»Î±˘fiı

≠ÎM÷ ¿flı »ı”” ±Î ‰Î@› V÷Ï÷ ±◊˝‰Î‚Îfiı ⁄ÿ·ı ωϑ±◊˝‰Î‚_ »ı ±Î‹ ¿ı‹ fi

¿Ëı‰Î› ? ¿ÎflHÎ ¿ı Ωı ’Ïfl’ÒHν ±ı‰Ì ±ı¿ ±ÎËÒÏ÷ ±Î’̱ı ÷˘ ⁄‘Ì … ¥E»Î±˘

Œ·Ì¤Ò÷ ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ±Î ¿Î›˝ ¿fl‰Î …ı‰_ »ı. ±Î‰˘ ’HÎ ±◊˝ ◊Λ »ı ÷ı◊Ì Ï‰Ï‘‰Î@›

’HÎ ⁄fiı … fiı ?

⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ160

μkÎfl - ±Î ≠ë ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı Ωı ±Î ‰Î@›fiı ωϑ‰Î@› ‹Îfi̱ı

÷˘ Ωı ±ı¿ … ’Ïfl’ÒHν ±ÎËÒÏ÷◊Ì Á‰˝ ¥E»Î±˘fiÌ ≠΄M÷ ◊÷Ì Ë˘› ÷˘ V‰√νÏÿfiÌ

¥E»Î‰Î‚αı ±„BfiˢhÎÎÏÿ ›iÎ ¿fl‰Î ¥I›ÎÏÿ ⁄οÌfiÎ_ ’ÿ˘‹Î_ ¿Ëı·Î_ ‘‹Î˝fiqÎfi˘fiı

ÁÒ«‰fiÎflÎ_ ’ÿ˘ T›◊˝ ◊‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰ı. ‹ÎÀı ±Î ‰Î@› ωϑ ÁÒ«‰fiÎv_ fi◊Ì. ’HÎ

¥rflfiÌ V÷Ï÷ ÁÒ«‰fiÎv_ … »ı.

÷◊Î ““∞· fl— ¬˝Õ◊Ù ÿôÊÙ ÿÙ˘ÁÇŸc≈UÙ◊—, ÿÙ˘ŸŸÊÁŸc≈˜UflÊ˘ãÿŸ ÿ¡Ã, ‚ªÃ¸◊èÿ¬ÃØ”” …ı ±Î ±„Bfip˘‹ ›iÎ »ı ÷ı ÷‹Îflı Á˙◊Ì ≠◊‹ ¿fl‰˘ Ωı¥±ı. …ı ‹fiW›

≠◊‹ ±„Bfip˘‹ ›iÎ ¿›Î˝ ωfiÎ ⁄ÌΩ ’‹ı‘ÎÏÿ ›iÎ ¿flı »ı ÷ı ¬ÎÕ΋Î_ ’Õı »ı. ±Î

‰Î@› ’‹ı‘ÎÏÿ ⁄ÌΩ ›i΢fi_ ≠◊‹ ¿fl‰_ ÷ı μÏ«÷ fi◊Ì. Ωı ÷ı ›iÎ ≠◊‹ ¿fl‰Î‹Î_

±Î‰ı ÷˘ ÷ı ÏfiLÿÎËı÷ »ı. ‹ÎÀı ±Î ‰Î@› ÏfiLÿÎ ±◊˝fiı ÁÒ«‰fiÎv_ »ı.

““mÊŒ‡Ê ◊Ê‚Ê— ‚¢flà‚⁄U—”” = ⁄Îfl ‹ËÌfiÎ ÷ı ±ı¿ ‰Ê˝ ΩHΉ_. ““•ÁÇŸL§cáÊ—””…ı ±„Bfi »ı ÷ı μWHÎ ΩHΉ˘. ““•ÁÇŸÁ„¸U◊Sÿ ÷·¡◊˜”” ±„Bfi ±ı Ã_ÕÌfi_ ±˙Ê‘ »ı. ±Î

ÁC΂Î_ ‰ıÿfiÎ_ ‰Î@›˘ ‹ÎhÎ ±fi‰Îÿ ÁÒ«‰fiÎflÎ_ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı ·˘¿‹Î_ ≠ÏÁ© ±◊˝ »ı

÷ı ±◊˝fi˘ … ±fi‰Îÿ ¿flı·˘ »ı. …ı ⁄Îfl ‹ÎÁ »ı ÷ıfiı … ‰Ê˝ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î√·Î

‰Î@›fi˘ ±fi‰Îÿ ’λ·Î ‰Î@›‹Î_ »ı. ±Î flÌ÷ı ‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘ @›Î_¿ V÷Ï÷ÁÒ«¿, @›Î_¿

ωϑÁÒ«¿ ±fiı @›Î_¿ ±fi‰ÎÿÁÒ«¿ ˢ› »ı. ÷ı◊Ì ““¬ÈL§· ∞flŒ¢ ‚fl¸◊˜”” ¥I›ÎÏÿ …ı

‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘ »ı ÷ı ‹ÎhÎ ¥rflfiÌ ≠Â_ÁÎ-¤„@÷ÁÒ«¿ ΩHΉÎ_. ’fl_÷ ¿ı‰· ±ı¿ ¥rflÎI‹Î

… »ı ±fiı ¿‹˝ fi◊Ì ±ı‹ ¿‹˝fiÎ ÏfiÊı‘fiı ÁÒ«‰fiÎflÎ_ fi ΩHΉÎ_.

÷◊Î ““ÁflôÊÊŸÉÊŸ ∞flÒÃèÿÙ ÷ÍÃèÿ—”” ¥I›ÎÏÿ …ı ‰ıÿ’ÿ˘ »ı ÷ıfi˘ ±◊˝ ’HÎ ±Î

≠‹ÎHÎı »ı ¿ı ωiÎÎfifiÎ CÎfiÎI‹¿ …ı ±Î ’vÊ (±ÎI‹Î) »ı ÷ı ’Î_«ı ¤Ò÷˘◊Ì ±◊νL÷fl

»ı. ϤLfi ’ÿÎ◊˝ »ı ±fiı ÷ı ¿÷ν »ı. ÷ıfiÎ_ ÂflÌfl ±fiı ¥„Lƒ›˘ ‰√ıflı …ı ¿_¥ »ı ÷ı ¿Î›˝

»ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ∞‰ ‰Õı ¿flΛ »ı ±fiı ±Î ‰Î÷ ’Ò‰ı˝ Á‹Ω‰Î¥ √¥ »ı. ˉı Ωı ∞‰

±ı ¿÷ν ˢ›, ±fiı ÂflÌflÎÏÿ Ωı ¿Î›˝ ˢ› ÷˘ ¿÷ν ±fiı ¿Î›˝◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰_ hÎÌ…\_ ¿˘¥¿

μ’¿flHÎ÷k‰ = ÁΑfi÷k‰ ˢ‰_ Ωı¥±ı. …ı μ’¿flHΤÒ÷ ÷k‰ »ı ÷ı … ¿‹˝ »ı. ÷ıfi_

±fi‹Îfi ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

F›Î_ F›Î_ ¿÷ν ±fiı ¿Î›˝¤Î‰ ˢ› »ı I›Î_ I›Î_ ÷ıfiÎ◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰_ μ’¿flHÎ

±‰U› ˢ› … »ı. …ı‹¿ı ¿÷ν ·ËÎfl, ¿Î›˝ ·˘ËÏ’_Õ, ±Î ⁄Lfiı‹Î_ ÁÎ_Õ¢ ±ı

μ’¿flHÎ÷k‰ »ı. ·ËÎfl ÁÎ_ÕÂÎ ‰Õı ·˘ËÏ’_Õfiı ’¿Õı »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı ±˙ÿÎÏfl¿ÎÏÿ

√HΑfl‰Îÿ ⁄ÌΩ √HΑfl - ±„Bfi¤ÒÏ÷ 161

¤˘B›ÂflÌfl˘fiÌ …ı fl«fiÎ ◊Λ »ı ÷ı ¿Î›˝ »ı. ±ÎI‹Î ÷ıfi˘ ¿÷ν »ı. ±Î ±ÎI‹Îfiı

ÂflÌflÎÏÿ ⁄fiΉ‰Î‹Î_ …ı μ’¿flHΤΉfiı ’΋fiÎv_ ÷k‰ »ı ÷ı … ¿‹˝ »ı ±ı‹ Ëı

±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘.

÷◊Î ¿ıÀ·Î_¿ ‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘ ÁÎZÎÎ÷˚ ¿‹˝fiÎ ±„V÷I‰fiı ÁÒ«‰fiÎflÎ_ ’HÎ »ı. ÷ı ±Î

≠‹ÎHÎı -

““¬Èáÿ— ¬ÈáÿŸ ∑§◊¸áÊÊ, ¬Ê¬— ¬Ê¬Ÿ ∑§◊¸áÊÊ””

’H›fiÎ_ ¿Î‹˘ ¿fl‰Î◊Ì ’H›¿‹˝ ⁄‘Λ »ı ±fiı ’Î’fiÎ_ ¿Î›˘˝ ¿fl‰Î◊Ì ’Î’¿‹˝

⁄_‘Λ »ı. ±Î‰Î_ ‰Î@›˘ ¿‹˝fiÌ ÁkÎÎfiı …HÎΉı ’HÎ »ı ÷ı◊Ì ±Î√‹◊Ì ’HÎ ¿‹˝ »ı. ±ı‹

Ëı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ! ÷‹ı ¿‹˝÷k‰fiı V‰Ì¿Îfl˘. ––1643––

Á¿UãŸÁê◊ ‚¢‚ÿÁê◊, Á¡áÊáÊ ¡⁄U◊⁄UáÊÁflå¬◊ÈP§áÊ¢ –‚Ù ‚◊áÊÙ ¬√flß•Ù, ¬¢øÁ„¢U ‚„U π¢Á«Uÿ‚∞Á„¢U H1644H

(Á¿U㟠‚¢‡Êÿ Á¡ŸŸ, ¡⁄UÊ◊⁄UáÊÁfl¬˝◊ÈÄß – ‚— üÊ◊áÊ— ¬˝fl˝Á¡Ã—, ¬@Á÷— ‚„U πÁá«U∑§‡ÊÃÒ— H)

√Î◊Î◊˝ - …flÎ ±fiı ‹flHÎ◊Ì ‹¿Î›ı·Î ±ı‰Î Ï…fiırfl ≠¤ ‰Õı ±„Bfi¤ÒÏ÷fi˘

Á_› »ıÿΛı »÷ı ÷ı ÷ı l‹HÎ ’˘÷ÎfiÎ 500 (’Î_«Á˘) ÏÂW›˘ ÁÎ◊ı ≠¤ ’ÎÁı ÿÌÏZÎ÷

◊›Î. ––1644––

ω‰ı«fi - ≠◊‹ √HΑflfiÌ Á‹Îfi … ΩHΉ_. ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤±ı ±fiı¿

Á_ÿfl ›„@÷-≠›„@÷ ±fiı μÿÎËflH΢ ‰Õı ±ı‰Ì ‹‘fl ±Q≤÷‰ÎHÎÌ ¶ÎflÎ ±„Bfi¤ÒÏ÷fiı

¿‹˝÷k‰ Á‹ΩT›_. …ı ±Ï÷› ÁÒZ‹ »ı, ±ºU› »ı »÷Î_ ≠I›ZÎ-±fi‹Îfi ±fiı ±Î√‹

±ÎÏÿ ≠‹ÎH΢ ‰Õı ¿‹˝ ÏÁ© ¿›*. …ı ±„Bfi¤ÒÏ÷ CÎHÎÎ … ø˘‘ ÁÎ◊ı ±fiı ±Ï¤‹Îfi

ÁÎ◊ı ≠¤ ’ÎÁı ±ÎT›Î Ë÷Î. ÷ı … ±„Bfi¤ÒÏ÷ ±„BfifiÌ Á΋ı …ı‹ ‹ÌHÎ ±˘√‚Ì Ω›

÷ı‹ ≠¤ ’ÎÁı ≠¤fiÌ ‰ÎHÎÌ ÁÎ_¤‚Ìfiı ±˘√‚Ì √›Î. ’˘÷ÎfiÎ ¿ÿÎ√˛Ë˘ I›∞ ÿÌ‘Î.

Áfl‚ V‰¤Î‰Ì ⁄fiÌ √›Î. ’fl‹ÎI‹Î ÷ı‹fiı Á_ÁÎfl ÷fl‰Î‹Î_ ÏfiÏ‹kΤÒ÷ ⁄fiÌ √›Î. ±Î

flÌ÷ı ±„Bfi¤ÒÏ÷fiÎ ≠ëÁ_⁄_‘Ì ¿‹˝÷k‰fiÌ ««Î˝ ±ËŸ Á‹ÎM÷ ◊¥. ––1644––

⁄ÌΩ √HΑfl lÌ ±„BÔfi¤ÒÏ÷fi˘ ‰Îÿ Á‹ÎM÷ ◊›˘.

–– ‰Î›¤ÒÏ÷ fi΋fiÎ hÎÌΩ √HΑfl ––

ˉı hÎÌΩ √HΑfl lÌ ‰Î›¤ÒÏ÷fiÌ ¤√‰Îfi ÁÎ◊ı ◊›ı·Ì ‘‹˝««Î˝ √˛_◊¿ÎfllÌ

…HÎΉı »ı -

à ¬√flß∞ ‚Ù©¢U, Ãß•Ù •Êªë¿Uß Á¡áÊ‚ªÊ‚¢ –

flìÊÊÁ◊ áÊ fl¢ŒÊÁ◊, fl¢ÁŒûÊÊ ¬îÊÈflÊ‚ÊÁ◊ H1645H

(Ãı ¬˝fl˝Á¡Ãı üÊÈàflÊ, ÃÎÃËÿ •Êªë¿UÁà Á¡Ÿ‚∑§Ê‡Ê◊˜ –

fl˝¡ÊÁ◊ flãŒ, flÁãŒàflÊ ¬ÿȸ¬Ê‚ H)

√Î◊Î◊˝ - ÷ı ⁄Lfiı ¤Î¥fiı ÿÌÏZÎ÷ ◊›ı·Î ÁÎ_¤‚Ìfiı hÎÌΩ ‰Î›¤ÒÏ÷ Ï…fiırfl

’fl‹ÎI‹Î ’ÎÁı ±Î‰ı »ı. Ë_ ÷fl÷ Ω™, ‰_ÿfi ¿v_ ±fiı ‰_ÿfi ¿flÌfiı ’fl‹ÎI‹ÎfiÌ Áı‰Î

¿v_. ––1645––

ω‰ı«fi - ¥Lƒ¤ÒÏ÷, ±„Bfi¤ÒÏ÷ ±fiı ‰Î›¤ÒÏ÷ ±Î hÎHÎı ¤Î¥ Ë÷Î. ‹ËÎω¶Îfi

Ë÷Î. ›iÎÎÏÿ ±fiqÎfi˘ ¿flΉ‰Î‹Î_ ‘‹˝√v Ë÷Î. ≠◊‹fiÎ ⁄Lfiı ¤Î¥±˘ ¤√‰Îfi lÌ

‹ËΉÌfl ≠¤∞fi_ ““Á‰˝iÎ’b_ ±fiı Á‰˝ÿÂa’b_”” ÁÎ_¤‚Ìfiı fl˘Ê ±fiı ±Ï¤‹Îfi’Ò‰˝¿

¤√‰Îfifiı ËflΉ‰ÎfiÌ ⁄Ï©◊Ì ¤√‰Îfi ’ÎÁı ±ÎT›Î Ë÷Î. ’fl_÷ 34 ±Ï÷›‰Î‚Î

’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤fiÌ 35 √HΛ@÷ ‹fi˘Ëfl‰ÎHÎÌfiÎ Ωÿ◊Ì ÷ı ⁄Lfiı ¤Î¥±˘

Ã_ÕÎ ’ÕÌ √›Î. ±ıÀ·_ … fiËŸ, ’fl_÷ fl˘Ê ±fiı ±Ï¤‹Îfi I›∞ ÿ¥fiı ’fl‹ÎI‹Î ≠I›ı

’ÒF›¤Î‰‰Î‚Î ±fiı ±Ë˘¤Î‰‰Î‚Î ⁄L›Î. ÁΫ_ ÷k‰ V‰Ì¿Î›*, ωfiÌ÷ ±fiı ÿÌÏZÎ÷

⁄L›Î, ’fl‹ÎI‹Î ≠I›ı ±Ï÷› √HÎÎfiflÎ√Ì ±fiı ≠◊‹ fi_⁄flfiÎ ÏÂW› ⁄L›Î.

μ’flfiÌ ÁCÎ‚Ì ‰Î÷ ±Î‰÷Î-…÷Î ·˘¿˘ ¶ÎflÎ ÷ı±˘fiÎ hÎÌΩ ¤Î¥ ‰Î›¤ÒÏ÷±ı

ÁÎ_¤‚Ì. ±Î ÁÎ_¤‚Ìfiı … ‰Î›¤ÒÏ÷fiÎ ‹fi‹Î_ ≠¤ ≠I›ı flËı·˘ √VÁ˘ Á‰˝◊Î «ÎS›˘

√›˘. ±Ï¤‹Îfi ÷˘ ÿÒfl … …÷_ flèÎ_. ‹fi‹Î_ flËı·Î ¿ÊΛ›@÷ ⁄‘Î … ÿÒÏÊ÷ ¤Î‰˘

’·Î›fi ◊¥ √›Î. ±Î ’_ÏÕ÷ ⁄˛ÎõHÎfiı …\ÿÎ … ω«Îfl˘ VdflΛ‹Îfi ◊›Î, ‹ÎflÎ ⁄ı

¤Î¥ ‹ËÎω¶Îfi, √…flÎ… …ı‰Î, ¿˘¥fiÎ √Î_F›Î fi Ω›, @›Î_› ËÎfl fi ¬Î›, ¿˘¥fiı

’HÎ ±ı‹fiı ±ı‹ fi‹ı fiËŸ, ÷ı ‹ÎflÎ ¤Î¥±˘ F›Î_ ËÎflÌ √›Î, ÿÌÏZÎ÷ ⁄L›Î,

’fl‹ÎI‹ÎfiÎ ÏÂW› ⁄L›Î, ÷˘ …wfl ±Î ÁΫΠÁ‰˝iÎ … »ı. Á‰˝ÿÂa … »ı. …ˆfi˘fiÎ

¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl V‰Î‹Ì fi΋fiÎ «˘‰ÌÁ‹Î ÷Ì◊*¿fl≠¤ … »ı. Ë_ ’HÎ …SÿÌ …SÿÌ

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 163

Ω™. ‰Ì÷flÎ√≠¤fiı ‰_ÿfi ¿v_, ±fiı ‰_ÿfi ¿flÌfiı ÷ı±˘lÌfiÌ Ë_ μ’ÎÁfiÎ ¿v_. ‹ÎflÎ

±ÎI‹Îfiı ‘L›-‘L› ⁄fiΉ_.

μ’fl ≠‹ÎHÎı fl˘Ê ±fiı ±Ï¤‹Îfi I›∞fiı ¿ÊΛ‹@÷ ◊¥fiı ¤Î‰◊Ì ’ÒF›¤Î‰

±fiı ±Ë˘¤Î‰’Ò‰˝¿ ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤fiı ‰_ÿfiÎÏÿ ¿fl‰ÎfiÌ Â© ⁄Ï© ÁÏË÷ ÷ı

÷flŒ «ÎS›Î. ––1645––

±‰÷flHÎ - ‹fi‹Î_ Â_ ω«ÎflÌfiı ÷ı ’fl‹ÎI‹Î ÷flŒ «ÎS›Î ? ÷ı ¿Ëı »ı -

‚Ë‚ûÊáÊÙflªÿÊ, ‚¢¬ÿÁ◊¢Œ-ÁǪ÷ÍßáÊÙ ¡S‚ –ÁÄÈUÿáÊ∑§ÿå¬áÊÊ◊Ù, ‚ ◊„UÊ÷ÊªÙ˘Á÷ª◊ÁáÊîÊÙ H1646H

ÃŒÁ÷ª◊-fl¢ŒáÊÙ-flÊ‚áÊÊßáÊÊ „UÙîÊ ¬Íÿ¬ÊflÙ˘„¢U –flÙÁë¿UááÊ‚¢‚•Ù flÊ, flÙûÊÈ¢ ¬ûÊÙ Á¡áÊ‚ªÊ‚ H1647H

(Á‡ÊcÿàflŸÙ¬ªÃı, ‚Êê¬˝ÃÁ◊ãº˝ÊÁÇŸ÷ÍÃË ÿSÿ – ÁòÊ÷ÈflŸ∑Χì˝áÊÊ◊—, ‚ ◊„UÊ÷ÊªÙ˘Á÷ª◊ŸËÿ— H ÃŒÁ÷ª◊Ÿfl㌟٬ʂŸÊÁŒŸÊ ÷flÿ¢ ¬ÍÃ¬Ê¬Ù˘„U◊˜ – √ÿflÁë¿U㟂¢‡ÊÿÙ flÙÄàflÊ ¬˝ÊåÃÙ Á¡Ÿ‚∑§Ê‡Ê H)

√Î◊Î◊˝ - ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ±fiı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ±Î ⁄Lfiı …ı‹fiÎ Ëη ÏÂW› ⁄L›Î »ı.

÷ı, hÎHÎı ¤‰fi ‰Õı ¿flΛΠ»ı ≠HÎ΋ …ıfiı ±ı‰Î ¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌflV‰Î‹Ì ≠¤

‹ËΤÎB›ÂÎ·Ì »ı ±fiı ‹Îflı I›Î_ …SÿÌ …‰Î …ı‰_ »ı. ÷ı‹fiÌ ’ÎÁı …¥fiı ‰_ÿfi ¿flÌfiı

μ’ÎÁfiÎ ±ÎÏÿ ¿fl‰Î ¶ÎflÎ fip’Î’‰Î‚˘ Ë_ ◊Ι. ±◊‰Î ‹ÎflÎ Á_›fi˘ μE»ıÿ ¿flfiÎfl˘

◊Ι. ±Î‰_ ¿ËÌfiı Ï…fiırfl ≠¤ ’ÎÁı …‰Î fiÌ¿Y›Î. ––1646-1647––

ω‰ı«fi - ±Î ⁄Lfiı √Î◊Î ⁄Ë … Á√‹ »ı. ⁄·‰Îfi ±ı‰Î ’˘÷ÎfiÎ ⁄Lfiı

¤Î¥±˘ ËÎflÌ √›Î »ı. ±flı, ËÎflÌ √›Î »ı. ±ıÀ·_ … fiËŸ ’HÎ I›Î_fiı I›Î_ … ÿÌÏZÎ÷

◊›Î »ı. ±ı‰_ ÁÎ_¤‚Ìfiı ÷◊Î ÷ı ¤ÒÏ‹ ÷flŒ ±Á_A› ÿı‰-ÿı‰Ì±˘ ±fiı ‹Îfi‰˘fiÎ

√‹fiÎ√‹fifiı ÿı¬Ìfiı ‰Î›¤ÒÏ÷ ±Ï÷› Ã_ÕÎ … ◊¥ √›Î ±fiı ’˘÷ı … ¿Ëı‰Î ·ÎB›Î

¿ı ±Î ÁΫΠÁ‰˝iÎ »ı. ÏhΤ‰fi¿Ú÷ ≠HÎ΋‰Î‚Î »ı. …ˆfi˘fiÎ «˘‰ÌÁ‹Î ÷Ì◊*¿fl lÌ

‹ËΉÌfl ’fl‹ÎI‹Î »ı. Ë_ …SÿÌ …SÿÌ I›Î_ Ω™. ±ı¿ ZÎHÎfi˘ ’HΠω·_⁄ fi ¿v_. ‹ÎflÎ

xÿ›‹Î_ flËı·˘ ≠ë ≠¤∞fiı ’Ò»\_ ±fiı ÁÎfl˘ μkÎfl ‹ı‚‰Ì fip≠ë‰Î‚˘ ◊Ι. ÷◊Î

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ164

’fl‹ÎI‹ÎfiÎ_ ÿ½fi-‰_ÿfi ¿flÌfiı ÷ı±˘lÌfiÌ μ’ÎÁfiÎ ±ÎÏÿ ¿fl‰Î ¶ÎflÎ ’Ò÷’Î’ (Ïfi‹˝‚

◊¥ √›Î_ »ı ’Î’˘ …ıfiÎ_ ±ı‰˘ ±ıÀ·ı ¿ı ‘˘‰Î¥ √›Î_ »ı ’Î’˘ …ıfiÎ_) ±ı‰˘ Ë_ ±Ï÷›

Ïfi‹˝‚ ⁄fi_. ±Î‰Ì ¨«Ì ¤Î‰fiÎ’Ò‰˝¿ ’fl‹ÎI‹Î ÷flŒ «ÎS›Î. ––1646-1647––

•Ê÷_ÔUÙ ÿ Á¡áÊáÊ¢, ¡Êß¡⁄UÊ◊⁄UáÊÁflå¬◊ÈÄ∑§áÊ¢ –ŸÊ◊áÊ ÿ ªÙûÊáÊ ÿ, ‚√flááÊÍ ‚√flŒÁ⁄U‚Ë áÊ¢ H1648H

(•Ê÷ÊÁ·Ãp Á¡ŸŸ, ¡ÊÁá⁄UÊ◊⁄UáÊÁfl¬˝◊ÈÄß –ŸÊêŸÊ ø ªÙòÊáÊ ø, ‚fl¸ôÊŸ ‚fl¸ŒÁ‡Ê¸ŸÊ H)

√Î◊Î◊˝ - …L‹, …flÎ ±fiı ‹flHÎ◊Ì ‹@÷ ⁄fiı·Î ±fiı Á‰˝iÎ-Á‰˝ÿÂa ±ı‰Î

¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl ≠¤ ‰Õı fi΋ ±fiı √˘hÎ ‰Õı (÷ı‹fiı) ⁄˘·Î‰Î›Î. ––1648––

ω‰ı«fi - ÿÒfl◊Ì ±Î‰ı·Î ±ı‰Î ÷ı ‰Î›¤ÒÏ÷ fi΋fiÎ ’_ÏÕ÷ ⁄˛ÎõHÎfiı …L‹-…flÎ

±fiı Q≤I› ωfiÎfiÎ Á‰˝iÎ ±fiı Á‰˝ÿÂa ±ı‰Î lÌ ‹ËΉÌfl ≠¤∞±ı ‹ÌÃÌ ‰ÎHÎÌ◊Ì

⁄˘·ÎT›Î ¿ı Ëı ‰Î›¤ÒÏ÷ ! ÷‹ı ¤·ı ±ÎT›Î.

‰Î›¤ÒÏ÷fiÎ ‹fi‹Î_ ’HÎ ±ı¿ Â_¿Î »ı. ÷ı Â_¿Î ÿÒfl ¿fl‰Î ‹ÎÀı ¤√‰Îfifiı ÷ı Â_¿Î

¿Ëı‰ÎfiÌ ≠⁄‚ ¥E»Î »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ¤√‰Îfi ≠I›ı ≠⁄‚ ’ÒF›¤Î‰ ˈ›Î‹Î_ ≠√Àı·˘

»ı. ÷ı◊Ì ¤√‰ÎfifiÌ ±Ï÷› Á‹Ì’ Ω™ ±fiı ‹Îfl˘ ≠ë ’Ò»Ìfiı μkÎfl ‹ı‚‰Ìfiı Ïfi—Â_¿

◊Ι, ±Î‰Ì ¤Î‰fiΠˈ›Î‹Î_ ‰÷ı˝ »ı. ±Î‰Ì μk΋ ¤Î‰fiΉ΂Π÷ı ‰Î›¤ÒÏ÷ ¿_¥ ’HÎ

⁄˘·ı ÷ı ’Ëı·Î_ … ““÷‹ı ¤·ı ±ÎT›Î”” ±ı‹ ¿ËÌfiı ¤√‰Îfiı … ÷ı‹fiÎ √˙fl‰ ÁÎ◊ı

±ı¿ÿ‹ ÷ı ‰Î›¤ÒÏ÷fiı ⁄˘·ÎT›Î. ’fl_÷ ÷ı ’fl‹ÎI‹ÎfiÌ hÎHÎı ·˘¿ ¿fl÷Î_ ±Ï÷›

«Ïœ›Î÷Ì ±ı‰Ì w’ÎÏÿfiÌ ±fiı Á‹‰ÁflHÎ ±ÎÏÿfiÌ Ï‰ÏÂp ÁQ≤Ï©fiı Ωı¥fiı ±Ï÷›

Z΢¤ ±fiı ±«_⁄˘ ’΋ı·Î ±ı‰Î ‰Î›¤ÒÏ÷ xÿ›√÷ Â_¿Îfiı ¿Ëı‰Îfiı ±Á‹◊˝ ⁄L›Î ±fiı

ωV‹› ’΋Ìfiı ‹˙fi … flèÎÎ. ¿_¥ ⁄˘·Ì … fi Â@›Î. ±Îç›˝«Ï¿÷ fiıhÎı ¤√‰Îfi ÷flŒ

‹ÎhÎ Ωı‰Î … ·ÎB›Î - Ωı‰Î … ·ÎB›Î. ÷ı◊Ì ¤√‰Îfiı ŒflÌ◊Ì ¿èÎ_ ¿ı - ––1648––

ÃîÊËfl ÃS‚⁄UË⁄¢U ÁÃ, ‚¢‚•Ù Ÿ Áfl ÿ ¬Èë¿U‚ Á∑¢§Áø –flÿ¬ÿÊáÊ ÿ •àÕ¢, Ÿ ÿÊáÊÁ‚ ÃÁ‚◊Ù •àÕÙ H1649H

(ÃîÊËflSÃë¿U⁄UË⁄UÁ◊Áà ‚¢‡ÊÿÙ ŸÊÁ¬ ø ¬Îë¿UÁ‚ Á∑§Á@Ø – flŒ¬ŒÊŸÊ¢ øÊÕZ, Ÿ ¡ÊŸÊÁ‚ ÷Ê◊ÿ◊Õ¸— H)

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 165

√Î◊Î◊˝ - ““…ı ∞‰ »ı ÷ı … ÂflÌfl »ı”” (±◊ν÷˚ ϤLfi ±ı‰˘ ∞‰ fi◊Ì) ±Î‰˘

Á_› ÷‹fiı »ı. »÷Î_ ¿ı‹ ¿_¥ ’Ò»÷Î fi◊Ì ? ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ±◊˝fiı ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı

‰ıÿ’ÿ˘fi˘ ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı. ––1649––

ω‰ı«fi - Ëı ±Î›W›‹Îfi˚ ‰Î›¤ÒÏ÷ ! …ı ±Î ∞‰ fi΋fiÌ ‰V÷ …√÷‹Î_ ·˘¿˘

¿Ëı »ı ÷ı ÂflÌfl … »ı ±◊ν÷˚ …ı ÂflÌfl »ı ÷ı … ∞‰ »ı. ’fl_÷ ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘

∞‰ fi΋fi˘ ¿˘¥ V‰÷_hÎ ’ÿÎ◊˝ fi◊Ì. ±Î‰˘ Á_› ÷‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ ‰÷ı˝ »ı. ’fl_÷ ÷ı

Á_›fiı ÿÒfl ¿fl‰Î ‹ÎÀı ÷‹ı ‹fiı ¿ı‹ ¿_¥ ’Ò»÷Î … fi◊Ì ? ‹˙fi ÂÎ ‹ÎÀı »˘ ? …ı

≠ë »ı ÷ı ’Ò»˘ ? ›iÎfiÎ ‹_Õ’◊Ì ÷‹ı ±ËŸ ±Î‰‰Î ‹ÎÀı F›Îflı fiÌ¿Y›Î I›Îflı ÷‹ÎflÎ

‰Õı … ±Î‹ ¿Ëı‰Î›_ Ë÷_ ¿ı Ë_ ¤√‰Îfi ’ÎÁı Ω™, ÿ½fi-‰_ÿfi ¿flÌfiı ‹ÎflÎ Á_›fi˘

ωE»ıÿ ¿flÌfiı ¤√‰ÎfifiÌ μ’ÎÁfiÎ ¿v_”” ±Î‰_ ÷‹ı I›Î_◊Ì fiÌ¿‚÷Î_ ⁄˘·ı·Î »˘ ÷˘ ’»Ì

ˉı ±ËŸ ±Î‰Ìfiı ¿ı‹ ¿_¥ ’Ò»÷Î fi◊Ì ? ‹˙fi ¿ı‹ »˘ ?

““·˘¿‹Î_ …ı ∞‰ƒT› fi΋fi˘ ±ı¿ ’ÿÎ◊˝ ‰V÷ ÷flÌ¿ı ≠ÏÁ© »ı ÷ı ÂflÌfl … »ı””

±Î‰˘ Á_› ÷‹fiı ’flV’fl ωv© ±ı‰Î_ ‰ıÿ˘fiÎ_ ’ÿ˘fiı ÁÎ_¤‚‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ◊›ı·˘ »ı.

÷ı ‰ıÿ’ÿ˘fi˘ ÁΫ˘ ±◊˝ ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì Á_› ¿fl˘ »˘ ÷ı ‰ıÿ’ÿ˘fi˘ ˉı ¿Ëı‰Î÷˘

ÁΫ˘ ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı. ÷ı ÷‹ı ÁΉ‘Îfi ◊¥fiı ÁÎ_¤‚˘.

¥Lƒ¤ÒÏ÷fiı ““∞‰ »ı ¿ı ∞‰ fi◊Ì”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ Á_› Ë÷˘ ±fiı ±Î

‰Î›¤ÒÏ÷fiı ∞‰ »ı ¿ı ∞‰ fi◊Ì ±Î‰˘ Á_› fi◊Ì, ∞‰ »ı … ±ı‹ ÏfiHν› »ı. ’fl_÷

ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘ ∞‰ fi◊Ì. ±◊ν÷˚ …ı ÂflÌfl »ı ÷ı … ∞‰ »ı. ±Î‰˘ Á_› »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı ⁄LfiıfiÎ Á_›fi˘ ¤ıÿ ΩHΉ˘. ––1649––

‰Î›¤ÒÏ÷fiÎ xÿ›‹Î_ …ı‰Î ≠¿Îflfi˘ ±Î Á_› ‰÷ı˝ »ı ÷ı‰Î ≠¿Îflfi˘ ÷ı Á_›

ωÂıÊı ¬S·˘ ¿fl÷Î ¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ¿Ëı »ı ¿ı -

fl‚È„UÊß÷Íÿ‚◊ÈŒÿ‚¢÷ÍÿÊ øÿáÊÁûÊ Ã ‚¢∑§Ê –

¬ûÊÿ◊ÁŒ_ÔUÊ Áfl „ÈU, ◊îÊ¢ª◊©U √fl ‚◊ÈŒÊÿ H1650H

¡„U ◊îÊ¢ª‚È ◊•Ù, flË‚È◊ÁŒ_ÔUÙ Áfl ‚◊ÈŒ∞ „UÙ©¢U –

∑§Ê‹¢Ã⁄U ÁfláÊS‚ß, ÄU ÷ÍÿªáÊÁê◊ øÿááÊ¢ H1651H

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ166

(fl‚ÈœÊÁŒ÷ÍÂ◊ÈŒÿ‚ê÷ÍÃÊ øßÁà Ãfl ‡ÊVÔUÊ – ¬˝àÿ∑§◊ŒÎCÔUÊÁ¬ π‹È, ◊lÊXÔU◊Œ ßfl ‚◊ÈŒÊÿ H ÿÕÊ ◊lÊXÔU·È ◊ŒÙ, ÁflcflªŒÎCÔUÙ˘Á¬ ‚◊ÈŒÿ ÷ÍàflÊ – ∑§Ê‹ÊãÃ⁄U ÁflŸ‡ÿÁÃ, ÃÕÊ ÷ÍêáÊ˘Á¬ øÒÃãÿ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ ‹zfiÎ ±_√˘‹Î_ ±ı¿-±ı¿ ±_√‹Î_ ‹ÿ„@÷ fi ÿı¬Î‰Î »÷Î_ ÷ı

‹ÿ„@÷ Á‹ÿΛ‹Î_ ÿı¬Î› »ı ÷ı‹ ±ı¿-±ı¿ ¤Ò÷‹Î_ fi Ωı‰Î›ı·Ì ±ı‰Ì ’HÎ «ı÷fi΄@÷

M≤J‰Ì ±ÎÏÿ ¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÿΛ‹Î_ μI’Lfi ◊›ı·Ì »ı ±Î‰Ì ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ Â_¿Î »ı. …ı‹

‹ÏÿflÎfiÎ ±ı¿-±ı¿ ±_√‹Î_ ‹ÿ„@÷ fi ÿı¬Î÷Ì Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ Á‹ÿΛ‹Î_ μI’Lfi ◊¥fiı

¿Î·ÎL÷flı ÷ı fiΠ’΋ı »ı ÷ı‹ ¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÿΛ‹Î_ «ı÷fiÎ ’HÎ μI’Lfi ◊¥fiı fiÎÂ

’΋fiÎflÌ ΩHΉÌ. ––1650-1651––

ω‰ı«fi - ““‰Á‘Δ” ±ıÀ·ı M≤J‰Ì, ±fiı ±ÎÏÿ ÂOÿ◊Ì …‚-÷ı…-‰Î› Á‹…‰Î.

±Î «Îflı ƒT›˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ““÷flÁãÔ” ±ıÀ·ı ¿ı μI’Lfi ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ÷ı «Îflı ƒT›˘fiı

““¤Ò÷”” ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı±˘fi_ ‹‚‰_ ±ıÀ·ı ¿ı ’flV’fl ±ı¿‹ı¿ ◊‰Î’HÎÎfiÌ …ı ’ÏflHÎÏ÷

»ı. ÷ıfiı ““‰Á‘ÎÏÿ¤Ò÷ Á‹ÿΛ”” ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı «Îflı ¤Ò÷˘ ±ı¿‹ı¿ ◊Λ ÷ı ’Ëı·Î_ ÷ı‹Î_

«ı÷fiÎ fi Ë÷Ì ±fiı F›Îflı «Îflıfi_ ’flV’fl Ï‹·fi ◊›_. I›Îflı ÷ı‹Î_ «ı÷fiÎ μI’Lfi ◊¥.

÷ı◊Ì ¤Ò÷˘fi˘ …ı ’flV’fl Ï‹·fiÎI‹¿ Á‹ÿΛ »ı ÷ı … «ı÷fiΉ΂˘ ⁄fi‰Î◊Ì ÷ı Á‹ÿΛfiı

… ∞‰ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ıfiÎ◊Ì ±Ï÷Ïfl@÷ ∞‰ …ı‰_ ¿˘¥ ƒT› fi◊Ì ±Î‰Ì ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_

Â_¿Î »ı.

±Î «ı÷fi΄@÷ M≤J‰Ì ±ÎÏÿ ±ı¿-±ı¿ ¤Ò÷‹Î_ ˢ÷Ì fi◊Ì, ÷˘ ’HÎ Á‹ÿΛ‹Î_

±Î‰ı »ı. …ı‹ ¿ı ‹ÏÿflÎ …ı‹Î_◊Ì ⁄fiΉΛ »ı. ÷ıfiı ‹ÏÿflÎfiÎ_ ±_√˘ ±ıÀ·ı ¿ı ‹zÎ_√

¿Ëı‰Î› »ı. ‘ΉÕÌ (fi΋fi_ ±ı¿ T≤ZÎ-‰fiV’Ï÷ωÂıÊ »ı) ÷ıfiÎ_ ’W’˘, …\fi˘ √˘‚ ±fiı

’ÎHÎÌ ‰√ıflı ¿ıÀ·Î¿ ±Î‰Î ’ÿÎ◊˘˝fiı ÁÎ◊ı μ¿Î‚‰Î◊Ì ÷ı‹Î_ ‹ÏÿflÎfiÌ ‹ÿ„@÷ μI’Lfi

◊÷Ì ≠I›ZÎ fi…flı ÿı¬Î› »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ‘ΉÕÌfiÎ_ ’W’˘, …\fi˘ √˘‚ ±fiı ’ÎHÎÌ »\ÀÎ_ »\ÀÎ_

ˢ› I›Îflı ÷ı‹Î_ ‹ÿ„@÷ fi◊Ì. ’fl_÷ ÁÎ◊ı ‹ı‚‰Ìfiı μ¿Î‚‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ±ı¿flÁ

¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı I›Îflı ÷ı Á‹ÿΛ‹Î_ ‹ÿ„@÷ ≠√À’HÎı ÁÎZÎÎ÷˚ ÿı¬Î› »ı. ÷ı‹ M≤J‰Ì-

…‚-÷ı… ±fiı ‰Î› ±ı¿·Î-±ı¿·Î ˢ› I›Îflı ÷ı‹Î_ «ı÷fi΄@÷ ˢ÷Ì fi◊Ì. ’fl_÷ ÷ı

«Îflıfi˘ Á‹ÿΛ ÁÎ◊ı ‹‚ı »ı I›Îflı ÷ı‹Î_ «ı÷fi΄@÷ ≠√À ◊Λ »ı. ±Î flÌ÷ı ±Î «ı÷fiÎ

±ı ¤Ò÷Á‹ÿΛfi˘ ‘‹˝ »ı ±ı‹ ±L‰› ¶ÎflÎ Á‹ΩT›_. ±L‰› ±ıÀ·ı ¿ı F›Î_ F›Î_

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 167

‹zfiÎ_ ±_√˘fi˘ Á‹ÿΛ ˢ› »ı I›Î_ I›Î_ … ‹ÿ„@÷ ÿı¬Î› »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı F›Î_ F›Î_

¤Ò÷˘fi˘ Á‹ÿΛ ˢ› »ı I›Î_ I›Î_ … «ı÷fi΄@÷ ÿı¬Î› »ı. ‹ÎÀı «ı÷fiÎ ±ı ¤Ò÷Á‹ÿΛfi˘

… ‘‹˝ »ı. ±Î ±L‰›T›Î„M÷ ±ı … ±L‰› ΩHΉ˘.

T›Ï÷flı¿T›Î„M÷ Á‹Ω‰Î› »ı ¿ı - …ı‹ ‹ÏÿflÎfiÎ ±ı¿-±ı¿ ±_√‹Î_ ‹ÿ„@÷

fi◊Ì ÷ı‹ ±ı¿-±ı¿ ¤Ò÷‹Î_ «ı÷fi΄@÷ fi◊Ì. ‹ÎÀı ÷ı ±ı¿-±ı¿ ¤Ò÷fi˘ ‘‹˝ fi◊Ì. ’fl_÷

…ı‹ ‹ÿ„@÷ ‹ÏÿflÎfiÎ ±ı¿-±ı¿ ±_√‹Î_ fi◊Ì ÿı¬Î÷Ì, »÷Î_ ÷ı ±_√˘fiÎ Á‹ÿΛ‹Î_

‹ÿ„@÷ μI’Lfi ◊Λ »ı ±fiı I›Î_ μI’Lfi ◊›Î ’»Ì ¿ıÀ·˘¿ ¿Î· flËÌfiı ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÌ

ωfiο Á΋√˛ÌfiÎ ‰Â◊Ì ¿˘¥ ¿ÎflHÎı ωfiΠ’΋ı »ı ÷ı‰Ì … flÌ÷ı M≤J‰Ì ±ÎÏÿ «Îflı

¤Ò÷˘‹Î_ ±ı¿-±ı¿ ¤Ò÷‹Î_ •‚Ø = ±Ï‰z‹Îfi ±ı‰Ì ’HÎ «ı÷fi΄@÷ ÷ıfiÎ Á‹ÿΛ‹Î_

μI’Lfi ◊¥fiı ¿ıÀ·˘¿ ¿Î‚ flËÌfiı ¿Î·ÎL÷flı ωfiΠ’΋ı »ı. ±ıÀ·ı F›Î_ F›Î_ ±Î‰˘

¤Ò÷Á‹ÿΛ fi◊Ì I›Î_ I›Î_ «ı÷fi΄@÷ ’HÎ fi◊Ì. ±Î T›Ï÷flı¿T›Î„M÷ ◊¥. ±Î flÌ÷ı

±L‰› ±fiı T›Ï÷flı¿ ±ı‹ ⁄Lfiı T›Î„M÷ ¶ÎflÎ …HÎΛ »ı ¿ı «ı÷fi΄@÷ ±ı ¤Ò÷Á‹ÿΛfi˘

‘‹˝ »ı.

μ’flfiÌ ‰Î÷fi˘ ¤Î‰Î◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı - Á‹ÿΛfiÌ ±_ÿfl …ı ±ı¿ ±ı¿ ±_√

ˢ› »ı ÷ıfiı ““Á‹ÿÎÏ›”” ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı M≤J‰Ì-’ÎHÎÌ-±„Bfi ±fiı ‰Î› ±Î «Îflı

±ı¿·Î-±ı¿·Î = »\ÀÎ-»\ÀΠˢ› ÷ıfiı ““Á‹ÿÎÏ› = Á‹ÿΛw’ı ◊‰Îfiı ›˘B›”” ¿Ëı‰Î›

»ı ±fiı «Îflıfi_ ’flV’fl Ï‹·fi ÷ıfiı Á‹ÿΛ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı ‰V÷ Á‹ÿÎÏ›‹Î_ (±ı¿ ±ı¿

…\ÿÎ …\ÿÎ ’ÿÎ◊˝‹Î_) fi ÿı¬Î›, ’fl_÷ Á‹ÿΛ‹Îh΋Î_ … ÿı¬Î›, ÷ı ‰V÷ ÷ı Á‹ÿΛ‹ÎhÎfi˘

… ‘‹˝ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹ ‹ÿ„@÷ ‘ΉÕÌfiÎ_ ’W’ÎÏÿ ±ı¿-±ı¿ ±_√‹Î_ ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì ’HÎ

÷ıfiÎ Á‹ÿΛ‹Îh΋Î_ … ÿı¬Î› »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ‹ÿ„@÷ Á‹ÿΛ‹ÎhÎfi˘ … ‘‹˝ ¿Ëı‰Î›

»ı.

±Î ≠‹ÎHÎı «ı÷fi΄@÷ ’HÎ ¤Ò÷Á‹ÿΛ‹Îh΋Î_ … ÿı¬Î› »ı. ±ı¿-±ı¿ ¤Ò÷‹Î_

…HÎÎ÷Ì fi◊Ì. ±ı◊Ì ÷ı «ı÷fiΠ„@÷ ±ı¿-±ı¿ ¤Ò÷fi˘ ‘‹˝ fi◊Ì. ’HÎ ¤Ò÷Á‹ÿΛ ‹ÎhÎfi˘

… ‘‹˝ »ı. ‘‹˝ ±fiı ‘‹afi˘ ÷ÎÿÎIQ› ˢ‰Î◊Ì ±¤ıÿ … »ı ¿ÎflHÎ ¿ı Ωı ±¤ıÿ …

»ı ±ı‹ fi ‹Îfi̱ı ±fiı ¤ıÿ »ı ±ı‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ CÎÀ ±fiı ’À ϤLfi ˢ‰Î◊Ì ÷ı ⁄LfiıfiÌ

‰E«ı …ı‹ ‘‹˝-‘‹a¤Î‰ fi◊Ì. ÷ı‹ ±ËŸ «ı÷fi΄@÷ ±fiı ¤Ò÷Á‹ÿΛ‹Î_ ’HÎ ‘‹˝-

‘‹a¤Î‰fi˘ ±¤Î‰ … ◊‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰ı. ‹ÎÀı ±Î ⁄Lfiıfi˘ ±¤ıÿ … ‹Îfi‰˘ Ωı¥±ı.

÷ı◊Ì fiyÌ ◊Λ »ı ¿ı …ı ±Î «Îfl¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÿΛÎI‹¿ ⁄fiı·_ ÂflÌfl »ı ÷ı ‘‹a »ı ±fiı

÷ı‹Î_ ≠√À ◊›ı·Ì «ı÷fi΄@÷ (∞‰) ±ı ‘‹˝ »ı. ±Î ⁄Lfiıfi˘ ±¤ıÿ ˢ‰Î◊Ì …ı ÂflÌfl

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ168

»ı ÷ı … ∞‰ »ı. ÂflÌfl◊Ì …\ÿ˘ ∞‰ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı ÂflÌfl ±ı … ∞‰ »ı. ±Î‹ ±Î

±ı¿⁄Î…\fiÌ ‰Î÷ ◊¥.

⁄Ì∞ ⁄Î…\ ‰ıÿ’ÎÃ˘fiÎ_ … ⁄ÌΩ_ ¿ıÀ·Î_¿ ‰Î@›˘‹Î_ ““ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi ∞‰ƒT›

»ı”” ±Î‰_ ±Î‰_ ÁÎ_¤‚‰Î ‹‚ı »ı. ÷ı ‰ıÿ’Îà ±Î ≠‹ÎHÎı »ı - ““Ÿ „U flÒ ‚‡Ê⁄UË⁄USÿÁ¬˝ÿÊÁ¬˝ÿÿÙ⁄U¬„UÁÃ⁄UÁSà •‡Ê⁄UË⁄¢U flÊ fl‚ãâ Á¬˝ÿÊÁ¬˝ÿ Ÿ S¬Î‡Ê×”” ¥I›ÎÏÿ = ÂflÌfl‰Î‚Î

∞‰fiı flÎ√ ±fiı ¶ıÊfi˘ fiΠˢ÷˘ fi◊Ì. ±◊ν÷˚ ÂflÌfl‰Î‚Î ∞‰fiı flÎ√ ±fiı ¶ıÊ Ë˘›

»ı. ’fl_÷ ±ÂflÌflÌ’HÎı ‰Á÷Î ∞‰fiı ±ıÀ·ı ¿ı ±Î ∞‰ F›Îflı ÂflÌfl I›∞fiı ‹„@÷‹Î_

…¥fiı ±ÂflÌflÌ’HÎı ‰Áı »ı I›Îflı ÷ıfiı flÎ√ ±fiı ¶ıÊ V’½÷Î ’HÎ fi◊Ì. ±Î ‰ıÿ‰Î@›

ÂflÌfl◊Ì ∞‰ …\ÿ˘ »ı ±ı‹ ÁÒ«‰ı »ı. ÷ı◊Ì Ëı ‰Î›¤ÒÏ÷ ! ÷‹fiı Á_› ◊›˘ »ı.

––1650-1651––

ˉı ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤∞ μkÎfl ±Î’ı »ı -

¬ûÊÿ◊÷ÊflÊ•Ù, Ÿ ⁄UáÊÈÃÑ¢ fl ‚◊ÈŒÿ øÿÊ –◊îÊ¢ª‚È¢ ÃÈ ◊•Ù, flË‚È¢ Á¬ Ÿ ‚√fl‚Ù ŸÁàÕ H1652H

(¬˝àÿ∑§◊÷ÊflÊŒ˜ Ÿ ⁄UáÊÈÃÒ‹Á◊fl ‚◊ÈŒÿ øÃŸÊ – ◊lÊXÔU·È ÃÈ ◊ŒÙ ÁflcflªÁ¬ Ÿ ‚fl¸‡ÊÙ ŸÊÁSà H)

√Î◊Î◊˝ - flı÷ÌfiÎ Á‹ÿΛ‹Î_ …ı‹ ÷ı· fi◊Ì. ÷ı‹ ±ı¿-±ı¿ ¤Ò÷‹Î_ «ı÷fiÎ fi

ˢ‰Î◊Ì ¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÿΛ‹Î_ ’HÎ «ı÷fiÎ fi◊Ì. ‰‚Ì ‹ÏÿflÎfiÎ ±ı¿-±ı¿ ±_√‹Î_ ‹ÿ„@÷

Á‰˝◊Î fi◊Ì ±ı‹ fiËŸ (’HÎ ±ı¿-±ı¿ ±_√‹Î_ ‹ÿ„@÷ »ı.) ––1652––

ω‰ı«fi - Ëı ‰Î›¤ÒÏ÷ ! ÷‹fiı «Îfl ¤Ò÷˘fiÎ ⁄fiı·Î ÂflÌfl‹Î_ …ı «ı÷fiÎ ÿı¬Î›

»ı. ÷ı «Îfl ¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÿΛ‹ÎhÎ◊Ì μI’Lfi ◊›ı·Ì »ı ±ı‹ ÷‹fiı ·Î√ı »ı. ’HÎ ‰ÎV÷ω¿

„V◊Ï÷ ÷ı‹ fi◊Ì. (’fl_÷ «Îfl ¤Ò÷Á‹ÿΛ◊Ì ±Ï÷Ïfl@÷ ±ı‰Î ∞‰ƒT›◊Ì μI’Lfi ◊›ı·Ì

÷ı «ı÷fiÎ »ı) ¿ÎflHÎ ¿ı …ı «Îfl ¤Ò÷˘fi˘ Á‹ÿΛ ÷‹ı ‹Îfi˘ »˘ ÷ı «Îflı ¤Ò÷˘‹Î_fiÎ

¿˘¥’HÎ ±ı¿-±ı¿ ¤Ò÷‹Î_ ÷ı «ı÷fiÎ …HÎÎ÷Ì fi◊Ì. …ı ‘‹˝ ±ı¿-±ı¿ ±_√‹Î_ ˢ÷˘ fi◊Ì

÷ı ‘‹˝ ÷ıfiÎ Á‹ÿΛ‹Î_ ’HÎ @›Îflı› ±Î‰÷˘ fi◊Ì. flı÷ÌfiÎ Á‹ÿΛ‹Î_ ÷ı·fiÌ …ı‹, ±◊ν÷˚

…ı‹ flı÷ÌfiÎ ±ı¿-±ı¿ ¿H΋Î_ ÷ı·fi_ Ï⁄Lÿ ’HÎ fi◊Ì ÷ı◊Ì ÷ı flı÷ÌfiÎ ¿H΢fi˘ √‹ı ÷ıÀ·˘

Á‹ÿΛ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ’HÎ ÷ı flı÷ÌfiÎ ¿HÎfiÎ Á‹ÿΛ‹Î_◊Ì ÷ı· ≠√À ◊÷_ … fi◊Ì.

÷ıfi˘ ±fi‹Îfi ≠›˘√ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 169

•‚ı øßÊ, Ÿ ÷ÍÂ◊ÈŒÊÿ◊Êòʬ˝÷flÊ ±Î ≠Ï÷iÎÎ ΩHΉÌ.

¬˝àÿ∑§ÊflSÕÊÿÊ¢ ‚fl¸ÕÊ˘ŸÈ¬‹ê÷ÊØ ±Î Ëı÷ ΩHΉ˘.

…ı ‘‹˝ …ıfiÎ ±ı¿-±ı¿ ±_√‹Î_ Á‰˝◊Î fi◊Ì …HÎÎ÷˘, ÷ı ‘‹˝ ÷ıfiÎ Á‹ÿΛ‹Î_ ’HÎ

fi◊Ì … Á_¤‰÷˘. ±Î ±L‰›T›Î„M÷ ΩHΉÌ. …ı‹¿ı flı÷ÌfiÎ ¿HÎfiÎ Á‹ÿΛ‹Î_ ÷ı·, ±Î

±L‰›ºpÎL÷ ΩHΉ_. …ı ‘‹˝ Ωı Á‹ÿΛ‹Î_ ÿı¬Î÷˘ ˢ›, ÷˘ ÷ı ‘‹˝fi˘ ÷ı Á‹ÿΛfiÎ

±ı¿-±ı¿ ±_√‹Î_ Á‰˝◊Î ±fi’·_¤ ˢ÷˘ fi◊Ì ’HÎ ÷ı Á‹ÿΛfiÎ ±ı¿ ±ı¿ ±_√‹Î_ ÷ı

‘‹˝ ÿı¬Î› »ı. ±Î T›Ï÷flı¿T›Î„M÷ ΩHΉÌ. …ı‹¿ı ÷·fiÎ ±ı¿ ±ı¿ ¿H΋Î_ ÷ı·fi˘ μ’·_¤

◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ÷·fiÎ Á‹ÿΛ‹Î_ ÷ı· ≠√À ◊Λ »ı. ±Î T›Ï÷flı¿ ºpÎL÷ ΩHΉ_. ¤Ò÷˘‹Î_

±ı¿-±ı¿ ¤Ò÷‹Î_ «ı÷fiÎ ±_Â◊Ì ’HÎ Á‰˝◊Î ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì. ±Î μ’fi› ΩHΉ˘. ÷ı◊Ì ±Î

«ı÷fiÎ ÷ı ¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÿΛ ‹ÎhÎ◊Ì μI’Lfi ◊›ı·Ì fi◊Ì. ±Î Ïfi√‹fi ΩHΉ_. (±Î ≠‹ÎHÎı

L›Î› ·√ÎÕ‰˘.)

ÁÎflÎ_ ¿ı ±ı¿-±ı¿ ¤Ò÷‹Î_ «ı÷fiÎ fi◊Ì. ‹ÎÀı flı÷ÌfiÎ ¿HÎfiÎ Á‹ÒË‹Î_ …ı‹ ÷ı·

fi ˢ› ÷ı‹ ¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÒË‹ÎhÎ◊Ì ◊›ı·Ì ±Î «ı÷fiÎ fi◊Ì. ’fl_÷ ±◊ν’ÏkÎ ≠‹ÎHÎ◊Ì

…HÎΛ »ı ¿ı ÷ı «Îfl ¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÿΛÎI‹¿ ⁄fiı·Î ÂflÌfl‹Î_ …ı «ı÷fiÎ ÿı¬Î› »ı ÷ı «ı÷fiÎ

«Îflı ¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÿΛ◊Ì ±Ï÷Ïfl@÷ ±ı‰_ ∞‰ fi΋fi_ ¿˘¥ ¿ÎflHÎÎL÷fl ƒT› I›Î_ ΩıÕΛı·_

»ı. ÷ı ±Ï÷Ïfl@÷ ƒT›◊Ì ±Î «ı÷fiÎ μI’Lfi ◊›ı·Ì »ı ±ı‹ V‰Ì¿Îfl‰_ Ωı¥±ı. μ’fl

¿Ëı·Î ±‹ÎflÎ ±fi‹Îfi◊Ì ±Î «ı÷fiÎ ±ı¿-±ı¿ ¤Ò÷‹Î_ fi◊Ì. ‹ÎÀı Á‹ÿΛfi˘ ‘‹˝ ’HÎ

fi◊Ì ’fl_÷ ƒT›ÎL÷fl ±ı‰Î ∞‰fi˘ ‘‹˝ »ı. ±Î‹ Ëı ‰Î›¤ÒÏ÷ ! ÷_ ÁΫΠ÷k‰fiı V‰Ì¿Îfl.

‰Î›¤ÒÏ÷ ’fl‹ÎI‹Îfiı ’Ò»ı »ı ¿ı ÷‹Îfl˘ ±Î Ëı÷ ±fiˆ¿Î„L÷¿ ËıI‰Î¤ÎÁ »ı.

÷‹ı …ı ±ı‹ ¿Ë˘ »˘ ¿ı ““≠I›ı¿ ±‰V◊΋Î_ …ı fi ˢ› ÷ı Á‹ÿΛ‹Î_ ’HÎ fi ˢ›””

’fl_÷ ÷‹ÎflÌ ±Î ‰Î÷ ¬˘ÀÌ »ı ¿ÎflHÎ ¿ı ‹ÏÿflÎfiÎ_ ±ı¿-±ı¿ ±_√ …ı‹¿ı ‘ΉÕÌfiÎ_

’W’, …\fi˘ √˘‚ ±fiı ’ÎHÎÌ ‰√ıflı »ı. ÷ı‹Î_ ±ı¿-±ı¿‹Î_ ‹ÿ„@÷ ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì ÷˘

’HÎ ÷ı ±_√˘fi˘ F›Îflı Á‹ÿΛ ◊Λ »ı I›Îflı ÷ı Á‹ÿΛ‹Î_ ±‰U› ‹ÿ„@÷ μI’Lfi

◊÷Ì ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı. ÷ı◊Ì ±ı¿-±ı¿ ±_√‹Î_ fi ˢ› ÷ı Á‹ÿΛ‹Î_ ’HÎ fi … ˢ›

±Î‰Ì ÷‹ÎflÌ ¿Ëı·Ì ‰Î÷ T›Ï¤«Îfl ‰Î‚Ì ⁄fiı »ı. ±◊ν÷˚ ±ı¿-±ı¿ ±_√‹Î_ fi ˢ›

»÷Î_ ’HÎ Á‹ÿΛ‹Î_ ˢ› »ı.

μkÎfl - Ëı ‰Î›¤ÒÏ÷ ! ‘ΉÕÌfiÎ_ ’W’ÎÏÿ …ı ‹zfiÎ_ ±_√˘ »ı ÷ı‹Î_fiÎ ±ı¿ ±ı¿

±_√‹Î_ ‹ÿ„@÷ Á‰˝◊Î fi◊Ì ±ı‹ fiËŸ, ’fl_÷ ≠I›ı¿ ±‰›‰‹Î_ ¿_¥¿ ¿_¥¿ ±_ …ıÀ·Î

≠‹ÎHÎ‰Î‚Ì ‹ÿ„@÷fiÌ ‹ÎhÎÎ »ı ±◊ν÷˚ ÷ı ‹ÎhÎÎ …ıÀ·Ì ‹ÿ„@÷ I›Î_ ’HÎ ±‰U›

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ170

»ı …. Ωı ≠I›ı¿ ±‰›‰‹Î_ Á‰˝◊Î ‹ÿ„@÷ fi … ˢ› ÷˘ ÷ı … ±‰›‰˘ ¤ı√Î ¿fl‰Î◊Ì

‹ÿ„@÷ ¿ı‹ ≠√À ◊Λ ? √‹ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝fi˘ Á‹ÿΛ ¿fḻı ÷˘ ’HÎ ‹ÿ„@÷ ≠√À

◊‰Ì Ωı¥±ı. ‘ΉÕÌfiÎ_ … ’W’˘ ·ı‰Î› »ı. √˘‚ … ·ı‰Î› »ı ÷ıfi˘ ±◊˝ … ±ı »ı ¿ı

÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˝‹Î_ ±Î_Ï¿ ‹ÿ„@÷ »ı …, ¿ı …ı Á‹ÿΛ ‹‚‰Î◊Ì Á_’ÒHν ⁄fiı »ı. ‹ÎÀı

‹zÎ_√‹Î_ ’HÎ ≠I›ı¿‹Î_ ‹ÿ„@÷ ±Î_Ï¿’HÎı »ı …, ÷˘ … Á‹ÿΛ‹Î_ ÷ı ‹ÿ„@÷ ◊Λ

»ı. F›Îflı ±Î «Îfl ¤Ò÷˘‹Î_ ÷˘ ±Î_Ï¿ «ı÷fiÎ ’HÎ fi◊Ì ¿ı …ı◊Ì Á‹ÿΛ‹Î_ ÷ı «ı÷fiÎ

’ÒHν’HÎı ≠√À ◊Λ. ÷ı◊Ì ±‹Îfl˘ ±Î Ëı÷ ““¬˝àÿ∑§ÊflSÕÊÿÊ◊ŸÈ¬‹ê÷ÊØ”” ±fiˆ¿Î„L÷¿

ËıI‰Î¤ÎÁ fi◊Ì ’HÎ Á_’ÒHν’HÎı © Ëı÷ »ı. ––1652––

±‰÷flHÎ - ‹ÏÿflÎfiÎ ±_√˘fiÌ …ı‹ «Îflı ¤Ò÷˘‹Î_ ’HÎ ±Î_Ï¿ «ı÷fiÎ »ı ±ı‹

¿Ë˘ ÷˘ ÷ı ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì - ±Î ‰Î÷ Á‹Ω‰ı »ı.

÷Á◊-œÁáÊ-ÁflÃá„UÿÊ߸, ¬ûÊÿ¢ Á¬ „ÈU ¡„UÊ ◊ÿ¢ª‚È –ÄU ¡ß ÷Í∞‚È ÷fl, øÿÊ ÃÙ ‚◊ÈŒÿ „UÙîÊÊ H1653H

(÷˝Á◊-œ˝ÊÁáÊ-ÁflÃÎcáÊÃÊŒÿ—, ¬˝àÿ∑§◊Á¬ π‹È ÿÕÊ ◊lÊXÔU·È – ÃÕÊ ÿÁŒ ÷ÍÃ·È ÷flìÊßÊ, Ã× ‚◊ÈŒÊÿ ÷flØ H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ ‹ÏÿflÎfiÎ »\ÀÎ-»\ÀÎ ≠I›ı¿ ±‰›‰˘‹Î_ ±fiø‹ı ¤˛‹HÎ-‘˛ÎHÎ÷Î

±fiı ωI≤WHÎ÷Î ‰√ıflı „@÷±˘ »ı ÷˘ … Á‹ÿΛ‹Î_ ‹ÿ„@÷ μI’Lfi ◊Λ »ı. ÷ı‰Ì

flÌ÷ı ¤Ò÷˘‹Î_ ’HÎ Ωı ≠I›ı¿‹Î_ ±Î_Ï¿ «ı÷fiΠˢ÷ ÷˘ Á‹ÿΛ‹Î_ ’Ïfl’ÒHν «ı÷fiÎ CÎÀı.

––1653––

ω‰ı«fi - ‘ΉÕÌfiÎ_ ’W’, √˘‚ ±fiı ’ÎHÎÌ ‰√ıflı …ı …ı ‹ÏÿflÎfiÎ_ ±_√˘ ±ıÀ·ı

¿ı ‹zÎ_√˘ ·˘¿‹Î_ ≠ÏÁ© »ı ÷ı ≠I›ı¿ ±_√‹Î_ ±fiø‹ı ‹ÿ˘I’Îÿ¿ ±ı‰Ì ¤˛Ï‹-‘˛ÎÏHÎ ±fiı

ωI≤WHÎ÷Î fi΋fiÌ ±Î_Ï¿ „@÷±˘ ±‰U› »ı …. ÷ı◊Ì ‹ÏÿflÎ ⁄fiΉ‰Î‹Î_ ÷ı ÷ı ±_√˘

… ·ı‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. Ωı ÷ı ÷ı ±_√˘‹Î_ ¤˛Ï‹ ±ÎÏÿ ‹ÿ„@÷ fi ˢ÷ ÷˘ ÷ı … ±_√˘fi˘

Á‹ÿΛ ⁄fiΉ‰Îfi˘ Ïfi›‹ fi ˢ÷, flı÷Ì ’I◊fl …ı‰Î √‹ı ÷ı ±_√˘fi˘ Á‹ÿΛ ¿fl‰Î‹Î_

±Î‰ı ÷ı‹Î_ ’HÎ ‹ÿ„@÷ μI’Lfi ◊‰Ì Ωı¥±ı. ’HÎ √‹ı ÷ı ±‰›‰˘fiÎ Á‹ÿΛ‹Î_

‹ÿ„@÷ ◊÷Ì fi◊Ì. ’HÎ ‘ΉÕÌfiÎ_ ’W’ÎÏÿ … ±_√˘ ·ı‰Î› »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ‘ΉÕÌfiÎ_ ’W’ÎÏÿ

≠I›ı¿ ±‰›‰‹Î_ ’HÎ ±‰U› ›„I¿_Ï«ÿ˚ ‹ÎhÎαı ‹ÿ„@÷ »ı ….

¤˛Ï‹ = ±ıÀ·ı Ï«kÎfiı ¤˛Ï‹÷ ¿fl‰ÎfiÌ Â„@÷ωÂıÊ.

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 171

‘˛ÎÏHÎ = ±I≤„M÷ = ±Á_÷˘Ê μI’Lfi ¿fl‰ÎfiÌ Â„@÷ωÂıÊ.

ωI≤WHÎ÷Î = ωÂıÊ Ï‰ÂıÊ ’Îfi ¿fl‰ÎfiÌ ÷ηΉı·ÌfiÌ Â„@÷.

‘ΉÕÌfiÎ_ ’W’˘‹Î_ ¤˛Ï‹ »ı. √˘‚‹Î_ ‘˛ÎÏHÎ »ı ±fiı μÿ¿‹Î_ ωI≤WHÎ÷Î »ı. ÷ı◊Ì

Á‹ÿΛ‹Î_ ‹ÿ„@÷ μI’Lfi ◊Λ »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı T›V÷ ±ı‰Î_ M≤J‰Ì-…‚-÷ı… ±fiı ‰Î›‹Î_

¿_¥¿ ±Î_Ï¿ ‹ÎhÎαı ’HÎ Ωı «ı÷fi΄@÷ ˢ÷ ÷˘ ÷ı «Îflı ¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÿΛ‹Î_ ’HÎ

±‰U› Á_’ÒHν ±ı‰Ì V’p «ı÷fiΠˢ÷. ’fl_÷ ““Ÿ øÒÃŒÁSÔ” ±Î ≠I›ı¿ ±_√˘‹Î_ ±Î_Ï¿

’HÎ «ˆ÷L› fi◊Ì. ÷ı◊Ì «Îfl ¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÿΛ ‹ÎhÎ◊Ì μI’Lfi ◊›ı·_ ±Î «ˆ÷L› fi◊Ì.

’fl_÷ «Îfl ¤Ò÷˘fiÎ ⁄fiı·Î ÂflÌfl‹Î_ flËı·_ ±fiı «Îfl ¤Ò÷˘fiÎ ⁄fiı·Î ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰_

V‰÷_hÎ’HÎı flËı·_ ±ÎI‹Î fi΋fi_ …ı ƒT› »ı ÷ı ƒT›fi˘ … ‘‹˝ ±Î «ı÷fiÎ »ı. ––1653––

‘ΉÕÌfiÎ_ ’W’ ±ÎÏÿ ‹ÏÿflÎfiÎ_ ≠I›ı¿ ±_√‹Î_ ‹ÿ„@÷ Á‰˝◊Î fi◊Ì …. ±Î‹

‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ±Î‰ı ? ±Î‰Î ≠ëfi˘ μkÎfl ¿Ëı »ı ¿ı -

¡ß flÊ ‚√flÊ÷ÊflÙ flË‚È¢, ÃÙ Á∑¢§ ÃŒ¢ªÁŸÿ◊Ù˘ÿ¢ –ÃS‚◊ÈŒÿÁŸÿ◊Ù flÊ, •ãŸ‚È Áfl ÃÙ „UflîÊÊÁ„U H1654H

(ÿÁŒ flÊ ‚flʸ÷ÊflÙ Áflcfl∑˜§, Ã× Á∑¢§ ÃŒXÔUÁŸÿ◊Ù˘ÿ◊˜ – Ãà‚◊ÈŒÿÁŸÿ◊Ù flÊ˘ãÿcflÁ¬ ÃÃÙ ÷flØ H)

√Î◊Î◊˝ - Ωı ‘ΉÕÌ-’W’ ‰√ıflı ‹zfiÎ ±_√˘‹Î_ ≠I›ı¿‹Î_ Á‰˝◊Î ‹ÿ„@÷fi˘

±¤Î‰ … ˢ› ÷˘ ÷ı … ±_√˘fi˘ ±Î Ïfi›‹ ¿ı‹ ? ±◊‰Î ÷ı ±_√˘fi˘ … Á‹ÿΛ

¿fl‰ÎfiÌ Â_ …wfl ? ±L› ±_√˘fi˘ Á‹ÿΛ ◊Λ, ÷˘ ÷ı‹Î_ ’HÎ ““‹ÿ„@÷”” ◊‰Ì

Ωı¥±ı. ––1654––

ω‰ı«fi - «Îflı ¤Ò÷˘‹Î_ ≠I›ı¿‹Î_ «ı÷fiÎ fi◊Ì ±fiı ÷ı «Îflı ¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÿΛ‹Î_

«ı÷fi΄@÷ μI’Lfi ◊Λ »ı ±Î‰_ ‹ÎfifiÎflÎ ‰Î›¤ÒÏ÷±ı ’˘÷ÎfiÌ ‹Îfiı·Ì ±Î ‹ÎL›÷Îfiı

ÏÁ© ¿fl‰Î ‹zÎ_√fiÎ Á‹ÿΛ‹Î_ ‹ÿ„@÷fi_ …ı μÿÎËflHÎ ±Î’ı·_ Ë÷_ ÷ıfi_ ÏfiflÁfi

1653 ‹Ì √Î◊΋Î_ ¿fl‰Î‹Î_ ±ÎT›_ ¿ı ‹zfiÎ ±ı¿ı-±ı¿ ±_√‹Î_ ‹ÿ„@÷ »ı. ÷˘ …

Á‹ÿΛ‹Î_ ‹ÿ„@÷ ≠√À ◊Λ »ı ÷ı‰_ «Îfl ¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÿΛ‹Î_ fi◊Ì.

±Î ⁄Î⁄÷‹Î_ ⁄«Î‰ ¿fl÷Î ÷ı ‰Î›¤ÒÏ÷ ¤√‰Îfifiı ≠ë ¿flı »ı ¿ı Ωı ‹zfiÎ

≠I›ı¿ ±_√‹Î_ ‹ÿ„@÷ fi◊Ì …, ±fiı Á‹ÿΛ‹Î_ … ‹ÿ„@÷ μI’Lfi ◊Λ »ı. ±Î‹

‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ±Î‰ı ? ‹zfiÎ ±ı¿-±ı¿ ±_√‹Î_ ‹ÿ„@÷ fi◊Ì ’HÎ Á‹ÿΛ‹Î_

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ172

◊Λ »ı ±Î‹ ‹ÎfiÌfiı ±Î μÿÎËflHÎfiÌ …ı‹ … «Îfl ¤Ò÷˘‹Î_ ’HÎ «ı÷fi΄@÷ fi◊Ì.

’fl_÷ Á‹ÿΛ‹Î_ «ı÷fi΄@÷ ≠√À ◊Λ »ı. ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ±Î‰ı ? ÁÎflÌ

flÌ÷ı ±Î ‰Î÷ Á_√÷ ◊Λ »ı. ÷ı‹Î_ ¿˘¥ ÿ˘Ê ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì. ±Î‰_ ‹Îfi÷Î ‰Î›¤ÒÏ÷fiı

÷ıfi˘ μkÎfl ±Î √Î◊΋Î_ lÌ ¤√‰Îfi ±Î’ı »ı ¿ı -

Ωı ‹zfiÎ_ ±_√˘‹Î_ ≠I›ı¿‹Î_ Á‰˝◊Î ‹ÿ„@÷fi˘ ±¤Î‰ … »ı. ±Î‹ ¿Ëı‰Î‹Î_

±Î‰ı ÷˘ ÷ı ±_√˘fi˘ … ±Î Ïfi›‹ ¿ı‹ CÎÀı ? ‹ÏÿflÎ ⁄fiΉ‰Î ‹ÎÀı ‘ΉÕÌfiÎ_ ’W’,

√˘‚ ±fiı ’ÎHÎÌ … ·Î‰‰Î_ Ωı¥±ı. ±Î ±_√˘fi˘ … Á‹ÿΛ ⁄fiΉ̱ı ÷˘ … ‹ÏÿflÎ

⁄fiı, ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ‹zfiÎ ±_√˘fi˘ Ïfi›‹ ¿ı‹ ¿flΛ ? ±◊‰Î ÷ı ±_√˘fi˘ … Á‹ÿΛ

¿ı‹ ·ı‰Î› ? √‹ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝fi˘ Á‹ÿΛ ¿fḻı ÷˘ ’HÎ ‹ÿ„@÷ ≠√À ◊‰Ì … Ωı¥±ı.

‹z ⁄fiΉ‰Îfi˘ ±◊a ∞‰ ‘ΉÕÌfiÎ_ ’W’ÎÏÿ ±_√˘fiı … ¿ı‹ ¢‘ı »ı ? ÷ıfiı ÂÎ ‹ÎÀı

¤ı√Î_ ¿flı »ı ? ÷ıfi˘ … Á‹ÿΛ Â_ ¿fl‰Î ⁄fiΉı »ı ? ÷ı … ±‰›‰˘fi˘ Á‹ÿΛ

⁄fiΉ‰Îfi˘ Ïfi›‹ ¿ı‹ ? ‘ΉÕÌfiÎ_ ’W’, √˘‚ ±fiı ’ÎHÎÌfiı »˘ÕÌfiı ±L› ±ı‰Î_ ¤V‹

(flA›Î) ±U‹fi˚ (’I◊fl) ±fiı √˘‹› (»ÎHÎ) ‰√ıflı √‹ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝fi˘ Á‹ÿΛ ⁄fiΉÌfiı

‹ÏÿflÎ ¿ı‹ ⁄fiΉÎ÷Ì fi◊Ì ? ¤V‹ÎÏÿ √‹ı ÷ı ±L› ’ÿÎ◊˘˝fiÎ Á‹ÿΛ‹Î_ ’HÎ ‹ÿ„@÷

≠√À ◊‰Ì Ωı¥±ı ’HÎ ±Î‹ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ‹zfiÎ ±_√˘fi˘ Ïfi›‹ »ı ÷ı◊Ì ÷ı ±_√˘‹Î_

… ‹ÿfiÌ ±Î_Ï¿ „@÷ »ı. ±fiı Á‹ÿΛ‹Î_ ÷ı ’ÒHν ‹ÿ„@÷ ⁄fiı »ı. «Îfl ¤Ò÷˘‹Î_

÷ı‹ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±ı¿-±ı¿ ±_√‹Î_ (¤Ò÷‹Î_) «ı÷fiΠ„@÷ ±_Âw’ı ’HÎ fi◊Ì. ÷ı◊Ì

Á‹ÿΛ‹Î_ ¤Ò÷˘◊Ì «ı÷fiÎ ±Î‰÷Ì fi◊Ì. ’fl_÷ ÷ıfiÎ◊Ì ±Ï÷Ïfl@÷ ±ı‰Î ∞‰ƒT›◊Ì …

«ı÷fiÎ ±Î‰ı »ı. ––1654––

‘ΉÕÌfiÎ_ ’W’ÎÏÿ ‹zfiÎ ±ı¿-±ı¿ …ı ±_√ »ı. ÷ı‹Î_ ±Î_Ï¿ ‹ÿ„@÷ »ı. ±ı‰_

μ’flfiÌ 1654‹Ì √Î◊΋Î_ ÏÁ© ¿fl‰Î‹Î_ ±ÎT›_. ÷ı ÁÎ_¤‚Ìfiı ¿˘≥¿ ÏÂW› ¿ÿΫ

±Î‰˘ μ·À ≠ffi ¿flı ¿ı-

÷ÍÿÊáÊ¢ ¬ûÊÿ¢ Á¬, øÿáÊÊ ‚◊ÈŒ∞ ŒÁ⁄U‚áÊÊ•Ù –¡„U ◊îÊ¢ª‚È ◊•Ù, ◊ßÁûÊ „U™§ Ÿ Á‚hÙ˘ÿ¢ –– 1655 ––

(÷ÍÃÊŸÊ¢ ¬˝àÿ∑§◊Á¬, øÃŸÊ ‚◊ÈŒÿ Œ‡Ê¸ŸÊÃÔ – ÿÕÊ ◊lÊXÔU·È ◊ŒÙ ◊ÁÃÁ⁄UÁà „UÃÈŸ¸ Á‚hÙ˘ÿ◊Ô ––)

√Î◊Î◊˝ - ¤Ò÷˘‹Î_ ’HÎ ≠I›ı¿‹Î_ «ı÷fiΠˢ, Á‹ÿΛ‹Î_ ÿı¬Î› »ı ‹ÎÀı, …ı‹

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 173

‹zfiÎ ±_√˘‹Î_ ‹ÿ„@÷ »ı ÷ı‹, ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ ÏÂW›fiÌ ⁄Ï© ¿ÿΫ ◊Λ ÷˘ ±Î

Ëı÷ ÏÁ© fi◊Ì ’HÎ ±ÏÁ© »ı. ––1655––

ω‰ı«fi - ‘ΉÕÌfiÎ_ ’W’ÎÏÿ ±_√˘fi˘ … Á‹ÿΛ ¿fḻı I›Îflı … ‹ÿ„@÷ ÿı¬Î›

»ı. ÷ı◊Ì ÷ıfiÎ_ ω‰ÏZÎ÷ ±_√˘ …ı ‘ΉÕÌfiÎ_ ’W’ÎÏÿ »ı. ÷ı ≠I›ı¿‹Î_ ’HÎ ±Î ‹ÿ„@÷

±Î_Ï¿w’ı »ı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ ‹ÏÿflÎfiÎ ±_√˘‹Î_ …ı ‹ÿ„@÷ μ’flfiÌ √Î◊΋Î_ ÏÁ©

¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰Ì ÷ı ⁄Ë ÁÎv_ ◊›_. ±Î‹ ‰Î›¤ÒÏ÷ ¿Ëı »ı ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ‹ÎflÌ ‰Î÷fiı ÏÁ©

¿flfiÎfl ˢ‰Î◊Ì ‹Îflı ÷ı ¿Î‹fi_ »ı. ‹Îflı ¤Ò÷˘‹Î_ ≠I›ı¿‹Î_ ±Î_Ï¿ «ı÷fi΄@÷fi_ ±„V÷I‰

ÏÁ© ¿fl‰_ »ı ÷ı‹Î_ ±Î ±fi’‹ μÿÎËflHÎ w’ı ⁄fiÂı. ±Î … μÿÎËflHÎfiÎ ÁΑfi◊Ì

ˉı Ë_ ¤Ò÷˘‹Î_ ’HÎ ≠I›ı¿‹Î_ ±Î_Ï¿ «ı÷fiÎ »ı. ÷ı „Á© ¿flÌ ⁄÷ΉÌÂ. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı-

√ÿSÃ·È •Á¬ ÷ÍÃ·È øÒÃãÿ◊ÁSÃ-ΩÿÎ ΩÿÎ ±ı¿-±ı¿ ¤Ò÷‹Î_ ’HÎ ±Î_Ï¿ «ˆ÷L›

»ı. ±Î ≠Ï÷iÎÎ ◊¥. Ãà‚◊ÈŒÊÿ Ãg‡Ê¸ŸÊÃÔ ÷ı «Îflı ¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÿΛ‹Î_ «ı÷fiÎ ’Ïfl’ÒHν

ÿı¬Î› »ı ‹ÎÀı, ±Î Ëı÷ »ı. ◊lÊXÔU·È ◊ŒflÔÔÃÔ ‹ÏÿflÎfiÎ ±‰›‰˘‹Î_ …ı‹ ±Î_Ï¿ ‹ÿ„@÷

»ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ±Î μÿÎËflHÎ »ı, ÿÕÊ ◊lÊXÔU·È ◊Œ— ¬ÎÕªÀ¬àflÊŒ˜ ŸÊÁÃS¬CÔU—, Ãà‚◊ÈŒÊÿàflÁ÷√ÿÁQ§◊ÁÃ, ÃÕÊ ÷ÍÃcflÁ¬ ¬ÎÕªflSÕÊÿÊ◊áÊËÿ‚Ë øßÊ, Ãà‚◊ÈŒÊÿ ÃÈ ÷Íÿ‚ËÿÁ◊ÁÃ…ı‹ ‹ÏÿflÎfiÎ ±_√˘‹Î_ M≤◊√Ô-M≤◊√Ô flËı·Ì ‹ÿ„@÷ ±S’‹ÎhÎαı ˢ‰Î◊Ì ±Ï÷›

V’p fi◊Ì. ’fl_÷ ÷ıfiÎ Á‹ÿΛ‹Î_ ÷ı ‹ÿ„@÷ ’Ïfl’ÒHν’HÎı T›@÷ ◊Λ »ı, ÷ı‰Ì … flÌ÷ı

«Îflı ¤Ò÷˘‹Î_ ’HÎ M≤◊¿˚-M≤◊@˚ ±‰V◊Πˢ› I›Îflı ±S’‹ÎhÎÎ ‰Î‚Ì «ı÷fiΠˢ› »ı. ’fl_÷

÷ıfiÎ Á‹ÿΛ‹Î_ ±Î … «ı÷fiÎ CÎHÎÌ ≠⁄‚ ˢ› »ı. ¿ı‰_ Á_ÿfl μÿÎËflHÎ ⁄_‘⁄ıÁ÷_ ±Î‰Ì

√›_. ‹zÎ_√‹Î_ Ωı ≠I›ı¿‹Î_ ‹ÿ„@÷ »ı ÷˘ … Á‹ÿΛ‹Î_ ÿı¬Î› »ı. ÷ı‹ ¤Ò÷˘‹Î_ ’HÎ

±ı¿ı¿‹Î_ «ı÷fi΄@÷ ˢ› ÷˘ … ¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÿΛ‹Î_ «ı÷fi΄@÷ CÎÀÌ Â¿ı ±fiı

Á‹ÿΛ‹Î_ «ı÷fi΄@÷ ÿı¬Î› »ı.

μkÎfl- ÷‹ı ¿flı·Ì ±Î Á_√Ï÷ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì ¿ÎflHÎ ¿ı øßÊÿÊ ÷ÍÂ◊ÈŒÊÿ Œ‡Ê¸ŸÊÃԱΉΠ≠¿Îflfi˘ ÷‹Îfl˘ …ı Ëı÷ »ı. ÷ı Ëı÷ ±ÏÁ© »ı ±◊ÎÔÔ÷Ô ’Z΋Î_ ±Î Ëı÷ Á_¤‰÷˘

fi◊Ì ¿ÎflHÎ ¿ı ¤Ò÷Á‹ÿΛ‹Î_ «ı÷fiÎ ÿı¬Î› »ı. ±Î ‰Î÷ ¬˘ÀÌ »ı. …ı ¤Ò÷Á‹ÿΛ‹Î_

÷‹fiı «ı÷fiÎ ÿı¬Î› »ı. ÷ı ¤Ò÷Á‹ÿΛfiÌ ±_ÿfl flËı·Î ±ÎI‹ÎfiÌ «ı÷fiÎ ÿı¬Î› »ı. ’HÎ

¤Ò÷˘fiÌ fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı «ı÷fiÎ ±ı ±ÎI‹Îfi˘ ‘‹˝ »ı. ¤Ò÷˘fi˘ ‘‹˝ fi◊Ì F›Îflı ¤Ò÷˘fiÎ

Á‹ÿΛÎI‹¿ ±ı‰Î ÷ı ÂflÌfl‹Î_◊Ì ±ÎI‹Î Q≤I› ’΋ı »ı ±fiı «ÎS›˘ Ω› »ı. I›Îflı

±ÎI‹ÎfiÎ ±¤Î‰‹Î_ ¤Ò÷˘fi˘ Á‹ÿΛ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ÷ı «ı÷fiÎfiÌ ±ÏÁÏ© »ı. ÷ı «ı÷fiÎ

±S’‹ÎhÎαı ’HÎ I›Î_ ˢ÷Ì fi◊Ì ±fiı …HÎÎ÷Ì ’HÎ fi◊Ì. ÷ı◊Ì «ı÷fiÎ ±ı ¤Ò÷˘fi˘ ‘‹˝

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ174

fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı «ı÷fiÎ ¤Ò÷˘‹Î_ …HÎÎ÷Ì fi◊Ì ’HÎ ¤Ò÷◊Ì ±Ï÷Ïfl@÷ ±ÎI‹Î‹Î_ …

…HÎΛ »ı ‹ÎÀı ÷‹Îfl˘ Ëı÷ ±ÏÁ© »ı.

Ωı ±Î «ı÷fiÎ ¤Ò÷˘fi˘ … ‘‹˝ ˢ÷ ÷˘ Q≤÷ÂflÌfl‹Î_ ’HÎ ¤Ò÷˘ ωz‹Îfi ˢ‰Î◊Ì

«ı÷fiÎ ÿı¬Î‰Ì Ωı¥±ı. ¿ÿΫ ÷‹ı ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı I›Îflı I›Î_ ‰Î›fi˘ ±¤Î‰ »ı ±ıÀ·ı

Q≤÷ÂflÌfl‹Î_ «ı÷fiÎ ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì, ÷˘ ±Î ›„@÷ ’HÎ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ‹¬ ’ˢ‚_ ¿flÌfiı

fi‚Ì ¶ÎflÎ ±ıÀ·ı fiÎfiÌ M·ÎVÀÌ¿fiÌ ’Î≥’ ¶ÎflÎ ‰Î› μ‹ıflÌ Â¿Î› »ı. F›Îflı ±Î‰˘

‰Î› μ‹ıfḻı I›Îflı ’HÎ ÷ı Q≤÷ÂflÌfl‹Î_ «ı÷fiÎ ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì. Ωı ‹ÎhÎ ‰Î›fiÎ … ±¤Î‰ı

«ı÷fiÎ fi …HÎÎ÷Ì Ë˘› ÷˘ ‰Î› ÷˘ μ‹ıflÌ Â¿Î› »ı. ÷◊ÎÏ’ «ı÷fiÎ ±Î‰÷Ì fi◊Ì. ‹ÎÀı

±Î ÿ·Ì· ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì.

ˉı ¿ÿΫ ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı Q≤÷ÂflÌfl‹Î_ ÷ı… ƒT›-±ÏBÔfiƒT› fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı

∞‰_÷ÂflÌfl‹Î_ ±„BÔfi-…Ãfl΄BÔfi-√fl‹Ì ˢ› »ı ÷ı Q≤÷ÂflÌfl‹Î_ fi◊Ì ‹ÎÀı Q≤÷ÂflÌfl‹Î_

«ı÷fiÎ ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì. ÷˘ I›Î_ ’HÎ ±Î … μkÎfl »ı ¿ı fi‚Ì ¶ÎflÎ ÷ı Q≤÷ÂflÌfl‹Î_ ±„BÔfifi˘

≠ZÎı’ ¿flÌ Â¿Î› »ı. ÷˘ ’HÎ Q≤÷ÂflÌfl‹Î_ «ı÷fiÎ ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì. ÂflÌflfi˘ ±„BÔfiÁ_V¿Îfl

¿fl÷Ì ‰¬÷ı ±Î¬Î ÂflÌfl‹Î_ ±„BÔfi ≠‰ı ¿flΉΛ »ı. »÷Î_ ÷ı‹Î_ «ı÷fiÎ ±Î‰÷Ì fi◊Ì

‹ÎÀı ±Î ÿ·Ì· ’HÎ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì.

ˉı ¿ÿΫ ±ı‰Ì ÿ·Ì· ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ¿ı fi‚Ì ¶ÎflÎ ‰Î›fi˘ ±fiı ±„BÔfifi˘

Q≤÷ÂflÌfl‹Î_ …ı ≠‰ı ¿flΉΛ »ı ÷ı ÷˘ …√ÿÔ‰÷a Á΋ÎL› ‰Î›fi˘ ±fiı Á΋ÎL› ÷ı…fi˘

≠‰ı ¿flΉΛ, ÷ıfiÎ◊Ì «ı÷fiÎ fi ±Î‰ı, ’fl_÷ rÎÁ˘E»˚‰ÎÁ V‰w’ …ı ≠ÎHΉΛ »ı ±fiı

÷ˆ…ÁÂflÌfl V‰w’ …ı ωÏÂWÀ ±„BÔfi »ı ÷ı ⁄¯Îı ωÏÂWÀ ±ı‰Î ÷ı… ±fiı ‰Î›

Q≤÷ÂflÌfl‹Î_ fi◊Ì ‹ÎÀı «ı÷fiÎ ±Î‰÷Ì fi◊Ì ÷˘ ÷ıfi˘ μkÎfl ±ı ◊›˘ ¿ı ≠ÎHΉΛ ±fiı

÷ˆ…ÁÂflÌflÎI‹¿ ±„BÔfi, ∞‰ƒT› ωfiΠˢ÷Î … fi◊Ì. ∞‰ ˢ› ÷˘ … ≠ÎHΉΛ ⁄fiı

±fiı ÷ˆ…ÁÂflÌflw’ ±„Bfi ⁄fiı. ÷ı◊Ì ±ÎI‹ƒT›fiı »˘ÕÌfiı ±Î‰Î ωÏÂp ÷ı…-‰Î›

Á_¤‰÷Î … fi◊Ì. ±Î‹ ⁄Ì∞ flÌ÷ı ÷‹ı ±ÎI‹ƒT› … V‰Ì¿Î›* ¿Ëı‰Î›. ∞‰ ˢ› ÷˘

… ÷ıfiÎ ¶ÎflÎ ·ı‰Î÷Î-‹¿Î÷Î ‰Î›fiı ≠ÎHΉΛ ¿Ëı‰Î› ÷◊Î ∞‰ ¶ÎflÎ ·ı‰Î›ı·Î ±ÎËÎflfiı

’¿Î‰fiÎfl ±fiı ∞‰fi_ … ⁄fiΉı·_ ÷ˆ…Á ÂflÌfl ˢ› »ı. ±Î flÌ÷ı ±ÎI‹ƒT›fiı V‰Ì¿Îfl‰Î

ÏÁ‰Î› ÷ı ÷ı… ±fiı ‰Î›fi_ ωÏÂp’b_ Â_ ? ¿_≥ … fiËŸ. ‹ÎÀı ¤Ò÷˘fiÎ ⁄fiı·Î ÂflÌfl‹Î_

… ÂflÌfl◊Ì Ï¤¯Î ±ı‰_ ±ÎI‹Î fi΋fi_ ƒT› »ı. ÷ıfiÎ … rÎÁ‰Î› ±fiı ÷ˆ…ÁÎÏÿ ¤Î‰˘

»ı. ±ıÀ·ı ⁄Ì∞ flÌ÷ı ’HÎ ÷‹ı ∞‰ … V‰Ì¿Î›˘˝ ¿Ëı‰Î›. ––1655––

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 175

ŸáÊÈ ¬ìÊÄπÁfl⁄UÙ„UÙ ªÙÿ◊ ! â ŸÊáÊÈ◊ÊáÊ÷ÊflÊ•Ù –ÃÈ„U ¬ìÊÄπÁfl⁄UÙ„UÙ, ¬ûÊÿ¢ ÷ÍÿøÿÁûÊ –– 1656 ––

(ŸŸÈ ¬˝àÿˇÊÁfl⁄Uٜ٠ªıÃ◊ ! ߘ ŸÊŸÈ◊ÊŸ÷ÊflÊÃÔ – Ãfl ¬˝àÿˇÊÁfl⁄UÙœ—, ¬˝àÿ∑¢§ ÷ÍÃøßÁà ––)

√Î◊Î◊˝- Ëı ¤√‰ÎÔÔfiÔ˚ ! ±Î‹ ‹Îfi‰Î‹Î_ ≠I›ZÎωfl˘‘ ±Î‰ı »ı. Ëı √˙÷‹ !

±ÎI‹ÁΑ¿ ±fi‹Îfi ˢ‰Î◊Ì ≠I›ZÎωfl˘‘ ±Î‰÷˘ fi◊Ì. ’fl_÷ ““≠I›ı¿ ¤Ò÷˘‹Î_ «ı÷fiÎ

»ı”” ±ı‹ ‹Îfi‰Î‹Î_ Ô÷‹fiı ≠I›ZΠωfl˘‘ ±Î‰ı »ı. ––1656––

ω‰ı«fi- ‰Î›¤ÒÏ÷ ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl ≠¤fiı ’Ò»ı »ı ¿ı Ëı ≠¤ ! «Îflı

¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÿΛÎI‹¿ ⁄fiı·Î ±ı‰Î ÂflÌfl‹Î_ ≠I›ZÎ (ÁÎZÎÎ÷Ô) «ı÷fiÎ ÿı¬Î› »ı. ÁÎZÎÎ÷Ô

¤Ò÷Á‹ÿΛ‹Î_ «ı÷fiÎ ÿı¬Î÷Ì Ë˘‰Î »÷Î_ ““±Î «ı÷fiÎ ÷ı ¤Ò÷Á‹ÿΛfiÌ fi◊Ì”” ±Î‹

¿Ëı‰_ ÷ı ≠I›ZÎ◊Ì Ï‰v© »ı. …ı‹ CÎÀ, ’À ‰√ıflı ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ ÁÎZÎÎÔÔ÷Ô ÿı¬Î÷Î w’ÎÏÿ «Îflı

√H΢fiı ±Î √H΢ CÎÀfiÎ fi◊Ì, ±Î √H΢ ’ÀfiÎ fi◊Ì ±Î‹ ¿Ëı‰_ ÷ı …ı‹ ÁÎZÎÎ÷Ô Ï‰v©

»ı ÷ı‹ ¤Ò÷Á‹ÿΛ‹Î_ «ı÷fiÎ ÿı¬Î÷Ì Ë˘‰Î »÷Î_ ±Î «ı÷fiÎ ¤Ò÷Á‹ÿΛfiÌ fi◊Ì ±Î‹

¿Ëı‰_ ÷ı ’HÎ ±Ï÷› ωv© »ı.

’fl‹ÎI‹Î ¿Ëı »ı ¿ı Ëı ‰Î›¤ÒÏ÷ ! ÷‹ÎflÌ ‰Î÷ Á‰˝◊Î ±›@÷ »ı. (≥Lƒ¤ÒÏ÷

±fiı ‰Î›¤ÒÏ÷ Á√ΤÎ≥ ˢ‰Î◊Ì Á‹Îfi √˘hΉ΂Π»ı. ÷ı◊Ì ‹Ò·√Î◊΋Î_ Ëı √˙÷‹

√˘hΉ΂Π±ı‰_ ‹ÌÃ<_ ±Î‹_hÎHÎ‰Î«Ì ‰«fi ¿Ëı· »ı.) ÷‹ÎflÌ ‰Î÷ ¿ı‹ ±›@÷ »ı ?

÷˘ ÷ıfi˘ μkÎfl ÷‹ı ÁÎ_¤‚˘-

M≤J‰Ì (±ıÀ·ı ¿ı ‹ÎÀÌ) ’ÎHÎÌ-¬Î÷fl ±fiı ’‰fi ‰√ıflı ÏfiÏ‹kΤÒ÷ ’ÿÎ◊˘˝fiÎ

Á‹ÿΛ‹ÎhÎ◊Ì μI’ÔLÔfi ◊÷Ì ‰fiV’Ï÷ ≠I›ZÎ-ÁÎZÎÎ÷Ô ÿı¬Î› »ı. ÷˘ ’HÎ ÷ı ‰fiV’Ï÷fiÌ

μI’ÏkÎ M≤J‰Ì-’ÎHÎÌ-¬Î÷fl ±fiı ’‰fi ‰√ıflı ÏfiÏ‹kοÎflHÎ ‹ÎhÎ◊Ì … ◊÷Ì fi◊Ì, ÷ı

‰fiV’Ï÷ ÏfiÏ‹kΤÒ÷ ±ı‰Î ⁄ÎèÎ M≤J‰Ì ±ÎÏÿ «Îfl ’ÿÎ◊˘˝ ωfiÎ ‹Ò·¤Ò÷ μI’Îÿ¿÷k‰

⁄Ì… fi΋fi˘ …\ÿ˘ … ’ÿÎ◊˝ »ı. ¤·ı ÷ı ⁄Ì… ºÏp√˘«fl ◊÷_ fi ˢ› ÷˘ ’HÎ ‰fiV’Ï÷

±fiı ±_¿<flÎ ±ÎÏÿfiÌ μI’ÏkÎfi_ ‹Ò·¤Ò÷ ¿ÎflHÎ Ô÷k‰ V‰w’ı ⁄Ì… »ı. ±Î ‰Î÷ ⁄Ì…ÁΑ¿

±fi‹Îfi◊Ì ÏÁ© ◊Λ »ı.

Ωı ¤ÒÏ‹‹Î_ ⁄Ì… ‰Î‰‰Î‹Î_ ±ÎT›_ fi ˢ› ÷˘ M≤J‰Ì ±ÎÏÿ Á΋√˛Ì ˢ‰Î »÷Î_

’HÎ ‰fiV’Ï÷fiÌ μI’ÏkÎ ◊÷Ì fi◊Ì. ±Î ±fi‹Îfi ‰Õı ““M≤J‰Ì ±ÎÏÿ ⁄ÎèÎ ÏfiÏ‹k΢ ‰Õı

… ‰fiV’Ï÷ μI’Lfi ¿flΛ »ı”” ±Î‰˘ ≠I›ZÎ …HÎÎ÷˘ ±fi¤‰ ⁄ÎÏ‘÷ ◊Λ »ı. ÷ı …

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ176

flÌ÷ı ¤Ò÷√÷-«ı÷fi΋Î_ ’HÎ ±Î ‰Î÷ Á‹Îfi »ı. …ı ÷‹ı ±ı‹ ¿Ë˘ »˘ ¿ı ““¤Ò÷˘fiÎ

Á‹ÿΛ ‹Îh΋Î_ «ı÷fiÎ ÿı¬Î› »ı ‹ÎÀı «ı÷fiÎ ±ı ¤Ò÷˘fi˘ ‘‹˝ »ı. ±Î ÷‹Îfl˘ ≠I›ZÎ

ÿı¬Î÷˘ ±fi¤‰ ’HÎ ““±ÎI‹ ÷k‰ÁΑ¿ ±fi‹Îfi ‰Õı ⁄ÎÏ‘÷ ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ÷‹Îfl˘

±Î ±fi¤‰ ¬˘À˘ »ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

…ı‹ ¤ÒÏ‹‹Î_ ⁄Ì… ‰Î‰‰Î‹Î_ fi ±ÎT›_ ˢ› ÷˘ M≤J‰Ì-’ÎHÎÌ ‰√ıflı ˢ‰Î »÷Î_

ω‰ÏZÎ÷ ‰fiV’Ï÷ μI’Lfi ◊÷Ì fi◊Ì. ÷ı … flÌ÷ı «Îflı ¤Ò÷˘fiÎ ⁄fiı·Î ÂflÌfl‹Î_ Ωı

±ÎI‹÷k‰ fi ˢ› ÷˘ ±ıÀ·ı ¿ı Q≤÷ ÂflÌfl‹Î_ «ı÷fiÎ …HÎÎ÷Ì fi◊Ì. ‹ÎÀı «ı÷fiÎ ±ÎI‹ÎfiÌ

ÁÎ◊ı ±L‰› T›Ï÷flı¿ Á_⁄_‘‰Î‚Ì »ı. ’fl_÷ ¤Ò÷˘fiÌ ÁÎ◊ı ±L‰› T›Ï÷flı¿ Á_⁄_‘‰Î‚Ì

fi◊Ì, ‹ÎÀı «ı÷fiÎ ±ı ±ÎI‹Îfi˘ ‘‹˝ »ı ’fl_÷ ¤Ò÷˘fi˘ ‘‹˝ fi◊Ì. Ωı ÷‹ı ±‹ÎflÌ

Á‹Ω‰ı·Ì ‰Î÷ fiËÌ V‰Ì¿Îfl˘ ±fiı «ı÷fiÎ ±ı ≠I›ı¿ ¤Ò÷˘fi˘ … ‘‹˝ »ı. ±Î‹ ‹Îfi¢

÷˘ ÷‹fiı … ≠I›ZΠωfl˘‘ ÿ˘Ê ±Î‰Âı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

flı÷ÌfiÎ ¿H΢‹Î_ …ı‹ ÷ı· fi◊Ì ’HÎ ÷ı·fi˘ ±¤Î‰ »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ≠I›ı¿ ¤Ò÷˘‹Î_

«ı÷fiÎ fi◊Ì ’HÎ «ı÷fiÎfi˘ ±¤Î‰ … ÁÎZÎÎ÷˚ …HÎΛ »ı. ÷ı◊Ì ““≠I›ı¿ ¤Ò÷˘‹Î_ «ı÷fiÎ

»ı ¿ı‹¿ı Á‹ÿΛ‹Î_ ÿı¬Î› »ı”” ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ √ÎHÎÎ_ √ΉÎ_ ÷ı ≠I›ZÎ◊Ì Á‰˝◊Πωv©

»ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ∞‰fiÎ ±¤Î‰¿Î·ı Q≤÷ ÂflÌfl‹Î_ «ı÷fiÎ ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì. ‹ÎÀı ¤Ò÷˘‹Î_ «ı÷fiÎ

‹Îfi‰Î‹Î_ ÷‹fiı ≠I›ZÎωfl˘‘ ±Î‰Âı. ––1656––

≠ë - …ı‹ ⁄Ì…ÁΑ¿Îfi‹Îfi »ı ÷ı‹ ±ÎI‹ÁΑ¿Îfi‹Îfi Â_ »ı ? ÷ı ˉı

…HÎΉı »ı -

÷ÍߢÁŒÿÙfl‹hÊáÊÈ‚⁄UáÊ•Ù ÃÁ„¢U Á÷ãŸM§flS‚ –øÿÊ ¬¢øªflÄπÙfl‹h¬ÈÁ⁄U‚S‚ flÊ ‚⁄U•Ù H1657H

(÷ÍÃÁãº˝ÿÙ¬‹éœÊŸÈS◊⁄UáÊÃSÃèÿÙ Á÷ãŸM§¬Sÿ – øÃŸÊ ¬@ªflÊˇÊÙ¬‹éœ¬ÈL§·Sÿfl S◊⁄U× H)

√Î◊Î◊˝ - ’Î_« ¤Ò÷˘fiÌ ⁄fiıı·Ì ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ ΩHÎı·Î ωʛfi_ ’λ·Î ¿Î·ı

±fiV‹flHÎ ◊÷_ ˢ‰Î◊Ì «ı÷fiÎ ÷ı ’_« ¤Ò÷ÎI‹¿ ¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi V‰w’‰Î‚Î (±ÎI‹Î

fi΋fiÎ) ’ÿÎ◊˝fi˘ ‘‹˝ »ı. …ı‹ ’Î_« ⁄Îfḻ˘ ¶ÎflÎ ΩıfiÎfl˘ ’vÊ (⁄Îfḻ˘ ⁄_‘ ◊‰Î

»÷Î_) Ωı›ı·Î ωʛfi_ ±fiV‹flHÎ ¿fl÷˘ ˢ‰Î◊Ì ⁄Îfḻ˘◊Ì Ï¤Lfi »ı ÷ı‹ ±ËŸ

Á‹…‰_. ––1657––

ω‰ı«fi - fiˆ›ÎÏ›¿-‰ˆÂıÏÊ¿ ±ÎÏÿ ÿ½fi¿Îfl˘fiÎ ‹÷ ≠‹ÎHÎı ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘ …\ÿÎ

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 177

…\ÿÎ ±ı¿ ±ı¿ ¤Ò÷fiÌ ⁄fiı·Ì »ı. (…ˆfiÿ½fi ≠‹ÎHÎı ÷˘ ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘ ±˙ÿÎÏfl¿ ‰√˝HÎÎfiÎ

’ÿ˚√·˘fiÌ ⁄fiı·Ì »ı ±fiı ÷ı ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘‹Î_ ‰Hν-√_‘-flÁ ±fiı V’½ √H΢ »ı …. ±Î

‰Î÷ …ˆfiÿ½fifiı ±fiÁÎflı ΩHΉÌ.) fiˆ›ÎÏ›¿-‰ˆÂıÏÊ¿ ±ÎÏÿ ÿ½fi¿Îfl˘fi_ ‹Îfi‰_ »ı ¿ı

V’½fiı„Lƒ› ‰Î›fiÌ ⁄fiı·Ì »ı, flÁfiı„Lƒ› …·fiÌ ⁄fiı·Ì »ı, CβÎHÎı„Lƒ› M≤J‰ÌfiÌ ⁄fiıı·Ì

»ı, «ZÎÏfl„Lƒ› ÷ı…fiÌ ⁄fiı·Ì »ı ±fiı l˘hÎı„Lƒ› ±Î¿ÎÂfiÌ ⁄fiı·Ì »ı. ÷ı◊Ì … ÷ı ÷ı

¥„Lƒ›˘ ’˘÷’˘÷ÎfiÎ ƒT›fiÎ ±ÁΑÎflHÎ ±ı¿ ±ı¿ √HÎfiı ΩHÎfiÎflÌ »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ÷ı

ÿ½fi¿Îfl˘fiÌ ‹ÎL›÷Î »ı.

«ı÷fiÎ ±ı ¤Ò÷˘fiÌ ⁄fiı·Ì ±Î ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi V‰w’‰Î‚Î ±ı‰Î ¿˘¥¿

÷k‰fi˘ (±ÎI‹÷k‰fi˘) ‘‹˝ »ı. ’HÎ ¤Ò÷˘fi˘ ‘‹˝ «ı÷fiÎ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ¤Ò÷˘fiÌ ⁄fiı·Ì

¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ ΩHÎı·˘ ωʛ ¥„Lƒ›˘ «Î·Ì Ω› ÷˘ ’HÎ ±◊‰Î ¥„Lƒ›˘fi˘ T›‰ËÎfl

fi ˢ› ÷˘ ’HÎ ’λ·Î ¿Î·‹Î_ ±fiV‹flH΋Î_ ±Î‰ı »ı ‹ÎÀı ¤Ò÷˘fiÌ ⁄fiıı·Ì ¥„Lƒ›˘

’˘÷ı ÷ı ÷ı ωʛfiı ΩHÎfiÎflÌ fi◊Ì. ’fl_÷ ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ ±_ÿfl flËı·˘ ¿˘¥¿ ÷ı ¥„Lƒ›˘fi˘

‹ÎÏ·¿ ΩHÎfiÎfl˘ »ı. …ı‹ …\ÿÌ …\ÿÌ ’Î_« ⁄Îfḻ˘◊Ì Ωı›ı·Î …\ÿÎ …\ÿΠωʛ˘ ÷ı ÷ı

⁄Îfḻ˘ ⁄_‘ ◊›Î ’»Ì ’HÎ ΩıfiÎflÎ ±ı‰Î ÿı‰ÿkÎfiı V‹flH΋Î_ ±Î‰ı … »ı ±fiı V‹flH΋Î_

flËı … »ı. ‹ÎÀı ⁄Îfḻ˘ ΩıfiÎflÌ fi◊Ì, ’HÎ ⁄Îfḻ˘ ¶ÎflÎ ⁄Îfḻ˘◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘

ÿı‰ÿkÎ ΩıfiÎfl˘ »ı. ÷ı‹ ±ËŸ ’HÎ Á‹…‰_.

¤Î‰Î◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı - ±fiı¿ ÁΑfi ‰Õı ΩHÎı·Î ±fiı¿ ωʛfi_ Ωı ±ı¿ …

T›„@÷ ±fiV‹flHÎ ¿flı, ÷˘ ÷ı ±ı¿ T›„@÷, ÷ı ±fiı¿ ÁΑfi˘◊Ì Ï¤Lfi ˢ› »ı. …ı‹¿ı

’Î_« ⁄Îfḻ˘ ‰Õı Ωı›ı·Î ±fiı¿ ωʛ˘fi_ ±fiV‹flHÎ ¿flfiÎfl ÿı‰ÿkÎ …ı‹ ⁄Îfḻ˘◊Ì

ϤLfi ’ÿÎ◊˝ »ı ÷ı‹ ±ËŸ ’HÎ Á‹…‰_. ±◊ν÷˚ ’Î_« ¥„Lƒ›˘ ΩHÎfiÎflÌ fi◊Ì ’HÎ

÷ıfiÎ◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘ ±ÎI‹Î ΩHÎfiÎfl˘ »ı. ¤Ò÷ÎI‹¿ ±ı‰Ì ’Î_« ¥„Lƒ›Á‹ÿΛ◊Ì …ı

’ÿÎ◊˝ ϤLfi fi◊Ì Ë˘÷˘ ’HÎ ±Ï¤Lfi ˢ› »ı ÷ı ΩHÎı·Î ±fiı¿ ωʛ˘fi_ ±fiV‹flHÎ

¿flfiÎfl ±ı¿ ’ÿÎ◊˝ ’HÎ fi◊Ì Ë˘÷˘, ’fl_÷ ±fiı¿w’ ˢ› »ı. …ı‹¿ı ÂOÿÎÏÿfiı ΩHÎfiÎv_

’Î_« ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ ◊›ı·_ ’Î_« ≠¿Îflfi_ ‹fi˘Ï‰iÎÎfiωÂıÊ.

’Î_«ı ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ ◊›ı·Î_ ’Î_«ı ‹fi˘Ï‰iÎÎfi ϤLfi-ϤLfi ±ı¿-±ı¿ ωʛfiı

ΩHÎfiÎflÎ_ »ı. ’fl_÷ ’Î_«ı ωʛ˘fi_ ±fiV‹flHÎ ¿flfiÎfl ±ı¿ iÎÎfi fi◊Ì, F›Îflı ±ËŸ

ÿı‰ÿkÎÎÏÿ ±ı¿ … ’vÊ ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘fiΠωʛfi_ ±fiV‹flHÎ ¿flfiÎfl »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ÿı‰ÿkÎ

fi΋fi˘ ±ÎI‹Î ¤Ò÷ÎI‹¿ ¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi ’ÿÎ◊˝ »ı ±fiı ÷ı … ∞‰ »ı. ÷ı ’Î_«ı ⁄Îfḻ˘

¶ÎflÎ ’Î_« ωʛfiı ΩHÎÌfiı ÷ıfi_ ±fiV‹flHÎ ¿flfiÎflÎ ±ı‰Î ÿı‰ÿkÎfiı Ωı ÷ı ⁄Îfḻ˘◊Ì

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ178

±Ï¤Lfi ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ÷ı‰Î ≠¿Îflfi˘ ÷ı ÿı‰ÿkÎ ⁄ÎflÌ (√‰ÎZÎ) V‰w’ ◊Âı. ±fiı

Ωı ±ı‹ ◊Λ ÷˘ ÷ı ¿˘¥’HÎ ±ı¿ ωʛfi_ … V‹flHÎ ¿flÌ Â¿ı. ’HÎ ’Î_«ıfi_ V‹flHÎ fi

¿flÌ Â¿ı. ÷ı◊Ì ±Ï¤Lfi ‹Îfi‰Î‹Î_ ÷ı ÿı‰ÿkÎ ’HÎ ±ı¿ √‰ÎZÎ ‹ÎhÎ (±ı ’HÎ ±ı¿

≠¿ÎflfiÌ ⁄ÎflÌ) … »ı ±ı‹ ‹Îfi‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰ı. ±◊ν÷˚ ⁄Îfḻ˘ ¶ÎflΠωʛfiı

ΩHÎfiÎflÎfiı Ωı ⁄Îfḻ˘◊Ì ±Ï¤Lfi ‹Îfi˘ ÷˘ ÷ı ’HÎ ±ı¿ ⁄ÎflÌ … »ı ±ı‰˘ ±◊˝ ◊Âı.

’HÎ ±Î‰_ fi◊Ì. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ ÷‹fiı ⁄ΑΠ(ÿ˘Ê) ±Î‰Âı.

≠ë - ¤Ò÷˘fiÌ ⁄fiı·Ì ¥„Lƒ›˘ … ωʛfiı ΩHÎı »ı ±ı‹ ‹Îfi̱ı ’HÎ ÷ı ¥„Lƒ›˘

¶ÎflÎ ¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘ ±ÎI‹Î ΩHÎı »ı ±ı‹ fi ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ?

μkÎfl - Ωı ¥„Lƒ›˘ … ΩHÎfiÎflÌ Ë˘›, ÷˘ ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflΠωʛ ΩH›Î ’»Ì

¥„Lƒ›˘ «Î·Ì Ω› ±◊‰Î ¥„Lƒ›fi˘ T›‰ËÎfl fi ˢ› ÷˘ ’HÎ ÷ı ΩHÎı·Î ωʛfi_ …ı

±fiV‹flHÎ ◊Λ »ı ÷ı CÎÀı fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı ¥„Lƒ› ΩHÎfiÎflÌ Ë÷Ì ÷ı ÷˘ «Î·Ì …

√¥. ˉı ÷ıfi_ V‹flHÎ ¿˘fiı ◊Λ ? ±Î_¬ı Ωı›ı·_ w’ ±Î_¬ ⁄_‘ ¿›Î˝ ’»Ì ¿˘fiı V‹flH΋Î_

±Î‰ı ? ±fiı V‹flHÎ ÷˘ ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ±Î_¬ ΩıfiÎflÌ fi◊Ì. ’fl_÷ ±Î_¬ ¶ÎflÎ ÿı‰ÿkÎ

ΩıfiÎfl˘ »ı ÷◊Î ¥„Lƒ›˘fi˘ T›‰ËÎfl «Î· ˢ›, »÷Î_ ’HÎ @›Îflı¿ ωʛ …HÎÎ÷˘ fi◊Ì.

…ı‹¿ı ±Î_¬ ¬S·Ì ˢ›, ωʛ Á΋ı … ˢ› »÷Î_ ∞‰fi˘ μ’›˘√ ⁄Ì…ı ˢ› ÷˘ ωʛ

…HÎÎ÷˘ fi◊Ì. I›Î_ Ωı ¥„Lƒ› … ΩHÎfiÎflÌ »ı ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ ωʛ …HÎΉ˘ Ωı¥±ı.

’HÎ …HÎÎ÷˘ fi◊Ì. ‹ÎÀı ¥„Lƒ› ’˘÷ı ΩHÎfiÎflÌ fi◊Ì. ’fl_÷ ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ ±ÎI‹Î …

ΩHÎfiÎfl˘ »ı. ÷ı◊Ì ¤Ò÷ÎI‹¿ …ı ÂflÌfl ¿ı ¥„Lƒ›˘ »ı ÷ı ±ÎI‹Î fi◊Ì. ’fl_÷ V‰÷_hÎ ±fiı

÷ıfiÎ◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘ ±ÎI‹Î »ı. ––1657––

¤Ò÷˘◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰Î ±ÎI‹ÎfiÌ ÏÁÏ© ‹ÎÀı ⁄ÌΩ_ ±fi‹Îfi ’HÎ Á‹Ω‰ı »ı.

ÃŒÈfl⁄U◊ Áfl ‚⁄UáÊ•Ù, Ã√flÊflÊ⁄U Áfl ŸÙfl‹¢÷Ê•Ù –ߢÁŒÿÁ÷ãŸS‚ ◊߸, ¬¢øªflÄπÊáÊÈ÷ÁfláÊÙ√fl H1658H

(ÌȬ⁄U◊˘Á¬ S◊⁄UáÊÃSÃŒ˜√ÿʬÊ⁄U˘Á¬ ŸÙ¬‹ê÷ÊØ – ßÁãº˝ÿÁ÷ãŸSÿ ◊Á×, ¬@ªflÊˇÊÊŸÈ÷ÁflŸ ßfl H)

√Î◊Î◊˝ - ¥„Lƒ›˘fi˘ μ’fl‹ ◊‰Î »÷Î_ ’HΠωʛ˘fi_ V‹flHÎ ◊Λ »ı ‹ÎÀı, ÷◊Î

¥„Lƒ›˘fi˘ T›Î’Îfl «Î· ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ (μ’›˘√ fi ˢ› I›Îflı) ⁄˘‘ ◊÷˘ fi◊Ì. ‹ÎÀı,

±Î ⁄Lfiı Ëı÷◊Ì ¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰Î ±ÎI‹÷k‰fiı … ⁄˘‘ ◊Λ »ı. ’fl_÷ ¥„Lƒ›˘fiı

⁄˘‘ ◊÷˘ fi◊Ì. …ı‹¿ı ’Î_« ⁄ÎflÌ ¶ÎflÎ ±fi¤‰ ¿flfiÎfl˘ ÿı‰ÿkÎ. ––1658––

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 179

ω‰ı«fi - ’Î_« ¤Ò÷˘fiÌ ⁄fiı·Ì ’Î_« ¥„Lƒ›˘ ¿ı ¤Ò÷ÎI‹¿ ±ı‰_ ÂflÌfl, ±Î iÎÎfi

¿flfiÎfl fi◊Ì. ’fl_÷ ¤Ò÷ÎI‹¿ ±ı‰Ì ¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘ ¿˘¥ ’ÿÎ◊˝ (±ÎI‹Î) »ı

¿ı …ıfiı iÎÎfiÎI‹¿ ⁄˘‘ ◊Λ »ı. ±Î‰_ ±ÎI‹÷k‰-ÁΑ¿ ±fi‹Îfi ±Î √Î◊΋Î_ ⁄ı Ëı÷±˘

¶ÎflÎ ⁄÷ÎT›_ »ı. ÷ı ±fi‹Îfi ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰_ ¿˘¥¿ ÷k‰ ±Î ÂflÌfl‹Î_ »ı ¿ı …ıfiı ±Î CÎÀ »ı, ±Î ’À

»ı, ±Î Á’˝ »ı, ±Î flF…\ »ı ¥I›ÎÏÿ ωʛfiı Á‹Ω‰fiÎflÌ ‹Ï÷ (⁄˘‘) μI’Lfi ◊Λ

»ı. ±Î ≠Ï÷iÎÎ ◊¥. ¿ÎflHÎ ¿ı «ZÎ◊Ì ‰V÷ Ωı›Î ’»Ì ¿˘¥ fl˘√◊Ì «ZÎ «Î·Ì Ω›

±fiı ±L‘I‰ ±Î‰ı ÷˘ ’HÎ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ÷ı «ZÎ◊Ì Ωı›ı·Ì ‰V÷fi_ V‹flHÎ ◊Λ »ı. ±ı‰Ì

… flÌ÷ı l˘hÎı„Lƒ›◊Ì ÂOÿ ±fiı ÂOÿ ⁄˘·fiÎflÎfiı ±˘‚A›Î ’»Ì ¿˘¥ fl˘√ωÂıÊ◊Ì

l˘hÎı„Lƒ›fiÌ Â„@÷ fiΠ’Î‹Ì Ω› ±fiı ⁄ËıflÎ’b_ ±Î‰Ì Ω› ÷˘ ’HÎ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_

ÁÎ_¤‚ı·˘ ±fiı ΩHÎı·˘ …ı ÂOÿ ±fiı ÂOÿ ⁄˘·fiÎflÌ T›„@÷ Ë÷Ì ÷ı ⁄Lfiı ωʛfi_

V‹flHÎ ⁄flÎ⁄fl ◊Λ »ı. ‹ÎÀı, ±Î iÎÎfi ¿flfiÎfl ¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰_ ¿˘¥¿ ÷k‰

ÂflÌfl‹Î_ »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘‹Î_ Á‹…‰_. ÁÎflÎ_ ¿ı ¥„Lƒ›˘fi˘ ωfl΋ ◊‰Î

»÷Î_ ’HÎ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ¥„Lƒ›˘◊Ì ΩHÎı·˘ ωʛ ¥„Lƒ›˘fi˘ fiΠ◊Λ ÷˘ ’HÎ ÷ıfiÎ

’»ÌfiÎ ¿Î·‹Î_ V‹flH΋Î_ flËı »ı. ‹ÎÀı ¥„Lƒ›˘ ’˘÷ı ΩHÎfiÎflÌ fi◊Ì ’fl_÷ ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ

ΩHÎfiÎfl˘ ‹ÎÏ·¿ ±Î ÂflÌfl‹Î_ ¿˘¥¿ ±L› ƒT› »ı ±fiı ÷ı … ±ÎI‹Î »ı. ±Î ±ı¿

Ëı÷ ◊›˘. …ı‹¿ı ¿˘¥ ±ı¿ CÎflfiÌ …\ÿÌ …\ÿÌ ’Î_« ⁄Îfḻ˘‹Î_◊Ì flV÷Î μ’fl …÷Ì-±Î‰÷Ì

jÎ̱˘fiı ÷◊Î ’vÊ˘fiı ΩıfiÎfl˘ ÿı‰ÿkÎÎÏÿ fi΋‘ÎflÌ ’vÊ ⁄Îfḻ˘◊Ì …\ÿ˘ ’ÿÎ◊˝ »ı.

’fl_÷ ⁄Îfḻ˘ ’˘÷ı ΩıfiÎflÌ fi◊Ì. ÷ıfiÌ …ı‹. ±Î μÿÎËflHÎ ◊›_. ±Î ±ı¿ Ëı÷ ¶ÎflÎ

±fi‹Îfi Á‹ΩT›_.

±◊‰Î ±Î … ≠Ï÷iÎÎ ±fiı ±Î … μÿÎËflH΋Î_ ⁄ÌΩı Ëı÷ fl…\ ¿flÌfiı ⁄Ì…\_

±fi‹Îfi …HÎΉı »ı ¿ı -

¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ ¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰_ ¿˘¥ ±L› ƒT› (±ÎI‹ƒT›) … ωʛ˘fi˘

⁄˘‘ ¿flfiÎv_ »ı. ±Î ≠Ï÷iÎÎ ◊¥. ¿ÎflHÎ ¿ı ¥„Lƒ›˘fi˘ T›Î’Îfl «Î· ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ

@›Îflı¿ ±ıÀ·ı ¿ı μ’›˘√ÿÂÎ fi ˢ› I›Îflı Á΋ı … flËı·Ì ‰V÷±˘fi˘ ’HÎ ⁄˘‘ ◊÷˘

fi◊Ì ‹ÎÀı. F›Îflı ‹fi ±L› ωʛfiÎ Ï«_÷fi‹Î_ Õ<⁄ı·_ ˢ› ±◊‰Î ÂÒL› ‹fiV¿ ˢ›

I›Îflı ±Î_¬˘ ¬S·Ì ˢ‰Î »÷Î_ ±fiı ωʛ Á΋ı ˢ‰Î »÷Î_ ωʛ ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì. ¿Îfi

ÁÎ⁄ÿΠˢ› ÷˘ ’HÎ ‰@÷αı Â_ ¿èÎ_ ? ÷ıfi˘ A›Î· flËı÷˘ fi◊Ì. ‹ÎÀı ¥„Lƒ›˘ ’˘÷ı

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ180

ΩHÎfiÎflÌ fi◊Ì. ’fl_÷ ÷ı ¥„Lƒ›˘fiÌ ±_ÿfl flËı·˘ ±ı‰˘ ±L› ¿˘¥ ‹ÎÏ·¿ ΩHÎfiÎfl˘

»ı. Ωı ±_ÿfl ΩHÎfiÎfl˘ ¿˘¥ ±L› fi ˢ÷ ±fiı ¥„Lƒ›˘ ’˘÷ı … ΩHÎfiÎflÌ Ë˘÷ ÷˘

ωVŒÎÏfl÷ «ZÎfiı ±fiı ÁÎ∞-÷Î∞ l˘hÎı„Lƒ›fiı ’˘÷ÎfiÎ◊Ì ΩHÎÌ Â¿Î› ±ı‰Î ›˘B›

ÿı‹Î_ … flËı·Ì (±◊ν÷˚ fi∞¿‹Î_ … flËı·Ì) w’ ±fiı ÂOÿÎÏÿ ‰V÷±˘fi˘ ±fi’›@÷

ÿÂ΋Î_ ’HÎ ±ıÀ·ı ¿ı ±L› ωʛ‹Î_ ‹fi‰Î‚Îfiı ’HÎ ±◊‰Î ÂÒL›Ï«kΉ΂Îfiı ’HÎ ⁄˘‘

◊‰˘ Ωı¥±ı. ¥„Lƒ›˘fi˘ T›‰ËÎfl «Î· ˢ› ÷˘ ’HÎ ±fi’›@÷ ÿÂ΋Î_ ⁄˘‘ ◊÷˘ fi◊Ì.

÷ı◊Ì …HÎΛ »ı ¿ı ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘fiÎ Á‹ÒË◊Ì ±Ï÷Ïfl@÷ ±ı‰_ ¿˘¥¿ ±L› ƒT› (∞‰ƒT›)

±Î ÂflÌfl‹Î_ »ı. ÷ıfiı … ±Î ⁄˘‘ ◊Λ »ı. ±Î ⁄ÌΩı Ëı÷ ◊›˘. …ı‹¿ı ’Î_« ⁄Îfḻ˘◊Ì

ΩıfiÎfl˘ ±L› ±ı‰˘ ÿı‰ÿkÎ Ωı fi ˢ› ÷˘ ¬S·Ì ⁄Îfḻ˘ ’HÎ ’˘÷ı ωʛfi˘ ⁄˘‘

¿flfiÎflÌ ⁄fi‰Ì Ωı¥±ı, ’HÎ ±Î‹ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ÷ı‹ ±ËŸ ΩHΉ_. ±Î μÿÎËflHÎ ◊›_.

±Î ⁄Lfiı ±fi‹Îfi ≠›˘√fi˘ ÷ÎI’›Î˝◊˝ ±ı »ı ¿ı …ı ÁΑfi˘fi˘ μ’fl‹ (ωfl΋)

◊‰Î »÷Î_ ÷ı ÁΑfi˘ ¶ÎflÎ ΩHÎı·Î ±◊˘˝fi_ Ωı ±fiV‹flHÎ ◊÷_ ˢ› ÷˘ ÷ı ±fiV‹flHÎ

¿flfiÎfl˘ ¿÷ν ÷ı ÁΑfi¤Ò÷ ’ÿÎ◊˘˝◊Ì Ï¤Lfi »ı, ±Î‹ Á‹…‰_ Ωı¥±ı. …ı‹ ⁄Îfḻ˘

¶ÎflÎ Ωı›ı·Î ’ÿÎ◊˘˝fi_ ⁄Îfḻ˘ ⁄_‘ ◊‰Î »÷Î_ ±fiV‹flHÎ ¿flfiÎfl ±ı‰˘ ÿı‰ÿkÎ

⁄Îfḻ˘◊Ì Ï¤Lfi »ı ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¥„Lƒ›˘◊Ì Ωı›ı·Î-ÁÎ_¤‚ı·Î-ΩHÎı·Î ’ÿÎ◊˘˝fi_

±_‘I‰-⁄Ï‘flI‰ ±Î‰‰Î »÷Î_ ÂflÌfl‹Î_ flËı·Î ±ÎI‹Îfiı ±fiV‹flHÎ ◊Λ »ı. ÷ı μ’fl◊Ì

ÏfiÏç÷ ◊Λ »ı ¿ı ±Î ±ÎI‹Î ¥„Lƒ›˘◊Ì ±◊νL÷fl ’ÿÎ◊˝ »ı.

⁄ÌΩ ±fi‹Îfifi_ ÷ÎI’›˝ ±ı »ı ¿ı F›Îflı ±ÎI‹Îfi˘ μ’›˘√ (‹fi ¶ÎflΠωʛ

ΩHΉÎfi˘ ≠›Ifi) ±L› ωʛ‹Î_ ˢ› ±◊‰Î μ’ÎÏ‘±˘fiÎ ¿ÎflHÎı ÂÒL›Ï«kΠˢ› I›Îflı

¥„Lƒ›˘fi˘ T›‰ËÎfl «Î· ˢ‰Î »÷Î_ › Ïfi¿À‰÷a ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ’HÎ ⁄˘‘ ◊÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì

±Î ±ÎI‹Î ¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı ÁΑfi˘fi˘ T›‰ËÎfl «Î· ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ

÷ıfiΠωʛ‹Î_ ±Î‰÷Î ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ⁄˘‘ Ωı fi ◊÷˘ ˢ› ÷˘ ÷ı ⁄˘‘ ¿flfiÎfl˘ ’ÿÎ◊˝ ÷ı

÷ı ¥„Lƒ›˘ ¿fl÷Î_ ϤLfi »ı. …ı‹¿ı ⁄Îfḻ˘ ⁄‘Ì ¬S·Ì ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ÷ı ⁄Îfḻ˘

¶ÎflÎ ΩıfiÎfl˘ ÿı‰ÿkÎ ±L›-‹fiV¿ ˢ‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ±◊‰Î ÂÒL›Ï«kΠˢ‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı

ωʛfiı fi ΩHÎ÷˘ ÷ı ÿı‰ÿkÎ ⁄Îfḻ˘◊Ì Ï¤Lfi »ı ÷ı‹ ±ËŸ Á‹…‰_.

ÁÎflÎ_ ¿ı …ı ¥„Lƒ›˘ »ı ÷ı ⁄Îfḻ˘fiÌ …ı‹ ÁΑfi ‹ÎhÎ »ı, ¿flHοÎfl¿ »ı. ’fl_÷

÷ı ¥„Lƒ›˘ ’˘÷ı ωʛ⁄˘‘ ¿flfiÎflÌ fi◊Ì. ±◊ν÷˚ ¿÷ν¿Îfl¿ fi◊Ì. ¿÷ν¿Îfl¿ ÷˘ ¤Ò÷ÎI‹¿

±ı‰Ì ÷ı ¥„Lƒ›˘ ±fiı ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘ ÷ıfiÌ ±_ÿfl flËı·˘ ±ÎI‹Î … »ı. ––1658––

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 181

¤Ò÷˘fiÌ ⁄fiıı·Ì ¥„Lƒ›˘◊Ì ±ÎI‹Î ±ı ϤLfi ƒT› »ı. ±Î ‰Î÷ ±L› ±fi‹Îfi

¶ÎflÎ ’HÎ ÏÁ© ¿flı »ı -

©Ufl‹é÷ãŸáÊ ÁflªÊ⁄Uª„UáÊ•Ù, ÃŒÁ„U•Ù œÈfl¢ •ÁàÕ –

¬È√flÊfl⁄UflÊÃÊÿáʪ„UáÊÁflªÊ⁄UÊ߬ÈÁ⁄U‚Ù√fl H1659H

(©U¬‹èÿÊãÿŸ Áfl∑§Ê⁄Uª˝„UáÊÃSÃŒÁœ∑§Ù œ˝Èfl◊ÁSà –

¬Íflʸfl⁄UflÊÃÊÿŸª˝„UáÊÁfl∑§Ê⁄UÊÁŒ¬ÈL§· ßfl H)

√Î◊Î◊˝ - ±L› ¥„Lƒ› ‰Õı Ωı¥fiı ±L› ¥„Lƒ›‹Î_ ω¿Îfl ’΋÷˘ ˢ‰Î◊Ì ±Î

±ÎI‹Î ¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi ƒT› »ı. …ı‹ ’Ò‰˝ ÏÿÂÎfiÌ ⁄ÎflÌ◊Ì Ωı¥fiı ’Ïç‹ ÏÿÂÎfiÌ ⁄ÎflÌ

¶ÎflΠω¿Îfl ’΋fiÎflÎ ’vÊfiÌ …ı‹. ––1659––

ω‰ı«fi - ±ÎI‹Î fi΋fi˘ ±Î ’ÿÎ◊˝ ±‰U› ÷ı «ZÎ ±ÎÏÿ ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi

»ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±L› ¥„Lƒ›◊Ì Ï‰Ê›fiı ΩHÎı »ı ±fiı ±L› ¥„Lƒ› ¶ÎflΠω¿Îfl ’΋ı

»ı ‹ÎÀı, …ı ’ÿÎ◊˝ ±L› ÁΑfi ‰Õı ‰V÷fiı Ωı¥fiı ±L› ¤Î√ ‰Õı ω¿Îfl ’΋ı »ı ÷ı

’ÿÎ◊˝ ÷ı ÁΑfi◊Ì ±‰U› ϤLfi … ˢ› »ı. …ı‹¿ı ™«Ì ™«Ì ˉı·ÌfiÎ μ’flfiÎ ¤Î√‹Î_

flËı·˘ ÿı‰ÿkÎ ÷ı μ’·Î ¤Î√◊Ì ’√Á_«ÎflHÎ ‰Õı ÏfiÁflHÎÌ◊Ì μ÷fl÷Î_ μ÷fl÷Î_ ’Ò‰˝

ÏÿÂÎfiÌ ⁄ÎflÌ◊Ì ¿˘¥ w’‰Îfi fl‹HÎÌfiı ÿı¬ı, ÿı¬Ìfiı ÷ı ÿı‰ÿkÎ Á_¿ı÷ ¶ÎflÎ ÷ı w’‰Îfi

fl‹HÎÌfiı ’Ïç‹ ÏÿÂÎfiÌ ⁄ÎflÌ ÷flŒ ±Î‰‰Îfi_ ¿Ëı ±fiı ÷ı fl‹HÎÌ ’HÎ ⁄ËÎflfiÎ ¤Î√◊Ì

’Ïç‹ ÏÿÂÎfiÌ ⁄ÎflÌ ÷flŒ ±Î‰ı, I›Îflı ΩıfiÎfl˘ ÿı‰ÿkÎ ’HÎ ’Ïç‹ ÏÿÂÎfiÌ ⁄ÎflÌ ÷flŒ

±Î‰ı, ’Ò‰˝ ÏÿÂÎfiÌ ⁄ÎflÌ◊Ì ÿı‰ÿkÎı ÷ı w’‰Îfi fl‹HÎÌfiı Ωı¥ Ë÷Ì ’fl_÷ ÷ı ⁄ÎflÌ‹Î_

·˘¬_ÕfiÌ Ω‚Ì Ë˘‰Î◊Ì ÷ı fl‹HÎÌfi˘ V’½ ◊¥ ¿ı ÷ı‹ fi Ë÷˘. ÷ı◊Ì ’Ïç‹ ÏÿÂÎfiÌ

⁄ÎflÌ ÷flŒ ±Î‰‰Îfi˘ Á_¿ı÷ ¿›˘˝. fl‹HÎÌ ’HÎ ’Ïç‹ ÏÿÂÎfiÌ ⁄ÎflÌ ÷flŒ ±Î‰Ì. ’Ïç‹

ÏÿÂÎfiÌ ⁄ÎflÌ ¬S·Ì Ë÷Ì ÷ı◊Ì I›Î_ …¥fiı ’flV’fl ‹Ì·fi ◊‰Î◊Ì ºÏp ¶ÎflÎ, ÂÎflÌÏfl¿

±ÎÏ·_√fi ¶ÎflÎ, ¿flÎÏÿ ‰Õı ¿<«V’½ ¶ÎflÎ ¿Î‹‰ÎÁfiÎfiΠω¿Îflfiı ’΋÷˘ ÿı‰ÿkÎ …ı‹

’Ò‰˝ ±fiı ’Ïç‹ ±ı‹ ⁄Lfiı ⁄Îfḻ˘◊Ì Ï¤Lfi »ı. ÷◊Î ¿˘¥ ‹ÎHÎÁ ¬ÎÀÌ ±Î_⁄·Ìfiı

¬Î÷˘ ˢ› ÷ıfiı «ZÎ ¶ÎflÎ Ωı¥fiı flÁfiı„Lƒ›‹Î_ (∞¤‹Î_) xÿ›fi˘ μS·ÎÁ, ¬ÎÀÌ

±Î_⁄·Ì ¬Î‰ÎfiÌ ÷‹LfiÎ, ·Î‚fi_ »\À‰_ (∞¤‹Î_ ’ÎHÎÌ ±Î‰‰_) ¥I›ÎÏÿ ω¿Îfl˘ ◊÷Î

ÿı¬Î› »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ «ZÎ ±fiı ∞¤ ±ı‹ ⁄Lfiı ¥„Lƒ›˘◊Ì ÷ı ±ÎI‹Î ϤLfi »ı.

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ182

ÁÎflÎ_ ¿ı ¿Îfi◊Ì Ïfi_ÿÎ ±◊‰Î ≠Â_ÁÎ ÁÎ_¤‚Ìfiı ±Î_¬‹Î_ √VÁ˘ ±fiı ËÊ˝ ◊Λ

»ı. «ZÎ◊Ì fl‹HÎÌfiı ÿı¬Ìfiı V’½fiı„Lƒ›‹Î_ ω¿Îfl ◊Λ »ı. CβÎHÎı„Lƒ›◊Ì Ï‹pÎLfi Ωı¥fiı

flÁfiı„Lƒ›‹Î_ ’ÎHÎÌ »\Àı »ı, ÷ı◊Ì ÷ı ÷ı ¥„Lƒ› ’˘÷ı ωʛfiı ΩHÎfiÎflÌ fi◊Ì. Ωı ¥„Lƒ›

’˘÷ı … ωʛfiı ΩHÎfiÎflÌ Ë˘÷ ÷˘ ÷ı ÷ı ¥„Lƒ›‹Î_ … ω¿Îfl ◊‰˘ Ωı¥±ı. ’HÎ ±Î‹

◊÷_ fi◊Ì. ‹ÎÀı ±Î ⁄‘Ì ¥„Lƒ›˘ ’˘÷ı ωʛ ΩHÎfiÎflÌ fi◊Ì. ’fl_÷ ϤLfi-ϤLfi ±ı‰Ì

’Î_«ı ¥„Lƒ›˘‹Î_ flËı·˘ ±ı‰˘ hÎÌΩı ’ÿÎ◊˝ (±ÎI‹Î) ωʛfiı ΩHÎfiÎfl˘ »ı ±Î‹

V‰Ì¿Îfl‰_ Ωı¥±ı. ±Î ««Î˝‹Î_ ‹Ò· √Î◊΋Î_ ·¬ı·Î ª˝„UáÊ ÂOÿfi˘ ““ΩHΉ_-⁄˘‘ ¿fl‰˘””

±ı‰˘ ±◊˝ ¿flÌfiı ±Î ‰Î÷ Á‹Ω‰Ì »ı. ±L› ¥„Lƒ› ‰Õı ’ÿÎ◊˝fiı Ωı¥fiı-ΩHÎÌfiı ±L›

¥„Lƒ›‹Î_ ω¿Îfl ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ΩıfiÎfl˘ ±fiı ω¿Îfl ’΋fiÎfl˘ ’ÿÎ◊˝ ¥„Lƒ›◊Ì Ï¤Lfi

»ı ±fiı ÷ı ±ÎI‹Î »ı.

ˉı ª˝„UáÊ ÂOÿfi˘ ±◊˝ √˛ËHÎ ¿fl‰_, ’¿Õ‰_, ±ÎÿÎfi ¿fl‰_-·ı‰_ ±ı‰˘ ¿flÌfiı ±Î

… ±fi‹Îfi …\ÿÌ flÌ÷ı Á‹Ω‰ı »ı. ±Î ±ÎI‹Î ’Î_« ¥„Lƒ›˘◊Ì ±Ï÷Ïfl@÷ (±◊ν÷˚

ϤLfi) »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±L› ¥„Lƒ› ‰Õı ’ÿÎ◊˝fiı ΩHÎÌfiı ±L› ¥„Lƒ› ‰Õı ’ÿÎ◊˝fiı √˛ËHÎ

¿flı »ı. ‹ÎÀı, ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fiı ±L› ¥„Lƒ› ‰Õı ±ıÀ·ı ¿ı «ZÎ

‰Õı ΩHÎÌfiı-Ωı¥fiı ±L› ¥„Lƒ› ‰Õı ±ıÀ·ı ¿ı V’½fiı„Lƒ› ‰Õı Ωı ÷ı CÎÀÎÏÿfiı √˛ËHÎ

¿flı »ı ÷˘ ÷ı √˛ËHÎ ¿flfiÎfl˘ ’ÿÎ◊˝ ÷ı ⁄Lfiı ¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi »ı. …ı‹¿ı ’Ò‰˝ ÏÿÂÎfiÌ

⁄ÎflÌ◊Ì ÿÒfl ’Õı·Î CÎÀ-’Àfiı Ωı¥fiı (I›Î_ Ω‚Ì Ë˘‰Î◊Ì I›Î_◊Ì ⁄ËÎfl fi fiÌ¿‚÷Î_)

’Ïç‹ ÏÿÂÎfiÌ ⁄ÎflÌ ¶ÎflÎ ÷ı CÎÀ-’ÀÎÏÿfiı √˛ËHÎ ¿fl÷˘ ±ı‰˘ ÿı‰ÿkÎ ÷ı ⁄Lfiı ⁄Îfḻ˘◊Ì

ϤLfi »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı «ZÎÏfl„Lƒ›◊Ì CÎÀ-’ÀÎÏÿfiı Ωı¥fiı ÂflÌfl‹Î_ flËı·˘ ±Î ±ÎI‹Î

ËV÷ÎÏÿ-V’½fiı„Lƒ› ‰Õı ÷ı CÎÀ-’ÀÎÏÿfiı √˛ËHÎ ¿flı »ı. ‹ÎÀı ±Î ±ÎI‹Î «ZÎÏfl„Lƒ› ±fiı

V’½fiı„Lƒ› ‰√ıflı◊Ì Ï¤Lfi »ı.

Ωı «ZÎÏfl„Lƒ› ’˘÷ı … ΩıfiÎflÌ Ë˘÷ ÷˘ ÷ıfiı … CÎÀ-’ÀÎÏÿfi˘ ⁄˘‘ ◊›˘ »ı.

V’½fiı„Lƒ›fiı ÷˘ CÎÀ’ÀÎÏÿ @›Î_ »ı ? ÷ı ωʛfiÌ ¿˘¥ ‹ÎÏË÷Ì … fi◊Ì, ÷ı◊Ì «ZÎÏfl„Lƒ›

… CÎÀ-’ÀÎÏÿfiı ·ı‰Î ‹ÎÀı ÿ˘Õ‰Ì Ωı¥±ı-ËV÷ÎÏÿ V‰w’ V’½fiı„Lƒ›fiı CÎÀÎÏÿ ·ı‰Î ‹ÎÀı

·Î_⁄Î ◊‰Îfi_ ¿ı‹ CÎÀı ? ÷ıfiı ÷˘ CÎÀ-’ÀÎÏÿ @›Î_ »ı ? ÷ıfiÌ ¬⁄fl … fi◊Ì. «ZÎÏfl„Lƒ›ı

… CÎÀ-’ÀÎÏÿ Ωı›Î »ı. ’fl_÷ ±Î‹ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ‹ÎÀı ⁄‘Ì ¥„Lƒ›˘ ÁÎ◊ı ±L‰›Á_⁄_‘

’΋ı·˘ ±fiı ¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘ ±ÎI‹Î … ΩHÎfiÎfl˘ ±fiı ΩıfiÎfl˘ »ı. ––1659––

±ÎI‹Î ¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi »ı. ±Î ωʛ Á‹Ω‰‰Î ‰‚Ì ±L› ±fi‹Îfi …HÎΉı

»ı -

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 183

‚√fl¥ÁŒ©Ufl‹hÊáÊÈ‚⁄UáÊ•Ù ÃŒÁ„U•Ù˘áÊÈ◊¢Ã√flÙ –¡„U ¬¢øÁ÷ãŸÁflãŸÊáʬÈÁ⁄U‚ÁflãŸÊáÊ‚¢¬ãŸÙ H1660H

(‚fl¸Áãº˝ÿÙ¬‹éœÊŸÈS◊⁄UáÊÃSÃŒÁœ∑§Ù˘ŸÈ◊ãÃ√ÿ— – ÿÕÊ ¬@Á÷ãŸÁflôÊÊŸ-¬ÈL§·ÁflôÊÊŸ‚ê¬ãŸ— H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ w’-flÁÎÏÿ ’Î_«ı ϤLfi ϤLfi ωʛfiΠωiÎÎfi‰Î‚Î ’Î_« ’vÊ˘

¿fl÷Î_ ’Î_«ıfiΠωʛfiı ΩHÎfiÎfl˘ ±ı¿ ’vÊ Ï¤Lfi »ı. ÷ı … flÌ÷ı Á‰˝ ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ

ΩHÎı·Î …\ÿÎ …\ÿΠωʛ˘fi_ ±fiV‹flHÎ ¿flfiÎv_ ÷k‰ ±ı¿ ˢ‰Î◊Ì (±ı) ÷k‰ ¥„Lƒ›˘◊Ì

ϤLfi ΩHΉ_. ––1660––

ω‰ı«fi - Ωı ¥„Lƒ›˘fiı … ΩHÎfiÎflÌ ¿Ë̱ı ÷˘ ÷ı ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘ ±fiø‹ı V’½-

flÁ-√_‘-w’ ±fiı ÂOÿfiı ±ı‹ ±ı¿ ±ı¿ ωʛfiı … ‹ÎhÎ ΩHÎfiÎflÌ (ΩHΉ΋Î_ ÁËΛ¿)

»ı. F›Îflı ÷ı ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ ΩHÎı·Î ’Î_«ı ωʛ˘fi_ ±fiV‹flHÎ ¿flfiÎfl ±Î ±ÎI‹Î

»ı. ÷ı◊Ì ’HÎ ±Î ±ÎI‹Î ¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi »ı.

…ı‹ ¿˘¥ ’Î_« ’vÊ˘ ˢ› ¿ı …ı‹Î_fiÎ ±ı¿-±ı¿ ’vÊfiı ±ı¿-±ı¿ ωʛ

ΩHΉÎfiÌ ÷̉˛ ¥E»Î ˢ›, ’˘÷ÎfiÌ ¥E»ÎfiÎ ‰Â◊Ì ¿˘¥±ı V’½fiı ΩHΉÎfiÌ ¿·Î‹Î_

Ïfi’HÎ÷Î ‹ı‚‰Ì. ¿˘¥±ı ’˘÷ÎfiÌ ≠⁄‚ ¥E»ÎfiÎ ‰Â◊Ì flÁfiı ΩHΉÎfiÌ ¿·Î‹Î_

Ïfi’HÎ÷Î ‹ı‚‰Ì. ±ı‹ ’Î_«ı ’vÊ˘±ı ±ı¿ ±ı¿ ωʛfiı ΩHΉÎfiÌ ¿·Î‹Î_ ’˘÷ÎfiÌ

¥E»Îfiı ±fiÁÎflı Ïfi’HÎ÷Î ≠ÎM÷ ¿flÌ, ÷ı ’Î_«ı ±ı¿-±ı¿ ωʛfiΠωiÎÎfi‹Î_ ÏfiWHÎÎ÷

ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ⁄οÌfiÎ «Îfl ωʛ˘ ΩHΉ΋Î_ ÷ı±˘ ±iÎÎfiÌ »ı. F›Îflı »}˘ ±ı¿ ’vÊ

±ı‰˘ »ı ¿ı …ıHÎı ’˘÷ÎfiÌ ¥E»ÎfiÌ ÷̉˛÷Î◊Ì ’Î_«ı ωʛ˘fiı ΩHΉÎfiÌ ¿·Î‹Î_ Ïfi’HÎ÷Î

‹ı‚‰Ì. ÷˘ μÿÎËflH΋Î_ …ı‹ ±ı¿-±ı¿ ωʛfiΠωiÎÎfi‰Î‚Î ’Î_« ’vÊ˘ ¿fl÷Î_ ’Î_«ı

ωʛfiΠωiÎÎfi‰Î‚˘ »}˘ ’vÊ Ï¤Lfi »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘ ‹ÎhÎ ±ı¿ ±ı¿

ωʛfiÌ … μ’·„O‘‰Î‚Ì »ı F›Îflı ±_ÿfl flËı·˘ ±ÎI‹Î ’Î_«ı ωʛ˘fi_ iÎÎfi ‘flΉı

»ı. ΩHÎı·Î ’Î_«ı ωʛ˘fi_ ±fiV‹flHÎ ’HÎ ¿flı »ı ÷ı◊Ì ’Î_« ¥„Lƒ›˘ ¿fl÷Î_ ±ÎI‹Î ±ı

ϤLfi ƒT› »ı.

μ’fl˘@÷ ‰Î÷fi˘ ¤Î‰Î◊˝ ±ı‰˘ »ı ¿ı …ı ’Î_« ÁΑfi ‰Õı …HÎΛı·Î ±ı¿ ±ı¿

ωʛ˘‹Î_fiÎ ’Î_«ı ωʛ˘fi_ ±fiV‹flHÎ ¿flfiÎfl˘ Ωı ±ı¿ … T›„@÷ ˢ› ÷˘ ÷ı ±ı¿

T›„@÷ ’Î_« ÁΑfi˘◊Ì Ï¤Lfi »ı ±ı‹ ‹Îfi‰_ Ωı¥±ı. …ı‹¿ı ’˘÷’˘÷ÎfiÌ ¥E»ÎfiÁÎfl

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ184

ÂOÿÎÏÿ ϤLfi ϤLfi ±ı¿-±ı¿ ωʛfiı ΩHÎfiÎflÎ ’Î_« ’vÊ˘ ¿fl÷Î_ ÷ı ’Î_«ı ωʛ˘fiı

ΩHÎfiÎfl˘ »}˘ ’vÊ Ï¤Lfi »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı ¥E»ÎfiÁÎfl ÂOÿÎÏÿ ϤLfi-ϤLfi ΩÏ÷fiÎ

ωiÎÎfifiı ΩHÎfiÎflÌ ’Î_« ¥„Lƒ›˘ ¿fl÷Î_ Á‰˝ ωʛfiΠωiÎÎfi‰Î‚˘ ’vÊ …\ÿ˘ »ı. ÷ı◊Ì

’Î_« ¥„Lƒ›˘◊Ì ±Î ±ÎI‹Î ϤLfi … »ı.

≠ë - ÷‹ı μ’fl …ı Á‹ΩT›_ ÷ı ≠‹ÎHÎı ÷˘ ÂOÿÎÏÿ ’Î_« ωʛ˘‹Î_◊Ì ±ı¿ ±ı¿

ωʛfiı ΩHÎfiÎflÎ …\ÿÎ …\ÿÎ ’Î_« ’vÊ˘fiÌ …ı‹ ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘ ’HÎ ±ı¿-±ı¿ ωʛfiı

ΩHÎfiÎflÌ ⁄fiÂı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷‹ı ±ÎI‹Îfiı ’Î_«ı ωʛfi˘ ΩHοÎfl ¿è΢ ±fiı ¥„Lƒ›˘fiı

±ı¿-±ı¿ ωʛfiı ΩHÎfiÎflÎ ’vÊfiÎ …ı‰Ì ¿ËÌ - ÷ı◊Ì ¥„Lƒ›˘ ’HΠωʛ˘fiÌ ΩHÎfiÎflÌ

= iÎÎ÷Î ⁄fiÂı ±fiı …ˆfi ÂÎj΢‹Î_ ÷˘ ¥„Lƒ›˘ ÷˘ ¤Ò÷˘fiÌ ⁄fiı·Ì ˢ‰Î◊Ì iÎÎ÷Î fi◊Ì.

÷ı◊Ì …ˆfiÿ½fifiı ‹ÎL› ÏÁ©ÎL÷ ¿fl÷Î_ ω’flÌ÷ ÁÎK›fiÌ ÏÁÏ© ◊Âı. ÷ı◊Ì ±Î Ëı÷ ωv©

ËıI‰Î¤ÎÁ ¿Ëı‰ÎÂı.

μkÎfl - ““ßë¿UÊŸÈÁflœÊÁÿ”” ’˘÷ÎfiÌ ¥E»Îfiı ±fiÁÎfl ±ı‰_ ωÂıÊHÎ √Î◊΋Î_ …ı

±ÎM›_ »ı. ÷ı◊Ì ±Î ÿ˘Ê ±Î‰Âı fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿ı‰· ±ı¿·Ì ¥„Lƒ›˘ ÷˘ …Õ »ı. ÷ı◊Ì

÷ı±˘‹Î_ ΩHΉÎfiÌ ¥E»Îfi˘ ±Á_¤‰ »ı. ‹ÎÀı ¥E»Îfiω‘ÎÏ› ±ı‰_ ΩHÎ’b_ ÷ı±˘‹Î_

fi◊Ì. ÷ı ¥„Lƒ›˘ ÷˘ ±ÎI‹Îfiı iÎÎfi ≠ÎM÷ ¿fl‰Î‹Î_ ÁË¿ÎÏfl¿ÎflHÎ ‹ÎhΠˢ‰Î◊Ì

±ÎI‹Î‹Î_ ⁄˘‘ μI’Lfi ¿fl‰Î‹Î_ ¥„Lƒ›˘fiÌ ¿ÎflHÎ÷Î … ‹ÎhÎ »ı, ¿÷ν’b_ fi◊Ì. ±◊‰Î

¿ÎflH΋Î_ ¿÷ν’HÎÎfi˘ μ’«Îfl ¿fl‰Î◊Ì ¥„Lƒ›˘ ’HÎ ±ı¿-±ı¿ ωʛfiÌ μ’·„O‘ ¿flfiÎflÌ

¿Ëı‰Î› »ı. ±Î‹ ‹Îfi‰Î‹Î_ ¿˘¥ ωfl˘‘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±ÿ˘Ê »ı.

±◊‰Î ÷k‰ Á‹Ω‰‰ÎfiÎ μ’Λ‹ÎhÎ V‰w’ı ±Î μÿÎËflHÎ ±Î’ı·_ »ı. …ı

±÷Ì„Lƒ› ’ÿÎ◊˘˝ ˢ› »ı ÷ıfiı Á‹…‰Î‹Î_ ±fiı Á‹Ω‰‰Î‹Î_ ±ı¿ÎL÷ı ›„@÷ … ±Î’‰Ì

Ωı¥±ı ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±÷Ì„Lƒ› ’ÿÎ◊˘˝ ±ı¿·Ì ›„@÷◊Ì √Q› ˢ÷Î fi◊Ì

’HÎ ±ÎM÷‰ÎHÎÌ◊Ì ±fiı ›„@÷ ±ı‹ ⁄Lfiı◊Ì √Q› ˢ› »ı. ÂÎj΋Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı -

•Êª◊pÙ¬¬ÁûÊp, ‚ê¬ÍáÊZ ŒÎÁCÔU∑§Ê⁄UáÊ◊˜ –•ÃËÁãº˝ÿÊáÊÊ◊ÕʸŸÊ¢ ‚Œ˜÷Êfl¬˝ÁìûÊÿ H

±÷Ì„Lƒ› ’ÿÎ◊˘˝fiÎ ÁΫΠV‰w’fiı ΩHΉΠ‹ÎÀı @›Î_¿ ±ÎM÷’vÊ˘fiÌ ‰ÎHÎÌ ±fiı

@›Î_¿ ›„@÷ ±ı … ºÏpfi_ ’Ïfl’ÒHν ¿ÎflHÎ »ı. ––1660––

’Î_« ¤Ò÷˘◊Ì ±ÎI‹Î ϤLfi »ı. ±Î ‰Î÷ Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı ⁄Ì…\_ ’HÎ ±fi‹Îfi

…HÎΉı »ı -

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 185

ÁflááÊÊáÊ¢Ã⁄U¬È√fl¢ ’Ê‹ááÊÊáÊÁ◊„U ŸÊáÊ÷ÊflÊ•Ù –¡„U ’Ê‹ŸÊáʬÈ√fl¢, ¡ÈflŸÊáÊ¢ â ø Œ„U˘Á„U•¢ H1661H

(ÁflôÊÊŸÊãÃ⁄U¬ÍflZ ’Ê‹ôÊÊŸÁ◊„U ôÊÊŸ÷ÊflÊØ – ÿÕÊ ’Ê‹ôÊÊŸ¬ÍflZ, ÿÈflôÊÊŸ¢ ÃìÊ Œ„UÊÁœ∑§◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ ›‰Î‰V◊Îfi_ ωiÎÎfi ⁄ÎS›Î‰V◊ÎfiΠωiÎÎfi’Ò‰˝¿ »ı ÷ı‰Ì … flÌ÷ı

⁄ÎS›Î‰V◊Îfi_ ωiÎÎfi ωiÎÎfiÎL÷fl’Ò‰˝¿ (’Ò‰˝¤‰Ì›Ï‰iÎÎfi’Ò‰˝¿) »ı. ÷ı ωiÎÎfiÎL÷fl‰Î‚˘

’ÿÎ◊˝ ÿıË◊Ì ±Ï‘¿ (ϤLfi) »ı. ––1661––

ω‰ı«fi - ¤Ò÷˘fiÌ ⁄fiı·Ì ±ı‰Ì …ı ’Î_« ¥„Lƒ›˘ »ı. ÷ıfiÎ◊Ì ±ÎI‹Î fi΋fi_ ƒT›

ϤLfi »ı. ÷ı ‰Î÷ ÏÁ© ¿fl‰Î √˛L◊¿ÎfllÌ ±fiı¿ ±fi‹Îfi˘ ±Î’ı »ı.

ߌ¢ ’Ê‹ÁflôÊÊŸ¢ ÁflôÊÊŸÊãÃ⁄U¬Ífl¸∑§◊˜ = ⁄ÎS› ±‰V◊΋Î_ …ı ωiÎÎfi ◊Λ »ı. ±ı

⁄ÎS›Ï‰iÎÎfi ±‰U› ’Ò‰˝¿Î·Ìfi ωiÎÎfi’Ò‰˝¿ »ı. ±Î ≠Ï÷iÎÎ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÁflôÊÊŸàflÊØ= ⁄ÎS›Î‰V◊Îfi_ ωiÎÎfi ±ı ’HÎ ±ı¿ ≠¿Îflfi_ ωiÎÎfi ˢ‰Î◊Ì, ±Î Ëı÷ »ı. ±Î Á_ÁÎfl‹Î_

…ı …ı ωiÎÎfi ˢ› »ı ÷ı ÷ı ±‰U› ±L› ωiÎÎfi’Ò‰˝¿ ˢ› »ı. …ı‹ ›‰Î‰V◊΋Î_ …ı

ωiÎÎfi ◊Λ »ı. ÷ı ⁄ÎS›Î‰V◊ÎfiΠωiÎÎfi’Ò‰˝¿ … ◊Λ »ı. ±◊ν÷˚ ⁄ÎS›Î‰V◊΋Î_

ωiÎÎfi Ë÷_ ÷˘ … ›‰Î‰V◊΋Î_ ωiÎÎfi ◊Λ »ı. ±Î ±L‰›T›Î„M÷ ±fiı ±L‰›

μÿÎËflHÎ »ı. ±Î ±fi‹Îfi◊Ì ⁄ÎS›Î‰V◊Îfi_ ωiÎÎfi ±L› ωiÎÎfiÎL÷fl’Ò‰˝¿ »ı. ±ÎÀ·Ì

‰Î÷ ÏÁ© ◊¥.

ˉı ⁄ÎS›Î‰V◊Îfi_ ±Î ωiÎÎfi, …ı ±L› ωiÎÎfiÎL÷fl’Ò‰˝¿ »ı ÷ı ±L› ωiÎÎfiÎL÷fl

’Ò‰˝¤‰Ì› ωiÎÎfi »ı ±fiı ÷ı ’Ò‰˝¤‰Ì› ωiÎÎfi ÷◊ΠωiÎÎfi‰Î‚˘ ’ÿÎ◊˝ ‰÷˝‹Îfi ¤‰fiÎ

ÂflÌfl◊Ì ±L› … »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ’Ò‰˝¤‰Ì› ωiÎÎfiı ’Ò‰˝¤‰fiÎ ÂflÌflfi˘ I›Î√ ¿›˘˝

ˢ‰Î »÷Î_ ±Î ¤‰Á_⁄_‘Ì Ï‰iÎÎfifi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı. ‹ÎÀı ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi »ı. ±ËŸ

’Ò‰˝¤‰Ì› ±ı‰_ ωiÎÎfi ±Î ±ÎI‹Îfi˘ √HΠˢ‰Î◊Ì √HÎÌ ±ı‰Î ±ÎI‹Î ωfiÎ ±Á_¤Ï‰÷

»ı. ±Î flÌ÷ı ’Ò‰˝¤‰fiÎ ÂflÌflfi˘ I›Î√ ◊‰Î »÷Î_ ÷ı‹Î_ flËı·_ ωiÎÎfi ±fiı ωiÎÎfi‰Î‚˘

±ÎI‹Î ±Î ¤‰‹Î_ ±Î‰Ìfiı fi‰Î ¤‰Á_⁄_‘Ì Á_ÿfl ±ı‰Ì ÂflÌflfl«fiÎ ¿flı »ı ±fiı ÷ı‰Î

≠¿ÎflfiÌ ÂflÌflfl«fiÎfi_ ωiÎÎfi ÷ı‹Î_ ‰÷ı˝ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ’Ò‰˝¤‰fiÎ ÂflÌflfi˘ I›Î√ ¿flÌfiı

ωiÎÎfi’Ò‰˝¿ ±Î‰fiÎfl˘ …ı ’ÿÎ◊˝ »ı. ÷ı … ’ÿÎ◊˝ ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘ ±ÎI‹Î »ı. ±Î‰Î

≠¿ÎflfiÎ ±fi‹Îfi◊Ì ’HÎ ±‹ı ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi ±ÎI‹Î »ı ±ı‹ ÏÁ© ¿fḻı »Ì±ı.

±◊ν÷˚ ÂflÌfl ±ı … ±ÎI‹Î fi◊Ì.

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ186

≠ë - ““•ãÿÁflôÊÊŸ¬Ífl¸∑§Á◊Œ¢ ’Ê‹ÁflôÊÊŸ◊˜”” = ±Î ⁄ηωiÎÎfi ’Ò‰˝¤‰Ì› ±L›

ωiÎÎfi (‰Î‚Î ’ÿÎ◊˝) ’Ò‰˝¿fi_ »ı. L›Î›fiÌ ’Ïfl¤ÎÊÎ ≠‹ÎHÎı ±Î ““≠Ï÷iÎΔ” ¿Ëı‰Î›

»ı ±fiı ÁflôÊÊŸàflÊØ ±ı Ëı÷ ¿Ëı‰Î› »ı. ≠Ï÷iÎÎ ¿flΛı·Î ‰Î@›‹Î_ …ı ’Ê‹ÁflôÊÊŸ¢ ’ÿ

»ı. ÷ı‹Î_fi˘ … ±ı¿ ¤Î√ (±ı¿ ÿıÂ) ÁflôÊÊŸ¢ ±ı‰_ …ı ’ÿ »ı. ÷ı … ¤Î√ ÁflôÊÊŸàflÊØ¿ËÌfiı Ëı÷w’ı fl…\ ¿fl‰Î‹Î_ ±ÎT›˘ »ı. ˉı ≠Ï÷iÎÎ ¿flΛı·˘ ’ÿÎ◊˝ Ë…\ ÏÁ© ◊›ı·

fi◊Ì. Ωı ÏÁ© ◊›ı· ˢ÷ ÷˘ ÷ıfiı ÏÁ© ¿fl‰Î ‹ÎÀı ±Î ±fi‹Îfi ¿fl‰_ … fi ’Õ÷.

‹ÎÀı ÏÁ© fi◊Ì. ’fl_÷ ±ÏÁ© »ı. ÷ı ≠Ï÷iÎΉ΂Π’ÿfi˘ … ±ı¿ ÿı¤Ò÷ ±Î Ëı÷ ˢ‰Î◊Ì

≠Ï÷iÎÎ ±ÏÁ© »ı. ‹ÎÀı ±Î Ëı÷ ’HÎ ±ÏÁ© ËıI‰Î¤ÎÁ ◊Âı.

μkÎfl - ÷‹Îfl˘ ±Î ≠ë μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ±fi‹Îfi‹Î_ Ëı÷ Á΋ÎL›w’ı

»ı ±fiı ≠Ï÷iÎÎ ±◊ν÷˚ ’ZÎ ±ı ωÂıÊw’ı »ı. Á΋ÎL›◊Ì Ï‰iÎÎfi‹ÎhÎ ±ı Ëı÷ »ı ±fiı

⁄ÎS›Î‰V◊Î◊Ì Ï‰ÏÂp ±ı‰_ ωiÎÎfi ±ı ’ZÎ »ı. ’HÎ ≠Ï÷iÎÎ÷ ±◊˝fiÎ ±ı¿ÿıÂw’ ±Î

Ëı÷ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±ÏÁ© ËıI‰Î¤ÎÁ ◊÷˘ fi◊Ì ±fiı ωÂıÊ ’ZÎ ¿flΛı »÷ı Á΋ÎL› ±ı

Ëı÷ ⁄fiÌ Â¿ı »ı. Á΋ÎL› Ëı÷ ˢ¥ ¿ı »ı. …ı‹¿ı -

fláÊʸà◊∑§‡Ê錗, •ÁŸàÿ—, ‡ÊéŒàflÊØ, ◊ÉʇÊéŒflØ•Ê◊˝flÎˇÊ—, flŸS¬Á×, flΡÊàflÊØ ÁŸê’flΡÊflØ,ŒflŒûÊŸ⁄U—, Ám¬ÊŒflÊŸ˜, Ÿ⁄UàflÊØ, øÒòÊŸ⁄UflØ

¥I›ÎÏÿ ±fiı¿ ±fi‹Îfi˘ ±ı‰Î_ ◊Λ »ı ¿ı …ı‹Î_ ωÂıÊ ’ZÎ ⁄fiÎT›˘ ˢ› I›Îflı

Á΋ÎL› ±ı Ëı÷ ⁄fiÌ Â¿ı »ı. ÷ı‹ ±ËŸ ’HÎ ’Ê‹÷Êfl‚ê’Á㜠ÁflôÊÊŸ ±ı ωÂıÊw’ı

’ZÎ »ı ±fiı Á΋ÎL› ÁflôÊÊŸ◊ÊòÊ ±ı Ëı÷ ΩHΉ˘. Ωı ±‹ı Á΋ÎL›◊Ì Ï‰iÎÎfi‹ÎhÎfiı

±L› ωiÎÎfi’Ò‰˝¿ »ı, ±Î‰˘ ’ZÎ ¿›˘˝ ˢ÷ ÷˘ ’Z΋Î_ flËı· ωiÎÎfi‹ÎhÎ ±ı ÏÁ© fi

ˢ‰Î◊Ì ±ıfiı … Ëı÷w’ı fl…\ ¿fl÷Î_ ±ÏÁ© fi΋fi˘ ËıI‰Î¤ÎÁ ◊Î÷. …ı‹¿ı ‡Ê錗 •ÁŸàÿ—‡ÊéŒàflÊØ ±Î ±fi‹Îfi‹Î_ …ı ’ZÎ »ı ÷ı … (ÏÁ© ◊›ı· fi ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ) Ëı÷V‰w’ı

fl…\ ¿flı· »ı ÷ıfiı ±ÏÁ© ËıI‰Î¤ÎÁ ¿Ëı‰Î› »ı. ’fl_÷ ±‹ı ÷ı‰˘ ’ZÎ ¿›˘˝ … fi◊Ì ¿ı

…ı◊Ì ±‹fiı ±Î‰˘ ÿ˘Ê ·Î√ı. (±Î L›Î›ÂÎjÎfiÌ ≠Ïø›Î »ı.) ––1661––

¬…U◊Ù ÕáÊÊÁ„U‹Ê‚Ù, •ááÊÊ„UÊ⁄UÊÁ„U‹Ê‚¬È√flÙ˘ÿ¢ –¡„U ‚¢¬ÿÊÁ„U‹Ê‚Ù, •áÊÈ÷ÍßÿÙ ‚Ù ÿ Œ„U˘Á„U•Ù H1662H

(¬˝Õ◊— SßÊÁ÷‹Ê·Ù˘ãÿÊ„UÊ⁄UÊÁ÷‹Ê·¬ÍflÙ¸˘ÿ◊˜ – ÿÕÊ ‚Êê¬˝ÃÊÁ÷‹Ê·Ù˘ŸÈ÷ÍÁÃ×, ‚ ø Œ„UÊÁœ∑§— H)

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 187

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ ‰÷˝‹Îfi¿Î·Ìfi ±Ï¤·ÎÊ ±L› ±Ï¤·ÎÊ’Ò‰˝¿ ˢ› »ı ÷ı‹ ≠◊‹

V÷fi’Îfifi˘ ±Ï¤·ÎÊ ’HÎ ±L› ±Ï¤·ÎÊ’Ò‰˝¿ … »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ±fi¤‰ÎI‹¿

(iÎÎfiÎI‹¿) »ı ±fiı ÷ı ±fi¤‰ÎI‹¿ ’ÿÎ◊˝ ÿıË◊Ì ±Ï‘¿ »ı. ––1662––

ω‰ı«fi - ’Î_« ¤Ò÷˘fiÎ ⁄fiı·Î ÂflÌfl ¿fl÷Î_ ±ÎI‹ƒT› ±ı ϤLfi ’ÿÎ◊˝ »ı. ±Î

‰Î÷ ÏÁ© ¿fl‰Î ‹ÎÀı ‰‚Ì ±L› ±fi‹Îfi ’fl‹ÎI‹Î Á‹Ω‰ı »ı.

±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ⁄΂¿fiı …L‹ ’΋÷Î_fiÌ ÁÎ◊ı … …ı ≠◊‹ V÷fi’Îfi ¿fl‰ÎfiÌ ¥E»Î

◊Λ »ı, ÷ı ±Î ≠◊‹ V÷fi’ÎfiÎϤ·ÎÊ ’Ò‰˝¿Î·Ìfi ±L› ±Ï¤·ÎÊ’Ò‰˝¿ »ı. ±ıÀ·ı ¿ı

±Î V÷fi’ÎfifiÎ Á_V¿Îfl ’Ò‰˝¿Î·Ìfi ±ÎËÎfl ·ı‰ÎfiÎ Á_V¿Îfl ‰Õı ◊›ı·Î »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı

V÷fi’ÎfifiÌ …ı ¥E»Î ◊‰Ì ÷ı ’HÎ ±ı¿ ≠¿Îflfi˘ ±fi¤‰ »ı ‹ÎÀı. …ı‹¿ı ‰÷˝‹Îfi¿Î·Ìfi

±Ï¤·ÎÊ ’Ò‰˝¿Î·Ìfi ±Ï¤·ÎÊ’Ò‰˝¿ ˢ› »ı ÷ı‹ ±ËŸ •ŸÈ÷flàflÊØ ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ Ëı÷

‹Ò·√Î◊΋Î_ ¿è΢ … »ı. »÷Î_ √Î◊΋Î_ fi ¿Ëı·˘ ±ı‰˘ •Á÷‹Ê·àflÊØ Ëı÷ ’HÎ μ’fl˘@÷

««Î˝◊Ì Á‹∞ ·ı‰˘. ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı …ı ±Ï¤·ÎÊ ◊Λ »ı ÷ı ÷ı ±Ï¤·ÎÊ ±‰U›

±L› ±Ï¤·ÎÊ’Ò‰˝¿ … ˢ› »ı. …ı‹¿ı ‰÷˝‹Îfi¿Î·Ìfi ±ÎËÎflfi˘ ±Ï¤·ÎÊ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_

‰Îfl_‰Îfl √˛ËHÎ ¿flı·Î ±ÎËÎflfiÎ ±Ï¤·ÎÊ’Ò‰˝¿ »ı ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ≠◊‹ ZÎHÎı ⁄΂¿fiı

◊÷˘ …ı V÷fi’ÎfiÎϤ·ÎÊ »ı ÷ı ’Ò‰˝¤‰Ì› ‰Îfl_‰Îfl √˛ËHÎ ¿flΛı·Î ±ÎËÎflfiÎ

±Ï¤·ÎÊ’Ò‰˝¿fi˘ »ı ±fiı ÷ı ±Ï¤·Îʉ΂˘ ’ÿÎ◊˝ ÂflÌfl◊Ì ±L› »ı ±◊ν÷˚ ±ÎI‹Î

»ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Ωı ÂflÌflfiı … ±Ï¤·Îʉ΂_ ‹Îfi̱ı ÷˘ √›Î ¤‰fiÎ ÂflÌflfi˘ ÷˘ I›Î√

¿flı·˘ »ı. ÷ı ÂflÌfl ÷˘ I›Î_ … flËı·_ »ı ¿ı …ı ⁄Î‚Ì fiά‰Î‹Î_ ±ÎT›_ »ı. ±ıÀ·ı ÷ı

’Ò‰˝¤‰Ì› ÂflÌfl ÷˘ ±Î ¤‰fiÎ ÂflÌflfiÎ ±ÎËÎflfiÌ ±Ï¤·ÎÊÎfi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiÌ Â¿ı fiËŸ.

’fl_÷ ±ÎËÎflfiÌ ±Ï¤·ÎÊÎ’Ò‰˝¿fi˘ ¿˘¥¿ ’ÿÎ◊˝ √›Î ¤‰fiÎ ÂflÌflfi˘ I›Î√ ¿flÌfiı ±ËŸ

±Î‰ı· »ı ±fiı ÷ı ±Î ¤‰fiÎ ÂflÌflfiÌ ’Ïp ‹ÎÀıfiÎ ±ÎËÎflfiÌ ±Ï¤·ÎÊÎfi_ ¿ÎflHÎ »ı.

±ÎËÎflfiÌ ±Ï¤·ÎÊÎ ◊‰Ì ±ı ¥E»ÎI‹¿ √HÎ »ı. ±Î √HÎ …Õ ±ı‰Î ÂflÌfl‹Îh΋Î_

Á_¤Ï‰÷ fi◊Ì. Ωı ÂflÌflfiı … ¥E»Î ◊÷Ì Ë˘÷ ÷˘ Q≤÷ÂflÌflfiı ’HÎ ÷ı‰Ì ÷ı‰Ì ¥E»Î±˘

◊Î÷. ’HÎ Q≤÷ÂflÌflfiı ±ÎËÎflfiÌ ±Ï¤·ÎÊÎ ±ıÀ·ı ¥E»Î ◊÷Ì fi◊Ì. ‹ÎÀı ÷ı ¥E»Î

±ı √HΠˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ ±Î‘Îfl¤Ò÷ ±ı‰˘ ¿˘¥¿ √HÎÌ ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi ±fiı ÂflÌflfiÌ ±_ÿfl

ˢ‰˘ Ωı¥±ı. ÷ı◊Ì ±Ï¤·ÎÊÎ ±◊ν÷˚ ¥E»Î fi΋fiÎ √HÎfi˘ …ı √HÎÌ »ı ÷ı … ÂflÌfl‹Î_

flËı·˘ ±fiı ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘ ±ÎI‹Î fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ »ı.

≠ë - ÷‹Îv_ ±Î ±fi‹Îfi T›Ï¤«Îfl ±ıÀ·ı ¿ı ±fiˆ¿Î„L÷¿ ËıI‰Î¤ÎÁfiÎ

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ188

ÿ˘Ê‰Î‚_ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷‹Îfl˘ ¿Ëı·˘ …ı •ŸÈ÷flàflÊØ ¿ı •Á÷‹Ê·àflÊØ ±Î Ëı÷

ÁÎK›Î¤Î‰‹Î_ ’HÎ ‰÷ı˝ »ı. ‹ÎÀı ±fiˆ¿Î„L÷¿ ±ıÀ·ı ¿ı T›Ï¤«ÎflÌ »ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

…ı ¿˘¥ ±Ï¤·ÎÊÎ ◊Λ »ı ÷ı ’Ò‰˝¿Î·Ìfi ±Ï¤·ÎÊÎ’Ò‰˝¿ … ◊Λ »ı. ±ı‰˘

Ïfi›‹ fi◊Ì. ’Ò‰˝¿Î·Ìfi ±Ï¤·ÎÊΠωfiÎ ’HÎ fi‰Ì ±Ï¤·ÎÊÎ ◊÷Ì …√÷‹Î_ ÿı¬Î›

»ı. …ı‹¿ı F›Îflı ±Î ∞‰ ÁQ›Bÿ½fifiı ’΋ı »ı ±◊‰Î ÁQ›Bÿ½fifiı ±Ï¤‹¬ ◊Λ

»ı I›Îflı …ı ‹˘ZÎÎϤ·ÎÊ ≠√Àı »ı ÷ı fi‰˘ … ±Ï¤·ÎÊ »ı. ÷ı ‹˘ZÎÎϤ·ÎÊ ’Ò‰˝¿Î·Ìfi

‹˘ZÎÎϤ·ÎÊ’Ò‰˝¿ CÎÀ÷˘ fi◊Ì. ‹ÎÀı ÁQ›¿˚I‰ÎϤ‹¬ ∞‰fiı …ı‹ fi‰˘ … Á˙◊Ì ≠◊‹

‹˘ZÎÎϤ·ÎÊ ≠√À ◊Λ »ı ÷ı‹ ⁄η∞‰‹Î_ …L‹ ’΋÷Î_ … ’Ò‰˝¿Î·Ìfi ±Ï¤·ÎÊ Ï‰fiÎ

V÷fi’Îfi ¿fl‰Îw’ fi‰˘ … ≠◊‹ ±ÎËÎflÎϤ·ÎÊ ◊Λ. ±Î‰_ ¿ı‹ fi ⁄fiı ?

μkÎfl - ÷‹ıı ±‹ÎflÎ ±Ï¤≠Λfiı ⁄flÎ⁄fl Á‹F›Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷‹fiı ±Î‰˘ ≠ë

◊Λ »ı. ’HÎ ¬flı¬fl ÷‹Îfl˘ ≠ë ±›˘B› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±‹ı ωÂıÊfiı Á΋ÎL›’Ò‰˝¿

»ı ±ı‹ Á‹Ω‰Ì±ı »Ì±ı ±ıÀ·ı ¿ı ωÏÂp ±ı‰˘ …ı V÷fi’ÎfiÎϤ·ÎÊ »ı ÷ı Á΋ÎL›◊Ì

±Ï¤·ÎÊ’Ò‰˝¿ ˢ› »ı, ±Î ≠‹ÎHÎı ±‹Îv_ ¿Ëı‰_ »ı. ’HΠωÂıÊfiı ωÂıÊ’Ò‰˝¿ ±‹ı

¿Ëı÷Î fi◊Ì. ±ıÀ·ı ¿ı …ı ≠◊‹ V÷fi’ÎfiÎϤ·ÎÊ ◊Λ »ı ÷ı ’Ò‰˝¿Î·Ìfi V÷fi’ÎfiÎϤ·ÎÊ’Ò‰˝¿

◊Λ »ı ±ı‹ ±‹ı ¿Ëı÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±‹ÎflÌ ‰Î÷‹Î_ ¿˘¥ ÿ˘Ê ±Î‰÷˘ fi◊Ì ±fiı ±Î‰Ì

Á΋ÎL›’Ò‰˝¿ ωÂıÊfiÌ ‰Î÷ ÷˘ ‹˘ZÎÎϤ·ÎÊ‹Î_ ’HÎ CÎÀı … »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÁQ›¿˚I‰ÎϤ‹¬

⁄fiı·Î ∞‰fiı …ı ≠◊‹ ‹˘ZÎÎϤ·ÎÊ ◊Λ »ı ÷ı ’HÎ ’Ò‰˝¿Î·Ìfi ±L› ±Ï¤·ÎÊ’Ò‰˝¿

… ˢ› »ı. ±Î… Á‘Ì Á_ÁÎflÁ¬ÎϤ·ÎÊ Ë÷˘ ÷ıfiı ⁄ÿ·ı ˉı ‹˘ZÎÁ¬ÎϤ·ÎÊ ◊Λ

»ı. ’HÎ ÷ı ‹˘ZÎÁ¬ÎϤ·ÎÊ ±_÷ı ÷˘ ’Ò‰˝¿Î·Ìfi (Á_ÁÎflÁ¬fiÎ) ’HÎ ±Ï¤·ÎÊ’Ò‰˝¿

… »ı. ÷ı◊Ì ±fiˆ¿Î„L÷ËıI‰Î¤ÎÁ ¿ı T›Ï¤«Îfl ÿ˘Ê ±Î‰÷˘ fi◊Ì. …ı …ı ωÂıÊ Ë˘›

»ı ÷ı ÷ı Á΋ÎL›’Ò‰˝¿ … ˢ› »ı. ±Î‹ ±‹Îv_ Á‹Ω‰‰_ »ı. ’HÎ …ı …ı ωÂıÊ Ë˘›

»ı ÷ı ÷ı ωÂıÊ’Ò‰˝¿ ˢ› »ı, ±Î‹ ±‹Îv_ ¿Ëı‰_ fi◊Ì. …ı …ı «ˆhÎ-‹ˆhÎ-ÿı‰ÿkÎÎÏÿ »ı.

÷ı ÷ı ±‰U› ‹fiW› »ı ±Î‹ ωÂıÊ Ë˘› »ı ÷ı Á΋ÎL›’Ò‰˝¿ ˢ› »ı. ±Î ‰Î÷

K›Îfi’Ò‰˝¿ Á‹…‰Î …ı‰Ì »ı. ––1662––

’Ê‹‚⁄UË⁄¢U Œ„¢UÃ⁄U¬È√fl¢, ßÁãŒÿÊß◊ûÊÊ•Ù –¡ÈflŒ„UÙ ’Ê‹ÊÁŒfl ‚ ¡S‚ Œ„UÙ, ‚ ŒÁ„UÁûÊ H1663H

(’Ê‹‡Ê⁄UË⁄¢U Œ„UÊãÃ⁄U¬Ífl¸Á◊Áãº˝ÿÊÁŒ◊ûflÊØ – ÿÈflŒ„UÙ ’Ê‹ÊÁŒfl, ‚ ÿSÿ Œ„U—, ‚ Œ„UËÁà H)

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 189

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ ›‰Î‰V◊Îfi_ ÂflÌfl ¥„Lƒ›ÎÏÿ‰Î‚_ ˢ‰Î◊Ì ⁄ÎS›Î‰V◊ÎfiÎ

ÂflÌfl’Ò‰˝¿ »ı, ÷ı … flÌ÷ı ⁄ÎS›Î‰V◊Îfi_ ÂflÌfl ’HÎ ¥„Lƒ›ÎÏÿ‰Î‚_ ˢ‰Î◊Ì ⁄ÌΩ ¿˘¥

(÷ˆ…Á-¿Î‹˝HÎ fi΋fiÎ) ÿıËÎL÷fl’Ò‰˝¿ »ı. ÷ı ÿıË …ıfi˘ »ı ÷ı ÿıËÌ (±ÎI‹Î) fi΋fi_

ƒT› »ı. ––1663––

ω‰ı«fi - ’Î_« ¤Ò÷˘fiÎ ⁄fiı·Î ÂflÌfl◊Ì ±ÎI‹Î fi΋fi_ ƒT› ϤLfi »ı. ±Î ‰Î÷

Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı ŒflÌ◊Ì fi‰_ ±fi‹Îfi Á‹Ω‰ı »ı - ⁄ÎS›Î‰V◊Îfi_ …ı ÂflÌfl »ı ÷ı ÂflÌfl

’Ò‰˝¤‰◊Ì ·¥fiı ±Î‰ı·Î ÁÒZ‹ ±fiı ±ºU› ±ı‰Î ÷ˆ…Á-¿Î‹˝HÎ fi΋fiÎ ÿıËÎL÷fl (⁄ÌΩ

ÂflÌfl˘) ’Ò‰˝¿fi_ ÂflÌfl »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ⁄ÎS›Î‰V◊Îfi_ ÂflÌfl ¥„Lƒ›ÎÏÿ (’Î_« ¥„Lƒ›˘ ±fiı

⁄ÌΩ ¿ıÀ·Î¿ ±‰›‰˘) ‰Î‚_ ˢ‰Î◊Ì, ›‰Î‰V◊ÎfiÎ ÿıËfiÌ …ı‹. ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı …ı

ÂflÌfl ¥„Lƒ›ÎÏÿ‰Î‚_ ˢ› »ı ÷ı ÷ı ÂflÌfl ±‰U› ÿıËÎL÷fl’Ò‰˝¿ … ˢ› »ı. …ı‹¿ı

›‰Î‰V◊Îfi_ ÂflÌfl ¥„Lƒ›ÎÏÿ‰Î‚_ ˢ‰Î◊Ì ⁄ÎS›Î‰V◊ÎfiÎ ÂflÌfl’Ò‰˝¿fi_ »ı ÷ı‹ ⁄ÎS›-

±‰V◊Îfi_ …ı ±Î ÂflÌfl »ı ÷ı ⁄ÎS›Î‰V◊Îfi_ ±Î ÂflÌfl, (ÁÒZ‹ ±fiı ±ºU›) ±ı‰Î

ÿıËÎL÷fl’Ò‰˝¿fi_ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ⁄ÎS›-±‰V◊ÎfiÎ ÂflÌflfi_ ¿ÎflHÎ √÷¤‰fi_ ÂflÌfl ⁄fiÌ Â¿ı

fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ÂflÌfl ÷˘ I›Î_ … fip ◊›ı· »ı. ÷ı◊Ì ÁÒZ‹ ±fiı ±ºU› ±ı‰_ ÂflÌfl

÷ˆ…Á-¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl, ±Î V◊Ò· ±fiı ºU› ±ı‰Î ⁄ÎS›Î‰V◊ÎfiÎ ÂflÌflfi_ ¿ÎflHÎ »ı. ¿ÎflHÎ

¿ı √÷¤‰fi_ V◊Ò· ±fiı ºU›ÂflÌfl ÷˘ I›Î_ … flËÌ √›_ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı √÷¤‰fiÎ V◊Ò·

±fiı ºU›ÂflÌflfi˘ fiΠ◊›˘ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ÁÒZ‹ ±fiı ±ºU› ±ı‰_ ¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl ±Î

¤‰‹Î_ ∞‰fiÌ ÁÎ◊ı ±Î‰ı »ı ±fiı ÷ı ¿Î‹˝HÎÂflÌfl … ‰÷˝‹Îfi¤‰fiÎ V◊Ò· ±fiı ºU›

±ı‰Î ÂflÌflfi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı. ‹ÎÀı ⁄ÎS›ÂflÌfl◊Ì ¿Î‹˝HÎÂflÌfl ϤLfi »ı ±fiı ÷ı

¿Î‹˝HÎÂflÌfl‰Î‚˘ ±ÎI‹Î ’HÎ V◊Ò·ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi »ı.

ÁÎflÎ_ ¿ı √÷¤‰fiÎ ÂflÌflfi˘ ÷˘ I›Î_ … ±„BfiÁ_V¿Îfl ◊›ı·˘ ˢ‰Î◊Ì ÷ıfi˘ ÷˘

I›Î_ fiΠ… ◊›˘ »ı ±fiı √¤˝‹Î_ fi‰Î ÂflÌflfiÌ fl«fiÎ ¿fl‰Î‹Î_ ¿˘¥¿ μ’ÎÿÎfi¿ÎflHΤÒ÷

÷k‰ ˢ‰_ Ωı¥±ı. Ωı μ’ÎÿÎfi¿ÎflHΤÒ÷ ÷k‰ ωfiÎ … ÂflÌflfl«fiÎ ◊÷Ì Ë˘› ÷˘ ‹˘ZÎı

…÷Î ∞‰˘ ’HÎ ‹˘ZÎı fi …÷Î_ fi‰Î ¤‰‹Î_ …¥fiı ÂflÌflfl«fiÎ ¿flfiÎflÎ ⁄fi‰Î Ωı¥±ı,

’HÎ ±Î‹ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì fi‰Î ¤‰‹Î_ ⁄fi÷Î fi‰Î ⁄ÎèÎÂflÌflfiÌ fl«fi΋Î_ ¿ÎflHΤÒ÷,

√›Î ¤‰◊Ì ÁÎ◊ı ·¥fiı ±ËŸ ±Î‰ı·_ ÁÒZ‹ ±fiı ±ºU› ±ı‰_ ÂflÌfl ˢ‰_ Ωı¥±ı. ±Î‰Î

≠¿Îflfi_ μ’ÎÿÎfi ¿ÎflHΤÒ÷ …ı ÁÒZ‹ ±fiı ±ºU› ÂflÌfl »ı. ÷ı … ÷ˆ…Á-¿Î‹˝HÎÂflÌfl

»ı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ ⁄ı ÂflÌfl˘fiÎ_ ⁄_‘fi «Î· ˢ‰Î◊Ì √›Î ¤‰◊Ì Q≤I› ’΋Ìfiı »\Àı·˘

∞‰ ‹˘Z΋Î_ …÷˘ fi◊Ì ’HÎ ÷ˆ…Á-¿Î‹˝HÎÂflÌfl ≠‹ÎHÎı ¤‰Î_÷fl‹Î_ Ω› »ı.

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ190

±Î‰Î ≠¿Îflfi_ ÁÒZ‹ ±fiı ±ºU› ÷ˆ…Á-¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl …ıfi_ »ı ÷ı V◊Ò·ÂflÌfl◊Ì

ϤLfi ±fiı ¤‰ÎL÷fl‹Î_ √‹fi ¿flfiÎfl˘ ±ı‰˘ ÂflÌfl‘ÎflÌ ±ÎI‹Î »ı ’fl_÷ …ı ÂflÌfl »ı

÷ı … ±ÎI‹Î fi◊Ì. √›Î ¤‰‹Î_ Q≤I› ’ÎQ›Î ⁄Îÿ »\Àı·Î ∞‰fiı ’¿ÕÌfiı fi‰Î ¤‰‹Î_

·¥ …fiÎfl, fi‰Î ¤‰‹Î_ ÂflÌflfiÎ ⁄_‘fi‹Î_ …¿ÕfiÎfl ±fiı ∞‰ ’ÎÁı fi‰Î V◊Ò· ÂflÌflfiÌ

fl«fiÎ ¿flΉfiÎfl ±ı‰_ …ı ÁÒZ‹ ±fiı ±ºU› ÂflÌfl »ı ÷ı … ÷ˆ…Á-¿Î‹˝HÎ fi΋fiÎ_ ÂflÌfl˘

»ı. ±Î‰Î_ ÂflÌfl˘ ‰÷ı˝ »ı …ıfiı ÷ı ±ÎI‹Î »ı, ÷ı ±ÎI‹Î ¤‰ÎL÷fl›Î›Ì »ı. ÁÒZ‹

ÂflÌfl‰Î‚˘ »ı ±fiı ÁÒZ‹ÂflÌflfiÎ ¿ÎflHÎı … V◊Ò· ÂflÌfl ‘ÎflHÎ ¿flfiÎfl ⁄fiıı »ı. ‹˘ZÎı

…÷Î ∞‰fiı Á‰˝ ¿‹˝fi˘ ZΛ ◊›ı· ˢ‰Î◊Ì ÷ˆ…Á-¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ıfiı …¿ÕÌ

flάfiÎfl, ’¿ÕÌ flάfiÎfl ¿˘¥ fi◊Ì. ‹ÎÀı ÷ı ∞‰ ¤‰ÎL÷fl‹Î_ …÷˘ fi◊Ì ±fiı fi‰Ì

ÂflÌflfl«fiÎ ’HÎ ¿fl÷˘ fi◊Ì. ÁÌ‘˘ ‹˘ZÎı … Ω› »ı. ––1663––

•ááÊ‚È„U-ŒÈÄπ¬È√fl¢, ‚È„UÊß ’Ê‹S‚ ‚¢¬ÿ‚È„¢U fl –•áÊÈ÷Íß◊ÿûÊáÊ•Ù, •áÊÈ÷Íß◊•Ù ÿ ¡ËflÙ ÁûÊ H1664H

(•ãÿ‚ÈπŒÈ—π¬ÍflZ, ‚ÈπÊÁŒ ’Ê‹Sÿ ‚Êê¬˝Ã‚ÈπÁ◊fl – •ŸÈ÷ÍÁÃ◊ÿàflÃÙ, •ŸÈ÷ÍÁÃ◊ÿp ¡Ëfl ßÁà H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ ‰÷˝‹Îfi¿Î·Ìfi Á¬ (±fiı ÿ—¬) ±fi¤‰ÎI‹¿ ˢ‰Î◊Ì ’Ò‰˝¿Î·Ìfi

Á¬(ÿ—¬)fiÎ ±fi¤‰’Ò‰˝¿ »ı ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ⁄ÎS›Î‰V◊Îfi_ ≠Î◊Ï‹¿ Á¬ (ÿ—¬) Á_‰ıÿfi

’HÎ ±L› Á¬-ÿ—¬fiÎ Á_‰ıÿfi’Ò‰˝¿ »ı. ÷ı◊Ì ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ±fi¤‰‰Î‚˘ …ı ’ÿÎ◊˝

»ı ÷ı … ∞‰ »ı. ––1664––

ω‰ı«fi - ¤Ò÷ÎI‹¿ ÂflÌfl◊Ì ±ÎI‹Î ±ı¿ ϤLfi ’ÿÎ◊˝ »ı. ±Î ωʛ μ’fl ‰‚Ì

±L› ±fi‹Îfi Á‹Ω‰ı »ı -

⁄ÎS›Î‰V◊Îfi˘ Á¬-ÿ—¬fi˘ ±fi¤‰, ¿˘¥¿ ’Ò‰˝¿Î·Ìfi Á¬ÿ—¬fiÎ ±fi¤‰’Ò‰˝¿fi˘

»ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±ı ≠¿Îflfi˘ ±ı ωÏÂpÎfi¤‰ ˢ‰Î◊Ì, …ı‹ ‰÷˝‹Îfi¿Î·Ìfi ›‰Î‰V◊Îfi˘

Á¬Îfi¤‰ ⁄ÎS›Î‰V◊ÎfiÎ Á¬Îfi¤‰’Ò‰˝¿ »ı ÷ı‹.

…ı‹ ›‰Î‰V◊΋Î_ ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘fiı ’˘÷-’˘÷ÎfiÎ ‹fi√‹÷Î ¥p ωʛ˘ F›Îflı

F›Îflı ≠ÎM÷ ◊Λ »ı I›Îflı I›Îflı ±Îfi_ÿ ±fiı Á¬fiÌ ·Î√HÎÌ ≠Áflı »ı. ÷ı ’Ò‰˝¿Î·‹Î_

±ıÀ·ı ¿ı ⁄ÎS›Î‰V◊΋Î_ ¥p ωʛ˘fiÌ ≠΄M÷◊Ì ±Îfi_ÿ ±fiı Á¬fi˘ ±fi¤‰ ¿flı·˘

»ı. ÷ı◊Ì ¥p ωʛ˘ ≠ÎM÷ ◊÷Î_ … ±Îfi_ÿ ±fiı Á¬fiÌ ·Ëfḻ˘ μ»‚ı »ı. ±Îfi_ÿ

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 191

±fiı Á¬ ¿˘fiı ¿Ëı‰Î› ? ÷ıfi˘ ±fi¤‰ ’Ò‰ı˝ ≠ÎM÷ ¿flı·˘ »ı ÷ı◊Ì ◊Λ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı

⁄ÎS›Î‰V◊΋Î_ V÷fi’Îfi¿Î·ı, ±fi¿<‚ ›fi¿Î·ı, ±fi¿<‚ fl‹¿ÕÎ_fiÎ Á_›˘√¿Î·ı …ı

±Îfi_ÿ ±fiı Á¬fiÌ ·Ëfḻ˘ ◊Λ »ı ÷ı ÷ıfiÎ ’HÎ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ±fi¤‰ı·Î ±Îfi_ÿ ±fiı

Á¬’Ò‰˝¿fiÌ »ı. √÷¤‰fi_ ÂflÌfl ÷ı‹Î_ ¿ÎflHÎ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ÂflÌflfi˘ ÷˘ I›Î_ … fiÎÂ

◊›ı·˘ »ı. »÷Î_ ’HÎ ±Î ¤‰‹Î_ Á¬fi˘ ±fi¤‰ ±‰U› ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ’Ò‰˝¤‰‹Î_ ≠ÎM÷

¿flı·˘ ±Îfi_ÿ ±fiı Á¬fi˘ ±fi¤‰ ±ı … ‰÷˝‹Îfi ¤‰fiÎ ±Îfi_ÿ ±fiı Á¬fiÎ ±fi¤‰fiı

±fi¤‰ w’ı ΩHΉÎfi_ ¿ÎflHÎ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ’Ò‰ı˝ ¿flı·Î ÿ—¬fiÎ ±fi¤‰’Ò‰˝¿fi˘

‰÷˝‹Îfi ÿ—¬fi˘ ±fi¤‰ »ı.

±Îfi_ÿ ±fiı Á¬fi˘ ±fi¤‰ ±ı ±ı¿ ≠¿ÎflfiÎ √H΢ »ı. ±Î √H΢ ÂflÌflfiÎ fi◊Ì.

¿ÎflHÎ ¿ı Q≤÷ ÂflÌfl‹Î_ ¥p ωʛ˘ ≠ÎM÷ ◊‰Î »÷Î_ ±Îfi_ÿ ±fiı Á¬fiÌ ·Î√HÎ̱˘

◊÷Ì fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±Î ±Îfi_ÿ ±fiı Á¬√HÎ …ıfiÎ »ı ÷ı √H΢fi˘ √HÎÌ ±ı‰˘ ∞‰ »ı. √HÎÌ

ωfiÎ ¿ı‰· ±ı¿·Î √H΢ flËı÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±Îfi_ÿ ±fiı Á¬√HÎfiÎ ±Îl›¤Ò÷

(±Î‘Îfl¤Ò÷) …ı √HÎÌ ƒT› »ı ÷ı … ±ÎI‹Î »ı. ±ÎI‹Î … ±Îfi_ÿ ±fiı Á¬‹› »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı ⁄ÎS›Î‰V◊Îfi˘ ÿ—¬fi˘ ±fi¤‰ ’HÎ ’‰Î˝fi¤Ò÷ ÿ—¬’Ò‰˝¿ »ı. …ı‹¿ı

⁄΂¿fiÎ ’√‹Î_ ±Î√fi˘ ¿HÎÌ›˘ V’Âa Ω› ÷ıfiÎ◊Ì ÿÎË ◊÷Î_ ÷ı ÿ—¬Ì ◊Λ ±fiı

±Ï÷› vÿfi ¿flı »ı. ±ËŸ ±Î√fiÎ ¿HÎÌ›ÎfiÎ V’½◊Ì …ı ÿ—¬-’ÌÕÎfi˘ ±fi¤‰ ◊Λ

»ı ÷ıfiı ‰ıÿfiÎ ¿Ëı‰Î›-’ÌÕÎ ¿Ëı‰Î›. ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ iÎÎfi ÷◊Î ‹ÎflÎ◊Ì ±Î ‰ıÿfiÎ ÁËfi

◊÷Ì fi◊Ì ±Î‰_ iÎÎfi, ±Î ⁄‘Î ¤Î‰˘ ∞‰fiı … ◊Λ »ı, ÂflÌflfiı ◊÷Î fi◊Ì. ¿ÎflHÎ

¿ı Ωı ÂflÌflfiı ◊÷Πˢ› ÷˘ Q≤÷ÂflÌflfiı ’HÎ ◊‰Î Ωı¥±ı. ‹ÎÀı ÿ—¬fi˘ ±fi¤‰ ¿flfiÎv_

…ı ÷k‰ ÂflÌflfiÌ ±_ÿfl »ı ÷ı ÷k‰ √÷¤‰◊Ì ±Î‰ı·_ »ı. √÷¤‰fiÎ ±fi¤‰fiÎ

Á_V¿Îfl‰Î‚_ ÷ı ƒT› »ı ÷ı ƒT›fiı … ±ÎI‹Î ¿Ëı‰Î› »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı ±Îfi_ÿfi˘ ±fi¤‰ ¿flfiÎfl, Á¬fi˘ ±fi¤‰ ¿flfiÎfl, ÿ—¬fi˘ ±fi¤‰

¿flfiÎfl ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi ±fiı ÂflÌfl‹Î_ … flËı·˘ ±ÎI‹Î »ı. ÷ı‹ flÎ√-¶ıÊ-¤› ±fiı

¢¿ÎÏÿfi˘ ±fi¤‰ ¿flfiÎfl ’HÎ ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi ±fiı ÂflÌfl‹Î_ … flËı·˘ ∞‰ »ı. ––1664––

lÌ ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ±fiı ±„Bfi¤ÒÏ÷ ÁÎ◊ıfiÎ ‰Îÿ‹Î_ ∞‰fiÌ ±fiı ¿‹˝fiÌ ÏÁÏ© ¿fl‰ÎfiÎ

≠Á_√ı CÎHÎÎ_ ±fi‹Îfi˘ ’Ò‰ı˝ ¿èÎÎ_ »ı. Ëη ‰Î›¤ÒÏ÷fiÌ ÁÎ◊ıfiÎ ‰Îÿ‹Î_ ’HÎ ÂflÌfl◊Ì

ϤLfi ±ı‰Î ∞‰fiÌ … ÏÁÏ© ¿fl‰ÎfiÌ ««Î˝ «Î·ı »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ’Ò‰ı˝ ¿Ëı·Î_ Á‰ı˝ ±fi‹Îfi˘

±Î ‰Î›¤ÒÏ÷fiÎ ‰Îÿ≠Á_√ı ’HÎ ±Ï÷› ±Î‰U›¿ »ı. ÷ı◊Ì ‹Lÿ‹Ï÷‰Î‚Î ∞‰˘fiÌ

VQ≤Ï÷ ‹ÎÀı ±fiı ’_«¤Ò÷ÎI‹¿ ÂflÌfl◊Ì ±ÎI‹Î ϤLfi … »ı. ±Î ‰Î÷ ÏÁ© ¿fl‰Î ‹ÎÀı

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ192

÷ı ±fi‹Îfi˘ ŒflÌ◊Ì ’HÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ¿Ëı·Î_ ±fi‹Îfi˘ ’HÎ ±Î ωʛ ‰‘Îflı ºœ ¿fl‰Î

ŒflÌ◊Ì ¿Ëı‰Î› »ı.

‚¢ÃÊáÊÙ˘áÊÊ߸ ©U ¬⁄UÙå¬⁄¢U „U©U„U©U÷ÊflÊ•Ù –Œ„US‚ ÿ ∑§ê◊S‚ ÿ, ªÙÿ◊ ! ’Ëÿ¢∑ȧ⁄UÊáÊ¢ fl H1665H

ÃÙ ∑§ê◊‚⁄UË⁄UÊáÊ¢, ∑§ûÊÊ⁄¢U ∑§⁄UáÊ∑§îÊ÷ÊflÊ•Ù –¬Á«UflîÊ ÃŒé÷Á„U•¢, Œ¢«UÉÊ«UÊáÊ¢ ∑ȧ‹Ê‹¢ flÊ H1666H

•ÁàÕ ‚⁄UË⁄UÁfl„UÊÿÊ, ¬ßÁŸÿÿʪÊ⁄U•Ù ÉÊ«US‚fl –•ÄπÊáÊ¢ ø ∑§⁄UáÊ•Ù, Œ¢«UÊ߸áÊ¢ ∑ȧ‹Ê‹Ù √fl H1667H

(‚ãÃÊŸÙ˘ŸÊÁŒSÃÈ, ¬⁄US¬⁄¢U „UÃÈ„UÃÈ÷ÊflÊØ – Œ„USÿ ø ∑§◊¸áÊp, ªıÃ◊ ! ’Ë¡ÊVÔ‰U⁄UÿÙÁ⁄Ufl H Ã× ∑§◊¸‡Ê⁄UË⁄UÿÙ—, ∑§Ãʸ⁄¢U ∑§⁄UáÊ∑§Êÿ¸÷ÊflÊØ – ¬˝ÁìlSfl ÃŒèÿÁœ∑¢§, Œá«UÉÊ≈UÿÙ— ∑ȧ‹Ê‹Á◊fl H •ÁSà ‡Ê⁄UË⁄UÁflœÊÃÊ, ¬˝ÁÃÁŸÿÃÊ∑§Ê⁄UÃÙ ÉÊ≈USÿfl – •ˇÊÊáÊÊ¢ ø ∑§⁄UáÊÃÙ, Œá«Uʌ˟ʢ ∑ȧ‹Ê‹ ßfl H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı √˙÷‹ ! ⁄Ì… ±fiı ±_¿<flÎfiÌ …ı‹ ÂflÌfl ±fiı ¿‹˝fiÌ ‰E«ı ’flV’fl

¿Î›˝¿ÎflHÎ ¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ±Î ⁄LfiıfiÌ ’fl_’flÎ ±fiÎÏÿfiÌ »ı. ÷ı◊Ì …ı‹ ÿ_Õ ±ı ¿flHÎ »ı

±fiı CÎÀ ±ı ¿Î›˝ »ı ÷ı ⁄Lfiı◊Ì ¿÷ν ¿<·Î·fi΋fi˘ ϤLfi »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¿‹˝ ±fiı

¤˘B›ÂflÌflfiÌ ‰E«ı ’HÎ ¿flHÎ ±fiı ¿Î›˝’b_ ˢ‰Î◊Ì ÷ı ⁄Lfiı◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘ ∞‰

fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ ¿÷ν »ı ±ı‹ ÷_ V‰Ì¿Îfl. ±Î ÂflÌflfi˘ ¿˘¥¿ ω‘Î÷Î (fl«fiÎ ¿flfiÎfl˘

∞‰ fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝) ±‰U› »ı …. ¿ÎflHÎ ¿ı CÎÀfiÌ …ı‹ ÂflÌflfi˘ ≠Ï÷Ïfi›÷ (T›‰„V◊÷)

±Î¿Îfl ˢ‰Î◊Ì ÷◊Î ¥„Lƒ›˘ ¿flHΠˢ‰Î◊Ì ÷ıfi˘ Ïfi›L÷Î ¿˘¥¿ »ı. …ı‹ ÿ_ÕÎÏÿ ¿flHÎfi˘

Ïfi›_÷Î ¿<·Î· (¿<_¤Îfl) »ı ÷ı‹. ––1665-1666-1667––

ω‰ı«fi - ±Î hÎHÎı √Î◊α˘ Áfl‚ »ı. ¿ıÀ·˘¿ ωʛ ’Ò‰ı˝ ±Î‰Ì ’HÎ √›˘ »ı.

√Î◊Î 1665 fi˘ ωʛ √Î◊Î 1639 ‹Î_ ±fiı √Î◊Î 1667 fi˘ ωʛ √Î◊Î 1567

‹Î_ ±Î‰Ì √›˘ »ı. ÷◊ÎÏ’ ‹_ÿ‹Ï÷‰Î‚Î ∞‰˘fiÎ μ’¿ÎflÎ◊ı˝ ±fiı ∞‰÷k‰fiÌ ÏÁÏ©fi˘

≠Á_√ «Î· ˢ‰Î◊Ì Á_ZÎı’‹Î_ √˛_◊¿Îflḻı ’fi— ·A›˘ »ı.

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 193

(1) Ëı √˙÷‹ √˘hÎÌ› ‰Î›¤ÒÏ÷ ! …ı‹ ⁄Ì… ‰Î‰‰Î◊Ì ±_¿<flÎ ◊Λ »ı ±fiı

μ√ı·Î ±_¿<flα˘‹Î_◊Ì ÂάÎ-≠ÂάÎ-e· ±fiı Œ‚ ¶ÎflÎ ⁄Ì…fiÌ μI’ÏkÎ ◊Λ »ı. ±_¿<flÎfiÌ

μI’ÏkÎ ⁄Ì…‹Î_◊Ì ◊¥ ±fiı ÷ı ⁄Ì…fiÌ μI’ÏkÎ ’Ò‰˝¿Î·Ìfi ±_¿<fl΋Î_◊Ì ◊¥. ’fl_÷ ±Î

⁄Lfiı‹Î_ ≠◊‹ ¿˘HÎ ? ÷ı ¿ËÌ Â¿Î÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ıfiÌ ±ÎÏÿ … fi◊Ì. Ωı ±ÎÏÿ ˢ›

÷˘ ±‰U› ¿ËÌ Â¿Î÷. ’HÎ ±Î Á_÷Îfi (’fl_’flÎ) ±fiÎÏÿfiÌ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¤˘B›ÂflÌflfiÌ

≠΄M÷ ¿Î‹˝HÎÂflÌfl◊Ì (¿‹˝◊Ì) ◊Λ »ı ±fiı ÷ı ¿‹˝fiÌ μI’ÏkÎ ¤˘B›ÂflÌfl ¶ÎflÎ ◊Λ »ı.

±Î‹ ¿‹˝ ±fiı ¤˘B›ÂflÌflfi˘ ¿Î›˝-¿ÎflHΤΉ ˢ‰Î◊Ì ±ıÀ·ı ¿ı Ëı÷ ±fiı Ëı÷‹ÿ˚¤Î‰

ˢ‰Î◊Ì ±Î ⁄LfiıfiÌ Á_÷Îfi=’fl_’flÎ ±fiÎÏÿfiÌ »ı. ±ıÀ·ı ‹fi‹Î_ @›Îflı› ’HÎ ±Î‰˘

ω«Îfl fi ¿fl‰˘ ¿ı ∞‰ Á˙◊Ì ≠◊‹ © Ë÷˘ ±fiı ’»Ì ÷ıfiı ¿‹˝ ·ÎB›Î_, ±◊‰Î ∞‰

Á˙◊Ì ≠◊‹ ±ÂflÌflÌ Ë÷˘ ±fiı ÷ıfiı ¤˘B›ÂflÌfl ≠◊‹ ≠ÎM÷ ◊›_, ÷ıfiÎ ¶ÎflÎ ¿‹˘˝

⁄_‘ΛÎ_. ±Î‰Î ω«Îfl˘ fi ¿fl‰Î. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ⁄LfiıfiÌ Á_÷Îfi=’fl_’flÎ ±fiÎÏÿfiÌ »ı. ±Î

∞‰ ÁkÎÎ◊Ì VŒÏÀ¿fiÌ …ı‰˘ »ı. ©-⁄© ±ıÀ·ı ¿ı ÁkÎÎ◊Ì ‰Ì÷flÎ√-© ±fiı ±fi_÷

√HΉ΂˘ ±‰U› »ı. ’fl_÷ ÁÎ◊ı ÁÎ◊ı ±fiÎÏÿ¿Î·◊Ì ÂflÌfl ±fiı ¿‹˝fiÌ ÁÎ◊ı Á‰Hν ±fiı

‹ÎÀÌfiÌ …ı‹ (¿_«fi˘’·‰÷˚) ·ı’Λı·˘ ’HÎ »ı …. ±Î ‰Î÷ Á‹…‰Î ‹ÎÀı flÎÏhÎ ±fiı

Ïÿ‰Á w’ ¿Î·fiÌ ’fl_’flÎ …ı‹ ±fiÎÏÿ »ı. Ï’÷Î ±fiı ’hÎfiÌ ’fl_’flÎ …ı‹ ±fiÎÏÿfiÌ »ı.

πÕ<_ ±fiı ‹flCÎÌ ‰√ıflı ’ZÎÌfiÌ ’fl_’flÎ …ı‹ ±fiÎÏÿfiÌ »ı. ÷ı‹ ¿‹˝ ±fiı ¤˘B›ÂflÌflfiÌ

’fl_’flÎ ±fiÎÏÿfiÌ »ı. ±Î‰Î_ μÿÎËflH΢ V‰›_ Á‹∞ ·ı‰Î_.

(2) …ı‹ CÎÕ˘ ⁄fiΉ‰Î‹Î_ ÿ_Õ-«ø-«Ì‰fl ±ÎÏÿ ¿ıÀ·Ì¿ Á΋√˛Ì ¿flHΤÒ÷ »ı.

±fiı CÎÀ ±ı ¿Î›˝¤Ò÷ »ı. ˉı Á΋√˛Ìw’ ¿flHÎ ±fiı CÎÀÎÏÿ V‰w’ ¿Î›˝ F›Î_ F›Î_ ˢ›

»ı I›Î_ I›Î_ ÷ı ⁄Lfiıfi˘ ›˘√ ¿flÌfiı ¿Î›˝ ¿flfiÎfl˘ ¿÷ν ¿<·Î· (¿<_¤Îfl) ±‰U› ˢ› …

»ı. ¿÷ν ωfiÎ ¿flHÎ ±fiı ¿Î›˝fi˘ ›˘√ ◊÷˘ fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¿‹˝ ±fiı ¤˘B›ÂflÌfl

±Î ⁄Lfiı ‰E«ı ’HÎ ¿flHÎ-¿Î›˝¤Î‰ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ¿flHÎ-¿Î›˝fi_ ›_…fi ¿flfiÎfl ¿÷ν fi΋fi˘

’ÿÎ◊˝ (∞‰) ÷ı ⁄Lfiı◊Ì Ï¤Lfi »ı ±fiı ϤLfi ¿÷ν ˢ‰˘ ’HÎ Ωı¥±ı ….

(3) …ı‹ CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ ±‹¿ ≠¿ÎflfiÎ «˘yÁ Ïfi›÷-±Î¿Îfl‰Î‚Î …

⁄fiΉΛ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ≠Ï÷Ïfi›÷ ±Î¿Îfl‰Î‚Î ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ¿<·Î·-‰Hοfl ±ÎÏÿ ¿˘¥¿

±‰U› ¿÷ν »ı. …ıfiı …ıfi˘ ±fi¤‰ ˢ› »ı ÷ı … ¿÷ν ÷ı ¿Î›˝ ¿flÌ Â¿ı »ı. ÷ı‰Ì …

flÌ÷ı ±Î ÂflÌfl ’HÎ ±‰U› ≠Ï÷Ïfi›÷ ±Î¿Îfl‰Î‚_ … ⁄fiı »ı. ÷ı◊Ì ÷ıfi˘ ’HÎ ¿˘¥¿

ÂflÌflfiÌ ±_ÿfl flËı·˘ … ’ÿÎ◊˝ ¿÷ν ˢ‰˘ Ωı¥±ı ±fiı …ı ±Î ¿÷ν »ı ÷ı … ∞‰ »ı.

––1665-1666-1667––

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ194

•ÁàÕ¢ÁŒÿÁfl‚ÿÊáÊ¢, •ÊÿÊáÊÊŒÿ÷Êfl•Ù˘flS‚¢ –∑§ê◊Ê⁄U ßflÊŒÊÿÊ, ‹Ù∞ ‚¢«UÊ‚‹Ù„UÊáÊ¢ H1668H

÷ÙûÊÊ Œ„UÊ߸áÊ¢, ÷ÙîÊûÊáÊ•Ù Ÿ⁄UÙ√fl ÷ûÊS‚ –‚¢ÉÊÊÿÊßûÊáÊ•Ù, •ÁàÕ ÿ •àÕË ÉÊ⁄US‚fl H1669H

¡Ù ∑§ûÊÊß ‚ ¡ËflÙ, ‚Ö¤ÊÁflL§hÙ ÁûÊ Ã ◊߸ „UÙîÊÊ –◊ÈûÊÊ߬‚¢ªÊ•Ù, â ŸÙ ‚¢‚ÊÁ⁄UáÊÙ ŒÙ‚Ù H1670H

(•SÃËÁãº˝ÿÁfl·ÿÊáÊÊ◊ʌʟʌÿ÷ÊflÃÙ˘fl‡ÿ◊˜ – ∑§◊ʸ⁄U ßflÊŒÊÃÊ ‹Ù∑§, ‚㌢‡Ê∑§-‹Ù„UÊŸÊ◊˜ H ÷ÙÄÃÊ Œ„Uʌ˟ʢ, ÷ÙÇÿàflÃÙ Ÿ⁄U ßfl ÷ÄÃSÿ – ‚æ˜UÉÊÊÃÊÁŒàflÃÙ˘ÁSà øÊÕ˸ ªÎ„USÿfl H ÿ— ∑§òÊʸÁŒ— ‚ ¡Ëfl—, ‚ÊäÿÁflL§h ßÁà Ãfl ◊ÁÃ÷¸flØ – ◊ÍÃʸÁŒ¬˝‚XÔUÊØ, ÃŒ˜ Ÿ ‚¢‚ÊÁ⁄UáÊÙ ŒÙ·— H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ ÁÎ_ÕÂÎ ±fiı ·˘¬_Õ ‰E«ı ±ÎÿÎfi-±Îÿı›¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ÷ı ⁄Lfiıfi˘

±ÎÿÎ÷Î ·ËÎfl ÷ı ⁄Lfiı◊Ì Ï¤Lfi »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¥„Lƒ›˘ ±fiı ωʛ˘ ‰E«ı ±ÎÿÎfi-

±Îÿı›¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ÷ı ⁄Lfiıfi˘ ’HÎ ¿˘¥¿ ±ÎÿÎ÷Î (∞‰ fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝) »ı.

…ı‹ ¤˘…fi ¤˘B› ˢ‰Î◊Ì ÷ıfi˘ ¿˘¥¿ ’vÊ ¤˘@÷Î »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ÿıËÎÏÿ

¤˘B› ˢ‰Î◊Ì ÷ıfi˘ ’HÎ ¿˘¥¿ (∞‰ fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝) ¤˘@÷Î »ı. ÷◊Î …ı‹ CÎfl ±ı

T›‰„V◊÷ ÷ıfiÎ ±‰›‰˘fiÎ Á‹ÒËV‰w’ »ı ÷ı◊Ì ÷ıfi˘ ¿˘¥¿ ⁄Î_‘fiÎfl ‹ÎÏ·¿ »ı. ÷ı‹

ÂflÌfl ’HÎ T›‰„V◊÷’HÎı ±‰›‰˘fiÎ Á_CÎÎ÷ÎI‹¿ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ÂflÌflfi˘ ’HÎ ¿˘¥¿

fl«Ï›÷Î »ı.

ÂflÌflÎÏÿ ¤Î‰˘fi˘ …ı ¿÷ν »ı ÷ı … ∞‰ »ı. ±Î‹ ∞‰ƒT›fiÌ ÏÁÏ© ◊Λ »ı.

¿ÿΫ ÷‹ÎflÌ ⁄Ï©‹Î_ ±Î‰˘ ≠ë ◊Λ ¿ı ±Î‹ ¿fl‰Î◊Ì ÁÎK›◊Ì Ï‰v© ±ı‰Î ÁÎK›fiÌ

ÏÁÏ© ◊¥ …Âı. ¿ÎflHÎ ¿ı ∞‰fiı ‹Ò÷νÏÿ ‹Îfi‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰Âı. ÷˘ μkÎfl‹Î_ Á‹…‰_

¿ı Á_ÁÎflÌ ∞‰‹Î_ ÷ı ÿ˘Ê˘ √HÎÎ÷Î fi◊Ì. ––1668-1669-1670––

ω‰ı«fi - ±Î √Î◊α˘fi˘ ¤Î‰Î◊˝ ’HÎ ±fiø‹ı √Î◊Î fi_⁄fl 1568-1569

±fiı 1570 ‹Î_ ±Î‰Ì √›ı·˘ »ı.

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 195

(1) …ı‹ ÁÎ_Õ¢ ±ı ·˘¬_Õfiı ’¿Õ‰Îfi_ ÁΑfi »ı ÷ıfiı Á_V¿Ú÷ ¤ÎÊ΋Î_ ““±ÎÿÎfi””

¿Ëı‰Î› »ı. ±ÎÿÎfi ±ıÀ·ı ‰V÷ …ıfiÎ ‰Õı √˛ËHÎ ¿flΛ ÷ı ±ÎÿÎfi ±fiı ·˘¬_Õfiı ±Îÿı›

¿Ëı‰Î› »ı. ±Îÿı› ±ıÀ·ı √˛ËHÎ ¿fl‰Î ·Î›¿ ’ÿÎ◊˝. F›Î_ F›Î_ ±ÎÿÎfi-±Îÿı›¤Î‰

ˢ› »ı I›Î_ I›Î_ ÷ıfi˘ ±ÎÿÎ÷Î (√˛ËHÎ ¿flfiÎfl ¿÷ν) ’HÎ ±‰U› ˢ› … »ı. …ı‹¿ı

ÁÎ_Õ¢ ±fiı ·˘¬_Õ, F›Î_ ±ÎÿÎfi-±Îÿı›¤Î‰ ˢ› »ı I›Î_ ÷ıfi˘ ±ÎÿÎ÷Î ¿˘¥¿ ±‰U›

ˢ› … »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı ’Î_« ¥„Lƒ›˘ ±ı ωʛfiı √˛ËHÎ ¿fl‰Î‹Î_ ÁΑfi¤Ò÷ »ı ‹ÎÀı

±ÎÿÎfi »ı ±fiı ’Î_« ¥„Lƒ›˘fiΠωʛ˘ ±ı √˛ËHÎ ¿fl‰Î ·Î›¿ ˢ‰Î◊Ì ±Îÿı› ¿Ëı‰Î›

»ı. ±Î flÌ÷ı ¥„Lƒ›˘ ±fiı ωʛ˘fiÌ ‰E«ı ±ÎÿÎfi-±Îÿı›¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ±‰U› ÷ı

⁄Lfiıfi˘ ±ÎÿÎ÷Î (¿÷ν-√˛ËHÎ ¿flfiÎfl) ¿˘¥¿ ˢ‰˘ Ωı¥±ı. …ı ±ÎÿÎ÷Î »ı ÷ı … ∞‰

fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ »ı.

(2) ¤˘…fi ±ı ¤˘B› ’ÿÎ◊˝ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ¤˘…fifi˘ ¿˘¥¿ ‹fiW› ±‰U› ¤˘@÷Î

»ı. …ı …ı ¤˘B› ’ÿÎ◊˘˝ ˢ› »ı. ÷ıfiÎ ¿˘¥¿fiı ¿˘¥¿ ±‰U› ¤˘@÷Πˢ› … »ı. …ı‹¿ı

CÎfl ±ı ¤˘B› »ı ÷˘ ÷ıfi˘ ¤˘@÷Î ’vÊ Ë˘› … »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±Î ÂflÌflÎÏÿ ±ı

’HÎ ¤˘B› »ı ÷ı◊Ì ÷ı ÂflÌflÎÏÿfi˘ ¿˘¥¿ ¤˘@÷Î ±‰U› ˢ‰˘ Ωı¥±ı. …ı ¤˘@÷Î »ı

÷ı … ∞‰ »ı ÷◊Î CÎfl ±ı …ı‹ T›‰„V◊÷’HÎı √˘Ã‰Î›ı·Î ±‰›‰˘fi˘ Á_CÎÎ÷ (Á‹ÒË)

»ı. flÁ˘ÕÎfiÎ ¤Î√‹Î_ flÁ˘¥fiÌ … T›‰V◊Î, ›fi¬_Õ‹Î_ ÂR›ÎfiÌ … T›‰V◊Î, ⁄ıÿ¬_Õ‹Î_

⁄ıÁ‰Î ‹ÎÀıfiÌ T›‰V◊Î, V÷_¤fiÌ …B›Î±ı … V÷_¤, ⁄ÎflÌ-⁄ÎflHÎÎ_fiÌ …B›Î±ı …

›◊΄V◊÷ ⁄ÎflÌ-⁄ÎflHÎÎ_, ±Î‹ T›‰„V◊÷ ±‰›‰Á‹ÒË Ë˘‰Î◊Ì ÷ıfi˘ ⁄Î_‘fiÎfl V‰Î‹Ì

‹ÎÏ·¿ ¿˘¥¿ »ı …. ÷ı‰Ì flÌ÷ı ±Î ÂflÌfl ’HÎ ËÎ◊fiÌ …B›Î±ı … ËÎ◊, ’√fiÌ …B›Î±ı

… ’√, Á‰ı˝ ’HÎ ‹fiW›˘fiı ›◊΄V◊÷’HÎı … ±Î_¬-¿Îfi-fiο-∞¤ ±ÎÏÿfiÌ fl«fiÎ, ’Â-

’ZÎ̱˘fiÎ ÂflÌflfiÌ ’HÎ ’˘÷ÎfiÎ ¤‰fiı ›˘B› ›◊΄V◊÷’HÎı … ±‰›‰˘fiÌ fl«fiÎ »ı.

‹ÎÀı ±Î‰Î T›‰„V◊÷’HÎı ±‰›‰˘fiÎ Á‹ÒËw’ı ⁄fi÷Î ÂflÌflfi˘ ’HÎ ¿˘¥¿ V‰Î‹Ì-

‹ÎÏ·¿ »ı. …ı V‰Î‹Ì »ı ÷ı ∞‰ »ı.

(3) μ’flfiÌ √Î◊α˘‹Î_ ¿<·Î· (¿<_¤Îfl), ¿‹Î˝fl (·ËÎfl) ’vÊ ±fiı V‰Î‹ÌfiÎ_

…ı μÿÎËflH΢ ±ÎM›Î_ »ı ÷ıfiÌ …ı‹ ÂflÌfl ±fiı ¥„Lƒ›˘fi˘ …ı ¿÷ν »ı, …ı Ïfi›L÷Î »ı,

…ı ±ÎÿÎ÷Î »ı, …ı ¤˘@÷Î »ı ±fiı …ı V‰Î‹Ì »ı ÷ı ÂflÌfl ±fiı ¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘

∞‰ fi΋fi˘ ¿˘¥¿ ’ÿÎ◊˝ ±‰U› »ı. ±Î‹ ∞‰fiÌ ÏÁÏ© ◊Λ »ı.

≠ë - Ωı ÷‹ı ¿<·Î·-¿‹Î˝fl-’vÊ ±fiı V‰Î‹ÌfiÎ_ μÿÎËflH΢ ±Î’Ìfiı ÷ıfiÎ …ı‰˘

¿÷ν-¤˘@÷Îw’ı ∞‰ ÏÁ© ¿fl¢ ÷˘ …ı‰˘ ±ÎI‹Î …ˆfi ÂÎj΢‹Î_ ¿è΢ »ı ÷ıfiÎ◊Ì Ï‰v©

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ196

ÏÁ© ◊¥ …Âı. ÷ı◊Ì ±Î‰Ì ‰Î÷ν ¿flfiÎflÎ ±ı‰Î ÷‹fiı ωfl˘‘ fi΋fi˘ ÿ˘Ê ±Î‰Âı. ¿ÎflHÎ

¿ı μ’flfiÎ Á‰ı˝ ¿÷ν ‹Ò÷˝ »ı, w’Ì »ı, «ZÎ√˘˝«fl »ı, ‰HÎνÏÿ √HΉ΂Π»ı, ±‰›‰˘fiÎ

Á_CÎÎ÷V‰w’ »ı ±fiı ⁄ÎS›ÎÏÿ ¤Î‰‰Î‚Πˢ‰Î◊Ì ÷◊Î …L‹-‹flHÎÎÏÿ‰Î‚Πˢ‰Î◊Ì

±ÏfiI›V‰¤Î‰‰Î‚Î »ı. F›Îflı …ˆfiÿ½fi‹Î_ ±ÎI‹Î ÷˘ ±‹Ò÷˝, ±w’Ì, «ZÎ◊Ì ±√˘«fl,

‰HÎνÏÿ √H΢ ωfiÎfi˘, ±¬_Õ ƒT›V‰w’ ±fiı ±fiÎÏÿ-±fi_÷ ÏfiI› ¿Ëı·˘ »ı. ±Î flÌ÷ı

…ˆfi ÂÎj΋Î_ …ı‰˘ ±ÎI‹Î ¿è΢ »ı ÷ıfiÎ◊Ì Ï‰’flÌ÷ ±ÎI‹Î ±Î μÿÎËflH΢◊Ì ÏÁ© ◊Λ

»ı. ‹ÎÀı ÷‹fiı ωfl˘‘ ÿ˘Ê ±Î‰Âı.

μkÎfl - ¿‹˝flÏË÷ ±fiı ±ÂflÌflÌ ¿ı‰· ±ı¿·˘ …ı ±ÎI‹Î »ı ÷ı … ±‹Ò÷˝-±w’Ì-

«ZÎ-±√˘«fl-‰HÎνÏÿ◊Ì flÏË÷ ‰√ıflı ¤Î‰˘‰Î‚˘ »ı. F›Îflı ±Î ««Î˝ ¿‹˝‰Î‚Î ∞‰fiÌ,

ÂflÌfl‘ÎflÌ ∞‰fiÌ «Î·ı »ı ±fiı ÷ı ∞‰ ÂflÌfl ±fiı ¿‹˝fiÌ ÁÎ◊ı ΩıÕΛı·˘ ˢ‰Î◊Ì

¿◊_Ï«ÿ˚ ‹Ò÷˝ ’HÎ »ı, w’Ì ’HÎ »ı, «ZÎ√˘˝«fl ’HÎ »ı ±fiı ‰HÎνÏÿ ¤Î‰˘‰Î‚˘ ’HÎ »ı.

÷◊Î ±˙ÿÏ›¿-ZÎΛ˘’ÂÏ‹¿ ±fiı ’ÎÏflHÎÎÏ‹¿ ¤Î‰˘fiı ±Îl›Ì ’ÏflHÎÎ‹Ì Ë˘‰Î◊Ì

±ÏfiI› ’HÎ »ı. ÷ı◊Ì Á_ÁÎflÌ ∞‰‹Î_ μ’fl˘@÷ μÿÎËflH΢◊Ì ‹Ò÷˝I‰ÎÏÿ ÏÁ© ◊Λ ÷˘

’HÎ ÷ı‹Î_ ¿˘¥ ÿ˘Ê ±Î‰÷˘ fi◊Ì. ––1668-1669-1670––

±ÎI‹ÎfiÌ ⁄Î⁄÷‹Î_ ⁄˙©‹÷Îfi›Î›Ì ¿˘¥¿ ÏÂW› ≠ë ¿flı »ı ¿ı Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝

ZÎÏHο ˢ‰Î◊Ì ±ÎI‹Î ’HÎ ZÎHÎfirfl ˢ‰Î◊Ì ÂflÌflfiÌ ÁÎ◊ı … fiΠ’΋ı »ı. ‹ÎÀı

’fl‹Î◊˝◊Ì ±Î ±ÎI‹Î ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi fi◊Ì. ÂflÌfl …ı‹ fiΉ_÷ »ı ÷ı‹ ±ÎI‹Î ’HÎ

fiΉ_÷ »ı. ÷ı◊Ì √›Î ¤‰fi_ ÂflÌfl F›Îflı fiΠ’΋ı »ı I›Îflı ÷ıfiÌ ÁÎ◊ı … ±ÎI‹Î

’HÎ fiΠ’΋ı »ı. ÷ı◊Ì ¤‰ÎL÷fl›Î›Ì ±ı‰˘ V‰÷_hÎ ±ÎI‹Î …ı‰˘ ¿˘¥ ’ÿÎ◊˝ fi◊Ì ÷˘

ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi ±ÎI‹Î fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ »ı. ±Î‰Ì ÁΑfiÎ (ÏÁÏ©) ¿fl‰ÎfiÌ Â_ …wfl »ı ?

±Î‰˘ ≠ë ¿flfiÎflÎ ⁄˙©ÿ½fifiÌ Á΋ı ““±ÎI‹Î Á‰˝◊Î ZÎÏHο fi◊Ì”” ’fl_÷ ’›Î˝›◊Ì

ZÎÏHο ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ƒT›◊Ì ÏfiI› ’HÎ »ı …. ±Î ‰Î÷ Á‹Ω‰÷Î lÌ ’fl‹ÎI‹Î ¿Ëı

»ı ¿ı -

¡ÊßS‚⁄UÙ Ÿ Áflª•Ù, ‚⁄UáÊÊ•Ù ’Ê‹¡Êß‚⁄UáÊÙ√fl –¡„U flÊ ‚Œ‚flûÊ¢, Ÿ⁄UÙ ‚⁄¢UÃÙ ÁflŒ‚Áê◊ H1671H

(¡ÊÁÃS◊⁄UÙ Ÿ ÁflªÃ—, S◊⁄UáÊÊŒ˜ ’Ê‹¡ÊÁÃS◊⁄UáÊ ßfl – ÿÕÊ flÊ SflŒ‡ÊflÎûÊ¢, Ÿ⁄U— S◊⁄UŸ˜ ÁflŒ‡Ê H)

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 197

√Î◊Î◊˝ - ΩÏ÷V‹flHÎ iÎÎfi‰Î‚˘ ±ÎI‹Î ωfiΠ’ÎQ›˘ fi◊Ì. V‹flHΉ΂˘

ˢ‰Î◊Ì, ⁄ÎS›Î‰V◊ÎfiÎ …L‹Á_⁄_‘Ì V‹flHΉ΂ÎfiÌ …ı‹, ±◊‰Î ωÿı‹Î_ √›ı·˘ ’vÊ

’˘÷ÎfiÎ ÿıÂfiÎ ±Î«flHÎfi_ V‹flHÎ ¿flı »ı ÷ı‹. ––1671––

ω‰ı«fi - ‰÷˝‹Îfi¤‰‹Î_ ‰÷˝÷Î ∞‰˘‹Î_◊Ì ¿˘¥¿ ¿˘¥¿ ∞‰˘fiı √›Î ¤‰fiÎ

«ÏflhÎfi_ V‹flHÎ ◊¥ ±Î‰ı »ı. iÎÎfiÌfiÎ_ ‰«fi˘ ÁÎ_¤‚‰Î◊Ì ±◊‰Î ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÌ

¤Ï‰÷T›÷Î ’ο‰Î◊Ì ¿˘¥¿ ¿˘¥¿ ∞‰˘fiı ’λ·Î ¤‰˘fiÎ «ÏflhÎfi_ V‹flHÎ ◊÷_ ˢ›

»ı ÷ı‰Î ∞‰˘fiı ““ΩÏ÷V‹flHÎ iÎÎfi‰Î‚Î ∞‰ ¿Ëı‰Î› »ı.””

±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ΩÏ÷V‹flHÎ iÎÎfi‰Î‚Î ¿˘¥¿ ¿˘¥¿ ∞‰˘ ÿı¬Î› »ı. ÷ı◊Ì √›Î

¤‰˘fiÎ_ ÷ı ÷ı ÂflÌfl fiΠ’΋‰Î »÷Î_ ÷ı‹Î_ flËı·˘ ±ÎI‹Î Á‰˝◊Î fip ◊›˘ fi◊Ì. √÷

¤‰fi_ ÂflÌfl fiΠ’΋‰Î »÷Î_ ÷ÿ˚√÷ ±ÎI‹Î fip ◊÷˘ fi◊Ì. ±Î ≠Ï÷iÎÎ ΩHΉÌ.

¿ÎflHÎ ¿ı √›Î ¤‰fiÎ «ÏflhÎfi_ ÷ı … ∞‰fiı ±Î ¤‰‹Î_ V‹flHÎ ◊Λ »ı ‹ÎÀı, ±Î Ëı÷

(÷¿˝) ΩHΉ˘. …ı‹ ⁄ÎS›Î‰V◊ÎfiÎ ±Î«flHÎfiı V‹flHÎ ¿flfiÎfl˘ T≤©Î‰V◊Ή÷a ÷ı …

±ÎI‹Î fip fi◊Ì ◊›˘ ÷ı‹ ±ËŸ Á‹…‰_. ±Î μÿÎËflHÎ ΩHΉ_ ±◊‰Î ’˘÷ÎfiÎ ÿı‹Î_

(‹Î·‰ÎÏÿ ¿˘¥ ±ı¿ ÿı‹Î_) ⁄fiı·Î ’˘÷ÎfiÎ ±Î«flHÎfiı ÷ı … ’vÊ Ï‰ÿı‹Î_ …‰Î »÷Î_

’HÎ V‹flHÎ ¿flı »ı. ÷ı◊Ì ±ÏfiI› (ZÎÏHο) fi◊Ì. ’HÎ ¿◊_Ï«ÿ˚ ÏfiI› »ı. ÷ı‹ ±ËŸ

Á‹…‰_. ±Î ⁄Ì…\_ ’HÎ μÿÎËflHÎ »ı.

⁄Lfiı μÿÎËflH΢fiı ±fiÁÎflı ¤Î‰Î◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı ¿ı -

…ı ‹fiW› ±L› ÿı‹Î_ ⁄fiı·Î ±fiı ±L› ¿Î·‹Î_ ⁄fiı·Î «ÏflhÎfiı ±L› ÿı‹Î_

…‰Î »÷Î_ ’HÎ ±fiı ±L› ¿Î· ±Î‰‰Î »÷Î_ ’HÎ V‹flHÎ ¿flı »ı. V‹flHÎ ¿flÌ Â¿ı »ı

÷˘ Á‹…‰_ Ωı¥±ı ¿ı ’Ò‰Î˝’fl ÿı‹Î_ flËıfiÎfl˘ ±fiı ’Ò‰Î˝’fl ¿Î·‹Î_ flËıfiÎfl˘ ÷ı ‹fiW›

Á‰˝◊Î fiΠ’΋÷˘ fi◊Ì. ’fl_÷ …ı ‹fiW› ’Ò‰˝fiÎ ÿı‹Î_ Ë÷˘ ÷ı … μkÎflfiÎ ÿı‹Î_ »ı

±fiı …ı ‹fiW› ’Ò‰˝fiÎ ¿Î·‹Î_ Ë÷˘ ÷ı … ‹fiW› μkÎflfiÎ ¿Î·‹Î_ »ı. Á‰˝◊Î fip ◊›˘

fi◊Ì. ’›Î˝›◊Ì fiΠ’΋‰Î »÷Î_ ’HÎ ƒT›◊Ì ÷ı ’ÿÎ◊˝ ‘˛‰ »ı, ZÎÏHο fi◊Ì.

…ı‹¿ı ⁄ÎS›¿Î·‹Î_ ±fi¤‰ı·Î ±◊˘˝fi_ T≤©Î‰V◊΋Î_ ±fiV‹flHÎ ¿flfiÎfl ÿı‰ÿkÎ

⁄ÎS›Î‰V◊Î◊Ì T≤©Î‰V◊΋Î_ ϤLfi fi◊Ì. ’fl_÷ …ı ÿı‰ÿkÎ ⁄΂¿ Ë÷˘ ÷ı … ÿı‰ÿkÎ T≤©

⁄L›˘ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı √›Î ¤‰fiÎ ±fi¤‰ı·Î ’ÿÎ◊˘˝fi_ ⁄ÌΩ ¤‰‹Î_ ±fiV‹flHÎ

¿flfiÎfl ΩÏ÷V‹flHÎ iÎÎfi‰Î‚˘ ∞‰ …ı √÷¤‰‹Î_ Ë÷˘ ÷ı … ‰÷˝‹Îfi ¤‰‹Î_ ˢ›, ÷˘

… ’Ò‰˝¤‰fiÎ «ÏflhÎfi_ V‹flHÎ ±Î ¤‰‹Î_ CÎÀÌ Â¿ı »ı. ÷ı◊Ì … √÷ ¤‰fi˘ ∞‰ ±Î

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ198

¤‰‹Î_ ±Î‰÷Î_ Á‰˝◊Î fip ◊÷˘ ˢ› ±ı‹ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ±Î ϤLfi¿Î· ±Îl›Ìfi_

μÿÎËflHÎ ΩHΉ_. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı √…flÎ÷‹Î_ ±◊‰Î ‹Î·‰ ÿıÂfiÎ ‹K›‹Î_ (μF…ˆHÎÌ ±ÎÏÿ

fi√flÌ‹Î_) …L‹ ’΋Ìfiı 30/35 ‰Ê˝fi˘ ◊›ı·˘ ›‰Îfi ’vÊ, ±◊νÏÿfiÌ ≠΄M÷ ‰√ıflıfiÎ

≠›˘…fifiÎ ‰Â◊Ì ‹_⁄¥-ÏÿSËÌ ±ÎÏÿ √΋˘‹Î_ ±◊‰Î ›fl˘’-±‹ıÏfl¿Î‹Î_ ’HÎ Ω›.

»÷Î_ ¤Ò÷¿Î·Ìfi ’˘÷ÎfiÎ ÿıÂfiÎ «ÏflhÎfiı ÿıÂÎL÷fl …‰Î »÷Î_ V‹flHÎ ¿flı »ı ÷ı◊Ì ’˘÷ÎfiÎ

ÿı‹Î_◊Ì ÿıÂÎL÷fl‹Î_ …÷Î ’vÊ˘ ÿıÂÎL÷fl√Î‹Ì ⁄L›Î »ı ’HÎ Á‰˝◊Î fip ◊›Î fi◊Ì,

÷ı‹ ±ı¿ ¤‰◊Ì ⁄ÌΩ ¤‰‹Î_ …÷Î ∞‰˘ ¤‰ÎL÷fl›Î›Ì ⁄L›Î »ı. ’fl_÷ Á‰˝◊Î fip

◊÷Î fi◊Ì. ±◊ν÷˚ ’›Î˝› ’·ÀΉΠ»÷Î_ ’HÎ ƒT›◊Ì ‘˛‰ »ı. ±L›◊Î = (Ωı ±Î‹ fi

‹Îfi̱ı ±fiı Á‰˝◊Î ∞‰ fiΠ’΋Ìfiı fi‰˘ … ±Î‰ı »ı ±Î‹ Ωı ‹Îfi̱ı ÷˘) …ı‹

ÿı‰ÿkÎı ±fi¤‰ı· ±◊˝ ›iÎÿkÎfiı V‹flH΋Î_ ±Î‰÷Î fi◊Ì. ÷ı‹ ⁄ÎS› ±‰V◊Îfi_ ›‰Î‰V◊΋Î_,

√›Î ¤‰fi_ ±Î ¤‰‹Î_ ±fiı ±ı¿ ÿı‹Î_ ±fi¤‰ı·_ ⁄ÌΩ ÿı‹Î_ VQ≤Ï÷√˘«fl ◊‰_

Ωı¥±ı fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ⁄Lfiı ±‰V◊΋Î_ ∞‰ ϤLfi-ϤLfi »ı ‹ÎÀı, ’fl_÷ ÷ı‹ ◊÷_ fi◊Ì

÷ı◊Ì ∞‰ Á‰˝◊Î ZÎÏHο fi◊Ì …, ¿◊_Ï«ÿ˚ ±ÏfiI› ±fiı ¿◊_Ï«ÿ˚ ÏfiI› »ı.

…ı Á‰˝◊Î fip ◊Λ »ı ÷ı ¿_¥ ’HÎ V‹flHÎ ¿flÌ Â¿÷˘ … fi◊Ì. …ı‹¿ı ⁄΂¿

…L‹ ’΋÷Î_fiÌ ÁÎ◊ı … Q≤I› ’Î‹Ì Ω› »ı. ÷ı ⁄΂¿ı ⁄ÎS›Î‰V◊΋Î_ ¿_¥ ¿Î›˝ ¿›*

… fi◊Ì ±fiı ÷fl÷ … Q≤I› ’ÎQ›˘ »ı. ÷ı◊Ì ÷ıfiı fi‰Î ¤‰‹Î_ ±Î ¤‰fi_ ¿_¥ V‹flHÎ

◊÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿_¥ ’HÎ fi‰˘ ±fi¤‰ ¿›Î˝ ωfiÎ … ÷ı ∞‰ Q≤I› ’ÎQ›˘ »ı. ‹ÎÀı

÷ıfiı V‹flHÎ ◊÷_ fi◊Ì.

≠ë - ““±ÎI‹Î ZÎÏHο … »ı”” ±ı¿ ZÎHÎ◊Ì ¿˘¥’HÎ ƒT› ‰‘Îflı „V◊fl flËı÷_ …

fi◊Ì. ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ? VQ≤Ï÷ fi CÎÀı ±ı‹ fiËŸ ’HÎ VQ≤Ï÷ CÎÀÂı. ¿ÎflHÎ

¿ı ’Ò‰˝ ’Ò‰˝ ZÎH΋Î_ …ı …ı ±fi¤‰˘ ¿›Î˝ ˢ› »ı ÷ıfiÎ ÷ıfiÎ Á_V¿Îfl˘ μkÎfl μkÎfl ZÎH΋Î_

±Î‰ı »ı, μ‹ıflΛ »ı. ÷ı◊Ì ±ÎÏË÷ Á_V¿Îfl‰Î‚Î (±ÎT›Î »ı ’Ò‰˝¿Î·Ìfi ZÎHÎfiÎ Á_V¿Îfl˘

…ı‹Î_) ±ı‰Î μkÎfl¿Î·Ìfi ZÎH΢ ’Ò‰˝¿Î·Ìfi ±fi¤‰˘fi_ V‹flHÎ ¿flÌ Â¿Âı, …ı‹ Ï’÷αı

’h΋Î_ ’˘÷ÎfiÎ ‘_‘ÎfiÎ, μCÎflÎHÎÌfiÎ, ÿı‰_ ˢ› ÷˘ ÿı‰ÎfiÎ ±fiı ·ıb_ ˢ› ÷˘ ·ıHÎÎfiÎ

±fiı ‹Î· @›Î_ »ı ? ¿ıÀ·˘ »ı ? ‰√ıflı Á_V¿Îfl˘ fiÎA›Î ˢ› »ı ÷˘ Ï’÷Î◊Ì ’hΠϤLfi

ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ÷ı ’hÎ ÷‹Î‹ ωʛ˘fi_ ±fiV‹flHÎ ¿flı … »ı. ÷ı◊Ì ÂflÌflfiÎ fiÎÂfiÌ

ÁÎ◊ı ±ÎI‹Î ’HÎ ZÎÏHο ˢ‰Î◊Ì fiΠ’΋ı … »ı. »÷Î_ ’Ò‰˝ZÎHÎ μkÎflZÎH΋Î_ Á_V¿Îfl˘

fiά÷˘ Ω› »ı ÷ı◊Ì ≠ÎM÷ Á_V¿Îfl‰Î‚˘ μkÎflZÎHÎ ’Ò‰˝ZÎH΢fi_ ±fiV‹flHÎ ¿flÌ Â¿ı »ı.

‹ÎÀı ±ÎÏË÷ Á_V¿Îfl‰Î‚Ì μkÎfl-μkÎfl ZÎHÎ ’fl_’flÎ ’Ò‰˝-’Ò‰˝ ±fi¤‰ı·Î ωʛ˘fi_ ±fiV‹flHÎ

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 199

¿flı »ı ±Î‹ ‹Îfi‰_ μÏ«÷ »ı. ±ÎÏË÷ Á_V¿Îfl‰Î‚Ì ZÎHÎ’fl_’flÎfiı ““‰ÎÁfiΔ” ¿Ëı‰Î›

»ı. ±ı‹ ¿˘¥¿ ⁄˙© ¿Ëı »ı.

μkÎfl - ⁄˙© ‘‹Î˝fi›Î›Ìfi˘ ±Î ⁄«Î‰ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷‹ÎflÎ ‹÷

≠‹ÎHÎı ’Ò‰˝¿Î·Ìfi ZÎHÎ ÏfiflL‰›’HÎı fiΠ’΋ı »ı ±◊ν÷˚ Á_’ÒHν’HÎı fiΠ’΋ı »ı ±fiı

μkÎflZÎH΢ ’»Ì ’»ÌfiÎ Á‹›‹Î_ ±Î‰ı »ı. ÷ı◊Ì ’Ò‰˝ZÎH΢ ±fiı μkÎflZÎH΢ Á‰˝◊ΠϤLfi

»ı. ⁄Lfiıfi˘ ÁË›˘√ … ◊÷˘ fi◊Ì, ’Ò‰˝ZÎHÎ Á‰˝◊Î fiΠ’ÎQ›Î ’»Ì … μkÎflZÎHÎ μI’Lfi

◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ±ı¿fiÎ Á_V¿Îfl˘ ⁄ÌΩ‹Î_ fiÎ¬Ì Â¿Î÷Î … fi◊Ì. Ωı ⁄ı ‰V÷ ÁÎ◊ı ‹‚ı

÷˘ ±ı¿fiÎ Á_V¿Îfl˘ ⁄ÌΩ‹Î_ ‹¿Ì ¿Λ. ‹ÎÀı ±Î ¿S’fiÎ ¬˘ÀÌ »ı. ‰‚Ì Ï’÷Î-’hÎfi_

μÿÎËflHÎ ’HÎ ¬˘À<_ »ı. ÷ı ⁄Lfiı ‰E«ı …L›…fi¿¤Î‰ ˢ‰Î »÷Î_ CÎHÎÎ ‰Ê˘˝ Á‘Ì ÁÎ◊ı

ˢ› »ı. ±ı‰_ fi◊Ì ¿ı Ï’÷Î Q≤I› ’΋ı, ’»Ì … ’hÎ …L‹ı, ÷◊Î ·˘ËÌfi˘ Á_⁄_‘ ’HÎ

‘˛‰ »ı. ÷‹ÎflÎ ‹÷ı ÷˘ ’Ò‰Î˝‰V◊Ή΂ΠƒT›fi˘ ÏfiflL‰› fiΠ‹Îfiı·˘ ˢ‰Î◊Ì ±Î ºpÎL÷

’HÎ ·˘¿˘fiı »ı÷fl‰Î ’Òfl÷_ … »ı, ‰ÎV÷ω¿ ÁΫ_ fi◊Ì.

±L› T›„@÷±ı ±fi¤T›_ ˢ› ÷ı ±L›fiı V‹flH΋Î_ ±Î‰÷_ fi◊Ì. …ı‹ «ˆhÎı …ı

±fi¤T›_ ˢ› ÷ı ‹ˆhÎfiı V‹flH΋Î_ ±Î‰÷_ fi◊Ì. ÿı‰ÿkÎı ±fi¤T›_ ˢ› ÷ı ›iÎÿkÎfiı

V‹flH΋Î_ ±Î‰÷_ fi◊Ì. ÷ı‹ ’Ò‰˝ZÎHÎ ±fiı μkÎflZÎHÎ ÷‹ÎflÎ ‹÷ ≠‹ÎHÎı ±I›L÷ ϤLfi

ˢ‰Î◊Ì ±fiV‹flHÎ CÎÀÌ Â¿ı fiËŸ. ±‹ÎflÎ ‹÷ı ’Ò‰˝ZÎH΢ ±fiı μkÎflZÎH΢ ‹Î‚ÎfiÎ

‹HοÎfiÌ …ı‹ ‹ÎhÎ ¿◊_Ï«ÿ˚ ϤLfi ˢ› »ı, Á‰˝◊ΠϤLfi ˢ÷Î fi◊Ì. ÷ı ⁄‘Î ZÎH΢fi˘

Á_⁄_‘ ¿flfiÎfl ÷ı‹Î_ ±L‰› V‰w’ı = ‘˛‰ V‰w’ı ÿ˘flÎfiÌ …ı‹ ±ÎI‹Î ˢ› »ı. ‹ÎÀı

’Ò‰Î˝’flZÎH΢‹Î_ ±Ï¤Lfi-±¬_Õ ±ı‰_ ±ÎI‹ ƒT› ˢ‰Î◊Ì ±‹ÎflÎ ‹÷ı ±fiV‹flHÎ CÎÀÌ

¿ı »ı. ––1671––

±Î ⁄Î⁄÷‹Î_ ⁄˙© ’˘÷Îfi˘ ⁄«Î‰ ¿fl÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı -

•„U ◊ãŸÁ‚ πÁáÊ•Ù Áfl „ÈU, ‚È◊⁄Uß ÁflãŸÊáÊ‚¢ÃߪÈáÊÊ•Ù –ÄU Áfl ‚⁄UË⁄UÊŒááÊÙ, Á‚hÙ ÁflááÊÊáÊ‚¢ÃÊáÊÙ H1672H

(•Õ ◊ãÿ‚ ˇÊÁáÊ∑§Ù˘Á¬ π‹È, S◊⁄UÁà ÁflôÊÊŸ‚ãÃÁêÈáÊÊØ – ÃÕÊÁ¬ ‡Ê⁄UË⁄UÊŒãÿ— Á‚hÙ ÁflôÊÊŸ‚ãÃÊŸ— H)

√Î◊Î◊˝ - ˉı ¿ÿΫ ⁄˙© ±Î‹ ¿Ëı ¿ı ZÎÏHο ±ı‰˘ ’HÎ ±ÎI‹Î ωiÎÎfifiÌ

’fl_’flÎfiÎ √HÎ◊Ì ±fiV‹flHÎ ¿flfiÎfl˘ ⁄fiÂı ÷˘ ’HÎ ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘ ±fiı

ωiÎÎfifiÌ ’fl_’flΉ΂˘ ±ÎI‹Î ÏÁ© ◊Âı …. ––1672––

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ200

ω‰ı«fi - ⁄˙©ÿ½fifiÎ ±fi›Î›Ì ÏÂW› ’˘÷ÎfiÎ ’ZÎfi˘ ⁄«Î‰ ¿fl‰Î ‹ÎÀı ¿ÿΫ

±Î ≠‹ÎHÎı ¿Ëı ¿ı - Á‰ı˝ ’ÿÎ◊˘˝ ZÎÏHο ˢ‰Î◊Ì ±ÎI‹ƒT› ’HÎ ZÎÏHο … »ı. ±ıÀ·ı

¿ı ZÎHΤ_√fl … »ı. ±ı‹ ±‹ı ‹ÎfiÌÂ_. ’fl_÷ ÷ı‹Î_ flËı·Ì ωiÎÎfiZÎH΢fiÌ Á_÷Ï÷fiı

±‰„V◊÷ ‹ÎfiÌÂ_. ±ıÀ·ı ωÏÂp-ωÏÂp iÎÎfifiÌ …ı ‘ÎflÎ «Î·ı »ı ÷ı ‘ÎflÎ Á÷÷ ‰Ëı÷Ì

flËı÷Ì Ë˘‰Î◊Ì ÷ı ωiÎÎfiZÎHÎ Á_÷Ï÷ (ωÏÂpiÎÎfifiÌ ‘ÎflÎ) ±‰„V◊÷ ˢ‰Î◊Ì μkÎflZÎHΉ÷a

±ÎI‹Î ’Ò‰˝ZÎHΉ÷a ±ÎI‹Î±ı ¿flı·Î ±fi¤‰fi_ V‹flHÎ ÁÎflÌ flÌ÷ı ¿flÌ Â¿ı »ı. ÁÎflÎ_Â

¿ı ∞‰ƒT›fiı ZÎÏHο ‹ÎfiÌÂ_ ’HÎ ÷ı‹Î_ ‰Ëı÷Ì iÎÎfi‘ÎflÎ V‰w’ √HÎfiÌ Á_÷Ï÷fiı ±‰„V◊÷

(‘˛‰) ‹ÎfiÌÂ_, …ı◊Ì VQ≤Ï÷ CÎÀÌ Â¿Âı.

μkÎfl - ÷‹Îfl˘ ±Î ⁄«Î‰ ’HÎ μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±ı‹ ‹Îfi¢ ÷˘

ωiÎÎfiZÎH΢fiÌ Á_÷Ï÷fiı (iÎÎfi‘ÎflÎfiı) ÷‹ıı ±‰„V◊÷ (‘˛‰-ÏfiI›) ‹ÎfiÌ Ë˘‰Î◊Ì ’Ò‰˝¤‰Ì›

ÂflÌflfi˘ fiΠ◊‰Î »÷Î_ ÷ı ωiÎÎfiZÎHÎÁ_÷Ï÷ ÷ı ’Ò‰˝¤‰Ì› ÂflÌflfiı »˘ÕÌfiı ±√˛ı÷fi¤‰Ì›

ÂflÌfl‹Î_ ≠‰ı ’΋ı »ı. ±Î‰˘ ±◊˝ ◊Âı. ±Î‹ ◊÷Î_ ’Ò‰˝-μkÎfl ¤‰˘fiÌ ÏÁÏ© ◊Âı. ±Î‹

◊‰Î◊Ì ¤‰˘ ’·ÀΛ »ı. ’fl_÷ ωiÎÎfi‘ÎflÎ ¤‰ÎL÷fl›Î›Ì ⁄fi‰Î◊Ì ÷ı ωiÎÎfifiÌ ‘ÎflÎ

’Ò‰˝¤‰fiÎ ¿ı μkÎfl¤‰fiÎ Á‰˝ÂflÌfl˘◊Ì Ï¤Lfi »ı ±Î‰˘ ±◊˝ ◊Âı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÂflÌfl˘

ZÎÏHο ˢ‰Î◊Ì fiΉ_÷ »ı ±fiı ωiÎÎfiZÎHÎÁ_÷Ï÷ ±‰„V◊÷ ˢ‰Î◊Ì ÏfiI› »ı. ÷ı◊Ì ±ı¿

¤‰◊Ì ⁄ÌΩ ¤‰‹Î_ …fiÎflÌ ⁄fi‰Î◊Ì ±Î ωiÎÎfiÁ_÷Ï÷ Á‰˝ ÂflÌfl˘◊Ì Ï¤Lfi ÁÎÏ⁄÷

◊Âı.

±Î ωiÎÎfiZÎHÎÁ_÷Ï÷ ±ı iÎÎfi√HÎÎI‹¿ »ı ±fiı √H΢ …ı ˢ› »ı ÷ı √HÎÌfiı

»˘ÕÌfiı ±ı¿·Î ¿ÿÎÏ’ flËı÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì iÎÎfi√HÎfiÌ ÁÎ◊ı ÷ıfi˘ √HÎÌ ±ı‰˘ ±Ï‰„E»LfiiÎÎfi

√HÎÎI‹¿ ±Î ±ÎI‹Î ’HÎ ‘˛‰ ÷k‰ »ı ±Î ‰Î÷ ±Î’˘±Î’ ÏÁ© ◊Λ »ı.

ΩÏ÷V‹flHÎ iÎÎfi ¿˘¥ ¿˘¥ ∞‰˘fiı ◊Λ »ı. ÷ıfi_ μÿÎËflHÎ ·¥fiı ’Ò‰˝¤‰‹Î_

±fi¤‰ı·Î ωʛfi_ ±fiV‹flHÎ ±Î ‰÷˝‹Îfi ¤‰‹Î_ ◊Λ »ı. ÷ıfi˘ ±Îl› ·¥fiı

±Ï‰fip V‹flHÎ’b_ …HÎÎT›_. ÷ı‰Î ≠¿Îflfi_ iÎÎfi ’Ò‰Î˝’fl ¤‰‹Î_ ‰÷˝÷_ ˢ‰Î◊Ì ÷ı‰Î

iÎÎfi‰Î‚˘ ±ÎI‹Î ’HÎ ±‰„V◊÷ »ı. ÷ı ±Î √Î◊΋Î_ Á‹ΩT›_. ’Ò‰Î˝’fl ±ı‹ ⁄ı ¤‰‹Î_

◊÷Î ±fiV‹flHÎfiı ±Îl›Ì iÎÎfifiÌ ‘˛‰÷Î ÏÁ© ◊‰Î◊Ì ÷ı iÎÎfi√HΉ΂Π±ÎI‹ÎfiÌ ÏÁÏ©

¿flÌ. ˉı ¿ı‰· ±ı¿·Î ‰÷˝‹Îfi ¤‰‹Î_ … ⁄ÎS›Î‰V◊΋Î_ ±fi¤‰ı·_ ›‰Î‰V◊΋Î_ ±fiı

T≤©Î‰V◊΋Î_ VQ≤Ï÷√˘«fl ◊÷_ ˢ‰Î◊Ì ±ÎI‹Î ZÎÏHο fi◊Ì … ’HÎ ¿◊_Ï«ÿ˚ ÏfiI› »ı.

÷ı ‰Î÷ ˉı ’»ÌfiÌ √Î◊΋Î_ ¿Ëı »ı. ––1672––

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 201

Ÿ ÿ ‚√fl„Ufl πÁáÊ•¢, ŸÊáÊ¢ ¬È√flÙfl‹h‚⁄UáÊÊ•Ù –πÁáÊ•Ù Ÿ ‚⁄Uß ÷Íÿ¢, ¡„U ¡ê◊ÊŸ¢Ã⁄UÁflŸ_ÔUÙ H1673H

(Ÿ ø ‚fl¸ÕÒfl ˇÊÁáÊ∑¢§, ôÊÊŸ¢ ¬ÍflÙ¸¬‹éœS◊⁄UáÊÊØ – ˇÊÁáÊ∑§Ù Ÿ S◊⁄UÁà ÷Íâ, ÿÕÊ ¡ã◊ÊŸãÃ⁄UÁflŸCÔU— H)

√Î◊Î◊˝ - ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ Ωı›ı·Î ωʛfi_ ±fiV‹flHÎ ◊÷_ ˢ‰Î◊Ì iÎÎfi Á‰˝◊Î ZÎÏHο

fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı ZÎÏHο ˢ› »ı ÷ı ¤Ò÷¿Î·Ìfi ωʛfi_ V‹flHÎ ¿flÌ Â¿÷_ fi◊Ì. …ı‹¿ı

…L‹ ◊÷Î_ … fiΠ’΋fiÎfl ’ÿÎ◊˝ ¤Ò÷fi_ V‹flHÎ ¿fl÷˘ fi◊Ì ÷ı‹. ––1673––

ω‰ı«fi - iÎÎfi, iÎÎfi‘ÎflÎ ¿ı iÎÎfi‰Îfi ±ÎI‹Î ±Î Á‰ı˝ ±ı¿ÎL÷ı ZÎÏHο fi◊Ì ….

(’›Î˝› ±’ıZÎαı ¿◊_Ï«ÿ˚ ZÎÏHο÷Î ±‰U› »ı. ’HÎ Á‰˝◊Î ’›Î˝› ’HÎ Ω› ±fiı ÷ıfiÌ

ÁÎ◊ı ÁÎ◊ı ƒT› ’HÎ fiΠ’Î‹Ì Ω› ±ı‰Ì ZÎÏHο÷Î …√÷‹Îh΋Î_ @›Î_› fi◊Ì.) ÷ı◊Ì

¿◊_Ï«ÿ˚ ZÎÏHο÷Î iÎÎfi‹Î_, iÎÎfi‘Îfl΋Î_ ±fiı ±ÎI‹Î‹Î_ ±‰U› »ı. ’fl_÷ ±ı¿ÎL÷ı Á‰˝◊Î

ZÎÏHο÷Î fi◊Ì. ‰Ì÷flÎ√ ¤√‰_÷˘ ’HÎ ±Î‹ ¿Ëı »ı. ÷ı◊Ì Á‰˝◊Î ZÎÏHο÷Îfi˘ … ±Î

ÏfiÊı‘ Á‹Ω‰ı· »ı.

≠ë - iÎÎfi, iÎÎfi‘ÎflÎ ±fiı iÎÎfi‰Îfi ±ÎI‹Î Á‰˝◊Î ZÎÏHο fi◊Ì. ±Î‹ ¿Ë˘

»˘ ÷ı‹Î_ ≠‹ÎHÎ Â_ ? ¿›Î ±Î‘Îflı ±Î ¤Î‰˘ Á‰˝◊Î ZÎÏHο fi◊Ì ±ı‹ ¿Ë˘ »˘ ?

μkÎfl - ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ±fi¤‰ı·Î ¤Î‰˘ ±ıÀ·ı ¿ı ⁄ÎS›Î‰V◊΋Î_ ±fi¤‰ı·Î ¤Î‰˘

›‰Î‰V◊΋Î_ ±fiı T≤©Î‰V◊΋Î_, ÷◊Î ›‰Î‰V◊΋Î_ ±fi¤‰ı·Î ¤Î‰˘ T≤©Î‰V◊΋Î_ ’HÎ

VQ≤Ï÷√˘«fl ◊÷Î …√÷‹Î_ ÿı¬Î› »ı. Ωı iÎÎfi ±fiı ±ÎI‹Î ZÎÏHο … ˢ÷ ÷˘ ’Ò‰˝¿Î·Ìfi

iÎÎfi ±fiı ÷ı iÎÎfi‰Îfi ±ÎI‹Î ÷ı ¿Î·ı … fiΠ’Î‹Ì √›Î. T≤©Î‰V◊΋Î_ ÷˘ fi‰_ iÎÎfi

±fiı fi‰˘ … ±ÎI‹Î ±ÎT›˘. ÷ıfiı V‹flHÎ ¿ı‹ CÎÀı ? ¿ÎflHÎ ¿ı …ı ZÎÏHο ˢ› »ı ÷ı

÷˘ ±ı¿ Á‹›‹ÎhΉ÷a ˢ‰Î◊Ì ±÷Ì÷¿Î·Ìfi ¤Î‰˘fi_ V‹flHÎ ¿flÌ Â¿ı … fiËŸ. …ı‹

…L‹ ◊÷Î_fiÌ ÁÎ◊ı … …ıfi_ Q≤I› ◊›_ »ı ÷ı iÎÎfi ¿ı ÷ı iÎÎfi‰Îfi ±ÎI‹Î ÷ıfiÎ ’Ò‰˝¿Î·fi_

V‹flHÎ ¿fl÷˘ fi◊Ì ÷ı‹. ⁄ÎS›Î‰V◊Îfi_ iÎÎfi ±fiı ÷ı iÎÎfi‰Îfi ±ÎI‹Î Ωı ZÎÏHο …

¥E»ÎÂı ÷˘ ZÎH΋ÎhÎ∞‰Ì flËÌfiı ωfiΠ’΋‰Î◊Ì ›‰Î‰V◊΋Î_ ±fiı T≤©Î‰V◊΋Î_ ±L›

iÎÎfi ±fiı ±L› ±ÎI‹Î ˢ‰Î◊Ì V‹flHÎ ¿ı‹ ¿flÌ Â¿ı ? ÷ı◊Ì Ωı ±ÎI‹Îfiı, iÎÎfifiı ±fiı

iÎÎfi‘ÎflÎfiı ZÎÏHο ‹Îfi¢ ÷˘ ‰÷˝‹Îfi ±ı‰Î ±ı¿¤‰‹Î_ ’HÎ ’Ò‰˝ ±‰V◊΋Î_ ±fi¤‰ı·Î

ωʛ˘fi_ μkÎfl ±‰V◊΋Î_ …ı V‹flHÎ …HÎΛ »ı ÷ıfi˘ ±¤Î‰ … ◊‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰Âı.

––1673––

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ202

iÎÎfifiı ZÎÏHο ‹Îfi‰Î‹Î_ ⁄ÌΩ_ ’HÎ ÿÒÊH΢ ±Î‰ı »ı ÷ı Á‹Ω‰ı »ı -

¡S‚ª◊ª’¢œáÊ◊ª¢ÃáÊ πÁáÊÿ¢ ÿ ÁflááÊÊáÊ¢ –‚√flπÁáÊÿÁflááÊÊáÊ¢, ÃS‚Ê¡ÈûÊ¢ ∑§ŒÊÁøŒÁfl H1674H

(ÿSÿÒ∑§◊∑§’㜟◊∑§Êãß ˇÊÁáÊ∑¢§ ø ÁflôÊÊŸ◊˜ –‚fl¸ˇÊÁáÊ∑§ÁflôÊÊŸ¢ ÃSÿÊÿÈÄâ ∑§ŒÊÁøŒÁ¬ H)

√Î◊Î◊˝ - …ı ⁄˙©fiı ±ı¿·_ iÎÎfi‹ÎhÎ … ˢ› (±ıÀ·ı ⁄ÌΩ ¿˘¥fiÌ ÁËΛ fi

ˢ›.) ‰‚Ì ±ı¿Ï‰Ê›‰Î‚_ … ˢ› ±fiı ‰‚Ì ÷ı ωiÎÎfi ±ı¿ÎL÷ı ZÎÏHο … ˢ› ÷˘ ÷ı‰Î

ωiÎÎfi◊Ì Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ZÎÏHο÷Î …HÎΛ. ±Î ‰Î÷ @›Îflı› ’HÎ ›˘B› fi◊Ì. ––1674––

ω‰ı«fi - ⁄˙©ÿ½fifiÎ ±fi›Î›Ì ·˘¿˘ ±ı‹ ‹Îfiı »ı ¿ı ““∞∑§ÁflôÊÊŸ‚ãÃÃÿ—‚ûflÊ—”” ∞‰˘ ±ı¿iÎÎfi‘ÎflÎ V‰w’ »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ±ı¿·Î ωiÎÎfifiÌ ’fl_’flÎ ±ı … ∞‰

»ı ±Î‰_ ‹ÎfifiÎflÎ ÷ı ⁄˙©fiı ““‚fl¸◊Á¬ flSÃÈ ˇÊÁáÊ∑§◊˜”” Á‰˝ ’HÎ ‰V÷±˘ ZÎÏHο »ı.

±Î‰_ iÎÎfi @›Îflı› ’HÎ ◊¥ ¿ı fiËŸ. Ωı¿ı ⁄˙©ÿ½fi¿Îfl˘ ÷ı‹fiÎ ÂÎj΋Î_ Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ

ZÎÏHο÷Îfi_ ωiÎÎfi ◊Λ ±ı‹ ¥E»ı »ı. ÷ı‹fiÎ ÂÎj΋Î_ ±Î‰_ ‰«fi »ı ¿ı ““ÿØ ‚Ø ÃØ‚flZ ˇÊÁáÊ∑§◊˜”” = ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı …ı Á÷˚ »ı ÷ı ÷ı Á‰ı˝ ’HÎ ZÎÏHο »ı ÷◊Î ““ˇÊÁáÊ∑§Ê—‚fl¸‚¢S∑§Ê⁄UÊ—”” Á‰ı˝ ’HÎ Á_V¿Îfl˘ ZÎÏHο »ı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ ÷ı±˘fiÎ_ ÂÎjΉ«fi˘ »ı.

Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ZÎÏHο÷Îfiı ΩHÎfiÎv_ iÎÎfi ∞∑§◊˜ = ±ı¿ ‹ÎL›ı »÷ı ±Î ‰Î÷

Á_¤‰Ì ¿÷Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı hÎHÎı ·˘¿‹Î_ flËı·Î hÎHÎı ¿Î·fiÎ Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝ Á΋ı

±Î‰Ìfiı ±ı¿Ì ÁÎ◊ı Á‰˝ ωʛ˘fi_ ±ı¿ iÎÎfi Ωı μI’Lfi ¿fl÷Πˢ÷ ÷˘ ±Î iÎÎfi ±ı‹

ΩHÎÌ Â¿ı ¿ı ±Î Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝ ZÎÏHο »ı. ’fl_÷ Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝ ÁÎ◊ı ‹‚Ìfiı ±ı¿ iÎÎfifiı

μI’Lfi ¿fl÷Î … fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿˘¥’HÎ iÎÎfi ““∞∑§ÁŸ’㜟◊˜”” ±ı¿ … ωʛ‰Î‚_

ˢ› »ı. Á‰˝ ωʛ˘‰Î‚_ iÎÎfi ±Î ∞‰fiı ◊÷_ … fi◊Ì. ¿˘¥ ’HΠωiÎÎfi CÎÀ ±◊‰Î

’À ±ı‹ ±ı¿ ≠Ï÷Ïfi›÷ ωʛ‰Î‚_ … ◊Λ »ı. ±Î ¿ÎflHÎ◊Ì ±ı¿·_ iÎÎfi ±fiı ÷ı ’HÎ

‹ÎhÎ ±ı¿ … ωʛ‰Î‚_ iÎÎfi Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ flËı·Ì ZÎÏHο÷Îfiı ¿ı‰Ì flÌ÷ı ΩHÎÌ Â¿ı ?

±ı¿ iÎÎfi ¿˘¥’HÎ ±ı¿ … ωʛfiÎ ±Î·_⁄fi‰Î‚_ »ı. ÷ı◊Ì …\ÿÎ …\ÿÎ Á‰˝

’ÿÎ◊˘˝fiΠωʛ˘‰Î‚Î_ iÎÎfi˘ ’HÎ Ωı ±ı¿Ì ÁÎ◊ı μI’Lfi ◊÷Î_ ˢ÷ ±fiı ÷ı Á‰˝ iÎÎfi˘fi_

±fiV‹flHÎ ¿flfiÎfl ±ı¿ ±ÎI‹Î ˢ÷ ÷˘ ÷˘ Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ZÎÏHο÷Îfiı ÷ı ±ı¿Ì ÁÎ◊ı

μI’Lfi ◊›ı·Î_ iÎÎfi˘ ΩHÎÌ Â¿÷. ’fl_÷ ÷‹ÎflÎ ‹÷ı ±Î‰_ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı Á‰ı˝

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 203

’ÿÎ◊˘˝fiÌ ZÎÏHο÷Îfiı …HÎΉı ±ı‰Î_ Á‰˝ ωʛ‰Î‚Î_ ±fiı¿ iÎÎfi˘ ±ı¿ÌÁÎ◊ı μI’Lfi ◊÷Î_

ˢ›. ±ı‰Ì ±fiı¿ iÎÎfifiÌ μI’ÏkÎ ±ı¿ÌÁÎ◊ı ÷‹ı ‹ÎfiÌ fi◊Ì. ÷ı◊Ì Á‰˝ZÎÏHο÷Î ΩHÎÌ

¿Î÷Ì fi◊Ì. ±ı¿ Á‹›‹Î_ ±ı¿-±ı¿ ωʛfiı ΩHÎfiÎflÎ_ ±ı¿ÌÁÎ◊ı ±fiı¿ iÎÎfi˘ ◊÷Î_

ˢ÷ ÷˘ Á‰˝’ÿÎ◊˝ ωʛ¿ ZÎÏHο÷Î ’HÎ ΩHÎÌ Â¿Î÷. ’fl_÷ ±Î‰Î_ ±fiı¿ iÎÎfi˘ ±ı¿

Á‹›‹Î_ ◊÷Î_ fi◊Ì. ‹ÎÀı ±Î ‰Î÷ ’HÎ ±Â@› »ı.

ˉı ¿ÿΫ ±ı‰˘ ⁄«Î‰ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ¿ı ±ı¿-±ı¿ ωʛ‰Î‚_ ±ı¿-±ı¿ iÎÎfi

ˢ› »ı. ’fl_÷ …\ÿÎ …\ÿÎ ±ı¿-±ı¿ ωʛ‰Î‚_ ÷ı iÎÎfi ø‹Â— ±ı¿ ’»Ì ±ı¿ ωʛfiı

ΩHÎ÷Î_ ΩHÎ÷Î_ Á‰˝ ’ÿÎ◊˝‹Î_ flËı·Ì ZÎÏHο÷Îfiı ÷ı iÎÎfi ΩHÎı »ı. Ωı ±Î‹ ⁄«Î‰

¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ÷ı iÎÎfi μI’Lfi ◊›Î ’»ÌfiÎ ⁄ÌΩ … Á‹›ı K‰_Á ’΋fiÎv_ ⁄fiÂı

fiËŸ. ±ıÀ·ı ¿ı Ï«fl¿Î·V◊Î›Ì ÷ı iÎÎfi »ı ±ı‰˘ ±◊˝ ◊Âı ±fiı ÷ı iÎÎfi ±Ï‰fiÎÂÌ

(Ï«fl¿Î·V◊ΛÌ) ˢ÷ı »÷ı ÷ı ’˘÷ı ±‰„V◊÷ ±ıÀ·ı ‘˛‰ ÷flÌ¿ı ÏÁ© ◊‰Î◊Ì Á÷÷ „V◊fl

flèÎ_ »÷_ CÎÀ-’À-±ÎÏÿ ±L› ±L› ’ÿÎ◊˘˝fiı μI’Lfi ◊÷Î_fiÌ ÁÎ◊ı … Á‹›ÎL÷flı μ’fl‹

(ωfiÎÂ) ’΋÷Î_ ÿı¬Ìfiı ÷ı Ï«flV◊Î›Ì iÎÎfi ±Î‰˘ ÏfiHν› ¿flÌ Â¿ı ¿ı ±‹ÎflΠωfiÎ

±fiı ±‹ÎflÌ ÷S› ±L› ±ı‰Ì iÎÎfi‘ÎflΠωfiÎ ⁄οÌfiÎ ÁC΂Π’HÎ ’ÿÎ◊˘˝ ZÎÏHο …

»ı ’fl_÷ ÷‹ÎflÎ ‹÷ı ±Î‹ ’HÎ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷‹ÎflÎ ‹÷ ≠‹ÎHÎı ÷˘ ““‚flZ ˇÊÁáÊ∑§◊˜””Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘ ZÎÏHο »ı. ÷˘ iÎÎfi ¿ı iÎÎfi‘ÎflÎ ’HÎ ZÎÏHο … »ı. ÷ı◊Ì ±Ï‰fiÎÂÌ

(Ï«fl¿Î·V◊ΛÌ) ¿ı‹ CÎÀı ? …ı ⁄˙©fi_ iÎÎfi ±ı¿ÎL÷ı ZÎÏHο … »ı. ZÎHÎωfiÎÂÌ … »ı

’HÎ Ï«fl¿Î·V◊Î›Ì fi◊Ì. ÷ı ⁄˙©fiı Á‰˝’ÿÎ◊˘˝fiÌ ZÎÏHο÷Îfi_ iÎÎfi ¿ı‹ ◊Âı ?

ÁÎflÎ_ ¿ı ¿˘¥’HÎ ±ı¿ iÎÎfi ±ı¿ ωʛfiı … ΩHÎfiÎv_ ˢ› ±fiı ZÎH΋ÎhÎ

V◊Î›Ì Ë˘› ÷ı iÎÎfi Á‰˝¿Î·fiÎ Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ZÎÏHο÷Îfiı ¿ı‰Ì flÌ÷ı ΩHÎı ? ÷ı◊Ì ≠‹Î÷Î

±ı‰Î ±ÎI‹Î‹Î_ ◊÷_ ±Î iÎÎfi ±ZÎÏHο (Ï«fl¿Î·V◊ΛÌ) ‹Îfi‰_ Ωı¥±ı ±fiı iÎÎfi ±ı

√HΠˢ‰Î◊Ì ÷ıfiı ±fiw’ √HÎÌ ±ı‰Î ±ÎI‹ƒT› ωfiÎ ±Î iÎÎfi ◊¥ ¿ı fiËŸ. ÷ı◊Ì

÷ı iÎÎfi√HΉ΂˘ iÎÎfiÌ ±ı‰˘ ±ÎI‹Î ’HÎ Ï«fl¿Î·V◊Î›Ì = ÏfiI› ‹Îfi‰˘ ’ÕÂı, ÷◊Î

ÂflÌfl‹Î_ … flËı·˘ »ı ±fiı ÂflÌfl◊Ì …\ÿ˘ »ı ±ı‹ V‰Ì¿Îfl‰_ Ωı¥±ı. ––1674––

μ’fl ¿Ëı·Ì √Î◊Îfi˘ … ¤Î‰Î◊˝ V’p ¿flı »ı -

¡¢ ‚Áfl‚ÿÁŸÿÿ¢ Áøÿ ¡ê◊ÊáÊ¢Ã⁄U„Uÿ¢ ø â Á∑§„U áÊÈ –ŸÊÁ„UÁà ‚È’„ÈUÿÁflááÊÊáÊÁfl‚ÿπáÊ÷¢ªÿÊ߸ÁáÊ ? H1675H

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ204

(ÿØ SflÁfl·ÿÁŸÿÃ◊fl ¡ã◊ÊŸãÃ⁄U„UÃ@ Ãà∑§Õ¢ ŸÈ – ôÊÊSÿÁà ‚È’„ÈU∑§ÁflôÊÊŸÁfl·ÿˇÊáÊ÷XÔU∑§ÊŒËÁŸ H)

√Î◊Î◊˝ - …ı iÎÎfi ’˘÷ÎfiΠωʛ‹Î_ … ‹ÎhÎ Ïfi›÷ ˢ› ±fiı μI’ÏkÎ ’»Ì ⁄ÌΩ

… ZÎHÎı fiΠ’΋fiÎv_ ˢ› ÷ı iÎÎfi ±Ï÷› ⁄Ë iÎÎfifiΠωʛ˘fiÌ ZÎHΤ_√fl÷Î ‰√ıflıfiı

¿ı‹ ΩHÎÌ Â¿ı ? ––1675––

ω‰ı«fi - ¿˘¥ ’HÎ iÎÎfi ±ı¿ »ı. ±ı¿ … ωʛfiı ΩHÎfiÎv_ »ı ±fiı ÷ı ’HÎ

ZÎH΋ÎhÎ V◊Î›Ì »ı. ÷˘ ±ı¿ … ‹ÎhΠωʛfiı ΩHÎfiÎv_ ±fiı ±ı¿ ZÎH΋ÎhÎ … flËıfiÎv_

÷ı iÎÎfi Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝fiΠωʛ˘fiÌ ZÎÏHο÷Îfiı ¿ı‰Ì flÌ÷ı ΩHÎÌ Â¿ı ?

±ı¿Á‹›‰÷a ±ı¿iÎÎfi Ωı Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝fiı ωʛ ¿fl÷_ ˢ› ÷˘ Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ

ZÎÏHο÷Îfiı ΩHÎÌ Â¿ı, ’HÎ ±ı‹ ◊÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿˘¥’HÎ iÎÎfi ≠Ï÷Ïfi›÷ ωʛfiı

… ΩHÎı »ı. ˉı Ωı ≠Ï÷Ïfi›÷ ωʛfiı ¤·ı ΩHÎ÷_ ˢ› ’fl_÷ ÏhοηV◊Î›Ì Ë˘› ÷˘

ø‹Â— ±ı¿ ±ı¿ ωʛfiı ΩHÎ÷_ ΩHÎ÷_ ±fi_÷¿Î·ı Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ZÎÏHο÷Îfiı ’HÎ ΩHÎÌ

¿ı. ’fl_÷ ÷ı‹ ’HÎ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷‹ÎflÎ ‹÷ ≠‹ÎHÎı ÷˘ ¡ã◊ÊŸãÃ⁄U„UÃ◊˜ ¿˘¥’HÎ iÎÎfi

μI’ÏkÎfiÌ ’»Ì ÷fl÷ … fiΠ’΋÷_ ˢ‰Î◊Ì ZÎÏHο‹ÎhÎ … »ı. ÷ı◊Ì μI’Lfi ◊÷Î_fiÌ

ÁÎ◊ı … ZÎHÎÎL÷flı ωfiΠ’΋fiÎv_ »ı, Ï«fl¿Î·V◊Î›Ì fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±Î‰_ iÎÎfi Á‰˝ ’ÿÎ◊˝

ωʛ¿ ZÎÏHο÷Îfiı ¿ı‰Ì flÌ÷ı ΩHÎÌ Â¿ı ? ‹ÎÀı ±ı¿iÎÎfi ‹Îfi‰_, ≠Ï÷Ïfi›÷ ±ı‰Î

±ı¿Ï‰Ê›‰Î‚_ ‹Îfi‰_ ±fiı ‰‚Ì μI’ÏkÎ ’»Ì ÷fl÷ … fiΠ’΋ı »ı ±Î‹ ‹Îfi‰_. ÷ı

iÎÎfi Á‰˝’ÿÎ◊˝Ï‰Ê›¿ ZÎÏHο÷Îfiı ΩHÎÌ Â¿ı fiËŸ. ‰‚Ì ÷ı‰_ ZÎH΋ÎhÎV◊Î›Ì iÎÎfi Á‰˝

’ÿÎ◊˘˝fiÌ ZÎÏHο÷Îfiı …ı‹ ΩHÎÌ Â¿÷_ fi◊Ì, ÷ı‹ ÏfiflÎI‹¿÷Î (Ë_ iÎÎfi ±ı¿·_ »\_ ’HÎ

‹ÎflÎ ±Î‘Îfl¤Ò÷ ±ÎI‹Î fi◊Ì. Ë_ ÏfiflÎI‹¿ »\_ ±Î‰_) ’HÎ ΩHÎÌ Â¿÷_ fi◊Ì. ÷◊Î

±ÎI‹√÷ Á¬-ÿ—¬ÎÏÿ ¤Î‰˘fiı ’HÎ ΩHÎ÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı iÎÎfi μI’ÏkÎfiÌ ÁÎ◊ı fiÎÂ

’΋÷_ ˢ‰Î◊Ì ’˘÷ÎfiÌ μI’ÏkÎ ±fiı fi΋Î_ … T›√˛ ˢ‰Î◊Ì ⁄ÌΩ ¤Î‰˘fiı ΩHΉÎ

„@÷‹Îfi fi◊Ì. ÷ı◊Ì ZÎÏHο‰ÎÿfiÌ ¿S’fiÎ T›◊˝ »ı. ––1675––

±Î ««Î˝‹Î_ ⁄˙© ÷flŒ◊Ì ⁄«Î‰ ¿ËÌfiı ÷ıfi_ ¬_Õfi ¿fl÷Î_ ¿Ëı »ı -

ÁªÁá„UîÊ ‚√fl÷¢ª¢, ¡ß ÿ ◊߸ ‚Áfl·ÿÊáÊÈ◊ÊáÊÊ•Ù –â Á¬ Ÿ ¡•Ù˘áÊÈ◊ÊáÊ¢, ¡ÈûÊ¢ ‚ûÊÊßÁ‚hË•Ù H1676H

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 205

(ªÎ ÔUËÿÊØ ‚fl¸÷XÔ¢U ÿÁŒ ø ◊Á× SflÁfl·ÿÊŸÈ◊ÊŸÊØ – ÃŒÁ¬ Ÿ ÿÃÙ˘ŸÈ◊ÊŸ¢, ÿÈÄâ ‚ûÊÊÁŒÁ‚hı H)

√Î◊Î◊˝ - ¿ÿΫ ÏÂW› ±Î‰˘ ≠ë ¿flı ¿ı ZÎÏHο ±ı‰_ ±Î iÎÎfi ’˘÷ÎfiΠωʛfiÎ

±fi‹Îfi◊Ì Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ZÎHΤ_√fl÷Îfiı ΩHÎı ÷˘ ÷ı ’HÎ T›Î…⁄Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±L›

’ÿÎ◊˘˝fiÌ ÁkÎÎÏÿfiÌ ÏÁÏ© ◊Λ ÷˘ … ±fi‹Îfi CÎÀÌ Â¿ı. ––1676––

ω‰ı«fi - ±ËŸ ¿ÿΫ ⁄˙©fiı ‹Ï÷ ±Î‰Ì ◊Λ ±ıÀ·ı ¿ı ¿˘¥ ⁄˙© ¿ÿΫ

’˘÷Îfi˘ ±Î‰˘ ⁄«Î‰ ¿flı ¿ı ≠Ï÷Ïfi›÷ ωʛfiı ΩHÎfiÎv_ ÷ı iÎÎfi ¤·ı ±ı¿·_ ˢ›,

¤·ı ±ı¿ … ‹ÎhΠωʛ‰Î‚_ ˢ›, ¤·ı ZÎÏHο ˢ› ÷˘ ’HÎ ¬˝◊ÊÃÎ = ΩHÎfiÎv_ ±ı‰_

÷ı ωiÎÎfi hÎHÎı ·˘¿fiÎ Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ZÎHΤ_√fl÷Îfiı ’˘÷ÎfiÎ ±fi‹Îfi◊Ì ΩHÎÌ Â¿Âı.

¿ı‰Ì flÌ÷ı ΩHÎÌ Â¿Âı ? ÷˘ ’˘÷ÎfiÎ … ωʛfiÎ ±fi‹Îfi◊Ì ΩHÎÌ Â¿Âı, ÷ı ±fi‹Îfi

≠›˘√ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

…ı‹ ±Î ω‰ÏZÎ÷ ±ı‰_ iÎÎfi ’HÎ ZÎÏHο »ı ±fiı ±Î iÎÎfifi˘ ωʛ ’HÎ ZÎÏHο

»ı. ÷ı◊Ì ÷ı iÎÎfi ’˘÷ı … ±Î‰_ ±fi‹Îfi ¿flÂı ¿ı …ı‹ Ë_ ZÎÏHο »\_ ±fiı ‹Îfl˘ ωʛ

(ωʛ¤Ò÷ ’ÿÎ◊˝) ZÎÏHο »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±L› Á‰ı˝ iÎÎfi˘ ’HÎ iÎÎfi’HÎı ‹ÎflÌ ÁÎ◊ı

÷S› ˢ‰Î◊Ì ZÎÏHο … ËÂı, ÷◊Î ±L› Á‰ı˝ ωʛ˘ ’HÎ ‹ÎflΠωʛfiÌ ÁÎ◊ı ωʛ’HÎı

÷S› ˢ‰Î◊Ì ZÎÏHο … ËÂı. ±Î flÌ÷ı Ë_ ±fiı ‹Îfl˘ ωʛ …ı‹ ZÎÏHο »Ì±ı ÷ı‹ ±L›

iÎÎfi˘ ±fiı ±L› ωʛ˘ ’HÎ ±fiø‹ı iÎÎfiV‰w’ı ±fiı ωʛV‰w’ı Á‹Îfi ˢ‰Î◊Ì

ZÎÏHο … ËÂı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ±fi‹Îfi◊Ì ±Î ω‰ÏZÎ÷ ±ı‰_ ±ı¿iÎÎfi ’HÎ ±ı¿

ωʛ‰Î‚_ ±fiı ZÎÏHο ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ Á‰˝’ÿÎ◊˘˝fiÌ ±fiı Á‰˝iÎÎfi˘fiÌ ZÎÏHο÷Îfiı ±Î‰Î

≠¿ÎflfiÎ ±fi‹Îfi ¶ÎflÎ ΩHÎÂı.

μkÎfl - ±Î ⁄«Î‰ ’HÎ ›˘B› fi◊Ì. …ı ’ÿÎ◊˘˝ ““‚Ø”” »ı ±ı‹ ≠◊‹◊Ì … ≠ÏÁ©

ˢ›. ±◊ν÷˚ …ıfi_ ±„V÷I‰ ’Ëı·ı◊Ì ÏÁ© ◊›ı·_ ˢ›, ÷ı‹Î_ … ZÎÏHο÷Î ±ÎÏÿ ‘‹˘˝fiÌ

ÏÁÏ© ¿flΛ »ı. ZÎÏHο ±ı‰_ ω‰ÏZÎ÷ iÎÎfi Ωı ±ı¿Á‹›◊Ì ‰‘Îflı Á‹› flËı÷_ ˢ›,

÷ıfiÌ ÁkÎÎ ±ı¿ Á‹›◊Ì Ωı ‰‘Îflı ˢ› ÷˘ … ÷ı iÎÎfi ’˘÷ÎfiÌ ’HÎ ZÎÏHο÷Îfi_ ±fi‹Îfi

¿flÌ Â¿ı, ÷◊Î ±L› iÎÎfi˘ ±fiı ÷ıfiΠωʛ˘ ’HÎ ±ı¿ ZÎHÎ◊Ì ‰‘Îflı flËı ÷˘ … ÷ıfiÌ

ZÎÏHο÷Îfi_ ±fi‹Îfi ◊Λ.

’‰˝÷fiÌ ÁkÎÎ ≠◊‹◊Ì … »ı. ÷˘ … ÷ı ’‰˝÷ μ’fl ‰Ïé »ı ¿ı ‰Ïé fi◊Ì. ±Î‹

±fi‹Îfi ¿flΛ »ı. ±Î flÌ÷ı ’ZÎw’ı (‘‹aw’ı) ¿flΛı·Î ’ÿÎ◊˘˝fi_ ±„V÷I‰ ’Ëı·ı◊Ì Ωı

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ206

ÏÁ© ˢ› ÷˘ … ÷ı‹Î_ ‘‹˘˝fiÌ ÏÁÏ© ¿flΛ »ı. …ı ’ÿÎ◊˘˝fi_ (…ı ‘‹afi_) ±„V÷I‰ …

ÏÁ© ◊›_ fi ˢ› ±ı‰Î ±ÏÁ© ‘‹a‹Î_ ZÎÏHο÷Î ±ÎÏÿ ‘‹˘˝ ÏÁ© ¿flÎ÷Π¢¤Î›‹Îfi

◊÷Î fi◊Ì. ±◊ν÷˚ ‘‹a … Ωı ±ÏÁ© ˢ› ÷˘ ‘‹˘˝ ÏÁ© ¿flÎ÷Î fi◊Ì. …ı‹¿ı ÂOÿÎÏÿ

’ÿÎ◊˘˝ (ÂOÿ-CÎÀ-’À ‰√ıflı ‰V÷±˘) Ωı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ »ı. ±Î‹ ±„V÷I‰’HÎı ≠◊‹◊Ì

… ÏÁ© ˢ› ÷˘ … ÷ı‹Î_ ±ÏfiI›÷Î ±ÎÏÿ ‘‹˘˝ ÏÁ© ¿flΛ »ı. ’fl_÷ ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝fi_

±„V÷I‰ Ωı ≠◊‹◊Ì ‹ÎL› fi ˢ› (±fiı Á‰˝ Á_ÁÎfl ÂÒL› »ı ±Î‰Ì … ‹ÎL›÷Î Ωı

ˢ›) ÷˘ ÷ı ÂOÿÎÏÿ‹Î_ (ÂOÿ-CÎÀ-’À ‰√ıflı ‰V÷±˘‹Î_) ÷ı ÏfiI› »ı ¿ı ±ÏfiI› »ı

¥I›ÎÏÿ ÁÎK›fiÌ (‘‹˝fiÌ) ÏÁÏ© ¿Ú÷¿I‰ÎÏÿ Ëı÷±˘ ‰Õı ¿flÎ÷Ì fi◊Ì. F›Î_ Á‘Ì ÂOÿ

CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ‰V÷±˘ Ï«fl¿Î·V◊Î›Ì »ı. ±Î ‰Î÷ ‹ÎL› fi ˢ› I›Î_ Á‘Ì ÷ı ZÎÏHο

¿ı ±ZÎÏHο ±Î‰Ì ««Î˝ ◊÷Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ““ÃòÊ ¬ˇÊ— ¬˝Á‚hÙ œ◊˸”” ’Ëı·ı◊Ì …ı

≠ÏÁ© ‘‹a ˢ› ÷ıfiı … ’ZÎ ¿Ëı‰Î›. ±Î‹ L›Î›ÂÎj΋Î_ ’ZÎfi_ ·ZÎHÎ ¿Ëı· »ı.

÷‹Îv_ ‹Îfiı·_ ±ı¿ … ωʛfiÎ ±Î·_⁄fi‰Î‚_ ±fiı ZÎH΋ÎhΉ÷a ±ı‰_ ±ı¿ iÎÎfi

““‹ÎflÎ …ı‰Î_ ⁄ÌΩ_ iÎÎfi˘ »ı ÷◊Î ÷ı ⁄ÌΩ_ iÎÎfi˘fiΠωʛ˘ »ı ÷◊Î ÷ı ÷ı ωʛ˘‹Î_

’˘÷’˘÷ÎfiΠωʛfiÎ iÎÎfifiı μI’Lfi ¿fl‰ÎfiÎ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ V‰¤Î‰ÎÏÿ »ı”” ¥I›ÎÏÿ

ΩHΉÎfiı Á‹◊˝ ◊÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ’˘÷ı … ZÎÏHο »ı. ÷ı◊Ì ZÎH΋ÎhΉ÷a ˢ‰Î◊Ì ’˘÷ı

’˘÷ÎfiÌ μI’Ïk΋Î_ … T›√˛ »ı. ÷ı ⁄ÌΩfiÎ ¤Î‰˘fiı ZÎH΋Îh΋Î_ ¿ı‹ ΩHÎÌ Â¿ı ? Ë…\

’˘÷ı … ⁄flÎ⁄fl μI’ÏkÎ ’ÎQ›_ fi ˢ› I›Î_ ÷ı ωiÎÎfi ±L› ‘‹afiı ±fiı ±L›fiÎ ‘‹˘˝fiı

ΩHΉΠ‹ÎÀı Á‹◊˝ ¿ı‹ ⁄fiı ? ±◊ν÷˚ fi … ⁄fiÌ Â¿ı. ±ıÀ·ı F›Î_ Á‘Ì ±L› iÎÎfi˘fiÌ

±fiı ±L› iÎÎfifiΠωʛ˘fiÌ ÁkÎÎfiı ’HÎ ΩHÎÌ fi ˢ› I›Î_ Á‘Ì ÷ı iÎÎfi˘fiÌ ±fiı

iÎÎfifiΠωʛ˘fiÌ ZÎÏHο÷Îfiı ±fi‹Îfi◊Ì ’HÎ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ΩHÎÌ Â¿ı ? ¿ÎflHÎ ¿ı

ZÎÏHο÷ÎÏÿ ‘‹˘˝ …ı‹Î_ »ı ÷ı ‘‹afiÌ … ±≠ÏÁÏ© »ı.

≠ë - ¿ÿΫ ⁄˙©Îfi›Î›Ì ÏÂW› ±ËŸ ±Î ωʛ‹Î_ ±ı‰˘ ≠ë ¿flı ¿ı ’˘÷ÎfiÌ

ÁkÎÎ ±fiı ’˘÷ÎfiΠωʛfiÌ ÁkÎÎfiÎ ±fi‹Îfi◊Ì … ±L› ωiÎÎfi˘fiÌ ±fiı ÷ı ±L›

ωiÎÎfi˘fiΠωʛ˘fiÌ ÁkÎÎ ÏÁ© ¿flÂı …. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı = …ı‹ Ë_ iÎÎfiV‰w’ı »\_ ÷ı‹

±L› iÎÎfi˘ ’HÎ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ iÎÎfiÎI‹¿’HÎı »ı …, ÷◊Î …ı‹ ‹Îfl˘ ωʛ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_

»ı, ÷ı‹ ±L› iÎÎfi˘fi˘ ωʛ ’HÎ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ »ı …. ±Î ÁkÎÎfiÌ (±„V÷I‰fiÌ) ÏÁÏ©

◊¥ ÷◊Î …ı‹ Ë_ ±fiı ‹Îfl˘ ωʛ ±ı‹ ±‹ı ⁄Lfiı ZÎÏHο »Ì±ı, ÷ı‹ ±L› ωiÎÎfi˘

÷◊Î ±L› ωiÎÎfifiΠωʛ˘ ’HÎ ZÎÏHο … »ı. ±Î flÌ÷ı Á‰˝iÎÎfi˘fiÌ ±fiı ÷ıfiÎ

ωʛ˘fiÌ ÁkÎÎ (±„V÷I‰) ±fiı ZÎÏHοI‰ÎÏÿ ‘‹˘˝ ’˘÷ÎfiÎ ±fi‹Îfi◊Ì … ÁΑÂı. ÷˘

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 207

÷‹ı ±ı‹ ¿ı‹ ¿Ë˘ »˘ ¿ı ±ı¿ ωʛfiÎ ±Î·_⁄fi‰Î‚_ ±fiı ZÎH΋ÎhΉ÷a ±ı‰_ iÎÎfi ’˘÷ı

… ZÎÏHο ˢ‰Î◊Ì ±L› iÎÎfi˘fiÌ ±fiı ÷ıfiΠωʛ˘fiÌ ÁkÎÎ ÷◊Î ZÎÏHοI‰ÎÏÿ ‘‹˘˝ fi

ΩHÎÌ Â¿ı ?

μkÎfl - μ’fl ¿Ëı·˘ ≠ë ’HÎ μÏ«÷ fi◊Ì ±◊ν÷˚ ±›@÷ … »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Á‰˝

iÎÎfi˘fiÌ ±fiı ÷ıfiΠωʛ˘fiÌ ÁkÎÎ ÷◊Î ZÎÏHο÷Î ΩHÎfiÎv_ ±Î ω‰ÏZÎ÷ ±ı¿iÎÎfi

ZÎH΋Îh΋Î_ ωfiΠ’΋fiÎfl ˢ‰Î◊Ì …LQ›Î ’»Ì Ë_ ÷fl÷ … Q≤I› ’΋fiÎfl »\_, ÷ı◊Ì

ZÎÏHο »\_, ±Î‰_ ’˘÷Îfi_ V‰w’ ’HÎ ’˘÷ı ΩHÎÌ Â¿÷_ fi◊Ì. ÷˘ ±L› iÎÎfi˘fiÌ ZÎÏHο÷Î

ΩHÎ‰Ì ÷˘ CÎHÎÌ … ÿÒfl flËı »ı. ’˘÷ı ’˘÷ÎfiÌ ZÎÏHο÷Î ’HÎ ZÎHÎωfiÎÂÌ Ë˘‰Î◊Ì ΩHÎÌ

¿÷_ fi◊Ì, ÷˘ ±L› iÎÎfi˘fiÌ ZÎÏHο÷Î ÷˘ ¿ı‹ ΩHÎı ? ‰‚Ì ’˘÷ÎfiΠωʛ‹ÎhÎfiÌ

ZÎÏHο÷Î ’HÎ ’˘÷ı ΩHÎÌ Â¿÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ω‰ÏZÎ÷ ±ı¿iÎÎfi ±fiı ÷ıfi˘ ’˘÷Îfi˘

ωʛ ±Î ⁄Lfiı ÷‹ÎflÎ ‹÷ı ÁÎ◊ı … μI’Lfi ◊Λ »ı ±fiı ÁÎ◊ı … fiΠ’΋ı »ı. ÷‹ÎflÎ

‹÷ı ⁄Lfiı ZÎÏHο ˢ‰Î◊Ì Á‹Îfi¿Î·‹Î_ … ÷ı ⁄Lfiıfi˘ fiΠ◊Λ »ı. Ωı iÎÎfi ⁄ı hÎHÎ

ZÎHÎ ‰‘Îflı flËı÷_ ˢ› ÷˘ ÷˘ fiΠ’΋÷Î ’˘÷ÎfiΠωʛfiı ’˘÷ı Ωı¥ ¿ı ±fiı ÷ı Ωı¥fiı

÷ı ωʛÁ_⁄_‘Ì ZÎÏHο÷Îfi˘ ÏfiHν› ¿flÌfiı I›Îfl⁄Îÿ ¿Î·ÎL÷flı (◊˘Õο ¿Î· ’»Ì) ÷ı

ω‰ÏZÎ÷ iÎÎfi ’˘÷ı ’HÎ fiΠ’΋ı. ±Î flÌ÷ı Ωı ω‰ÏZÎ÷ iÎÎfi ⁄ı-hÎHÎ-«Îfl ZÎHÎ V◊ΛÌ

ˢ› ÷˘ ωʛfiı fiΠ’΋÷˘ Ωı¥fiı ÷ıfiÌ ZÎÏHο÷Îfiı ΩHÎÌ Â¿ı. ±Î flÌ÷ı ÷ı ω‰ÏZÎ÷

iÎÎfifiı (Ωı ±Ï‘¿ ZÎHÎ T≤ÏkΠˢ› ÷˘ …) ’˘÷ÎfiΠωʛfiÌ ZÎÏHο÷Î …HÎΛ. ’fl_÷

±Î‰_ ÷˘ ÷‹ı ‹ÎL›_ … fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ω‰ÏZÎ÷ iÎÎfifiı ’HÎ ZÎÏHο … ¿Ë˘ »˘. ÷ı◊Ì

÷ı ω‰ÏZÎ÷ iÎÎfifi˘ ±fiı ÷ıfiÎ ’˘÷ÎfiΠωʛfi˘ ±ı‹ ⁄Lfiıfi˘ ’˘÷’˘÷ÎfiÎ ZÎH΋Îh΋Î_

μI’ÏkÎ ◊›Î ⁄Îÿ ÷fl÷ ÁÎ◊ı … fiΠ÷‹ı V‰Ì¿Î›˘˝ »ı. F›Î_ ⁄Lfiı ZÎÏHο … ˢ› ÷˘

÷ı iÎÎfi ’˘÷ÎfiÌ ¿ı ωʛfiÌ ÁkÎÎ ¿ı ZÎÏHο÷Î ¿ı‹ ΩHÎÌ Â¿ı ? ±◊ν÷˚ fi … ΩHÎÌ

¿ı.

iÎÎfi ’˘÷ı ZÎÏHο ˢ‰Î◊Ì ’˘÷ÎfiÌ ¿ı ±L› iÎÎfi˘fiÌ ZÎÏHο÷Î ΩHÎÌ Â¿ı fiËŸ,

‰‚Ì ⁄˙©‹÷ ≠‹ÎHÎı ÷˘ V‰Á_‰ıÿfi ≠I›ZÎ ‰Õı ¿ı ¥„Lƒ›…L› ≠I›ZÎ ‰Õı ZÎÏHο÷Î √˛ËHÎ

¿flÎ÷Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ZÎÏHο÷Î ±fi‹Îfi ‰Õı …HÎΛ »ı ±ı‹ … ⁄˙©‹÷‹Î_ ‹Îfiı·_

»ı ±fiı ±Î iÎÎfi ZÎÏHο ˢ‰Î◊Ì ±fi‹Îfi ¿flÌ Â¿ı fiËŸ. ÷ı◊Ì ’HÎ iÎÎfi ’˘÷ı ’˘÷ÎfiÌ

ZÎÏHο÷Î ΩHÎÌ Â¿ı fiËŸ. ––1676––

±Î ωʛ‹Î_ ⁄˙© ÷flŒ◊Ì ⁄«Î‰ ÷◊Î ÷ıfi_ ¬_Õfi ¿Ëı »ı -

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ208

¡ÊáÊîÊ flÊ‚áÊÊ•Ù, ‚Ê Áfl „ÈU flÊ‚¢Ã-flÊ‚ÁáÊîÊÊáÊ¢ –¡ÈûÊÊ ‚◊ìÊ ŒÙá„¢U, Ÿ ©U ¡ê◊ÊáÊ¢Ã⁄U„UÿS‚ H1677H

(¡ÊŸËÿÊŒ˜ flÊ‚ŸÊ×, ‚ÊÁ¬ π‹È flÊ‚∑§-flÊ‚ŸËÿÿÙ— – ÿÈÄÃÊ ‚◊àÿ mÿÙŸ¸ ÃÈ ¡ã◊ÊãÃ⁄U„UÃSÿ H)

√Î◊Î◊˝ - ‰ÎÁfiÎ◊Ì ÷ı iÎÎfi ZÎÏHο÷Î ±ÎÏÿfiı ΩHÎı »ı. ±Î ⁄«Î‰ ’HÎ μÏ«÷

fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ‰ÎÁfiÎ ’HÎ ‰ÎÁ¿ ±fiı ‰ÎÁfiÌ› ±ı‹ ⁄Lfiı ÁÎ◊ı ‹‚ı ÷˘ … ◊Λ,

’fl_÷ …L‹fiÌ ’»Ì ÷fl÷ fip ◊›ı·Îfiı ±Î ‰ÎÁfiÎ ’HÎ Á_¤‰÷Ì fi◊Ì. ––1677––

ω‰ı«fi - ±ËŸ ±Î ⁄Î⁄÷‹Î_ ˉı ⁄˙© ¿ÿΫ ±Î‰˘ ⁄«Î‰ ¿flı ¿ı - ’Ò‰˝ ’Ò‰˝

ZÎHΉ÷a iÎÎfiZÎHÎ, μkÎfl μkÎfl ZÎHΉ÷a iÎÎfiZÎH΢‹Î_ ±ı‰Î ≠¿ÎflfiÌ ‰ÎÁfiÎ (Á_V¿Îfl)

μI’Lfi ¿flı »ı ¿ı ÷ı ‰ÎÁfiÎfiÎ ⁄‚◊Ì ±ı¿ ωʛ‰Î‚_ ±fiı ZÎH΋ÎhÎ V◊Î›Ì ±ı‰_ ’HÎ

ω‰ÏZÎ÷ iÎÎfi, ±L› iÎÎfi˘fiÌ ±fiı ±L› iÎÎfifiΠωʛ˘fiÌ ÁkÎÎ ±fiı ZÎÏHο÷Î ±ÎÏÿ

‘‹˘˝fiı ΩHÎÌ Â¿ı. ±Î flÌ÷ı Á‰˝ iÎÎfi˘fiÌ ±fiı Á‰˝ iÎÎfi˘fiΠωʛ˘fiÌ ZÎÏHο÷Î ΩHÎÌ

¿Λ »ı. ÷ı◊Ì ⁄˙©‹÷‹Î_ ¿˘¥ ωfl˘‘ ¿ı ÿ˘Ê ±Î‰÷˘ fi◊Ì.

μkÎfl - ±Î ⁄«Î‰ ’HÎ ›˘B› fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ““‰ÎÁ¿ ±fiı ‰ÎÁfiÌ›”” ±Î ⁄Lfiı

‰V÷ ÁÎ◊ı ‹‚ı ÷˘ … ‰ÎÁ¿ ‰Õı ‰ÎÁfiÌ› ‰V÷‹Î_ ‰ÎÁfiÎ μI’Lfi ¿flΛ »ı. …ı‹ ‰ÎÁ¿

±ı‰˘ ‘Ò’ ±fiı ‰ÎÁfiÌ› ±ı‰Ì CÎÀ’ÀÎÏÿ ‰V÷±˘. ±Î ⁄Lfiı ÁÎ◊ı ‹‚ı ÷˘ … ‘Ò’ ‰Õı

÷ı ‰V÷ Á√_Ï‘÷ ¿flΛ »ı. ““±kÎfl ±fiı ‰jΔ” ÁÎ◊ı ‹‚ı ÷˘ … ±kÎfl ‰Õı ‰jÎ ‰ÎÏÁ÷

¿flΛ »ı. ““Áοfl ±fiı ÿÒ‘”” ÁÎ◊ı ‹‚ı ÷˘ … Áοfl ‰Õı ÿÒ‘ √Y›_ ¿flΛ »ı. ±ËŸ

…ı Á‹›‹Î_ ’Ò‰˝Ï‰iÎÎfiZÎHÎ »ı. ÷ı Á‹›‹Î_ μkÎflωiÎÎfiZÎHÎ fi◊Ì ±fiı …ı Á‹›‹Î_

μkÎflωiÎÎfiZÎHÎ »ı. ÷ı Á‹›‹Î_ ’Ò‰˝Ï‰iÎÎfiZÎHÎ fi◊Ì. ±Î ’Ò‰˝ ±fiı μkÎfl ωiÎÎfiZÎH΢

ϤLfi ϤLfi Á‹›‰÷a ˢ‰Î◊Ì ÁÎ◊ı ‹‚÷Î … fi◊Ì. ÷˘ ’Ò‰˝Ï‰iÎÎfiZÎHÎ ‰Õı

μkÎflωiÎÎfiZÎH΋Î_ ‰ÎÁfiÎ ¿ı‹ μI’Lfi ¿flΛ ? ±◊ν÷˚ ‰ÎÁ¿ ±fiı ‰ÎÁfiÌ› ‰V÷fi_

Áˉ÷a’b_ fi ˢ‰Î◊Ì ‰ÎÁfiÎ μI’Lfi fi … ¿flΛ.

’Ò‰˝Ï‰iÎÎfiZÎHÎ …L‹ ’΋÷Î_fiÌ ÁÎ◊ı … fiΠ’΋÷_ ˢ‰Î◊Ì μkÎflωiÎÎfiZÎHÎ

±Î‰ı I›Îflı ÷ıfiÌ ËÎ…flÌ … fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı …L‹ ’»Ì ÷fl÷ … fiΠ’΋÷Î ’Ò‰˝ZÎHÎfiÌ

‰ÎÁfiÎ μkÎfl ZÎH΋Î_ …÷Ì fi◊Ì. Ωı ‰ÎV› (‰ÎÏÁ÷ ¿fl‰Î ›˘B›) ±ı‰˘ μkÎflωiÎÎfiZÎHÎ

±fiı ‰ÎÁ¿ (‰ÎÏÁ÷ ¿flfiÎfl) ±ı‰˘ ’Ò‰˝ZÎHÎ ±Î ⁄Lfiı Á_›˘√ ’΋Ìfiı Ωı ±ı¿ZÎHÎ ’HÎ

ÁÎ◊ı flËı ÷˘ ‰ÎÁfiÎ CÎÀÌ Â¿ı. ’HÎ ÷‹ı ±ı‰_ ‹ÎL›_ fi◊Ì ±fiı Ωı ±ı‰_ ‹Îfi˘ ÷˘

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 209

’Ò‰˝Ï‰iÎÎfiZÎHÎ ’Ò‰˝Á‹›‹Î_ ±fiı μkÎflÁ‹›‹Î_ ±ı‹ ⁄ı Á‹›‹Î_ flËıfiÎfl ◊‰Î◊Ì ZÎÏHο÷Î

‹Îfi‰ÎfiÌ …ı ≠Ï÷iÎÎ Ë÷Ì, ÷ı ËHÎÎ¥ Ω› »ı. ≠Ï÷iÎÎËÎÏfi fi΋fi_ Ïfi√˛ËV◊Îfi ·Î√ı

»ı.

‰‚Ì Ëı ⁄˙© ! ±Î ‰ÎÁfiÎ ’˘÷ı ZÎÏHο »ı ¿ı ±ZÎÏHο »ı ? Ωı ±Î ‰ÎÁfiÎ

ZÎÏHο »ı ±ı‹ ¿Ëı¢ ÷˘ …ı‹ ω‰ÏZÎ÷ ±ı‰_ iÎÎfi ZÎÏHο ˢ‰Î◊Ì ’˘÷ÎfiÌ μI’Ïk΋Î_

… T›√˛ »ı ±fiı μI’ÏkÎ ’»Ì ÷fl÷ … fiΠ’Î‹Ì Ω› »ı. ÷ı◊Ì ÷ı iÎÎfi, ±L› iÎÎfi˘fiÌ

±fiı ±L› iÎÎfi˘fiΠωʛ˘fiÌ ZÎÏHο÷Î ΩHÎÌ Â¿÷_ fi◊Ì ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±Î ‰ÎÁfiÎ ’HÎ

Ωı ÷‹ı ZÎÏHο ‹ÎfiÌ »ı ÷˘ ÷ıfiÎ◊Ì ’HÎ ±L› iÎÎfi˘fiÌ ±fiı ±L› iÎÎfi˘fiΠωʛ˘fiÌ

ZÎÏHο÷Î ¿ı‹ …HÎÎÂı ? ±◊ν÷˚ ‰ÎÁfiÎ ’HÎ ZÎÏHο … ˢ‰Î◊Ì ZÎÏHο÷Î fiËŸ …HÎΛ

±fiı Ωı ±Î ‰ÎÁfiÎfiı ±ZÎÏHο ‹Îfi¢ ÷˘ ““ÿà‚Ø Ãà‚flZ ˇÊÁáÊ∑§◊˜”” …√÷‹Î_ …ı ¿˘¥

‚Ø ’ÿÎ◊˝ »ı. ÷ı Á‰ı˝ ’HÎ ZÎÏHο »ı. ±Î‰Ì ÷‹ÎflÌ …ı ≠Ï÷iÎÎ »ı. ÷ıfiÌ ËÎÏfi ◊Âı,

÷‹Îfl˘ ÏÁ©ÎL÷ ⁄ΑΠ’΋Âı. ––1677––

±Î ≠‹ÎHÎı ’fl’ZÎfiı (⁄˙©‹÷fiı) ÿÒÏÊ÷ ¿flÌfiı ˉı ’˘÷ÎfiÎ V‰’ZÎfiı

(…ˆfiÏÁ©ÎL÷fiı) …HÎΉ÷Î ±fiı ±Î ««Î˝fi˘ μ’Á_ËÎfl ¿fl÷Î ’fl‹ÎI‹ÎlÌ …HÎΉı »ı ¿ı-

’„ÈUÁflááÊÊáÊå¬÷flÙ, ¡Èªfl◊áʪàÕÿÊ˘„UflªS‚ –ÁflááÊÊáÊÊflàÕÊ flÊ, ¬«ÈUìÊÁflûÊËÁflÉÊÊ•Ù flÊ H1678H

ÁflááÊÊáÊπáÊÁfláÊÊ‚, ŒÙ‚Ê ßìÊÊŒÿÙ ¬‚îÊ¢Áà –Ÿ ©U ÁΔUÿ‚¢÷ÍÿìÊÈÿÁflááÊÊáÊ◊ÿÁê◊ ¡ËflÁê◊ H1679H

(’„ÈUÁflôÊÊŸ¬˝÷flÙ, ÿȪ¬ŒŸ∑§ÊÕ¸ÃÊ˘ÕflÒ∑§Sÿ – ÁflôÊÊŸÊflSÕÊ flÊ, ¬˝ÃËàÿflÎÁûÊÁflÉÊÊÃÙ flÊ H) ÁflôÊÊŸˇÊáÊÁflŸÊ‡Ê, ŒÙ·Ê ßàÿÊŒÿ— ¬˝‚¡Áãà – Ÿ ÃÈ ÁSÕÂê÷ÍÃëÿÈÃÁflôÊÊŸ◊ÿ ¡Ëfl H)

√Î◊Î◊˝ - ωiÎÎfifiı ZÎHÎωfiÎÂÌ ‹Îfi‰Î‹Î_ 1 ⁄ËωiÎÎfifiÌ μI’ÏkÎ, 2 ±◊‰Î

±ı¿ … iÎÎfifiÌ ±ı¿ÌÁÎ◊ı ±fiı¿ ±◊˝fiÌ Ï‰Ê›÷Î, 3 ±◊‰Î ωiÎÎfifiÌ ±fi‰V◊Î, 4

±◊‰Î ≠÷ÌI›T≤ÏkÎfi˘ ωCÎÎ÷ ¥I›ÎÏÿ ±fiı¿ ÿ˘Ê˘ ±Î‰ı »ı. ’fl_÷ „V◊Ï÷-μI’ÏkÎ ±fiı

ωfiΠ±ı‰Ì ÏhÎ’ÿÌ◊Ì ›@÷ ωiÎÎfi‹› ∞‰÷k‰ ‹Îfi‰Î‹Î_ ¿˘¥ ÿ˘Ê ±Î‰÷˘ fi◊Ì.

––1678-1679––

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ210

ω‰ı«fi - ⁄˙©ÿ½fi¿Îfl˘ ωiÎÎfifiı …ı ZÎH΋ÎhΉ÷a ‹Îfiı »ı ±fiı ÷ı◊Ì ‘˛‰ ±ı‰_

±ÎI‹÷k‰ V‰Ì¿Îfl÷Î fi◊Ì. «ı÷fiÎ ±ıÀ·ı iÎÎfi‹ÎhÎ »ı ±fiı ÷ı ’HÎ ZÎÏHο … »ı. ’HÎ

iÎÎfi‰Îfi ∞‰ƒT› fi◊Ì. ±Î‰_ ‹Îfi‰Î‹Î_ Â_ Â_ ÿ˘Ê˘ ±Î‰ı »ı ÷ıfiÌ ««Î˝ ±Î√‚ ±Î‰Ì

√›ı·Ì √Î◊α˘‹Î_ ¿flÌ … »ı. »÷Î_ ωiÎÎfifiı ZÎH΋ÎhΉ÷a ‹Îfi‰Î‹Î_ ±fiı ‘˛‰ ±ı‰_

±ÎI‹ƒT› fiËŸ ‹Îfi‰Î‹Î_ ¿›Î ¿›Î ÿ˘Ê˘ ±Î‰ı »ı ÷ı ⁄‘Î ÿ˘Ê˘ ±Î ⁄ı √Î◊α˘‹Î_

ÁÎ◊ı ¿Ëı »ı.

(1) ¿˘¥’HÎ ±ı¿ iÎÎfi, ‹ÎhÎ ±ı¿ … ωʛ‰Î‚_ ⁄˙©˘±ı ‹ÎL›_ »ı. Á‰ı˝ ’ÿÎ◊˘˝

ZÎÏHο »ı. ±Î ωʛ Ωı ΩHΉ˘ ˢ› ÷˘ Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝fi_ iÎÎfi ¿fl‰_ … ’Õı. Á‰ı˝ ’ÿÎ◊˘˝fi_

iÎÎfi ¿fḻı ÷˘ … Á‰ı˝ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ZÎÏHο÷Î …HÎΛ. ’HÎ ÷‹ÎflÎ ‹÷ı ÷˘ ±ı¿ iÎÎfi ±ı¿

’ÿÎ◊˝fiı … ωʛ ¿flı »ı. ÷ı◊Ì Ï‰firfl ±ı‰Î iÎÎfifiı ‹ÎfifiÎflÎ ⁄˙©ÿ½fi¿Îflı hÎHÎı

¤‰fifiÌ ±_ÿfl flËı·Î Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝fiı (ZÎÏHο »ı ¿ı ±ZÎÏHο »ı ¥I›ÎÏÿ) ΩHΉÎ

‹ÎÀı Á‰ı˝ ’ÿÎ◊˘˝fiı ωʛ ¿fl‰Î ’ÕÂı. ±ı¿ iÎÎfi ±ı¿ ’ÿÎ◊˝fiı … ωʛ ¿flı »ı. ±ıÀ·ı

Á‰˝ ’ÿÎ◊˝fiı ΩHΉΠ‹ÎÀı ±ı¿ÌÁÎ◊ı ⁄Ë iÎÎfi˘fiÌ μI’ÏkÎ V‰Ì¿Îfl‰Ì ’ÕÂı ÷◊Î ±ı¿-

±ı¿ iÎÎfi◊Ì ΩHÎı·Î ±ı¿-±ı¿ ωʛfi_ ±fiı ÷ıfiÎ ΩHÎı·Î ZÎÏHο÷Î ±ÎÏÿ ‘‹˘˝fi_

±fiV‹flHÎ ¿flfiÎfl ±ı‰˘ iÎÎfifiÎ ±Îl›¤Ò÷ (±Î‘Îfl¤Ò÷) ±ı‰˘ ±ÎI‹Î ’HÎ V‰Ì¿Îfl‰˘

… ’ÕÂı.

Ωı ⁄ËiÎÎfi˘ ±fiı ±Î ⁄ËiÎÎfifiÎ ±Î‘Îfl¤Ò÷ ±ÎI‹Î fi V‰Ì¿Îfl˘ ÷˘ ““ÿØ ÿØ‚Ø, ÃØ ÃØ ‚flZ ˇÊÁáÊ∑§◊˜”” …ı …ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ Á÷˚ »ı-÷ı ÷ı ÁC΂_› ZÎÏHο »ı, ±Î‰_

iÎÎfi ◊Âı fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ’ÿ‹Î_ Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ZÎÏHο÷Î Á‹Ω‰‰Î‹Î_ ±Î‰Ì »ı

÷ı ⁄Ë iÎÎfi˘ ◊Λ ±fiı ÷ıfi_ ±fiV‹flHÎ ¿flfiÎfl ±ÎI‹Î ˢ› ÷˘ … ◊Λ. ÷◊Î

““ˇÊÁáÊ∑§Ê— ‚fl¸‚¢S∑§Ê⁄UÊ—”” Á‰ı˝ ’HÎ Á_V¿Îfl˘ ZÎÏHο »ı. ±Î iÎÎfi ’HÎ fi ◊¥ ¿ı.

““ÁŸ⁄UÊà◊Ÿ— ‚fl¸ ÷ÊflÊ—”” Á‰ı˝ ’HÎ ¤Î‰˘ ÏfiflÎI‹¿ (…Õ) »ı. ±Î iÎÎfi ’HÎ fi ◊¥

¿ı. ÷‹ÎflÎ ‹÷‹Î_ μ’fl˘@÷ iÎÎfi˘ ‹Îfi‰Î‹Î_ ±ÎT›Î_ »ı. ±Î iÎÎfi˘ Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ

ZÎÏHο÷Î Á‹Ω‰ı »ı. ˉı Ωı ±ı¿ … iÎÎfi ˢ› ±fiı ÷ı iÎÎfi ’HÎ ±ı¿ … ωʛ‰Î‚_

ˢ› ÷˘ Á‰˝ ωʛ˘fiı …HÎΉfiÎflÎ_ ⁄Ë iÎÎfi˘ V‰Ì¿Îfl‰Î_ … ’Õı, ±ı¿ iÎÎfi◊Ì «Î·ı fiËŸ.

¿ÎflHÎ ¿ı ±ı¿ iÎÎfi ÷˘ ‹ÎhÎ ±ı¿ ωʛfiı … …HÎΉı. ˉı CÎHÎÎ_ iÎÎfi˘ ‹Îfi˘ ÷˘ ÷ı CÎHÎÎ_

iÎÎfi˘◊Ì …HÎΛı· CÎHÎΠωʛ˘fiÎ ZÎÏHο÷Î ±ÎÏÿ ‘‹˘˝fiı VQ≤Ï÷√˘«fl ¿flfiÎfl ±ÎI‹Î

’HÎ V‰Ì¿Îfl‰˘ … ’Õı. ⁄ËiÎÎfi ±fiı ÷ÿÎl›¤Ò÷ ±ÎI‹Î ‹ÎL›Î ωfiÎ Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝fi_

iÎÎfi ±fiı ÷ı ωʛ˘fiÌ ZÎÏHο÷Î ±ÎÏÿ ΩHÎÌ Â¿Î› fiËŸ. ˉı Ωı ⁄ËiÎÎfi˘ ±fiı

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 211

÷ÿÎl›¤Ò÷ ±ÎI‹Î V‰Ì¿Îfl˘ ÷˘ ÷‹ÎflÎ … ËÎ◊ı ÷‹ÎflÎ ’˘÷ÎfiÎ ‹÷fi˘ I›Î√ ¿fl‰Îfi˘

≠Á_√ ±Î‰ı.

(2) ÷◊Î Ωı ⁄ËiÎÎfi˘ ±fiı ÷ÿÎl›¤Ò÷ ±ÎI‹Î fi V‰Ì¿Îfl˘ ÷˘ ωiÎÎfifiı ZÎÏHο

‹Îfi÷Î ⁄˙©ÿ½fi¿Îfl ±ı¿ iÎÎfifiı ¤·ı ‹Îfiı, ⁄ËiÎÎfifiı ¤·ı fi ‹Îfiı, ’fl_÷ ÷ı±˘±ı

‹Îfiı·_ ÷ı ±ı¿ iÎÎfi ±ı¿ ωʛ‰Î‚_ »ı ±Î‹ fiËŸ ‹fiΛ. Ωı ±ı¿ … ωʛ‰Î‚_ ‹Îfi̱ı

÷˘ Á‰˝Ï‰Ê›˘fiÌ ZÎÏHο÷Î …HÎΛ … fiËŸ. ÷ı◊Ì ÷ı ±ı¿ iÎÎfifiı ±ı¿ÌÁÎ◊ı … ““±fiı¿Î◊˝÷Δ”

‹Îfi‰Ì ’ÕÂı. ±ıÀ·ı ¿ı hÎHÎı ¤‰fifiÎ ±_÷fl‰÷a Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝fiı ±fiı ÷ıfiÎ ZÎÏHο÷ÎÏÿ

±fiı¿ ‘‹˘˝fiı ΩHÎfiÎv_ ÷ı iÎÎfi »ı ±Î‹ ‹Îfi‰_ ’ÕÂı. ±Î‹ ‹Îfi˘ ÷˘ … ±ı¿ iÎÎfi◊Ì

Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝fi_ ±fiı ÷ıfiÎ ZÎÏHο÷ÎÏÿ ‘‹˘˝fi_ iÎÎfi CÎÀÌ Â¿ı. ’fl_÷ ÷‹ÎflÎ ‹÷‹Î_ ŸøÒÃÁŒcÿà = ±Î‰_ ¥E»Î›_ (‹fiΛ_) fi◊Ì ÷◊Î @›Î_› ±Î‰_ ÿı¬Î›_ ’HÎ fi◊Ì. ±ıÀ·ı

±ı¿ iÎÎfifiı ±ı¿ ωʛ‰Î‚Îfiı ⁄ÿ·ı ±fiı¿Î◊˝÷Î (±fiı¿ ωʛ‰Î‚Î’b_) …ı ‹Îfiı· fi◊Ì

÷ı ‹Îfi‰ÎfiÌ ±Î’ÏkÎ ±Î‰Âı. ±Î ⁄ÌΩı ÿ˘Ê ΩHΉ˘.

(3) ±◊‰Î ““ÁflááÊÊáÊÊflàÕÊ = ÁflôÊÊŸÊflSÕÊ”” ±ıÀ·ı ¿ı ωiÎÎfifiÌ ±‰V◊Î

±ıÀ·ı ¿ı ωiÎÎfifiı ±‰„V◊÷ = „V◊fl ‹Îfi‰_ ’ÕÂı. ±◊ν÷˚ ωiÎÎfifiı ZÎÏHο ‹Îfi‰Îfiı

⁄ÿ·ı Ï«flV◊Î›Ì ±ıÀ·ı ¿ı •ŸÀ¬∑§À¬Êª˝‡Ê— = CÎHÎÎ ¿Î·-›√˘ Á‘Ì ±‰„V◊÷-‘˛‰

‹Îfi‰_ ’ÕÂı. ¿ÎflHÎ ¿ı Ωı iÎÎfi ±ı¿ … ωʛfiÎ ±Î·_⁄fi‰Î‚_ ˢ› ±fiı Á‰ı˝ ’ÿÎ◊˘˝fiı

ωʛ ¿fl‰Î ˢ› ÷◊Î ÷ı Á‰ı˝ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ZÎÏHο÷Îfiı ’HÎ ΩHÎ‰Ì Ë˘› ÷˘ ÷ı iÎÎfifiı

·Î_⁄˘ ¿Î· „V◊fl flËı‰_ ’Õı ¿ı …ı◊Ì ZÎHÎı ZÎHÎı ±L› ±L› ±ı¿ ±ı¿ ‰V÷ fiΠ’΋÷Ì

Ωı¥fiı CÎHÎÎ ·Î_⁄Î ¿Î‚ı Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘fiÌ ZÎHΤ_√fl÷Îfiı ÷ı iÎÎfi ΩHÎÌ Â¿ı. ±ı¿

iÎÎfi Ωı ±ı¿ … ωʛfiı ΩHÎı ÷˘ Á‰˝ ωʛ˘fiı ±fiı ÷ıfiÌ ZÎÏHο÷Îfiı ΩHΉΠ‹ÎÀı ÷ıfiÌ

’ÎÁı CÎH΢ ·Î_⁄˘ ¿Î‚ ˢ‰˘ Ωı¥±ı. ±Î ‰Î÷ ’Ëı·Î_fiÌ √Î◊΋Î_ Á‹Ω‰Î¥ √¥ »ı

±fiı Ωı ω‰ÏZÎ÷ ±ı¿iÎÎfifiı ±ı¿Ï‰Ê›‰Î‚_ ‹ÎfiÌfiı Ï«fl¿Î·V◊Î›Ì ‹Îfi˘ ÷˘ iÎÎfi ±ı

√HΠˢ‰Î◊Ì ±fiı √HÎ ÷ı √HÎÌ Ï‰fiÎ fi flËı÷˘ ˢ‰Î◊Ì ÷ı iÎÎfi√HÎfi˘ √HÎÌ ±ı‰˘

±ÎI‹Î ’HÎ ‘˛‰’HÎı V‰Ì¿Îflı·˘ … ◊Âı. ±Î‹ ‹Îfi÷Î_ ±ı¿ ÷˘ iÎÎfifiÌ ZÎÏHο÷Î μÕÌ

…Âı. ±fiı ‰‚Ì ±ÎI‹÷k‰ V‰Ì¿Îflı·_ ◊Âı ±Î ⁄ı ÿ˘Ê˘ ±Î‰Âı. ±fiı ÷‹fiı ÷‹ÎflÎ

’˘÷ÎfiÎ ‹÷fiÎ V‰Ì¿Îflfi˘ ωfl˘‘ ±Î‰Âı.

(4) Ωı ±Î (1) ⁄ËωiÎÎfi˘I’ÏkÎ, (2) ›√’ÿ˚ ±fiı¿Ï‰Ê›÷Î ±fiı (3)

ωiÎÎfiΉV◊Î ¥I›ÎÏÿ ÿ˘Ê˘ fi V‰Ì¿Îfl˘ ÷˘ ÷‹fiı ≠÷ÌI›T≤ÏkÎωCÎÎ÷ fi΋fi˘ ÿ˘Ê ±Î‰Âı.

μ’flfiÎ hÎHÎı ÿ˘Ê˘‹Î_◊Ì ⁄«‰Î ‹ÎÀı Ωı iÎÎfifiı ±fiı ÷ıfiÎ ±Î‘Îfl¤Ò÷ ±ÎI‹Îfiı Ï«flV◊ΛÌ

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ212

‹Îfi˘ ÷˘ μ’fl˘@÷ hÎHÎ ÿ˘Ê˘ fi ±Î‰ı ’fl_÷ ≠÷ÌI›T≤ÏkÎωCÎÎ÷ fi΋fi˘ ÿ˘Ê ÷‹fiı ·Î√ı.

÷ıfi˘ ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı - ¬˝ÃËàÿ = ±ıÀ·ı ±Îl›Ìfiı ±fiı flÎÁûÊ ±ıÀ·ı μI’ÏkÎ, ““¿ÎflHÎfiı

±Îl›Ìfiı ¿Î›˝fiÌ μI’ÏkΔ” ◊Λ »ı ±Î‹ ⁄˙© ‹Îfiı »ı. ’fl_÷ ¿Î›˝‹Î_ ¿ÎflHÎfi˘ ±L‰›

ˢ÷˘ fi◊Ì. ¿Î›˝¿Î·ı ¿ÎflHΠωz‹Îfi flËı÷_ fi◊Ì. ±◊ν÷˚ ¿ÎflHÎfi˘ (’Ò‰˝ZÎHÎfi˘) Á‰˝◊Î

fiΠ◊›Î ’»Ì … ¿Î›˝fiÌ (μkÎfl ZÎHÎfiÌ) μI’ÏkÎ ◊Λ »ı ±Î‹ ⁄˙© ‹Îfiı »ı. ¿ÎflHÎ

¿ı ÷ı ZÎÏHο‰ÎÿÌ »ı. ÷ı◊Ì Q≤„I’_Õ ’Ò‰˝ZÎHΉ÷a »ı. CÎÀ˘I’ÏkÎ μkÎflZÎHΉ÷a »ı ’fl_÷ ⁄‘_

… ZÎÏHο ˢ‰Î◊Ì μkÎflZÎH΋Î_ ◊÷Ì CÎÀ˘I’Ïk΋Î_ ’Ò‰˝ZÎHΉ÷a Q≤„I’_Õfi˘ ±L‰› fi◊Ì.

Q≤„I’_ÕfiÎ fiÎÂ◊Ì … CÎÀ ⁄L›˘ »ı. ÷ı◊Ì CÎÀ˘I’Ïkοηı Q≤„I’_Õ »ı … fiËÌ, ±Î‹ ⁄˙©

‹Îfiı »ı. ÷ıfiı ““≠÷ÌI›T≤ÏkΔ” ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î ‹ÎL›÷Îfi˘ ωCÎÎ÷ ◊Λ »ı. ±ıÀ·ı ¿ı

’˘÷ÎfiÌ ‹ÎL›÷Îfi˘ … ωfiΠ◊Λ »ı. V‰≠Ï÷iÎΤ_√ ÿ˘Ê ·Î√ı »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿ÎflHÎfiÎ

fiÎÂfiı ±Îl›Ì … ¿Î›˝fiÌ μI’ÏkÎ ◊Λ »ı. ’HÎ ¿ÎflHÎ ’˘÷ı ±Î√·Î Á‹›‹Î_ ¿Î›˝V‰w’ı

’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı ±ı‹ ⁄fi÷_ fi◊Ì ±fiı Ωı ±Î‹ fi … ⁄fi÷_ ˢ› ÷˘ ±÷Ì÷¿Î·‹Î_

±fi¤‰ı·Î ωʛ˘fi_ V‹flHÎ, ·ı‰Õ-ÿı‰ÕfiÎ T›‰ËÎfl˘ ‰√ıflıfi˘ ωE»ıÿ ◊Λ.

±Î V‹flHÎ-ø›-ωø› ±ÎÏÿfiÎ T›‰ËÎfl˘fiÌ ≠T≤ÏkÎ ÷˘ … Á_¤‰ı Ωı ±÷Ì÷ÎÏÿ¿Î·‹Î_

¿flı·Î ±fiı¿ ≠¿ÎflfiÎ ±fi¤‰˘fiÎ Á_¿ı÷ ±ÎÏÿfiΠωʛ˘‰Î‚_ iÎÎfi, ±fiı ÷ıfiÎ ±Îl›‰Î‚˘

±ÎI‹Î „V◊fl’HÎı V‰Ì¿ÎflΛ ±fiı ÷ı ±ı¿ … ±ÎI‹Î ÷ı‰Î ÷ı‰Î ωiÎÎfiÎI‹¿’HÎı ’ÏflHÎ΋

’΋‰Î◊Ì ±L‰›Ì ‘˛‰ »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı Ωı V‰Ì¿ÎflΛ ÷˘ … μ’fl˘@÷ T›‰ËÎfl˘ Á_¤‰ı.

ˉı Ωı ±ÎI‹Î ‘˛‰ »ı ±Î‹ V‰Ì¿Îfl˘ ÷˘ ÷‹ı …ı ‹Îfiı·_ ¿ı ““¿ÎflHÎfiı ±Îl›Ìfiı … ¿Î›˝fiÌ

μI’ÏkÎ ◊Λ »ı. ’HÎ ¿ÎflHÎ ¿Î›˝¿Î·ı ±L‰› ’΋÷_ fi◊Ì”” ÷ı ‰Î÷fi˘ ±ıÀ·ı ¿ı

““≠÷ÌI›T≤ÏkΔ” ‰Î‚Ì ‰Î÷fi˘ T›ÎCÎÎ÷ ±Î‰ı. √‹ı ÷ı‹ ±V÷-T›V÷ ÷k‰ V‰Ì¿Îfl‰Î‹Î_

μ’flfiÎ ÿ˘Ê˘ ±Î‰ı »ı.

≠ë - Ωı ωiÎÎfifiı ZÎHÎωfiÎÂÌ ‹Îfi̱ı ÷˘ ±Î ÁC΂Πÿ˘Ê˘ ±Î‰ı »ı ÷˘ Â_

‹Îfi̱ı ÷˘ ±Î ÁC΂Πÿ˘Ê˘ fi ±Î‰ı ?

μkÎfl - ±Î ≠ë CÎH΢ … ÁÎfl˘ ¿›˘˝. ˉı ¿_¥¿ ÁΫ_ ÷k‰ Á‹…‰ÎfiÌ T≤ÏkΉ΂Î

÷‹ı ◊›Î. ÁÎ_¤‚˘, ±‹ı …ˆfiÿ½fi¿Îfl˘±ı …ı‰_ ∞‰÷k‰ (±ÎI‹ƒT›) V‰Ì¿Î›* »ı. ÷ı‰_

Ωı ∞‰ƒT› ÷‹ÎflÎ ‰Õı V‰Ì¿ÎflΛ ÷˘ μ’flfi˘ ±ı¿’HÎ ÿ˘Ê fi ·Î√ı.

≠ë - ÷‹ı …ˆfi˘±ı ±ı‰˘ ÷ı ¿ı‰˘ ±ÎI‹Î ‹ÎL›˘ »ı ¿ı …ı ‹ÎL›÷΋Î_ ±ı¿ ’HÎ

ÿ˘Ê fi ±Î‰ı ±fiı ±‹ÎflÌ ‹ÎL›÷΋Î_ CÎHÎÎ ÿ˘Ê˘ ±Î‰ı ?

μkÎfl - Ëı ÏÂW› ! ÷‹ı ÁÎ_¤‚˘, ±‹ı …ˆfi˘±ı ±ÎI‹ƒT› ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ ‹ÎL›_

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 213

»ı. „V◊Ï÷, Á_¤ÒÏ÷ ±fiı E›Ï÷ ±Î ‘‹˝›@÷ ±ı‰˘ ωiÎÎfi‹› ±Î ±ÎI‹Î »ı. „V◊Ï÷

±ıÀ·ı ‘˛‰÷Î, Á_¤ÒÏ÷ ±ıÀ·ı μI’ÏkÎ ±fiı E›Ï÷ ±ıÀ·ı ωfiÎÂ. ±Î hÎHÎ ‘‹˝‰Î‚_ …ı

ωiÎÎfi »ı ÷ı‰Î ωiÎÎfi‹› ±ÎI‹ƒT› »ı. ƒT›V‰w’ı ÁÿΠˢ‰Î◊Ì ¿◊_Ï«ÿ˚ ‘˛‰ »ı. μkÎfl

’›Î˝›V‰w’ı μI’ÏkÎ ’΋÷_ ˢ‰Î◊Ì ¿◊_Ï«ÿ˚ μI’Îÿ‰Î‚_ »ı ±fiı ’Ò‰˝ ’›Î˝›V‰w’ı ωfiÎÂ

’΋÷_ ˢ‰Î◊Ì ¿◊_Ï«ÿ˚ T››‘‹˝‰Î‚_ ’HÎ ÷ı ωiÎÎfi »ı. ±Î flÌ÷ı ÏhÎ’ÿÌ‹› …ı ωiÎÎfi

»ı ÷ı V‰w’‰Î‚˘ ±Î ±ÎI‹Î »ı. ±Î‹ ‹Îfi‰Î‹Î_ ±L‰› ’HÎ »ı …ı◊Ì V‹flHÎÎÏÿfiÎ

T›‰ËÎfl˘ ÁÎflÌ flÌ÷ı Á_¤‰ı »ı ±fiı μI’Îÿ-T›› ’HÎ »ı. …ı◊Ì Ï‰iÎÎfi ϤLfi ϤLfi

ωʛ‰Î‚_ ’HÎ ⁄fiı »ı. ÷ı◊Ì μI’Îÿ-T››-‘˛‰ ±Î hÎHÎ ‘‹˘˝◊Ì ›@÷, ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi

±fiı ÂflÌflfiÌ ±_ÿfl … flËı·˘ ±ı‰˘ ±‹Îfl˘ ‹Îfiı·˘ ±Î ±ÎI‹Î »ı. ±Î‰_ ±‹Îv_ ¿Ëı‰_

»ı. ±Î ‰Î÷ Á‹V÷ T›‰ËÎfl˘fiÌ ÏÁÏ© ‹ÎÀı Ïfiÿ˘˝Ê »ı, ±Î‹ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. ÏhÎ’ÿÌ‹›

ωiÎÎfi ±fiı ÏhÎ’ÿÌ‹› ±ÎI‹Î V‰Ì¿Îfl‰Î‹Î_ ¿˘¥ ÿ˘Ê ±Î‰÷˘ fi◊Ì. ––1678-

1679––

±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ±ÎI‹Îfiı ¿ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ iÎÎfi˘ ‰÷ı˝ »ı ±fiı ÷ı iÎÎfi˘ ¿›Î ¿ÎflH΢◊Ì

◊Λ »ı ? ÷ı ˉı Á‹Ω‰ı »ı -

ÃS‚ ÁflÁøûÊÊfl⁄UáÊÄπ•Ùfl‚◊¡Êߢ ÁøûÊM§flÊߢ –πÁáÊÿÊÁáÊ ÿ ∑§Ê‹¢Ã⁄UÁflûÊËÁáÊ ÿ ◊ßÁfl„UÊáÊÊߢ H1680H

(ÃSÿ ÁflÁøòÊÊfl⁄UáÊˇÊÿÙ¬‡Ê◊¡ÊÁŸ ÁøòÊM§¬ÊÁáÊ – ˇÊÁáÊ∑§ÊÁŸ ø ∑§Ê‹ÊãÃ⁄UflÎûÊËÁŸ ø ◊ÁÃÁflœÊŸÊÁŸ H)

√Î◊Î◊˝ - ÷ı ±ÎI‹Îfiı Ï«hÎωϫhÎ ±ı‰Î ±Î‰flHÎÌ›¿‹˝fiÎ ZΛ˘’‹◊Ì ≠√À

◊›ı·Î, Ï«hÎωϫhÎ »ı V‰w’ …ıfiÎ_ ±ı‰Î, ’›Î˝›◊Ì ZÎÏHο ±ı‰Î_ ±fiı ƒT›◊Ì ¿Î·ÎL÷fl

V◊Î›Ì ±ı‰Î_ ‹Ï÷ (±ÎÏÿ «Îfl) iÎÎfi˘fiÎ ±fiı¿ ¤ıÿ˘ ˢ› »ı. ––1680––

ω‰ı«fi - ±ÎI‹Î ’˘÷ı V‰›_ «ı÷fiÎ√HΉ΂˘ »ı. «ı÷fiÎ ±ıÀ·ı iÎÎfi. …ı‹

√‚’HÎ ±ı Áοflfi˘ V‰Î¤Îω¿ √HÎ »ı, ¿Õ‰Î ±ı ·Ì‹ÕÎfi˘ V‰Î¤Îω¿ √HÎ »ı ÷ı‹

«ı÷fiÎ = iÎÎfi ±ı ±ÎI‹Îfi˘ √HÎ »ı. ≠I›ı¿ ±ÎI‹Î‹Î_ ±’ÏflÏ‹÷ ±fi_÷ iÎÎfi√HÎ ‰÷ı˝

»ı. ÷ı iÎÎfi√HÎ μ’fl ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ⁄Î_‘ı· iÎÎfiΉflHÎÌ›¿‹˝fiÎ_ ±Î‰flHÎ μÿ›‹Î_ ‰÷ı˝ »ı.

÷ı◊Ì ÷ı iÎÎfi√HÎ œ_¿Î›ı·˘ »ı. ±Î iÎÎfi√HÎfiÎ ’Î_« ¤ıÿ »ı. ¥„Lƒ›˘ ±fiı ‹fifiÌ

ÁËΛ◊Ì …ı iÎÎfi ◊Λ ÷ı ‹Ï÷iÎÎfi, ÂÎjÎ ±fiı √v√‹fiÎ ±Î‘Îflı …ı iÎÎfi ◊Λ ÷ı

l÷iÎÎfi, w’̃T›˘fi_ …ı ÁÎZÎÎ÷˚ iÎÎfi ◊Λ ÷ı ±‰Ï‘iÎÎfi, ⁄ÌΩ ∞‰˘fiÎ ‹fifiÎ ¤Î‰˘fi_

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ214

…ı iÎÎfi ◊Λ ÷ı ‹fi—’›˝‰iÎÎfi ±fiı Á‰˝ ƒT›˘fi_, Á‰˝ ZÎıhÎfi_, Á‰˝¿Î·fi_ ±fiı Á‰˝

’›Î˝›fi_ …ı iÎÎfi ◊Λ ÷ı ¿ı‰·iÎÎfi. iÎÎfifiÎ ’Î_« ≠¿Îfl˘ ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ μ’flfiÎ_

±Î‰flHÎÌ›¿‹˝ ’HÎ ’Î_« ≠¿ÎflfiÎ_ »ı.

‹Ï÷iÎÎfi μ’flfi_ ±Î‰flHÎ ¿flfiÎv_ …ı ¿‹˝ ÷ı ‹Ï÷iÎÎfiΉflHÎ. ÷ıfi˘ ZΛ˘’‹

∞‰ı ∞‰ı ËÌfiÎÏ‘¿’HÎı ϤLfi ϤLfi ˢ› »ı. ZΛ˘’‹fiÌ Ï‰Ï«hÎ÷Î◊Ì ≠I›ı¿ ∞‰˘‹Î_

‹Ï÷iÎÎfi ’HÎ ËÌfiÎÏ‘¿’HÎı ±fiı¿ ≠¿Îflfi_ ˢ› »ı. ±ı¿·_ ‹Ï÷iÎÎfi … ±fiı¿ ¤ıÿ˘‰Î‚_

ˢ› »ı ±ı‹ fiËŸ ’HÎ ‹Ï÷-l÷-±‰Ï‘ ±fiı ‹fi—’›˝‰ ±Î «Îflı iÎÎfi˘ ZÎΛ˘’ÂÏ‹¿

¤Î‰‰Î‚Î_ »ı. ZΛ˘’‹ ±ıÀ·ı ¿ı μÏÿ÷ ¿‹˘˝fiı ‹_ÿflÁ‰Î‚Î_ ¿flÌfiı ¤˘√‰Ìfiı ZΛ ¿fl‰Î_

±fiı ±fiÏÿ÷ ¿‹˘˝ ¿ı …ı ¿‹˘˝ μÿÌflHÎÎ ±ÎÏÿ◊Ì μÿ›‹Î_ ±Î‰Ì ¿ı ÷ı‹ »ı. ÷ıfiı

μ’‹Ή‰Î_ ÷ıfiı ZΛ˘’‹ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î ZΛ˘’‹ ∞‰ı ∞‰ı ËÌfiÎÏ‘¿’HÎı Ï«hÎ-

ωϫhΠˢ› »ı. ÷ı◊Ì ≠√À ◊›ı·Î_ ‹Ï÷iÎÎfi ±ÎÏÿ iÎÎfi˘ ’HÎ Ï«hÎ-ωϫhΠˢ› »ı.

±◊ν÷˚ ∞‰ı ∞‰ı ËÌfiÎÏ‘¿’HÎı ˢ› »ı.

¿ı‰·iÎÎfi ZÎÎÏ›¿¤Î‰fi_ »ı. Á‰˝◊Î ¿ı‰·iÎÎfiΉflHÎfiÎ ZΛ◊Ì … ≠√À ◊Λ »ı.

÷ı◊Ì ÷ı iÎÎfi ±ı¿ »ı, Á_’ÒHν »ı. ÷ı◊Ì … ¤ıÿ-≠¤ıÿ ωfiÎfi_ »ı. ±◊ν÷˚ ±Ï‰¿S’¿ »ı

±fiı ±fi_÷¿Î· flËıfiÎfl ˢ‰Î◊Ì ÷◊Î ±fi_÷Πωʛ˘fiı ΩHÎfiÎfl ˢ‰Î◊Ì ±fi_÷ ’HÎ »ı.

¿‹˝flÏË÷ ˢ‰Î◊Ì Â© ’HÎ »ı. ±Î‰_ ’Î_« ≠¿Îflfi_ iÎÎfi ±ı ∞‰fi˘ √HÎ »ı. ÷ı iÎÎfi√HÎ

’›Î˝›◊Ì ’·ÀÎ÷˘ ˢ‰Î◊Ì μI’Îÿ-T››‰Î‚˘ »ı ±fiı ƒT›ÎÏ◊˝¿fi›◊Ì ƒT›fiÌ ÁÎ◊ı ÁÿÎ

„V◊fl ˢ‰Î◊Ì ’fl_’flαı ‘˛‰-ÏfiI› »ı. ±Î flÌ÷ı ±Î iÎÎfi√HÎ ±fiı ÷ıfi˘ √HÎÌ ±ı‰˘

∞‰ ±Î ⁄Lfiı μI’Îÿ-T›› ±fiı ‘˛‰‘‹˝‰Î‚Î »ı. ––1680––

±Î … ‰Î÷ ‰‘Îflı V’p ¿fl÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı -

ÁŸìÊÙ ‚¢ÃÊáÊÙ Á‚¢, ‚√flÊfl⁄UáʬÁ⁄U‚¢πÿ ¡¢ ø –∑§fl‹◊ÈÁŒÿ¢ ∑§fl‹÷ÊfláÊÊáÊ¢Ã◊Áflªå¬¢ H1681H

(ÁŸàÿ— ‚ãÃÊŸ ∞·Ê¢, ‚flʸfl⁄UáʬÁ⁄U‚æ˜UˇÊÿ ÿìÊ – ∑§fl‹◊ÈÁŒÃ¢ ∑§fl‹÷ÊflŸÊŸãÃ◊Áfl∑§À¬◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ±Î ‹Ï÷iÎÎfiÎÏÿfiÎ ¤ıÿ˘fiÌ ’fl_’flÎ ∞‰‹Î_ ±fiÎÏÿfiÌ »ı ±fiı

Á‰Î˝‰flHÎfi˘ ZΛ ◊›ı »÷ı …ı ¿ı‰·iÎÎfi ¿Ëı·_ »ı ÷ı ±fi_÷ ±fiı ±Ï‰¿S’w’ (¤ıÿ

ωfiÎfi_) ˢ› »ı. ––1681––

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 215

ω‰ı«fi - ‹Ï÷iÎÎfi-l÷iÎÎfi-±‰Ï‘iÎÎfi-‹fi—’›˝‰iÎÎfi ±fiı ¿ı‰·iÎÎfi ±ı‹

iÎÎfifiÎ ’Î_« ¤ıÿ »ı. ÷ı ’Î_«ıfiÎ ±fiø‹ı 28-14-6-2-1 ±ı‹ 51 μkÎfl¤ıÿ »ı. ÷ı‹Î_

’HÎ ‹Ï÷iÎÎfifiÎ ⁄Ë-±⁄Ë ¥I›ÎÏÿ V‰w’ı CÎHÎÎ ≠Ï÷¤ıÿ˘ ’HÎ »ı. ’fl_÷ ÷ı ¤ıÿ-

μkÎfl¤ıÿ ¿ı ≠Ï÷¤ıÿ˘fiÌ Ï‰‰ZÎÎ fi ¿fḻı ±fiı ““iÎÎfi”” ‹ÎhÎfiÌ Ï‰‰ZÎÎ ¿fḻı ÷˘

iÎÎfifiÌ ‘ÎflÎ, iÎÎfifiÌ ’fl_’flÎ ≠I›ı¿ ∞‰‹Î_ ±fiÎÏÿ¿Î‚◊Ì »ı ±fiı ±fi_÷¿Î‚ flËıfiÎflÌ

»ı. iÎÎfi ωfiÎfi˘ ∞‰ @›Îflı› ’HÎ fi Ë÷˘ ±fiı ∞‰ ωfiÎfi_ iÎÎfi @›Îflı› ’HÎ fi Ë÷_

÷◊Î ±Î‰_ ⁄fiÂı ’HÎ fiËŸ. ÷ı◊Ì ∞‰fiÌ ÁÎ◊ı iÎÎfi√HÎ ±fiÎÏÿ-±fi_÷ ¿Î‚◊Ì »ı.

≠◊‹fiÎ_ «Îfl iÎÎfi˘ ÷ıfiÎ μ’flfiÎ_ ±Î‰flH΢fiÎ ZΛ˘’‹fiı ±fiÁÎflı ËÌfi-

±Ï‘¿’HÎı ≠√À ◊Λ »ı. ±Î «Îfl iÎÎfi˘ ’ˆ¿ÌfiÎ_ …ı iÎÎfi˘ …ıÀ·Ì ‹ÎhÎ΋Î_ …ı ¤‰‹Î_

≠√À ◊›Î_ ˢ› »ı ÷ı‹Î_ ≠Ï÷Á‹›ı ZΛ˘’‹ ‰‘ı »ı ±◊‰Î CÎÀı »ı. ÷ı◊Ì ’›Î˝›fiı

±Îl›Ì ±Î iÎÎfi˘ μI’Îÿ-T››‰Î‚Î_ »ı ±fiı iÎÎfi‹ÎhÎ V‰w’ı ±fiÎÏÿ-±fi_÷ ˢ‰Î◊Ì

‘˛‰ »ı. ’Î_«‹_ ¿ı‰·iÎÎfi Á‰˝◊Î ±Î‰flHÎfi˘ ’ÒHν’HÎı ZΛ ◊‰Î◊Ì … ◊Λ »ı. ËÌfiÎÏ‘¿’HÎı

≠√À ◊÷_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ı ZΛ˘’‹ ¤Î‰fi_ fi◊Ì ’fl_÷ ZÎÎÏ›¿¤Î‰fi_ »ı. F›Îflı ≠√À

◊Λ »ı I›Îflı ±ÎÏÿ ‰Î‚_ ±ıÀ·ı ¿ı ÁÎÏÿ »ı ’fl_÷ ≠√À ◊›Î ’»Ì ±fi_÷¿Î‚ flËıfiÎv_

»ı. ÷ı◊Ì ±fi_÷ »ı ÷◊Î ±fi_÷Îfi_÷ ωʛ˘fiı ΩHÎfiÎv_ »ı. ±ıÀ·ı ’HÎ ±fi_÷ »ı.

¿ı‰·iÎÎfi μ’flfiÎ_ Á‰ı˝ ’HÎ ±Î‰flH΢ Ω› »ı I›Îflı … ≠√À ◊Λ »ı ±fiı

’Ïfl’ÒHν’HÎı ≠√À ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı iÎÎfi Á¿· »ı, © »ı ±fiı ¤ıÿ-≠¤ıÿ ωfiÎfi_ »ı.

÷ı◊Ì ÷ıfiı ““±Ï‰¿S’¿”” ¿Ëı‰Î› »ı. ω¿S’ ±ıÀ·ı ¤ıÿ˘, fi◊Ì Ï‰¿S’˘ (ËÌfiÎÏ‘¿’HÎı

¤ıÿ˘) …ı‹Î_ ÷ı ±Ï‰¿S’¿ »ı.

≠ë - ‹I›ÎÏÿ «Îfl iÎÎfi˘ ÷˘ ZÎΛ˘’ÂÏ‹¿ ¤Î‰fiÎ_ »ı, ËÎÏfi-T≤Ï©‰Î‚Î_ »ı. ÷ı◊Ì

÷ı‹Î_ ÷˘ ≠Ï÷Á‹›ı ’›Î˝›fiı ±Îl›Ì μI’Îÿ ±fiı T›› Á_¤‰ı ±fiı ƒT›Îl›Ì ‘˛‰I‰ ’HÎ

Á_¤‰ı ±ıÀ·ı ÏhÎ’ÿÌ CÎÀÌ Â¿ı »ı. ’fl_÷ ¿ı‰·iÎÎfi ÷˘ ZÎÎÏ›¿¤Î‰fi_ »ı. …ıÀ·_ »ı ÷ıÀ·_

ÁC΂_ › ≠◊‹Á‹›◊Ì … μI’Lfi ◊Λ »ı. I›Îfl⁄Îÿ @›Îflı› ’HÎ ‰‘÷_ fi◊Ì ¿ı CÎÀ÷_

fi◊Ì. ËÎÏfi-T≤Ï© ’΋÷_ fi◊Ì. ÷ı‹Î_ ’›Î˝› ±Îl›Ì μI’Îÿ-T›› ¿ı‰Ì flÌ÷ı CÎÀı ? ÏhÎ’ÿÌ

¿ı‹ ⁄ıÁı ?

μkÎfl - ¿ı‰·iÎÎfi ZΛ˘’‹¤Î‰fi_ fi◊Ì. ‹ÎÀı ÷ı‹Î_ ËÎÏfi-T≤Ï© ◊‰Î w’ı μI’Îÿ-

T›› fi◊Ì. ’fl_÷ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ flËı·Î_ …ı » ΩÏ÷fiÎ_ iÎı›ƒT›˘ »ı ÷ı Á‰˝ ƒT›˘fiı ΩHΉÎ-

Ωı‰Îfi_ ¿Î›˝ ¿ı‰·iÎÎfi ±fiı ¿ı‰·ÿ½fi ¿flı »ı. ∞‰-’ÿ˚√· ±fiı ¿Î· ±Î hÎHÎ ƒT›

±fi_÷ »ı ÷◊Î ‘‹˝-±‘‹˝ ±fiı ±Î¿Î ±Î ±ı¿ ±ı¿ ƒT› »ı. ¿ı‰·iÎÎfi ±fiı ¿ı‰·ÿ½fi◊Ì

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ216

Á‰˝ ƒT›˘fiı ±Î ∞‰ ≠Ï÷Á‹›ı ΩHÎı »ı ±fiı ÿı¬ı »ı. ÷ı Á‰˝ ƒT›˘ ’ÏflHÎÎ‹Ì Ë˘‰Î◊Ì

≠Ï÷Á‹›ı ⁄ÿ·Î÷Î_ flËı »ı. ÷ı◊Ì ÷ı Á‰˝ ƒT›˘fiı ΩHΉΉ΂_ ±fiı ÿı¬‰Î‰Î‚_ ¿ı‰·iÎÎfi

±fiı ¿ı‰·ÿ½fi ’HÎ μ’›˘√fiı ±Îl›Ì ≠Ï÷Á‹›ı ⁄ÿ·Î÷_ flËı »ı. ≠◊‹Á‹›ı ¿ı‰·iÎÎfi◊Ì

…√÷ …ı‰_ ÿı¬Î› »ı ÷ı‰_ ⁄ÌΩ Á‹›ı ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ⁄ÌΩ Á‹›ı …√÷ ’˘÷ı …

≠◊‹ Á‹› …ı‰_ flèÎ_ fi◊Ì. ⁄ÌΩ Á‹›ı »ı ÷ı‰_ hÎÌΩ Á‹›ı ˢ÷_ fi◊Ì. ±Î ≠‹ÎHÎı iÎı›

’Ïfl‰÷˝fiÂÌ· »ı ÷ı◊Ì ÷ı iÎı›fiı ΩHÎfiÎv_ ¿ı‰·iÎÎfi ’HÎ ’Ïfl‰÷˝fiÂÌ· »ı. ±Î flÌ÷ı

μ’›˘√fiı ±Îl›Ì ¿ı‰·iÎÎfi ±fiı ¿ı‰·ÿ½fi ’HÎ μI’Îÿ-T››‰Î‚_ »ı.

ÁQ‹Ï÷ ≠¿flH΋Î_ ’ÒF› ÏÁ©ÁıfiÏÿ‰Î¿flÁÒflÌrfl∞±ı ¿èÎ_ »ı ¿ı -

∞ª‚◊ÿÁê◊ ∞ªŒÁflÿS‚, ’„ÈUÿÊ Áfl „UÙ¥Áà ©Uå¬ÊÿÊ –©Uå¬Êÿ‚◊Ê Áflª◊Ê, ÁΔU߸©U ©US‚Ǫ•Ù ÁáÊÿ◊Ê H

(¿ÎHÕ-3, √Î◊Î-41)

±ı¿ Á‹›‹Î_ ±ı¿ı-±ı¿ ƒT›fiÎ CÎHÎÎ CÎHÎÎ μI’Îÿ˘ ◊Λ »ı ±fiı …ıÀ·Î μI’Îÿ

◊Λ »ı ÷ıÀ·Î … ω√‹ ◊Λ »ı ±fiı ω√‹ …ıÀ·Ì … ±fi_÷Ì „V◊Ï÷±˘ Ïfi›‹Î ˢ›

»ı. ±ËŸ ÏÁ©’fl‹ÎI‹ÎfiÎ ±ÎI‹Î‹Î_ ’HÎ ≠Ï÷Á‹›ı ±fi_÷√H΢fiÎ ±fi_÷ μI’Îÿ-T››

«Î· ˢ› »ı.

lÌ μ’ÎK›Î› ›Â˘Ï‰…›∞ ‹ËÎflÎ…ḻı ’HÎ ƒT›√HÎ ’›Î˝›fiÎ flÎÁ‹Î_ ¿èÎ_

»ı ¿ı -

…ı iÎı›Î¿Îflπ ’ÏflH΋π, iÎÎfiÎÏÿ¿ Ïfi… ’›Î˝› flı,

T›Ï÷flı¿π ÷ıË◊Ì ÏÁ©fiπ Ï÷›·ZÎHÎ ¥‹’ÏHÎ ◊π flı.

Ï…fi‰ÎHÎÌ ≠ÎHÎÌ ÁÎ_¤‚˘ 9-16

ÏÁ© ’fl‹ÎI‹ÎfiÎ ¿ı‰·iÎÎfi ±fiı ¿ı‰·ÿ½fiÎÏÿ …ı ’˘÷ÎfiÎ ’›Î˝›˘ »ı ¿ı …ı

≠Ï÷Á‹›ı iÎı›Î¿Îflı μ’›˘√V‰w’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı ÷ı◊Ì ÏÁ© ’fl‹ÎI‹Îfiı ’HÎ ±Î flÌ÷ı

ZÎÎÏ›¿¤Î‰‹Î_ μI’ÎÿÎÏÿ hÎHÎ ·ZÎHÎ Á_¤‰ı »ı.

Ïfi… ’fl’›Î˝›π ±ı¿ÿÎ, ⁄ËÁ_⁄_‘π ⁄Ë w’ flı,

μI’ÏkÎ fiΠ¥‹ Á_¤‰π, Ïfi›‹π Ï÷ËÎ_ ‘˛˙T› V‰w’ flı.

Ï…fi‰ÎHÎÌ ≠ÎHÎÌ ÁÎ_¤‚˘ 9-18

≠I›ı¿ ƒT›˘‹Î_ ±ı¿ ±ı¿ Á‹›‹Î_ V‰ ±fiı ’fl’›Î˝›fiÌ ±’ıZÎαı ±ı¿ … ¿Î·ı

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 217

⁄Ë ≠¿ÎflfiÎ Á_⁄_‘˘fiı ·Ì‘ı ⁄Ë ≠¿ÎflfiÎ μI’ÏkÎ ±fiı fiΠÁ_¤‰ı »ı. ÷◊Î fiyÌ ÷ıÀ·Ì

‘˛‰÷Î ’HÎ ±‰U› Á_¤‰ı »ı.

≠ë - ¿ı‰·iÎÎfi ±fiı ¿ı‰·ÿ½fi ÷˘ ’Ïfl’ÒHν iÎÎfi »ı. hÎHÎı ¿Î·fiÎ Á‰˝¤Î‰˘fiı

ΩHÎı »ı ±fiı ÿı¬ı »ı. ≠◊‹Á‹›ı … Á‰˝ ƒT›˘fiÎ ±÷Ì÷-‰÷˝‹Îfi ±fiı ±fiÎ√÷ ±ı‹

hÎHÎı ≠¿ÎflfiÎ Á‰˝ ’›Î˝›˘fiı ΩHÎÌ ·Ì‘Î ±fiı Ωı¥ ·Ì‘Î. ˉı ¿_¥ ⁄Î¿Ì … flèÎ_ fi◊Ì. ÷˘

⁄ÌΩ-hÎÌΩ-«˘◊Î Á‹›ı Â_ ΩHÎı ? ¿ı …ı◊Ì ’›Î˝› ±Îl›Ì μI’Îÿ-T›› Á‹Ω‰˘ »˘ ?

μkÎfl - ¿ı‰·iÎÎfi ≠◊‹Á‹›◊Ì … Á‰ı˝ ƒT›˘fiÎ Á‰ı˝ ’›Î˝›˘fiı ±‰U› ΩHÎı »ı.

’fl_÷ ÷ı ÷ı Á‹›ı ÷ı ÷ı ’›Î˝›˘ …ı‹ ˢ› »ı ÷ı‹ ΩHÎı »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ±÷Ì÷’›Î˝›fiı ±÷Ì÷

V‰w’ı, ‰÷˝‹Îfi’›Î˝›fiı ‰÷˝‹ÎfiV‰w’ı, ±fiı ±fiÎ√÷’›Î˝›fiı ±fiÎ√÷ V‰w’ı ΩHÎı »ı.

’fl_÷ F›Îflı ⁄ÌΩı Á‹› ◊Λ »ı I›Îflı ±÷Ì÷’›Î˝›˘ ±ı¿Á‹›ÎÏ‘¿ ±÷Ì÷’HÎı ’ÏflHÎ΋

’΋ı »ı. ÷ı◊Ì ÷ı‰Î ±÷Ì÷’HÎı ⁄ÌΩÁ‹›ı ΩHÎı »ı ÷◊Î ‰÷˝‹Îfi’›Î˝› …ı Ë÷Î ÷ı ⁄ÌΩ

Á‹›ı ±÷Ì÷’HÎı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı. ÷ı◊Ì ≠◊‹Á‹›ı ‰÷˝‹Îfi’›Î˝›fiı …ı ±Î ¿ı‰·Ì

¤√‰Îfi ‰÷˝‹Îfi’HÎı ΩHÎ÷Î Ë÷Î ÷ı … ¿ı‰·Ì ¤√‰Îfi ÷ı … ’›Î˝›fiı ⁄ÌΩ Á‹›ı

±÷Ì÷’HÎı ΩHÎı »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ’›Î˝› ˉı ±÷Ì÷w’ı … ⁄L›Î »ı ±fiı ±Î ≠◊‹

Á‹›fiÎ ‰÷˝‹Îfi’›Î˝›fiı ±÷Ì÷w’ı ⁄ÌΩ ±ÎÏÿ Á‹›˘‹Î_ … ΩHÎÌ Â¿ı »ı. ≠◊‹

Á‹›‹Î_ ‰÷˝‹Îfi V‰w’ı ΩHÎ÷Πˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ±÷Ì÷ V‰w’ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ¿ÎflHÎ

¿ı ≠◊‹Á‹›‹Î_ ÷ı ’›Î˝› ±÷Ì÷w’ı »ı … fiËŸ. ÷ı‰Ì flÌ÷ı …ı …ı ±fiÎ√÷ ’›Î˝›˘ »ı

÷ı‹Î_◊Ì …ı …ı ’›Î˝›˘ …ı‹ …ı‹ ‰÷˝‹Îfi ⁄fi÷Î Ω› »ı ÷ı‹ ÷ı‹ ÷ı ’›Î˝›˘fiı ¤Îωfiı

⁄ÿ·ı ‰÷˝‹Îfiw’ı ΩHÎı »ı ±fiı …ı‹ …ı‹ Á‹› Ω› »ı ÷ı‹ ÷ı‹ ÷ı ÷ı ‰÷˝‹Îfi ’›Î˝›˘fiı

±÷Ì÷ V‰w’ı ΩHÎı »ı. ±Î‰_ ’flΉ÷˝fi «Î· … flËı »ı. ±Î‹ iÎı›fiÎ ’Ïfl‰÷˝fifiı

±fiÁÎflı ¿ı‰·iÎÎfi ±fiı ¿ı‰·ÿ½fi ’HÎ ≠Ï÷Á‹›ı μ’›˘√ ±Îl›Ì μI’Îÿ-T››‰Î‚_

»ı ±fiı ±fi_÷¿Î· flËıfiÎv_ ˢ‰Î◊Ì ‘˛‰ »ı. ÏhÎ’ÿÌ Á‰˝hÎ ±¬_Õ ±fiı ±⁄ÎÏ‘÷ »ı.

––1681––

‰Î›¤ÒÏ÷ ŒflÌ◊Ì ’fl‹ÎI‹Îfiı ≠ë ¿flı »ı ¿ı -

‚Ù ¡ß Œ„UÊŒãŸÙ, ÃÙ ¬Áfl‚¢ÃÙ fl ÁŸS‚⁄¢UÃÙ flÊ –∑§Ë‚ Ÿ ŒË‚ß ªÙÿ◊ ! ŒÈÁfl„UÊ˘áÊÈfl‹Áh•Ù ‚Ê ÿ H1682H

•‚•Ù π⁄U‚¢ªS‚ fl, ‚•Ù Áfl ŒÍ⁄UÊß÷Êfl•Ù˘Á÷Á„UÿÊ –‚È„ÈU◊Ê◊ÈûÊûÊáÊ•Ù, ∑§ê◊ÊáÊȪÿS‚ ¡ËflS‚ H1683H

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ218

(‚ ÿÁŒ Œ„UÊŒãÿSÃØ, ¬˝Áfl‡ÊŸ˜ flÊ ÁŸ—‚⁄UŸ˜ flÊ – ∑§S◊ÊŒ˜ Ÿ ŒÎ‡ÿÃ, ªıÃ◊ ! ÁmÁflœÊ˘ŸÈ¬‹Á霗 ‚Ê ø H •‚× π⁄UoÎXÔUSÿfl, ‚ÃÙ˘Á¬ ŒÍ⁄UÊÁŒ÷ÊflÃÙ˘Á÷Á„UÃÊ – ‚͡◊Ê◊Íøàfl× ∑§◊ʸŸÈªÃSÿ ¡ËflSÿ H)

√Î◊Î◊˝ - Ωı ±ÎI‹Î ÿıË◊Ì Ï¤Lfi »ı ÷˘ ÷ı ±ÎI‹Î ÂflÌfl‹Î_ ≠‰ı ¿fl÷˘ ¿ı

fiÌ¿‚÷˘ ÿı¬Î÷˘ ¿ı‹ fi◊Ì ? Ëı √˙÷‹√˘hÎÌ› ‰Î›¤ÒÏ÷ ! ÷ı ±fi’·„O‘ ⁄ı ≠¿ÎflfiÌ

ˢ› »ı. ±ı¿ ¬flf≤_√fiÌ …ı‹ ±Á÷˚ ‰V÷fiÌ ±fiı ⁄Ì∞ ÿÒflÎÏÿ¤Î‰◊Ì Á÷˚ ‰V÷fiÌ ’HÎ

±fi’·„O‘ ˢ› »ı. ¿‹˝◊Ì T›ÎM÷ ±ı‰˘ ∞‰ ÁÒZ‹ ±fiı ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ≠‰ı ±fiı

Ïfi√˝‹fi ¿fl÷˘ ˢ‰Î »÷Î_ ºÏp√˘«fl ◊÷˘ fi◊Ì. ––1682-1683––

ω‰ı«fi - ‰Î›¤ÒÏ÷ fi΋fiÎ ⁄˛ÎõHÎ’_ÏÕ÷ μ’flfiÌ Á‹Ω‰ı·Ì ›„@÷±˘◊Ì ’Î_«

¤Ò÷fiÎ ⁄fiıı·Î ÂflÌfl◊Ì ±ÎI‹ƒT› ϤLfi »ı ±Î ‰Î÷ CÎHÎÎ CÎHÎÎ ±_Âı Á‹∞ √›Î

»ı. ÷˘ ’HÎ ÷ıfiÎ Á_⁄_‘Ì ¿ıÀ·Ì¿ ≠ë˘kÎflÌ ’fl‹ÎI‹Îfiı ’Ò»ı »ı ¿ı Ëı ¤√‰Îfi˚ ! Ωı ±Î

±ÎI‹Î ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi … ˢ› ±fiı ÂflÌfl‹Î_ flËı÷˘ ˢ› ÷˘ ÂflÌfl‹Î_ ≠‰ı ¿fl÷˘

±◊‰Î ÂflÌfl‹Î_◊Ì fiÌ¿‚÷˘ ±ı‰˘ ±Î ∞‰ ÿı¬Î÷˘ ¿ı‹ fi◊Ì ? …ı‹ ÂÌÂÌ‹Î_ ¤flı·Ì

ÿ‰Î fiά̱ı I›Îflı ’HÎ ÿı¬Î› »ı ±fiı ¿ÎœÌ±ı I›Îflı ’HÎ ÿı¬Î› »ı. ÷ı‹ ±Î ±ÎI‹Î

≠‰ıÂ-Ïfi√˝‹fi ¿fl÷˘ »÷˘ ÿı¬Î÷˘ ¿ı‹ fi◊Ì ? ±◊‰Î CÎÕ΋Î_ ≠‰ı ¿fl÷Ì ±fiı «HÎ

«HÎÌfiı CÎÕ΋Î_◊Ì fiÌ¿‚÷Ì «¿·Ì …ı‹ ÿı¬Î› »ı ÷ı‹ ÂflÌfl‹Î_ …÷˘-fiÌ¿‚÷˘ ∞‰ ¿ı‹

ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì ?

μkÎfl - ““‰V÷fi_ fi ÿı¬Î‰_”” ÷ıfiı Á_V¿Ú÷ ¤ÎÊ΋Î_ ±fi’·„O‘ ¿Ëı‰Î› »ı.

¤√‰Îfi ‰Î›¤ÒÏ÷fiı ¿Ëı »ı ¿ı Ëı ‰Î›¤ÒÏ÷ ! ±fi’·„O‘fiÎ ¿ÎflHÎı ÂflÌfl‹Î_ ≠‰ı ¿fl÷˘

±fiı Ïfi√˝‹fi ¿fl÷˘ ±ı‰˘ ±ÎI‹Î ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì. ÷ı ±fi’·„O‘ ⁄ı ≠¿ÎflfiÌ Ë˘› »ı.

±ËŸ ±fi’·„O‘ ±ıÀ·ı ¿ı ‰V÷fi_ ±ÿ½fi ÷ı ⁄ı ≠¿Îflfi_ ˢ› »ı.

(1) ’Ëı·Ì ±ı¿ ±fi’·„O‘ ±Á÷˚ ‰V÷fiÌ Ë˘› »ı. …ı ‰V÷ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ hÎHÎı

¿Î·ı ’HÎ Á_¤‰÷Ì fi◊Ì. …ı◊Ì ±Á÷˚ … ˢ› »ı. ÷ıfiÌ …ı ±fi’·„O‘ »ı ÷ı ±fi’·„O‘

‰V÷ ±Á÷˚ ˢ‰Î◊Ì ΩHΉÌ. …ı‹¿ı √‘ıÕÎfiÎ_ ÏÂ_√ÕÎ_, ‰LK›Îfi˘ ’hÎ, ÁÁ·ÎfiÎ_ ÏÂ_√ÕÎ_,

±Î¿ÎÂfi_ ’W’ ¥I›ÎÏÿ …ı …ı ‰V÷±˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ hÎHÎı ¿Î·ı ’HÎ ±Á÷˚ »ı. ÷ıfiÌ

±fi’·„O‘ …ı ˢ› »ı ÷ı ≠◊‹ ±fi’·„O‘ ΩHΉÌ.

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 219

(2) ⁄Ì∞ ±fi’·„O‘ Á÷˚ ‰V÷fiÌ ΩHΉÌ. …ı ‰V÷ Á÷˚ »ı, Á_ÁÎfl‹Î_ ωz‹Îfi

»ı. »÷Î_ ÿÒflÎÏÿ ¤Î‰˘◊Ì (21 ¿ÎflH΢◊Ì) »÷Ì ‰V÷ ’HÎ ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì. ±Î ⁄Ì∞

±fi’·„O‘ Á‹…‰Ì. ÿÒflÎÏÿ ±ı¿‰ÌÁ ¿ÎflH΢Áfl ωz‹Îfi ‰V÷ ’HÎ »•V◊ ∞‰˘fiı

ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì ÷ı 21 ¿ÎflH΢ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı.

(1) ‰V÷fi_ ±Ï÷› ÿÒfl ˢ‰_, (2) ‰V÷fi_ ±Ï÷› Ïfi¿À ˢ‰_, (3) ±Ï÷›

ÁÒZ‹ ˢ‰_, (4) ‹fifiÌ ±„V◊fl÷Î, (5) ¥„Lƒ›˘fiÌ ¬˘Õ¬Î_’HÎ, (6) ⁄Ï©fiÌ ËÌfi÷Î,

(7) ±Â@›÷Î, (8) ±Î‰flHÎfi_ ˢ‰_, (9) ’flΤ‰ ◊‰˘, (10) Á΋ÎL›, (11)

±fi’›˘√ÿÂÎ, (12) ±fi’Λ, (13) ωV‹flHÎ, (14) ¬˘À˘ μ’ÿıÂ, (15) ‹˘ËÎL‘÷Î,

(16) ωÿ½fi = ÿ½fi„@÷fi˘ ±¤Î‰, (17) ω¿Îfl, (18) ±Ïø›Î, (19) ±fiÏ‘√‹,

(20) CÎH΢ ¿Î· ÿÒfl ˢ‰Î◊Ì = ¿Î·Ï‰≠¿Ê˝, (21) V‰¤Î‰Ï‰≠¿Ê˝. ±Î ≠‹ÎHÎı

μ’fl˘@÷ ±ı¿‰ÌÁ ¿ÎflH΢◊Ì »÷Ì ‰V÷ ’HÎ …HÎÎ÷Ì fi◊Ì. ÷ı ±ı¿‰ÌÁı ¿ÎflH΢fiÌ

μÿÎËflHÎ ÁÎ◊ı ¿_¥¿ ‰‘Îflı Á‹… ±Î ≠‹ÎHÎı »ı.

(1) ‰V÷ ±Ï÷› ÿÒfl ˢ› ÷˘ ÷ı ‰V÷ Á_ÁÎfl‹Î_ ˢ‰Î »÷Î_ ±Ï÷ÿÒfl÷ÎfiÎ

¿ÎflHÎı …HÎÎ÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı V‰√˝-fifl¿, ‹_⁄¥‹Î_ flËı·Îfiı ¿·¿kÎÎ ±fiı ¿·¿kÎ΋Î_

flËı·Îfiı ‹_⁄¥ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. I›Î_ ±Ï÷ÿÒfl÷Î ¿ÎflHÎ ΩHΉ_.

(2) ‰V÷ ±Ï÷› fi∞¿ ˢ› ÷˘ ÷ı ‰V÷ ’HÎ Á_ÁÎfl‹Î_ ˢ‰Î »÷Î_ ±Ï÷›

Ïfi¿À÷ÎfiÎ ¿ÎflHÎı …HÎÎ÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı ±Î_¬‹Î_ flËı·˘ ‹˘÷Ì›˘-{΋fl ±ÎÏÿ fl˘√˘,

’Î_’HÎ ‰√ıflı. ±Î ‰V÷±˘ ±Î_¬‹Î_ »ı »÷Î_ ’HÎ …ı …HÎÎ÷Ì fi◊Ì, ÷ı‹Î_ ±Ï÷› Ïfi¿À÷Î

= ±Ï÷› Á‹Ì’’b_ - ±ı fi ÿı¬Î‰Î‹Î_ ¿ÎflHÎ ΩHΉ_.

(3) ‰V÷ ±Ï÷› ÁÒZ‹ ˢ› ÷˘ ÷ı ‰V÷ Á_ÁÎfl‹Î_ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ÁÒZ‹÷ÎfiÎ

¿ÎflHÎı …HÎÎ÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı ’fl‹Îb, ¶ub¿, h›b¿ÎÏÿ ’ÿ˚√·fiÎ ÁÒZ‹V¿_‘˘, ±Î‰Î

≠¿ÎflfiÎ_ ’ÿ˚√·˘ ±fiı ’ÿ˚√·fiÎ V¿_‘˘ Á_ÁÎfl‹Î_ »ı …, »÷Î_ ’HÎ ±Ï÷› ÁÒZ‹ ˢ‰Î◊Ì

÷ı ÿı¬Î÷Î fi◊Ì.

(4) ‹fifiÌ ±„V◊fl÷Î, ‹fifiÌ «_«·÷Î◊Ì ’HÎ »÷Ì ‰V÷ …HÎÎ÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı

CÎHÎÌ μ’ÎÏ‘±˘fiÎ ¿ÎflHÎı …ıfiÌ ‹ÎfiÏÁ¿ „@÷ fiΠ’Î‹Ì √¥ »ı ÷ı‰˘ Ï«_÷Î÷fl ±ÎI‹Î

‹fifiÌ ±„V◊fl÷ÎfiÎ ¿ÎflHÎı Á΋ı ±Î‰÷Ì-…÷Ì ‰V÷±˘fiı ÿı¬Ì ¿÷˘ fi◊Ì.

(5) ¥„Lƒ›˘fiÌ ±’À<÷Î◊Ì ’HÎ »÷Ì ‰V÷ …HÎÎ÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı ¿_¥¿

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ220

⁄ËıflΉ΂Îfiı »÷˘ ÂOÿ Á_¤‚Î÷˘ fi◊Ì. ¿Î«Ì ±Î_¬‰Î‚Îfiı »÷Ì ‰V÷ ⁄flÎ⁄fl

ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì. ¥I›ÎÏÿ‹Î_ ¥„Lƒ›fiÌ ±’À<÷Î ¿ÎflHÎ »ı.

(6) ‹Ï÷fiÌ ‹Lÿ÷Î◊Ì ’HÎ »÷Ì ‰V÷ …HÎÎ÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı ÂÎj΢fiÎ ÁÒZ‹ ±ı‰Î

…ı ±◊˘˝ »ı ÷ı ±◊˝Ï‰ÂıÊ˘ »ı ÷˘ ¬flÎ …. ’fl_÷ Á‹…fiÎflfiÌ ±ıÀ·Ì ⁄Ï© fi ˢ› ÷˘

‹Ï÷fiÌ ‹_ÿ÷Î◊Ì »÷Î ±ı‰Î ’HÎ ÁÒZ‹ ±◊˘˝ …HÎÎ÷Î fi◊Ì.

(7) ¿ıÀ·Ì¿ ‰V÷±˘ Ωı‰Îfiı ‹ÎÀı ±Â@› ˢ› »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ‰V÷±˘ ˢ‰Î »÷Î_

’HÎ Ωı¥ ¿Î÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı ÿflı¿ ‹ÎHÎÁ˘fiı ’˘÷ÎfiÎ ¿Îfi, ¿_äÎ√, ‹V÷¿ ±fiı

’λ·Ì ’Ìà ‰√ıflı ÂflÌflfiÎ ¤Î√˘ ÂflÌfl‹Î_ »ı »÷Î_ ’HÎ ÷ı ω‰ÏZÎ÷ ‹ÎHÎÁfiı ÿı¬Î‰Îfi_

±Â@› ˢ‰Î◊Ì Ωı¥ ¿Î÷Î fi◊Ì.

(8) ±Î‰flHÎ ±Î‰‰Î◊Ì ’HÎ »÷Ì ‰V÷ …HÎÎ÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı ¿˘¥ ’vÊfiÌ ⁄Lfiı

±Î_¬˘, ⁄ÌΩ ¿˘¥ ’vÊ ‰Õı ⁄Lfiı ËÎ◊fiÌ ±Î_√‚̱˘ ¶ÎflÎ œÎ_¿Ì ÿı‰Î‹Î_ ±Î‰Ì ˢ›

÷˘ ±◊‰Î ±Î_¬fiÎ ±ÎÕ˘ ’ÎÀ˘ ˢ› ÷Îı ±◊‰Î ¤Ÿ÷ ±ÎÏÿfi_ ±Î‰flHΠˢ› ÷˘ Á΋ı

flËı·Ì ‰V÷ ωz‹Îfi ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ±Î‰flHÎ-±Î‰‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì.

(9) ±ı¿ ‰V÷fiÎ ÷ı…‹Î_ ⁄Ì∞ ‰V÷fi˘ ’flΤ‰ ◊¥ …‰Î◊Ì ’HÎ »÷Ì ‰V÷

ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı ÁÒ›˝ F›Îflı «˘÷flŒ ≠¿Î‹Îfi ˢ›, I›Îflı ±Î¿Î‹Î_ ÷Îflα˘ »ı

»÷Î_ ÁÒ›˝fiÎ ≠¿ÎÂ◊Ì ’flΤ‰ ’ÎQ›Î »ı ‹ÎÀı ÿı¬Î÷Î fi◊Ì. ÷◊Î Á΋ı◊Ì ±Î‰÷Ì

√ÎÕ̱˘fiÌ ·Î¥À˘◊Ì ±Î_¬˘ ’flΤ‰ ’΋ı »ı I›Îflı »÷Ì ‰V÷ ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì.

(10) Áfl¬ı Áfl¬Ì Á‹Îfi ‰V÷ ‹‚‰Î◊Ì ’HÎ »÷Ì ‰V÷ …HÎÎ÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı

¿˘¥ ±ı¿ ’vÊ ’˘÷ÎfiÎ ËÎ◊‹Î_ ±ÕÿÎÏÿ ¿˘¥ ‘ÎL› ’Á·Ì ≠‹ÎHÎ ·ı. ÷ıfiı ‘ÎflÌ ‘ÎflÌfiı

…\±ı, I›Îfl⁄Îÿ ËΩfl˘ ¿Ì·˘fiÎ ±ÕÿÎÏÿfiÎ Á‹Îfi œ√·Î‹Î_ ÷ı ±Õÿ fiÎ¬Ì ÿı‰Î‹Î_

±Î‰ı, Ï‹ZÎ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı, ÷˘ Ë◊ı‚ÌfiÎ ±Õÿ ±fiı ’Ò‰ı˝ ¿flı·Î œ√·ÎfiÎ ±Õÿ Á‹Îfi

ˢ‰Î◊Ì ÷ı‹Î_ ¤‚Ì …‰Î◊Ì …\ÿÎ …HÎÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı‹Î_ Á‹Îfi÷Î ±ı ¿ÎflHÎ »ı.

(11) ±fi’›˘√ÿÂÎ◊Ì ’HÎ »÷Ì ‰V÷ …HÎÎ÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı w’ Ωı‰Î‹Î_

·›·Ìfi ⁄fiı·Îfiı ÂıÊ ¥„Lƒ›˘fiΠωʛ˘ ÷ı ¿Î·ı …HÎÎ÷Î fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ¿Î·ı ∞‰fi˘

μ’›˘√ ‹ÎhÎ w’ Ωı‰Î‹Î_ … ˢ› »ı. ÂıÊ Ï‰Ê›˘‹Î_ μ’›˘√ fi◊Ì. ‹ÎÀı …HÎÎ÷Î fi◊Ì.

(12) ±fi’Λ◊Ì ’HÎ ‰V÷ ΩHÎÌ Â¿Î÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı …ı ‰V÷ ΩHΉÎfi˘ …ı

μ’Λ fi ˢ›, ÷ı μ’Λ◊Ì ÷ı ‰V÷ …HÎÎ÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı ¿˘¥ √Λ-¤ıÓ ¿ı ⁄¿flÌfiÎ

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 221

ÿÒ‘fi_ ‹Î’ ΩHΉ_ ˢ› ¿ı ±Î √Λ ‰√ıflı ¿ıÀ·_ ÿÒ‘ ±Î’÷Ì ËÂı ? ÷ı‹Î_ ÷ıfiÎ ‹Î◊Î

μ’flfiÎ_ ÏÂ_√ÕÎ Ωı¥fiı ÿÒ‘fi_ ‹Î’ ΩHΉΠ≠›Ifi ¿fḻı ÷˘ ÷ı fi ΩHÎÌ Â¿Î›. ÏÂ_√ÕÎ_

…ıfiÎ_ ·Î_⁄Î_ ˢ› ÷ıfi_ ÿÒ‘ CÎb_ ˢ›, ÏÂ_√ÕÎ_ …ıfiÎ_ À<_¿Î_ ˢ› ÷ıfi_ ÿÒ‘ ±S’ ˢ›. ±Î‹

ÿÒ‘fiÎ ‹Î’fiı ΩHΉ΋Î_ ÏÂ_√ÕÎfi_ ‹Î’ ±ı ±fi’Λ »ı. ÷ı◊Ì »÷_ ±ı‰_ ’HÎ ÿÒ‘fi_ ‹Î’

ΩHÎÌ Â¿Î÷_ fi◊Ì.

(13) ωV‹flHÎ ◊‰Î◊Ì ’HÎ »÷Ì ‰V÷ ΩHÎÌ Â¿Î÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı ’Ò‰ı˝ Ωı›ı·Ì-

ΩHÎı·Ì ‰V÷fi_ ωV‹flHÎ ◊¥ √›_. ¿˘¥ ’vÊfi˘ ±Î’HÎfiı ¤Ò÷¿Î·‹Î_ ’Ïfl«› ◊›ı·˘

’HÎ ÷ı ¿Î·ÎL÷flı ¤Ò·Ì …‰Î›˘. I›Îfl⁄Îÿ ÷ı T›„@÷ ±Î_¬ Á΋ı ±Î‰ı ÷˘ ’HÎ

ωV‹flHÎÂÌ·÷ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ÷ı T›„@÷ ±˘‚¬Î÷Ì fi◊Ì. ›Îÿ ±Î‰÷Ì fi◊Ì.

(14) ÿp μ’ÿıÂ◊Ì (¬˘ÀÌ Ï¬΋HÎ◊Ì) ’HÎ »÷Ì ‰V÷ …HÎÎ÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı

Á‰Hνfi˘ … À<¿Õ˘ ˢ› ’HÎ …ı …ı ·˘¿˘fiı ⁄÷Ή̱ı ÷ı ÷ı ·˘¿˘ Á‰ı˝ (’˘÷ÎfiÌ

±iÎÎfi÷Î◊Ì) ±Î ÷˘ Ï’k΂ »ı, Ï’k΂ »ı ±Î‹ … ¿Ëı. ±ıÀ·ı ±Î’HÎı ’HÎ ‹ÎfiÌ ·¥±ı

¿ı ¬flı¬fl ±Î Ï’k΂ … »ı. ±ËŸ Á‰Hν ˢ‰Î »÷Î_ ·˘¿˘fiÎ ¬˘ÀÎ μ’ÿıÂ◊Ì »÷_ Á‰Hν

’HÎ …HÎÎ÷_ fi◊Ì. ¿·fl, ÕÌ{Î¥fi, ‹·Î›‹÷Î ‰√ıflı ⁄flÎ⁄fl Ωı¥. ÷’ÎÁÌfiı ’Á_ÿ ¿flÌfiı

·Î‰ı·Ì ÁÎÕÌ ’HÎ ·˘¿˘fiı ÿı¬ÎÕ÷Î_ ·˘¿˘ ¿Ëı ¿ı ±Î ¿·fl ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ±Î ÕÌ{Î¥fi

⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ±ı‹ CÎHÎÎfiÎ ¿Ëı‰Î◊Ì ÁÎÕÌ‹Î_ flËı·_ ÁÎflÎ’b_ »÷_ ˢ‰Î »÷Î_ ÿı¬Î÷_

fi◊Ì ±fiı ‹fi μ÷flÌ Ω› »ı. ÁÎÕÌ ’Î»Ì ±Î’‰Îfi_ ‹fi ◊Λ »ı.

(15) ‹Òœ÷Î-±iÎÎfi÷Î-ω’flÌ÷ ⁄˘‘◊Ì ’HÎ ÁΫ_ ÷k‰ …ı‹ ˢ› »ı ÷ı‹ ÿı¬Î÷_

fi◊Ì. Á‹Ω÷_ fi◊Ì. …ı‹¿ı ∞‰-±∞‰-’H›-’Î’ ±Îl‰-⁄_‘-Á_‰fl-Ïfi…˝flÎ ±fiı ‹˘ZÎ

±Î fi‰ ÷k‰˘ »ı. ’fl_÷ ω’flÌ÷ ÿ½fi‰Î‚Î_ ÂÎj΢fiÎ ±P›ÎÁ◊Ì ‹Òœ÷ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ÁI›

V‰w’ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì.

(16) ÁflªÃ¢ Œ‡Ê¸Ÿ¢ ÿ·Ê¢ à = …ıfiı «ZÎ◊Ì Ωı‰ÎfiÌ Â„@÷ «Î·Ì √¥ »ı ÷ı

ωÿ½fi. «ZÎfiÌ ºÏp ωfiÎfiÎ ∞‰˘, Á‰˝◊Î ±Î_¬ı ±_‘ ⁄fiı·Î ±ÎI‹Î±˘ Á΋ı »÷Ì

CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ‰V÷±˘ Ωı¥ ¿÷Î fi◊Ì. ±Î ωʛ‹Î_ ωÿ½fiI‰-±_‘I‰ ¿ÎflHÎ »ı.

(17) flÊœ¸ÄÿÊÁŒÁfl∑§Ê⁄UÊØ = T≤©Î‰V◊ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ÂflÌfl, ¥„Lƒ›˘ ±fiı V‹flH΄@÷

‰√ıflı ‹_ÿ ’Õ‰Î◊Ì ±fiı «ZÎ ±ÎÏÿ‹Î_ ω¿ÎflωÂıÊ ◊‰Î◊Ì »÷Ì ‰V÷ ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì. ¤·ı

’Ò‰ı˝ Ωı›ı·Ì ˢ›, ŒflÌ◊Ì ÷ı ‰V÷ Á΋ı ±Î‰ı ÷˘ ’HÎ ΩHÎÌ Â¿Î÷Ì fi◊Ì.

(18) •Á∑˝§ÿÊ× = ¤ÒÏ‹fiÌ ±_ÿfl flËı·Î_ T≤ZÎÎÏÿfiÎ_ …ı ‹Ò‚Ì›Î_ ‰√ıflı »ı ÷ı Á÷˚

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ222

»ı. ÷˘ ’HÎ ÷ı ÿı¬Î÷Î_ fi◊Ì. ÷ıfi_ ¿ÎflHÎ ÷ı ‹Ò‚Ì›Î_ ‰√ıflı μ’flfiÌ …ı ¤ÒÏ‹ »ı ÷ıfiÌ

¬fifiÎÏÿ Ïø›Î fi ¿fl‰Î◊Ì ‹ÎÀÌ◊Ì œ_¿Î›ı·Î_ »ı. ‹ÎÀı ÷ı ‹Ò‚Ì›Î_ ÿı¬Î÷Î_ fi◊Ì. ±ËŸ

¬fifi ±ÎÏÿfiÌ ±Ïø›Î ¿ÎflHÎ »ı.

(19) •ŸÁœª◊ = ±P›ÎÁ fi ¿fl‰Î◊Ì fi …HÎΛ. …ı‹¿ı ¿˘¥’HÎ ÂÎj΢fiÎ

±◊˘˝ ÷ı ÷ı ÂÎj΢‹Î_ ÷˘ »ı …. ’fl_÷ ÷ı ±◊˘˝ ¤HΉÎfi˘ ±P›ÎÁ fi ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı,

√v√‹ ¶ÎflÎ ÁÎ_¤‚‰Î‹Î_ fi ±Î‰ı ÷˘ ÷ı‹Î_ flËı·Î »÷Î ±◊˘˝ ’HÎ ÿı¬Î÷Î fi◊Ì,

Á‹Ω÷Î fi◊Ì.

(20) ∑§Ê‹Áfl¬˝∑§·¸ = …ı ‰V÷±˘ ¿Î·◊Ì CÎHÎÌ … ÿÒfl ˢ›, ÷˘ ÷ı ‰V÷

Á_ÁÎfl‹Î_ ˢ‰Î »÷Î_ ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı ¤Ò÷¿Î·‹Î_ ◊›ı·Î ∑ʤÿı‰, ±Ï…÷fiÎ◊ ≠¤

‰√ıflı ÷Ì◊*¿fl ¤√‰L÷˘ ÷◊Î ¤Îω‹Î_ ◊fiÎflÎ ’•fiΤÎÏÿ ÷Ì◊*¿fl ¤√‰_÷˘ ¿Î·◊Ì

CÎHÎÎ ÿÒfl »ı. ‹ÎÀı ÿı¬Î÷Î fi◊Ì.

(21) Sfl÷ÊflÁfl¬˝∑§·¸ = …ı ‰V÷ V‰¤Î‰◊Ì … ÿı¬Î‰Îfiı ›˘B› fi ˢ›, ±ºU›

… ˢ› ÷ı‰Ì ‰V÷ Á_ÁÎfl‹Î_ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı ±Î¿ÎƒT›, ‘‹Î˝„V÷¿Î›,

±‘‹Î˝„V÷¿Î›ÎÏÿ ƒT›, Ï’ÂΫ, ¤Ò÷, ‰√ıflı T›_÷flÎÏÿ ÿı‰˘.

±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı ‰V÷ ωz‹Îfi ˢ› »÷Î_ «ZÎ◊Ì fi ÿı¬Î›, ÷ıfiÎ_ ±ı¿‰ÌÁ

¿ÎflH΢ »ı. ÷ı‹Î_◊Ì ÂflÌfl‹Î_ ≠‰ı ¿fl÷˘ ±fiı fiÌ¿‚÷˘ ±ÎI‹Î Á÷˚ »ı ±fiı ÷ı ’HÎ

÷ˆ…Á-¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl ÁÎ◊ı »ı. ±◊ν÷˚ ÁÒZ‹ ÂflÌfl˘◊Ì ÁÂflÌflÌ »ı. »÷Î_ …ı fi◊Ì ÿı¬Î÷˘

÷ıfi_ ¿ÎflHÎ ±ı »ı ¿ı ±ÎI‹Î ±‹Ò÷˝ »ı. ‹ÎÀı ±ı¿‰ÌÁ‹Î ¿ÎflHÎ◊Ì ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì. ±fiı

÷ıfiÌ ÁÎ◊ıfi_ ÷ˆ…Á-¿Î‹˝HÎ …ı ÂflÌfl »ı ÷ı ±Ï÷› ÁÒZ‹ »ı. ‹ÎÀı ±Ï÷Á˙ZQ› fi΋fiÎ

hÎÌΩ ¿ÎflHÎ◊Ì ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı ±ÎI‹Î ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ±fiı ÷ˆ…Á-¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl

±Ï÷› ÁÒZ‹ ˢ‰Î◊Ì-ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ÷ı …HÎÎ÷Î_ fi◊Ì. ’fl_÷ ÷ı ±ÎI‹Î ±fiı ÷ˆ…Á

¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl ¬flf≤_√ ±fiı ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿfiÌ …ı‹ ±Á÷˚ »ı ‹ÎÀı fi◊Ì ÿı¬Î÷Î_ ±ı‹

fi◊Ì. Á÷˚ »ı ’HÎ ±‹Ò÷˝ ±fiı ÁÒZ‹ ˢ‰Î◊Ì ÿı¬Î÷Î_ fi◊Ì.

≠ë - …ı ±Á÷˚ ˢ› »ı ÷ıfiÌ ’HÎ ¬flf≤_√ÎÏÿfiÌ …ı‹ ±fi’·„O‘ ˢ› »ı ±fiı

…ı Á÷˚ ˢ› »ı ÷ıfiÌ ’HÎ μ’fl˘@÷ 21 ¿ÎflH΢◊Ì ±fi’·„O‘ ˢ› »ı. I›Î_ ±ÎI‹ƒT›fiÌ

…ı ±fi’·„O‘ »ı. ÷ı ±Á÷˚ ˢ‰Î◊Ì ≠◊‹ fi_⁄flfiÌ ±fi’·„O‘ fi◊Ì. ’fl_÷ Á÷˚ »ı »÷Î_

21 ¿ÎflH΢‹Î_fiÎ ±ı¿‰ÌÁ‹Î ¿ÎflHÎ◊Ì … ±fi’·„O‘ »ı. ±Î‰˘ ÏfiHν› ¿˘fiÎ◊Ì ÂÎfiÎ

±Î‘Îflı ¿fl‰˘ ? ¬flf≤_√fiÌ …ı‹ ±Á÷˚ »ı ‹ÎÀı ±fi’·„O‘ »ı. ±Î‹ ¿ı‹ fi ¿Ëı‰Î› ?

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 223

μkÎfl - ±fiı¿ ±fi‹Îfi˘ ¶ÎflÎ ÷ı ±ÎI‹Îfi_ ±„V÷I‰ ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ÁÎ◊ıfiÎ ±fiı

Ë‹HÎÎ_ … ‰Î›¤ÒÏ÷ ÁÎ◊ıfiÎ ‰Îÿ‹Î_ ÏÁ© ¿fl‰Î‹Î_ ±ÎT›_ »ı. ‹ÎÀı ±ÎI‹Î Á÷˚ »ı ±Á÷˚

fi◊Ì. Œ@÷ ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ±fiı ÷ıfiÌ ÁÎ◊ıfi_ ÷ˆ…Á-¿Î‹˝HÎÂflÌfl ÁÒZ‹ ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÌ

±fi’·„O‘ »ı. ÷ı◊Ì ÷ıfiÌ μ’·„O‘ ◊÷Ì fi◊Ì. ±ËŸ Á÷˚fiÌ … ±fi’·„O‘ ΩHΉÌ.

––1682-1683––

‰ıÿ‹Î_ ¿Ëı·Î_ ’ÿ˘ ¶ÎflÎ ’HÎ ÿıË◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰Î ±ÎI‹ÎfiÌ ÏÁÏ© ¿flı »ı -

Œ„UÊáÊááÊ fl Á¡∞, ¡◊ÁǪ„UÙûÊÊߢ ‚Ǫ∑§Ê◊S‚ –flÿÁflÁ„Uÿ¢ Áfl„UááÊß, ŒÊáÊÊß»§‹¢ ø ‹ÙÿÁê◊ H1684H

(Œ„UÊŸãÿ flÊ ¡Ëfl ÿŒÁÇŸ„UÙòÊÊÁŒ Sflª¸∑§Ê◊Sÿ – flŒÁflÁ„Uâ Áfl„UãÿÃ, ŒÊŸÊÁŒ»§‹¢ ø ‹Ù∑§ H)

√Î◊Î◊˝ - Ωı ∞‰fiı ÿıË◊Ì ±Ï¤Lfi ‹Îfi̱ı ±ıÀ·ı ¿ı ÂflÌfl ±ı … ∞‰ »ı ±Î‹

‹Îfi̱ı ÷˘ V‰√˝fiÌ ¥E»Î‰Î‚Îfiı ±„BfiˢhÎÎÏÿ ›iÎ ¿fl‰Îfi_ …ı ¿èÎ_ »ı ÷ı ±fiı ·˘¿‹Î_

ÿÎfiÎÏÿ …ı ‘‹Î˝fiqÎfi˘ ◊Λ »ı ÷ıfi_ Œ‚ ±Î ⁄Lfiı ‰V÷±˘ CÎÀÂı fiËŸ, ÏfiWŒ‚ ◊Âı.

––1684––

ω‰ı«fi - ‰ıÿ‹Î_ ¿Ëı·Î_ ¿ıÀ·Î¿ ’ÿ˘◊Ì ’HÎ ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰Î ±ÎI‹ÎfiÌ

ÏÁÏ© ◊Λ »ı. ÷ı …HÎΉ÷Î_ ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ¿Ëı »ı ¿ı Ωı ±Î ∞‰ƒT› ÿıË◊Ì

ϤLfi fi … ˢ› ±fiı ÿıË ±ı … ∞‰ ˢ› ÷˘ V‰√˝fiÌ ¿Î‹fiΉ΂αı ±„BfiˢhÎÎÏÿ

›iÎ ¿fl‰Î Ωı¥±ı ±Î‰_ …ı ‰ıÿÂÎj΋Î_ ω‘Îfi »ı ÷ı CÎÀÂı fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ÿıË ±ı …

Ωı ∞‰ ˢ› ÷˘ ÿıËfi˘ ÷˘ ±ËŸ … ±„BfiÁ_V¿Îfl ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ±ıÀ·ı ÿıË ÷˘

⁄‚Ìfiı flά ◊¥ Ω› »ı ±fiı ÿıË◊Ì Ï¤Lfi ∞‰ Ωı fi ˢ› ÷˘ ±„BfiˢhÎÎÏÿ ›iÎ

¿fl‰Î ¶ÎflÎ V‰√˝‹Î_ …Âı ¿˘HÎ ? V‰√˝fiÎ_ Œ‚ ¤˘√‰Âı ¿˘HÎ ? V‰√˝‹Î_ …fiÎfl ¿˘¥

flèÎ_ … fiËŸ. ÷ı◊Ì ‰ıÿ’ÿ˘fi_ ω‘Îfi T›◊˝ ◊Âı.

÷◊Î ±Î ·˘¿‹Î_ ÿÎfi-’fl˘’¿Îfl ·˘¿Áı‰Î ±ÎÏÿ T›Î‰ËÎÏfl¿ ±ı‰Î_ ‘‹˝fiÎ_ …ı …ı

¿Î›˘˝ ¿fl‰Î-¿flΉ‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı ÷ıfiÎ Œ‚fiı ¤˘√‰fiÎfl˘ ¿˘¥ … fiËŸ ˢ‰Î◊Ì ÷ı

±fiqÎfi˘ ’HÎ ÏfiWŒ‚ …Âı. ÿÎfiÎÏÿ ‘‹˝Ïø›Îfi_ Œ‚ ¿˘fiı ≠ÎM÷ ◊Âı ? ÿÎfiÎÏÿ ¿fl˘ ¿ı

ÏË_ÁÎÏÿ ’Î’¿Î›˘˝ ¿fl˘, ÷ıfi_ ¿_¥ Œ‚ flËıÂı fiËŸ ±fiı Ωı ±Î‹ … ˢ› ÷˘ ±Î …√÷‹Î_

’Î’-’H›fiÌ T›‰V◊Î … flËıÂı fiËŸ. ÿÎfiÎÏÿ ¿fl˘ ¿ı ÏË_ÁÎÏÿ ¿fl˘ ’λ‚ ¿_¥ Œ‚ »ı

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ224

… fiËŸ. ±Î‹ ‹Îfi‰Î◊Ì ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ CÎHÎÌ … ±T›‰V◊Î ◊Λ. ‹ÎÀı ’HÎ Ëı ‰Î›¤ÒÏ÷ !

÷‹Îflı Á‹…‰_ Ωı¥±ı ¿ı ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘ ±ÎI‹Î »ı. ––1684––

Ëı ‰Î›¤ÒÏ÷ ! ÷‹fiı ’flV’fl ωv© ±ı‰Î_ ‰ıÿ˘fiÎ_ ’ÿ˘fiÎ l‰HÎ ‹ÎhÎ◊Ì ±Î ∞‰

±fiı ÂflÌfl ϤLfi »ı ¿ı ±Ï¤Lfi »ı. ±ı‰˘ Á_ÿıË ◊›ı·˘ »ı. ’fl_÷ ÷ı ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ÁΫÎ

±◊˝fiı ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ı ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ÁΫΠ±◊˝fiı ÷‹ı ÁÎ_¤‚˘. ±Î ≠‹ÎHÎı

‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ±◊˝¿◊fi ¶ÎflÎ ‰Î›¤ÒÏ÷fiÎ Á_ÿıËfiı ÿÒfl ¿fl÷Î ¤√‰Îfi …HÎΉı »ı ¿ı -

ÁflááÊÊáÊÉÊáÊÊ߸áÊ¢, flÿ¬ÿÊáÊ¢ Ã◊àÕ◊ÁflŒ¢ÃÙ –Œ„UÊáÊááÊ¢ ◊ãŸÁ‚, ÃÊáÊ¢ ø ¬ÿÊáÊ◊ÿ◊àÕÙ H1685H

(ÁflôÊÊŸÉʟʌ˟ʢ flŒ¬ŒÊŸÊ¢ àfl◊Õ¸◊ÁflŒŸ˜ – Œ„UÊŸãÿ¢ ◊ãÿ‚, ÷Ê@ ¬ŒÊŸÊ◊ÿ◊Õ¸— H)

√Î◊Î◊˝ - ““ÁflôÊÊŸÉÊŸ”” ¥I›ÎÏÿ ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ±◊˝fiı fi ΩHÎ÷Î ±ı‰Î ÷‹ı ÿıË◊Ì

±ÎI‹Îfiı ±Ï¤Lfi ‹Îfi˘ »˘. ’fl_÷ ÷ı ‰ıÿ’ÿ˘fi˘ ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı. ––1685––

ω‰ı«fi - Ëı ‰Î›¤ÒÏ÷ ! ““ÁflôÊÊŸÉÊŸ ∞flÒÃèÿÙ ÷ÍÃèÿ— ‚◊ÈàÕÊÿ ÃÊãÿflÊŸÈÁflŸ‡ÿÁÃ,Ÿ ¬˝àÿ‚ÜôÊÊ •ÁSÔ” ¥I›ÎÏÿ …ı ‰ıÿ‰Î@›˘ »ı ÷ıfiÎ ±◊˘˝ ÷‹ı ±ÎI‹ÎfiÎ fi΄V÷I‰‹Î_ ¿fl˘

»˘ ±fiı ““•ÁÇŸ„UÙòÊ¢ ¡È„ÈUÿÊØ Sflª¸∑§Ê◊—”” ±ı ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ±◊˘˝ ÷‹ı ±ÎI‹ÎfiÎ ±„V÷I‰‹Î_

¿fl˘ »˘. ±Î‹ ’flV’fl ωv© ±◊˝‰Î‚Î_ ’ÿ˘fiÎ l‰HÎ◊Ì ÷‹fiı Â_¿Î ◊¥ »ı ¿ı ÂflÌfl◊Ì

ϤLfi ∞‰ ‹Îfi‰˘ ¿ı ÂflÌfl ±ı … ∞‰ »ı ±Î‹ ‹Îfi‰_. ’flV’fl ωv© ±◊˝‰Î‚Î ’ÿ˘fi_

l‰HÎ ±ı … ±Î Â_¿Îfi_ ‹Ò· ¿ÎflHÎ »ı. ’fl_÷ ““ÁflôÊÊŸÉÊŸ”” ¥I›ÎÏÿ …ı ≠◊‹ ¿Ëı·Î_ ’ÿ˘

»ı. ÷ıfi˘ ÁΫ˘ ±◊˝ ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì ±fiı ÷‹ı …ı ±◊˝ ¿fl˘ »˘ ÷ı Ï‹J›Î ±◊˝ »ı.

““ÁflôÊÊŸÉÊŸ”” ¥I›ÎÏÿ ’ÿ˘fi˘ ±◊˝ ÷‹ı ±Î ≠‹ÎHÎı ¿fl˘ »˘ ¿ı - ωiÎÎfiCÎfi

V‰w’ ±ı‰˘ ±Î ±ÎI‹Î M≤J‰Ì ±ÎÏÿ ’Î_« ¤Ò÷˘◊Ì … μI’Lfi ◊Λ »ı ±fiı μI’Lfi ◊¥fiı

÷ıfiΠω·›fiÌ ’λ‚ ±Î ±ÎI‹Îfi˘ ’HÎ fiΠ◊Λ »ı. ’fl¤‰-’Ò‰˝¤‰ …ı‰Ì ¿˘¥ Á_iÎÎ

fi◊Ì. ±Î ≠‹ÎHÎı ÷‹Îfl˘ ¿flı·˘ ±◊˝ »ı. ’fl_÷ ÷ı ±◊˝ ÁΫ˘ fi◊Ì. ÷ıfi˘ ÁΫ˘ ±◊˝

±Î ≠‹ÎHÎı »ı ¿ı - ωiÎÎfifiÎ CÎfiV‰w’ ±Î ±ÎI‹Î »ı. ÷ı ’Î_«¤Ò÷˘fiÎ ⁄fiı·Î CÎÀ-

’À ±ÎÏÿ iÎı› ’ÿÎ◊˘˝fiı ΩHΉÎw’ı ÷ı ÷ı ωʛfiÎ μ’›˘√V‰w’ı μI’Lfi ◊Λ »ı. ±ıÀ·ı

¿ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı ±fiı ÷ı ÷ı ωʛfi˘ μ’›˘√ Á‹ÎM÷ ◊÷Î_ ÷ı‰Î ÷ı‰Î μ’›˘√ V‰w’ı

fiΠ’΋ı »ı. (’fl_÷ ±ÎI‹Î Á‰˝◊Î fi‰˘ @›Îflı› ’HÎ μI’Lfi ◊÷˘ fi◊Ì ±fiı @›Îflı›

√HΑfl‰Îÿ hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ 225

’HÎ fiΠ’΋÷˘ fi◊Ì.) ¿˘¥’HÎ fi‰Î ωʛfiÎ μ’›˘√¿Î·‹Î_ ’Ò‰˝¿Î·fiΠωʛfiÌ

iÎÎfiÁ_iÎΠωz‹Îfi’HÎı ≠‰÷˝÷Ì fi◊Ì. μ’›˘√‘‹˝fiı ±Îl›Ì ±Î ±ÎI‹Î μI’Îÿ-

ωfiÎÂÂÎ·Ì »ı. ±Î‰˘ ÁΫ˘ ±◊˝ ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷‹fiı ±Î Â_¿Î ◊›ı·Ì »ı.

±Î ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ÁΫΠ±◊ ˝ ¥Lƒ¤ÒÏ÷ ÁÎ◊ıfiÎ ‰Îÿ≠Á_√ı √Î◊Î fi_⁄fl 1588 ◊Ì 1603

‹Î_ ‰‘Îflı ««ı˝·Î »ı. I›Î_◊Ì Ωı¥ ·ı‰Î ¤·Î‹HÎ »ı.

÷◊Î ’Ò‰ı˝ ±Î‰Ì √›ı·Ì 1567 ‹Ì √Î◊΋Î_ ±Î … ¿ÎflHÎ◊Ì ¿èÎ_ Ë÷_ ¿ı

““ÂflÌflÎI‹¿’HÎı ⁄fiı·˘ ±Î ’Î_« ¤Ò÷˘fi˘ …ı Á_CÎÎ÷ »ı ÷ıfi˘ ¿˘¥¿ ±‰U› ¿÷ν »ı.

¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı T›‰„V◊÷’HÎı √˘Ã‰Î›ı·Î V‰w’ı ≠Ï÷Ïfi›÷ ±Î¿Îfl‰Î‚˘ Á_CÎÎ÷ »ı. ÷ı◊Ì

CÎÕÎfiÌ …ı‹ ÷ıfi˘ ¿˘¥¿ ¿÷ν »ı …ı ÷ı Á_CÎÎ÷fi˘ ¿÷ν »ı. ÷ı … ¤Ò÷ÎI‹¿ÂflÌfl◊Ì Ï¤Lfi

±ı‰˘ ∞‰ »ı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ ±fiı¿ ±fi‹Îfi˘◊Ì ’HÎ ÂflÌfl◊Ì ±Ï÷Ïfl@÷ ±ı‰Î ∞‰fiÌ

ÏÁÏ© ’Ò‰ı˝ ¿flı·Ì »ı ÷◊Î ’Î_« ¤Ò÷˘fiÎ ⁄fiı·Î ÂflÌfl◊Ì ±ÎI‹Î ±ı ϤLfi ƒT› »ı. ±Î‰_

Á‹Ω‰fiÎflÎ_ ‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘ ÷‹fiı ’HÎ ¿_ÃV◊ »ı ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

““‚àÿŸ ‹èÿSì‚Ê sÔ· ’˝rÊÔøÿ¸áÊ ÁŸàÿ¢ ÖÿÙÁÃ◊¸ÿÙ Áfl‡ÊÈhÙ, ÿ¢ ¬‡ÿÁãà œË⁄UÊÿÃÿ— ‚¢ÿÃÊà◊ÊŸ—”” ßàÿÊÁŒ

ÏfiI› iÎÎfi‹› ±fiı ω© ±ı‰˘ ±Î ±ÎI‹Î ÁI› ‰Õı, ÷’ ‰Õı ±fiı ⁄˛õ«›˝

‰Õı ≠ÎM÷ ¿fl‰Î ·Î›¿ »ı. Á_›‹Ì »ı ±ÎI‹Î …ıfi˘ ±ı‰Î ‘Ìfl Á_›‹Ì’vÊ˘ …ı ±ÎI‹Îfiı

Ωı¥ ¿ı »ı. ±Î ’Îà ¤Ò÷˘◊Ì Ï¤Lfi ±ÎI‹Î »ı. ±Î‹ V’p ÏÁ© ¿flı »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı Ëı ‰Î›¤ÒÏ÷ ! Á‰ı˝ ’HÎ ‰ıÿ˘fiÎ_ ’ÿ˘ ’Î_« ¤Ò÷˘fiÎ ⁄fiı·Î ÂflÌfl◊Ì

±Î ±ÎI‹÷k‰fiı ϤLfi … ÏÁ© ¿flı »ı. ±Î ¿ÎflHÎı ¤ıÿ≠Ï÷’Îÿ¿ ‰ıÿ‰Î@›˘◊Ì ’HÎ

¤Ò÷˘◊Ì ±Ï÷Ïfl@÷ ∞‰ »ı ±ı‹ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl ¿fl˘. ––1685––

±Î ≠‹ÎHÎı ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl ≠¤ ‰Õı ‰Î›¤ÒÏ÷fi˘ Á_› »ıÿΛı »÷ı

‰Î›¤ÒÏ÷±ı Â_ ¿›* ? ÷ı ˉı ¿Ëı »ı.

Á¿UãŸÁê◊ ‚¢‚ÿÁê◊, Á¡áÊáÊ¢ ¡⁄UÊ◊⁄UáÊÁflå¬◊ÈP§áÊ¢ –‚Ù ‚◊áÊÙ ¬√flß•Ù, ¬¢øÁ„¢U ‚„U π¢Á«Uÿ‚∞Á„¢U H1686H

(Á¿U㟠‚¢‡Êÿ, Á¡ŸŸ ¡⁄UÊ◊⁄UáÊÁfl¬˝◊ÈÄß – ‚ üÊ◊áÊ— ¬˝fl˝Á¡Ã—, ¬@Á÷S‚„U πÁá«U∑§‡ÊÃÒ— H)

hÎÌΩ √HΑfl - ‰Î›¤ÒÏ÷ √HΑfl‰Îÿ226

√Î◊Î◊˝ - …flÎ ±fiı ‹flHÎ◊Ì ‹@÷ ⁄fiı·Î ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl ≠¤ ‰Õı

‰Î›¤ÒÏ÷fi˘ Á_› »ıÿΛı »÷ı ’Î_«Á˘ ÏÂW›˘ ÁÎ◊ı ÷ı l‹HÎ ÿÌÏZÎ÷ ◊›Î. ––1686––

ω‰ı«fi - ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤fiÌ ÷¿˝›@÷ ±Q≤÷‰ÎHÎÌ ÁÎ_¤‚Ìfiı ‰Î›¤ÒÏ÷fi˘

Á_› »ıÿΛ˘. ’fl‹ÎI‹Îfi˘ ±Î «fl‹ ¤‰ »ı. ±ıÀ·ı …flÎ (CÎÕ’HÎ) ±fiı ‹flHÎ (Q≤I›)

Ë…\ ±Î‰‰Îfi_ ÷˘ »ı …. ’fl_÷ I›Îfl⁄Îÿ @›Îflı› ’HÎ …flÎ-‹flHÎ ±Î‰‰ÎfiÎ_ fi◊Ì. Œ@÷

±Î ¤‰Á_⁄_‘Ì ±ı¿ … ‰Îfl ±Î‰‰ÎfiÎ_ ˢ‰Î◊Ì ±fiı ÷ı ’HÎ ¿ı‰·Ì’fl‹ÎI‹Î ˢ‰Î◊Ì

flÏ÷-±flÏ÷ ωfiÎfiΠˢ‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı Á‹ÎÏ‘‹flHÎ ’΋‰ÎfiΠˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÌ Ï‰‰ZÎÎ ¿fl‰Î‹Î_

±Î‰Ì fi◊Ì. ÷ı◊Ì ‹Ò·√Î◊΋Î_ …flÎ-‹flHÎ◊Ì ‹¿Î›ı·Î ±ı‰˘ ’Îà »ı.

÷◊Î ¤√‰ÎfifiÌ ‰ÎHÎÌ ÁÎ_¤‚Ìfiı l‹HÎ ±ı‰Î ‰Î›¤ÒÏ÷ ÿÌÏZÎ÷ ◊›Î. ±Î ‰Î@›

’HÎ Ïfiç›fi›fiÌ ºÏp±ı ¿Ëı· »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ≠◊‹◊Ì Ωı l‹HÎ … ˢ› ÷˘ ÿÌÏZÎ÷

◊›ı·Î … Ë÷Î, ÷ı±˘fiı ÿÌZÎÎ ·ı‰ÎfiÌ flËı÷Ì … fi◊Ì. ÷ı◊Ì T›‰ËÎflfi›◊Ì ±ÿÌÏZÎ÷ ˢ›

÷ı … ÿÌZÎÎ ·ı »ı. ’fl_÷ Ïfiç›fi›◊Ì F›Î_ Á‘Ì ±Î ∞‰ ±ÿÌÏZÎ÷ »ı I›Î_ Á‘Ì ÿÌZÎÎ

·ı÷˘ fi◊Ì ±fiı …ı Á‹›ı ÿÌZÎÎ ·ı »ı ÷ı Á‹›ı ÷ı ÿÌÏZÎ÷ ⁄fiı·˘ ˢ‰Î◊Ì l‹HÎ ¿Ëı‰Î›

»ı. ÷ı◊Ì ÿÌÏZÎ÷ ◊›ı·Î ±◊ν÷˚ l‹HÎ ◊›ı·Î ±ı‰Î ÷ı ÿÌZÎÎ ·ı »ı ±Î‹ ¿Ëı‰Î› »ı.

T›‰ËÎflfi› ¿ÎflHÎ ±fiı ¿Î›˝fi˘ ¤ıÿ V‰Ì¿Îflı »ı. Ïfiç›fi› ¿ÎflHÎ ±fiı ¿Î›˝fi˘ ±¤ıÿ

V‰Ì¿Îflı »ı. ±Î ωʛ‹Î_ ω‰ZÎÎfiÌ … ≠‘Îfi÷Î ΩHΉÌ. ±Î ≠‹ÎHÎı hÎÌΩ ‰Î›¤ÒÏ÷

√HΑflfiÌ ‰Îÿ««Î˝ Á‹ÎM÷ ◊¥. ––1686––

hÎÌΩ √HΑfl lÌ ‰Î›¤ÒÏ÷fi˘ ‰Îÿ Á‹ÎM÷ ◊›˘.

Printed & Composed ByBHARAT GRAPHICS7, New Market, Panjarapole, Relief Road, Ahmedabad-380 001Guj (ind).Ph. : 079-22134176, Mob. 9925020106 (Bharatbhai),Email : bharatgraphics1@gmail.com

–– T›@÷ fi΋fiÎ «˘◊Î √HΑfl ––

ˉı T›@÷ fi΋fiÎ «˘◊Î √HΑflfi˘ ‰Î÷ν·Î’ Á‹Ω‰ı »ı -

à ¬√flß∞ ‚Ù©¢U, ÁflÿûÊÈ •Êªë¿Uß Á¡áÊ‚ªÊ‚¢ –

flìÊÊÁ◊ áÊ fl¢ŒÊÁ◊, fl¢ÁŒûÊÊ ¬îÊÈflÊ‚ÊÁ◊ H1687H

(ÃÊŸ˜ ¬˝fl˝Á¡ÃÊŸ˜ üÊÈàflÊ, √ÿÄà •Êªë¿UÁà Á¡Ÿ‚∑§Ê‡Ê◊˜ –

fl˝¡ÊÁ◊ flãŒ, flÁãŒàflÊ ¬ÿȸ¬Ê‚ H)

√Î◊Î◊˝ - ÷ı hÎHÎı ¤Î¥±˘fiı ÿÌÏZÎ÷ ◊›ı·Î ÁÎ_¤‚Ìfiı T›@÷ fi΋fiÎ «˘◊Î

’_ÏÕ÷⁄˛ÎõHÎ Ï…fiırfl ’fl‹ÎI‹Î ’ÎÁı ±Î‰ı »ı. ‹fi‹Î_ ω«Îflı »ı ¿ı Ë_ ’HÎ I›Î_ Ω™,

‰Lÿfi ¿v_ ±fiı ‰_ÿfi ¿flÌfiı Áı‰Î ¿v_. ––1687––

ω‰ı«fi - ¥Lƒ¤ÒÏ÷-±„Bfi¤ÒÏ÷ ±fiı ‰Î›¤ÒÏ÷ ±ı‹ hÎHÎı ¤Î¥±˘ ¿ı …ı±˘

‹ËÎω¶Îfi Ë÷Î. ‰Îÿω‰Îÿ‹Î_ ⁄·‰Îfi ›˘©Î …ı‰Î Ë÷Î. ¿˘¥◊Ì ’flΤ‰ fi ’΋ı ÷ı‰Î

Ë÷Î. ÷ı±˘ ’HÎ …ı±˘fiÌ ’ÎÁı ËÎflÌ √›Î ÷◊Î ËÎflÌ √›Î ±ıÀ·_ … fiËŸ ’fl_÷ ÷ı±˘fiÎ

ÏÂW› ⁄fiÌ √›Î, ÷ı‹fiÌ ’ÎÁı ≠‰˛F›Î ·Ì‘Ì. ‹ÎÀı ±‰U› ±Î ÁΫΠÁ‰˝iÎ … »ı.

…ˆfi˘fiÎ «˘‰ÌÁ‹Î ÷Ì◊*¿fl ≠¤ lÌ ‹ËΉÌflV‰Î‹Ì … »ı. Ë_ ’HÎ …SÿÌ …SÿÌ Ω™.

÷ı±˘fiı ‰_ÿfi ¿v_ ±fiı ‰_ÿfi ¿flÌfiı ÷ı±˘fiÌ Áı‰Î ¿v_. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiΠω«Îfl˘ ¿flÌfiı

T›@÷ fi΋fiΠ϶Ωı’ÎK›Î› ’˘÷ÎfiÎ V◊Îfi◊Ì fiÌ¿Y›Î ±fiı ’fl‹ÎI‹ÎfiÌ ’ÎÁı ±ÎT›Î,

I›Îfl⁄Îÿ ¤√‰Îfiı Â_ ¿›*, ÷ı ˉı ’»ÌfiÌ √Î◊΋Î_ …HÎΉı »ı. ––1687––

•Ê÷_ÔUÙ ÿ Á¡áÊáÊ¢, ¡Êß¡⁄UÊ◊⁄UáÊÁflå¬◊ÈP§áÊ¢ –

ŸÊ◊áÊU ÿ ªÙûÊáÊ ÿ, ‚√flááÊÍ ‚√flŒÁ⁄U‚Ë áÊ¢ H1688H

(•Ê÷ÊÁ·Ãp Á¡ŸŸ, ¡ÊÁá⁄UÊ◊⁄UáÊÁfl¬˝◊ÈÄß –

ŸÊêŸÊ ø ªÙòÊáÊ ø, ‚fl¸ôÊŸ ‚fl¸ŒÁ‡Ê¸ŸÊ H)

√Î◊Î◊˝ - …L‹-…flÎ ±fiı Q≤I›◊Ì ‹@÷ ◊›ı·Î, Á‰˝iÎ ±fiı Á‰˝ÿÂa ±ı‰Î

Ï…fiırfl lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ‰Õı fi΋ ±fiı √˘hÎ’Ò‰˝¿ ÷ı T›@÷ ’_ÏÕ÷fiı ⁄˘·Î‰Î›Î.

––1688––

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ228

ω‰ı«fi - …L‹-…flÎ ±fiı Q≤I›fiı Ï…÷fiÎflÎ Á‰˝iÎ ±fiı Á‰˝ÿÂa ±ı‰Î ÷Ì◊*¿fl

’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl ≠¤ ‰Õı Ëı T›@÷ ! ÷‹ı ¤·ı ±ÎT›Î. ±ı‹ ¿ËÌfiı ⁄˘·ÎT›Î.

±fiı ¿èÎ_ ¿ı ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ’HÎ ±ı¿ Â_¿Î »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı T›@÷ ’_ÏÕ÷ ¿_¥ ’HÎ ⁄˘·ı

÷ı ’Ëı·Î_ … ’fl‹ÎI‹Î±ı ¿ı‰·iÎÎfi◊Ì Ωı¥fiı ÷ı‹fiÎ xÿ›fiÎ Á_›fiı ¿Ëı‰ÎfiÌ Âw±Î÷

¿flÌ. ±Î Ωı¥fiı T›@÷’_ÏÕ÷ ‹fi‹Î_ ±Îç›˝ ’ÎQ›Î. ¿_¥¿ ±Ë˘¤Î‰ ÷˘ ’Ëı·ı◊Ì … Ë÷˘

’HÎ ¿_¥ ’HÎ ’Ò»uΠωfiÎ xÿ›fiÎ Á_›fiı ›◊΄V◊÷’HÎı ⁄˘·÷Î Ωı¥fiı T›@÷ ’_ÏÕ÷fiı

’fl‹ÎI‹Î ≠I›ı ±Ë˘¤Î‰fiÌ T≤Ï© ◊¥. ωÂ΂ ’Ê˝ÿÎ Ωı‰Î◊Ì ±fiı ±Q≤÷‰ÎHÎÌ ÁÎ_¤‚‰Î◊Ì

’HÎ CÎHÎÎ ±Ë˘¤Î‰fiÌ ±fiı ’ÒF›¤Î‰fiÌ T≤Ï© ◊¥. ––1688––

Á∑¢§ ◊ááÊ •ÁàÕ ÷ÍÿÊ, ©UŒÊ„ÈU ŸÁàÕÁûÊ ‚¢‚•Ù ÃÈÖ¤Ê –flÿ¬ÿÊáÊ ÿ •àÕ¢, Ÿ ÿÊáÊÁ‚ ÃÁ‚◊Ù •àÕÙ H1689H

(Á∑¢§ ◊ãÿ‚ ‚Áãà ÷ÍÃÊãÿÈÃÊ„UÙ Ÿ ‚ãÃËÁà ‚¢‡ÊÿSÃfl –flŒ¬ŒÊŸÊ¢ øÊÕZ, Ÿ ¡ÊŸÊÁ‚ ÷Ê◊ÿ◊Õ¸— H)

√Î◊Î◊˝ - M≤J‰Ì ±ÎÏÿ ’Î_« ¤Ò÷˘ »ı ¿ı fi◊Ì ±Î‰˘ Á_› Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! ÷‹fiı

»ı. ’HÎ ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ±◊˝fiı ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı. ––1689––

ω‰ı«fi - M≤J‰Ì, ’ÎHÎÌ, ±„Bfi, ‰Î› ±fiı ±Î¿Î ±Î fi΋fiÎ_ ’Î_« ¤Ò÷˘

…√÷‹Î_ ≠ÏÁ© »ı. ’fl_÷ ÷ı ’Î_« ¤Ò÷˘ ‰ÎV÷ω¿’HÎı »ı ¿ı ‰ÎV÷ω¿’HÎı fi◊Ì ? ±Î‰˘

Á_› Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! ÷‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ »ı. ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ Á_› ◊‰Îfi_ ¿ÎflHÎ ’flV’fl

ωv© ±◊˝‰Î‚Î_ ‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘fi_ l‰HÎ »ı. ÷ı ‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ »ı.

““SflåŸÙ¬◊¢ flÒ ‚∑§‹Á◊àÿ· ’˝rÊÔÁflÁœ⁄UT‚Ê ÁflôÊÿ— –”” ÷◊Î ““lÊflÊ-¬ÎÁÕflË –””÷◊Î ““¬ÎÁÕflË ŒflÃÊ, •Ê¬Ù ŒflÃÊ –”” ßàÿÊÁŒ –

μ’fl˘@÷ ‰ıÿ’ÎÃ˘fiÎ ±◊˝ ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ±Î ≠‹ÎHÎı «Î·ı »ı. (1) ’Ëı·Î ’ÎÃfi˘

±◊˝ - ±Î¬_› ±Î …√÷ V‰MfifiÌ μ’‹Î‰Î‚_ »ı ±◊ν÷˚ V‰Mfi÷S› »ı. ±Î … ÁΫ˘

’fl‹Î◊˝ »ı ±ı‹ L›Î›◊Ì ΩHΉ_. ‰ıÿ’ÿ˘fi˘ ±Î‰˘ ±◊˝ ¿fl‰Î◊Ì ’Î_« ¤Ò÷˘ Á_ÁÎfl‹Î_

fi◊Ì. …ı ¿_¥ ·˘¿˘ ¿Ëı »ı ±fiı ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı ÷ı ⁄‘_› V‰MfifiÌ …ı‹ Ï‹J›Î »ı.

{Î_{‰ÎfiÎ …‚fiÌ ÷S› »ı. ‰V÷ fi◊Ì ’HÎ ¤˛‹‹ÎhÎ◊Ì ‰V÷fi˘ ±Î¤ÎÁ ◊Λ »ı. ±Î‰˘

±◊˝ ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ VdflΛ‹Îfi ◊‰Î◊Ì ““¤Ò÷˘ fi◊Ì”” ±ı‰˘ ⁄˘‘ ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ‰÷ı˝

»ı. (2) ’fl_÷ ““lÊflÊ-¬ÎÁÕflË”” ““¬ÎÁÕflË ŒflÃÊ”” ““•Ê¬Ù ŒflÃÊ”” = V‰√˝ ±fiı M≤J‰Ì

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 229

»ı. M≤J‰Ì ±ı ÿı‰ »ı. …· ±ı ÿı‰ »ı. ±Î ⁄ÌΩ ÁC΂Π› ’ÎÃ˘ ’Î_« ¤Ò÷˘ »ı ±ı‹

ÁÒ«‰ı »ı. ±Î‰˘ ±◊˝ ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ≠‰÷ı˝ »ı.

≠◊‹ ’Îà ¤Ò÷˘fiÌ fi΄V÷÷Îfiı ÁÒ«‰fiÎfl˘ ±fiı ⁄ÌΩ ⁄ı ’ÎÃ˘ ¤Ò÷˘fiÌ ±„V÷÷Îfiı

ÁÒ«‰fiÎflÎ »ı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ‰ıÿ’ÎÃ˘fiÎ ’flV’fl ωv© ±◊˝ ¿fl‰Î◊Ì ÷‹fiı Á_›

◊›ı·˘ »ı. ’fl_÷ ±Î ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ÁΫΠ±◊˝fiı ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷◊Î ›„@÷fiı ’HÎ ÷‹ı

ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì … ÷‹ı ±Î‰Î Á_›fiı ¿fl˘ »ı. ÷ı ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ÁΫΠ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı

»ı. …ı ±◊˝ Ë_ ÷‹fiı ±Î√‚ μ’fl Á‹Ω‰_ »\_. ––1689––

÷Í∞‚È ÃÈÖ¤Ê ‚¢∑§Ê, ‚ÈÁfláÊÿ-◊Ê•Ùfl◊Êߢ „UÙîÊÁûÊ –Ÿ ÁflÿÊÁ⁄UîÊ¢ÃÊߢ, ÷ÿ¢Áà ¡¢ ‚√fl„UÊ ¡ÈÁûÊ¢ H1690H

÷ÍÿÊß‚¢‚ÿÊ•Ù, ¡ËflÊß‚È ∑§Ê ∑§„UÁûÊ Ã ’ÈhË –â ‚√fl‚ÈááÊ‚¢∑§Ë, ◊ãŸÁ‚ ◊ÊÿÙfl◊¢ ‹Ùÿ¢ H1691H

(÷ÍÃ·È Ãfl ‡ÊVÔUÊ, SflåŸ∑§-◊ÊÿÙ¬◊ÊÁŸ ÷flÿÈÁ⁄UÁà –Ÿ ÁfløÊÿ¸◊ÊáÊÊÁŸ, ÷¡Áãà ÿØ ‚fl¸ÕÊ ÿÈÁÄÃ◊˜ H÷ÍÃÊÁŒ‚¢‡ÊÿÊØ, ¡ËflÊÁŒ·È ∑§Ê ∑§ÕÁà à ’ÈÁh— –àfl¢ ‚fl¸‡ÊÍãÿ‡ÊVÔUË, ◊ãÿ‚ ◊ÊÿÙ¬◊¢ ‹Ù∑§◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ’Î_« ¤Ò÷˘fiı ωÊı ÷‹fiı Â_¿Î »ı. ’Î_«ı ¤Ò÷˘ V‰Mfi÷S› ±fiı ¥LƒΩ·fiÌ

÷S› ‹Î›ÎV‰w’ »ı. ω«Îfl ¿fḻı ÷˘ ’HÎ ÷ı ¤Ò÷˘ Á‰˝◊Î ›„@÷›@÷ ⁄ıÁ÷Î_ fi◊Ì.

ˉı Ωı ¤Ò÷˘‹Î_ … Á_› »ı ÷˘ ∞‰-±∞‰, ’H›-’Î’fiÌ ÷˘ ‰Î÷ … Â_ ¿fl‰Ì. ÷ı◊Ì

Á‰˝hÎ ÂÒL›÷Î … »ı. ±Î‰Ì Â_¿Î‰Î‚Î ◊›Î »÷Î ÷‹ı ·˘¿fiı ‹Î›ÎfiÌ μ’‹Î‰Î‚_ ‹Îfi˘

»˘. ––1690-1691––

ω‰ı«fi - Ëı ±Î›W›‹Îfi˚ T›@÷’_ÏÕ÷ ! M≤J‰Ì ±ÎÏÿ ’Î_«ı ¤Ò÷˘‹Î_ ÷‹fiı Á_ÿıË

»ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ““SflåŸÙ¬◊¢ flÒ ‚∑§‹◊˜”” ¥I›ÎÏÿ ’Ò‰ı˝ ¿Ëı·Î ‰ıÿ’ÎËÎ_ ±Î¬Î› ±Î …√÷fiı

V‰MfifiÌ ÷S› ¿Ëı·_ »ı. ÷ı◊Ì ‹Î›ÎfiÌ μ’‹Î‰Î‚_ ±Î …√÷ »ı ±ı‹ ÷‹ı ‹Îfi˘ »˘.

…ı‹ ¿˘¥ Ïfi‘˝fi (√flÌ⁄) ‹ÎHÎÁ ˢ›, ÷˘ ’HÎ V‰MfiÿÂ΋Î_ ’˘÷ÎfiÎ CÎflfiÎ ±Î_√HÎ΋Î_

(«˘¿‹Î_) ËÎ◊̱˘fiÌ CÎÀÎ, C΢Õα˘fi˘ Á‹ÒË, ‹ÏHÎ-‹ÎHÎı¿-Á‰HÎνÏÿfiÌ flÎÏ ¥I›ÎÏÿ

V‰w’ ωÂη flÎF›·Z‹Ìfiı ’˘÷ÎfiÌ ’ÎÁı fi◊Ì ÷˘ ’HÎ ÿı¬ı »ı. ‰‚Ì ¿˘¥¿ ¥LƒΩ·

fl«fiÎfl ’vÊ ‹Î›Î◊Ì I›Î_ ‰ÎV÷ω¿ fi ˢ› ÷˘ ’HÎ ¿fi¿-‹ÏHÎ ‹˘÷Ì-fl…÷-⁄√Ì«Î-

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ230

e·-Œ‚ ‰√ıflı ¤˙Ï÷¿ ’ÿÎ◊˘˝ ÿı¬ÎÕı »ı ±fiı ΩıfiÎflÎ ·˘¿˘ ÿı¬ı »ı. ±Î ⁄Lfiı

μÿÎËflH΢◊Ì Á‹Ω› »ı ¿ı …ı ‰V÷ …√÷‹Î_ ‰ÎV÷ω¿’HÎı ˢ÷Ì fi◊Ì. ÷ı ’HÎ V‰Mfi‹Î_

±fiı ¥LƒΩ·fiÌ fl«fi΋Î_ ÿı¬Î› »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ±Î ’Î_«ı ¤Ò÷˘ ’HÎ ±Î‰Î_ … »ı ¿ı

…ı ‰ÎV÷ω¿ V‰w’ı »ı fiËŸ. ’fl_÷ V‰MfifiÌ …ı‹ ±fiı ¥LƒΩ·fiÌ …ı‹ ÿı¬Î› »ı. ‹ÎÀı

±Î ¤Ò÷˘ fi◊Ì …, ±ı‹ ÷‹ı ‹fi‹Î_ ‹Îfi˘ »˘.

‰‚Ì Ï‰«Îfl ¿fl÷Î_ ’HÎ ±Î ¤Ò÷˘ ˢ› ±ı‰_ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. ›„@÷◊Ì ’HÎ ¤Ò÷˘fi_

±„V÷I‰ ÏÁ© ◊÷_ fi◊Ì. ÷◊Î M≤J‰Ì-’ÎHÎÌ-±„Bfi-‰Î›-±Î¿Î ±Î‹ ‹Ò·¤Ò÷ ’Î_«

¤Ò÷ÎI‹¿ ÷k‰ … ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ Ωı fi Á_¤‰÷_ ˢ› ÷˘ ∞‰-±∞‰-’H›-’Î’ ‰√ıflı

ÁÒZ‹÷k‰˘fiÌ ‰Î÷ ÷˘ ¿fl‰Ì … Â_ ? ÷ı ÷˘ ˢ¥ … fi ¿ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ÷‹ı ‹fi‹Î_

ω«Îfl˘ »˘. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ∞‰-±∞‰ÎÏÿ ÷k‰˘ ÷˘ ’Î_« ¤Ò÷˘fiÎ … ωÂıÊÎI‹¿ =

μkÎfl¤ıÿ V‰w’ »ı. Ωı ‹Ò·÷k‰ fi ˢ› ÷˘ μkÎfl÷k‰ ÷˘ ˢ› … @›Î_◊Ì ? ±Î‰Ì ÷‹ÎflÎ

‹fifiÌ Ï‰«Îfl‘ÎflÎ »ı.

μ’fl ≠‹ÎHÎı ’Î_« ¤Ò÷ÎI‹¿ ‹Ò·÷k‰ ±fiı ∞‰-±∞‰ ‰√ıflı V‰w’ μkÎfl÷k‰

±ı‹ Á‰˝ ÷k‰fi˘ ±¤Î‰ … »ı. ÷ı◊Ì ±Î Á_ÁÎfl ‰ÎV÷ω¿’HÎı Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î V‰w’

… »ı. ±Î‹ Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı. ±Î‰Ì Â_¿Î‰Î‚Î ÷‹ı ±Î¬Î ±Î ·˘¿‹ÎhÎfiı

V‰Mfi÷S›-‹Î›Î÷S› ±◊‰Î ¥LƒΩ·÷S› ±Á÷˚ … »ı, ¿_¥ »ı … fiËŸ. …ı ¿_¥ ÿı¬Î›

»ı ÷ı ÁC΂_ › Ï‹J›Î »ı, ±Î‰_ ÷‹ı ‹Îfi˘ »˘. ±Î‰Ì ºœ ‹ÎL›÷ÎfiÌ ’λ‚

T›@÷’_ÏÕ÷fiÎ xÿ›‹Î_ flËı·Ì ›„@÷-≠›„@÷fiı, T›@÷’_ÏÕ÷fiı ’Ò»uΠωfiÎ … ¤√‰Îfi

¬S·Ì ¿fl÷Î_ ˉı …HÎΉı »ı. ––1690-1691––

¡„U Á∑§⁄U Ÿ ‚•Ù ¬⁄U•Ù, ŸÙ÷ÿ•Ù ŸÊÁfl •ãŸ•Ù Á‚hË –÷ÊflÊáÊ◊flÄπÊ•Ù, ÁflÿûÊ ! ¡„U ŒË„U-„US‚ÊáÊ¢ H1692H

(ÿÕÊ Á∑§‹ Ÿ Sfl×, ¬⁄UÃÙ ŸÙ÷ÿÃÙ ŸÊåÿãÿ× Á‚Áh— –÷ÊflÊŸÊ◊¬ˇÊÊÃÙ √ÿÄà ! ÿÕÊ ŒËÉʸ-„˛USflÿÙ— H)

√Î◊Î◊˝ - Á_ÁÎfl‹Î_ flËı·Î ¤Î‰˘fiÌ ÏÁÏ© V‰÷— ’HÎ fi◊Ì, ’fl÷— ’HÎ fi◊Ì,

줛◊Ì ’HÎ fi◊Ì ±fiı ±L›◊Ì (±ıÀ·ı ¿ı ±fi¤›◊Ì) ’HÎ fi◊Ì. ‹ÎÀı …ı‹ ±’ıZÎÎ

‹ÎhÎ◊Ì ËˇV‰-ÿÌCν ¿Ëı‰Î› »ı ÷ı‹ ±’ıZÎ΋ÎhÎ◊Ì … …√÷ ¿Ëı‰Î› »ı. ’fl‹Î◊˝◊Ì ÷˘

Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı. ––1692––

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 231

ω‰ı«fi - Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ±Î‰Î ±Î‰Î ω«Îfl˘ ≠‰÷ı˝ »ı ¿ı ±Î

…√÷‹Î_ CÎÀ-’À ±ÎÏÿ …ı ¿˘¥ ’ÿÎ◊˘˝ ÿı¬Î› »ı ÷ı Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ÏÁÏ© V‰◊Ì,

’fl◊Ì, 줛◊Ì ±fiı ±L›◊Ì (±ıÀ·ı ¿ı ±fi¤›◊Ì) Á_¤‰Ì ¿÷Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î

⁄‘Î ¤Î‰˘ ’flV’fl ±’ıZÎ΋ÎhÎ◊Ì … ˡV‰-ÿÌCνfiÎ T›’ÿıÂfiÌ …ı‹ ΩıÕΛı·Î »ı.

’fl‹Î◊˝◊Ì ¿_¥ »ı … fiËŸ. ÷ıfiÌ Ï‰ÂıÊ««Î˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

±Î Á_ÁÎfl‹Î_ Q≤„I’_Õ-CÎÀ-’À-ÿÒ‘-ÿËŸ-CÎÌ ‰√ıflı …ı ¿˘¥ ’ÿÎ◊˝Á‹ÒË ÿı¬Î› »ı

÷ı Á‰ı˝ ¿Î_ ÷˘ ¿Î›Î˝I‹¿ ˢ‰Î Ωı¥±ı ±◊‰Î ¿ÎflHÎÎI‹¿ ˢ‰Î Ωı¥±ı. ±Î‹ ⁄Lfiı

¤Î‰˘‹Î_◊Ì ¿˘¥’HÎ ±ı¿ ¤Î‰ V‰w’ı ±Î ’ÿÎ◊˘˝ ˢ‰Î Ωı¥±ı. ˉı Ωı ±Î ÁC΂Î

’HÎ ’ÿÎ◊˘˝ ¿Î›Î˝I‹¿ »ı ±Î‹ ¿Ë̱ı ÷˘ ¿Î›˝ ÷ıfiı ¿Ëı‰Î› ¿ı …ı ““¿ÎflHÎ ‰Õı ¿flΛ

÷ı ¿Î›˝”” ±Î‹ ¿Î›˝fi˘ ’HÎ ¿Î›˝ ÷flÌ¿ıfi˘ T›’ÿı ¿ÎflHÎfiı … ±Î‘Ìfi ⁄fiı »ı. ±◊ν÷˚

Ωı ¿ÎflHÎ Ë÷_ ÷˘ … ¿Î›˝ ¿flΛ_ ±ı‰˘ … ±◊˝ ◊Λ. ÷ı◊Ì ¿Î›˝‹Î_ flËı·_ ¿Î›˝’b_ V‰÷—

= ’˘÷ÎfiÎ ‹ÎhÎ◊Ì ÏÁ© ◊÷_ fi◊Ì. ¿Î›˝I‰ ±ı ¿ÎflHÎfiı ±Î‘Ìfi ˢ‰Î◊Ì V‰÷— fi◊Ì.

±ı‰Ì … flÌ÷ı ¿ÎflHÎw’ ±Î …√÷ »ı ±ı‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ ¿ÎflHÎ’b_ ’HÎ V‰÷—

ÏÁ© ◊÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿ÎflHÎfiı ’HÎ ¿ÎflHÎ ÷˘ … ¿Ëı‰Î› ¿ı Ωı ÷ı ¿ÎflHÎ ¿˘¥’HÎ

≠¿ÎflfiÎ ¿Î›˝fiı ¿flı. ÷ı◊Ì ¿ÎflHÎfi˘ ¿ÎflHÎ ÷flÌ¿ıfi˘ …ı T›’ÿı »ı ÷ı ’HÎ ¿Î›˝fiı …

±Î‘Ìfi »ı. ’HÎ V‰÷— fi◊Ì ±ı ‰Î÷ ÏfiÏç÷ ◊Λ »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ω«Îfl ¿fl÷Î_ Q≤„I’_Õ-

CÎÀ-’ÀÎÏÿ ÁC΂Π’HÎ ’ÿÎ◊˘˝ ¿Î›Î˝I‹¿’HÎı ¿ı ¿ÎflHÎÎI‹¿’HÎı V‰÷— ÏÁ© ˢ›. ’˘÷ÎfiÌ

flÌ÷ı ÏÁ© ˢ› ±Î ‰Î÷ ⁄flÎ⁄fl ›„@÷Á_√÷ ·Î√÷Ì fi◊Ì. ¿Î›˝’b_ ¿ÎflHÎfiı ±Î‘Ìfi

»ı ±fiı ¿ÎflHÎ’b_ ¿Î›˝fiı ±Î‘Ìfi »ı. ’flfiÌ ±’ıZÎÎ flάı »ı. ‹ÎÀı ¿Î›˝ ¿ı ¿ÎflHÎ ±Î

⁄Lfiı‹Î_◊Ì ¿˘¥’HÎ V‰÷— ÏÁ© fi◊Ì. ÷ı◊Ì …√÷fiÎ ’ÿÎ◊˘˝ V‰÷— ÏÁ© ÷˘ fi◊Ì ….

ˉı ¿ÿΫ ±ı‹ ω«Îfḻı ¿ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝ ¿Î›˝V‰w’ı ¿ı ¿ÎflHÎV‰w’ı V‰÷— ¤·ı

fi ˢ, ’fl_÷ ’fl÷— ÷˘ ˢ¥ ¿ı fiı ? ¿ı‹¿ı ¿ÎflHÎfiı ¿ÎflHÎ’HÎÎfi˘ T›’ÿı V‰÷— ¤·ı

fi ˢ, ÷˘ ’HÎ ’fl ±ı‰Î ¿Î›˝◊Ì ◊Λ … »ı fiı ? ±ı‰Ì … flÌ÷ı ¿Î›˝fi˘ ¿Î›˝ ÷flÌ¿ıfi˘

T›’ÿı ¤·ı V‰÷— fi ˢ, ÷˘ ’HÎ ’fl ±ı‰Î ¿ÎflHÎ◊Ì ÷˘ ◊Λ … »ı fiı ? ‹ÎÀı ’fl÷—

¿Î›˝-¿ÎflHÎw’ ±Î …√÷ »ı ±ı‹ ‹ÎfiÌÂ_. ÷˘ ±Î ›„@÷ ’HÎ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı

…ı V‰÷— ÏÁ© ˢ÷_ fi◊Ì ÷ı ’fl÷— ’HÎ ÏÁ© ◊÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ’˘÷ı ’˘÷ÎfiÌ flÌ÷ı

±„V÷I‰ ‘flΉ÷_ ˢ› ÷˘ ’flfiÌ ±’ıZÎÎ flάı ±fiı ’fl◊Ì ≠√À ◊Λ. ’HÎ ’˘÷Îfi_

’˘÷ÎfiÌ flÌ÷ı ±„V÷I‰ … Ωı fi ˢ› ÷˘ ’fl‹ÎhÎ◊Ì ¿ı‹ ◊Λ ? …ı‹¿ı √‘ıÕÎfiı ’˘÷Îfiı

’˘÷ÎfiÌ flÌ÷ı ‹V÷¿ μ’fl f≤_√ ≠√À ◊÷Î_ fi◊Ì ÷˘ ÷ı f≤_√ ’fl◊Ì ¿ı‹ ≠√À ◊Λ ?

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ232

…ı flı÷Ì‹Î_ V‰÷— ÏÁ© ÷ı· fi◊Ì ÷ı flı÷Ì‹Î_◊Ì CÎÎHÎÌ ±ÎÏÿ ’fl’ÿÎ◊˝◊Ì ÷ı· ¿ı‰Ì flÌ÷ı

fiÌ¿‚ı ? ‹ÎÀı …ı V‰÷— ÏÁ© fi ˢ› ÷ı ’fl÷— ÏÁ© ’HÎ fi ˢ›. ÷ı◊Ì ±Î ¿Î›˝-

¿ÎflHΤΉ ÷◊Î ÷ı w’ı flËı·Î ’ÿÎ◊˘˝ V‰÷— ÏÁ© ’HÎ fi◊Ì ±fiı ’fl÷— ÏÁ© ’HÎ fi◊Ì.

…ı V‰÷— ÏÁ© fi ˢ› ÷◊Î …ı ’fl÷— ÏÁ© ’HÎ fi ˢ› ÷ı V‰-’fl ±ı‹ 줛◊Ì

ÏÁ© ‹Îfi̱ı ÷˘ ±Î ’ZÎ ’HÎ ⁄flÎ⁄fl ›„@÷Á_√÷ ◊÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı T›V÷ ±ıÀ·ı

¿ı »\ÀÎ-»\ÀÎ ±ıÀ·ı ¿ı ±ı¿·Î-±ı¿·Î ±ı‰Î V‰◊Ì ±◊‰Î ’fl◊Ì ±ı‹ ⁄Lfiı◊Ì …ı ¤Î‰˘fiÌ

ÏÁÏ© ◊÷Ì fi◊Ì. ÷ı ¤Î‰˘ ÷ı ⁄LfiıfiÎ Á‹ÿΛ◊Ì ’HÎ ¿ı‹ ◊Λ ? ±◊ν÷˚ ⁄LfiıfiÎ

Á‹ÿΛÎI‹¿ ±ı‰Î 줛◊Ì ’HÎ ◊÷Î fi◊Ì …. …ı‹ flı÷ÌfiÎ ±ı¿-±ı¿ ¿H΋Î_ ÷ı· fi◊Ì

÷˘ flı÷ÌfiÎ ¿H΢fiÎ Á‹ÒË‹Î_ ’HÎ ÷ı· fi … ˢ›, ≠I›ı¿‹Î_ …ı ±Á÷˚ ˢ›, ÷ı Á‹ÒË‹Î_

’HÎ ±Á÷˚ … ˢ›. ÷ı‹ ±ËŸ V‰◊Ì ±◊‰Î ’fl◊Ì ±ı‹ ±ı¿-±ı¿◊Ì ¿Î›˝-¿ÎflHΤΉ

CÎÀ÷˘ fi◊Ì. ‹ÎÀı ÷ı ⁄LfiıfiÎ ÁÎ◊ı ‹‚ı·Î Á‹ÒËÎI‹¿ ±ı‰Î 줛◊Ì ÷˘ ¿Î›˝-¿ÎflHΤΉ

÷◊Î ÷ı w’ı ’ÿÎ◊˘˝ Á_¤‰ı … fiËŸ. ±Î flÌ÷ı V‰◊Ì, ’fl◊Ì ±fiı 줛◊Ì ±ı‹ hÎHÎ

’Z΢◊Ì ÷˘ ¿Î›˝-¿ÎflHÎfiÌ T›‰V◊Î Á_¤‰÷Ì … fi◊Ì. ‹ÎÀı ÷ı w’ı ’ÿÎ◊˘˝ fi◊Ì.

‰‚Ì μ¤›◊Ì ¿Î›˝-¿ÎflHÎw’ı ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ÏÁÏ© ‹Îfi‰Î‹Î_ ¥÷flı÷flÎl› ÿ˘Ê ’HÎ

±Î‰ı »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿Î›˝ ±ı ¿ÎflHÎfiı ±Î‘Ìfi ˢ‰Î◊Ì ±fiı ¿ÎflHÎ ±ı ¿Î›˝fiı ±Î‘Ìfi

ˢ‰Î◊Ì F›Î_ Á‘Ì ¿Î›˝fiÌ ÏÁÏ© fi ◊Λ I›Î_ Á‘Ì ¿ÎflHÎfiÌ ÏÁÏ© ◊¥ ¿Âı fiËŸ ±fiı

F›Î_ Á‘Ì ¿ÎflHÎfiÌ ÏÁÏ© fi ◊Λ I›Î_ Á‘Ì ¿Î›˝fiÌ ÏÁÏ© ◊¥ ¿Âı fiËŸ. ±Î flÌ÷ı

±Î ⁄Lfiı ’flV’fl ÁÎ’ıZΠˢ‰Î◊Ì μ¤›◊Ì ¿Î›˝-¿ÎflHÎfiÌ ÏÁÏ© ‹Îfi‰Î‹Î_ ¥÷flı÷flÎl›

±ıÀ·ı ±L›˘L›Îl› ÿ˘Ê ’HÎ ±Î‰ı »ı. ±ı¿ ‰V÷ ⁄ÌΩfiı ±Î‘Ìfi ˢ› ±fiı ⁄Ì∞ ‰V÷

’Ëı·Ì ‰V÷fiı ±Î‘Ìfi ˢ› I›Îflı ±Î ’flV’flÎl›ÿ˘Ê ¿Ëı‰Î› »ı.

ˉı ±L›◊Ì ¿Î›˝-¿ÎflHÎ ¤Î‰w’ı ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ÏÁÏ© ¿Ë̱ı ÷˘ ÷ı ’ZÎ ’HÎ μÏ«÷

fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±L›◊Ì ±ıÀ·ı V‰-’fl ±fiı 줛◊Ì ±L› …ı ’ZÎ ÷ı ““±fi¤›”” ’ZÎ

¿Ëı‰Î› »ı. ±fi¤›fi˘ ±◊˝ ±ı‰˘ ◊Λ »ı ¿ı V‰ ’HÎ fiËŸ, ’fl ’HÎ fiËŸ. ±◊ν÷˚

줛’ZÎfi˘ ±¤Î‰, ±ıfi˘ ±◊˝ ±ı‰˘ ◊Λ »ı ¿ı ±Î ¿Î›˝-¿ÎflHÎw’ı ’ÿÎ◊˘˝fiÌ T›‰V◊Î

V‰◊Ì ’HÎ fi◊Ì, ’fl◊Ì ’HÎ fi◊Ì ±fiı 줛◊Ì ’HÎ fi◊Ì. ÏfiËı˝÷¿ »ı. V‰-’fl ±fiı

줛◊Ì ±L› ¿˘¥ ‰V÷ … fi◊Ì, ÷ı Á‰˝◊Î ±Á÷˚ … »ı. ÷ı◊Ì ÏfiËı˝÷¿ ‹Îfi‰Î◊Ì ¿Î›˝-

¿ÎflHÎw’ı flËı·Ì ’ÿÎ◊˘˝fiÌ T›‰„V◊÷ T›‰V◊Î CÎÀÌ Â¿ı fiËŸ. …ı ÏfiËı˝÷¿ ˢ› »ı ÷ı

ÏfiI›Ák‰ ±◊‰Î ÏfiI›±Ák‰ … ˢ› »ı ±Î‰Ì ±Î’ÏkÎ ±Î‰ı »ı.

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 233

÷◊Î ““ˡV‰ ±fiı ÿÌCνfiÌ …ı‹”” ˡV‰-ÿÌCνfi˘ T›‰ËÎfl …ı‹ ±’ıZÎ΋ÎhÎ◊Ì … »ı

‰ÎV÷ω¿ fi◊Ì. ÷ı‹ …√÷fiÎ ’ÿÎ◊˘˝ ’HÎ ‰ÎV÷ω¿ fi◊Ì. ±’ıZÎ΋ÎhÎ◊Ì … »ı. ˡV‰-

ÿÌCνfiÌ ±’ıZÎÎ ±Î ≠‹ÎHÎı - «Îfl ±Î_√‚̱˘‹Î_◊Ì ±_√ÃÎ ’ÎÁıfiÌ ≠◊‹ ±Î_√‚Ìfiı

““≠ÿıÏÂfiÌ”” (÷…˝fiÌ) ±Î_√‚Ì ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î ≠ÿıÏÂfiÌ ±Î_√‚Ì‹Î_ ±_√ÃÎfiÌ ±’ıZÎαı

ÿÌCνI‰ …HÎΛ »ı ±fiı ⁄Ì∞ ±Î_√‚ÌfiÌ ±’ıZÎαı ÷ı ≠ÿıÏÂfiÌ‹Î_ ˡV‰I‰ …HÎΛ »ı.

÷ıfi˘ ±◊˝ ±ı ◊›˘ ¿ı ±Î ≠ÿıÏÂfiÌ fi΋fiÌ ±Î_√‚Ì ’˘÷ı V‰›_ fi◊Ì ËˇV‰ ¿ı fi◊Ì ÿÌCν.

Ωı ±Î…\⁄Î…\fiÎ ±_√ÃÎfiı ±fiı ⁄Ì∞ ±Î_√‚Ìfiı ÿÒfl ¿fḻı ÷˘ ÷ı ≠ÿıÏÂfiÌ ±Î_√‚Ì ËˇV‰

¿ı ÿÌCν ¿_¥ ¿Ëı‰Î÷Ì fi◊Ì. ‹ÎÀı ≠ÿıÏÂfiÌ‹Î_ ˡV‰I‰ ¿ı ÿÌCνI‰ V‰÷— ÷˘ ÏÁ© fi◊Ì ….

F›Î_ V‰÷— ÏÁÏ© fi ˢ› I›Î_ ’fl÷—, 줛÷— ±fiı ±fi¤›÷— ÏÁÏ© Á_¤‰÷Ì

fi◊Ì. ±Î ««Î˝ ÷˘ ’Ò‰ı˝ … Á‹Ω‰Ì »ı. ÷ı◊Ì ËˇV‰ ±fiı ÿÌCνfi˘ T›‰ËÎfl …ı‹ T›‰ËÎfl

‹ÎhÎ◊Ì … ⁄˘·Î› »ı ’HÎ ’fl‹Î◊˝◊Ì ¿_¥ … fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±Î CÎÀ, ±Î ’À,

±Î ÿÒ‘, ±Î ÿËŸ ±Î ⁄‘Î ¤Î‰˘ …ı ⁄˘·Î› »ı, …HÎΛ »ı ÷ı ‹ÎhÎ T›‰ËÎfl◊Ì …

»ı. ±˙’«ÎÏfl¿ … »ı. ÷΄k‰¿’HÎı ¿_¥ … fi◊Ì. ±Î Á_ÁÎfl Á‰˝◊Î ÂÒL› … »ı. ¿˘¥’HÎ

’ÿÎ◊˝ fi◊Ì. ±Î‹ ÷‹ı Á‰˝ÂÒL›÷Îfiı ‹ÎfifiÎflÎ ◊›Î »˘. Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! ÷‹ÎflÌ ºÏp±ı

±Î‰˘ ’Îà ’HÎ ÷‹fiı ÿı¬Î›˘ »ı -

Ÿ ŒËÉʸ˘SÃË„U ŒËÉʸàfl¢, Ÿ „˛USfl¢, ŸÊÁ¬ ø mÿ –ÃS◊ÊŒÁ‚h¢ ‡ÊÍãÿàflÊØ, ‚ÁŒàÿÊÅÿÊÿà Äfl Á„U ? H1H

„˛USfl¢ ¬˝ÃËàÿ Á‚h¢ ŒËÉÊZ, ŒËÉÊZ ¬˝ÃËàÿ „˛USfl◊Á¬ –Ÿ Á∑§Á@ŒÁSà Á‚h¢, √ÿfl„UÊ⁄Ufl‡ÊÊØ flŒãàÿfl◊˜ H2H

ÿÌCν ±ı‰Ì ‰V÷‹Î_ …ı ÿÌCνI‰ …HÎΛ »ı ÷ı ’fl‹Î◊˝◊Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ıfiÌ

⁄Î…\‹Î_ ˡV‰ ‰V÷ ·Î‰Ì±ı ÷˘ … ÿÌCνI‰ …HÎΛ »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ‰V÷‹Î_ ÿÌCνI‰ ÁΫ_

fi◊Ì. ±ı‰Ì … flÌ÷ı ˡV‰‰V÷‹Î_ …ı ˡV‰I‰ …HÎΛ »ı ÷ı ’HÎ ÁΫ_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ıfiÌ

’ÎÁı ÿÌCν ‰V÷ ·Î‰Ì±ı I›Îflı … ˡV‰‰V÷ ˡV‰V‰w’ı ÿı¬Î› »ı. ±ıfi˘ ±◊˝ ±ı »ı ¿ı

ˡV‰‰V÷‹Î_ ˡV‰I‰ ÁΫ_ fi◊Ì, ‹ÎhÎ ’flÎ’ıÏZÎ÷ … »ı. ±Î flÌ÷ı ÿÌCνI‰ ±fiı ˡV‰I‰

±ı‹ ⁄Lfiı ÁΫÎ_ fi◊Ì. ÷ıfiÌ …ı‹ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ¿_¥ ’HÎ ‰ÎV÷ω¿ ÏÁ© fi◊Ì. Á‰˝

‰V÷±˘ ±ÏÁ© … »ı. ‹ÎÀı Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î ‹Îfi‰Ì ±ı … lı›V¿fl »ı ±fiı Á‰˝ÂÒL›

ˢ‰Î◊Ì ““±Î Á÷˚ »ı”” ±ı‰_ @›Î_ ¿Ëı‰Î› ? ±◊ν÷˚ @›Î_› ¿Ëı‰Î› fiËŸ. ±Î flÌ÷ı ±Î

Á_ÁÎfl‹Î_ ¿˘¥ Á÷˚ fi◊Ì. Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı.

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ234

ˡV‰fiı ±Îl›Ì ÿÌCνI‰ »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ‰ÎV÷ω¿ ÿÌCνI‰ fi◊Ì. ±ı‰Ì … flÌ÷ı

ÿÌCνI‰fiı ±Îl›Ì ˡV‰I‰ »ı ÷ı◊Ì ÷ı ’HÎ ÁI›÷k‰ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı ¿˘¥’HÎ ÷k‰ ’˘÷ÎfiÌ

flÌ÷ı ÁΫ_ ÏÁ© ◊÷_ … fi◊Ì. ‹ÎhÎ ÂÒL›÷Î … »ı. ·˘¿˘ T›‰ËÎflfiÎ ‰Â◊Ì ±Î ˡV‰

±fiı ±Î ÿÌCν ±ı‹ ⁄˘·ı »ı. ’fl‹Î◊˝◊Ì ¿_¥ … fi◊Ì. ±Î ¿ÎflHÎ◊Ì Á‰˝◊Î …√÷‹Î_

ÂÒL›÷Î … »ı. ±Î‰Î ÷‹ÎflΠω«Îfl˘ »ı. ––1692––

•ÁàÕûÊÉÊ«UªÊáʪÿÊ fl ‚√flªÿÊߌقʕ٠–‚√fl˘áÊÁ÷‹å¬Ê flÊ, ‚ÈááÊÊ flÊ ‚√fl„UÊ ÷ÊflÊ H1693H

(•ÁSÃàflÉÊ≈ÒU∑§ÊŸ∑§ÃÊ flÊ, ‚flÒ¸∑§ÃÊÁŒŒÙ·ÊØ –‚fl¸˘ŸÁ÷‹ÊåÿÊ flÊ ‡ÊÍãÿÊ flÊ ‚fl¸ÕÊ ÷ÊflÊ— H)

√Î◊Î◊˝ - ±„V÷I‰ ±fiı CÎÀI‰fiı ±ı¿ ‹Îfi̱ı ±◊‰Î ±fiı¿ ‹Îfi̱ı ÷˘ (±ıÀ·ı

¿ı ±Ï¤Lfi ±◊‰Î ϤLfi ‹Îfi̱ı ÷˘) Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ±ı¿÷Î ‰√ıflı ◊¥ …‰ÎfiÎ ÿ˘Ê˘

±Î‰ı »ı. ÷ı◊Ì Á‰ı˝ ’HÎ ¤Î‰˘ ¿Î_ ÷˘ ±fiϤ·ÎM› »ı ±◊‰Î ¿Î_ ÷˘ Á‰˝◊Î ÂÒL› …

»ı. ––1693––

ω‰ı«fi - T›@÷’_ÏÕ÷fiÎ ‹fi‹Î_ …ı ω«Îfl˘ ≠‰÷ı˝ »ı ÷ı ω«Îfl˘ ’fl‹ÎI‹Î ÷ı‹fiÌ

Á΋ı … ≠√À ¿flı »ı ¿ı ÷‹ı ±Î Á‰˝ …√÷˚ ÂÒL›w’ »ı. ¿_¥ »ı … fiËŸ ±ı‹ ‹Îfi˘

»˘. ±Î‹ ‹Îfi‰ÎfiÌ ’λ‚ ÷‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ ±Î‰Î ±Î‰Î ‹fi‹ÎL›Î ÷¿˘˝ «Î·ı »ı. ÷ı

±Î ≠‹ÎHÎı -

(1) ““±Î CÎÀ »ı”” ±ı‹ ¿Ë̱ı ÷˘ I›Î_ ““CÎÀ ±fiı ±„V÷I‰”” (±ı¿‘‹a ±fiı

⁄ÌΩı ‘‹˝ ±◊‰Î ±ı¿ ωÂıÊ ±fiı ⁄Ì…\_ Á΋ÎL›.) ±Î ⁄Lfiıfiı ±ı¿ (±Ï¤Lfi) ‹Îfi‰Î

¿ı ±fiı¿ (ϤLfi) ‹Îfi‰Î ? Ωı ±ı¿ »ı (⁄Lfiı ±Ï¤Lfi »ı) ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘

Á‰˝’ÿÎ◊˘˝fiÌ ±ı¿÷Î (±ı¿V‰w’÷Î) ◊¥ Ω› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı CÎÀ ±fiı ±„V÷ ±Î ⁄Lfiı

±Ï¤Lfi ‹Îfi‰Î◊Ì …ı …ı ±„V÷‹› ˢ› ÷ı ÷ı Á‰ı˝ ’HÎ CÎÀ‹› … ⁄fiÌ …Âı. ±ıÀ·ı

¿ı ±„V÷I‰fiÌ ÁÎ◊ı Á‰˝hÎ CÎÀ÷Î … ◊¥ …‰Î◊Ì (±„V÷I‰‹Î_ … CÎÀ÷Îfi˘ ≠‰ı ◊‰Î◊Ì)

Á_ÁÎfl‹Î_ flËı·Ì Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘ CÎÀÎI‹¿ … ⁄fiÌ …Âı. ’HÎ ’À-¿À ±ÎÏÿ ±L›

’ÿÎ◊˘˝ ¿˘¥ flËıÂı fiËŸ. ÁÎflÎ_ ¿ı ±„V÷÷Î ±fiı CÎÀI‰ ±Î ⁄Lfiı ±ı¿ ◊‰Î◊Ì Á‰˝hÎ

CÎÀ÷Î … ≠ÎM÷ ◊Âı. ¥÷fl ‰V÷÷Î @›Î_› flËıÂı fiËŸ.

±◊‰Î Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ flËı·Î ±„V÷I‰fiÌ ÁÎ◊ı CÎÀfi˘ ±¤ıÿ ◊‰Î◊Ì

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 235

CÎÀfi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ Á‰Î˝I‹¿ ⁄fiÌ …Âı ±◊‰Î CÎÀ ±fiı ±„V÷I‰fi˘ ±¤ıÿ ‹Îfi‰Î◊Ì …ı

CÎÀ »ı ÷ı … ±ı¿ ±„V÷w’ ⁄fiÂı. ÷ı◊Ì CÎÀ‹Î_ … ±„V÷I‰ ≠‰ıÂÌ …‰Î◊Ì ÷ı CÎÀ◊Ì

ϤLfi ’À-¿À ±ÎÏÿ ÁC΂Π’HÎ ¥÷fl’ÿÎ◊˘˝‹Î_ @›Î_› ±„V÷I‰ flËıÂı fiËŸ. ÷ı◊Ì

CÎÀ◊Ì Ï¤Lfi (±ıÀ·ı ¿ı ±CÎÀ ’ÿÎ◊˘˝) … ¿˘¥ fi ˢ‰Î◊Ì ±Î¬Î Á_ÁÎfl‹Î_ ±ı¿ CÎÀ

… »ı. ±Î‰˘ ±◊˝ ◊Âı. ¥÷fl ’ÿÎ◊˘˝ @›Î_› flËıÂı fiËŸ.

±◊‰Î ÷ı ÷ı CÎÀ ’HÎ ±ı¿·˘ …√÷‹Î_ ËÂı fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿˘¥’HÎ ‰V÷ ¥÷fl◊Ì

T›ÎT≤kΠˢ› ÷˘ … ω‰ÏZÎ÷ ‰V÷ ⁄fiı »ı. ±CÎÀ◊Ì T›ÎT≤kÎ ±ı‰˘ CÎÀ ˢ› ÷˘ … ÷ı

CÎÀ ¿Ëı‰Î› »ı. ’fl_÷ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ CÎÀfiÎ ≠Ï÷’ZΤÒ÷ ±CÎÀ …ı‰˘ ¿˘¥ ’ÿÎ◊˝ … Ωı

fi◊Ì. ÷˘ ±Î CÎÀfiı CÎÀ ¿˘fiÌ ±’ıZÎαı ¿Ëı‰Î› ? …ı‹ ÿ…˝fi◊Ì T›ÎT≤kΠˢ› ÷ıfiı

ÁF…fi ¿Ëı‰Î›. ’fl_÷ Ωı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ¿˘¥ ÿ…˝fi … fi ˢ› ÷˘ ÁF…fi ¿˘fiÌ

±’ıZÎαı ÁF…fi ¿Ëı‰Î› ? ¿˘¥fiÌ ±’ıZÎÎ ÷˘ flËı÷Ì … fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÿ…˝fi Ωı fi ˢ›

÷˘ ÁF…fi ’HÎ fi◊Ì …. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı Ωı ±CÎÀ ¿˘¥ fi◊Ì ÷˘ CÎÀ ’HÎ fi◊Ì …. ±Î

flÌ÷ı ±CÎÀ ’HÎ fi◊Ì ±fiı CÎÀ ’HÎ fi◊Ì. ÷ı◊Ì Á‰˝ÂÒL›÷Î … ◊¥. ‹ÎÀı ±Î Á_ÁÎfl

Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝◊Ì ÂÒL› … »ı.

(2) ˉı Ωı CÎÀ ±fiı ±„V÷I‰ ϤLfi »ı ±Î‹ ⁄ÌΩı ω¿S’ V‰Ì¿Îfl‰Î‹Î_ ±Î‰ı

÷˘ ±„V÷I‰‘‹˝ CÎÀ◊Ì Ï¤Lfi V‰Ì¿Îfl‰Î◊Ì CÎÀ ’˘÷ı ±„V÷I‰ flÏË÷ ◊Âı. ÷ı◊Ì CÎÀ

±Á÷˚ ⁄fiÂı. …ı‹ ¬flωÊÎHÎ ±„V÷I‰ flÏË÷ »ı ‹ÎÀı ±Á÷˚ »ı. ÷ı‹ CÎÀ ’HÎ

±„V÷I‰flÏË÷ ◊‰Î◊Ì ±Á÷˚ … ◊Âı ±fiı ±Î CÎÀfiÌ …ı‹ Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝ ±„V÷I‰◊Ì

ϤLfi ¿S’‰Î◊Ì ±Á÷˚ … ⁄fiÂı. ÷ı◊Ì ¿_¥’HÎ fi◊Ì ±Î‹ … ÏÁ© ◊Λ »ı. ‰‚Ì CÎÀ-

’À ‰√ıflı …ı ’ÿÎ◊˘˝ ÿı¬Î› »ı ÷ı ‘‹a ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı ±„V÷I‰ ±ı ‘‹˝ ¿Ëı‰Î› »ı.

““‚ÃÙ ÷Êfl— ‚ûfl◊ÈëÿÔ” = Á÷˚’HÎÎfi˘ …ı ¤Î‰ ±◊ν÷˚ …ı ωz‹Îfi÷Î »ı ÷ıfiı Ák‰

¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı ±ı¿ ≠¿Îflfi˘ ‘‹˝ »ı. ˉı Ωı Áÿ˚‹Îfiı·Î ±fiı ±„V÷I‰fiÎ ±Î‘Îfl¤Ò÷

±ı‰Î CÎÀÎÏÿ ‘‹a◊Ì “±„V÷I‰‘‹˝””fiı ϤLfi ‹Îfi̱ı ÷˘ ÷ı ±„V÷I‰‘‹˝ ±Á÷˚ … ⁄fiÂı.

¿ÎflHÎ ¿ı ±Î‘Îfl◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰_ ±Î‘ı› ˢ¥ ¿÷_ … fi◊Ì. ÷ı◊Ì μ’fl ¿flı·Ì ««Î˝

≠‹ÎHÎı ““CÎÀ ±fiı ±„V÷I‰”” Ωı ±Ï¤Lfi ‹Îfi̱ı ÷˘ Á‰˝’ÿÎ◊˘˝fiÌ ±ı¿÷Î ±ÎÏÿ μ’fl

¿Ëı·Î ÿ˘Ê˘ ±Î‰ı ±fiı Ωı ““CÎÀ ±fiı ±„V÷I‰”” ϤLfi ‹Îfi̱ı ÷˘ ±„V÷I‰ ωfiÎfi˘

CÎÀ ±Á÷˚ ⁄fiı ±fiı CÎÀ◊Ì (±Î‘Îfl◊Ì) ϤLfi ±„V÷I‰‘‹˝ ’HÎ ±Á_¤Ï‰÷ ˢ‰Î◊Ì

±Á÷˚ ⁄fiı ±ıÀ·ı Á‰˝ÂÒL›÷Î … ±Î‰ı.

±Î flÌ÷ı ±Ï¤Lfi ±fiı ϤLfi ‹Îfi‰Î‹Î_ CÎHÎÎ ÿ˘Ê˘ ˢ‰Î◊Ì Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ236

¿Î_ ÷˘ ±fiϤ·ÎM› »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ¿˘¥ ÂOÿ◊Ì ¿ËÌ fi ¿Λ ÷ı‰Î ’ÿÎ◊˝ V‰w’ı »ı,

±‰ÎE› »ı ±◊‰Î ¿_¥ »ı … fiËŸ. Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı. CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝fi˘

Á‰˝◊Î ±¤Î‰ … »ı. ‹ÎÀı Á‰˝ÂÒL›÷Î ‹Îfi‰Ì ±ı … lı›V¿fl »ı.

‰‚Ì ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı ‰V÷ μI’Lfi ◊÷Ì fi◊Ì ÷ı ‰V÷ ¬flωÊÎHÎfiÌ …ı‹ Á‰˝◊Î

±Á÷˚ … »ı. …ı‹ ¬flωÊÎHÎ-‰LK›Î’hÎ, ±Î¿ÎÂ’W’ ¥I›ÎÏÿ ‰V÷±˘ μI’Lfi ◊÷Ì …

fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ı ‰V÷±˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ±Á÷˚ … »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı CÎÀ-’À-‹Ã ±ÎÏÿ ÁC΂Ì

’HÎ ‰V÷±˘fiÌ μI’ÏkÎ ›„@÷◊Ì Á_¤‰÷Ì … fi◊Ì. ‹ÎÀı ÷ı ’HÎ Á‰ı˝ ‰V÷±˘ Ïfiω˝‰Îÿ’HÎı

±Á÷˚ … »ı. ·˘¿‹Î_ CÎÀ-’À-CÎfl ±ÎÏÿ μI’Lfi ◊÷Ì …ı ‰V÷±˘ ÿı¬Î› »ı ÷ı ‰V÷±˘fiÌ

μI’ÏkÎ ’HÎ (1) ¡ÊÃ, (2) •¡ÊÃ, (3) ©U÷ÿ ±ÎÏÿ ’Z΢ ¶ÎflΠω«Îfḻı ÷˘ Á_¤‰÷Ì

… fi◊Ì. …ı ‰Î÷ ±Î√‚ ±Î‰fiÎflÌ 1694 ‹Ì √Î◊΋Î_ Á‹Ω‰Î› »ı. ÷ı◊Ì ’HÎ

““Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î ‹Îfi‰Ì”” ±ı … lı›V¿fl ‹Î√˝ »ı. ––1694––

¡ÊÿÊ¡ÊÿÙ÷ÿ•Ù, Ÿ ¡Êÿ◊ÊáÊ¢ ø ¡Êÿ∞ ¡ê„UÊ –•áÊflàÕÊ÷ÊflÙ÷ÿŒÙ‚Ê•Ù ‚ÈááÊÿÊ Ãê„UÊ H1694H

¡ÊÃÊ¡ÊÃÙ÷ÿÃÙ Ÿ ¡Êÿ◊ÊŸ¢ ø ¡Êÿà ÿS◊ÊØ –•ŸflSÕÊ˘÷ÊflÙ÷ÿŒÙ·ÊØ ‡ÊÍãÿÃÊ ÃS◊ÊØ H)

√Î◊Î◊˝ - Ω÷, ±Ω÷ ±fiı 줛◊Ì μI’Lfi ◊÷Ì ‰V÷ …ı ¿ÎflHÎ◊Ì Á_¤‰÷Ì

fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı‹ ‹Îfi‰Î‹Î_ ±fiø‹ı ±fi‰V◊Î, ±¤Î‰ ±fiı 줛 ÿ˘Ê˘ ±Î‰ı »ı.

÷ı◊Ì Á‰˝ÂÒL›÷Î … ›˘B› »ı. ––1694––

ω‰ı«fi - ⁄˙©ÿ½fifiÎ ’ıÀÎ ÏŒfl¿Î «Îfl »ı. 1. Á˙hÎ΄L÷¿, 2. ‰ˆ¤ÎÏÊ¿, 3.

›˘√ΫÎfl ±fiı 4. ‹ÎK›Ï‹¿. ÷ı‹Î_ ‹ÎK›Ï‹¿ fi΋fiÎ «˘◊Î ÏŒfl¿ÎfiÎ ±fi›Î›Ì

fiÎ√Î…\˝fiΫΛνÏÿ ÷◊Î ÷ı‹fiÎ ‹Ë_÷˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ CÎÀ-’À-CÎfl-∞‰-…Õ ‰√ıflı …ı ¿˘¥

’ÿÎ◊˘˝ ÿı¬Î› »ı ÷ı ¿˘¥ ’ÿÎ◊˘˝ »ı … fiËŸ. …ı ¿_¥ ÿı¬Î› »ı ÷ı ¤˛‹‹ÎhÎ … »ı.

{Î_{‰ÎfiÎ …·Á‹Îfi »ı. ±◊ν÷˚ ‰V÷±˘ fi◊Ì …. ’fl_÷ ¤˛‹‹ÎhÎ◊Ì ‰V÷±˘ …HÎΛ

»ı. ±Î‰_ ‹ÎfifiÎflÎ ÂÒL›‰ÎÿÌ fiÎ√Î…\˝fiÎÏÿ ⁄˙©Î«Î›˘˝fiÎ ’ZΉ÷a ±fi›Î›Ì ¿˘¥

‰Îÿ̱˘ ¿Ëı »ı ¿ı -

¿Ë˘ ¿ı Â_ ¡Êà (μI’Lfi ◊›ı·Ì) ‰V÷ μI’Lfi ◊Λ »ı ? ¿ı •¡Êà (μI’Lfi fi

◊›ı·Ì) ‰V÷ μI’Lfi ◊Λ »ı ? ¿ı ©U÷ÿ (⁄Lfiı ¤Î‰‰Î‚Ì) ‰V÷ μI’Lfi ◊Λ »ı ?

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 237

±Î hÎHÎ ’Z΢‹Î_◊Ì ⁄˘·˘ ÷‹fiı ¿›˘ ’ZÎ ‹ÎL› »ı ? ’Ëı·Î ’Z΋Î_ ±fi‰V◊Î, ⁄ÌΩ

’Z΋Î_ ±¤Î‰ ±fiı hÎÌΩ ’Z΋Î_ ±fi‰V◊Î ±fiı ±¤Î‰ ±ı‹ 줛 ÿ˘Ê˘ … ±Î‰ı

»ı. ÷ı◊Ì ¿˘¥ ’HÎ ’ÿÎ◊˝fiÌ μI’ÏkÎ Á_¤‰÷Ì fi◊Ì. ‹ÎÀı ÂÒL›÷Î ‹Îfi‰Ì ±ı … ‹Î√˝

¿S›ÎHοÎflÌ »ı.

(1) ˉı Ωı ≠◊‹ ’ZÎ V‰Ì¿Îfl˘ ±fiı ¿Ëı¢ ¿ı …ı ‰V÷ ¡Êà »ı ±ıÀ·ı ¿ı μI’Lfi

◊›ı·Ì »ı ÷ı μI’Lfi ◊Λ »ı ÷˘ ±Î ’ZÎ T›Î…⁄Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı ‰V÷ ¡Êà »ı

μI’Lfi ◊›ı·Ì … »ı, ÷ı ‰V÷ ¡ÊÃàflÊØ ∞fl = μI’Lfi ◊›ı·Ì ˢ‰Î◊Ì … μI’Lfi ◊‰Îfi_

flËı÷_ … fi◊Ì. μI’Lfi ◊›ı·Î ±ı‰Î CÎÀfiı ±◊ν÷˚ ⁄fiÌ «¿ı·Î ±ı‰Î CÎÀfiı ˉı …ı‹ μI’Lfi

◊‰Îfi_ ˢ÷_ fi◊Ì. ÷ı‹ ¡Êà fiı ±ıÀ·ı ¿ı ©Uà¬ãŸ fiı μI’Lfi ◊‰Îfi_ Á_¤‰÷_ fi◊Ì ±fiı »÷Î_

Ωı ©Uà¬ãŸfiÌ ’HÎ μI’ÏkÎ ◊Λ ±Î‹ ‹Îfi¢ ÷˘ ÷ı Áÿο΂ μI’Lfi ◊›Î … ¿flÂı.

¡ÊÃàfl = μI’Lfi ◊›ı·Î’b_ Á‹Îfi ˢ‰Î◊Ì ŒflÌ ŒflÌ μI’Lfi ◊›Î … ¿flÂı. @›Îflı›

ωfl΋ ±Î‰Âı … fiËŸ. ÷ı◊Ì •ŸflSÕÊ fi΋fi˘ ÿ˘Ê ±Î‰Âı.

(2) ˉı Ωı ⁄ÌΩı ’ZÎ V‰Ì¿Îfl¢ ±fiı ¿Ëı¢ ¿ı …ı ‰V÷ •¡Êà = μI’Lfi

◊›ı·Ì fi◊Ì, ±fiI’Lfi »ı ÷ı μI’Lfi ◊Λ »ı. ÷˘ ±Î ’ZÎ ’HÎ T›Î…⁄Ì fi◊Ì. ÷ıfi˘

μkÎfl ±ı »ı ¿ı ¬flωÊÎHÎ-‰LK›Î’hÎ, ±Î¿ÎÂ’W’ …ı‰Ì …ı …ı ‰V÷±˘fi˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_

Á‰˝◊Î ±¤Î‰ »ı, ±ıÀ·ı ¿ı •¡Êà »ı, ±fiI’Lfi »ı. μI’Lfi ◊›ı·Ì fi◊Ì ÷ı ÷ı ‰V÷±˘

’HÎ μI’Lfi ◊‰Î ·Î√Âı. ¿ÎflHÎ ¿ı •¡ÊÃàfl = fiËŸ μI’Lfi ◊‰Î’b_ ÷˘ ¬flωÊÎHÎÎÏÿ‹Î_

’HÎ »ı. ±◊ν÷˚ CÎÀ-’À ‰√ıflı ’ÿÎ◊˘˝ •¡Êà = μI’Lfi ◊›ı·Î fi◊Ì. ‹ÎÀı μI’Lfi ◊Λ

»ı. ±Î‹ Ωı ¿Ëı¢ ÷˘ ¬flωÊÎHÎÎÏÿ …ı …ı Á‰˝◊Î ±¤Î‰ V‰w’ »ı. ÷ı ’HÎ ±Ω÷

±ıÀ·ı ¿ı ±fiI’Lfi ˢ‰Î◊Ì ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝ ’HÎ μI’Lfi ◊‰Î Ωı¥±ı. ±Ω÷’b_ ÷˘ ÷ı

¬flωÊÎHÎÎÏÿ‹Î_ ’HÎ »ı. ‹ÎÀı ±Î ±Ω÷’ZÎ ’HÎ μÏ«÷ fi◊Ì.

(3) ˉı ¡ÊÃÊ¡ÊÃM§¬◊È÷ÿ¢ = Ω÷ ±fiı ±Ω÷ ±ı‹ 줛‰Î‚˘ Ωı hÎÌΩı ’ZÎ

¿Ë˘ ±ıÀ·ı ¿ı CÎÀ-’À-CÎfl ‰√ıflı Á_ÁÎfl‰÷a ÷‹Î‹ ‰V÷±˘ ¿◊_Ï«ÿ˚ μI’Lfi ±fiı ¿◊_Ï«ÿ˚

±fiI’Lfi »ı ±fiı μI’Lfi ◊Λ »ı. ±Î‰˘ Ωı 줛‰Î‚˘ ’ZÎ V‰Ì¿Îfl¢ ÷˘ ÷˘ ⁄Lfiı

ÿ˘Ê˘ ±Î‰Âı. ¿ÎflHÎ ¿ı 줛ÎI‹¿ ±ı‰Î ±Î ’Z΋Î_ Ω÷ ‹Îfi˘ »˘ ±ıÀ·ı ±fi‰V◊Îÿ˘Ê

±Î‰ı ±fiı ±Ω÷ ‹Îfi˘ »˘ ±ıÀ·ı ±¤Î‰fiÌ ’HÎ μI’ÏkÎ ◊‰Î‰Î‚˘ ÿ˘Ê ±Î‰ı. ±Î‹

’Ëı·Î ±fiı ⁄ÌΩ ’Z΋Î_ ¿Ëı·Î ⁄Lfiı ÿ˘Ê˘ hÎÌΩ ’Z΋Î_ ÁÎ◊ı ·Î√‰Îfi˘ ¤› flËı »ı.

‰‚Ì ““¡ÊÃÊ¡ÊÔ” ‰Î‚˘ 줛ÎI‹¿ ±ı‰˘ ±Î hÎÌΩı ’ZÎ Á_ÁÎfl‹Î_ »ı ¿ı

Á_ÁÎfl‹Î_ fi◊Ì ? Ωı ““»ı”” ±ı‹ ¿Ëı¢ ÷˘ ““¡ÊÃÊ¡ÊÔ” ‰Î‚˘ hÎÌΩı ’ZΠωz‹Îfi

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ238

ˢ‰Î◊Ì ’Ëı·Î_ μI’Lfi ◊›ı·˘ … ⁄L›˘ ±ıÀ·ı ““Ω÷”” … ◊›˘. ’HÎ ÷ı 줛ÎI‹¿ flè΢

fiËŸ. ÷ı◊Ì ¡Êà ‰Î‚Î ≠◊‹ ’Z΋Î_ ¿Ëı·˘ ±fi‰V◊Î fi΋fi˘ ÿ˘Ê ·Î√ı ±fiı Ωı

““¡ÊÃÊ¡ÊÔ” ‰Î‚˘ 줛ÎI‹¿ ±ı‰˘ ±Î hÎÌΩı ’ZÎ Á_ÁÎfl‹Î_ ’Ëı·ı◊Ì fi◊Ì ±ı‹ ¿Ëı¢

÷˘ ÷ı ’ZΠωz‹Îfi fi ˢ‰Î◊Ì •¡Êà … ◊›˘. ’HÎ ÷ı 줛ÎI‹¿ ÷˘ fi … flè΢. ÷ı◊Ì

•¡Êà ‰Î‚Î ⁄ÌΩ ’Z΋Î_ ¿Ëı·˘ ±¤Î‰ÎI‹¿ ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ ’HÎ μI’Lfi ◊‰Î_ Ωı¥±ı

÷ı ÿ˘Ê ·Î√Âı.

ˉı ¡ÊÃ-•¡Êà ±fiı ©U÷ÿ ±Î hÎHÎı ’Z΋Î_ ÿ˘Ê˘ ±Î‰÷Πˢ‰Î◊Ì ±Î hÎHÎfiı

»˘ÕÌfiı ¡Êÿ◊ÊŸ ‰V÷ μI’Lfi ◊Λ »ı. ±Î‹ Ωı ¿Ëı¢ ÷˘, ÁÎflÎ_ ¿ı μI’Lfi ◊›ı·Ì

‰V÷ μI’Lfi ◊Λ »ı ±ı‹ Ωı ¡ÊÃ◊Èà¬là ¿Ë̱ı ÷˘ ±fi‰V◊Î ±Î‰ı »ı. fi μI’Lfi

◊›ı·Ì ‰V÷ μI’Lfi ◊Λ »ı. ±Î‹ Ωı •¡ÊÃ◊Èà¬là ¿Ë̱ı ÷˘ ±¤Î‰fiÌ μI’ÏkÎ

‹Îfi‰Ì ’Õı »ı ±fiı ¡ÊÃÊ¡ÊÃ◊Èà¬là ±ıÀ·ı ¿ı 줛ÎI‹¿ ‰V÷ μI’Lfi ◊Λ »ı ±ı‹

Ωı ¿Ë̱ı ÷˘ ⁄Lfiı ÿ˘Ê˘ ÁÎ◊ı ±Î‰ı »ı. ÷ı◊Ì ±Î hÎHÎı ’Z΢fiı »˘ÕÌfiı ¡Êÿ◊ÊŸ =

‰÷˝‹Îfi¿Î·Ìfi ‰V÷ ±ıÀ·ı ¿ı μI’Lfi ◊÷Ì ‰V÷ μI’Lfi ◊Λ »ı. ±Î‰˘ ⁄«Î‰ Ωı ¿fl¢

÷˘ ’Ò‰ı˝ ¿Ëı·Î ⁄¯Îı ω¿S’˘ ±ÎÕÎ ±Î‰Âı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı - ÷ı Ω›‹Îfi = μI’Lfi ◊÷Ì

‰V÷ …√÷‹Î_ »ı ¿ı fi◊Ì ? Ωı ¡Êÿ◊ÊŸ ‰V÷ »ı ±ı‹ ¿Ëı¢ ÷˘ ÷ı ‰V÷ ωz‹Îfi

ˢ‰Î◊Ì ¡Êà = ’Ò‰ı˝ μI’Lfi ◊›ı·Ì … »ı. ÷ı◊Ì ¡Êà ’ZΉ΂˘ ±fi‰V◊Î ÿ˘Ê ±Î‰Âı

±fiı Ωı ÷ı ¡Êÿ◊ÊŸ ‰V÷ Á_ÁÎfl‹Î_ ’Ëı·ı◊Ì fi◊Ì ±ı‹ ¿Ëı¢. ÷˘ ÷ı ‰V÷ ±Ï‰z‹Îfi

ˢ‰Î◊Ì ±fiI’Lfi = •¡Êà … ◊¥. ÷ı◊Ì ±¤Î‰fiÌ μI’ÏkΉ΂˘ ⁄ÌΩı ÿ˘Ê ±Î‰Âı.

±Î ⁄Lfiı ’Z΋Î_ …ı ±ı¿-±ı¿ ÿ˘Ê ±Î‰ı »ı ÷ı ±‹ı ’Ò‰ı˝ ¿èÎÎ … »ı. fiÎ√Î…\˝fifiÎ

(⁄˙©ÿ½fifiÎ) ±fi›Î›Ì ·˘¿˘ μ’fl ‹…⁄ ÿ·Ì·˘ ¿flı »ı ±fiı ’˘÷ı ¿flı·Ì ±Î ««Î˝fiÌ

μ’fl ‹…⁄Ò÷Î¥ …HÎΉ‰Î ±fiı ÁΫΒHÎÎfiÌ ‹Ë˘fl ‹Îfl‰Î ‹ÎÀı ÷ı‹fiÎ ÂÎjÎ’ÎÃfiÌ

ÁÎZÎÌ ±Î’÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı -

ªÃ¢ Ÿ ªêÿà ÃÊflŒªÃ¢ ŸÒfl ªêÿà –ªÃʪÃÁflÁŸ◊ȸÄâ ªêÿ◊ÊŸ¢ Ÿ ªêÿà H

(fiÎ√Î…\˝fiÌ› ‹K›¿ÎÏfl¿Î√˛_◊ U·˘¿-15)

U·˘¿Î◊˝ - ΩHÎı·_ …HÎÎ÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ΩHÎÌ ·Ì‘_ »ı. fiËŸ ΩHÎı·_ ’HÎ

…HÎÎ÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı fiËŸ ΩHÎı·_ ±¤Î‰ÎI‹¿ »ı. ÷ı◊Ì √÷ ±fiı ±√÷ ±Î ⁄Lfiı

’Z΢◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰_ ªêÿ◊ÊŸ ÷˘ ⁄Ì·¿<· …HÎÎ÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ªêÿ◊ÊŸ ±ı ªÃ ¿ı •ªÃ◊Ì Ï¤Lfi fi◊Ì. ±fiı ±Î ⁄Lfiı ’Z΢‹Î_ ÷˘ ÿ˘Ê˘ ±Î‰ı … »ı. ÷ı ±‹ı ’Ò‰ı˝ ¿ËÌ √›Î

»Ì±ı.

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 239

±Î flÌ÷ı ω«Îfl÷Î_ ¡ÊÃÊ¡ÊÃÊÁŒ ’Z΢‹Î_ ±fi‰V◊Î ‰√ıflı ÿ˘Ê˘ … ÿı¬Î÷Πˢ‰Î◊Ì

‰V÷±˘fiÌ μI’ÏkÎ … CÎÀ÷Ì fi◊Ì ±fiı Ωı ‰V÷±˘fiÌ μI’ÏkÎ … ◊÷Ì fi ˢ› ÷˘ ±Î

Á_ÁÎfl‹Î_ CÎÀ-’À-CÎfl ‰√ıflı ’ÿÎ◊˘˝ »ı ±Î‰_ ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ? Á_ÁÎfl Á‰˝◊Î ÂÒL› … »ı

±Î‹ … ‹Îfi‰_ Ωı¥±ı. ÷ı◊Ì ““Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı”” ±Î … ‹ÎL›÷Î ⁄flÎ⁄fl ›˘B› »ı.

⁄Ì∞ flÌ÷ı ω«Îfl÷Î_ ’HÎ ‰V÷±˘fiÌ μI’ÏkÎ Á_¤‰÷Ì fi◊Ì. ÷ı ‹ÎÀı ’HÎ ““Á‰˝◊Î

ÂÒL›÷Δ” ‹Îfi‰Ì ±ı … ›˘B› »ı. ±Î‹ …HÎΉ÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı -

„U™§-¬ìÊÿ‚Ê◊ÁǪ, flË‚È ÷Êfl‚È ŸÙ fl ¡¢ ∑§îÊ¢ –ŒË‚ß ‚Ê◊ÁǪ◊ÿ¢, ‚√flÊ÷Êfl Ÿ ‚Ê◊ÇªË H1695H

(„UÃȬ˝àÿÿ‚Ê◊ª˝Ë, Áflcflª˜ ÷Êfl·È ŸÙ flÊ ÿØ ∑§Êÿ¸◊˜ –ŒÎ‡ÿà ‚Ê◊ª˝Ë◊ÿ¢, ‚flʸ÷Êfl Ÿ ‚Ê◊ª˝Ë H)

√Î◊Î◊˝ - μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ ±fiı ÏfiÏ‹kοÎflHÎ ±ÎI‹¿ Á΋√˛ÌfiÎ ±ı¿ ±ı¿ ¤Î‰˘‹Î_

(±_‹Î_) …ı ¿ÎflHÎ◊Ì ¿Î›˝ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. ’fl_÷ Á΋√˛Ì‹› … ¿Î›˝ ÿı¬Î› »ı. ˉı Á‰˝fi˘

±¤Î‰ ˢ÷ı »÷ı Á΋√˛Ì @›Î_◊Ì Á_¤‰ı ? ––1695––

ω‰ı«fi - CÎÀ-’À-CÎfl-¬flÂÌ-Àı⁄· ‰√ıflı ÷‹Î‹ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ μI’ÏkÎ μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ

±fiı ÏfiÏ‹kοÎflHÎfiÌ Á΋√˛Ì ‹‚‰Î◊Ì … ◊Λ. ±fiÎÏÿfi˘ ±Î ÁfiÎ÷fi Ïfi›‹ »ı.

…ı‹¿ı CÎÀ¿Î›˝ ¿fl‰Î‹Î_ ‹ÎÀÌ ±ı μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ ±fiı ÿ_Õ-«øÎÏÿ ÏfiÏ‹kοÎflHÎ ÷flÌ¿ı

≠ÏÁ© »ı. …ı ¿ÎflHÎ ’˘÷ı … ¿Î›˝V‰w’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı ÷ı μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ ¿Ëı‰Î› »ı

±fiı μ’ÎÿÎfi¿ÎflH΋Î_◊Ì ¿Î›˝ ¿fl‰Î‹Î_ …ı ÁË¿Îfl ±Î’‰Î w’ı ‹ÿÿ√Îfl ‹ÎhΠˢ› ÷ı

ÏfiÏ‹kοÎflHÎ ¿Ëı‰Î› »ı. CÎÀ‹Î_ ‹ÎÀÌ ±fiı ÿ_Õ-«øÎÏÿ, ’À‹Î_ ÷L÷ ±fiı ÷flÌ-‰ı‹ÎÏÿ,

ÿËŸ ⁄fiΉ‰Î‹Î_ ÿÒ‘ ±fiı ¬ÀÎÂÎÏÿ ±fiø‹ı μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ ±fiı ÏfiÏ‹kοÎflHÎ ≠ÏÁ©

»ı. ±Î ⁄Lfiı ≠¿ÎflfiÎ_ ¿ÎflH΢fiı ¿Î›˝fiÌ Á΋√˛Ì ¿Ëı‰Î› »ı.

ˉı ±ËŸ ±ı¿ ≠ë ◊Λ »ı ¿ı ¿ı‰· ±ı¿·Î μ’ÎÿÎfi¿ÎflH΋Î_ ¿Î›˝ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì.

…ı‹¿ı ‹ÎÀÌ‹Î_ CÎÀ¿Î›˝ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. Ωı ‹ÎÀÌ‹Î_ CÎÀ¿Î›˝ ÿı¬Î÷_ ˢ› ÷˘ ¿fl‰ÎfiÌ …wfl

Â_ ? ±ı‰Ì … flÌ÷ı ÷L÷‹Î_ ’À¿Î›˝, ÿÒ‘‹Î_ ÿËÌ ¿Î›˝ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì fiyÌ ◊Λ »ı

¿ı μ’ÎÿÎfi¿ÎflH΋Î_ ¿Î›˝ ˢ÷_ fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ÏfiÏ‹kοÎflH΋Î_ ’HÎ ¿Î›˝ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì.

…ı‹¿ı ÿ_Õ-«øÎÏÿ‹Î_ CÎÀ¿Î›˝ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ÷flÌ-‰ı‹ÎÏÿ‹Î_ ’À¿Î›˝ ±fiı

¬ÀÎÂÎÏÿ‹Î_ ÿËÌ ¿Î›˝ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı Ωı μ’ÎÿÎfi¿ÎflH΋Î_ ¿Î›˝ fi ˢ› ±fiı

ÏfiÏ‹kοÎflH΋Î_ ’HÎ ¿Î›˝ fi ˢ› ÷˘ ÷ı ⁄Lfiı ÁÎ◊ı ‹‚ı·Ì Á΋√˛Ì‹Î_ ÷˘ ¿Î›˝ ˢ›

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ240

… @›Î_◊Ì ? Ωı flı÷ÌfiÎ ±ı¿ ±ı¿ ¿H΋Î_ ÷ı· fi◊Ì ÷˘ flı÷ÌfiÎ Á‹ÒË‹Î_ ’HÎ ÷ı· ˢ›

… @›Î_◊Ì ? …\ÿÎ …\ÿÎ ±ı¿-±ı¿ ±_√‹Î_ …ı ¿Î›˝ fi ˢ› ÷ı ¿Î›˝ ÷ıfiÎ Á‹ÒËÎI‹¿

Á΋√˛Ì‹Î_ ’HÎ fi … ˢ›.

ÁÎflÎ_ ¿ı Ëı÷ ±ıÀ·ı μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ ±fiı ≠I›› ±ıÀ·ı ÏfiÏ‹kοÎflHÎ. ÷ı ⁄LfiıfiÌ

‹‚ı·Ì …ı ’Ïfl’ÒHν Á΋√˛Ì, ÷ı Á΋√˛ÌfiÎ …\ÿÎ …\ÿÎ ±ı¿-±ı¿ ±‰›‰‹Î_ ¿Î›˝ ◊÷_ ÿı¬Î÷_

fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı Á_’ÒHν Á΋√˛Ì‰Î‚Ì ±‰V◊΋Î_ … ¿Î›˝ ◊÷_ ÿı¬Î› »ı. ÷ı◊Ì ±ı¿-±ı¿

±_‹Î_ (Á΋√˛ÌfiÎ ±ı¿-±ı¿ ¤Î√‹Î_) ¿Î›˝ ◊÷_ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. ≠I›ı¿ ±_‹Î_ ¿Î›˝ fi◊Ì.

±Î ±ı¿ ‰Î÷ Ïfiω˝‰Îÿ’HÎı ÏÁ© ◊¥. ˉı …ı ≠I›ı¿‹Î_ fi ˢ› ÷ı Á‹ÒË‹Î_ ’HÎ fi ˢ›.

…ı‹¿ı flı÷ÌfiÎ ±ı¿-±ı¿ ¿H΋Î_ ÷ı· fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ıfiÎ Á‹ÒË‹Î_ ’HÎ ÷ı· fi◊Ì. ÷ıfiÌ …ı‹

μ’ÎÿÎfi-ÏfiÏ‹kÎw’ Á΋√˛ÌfiÎ ±ı¿-±ı¿ ±_‹Î_ ¿Î›˝ fi◊Ì. ‹ÎÀı ÷ı ⁄LfiıfiÎ Á‹ÒËÎI‹¿

Á΋√˛Ì‹Î_ ’HÎ ¿Î›˝ fi◊Ì ±ı‹ ‹Îfi‰_ Ωı¥±ı. ÷ı‹ ◊‰Î◊Ì ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ¿Î›˝fi˘ Á‰˝◊Î

±¤Î‰ … »ı. ±Î‹ fiyÌ ◊Λ »ı. ¿˘¥ ¿Î›˝ μI’Lfi ◊÷_ … fi ˢ‰Î◊Ì μ’ÎÿÎfi-

ÏfiÏ‹kÎw’ Á΋√˛Ì ’HÎ fi◊Ì …. ÷ı◊Ì Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î ‹Îfi‰Ì ±ı … lı›V¿fl ‹Î√˝ »ı.

¤Î‰Î◊˝ ŒflÌ◊Ì ±Î ≠‹ÎHÎı »ı. Ëı÷ (μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ) ±fiı ≠I›› (ÏfiÏ‹kοÎflHÎ)

’˘÷ÎfiÎ◊Ì ◊fiÎflÎ ¿Î›˝fiı Â_ ±ı¿·Î-±ı¿·Î ¿flı »ı ? ¿ı ÷ı ⁄Lfiı ÁÎ◊ı ‹‚Ìfiı ¿Î›˝ ¿flı

»ı ? ±ı¿·_ μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ ¿Î›˝ ¿flı »ı ±◊‰Î ±ı¿·_ ÏfiÏ‹kοÎflHÎ ¿Î›˝ ¿flı »ı. ±Î‰_

÷‹ı ¿ËÌ Â¿Â˘ fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ±ı¿·Î-±ı¿·Î ±ı¿-±ı¿ ¿ÎflH΋Î_◊Ì ¿Î›˝ ◊÷_ ÿı¬Î÷_

fi◊Ì. ˉı Ωı ±ı¿-±ı¿ ¿ÎflH΋Î_◊Ì ¿Î›˝ fi ◊÷_ ˢ› ÷˘ ÷ı Á΋√˛Ì‹Î_◊Ì ’HÎ ÷ı ¿Î›˝fi˘

±¤Î‰ … ‹Îfi‰˘ Ωı¥±ı. flı÷ÌfiÎ ±ı¿-±ı¿ ¿H΋Î_ ÷ı· fi◊Ì ÷˘ Á‹ÒË‹Î_ ’HÎ ÷ı· ˢ÷_

fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±ı¿-±ı¿ ¤Î√‹Î_ ¿Î›˝fi˘ ±¤Î‰ »ı. ÷ı◊Ì ÷ıfiÎ Á‹ÒËÎI‹¿ Á΋√˛Ì‹Î_

’HÎ ¿Î›˝fi˘ ±¤Î‰ … »ı.

±Î flÌ÷ı ω«Îfl÷Î_ Á‰ı˝ ’HÎ ¿Î›˝fiÌ μI’ÏkÎfi˘ ±¤Î‰ … »ı. ¿˘¥ ¿Î›˝ Á_ÁÎfl‹Î_

◊÷_ … fi◊Ì. ˉı Ωı ¿˘¥ ¿Î›˝ ◊÷_ fi ˢ› ÷˘ ÷ıfiÌ Á΋√˛Ì ’HÎ fi … ˢ›. ÷ı◊Ì

Á΋√˛Ìfi˘ ’HÎ ±¤Î‰ … »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Ωı ¿Î›˝w’ı ¿˘¥ μI’Lfi … fi ◊÷_ ˢ› ÷˘

Á΋√˛Ì ’HÎ ±fiI’Lfi … flËı. ÷ı◊Ì μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ, ÏfiÏ‹kοÎflHÎ ±Î ⁄LfiıfiÎ ÁÎ◊ı

‹‚‰Îw’ Á΋√˛Ì ±fiı ¿Î›˝ ±Î «Îflı‹Î_◊Ì ¿˘¥’HÎ ‰V÷ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ »ı … fiËŸ.

¿˘¥fiÌ ’HÎ μI’ÏkÎ Á_¤‰÷Ì fi◊Ì ‹ÎÀı ±Î …√÷fiÌ ±_ÿfl Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı ±fiı

÷ı‹ ‹Îfi‰_ ±ı … ÏË÷Î‰Ë »ı. fiÎ√Î…\˝fifiÎ ±fi›Î›Ì ⁄˙©˘ ’˘÷ÎfiΠω«Îfl˘ μ’fl

ÁΫΒHÎÎfiÌ ‹Ë˘fl ‹Îfl‰Î ÁÎZÎÌ’Îà ±Î’÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı ±‹ÎflÎ ÂÎj΋Î_ ’HÎ ±Î‹ …

¿èÎ_ »ı. ÷ı ÂÎjÎ’Îà ±Î ≠‹ÎHÎı -

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 241

„UÃȬ˝àÿÿ‚Ê◊ª˝Ë, ¬ÎÕª˜ ÷ÊflcflŒ‡Ê¸ŸÊØ –ß à ŸÊÁ÷‹åÿÊ Á„U, ÷ÊflÊ— ‚fl¸ Sfl÷Êfl× H1H

‹Ù∑§ ÿÊflØ ‚ÜôÊÊ ‚Ê◊ª˝KÊ◊fl ŒÎ‡ÿà ÿS◊ÊØ –ÃS◊ÊŒ˜ Ÿ ‚Áãà ÷ÊflÊ, ÷Êfl˘‚Áà ŸÊÁSà ‚Ê◊ª˝Ë H2H

±Î ⁄Lfiı √Î◊Îfi˘ ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı - Ëı÷ (±ıÀ·ı μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ) ±fiı ≠I››

(±ıÀ·ı ÏfiÏ‹kοÎflHÎ) ±Î ⁄Lfiı ¿Î›˝fiÌ Á΋√˛Ì »ı. ’fl_÷ ±ı¿-±ı¿ ¿ÎflH΋Î_ ¿Î›˝ ◊÷_

ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì flı÷ÌfiÎ ¿HÎÁ‹ÒË‹Î_ …ı‹ ÷ı· fi◊Ì ÷ı‹ Á΋√˛Ì‹Î_ ’HÎ ÷ı· fi◊Ì.

÷ı◊Ì ÷ı Á‰ı˝ ’HÎ ¤Î‰˘ V‰¤Î‰◊Ì … fi◊Ì. ‹ÎÀı ¿˘¥’HÎ ÂOÿ◊Ì ±Ï¤·Î’fiı ›˘B›

fi◊Ì. ÷◊Î ·˘¿‹Î_ ’HÎ ±Î CÎÀ »ı ±Î ’À »ı ±Î‰Ì Á_iÎÎ Á΋√˛Ì‹Î_ … ≠‰÷˝÷Ì ÿı¬Î›

»ı. ±ı¿-±ı¿ ±_‹Î_ ±Î Á_iÎÎ ≠‰÷˝÷Ì fi◊Ì. ’fl_÷ ±ı¿-±ı¿ ±‰›‰‹Î_ = M≤◊¿˚-M≤◊¿˚‹Î_

…ı …ı fi ˢ› ÷ı Á‹ÒË‹Î_ ’HÎ fi … ˢ› ±Î L›Î›◊Ì ±_‹Î_ fi◊Ì ‹ÎÀı Á΋√˛Ì‹Î_

’HÎ ¿Î›˝ fi◊Ì. ÷ı◊Ì CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ¤Î‰˘ (’ÿÎ◊˘˝) ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ »ı … fiËŸ, ÷◊Î

‹ÎÀÌ-ÿ_Õ-«øÎÏÿ ’HÎ fi◊Ì …. ±Î ¿ÎflHÎ◊Ì ’ÿÎ◊˘˝ fi ˢ÷ı »÷ı ÷ıfiÎ Á‹ÒËÎI‹¿ Á΋√˛Ì

’HÎ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ““Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î …”” »ı. ––1695––

Ë…\ …\ÿÌ …\ÿÌ flÌ÷ı Á_ÁÎfl‹Î_ Á‰˝ÂÒL›÷Î … »ı. ±Î ‰Î÷ ‰‘Îflı ºœ flÌ÷ı

Á‹Ω‰÷Î T›@÷’_ÏÕ÷fiÎ …ı ω«Îfl˘ »ı ÷ı ¤√‰Îfi T›@÷ ¿flı »ı -

¬⁄U÷ʪʌÁ⁄U‚áÊ•Ù, ‚√flÊ⁄UÊ÷ʪ‚È„U◊ÿÊ•Ù ÿ –©U÷ÿÊáÊÈfl‹ê÷Ê•Ù, ‚√flÊáÊÈfl‹Áh•Ù ‚ÈááÊ¢ H1696H

(¬⁄U÷ʪʌ‡Ê¸ŸÃ— ‚flʸ⁄UÊŒ˜÷ʪ‚ıˇêÿÊìÊ –©U÷ÿʟȬ‹ê÷ÊØ, ‚flʸŸÈ¬‹ÁéœÃ— ‡ÊÍãÿ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ’λ·˘ ¤Î√ fi ÿı¬Î÷˘ ˢ‰Î◊Ì ±fiı Á‰˝◊Ì ±Î√·˘ ¤Î√ ±Ï÷›

ÁÒZ‹ ˢ‰Î◊Ì ⁄Lfiıfi˘ ±fi’·_¤ ◊‰Î◊Ì Á‰˝ ¤Î√˘fiÌ ±fi’·„O‘ »ı. ‹ÎÀı ±Î …√÷

ÂÒL› »ı. ––1696––

ω‰ı«fi - ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ‰V÷±˘ ⁄ı ≠¿ÎflfiÌ »ı. ¿ıÀ·Ì¿ CÎÀ-’ÀÎÏÿfiÌ …ı‹ «ZÎ

¥„Lƒ›◊Ì ºU› ±fiı ¿ıÀ·Ì¿ ±Î¿ÎÂ-’W’ÎÏÿfiÌ …ı‹ «ZÎ ¥„Lƒ›◊Ì ±ºU›. ±Î ⁄Lfiı

≠¿ÎflfiÌ ‰V÷±˘‹Î_ …ı ±ºU› ‰V÷ ±Î¿ÎÂ’W’-‰LK›Î’hÎ ±ÎÏÿ »ı ÷ı ÷˘ Á‰˝◊Î ±Á÷˚

… »ı. ÷ı ‰V÷±˘fi˘ @›Î_› ’HÎ μ’·_¤ ◊÷˘ fi ˢ‰Î◊Ì ÷ı ‰V÷±˘ fi◊Ì. ‹ÎÀı ÷ı‰Ì

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ242

‰V÷±˘ »ı ¿ı fi◊Ì ±ı‰Ì ‰Î÷ν … ˢ÷Ì fi◊Ì. ˉı ‰Î÷ flËÌ ºU› ‰V÷fiÌ. ÷ı ’HÎ fiÌ«ı

≠‹ÎHÎı ω«Îfl÷Î_ fi◊Ì …, ±ı‹ ·Î√ı »ı. ±◊ν÷˚ ºU› ‰V÷ ’HÎ fiÌ«ıfiÎ ÷¿˝ ≠‹ÎHÎı

±Á÷˚ … »ı. ÷ı◊Ì Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı. ±Î … ‹Î√˝ ¿S›ÎHοÎflÌ »ı.

…ı …ı ºU› ‰V÷ »ı …ı‹¿ı V÷_¤-¿<_¤-¿<ÀÌ ‰√ıflı, ÷ıfiÎ ±ÎÏÿ, ‹K› ±fiı ’λ‚

±ı‹ hÎHÎ ¤Î√˘ ˢ› »ı. ‰V÷fi˘ ±Î√·˘ ¤Î√ …ı «ZÎ◊Ì ÿı¬Î› »ı ÷ıfiı •Ê⁄UÊŒ˜ =

±Î√·˘ ¤Î√ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı ’λ‚ ¤Î√ »ı ÷ıfiı ¬pÊØ ±◊‰Î ¬⁄U ¤Î√ ¿Ëı‰Î›

»ı ±fiı ±Î ⁄LfiıfiÌ ‰E«ıfi˘ …ı ¤Î√ »ı ÷ı ¤Î√fiı ‹K›¤Î√ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î‹ (1)

•Ê⁄UÊŒ˜ ¤Î√, (2) ◊äÿ ¤Î√ ±fiı (3) ¬⁄U ¤Î√. ±ı‹ ¿<· hÎHÎ ¤Î√ ÿflı¿ ‰V÷fiÎ

ˢ› »ı. ÷ı hÎHÎ ¤Î√ ’ˆ¿Ì ⁄ı fi_⁄fl ±fiı hÎHÎ fi_⁄fl‰Î‚Î ‹K›¤Î√ ±fiı ’fl¤Î√

÷˘ ‰V÷‹Î_ »ı … fiËŸ, ±◊ν÷˚ ±Á÷˚ … »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı •Ê⁄UÊŒ˜ ¤Î√ ‰Õı ±ıÀ·ı ¿ı ±Î√·Î

¤Î√ ‰Õı œ_¿Î›ı·Î ˢ‰Î◊Ì ÷ı ⁄ı ¤Î√ ÿı¬Î÷Î fi◊Ì ±fiı …ı fi ÿı¬Î› ÷ı ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿfiÌ

…ı‹ ±Á÷˚ … ˢ› »ı. ‹ÎÀı ‹K›¤Î√ ±fiı ’fl¤Î√ ±ºU›‹Îfi ˢ‰Î◊Ì ±Á÷˚ »ı

±◊ν÷˚ fi◊Ì.

ˉı ‰Î÷ ⁄Î¿Ì flËÌ ‹ÎhÎ ±Î√·Î ¤Î√fiÌ, ±Î√‚‰Î‚˘ …ı ¤Î√ »ı ÷ı ’HÎ

CÎHÎÎ ’fl‹Îb±˘fiÎ V¿_‘ÎI‹¿ ˢ‰Î◊Ì ÁΉ›‰ »ı. ±ıÀ·ı ±¤˛¿fiÌ …ı‹ ÷ı‹Î_ CÎHÎÎ_ ’Õ·

»ı. ÷ı ’Õ·˘‹Î_ μ’flfiÎ ’Ëı·Î ’À· ‰Õı ⁄Ì…\_ ’Õ· œ_¿Î›ı·_ ˢ‰Î◊Ì ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. ⁄ÌΩ

‰Õı hÎÌ…\_, hÎÌΩ ‰Õı «˘◊_ ±fiı «˘◊Î ‰Õı ’Î_«‹_ œ_¿Î›ı· »ı ÷ı◊Ì ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı

μ’fl‰Î‚Î ≠◊‹ ’Õ·fiı »˘ÕÌfiı ⁄οÌfiÎ_ ÷‹Î‹ ’Õ·˘ ±ı¿-⁄ÌΩ ‰Õı œ_¿Î›ı·Î_ ˢ‰Î◊Ì

±ºU› »ı ±fiı …ı ±ºU› ˢ› »ı ÷ı ¬flωÊÎHÎ ±fiı ±Î¿ÎÂ’W’fiÌ …ı‹ ±Á÷˚ …

»ı. ÷ı◊Ì ±ÎflÎÿ˚¤Î√fiÎ ≠◊‹ ¤Î√fiı »˘ÕÌfiı ÂıÊ Á‰ı˝ ’HÎ ¤Î√ ±ºU› ˢ‰Î◊Ì ±Á÷˚

»ı.

ˉı Á˙◊Ì μ’flfi˘ …ı ≠◊‹ ±ÎflÎ÷˚ ¤Î√ = ±Î√·˘ ¤Î√ »ı ÷ı ¤Î√

’fl‹Îb±˘fiÎ ≠÷flÎI‹¿ ⁄fi‰Î◊Ì ±Ï÷› ÁÒZ‹ »ı. ’◊flΛı·Î ’fl‹Îb±˘fi˘ …

±Î√·˘ ¤Î√ ⁄fiÂı. ÷ı ¤Î√ ±I›_÷ ÁÒZ‹ ˢ‰Î◊Ì ±ºU› »ı ±fiı ±ºU› ˢ‰Î◊Ì

±Á÷˚ »ı. ±Î flÌ÷ı ω«Îfl÷Î_ Á˙◊Ì ±Î√·˘ ¤Î√ ’HÎ ’fl‹Îb±˘fiÎ ≠÷flÎI‹¿

⁄fi‰Î◊Ì ±Ï÷› ÁÒZ‹ »ı ‹ÎÀı ±ºU› »ı. ⁄ÌΩ-hÎÌΩ-«˘◊Î ‰√ıflı ±Î√·Î ¤Î√˘

’Ëı·Î-⁄ÌΩ-hÎÌΩ ±Î√·Î ¤Î√ ‰Õı œ_¿Î›ı·Î ˢ‰Î◊Ì ±ºU› »ı ±fiı ‹K›¤Î√

±Î√·Î Á‰ı˝ ¤Î√˘ ‰Õı ±ÎE»ÎÏÿ÷ »ı ÷ı◊Ì ±ºU› »ı ±fiı ±_Ï÷‹ ±ı‰˘ ’fl¤Î√ …ı

»ı ÷ı ±Î√·Î ¤Î√ ‰Õı ±fiı ‹K›¤Î√ ‰Õı ±_÷Ïfl÷ »ı ‹ÎÀı ±ºU› »ı. ±Î flÌ÷ı ‰V÷fiÎ

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 243

Á‰ı˝ ’HÎ ¤Î√˘ ±ºU› »ı ±fiı ±ºU› ˢ‰Î◊Ì ±Î¿ÎÂ’W’fiÌ …ı‹ Á‰ı˝ ¤Î√˘ ±Á÷˚

»ı ‹ÎÀı fi◊Ì …. ÷ı◊Ì ±Î flÌ÷ı μ’fl˘@÷ L›Î›fiı ±fiÁÎflı ’fl¤Î√-‹K›¤Î√-ÂıÊ

±ÎflÎ÷Ì› ¤Î√ ±fiı Á˙◊Ì ≠◊‹ ±ÎflÎ÷Ì› ¤Î√ ±Î‹ Á‰˝ ¤Î√˘fi˘ ±fi’·_¤ …

»ı. ÷ı◊Ì ±Î¬Ì ‰V÷fiÌ ±fi’·„O‘ … »ı ±fiı …ıfiÌ ±fi’·„O‘ ˢ› ÷ı ±Á÷˚ … ˢ›

»ı. ÷ı◊Ì Á‰˝ÂÒL›÷Î ‹Îfi‰Ì ±ı … lı›V¿fl »ı. Á‰˝ÂÒL›‰ÎÿÌ ⁄˙© ¿Ëı »ı ¿ı ±‹ÎflÎ

ÂÎj΋Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı -

ÿÊflŒ˜ ŒÎ‡ÿ¢ ¬⁄USÃÊflŒ˜, ÷ʪ— ‚ ø Ÿ ŒÎ‡ÿà –ß à ŸÊÁ÷‹ÊåÿÊ Á„U, ÷ÊflÊ— ‚fl¸ Sfl÷Êfl× H1H

U·˘¿Î◊˝ - …ı …ı ºU›‰V÷ »ı ÷ıfi˘ ’fl¤Î√ (÷◊Î ‹K›¤Î√) ÿı¬Î÷˘ … fi◊Ì

‹ÎÀı fi◊Ì ±fiı …ıfi˘ ’fl¤Î√-‹K›¤Î√ fi ˢ› ÷ıfi˘ ±Ï√˛‹¤Î√ ’HÎ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ

¿ı ±Ï√˛‹¤Î√ ’fl ÷◊Î ‹K›fiÌ ±’ıZÎΉ΂˘ »ı. ÷ı◊Ì hÎHÎı ¤Î√˘ fi ˢ‰Î◊Ì Á‰ı˝ ’HÎ

’ÿÎ◊˘˝ ““±Î CÎÀ »ı”” ““±Î ’À »ı”” ¥I›ÎÏÿ V‰w’ı ±Ï¤·Î’ ›˘B› fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı

÷ı Á‰ı˝ ¤Î‰˘ ±Á÷˚ »ı. ÷ı◊Ì Á‰ı˝ ’HÎ ¤Î‰˘ V‰¤Î‰◊Ì … ÂÒL›ÎI‹¿ … »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı μ’fl˘@÷ ›„@÷≠‹ÎHÎı M≤J‰Ì-’ÎHÎÌ-±„Bfi-‰Î› ±fiı ±Î¿ÎÂÎÏÿ Á‹V÷

¤Ò÷÷k‰fi˘ ±¤Î‰‹ÎhÎ … »ı. ‹ÎÀı Á‰˝◊Î ÂÒL› … ±Î Á_ÁÎfl »ı ±Î‹ …HÎΛ »ı.

»÷Î_ ’HÎ ‹fiVQ≤Ï÷ ‰√ıflı lÏ÷’ÎÃ˘‹Î_ ““lÊflʬÎÁÕ√ÿı”” ‰√ıflı ’ÿ˘‹Î_ ’Î_« ¤Ò÷˘ ‰√ıflı

’ÿÎ◊˘˝ »ı. ±Î‹ ’ÿÎ◊˘˝fi_ ±„V÷I‰ ’HÎ ÁÒ«T›_ … »ı. ‹ÎÀı Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! ⁄Lfiı

⁄Î…\fiÎ ’ÎÃ˘ ±fiı ›„@÷±˘ ÿı¬Î÷Ì Ë˘‰Î◊Ì ¤Ò÷˘ »ı ¿ı ¤Ò÷˘ fi◊Ì ? ±Î‰˘ Á_›

÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ◊›ı·˘ »ı. ––1696––

ˉı T›@÷’_ÏÕ÷fiÎ ±Î ≠ëfi˘ μkÎfl ¤√‰Îfi ±Î’ı »ı -

◊Ê ∑ȧL§ ÁflÿûÊ, ‚¢‚ÿ◊‚ß Ÿ ‚¢‚ÿ‚◊Èé÷flÙ ¡ÈûÊÙ –π∑ȧ‚È◊-π⁄UÁ‚¢ª‚È fl, ¡ÈûÊÙ ‚Ù ÕÊáÊȬÈÁ⁄U‚‚È H1697H

(◊Ê ∑ȧL§ √ÿÄÃ, ‚¢‡Êÿ◊‚Áà Ÿ ‚¢‡Êÿ‚◊ÈjflÙ ÿÈÄ× –π∑ȧ‚È◊-π⁄UoÎXÔUÿÙÁ⁄Ufl, ÿÈÄ× ‚ SÕÊáÊÈ-¬ÈL§·ÿÙ— H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! ’Î_« ¤Ò÷˘fiÎ ±„V÷I‰‹Î_ ÷‹ı Â_¿Î fi ¿fl˘. Ωı ¤Ò÷˘

±Á÷˚ … ˢ÷ ÷˘ ±Î¿ÎÂ’W’ ±fiı ¬flf≤_√fiÌ …ı‹ ÷ı ¤Ò÷˘fiı ωÊı Á_›fiÌ μI’ÏkÎ ’HÎ

fi … ◊Î÷. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı Á_› V◊Îb-’vÊ …ı‰Î Á÷˚’ÿÎ◊˘˝‹Î_ … Á_¤‰ı »ı. ––1697––

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ244

ω‰ı«fi - ±Î›W›‹Îfi ±ı‰Î Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! ’Î_« ¤Ò÷˘fiÎ ±„V÷I‰fiı ωÊı ÷‹ı

Â_¿Î fi ¿fl˘. ’Î_« ¤Ò÷˘ fi◊Ì ±◊ν÷˚ ¤Ò÷˘fi˘ ±¤Î‰ »ı ±Î‹ fi ‹Îfi˘. ¿ÎflHÎ ¿ı Ωı

±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ’Î_« ¤Ò÷˘fiÎ Á‹ÒËfi˘ ±¤Î‰ … ˢ÷ ÷˘ ““»ı ¿ı fi◊Ì”” ±Î‰˘ Á_›

… fi ◊Î÷. …ı‹ ±Î¿ÎÂ’W’ ±fiı ¬flf≤_√ …ı‰Ì ‰V÷±˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ »ı … fiËŸ ÷˘

÷ıfi˘ Á_› ’HÎ ◊÷˘ … fi◊Ì. ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ fi◊Ì …, ±Î‹ ÷ıfiÎ ±¤Î‰fi˘ … Ïfiç›

»ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı Ωı ¤Ò÷˘ fi ˢ÷ ÷˘ ““¤Ò÷˘ fi◊Ì …”” ±ı‹ ±¤Î‰fi˘ … ÏfiHν› ◊Î÷

’fl_÷ ¤Ò÷˘ »ı ¿ı fi◊Ì ? ±Î‰˘ …ı Á_› ◊Λ »ı ÷ı Á_› fi ◊Î÷. ’fl_÷ Á_› ◊Λ

»ı ‹ÎÀı Á_ÁÎfl‹Î_ ¤Ò÷˘ ±‰U› »ı. …ı Á÷˚ ˢ› ÷ıfi˘ … Á_› ◊Λ »ı.

±Î Á_ÁÎfl‹Î_ V◊Îb-’vÊÎÏÿfiÌ …ı‹ …ı ‰V÷ Á÷˚ ˢ› »ı ÷ıfi˘ … Á_› Á_¤‰ı

»ı. …√÷‹Î_ V◊Îb (Ã<_Ã<_) »ı ±fiı ’vÊ ’HÎ »ı. ⁄LfiıfiÌ ™«Î¥ ±ÎÏÿ ¿ıÀ·Î¿ ‘‹˘˝

Á‹Îfi »ı. ÷ı◊Ì F›Î_ Á‘Ì Ï‰ÂıÊ ‘‹˘˝ fi ÿı¬Î›Î ˢ› I›Î_ Á‘Ì Á΋ÎL› ‘‹˝‹ÎhÎ

ÿı¬‰Î◊Ì Â_ ±Î V◊Îb ËÂı ¿ı ±Î ’vÊ ËÂı ? ±ı‹ Á_› …wfl ◊Λ »ı. ±Î‰˘ Á_›

◊‰Î◊Ì Ωı I›Î_ V◊Îb ˢ› ÷˘ ’vÊ fi◊Ì ±fiı Ωı ’vÊ Ë˘› ÷˘ V◊Îb fi◊Ì. ’fl_÷

Á_ÁÎfl‹Î_ ±L›hÎ V◊Îb ’HÎ »ı ±fiı ’vÊ ’HÎ »ı. ⁄Lfiı Á÷˚ »ı. ÷˘ … ⁄LfiıfiÎ Á΋ÎL›

‘‹˘˝ ÿı¬Î› »ı ±fiı ÷ı◊Ì … Á_› ◊Λ »ı.

…ı ‰V÷ ““Á‰˝◊Î ±Á÷˚ ˢ›”” ÷ıfiı ωÊı ’HÎ Ωı Á_› ◊÷˘ ˢ› ÷˘ ““±ËŸ

¬flf≤_√ »ı ¿ı fiËŸ”” ÷◊Î ±ËŸ ““±Î¿ÎÂ’W’ »ı ¿ı fiËŸ”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ Á_› ’HÎ

@›Îflı¿ ÷˘ ¿˘¥fiı ’HÎ ◊‰˘ Ωı¥±ı. ’fl_÷ …ı ‰V÷ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ±Á÷˚ »ı ÷ıfi˘ Á_›

¿˘¥fiı ’HÎ @›Îflı› ◊÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì …ıfi˘ …ıfi˘ Á_› ◊Λ »ı ÷ı ‰V÷ I›Î_ ˢ› ¿ı ¿ÿΫ

I›Î_ fi ’HΠˢ›. ’fl_÷ Á_ÁÎfl‹Î_ ±‰U› Á÷˚ ˢ› »ı. ÷‹fiı ¤Ò÷˘fi˘ Á_› ◊Λ »ı

‹ÎÀı ÷ı ¤Ò÷˘ Á_ÁÎfl‹Î_ ±‰U› Á÷˚ »ı. ––1697––

∑§Ù flÊ Áfl‚‚„U™§, ‚√flÊ÷Êfl Áfl ÕÊáÊÈ-¬ÈÁ⁄U‚‚È –‚¢∑§Ê Ÿ π¬È廧Êß‚È, ÁflflîÊ•Ù flÊ ∑§„¢U Ÿ ÷fl ? H1698H

(∑§Ù flÊ Áfl‡Ê·„UÃÈ—, ‚flʸ˘÷Êfl˘Á¬ SÕÊáÊȬÈL§·ÿÙ— –‡ÊVÔUÊ Ÿ π¬Èc¬ÊÁŒ·È, Áfl¬ÿ¸ÿÙ flÊ ∑§Õ¢ Ÿ ÷flØ ? H)

√Î◊Î◊˝ - Á‰˝ ‰V÷±˘fi˘ ±¤Î‰ Á‹Îfi ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ V◊Îb-’vÊÎÏÿ‹Î_ …

Â_¿Î ◊Λ »ı ±fiı ±Î¿ÎÂ-’W’ÎÏÿ‹Î_ Â_¿Î ◊÷Ì fi◊Ì. ±Î‹Î_ ωÂıÊ Ëı÷ ¿˘HÎ ? ±◊‰Î

ω’›˝› ’HÎ ¿ı‹ ◊÷˘ fi◊Ì ? ––1698––

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 245

ω‰ı«fi - ‰‚Ì Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! ÷‹ı ±ı‹ ‹Îfi˘ »˘ ¿ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ Á‰˝◊Î

ÂÒL›÷Î … »ı. ¿_¥ … fi◊Ì. Ωı ±Î flÌ÷ı Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ÂÒL›÷Î … ˢ›, ÷˘ Á‰ı˝

’HÎ ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ±¤Î‰ Á‹Îfi ˢ‰Î »÷Î_ V◊Îb-’vÊ‹Î_, Á’˝-flF…\‹Î_ „@÷-fl…÷‹Î_

… Á_› ◊Λ »ı. ’HÎ ±Î¿ÎÂ’W’ ¿ı ‰LK›Î’hÎ - ¿ı ¬flf≤_√ÎÏÿ‹Î_ Á_› ¿ı‹ ◊÷˘

fi◊Ì ? ¿Ëı‰Îfi˘ ±Î› ±ı »ı ¿ı …ı ‰V÷ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ Á‰˝◊Î ±Á÷˚ ˢ› »ı ±ı‰Î

±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿfi˘ Á_› ¿˘¥fiı ’HÎ @›Îflı› ’HÎ ◊÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı Á_ÁÎfl‹Î_ »ı

… fiËŸ ±fiı …ı ‰V÷fi˘ Á_› ◊Λ »ı ÷ı ‰V÷ I›Î_ ˢ› ¿ı I›Î_ ¤·ı fi ˢ›, ’fl_÷

Á_ÁÎfl‹Î_ @›Î_¿ ÷˘ ±‰U› ˢ› … »ı. Ωı Á_ÁÎfl‹Î_ ÷ı ‰V÷ @›Î_¿ ’HΠˢ›, ÷˘ …

±ËŸ »ı ¿ı fi◊Ì ±ı‰Ì Â_¿Î ◊Λ. ‹ÎÀı Á‰˝ ‰V÷±˘ Á‰˝◊Î ±Á÷˚ fi◊Ì ’HÎ V◊Îb-

’vÊÎÏÿfiÌ …ı‹ I›Î_ ±◊‰Î ±L›hÎ Á÷˚ »ı.

±◊‰Î Á‰˝‰V÷±˘fi˘ Á‰˝◊Î ±¤Î‰ … ˢ› ÷˘ ω’flÌ÷’b_ ¿ı‹ fi ◊Λ ?

±ıÀ·ı ¿ı ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ …ı ‰V÷ ±Á÷˚ »ı ÷ıfi˘ … Á_› ◊Λ ±fiı V◊Îb-’vÊÎÏÿ

…ı Á÷˚ »ı ÷ıfi˘ Á_› fi ◊Λ, ±Î‰_ ’HÎ ¿ı‹ fi ⁄fiı ? ’fl_÷ ±Î‰_ @›Îflı ’HÎ ⁄fi÷_

fi◊Ì. ÷ı◊Ì Á‹…‰_ Ωı¥±ı ¿ı ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ Á‰˝◊Î ±Á÷˚ »ı ’fl_÷ ’Î_« ¤Ò÷˘ ÷ıfiÌ

…ı‹ Á‰˝◊Î ±Á÷˚ fi◊Ì. ’fl_÷ ¿◊_Ï«ÿ˚ V‰ƒT›ÎÏÿ¤Î‰ı Á÷˚ »ı. ––1698––

¬ìÊÄπ•Ù˘áÊÈ◊ÊáÊʌʪ◊•Ù flÊ ¬Á‚Áh⁄UàÕÊáÊ¢ –‚√flå¬◊ÊáÊÁfl‚ÿÊ÷Êfl Á∑§„U ‚¢‚•Ù ¡ÈûÊÙ? H1699H

(¬˝àÿˇÊÃÙ˘ŸÈ◊ʟʌʪ◊ÃÙ flÊ ¬˝Á‚Áh⁄UÕʸŸÊ◊˜ –‚fl¸¬˝◊ÊáÊÁfl·ÿÊ÷Êfl ∑§Õ¢ ‚¢‡ÊÿÙ ÿÈÄ×? H)

√Î◊Î◊˝ - ≠I›ZÎ◊Ì, ±fi‹Îfi◊Ì ±fiı ±Î√‹◊Ì CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ÏÁÏ©

»ı. ‹ÎÀı … Á_› ◊Λ »ı. Ωı Á‰˝ ≠‹ÎH΢fi˘ ±fiı Á‰˝ ωʛ˘fi˘ ±¤Î‰ … ˢ›

÷˘ Á_› ¿ı‹ ›˘B› ¿Ëı‰Î› ? ––1699––

ω‰ı«fi - ‰V÷ …ı iÎÎfi ‰Õı …HÎΛ ÷ı iÎÎfifiı ≠‹ÎHÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ¥„Lƒ›ÎÏÿ

‰Õı ±fiı ±ÎI‹Î ‰Õı …ı ÁÎZÎÎ÷˚ …HÎΛ »ı ÷ı ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ‘Ò‹ÎÏÿ Ï·_√

¶ÎflÎ ‰Ïé ±ÎÏÿ Ï·_√Ìfi_ (ÁÎK›fi_) …ı iÎÎfi ◊Λ »ı ÷ıfiı ±fi‹Îfi ≠‹ÎHÎ ¿Ëı‰Î› »ı.

±ÎM÷’vÊ˘fiÌ ‰ÎHÎÌ ¶ÎflÎ …ı iÎÎfi ◊Λ »ı ÷ı ±Î√‹≠‹ÎHÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ‰V÷÷k‰fiı

ΩHΉ΋Î_ ‹A›I‰ı ±Î hÎHÎ ≠‹ÎH΢ ±ı ÁΑfi »ı ÷◊Î ±Î hÎHÎ ≠‹ÎH΢ ¶ÎflÎ …ı …ı

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ246

‰V÷±˘ …HÎΛ »ı ÷ı ÷ı ‰V÷±˘fiı iÎı› ¿Ëı‰Î› »ı. iÎı› ±ıÀ·ı ΩHΉηΛ¿ ’ÿÎ◊˝.

±Î‹ hÎHÎ ≠‹ÎH΢ ±fiı CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ±fiı¿ ’ÿÎ◊˘˝ iÎı› »ı. ≠I›ZÎÎÏÿ hÎHÎı ≠‹ÎH΢◊Ì

≠ÏÁ© ◊÷Ì ‰V÷±˘ (iÎı›’ÿÎ◊˘˝) ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ‚Ø »ı. ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ … ÷ı ‰V÷

±ËŸ »ı ¿ı ±ËŸ fi◊Ì ±Î‰˘ Á_› ◊Λ »ı. ≠‹ÎH΢ ±fiı ≠‹ÎH΢◊Ì √Q› ‰V÷±˘

Á_ÁÎfl‹Î_ ˢ› ÷˘ … ÷ı Á_⁄_‘Ì Á_› ◊‰˘ Â@› »ı.

ˉı Ωı Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … ˢ› ÷˘ ¿˘¥ ≠‹ÎH΢ ’HÎ fi◊Ì ±fiı ¿˘¥ ≠‹ı› ’HÎ

fi◊Ì …, ÷˘ ’»Ì Á_› ¿˘fiı ◊Λ ? ¿˘fiΠωʛ¿ ◊Λ ? Á_› ◊Λ … fiËŸ. ¿ÎflHÎ

¿ı Á_› ’HÎ ±ı¿ ≠¿Îflfi_ iÎÎfi … ˢ‰Î◊Ì iÎÎ÷Î ±ı‰Î ±ÎI‹Î ±fiı iÎı› ±ı‰Ì CÎÀ-

’ÀÎÏÿ ±◊˝Á΋√˛Ì ωfiÎ ¿ı‹ Á_¤‰ı ? Á_›ÎI‹¿ iÎÎfi ’HÎ iÎÎ÷Î ±fiı iÎı› ±Î‹ ⁄Lfiı

‰Õı … μI’Lfi ◊Λ »ı. iÎÎ÷Î ±fiı iÎı›ÎÏÿ Á΋√˛Ì ωfiÎ Á_›ÎI‹¿ iÎÎfi ’HÎ Á_¤‰÷_

fi◊Ì.

Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î ‹ÎL›ı »÷ı iÎÎ÷Î, iÎı› ±fiı ≠‹ÎH΢fi˘ ±¤Î‰ ˢ÷ı »÷ı Á_›fiÌ

μI’ÏkÎfi_ ‹Ò· … fi ˢ‰Î◊Ì Á_›fi˘ …L‹ … CÎÀÂı fiËŸ. ±Î … ‰Î÷ √˛_◊¿ÎfllÌ

±Î√·Ì √Î◊΋Î_ ‰‘Îflı V’p ¿flı »ı. ––1699––

¡¢ ‚¢‚ÿÊŒ•Ù ŸÊáʬîÊÿÊ Ã¢ ø Ÿÿ‚¢’h¢ –‚√flãŸÿÊ÷Êfl Ÿ ‚¢‚•Ù ÃáÊ Ã ¡ÈûÊÙ H1700H

(ÿØ ‚¢‡ÊÿÊŒÿÙ ôÊÊŸ¬ÿʸÿÊSÃìÊ ôÊÿ‚¢’h◊˜ –‚fl¸ôÊÿÊ÷Êfl Ÿ ‚¢‡ÊÿSß à ÿÈÄ× H)

√Î◊Î◊˝ - …ı ¿ÎflHÎ◊Ì Á_›ÎÏÿ iÎÎfifiÎ ’›Î˝›˘ »ı. ÷ı iÎı›fiÌ ÁÎ◊ı Á_⁄_‘‰Î‚Î

»ı. Á‰˝◊Î iÎı›fi˘ ±¤Î‰ ‹ÎL›ı »÷ı ÷‹fiı …ı Á_› ◊Λ »ı ÷ı ’HÎ CÎÀÂı fiËŸ.

––1700––

ω‰ı«fi - Á_›-ω’›˝›-±fiK›‰ÁΛ ±fiı ÏfiHν› ±Î ÁC΂ΠiÎÎfiÎI‹¿ ’›Î˝›˘

(‘‹˘˝) »ı. (1) V◊Îb »ı ¿ı ’vÊ »ı ±Î‹ Õ˘·Î›‹Îfi …ı ⁄˘‘ ÷ı Á_›, (2) V◊Îb

ˢ› »÷Î_ ±Î ’vÊ … »ı ±Î‰˘ μ·À˘ …ı ⁄˘‘ ÷ı ω’›˝›, (3) ÿÒfl ÿÒfl …ı ÿı¬Î›

»ı ÷ı ¿_¥¿ »ı ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ±V’p …ı ⁄˘‘ ÷ı ±fiK›‰ÁΛ ±fiı (4) V◊Îb ˢ›

I›Î_ V◊Îb … »ı ±fiı ’vÊ Ë˘› I›Î_ ’vÊ … »ı ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ …ı ›◊Î◊˝⁄˘‘ ÷ı

ÏfiHν›. ±Î «Îflı iÎÎfiÎI‹¿ ’›Î˝›˘ »ı ÷ı «Îflı ‘‹˘˝ iÎı› fi΋fiÎ ‘‹afiÌ ÁÎ◊ı Á_⁄_‘‰Î‚Î

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 247

»ı. iÎı› ±ı‰Î CÎÀ-’À-V◊Îb-’vÊÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ Ωı ˢ› ÷˘ … Á_›ÎÏÿ V‰w’ı «Îfl

≠¿Îflfi˘ …\ÿÎ …\ÿÎ ∞‰˘fiı …\ÿÎ …\ÿÎ ¿Î·ı ⁄˘‘ ◊Λ »ı. ‘‹a ˢ› ÷˘ … ‘‹˝ Á_¤‰ı.

Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î ‹ÎL›ı »÷ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ Ωı ¿˘¥ iÎı› fi◊Ì, iÎÎ÷Î fi◊Ì, iÎÎfi fi◊Ì ÷˘

Á_›ÎÏÿ ’HÎ ¿ı‹ ◊Λ ? ¿˘fiı ◊Λ ? ¿›Î ωʛfiÎ Á_› ±ÎÏÿ ◊Λ ? ÷ı◊Ì ÷‹fiı

…ı ¤Ò÷˘fi˘ Á_› ◊›˘ »ı ÷ı ’HÎ fi … ◊‰˘ Ωı¥±ı. ’fl_÷ …ıfiÎ …ıfiÎ Á_›ÎÏÿ ◊Λ

»ı ÷ı ÁCÎ‚Ì ‰V÷ Á_ÁÎfl‹Î_ Á÷˚ »ı ±Î‹ ‹Îfi‰_ Ωı¥±ı. Á÷˚ ˢ› ÷˘ … Á_›ÎÏÿ

‘‹˘˝ CÎÀı »ı.

Á_›ÎÏÿ ◊Λ »ı ‹ÎÀı M≤J‰Ì ±ÎÏÿ ¤Ò÷˘ »ı. ±Î‹ ±fi‹Îfi◊Ì ’HÎ ¤Ò÷˘ ÏÁ©

◊Λ »ı. …ı‹ ‘Ò‹◊Ì ‰Ïé ÏÁ© ◊Λ »ı ÷ı‹ Á_›ÎÏÿ◊Ì ¤Ò÷˘fiÌ ÏÁÏ© ◊Λ »ı.

––1700––

‚¢Áà ÁìÊÿ à ÷ÊflÊ, ‚¢‚ÿ•Ù ‚Ùê◊ ! ÕÊáÊÈ-¬ÈÁ⁄U‚√fl –•„U ÁŒ_Ô¢UÃ◊Á‚h¢, ◊ááÊÁ‚ ŸáÊÈ ‚¢‚ÿÊ÷ÊflÙ H 1701H

(‚ãàÿfl à ÷ÊflÊ—, ‚¢‡Êÿ× ‚ıêÿ ! SÕÊáÊÈ-¬ÈL§·ÊÁflfl –•Õ ŒÎCÔUÊãÃ◊Á‚h¢, ◊ãÿ‚ ŸŸÈ ‚¢‡ÊÿÊ÷Êfl— H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı Á˙Q› ! Á_› ◊÷˘ ˢ‰Î◊Ì V◊Îb-’vÊÎÏÿfiÌ …ı‹ Á‰ı˝ ¤Î‰˘ Á÷˚

… »ı. ˉı Ωı ÷‹ı ºpÎL÷fiı ±ÏÁ© ‹Îfi˘ ÷˘ ÷‹fiı Á_›fi˘ ’HÎ ±¤Î‰ … ◊Λ.

––1701––

ω‰ı«fi - Ëı Á˙Q› ! T›@÷’_ÏÕ÷ ! CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ÁC΂Λ ’ÿÎ◊˘˝ ÷fiı ’HÎ

≠ÏÁ© … »ı. ÷‹Îflı ’HÎ ““±Î Á‰ı˝ »ı …”” ±Î‹ V‰Ì¿Îfl‰_ ’Õı ÷ı‹ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Á_›

◊Λ »ı ‹ÎÀı, ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ıfi˘ …ıfi˘ Á_› ◊Λ »ı ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˝ Á_ÁÎfl‹Î_ √‹ı I›Î_ ’HÎ

ˢ› … »ı. F›Î_ Á_› ◊Λ I›Î_ ¤·ı ˢ› ±◊‰Î I›Î_ ¤·ı fi ˢ›, ’HÎ Á_ÁÎfl‹Î_

±‰U› ˢ› … »ı. …ı‹¿ı V◊Îb ±fiı ’vÊfiÌ Â_¿Î ◊Λ »ı ÷˘ ÷ı ±‰U› Á_ÁÎfl‹Î_ ˢ›

… »ı ±fiı …ı Á‰˝◊Î ±Á÷˚ ˢ› »ı. ÷ıfi˘ Á_› ’HÎ ◊÷˘ fi◊Ì …. …ı‹¿ı ±Î¿ÎÂ’W’

±fiı ¬flωÊÎHÎ. ±Î ±fi‹Îfi◊Ì ’HÎ Á‰ı˝ ¤Î‰˘ Á÷˚ »ı ±Î‹ ÏÁ© ◊Λ »ı.

ˉı ¿ÿΫ ÷‹ı ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı ““V◊Îb-’vÊfi_”” …ı ºpÎL÷ »ı ÷ı … ±ÏÁ© »ı,

¬˘À<_ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Ë_ ÷˘ V◊Îb-’vÊÎÏÿ Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ±ı¿Áfl¬˘ Á‹Îfi’HÎı

±¤Î‰ … ‹Îfi_ »\_. ±ıÀ·ı ¿ı V◊Îb-’vÊ ’HÎ fi◊Ì …. Ωı ±Î μÿÎËflHÎ … fi◊Ì ÷˘

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ248

’»Ì ÷ıfiÎ ºpÎL÷◊Ì ⁄ÌΩ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ÏÁÏ© ¿ı‹ ¿flÎÂı ? ±Î‰˘ ≠ë ¿ÿΫ ÷‹ı ¿fl˘

÷˘ ÷ı μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı Ωı Á‰˝◊Î Á‰˝ ‰V÷±˘fi˘ ±¤Î‰ … ˢ› ÷˘ ’»Ì ÷‹ı

’HÎ fi◊Ì, ÷‹fiı Á_› ’HÎ fi◊Ì. ±Î‹ ◊‰Î◊Ì Á‹Ω‰‰Îfi_ ’HÎ ¿_¥ flËı÷_ … fi◊Ì.

‹ÎÀı ±Î‰Ì ÿ·Ì· ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ––1701––

‚√flÊ÷Êfl Áfl ◊߸, ‚¢Œ„UÙ Á‚Á◊áÊ∞ √fl, ŸÙ â ø –¡¢ ‚⁄UáÊÊßÁŸÁ◊ûÊÙ, Á‚Á◊áÊÙ Ÿ ©U ‚√fl„UÊ÷ÊflÙ H1702H

(‚flʸ˘÷Êfl˘Á¬ ◊Á× ‚㌄U— SflåŸ∑§ ßfl, ŸÙ ÃìÊ –ÿØ S◊⁄UáÊÊÁŒÁŸÁ◊ûÊ— SflåŸÙ Ÿ ÃÈ ‚fl¸ÕÊ˘÷Êfl— H)

√Î◊Î◊˝ - ¿ÿΫ ÷‹ı ±Î‰˘ ≠ë ¿fl˘ ¿ı Á‰˝◊Î ±¤Î‰ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ V‰MfifiÌ

…ı‹ Á_ÿıË ◊¥ ¿ı »ı ÷˘ ÷ı ‰Î÷ μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı V‰Mfi ’HÎ V‹flHÎ ±ÎÏÿfiÎ

ÏfiÏ‹kÎı … ±Î‰ı »ı. ’fl_÷ Á‰˝◊Î ±¤Î‰ ˢ÷ı »÷ı ±Î V‰Mfi ’HΠˢ¥ ¿÷_ fi◊Ì.

––1702––

ω‰ı«fi - Ëı Á˙Q› T›@÷’_ÏÕ÷ ! ±ËŸ ¿ÿΫ ÷‹ÎflÌ ±Î‰Ì ⁄Ï© ◊Λ ±ıÀ·ı

¿ı ±ËŸ ¿ÿΫ ÷‹ı ±Î‰˘ ≠ë ¿fl˘ ¿ı -

Á‰ı˝ ‰V÷±˘fi˘ Á‰˝◊Î ±¤Î‰ ‹Îfi̱ı ÷˘ ’HÎ V‰MfifiÌ …ı‹ Á_ÿıË ◊¥ ¿ı

»ı. ÷‹ı …ı μ’flfiÌ √Î◊α˘‹Î_ Á‹ΩT›_ ¿ı …ı ‰V÷ ˢ› ÷ıfi˘ … Á_› ◊Λ »ı. …ı

‰V÷ fi ˢ› ÷ıfi˘ Á_ÿıË ◊÷˘ fi◊Ì. …ıfi˘ Á_ÿıË ◊Λ »ı ÷ı ‰V÷ ˢ› … »ı ¥I›ÎÏÿ

…ı ¿èÎ_ ÷ı ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı ¿˘¥ V‰Mfi ±Î‰ı »ı ÷ı ‰V÷ I›Î_ ˢ÷Ì … fi◊Ì.

Á‰˝◊Î ÷ıfi˘ ±¤Î‰ … ˢ› »ı ÷˘ ’HÎ ÷ı ‰V÷fi_ V‰Mfi ±Î‰ı »ı ±fiı V‰Mfi ±ı ’HÎ

±ı¿ iÎÎfi’›Î˝› … »ı. ÷˘ V‰MfifiÌ …ı‹ Á_ÿıË ’HÎ Á‰˝ ‰V÷±˘fi˘ ±¤Î‰ ‹Îfi̱ı

÷˘ ’HÎ ◊¥ ¿ı »ı. …ı‹ ¿˘¥ ’΋fl ‹fiW› V‰Mfi‹Î_ ±Î‰_ Â_¿ÎÂÌ· iÎÎfi ¿flı »ı ¿ı

““‹ÎflÎ CÎflfiÎ ±Î_√HÎ΋Î_ …ı ±Î ÿı¬Î› »ı ÷ı Â_ ËÎ◊Ì »ı ¿ı ‹˘À<_ T≤ZÎ »ı ?”” ±Î‰˘

Á_› V‰Mfi‹Î_ ¿flı »ı. ’HÎ I›Î_ ÷ı CÎflfiÎ ±Î_√HÎ΋Î_ ËÎ◊Ì ’HÎ fi◊Ì ±fiı ‹ËÎT≤ZÎ

’HÎ fi◊Ì. ±ı‹ Á‰˝ ‰V÷fi˘ ±¤Î‰ ‹Îfi̱ı ÷˘ ’HÎ …ı‹ V‰Mfi iÎÎfi ◊Λ »ı ÷ı‹

Á_› iÎÎfi ’HÎ Á_¤‰Ì ¿ı »ı.

±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ÷‹Îfl˘ ≠ë ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. V‰Mfi‹Î_ …ı Á_ÿıË ◊Λ »ı ÷ı ’HÎ

’Ò‰ı˝ «ZÎ◊Ì ÁÎZÎÎ÷˚ Ωı›ı·Ì ±◊‰Î ±fi¤‰ı·Ì ‰V÷fiÎ V‹flHÎfiÎ ÏfiÏ‹kÎı … ◊Λ »ı.

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 249

Á‰˝◊Î ‰V÷±˘fi˘ ±¤Î‰ ˢ÷ı »÷ı V‰Mfi‹Î_ ’HÎ ±Î Á_ÿıË Á_¤‰÷˘ fi◊Ì. ΩB≤÷

±‰V◊΋Î_ ËÎ◊Ì Ωı›ı·˘ »ı, T≤ZÎ Ωı›ı·_ »ı. ⁄LfiıfiÌ ¿Î›Î ωÂ΂, ™«Î¥ ‰‘Îflı ±fiı

¿ÿ V◊Ò· ‰√ıflı Á‹Îfi‘‹˘˝fi˘ ±fi¤‰ ¿flı·˘ »ı. ÷ı◊Ì Á‹Îfi‘‹˘˝fiÎ ±fi¤‰fiÎ ¿ÎflHÎı

÷ı ωʛfi_ V‹flHÎ ◊¥ ±Î‰÷Î_ ±Î Á_ÿıË ◊Λ »ı. V‰Mfi¿Î·ı CÎflfiÎ «˘¿‹Î_ ËÎ◊Ì ±◊‰Î

T≤ZÎ fi ˢ› ±ı‰_ ⁄fiı. ’fl_÷ Á_ÁÎfl‹Î_ @›Î_› ËÎ◊Ì ¿ı T≤ZÎ fi ˢ› ±fiı ÷ıfi˘ Á‰˝◊Î

±¤Î‰ … ˢ› ±Î‰_ ⁄fi÷_ fi◊Ì.

…ıfi˘ Á‰˝◊Î ±¤Î‰ … ˢ› »ı ÷ıfi_ V‰Mfi ’HÎ @›Îflı› ±Î‰÷_ fi◊Ì. Ωı ±Î‹

fi ˢ› ±fiı Á‰˝◊Î …ıfi˘ ±¤Î‰ ˢ› ÷ıfi_ ’HÎ V‰Mfi ±Î‰÷_ ˢ› ÷˘ ’Î_« ¤Ò÷˘ …

≠ÏÁ© »ı. »}_-ÁÎ÷‹_ ¤Ò÷ ≠ÏÁ© fi◊Ì. ÷ı◊Ì »}Î-ÁÎ÷‹Î ±ÎÏÿ ¤Ò÷˘fi˘ Á‰˝◊Î ±¤Î‰

… »ı. ÷˘ ÷ıfi˘ Á_ÿıË ’HÎ @›Îflı¿ ◊‰˘ Ωı¥±ı. …ı‹ V‰Mfi‹Î_ Á_ÿıËÎI‹¿¤Î‰ı ÿı¬Î÷Î

ËÎ◊Ì ±fiı ‹ËÎT≤ZÎfi˘ ÷‹ı Á‰˝◊Î ±¤Î‰ ‹Îfi˘ »˘ »÷Î_ Á_ÿıË ◊Λ »ı ±ı‹ ¿Ë˘ »˘

÷˘ »}Î-ÁÎ÷‹Î ¤Ò÷˘fi˘ ’HÎ ±¤Î‰ Á‹Îfi … »ı. ⁄LfiıfiÎ ±¤Î‰‹Î_ ¿˘¥ ωÂıÊ÷Î

fi◊Ì. ‹ÎÀı ÷ıfi˘ ’HÎ V‰Mfi¿Î‚‹Î_ @›Îflı¿ ’HÎ Á_ÿıË ◊‰˘ Ωı¥±ı.

’fl_÷ …ıfi˘ Á‰˝◊Î ±¤Î‰ ˢ› »ı ÷ı‰Î »}Î ±ÎÏÿ ¤Ò÷˘fi˘ ±fiı ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿfi˘

@›Îflı› Á_ÿıË ◊÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ∞‰fiı ’flı’flÌ ¬ÎhÎÌ »ı ¿ı ±Î ‰V÷±˘ …√÷‹Î_

fi◊Ì …, ±Î ‰V÷±˘fi˘ Á‰˝◊Î ±¤Î‰ … »ı, ±Á÷˚ … »ı. ÷ı◊Ì …ıfi˘ …ıfi˘ Á_ÿıË

◊Λ »ı ÷ı ÷ı ‰V÷±˘fi˘ Á‰˝◊Î ±¤Î‰ fi◊Ì …. ÷ı ÷ı ‰V÷±˘ Á‰˝◊Î ±Á÷˚ fi◊Ì.

¤·ı ÷ı ZÎıhÎı ±fiı ÷ı ¿Î·ı I›Î_ ˢ› ±◊‰Î fi ’HΠˢ›. ’fl_÷ ±L› ZÎıhÎı ±fiı ±L›

¿Î·ı ÷ı ËÎ◊Ì ±fiı ÷ı ‹ËÎT≤ZÎ ±‰U› »ı …. «ZÎ◊Ì ÁÎZÎÎ÷˚ Ωı›ı·Î_ ’HÎ »ı ±fiı

fi…fl˘fi…fl ±fi¤‰ı·Î_ ’HÎ »ı. ÷˘ … ÷ı ÷ı ‰V÷fiΠωʛ‰Î‚Î_ V‰Mfi˘ ±Î‰ı »ı. ‹ÎÀı

ËÎ◊Ì-‹ËÎT≤ZÎ-V◊Îb-’vÊÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ Á‰˝◊Î ±Á÷˚ fi◊Ì …. ––1702––

’Ò‰˝ºp ±fiı ’Ò‰Î˝fi¤Ò÷ÎÏÿ ÏfiÏ‹kΠωfiÎ Â_ V‰Mfi ’HÎ Á_¤‰÷_ fi◊Ì ? ±◊ν÷˚

…ı V‰Mfi ±Î‰ı »ı ÷ı‹Î_ ’HÎ ±Î‰Î_ ÏfiÏ‹k΢ Â_ Á_¤‰ı »ı ? ∞fl◊ÃØ = ËÎ, ±Î ±ı‹

… »ı. V‰Mfi ’HÎ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ÏfiÏ‹k΢◊Ì … ±Î‰ı »ı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ÏfiÏ‹k΢ ωfiÎ

V‰Mfi ’HÎ Á_¤‰÷Î_ fi◊Ì. ÷˘ ±ËŸ ≠ë ◊Λ »ı ¿ı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ V‰MfifiÎ_ ÏfiÏ‹k΢

¿›Î_ ¿›Î_ ? ÷ı …HÎΉı »ı -

•áÊÈ„ÍUÿ-ÁŒ_ÔU-Áø¢ÁÃÿ-‚Èÿ-¬ÿßÁflÿÊ⁄U-ŒflÿÊ˘áÊÍÿÊ –Á‚Á◊áÊS‚ ÁŸÁ◊ûÊÊߢ, ¬ÈááÊ¢ ¬Êfl¢ ø ŸÊ÷ÊflÙ H1703H

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ250

(•ŸÈ÷ÍÃ-ŒÎCÔU-ÁøÁãÃÃ-üÊÈÃ-¬˝∑ΧÁÃÁfl∑§Ê⁄U-ŒflÃÊ˘ŸÍ¬Ê— –SflåŸSÿ ÁŸÁ◊ûÊÊÁŸ, ¬Èáÿ¢ ¬Ê¬@ ŸÊ÷Êfl— H)

√Î◊Î◊˝ - ±fi¤‰ı·_, ÿı¬ı·_, ω«Îflı·_, ÁÎ_¤‚ı·_, ≠¿ÚÏ÷fi˘ ω¿Îfl, ÿı‰fiÌ

≠ÁLfi÷Î, ÿı‰fiÌ ±≠ÁLfi÷Î, Á…·≠ÿıÂ, ’H›˘ÿ› ±fiı ’Î’˘ÿ› ±Î V‰MfifiÎ_ ÏfiÏ‹k΢

»ı. ÷ı◊Ì V‰Mfi ±ı ±¤Î‰ÎI‹¿ ‰V÷ fi◊Ì. ––1703––

ω‰ı«fi - V‰Mfi ’HÎ ±¤Î‰ÎI‹¿ fi◊Ì. V‰Mfi‹Î_ …ı ¿_¥ …HÎΛ »ı ÷ı ±Î

Á_ÁÎfl‹Î_ Á÷˚ = ωz‹Îfi »ı. ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı ¿˘¥ ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿfiÌ …ı‹ Á‰˝◊Î

±Á÷˚ »ı, ÷ıfiÎ_ V‰Mfi @›Îflı› ’HÎ ¿˘¥fiı ’HÎ ±Î‰÷Î_ fi◊Ì. fiÌ«ı …HÎΉı·Î_ V‰Mfi≠΄M÷fiÎ_

ÿÁ ÏfiÏ‹k΢ »ı. ±Î ÿÁ ÏfiÏ‹k΢‹Î_fiÎ ¿˘¥’HÎ ÏfiÏ‹kÎı ∞‰fiı V‰Mfi ±Î‰ı »ı. V‰Mfi‹Î_

…ı ¿_¥ …HÎΛ »ı ÷ı I›Î_ ωz‹Îfi ˢ÷_ fi◊Ì. ’HÎ Á_ÁÎfl‹Î_ ±‰U› ωz‹Îfi ˢ›

»ı ±fiı …ı ˢ› ÷ıfi_ … V‰Mfi ±Î‰ı »ı.

(1) •ŸÈ÷Íà = V‰Mfi ωfiÎfiÎ ΩB≤÷¿Î·‹Î_ …ı VfiÎfi ¿fl‰Î V‰w’ı, ¤˘…fi

¿fl‰Î V‰w’ı, ω·ı’fi ¿fl‰Î V‰w’ı, ¿˘¥ ’HÎ ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ ΩHΉΠV‰w’ı ’HÎ

±fi¤‰ı·_ ˢ› »ı. ÷ı … V‰Mfi‹Î_ ±Î‰ı »ı.

(2) ŒÎCÔU = V‰Mfi ωfiÎfiÎ ΩB≤÷¿Î·‹Î_ …ı ËÎ◊Ì-C΢ÕÎ-‹ÎHÎÁ-ÁˆL›-flÎΩ-

flÎ…‹√À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ fi…flı ÏfiË΂ı·Î ˢ› »ı. ÁÎZÎÎ÷˚ «ZÎ√˘˝«fl ¿›Î˝ ˢ› »ı ÷ı

… V‰Mfi‹Î_ ±Î‰ı »ı.

(3) ÁøÁãÃà = V‰Mfi ωfiÎfiÎ ΩB≤÷¿Î·‹Î_ …ı ω«Î›* ˢ› »ı. …ı‹¿ı ‰ˆ¤‰

ω«Î›˘˝ ˢ›, ’IfiÌfi˘ ·Î¤ ω«Î›˘˝ ˢ›, ¿˘¥ Ï≠› T›„@÷fi_ ‹Ì·fi ω«Î›* ˢ› ÷˘

÷ı ¤Î‰˘ V‰Mfi‹Î_ ±Î‰ı »ı.

(4) üÊÈà = V‰Mfi ωfiÎfiÎ ΩB≤÷¿Î·‹Î_ ±Î√‹‰Î«fiÎ ¶ÎflÎ ±◊‰Î ÂÎjÎÎP›ÎÁ

¿fl‰Î ¶ÎflÎ ‰Îfl_‰Îfl …ı ÁÎ_¤‚ı·_ ˢ› ÷ı V‰Mfi‹Î_ ±Î‰ı »ı. …ı‹¿ı V‰√˝-fifl¿-‹ıw’‰˝÷-

±œÌ¶Ì’-ÿı‰-fi_ÿÌrflÎÏÿ ¶Ì’ ‰√ıflı ÂÎjÎ ¶ÎflÎ ÁÎ_¤‚ı·Î_ »ı ‹ÎÀı V‰Mfi ±Î‰ı »ı.

(5) ¬˝∑ΧÁÃÁfl∑§Ê⁄U = ‰Î›-Ï’kÎ ±◊‰Î ¿Œ ±ÎÏÿfiÎ ¿ÎflHÎı ≠¿ÚÏ÷‹Î_ ω¿Îfl ◊›˘

ˢ› ÷˘ ÷ı ω¿Îfl ’HÎ V‰Mfifi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı.

(6) Œfl¬˝‚ãŸÃÊ = ¿˘¥ ÿı‰-ÿı‰Ì ±Î ∞‰ μ’fl ≠ÁLfi ◊›Î_ ˢ› ÷˘ ¥E»Î’ÒÏ÷˝

‹ÎÀı V‰Mfifi_ ÏfiÏ‹kÎ ⁄fiı »ı.

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 251

(7) Œflʬ˝‚ãŸÃÊ = ¿˘¥ ÿı‰-ÿı‰Ì ±Î ∞‰ μ’fl fiά ˢ› ÷˘ ÿ—¬ ±Î’‰Î-

≠Ï÷¿>‚÷Î μ¤Ì ¿fl‰Î ‹ÎÀı ’HÎ V‰Mfifi_ ÏfiÏ‹kÎ ⁄fiı »ı.

(8) •ŸÍ¬ = ±ıÀ·ı ‚¡‹¬˝Œ‡Ê = fiÿÌ-Áfl˘‰fl-Á‹ƒ ±ÎÏÿ …‚‰Î‚Î ≠ÿı¢

’HÎ V‰MfifiÎ_ ÏfiÏ‹k΢ ⁄fiı »ı.

(9)-(10) ¬ÈáÿÙŒÿ ±fiı ¬Ê¬ÙŒÿ = ’H›fi˘ μÿ› ¥p V‰Mfifi_ ±fiı ’Î’fi˘

μÿ› ±Ïfip V‰Mfifi_ ÏfiÏ‹kÎ ⁄fiı »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı V‰Mfi‹Î_ …ı ¿˘¥ …HÎΛ »ı, ÿı¬Î› »ı, ±fi¤‰Î› »ı, V‰Mfifi_ ¿ÎflHÎ

⁄fiı »ı, ÷ı ÁC΂Π’ÿÎ◊˘˝ …√÷‹Î_ Á÷˚ »ı. ’HÎ ±¤Î‰ÎI‹¿ fi◊Ì. ‰‚Ì V‰Mfi ±ı ’HÎ

Á_ÿıËÎÏÿfiÌ …ı‹ ¤·ı ¤˛‹ÎI‹¿ ˢ›, ÷˘ ’HÎ ±ı¿ ≠¿Îflfi_ iÎÎfiωÂıÊ »ı. ‹ÎÀı V‰Mfi

’HÎ Á÷˚ »ı. ±¤Î‰ÎI‹¿ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı V‰Mfi ±fiı V‰MfifiÎ_ ÏfiÏ‹k΢ Á÷˚ ˢ÷ı »÷ı

““…√÷˚ ÂÒL›”” »ı. ±Î‹ ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ? Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! ÷‹ÎflÎ ‰Õı …√÷ ÂÒL›ÎI‹¿

¿ı‹ V‰Ì¿ÎflΛ »ı ? ––1703––

ÁflááÊÊáÊ◊ÿûÊáÊ•Ù, ÉÊ«UÁflááÊÊáÊ¢ fl ‚ÈÁ◊áÊ•Ù ÷ÊflÙ –•„UflÊ ÁflÁ„UÿÁŸÁ◊ûÊÙ, ÉÊ«UÙ√fl ŸÁ◊ÁûÊÿûÊÊ•Ù H1704H

(ÁflôÊÊŸ◊ÿàflÃÙ ÉÊ≈UÁflôÊÊŸÁ◊fl SflåŸ∑§Ù ÷Êfl— –•ÕflÊ ÁflÁ„UÃÁŸÁ◊ûÊÙ, ÉÊ≈U ßfl ŸÒÁ◊ÁûÊ∑§àflÊØ H)

√Î◊Î◊˝ - V‰Mfi ±ı ’HÎ ¤Î‰ÎI‹¿ ‰V÷ »ı. ωiÎÎfiÎI‹¿ ˢ‰Î◊Ì, CÎÀ ωiÎÎfifiÌ

…ı‹. ±◊‰Î V‰Mfi ±ı ¤Î‰ÎI‹¿ »ı. ÏfiÏ‹k΢ ‰Õı ◊÷_ ˢ‰Î◊Ì, CÎÀfiÌ …ı‹, V‰MfifiÎ_

ÏfiÏ‹k΢ ’Ò‰ı˝ ¿èÎÎ_ »ı. ––1704––

ω‰ı«fi - V‰Mfi ±ı ’HÎ ÂÒL›ÎI‹¿ fi◊Ì. ’fl_÷ ¤Î‰ÎI‹¿ ‰V÷ωÂıÊ »ı,

‘‹˝V‰w’ »ı. ±Î ‰Î÷ Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı ±Î √Î◊΋Î_ ⁄ı ±fi‹Îfi ¿›Î* »ı ±fiı

CÎÀωiÎÎfifi_ ÷◊Î CÎÀfi_ ºpÎL÷ ±Î’ı·_ »ı. ÁflôÊÊŸ◊ÿàflÊØ ±fiı ŸÒÁ◊ÁûÊ∑§àflÊØ ±Î ⁄Lfiı

Ëı÷±˘ »ı.

(1) SflåŸÙ ÷ÊflÊà◊∑§—, ÁflôÊÊŸ◊ÿàflÊØ ÉÊ≈UÁflôÊÊŸflØ ±Î ≠◊‹ ±fi‹Îfi »ı.

V‰Mfi ±ı ±ı¿ ¤Î‰ÎI‹¿ ‰V÷ωÂıÊ »ı. ±ÎI‹Î‹Î_ ≠√À ◊›ı·˘ ¤˛‹ÎI‹¿ ’HÎ

iÎÎfiωÂıÊw’ ‘‹˝ »ı. CÎÀfiΠωiÎÎfifiÌ …ı‹. …ı …ı ωiÎÎfiÎI‹¿ ˢ› »ı. ÷ı ÷ı ÁC΂Î

’HÎ ¤Î‰ÎI‹¿ ¤Î‰˘ »ı. …ı‹ CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fi_ ωiÎÎfi. V‰Mfi ±ı ’HÎ ¤·ı

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ252

Á_›ÎI‹¿ ˢ› ¿ı ω’flÌ÷ ˢ› ¿ı ¤˛‹ÎI‹¿ ˢ› ’HÎ ±ı¿ ≠¿Îflfi_ iÎÎfiωÂıÊ … »ı.

÷ı◊Ì ÷ı ±‰U› ¤Î‰ÎI‹¿ »ı, Á÷˚ »ı ÷◊Î Á_›-ω’flÌ÷ ⁄˘‘-±fiK›‰ÁΛ⁄˘‘ ±fiı

ÏfiHν›ÎI‹¿ ⁄˘‘ ±Î ÁC΂Π¤Î‰˘ ωiÎÎfiÎI‹¿ ˢ‰Î◊Ì Á÷˚ »ı. ÷ı‹ V‰Mfi ’HÎ

ωiÎÎfiÎI‹¿ ˢ‰Î◊Ì Á÷˚ »ı, ¤Î‰ÎI‹¿ »ı. ÂÒL›ÎI‹¿ fi◊Ì.

(2) SflåŸÙ ÷ÊflÊà◊∑§—, ŸÒÁ◊ÁûÊ∑§àflÊØ, ÉÊ≈UflØ ±Î ⁄Ì…\_ ±fi‹Îfi »ı. V‰Mfi ±ı

¤Î‰ÎI‹¿ ‰V÷ »ı. Á÷˚ ‰V÷ »ı ¿ÎflHÎ ¿ı ÏfiÏ‹k΢◊Ì ◊Λ »ı ‹ÎÀı, CÎÀfiÌ …ı‹, …ı

…ı ‰V÷ ÏfiÏ‹k΢◊Ì ⁄fiı »ı ÷ı ÷ı ¤Î‰ÎI‹¿ … ˢ› »ı. …ı‹¿ı CÎÀ ±ı ÿ_Õ-«øÎÏÿ ÏfiÏ‹kÎ

Á΋√˛Ì◊Ì ⁄fiı »ı ‹ÎÀı Á÷˚ »ı. ÷ı‹ ±Î V‰Mfi ’HÎ μ’flfiÌ √Î◊΋Î_ ¿Ëı·Î_ ÿÂ

ÏfiÏ‹k΢◊Ì ±Î‰ı »ı. ‹ÎÀı fiˆÏ‹Ïkο ˢ‰Î◊Ì CÎÀfiÌ …ı‹ Á÷˚ »ı. ¤Î‰ÎI‹¿ »ı, ’HÎ

ÂÒL›ÎI‹¿ fi◊Ì. V‰MfifiÎ_ ÏfiÏ‹k΢ μ’flfiÌ √Î◊΋Î_ Á‹ΩT›Î_ … »ı. ±Î flÌ÷ı V‰Mfi

’HÎ iÎÎfi√HΠˢ‰Î◊Ì ∞‰fiı … ±Î‰ı »ı. …Õfiı @›Îflı› V‰Mfi ±Î‰÷_ fi◊Ì. ‹ÎÀı V‰Mfi

±ı ωiÎÎfi√HΠˢ‰Î◊Ì Á÷˚ »ı ÷◊Î V‰MfifiÎ_ ÏfiÏ‹k΢ ’HÎ Á÷˚ »ı, ’HÎ ÂÒL›ÎI‹¿ fi◊Ì.

––1704––

Ωı Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı ±Î‹ ‹Îfi¢ ÷˘ ““V‰Mfi-±V‰Mfi””, ““ÁI›-Ï‹J›Î””,

““¿Î›˝-¿ÎflHΔ” ¥I›ÎÏÿ Á¿· T›‰ËÎflfi˘ ±¤Î‰ … ◊Âı. ±Î ‰Î÷ Á‹Ω‰÷Î ’fl‹ÎI‹Î

lÌ ‹ËΉÌfl ≠¤ ¿Ëı »ı ¿ı -

‚√flÊ÷Êfl ÿ ∑§•Ù, ‚ÈÁ◊áÊÙ˘‚ÈÁ◊áÊÙÁûÊ ‚ìÊ◊Á‹•¢Áà –ª¢œ√fl¬È⁄¢U ¬Ê«UÁ‹¬ÈûÊ¢, ÃàÕÙflÿÊ⁄UÙÁûÊ H1705H

∑§îÊ¢Áà ∑§Ê⁄UáÊ¢Áà ÿ, ‚Ö¤ÊÁ◊áÊ¢ ‚Ê„UáÊ¢Áà ∑§ûÊÁûÊ –flûÊÊ flÿáÊ¢ flìÊ¢, ¬⁄U¬ÄπÙ˘ÿ¢ ‚¬ÄπÙ˘ÿ¢ H1706H

Á∑¢§ fl„U ÁÕ⁄UŒflÙÁ‚áÊ, ø‹ÿÊM§ÁflûÊáÊÊߢ ÁŸÿÿÊߢ –‚gÊŒ•Ù ÿ ªÖ¤ÊÊ, ‚ÙûÊÊßÿÊߢ ª„UáÊÊߢ ? H1707H

‚◊ÿÊ Áflfl֤ʕ٠flÊ, ‚√flʪ„UáÊ¢ fl Á∑¢§ Ÿ ‚ÈááÊÁê◊ –Á∑¢§ ‚ÈááÊÿÊ fl ‚ê◊¢, ‚Ǫ„UÙ Á∑¢§ fl Á◊ë¿UûÊ¢ H1708H

Á∑§„U ‚¬⁄UÙ÷ÿ’ÈhË, ∑§„¢U ø ÃÁ‚¢ ¬⁄UÙå¬⁄U◊Á‚hË –•„U ¬⁄U◊߸∞ ÷ááÊß, ‚-¬⁄U◊ßÁfl‚‚áÊ¢ ∑§ûÊÙ H1709H

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 253

(‚flʸ÷Êfl ø ∑ȧ× SflåŸÙ˘SflåŸ ßÁà ‚àÿ◊‹Ë∑§Á◊Áà –ªãœfl¸¬È⁄¢U ¬Ê≈UÁ‹¬ÈòÊ¢, Ãâÿ ©U¬øÊ⁄U ßÁà H∑§Êÿ¸Á◊Áà ∑§Ê⁄UáÊÁ◊Áà ø, ‚ÊäÿÁ◊Œ¢ ‚ÊœŸÁ◊Áà ∑§Ã¸Áà –flÄÃÊ fløŸ¢ flÊëÿ¢, ¬⁄U¬ˇÊÙ˘ÿ¢ Sfl¬ˇÊÙ˘ÿ◊˜ HÁ∑¢§ fl„U ÁSÕ⁄U-º˝flÙcáÊ-ø‹ÃÊ˘M§Á¬àflÊÁŸ ÁŸÿÃÊÁŸ –‡ÊéŒÊŒÿp ª˝ÊsÔÊ—, üÊÙòÊÊÁŒ∑§ÊÁŸ ª˝„UáÊÊÁŸ H‚◊ÃÊ Áfl¬ÿ¸ÿÙ flÊ, ‚flʸª˝„UáÊ¢ flÊ Á∑¢§ Ÿ ‡ÊÍãÿ –Á∑¢§ ‡ÊÍãÿÃÊ flÊ ‚êÿ∑˜§, ‚Œ˜ª˝„U— Á∑¢§ flÊ Á◊âÿÊàfl◊˜ H∑§Õ¢ Sfl¬⁄UÙ÷ÿ’ÈÁh—, ∑§Õ¢ ø ÷ʢ ¬⁄US¬⁄U◊Á‚Áh— –•Õ ¬⁄U◊àÿÊ ÷áÿÃ, Sfl-¬⁄U◊ÁÃÁfl‡Ê·áÊ¢ ∑ȧ× H)

√Î◊Î◊˝ - Á‰˝ ‰V÷±˘fi˘ ±¤Î‰ ˢ÷ı »÷ı ““±Î V‰Mfi ±fiı ±Î ±V‰Mfi »ı””,

““±Î ÁI› »ı ±Î Ï‹J›Î »ı””, ““±Î ¥LƒΩ· V‰w’fi√fl »ı ±fiı ±Î ÁΫ_ ’ÎÀÏ·’hÎ

fi√fl »ı””, ““±Î ÁΫ˘ ’ÿÎ◊˝ »ı ±fiı ±Î ±˙’«ÎÏfl¿ ’ÿÎ◊˝ »ı”” ±Î‰˘ ¤ıÿ ¿ı‰Ì flÌ÷ı

◊Âı ? ––1705––

““±Î ¿Î›˝ »ı ±fiı ±Î ¿ÎflHÎ »ı”” ““±Î ÁÎK› »ı ±fiı ±Î ÁΑfi »ı”” ÷◊Î ““±Î

¿÷ν »ı”” ¥I›ÎÏÿ, ““±Î ‰@÷Î »ı, ±Î ‰«fi »ı ±fiı ±Î ‰ÎE› »ı”” ““±Î ’fl’ZÎ »ı ±fiı

±Î V‰’ZÎ »ı”” ¥I›ÎÏÿ T›‰ËÎfl Á‰˝ÂÒL›÷΋Î_ ¿ı‹ CÎÀÂı ? ––1706––

÷◊Î ’Î_«ı ¤Ò÷˘‹Î_ ±fiø‹ı „V◊flI‰ (¿ÏÃfiI‰), ƒ‰Ì¤Ò÷I‰, μWHÎI‰, «_«·I‰,

±wÏ’I‰ ‰√ıflı ≠Ï÷Ïfi›÷ V‰¤Î‰˘ ¿ı‹ CÎÀÂı ? ÂOÿÎÏÿ ’Î_« ωʛ˘ ±ı √˛ÎèÎ ±fiı

l˘hÎ ‰√ıflı ’Î_« ¥„Lƒ›˘ ±ı √˛ËHÎfiÎ_ ÁΑfi »ı ±Î‰˘ T›‰ËÎfl ’HÎ Á‰˝ÂÒL›÷΋Î_ ¿ı‹

CÎÀÂı ? ––1707––

Á‰˝ÂÒL›÷Î ‹ÎL›ı »÷ı Á‹Îfi’b_ ¿ı ω’flÌ÷’b_ ¿ı Á‰˝ ¤Î‰˘fi_ ±√˛ËHÎ’b_ ¿ı‹

◊÷_ fi◊Ì ? ±◊‰Î ÂÒL›÷Î ±ı … ÁQ›√˚ »ı ±fiı ÁI› ‰V÷fi_ √˛ËHÎ ±ı Ï‹J›ÎI‰ »ı.

±Î‹ ¿ı‹ ? ––1708––

÷◊Î ±Î V‰-’fl ±fiı 줛fiÌ ⁄Ï© ¿ı‰Ì flÌ÷ı ◊Λ ? ÷◊Î ÷ı hÎHÎıfiÌ ±ÏÁÏ©

’HÎ ¿ı‹ ◊Λ ? ˉı Ωı ±ı‰˘ ⁄«Î‰ ¿fl˘ ¿ı ±Î ÷˘ Á‹Ω‰‰Î ’fl÷_ ’flfiÌ ±’ıZÎαı

¿èÎ_ »ı, ÷˘ Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Πˢ÷ı »÷ı ±Î V‰ ±fiı ±Î ’fl ±ı‰_ ωÂıÊHÎ ’HÎ ⁄Ï©‹Î_

@›Î_◊Ì ±Î‰ı ? ±Î‹ Á‰˝ÂÒL›÷΋Î_ CÎHÎÎ ÿ˘Ê˘ ±Î‰ı »ı. ––1709––

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ254

ω‰ı«fi - Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! Ωı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ M≤J‰Ì ±ÎÏÿ ’Î_« ¤Ò÷˘ fi◊Ì ±fiı

Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı. ±Î‹ fiÎ√Î…\˝fiÎÏÿ ⁄˙©Î«Î›˘˝ ¿Ëı »ı ÷ı‹ Ωı ÷‹ı V‰Ì¿Îfl¢ ÷˘

““±Î V‰Mfi ¿Ëı‰Î› ±fiı ±Î V‰Mfi fi ¿Ëı‰Î› ±ı‰˘ ¤ıÿ ¿˘fiÎ ±Î‘Îflı ¿fl¢ ? ±◊ν÷˚

V‰MfiiÎÎfi‹Î_ ÿı¬Î›ı· ËÎ◊Ì ±fiı ‹ËÎT≤ZÎ ¿ÎS’Ïfi¿ »ı ±fiı «ZÎ◊Ì ±V‰Mfi¿Î·ı

(ΩB≤÷¿Î·ı) Ωı›ı· ËÎ◊Ì ±fiı ‹ËÎT≤ZÎ ‰ÎV÷ω¿ »ı. ±Î‰˘ ¤ıÿ ÷‹ÎflÎ ‹÷ı ¿ı‹ ◊¥

¿Âı ? V‰Mfi‹Î_ Ωı›ı·Î ËÎ◊Ì μ’fl ±Îfl˘ËHÎ ◊÷_ fi◊Ì ±fiı ΩB≤÷¿Î·‹Î_ Ωı›ı·Î ËÎ◊Ì

μ’fl ±Îfl˘ËHÎ ◊Λ »ı. ±Î‹ ±ı¿‹Î_ Œ·≠΄M÷ ◊÷Ì fi◊Ì ±fiı ⁄ÌΩ‹Î_ Œ·≠΄M÷ ◊Λ

»ı. ±Î ¤ıÿ Á‰˝ÂÒL›÷Î ‹ÎL›ı »÷ı ¿ı‹ CÎÀÂı ?

(2) ±Î ÁI› »ı ±fiı ±Î ±·Ì¿ (Ï‹J›Î) »ı ±Î‰˘ ¤ıÿ ’HÎ ¿ı‹ CÎÀÂı ?

…ı‹¿ı ’ÎHÎÌ ¤flı·˘ CÎÀ ±ı ÁΫ˘ CÎÀ »ı ±fiı Ï«h΋Î_ Ï«hÎı·˘ ¿ı V‰Mfi‹Î_ Ωı›ı·˘ CÎÀ

±·Ì¿ »ı. ±Î‹ …ı ¤ıÿ »ı ÷ı Á‰˝ÂÒL›÷Î ‹Îfi÷ı »÷ı ¿ı‹ CÎÀÂı ? ¿ÎflHÎ ¿ı ÷‹ÎflÎ

‹÷ı ÷˘ ⁄‘Î … CÎÀ ÂÒL› »ı. F›Îflı …√÷‹Î_ ÷˘ ±ı¿ CÎÀ‹Î_ ’ÎHÎÌ ¤flΛ »ı ±fiı

V‰Mfi√÷ CÎÀ‹Î_ ’ÎHÎÌ ¤flÎ÷_ fi◊Ì. ±Î‰˘ ¤ıÿ ÷‹ÎflÎ ‹÷ı ¿ı‹ CÎÀÂı ?

(3) ±Î √L‘‰˝fi√fl »ı ±fiı ±Î ’ÎÀ·Ì’hÎ fi√fl »ı. ±Î‰˘ ¤ıÿ ’HÎ

Á‰˝ÂÒL›÷Î ‹ÎL›ı »÷ı ¿ı‹ CÎÀÂı ? √L‘‰˝’fl ±ıÀ·ı ‰Îÿ‚˘fiÌ CÎÀ΋Î_ ÿı¬Î÷˘ fi√fl …ı‰˘

¿ÎS’Ïfi¿ ±Î¿Îfl ±fiı ’ÎÀ·Ì’hÎ ±ıÀ·ı ‰ÎV÷ω¿ fi√fl…fi˘◊Ì ±fiı ‘fi‘ÎL›ÎÏÿ◊Ì

ÁQ≤© ÁΫ_ ’|HÎÎ ÂËıfl. ±ı¿ ¿ÎS’Ïfi¿ fi√fl »ı ±fiı ⁄Ì…\_ ‰ÎV÷ω¿ fi√fl »ı. ±Î‰˘

¤ıÿ Á‰˝ÂÒL›÷Î ‹Îfi÷ı »÷ı ¿ı‹ CÎÀÂı ?

(4) ±Î ÷J› (ÁΫ˘ ’ÿÎ◊˝) »ı ±fiı ±Î ±˙’«ÎÏfl¿ ’ÿÎ◊˝ »ı, ±Î‰˘ ¤ıÿ

’HÎ ¿ı‹ CÎÀÂı. …_√·‹Î_ V‰÷_hÎ’HÎı Œfl÷˘ √…˝fiÎ ¿fl÷˘, ±fiı¿ ’±˘fi˘ Á_ËÎfl ¿fl÷˘,

√‚Î μ’fl CÎHÎÌ ¿ı‰΂̉΂˘ ‹A›I‰ı …ı ÁΫ˘ ÏÁ_Ë »ı. ÷ı ÷J› ÏÁ_Ë »ı ±fiı ¿˘¥

‹fiW› ˢ›, ’fl_÷ ÂÒfl‰Ìfl÷Πˢ‰Î◊Ì ±◊‰Î ÏË_Á¿ ˢ‰Î◊Ì ±◊‰Î ø˘‘Ì Ë˘‰Î◊Ì ÷ı‹Î_

ÏÁ_Ë’HÎÎfi˘ …ı μ’«Îfl ¿flΛ »ı ±fiı ¿Ëı‰Î› »ı ¿ı ±Î ‹fiW› ÷˘ ÏÁ_Ë »ı ÏÁ_Ë. ±Î‹

±Î ±˙’«ÎÏfl¿ ÏÁ_Ë »ı ±Î‰˘ ¤ıÿ Á‰˝ÂÒL›÷Î ‹Îfi÷ı »÷ı ¿ı‹ CÎÀÂı ?

(5) ‰‚Ì ±Î Á_ÁÎfl Ωı Á‰˝◊Î ÂÒL› … »ı ÷˘ ±Î CÎÀ-’À ±ı ¿Î›˝ »ı. ¿ÎflHÎ

¿ı ¿<_¤Îfl ±fiı ‰Hοfl ‰Õı ⁄fiΉΛ »ı ±fiı Q≤„I’_Õ ÷◊Î ÷L÷Á‹ÒË ÷ı ⁄Lfiı ¿ÎflHÎ »ı,

¿ı‹¿ı ÷ı‹Î_◊Ì CÎÀ-’À ⁄fiΉΛ »ı. ±Î‰˘ ¿Î›˝ ±fiı ¿ÎflHÎfi˘ ¤ıÿ ’HÎ Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î

‹ÎL›ı »÷ı ¿ı‹ CÎÀÂı ?

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 255

(6) ±Î ÁÎK› »ı ±fiı ±Î ÁΑfi (Ëı÷) »ı. ±Î‰Ì ‰Î÷ ’HÎ Á‰˝ÂÒL›÷Î ‹ÎL›ı»÷ı ¿ı‹ CÎÀÂı ? ±fi‹Îfi ¿fl‰Î‹Î_ ’ZÎ, ÁÎK› ±fiı ÁΑfi (Ëı÷) ˢ› »ı. ÁΑfi◊Ì… ÁÎK›fiÌ ÏÁÏ© ¿flΛ »ı. …ı‹¿ı ÉÊ≈U— •ÁŸàÿ— ∑ΧÃ∑§àflÊØ ¬≈UflØ = CÎÀ ±ÏfiI› »ı.¿ÚÏh΋ »ı ‹ÎÀı, …ı …ı ¿ÚÏh΋ ˢ› »ı ÷ı ÷ı ±ÏfiI› ˢ› »ı …ı‹¿ı ’À, ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_±fiı¿ ±fi‹Îfi˘ ◊Λ »ı I›Î_ ÁΑfi◊Ì ÁÎK›fiÌ ÏÁÏ© ¿flΛ »ı. ±Î flÌ÷ı ’ZÎ-ÁÎK›-ÁΑfi ±fiı μÿÎËflHÎ ±Î ÁC΂_ Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î ‹ÎL›ı »÷ı ¿ı‹ CÎÀÂı ?

(7) ““±Î ‰@÷Î, ±Î ‰«fi ±fiı ±Î ‰ÎE›”” ¥I›ÎÏÿ T›‰ËÎfl˘ ’HÎ Á‰˝ÂÒL›÷΋ÎL›ı »÷ı ¿ı‹ CÎÀÂı ? …ı ’˘÷ÎfiÌ ‰Î÷ fl…\ ¿flfiÎfl ˢ› ÷ı ‰ÎÿÌ ±fiı ÷ıfi˘ ≠I›kÎfl±Î’fiÎfl …ı ˢ› ÷ı ≠Ï÷‰ÎÿÌ. ÷ı ⁄Lfiıfiı ‰@÷Î ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı ‰ÎÿÌ ±◊‰Î ≠Ï÷‰ÎÿÌ““≠Ï÷iÎÎ-Ëı÷-μÿÎËflHÎ ±ı‹ hÎHÎ ±‰›‰‰Î‚_”” ±◊‰Î ““≠Ï÷iÎÎ-Ëı÷-μÿÎËflHÎ-μ’fi›±fiı Ïfi√‹fi”” ±ı‹ ’Î_« ±‰›‰‰Î‚_ …ı ±fi‹Îfi ¿flı »ı ÷ıfiı ‰«fi ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı

‰ÎÿÌ ÷◊Î ≠Ï÷‰ÎÿÌfiı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ ‰«fi˘ ⁄˘·‰Î ¶ÎflÎ …ı ¿Ëı‰Îfi_ ˢ› »ı …ı

xÿ›√÷ ±Î› (±Ï¤‘ı›) ˢ› »ı. ÷ıfiı ‰ÎE› ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î‰˘ ‰@÷Î-‰«fi ±fiı

‰ÎE›fi˘ ¤ıÿ ’HÎ Á‰˝ÂÒL›÷Î ‹ÎL›ı »÷ı ¿ı‹ CÎÀÂı ?

(8) ⁄˘·fiÎflÎ ‰@÷Îfiı ¥p …ı ‰Î÷ ÷ı V‰’ZÎ ¿Ëı‰Î› ±fiı Á΋ı ⁄˘·fiÎflÎfiÌ

…ı ‰Î÷ ÷ı ’fl’ZÎ ¿Ëı‰Î›. ’fl_÷ Á‰˝◊Î …√÷ ÂÒL› … »ı. ±Î‹ ‹ÎL›ı »÷ı V‰’ZÎ

±fiı ’fl’ZÎ ±Î‰˘ ¤ıÿ ’HÎ ¿ı‹ CÎÀı ? ––1705-1706––

‰‚Ì ±Î Á_ÁÎfl Á‰˝◊Î ÂÒL› … »ı. ¿_¥ »ı … fiËŸ. ±Î‹ ‹ÎL›ı »÷ı ¿˘¥’HÎ

¤Ò÷˘ ¿ı ¤Ò÷˘fiÎ ‘‹˘˝ fi◊Ì … ±Î‰˘ ±◊˝ ◊Λ. Ωı ¬flı¬fl ±Î‹ … ˢ› ÷˘ M≤J‰Ì‹Î_

… „V◊fl÷Î (¿ÎÏÃL›I‰), …·‹Î_ … ƒ‰Ì¤Ò÷I‰, ‰Ïé‹Î_ … μWHÎI‰, ‰Î›‹Î_ … «_«·I‰

±fiı ±Î¿Î‹Î_ … ±wÏ’I‰ ¥I›ÎÏÿ ±ı¿-±ı¿ ¤Ò÷’ÿÎ◊˝‹Î_ ±ı¿-±ı¿ ≠Ï÷Ïfi›÷ V‰¤Î‰˘

… Á‰˝¿Î·ı ¿ı‹ …HÎΛ »ı ? Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Πˢ÷ı »÷ı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ¤Ò÷˘fiÌ ±fiı¤Ò÷˘fiÎ ‘‹˘˝fiÌ ≠Ï÷Ïfi›÷ T›‰V◊Î ¿ı‹ ÿı¬Î› »ı ?

÷◊Î ÂOÿÎÏÿ (ÂOÿ-w’-√_‘-flÁ ±fiı V’½) ±Î ’Î_« ωʛ˘ √˛ÎèÎ … ¿Ëı‰Î›= ¥„Lƒ›˘ ‰Õı ΩHΉηΛ¿ ¿Ëı‰Î› ±fiı l˘hÎÎÏÿ (l˘hÎ-«ZÎ-CβÎHÎ-flÁfiÎ ±fiı V’½fi)

±Î ’Î_« ¥„Lƒ›˘ ±ı √˛ÎË¿ ±◊‰Î √˛ËHÎ ¿Ëı‰Î› = ’Î_« ωʛ˘fiı ΩHÎfiÎflÌ ¿Ëı‰Î›.

±Î‰Î Ïfi›‹fiÌ ÏÁÏ© ’HÎ ¿ı‹ ◊Âı ? ÂOÿÎÏÿ ωʛ˘ √˛ÎË¿ ±fiı ¥„Lƒ›˘ √˛ÎèÎ ±Î‹μ·À<_ ’HÎ ¿ı‹ fi ¿Ëı‰Î› ? ÷◊Î √‹ı ÷ı ¥„Lƒ›◊Ì √‹ı ÷ı ωʛ …HÎΛ ±Î‰_ ’Hοı‹ fi ¿Ëı‰Î› ? Ωı Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı. ¿_¥ »ı … fiËŸ ÷˘ ’»Ì ±Î‰Ì ≠Ï÷Ïfi›÷

T›‰V◊Î ¿ı‹ CÎÀı ? ––1707––

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ256

‰‚Ì Ωı Á_ÁÎfl‹Î_ Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı ÷˘ ’»Ì ““V‰MfiÎV‰Mfi””, ““ÁI›Î·Ì¿””,

““√_‘‰˝fi√fl-’ÎÀ·Ì’hΔ” ¥I›ÎÏÿ ¤Î‰˘ ““Á‹÷Î = Á‹Îfi … »ı. ±Î‹ ’HÎ ¿ı‹ fi

¿Ëı‰Î› ? ÂÒL›÷Î … ˢ‰Î◊Ì Ï‰ÂıÊ ¿˘¥ ¿ÎflHÎ »ı … fiËŸ. ÷ı◊Ì …ı‹ V‰Mfi ±ı Ï‹J›Î

»ı ÷ı‹ ±V‰Mfi ±ı ’HÎ Ï‹J›Î … ˢ‰_ Ωı¥±ı ±◊‰Î ±V‰Mfi …ı‹ ÁΫ_ »ı ÷ı‹ V‰Mfi

’HÎ ÁΫΠ’ÿÎ◊˝‰Î‚_ … ˢ‰_ Ωı¥±ı. ±ıÀ·ı ¿ı ⁄Lfiı Á‹Îfi … ◊Âı. ±Î Ï‹J›Î ˢ‰Î◊Ì

V‰Mfi »ı ±fiı ’ı·_ ›◊Î◊˝ ˢ‰Î◊Ì ±V‰Mfi »ı ±Î‰˘ ¤ıÿ ’HÎ ¿ı‹ CÎÀÂı ? ±ı‰Ì …

flÌ÷ı ±Î √Λ ÁÎ«Ì √Λ »ı ±fiı flı÷Ì‹Î_ ¿ı Ï«h΋Î_ Ï«÷flı·Ì √Λ ±·Ì¿ »ı ±Î‰˘

¤ıÿ (ωÂıÊ÷Î) ¿ı‹ flËıÂı ? ⁄Lfiı Á‹Îfi … ◊Âı. ÁÎ«Ì √Λ …ı‹ ÿÒ‘ ±Î’ı »ı ÷ı‹

Ï«hÎfiÌ √Λ ’HÎ ÿÒ‘ ±Î’fiÎflÌ ±fiı ≠Á‰‘Ï‹˝HÎÌ ◊‰Ì Ωı¥±ı ±◊‰Î Ï«hÎfiÌ √Λ

…ı‹ ÿÒ‘ fi◊Ì ±Î’÷Ì ±fiı ≠Á‰ fi◊Ì ¿fl÷Ì, ÷ı‹ ÁÎ«Ì √Λ ’HÎ ÿÒ‘ fi ±Î’‰Ì Ωı¥±ı

±fiı ≠Á‰ ¿flfiÎflÌ ’HÎ fi ˢ‰Ì Ωı¥±ı. ±Î … flÌ÷ı ‰Îÿ‚˘fi_ fi√fl ±fiı ›◊Î◊˝

’|HÎÎÂËıfl Á‹Îfi ◊‰Î_ Ωı¥±ı. ’fl_÷ ±Î‰_ …√÷‹Î_ fi◊Ì. ‹ÎÀı Á‰˝ÂÒL›÷Î ‹Îfi‰Ì ÷ı

μÏ«÷ fi◊Ì.

±◊‰Î Á‰˝ÂÒL›÷Î ‹ÎL›ı »÷ı ω’›˝› ◊‰˘ Ωı¥±ı. ω’›˝› ¿ı‹ ◊÷˘ fi◊Ì ?

±ıÀ·ı ¿ı Ωı Á‰˝◊Î ÂÒL› … »ı, ¿_¥ »ı … fiËŸ ÷˘ V‰Mfi‹Î_ ÿı¬Î÷˘ ËÎ◊Ì ±fiı ‹ËÎT≤ZÎ

ÁΫΠ’ÿÎ◊˘˝ ˢ› ±fiı ±V‰MfiÿÂ΋Î_ (ΩB≤÷ ÿÂ΋Î_) ÿı¬Î÷˘ ËÎ◊Ì ±fiı ‹ËÎT≤ZÎ

±˙’«ÎÏfl¿ ’ÿÎ◊˘˝ ˢ›. ±Î‰_ ⁄fi‰_ Ωı¥±ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÂÒL›÷Î … »ı ÷˘ ’»Ì ±Î‰_

¿ı‹ fi ⁄fiı ?

±◊‰Î Ωı Á‰˝◊Î ÂÒL› … …√÷ »ı ÷˘ …ı‹ ±Î¿ÎÂ-’W’ ¿ı ¬flf≤_√ ÿı¬Î÷Î_

fi◊Ì, ÷ıfi_ ±√˛ËHÎ ◊Λ »ı. ÷ı‹ V‰Mfi ±fiı ±V‰Mfi ±◊‰Î ÁI› ±fiı ±·Ì¿ ±◊‰Î

√_‘‰˝fi√fl ¿ı ÁI› ’ÎÀÏ·’hÎfi√fl ‰√ıflı Á‰ı˝ ’HÎ ¤Î‰˘ ÿı¬Î‰Î … fi Ωı¥±ı. Á‰ı˝

’HÎ ¤Î‰˘fi_ ±√˛ËHÎ … ◊‰_ Ωı¥±ı. ¿_¥ … fi◊Ì ±ı‹ ÂÒL›÷Î … ÿı¬Î‰Ì Ωı¥±ı.

±Î‰Ì ÂÒL›÷Î ¿ı‹ ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì ±fiı CÎÀ-’À-V‰Mfi-±V‰Mfi ‰√ıflı ¤Î‰˘ ÷ı ÷ı V‰w’ı

¿ı‹ ÿı¬Î› »ı ?

¿ÿΫ ÷‹ı ±ËŸ ±ı‰˘ ⁄«Î‰ ¿fl˘ ¿ı »ı ÷˘ Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î …, ’fl_÷ ¤˛Î„L÷fiÎ

‰Â◊Ì CÎÀ-’À-V‰Mfi-±V‰Mfi ‰√ıflı ¤Î‰˘ …HÎΛ »ı. …ı‹ ±Î_¬‹Î_ Ï÷Ï‹flÎÏÿfi˘ fl˘√

ˢ› ÷˘ © ±ı‰Î ±Î¿Î‹Î_ ’HÎ ’|Î-’|Î ÿı¬Î› »ı. ±Î …ı‹ ¤˛‹ »ı ÷ı‹

V‰MfiÎV‰MfiÎÏÿfi_ √˛ËHÎ ±ı ’HÎ ¤˛‹ »ı. ÷‹Îfl˘ ±Î ⁄«Î‰ ’HÎ μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 257

¿ı …ı ¤˛‹ ˢ› »ı ÷ıfiı Ïfi›÷ ÿıÂ-¿Î·-V‰¤Î‰ÎÏÿ ˢ÷Î fi◊Ì ±fiı ±Î V‰Mfi-±V‰Mfi-

CÎÀ-’À ‰√ıflı …ı ÿı¬Î› »ı ÷ı ±‹¿ Ïfi›÷ ZÎıh΋Î_ … ÿı¬Î› »ı. ±‹¿ Ïfi›÷¿Î·ı …

(÷ı ˢ› I›Îflı …) ÿı¬Î› »ı. ÷◊Î ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝ ’˘÷’˘÷ÎfiÎ Ïfi›÷ V‰¤Î‰ı … ÿı¬Î›

»ı. ¤˛‹ ˢ› ÷˘ ZÎıhÎ-¿Î·ÎÏÿ Ïfi›÷ fi ˢ› ±fiı ±Î ’ÿÎ◊˘˝ Ïfi›÷’HÎı …HÎΛ »ı.

‹ÎÀı ¤˛‹ fi◊Ì. ±Î ÁΫΠ’ÿÎ◊˘˝ »ı.

‰‚Ì ÷‹ıı … ¿Ë˘ »˘ ¿ı ““±Î …ı ¿_¥ ÿı¬Î› »ı ÷ı ÁC΂˘ ¤˛‹ »ı”” I›Î_ Ë_

÷‹fiı ’Ò»\_ »\_ ¿ı ““±Î ¤˛‹”” …√÷‹Î_ ÁΫ˘ »ı ? ¿ı ÁΫ˘ fi◊Ì ? Ωı ¤˛‹fi_ ±„V÷I‰

ÁΫ_ »ı. ±Î‹ ¿Ëı¢ ÷˘ ““¤˛‹ ÷˘ …√÷‹Î_ »ı”” ±Î ‰Î÷ Ïfiω˝‰Îÿ ÏÁ© ◊¥. ÷ı◊Ì

““Á‰˝◊Î ÂÒL› … »ı. ¿_¥ »ı … fiËŸ”” ±Î ÷‹ÎflÌ ‹ÎL›÷ÎfiÎ V‰Ì¿Îflfi˘ … ωfl˘‘

±Î‰Âı. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿_¥ … fi◊Ì ±ı‹ fiËŸ. »ı‰Àı ¤˛‹ ÷˘ »ı …. ‹ÎÀı Á‰˝ÂÒL›÷Î flËı÷Ì

fi◊Ì.

•Õ Ÿ Áfllà = ˉı Ωı ÷‹ı ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı ¤˛‹ …√÷‹Î_ ±Ï‰z‹Îfi »ı. ±◊ν÷˚

““…√÷‹Î_ …ı ÿı¬Î› »ı ÷ı ¤˛‹ fi◊Ì”” ±Î‰_ Ωı ¿Ëı¢ ÷˘ ¤˛‹ fi ˢ‰Î◊Ì CÎÀ-’À

±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ ÁΫΠ»ı ±Î‹ fiyÌ ◊Âı …. ÷◊Î ““¤˛‹ fi◊Ì”” ±Î‰_ ¿ËıfiÎv_ ±fiı ¤˛‹fiÎ

±¤Î‰fiı ÁΑfiÎv_ …ı iÎÎfi »ı ÷ı ÷˘ Ïfi¤˛Î˝L÷ (ÁΫ_) … ‹Îfi‰_ ’ÕÂı. ¿ÎflHÎ ¿ı Ωı

÷ı iÎÎfifiı ÁΫ_ ‹Îfi˘ ÷˘ … ““¤˛‹ fi◊Ì”” ±Î ‰Î÷ ÁÎ«Ì Ãflı. ±Î‹ ¿fl‰Î …÷Î_ ¤˛‹fiÎ

±Áÿ˚¤Î‰fiÎ √˛ÎË¿ ±ı‰Î iÎÎfifiı ÁI› ‹Îfi÷Î_ ““Á‰˝ ÂÒL›÷Δ” μÕÌ Ω› »ı ±fiı

Á‰˝ÂÒL›÷Î μÕÌ …÷Î_ ÁC΂Π’HÎ ¤Î‰˘ (’ÿÎ◊˘˝) ÁΫΠ»ı, ÁI› »ı. ±Î‹ ±Î’˘±Î’

ÏÁ© ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ÂÒL›÷Î fi◊Ì ±ı ‰Î÷ Ïfiω˝‰Îÿ fiyÌ ◊Λ »ı.

±◊‰Î ±‹ı ÷‹fiı ⁄Ì…\_ ’һ̱ı »Ì±ı ¿ı ÷‹ı ÂÒL›÷Îfiı ‹Îfi˘ »˘ ±fiı Á÷˚ w’ı

ÿı¬Î÷Î CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˝flÎÏÂfiı ‹Îfi÷Î fi◊Ì. ÷˘ ““ÂÒL›÷Î ±ı … ÁÎ«Ì »ı (ÁQ›√˚

»ı) ±fiı Á÷˚’HÎı ÿı¬Î÷Î ’ÿÎ◊˘˝fi_ …ı √˛ËHÎ ◊Λ »ı ÷ı Áÿ˚√˛ËHÎ Ï‹J›Î »ı, ¿ÎS’Ïfi¿

»ı. ±Î‰˘ ¤ıÿ ÷‹ı ¿˘fiÎ ‰Õı ¿fl¢ ? Ωı ÷‹ÎflÌ ºÏp±ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ¿_¥ »ı … fiËŸ

÷˘ ’»Ì ÂÒL›÷Î ±ı ÁΫ_ ÷k‰ ±fiı Áÿ˚’ÿÎ◊˝fi_ √˛ËHÎ ÷ı Ï‹J›Î÷k‰ »ı. ±Î‰˘ ¤ıÿ

ÂÌ flÌ÷ı ¿fl¢ ? ¿˘¥ ωÂıÊ ¿ÎflHÎ ÷˘ ‹‚÷_ … fi◊Ì. ‹ÎÀı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ Ï‰ÂıÊ÷Îfi˘

±¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ±Î ÁΫ_ ±fiı ±Î ¬˘À<_ ±ı‹ ¿ı‹ ¿ËÌ Â¿ÎÂı ? ––1708––

√Î◊Î fi_⁄fl 1692 ‹Î_ ’Ëı·Î_ ÷‹ı ±Î‹ …ı ¿Ëı·_ ¿ı ““Ÿ Sfl×, Ÿ ¬⁄U×, ŸøÙ÷ÿ×, ŸÊåÿãÿÃÙ ÷ÊflÊŸÊ¢ Á‚Áh—”” ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ’˘÷ÎfiÌ flÌ÷ı, ¿ı ’fl◊¿Ì, 줛 ◊¿Ì

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ258

¿ı ±L› ◊¿Ì ÏÁÏ© ◊÷Ì fi◊Ì. ’fl_÷ ˡV‰-ÿÌCνfiÎ T›‰ËÎflfiÌ …ı‹ ¿Î›˝-¿ÎflHÎÎÏÿ ¤Î‰

±Î’ıÏZο … ‹ÎhÎ »ı. ’fl‹Î◊˝◊Ì fi◊Ì. ±Î ωʛfiÌ ««Î˝ 1692 ‹Ì √Î◊΋Î_ Á‰˝◊Î

ÂÒL›÷Î … »ı. ±Î‹ ÏÁ© ¿fl‰Î ‹ÎÀı ’Ò‰˝’ZÎ V‰w’ı ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı·Ì »ı. ÷ıfi˘ μkÎfl

±Î 1709 √Î◊΋Î_ ±’Λ »ı.

±ÎfiÎ◊Ì ±Î ˡV‰, ±ÎfiÎ◊Ì ±Î ÿÌCν ±fiı ±Î ‰V÷ 줛ÎI‹¿, ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ

V‰-’fl ±fiı 줛 V‰w’‰Î‚Ì ⁄Ï© ’flV’fl ÁÎ’ıZÎ’HÎı ±ı¿ÌÁÎ◊ı μI’Lfi ◊Λ »ı. ±Î‰_

’HÎ ÷‹ÎflÎ ‰Õı V‰Ì¿ÎflΛ »ı ±fiı ’»Ì ÷ı ˡV‰-ÿÌCν ±fiı 줛fiÌ ⁄Ï© ±ÏÁ© »ı.

±Î‹ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î ⁄Lfiı ‰Î÷˘ ’flV’fl ωv© ˢ‰Î◊Ì ±Î‰Ì ‰Î÷ ¿fl‰Ì μÏ«÷ fi◊Ì.

’Ëı·Î_ ¿Ë˘ »˘ ¿ı ˡV‰ÎÏÿfiÌ ⁄Ï© ÁÎ’ıZÎ’HÎı ‰÷ı˝ »ı ±fiı ’»Ì ÷ıfiÌ ±ÏÁÏ© ¿Ë˘ »˘

±◊ν÷˚ ÷ı‰Ì ⁄Ï© fi◊Ì. ±Î‹ ’Ò‰Î˝’fl ωv© ⁄˘·‰_ T›Î…⁄Ì fi◊Ì.

¤Î‰Î◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı. ≠I›ı¿ ‰V÷±˘‹Î_ ’˘÷Îfi_ ±„V÷I‰ ±Î’ıÏZο … ‹ÎhÎ

»ı ±ı‹ fiËŸ. ’fl_÷ ÷ı ±„V÷I‰ ‰ÎV÷ω¿ »ı, ÁΫ_ »ı. ’˘÷ÎfiΠωʛfiÎ iÎÎfifiı μI’Lfi

¿fl‰Î‰Î‚Ì ±◊˝Ïø›Î◊Ì ’HÎ ›@÷ »ı. Á‰˝◊Î ±Á÷˚ ˢ› ±fiı ±’ıZÎ΋ÎhÎ◊Ì … ÷ıfi˘

T›‰ËÎfl ˢ› ±ı‰_ fi◊Ì. ’fl_÷ Á‰ı˝ ‰V÷±˘ ’˘÷ÎfiÎ V‰w’ı Á÷˚ »ı ±fiı ÷ıfi˘ T›‰ËÎfl

’flV’fl ÁÎ’ıZÎ’HÎı ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ËˇV‰ ‰V÷ ˡV‰’HÎı, ÿÌCν ‰V÷ ÿÌCν’HÎı ±fiı

줛ÎI‹¿ ‰V÷ 줛’HÎı ’˘÷ÎfiÎ V‰w’fi_ iÎÎfi ¿flΉı »ı. ‹ÎÀı ÷ı Á÷˚ »ı. Á÷˚ ˢ›

÷ı … ’˘÷Îfi΋Î_ flËı·Î ˡV‰-ÿÌCν-줛fi_ iÎÎfi ¿flΉı »ı. …ı ‰V÷ Á‰˝◊Î ±Á÷˚ … ˢ›

»ı ÷ı ˡV‰ÎÏÿfi_ ’HÎ iÎÎfi ¿flΉ÷Ì fi◊Ì. ÷˘ ’»Ì ˡV‰ÎÏÿ ‘‹˘˝fiÌ ±ÏÁÏ© »ı. ±Î‹

¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ?

‰‚Ì ÷‹ı …ı ±ı‹ ¿èÎ_ ¿ı ““‹K›‹ ±_√Ï·fiÌ ±’ıZÎαı ≠ÿıÏÂfiÌ ±_√Ï·‹Î_ …ı

ˡV‰I‰ ¿Ëı‰Î› »ı ÷ı ±Á÷˚ … »ı ±fiı ¿Ëı‰Î› »ı. ’HÎ ÷‹ÎflÌ ±Î ‰Î÷ ¬˘ÀÌ »ı.

¿ÎflHÎ ¿ı Ωı ≠ÿıÏÂfiÌ fi΋fiÌ ±_√·Ì Á‰˝◊Î ±Á÷˚ … ˢ› ±ıÀ·ı ¿ı fi … ˢ› ±fiı

‹K›‹ÎfiÌ ±’ıZÎαı … ÷ı‹Î_ ˡV‰I‰ ¿Ëı‰Î÷_ ˢ› ÷˘ …ı‹ ≠ÿıÏÂfiÌ ±_√·Ì ±Á÷˚ »ı

÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¬flωÊÎHÎ ’HÎ ±Á÷˚ … »ı. ÷ı ⁄Lfiı‹Î_ ωÂıÊ÷Î ÷˘ ¿_¥ flËı÷Ì … fi◊Ì.

÷˘ ’»Ì …ı‹ ±Á÷˚ ±ı‰Ì ≠ÿıÏÂfiÌ‹Î_ ˡV‰I‰ ¿Ëı‰Î›. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±Á÷˚ ±ı‰Î ¬fl-

ωÊÎHÎÎÏÿ‹Î_ ’HΠˡV‰I‰ ¿Ëı‰flΉ_ Ωı¥±ı. ≠ÿıÏÂfiÌ ±_√·Ì ±fiı ¬fl-ωÊÎHÎÎÏÿ

±Á÷’HÎı Áfl¬Î … »ı. ÷◊Î ±Ï÷› ·Î_⁄Ì ±ı‰Ì ·Î¿ÕÌ ±ı ’HÎ Ëı ÂÒL›‰ÎÿÌ ! ÷‹ÎflÎ

‹÷ı ÷˘ ±Á÷˚ … »ı. ÷ı◊Ì ±Á÷˚ ±ı‰Ì ≠ÿıÏÂfiÌ‹Î_ …ı‹ ˡV‰I‰ ¿Ëı‰Î› »ı ÷ı‰Ì …

flÌ÷ı ±Á÷˚ ±ı‰Ì ±Ï÷› ÿÌCν ·Î¿ÕÌ‹Î_ ’HÎ ‹K›‹ ±_√·ÌfiÌ ±’ıZÎαı ˡV‰I‰

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 259

¿Ëı‰flΉ‰_ Ωı¥±ı ±◊‰Î ≠ÿıÏÂfiÌ ±_√Ï·‹Î_ ’˘÷Îfi΋Î_ ’˘÷ÎfiÌ … ±’ıZÎαı ’HÎ

ˡV‰I‰ ¿Ëı‰flΉ‰_ Ωı¥±ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ‹K›‹ ±_√·Ì ’HÎ ÷‹ÎflÎ ‹÷ı ÷˘ ±Á÷˚ … »ı.

ˉı Ωı ±Á÷˚ ±ı‰Ì ‹K›‹ÎfiÌ ±’ıZÎαı ≠ÿıÏÂfiÌ‹Î_ ˡV‰I‰ ˢ› ÷˘ ±Á÷˚ ±ı‰Ì

’˘÷ÎfiÌ ±’ıZÎαı ’HÎ ’˘÷Îfi΋Î_ ˡV‰I‰ ˢ.

±Î flÌ÷ı Ωı ÷‹ı ≠ÿıÏÂfiÌfiı Á‰˝◊Î ±Á÷˚ … »ı. ±Î‹ ¿Ëı¢ ±fiı ±Á÷˚ ±ı‰Ì

÷ı‹Î_ ‹K›‹ÎfiÌ ±’ıZÎαı ˡV‰I‰ ¿Ëı‰Î÷_ ˢ› ÷˘ ¬flωÊÎHÎÎÏÿ …ı ±Á÷˚ »ı ÷ı‹Î_ ’HÎ

ˡV‰I‰ ¿Ëı‰flΉ‰_ Ωı¥±ı. ±Ï÷› ÿÌCν ±ı‰Ì ·Î¿ÕÌ ’HÎ ±Á÷˚ ˢ‰Î◊Ì ÷ı ·Î¿ÕÌ‹Î_

’HΠˡV‰I‰ ¿Ëı‰flΉ‰_ Ωı¥±ı. ÷◊Î ’˘÷ÎfiÌ ±’ıZÎαı ’˘÷Îfi΋Î_ ’HΠˡV‰I‰ ˢ‰_

Ωı¥±ı. Á‰˝ V◊Îfi˘‹Î_ ±Á÷˚’b_ ±ı¿Áfl¬_ Á‹Îfi … »ı. ’fl_÷ Á_ÁÎfl‹Î_ ±Î‰_ @›Î_›

¿Ëı‰Î÷_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ≠ÿıÏÂfiÌ ±_√·Ì ‰√ıflı ’ÿÎ◊˘˝ Á‰˝◊Î ±Á÷˚ ˢ› ±Î ‰Î÷ ÷tfi

Ï‹J›Î »ı. Á_ÁÎfl ÂÒL› »ı. ±Î ‰Î÷ ’HÎ Á‰˝◊Î ¬˘ÀÌ »ı. ÷ı◊Ì ““≠ÿıÏÂfiÌ”” fi΋fiÌ

±_√·Ì (±fiı ÷ıfiÌ …ı‹ Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝) ‰ÎV÷ω¿’HÎı Á÷˚ »ı. V‰›_ ÷ı Á÷˚ ‰V÷ »ı.

ˡV‰-ÿÌCν-줛ÎÏÿ ±fi_÷ ‘‹Î˝I‹¿ ÷ı ‰V÷ »ı. ±_√·Ì ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ ’HÎ Á÷˚ »ı ±fiı

÷ı‹Î_ flËı·Î ‘‹˘˝ ’HÎ Á÷˚ »ı. Œ@÷ ÷ı ÷ı ÁË¿ÎÏfl ’ÿÎ◊˘˝fiÌ Á„LfiÏ‘ ˢ÷ı »÷ı ÷ı ÷ı

‘‹˝fiÎ V‰w’fiÌ ±Ï¤T›„@÷ ◊‰Î◊Ì ÷ı ÷ı ‘‹˝fi_ iÎÎfi ◊Λ »ı. ÁÎflÎ_ ¿ı ≠ÿıÏÂfiÌ ±_√·Ì

’˘÷ı Á÷˚ »ı. ±fi_÷ ‘‹Î˝I‹¿ »ı. ÷ı‹Î_ ˡV‰-ÿÌCν ±ÎÏÿ ±fi_÷ ‘‹˘˝ V‰›_ ÷ıfiÌ ±_ÿfl

»ı …. Œ@÷ ÷ı ≠ÿıÏÂfiÌ ’ÎÁı ‹K›‹Îfiı μ¤Ì ¿fl˘ ÷˘ ÷ıfi_ ˡV‰I‰ ±Ï¤T›@÷ ◊Λ »ı.

±◊ν÷˚ ‹K›‹Î ·Î‰‰Î◊Ì ÷ıfiΠˡV‰I‰fi_ … iÎÎfi ◊Λ »ı ±fiı Ωı ÷ıfiÌ ’ÎÁı ±_Ï÷‹

±ı‰Ì ¿ÏfiqÎ ±_√·Ì μ¤Ì ¿fḻı ÷˘ ÷ıfiÌ ±’ıZÎαı ÷ı‹Î_ V‰›_ flËı÷_ ±ı‰_ ÿÌCνI‰

±Ï¤T›@÷ ◊Λ »ı ±fiı ÷ıfi_ iÎÎfi ◊Λ »ı.

≠I›ı¿ ‰V÷±˘ μ’fl Á‹ΩT›Î ≠‹ÎHÎı Á÷˚ »ı. ±fi_÷ ‘‹Î˝I‹¿ »ı ±fiı

ÁÎ’ıZÎ’HÎı ÷ı ÷ı ‘‹˘˝ ÷ı‹Î_ ±Ï¤T›@÷ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ÷ı ‘‹˝fi_ iÎÎfi ◊Λ »ı. ’fl_÷

¿˘¥’HÎ ‰V÷ (’»Ì ≠ÿıÏÂfiÌ ±_√·Ì ’HÎ) Á‰˝◊Î ±Á÷˚ ˢ› ±fiı ÷ı‹Î_ ±’ıZÎ΋ÎhÎ◊Ì

… ˡV‰I‰ ±ÎÏÿfi_ iÎÎfi ◊÷_ ˢ› ±Î‹ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ±Á÷˚ ˢ› ±fiı ±’ıZÎÎ◊Ì

ˡV‰I‰ÎÏÿfi_ iÎÎfi ◊Λ ±Î ‰Î÷ μÏ«÷ fi◊Ì, ›„@÷›@÷ ’HÎ fi◊Ì. ±Î … ≠‹ÎHÎı Á‰˝◊Î

±Á÷˚ ˢ› ÷ı‹Î_ ÿÌCνI‰fi_ ±fiı 줛ÎÏÿfi_ ’HÎ iÎÎfi ◊÷_ fi◊Ì. ’fl_÷ V‰ƒT›-

V‰ZÎıhÎÎÏÿ◊Ì …ı Á÷˚ »ı. ÷ı‹Î_ … ÿÌCν ±fiı 줛ÎÏÿfi˘ T›‰ËÎfl ◊Λ »ı. ‹ÎÀı …√÷fiÎ

Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝ V‰›_ Á÷˚ »ı. Á‰˝◊Î ±Á÷˚ fi◊Ì ±fiı Á÷˚ ±ı‰Î ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ ˡV‰-

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ260

ÿÌCν-·CÎ-√v ‰√ıflı ±fi_÷ ‘‹˘˝ V‰›_ flËı·Î »ı …. ‹ÎhÎ ÷ıfiÌ ±Ï¤T›„@÷ ±fiı ÷ıfi_

iÎÎfi ÁË¿ÎflÌ ¿ÎflH΢fiÎ Á‹‰‘Îfi◊Ì ◊Λ »ı.

±Î ωʛ‹Î_ ¿ÿΫ Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! ÷‹ı ±Î‹ ¿Ë˘ ¿ı ““±Î ˡV‰, ±Î ÿÌCν,

±Î 줛 »ı”” ¥I›ÎÏÿ ωʛfiÎ ¬_Õfi≠Á_√ı …ı V‰÷—, ’fl÷— ±fiı 줛÷— ±ı‹ hÎHÎ

’Z΢ 1692 ‹Ì √Î◊΋Î_ Á‰˝ÂÒL›÷Î Á‹Ω‰‰ÎfiÎ ±‰Áflı ‹ıÓ ’ÎÕı·Î, I›Î_ ‹ÎflÌ ºÏp±ı

÷˘ Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … ˢ‰Î◊Ì ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ¿˘¥ V‰ fi◊Ì, ¿˘¥ ’fl fi◊Ì. ÷ı◊Ì …

¿˘¥ 줛 fi◊Ì. ±Î …√÷ Á‰˝◊Î ÂÒL› … ˢ‰Î◊Ì ¿_¥ … fi◊Ì. Œ@÷ ‹ÎflÌ ºÏp±ı

‹ÎflÌ Á΋ı …ı (…ˆfi ÿ½fi¿Îfl ‰√ıflı) ’fl‰Îÿ̱˘ ÿı¬Î› »ı ÷ı‹fiÎ ‹÷ı …√÷ Á÷˚ »ı.

÷ı◊Ì ÷ı‰Î ’fl‰ÎÿÌfiÌ ⁄Ï© ≠‹ÎHÎı ÷ı±˘±ı ‹Îfiı·Î …ı V‰-’fl ±fiı 줛 ‰√ıflı ’ÿÎ◊˘˝

»ı. ÷ı ±’ıZÎαı ‹ıÓ I›Î_ ’Z΢ ’ÎÕı·Î »ı. ±◊ν÷˚ ’fl‰ÎÿÌfiÌ (…ˆfiÎÏÿfiÌ) ΩÏ÷fiı ±fiÁÎflı

V‰-’flfi˘ V‰Ì¿Îfl ¿flÌfiı ±Î ÁC΂Π’Z΢ ¿Ëı‰Î›Î »ı. ’fl_÷ ‹ÎflÌ ºÏp±ı ‰ÎV÷ω¿’HÎı

V‰÷— ÏÁ© ±ı‰_ ’ÿÎ◊˘˝fi_ Á÷˚’b_ ’HÎ fi◊Ì ±fiı ’˘÷ÎfiΠωʛ‹Î_ iÎÎfi ¿flΉfiÎv_ ±ı‰_

ˡV‰ÎÏÿ¿’b_ ’HÎ ¿_¥ fi◊Ì …. ¿ıÀ·Ì¿ ‰Îfl ’fl‰ÎÿÌfiı Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı ’˘÷Îfiı ±‹ÎL›

¤·ı ˢ›. ÷˘ ’HÎ Ωı ’fl‰ÎÿÌfiı ‹ÎL› ˢ› ÷˘ ±ı‰Î ’Z΢ V‰Ì¿ÎflΛ »ı. ÷ı◊Ì Á‰˝◊Î

ÂÒL›÷Î ‹Îfi‰Î‰Î‚Î ‹ÎflÎ ‹÷‹Î_ ’Ò‰Î˝’fl ωfl˘‘ …ı‰˘ ¿˘¥ ÿ˘Ê ±Î‰÷˘ fi◊Ì.

μkÎfl - ÷‹Îfl˘ ±Î ⁄«Î‰ ’HÎ μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı Ωı ÷‹ÎflÎ ‹÷ı Á‰˝◊Î

ÂÒL›÷Î … »ı. ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ¿_¥ »ı … fiËŸ. ÷˘ ““±Î V‰‹÷ ±fiı ±Î ’fl‹÷”” ±Î‰Î

V‰ ±fiı ’flfiÎ ¤ıÿ ¤Î‰‰Î‚ΠωÂıÊH΢ ¿ı‹ CÎÀÂı ? ¿˘¥ flÌ÷ı CÎÀÂı fiËŸ. Ωı ±Î

Á_ÁÎfl‹Î_ ¿_¥ »ı … fiËŸ. ÷˘ ±Î ±‹Îfl˘ V‰’ZÎ »ı ±fiı ’ı·˘ …ˆfiÿ½fiÎÏÿfi˘ …ı ’ZÎ

»ı ÷ı ’fl’ZÎ »ı. ±Î‰˘ ¤ıÿ ÷‹ÎflÎ ‹÷ı ¿ı‹ CÎÀÂı ? ±◊‰Î Ωı Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı

÷˘ √Î◊Î fi_⁄fl 1708 ‹Î_ ¿èÎÎ ‹…⁄ …ı‹ V‰MfiÎV‰Mfi, ÁI›-±·Ì¿, √_‘‰˝fi√fl-

’ÎÀ·Ì’hÎ ¥I›ÎÏÿ Á÷˚-±Á÷˚ ’ÿÎ◊˘˝ Á‹Îfi ◊‰Îfi˘ ±◊‰Î ω’›˝› ◊‰Îfi˘ ≠Á_√

±Î‰ı, ÷ı‹ ±ËŸ ’HÎ V‰’ZÎ ±fiı ’fl’ZÎ ±Î ⁄Lfiı ¿Î_÷˘ Á‹Îfi … ◊¥ …‰Î Ωı¥±ı

±◊‰Î V‰’ZÎ ±ı ’fl’ZÎ ±fiı ’fl’ZÎ ±ı V‰’ZÎ ±Î‹ ω’flÌ÷ ’HÎ ◊‰Îfi˘ ≠Á_√ ¿ı‹

fi ±Î‰ı ? …ı◊Ì ’Ò‰ı˝ ¿Ëı·Î ÿ˘Ê˘fiÌ ’fiflÎT≤ÏkÎ ◊Âı.

÷◊Î ±Î ±‹Îfl˘ …ı ’ZÎ »ı ÷ı V‰’ZÎ »ı ±fiı ±Î ÷‹Îfl˘ …ˆfi˘fi˘ …ı ’ZÎ »ı

÷ı ’fl’ZÎ »ı. ±Î‰_ ω«Îfl¢ ±fiı ±Î‰_ Ωı ¿Ëı¢ ÷˘ ““Á‰˝◊Î ÂÒL› … …√÷ »ı””

±Î‰˘ …ı ÷‹Îfl˘ ’ZÎ »ı ÷ıfiÌ ËÎÏfi »ı. ÷‹ÎflÌ ÂÒL›÷ΉÎÿfiÌ ‹ÎL›÷Î Á_’ÒHν’HÎı μÕÌ

…Âı. ––1709––

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 261

¡Èªfl¢ ∑§◊áÊ, flÊ Ã, ÁflááÊÊáÊ¢ „UÙîÊ ŒË„U„US‚‚È –¡ß ¡Èªfl¢ ∑§ÊflÄπÊ, ∑§◊áÊ ¬È√flÁê◊ ∑§Ê˘flÄπÊ H1710H

•Êß◊ÁflááÊÊáÊ¢ flÊ ¡¢ ’Ê‹S‚„U ÃS‚ ∑§Ê˘flÄπÊ –ÃÈÑ‚È fl ∑§ÊflÄπÊ, ¬⁄UÙå¬⁄¢U ‹ÙÿáʌȪ√fl H1711H

(ÿȪ¬Ã˜ ∑˝§◊áÊ flÊ Ã ÁflôÊÊŸ¢ ÷flØ ŒËÉʸ„˛USflÿÙ— –ÿÁŒ ÿȪ¬à∑§Ê˘¬ˇÊÊ, ∑˝§◊áÊ ¬Ífl¸ÁS◊Ÿ˜ ∑§Ê˘¬ˇÊÊ H•ÊÁŒ◊ÁflôÊÊŸ¢ flÊ, ÿŒ˜ ’Ê‹Sÿ„U ÃSÿ ∑§Ê˘¬ˇÊÊ –ÃÈÀÿÿÙflʸ ∑§Ê˘¬ˇÊÊ, ¬⁄US¬⁄¢U ‹ÙøŸÁm∑§ ßfl H)

√Î◊Î◊˝ - ÿÌCν ±fiı ˡV‰I‰fiı ωÊı ◊÷_ …ı iÎÎfi »ı, ÷ı ÷‹ÎflÎ ‹÷ ≠‹ÎHÎı Â_

›√’÷˚ ◊Λ »ı ? ¿ı ø‹ıHÎ ◊Λ »ı ? Ωı ⁄Lfiı iÎÎfi ›√’ÿ˚ ◊Λ »ı ÷˘ ±’ıZÎÎ @›Î_

flËÌ ? ±fiı Ωı ±ı¿iÎÎfi ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ◊Λ »ı. ÷˘ ’HÎ ’λ‚ ±’ıZÎÎ @›Î_ flËÌ ? ±◊‰Î

fi‰Î …L‹ı·Î ⁄΂¿fiı …ı ωiÎÎfi μI’Lfi ◊Λ »ı ÷ıfiı ±’ıZÎÎ @›Î_ »ı ? ±◊‰Î

Á‹Îfi’Ïfl‹ÎHÎ ‰Î‚Ì ⁄ı ‰V÷fiı Ωı‰Î‹Î_ ⁄ı ·˘«fifiÌ …ı‹ ±’ıZÎÎ @›Î_ »ı ?

ω‰ı«fi - ““±Î …√÷ Á‰˝◊Î ÂÒL› … »ı”” ±Î‰_ ‹ÎfifiÎflÎ ÂÒL›‰ÎÿÌ T›@÷’_ÏÕ÷fiı

‰‘Îflı ‰‘Îflı Á‹Ω‰÷Î ’fl‹ÎI‹Î lÌ‹ËΉÌfl≠¤ ¿Ëı »ı ¿ı - ‹K›‹Î fi΋fiÌ …ı ±_√·Ì

±fiı ≠ÿıÏÂfiÌ fi΋fiÌ …ı ±_√·Ì, ±Î ⁄LfiıfiÌ ‰E«ı ’˘÷’˘÷ÎfiÎ ±Î¿Îflfiı …HÎΉfiÎv_

ÿÌCνI‰fi_ ±fiı ˡV‰I‰fi_ …ı iÎÎfi ◊Λ »ı ÷ı iÎÎfi Â_ ±ı¿ÌÁÎ◊ı ◊Λ »ı ? ¿ı ±fiø‹ı

◊Λ »ı ? Ωı ±Î ÿÌCνI‰ ±fiı ˡV‰I‰fiÎ_ ⁄Lfiı iÎÎfi˘ ±ı¿ÌÁÎ◊ı … ◊÷Î_ ˢ› ÷˘ ’flfiÌ

±’ıZÎÎ flÎA›Î ωfiÎ … ’˘÷’˘÷Îfi˘ (ˡV‰‹Î_ ˡV‰I‰fi˘ ±fiı ÿÌCν‹Î_ ÿÌCνI‰fi˘) ⁄˘‘

¿flΉfiÎflÎ_ ÷ı ⁄Lfiı iÎÎfi‹Î_ ±ı¿ÌÁÎ◊ı … ⁄Lfiıfi˘ ⁄˘‘ ◊›ı· ˢ‰Î◊Ì ¿˘fiı ¿˘fiÌ ±’ıZÎÎ

¿Ëı‰ÎÂı ? …ı‹ ÁÎ◊ı μI’Lfi ◊÷Î ÕÎ⁄Î-…‹HÎÎ f≤_√‹Î_ ¿˘¥fiı ¿˘¥fiÌ ±’ıZÎÎ fi◊Ì. ÷ı‹

ÁÎ◊ı μI’Lfi ◊÷Î ⁄ı iÎÎfi˘‹Î_ ±ı¿ iÎÎfifiı ⁄ÌΩ iÎÎfifiÌ ±’ıZÎÎ Á_¤‰÷Ì fi◊Ì.

ˉı Ωı ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı ∑˝§◊áÊ = ˡV‰I‰ ±fiı ÿÌCνI‰fi_ iÎÎfi ±fiø‹ı ◊Λ »ı. ÷˘

±Î ⁄Lfiı iÎÎfi˘‹Î_ …ı iÎÎfi ’Ëı·_ ◊Λ, ÷ıHÎı ÷˘ ⁄ÌΩ iÎÎfifiÌ ±’ıZÎÎ flÎ¬Ì … fiËŸ.

¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ¿Î·ı ⁄Ì…\_ iÎÎfi μI’Lfi ◊›_ … fi◊Ì. ÷◊Î ÷ıfiÌ ’»Ì ’λ‚ μI’Lfi ◊÷_

⁄Ì…\_ iÎÎfi ’HÎ ≠◊‹ iÎÎfifiÌ …ı‹ … ’fliÎÎfifiÌ ±’ıZÎÎ flÎA›Î ωfiÎ … μI’Lfi ◊Âı.

÷ı‹Î_ ˉı ’flfiÌ ±’ıZÎÎfiÌ …wfl … fi◊Ì. …ı‹¿ı ≠ÿıÏÂfiÌ fi΋fiÌ ±_√·Ìfi_ …ı ˡV‰I‰fi_

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ262

iÎÎfi »ı. ÷ı ‘Îfl˘ ¿ı ≠◊‹ μI’Lfi ◊›_ ¿ı ““±Î ≠ÿıÏÂfiÌ ±_√·Ì ˡV‰ »ı.”” ˉı ±Î

iÎÎfi F›Îflı ≠◊‹ μI’Lfi ◊›_ I›Îflı ““‹K›‹Î ÿÌCν »ı”” ±Î iÎÎfi μI’Lfi ◊›_ … fi◊Ì.

÷ı◊Ì ÷ıfiÌ ±’ıZÎÎ flά‰ÎfiÌ flËı÷Ì … fi◊Ì. ‹ÎÀı ’flfiÌ ±’ıZÎΠωfiÎ … ≠ÿıÏÂfiÌ

±_√·Ìfi_ ˡV‰I‰ ’Ëı·Î_ √˛ËHÎ ◊¥ «@›_ ˢ‰Î◊Ì μkÎfl¿Î·ı ◊fiÎflÎ ‹K›‹Î ±_√Ï·fiÌfiÎ

ÿÌCνI‰fiÎ iÎÎfifiÌ ±’ıZÎÎ ¿ı‹ ˢ› ? ±◊ν÷˚ ±’ıZÎÎ fi … ˢ›, ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ≠◊‹

iÎÎfi …ı‹ Ïfifl’ıZÎ’HÎı ◊›_. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı μkÎfl¿Î·ı ◊fiÎv_ ‹K›‹Î ±_√·Ìfi_ ÿÌCνI‰fi_

iÎÎfi ’HÎ Ïfifl’ıZÎ’HÎı … ◊¥ ¿Âı.

±Î flÌ÷ı «ZÎ≠¿Î ±ÎÏÿ iÎÎfi…fifi Á΋√˛Ì ≠ÎM÷ ◊›ı »÷ı ’flƒT›fiÌ ¿ı

÷ÿ˚√÷‘‹˝fiÌ ±’ıZÎÎ flÎA›Î ωfiÎ … ’˘÷Îfi΋Î_ …ı V‰w’ »ı. ÷ı V‰w’fi˘ ±L›fiÎ

V‰w’◊Ì Ï¤Lfi’HÎı ≠Ï÷¤ÎÁ ◊÷˘ ˢ‰Î◊Ì Á‰ı˝ ’HÎ ¤Î‰˘fi_ iÎÎfi ’˘÷’˘÷ÎfiÌ flÌ÷ı V‰›_

… ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì Á‰ı˝ ’HÎ ¤Î‰˘fiÌ V‰÷— … ÏÁÏ© »ı. …√ÿ˚‰÷a ¤Î‰˘ V‰›_ »ı. ÷ıfi_

±„V÷I‰ ’HÎ V‰›_ »ı ÷◊Î ÷ı‹Î_ flËı·Î ˡV‰I‰-ÿÌCνI‰ ±ÎÏÿ ±fi_÷ ‘‹˘˝ ’HÎ ÷ıfiÌ ±_ÿfl

V‰÷— … »ı. ‹ÎhÎ ÷ıfiÌ ±Ï¤T›„@÷ ¿fl‰Î‹Î_ ’flfiÌ ±’ıZÎΠˢ› »ı. …ı‹ fi‰Î

ÂflΉ·Î‹Î_ ‹ÎÀÌ ƒT› ˢ‰Î◊Ì √_‘ V‰›_ »ı …. Œ@÷ ÷ıfiÌ ±Ï¤T›„@÷ ’ÎHÎÌ ¶ÎflÎ

◊Λ »ı ÷ı‹ Á‰˝hÎ Á‹…‰_.

±◊‰Î Ωı ¿˘¥’HÎ iÎÎfi ’flfiÌ ±’ıZÎαı … ◊Λ »ı ±Î‹ ¿ËÌÂ_ ÷˘ fi‰Î

…L‹ı·Î ⁄΂¿fiı ±Î_¬˘ ¬˘·÷Î_fiÌ ÁÎ◊ı … ≠◊‹ ZÎHÎı …ı ωiÎÎfi μI’Lfi ◊Λ »ı. ÷ı

ωiÎÎfifiÌ μI’Ïk΋Î_ ÷‹ı ¿˘fiÌ ±’ıZÎÎ V‰Ì¿Îfl¢ ? ±Î√·Î Á‹›ı fiıhÎ … ¬S›Î_ fi

Ë÷Î_, …ı◊Ì ¿˘¥ ±’ıZÎÎ flÎ¬Ì Â¿Î› ÷ı‰_ iÎÎfi … fi Ë÷_. ‹ÎÀı …ı iÎÎfi ◊Λ »ı ÷ı

iÎÎfi ’ÿÎ◊˝ ±fiı ¥„Lƒ›fiÎ Á_›˘√◊Ì … ◊Λ »ı. ÷ı‹Î_ ’Ò‰Î˝’fl iÎÎfifiÌ ±’ıZÎÎ fi◊Ì.

‹ÎÀı ˡV‰I‰ ±fiı ÿÌCνI‰fi_ iÎÎfi ’HÎ ’ÿÎ◊˝ V‰›_ Á÷˚ »ı ÷˘ … ◊Λ »ı ±fiı ’ÿÎ◊˝‹Î_

ˡV‰I‰-ÿÌCνI‰ÎÏÿ ‘‹˘˝ ’HÎ Á÷˚ »ı. ‹ÎÀı … ◊Λ »ı. ¿ı‰· ±ı¿·Î ’flÎ’ıÏZÎ÷ fi◊Ì.

±◊‰Î …ı ⁄ı ‰V÷‹Î_ ±ı¿ ˡV‰ ±fiı ⁄Ì∞ ÿÌCν ±Î‰_ fi◊Ì. ’fl_÷ ’flV’fl ⁄Lfiı

‰V÷ ÷S› »ı ÷ı ⁄Lfiı ‰V÷±˘ …ıÀ·Ì ·Î_⁄Ì-’ˢ‚Ì »ı ±◊ν÷˚ …ı V‰w’‰Î‚Ì »ı ÷ı

V‰w’ı … ±ı¿ÌÁÎ◊ı ’˘÷ÎfiÎ V‰w’fiı …HÎΉfiÎflÎ iÎÎfi ‰Õı √˛ËHÎ ¿flÎ¥ »÷Ì ¿Ë˘ ¿˘HÎ

¿˘fiÌ ±’ıZÎÎ flάı »ı ? ⁄Lfiı Á‹Îfi V‰w’‰Î‚Ì Ë˘‰Î◊Ì ¿˘¥ ¿˘¥fiÌ ±’ıZÎÎ flά÷_

fi◊Ì. ’fl_÷ ’ÿÎ◊˝ ’˘÷ı V‰›_ ÷ı‰˘ »ı. ’˘÷Îfi΋Î_ ‘‹˘˝ ’HÎ V‰›_ »ı …. ‹ÎhÎ ÷ı ‘‹˘˝fi˘

≠Ï÷¤ÎÁ ◊‰Î‹Î_ ’flfiÌ ±’ıZÎΠˢ› »ı. ’fl_÷ ‘‹˘˝ V‰›_ ±Á÷˚ »ı ±fiı ’flfiÌ ±’ıZÎÎ◊Ì

…HÎΛ »ı ±Î‹ fi◊Ì. …ı‹ Á΋ı μ¤ı·Ì ’fl T›„@÷fiÎ_ ⁄Lfiı fiıhΛ√· ±Î’HÎfiı ±ı¿ÌÁÎ◊ı

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 263

ÿı¬Î› »ı. …ı‰Î ±Î¿ÎflfiÎ_ »ı, …ıÀ·Î_ ·Î_⁄Î, ’ˢ‚Î_ »ı ÷ı‰Î ±Î¿ÎflfiÎ_ ±fiı ÷ı‰Î_ ·Î_⁄Î-

’ˢ‚Î ÿı¬Î› »ı. ÷ı‹Î_ ≠◊‹ fiıhÎfiı ⁄ÌΩ fiıhÎfiÌ ±fiı ⁄ÌΩ fiıhÎfiı ≠◊‹ fiıhÎfiÌ ±’ıZÎÎ

flËı÷Ì fi◊Ì. ÷ı‹ Á‰˝hÎ Á‹…‰_. Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘ ’˘÷ÎfiÎ V‰w’ı Á÷˚ »ı.

μ’fl ¿flı·Ì CÎHÎÌ ·Î_⁄Ì ««Î˝◊Ì ‹K›‹Î ±_√·Ì ¿ı ≠ÿıÏÂfiÌ ±_√·Ì ‰√ıflı

’ÿÎ◊˘˝fi_ ’˘÷ÎfiÎ’HÎı …ı V‰w’ »ı ÷ı V‰w’ ±L›fiÌ ±’ıZÎαı fi◊Ì ’HÎ V‰÷— ÷ı

’ÿÎ◊˘˝fi_ V‰w’ »ı …. ÷◊Î ±Î ‹K›‹Î »ı, ±Î ≠ÿıÏÂfiÌ »ı, ±Î ¿ÏfiqÎ ±_√·Ì »ı,

±Î CÎÀ »ı, ±Î ’À »ı ¥I›ÎÏÿ V‰w’ı ’˘÷Îfi˘ ≠Ï÷¤ÎÁ ¿flΉfiÎflÎ iÎÎfi ‰Õı √˛ËHÎ

¿flÎ÷Î ±fiı ÷ı V‰w’ı ’ÿÎ◊˘˝fi_ ±„V÷I‰ ΩHΉ΋Î_ ’flfiÌ ⁄Ì·¿<· ±’ıZÎÎ fiËÌ flάfiÎflÎ

±ı‰Î ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝ »ı. ’ÿÎ◊˘˝fi_ ’˘÷Îfi_ ±„V÷I‰ V‰w’ V‰›_ »ı, ’flÎ’ıÏZÎ÷ fi◊Ì. ±Î

÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝ »ı ±Î‹ ΩH›Î ’»Ì μkÎfl¿Î·‹Î_ ÷ıfiÎ V‰w’fiı ωÂıÊı ωÂıÊı ΩHΉÎfiÌ

Ï…iÎÎÁÎ ◊›ı »÷ı ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝fiÎ ≠Ï÷’ZÎÌ ’ÿÎ◊˘˝fi_ V‹flHÎ ±ÎÏÿ ◊‰Î◊Ì, ÷ı ÷ı ÁË¿ÎflÌ

±ı‰Î_ ⁄ÌΩ ¿ÎflH΢fiÎ ‰Â◊Ì ÿÌCνI‰ ±fiı ˡV‰I‰ ±ÎÏÿ √HΑ‹˘˝ ±_ÿfl …ı flËı·Î »ı

÷ıfi˘ T›‰ËÎfl‹ÎhÎ ’flfiÌ ±’ıZÎαı ≠‰÷ı˝ »ı.

±Î flÌ÷ı ’ÿÎ◊˘˝ ’˘÷ı V‰›_ ±fiÎÏÿfiÎ Á÷˚ »ı …, ÷ı‹Î_ ˡV‰I‰ ±ÎÏÿ ±fi_÷ ‘‹˘˝

’HÎ V‰÷— ÏÁ© ±fiı Á÷˚ »ı …. ‹ÎhÎ ÷ıfi˘ ÷ıfi˘ ⁄˘‘ ¿fl‰Î‹Î_ ’flfiÌ ±’ıZÎΠˢ›

»ı. ’fl_÷ ‰V÷±˘ Á‰˝◊Î fi◊Ì …, ÂÒL›÷Î … »ı ±fiı ’flÎ’ıÏZÎ÷ … T›‰ËÎfl ◊Λ »ı.

±Î‰_ …√÷fi_ V‰w’ fi◊Ì. ±Î ‰Î÷ ¿_¥¿ ÁÒZ‹⁄Ï©◊Ì Á‹…‰Ì. ––1710-1711––

Á∑¢§ „US‚Ê•Ù ŒË„U, ŒË„UÊ•Ù øfl Á∑¢§ Ÿ ŒË„¢U Áà –∑§Ë‚ fl Ÿ π¬È廧ʕÙ, Á∑¢§ Ÿ π¬È廧 π¬È廧ʕÙ? H1712H

(Á∑¢§ „˛USflÊŒ˜ ŒËÉʸ, ŒËÉÊʸŒfl Á∑¢§ Ÿ ŒËÉʸÁ◊Áà –∑§S◊ÊŒ˜ flÊ Ÿ π¬Èc¬ÊØ, Á∑¢§ Ÿ π¬Èc¬ π¬Èc¬ÊØ? H)

√Î◊Î◊˝ - Ωı Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı. ÷˘ ’»Ì ÿÌCν’ÿÎ◊˝‹Î_ ‹ÎhΠˡV‰’ÿÎ◊˝◊Ì

… ÿÌCν÷Î ¿ı‹ …HÎΛ »ı. ÿÌCν’ÿÎ◊˝◊Ì ’HÎ ÿÌCν÷Î ¿ı‹ …HÎÎ÷Ì fi◊Ì ? ±◊‰Î

±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ◊Ì (±Á÷˚ ’ÿÎ◊˘˝◊Ì) ˡV‰-ÿÌCν÷Î ¿ı‹ …HÎÎ÷Ì fi◊Ì ? ÷◊Î ±Î¿ÎÂ’W’◊Ì

±Î¿ÎÂ’W’‹Î_ ’HΠˡV‰-ÿÌCν÷Î ¿ı‹ …HÎÎ÷Ì fi◊Ì ? ––1712––

ω‰ı«fi - ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ Ωı Á‰˝ ÂÒL›÷Î … »ı. ±fiı ’Î_« ¤Ò÷˘ »ı … fiËŸ.

÷◊Î ¿˘¥’HÎ ’ÿÎ◊˝ fi◊Ì …, ⁄‘_ … ±Á÷˚ »ı. Ωı ¬flı¬fl ±Î‹ … ˢ› ÷˘ ‹K›‹Î

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ264

±_√·Ì, ≠ÿıÏÂfiÌ ±_√·Ì ±fiı ¿ÏfiqÎ ±_√·Ì ‰√ıflı ’ÿÎ◊˘˝ ’HÎ fi◊Ì …. ±◊ν÷˚ ÷ı

±_√·Ì±˘ ’HÎ ÂÒL›ÎI‹¿ … »ı. ±Î‰˘ … ±◊˝ ◊Âı. ˉı ⁄‘Ì … ±_√·Ì±˘ ÂÒL›ÎI‹¿

… ˢ›, ±Á÷˚ … ˢ›, ÷˘ ˡV‰ ±ı‰Ì ≠ÿıÏÂfiÌ ‰√ıflı ±_√·Ì±˘◊Ì … (±ıÀ·ı ¿ı

≠ÿıÏÂfiÌ ±fiı ¿ÏfiqÎ ±_√·ÌfiÌ … ±’ıZÎαı) ÿÌCν ±ı‰Ì ‹K›‹Î ±_√·Ì‹Î_ ÿÌCνiÎÎfifiÎ

±Ï¤‘Îfifi˘ T›‰ËÎfl ¿ı‹ ◊Λ »ı ? ‘Îfl˘ ¿ı 3 ±_√·Ì »ı. ’Ëı·Ì ˡV‰ »ı, ⁄Ì∞

ÿÌCν »ı ±fiı hÎÌ∞ ÿÌCν÷fl (‰‘Îflı ÿÌCν) »ı. ÷˘ I›Î_ ÷‹ÎflÎ ‹÷ı ÷˘ ÷ı hÎHÎı ±Î_√‚Ì

ÂÒL›ÎI‹¿ … »ı. ±Á÷˚ (±Ï‰z‹Îfi) … »ı. ‹ÎÀı ⁄ı fi_⁄flfiÌ ±Î_√‚Ì, …ı‹ ˡV‰ ±ı‰Ì

±ı¿ fi_⁄flfiÌ ±Î_√‚ÌfiÌ ±’ıZÎαı ÿÌCν ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ÷ı ⁄ı fi_⁄flfiÌ ±Î_√‚Ì

ÿÌCν÷fl ±ı‰Ì hÎHÎ fi_⁄flfiÌ ±Î_√‚ÌfiÌ ±’ıZÎαı ’HÎ ÿÌCν ¿ı‹ fi◊Ì ¿Ëı‰Î÷Ì ? …ı‹

≠◊‹ fi_⁄flfiÌ ËˇV‰ ±Î_√‚Ì ±Á÷˚ »ı ÷ı‹ hÎHÎ fi_⁄flfiÌ ÿÌCν÷fl ±Î_√‚Ì ’HÎ ÷‹ÎflÎ

‹÷ı ÷˘ ±Á÷˚ »ı. ⁄Lfiı ±Î_√‚̱˘‹Î_ ±ÁI’b_ ±ı¿Áfl¬_ Á‹Îfi … »ı. ‹ÎÀı ˡV‰

≠ÿıÏÂfiÌ ±_√·ÌfiÌ ±’ıZÎαı …ı‹ ÿÌCν ±ı‰Ì ‹K›‹Î fi΋fiÌ ⁄ı fi_⁄flfiÌ ±_√·Ì‹Î_

ÿÌCν’HÎÎfi_ iÎÎfi ±fiı ÿÌCν’HÎÎfi˘ T›‰ËÎfl ◊Λ »ı, ÷ı‹ hÎHÎ fi_⁄flfiÌ ±_√·ÌfiÌ

±’ıZÎαı ’HÎ ““ÿÌCν”” ’HÎÎfi_ iÎÎfi ±fiı ÷ı‰˘ ÿÌCν’HÎÎfi˘ ±Ï¤‘Îfi T›‰ËÎfl ¿ı‹ ◊÷˘

fi◊Ì ? ◊‰˘ Ωı¥±ı.

…ı‹ ≠◊‹ ˡV‰ fi_⁄flfiÌ ±_√·Ì ±Á÷˚ »ı ±◊ν÷˚ ÂÒL› … »ı. ¿_¥ »ı … fiËŸ

÷˘ ’HÎ ÷ıfiÌ ±’ıZÎαı ⁄ı fi_⁄flfiÌ ±Î_√‚Ì ÿÌCν ¿Ëı‰Î› »ı. ÷˘ ÷ıfiÌ …ı‹ hÎHÎ fi_⁄flfiÌ

±Î_√·Ì ’HÎ ±Á÷˚ … »ı, ÂÒL› … »ı. ÷˘ ÷ıfiÌ ±’ıZÎαı ’HÎ ⁄ı fi_⁄flfiÌ ±Î_√‚Ì

ÿÌCν ¿Ëı‰flΉ‰Ì Ωı¥±ı. ≠◊‹ ±fiı I≤÷Ì› ±ı‹ ⁄Lfiı ±_√·Ì‹Î_ ±ÁI’b_ ±ı¿Áfl¬_

… »ı.

±Î‰Ì … flÌ÷ı ““Á∑¢§ ŒË„UÊ•Ù „US‚, „US‚Ê©U øfl Á∑¢§ Ÿ „US‚¢ÁÔ” hÎHÎ fi_⁄flfiÌ

±Ï÷› ÿÌCν ±_√·ÌfiÌ ±’ıZÎαı ⁄ı fi_⁄flfiÌ ±_√·Ì‹Î_ …ı‹ ˡV‰’HÎÎfi˘ T›‰ËÎfl ±fiı

ˡV‰’HÎÎfi_ iÎÎfi ◊Λ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ÷ı … ⁄ı fi_⁄flfiÌ ±_√·Ì‹Î_ ˡV‰ ¿Ëı‰Î÷Ì ±ı‰Ì

±ı¿ fi_⁄flfiÌ ±_√·ÌfiÌ ±’ıZÎαı ˡV‰’b_ ¿ı‹ ¿Ëı‰Î÷_ fi◊Ì ? …ı‹ hÎHÎ fi_⁄flfiÌ

±_√·Ì ÂÒL›ÎI‹¿ »ı, ±Á÷˚ »ı ÷ı‹ ±ı¿ fi_⁄flfiÌ ±_√·Ì ’HÎ ÂÒL›ÎI‹¿ … »ı ±fiı

±Á÷˚ »ı. ⁄Lfiı‹Î_ ±ÁI’b_ ±Ï‰ÂıÊ (Á‹Îfi) … »ı. ÷ı◊Ì hÎHÎ fi_⁄flfiÌ ±’ıZÎÎ ±fiı

±ı¿ fi_⁄flfiÌ ±’ıZÎÎ Á‹Îfi … »ı. ‹ÎÀı hÎHÎ fi_⁄flfiÌ ±’ıZÎαı …ı‹ ˡV‰I‰ ⁄ı fi_⁄fl‹Î_

»ı, ÷ı‹ ±ı¿ fi_⁄flfiÌ ±’ıZÎαı ’HΠˡV‰I‰ ⁄ı fi_⁄fl‹Î_ ˢ‰_ Ωı¥±ı.

‰‚Ì ““Á∑§Á◊Áà flÊ Ÿ π¬Èc¬ÊŒ˜ ŒËÉʸ „˛USfl flÊ ÃÖôÊÊŸÊÁ÷œÊŸ√ÿflNUÁÃÁfl¸œËÿà ?””

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 265

= ÷‹ı Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı ±Î‹ ‹ÎL›_ ˢ‰Î◊Ì ≠◊‹ ±_√·Ì ±fiı I≤÷Ì› ±_√·Ì

±Á÷˚ »ı. »÷Î_ ÷ı ⁄LfiıfiÌ ±’ıZÎαı ⁄ı fi_⁄flfiÌ ±_√·Ì‹Î_ ±fiø‹ı ÿÌCνI‰ ±fiı ˡV‰I‰

»ı ±Î‹ ¿Ë˘ »˘. ÷˘ ’»Ì ÷ı‰Ì … flÌ÷ı Á‰˝◊Î ±Á÷˚ ÷flÌ¿ı ’_¿Î›ı·Î ±ı‰Î ±Î¿ÎÂ’W’-

¬flf≤_√ ±fiı ‰LK›Î’hÎÎÏÿfiÌ ±’ıZÎαı ’HÎ ÷ı ⁄ı fi_⁄flfiÌ ±_√·Ì‹Î_ ≠◊‹ ±_√·ÌfiÌ

±’ıZÎÎfiÌ …ı‹ ÿÌCνI‰ ’HΠˢ‰_ Ωı¥±ı ±fiı I≤÷Ì› ±_√·ÌfiÌ ±’ıZÎÎfiÌ …ı‹ ±Î¿ÎÂ

’W’ÎÏÿfiÌ ±’ıZÎαı ˡV‰I‰ ’HΠˢ‰_ Ωı¥±ı. ÷ı ¿ı‹ @›Î_› ¿Ëı÷Î fi◊Ì ? ≠◊‹±_√·Ì

±fiı I≤÷Ì› ±_√·Ì …ı‹ ±Á÷˚ »ı ÷ı‹ ±Î¿ÎÂ-’W’ÎÏÿ ’HÎ Á‰˝◊Î ±Á÷˚ … »ı. ÷ı◊Ì

1 ±fiı 3 fi_⁄flfiÌ ±_√·Ì ±Á÷˚ ˢ‰Î »÷Î_ ÷ıfiÌ ±’ıZÎαı ÿÌCνI‰-ˡV‰I‰ ¿Ë˘ »˘

÷˘ ÷ı ⁄LfiıfiÌ …ı‹ ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ ¥÷fl ±Áÿ˚ ‰V÷◊Ì ’HÎ ÿÌCνI‰-ˡV‰I‰ ¿Ëı‰_ Ωı¥±ı.

’fl_÷ ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ ÿÌCνI‰ ±fiı ˡV‰I‰ ¿Ëı‰Î÷_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±Î¿ÎÂ-’W’ÎÏÿ …ı‰Î_ ±Á÷˚

»ı ÷ı‰Ì ±_√Ï·±˘ ±Á÷˚ fi◊Ì ’HÎ Á÷˚ »ı.

‰‚Ì ““•‚ûflÊÁfl‡Ê·Ã ∞fl Á∑§Á◊Áà π¬Èc¬ÊØ π¬Èc¬ ∞fl „˛USflŒËÉʸôÊÊŸÊÁŒ√ÿfl„UÊ⁄UÙŸ ¬˝fløà ?”” ÷‹ı ±Î …√÷ Á‰˝◊Î ÂÒL› »ı, ¿_¥ … fi◊Ì ±ı‹ ‹Îfi˘ »˘. ±ıÀ·ı

±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ ‰V÷±˘ …ı‹ ±Á÷˚ »ı ÷ı‹ ⁄‘_ …√÷ ±Á÷˚ »ı. ÷ı◊Ì ’Ëı·Ì-⁄Ì∞ ±fiı

hÎÌ∞ ±_√·Ì ’HÎ ±Á÷˚ »ı. ˉı Ωı hÎHÎı ±Î_√‚̱˘ ±Á÷˚ … ˢ› ÷˘ ±Á÷˚ ±ı‰Ì

’Ëı·Ì ±fiı hÎÌ∞ ±_√·ÌfiÌ ±’ıZÎαı ±Á÷˚ ±ı‰Ì ⁄Ì∞ ±_√·Ì‹Î_ ˡV‰I‰ ±fiı

ÿÌCνI‰fi˘ T›‰ËÎfl ◊Λ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±Á÷˚ ±ı‰Î ±Î¿ÎÂ’W’fiÌ ±’ıZÎαı ±Á÷˚

±ı‰Î ⁄ÌΩ ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ‹Î_ ’HΠˡV‰ ±fiı ÿÌCνfi˘ T›‰ËÎfl ◊‰˘ Ωı¥±ı. ±Î

±Î¿ÎÂ’W’◊Ì ±Î ±Î¿ÎÂ’W’ ˡV‰ »ı ±fiı ’ı·Î ±Î¿ÎÂ’W’◊Ì ±Î ±Î¿ÎÂ’W’ ÿÌCν

»ı. ±Î‰˘ T›‰ËÎfl ’HÎ ◊‰˘ Ωı¥±ı. ÷˘ ÷ı‰˘ T›‰ËÎfl I›Î_ ¿ı‹ ◊÷˘ fi◊Ì ? ±ÁI’b_

÷˘ ±_√·Ì‹Î_ ±fiı ±Î¿ÎÂ’W’‹Î_ Áfl¬_ … »ı. ÷‹ÎflÎ ‹÷ ≠‹ÎHÎı ÷˘ ⁄Lfiıfi_ ±Ák‰

Áfl¬_ … »ı.

μ’flfiÌ ««Î˝ ⁄flÎ⁄fl K›Îfi’Ò‰˝¿ ÁÎ_¤‚÷Î_ ±fiı Á‹…÷Î_ ±Î ≠‹ÎHÎı ±‰U›

…HÎΛ … »ı ¿ı ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ Á‰˝◊Î …ı‰Î ±Á÷˚ »ı ÷ı‰Ì ±_√·Ì±˘ (±fiı ±Î¬_›

±Î …√÷) Á‰˝◊Î ±Á÷˚ fi◊Ì. ‹ÎÀı …√÷‹Î_ flËı·Î Á‰ı˝ ¤Î‰˘ (±_√·Ì ‰√ıflı ‰V÷±˘)

±Á÷˚ fi◊Ì ’HÎ Á÷˚ »ı. ÷ı◊Ì …√÷fiÌ ÂÒL›÷Î fi◊Ì. ––1712––

Á∑¢§flÊ˘ÁflÄπÊ∞ Áøÿ, „UÙîÊ ◊߸ flÊ ‚÷Êfl ∞flÊÿ¢ –‚Ù ÷ÊflÙÁûÊ ‚÷ÊflÙ, fl¢¤ÊʬÈûÊ Ÿ ‚Ù ¡ÈûÊÙ H1713H

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ266

(Á∑¢§ flÊ˘¬ˇÊÿÒfl ÷flŒ˜ ◊ÁÃflʸ Sfl÷Êfl ∞flÊÿ◊˜ –SflÙ ÷Êfl ßÁà Sfl÷ÊflÙ, flãäÿʬÈòÊ Ÿ ‚ ÿÈÄ× H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î ÷˘ ±’ıZÎÎ◊Ì ’HÎ Â_ ? ¿ÿΫ ’fl‰ÎÿÌ ±Î‹ ¿Ëı ¿ı ““±Î ÷˘

V‰¤Î‰‹ÎhÎ … »ı”” ÷˘ I›Î_ ’HÎ ““’˘÷Îfi˘ …ı ¤Î‰ ÷ı V‰¤Î‰”” ±Î‰˘ V‰¤Î‰

‰LK›Î’hÎÎÏÿ‹Î_ ¿ı‹ fi◊Ì ? ––1713––

ω‰ı«fi - ±◊‰Î ⁄Ì∞ ÿ·Ì·˘◊Ì Á‹Ω‰ı »ı ¿ı Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î ±Î Á_ÁÎfl‹Î_

fi◊Ì. ÷ı ÿ·Ì·˘ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! Ωı ±Î Á_ÁÎfl Á‰˝◊Î ÂÒL› … ˢ÷ ±fiı Ωı ¿_¥ ˢ› … fiËŸ

÷˘ ““±Î ‰V÷◊Ì ±Î ‰V÷ ˡV‰ »ı”” ±fiı ““±Î ‰V÷◊Ì ±Î ‰V÷ ÿÌCν »ı”” ±ı‹

ˡV‰ÎÏÿfiı ÿÌCν÷Î ±ÎÏÿfiÌ ±’ıZÎÎ flάÌfiı ’HÎ Â_ ¿Î‹ ? ¿ÎflHÎ ¿ı ““±Î ‰V÷ ˡV‰

»ı ±fiı ±Î ‰V÷ ÿÌCν »ı”” ±Î ≠‹ÎHÎı ⁄˘·‰_ ±fiı ±Î ≠‹ÎHÎı ‰V÷±˘fi_ ˢ‰_ ±ı

““Á‰˝ÂÒL›÷Îfi_ ωfl˘‘Ì »ı.”” Ωı Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Πˢ› ÷˘ ±Î‰Ì ‰V÷±˘ ˢ› … fiËŸ

±fiı Ωı ±Î‰Ì ‰V÷±˘ ˢ› ÷˘ Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Πˢ› … fiËŸ. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ ËˇV‰-

ÿÌCÎνÏÿ ‰V÷±˘fiÌ Ï‰z‹Îfi÷Î ±ı ÷˘ Á‰˝ÂÒL›÷ÎfiÌ ≠Ï÷¿>‚÷Î‰Î‚Ì «Ì… »ı. …ı‹ CÎÀ-

’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fi_ ±„V÷I‰ ±ı Á‰˝ÂÒL›÷Îfi_ ωfl˘‘Ì ÷k‰ »ı. ÷ı‹ ˡV‰-ÿÌCÎνÏÿfi_ ˢ‰_

±fiı ÷ıfiÌ ±’ıZÎÎfi_ ˢ‰_ ±ı ’HÎ ÂÒL›÷Îfi_ ωfl˘‘Ì ÷k‰ »ı.

≠ë - ÷◊ÎV‰¤Î‰ı … ˡV‰-ÿÌCÎνÏÿfi˘ T›‰ËÎfl ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ≠‰÷ı˝ »ı ±fiı

““V‰¤Î‰”” ±ı ±ı‰Ì ‰V÷ »ı ¿ı …ı‹Î_ ¿_¥ ≠ë ’Ò»‰Îfi˘ flËı÷˘ fi◊Ì. …ı‹¿ı ±„Bfi ƒT›

⁄΂ı »ı ’HÎ ±Î¿Î ⁄΂÷_ fi◊Ì ±Î‹ ¿ı‹ ? ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ≠ëfi˘ ¿˘¥ μkÎfl ˢ÷˘

… fi◊Ì. ±„Bfi‹Î_ ⁄΂‰Îfi˘ V‰¤Î‰ »ı ±fiı ±Î¿Î‹Î_ ⁄΂‰Îfi˘ V‰¤Î‰ fi◊Ì. ±Î‹

»ıS·ı ““V‰¤Î‰”” … …‰Î⁄ ˢ› »ı ±Î‰˘ V‰¤Î‰ ¿ı‹ ? ±ı‹ ’»‰Îfi_ flËı÷_ fi◊Ì.

÷ı‰Ì … flÌ÷ı ˡV‰-ÿÌCÎνÏÿfiÌ ±’ıZÎÎ ±fiı ÷ıfi˘ ÁC΂˘ T›‰ËÎfl ’HÎ V‰Î¤Îω¿ … ‹ÎhÎ

»ı.

μkÎfl - ÷‹Îfl˘ ±Î ⁄«Î‰ ’HÎ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. Ωı ±Î‰˘ ⁄«Î‰ ¿fl¢ ÷˘ ’HÎ

÷‹ı ËÎfl … ’΋¢. ¿ÎflHÎ ¿ı ““Sfl— ÷Êfl— = Sfl÷Êfl—”” ’˘÷Îfi˘ …ı ¤Î‰=’˘÷Îfi_ …ı

V‰w’ ÷ı V‰¤Î‰ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î‹ V‰¤Î‰ ‹Îfi‰Î◊Ì V‰ ±fiı ’fl (’˘÷ı ±fiı ±L›)

±ı‰˘ V‰Ì¿Îfl ÷˘ ¿fl‰˘ … ’Õı »ı ±fiı ±Î‹ V‰-’flfi˘ V‰Ì¿Îfl ¿fl‰Î◊Ì Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î

V‰Ì¿Îfl‰ÎfiÌ ËÎÏfi ◊Λ »ı. Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î flËı÷Ì … fi◊Ì. …ı …ı ‰V÷±˘ ‰LK›Î’hÎ-

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 267

±Î¿ÎÂ’W’-¬flf≤_√ ‰√ıflı Á‰˝◊Î ±Á÷˚ »ı. ±◊ν÷˚ Á‰˝◊Î ÂÒL› »ı. ÷ı ‰V÷±˘‹Î_ ±Î‰Î

≠¿ÎflfiÎ V‰¤Î‰fiÌ ¿S’fiÎ @›Îflı› ’HÎ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰÷Ì fi◊Ì. ÷ı◊Ì Ωı ““V‰¤Î‰ »ı””

±Î‹ ¿S’fiÎ ¿fl¢ ÷˘ ’HÎ ÂÒL›÷Î flËıÂı fiËŸ.

‰‚Ì ËˇV‰ÎÏÿfiı ÿÌCÎνÏÿfiÌ ±fiı ÿÌCÎνÏÿfiı ˡV‰ÎÏÿfiÌ ±’ıZÎÎ ¤·ı ˢ. ÷˘ ’HÎ

ÂÒL›÷ÎfiÌ ÏÁÏ© ◊÷Ì fi◊Ì. ’fl_÷ ‰V÷fiÌ ÁkÎÎ (±„V÷I‰ = ˢ‰Î’b_) … ÏÁ© ◊Λ

»ı. ±Î ‰Î÷ ˉı ’»ÌfiÌ √Î◊΋Î_ Á‹Ω‰ı »ı. ––1713––

„UÙîÊÊflÄπÊ•Ù flÊ, ÁflááÊÊáÊ¢ flÊÁ÷„UÊáÊ◊ûÊ¢ flÊ –ŒË„¢U Áà fl „US‚¢ Áà fl Ÿ ©U ‚ûÊÊ ‚‚œê◊Ê flÊ H1714H

(÷flŒ¬ˇÊÊÃÙ flÊ ÁflôÊÊŸ¢ flÊÁ÷œÊŸ◊ÊòÊ¢ flÊ –ŒËÉʸÁ◊Áà flÊ „˛USflÁ◊Áà flÊ Ÿ ÃÈ ‚ûÊÊ ‡Ê·œ◊ʸ flÊ)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î ““±Î ˡV‰ »ı, ±Î ÿÌCν »ı”” ±Î‰_ ωiÎÎfi ±fiı ±Î‰Î T›‰ËÎfl˘

¤·ı ±’ıZÎ΋ÎhÎ◊Ì Ë˘›, ’fl_÷ ±„V÷I‰ ±fiı ÂıÊ‘‹˘˝ ±’ıZÎ΋ÎhÎ◊Ì Á_¤‰÷Î fi◊Ì

(V‰÷— Á÷˚ »ı.) ––1714––

ω‰ı«fi - …ı ‰V÷±˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ V‰›_ Á÷˚ ˢ›, V‰›_ ±„V÷I‰ ‘flΉ÷Ì Ë˘›,

÷ı‹Î_ … ““±Î ±ÎfiÎ◊Ì ËˇV‰ »ı ±fiı ±Î ±ÎfiÎ◊Ì ÿÌCν »ı”” ±Î‰Ì ±’ıZÎÎ fl¬Î› »ı.

V‰›_ Á÷˚ ˢ› ÷ı‹Î_ … ±’ıZÎÎ◊Ì ËˇV‰-ÿÌCÎνÏÿfi_ iÎÎfi ±fiı ˡV‰-ÿÌCÎνÏÿfi˘ T›‰ËÎfl

¿flΛ »ı. …ı V‰›_ Á÷˚ fi◊Ì ÷ı ‰V÷±˘‹Î_ ±’ıZÎÎ ¿ı ±’ıZÎÎ◊Ì ◊÷_ ωiÎÎfi ±fiı T›‰ËÎfl

‰√ıflı ¿_¥ ˢ÷Î_ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı …ı ‰V÷±˘fiÌ ÁkÎÎ ±ıÀ·ı ¿ı ‰V÷±˘fi_ ±„V÷I‰ V‰›_

ˢ›, ÷˘ … ’»Ì ÷ı‹Î_ ˡV‰-ÿÌCÎνÏÿfi_ ωiÎÎfi ±fiı T›‰ËÎfl ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ˡV‰-

ÿÌCÎνÏÿfi_ ωiÎÎfi ±fiı T›‰ËÎfl ¤·ı ±’ıZÎÎ◊Ì ¿flÎ÷˘ ˢ› ÷˘ ’HÎ ‰V÷fiÌ ÁkÎÎ ±fiı

‰V÷‹Î_ flËı·Î w’, flÁ, √_‘, V’½ ±ÎÏÿ ’ÿ˚√·fiÎ ‘‹˘˝ ±fiı «ˆ÷L›, ‰Ì›˝ ±ÎÏÿ

±ÎI‹ÎfiÎ ‘‹˘˝, ±Î ⁄‘Î ¤Î‰˘ ±’ıZÎ΋ÎhÎ◊Ì ÏÁ© ◊÷Î fi◊Ì. ÷ı ÁkÎÎ ±fiı ÂıÊ‘‹˘˝

V‰›_ ±„V÷I‰ ‘flΉı »ı. …ı ‰V÷ ’˘÷ı V‰›_ Á÷˚ ˢ÷Ì fi◊Ì. ’˘÷ÎfiÎ ‘‹˘˝ …ı‹Î_ V‰›_

Á÷˚ fi◊Ì. ÷ı‹Î_ ±’ıZÎÎ◊Ì ¿flÎ÷ΠˡV‰-ÿÌCνI‰ÎÏÿ ‘‹˘˝fi_ ωiÎÎfi ±fiı ˡV‰-ÿÌCνI‰ÎÏÿ

T›‰ËÎfl˘ ’HÎ ¿flÎ÷Î fi◊Ì. …ı‹¿ı ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ Á‰˝◊Î V‰›_ ±Á÷˚ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı‰Î

’ÿÎ◊˘˝‹Î_ ˡV‰-ÿÌCνI‰ÎÏÿfiÎ ±Î’ıÏZο T›‰ËÎfl˘ ÷◊Î ÷ıfi_ iÎÎfi ’HÎ ◊÷_ fi◊Ì. ‹ÎÀı

’ÿÎ◊˘˝fi_ ±„V÷I‰ = ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ÁkÎÎ V‰›_ ’ÎÏflHÎÎÏ‹¿ ¤Î‰ı … »ı. ÁkÎÎ ±L›fiÌ

±’ıZÎαı Á_¤‰÷Ì fi◊Ì ÷◊ΠˡV‰I‰-ÿÌCνI‰-·CÎI‰-√vI‰ ±Î‰Î ‘‹˘˝ ¤·ı ’flV’fl

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ268

±L›fiÌ ±’ıZÎαı ˢ›, ’fl_÷ ÷ıfiΠωfiÎ ÂıÊ ‘‹˘˝ …ı‹¿ı ’ÿ˚√· ƒT›‹Î_ ‰Hν-√_‘-flÁ

±fiı V’ÂνÏÿ, ∞‰ƒT›‹Î_ «ˆ÷L›, Á¬, ‰Ì›Î˝Ïÿ …ı …ı ÁË… √H΢ »ı, ‰V÷fi_ V‰Î¤Îω¿

V‰w’ »ı ÷ı ‘‹˘˝ ±L›fiÌ ±’ıZÎαı fi◊Ì. ’fl_÷ ‰V÷fiÎ V‰w’ÎI‹¿’HÎı V‰›_ Á÷˚ »ı.

‰‚Ì hÎHÎı ±Î_√‚Ìfiı ÁÎ◊ı fi flά̱ı ±fiı ±ı¿-±ı¿ ±Î_√‚Ìfiı … ºÏp‹Î_

flά̱ı I›Îflı ±Î…\⁄Î…\ ⁄Ì∞ ±Î_√‚̱˘ fi ˢ‰Î◊Ì ±L›fiÌ ±’ıZÎαı … …HÎÎ÷Î

ˡV‰I‰ ±fiı ÿÌCνI‰ÎÏÿ ±Î’ıÏZο ‘‹˘˝ ¤·ı fi ÿı¬Î› ÷˘ ’HÎ ±Î ±ı¿ ±Î_√‚Ì »ı,

÷ı CΙ‰HÎa »ı, √˙fl‰Hν‰Î‚Ì »ı ¥I›ÎÏÿ ÷˘ …HÎΛ … »ı. ÷ı ‹ÎÀı ‰V÷fiÌ ÁkÎ΋ÎhÎfiı

…HÎΉfiÎflÎ ±fiı ÷ıfiÎ V‰Î¤Îω¿ ‘‹˘˝fiı …HÎΉfiÎflÎ_ ωiÎÎfi˘ ÷◊Î ÷ı‰Î ÷ı‰Î T›‰ËÎfl˘

±L› ±_√·Ì ±ÎÏÿfiÌ ±’ıZÎΠωfiÎ ’HÎ V‰›_ ◊Λ … »ı. ‰V÷‹Î_ ‘‹˘˝ ⁄ı Ω÷fiΠˢ›

»ı. ±ı¿ ±Î’ıÏZο ‘‹˘˝ ±fiı ⁄ÌΩ V‰Î¤Îω¿ ‘‹˘˝. ÷ı ⁄Lfiı‹Î_ …ı ±Î’ıÏZο ‘‹˘˝ »ı

÷ı ¤·ı ±L›fiÌ ±’ıZÎαı …HÎÎ÷Πˢ›, ÷˘ ’HÎ …ı V‰Î¤Îω¿ ‘‹˘˝ »ı ÷ı ±L›fiÌ

±’ıZÎΠωfiÎ ÁË…’HÎı … …HÎÎ÷Πˢ› »ı. ÷ı ‹ÎÀı ‰V÷fiÌ ÁkÎÎ ±fiı ‰V÷fiÎ

V‰Î¤Îω¿ ‘‹˘˝ V‰›_ ÁË… … »ı. ±L›fiÌ ±’ıZÎαı ÷ı ‘‹˘˝fi_ ±„V÷I‰ fi◊Ì. ÷◊Î

±Î’ıÏZο‘‹˘˝ ’HÎ ‰V÷‹Î_ V‰Î¤Îω¿’HÎı … Á÷˚ »ı. Œ@÷ ÷ı ‘‹˘˝fiÌ ±Ï¤T›„@÷ ’flfiÌ

±’ıZÎαı »ı.

±Î flÌ÷ı Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ÁkÎÎ ±fiı V‰Î¤Îω¿ ±ı‰Î √HΑ‹˘˝fiÌ ÁkÎÎ Ωı

ÁË… »ı, V‰Î¤Îω¿ »ı. ±L›fiÌ ±’ıZÎΠωfiÎfiÌ »ı. Á‰˝◊Î ÁÎ«Ì … »ı ÷˘ ’»Ì

…√÷fiÌ ±_ÿfl Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı. ±Î ¿ı‹ CÎÀÌ Â¿ı ? ÷‹ı … ω«ÎflΩı. ––1714––

’ÿÎ◊˘˝fiÌ ÁkÎÎ ±fiı ’ÿÎ◊˘˝fiÎ V‰Î¤Îω¿ ‘‹˘˝ ±L›fiÌ ±’ıZÎΠωfiÎ ÁË… …

»ı. ÷ı ¿ı‰Ì flÌ÷ı »ı ? ±Î Á‹Ω‰÷Î_ ±ı¿ Á_ÿfl ›„@÷ …HÎΉı »ı.

ß„U⁄UÊ „US‚Ê÷Êfl, ‚√flÁfláÊÊ‚Ù „UflîÊ ŒË„US‚ –Ÿ ÿ ‚Ù, Ãê„UÊ ‚ûÊÊŒÿÙ˘áÊflÄπÊ ÉÊ«UÊ߸áÊ¢ H1715H

(ßÃ⁄UÕÊ „˛USflÊ÷Êfl ‚fl¸ÁflŸÊ‡ÊÙ ÷flŒ˜ ŒËÉʸSÿ –Ÿ ø ‚, ÃS◊ÊØ ‚ûÊÊŒÿÙ˘Ÿ¬ˇÊÊ ÉÊ≈Uʌ˟Ê◊˜ –)

√Î◊Î◊˝ - Ωı ±Î‹ fi Á‹∞±ı ÷˘ ˡV‰‰V÷fi˘ Á‰˝◊Î fiΠ◊›ı »÷ı ÿÌCνfi˘

’HÎ Á‰˝◊Î fiΠ◊‰˘ Ωı¥±ı. ’HÎ ÷ı ÿÌCνfi˘ fiΠ◊÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì CÎÀ-’À ±ÎÏÿ

’ÿÎ◊˘˝fiÌ ÁkÎÎ ±L›◊Ì Á‰˝◊Î Ïfifl’ıZÎ … ˢ› »ı. ±◊ν÷˚ V‰÷— … ˢ› »ı. ––1715––

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 269

ω‰ı«fi - ‰V÷±˘‹Î_ ±Î’ıÏZο ±fiı V‰Î¤Îω¿ ±ı‹ ⁄ı Ω÷fiÎ ‘‹˘˝ ˢ› »ı.

÷ı ⁄ı ≠¿ÎflfiÎ ‘‹˘˝‹Î_ …ı …ı ±Î’ıÏZο ‘‹˘˝ »ı ÷ı ÷ı ±L›fiÌ ±’ıZÎΉ΂Πˢ› »ı. ÷ı◊Ì

±’ıZÎΉ΂˘ ’ÿÎ◊˝ fiΠ◊÷Î_ ÷ı ÷ı ±Î’ıÏZο ‘‹˘˝fi˘ ’HÎ fiΠ◊Λ »ı. …ı‹¿ı jÎÌ‹Î_

Á˙¤ÎB›‰_÷Ì’b_ ’vÊfiı ±Îl›Ì ‘‹˝ »ı. ’vÊfi_ Q≤I› ◊÷Î_ jÎÌ‹Î_◊Ì Á˙¤ÎB›‰_÷Ì’b_

fiΠ’΋ı »ı. ⁄ı fi_⁄flfiÌ ±Î_√‚Ì‹Î_ ˡV‰I‰ ±fiı ÿÌCνI‰ hÎÌ∞ ±Î_√‚Ì ±fiı ’Ëı·Ì

±Î_√‚ÌfiÌ ±’ıZÎαı ˢ› »ı ±ıÀ·ı hÎÌ∞ ±◊‰Î ’Ëı·Ì ±Î_√‚Ìfi˘ fiΠ◊›ı »÷ı ⁄ı

fi_⁄flfiÌ ±Î_√‚Ì‹Î_ ÷ıfiÌ ±’ıZÎαı flËı·_ ±ı‰_ ÿÌCνI‰ ±◊‰Î ˡV‰I‰ ±‰U› fiΠ’΋ı

»ı. ’fl_÷ V‰Î¤Îω¿ ‘‹˘˝‹Î_ ±Î‹ ◊÷_ fi◊Ì. ±L› ‰V÷ fiΠ’΋‰Î »÷Î_ ω‰ÏZÎ÷

‰V÷‹Î_ flËı·Ì ÁkÎÎ ±fiı w’ÎÏÿ ‘‹˘˝ fiΠ’΋÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ı ÁkÎÎ ±fiı ÂıÊ‘‹˘˝

±L›◊Ì Ïfifl’ıZÎ »ı. …ı‹¿ı ¿˘¥ jÎÌfi˘ ’Ï÷ Q≤I› ’΋ı, ÷˘ ÷ı jÎÌ‹Î_ ’vÊfiÌ ±’ıZÎαı

flËı·_ Á˙¤ÎB›‰_÷Ì’b_ … fiΠ’΋ı »ı. ’fl_÷ jÎÌfi_ ±„V÷I‰ ¿ı ÷ı‹Î_ flËı·_ jÎÌ’b_,

jÎÌ’HÎÎfiÎ ∑÷ôÎΉÎÏÿ ÁË… ‘‹˘˝ ¿_¥ fiΠ’΋÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì ’HÎ fiyÌ ◊Λ »ı

¿ı ‰V÷fiÌ ÁkÎÎ ±fiı ‰V÷fiÎ V‰Î¤Îω¿ ‘‹˘˝ ±L›◊Ì Ïfifl’ıZÎ »ı.

ßÃ⁄UÕÊ = Ωı ±Î‹ fi V‰Ì¿Îfḻı ±fiı CÎÀ-’À ±ÎÏÿ Á¿· ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ÁkÎÎ ’HÎ

±L›fiÌ ±’ıZÎαı … »ı. ±Î‹ V‰Ì¿Îfḻı ÷˘ ˡV‰±_√·Ìfi˘ Á‰˝◊Î fiΠ◊›ı »÷ı ÿÌCν

±_√·Ìfi˘ ’HÎ Á‰˝◊Î fiΠ◊‰˘ Ωı¥±ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÿÌCν±_√·ÌfiÌ ÁkÎΠˡV‰±_√·ÌfiÌ

±’ıZÎαı … ÷‹ÎflÎ ‹÷ı Ë÷Ì. ÷ı◊Ì ËˇV‰±_√·ÌfiÎ fiÎÂfiÌ ÁÎ◊ı … ÿÌCν±_√·Ìfi_

±„V÷I‰ … «ÎS›_ …‰_ Ωı¥±ı. ’fl_÷ ˡV‰±_√·Ìfi˘ fiΠ◊›ı »÷ı ÿÌCν±_√·Ì ’HÎ

fiΠ’Î‹Ì Ω›. ±Î‰_ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ @›Î_› ⁄fi÷_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±‰U› fiyÌ ¿flΛ »ı

¿ı CÎÀ-’À-±_√·Ì-jÎÌ ±ÎÏÿ Á‹V÷ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ÁkÎÎ ÷◊Î ÷ı‹Î_ flËı·Î w’-flÁ-√_‘-V’½

±ÎÏÿ V‰Î¤Îω¿ ‘‹˘˝ ±L›◊Ì Ïfifl’ıZÎ’HÎı … …√÷‹Î_ »ı. V‰÷— … ˢ› »ı.

±Î flÌ÷ı Á‹V÷ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ÁkÎÎ ±fiı ÷ıfiÎ V‰Î¤Îω¿ ±ı‰Î ±fi_÷ ‘‹˘˝fiÌ ÁkÎÎ

V‰›_ ˢ÷ı »÷ı ““Á‰˝ÂÒL›÷Δ” ÷˘ @›Î_› ¤Î√Ì Ω› »ı. ±◊ν÷˚ Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î »ı …

fiËŸ. ––1715––

T›@÷’_ÏÕ÷ı √Î◊Î fi_⁄fl 1692 ‹Î_ ’Ò‰ı˝ …ı ¿èÎ_ Ë÷_ ¿ı ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ÏÁÏ© V‰÷—

’HÎ fi◊Ì, ’fl÷— ’HÎ fi◊Ì ±fiı 줛÷— ’HÎ fi◊Ì. ’fl_÷ ±’ıZÎ΋ÎhÎ◊Ì … »ı. ÷ı ωʛ

μ’fl …‰Î⁄ ±Î’÷Î_ √˛_◊¿ÎfllÌ ¿Ëı »ı ¿ı ‰Îÿ̱ı ¿Ëı·˘ ““•¬ˇÊÊ×”” ±Î Ëı÷ ÁÎK›◊Ì

ωw© »ı ‹ÎÀı ωv©ËıI‰Î¤ÎÁ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ω’Z΋Î_ … (ÁÎK›fiÎ ±¤Î‰‹Î_ …) ‰÷ı˝

»ı. ±Î ‰Î÷ …HÎΉ÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı -

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ270

¡ÊÁfl •ÁflÄπÊ˘ÁflÄπáÊ◊ÁflÄπªÙ˘ÁflÄπÁáÊîÊ◊áÊÁflÄπ –‚Ê Ÿ ◊ÿÊ ‚√fl‚È Áfl ‚¢Ã‚È Ÿ ‚ÈãŸÿÊ ŸÊ◊ H1716H

(ÿÊ˘åÿ¬ˇÊÊ˘¬ˇÊáÊ◊¬ˇÊ∑§Ù˘¬ˇÊáÊËÿ◊Ÿ¬ˇÿ –‚Ê Ÿ ◊ÃÊ ‚fl¸cflÁ¬ ‚à‚È Ÿ ‡ÊÍãÿÃÊ ŸÊ◊ H)

√Î◊Î◊˝ - ÷◊Î …ı ±Î ±’ıZÎÎ ¿Ë˘ »˘ ÷ı ’HÎ ±’ıZÎHÎÏø›Î, ±’ıZο ¿÷ν ±fiı

±’ıZÎHÎÌ›¿‹˝ ±Î hÎHÎfiÌ ±’ıZÎΠωfiÎ Á_¤‰÷Ì fi◊Ì ±fiı ÷ı Á‰˝ (hÎHÎı) ˢ÷ı »÷ı

ÂÒL›÷Î …ı‰Ì ¿˘¥ ‰V÷ flËı÷Ì fi◊Ì. ––1716––

ω‰ı«fi - Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! ÷‹ı …ı ±’ıZÎ΋ÎhÎ◊Ì … ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ÏÁÏ© ¿fl˘ »˘

÷ı μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷‹Îfl˘ ¿Ëı·˘ ±Î Ëı÷ ÁΫ˘ fi◊Ì. ωv© ËıI‰Î¤ÎÁ ◊Λ

»ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷‹ı …ı Ëı÷ ¿Ë˘ »˘ ÷ı ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı ±L‰› ’΋‰˘ Ωı¥±ı ÷ıfiı ⁄ÿ·ı

ÁÎK›fiÎ ±¤Î‰fiÌ ÁÎ◊ı = ±◊ν÷˚ ω’Z΋Î_ … ±L‰› ’΋ı »ı. ±Î flÌ÷ı Ëı÷

ω’ZÎT≤ÏkΉ΂˘ ˢ‰Î◊Ì Ï‰v©ËıI‰Î¤ÎÁ ◊Λ »ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

(1) ±’ıZÎHÎ = ±ı¿⁄ÌΩfiÌ ±’ıZÎÎ flά‰Î V‰w’ …ı Ïø›Î ÷ı,

(2) ±’ıZο = ±’ıZÎÎ ·√ÎÕfiÎfl˘ ∞‰ fi΋fi˘ …ı ¿÷ν ’ÿÎ◊˝ »ı ÷ı.

(3) ±’ıZÎHÎÌ› = …ıfiÌ ±’ıZÎÎ flά‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı ÷ı ¿‹Î˝I‹¿ ’ÿÎ◊˝.

±Î ±’ıZÎHÎ-±’ıZο ±fiı ±’ıZÎHÎÌ› hÎHÎı ‰V÷ ≠◊‹◊Ì … Á÷˚ ˢ›, …√÷‹Î_

ωz‹Îfi ˢ› ÷˘ … ±’ıZο ±ı‰˘ ¿÷ν ’vÊ ±’ıZÎHÎÌ› ‰V÷fiÌ ±’ıZÎÎ flάÌfiı ±L›

’ÿÎ◊˝‹Î_ ±’ıZÎÎ ·√ÎÕ‰ÎfiÌ Ïø›Î ¿flı. ’fl_÷ Ωı ±Î hÎHÎ ‰V÷ ≠◊‹◊Ì ±Á÷˚ … ˢ›,

ÂÒL› … ˢ› ÷˘ ±Î hÎHÎfiÌ Ï‰z‹Îfi÷ΠωfiÎ ÷ı ±’ıZÎÎ ·√ÎÕ‰Ì Á_¤‰Ì ¿ı … fiËŸ.

±„Bfi-¿Îq ±fiı ÿÎËÎI‹¿ Ïø›Î ±Î hÎHÎı Á÷˚ ˢ› ±◊ν÷˚ ±„V÷I‰ ‘flΉ÷Πˢ› ÷˘

… hÎHÎıfiÌ ’flV’fl ±’ıZÎÎ Á_¤‰ı, ’fl_÷ Ωı ≠◊‹◊Ì ±Î hÎHÎfi_ ±„V÷I‰ … fi ˢ›

÷˘ ’flV’fl ±’ıZÎÎ … fi Á_¤‰ı. ÷ı‹ ±ËŸ ±’ıZÎHÎ Ïø›Î, ±’ıZο ¿÷ν ±fiı ±’ıZÎHÎÌ›

’ÿÎ◊˝ ±Î hÎHÎfiÌ Ï‰z‹Îfi÷ΠωfiÎ ’flV’fl ±’ıZÎÎ ¿ı‹ CÎÀı ? ±◊ν÷˚ ‰V÷fiÎ ±„V÷I‰

ωfiÎ ±’ıZÎÎ Á_¤‰ı … fiËŸ. ÷ı hÎHÎfiÌ ÁkÎΠˢ› ÷˘ … ’flV’fl ±’ıZÎÎ Á_¤‰Ì ¿ı.

±Î flÌ÷ı ω«Îfl÷Î_ ±Î Ëı÷ ¬˘À˘ »ı.

ˡV‰ÎÏÿ ±_√·Ìfiı ÿÌCÎνÏÿ ±_√·ÌfiÌ ±’ıZÎÎ »ı ±ı‹ ÷‹ı …ı ¿Ë˘ »˘, ’HÎ ÷ı

±’ıZÎÎ (1) ±’ıZÎHÎw’ Ïø›Î, (2) ±’ıZο ±ı‰Î ¿÷ν ±fiı (3) ±’ıZÎHÎÌ› V‰w’

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 271

’ÿÎ◊˝ ±Î hÎHÎfiÌ ÁkÎΠωfiÎ CÎÀÌ Â¿ı fiËŸ. Ωı ±Î hÎHΠˢ› ÷˘ ““±’ıZÎΔ” Á_¤‰ı.

’fl_÷ Ωı ÷ı hÎHÎ ±Î …√÷‹Î_ »ı ±ı‹ hÎHÎfiÌ ÁkÎÎ V‰Ì¿Îfl˘ ÷˘ ““Á‰˝ÂÒL›÷Δ” flËı÷Ì

… fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷‹ı Á‰˝ÂÒL›÷Î ÁΑ‰Î ‹ÎÀı ““•¬ˇÊÊ×”” ±ı‰˘ …ı Ëı÷ ‹@›˘ Ë÷˘. ÷ı

Ëı÷ Á‰˝ÂÒL›÷Î fi΋fiÎ ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı ˢ‰˘ Ωı¥±ı. ÷ıfiı ⁄ÿ·ı ““Á‰˝ÂÒL›÷ÎfiÎ ±¤Î‰fiÌ

ÁÎ◊ı”” ±◊ν÷˚ ‰V÷±˘fiÌ ÁkÎΠˢ› ÷˘ … ±’ıZÎÎ Á_¤‰ı »ı. ‹ÎÀı ±’ıZÎÎ fi΋fi˘ ±Î

Ëı÷ ‰V÷±˘fiÌ ÁkÎÎ fi΋fiΠω’Z΋Î_ … flËı·˘ »ı. ÷ı◊Ì Ï‰v© ËıI‰Î¤ÎÁ ◊Λ »ı.

Áÿ˚Ëı÷ ◊÷˘ fi◊Ì ’HÎ ¬˘À˘ Ëı÷ »ı. ––1716––

÷ı◊Ì …√÷fiÎ Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝ T›‰ËÎflfi›◊Ì V‰÷—, ’fl÷— ±fiı 줛÷— ÏÁ©

»ı ±fiı Ïfiç›fi›◊Ì Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝ V‰÷— ÏÁ© … »ı ÷ı ‰Î÷ …HÎΉı »ı -

Á∑¢§Áø ‚•Ù ÄU ¬⁄U•Ù, ÃŒÈ÷ÿ•Ù Á∑¢§Áø ÁŸìÊÁ‚h¢Á¬ –¡‹•Ù ÉÊ«U•Ù ¬ÈÁ⁄U‚Ù Ÿ„¢U ø flfl„UÊ⁄U•Ù Ÿÿ¢ H1717H

ÁŸë¿Uÿ•Ù ¬ÈáÊ ’ÊÁ„U⁄U ÁŸÁ◊ûÊ◊ûÊÙfl•Ùª•Ù ‚√fl¢ –„UÙß ‚•Ù ¡◊÷ÊflÙ, Ÿ Á‚Ö¤Êß ÁŸÁ◊ûÊ÷Êfl Áfl H1718H

(Á∑§Á@Ø SflÃSÃÕÊ, ¬⁄UÃSÃŒÈ÷ÿ× Á∑§Á@Œ˜ ÁŸàÿÁ‚h◊Á¬ –¡‹ŒÙ ÉÊ≈U∑§— ¬ÈL§·Ù Ÿ÷p √ÿfl„UÊ⁄UÃÙ ôÊÿ◊˜ HÁŸpÿ× ¬ÈŸ’¸Á„UÁŸ¸Á◊ûÊ◊ÊòÊÙ¬ÿ٪× ‚fl¸◊˜ –÷flÁà SflÃÙ ÿŒ÷ÊflÙ, Ÿ Á‚äÿÁà ÁŸÁ◊ûÊ÷Êfl˘Á¬ H)

√Î◊Î◊˝ - T›‰ËÎflfi›◊Ì ‰Îÿ‚fiÌ …ı‹ V‰÷—, CÎÀfiÌ …ı‹ ’fl÷—, ’vÊfiÌ …ı‹

줛÷— ±fiı ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ ±fi¤›◊Ì (±ıÀ·ı ¿ı ÏfiI›ÏÁ© = ¿Î›˝V‰w’ı ’ÏflHÎ΋

fiËÌ ’΋fiÎfl) ’ÿÎ◊˘˝ »ı. ’fl_÷ Ïfiç›fi›◊Ì ⁄ÎèÎÏfiÏ‹k΋ÎhÎfiÌ ±’ıZÎÎ flάÌfiı Á‰ı˝

’HÎ ‰V÷±˘ V‰÷— … ◊Λ »ı. …ı ‰V÷ V‰÷— ÏÁ© fi◊Ì ÷ı ÏfiÏ‹kÎfiÎ Áÿ˚¤Î‰‹Î_ ’HÎ

◊÷Ì fi◊Ì. ––1717-1718––

ω‰ı«fi - T›‰ËÎflfi›fiı ±Îl›Ì ‰V÷±˘fiÌ μI’ÏkÎ V‰÷— ’HΠˢ› »ı, ’fl÷—

’HΠˢ› »ı, 줛÷— ’HΠˢ› »ı ±fiı ¿˘¥¿ ‰V÷ ¿Î›˝ V‰w’ı fi◊Ì ’HΠˢ÷Ì.

±◊ν÷˚ V‰›_ ±fiÎÏÿfiÌ ÁË… ÏÁ© ÏfiI› ˢ› »ı. ÷ı «ÎflıfiÎ «Îfl μÿÎËflH΢ ±Î

≠‹ÎHÎı »ı -

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ272

(1) ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ¿˘¥¿ ¿˘¥¿ ‰V÷ ’˘÷ÎfiÌ ‹ı‚ı V‰÷— … ◊Λ »ı. ¿˘¥’HÎ

¿÷ν ËÎ…fl ˢ‰˘ Ωı¥±ı ±fiı ÷ı ¿÷ν ≠›Ifi ¿flı ÷˘ … ¿Î›˝ ◊Λ ±ı‰_ fi◊Ì. ¿÷νfiÌ

±’ıZÎΠωfiÎ … ¿ÎflHΤÒ÷ ±ı‰Ì ƒT›˘fiÌ Á΋√˛Ì ≠ÎM÷ ◊÷Î_ … ωÏÂp ¿Î›Î˝I‹¿’HÎı

÷ı ƒT› ⁄fiı »ı. …ı‹¿ı ‰Îÿ‚, ±Î¿Î‹Î_ ◊÷Î_ ‰Îÿ‚˘fi˘ ¿˘¥ ¿÷ν fi◊Ì. ¿÷νfi˘ T›‰ÁΛ

’HÎ fi◊Ì. ‰Îÿ‚fiÌ μI’ÏkÎfiı ±fiw’ √fl‹ ˉ΋Îfi ±fiı ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ ’ÿ˚√·ƒT›fi˘

Á_CÎÎ÷ ‹‚÷Î_ V‰÷— … ‰Îÿ‚ ⁄fiı »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı …_√·˘‹Î_ ◊÷_ CÎÎÁ, ±Î¿Î‹Î_

◊÷Ì Ï‰…‚Ì, ¥Lƒ‘fiW›, fi√flfiÎ …ı‰Î ◊÷Î ’|Î ‰√ıflı ¿ıÀ·Î_¿ ¿Î›˘˝ V‰÷— ◊Λ »ı.

(2) ¿˘¥¿ ¿˘¥¿ ‰V÷±˘ ’fl◊Ì ◊Λ »ı. …ı‹¿ı CÎÀ ¿<·Î· ¿flı ÷˘ … ◊Λ

»ı. ’À ‰Hοfl ‰HÎı ÷˘ … ◊Λ »ı. Œfia«fl Á◊Îfl CÎÕı ÷˘ … ◊Λ »ı. ‹¿Îfi ¿ÕÌ›Î

·˘¿˘ «HÎ÷fl «HÎı ÷˘ … ◊Λ »ı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ¿ıÀ·Î_¿ ¿Î›˘˝ ¿÷νfiÎ T›Î’Îfl◊Ì ◊Λ

»ı. ‹ÎÀı ÷ı ’fl÷— ◊Λ »ı.

(3) ¿˘¥¿ ¿˘¥¿ ’ÿÎ◊˘˝ V‰ ±fiı ’fl ±ı‹ 줛◊Ì ◊Λ »ı. …ı‹¿ı ’vÊfi˘

…L‹, ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı ¿˘¥ ⁄΂¿-⁄ÎÏ·¿ÎÏÿ ∞‰˘fi˘ …L‹ ◊Λ »ı ÷ı ‹Î÷-Ï’÷ÎfiÎ

Á_›˘√◊Ì ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ’fl÷— ’HÎ »ı ±fiı ’˘÷ı ⁄Î_‘ı·Î ±Î›W›¿‹˝ ±fiı fi΋¿‹˝fiÌ

(ÂflÌflfi΋¿‹˝-±_√˘’Î_√fi΋¿‹˝ ±ÎÏÿ) ≠¿ÚÏ÷±˘fiÎ μÿ›◊Ì ’HÎ ◊Λ »ı. ‹ÎÀı V‰÷—

’HÎ »ı. ±fiı ’fl÷— ’HÎ »ı. ±Î‹ ±Î μI’ÏkÎ μ¤›÷— ¿Ëı‰Î› »ı.

(4) ±fiı ¿ıÀ·Ì¿ ‰V÷±˘ V‰÷— ¿ı ’fl÷— ¿ı 줛÷— μI’Lfi ◊÷Ì … fi◊Ì.

Áÿοη ±fiI’Lfi … ˢ› »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ÏfiI›ÏÁ© ‰V÷ »ı. …ı‹¿ı ±Î¿ÎÂ-’fl‹Îb-

∞‰ ‰√ıflı ‹Ò·¤Ò÷ ’ÿÎ◊˘˝. ±Î‰Î ¿ıÀ·Î¿ ’ÿÎ◊˘˝ ÏfiI› ˢ‰Î◊Ì ±fi¤›÷— … ÏÁ©

»ı. ±Î «Îfl ≠¿ÎflfiÎ …ı ’ÿÎ◊˘˝ Á‹ΩT›Î »ı ÷ı T›‰ËÎflfi›fiÌ ºÏp±ı Á‹ΩT›Î »ı.

Ïfiç›fi›fiÌ ºÏp±ı ÷˘ Á‰ı˝ ‰V÷±˘ ’˘÷ı ’˘÷ÎfiÎ ¤Î‰‹Î_ ’ÏflHÎ΋ ’΋‰ÎfiÎ

V‰¤Î‰‰Î‚Ì »ı. ‹ÎÀı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı. ⁄ÎèΉV÷±˘ ÷ı‹Î_ ÏfiÏ‹k΋ÎhÎ »ı. ’fl‹Î◊˝◊Ì

‰V÷fi˘ ’˘÷Îfi˘ … ÷ı‰˘ ÷ı‰˘ ’ÎÏflHÎÎÏ‹¿ ¤Î‰ »ı ‹ÎÀı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı. …ı‹¿ı ’ÎHÎÌ‹Î_

’I◊flfi˘ À<¿Õ˘ ‹¿Â˘ ÷˘ ±˘√‚Âı fiËŸ ±fiı ÷ı … ’ÎHÎÌ‹Î_ ‹ÎÀÌfi˘ À<¿Õ˘ ‹¿Â˘ ÷˘

±˘√‚Ì …Âı. ÷ıfi˘ ±◊˝ ±ı ◊Λ »ı ¿ı ’ÎHÎÌ ‹ÎÀÌfiı ±˘√Î‚Ì Â¿÷_ fi◊Ì. ’fl_÷ ‹ÎÀÌ‹Î_

’˘÷Îfi΋Î_ ±˘√‚Ì …‰Îfi˘ ’˘÷Îfi˘ …ı ’ÎÏflHÎÎÏ‹¿ V‰¤Î‰ »ı ÷ı◊Ì ±˘√‚ı »ı. Ωı

’ÎHÎÌ ±˘√Î‚Ì Â¿÷_ ˢ› ÷˘ ÷ı ’ÎHÎÌ ’I◊flfiı ’HÎ ±˘√΂fiÎfl ⁄fi‰_ Ωı¥±ı. ±ı‰Ì

… flÌ÷ı ±„Bfi ¿Îqfiı … ⁄΂ı »ı ’I◊flfiı ⁄΂÷˘ fi◊Ì. ˉı Ωı ±„Bfi … ⁄΂‰Îfi_

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 273

¿Î‹¿Î… ¿fl÷˘ ˢ› ±ıÀ·ı ¿ı ⁄Î‚Ì Â¿÷˘ ˢ› ÷˘ ±„Bfi ’I◊flfiı ’HÎ ⁄΂fiÎfl ⁄fi‰˘

Ωı¥±ı. ’HÎ ±„Bfi ’I◊flfiı ¿_¥ ⁄΂÷˘ fi◊Ì. ‹ÎÀı ·Î¿Õ΋Î_ ’˘÷Îfi΋Î_ flËı·˘ ’˘÷Îfi˘

…ı ÿÎèÎV‰¤Î‰ »ı ÷ıfiÎ◊Ì ·Î¿Õ<_ ⁄‚ı »ı ±fiı ±„Bfi ÷ı‹Î_ ÏfiÏ‹kÎ ⁄fiı »ı. ±Î ‹ÎL›÷Î

Ïfiç›fi›fiÌ »ı.

±Î flÌ÷ı Ïfiç›fi›fiÌ ºÏp±ı Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝ ’˘÷Îfi΋Î_ flËı·Î ’›Î˝› ’΋‰ÎfiÎ

V‰¤Î‰◊Ì … (’ÎÏflHÎÎÏ‹¿ ¤Î‰◊Ì …) ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı. V‰÷— … μI’Lfi ◊Λ »ı.

÷ı‹Î_ 52 ƒT› ±‰U› ÏfiÏ‹kÎ ⁄fiı »ı. Ωı ’˘÷Îfi΋Î_ ’ÏflHÎ΋ ’΋‰Îfi˘ V‰¤Î‰ fi

ˢ› ÷˘ ⁄ÎèÎ ÏfiÏ‹k΢ √‹ı ÷ıÀ·Î_ ˢ› ÷˘ ’HÎ ¿Î›˝fiÌ μI’ÏkÎ ¿flÌ Â¿÷Î_ fi◊Ì. …ı‹¿ı

√‘ıÕÎfiÎ ‹Î◊ı Ÿ√ÕÎ_ fi◊Ì. ±ıÀ·ı ¿ı ¬flf≤_√fi˘ ±¤Î‰ »ı. ˉı …ı ‹V÷¿‹Î_ f≤_√

◊‰Îfi˘ ’ÎÏflHÎÎÏ‹¿ V‰¤Î‰ V‰÷— fi◊Ì, I›Î_ √‹ı ÷ıÀ·Î_ ⁄ÎèÎ ÏfiÏ‹k΢fi˘ Áÿ˚¤Î‰

·Î‰‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ’HÎ ÷ı ¬flf≤_√ ÏÁ© ¿flÌ Â¿Î÷Î_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ⁄ÎèÎÏfiÏ‹k΢ ±ı

¿Î›˘˝I’Ïk΋Î_ ÏfiÏ‹kÎ …wfl »ı. ’fl_÷ ¿Î›˘˝I’ÏkÎ ÷˘ ’˘÷ÎfiÎ (’ÎÏflHÎÎÏ‹¿ ¤Î‰)◊Ì …

◊Λ »ı.

T›‰ËÎflfi› ±fiı Ïfiç›fi› ±ı‹ ⁄Lfiı fi›˘fiı ÁÎ’ıZÎ’HÎı V‰Ì¿Îfl‰Î ±ı …

ÁQ›¿˚I‰ »ı. ÁΫ˘ ‹Î√˝ »ı. ––1717-1718––

√Î◊Î-1693 ‹Î_ CÎÀ ±fiı ±„V÷I‰ ±ı¿ »ı ¿ı ±fiı¿ »ı ? ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ

ω¿S’˘ ’ÎÕÌfiı ÷‹ÎflÎ ¶ÎflÎ …ı ÂÒL›‰ÎÿfiÌ V◊Î’fiÎ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰Ì Ë÷Ì ÷ı ⁄Î⁄÷‹Î_

≠I›kÎfl ±Î’÷Î_ ’fl‹ÎI‹ÎlÌ ¿Ëı »ı ¿ı -

•ÁàÕûÊ-ÉÊ«UªÊáʪÿÊ fl ¬îÊÊÿ◊ûÊÁø¢Ãÿ¢ –•ÁàÕ ÉÊ«U ¬Á«UflãŸ, ß„U⁄UÊ ‚Ê Á∑¢§ Ÿ π⁄UÁ‚¢ª ? H1719H

(•ÁSÃàfl-ÉÊ≈ÒU∑§ÊŸÒ∑§ÃÊ flÊ ¬ÿʸÿ◊ÊòÊÁøãÃÿ◊˜ –•ÁSà ÉÊ≈U ¬˝ÁìãŸ, ßÃ⁄UÕÊ ‚Ê Á∑¢§ Ÿ π⁄UoÎXÔU ? H)

√Î◊Î◊˝ - ±„V÷I‰ ±fiı CÎÀ ±Î ⁄Lfiı ±ı¿ »ı ±fiı¿ »ı ? ¥I›ÎÏÿ ÷‹ÎflÎ ‰Õı

(1693 ‹Î_) …ı ¿_¥ ¿Ëı‰Î›_ »ı ÷ı CÎÀfi_ ±„V÷I‰ V‰Ì¿ÎflÌfiı ’›Î˝›‹ÎhÎfiÌ Ï‰«ÎflHÎÎ

¿flÎ¥ »ı. Ωı ±ı‹ fi ˢ› ÷˘ ¬flf≤_√‹Î_ ±Î ω«Îfl ¿ı‹ ±Î‰÷˘ fi◊Ì. ––1719––

ω‰ı«fi - CÎÀ ±fiı CÎÀfi_ ±„V÷I‰ ±Î ⁄Lfiı ±ı¿ »ı ? (±◊ν÷˚ Á‰˝◊Î ±Ï¤Lfi

»ı ?) ¿ı ±fiı¿ »ı ? (±◊ν÷˚ Á‰˝◊ΠϤLfi »ı ?) ¥I›ÎÏÿ …ı ¿˘¥ ««Î˝ ÷‹ÎflÎ ‰Õı

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ274

√Î◊Î 1693 ‹Î_ ’Ò‰ı˝ ¿flÎ¥ »ı ±fiı ±Î‰Î ω¿S’˘ ’ÎÕÌfiı Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î V◊Î’‰Îfi˘

…ı ≠›Ifi ¿flΛ˘ »ı ÷ı Á‰˝◊Î ¬˘À˘ »ı, Ïfifl◊˝¿ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ““±Î ±ÎfiÎ◊Ì Ï¤Lfi

»ı ¿ı ±Ï¤Lfi »ı ?”” ¥I›ÎÏÿ ««Î˝ ¿ı ω¿S’˘ I›Îflı … Á_¤‰ı ¿ı ÷ı ω¿S’˘ ’ÎÕ÷Î_

’Ëı·Î_ ““±Î ±fiı ÷ı ‰V÷ »ı”” ±Î‹ ‰V÷fi_ ±„V÷I‰ V‰Ì¿Î›* ˢ› ÷˘. …ı‹¿ı

ÏÁ©Î«·∞ ±fiı Ï√flfiÎfl∞ ±Î ⁄Lfiı ’‰˝÷˘fi_ ≠◊‹ ±„V÷I‰ V‰Ì¿Îfḻı ±ıÀ·ı ¿ı ⁄Lfiı

’‰˝÷˘ »ı ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ … ÷ı ‹ÎL›Î ’»Ì ‹fi‹Î_ ω¿S’˘ μÃı ¿ı ÏÁ©Î«·∞ ±fiı

Ï√flfiÎfl∞ ±Î ⁄Lfiı ’‰˝÷˘ ±ı¿ »ı ¿ı ϤLfi-ϤLfi »ı ?

ÁÎflÎ_ ±ı »ı ¿ı ““CÎÀ »ı …, ’HÎ fi◊Ì ±ı‹ fiËŸ”” ±ÎÀ·_ V‰Ì¿Î›Î˝ ’»Ì …

““CÎÀ ±fiı ±„V÷I‰fiÌ ±ı¿÷Î »ı ¿ı ϤLfi÷Î »ı ?”” ¥I›ÎÏÿ ÷ıfiÎ ’›Î˝›˘fiÌ Ï‰«ÎflHÎÎ

¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ÷‹ÎflÎ ‰Õı CÎÀ ±fiı CÎÀfiÎ ±„V÷I‰fiÎ ¤ıÿ-±¤ıÿfiÌ …ı ω«ÎflHÎÎ

¿flÎ¥ »ı ÷ı ÷ıfiÎ ’›Î˝›fiÌ Ï‰«ÎflHÎÎ ¿flÎ¥ »ı, ‹Ò·¤Ò÷ ƒT›fiÌ fiËŸ. ÷ıfiÎ◊Ì ‹Ò·¤Ò÷

ƒT›fi˘ ±¤Î‰ ÏÁ© ◊÷˘ fi◊Ì. μ·À<_ ‹Ò·¤Ò÷ ƒT› ˢ› ÷˘ … ÷ı ƒT› ÷ıfiÎ ’›Î˝›˘◊Ì

ϤLfi »ı ¿ı ±Ï¤Lfi ? »ı ¥I›ÎÏÿ ¿flÎ÷Ì ««Î˝ ¢¤Î ’΋ı. ‹ÎÀı ‹Ò·¤Ò÷ ƒT›fi_

±„V÷I‰ ÷˘ V‰Ì¿ÎflΛ_ … »ı. ÷ıfiÎ◊Ì ÂÒL›÷Î ÏÁ© ◊÷Ì fi◊Ì.

·˘À˘ ±fiı CÎÕ˘ ±Î ⁄Lfiı ƒT›˘fi_ ±„V÷I‰ V‰Ì¿Îfl˘ ÷˘ … ÷ı ⁄Lfiı‹Î_ ·˘ÀÎ◊Ì

CÎÕ˘ ‹˘À˘ »ı ¿ı fiÎfi˘ »ı ? ±Î‹ ‘‹˘˝fiÌ ««Î˝ ◊Λ. ‘‹afi_ ±„V÷I‰ V‰Ì¿Î›Î˝ ’»Ì

… ‘‹˘˝fiÌ Ï‰«ÎflHÎÎ ◊Λ. Ωı ±Î‹ fiËÌ ‹Îfi˘ ±fiı …ı ‰V÷fi˘ Á‰˝◊Î ±¤Î‰ ˢ›-

ÂÒL›÷Πˢ›, ÷ı‹Î_ ’HÎ ±ı¿Îfiı¿fiÌ (¤ıÿΤıÿfiÌ) ««Î˝ Ωı ¿flÎ÷Ì Ë˘› ÷˘ ¬flωÊÎHÎ

±fiı ‰LK›Î’hÎ ’HÎ ’flV’fl ±ı¿ »ı (±Ï¤Lfi »ı) ¿ı ±fiı¿ »ı (ϤLfi-ϤLfi »ı)?

¥I›ÎÏÿ ω«ÎflHÎÎ ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ¿ı‹ ≠‰÷˝÷Ì fi◊Ì ? ÷‹ÎflÎ ‹÷ı ÷˘ Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î

… »ı. ÷ı◊Ì …ı‰˘ CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ±¤Î‰ »ı ÷ı‰˘ … ±¤Î‰ ¬flf≤_√ ±fiı

‰LK›Î’hÎfi˘ ’HÎ »ı. CÎÀ ±fiı ±„V÷I‰fiÎ ¤ıÿΤıÿfiΠω¿S’˘ …ı‰Î ◊Λ »ı ÷ı‹

¬flf≤_√ ±fiı ‰LK›Î’hÎfiÎ ’HÎ ¤ıÿΤıÿfiΠω¿S’˘ ◊‰Î Ωı¥±ı. Á‰ı˝‹Î_ ±¤Î‰’b_

±Ï‰ÂıÊ … »ı, Á‹Îfi … »ı.

÷ı◊Ì …ı ‰V÷ Á‰˝◊Î ±Á÷˚ ˢ› »ı ÷ı‹Î_ ±Î‰Î ω¿S’˘ μÃ÷Î fi◊Ì ±fiı …ı‹Î_

±Î‰Î ω¿S’˘ μÃı »ı ÷ı Á‰˝◊Î ±Á÷˚ ˢ÷Ì fi◊Ì. ‹ÎÀı CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝

¬flf≤_√ÎÏÿfiÌ …ı‹ Á‰˝◊Î ±Á÷˚ fi◊Ì ’HÎ Á÷˚ »ı. ÷ı◊Ì Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î ‹Îfi‰Ì Ωı¥±ı

fiËŸ. ––1719––

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 275

Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ »ı ±ı‹ …ı±˘ ’ÿÎ◊˘˝fi_ ±„V÷I‰ ‹Îfiı

»ı ÷ıfi_ ¬_Õfi ¿fl‰Î ÷‹ÎflÎ ‰Õı 1693 ‹Ì √Î◊΋Î_ …ı ±ı¿I‰Îfiı¿I‰ (±¤ıÿI‰-

¤ıÿI‰)fiΠω¿S’˘ ¿flΛΠ»ı ±fiı ÷ıfiÎ ‰Õı ““±„V÷”” (’ÿÎ◊˘˝ »ı) ±ı‹ ‹ÎfifiÎflÎfi_ …ı

÷‹ı ¬_Õfi ¿fl˘ »˘ ÷ıfiÌ …ı‹ … ÷‹ı Á‰ı˝ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ÂÒL›÷Î ‹Îfi˘ »˘. I›Î_ ’HÎ ±Î

… ω¿S’˘ ◊¥ ¿ı »ı ±fiı ÂÒL›÷Îfi_ ’HÎ ¬_Õfi ◊¥ ¿ı »ı. ±Î ‰Î÷ …HÎΉ÷Î_

’fl‹ÎI‹ÎlÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ¿Ëı »ı ¿ı -

ÉÊ«U‚ÍãŸÿãŸÿÊ∞ Áfl ‚ÈãŸÿÊ ∑§Ê ÉÊ«UÊÁ„UÿÊ ‚Ùê◊ ! –∞ªûÊ ÉÊ«U•ÙÁìÊÿ, Ÿ ‚ÈãŸÿÊ ŸÊ◊ ÉÊ«Uœê◊Ù H1720H

(ÉÊ≈U‡ÊÍãÿÃÊ˘ãÿÃÊÿÊ◊Á¬ ‡ÊÍãÿÃÊ ∑§Ê ÉÊ≈UÊÁœ∑§Ê ‚ıêÿ ! –∞∑§àfl ÉÊ≈U∑§ ∞fl Ÿ ‡ÊÍãÿÃÊ ŸÊ◊ ÉÊ≈Uœ◊¸— H)

√Î◊Î◊˝ - CÎÀ ±fiı ÂÒL›÷Îfiı ±L› (ϤLfi) ‹Îfi¢ ÷˘ Ëı Á˙Q› ! CÎÀ◊Ì ±Ï‘¿

(ϤLfi) ±ı‰Ì ÷ı ÂÒL›÷Î Â_ »ı ? ±◊ν÷˚ fi◊Ì ±fiı CÎÀ ÷◊Î ÂÒL›÷Îfiı Á‰˝◊Î ±ı¿

‹Îfi¢ ÷˘ ’HÎ CÎÀ … »ı ±ı‹ ÏÁ© ◊Âı. ’fl_÷ ÂÒL›÷Î fi΋fi˘ CÎÀ‘‹˝ ÏÁ© ◊÷˘

fi◊Ì. ––1720––

ω‰ı«fi - Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! ≠◊‹ ÷˘ ±Î ‰Î÷ »ı ¿ı ÷‹ı …ı ““CÎÀ ±fiı ÷ıfi_

±„V÷I‰ ϤLfi »ı ¿ı ±Ï¤Lfi »ı ?”” ±Î‰Î ±ı¿ÎL÷‰ÎÿfiΠω¿S’˘ ’ÎÕÌfiı ±„V÷I‰fi_

¬_Õfi ¿fl˘ »˘ ±fiı ÂÒL›÷Îfiı V◊Î’˘ »˘ I›Îflı ““CÎÀ ±fiı ÷ıfi_ ±„V÷I‰”” ÷˘ ≠◊‹

V‰Ì¿ÎflÌ … ·Ì‘_ »ı. ϤLfi »ı ¿ı ±Ï¤Lfi »ı ±Î ÷˘ ÷ıfiÎ ’›Î˝›fiÌ ««Î˝ »ı. ±„V÷I‰

V‰Ì¿Î›Î˝ ’»Ì … ±Î ⁄‘Πω¿S’˘ μÃı »ı ±fiı Ωı ±ı¿‰Îfl ±„V÷I‰ V‰Ì¿ÎflÌ ·˘ »˘

÷˘ ’»Ì ÂÒL›÷Î flËı÷Ì … fi◊Ì. »÷Î_ ÷‹ı …ı‰Î ω¿S’˘ ““CÎÀ ±fiı ±„V÷I‰fiÌ”” ‰E«ı

¿Ë˘ »˘ ÷ı‰Î … ω¿S’˘ ““CÎÀ ±fiı ÂÒL›÷ÎfiÌ”” ‰E«ı ’HÎ ¿ËÌ Â¿Î› »ı ±fiı ÷ı‰Î

ω¿S’˘ ’ÎՉΠ‰Õı ±„V÷I‰fiÌ …ı‹ ÂÒL›÷Î ’HÎ μÕÎÕÌ Â¿Î› »ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! ±‹ı ÷‹fiı ’һ̱ı »Ì±ı ¿ı ±Î ““CÎÀ ±fiı ÷ıfiÌ ‹Îfiı·Ì ÂÒL›÷Δ”

±Î ⁄Lfiı ϤLfi »ı ¿ı ⁄Lfiı ±Ï¤Lfi »ı ? Ωı ÉÊ≈U‡ÊÍãÿÃÊ˘ãÿÃÊÿÊ◊˜ = CÎÀ ±fiı ±Î

ÂÒL›÷Îfiı ϤLfi »ı. ±Î‹ ‹Îfi¢ ÷˘ «ZÎ ±ÎÏÿ ¥„Lƒ›˘◊Ì …ı‰˘ CÎÀ …HÎΛ »ı ÷ı‰Ì

÷ıfiÎ◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰Ì ÂÒL›÷Î ’HÎ …HÎÎ‰Ì Ωı¥±ı. ’fl_÷ «ZÎ ±ÎÏÿ◊Ì CÎÀ … …HÎΛ

»ı ’HÎ ÷ıfiÎ◊Ì ±Ï‘¿ (±ıÀ·ı ¿ı CÎÀ◊Ì Ï¤Lfi) ±ı‰Ì ÂÒL›÷Î …ı‰_ ¿˘¥ ÷k‰ …HÎÎ÷_

fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÂÒL›÷Î fi◊Ì ….

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ276

ˉı Ωı ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı ““CÎÀ ±fiı ÂÒL›÷Δ” ∞ªûÊ = ±Î ⁄Lfiı Á‰˝◊Î ±ı¿ »ı. ±ıÀ·ı

¿ı ±Ï¤Lfi »ı. ÷˘ CÎÀ ±fiı ÂÒL›÷Î ±ı¿‹ı¿ ◊‰Î◊Ì CÎÀ‹Î_ … ÂÒL›÷Î Á‹Î¥ …‰Î◊Ì

CÎÀƒT› … »ı ±Î‹ ÏÁ© ◊Âı. ’HÎ ÂÒL›÷Î …ı‰_ ¿˘¥ ÷k‰ …\ÿ_ flËı÷_ … fi◊Ì. ⁄Lfiı

¤ı√Î_ ◊›ı·Î_ ˢ› ÷˘ ¤ı√Î_ ’HÎ ÿı¬Î‰Î_ ÷˘ Ωı¥±ı fiı ? ‹ÎhÎ CÎÀ-’ÀÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ …

(‘‹a …) «ZÎ◊Ì μ’·P›‹Îfi ◊Λ »ı. ’HÎ ÂÒL›÷Î fi΋fi˘ CÎÀfi˘ ‘‹˝ ÷˘ I›Î_ ¿˘¥

μ’·P›‹Îfi ◊÷˘ fi◊Ì. ÂÒL›÷Î fi΋fi˘ ‘‹˝ ≠I›ZÎ ≠‹ÎHÎ◊Ì ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì. ±fi‹ÎfiÎÏÿ

◊Λ ÷ı‰Î_ ¿˘¥ Ï·_√˘ fi◊Ì. ‹ÎÀı Á‰˝≠‹ÎH΢◊Ì ÂÒL›÷ÎfiÌ ±fi’·„O‘ … »ı.

±Î flÌ÷ı ““CÎÀ-±„V÷I‰”” ‰E«ı …ı‰Î ω¿S’˘ ÷‹ı ¿S’˘ »˘ ÷ı‰Î Á‰ı˝ ’HΠω¿S’˘

““CÎÀ-ÂÒL›÷Δ” ‰E«ı ’HÎ Á_¤‰Ì ¿ı »ı. ‹ÎÀı ±Î ‰Î÷ ÷E» »ı. ±ÁÎfl »ı. ––1720––

ÁflááÊÊáÊ-flÿáÊ-flÊ߸áÊ◊ªÿÊ ÃÙ ÃŒÁàÕÿÊ Á‚hÊ –•ááÊûÊ •ááÊÊáÊË ÁŸ√flÿáÊÙ flÊ ∑§„¢U flÊ߸? H1721H

(ÁflôÊÊŸ-fløŸ-flÊÁŒŸÙ⁄U∑§ÃÊ ÃÃSÃŒÁSÃÃÊ Á‚hÊ –•ãÿàfl •ôÊÊŸË ÁŸfl¸øŸÙ flÊ ∑§Õ¢ flÊŒË? H)

√Î◊Î◊˝ - ωiÎÎfi-‰«fifiÌ ÁÎ◊ı ‰ÎÿÌfiÌ Ωı ±ı¿÷Î ‹Îfi¢ ÷˘ ‰V÷fiÌ ±„V÷÷Î

ÏÁ© ◊Âı ±fiı Ωı ϤLfi÷Î ‹Îfi¢ ÷˘ ±iÎÎfiÌ ±fiı ‰«fiflÏË÷ ±ı‰˘ ‰ÎÿÌ ÂÒL›÷Îfiı

¿ı‰Ì flÌ÷ı ÁÎ‘Ì Â¿Âı ? ––1721––

ω‰ı«fi - ÷¿˘˝◊Ì ÷˘ ÷‹ı …ı‰_ ±„V÷÷Îfi_ ¬_Õfi ¿fl˘ »˘. ÷ı‰_ … ÂÒL›÷Îfi_ ¬_Õfi

’HÎ Â@› … »ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

““‡ÊÍãÿ¢ ‚fl¸◊fl ÁflEòÊÿ◊˜”” ““Á‹V÷ ±ı‰_ hÎHÎı ωr ÂÒL›ÎI‹¿ »ı”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi_

÷‹Îv_ …ı ωiÎÎfi (÷‹ÎflÎ ‹√…‹Î_ …ı ωÏÂp ±ı‰_ iÎÎfi) ‰÷ı˝ »ı ÷ı ωiÎÎfi, ÷◊Î ±Î‰Î

≠¿Îflfi_ V‰w’ Á‹Ω‰fiÎv_ ÷‹ÎflÎ ‰Õı ⁄˘·Î÷_ …ı ‰«fi μE«Îfl ±ıÀ·ı ¿ı ⁄˘·˘ »˘

÷ı ‰«fi, ±Î‹ ±Î ωiÎÎfi ±fiı ‰«fi ±ı‹ ⁄LfiıfiÌ ÁÎ◊ı ‰ÎÿÌ ±ı‰Î ÷‹ÎflÌ ±ı¿÷Î

(±¤ıÿ÷Î) »ı ? ¿ı ±fiı¿÷Î (¤ıÿ÷Î) »ı ? ¿Ë˘ ±Î ⁄ı‹Î_ Â_ »ı ? ωiÎÎfi ±fiı ‰«fifiÌ

ÁÎ◊ı ‰ÎÿÌfiÌ ±ı¿÷Î ‹Îfi˘ »˘ ¿ı ±fiı¿÷Î ‹Îfi˘ »˘ ? ⁄˘·˘ Ωı¥±ı ÷‹ı Â_ ‹Îfi˘ »˘ ?

Ωı ±ı¿÷Î (±¤ıÿ÷Î) »ı ±Î‹ ¿Ëı¢ ÷˘ ωiÎÎfi ’HÎ »ı ±fiı ÷‹ÎflÎ ‰Õı μE«Îfl

¿flÎ÷Î_ ‰«fi˘ ’HÎ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ Ωı »ı. ÷˘ ÷ıfiÎ◊Ì ±Ï¤Lfi ‰ÎÿÌ ±ı‰Î ÷‹ı ’HÎ

…√÷‹Î_ »˘ …. ±Î flÌ÷ı ω«Îfl÷Î_ ωiÎÎfi, ‰«fi ±fiı ‰ÎÿÌ …√÷‹Î_ ωz‹Îfi ˢ‰Î◊Ì

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 277

““±„V÷÷Δ” … ÏÁ© ◊Λ »ı. ÂÒL›÷Î @›Î_ flËÌ ? …ı‹ T≤ZÎI‰ΩÏ÷ ±fiı ÏÂ_Â’ÎI‰

(fi΋fiÌ ÷ıfiÌ ’ıÀÎ) ΩÏ÷ ±Î ⁄Lfiı ±ı¿ ˢ‰Î◊Ì T≤ZÎI‰ ±ı ΩÏ÷V‰w’ı ‰V÷ωÂıÊ »ı.

÷˘ ÏÂ_Â’ÎI‰ ±ı ’HÎ ÷ıfiÎ◊Ì ±Ï¤Lfi ˢ‰Î◊Ì ‰V÷ωÂıÊ »ı. ±Î‹ ±„V÷÷Î … ÏÁ©

◊Λ »ı. ÂÒL›÷Î flËı÷Ì fi◊Ì.

ˉı Ωı ωiÎÎfi ±fiı ‰«fi˘◊Ì ÂÒL›‰ÎÿÌ ±ı‰Î ÷‹ı ϤLfi »˘ ÷˘ ωiÎÎfi◊Ì Ï¤Lfi

»˘ ‹ÎÀı iÎÎfi ωfiÎfiÎ ±iÎÎfiÌ »˘ ±fiı ‰«fi ωfiÎfiΠˢ‰Î◊Ì ‰ÎHÎÌ Ï‰fiÎfiÎ »˘. ÷˘

¿_¥’HÎ fiËÌ ΩHÎ÷Î (±◊ν÷˚ Á‰˝◊Î ±iÎÎfiÌ) ±ı‰Î ÷‹ı ±fiı ‰ÎHÎÌ Ï‰fiÎfiÎ (±ıÀ·ı

¿ı ¿_¥ ’HÎ fiËŸ ⁄˘·÷Î) ±ı‰Î ÷‹ı ÂÒL›÷Îfiı ÏÁ© ÂÌ flÌ÷ı ¿flÌ Â¿Â˘ ? …ı‹ ’I◊fl˘fi˘

œ√·˘ (Ï·ÎÁ_CÎÎ÷) iÎÎfi ωfiÎfi˘ (…Õ) ˢ‰Î◊Ì ±fiı ‰Î«Î ωfiÎfi˘ ˢ‰Î◊Ì ¿_¥ ’HÎ

ÁÎ‘Ì Â¿÷˘ fi◊Ì. ÷ı‹ ÷‹ı ’HΠωiÎÎfi ±fiı ‰ÎHÎÌ Ï‰fiÎfiΠˢ‰Î◊Ì Ï·ÎÁ_CÎÎ÷÷S›

… »˘. ±Î‰Î ÷‹ı ÂÒL›÷ÎfiÌ ÏÁÏ© ¿ı‹ ¿flÌ Â¿Â˘ ? ±Î flÌ÷ı ÂÒL›÷ÎfiÌ ÏÁÏ© ◊÷Ì

… fi◊Ì. ––1721––

÷‹ı ’Ò‰ı˝ √Î◊Î fi_⁄fl 1693 ‹Î_ CÎÀ ±fiı ±„V÷I‰‘‹˝ Á‰˝◊Î ±ı¿ »ı ? ¿ı Á‰˝◊Î

ϤLfi »ı ? ±Î‰Î ⁄ı ’Z΢ ’ÎÕÌfiı ÷‹ı ¿Ëı·_ ¿ı Ωı CÎÀ ±fiı ±„V÷I‰ Á‰˝◊Î ±ı¿ ˢ›

÷˘ CÎÀ‹Î_ … ±„V÷I‰ Á‹Î¥ …‰Î◊Ì CÎÀ⁄ËÎfl @›Î_› ±„V÷I‰ fi flËı‰Î◊Ì ’ÀÎÏÿ ¥÷fl

’ÿÎ◊˘˝ ÿı¬Î‰Î … fi Ωı¥±ı ÷◊Î ’ÀÎÏÿ Ωı ¥÷fl ’ÿÎ◊˘˝w’ ≠Ï÷’ZÎ ¿˘¥ fi ˢ› ÷˘

≠Ï÷’ZÎfiÎ ±¤Î‰◊Ì CÎÀ ’HÎ fi◊Ì …. ±Î‹ Á‰˝hÎ ÂÒL›÷Î ◊¥ …Âı. ±Î‰Î ω¿S’˘

÷‹ı …ı ’Ò‰ı˝ ¿Ëı·Î I›Î_ μkÎfl ±Î’÷Î_ ’fl‹ÎI‹ÎlÌ Á‹Ω‰ı »ı ¿ı -

ÉÊ«U‚ûÊÊ ÉÊ«Uœê◊Ù, ÃûÊÙ˘áÊááÊÙ ¬«UÊß•Ù Á÷ááÊÙ –•ÁàÕÁûÊ ÃáÊ ÷ÁáÊ∞, ∑§Ù ÉÊ«U ∞flÁà ÁŸÿ◊Ù˘ÿ¢? H1722H

(ÉÊ≈U‚ûÊÊ ÉÊ≈Uœ◊¸SÃÃÙ˘Ÿãÿ— ¬≈UÊÁŒÃÙ Á÷㟗 –•SÃËÁà ß ÷ÁáÊÃ, ∑§Ù ÉÊ≈U ∞flÁà ÁŸÿ◊Ù˘ÿ◊˜? H)

√Î◊Î◊˝ - CÎÀfiÌ ÁkÎÎ ±ı CÎÀfi˘ ‘‹˝ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı CÎÀÁkÎÎ CÎÀ◊Ì ±Ï¤Lfi »ı

±fiı ’ÀÎÏÿ◊Ì Ï¤Lfi »ı. ’HÎ ““‹ÎhÎ ±„V÷”” ¿èÎı »÷ı ““CÎÀ … »ı”” ±Î‰˘ Ïfi›‹ ¿ı‹

◊Λ ? ––1722––

ω‰ı«fi - ““•ÁSÃàfl”” ⁄ı Ω÷fi_ ¿Ëı‰Î› »ı. ±ı¿ Á΋ÎL› ±„V÷I‰ ¿ı …ı Á‰˝

‰V÷±˘‹Î_ T›Î’¿’HÎı ‰÷ı˝ »ı ±fiı ⁄Ì…\_ CÎÀ Á_⁄_‘Ì ±„V÷I‰, ’ÀÁ_⁄_‘Ì ±„V÷I‰,

‹ÃÁ_⁄_‘Ì ±„V÷I‰, ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ …ı …ı ±„V÷I‰ »ı ÷ı ±fiø‹ı CÎÀfi_ ±„V÷I‰ ±ı

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ278

CÎÀfi˘ ‘‹˝ ¿Ëı‰Î›. ÷ı CÎÀ‹Î_ … ˢ›, ’ÀÎÏÿ‹Î_ fi ˢ›. ÷ı◊Ì CÎÀ ±ı ’À◊Ì Ï¤Lfi

»ı. ±Î … flÌ÷ı ’Àfi_ ±„V÷I‰ ±ı ’Àfi˘ ‘‹˝ ¿Ëı‰Î› ÷ı ’À‹Î_ … ˢ›, CÎÀÎÏÿ‹Î_ fi

ˢ›. ÷ı◊Ì ’À ±ı CÎÀ◊Ì Ï¤Lfi ¿Ëı‰Î›. ‹Ãfi_ ±„V÷I‰ ±ı ‹Ãfi˘ … ‘‹˝ ¿Ëı‰Î›.

‹Ã‹Î_ … ˢ› ±fiı CÎÀ-’ÀÎÏÿ‹Î_ fi ˢ›. ÷ı◊Ì ‹Ã ±ı CÎÀ-’ÀÎÏÿ◊Ì Ï¤Lfi ¿Ëı‰Î›.

±Î flÌ÷ı Á΋ÎL› ±„V÷I‰ Á‰˝hÎ T›Î’¿ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ CÎÀÌ› ±„V÷I‰ ÷˘ CÎÀ‹Î_

… ˢ› »ı. ÷ı CÎÀÌ› ±„V÷I‰ ±ı CÎÀfi˘ … ‘‹˝ »ı, ’Àfi˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì CÎÀ ±ı ’À◊Ì

ϤLfi »ı. ±Î‹ Á‰˝hÎ Á‹…‰_. …ı‹ T≤ZÎI‰ Á‰ı˝ T≤Z΢‹Î_ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ÏÂ_Â’ÎI‰ Á‰ı˝

T≤Z΢‹Î_ ˢ÷_ fi◊Ì. ÷ı‹ ±„V÷I‰ Á΋ÎL› Á‰˝hΠˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ CÎÀÁkÎÎ ±ı CÎÀfi˘

… ‘‹˝ ˢ‰Î◊Ì CÎÀ‹Î_ … flËı »ı, ’À‹Î_ fiËŸ. ÷ı◊Ì CÎÀ ±ı ’À◊Ì Ï¤Lfi »ı.

±Î flÌ÷ı ω«Îfl÷Î_ ““Á΋ÎL› ±„V÷I‰”” ¿ı‰· ±ı¿·Î CÎÀ‹Î_ ≠‰ıÂÌ …÷_ fi◊Ì,

CÎÀ‹Î_ ’HΠˢ› »ı ±fiı ’ÀÎÏÿ ¥÷fl ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ ’HΠˢ› »ı. ÷ı◊Ì Á_ÁÎfl‹Î_ CÎÀ …

ˢ› ±fiı ¥÷fl ’ÿÎ◊˘˝ fi ˢ› ±Î‹ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı Á΋ÎL› ±„V÷I‰ ⁄‘΋Î_

»ı …. ÷◊Î CÎÀÁ_⁄_‘Ì ±„V÷I‰ ±ı ¿ı‰· CÎÀ‹Î_ … »ı, ’ÀÎÏÿ‹Î_ fi◊Ì. ÷˘ ’HÎ ’ÀÎÏÿ

¥÷fl’ÿÎ◊˘˝ fi◊Ì ±ı‹ fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ’ÀÎÏÿ‹Î_ ’HÎ ’ÀÌ› ±„V÷I‰ ±fiı ‹Ã‹Î_

‹ÃÌ› ±„V÷I‰ »ı …. ’˘÷’˘÷ÎfiÌ ÁkÎÎ ±ı ’˘÷’˘÷Îfi˘ ‘‹˝ ˢ‰Î◊Ì ’˘÷’˘÷ÎfiÎ

‘‹a‹Î_ … flËı »ı. ‹ÎÀı ““CÎÀ … »ı”” ±fiı ¥÷fl ¿˘¥ ’ÿÎ◊˘˝ fi◊Ì ±Î‰˘ Ïfi›‹ ¿ı‰Ì

flÌ÷ı ⁄fiÂı ? ±◊ν÷˚ ±Î‰˘ Ïfi›‹ ⁄fi÷˘ fi◊Ì.

Á΋ÎL› ±„V÷I‰ (‹ËÎÁ΋ÎL›) Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ ˢ‰Î◊Ì Á‰ı˝ ’ÿÎ◊˘˝ Á÷˚ »ı,

’HÎ ÂÒL›÷Î fi◊Ì ±fiı CÎÀÌ› ±„V÷I‰ ±ı CÎÀ‹Îh΋Î_ … ˢ› »ı, Á‰˝hΠˢ÷_ fi◊Ì.

÷◊Î ’ÀÌ› ±„V÷I‰, ‹ÃÌ›±„V÷I‰ ¥I›ÎÏÿ ’˘÷’˘÷ÎfiÌ ÁkÎÎ ’˘÷’˘÷Îfi΋Î_ … ‹ÎhÎ

ˢ‰Î◊Ì Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝ Á÷˚ »ı, ±„V÷I‰w’ »ı, ˢ‰Î V‰w’ »ı, ÂÒL›÷Î fi◊Ì. CÎÀfiÌ

ÁkÎÎ ±ı CÎÀfi˘ … ‘‹˝ »ı. ‹ÎÀı CÎÀ‹Î_ … flËı »ı, ’ÀÎÏÿ‹Î_ flËı÷Ì fi◊Ì. ’fl_÷ ÷ı◊Ì

’ÀÎÏÿ ¿_¥ ÂÒL› ⁄fiÌ …÷Î fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ’ÀÎÏÿ‹Î_ ’HÎ ’ÀÎÏÿfiÌ ’˘÷ÎfiÌ ÁkÎÎ

÷˘ ˢ› … »ı. ω‰ı¿’Ò‰˝¿ Ωı ±Î ‰Î÷ Á‹…‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ±Î ‰Î÷ Á‹Ω¥ Ω›

÷ı‹ »ı. ––1722––

±Î … 1693 ‹Ì √Î◊΋Î_ ÷‹ı …ı ±ı‹ ¿Ëı·_ ¿ı ““CÎÀ ±fiı ±„V÷I‰”” fi_ ±ı¿I‰

(±¤ıÿ) ‹Îfi‰Î◊Ì ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ““…ı …ı ’ÿÎ◊˘˝ ±„V÷V‰w’ »ı ÷ı ÷ı ÁC΂Π› ’HÎ

’ÿÎ◊˘˝ ±„V÷V‰w’ ˢ‰Î◊Ì CÎÀÎI‹¿ ⁄fiÌ …Âı”” ±Î ÷‹Îv_ ⁄˘·‰_ ’HÎ ¬˘À<_ »ı. ¿ÎflHÎ

¿ı Á΋ÎL› ±„V÷I‰ ±fiı CÎÀ ±Î ⁄Lfiıfi˘ ±¤ıÿ fi◊Ì, ’HÎ CÎÀÌ› ±„V÷I‰ ±fiı CÎÀfi˘

±¤ıÿ »ı ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ’ÀÌ› ±„V÷I‰ ±fiı ’Àfi˘ ±¤ıÿ »ı. ‹ÃÌ› ±„V÷I‰ ±fiı

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 279

‹Ãfi˘ ±¤ıÿ »ı. ±Î‹ Á‰˝hÎ ¿◊_Ï«ÿ˚ ±„V÷I‰ ±fiı ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˝fi˘ ±¤ıÿ »ı. ’HÎ

Á΋ÎL› ±„V÷I‰‹ÎhÎfi˘ ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˝fiÌ ÁÎ◊ı ±¤ıÿ fi◊Ì. ±Î ±◊˝ ’Ò‰ı˝ Á‹Ω‰ı·Ì

√Î◊΋Î_◊Ì fiÌ¿‚Ì ±Î‰ı »ı. ÷˘ ’HÎ ±Î ±◊˝ ‰‘Îflı V’p ¿fl÷Î_ ’fl‹ÎI‹Î …HÎΉı »ı ¿ı -

¡¢ flÊ ¡ŒÁàÕ Ã¢ â ÉÊ«UÙÁûÊ ‚√flÉÊ«Uÿʬ‚¢ªÙ ∑§Ù ? –÷ÁáÊ∞ ÉÊ«UÙÁàÕ fl ∑§„¢U, ‚√flÁàÕûÊÊfl⁄UÙ„UÙ ÁûÊ ? H1723H

(ÿmÊ ÿŒÁSà ÃûÊŒ˜ ÉÊ≈U ßÁà ‚fl¸ÉÊ≈UÃʬ˝‚XÔU— ∑§— ? –÷ÁáÊà ÉÊ≈UÙ˘ÁSà flÊ, ∑§Õ¢ ‚flʸÁSÃàflÊfl⁄UÙœ ßÁà ? H)

√Î◊Î◊˝ - ““…ı …ı »ı ÷ı ÷ı Á‰ı˝ CÎÀ ◊¥ …Âı”” ±Î‹ Á‰˝hÎ CÎÀ÷Î ‹Îfi‰Îfi˘

≠Á_√ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ±Î‰ı ? ±◊‰Î ““CÎÀ »ı”” ±Î‹ ¿èÎı »÷ı Á‰˝hÎ flËı·Î ±„V÷I‰fi˘

ωfl˘‘ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ◊Λ ? ±◊ν÷˚ fi ◊Λ ? ––1723––

ω‰ı«fi - ““CÎÀ ±fiı ±„V÷I‰”” ±Î ⁄Lfiı‹Î_ CÎÀ ±ı ‘‹a »ı ±fiı ±„V÷I‰ ±ı

‘‹˝ »ı. ±Î ⁄Lfiıfi˘ Ωı ±¤ıÿ ‹Îfi¢ ÷˘ CÎÀ ±fiı ±„V÷I‰ ±Î ⁄Lfiı Á‰˝◊Î ±ı¿‹ı¿

◊‰Î◊Ì F›Î_ F›Î_ ±„V÷I‰ ËÂı I›Î_ ⁄‘ı … CÎÀ÷Î ±Î‰Ì …‰Î◊Ì Á‰˝hÎ …√÷‹ÎhÎfiÎ

Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝ CÎÀV‰w’ ⁄fiÌ …Âı. Á‰˝hÎ CÎÀ÷Î ‹Îfi‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰Âı. ±ı‰˘ ±ı¿ ÿ˘Ê

÷‹ı ±‹fiı …ˆfi˘fiı 1693 ‹Ì √Î◊΋Î_ ±Î’ı·˘ ±fiı ⁄ÌΩı ÿ˘Ê ÷‹ı ÷ı … √Î◊΋Î_

±ı‰˘ ±Î’ı·˘ ¿ı CÎÀfiÌ ÁÎ◊ı ±„V÷I‰fi˘ ±¤ıÿ ◊‰Î◊Ì CÎÀ‹Î_ … ±„V÷I‰ CÎÁÌ √›_

±ıÀ·ı ⁄ËÎfl @›Î_› ±„V÷I‰ flèÎ_ … fiËŸ. ÷ı◊Ì ’À-‹Ã ±ÎÏÿ ¥÷fl ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ Á‰˝hÎ

…ı ±„V÷I‰ ÿı¬Î› »ı ÷ıfi˘ ωfl˘‘ ±Î‰Âı, ¥÷fl Á‰ı˝ ’ÿÎ◊˘˝ ÂÒL› ◊¥ …Âı. ±Î‰˘

⁄ÌΩı ÿ˘Ê ÷‹ı ±‹fiı …ˆfi˘fiı ±Î’ı·˘. ’fl_÷ CÎÀ ±fiı Á΋ÎL› ±„V÷I‰fi˘ ±¤ıÿ ±‹ı

…ˆfi˘ ¿Ëı÷Î … fi◊Ì; ¿ı …ı◊Ì ÷‹ÎflÎ ¿Ëı·Î μ’flfiÎ ⁄Lfiı ÿ˘Ê˘ ±‹fiı ±Î‰ı ? ±‹ı

…ˆfi˘ Â_ ¿Ë̱ı »Ì±ı ±fiı …√÷‹Î_ ’ÿÎ◊˘˝fi_ V‰w’ Â_ »ı ? ÷ı ÷˘ ¿_¥¿ ÂÎL÷ Ï«kÎı

ω«Îfl˘. Ωı ÷‹ı K›Îfi’Ò‰˝¿ ±‹ÎflÌ ‰Î÷ ÁÎ_¤‚¢ ±fiı Á‹…¢ ÷˘ ±ı¿ ’HÎ ÿ˘Ê

±Î‰÷˘ fi◊Ì. …\±˘ -

F›Î_ F›Î_ CÎÀÌ› (CÎÀÁ_⁄_‘Ì) ±„V÷I‰ ˢ› »ı I›Î_ I›Î_ … CÎÀ ˢ› »ı. ±ı‰Ì

flÌ÷ı F›Î_ F›Î_ ’ÀÌ› (’ÀÁ_⁄_‘Ì) ±„V÷I‰ ˢ› »ı I›Î_ I›Î_ … ’À ˢ› »ı. ±Î‹

ˢ‰Î◊Ì Á‰˝hÎ CÎÀ ‹Îfi‰Îfi˘ ≠Á_√ ¿ı‹ ±Î‰ı ? ±◊ν÷˚ fi ±Î‰ı. ¿ÎflHÎ ¿ı CÎÀ‹Î_ flËı·_

…ı CÎÀÁ_⁄_‘Ì ±„V÷I‰ »ı …ıfiı CÎÀÁkÎÎ ¿Ëı‰Î› »ı, ÷ı … CÎÀfi˘ ‘‹˝ »ı. Á΋ÎL›

±„V÷I‰ ±ı CÎÀfiÌ ÁkÎÎ = CÎÀfi˘ ‘‹˝ fi◊Ì. ÷ı◊Ì F›Î_ F›Î_ CÎÀÁkÎΠˢ› »ı I›Î_

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ280

I›Î_ … CÎÀ ˢ› »ı. Á‰˝hÎ CÎÀ÷Î ‹Îfi‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰÷˘ … fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı ≠◊‹

ÿ˘Ê fi◊Ì ±Î‰÷˘ ÷ı Á‹ΩT›_.

÷◊Î …ı …ı CÎÀÌ› ±„V÷I‰ »ı ÷ı ÷ı … CÎÀfiÌ ÁÎ◊ı flËı·_ »ı. Á΋ÎL› ±„V÷I‰

÷˘ CÎÀ‹Î_ ±fiı CÎÀfiÌ ⁄ËÎfl ’HÎ Á‰˝hÎ flËı·_ »ı. …ı‹ ÏÂ_Â’ÎÁ_⁄_‘Ì …ı T≤ZÎI‰ »ı,

÷ı … T≤ZÎI‰ ÏÂ_’΋Îh΋Î_ ‰÷ı˝ »ı ⁄ËÎfl fiËŸ. ’fl_÷ Á΋ÎL› T≤ZÎI‰ ÷˘ ÏÂ_’΋Î_

’HÎ »ı ±fiı ÏÂ_Â’ÎfiÌ ⁄ËÎfl ’HÎ »ı …. ÷ıfiÌ …ı‹ CÎÀÌ› ±„V÷I‰ ±ı CÎÀ‹Îh΋Î_ …

‰÷ı˝ »ı. ’fl_÷ Á΋ÎL› ±„V÷I‰ ‹ÎhÎ ÷˘ CÎÀ‹Î_ ’HÎ »ı ±fiı ⁄ËÎfl ’HÎ ’ÀÎÏÿ Á‰ı˝

¥÷fl ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ ’HÎ »ı. ÷ı◊Ì ∑§Õ¢ ‚fl¸òÊÊÁSàflÊfl⁄UÙœ— = ’ÀÎÏÿ ÁC΂Λ ’HÎ ¥÷fl

’ÿÎ◊˘˝‹Î_ …ı ±„V÷I‰ »ı ÷ıfi˘ ωfl˘‘ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ◊Λ ? ±◊ν÷˚ fi … ◊Λ. Á‰˝ Ãı¿ÎHÎı

Á΋ÎL› ±„V÷I‰ ‘‹˝ »ı ….

…ı‹ «ˆhÎ-‹ˆhÎÎÏÿ ¤Î‰˘ T›ÎM› »ı ±fiı ‹fiW›I‰ ±ı T›Î’¿ »ı. ÷ı◊Ì …ı …ı «ˆhÎ-

‹ˆhΠˢ› ÷ı Ïfi›‹Î ‹fiW› … ˢ›, ’fl_÷ …ı …ı ‹fiW› ˢ› ÷ı ⁄‘Î «ˆhÎ-‹ˆhΠˢ›

±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı …ı …ı CÎÀ-’À ˢ› ÷ı Ïfi›‹Î ±„V÷V‰w’ ˢ› »ı.

’fl_÷ …ı …ı ±„V÷-±ÎI‹¿ ˢ› »ı ÷ı ÷ı Ïfi›‹Î CÎÀ-’À … ˢ› ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì.

CÎÀI‰-’ÀI‰ ±ı T›ÎM›‘‹˝ »ı ±fiı ±„V÷I‰ ±ı T›Î’¿ ‘‹˝ »ı. ±Î‰˘ ω‰ı¿ ¿fl‰˘

Ωı¥±ı. ““±„V÷I‰”” ±ı Á΋ÎL› ‘‹˝ »ı. Á‰˝hΠωz‹Îfi »ı. T›Î’¿ »ı. ±Î …

±„V÷I‰fiı CÎÀÌ›-’ÀÌ› ¥I›ÎÏÿ ωÂıÊH΢◊Ì Ï‰ÏÂp ¿fl˘ ±ıÀ·ı ÷ı ωÏÂp ±„V÷I‰

◊Λ. ±fiı ÷ı ÷ı ±„V÷I‰ ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˝‹Îh΋Î_ … ˢ› »ı. Á‰˝hÎ T›Î’¿ fi◊Ì. ––1723––

T›@÷’_ÏÕ÷ı fl…\ ¿flı·Î ’fl’ZÎfi_ ¬_Õfi ¿flÌfiı ˉı ±Î_⁄ÎfiÎ T≤ZÎfi_ μÿÎËflHÎ

±Î’Ìfiı ¤√‰Îfi V‰’ZÎ Á‹Ω‰÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı -

•ÁàÕÁûÊ ÃáÊ ÷ÁáÊ∞, ÉÊ«UÙ˘ÉÊ«UÙ ÔÔflÊ, ÉÊ«UÙ ©U •àÕfl –øÈ•Ù˘øÈ•Ù fl ŒÈ◊Ù, øÈ•Ù ©U ¡„UÊ ŒÈ◊Ù ÁŸÿ◊Ê H1724H

(•SÃËÁà ß ÷ÁáÊÃ, ÉÊ≈UÙ˘ÉÊ≈UÙ flÊ, ÉÊ≈USàflSàÿfl –øÍÃÙ˘øÍÃÙ flÊ º˝È◊pÍÃSÃÈ ÿÕÊ º˝È◊Ù ÁŸÿ◊ÊØ H)

√Î◊Î◊˝ - ““•ÁSà = ‰V÷ »ı”” ±Î‹ ¿èÎı »÷ı CÎÀ ’HΠˢ› ±fiı ±CÎÀ ’HÎ

ˢ›, ’fl_÷ ““CÎÀ »ı”” ±Î‹ ¿èÎı »÷ı CÎÀ Ïfi›‹Î ˢ› … »ı. …ı‹ ƒ‹ (T≤ZÎ) ¿Ëı‰Î◊Ì

«Ò÷ (±Î_⁄˘) ’HΠˢ› ±fiı ±«Ò÷ (±Î_⁄ΠωfiÎfiÎ ·Ÿ⁄ÕÎ ±ÎÏÿ) ’HΠˢ›, ’fl_÷

«Ò÷ »ı (±Î_⁄˘ »ı). ±Î‹ ¿Ëı‰Î◊Ì ÷ı «Ò÷ (±Î_⁄˘) Ïfi›‹Î T≤ZÎ … »ı. ––1724––

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 281

ω‰ı«fi - …ı CÎÀÁ_⁄_‘Ì ±„V÷I‰ »ı ±ıÀ·ı ¿ı …ı CÎÀÌ›ÁkÎÎ »ı ÷ı … CÎÀfi˘ ‘‹˝

ˢ‰Î◊Ì CÎÀfiÌ ÁÎ◊ı ±Ï¤Lfi »ı ±fiı ’ÀÎÏÿ◊Ì Ï¤Lfi »ı. ±ı‰Ì … flÌ÷ı …ı ’ÀÁ_⁄_‘Ì

±„V÷I‰ »ı ±ıÀ·ı ¿ı ’ÀÌ›ÁkÎÎ »ı ÷ı ’Àfi˘ … ‘‹˝ ˢ‰Î◊Ì ’ÀfiÌ ÁÎ◊ı ±Ï¤Lfi »ı

±fiı CÎÀÎÏÿ ¥÷fl’ÿÎ◊˘˝◊Ì Ï¤Lfi »ı. ’fl_÷ Á΋ÎL›◊Ì ““±„V÷I‰”” ‹ÎhÎ ÷˘ T›Î’¿‘‹˝

ˢ‰Î◊Ì CÎÀ‹Î_ ’HÎ »ı ±fiı ¥÷fl ±ı‰Î ’ÀÎÏÿ‹Î_ ’HÎ »ı. Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ÁÎ◊ı ±Ï¤Lfi

¤Î‰ı ÷ı ¿Ëı· »ı. ÷ı◊Ì ““•SÃËÁà ©UÄÔ” = ±ËŸ ±Î ‰V÷ »ı ±Î‹ Á΋ÎL› ±„V÷I‰fi_

≠Ï÷’Îÿfi ¿›ı˝ »÷ı CÎÀ ’HΠˢ¥ ¿ı »ı ±fiı ±CÎÀ (CÎÀ ωfiÎfiÎ ’ÀÎÏÿ) ’ÿÎ◊˘˝ ’HÎ

ˢ¥ ¿ı »ı. ±„V÷I‰ ±ı T›Î’¿ ‘‹˝ »ı ±fiı CÎÀI‰-±CÎÀI‰ ±ı T›ÎM› ‘‹˘˝ »ı. ’fl_÷

CÎÀÁkÎÎ CÎÀ‹Î_ … flËı »ı. ’ÀÁkÎÎ ’À‹Î_ … flËı »ı. ‹ÃÁkÎÎ ‹Ã‹Î_ … flËı »ı. ±Î‹

±„V÷I‰fiÌ ±Î√‚ ωÂıÊHÎ ‹Ò¿Ìfiı ¿flΛı·Ì ωÏÂp ±ı‰Ì ’˘÷’˘÷ÎfiÌ ÁkÎÎ ’˘÷’˘÷Îfi΋Î_

… ˢ‰Î◊Ì Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝ ’˘÷’˘÷ÎfiÎ V‰w’ı Á÷˚ »ı. …ı‹ ““ƒ‹—”” ±Î T≤ZÎ »ı ±Î‹

¿èÎı »÷ı ±Î_⁄˘ ’HΠˢ¥ ¿ı ±fiı ±Î_⁄Î◊Ì Ï¤Lfi ·Ÿ⁄Õ˘ ±ÎÏÿ ’HΠˢ¥ ¿ı. ¿ÎflHÎ

¿ı T≤ZÎI‰ ±ı T›Î’¿‘‹˝ »ı. …ı «Ò÷ ±fiı ±«Ò÷ ±ı‹ ⁄Lfiı‹Î_ flËı »ı.

’fl_÷ ““ÉÊ≈U— •Sàÿfl”” CÎÀ »ı …. ±Î‹ … ¿Ëı‰Î›, ¿ÎflHÎ ¿ı CÎÀfiÌ ÁkÎÎ CÎÀ‹Î_

»ı …. …ı‹Î_ ’˘÷ÎfiÌ ÁkÎÎ ’HΠˢ÷Ì fi◊Ì ÷ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ Á_¤‰÷Î … fi◊Ì. …ı‹¿ı

±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ. ÷ı◊Ì ““øÍÃÙ˘ÿ◊˜”” ±Î ±Î_⁄˘ »ı ±ı‹ ¿èÎı »÷ı ÷ı T≤ZÎ ’HÎ »ı …. ±Î‹

Á‹∞ ·ı‰_ Ωı¥±ı. ¿ÎflHÎ ¿ı T≤ZΠωfiÎfiÎ ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ «Ò÷I‰ (±Î_⁄Î’b_) CÎÀ÷_ fi◊Ì.

…ı‹ T≤ZÎI‰ ±ı T›Î’¿ ‘‹˝ »ı ±fiı «Ò÷I‰-±«Ò÷I‰ ±ı T›ÎM›‘‹˝ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı

Á΋ÎL› ±„V÷I‰ ±ı T›Î’¿‘‹˝ »ı ±fiı CÎÀI‰-’ÀI‰ ‰√ıflı ‘‹˘˝ T›ÎM› ‘‹˘˝ »ı. ±Î

flÌ÷ı T›ÎM›-T›Î’¿ Á‹…‰Î◊Ì ±Î ‰Î÷ ÁËı·Î¥◊Ì Á‹Ω¥ Ω› ÷ı‹ »ı. ⁄˛ÎõHΠˢ›

»ı ÷ı Ïfi›‹Î ‹fiW› ˢ› »ı. ’fl_÷ …ı ‹fiW› ˢ› »ı ÷ı Ïfi›‹Î ⁄˛ÎõHΠˢ› ±ı‰_

⁄fi÷_ fi◊Ì. ’fl_÷ ⁄˛ÎõHÎ-±⁄˛ÎõHÎ ±ı‹ ⁄Lfiı ˢ› »ı. ÷◊Î ‹fiW› ˢ› »ı ÷ı Ïfi›‹Î

’_«ı„Lƒ› … ˢ› »ı. ’fl_÷ …ı ’_«ı„Lƒ› ˢ› »ı ÷ı ‹fiW› … ˢ› ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì.

±◊ν÷˚ ‹fiW› ’HΠˢ› »ı ±fiı ±‹fiW› (ÿı‰ÎÏÿ) ’HΠˢ› »ı. ±Î μÿÎËflH΢◊Ì

Á‹ΩÂı ¿ı …ı …ı ±„V÷ ˢ› »ı ÷ı ÷ı CÎÀ ’HΠˢ› ±fiı ±CÎÀ ’HΠˢ›. ’fl_÷ …ı

CÎÀ ˢ› »ı ÷ı ÷˘ Ïfi›‹Î ±„V÷V‰w’ … ˢ› »ı.

±Î flÌ÷ı CÎÀÌ›ÁkÎÎ CÎÀ‘‹˝ ˢ‰Î◊Ì CÎÀ◊Ì ±Ï¤Lfi »ı. ’ÀÌ›ÁkÎÎ ’À‘‹˝

ˢ‰Î◊Ì ’À◊Ì ±Ï¤Lfi »ı. ±fiı Á΋ÎL› ÁkÎÎ ±ı Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ‘‹˝ ˢ‰Î◊Ì Á‰˝hÎ

T›Î’¿ »ı. ±Î‹ Á‰˝hÎ Á‹…‰_. ––1724––

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ282

÷◊Î √Î◊Î fi_. 1694 ‹Î_ Â_ Ω÷‰V÷ μI’Lfi ◊Λ »ı ? ¿ı ±Ω÷‰V÷ μI’Lfi

◊Λ »ı ? ¿ı 줛ÎI‹¿ ‰V÷ μI’Lfi ◊Λ »ı ? ¥I›ÎÏÿ ≠¿Îfl˘ ’ÎÕÌfiı ÷‹ıı …ı ‰V÷fiÎ

±„V÷I‰fi_ ¬_Õfi ¿flÌfiı ÂÒL›÷Î ÁΑ‰Îfi˘ ≠›ÎÁ ¿›˘˝ »ı. I›Î_ ¤√‰ÎfilÌ μkÎfl ±Î’ı

»ı ¿ı -

Á∑¢§ â ¡Êÿ¢ Áà ◊߸, ¡ÊÿÊ¡Ê•Ù÷ÿ¢Á¬ ¡Œ¡Êÿ¢ –•„U ¡Êÿ¢ Á¬ Ÿ ¡Êÿ¢, Á∑¢§ Ÿ π¬È廧 ÁflÿÊ⁄UÙ˘ÿ¢ H1725H

(Á∑¢§ ÃîÊÊÃÁ◊Áà ◊ÁáʸÃÊ¡ÊÃÙ÷ÿ◊Á¬ ÿl¡ÊÃ◊˜ –•Õ ¡ÊÃ◊Á¬ Ÿ ¡Êâ, Á∑¢§ Ÿ π¬Èc¬ ÁfløÊ⁄UÙ˘ÿ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - Ω÷-±Ω÷ ±fiı 줛ÎI‹¿ ≠¿Îfl˘fiÎ ±Î‘Îfl¤Ò÷ ‰V÷ ¡Êà = μI’Lfi

◊›ı·Ì …√÷‹Î_ »ı. ±Î‰Ì Â_ ÷‹ÎflÌ ⁄Ï© »ı ? ±◊‰Î ÷ı ‰V÷ Â_ ±Ω÷ »ı ±Î‰Ì

÷‹ÎflÌ ⁄Ï© »ı ? ˉı Ωı ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı ÷ı ‰V÷ ¡Êà »ı. ÷˘ Ω÷-±Ω÷ ±fiı 줛◊Ì

»ı ¿ı fiËŸ ±Î‰˘ ω«Îfl ¿ı‹ ¿flΛ »ı ? ±fiı Ωı ÷ı ‰V÷ ±Ω÷ »ı ±fiı ω¿S’˘ ¿flΛ

»ı ÷˘ ÷˘ ÷ı ω«Îfl ±Î¿ÎÂ’W’‹Î_ ¿ı‹ ¿flÎ÷˘ fi◊Ì ? ––1725––

ω‰ı«fi - ’Ò‰ı˝ ±Î‰Ì √›ı·Ì 1694 ‹Ì √Î◊΋Î_ ÷‹ı (T›@÷’_ÏÕ÷ı) ’˘÷ÎfiÌ

‹Îfiı·Ì ÂÒL›÷Î ÏÁ© ¿fl‰Î ‹ÎÀı ‰V÷fiÎ ±„V÷I‰fi_ ¬_Õfi ¿fl‰Î ÁÎv ±Î‰Î ω¿S’˘

’ÎÕı·Î »ı. ÷‹ı ÷ı √Î◊΋Î_ ¿Ëı·_ »ı ¿ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı ‰V÷ μI’Lfi ◊Λ »ı. ÷ı Â_

¡Êà = μI’Lfi ◊›ı·Ì »ı ±fiı μI’Lfi ◊Λ »ı ? ¿ı •¡Êà = μI’Lfi ◊›ı·Ì fi◊Ì ±fiı

μI’Lfi ◊Λ »ı ? Ωı ¡ÊÃ Ë˘› ±fiı μI’Lfi ◊÷Ì Ë˘› ÷˘ ±fi‰V◊Î ±Î‰ı ±fiı Ωı

•¡ÊÃ Ë˘› ±fiı μI’Lfi ◊÷Ì Ë˘› ÷˘ ±¤Î‰ÎI‹¿ ±ı‰Ì ÷ı ‰V÷ μI’Lfi ◊Λ »ı ±Î‰˘

±◊˝ ◊Λ ±fiı ±Î‰˘ ±◊˝ ◊‰Î◊Ì ¬’W’ÎÏÿ ’HÎ μI’Lfi ◊‰Î_ Ωı¥±ı. ±Î flÌ÷ı Ω÷

±fiı ±Ω÷ ±ı‹ ⁄Lfiı ’Z΢‹Î_ ÿ˘Ê »ı ÷ı◊Ì Ω÷ÎΩ÷ ’ZÎ ’HÎ μ¤›ÿ˘Ê‰Î‚˘ »ı

¥I›ÎÏÿ ¿ËÌfiı ÂÒL›÷Î … »ı ±Î‹ ÏÁ© ¿flı·_. I›Î_ ¤√‰ÎfilÌ μkÎfl ±Î’ı »ı ¿ı -

Â_ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ¿˘¥ ““¡ÊÔ” ‰V÷ »ı ¿ı …ıfiı Ωı¥fiı ÷‹ı ÷ıfiÎ ¬_Õfi ‹ÎÀı

¡ÊÃÊ¡ÊÃÙ÷ÿ ‰√ıflı ω¿S’˘ ’ÎÕ˘ »˘ ? ¿ı ¿˘¥ ¡Êà ‰V÷ »ı … fiËŸ. •¡Êà … ⁄‘_

»ı ±fiı ±Î ¡ÊÃÊ¡ÊÃÙ÷ÿ ¥I›ÎÏÿ ω¿S’˘ ’ÎÕ˘ »˘ ? Ωı ¿˘¥ ¡Êà ‰V÷ CÎÀ-’ÀÎÏÿ

»ı ±Î‰Ì ÷‹ÎflÌ ‹Ï÷ ˢ› ±ıÀ·ı ¿ı ±Î μI’Lfi ◊›ı·Î CÎÀ’ÀÎÏÿ …ı ÿı¬Î› »ı ÷ı Ω÷

»ı ±ı‹ ‹ÎfiÌfiı ÷ıfiı ±Îl›Ì ÷‹ı ω¿S’˘ ’ÎÕÌfiı ¬_Õfi ¿fl÷Πˢ ÷˘ ±Î CÎÀ-’ÀÎÏÿ

¡Êà = μI’Lfi ◊›ı·Î »ı ±ıÀ·ı ÷ıfi_ ±„V÷I‰ »ı. ±Î‹ ÷˘ ’Ëı·Î_ … V‰Ì¿ÎflÌ ·Ì‘_.

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 283

ˉı ¡ÊÃ-•¡Êà ±fiı ©U÷ÿ ±Î‰Î ’Z΢ ’ÎÕÌfiı ¬_Õfi ¿fl‰Îfi˘ ¢ ±◊˝ »ı ? Ωı CÎÀ-

’ÀÎÏÿ ¡Êà »ı, μI’Lfi ◊›ı·Î »ı, ±„V÷I‰ ‘flΉı … »ı ÷˘ ÷ıfiÎ◊Ì … ÂÒL›÷Î μÕÌ

Ω› »ı. ˉı ÂÒL›÷Î ‹Îfi‰Îfi˘ ¢ ±◊˝ »ı ? ±Î ⁄‘Πω¿S’˘ Ïfifl◊˝¿ … »ı ¿ÎflHÎ

¿ı ‰V÷fiı ¡Êà ‹ÎfiÌ ±ıÀ·ı ““»ı”” ±ı‹ ÷˘ ‹ÎfiÌ … ·Ì‘_. ˉı ¬_Õfi ¿flÌfiı ÂÒL›÷Î

ÁΑ‰Îfi˘ ¢ ±◊˝ »ı ?

ˉı Ωı ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı ¡ÊÃ-•¡Êà ±fiı 줛 ‰√ıflı …ı ’Z΢ ±‹ı ’ÎÕı·Î »ı ÷ıfiÎ

±Îl›¤Ò÷ ’ÿÎ◊˝fiı ±‹ı ¡Êà fi◊Ì ‹Îfi÷Î, ’HÎ •¡Êà = fiËŸ μI’Lfi ◊›ı· ±◊ν÷˚

•‚Ø ‹Îfi̱ı »Ì±ı. ÷˘ ÷‹fiı (±ıÀ·ı ¿ı ±Î‰_ ’Ò»fiÎflÎ T›@÷ ’_ÏÕ÷fiı ±fiı ÷ıfiÎ

±fi›Î›Ì±˘fiı) ⁄ı ÿ˘Ê˘ ±Î‰Âı. ±ı¿ ÷˘ ±ı ÿ˘Ê ±Î‰Âı ¿ı Ωı ÷‹ı •¡Êà … ‹Îfi˘

»˘, ÷˘ ±‹ÎflÌ Á΋ı ≠ë˘ ’Ò»÷Ì ‰¬÷ı ±ı‹ ¿ı‹ ¿Ë˘ »˘ ¿ı …ı ±Î Ω÷ »ı ÷ı Â_

Ω÷ »ı ±fiı …L‹ı »ı ? ¿ı ±Ω÷ »ı ±fiı …L‹ı »ı ? ¿ı 줛 »ı ±fiı …L‹ı »ı ?

±Î‰Î ≠ë˘ ’Ò»÷Î_ ’Ëı÷Î_ ÷‹ı … ¿Ë˘ »˘ ¿ı ““…ı ±Î Ω÷ »ı ÷ı”” ˉı Ωı ÷‹ı Á‰ı˝

‰V÷±˘fiı Ω÷ ‹Îfi÷Î … ˢ ÷˘ ±Î‰Î ≠ë˘ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ¿flΛ ? Ω÷ ‹Îfi‰Î◊Ì …

±„V÷I‰ ÷˘ V‰Ì¿ÎflÌ … ·Ì‘_. ˉı Ωı ÷‹ı Á‰ı˝ ’ÿÎ◊˘˝fiı ±Ω÷ ‹Îfi÷Πˢ ÷˘ ““…ı

±Î Ω÷ »ı ÷ı”” ±Î‹ ⁄˘·‰Î‹Î_ ÷‹ÎflÎ ’˘÷ÎfiÎ ‰«fi˘fi˘ … ’flV’fl ωfl˘‘ ±ÎT›˘

±ıÀ·ı ““V‰‰«fiωfl˘‘”” fi΋fi˘ ÿ˘Ê ·Î√ı. ±Î ±ı¿ ÿ˘Ê ◊›˘.

Á∑§@ = ‰‚Ì Ωı ‰V÷ ÷‹ÎflÎ ‹÷ı •¡Êà = •‚Ø … »ı. ÷˘ ±Î Ω÷-±Ω÷

±fiı 줛 ‰√ıflı ω¿S’˘fi˘ ¿˘¥ ±Î‘Îfl … flËıÂı fiËŸ. ÷ı◊Ì ÏfiflΑÎfl ω¿S’˘ ◊‰Î◊Ì

±Î‰Î ω¿S’˘ Ïfifl◊˝¿ … ◊Âı. ˉı ¿ÿΫ ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı …ı ‰V÷ •¡Êà = •‚Ø ˢ›

÷˘ ’HÎ iÎÎfi ‹ı‚‰‰Î ÷ı‹Î_ ±Î‰˘ ω¿S’˘ ’ÎÕÌ Â¿Î› »ı. ÷˘ ±Î¿ÎÂ-’W’ÎÏÿ Á‰˝◊Î

±Á÷˚ ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ ±Î‰Î ω¿S’˘ ¿ı‹ ’ÎÕ÷Î fi◊Ì ? I›Î_ ’HÎ ±Î‰Î ω¿S’˘ ’ÎÕÌfiı iÎÎfi

‹ı‚‰‰_ Ωı¥±ı. ‹ÎÀı ±Î ⁄«Î‰ ’HÎ ¬˘À˘ »ı. ±Î ⁄ÌΩı ÿ˘Ê »ı. ±◊‰Î ÷‹ÎflÎ ‹÷ı

Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Πˢ‰Î◊Ì …ı‹ ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ •¡ÊÃ-•‚Ø »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı CÎÀ’ÀÎÏÿ

’HÎ •¡ÊÃ-•‚Ø … »ı. ⁄Lfiı …B›Î±ı ±Á÷˚’b_ ±ı¿Áfl¬_ Á‹Îfi … »ı. ÷˘

¡ÊÃÊ¡ÊÃÊÁŒ fiΠω¿S’˘ ¿Î_ ÷˘ ⁄Lfiı V◊Îfiı ◊‰Î Ωı¥±ı ±◊‰Î ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ‹Î_ …

±Î‰Î ω¿S’˘ ◊Λ ±fiı CÎÀ’ÀÎÏÿ‹Î_ fi ◊Λ. ±Î‹ ω’›˝› ’HÎ (√Î◊Î 1708 ‹Î_

¿èÎÎ ≠‹ÎHÎı) ◊‰˘ Ωı¥±ı. ’fl_÷ CÎÀ-’ÀÎÏÿ‹Î_ … ±Î‰Î ω¿S’˘ μÃı »ı. ±Î¿ÎÂ-

’W’ÎÏÿ‹Î_ ±Î‰Î ω¿S’˘ μÃ÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì ⁄Lfiıfi_ ±Á÷˚’b_ Á‹Îfi fi◊Ì. ±Î¿ÎÂ-

’W’ÎÏÿ Á‰˝◊Î ±Á÷˚ »ı ±fiı CÎÀ-’ÀÎÏÿ ƒT›ÎÏ◊˝¿ fi›◊Ì (ƒT›’HÎı) Á÷˚ »ı.

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ284

’›Î˝›ÎÏ◊˝¿fi›◊Ì (’›Î˝›V‰w’ı) ‰÷˝‹Îfi¿Î·fiÎ ’›Î˝›fiı ±Îl›Ì Á÷˚ »ı, ¤Ò÷-¤Îω¿Î·fiÎ

’›Î˝›fiı ±Îl›Ì •‚Ø »ı, (Ï÷fl˘¤Ò÷) »ı.

±Î Á_ÁÎfl‹Î_ Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘ Á‰˝◊Î Á÷˚ ¿ı Á‰˝◊Î ±Á÷˚ fi◊Ì. ƒT›’HÎı Á‰ı˝

’HÎ Á÷˚ »ı. ’›Î˝›’HÎı ‰÷˝‹Îfi’›Î˝›fiı ±Îl›Ì ±Îω¤Î˝‰ »ı = Á÷˚ »ı ±fiı ±÷Ì÷-

±fiÎ√÷¿Î·fiÎ ’›Î˝›˘ ‰÷˝‹Îfi¿Î·ı Ï÷fl˘¤Ò÷ »ı = ¿◊_Ï«ÿ˚ ±Á÷˚ »ı.

ˉı ¿ÿΫ ÷‹ı ±ı‰˘ ⁄«Î‰ ¿fl˘ ¿ı ±‹ı ÷˘ ’flfiı (’fl‰ÎÿÌfiı) Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı

¡ÊÃ-•¡ÊÃ-©U÷ÿ ¥I›ÎÏÿ ’Z΢ ’ÎÕuÎ »ı. ’fl_÷ ±‹Îflı ’˘÷Îfiı ÷˘ (V‰’Z΋Î_ ÷˘) ¿_¥

‹ÎL› »ı … fiËŸ, ÂÒL›÷Î … ‹ÎL› »ı. ÷˘ ±Î ⁄«Î‰ ’HÎ μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ±Î

Á_ÁÎfl Á‰˝◊Î ÂÒL› … »ı ±Î‰_ ‹ÎfifiÎflÎfiı ““Sfl ±fiı ¬⁄U”” …ı‰Î ’Z΢ … Á_¤‰÷Î fi◊Ì.

Ωı ““Sfl ±fiı ¬⁄U”” V‰Ì¿Îfl˘ ÷˘ ÷‹ÎflÌ ‹Îfiı·Ì ÂÒL›÷Î flËı÷Ì … fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±Î‰Î

≠¿ÎflfiÎ ¬˘ÀÎ ⁄«Î‰˘ ¿fl‰Î T›Î…⁄Ì fi◊Ì.

÷·‹Î_ ÷ı·, ‹ÎÀÌ‹Î_ CÎÀ, ÷L÷‹Î_ ’À, ·˘À‹Î_ ‹˘ÿ¿ ¥I›ÎÏÿ Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝

’˘÷’˘÷ÎfiÎ μ’ÎÿÎfi¿ÎflH΋Î_ ƒT›ÎÏ◊˝¿fi›◊Ì ¡Êà = ‚Ø »ı ±fiı μI’Lfi ◊Λ »ı ÷◊Î

’›Î˝›ÎÏ◊˝¿fi›◊Ì ’›Î˝›’HÎı •¡ÊÃ-•‚Ø ±≠√À »ı ±fiı μI’Lfi ◊Λ »ı. ±Î‹

±’ıZÎΤıÿı ¿◊_Ï«ÿ˚ Ω÷ ±fiı ¿◊_Ï«ÿ˚ ±Ω÷¤Î‰ı flËı·Î ’ÿÎ◊˘˝ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ μI’Lfi

◊Λ »ı. ±Î‰Ì ÁQ›√˚ ⁄Ï© flά‰Ì Ωı¥±ı. ±fiı ’Ò‰Î˝’fl ±Ï‰v© Á_ÿfl ω«Îfl˘ ¿fl‰Î

Ωı¥±ı. ––1725––

‰‚Ì ÂÒL›÷Î ‹Îfi‰Î‹Î_ ÷‹fiı ⁄ÌΩ ’HÎ ÿ˘Ê˘ ±Î‰ı »ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

¡ß ‚√fl„UÊ Ÿ ¡Êÿ¢, Á∑¢§ ¡ê◊ÊáÊ¢Ã⁄¢U ÃŒÈfl‹ê÷Ù –¬È√fl¢ flÊ˘áÊÈfl‹¢÷Ù, ¬ÈáÊÙ Áfl ∑§Ê‹¢Ã⁄U„UÿS‚ ? H1726H

(ÿÁŒ ‚fl¸ÕÊ Ÿ ¡Êâ, Á∑¢§ ¡ã◊ÊŸãÃ⁄¢U ÌȬ‹ê÷— –¬ÍflZ flÊ˘ŸÈ¬‹ê÷—, ¬ÈŸ⁄UÁ¬ ∑§Ê‹ÊãÃ⁄U„UÃSÿ?H)

√Î◊Î◊˝ - Ωı ‰V÷ Á‰˝◊Î •¡Êà … ˢ› ÷˘ …L‹ ’ÎQ›Î ’»Ì … ¿ı‹ ÿı¬Î›

»ı ? ±◊‰Î ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ¿ı‹ ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì ? ÷◊Î …LQ›Î ’»Ì ¿Î·ÎL÷flı fiΠ◊›Î ⁄Îÿ

ŒflÌ◊Ì ¿ı‹ ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì ? ––1726––

ω‰ı«fi - ¤√‰Îfi T›@÷’_ÏÕ÷fiı Á‹Ω‰÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı ÷‹ÎflÌ ºÏp±ı ±Î

Á_ÁÎfl‹Î_ Ωı Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı. ÷˘ ‹ÎÀÌfi˘ …ı CÎÀ ⁄fiı »ı ÷ı‹Î_ Q≤„I’_Õ‰Î‚Ì …ı

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 285

CÎÀ ⁄L›Î ’Ëı·Î_fiÌ ±‰V◊Î »ı ÷ı ’Ò‰Î˝‰V◊Î ¿Ëı‰Î› »ı. CÎÀ ⁄fiıı I›Îfl◊Ì CÎÀ flËı I›Î_

Á‘ÌfiÌ …ı ±‰V◊Î ÷ı CÎÀfiÌ ‰÷˝‹ÎfiΉV◊Î ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı ·Î¿ÕÌ ¿ı ’I◊flfiÎ CÎÎ

±ÎÏÿ◊Ì CÎÀ dÀÌ Ω› ±fiı ÃÌ¿flÎ_ ◊¥ Ω› ÷ı CÎÀfiÌ ’çÎÿ˚±‰V◊Î ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î‹

hÎHÎ ±‰V◊α˘ ·˘¿‹Î_ CÎÀfiÌ ÷◊Î CÎÀfiÌ …ı‹ Á‰ı˝fiÌ ≠ÏÁ© »ı.

ˉı ÷‹ı Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … ‹Îfi˘ »˘, ¿_¥ »ı … fiËŸ, ±Î‹ ‹Îfi˘ »˘ ÷˘

Q≤„I’_Õ‰Î‚Ì ’Ò‰Î˝‰V◊΋Î_ …ı CÎÀ ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì ÷ı CÎÀ ¿<·Î·ÎÏÿ Á΋√˛Ì◊Ì ⁄L›Î ’»Ì

÷ıfiÌ μI’ÏkÎ ⁄Îÿ ±ı¿ÿ‹ ¿ı‹ ÿı¬Î‰Î ·Î√ı »ı ? Ωı ‰V÷ ±Á÷˚ ˢ› ÷˘ ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿfiÌ

…ı‹ @›Îflı› ’HÎ fi ÿı¬Î›, ±◊‰Î Á΋√˛Ì◊Ì ⁄L›Î ’»Ì Ωı ÿı¬Î› »ı (»÷Î_ ÷ıfiı

÷‹ı ±Á÷˚ ‹Îfi÷Πˢ) ÷˘ ÷ı ⁄L›Î ’Ëı·Î_ Q≤„I’_Չ΂Π¿Î·‹Î_ ’HÎ ¿ı‹ ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì ?

±Á÷˚’b_ ÷˘ ⁄Lfiı ¿Î·ı Áfl¬_ … »ı.

‰‚Ì ·Î¿ÕÌ, ’I◊fl ¿ı ’√fiÌ ÃıÁ ‰Î√‰Î◊Ì F›Îflı ÷ı CÎÀ dÀÌ Ω› »ı I›Îflı

’çÎÿ˚ ±‰V◊΋Î_ ’HÎ ÷ıfi˘ ±fi’·_¤ ¿ı‹ »ı ? ÷‹ÎflÎ ‹÷ı Á΋√˛Ì◊Ì …LQ›Î ’Ëı·Î_,

…LQ›Î ’»Ì ±fiı fiΠ’ÎQ›Î ’»Ì hÎHÎı ¿Î·ı Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı. ±Á÷˚ … »ı ÷˘

’»Ì hÎHÎı ¿Î·‰Î‚Ì hÎHÎı ±‰V◊΋Î_ ÷ı CÎÀfi˘ μ’·_¤ ◊‰˘ Ωı¥±ı, ±◊‰Î ¿Î_ ÷˘ hÎHÎı

¿Î·‰Î‚Ì hÎHÎı ±‰V◊΋Î_ ÷ı CÎÀfi˘ ±fi’·_¤ … ◊‰˘ Ωı¥±ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷‹ÎflÎ ‹÷ı

hÎHÎı ¿Î·ı ÂÒL›÷Î … »ı. ÷ı◊Ì ÂÒL›÷Î … ˢ‰Î◊Ì ÁÿÎ ±fi’·_¤ … ˢ‰˘ Ωı¥±ı ±fiı

ÂÒL›‰V÷fi˘ ’HÎ Ωı μ’·_¤ ◊÷˘ ˢ› ÷˘ ’Ò‰˝-±’fl¿Î·‹Î_ ’HÎ ÷ı ÂÒL›÷Î Á‹Îfi …

ˢ‰Î◊Ì I›Î_ ’HÎ ±ıÀ·ı ¿ı ’Ò‰Î˝’fl¿Î·‹Î_ ’HÎ ÷ı ‰V÷fi˘ μ’·_¤ ◊‰˘ Ωı¥±ı.

±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ …ı …ı ’ÿÎ◊˘˝ Á‰˝◊Î ±Á÷˚ »ı, ÂÒL› »ı ÷ıfi˘ Á‰˝¿Î·‹Î_ …ı‹

±fi’·_¤ »ı ÷ı‹ CÎÀ-’ÀÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ ’HÎ Ωı ÂÒL› … ˢ› ÷˘ ÷ıfi˘ ’HÎ Á‰˝¿Î·‹Î_

±fi’·_¤ … ˢ‰˘ Ωı¥±ı. ’fl_÷ @›Îflı¿ ±fi’·_¤, @›Îflı¿ μ’·_¤ ±fiı ’λ˘ ‰‚Ì

@›Îflı¿ ±fi’·_¤ …ı ◊Λ »ı ÷ı Ω÷‰V÷‹Î_ … = Á÷˚ ‰V÷‹Î_ … CÎÀı. ‹ÎÀı ’HÎ ÂÒL›÷Î

fi◊Ì …. ––1726––

¡„U ‚√fl„UÊ Ÿ ¡Êÿ¢, ¡Êÿ¢ ‚ÈááÊflÿáÊ¢ ÄUÊ ÷ÊflÊ –•„U ¡Êÿ¢Á¬ Ÿ ¡Êÿ¢, ¬ÿÊÁ‚ÿÊ ‚ÈãŸÿÊ ∑§áÊ ? H1727H

(ÿÕÊ ‚fl¸ÕÊ Ÿ ¡Êâ ¡Êâ ‡ÊÍãÿfløŸ¢ ÃÕÊ ÷ÊflÊ— –•Õ ¡ÊÃ◊Á¬ Ÿ ¡Êâ ¬˝∑§ÊÁ‡ÊÃÊ ‡ÊÍãÿÃÊ ∑§Ÿ ? H)

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ286

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ ÂÒL›÷Î …HÎΉfiÎv_ ωiÎÎfi ±fiı ‰«fi ±Ω÷ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ

¿ı‹ı ¿flÌfiı Ω÷ ⁄L›_ »ı ÷ı‹ CÎÀ-’ÀÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ ’HÎ Ω÷ ◊›ı·Î ΩHΉÎ. ˉı ÂÒL›÷ÎfiÎ

ωʛ‰Î‚_ ωiÎÎfi ±fiı ‰«fi Ω÷ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ Ωı ±Ω÷ ‹Îfi¢ ÷˘ ±Î ÂÒL›÷Î

¿˘fiÎ ‰Õı ≠¿ÎÏÂ÷ ¿flÎ¥ ? ¿˘¥’HÎ ‰Õı ≠¿ÎÏÂ÷ ◊›ı·Ì ÏÁ© ◊Âı fiËŸ. ––1727––

ω‰ı«fi - ““‡ÊÍãÿ¢ ‚flZ ¡ªÃ˜”” ±Î¬_ › ±Î …√÷ ÂÒL› »ı. CÎÀ-’À, ∞‰-±∞‰

±ÎÏÿ ¿˘¥’HÎ ’ÿÎ◊˘˝ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ fi◊Ì. ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! …ı ÷‹ÎflÎ

‹√…‹Î_ ωiÎÎfi ‰÷ı˝ »ı ±fiı ÷ı Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı …ı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ ‰«fi˘ ÷‹ı ⁄˘·˘

»˘, ÷ı ωiÎÎfi ±fiı ‰«fi˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ »ı ±fiı ⁄˘·˘ »˘ ? ¿ı fi◊Ì ±fiı ⁄˘·˘ »˘ ?

Ωı ÷ı‰_ ωiÎÎfi ±fiı ‰«fi ÷‹Îfl΋Î_ ‰÷ı˝ »ı ÷˘ ÷ı Ω÷ »ı ±fiı ‰÷ı˝ »ı ? ¿ı ±Ω÷

»ı ±fiı ‰÷ı˝ »ı ? ¿ı 줛w’ »ı ±fiı ‰÷ı˝ »ı ? ±Î hÎHÎı ’Z΢ ¶ÎflÎ ÷‹ı …ı‹ CÎÀ-

’ÀÎÏÿfiÎ ±„V÷I‰fiı μÕΉ˘ »˘, ÷ı‹ ±Î … hÎHÎ ’Z΢ ¶ÎflÎ ÂÒL›÷ÎÁÒ«¿ ÷‹Îv_ ωiÎÎfi

±fiı ÷‹ÎflÎ_ ‰«fi ’HÎ ¿ı‹ CÎÀÂı ? ±◊ν÷˚ fiËŸ … CÎÀı. ±ıÀ·ı •¡Êà = •‚Ø …

⁄fiÂı. …ı flÌ÷ı hÎHÎı ’Z΢◊Ì ÷‹fiı CÎÀ-’ÀÎÏÿfi_ ±„V÷I‰ …HÎÎ÷_ fi◊Ì ±ıÀ·ı ¿ı ±Î hÎHÎ

’Z΢ ¶ÎflÎ CÎÀ’ÀÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fi_ ÷‹ı ¬_Õfi ¿fl˘ »˘ ÷ı … flÌ÷ı ±Î … hÎHÎı ’Z΢◊Ì

ÂÒL›÷ÎfiÌ ÏÁÏ© ¿flfiÎv_ ÷‹Îv_ ωiÎÎfi ±fiı ‰«fi ’HÎ CÎÀÂı fiËŸ. ÷ıfi_ ’HÎ ±Î …

flÌ÷ı ¬_Õfi ◊¥ ¿ı »ı. ÷ı◊Ì ÂÒL›÷Î ÏÁ© ◊÷Ì fi◊Ì.

ˉı Ωı ÂÒL›÷ÎÁÒ«¿ ±Î ωiÎÎfi ±fiı ‰«fi Ÿ ¡ÊÃ◊˜ ±◊ν÷˚ •¡ÊÃ◊Á¬ …√÷‹Î_

¿ı‹ı ¿flÌ CÎÀ÷_ fi◊Ì »÷Î_ ’HÎ ‹fi‹ÎfiÌ ‹ÎL›÷Î ≠‹ÎHÎı Ωı ““»ı”” ±ı‹ ‹fiΛ »ı. ÷˘

’»Ì ÷ı … ≠‹ÎHÎı ωiÎÎfi ±fiı ‰«fifiÌ …ı‹ CÎÀ-’À ‰√ıflı ’ÿÎ◊˘˝ ’HΠωz‹Îfi ˢ›

±ı‹ ¿ı‹ fi ⁄fiı ? ±fiı Ωı ±ı‹ ˢ› ÷˘ ’»Ì ÂÒL›÷Î @›Î_ flËÌ ? ±◊ν÷˚ ÷‹ı ÂÒL›÷Î

… ‹Îfi˘ »˘ »÷Î_ ÷‹Îv_ ωiÎÎfi ±fiı ‰«fi »ı ±Î‹ ÷‹ı ‹Îfi˘ »˘ ÷ı ωiÎÎfi ±fiı

‰«fifiÌ …ı‹ CÎÀ-’ÀÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ ’HΠˢ¥ ¿ı »ı. ‹ÎÀı ÂÒL›÷Î fi◊Ì.

ˉı ÂÒL›÷Îfiı … ‹Îfi‰ÎfiÎ ±Î√˛Ë◊Ì Ωı ÂÒL›÷ÎÁÒ«¿ ±ı‰Î_ ±Î ωiÎÎfi ±fiı

‰«fi ¡Êà = ωz‹Îfi »ı, ±Î‹ ‹Îfi¢. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷‹ı ⁄˘·˘ »˘ ÷˘ … ÷ıfiÎ◊Ì ÷‹ÎflÌ

ÂÒL›÷Î ÏÁ© ¿flÌ Â¿˘ »˘. »÷Î_ ’HÎ ÂÒL›÷Î ‹Îfi‰Îfi˘ ±Î√˛Ë ˢ‰Î◊Ì ±Î ωiÎÎfi

±fiı ‰«fi ’HÎ •¡Êà fi◊Ì …. ÷ıfi˘ ’HÎ ±¤Î‰ … »ı. ±Î‹ Ωı ¿Ëı¢ ÷˘ ÂÒL›÷ÎfiÎ

ÁÒ«¿ ±ı‰Î ωiÎÎfi ±fiı ‰«fi ωfiÎ ±Î ÂÒL›÷Î ¿˘fiÎ ‰Õı ÏÁ© ¿fl¢ ? »ı‰Àı ÷‹ÎflÌ

‹Îfiı·Ì ÂÒL›÷Îfiı ÏÁ© ¿fl‰Î ‹ÎÀı ≠‹ÎHÎ’Ò‰˝¿fi_ ωiÎÎfi ±fiı ‰«fi˘E«Îfl ÷˘ V‰Ì¿Îfl‰Î

… ’ÕÂıfiı ? ±fiı ““÷ı »ı”” ±ı‹ V‰Ì¿Îfl˘ ÷˘ ÂÒL›÷Î @›Î_ flËÌ ? ‹ÎÀı ωiÎÎfi ±fiı

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 287

‰«fi »ı ±ı‹ ‹Îfi˘ ÷˘ ’HÎ ÂÒL›÷Î ÏÁ© ◊÷Ì fi◊Ì ±fiı ωiÎÎfi ÷◊Î ‰«fi fi◊Ì ±ı‹

‹Îfi˘ ÷˘ ’HÎ ÂÒL›÷Î ÏÁ© ◊÷Ì fi◊Ì. ––1727––

√Î◊Î fi_. 1694 ‹Î_ ÷‹ı …ı ’Z΢ ’ÎÕı·Î ¿ı Â_ ¡Êà ‰V÷ μI’Lfi ◊Λ »ı ?

¿ı •¡Êà ‰V÷ μI’Lfi ◊Λ »ı ? ¿ı ©U÷ÿÊà◊∑§ ‰V÷ μI’Lfi ◊Λ »ı ? ¥I›ÎÏÿ …ı

¿_¥ ÷‹ÎflÎ ‰Õı ¿Ëı‰Î›_ »ı ÷ı ⁄‘_ … ±fiÏ«÷ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ω‰ZÎÎfiÎ ‰Â◊Ì ±ıÀ·ı

¿ı ±fiı¿ÎL÷‰ÎÿfiÎ ±Î‘Îflı …\ÿÌ …\ÿÌ ±’ıZÎαı ¡ÊÃ-•¡Êà ±fiı ©U÷ÿ ±ı‹ hÎHÎı ’ZÎı

‰V÷ μI’Lfi ◊Λ »ı. ƒT›ÎÏ◊˝¿fi›◊Ì μ’ÎÿÎfi¿ÎflH΋Î_ ¿Î›˝ „@÷V‰w’ı ¡Êà = flËı·_

»ı ÷˘ … μI’Lfi ◊Λ »ı. ’›Î˝›ÎÏ◊˝¿fi›◊Ì μ’ÎÿÎfi¿ÎflH΋Î_ ¿Î›˝ ≠√À¤Î‰ı •¡ÊÃ= fi◊Ì flËı·_ ÷˘ … μI’Lfi ◊Λ »ı ±fiı ⁄Lfiı fi›˘◊Ì ¡ÊÃÊ¡Êà ±ı‹ 줛ÎI‹¿ ¿Î›˝

μI’Lfi ◊Λ »ı. ’fl_÷ Á‰˝◊Î ±ı¿ÎL÷ ±ı¿ fi›‹ÎhÎ◊Ì ¿˘¥ ‰V÷ μI’Lfi ◊÷Ì fi◊Ì.

±Î ‰Î÷ …HÎΉı »ı.

¡Êÿß ¡Êÿ◊¡Êÿ¢, ¡ÊÿÊ¡Êÿ◊„U ¡Êÿ◊ÊáÊ¢ ø –∑§îÊÁ◊„U ÁflflÄπÊ∞ Ÿ ¡Êÿ∞ ‚√fl„UÊ Á∑¢§Áø H1728H

M§ÁflÁûÊ ¡Êß ¡Ê•Ù ∑È¢§÷Ù ‚¢ΔUÊáÊ•Ù ¬ÈáÊ⁄U¡Ê•Ù –¡ÊÿÊ¡Ê•Ù ŒÙÁ„U Áfl, ÃS‚◊ÿ¢ ¡Êÿ◊ÊáÊÙÁûÊ H1729H

¬È√fl∑§•Ù ©U ÉÊ«UÃÿÊ, ¬⁄U¬îÊÊ∞Á„¢U ÃŒÈ÷∞Á„¢U ø –¡Êÿ¢ÃÙ ÿ ¬«UÃÿÊ, Ÿ ¡Êÿ∞ ‚√fl„UÊ ∑È¢§÷Ù H1730H

flÙ◊Êß ÁŸìÊ¡Êÿ¢, Ÿ ¡Êÿ∞ ÃáÊ ‚√fl„UÊ ‚Ùê◊ ! –ßÿ Œ√flÃÿÊ ‚√fl¢, ÷ÿÁáÊîÊ¢ ¬îÊflªß¸∞ H1731H

(¡Êÿà ¡ÊÃ◊¡Êâ, ¡ÊÃÊ¡ÊÃ◊Õ ¡Êÿ◊ÊŸ¢ ø –∑§Êÿ¸Á◊„U ÁflflˇÊÿÊ, Ÿ ¡Êÿà ‚fl¸ÕÊ Á∑§Á@Ø HM§¬ËÁà ¡Êÿà ¡Ê×, ∑ȧê÷— ‚¢SÕʟ× ¬ÈŸ⁄U¡Ê× –¡ÊÃÊ¡ÊÃÙ mÊèÿÊ◊Á¬ ÃS‚◊ÿ ¡Êÿ◊ÊŸ ßÁà H¬Ífl¸∑ΧÃSÃÈ ÉÊ≈UÃÿÊ ¬⁄U¬ÿʸÿÒSÃŒÈ÷ÿÒp –¡Êÿ◊ÊŸp ¬≈UÃÿÊ, Ÿ ¡Êÿà ‚fl¸ÕÊ ∑ȧê÷— H√ÿÙ◊ÊÁŒ ÁŸàÿ¡Êâ, Ÿ ¡Êÿà ß ‚fl¸ÕÊ ‚ıêÿ ! –ßÁà º˝√ÿÃÿÊ ‚flZ, ÷¡ŸËÿ¢ ¬ÿ¸flªàÿÊ H)

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ288

√Î◊Î◊˝ - ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ω‰ZÎÎfiÎ ‰Â◊Ì ¡Êà ‰V÷ ’HÎ μI’Lfi ◊Λ »ı. •¡ÊÉV÷ ’HÎ μI’Lfi ◊Λ »ı. ¡ÊÃÊ¡Êà ‰V÷ ’HÎ μI’Lfi ◊Λ »ı ±fiı ¡Êÿ◊ÊŸ ‰V÷ ’HÎ

μI’Lfi ◊Λ »ı. ’fl_÷ Á‰˝◊Î ¿˘¥ ±ı¿ ¤Î_√ı ‰V÷ μI’Lfi ◊÷Ì fi◊Ì. ––1728––

CÎÀ w’Ì’HÎı ¡Êà μI’Lfi ◊Λ »ı. Á_V◊Îfi◊Ì •¡Êà μI’Lfi ◊Λ »ı. ⁄LfiıfiÌ

ÁÎ◊ı ω‰ZÎÎ ¿fl‰Î◊Ì ¡ÊÃÊ¡Êà μI’Lfi ◊Λ »ı ±fiı ÷ı ω‰ÏZÎ÷ Á‹›‹Î_ ¡Êÿ◊ÊŸ ’HÎ

μI’Lfi ◊Λ »ı. ––1729––

’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ¿flΛı·˘ CÎÀ ˉı CÎÀ’HÎı, ’fl’›Î˝›’HÎı ±fiı 줛ÎI‹¿’HÎı ¿flÎ÷˘

fi◊Ì. ÷◊Î CÎÀ’HÎı μI’Lfi ◊÷˘ ’HÎ ¿<_¤, ’À’HÎı μI’Lfi ◊÷˘ fi◊Ì. ––1730––

±Î¿ÎÂÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ ’HÎ ÏfiI›Ω÷ ˢ‰Î◊Ì Á‰˝◊Î μI’Lfi ◊÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì Ëı

Á˙Q› ! ±Î ≠‹ÎHÎı Á_ÁÎfl‰÷a Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝ ƒT› ±’ıZÎαı μI’Lfi ◊÷Î fi◊Ì. ’HÎ

’›Î˝› ±’ıZÎαı ¤…fiÎ ΩHΉÌ. ––1731––

ω‰ı«fi - ±Î «Îflı √Î◊Îfi˘ ¤Î‰Î◊˝ ÷˘ ±‰÷flÏHο΋Î_ … ¿Ëı‰Î¥ √›˘ »ı.

»÷Î_ ⁄η∞‰˘fiÌ ⁄Ï©fiΠω¿ÎÁ ‹ÎÀı ¿_¥¿ ωV÷Îfl◊Ì Á‹Ω‰Î› »ı. Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ !

±Î Á_ÁÎfl‹Î_ CÎÀ-’À-‹Ã ±ÎÏÿ …ı ¿˘¥ ’ÿÎ◊˘˝ (¿Î›˘˝) μI’Lfi ◊Λ »ı ÷ı Á‰ı˝ ±‹¿

ω‰ZÎαı ¡Êà »ı ±fiı μI’Lfi ◊Λ »ı. ±‹¿ ω‰ZÎαı •¡Êà »ı ±fiı μI’Lfi ◊Λ

»ı. ±‹¿ ω‰ZÎαı ¡ÊÃÊ¡Êà »ı ±fiı μI’Lfi ◊Λ »ı ±fiı ±‹¿ ω‰ZÎαı ¡Êÿ◊ÊŸ»ı ±fiı μI’Lfi ◊Λ »ı. ±Î‹ ϤLfi ϤLfi ω‰ZÎÎ◊Ì «Îflı ¤Î_√ı ‰V÷ μI’Lfi ◊Λ

»ı. ’fl_÷ ‹ÎhÎ ¿˘¥’HÎ ±ı¿ … ¤Î_√ı ‰V÷ Á‰˝◊Î μI’Lfi ◊÷Ì Ë˘› ±ı‰_ ⁄fi÷_ fi◊Ì.

ϤLfi-ϤLfi fi›˘fiÌ Ï‰‰ZÎαı ϤLfi-ϤLfi flÌ÷ı ¿Î›˝ μI’Lfi ◊Λ »ı. ÷ıfiÌ V’p÷Î

±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

(1) ¡Êà = ’ÿ˚√·ƒT›w’ı ±ıÀ·ı ¿ı w’Ì’HÎı μ’ÎÿÎfi¿ÎflH΋Î_ ¿Î›˝ ÁkÎÎ√÷

flÌ÷ı „@÷V‰w’ı ¡Êà = flËı·_ »ı ±fiı μI’Lfi ◊Λ »ı. …ı ¿Î›˝ μ’ÎÿÎfi¿ÎflH΋Î_ flËı·_

fi◊Ì Ë˘÷_ ÷ı μI’Lfi ◊÷_ ’HÎ fi◊Ì. …ı‹¿ı ““‹ÎÀÌ‹Î_ CÎÀ ¡Êà = flËı·˘ »ı ÷˘ … ◊Λ

»ı. ‹ÎÀÌ’HÎı = ’ÿ˚√·ƒT›’HÎı ’Ò‰˝¿Î·ı ’HÎ »ı …. ÷ı◊Ì … CÎÀ ⁄fiΉ‰Îfi˘ ±◊a ‹ÎÀÌ

… ·Î‰ı »ı. ’J◊fl ¿ı flı÷Ì ·Î‰÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı Á‹…ı »ı ¿ı ‹ÎÀÌ‹Î_ … CÎÀ flËı·˘

»ı ’HÎ ’I◊fl ¿ı flı÷Ì‹Î_ CÎÀ flËı·˘ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı ’Ò‰˝¿Î·Ìfi μ’ÎÿÎfi¿ÎflH΋Î_ (‹ÎÀÌ‹Î_)

w’Ì’HÎı = ±ıÀ·ı ¿ı ƒT›V‰w’ı CÎÀÎI‹¿ ¿Î›˝ flËı·_ »ı ±fiı ±Î flÌ÷ı ÁkÎÎ√÷’HÎı Ωı

¿Î›˝ flËı·_ »ı ÷˘ … ◊Λ »ı. …ı ÁkÎÎ√÷ flÌ÷ı ˢ÷_ fi◊Ì ÷ı ◊÷_ ’HÎ fi◊Ì. ±Î …

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 289

≠‹ÎHÎı ÷·‹Î_ ÷ı·, ÷L÷±˘‹Î_ ’À, ÿÒ‘‹Î_ ÿËŸ, ÿËŸ‹Î_ ‹Î¬HÎ ±fiı ‹Î¬H΋Î_ CÎÌ ‰√ıflı

¿Î›˘˝ ’˘÷’˘÷ÎfiÎ μ’ÎÿÎfi¿ÎflH΋Î_ ƒT›fiÌ Â„@÷V‰w’ı ÁkÎÎ√÷ flÌ÷ı ¡Êà = ωz‹Îfi

»ı ÷˘ … μI’Lfi ◊Λ »ı.

(2) •¡Êà = ¿˘¥’HÎ ¿Î›˝ ’˘÷ÎfiÎ μ’ÎÿÎfi¿ÎflH΋Î_ ƒT›fiÌ Â„@÷V‰w’ı flËı·_

ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ≠√À ’›Î˝›w’ı •¡Êà = ωz‹Îfi fi◊Ì. ÷˘ … μI’Lfi ◊Λ »ı. Ωı

≠√À ’›Î˝›’HÎı ’HÎ μI’Lfi ˢ÷ ÷˘ ÷ıfiı μI’Lfi ¿fl‰Îfi˘ ≠›Ifi … fi ¿fl‰˘ ’Õ÷.

…ı‹¿ı ‹ÎÀÌ‹Î_ CÎÀ ÁkÎÎ√÷ flÌ÷ı ωz‹Îfi ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ““‚¢ΔUÊáÊ•Ù ¬ÈáÊ⁄U¡Ê•Ù””= CÎÀfiÎ ≠√À ±Î¿Îfl’HÎı ÷ı ‹ÎÀÌ‹Î_ CÎÀ ⁄fiı·˘ fi◊Ì ÷ı◊Ì … ÿ_Õ-«øÎÏÿ Á΋√˛Ì ¶ÎflÎ

¿<·Î· ‰Õı ÷ı ‹ÎÀÌ‹Î_◊Ì CÎÀ fiÌ’Ω‰Î› »ı. ÁkÎÎ√÷’HÎı ‹ÎÀÌ‹Î_ ±‰U› »ı. ’fl_÷

Á_V◊Îfi’HÎı ±ıÀ·ı ¿ı ≠√À CÎÀοÎflÎI‹¿ ’›Î˝›’HÎı ÷ı ‹ÎÀÌ‹Î_ ÷ı ¿Î·ı CÎÀ fi◊Ì. ÷ı◊Ì

’›Î˝› ±’ıZÎαı •¡Êà = …ı Ë…\ ⁄L›˘ fi◊Ì ÷ı μI’Lfi ¿flΛ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Q≤„I’_Չ΂Ì

±‰V◊΋Î_ ÷ı CÎÀ CÎÀοÎfl’HÎı fi◊Ì. ±Î … flÌ÷ı ÷·‹Î_ ÷ı· ≠√À ’›Î˝›’HÎı ⁄L›_ fi◊Ì

‹ÎÀı … CÎÎHÎÌ ¶ÎflÎ ⁄fiΉΛ »ı. ÷L÷±˘‹Î_ ’À ≠√À ’›Î˝›’HÎı ⁄L›˘ fi◊Ì ‹ÎÀı …

÷flÌ-‰ı‹ÎÏÿ◊Ì ⁄fiΉΛ »ı. ÿÒ‘‹Î_ ÿËŸ ≠√À ’›Î˝›V‰w’ı ⁄L›_ fi◊Ì ‹ÎÀı … ¬ÀÎÂ

¶ÎflÎ ⁄fiΉΛ »ı. ±Î‹ Á‰˝hÎ ’›Î˝› ±’ıZÎαı •¡Êà ‰V÷ … μI’Lfi ◊Λ »ı.

(3) ¡ÊÃÊ¡Êà = ±Î ⁄Lfiı fi›˘fiı ÁÎ◊ı ΩıÕ‰Î◊Ì ¡ÊÃÊ¡Êà ‰V÷ μI’Lfi ◊Λ

»ı. ‹ÎÀ̃T›‹Î_ ƒT›’HÎı ÁkÎÎ√÷ V‰w’ı flËı·˘ ±fiı CÎÀοÎflÎI‹¿’HÎı fiËÌ flËı·˘ ±ı‰˘

… CÎÀ ⁄fiΉΛ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı μI’Lfi ◊÷Î ±ı‰Î ÷ı CÎÀ‹Î_ ƒT›w’ı ¡Êà ’b_ ±fiı

’›Î˝›w’’HÎı •¡Êà ’b_ ±ı‹ ⁄Lfiı ¤Î‰˘ flËı·Î »ı. ÷ı … ≠‹ÎHÎı ÷·‹Î_ ÷ı·, ÷L÷‹Î_

’À, ÿÒ‘‹Î_ ÿËŸ, ÿËŸ‹Î_ ‹Î¬HÎ ±fiı ‹Î¬H΋Î_ CÎÌ ‰√ıflı ¿Î›˘˝ ’˘÷’˘÷ÎfiÎ

μ’ÎÿÎfi¿ÎflH΋Î_ ƒT›’HÎı ¡Êà ±fiı ’›Î˝›’HÎı •¡Êà ±ı‹ 줛ÎI‹¿ ‰V÷ μI’Lfi ◊Λ

»ı.

(4) ¡Êÿ◊ÊŸ = ‰÷˝‹Îfi¿Î·ı Ëη ¿flÎ÷˘ CÎÀ … μI’Lfi ◊Λ »ı. …ı ±÷Ì÷¿Î·Ìfi

CÎÀ »ı ÷ı‹Î_ CÎÀ ⁄fiΉ‰ÎfiÌ Ïø›Î Á‹ÎM÷ ◊¥ √¥ »ı ±fiı …ı ±fiÎ√÷¿Î·Ìfi CÎÀ

»ı ÷ı‹Î_ CÎÀ ⁄fiΉ‰ÎfiÌ Ïø›Î Ë…\ Âw ◊¥ … fi◊Ì. ±Î‹ ±÷Ì÷ ±fiı ±fiÎ√÷ CÎÀ‹Î_

CÎÀ ⁄fiΉ‰ÎfiÌ Ïø›ÎfiÌ ±fiI’ÏkÎ … ˢ‰Î◊Ì ‰÷˝‹Îfi¿Î·ı ¡Êÿ◊ÊŸ = CÎÀ ⁄fiΉ‰ÎfiÌ

Ïø›Î ¶ÎflÎ ¡Êÿ◊ÊŸ ±ı‰˘ CÎÀ μI’Lfi ¿flΛ »ı.

±Î flÌ÷ı ϤLfi-ϤLfi fi›˘fiÌ Ï‰‰ZÎÎfiÎ ‰Â◊Ì ¡ÊÃÊ¡ÊÃÊÁŒ «Îflı ≠¿Îflı («Îflı

¤Î_√ı) ¿Î›˝ μI’Lfi ¿flΛ »ı. ’fl_÷ «Îfl‹Î_fiÎ ¿˘¥’HÎ ±ı¿ … ¤Î_√Î◊Ì ¿Î›˝ μI’Lfi

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ290

¿flÎ÷_ ˢ› ±ı‰_ ⁄fi÷_ fi◊Ì. Á‰˝◊Î ±ı¿ÎL÷ı ±ı¿ ¤Î_√ı ¿Î›˝ ◊÷_ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı

±ı¿ÎL÷‰Îÿ fi◊Ì. ’fl_÷ ±fiı¿ÎL÷‰Îÿ … »ı. ––1728-1729––

÷◊Î ¬È√fl∑§•Ù = ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ …ı CÎÀ μI’Lfi ◊¥ «Ò@›˘ »ı ÷ı‰˘ ÷ı CÎÀ ˉı (1)

CÎÀ’HÎı, (2) ’fl’›Î˝›’HÎı ±fiı (3) ÷ÿ¤›’HÎı ˉı ¿flÎ÷˘ fi◊Ì. ÁÎflÎ_ ¿ı ’Ò‰˝¿Î·‹Î_

μI’Lfi ◊¥ «Ò¿ı· CÎÀ ˉı Ω÷ÎΩ÷ÎÏÿ ≠¿Îfl˘ ‰Õı ¿flÎ÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı CÎÀ’HÎı ÷˘

±ı ¡Êà … »ı, ⁄fiı·˘ … »ı ±ıÀ·ı ¿flÎ÷˘ fi◊Ì. ’fl’›Î˝› ‰Õı Áÿοη •¡Êà … ˢ›

»ı. ÷ı◊Ì ’ÀÎÏÿ√÷ ’fl’›Î˝›w’ı ’HÎ ÷ı CÎÀ @›Îflı› ’HÎ ¿flÎ÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ÿ¤›

‰Õı ’HÎ ¿flÎ÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı V‰’›Î˝› ‰Õı Ω÷ ˢ‰Î◊Ì ±fiı ’fl’›Î˝› ‰Õı ±Ω÷

ˢ‰Î◊Ì ÷ı ¿flÎ÷˘ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı ’Ò‰˝¿Î·Ìfi ¿Ú÷CÎÀ ˉı CÎÀ’HÎı ¿ı ’ÀÎÏÿ’HÎı ¿flÎ÷˘

fi◊Ì. ’fl_÷ Á‹›ı Á‹›ı ’ÒflHÎ-√·fi ◊‰Îw’ı ±’Ò‰˝-±’Ò‰˝ ±‰V◊Î ’΋‰Î’HÎı ¿flΛ

»ı ±fiı ±_÷ı ·Î¿ÕÌ ±ÎÏÿfiÎ ≠ËÎfl ‰Õı ¿’η V‰w’ı ’HÎ ¿flΛ »ı.

÷◊Î ¡Êÿ¢ÃÙ ÿ ¬«UÃÿÊ Ÿ ¡Êÿ∞ ‚√fl„UÊ ∑È¢§÷Ù = ÿ_Õ-«øÎÏÿ Á΋√˛Ì ¶ÎflÎ ¿<·Î·

‰Õı ¡Êÿ◊ÊŸ = Ëη μI’Lfi ¿flÎ÷˘ ±ı‰˘ ’HÎ ÷ı CÎÀ ¤·ı CÎÀ’HÎı μI’z‹Îfi ±‰U› »ı.

»÷Î_ ’À-‹Ã ¥I›ÎÏÿ ’fl’›Î˝› V‰w’ı ÷ı Á‹›ı ’HÎ ÷ı CÎÀ ±fiI’z‹Îfi ’HÎ ±‰U›

»ı. ’fl’›Î˝›w’ı fi ¿flÎ÷˘ ’HÎ »ı. ±ıÀ·ı ¿ı V‰V‰w’ı μI’Lfi ◊÷˘ CÎÀ ’HÎ ÷ı Á‹›ı

’fl’›Î˝› V‰w’ı Á‰˝◊Î Ÿ ¡Êÿà = ±fiI’z‹Îfi »ı. …ı ‰V÷ …ı Á‹›ı μI’Lfi ◊Λ »ı

÷ı ‰V÷ ÷ı Á‹›ı ’HÎ ’fl’ÿÎ◊˝ V‰w’ı μI’Lfi ◊÷Ì fi◊Ì. ±Î‹ V‰-V‰w’ı ¡Êÿ◊ÊŸ ‰V÷

’HÎ ’flw’ı •¡Êÿ◊ÊŸ ’HÎ ±‰U› »ı …. ±Î‹ 줛ÎI‹¿ ‰V÷ »ı. ––1730––

÷◊Î T›˘‹ÎÏÿ ±ıÀ·ı ±Î¿ÎÂÎÏÿ …ı ’ÿÎ◊˘˝ ÏfiI› ÿı¬Î› »ı, ±fiÎÏÿ-±fi_÷¿Î·

V◊Î›Ì ÿı¬Î› »ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝ ’HÎ ÏfiI›Ω÷ ˢ‰Î◊Ì CÎÀ-’ÀfiÌ …ı‹ Á΋√˛Ì ±fiı ¿÷ν

‰Õı ¿flÎ÷Î fi◊Ì. ÁÎflÎ_ ¿ı …ı‹ CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ ±ÏfiI› ˢ‰Î◊Ì V‰-V‰w’ı ¿flΛ

»ı ’fl_÷ ’fl-’›Î˝›w’ı ¿flÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±Î¿ÎÂÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ ’HÎ ÏfiI›Ω÷

ˢ‰Î◊Ì Ω÷-±Ω÷ ¿ı 줛 ‰√ıflı ≠¿Îfl˘ ‰Õı ¿flÎ÷Î fi◊Ì. ‹ÎhÎ ±‰√ÎË¿ ±ı‰Î ∞‰˘

±fiı ’ÿ˚√·˘ …ı‹ …ı‹ ÁÎËÎR› ·ı‰Î‹Î_ ⁄ÿ·Î› »ı ÷ı‹ ÷ı‹ ±‰√ÎËfiÎfiÌ ÁÎËÎR›

±Î’‰Î w’ı ÷ı‹Î_ ≠Ï÷Á‹›ı μI’Îÿ-T›› ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì Ïfiç›fi›◊Ì ±Î¿ÎÂÎÏÿ

ÏfiI›’ÿÎ◊˘˝‹Î_ ’HÎ ÏhÎ’ÿÌ Ë˘› »ı. ’fl_÷ V◊Ò· ºÏp±ı ±ıÀ·ı ¿ı T›‰ËÎflfi›◊Ì CÎÀ-

’ÀfiÌ …ı‹ ÷ıfiÌ μI’ÏkÎ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ∞‰-’ÿ˚√· ±Î ⁄ı … ƒT›˘ ’ÏflHÎÎ‹Ì »ı. ÂıÊ

«Îfl ƒT›˘ ±’ÏflHÎÎ‹Ì »ı ’HÎ Ïfiç›fi›◊Ì Á‰˝ƒT›˘ ’ÏflHÎÎ‹Ì »ı. ’˘÷’˘÷ÎfiÎ

’›Î˝›‹Î_ ≠Ï÷Á‹›ı ’ÏflHÎ΋ ’΋fiÎfl »ı.

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 291

μ’fl˘@÷ ‰Î÷fi˘ ÁÎflÎ_ ±ı »ı ¿ı - CÎÀ-’À-‹Ã ±ÎÏÿ ¤·ı ±ÏfiI› ‰V÷ ˢ›

¿ı T›˘‹ÎÏÿ ¤·ı ÏfiI› ‰V÷ ˢ›, ’fl_÷ ÏfiI› ¿ı ±ÏfiI› ±ı‹ Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘ ƒT›

V‰w’ı Áÿοη ±‰„V◊÷ … »ı. ÷ı◊Ì μI’Lfi ¿flÎ÷Ì fi◊Ì. CÎÀ-’ÀÎÏÿ …ı‰Î ±ÏfiI›

’ÿÎ◊˘˝ ’HÎ ƒT›w’ı ÁÿÎ ±‰„V◊÷ »ı. ÁkÎÎ√÷ flÌ÷ı ÁÿÎ „V◊÷ »ı. ‹ÎÀı ¿˘¥ ‰V÷

ƒT›V‰w’ı fi‰Ì μI’Lfi ¿flÎ÷Ì fi◊Ì. ’fl_÷ ’›Î˝›fiÌ ±’ıZÎαı ¤…fiÎ=ω¿S’fiÎ ΩHΉÌ.

±ıÀ·ı ¿ı …ı ‰V÷±˘ ’›Î˝›’HÎı ≠√À ¿flÎ¥ «Ò¿Ì »ı. …ı CÎÀ-’À ⁄fiΉΥ √›Î »ı ÷ı

ˉı ⁄fiΉÎ÷Î fi◊Ì. ’fl_÷ Ëη …ı ’›Î˝›’HÎı ≠√À ¿flΛ »ı ÷ı μI’Lfi ¿flΛ »ı ±fiı

¤Îω‹Î_ …ı …ı ¿Î›˘˝ ’›Î˝›’HÎı ≠√À ¿flÎÂı ÷ı ÷ı ¿Î›˘˝ ¤Îω‹Î_ μI’Lfi ¿flÎÂı. ±Î‹

’›Î˝› ±’ıZÎαı Ω÷‹Î_ μI’ÏkÎ fi◊Ì ±fiı ±Ω÷‹Î_ μI’ÏkÎ »ı. ±Î flÌ÷ı ¤…fiÎ ±◊ν÷˚

ω¿S’fiÎ ΩHΉÌ. ÷◊Î Á‰ı˝ ’HÎ ¿Î›˘˝ V‰’›Î˝›fiÌ ±’ıZÎαı μI’ÏkΉ΂Î_ »ı ±fiı ÷ı

… Á‰ı˝ ’HÎ ¿Î›˘˝ ’fl’›Î˝›fiÌ ±’ıZÎαı μI’ÏkΠωfiÎfiÎ_ »ı. ±Î‹ Á‰˝hÎ V›Îÿ˚‰Îÿ

±◊ν÷˚ ±fiı¿ÎL÷‰Îÿ ΩHΉ˘. Ëı Á˙Q› ! ÷‹ı ±ı¿ÎL÷‰ÎÿfiÌ ‰ÎÁfiÎ◊Ì ‰ÎÏÁ÷ »˘ ÷ı◊Ì

÷‹ı …ı ‰Î÷ ¿flÌ ÷ı μÏ«÷ fi◊Ì. ’HÎ ‰V÷V‰w’ ’˘÷ı … ±fiı¿ÎL÷‹› »ı ±fiı ÷ı‹

… Á‹…‰_ Ωı¥±ı. ––1731––

√Î◊Î 1695 ‹Î_ ¿Ëı·_ ¿ı Ëı÷ (μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ) ±fiı ≠I›› (ÏfiÏ‹kοÎflHÎ) ±Î

⁄LfiıfiÌ ⁄fiı·Ì …ı Á΋√˛Ì, ÷ı Á΋√˛Ì‹Î_ ¿Î›˝ ÿı¬Î› »ı. ’fl_÷ Á΋√˛ÌfiÎ ±ı¿-±ı¿

±‰›‰‹Î_ ¿Î›˝ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. ‹ÎÀı Á΋√˛Ì‹Î_ ’HÎ ¿Î›˝ fi◊Ì. …ı‹ flı÷ÌfiÎ ±ı¿-±ı¿

¿H΋Î_ ÷ı· fi◊Ì ÷˘ flı÷ÌfiÎ ¿HÎfiÎ Á‹ÒË‹Î_ ’HÎ ÷ı· fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ¿˘¥

¿Î›˝ … fi◊Ì. Á‰˝◊Î ¿Î›˝fi˘ ±¤Î‰ … »ı ±fiı Ωı ¿Î›˝ … fi ◊÷_ ˢ› ÷˘ Á΋√˛Ì

’HÎ fi … ˢ›. ÷ı◊Ì Á‰˝ÂÒL›÷Î ‹Îfi‰Ì ±ı … ¿S›ÎHοÎflÌ »ı. ±Î‰_ ÷‹ı ’Ò‰ı˝ 1695

‹Î_ …ı ¿Ëı·_ ÷ıfi˘ ≠I›kÎfl ±Î’÷Î_ ’fl‹ÎI‹Î …HÎΉı »ı ¿ı -

ŒË‚ß ‚Ê◊ǪË◊ÿ¢ ‚√flÁ◊„UÁàÕ Ÿ ÿ ‚Ê, ŸáÊÈ ÁflL§h¢ –ÉÊå¬ß fl Ÿ ¬ìÊÄπ¢ Á∑¢§ ∑§ë¿U¬⁄UÙ◊‚Ê◊ÇªË ? H1732H

(ŒÎ‡ÿà ‚Ê◊ª˝Ë◊ÿ¢ ‚fl¸Á◊„UÊÁSà Ÿ ø ‚Ê, ŸŸÈ ÁflL§h◊˜ –ªÎsÔà flÊ Ÿ ¬˝àÿˇÊ¢ Á∑¢§ ∑§ë¿U¬⁄UÙ◊‚Ê◊ª˝Ë? H)

√Î◊Î◊˝ - ±ËŸ Á‰ı˝ ’HÎ ¿Î›˝ Á΋√˛Ì‹› ÿı¬Î› »ı ±fiı ÷ı Á΋√˛Ì fi◊Ì ±Î‹

⁄˘·‰_ ÷ı ’flV’fl ωv© »ı ±◊‰Î ¿Î«⁄ÎfiÎ fl˘‹fiÌ …fi¿ Á΋√˛Ì ≠I›ZÎ’HÎı ¿ı‹

ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì ? ––1732––

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ292

ω‰ı«fi - ÷‹ı 1695 ‹Ì √Î◊΋Î_ …ı ±ı‹ ¿Ëı·_ ¿ı ““CÎÀ-’À ‰√ıflı Á‰ı˝ ’HÎ

¿Î›˘˝ Á΋√˛Ì‹› ÿı¬Î› »ı”” ‹ÎÀÌ ±ı μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ ±fiı ÿ_Õ-«øÎÏÿ ÏfiÏ‹kοÎflHÎ ±Î

⁄Lfiı Á΋√˛Ìw’ı ‹‚‰Î◊Ì CÎÀ¿Î›˝ μI’Lfi ◊÷_ ÿı¬Î› »ı ÷◊Î ’À¿Î›˝‹Î_ ÷L÷ ±ı

μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ ±fiı ÷flÌ-‰ı‹ÎÏÿ ÏfiÏ‹kοÎflHÎ ±Î ⁄Lfiı Á΋√˛ÌV‰w’ı ‹‚‰Î◊Ì ’À¿Î›˝

μI’Lfi ◊÷_ ÿı¬Î› »ı ±Î‰_ ÷‹ı ±Î √Î◊΋Î_ ≠◊‹ ¿Ëı·_ »ı. ’»Ì ÷ı … √Î◊΋Î_ ÷‹ı

¿Ëı·_ »ı ¿ı Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Πˢ÷ı »÷ı Á‰˝fi˘ ±¤Î‰ … »ı ÷ı◊Ì ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ Á΋√˛Ì

¿ı‹ ˢ› ? ±◊ν÷˚ Á‰˝ÂÒL›÷Πˢ‰Î◊Ì Á΋√˛Ì fi◊Ì. ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ ÷‹Îv_ ⁄˘·Î›ı·_ ±Î

‰«fi ’flV’fl ±I›L÷ ωv© »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±ı¿ ⁄Î…\ ¿Ë˘ »˘ ¿ı ¿Î›˝ Á΋√˛Ì‹› ÿı¬Î›

»ı ±fiı ⁄Ì∞ ⁄Î…\ ¿Ë˘ »˘ ¿ı Á΋√˛Ì … fi◊Ì. ±Î ⁄Lfiı ‰«fi˘ ’flV’fl ωv© … »ı.

Ωı ¿Î›˝ Á΋√˛Ì‹› ÿı¬Î÷_ … ˢ› ÷˘ ¿Î›˝ ’HÎ »ı ±fiı ÷F…fi¿ Á΋√˛Ì ’HÎ »ı ….

’»Ì Á΋√˛Ì fi◊Ì ±ı‹ ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ? ‹ÎÀı ÷‹Îv_ ‰«fi ’Ò‰Î˝’fl ωfl˘‘◊Ì ¤flı·_ »ı.

÷◊Î ““¿Î›˝ Á΋√˛Ì‹› ÿı¬Î› »ı ’HÎ Á΋√˛Ì fi◊Ì”” ±Î‰_ ÷‹ı …ı ⁄˘·˘ »˘

÷ı ÷‹ÎflÎ ¿Ëı·Î ≠V÷÷ ±◊˝fiı ≠Ï÷’Îÿfi ¿flfiÎv_ ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ ‰«fi ÷˘ …√÷‹Î_ »ıfiı?

¿ÎflHÎ ¿ı ÷‹ÎflÎ ÷ı ‰«fifiı μI’Lfi ¿flfiÎflÌ ¿_Ã-ˢÃ-÷η‰_-ÿÎ_÷ ‰√ıflı Á΋√˛Ì ÷˘ ≠I›ZÎ

ÿı¬Î› … »ı. ˉı Ωı Á΋√˛Ì … fi ˢ› ÷˘ ‰«fi…fi¿ ±Î Á΋√˛Ì ¿ı‹ ÿı¬Î› ?

±fiı Ωı ‰«fi…fi¿ Á΋√˛Ì ÿı¬Î› »ı ÷˘ Á΋√˛Ì fi◊Ì ±Î‹ ¿ı‹ ¿Ë˘ »˘ ? ±Î‹

’HÎ ÷‹ÎflÌ ‰Î÷ ’flV’fl ωv© »ı.

≠ë - ¿ÿΫ ±ËŸ ÷‹ı ±Î‰˘ ⁄«Î‰ ¿fl˘ ¿ı ““±Ï‰zÎfiÎ μ’ƒ‰◊Ì ±Á÷˚ ‰V÷

’HÎ ÿı¬Î› »ı”” …ı‹ ’Ì‚Ì›ÎfiÎ fl˘√◊Ì …ı ‰V÷ ’Ì‚Ì fi◊Ì »÷Î_ ’HÎ ’Ì‚Ì ÿı¬Î› »ı.

÷ı‹ ±Ï‰zÎ◊Ì (Ï‹J›ÎiÎÎfi◊Ì) ±Ï‰z‹Îfi ‰V÷ ’HÎ (±Î Á΋√˛Ì) ÿı¬Î› »ı. ±◊ν÷˚

Á΋√˛Ì ±Ï‰z‹Îfi … »ı ÷˘ ’HÎ ±Ï‰zÎfiÎ ‰Â◊Ì ¤ÎÁ ‹ÎhÎ ◊Λ »ı. ±Î‰_ ¿Ë˘ ÷◊Î

÷‹ÎflÌ ±Î ‰Î÷fiÌ ’Ïp‹Î_ ÷‹ı ¿ÿΫ ±ı‹ ’HÎ ¿Ë˘ ¿ı ÂÎj΋Î_ ±Î‰_ ¿èÎ_ ’HÎ »ı ¿ı -

∑§Ê◊-SflåŸ-÷ÿÙã◊ÊŒÒ⁄UÁfllÙ¬å‹flÊØ ÃÕÊ –¬‡ÿãàÿ‚ãÃ◊åÿÕZ ¡Ÿ— ∑§‡ÊãŒÈ∑§ÊÁŒflØ H

¿Î‹‰ÎÁfiÎfiÎ ¿ÎflHÎı, V‰MfifiÎ ¿ÎflHÎı, ¤›fiÎ ¿ÎflHÎı, μL‹ÎÿfiÎ ¿ÎflHÎı ±fiı

±Ï‰zÎfiÎ μ’ƒ‰fiÎ ¿ÎflHÎı ‹fiW› CÎHÎ̉Îfl ¿ıÂıLÿ¿ÎÏÿfiÌ1 …ı‹ …ı ‰V÷ ±Á÷˚ ˢ›

»ı. ±◊ν÷˚ …ı ‰V÷ fi ˢ› ÷ıfiı ’HÎ ÿı¬ı »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ Á΋√˛Ì ‰ÎV÷ω¿’HÎı fi◊Ì

’fl_÷ ±Ï‰zÎfiÎ ¿ÎflHÎı ÿı¬Î› »ı.

1. ±Î¿Î V‰E» ˢ› »ı. ÷ı‹Î_ ¿_¥ fi◊Ì »÷Î_ ¿ıÂfi˘ Á‹ÒË …ı ÿı¬Î› »ı. ÷ı ¿ıÂıLÿ¿ ¿Ëı‰Î› »ı.

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 293

μkÎfl - Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! ÷‹Îfl˘ ±Î ⁄«Î‰ ’HÎ T›Î…⁄Ì fi◊Ì. …ı ‰V÷ Á‰˝◊Î

ÂÒL› … ˢ›, »÷Î_ ÷ıfiÌ …fi¿ Á΋√˛Ì Ωı ÿı¬Î÷Ì Ë˘› ÷˘ ±Î¿ÎÂ’W’, ‰LK›Î’hÎ,

¬flf≤_√ ±fiı ¿E»’-fl˘‹ (¿Î«⁄ÎfiÌ fl˘‹flÎ∞) ¥I›ÎÏÿ ‰V÷±˘fiÌ …fi¿Á΋√˛Ì ’HÎ

≠I›ZÎ’HÎı ¿ı‹ ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì ? ÷‹ÎflÎ ‹÷ı ÷˘ CÎÀ-’À-‹Ã ¥I›ÎÏÿ ‰V÷±˘ ’HÎ ±Á÷˚

»ı ±fiı ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ ’HÎ ±Á÷˚ … »ı. ⁄Lfiı‹Î_ ±Á÷˚’b_ ÷˘ Á‹Îfi … »ı. ÷˘ ’»Ì

±ı¿ ±Á÷˚ ’ÿÎ◊˝fiÌ …fi¿Á΋√˛Ì ÿı¬Î› »ı ±fiı ⁄ÌΩ ±Á÷˚ ’ÿÎ◊˝fiÌ …fi¿ Á΋√˛Ì

fi ÿı¬Î› ±Î‰_ ¿ı‹ ⁄fiı ? ⁄LfiıfiÌ ±ÁkÎÎ Á‹Îfi ˢ‰Î◊Ì ⁄LfiıfiÌ Á΋√˛Ì ÿı¬Î‰Ì

Ωı¥±ı ±◊‰Î ÷˘ ⁄LfiıfiÌ Á΋√˛Ì fi … ÿı¬Î‰Ì Ωı¥±ı ±◊‰Î ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿfiÌ …fi¿

Á΋√˛Ì ÿı¬Î› ±fiı CÎÀ-’ÀÎÏÿfiÌ …fi¿ Á΋√˛Ì fi ÿı¬Î› ±Î‹ ω’flÌ÷÷Î ’HÎ ⁄fi‰Ì

Ωı¥±ı ÷ı ¿ı‹ ◊÷Ì fi◊Ì ? ±ıÀ·ı ÷‹Îfl˘ ±Î ⁄«Î‰ T›Î…⁄Ì fi◊Ì. ––1732––

‚Ê◊ǪË◊•Ù flûÊÊ flÿáÊ¢ øÁàÕ ¡ß ÃÙ ∑§•Ù ‚ÈááÊ¢ –•„U ŸÁàÕ ∑§áÊ ÷ÁáÊÿ¢ flÿáÊÊ÷Êfl ‚Èÿ¢ ∑§áÊ ? H1733H

(‚Ê◊ª˝Ë◊ÿÙ flÄÃÊ fløŸ¢ øÊÁSà ÿÁŒ Ã× ∑ȧ× ‡ÊÍãÿ◊˜ ? –•Õ ŸÊÁSà ∑§Ÿ ÷ÁáÊâ, fløŸÊ÷Êfl üÊÈâ ∑§Ÿ ? H)

√Î◊Î◊˝ - Á΋√˛Ì‰Î‚˘ ‰@÷Î ±fiı ‰«fi Ωı »ı ÷˘ ÂÒL›÷Î @›Î_◊Ì Ë˘› ? ±fiı

Ωı ±Î ‰@÷Î ±fiı ‰«fi fi◊Ì ÷˘ ÂÒL›÷Î »ı ±Î‰_ ¿˘fiÎ ‰Õı ¿Ëı‰Î›_ ±fiı ¿˘fiÎ ‰Õı

Á_¤‚Λ_ ? ––1733––

ω‰ı«fi - ¿˘¥’HÎ ≠¿ÎflfiÎ_ ‰«fi˘fi_ μE«ÎflHÎ ¿fl‰Î ‹ÎÀı ‰@÷ÎfiÌ ’ÎÁıfiÌ …ı

Á΋√˛Ì ˢ› »ı. …ı‹¿ı ¿_Ã-±˘q (ˢÃ)-÷η-Ï…úÎ-μfl— (»Î÷Ì)-ÏÂfl— ±Î ⁄‘Î

¤Î√˘fiı Á΋√˛Ì ¿Ëı‰Î› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ÷ı T›_…fi˘ ÷ı ÷ı V◊Îfiı◊Ì ⁄˘·Î› »ı. …ı‹¿ı

∑˜§ π˜ ª˜ Éʘ æ˜U ±Î ’Î_« T›_…fi˘ ¿_Ã◊Ì ⁄˘·Î› »ı. ‹ÎÀı ¿_Ãu ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı◊Ì ¿_à ±ı

÷ıfiÌ Á΋√˛Ì »ı. ø˜ ¿˜U ¡˜ ¤Ê˜ Üʘ ±Î ’Î_« T›_…fi˘ ÷η◊Ì ⁄˘·Î› »ı. ‹ÎÀı ÷ηT›

¿Ëı‰Î› »ı. ÷ıfiÌ ÷η ±ı Á΋√˛Ì »ı. ±Î‹ Á‰˝ T›_…fi ±fiı V‰fl˘‹Î_ Á‹…‰_. ÷◊Î

±Î ¿_Ã-±˘q-÷η ±ÎÏÿ Á΋√˛Ì …ı ‰@÷΋Î_ »ı ÷ı ‰@÷Î Á΋√˛Ì‰Î‚˘ ±◊ν÷˚

Á΋√˛Ì‹› ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ıfiÎ ‹¬ı◊Ì fiÌ¿‚÷Î ÂOÿ˘ ±◊ν÷˚ ‰ÎHÎÌfiı ‰«fi ¿Ëı‰Î› »ı.

ˉı ±‹ı ÷‹fiı ’һ̱ı »Ì±ı ¿ı ““Á‰˝ …√÷ ÂÒL› »ı”” ±Î‰_ ⁄˘·fiÎfl˘ ¿_Ã-

±˘q-÷η ±ÎÏÿfiÌ Á΋√˛Ì‰Î‚˘ ‰@÷Î ÷◊Î ÷ıfiÎ ‰Õı ⁄˘·Î›ı·Î_ ““‡ÊÍãÿ¢ ¡ªÃ˜”” ¥I›ÎÏÿ

‰«fi˘ Â_ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ »ı ? ¿ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ fi◊Ì ? …√÷fiı ÂÒL› ¿ËıfiÎfl˘ ‰@÷Î

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ294

±fiı ÷ıfiÎ_ ‰«fi˘ ÁÎflÎ › Á_ÁÎfl‹Î_ »ı ¿ı fi◊Ì ? Ωı ““»ı”” ±ı‹ ¿Ëı¢ ÷˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_

ÂÒL›÷Îfiı …HÎΉfiÎfl˘ ‰@÷Î ÷◊Î ÷ıfiÎ_ ‰«fi˘ ωz‹Îfi ˢ‰Î◊Ì ÂÒL›÷Î @›Î_ flËÌ ?

…√÷˚ ÂÒL› »ı ±Î‹ ¿ı‹ ⁄˘·Î› ? ¿ÎflHÎ ¿ı ¿_¥’HÎ fi ˢ› ÷˘ ÂÒL› ¿Ëı‰Î›. ‰@÷Î

±fiı ‰«fi ˢ‰Î◊Ì ““…√÷˚ ÂÒL› »ı”” ±Î‰_ ¿◊fi T›Ï¤«Îfl‰Î‚_ ⁄fiı, ‹ÎÀı ±Î ‰Î÷

μÏ«÷ fi◊Ì. ˉı Ωı ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı ‰@÷Î ±fiı ÷ıfiÎ_ ‰«fi˘ ’HÎ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ fi◊Ì ÷˘

““±Î …√÷˚ ÂÒL› »ı”” ±Î‰_ ¿˘fiÎ ‰Õı ¿Ëı‰Î›_ ? ¿ËıfiÎfl ‰@÷Î Ωı fi◊Ì, ¿Ëı‰Î ·Î›¿

ÂOÿ˘ Ωı fi◊Ì ÷˘ ±Î ÂÒL›÷Î …HÎΉΥ ¿˘fiÎ ‰Õı ? ÷ı◊Ì ±Î ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì.

÷◊Î Ωı Á‰˝ …√÷˚ ÂÒL› … »ı ÷˘ Á΋ı l˘÷α˘ ’HÎ ¿˘¥ fi◊Ì …. ÷ı◊Ì

l˘÷α˘fiÎ ±¤Î‰‹Î_ ““±Î …√÷˚ ÂÒL› »ı”” ±Î‰_ Á_¤‚Λ_ ¿˘fiÎ ‰Õı ? ¿_¥ T›‰V◊Î

… flËıÂı fiËŸ. Ωı ‰@÷Î fi◊Ì, ‰«fi fi◊Ì, l˘÷α˘ ¿˘¥ fi◊Ì ÷˘ ±Î …√÷˚ ÂÒL›

»ı ±Î‰_ ⁄˘·Î›_ ¿˘fiÎ ‰Õı ? ¿˘fiÌ Á΋ı ⁄˘·Î›_ ? Â_ ⁄˘·Î›_ ? Ωı ±Î flÌ÷ı ¿÷ν

(‰@÷Î) ¿‹˝ (l˘÷Î) ±fiı ¿flHÎ (‰«fi) ‰√ıflı fi ˢ› ÷˘ ““…√÷˚ ÂÒL› »ı”” ±Î‰_ ‰«fi

’HÎ Á_¤‰ı fiËŸ. ‹ÎÀı ÷‹ÎflÌ ‹Îfiı·Ì ÂÒL›÷Î CÎÀ÷Ì fi◊Ì. ––1733––

’fl‰ÎÿÌ ÷flŒ◊Ì ⁄«Î‰ fl…\ ¿flÌfiı ÷ıfi_ ¬_Õfi.

¡áÊ¢ øfl Ÿ flûÊÊ, flÿáÊ¢ flÊ ÃÙ Ÿ ‚¢Áà flÿÁáÊîÊÊ –÷ÊflÊ ÃÙ ‚ÈááÊÁ◊Œ¢ flÿáÊÁ◊Œ¢ ‚ìÊ◊Á‹ÿ¢ flÊ? H1734H

¡ß ‚ìÊ¢ ŸÊ÷ÊflÙ, •„UÊÁ‹ÿ¢ Ÿ å¬◊ÊáÊ◊ÿ¢Áà –•é÷Èflªÿ¢ Áà fl ◊߸, ŸÊ÷Êfl ¡ÈûÊ◊ÿ¢Áà H1735H

(ÿŸ øÒfl Ÿ flÄÃÊ, fløŸ¢ flÊ ÃÃÙ Ÿ ‚Áãà fløŸËÿÊ— –÷ÊflÊSÃ× ‡ÊÍãÿÁ◊Œ¢, fløŸÁ◊Œ¢ ‚àÿ◊‹Ë∑¢§ flÊ? HÿÁŒ ‚àÿ¢ ŸÊ÷ÊflÙ˘ÕÊ‹Ë∑¢§ Ÿ ¬˝◊ÊáÊ◊ÃÁŒÁà –•èÿȬªÃÁ◊Áà flÊ ◊Áßʸ÷Êfl ÿÈÄÃ◊ÃÁŒÁà H)

√Î◊Î◊˝ - …ı ¿ÎflHÎ◊Ì ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ‰@÷Î fi◊Ì, ‰«fi fi◊Ì. ÷ı◊Ì ‰«fiÌ› ¤Î‰˘

’HÎ fi◊Ì. ‹ÎÀı ±Î …√÷˚ ÂÒL› »ı. ±Î‹ ¿Ë˘ ÷˘ ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ ’Ò‰˝’ZÎfi_ …ı ¿◊fi

»ı ÷ı ÁI› »ı ¿ı Ï‹J›Î »ı ? ––1734––

Ωı ±Î ¿◊fi ÁI› »ı ÷˘ Á‰˝◊Î ±¤Î‰ fi◊Ì ±fiı Ωı ±Î ¿◊fi Ï‹J›Î »ı ÷˘

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 295

““±Î …√÷˚ ÂÒL› »ı”” ±Î ‰«fi ±≠‹ÎHΤÒ÷ ÃflÂı. ÷◊Î ““±Î …√÷˚ ÂÒL› »ı”” ±Î‰_

‰«fi ±‹ı ›ıfi¿ıfi ≠¿Îflı V‰Ì¿Î›*. ±Î‰Ì ÷‹ÎflÌ ‹Ï÷ ˢ› ÷˘ Á‰˝◊Î ±¤Î‰ ‹Îfi‰Î‹Î_

±Î ±P›’√‹ (V‰Ì¿Îfl) ’HÎ ›˘B› fi◊Ì. ––1735––

ω‰ı«fi - ’Ò‰˝’ZΉÎÿÌ (ÂÒL›÷Î ‹ÎfifiÎfl˘ ‰ÎÿÌ) ’˘÷ÎfiÎ ’ZÎfi˘ ⁄«Î‰ ¿flı »ı

¿ı - ““±Î …√÷˚ ÂÒL› … »ı”” ±ı‹ Ë_ ‹Îfi_ »\_. ÷ı◊Ì ÷‹ı 1733 ‹Ì √Î◊΋Î_ …ı ¿èÎ_

¿ı Ωı ‰@÷Î »ı ±fiı ‰«fi »ı ÷˘ ±Î ÂÒL›÷Î »ı ±ı‹ ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ? ’fl_÷ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_

¿˘¥ ‰@÷Î ’HÎ fi◊Ì ±fiı ¿˘¥ ‰«fi ’HÎ fi◊Ì …, ÷◊Î ‰@÷Î ±fiı ‰«fifiÎ ±¤Î‰‹Î_

‰«fiÌ› (¿Ëı‰Î ›˘B›-‰ÎE›) ±ı‰Î ¤Î‰˘ ’HÎ fi◊Ì. ‹ÎÀı … Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î »ı. ‰@÷Î-

‰«fi ±fiı ‰«fiÌ› ¤Î‰˘ ±ı‹ hÎHÎıfi˘ ±¤Î‰ … »ı. ÷ı◊Ì Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı ±fiı

±Î‹ … ‹Îfi‰_ ±ı μÏ«÷ »ı.

μkÎfl - ““‰@÷Î-‰«fi ±fiı ‰«fiÌ› ±ı‹ Á‰ı˝ ¤Î‰˘fi˘ ±¤Î‰ … »ı ÷ı◊Ì ÂÒL›÷Î

… »ı”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ ÷‹ÎflÎ ‰Õı ⁄˘·Î›ı·_ hÎHÎıfiÎ ±¤Î‰fiı ÁÒ«‰fiÎv_ …ı ““±Î ‰«fi””

»ı ÷ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ÁI› »ı ¿ı Ï‹J›Î »ı ?

Ωı ±Î ‰«fi ÁI› »ı ÷˘ ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ ‰«fi ÁI› ˢ‰Î◊Ì Á‰ı˝ ¤Î‰˘fi˘

±¤Î‰ ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ? ““‰«fi ÷˘ »ı”” ÷ı◊Ì Á‰˝fi˘ ±¤Î‰ ÷˘ fi◊Ì. ÷◊Î Ωı ‰«fi

»ı ÷˘ ‰«fi ˢ‰Î◊Ì ‰«fiÌ› ¤Î‰˘ ±fiı ‰@÷Î ’HΠˢ› …. ‹ÎÀı ÂÒL›÷Î fi◊Ì.

ˉı Ωı ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı μ’fl˘@÷ ‰«fi Ï‹J›Î »ı ÷˘ ¿_¥ fi◊Ì-¿_¥ fi◊Ì ±Î‹

¿ËıfiÎv_ ÷‹Îv_ ±Î ‰«fi … Ï‹J›Î ˢ› ÷˘ ÷ı ‰«fi ±≠‹ÎHÎ … ÃflÂı ±fiı

±≠‹ÎHΤÒ÷ ‰«fi◊Ì ¿˘¥ ‰V÷fiÌ ÏÁÏ© ◊Λ fiËŸ ÷ı◊Ì ÂÒL›÷ÎfiÌ ÏÁÏ© ◊Âı fiËŸ.

…ı ‰«fi …\ß_ ˢ› ÷ıfiÎ◊Ì ¿Ëı‰Î›ı·˘ ¤Î‰ ’HÎ Ï‹J›Î … ˢ›. ‹ÎÀı ’HÎ ÂÒL›÷ÎfiÌ

ÏÁÏ© ◊÷Ì fi◊Ì.

≠ë - ÂÒL›÷Îfiı Á‹Ω‰fiÎv_ ±‹Îv_ μ’fl˘@÷ ‰«fi ÁI› »ı ¿ı Ï‹J›Î »ı ?

±Î‰Î ω¿S’˘ ’ÎÕÌfiı ±‹ÎflÎ ’ZÎfiÌ ‰Î÷fiı ÷‹ı μÕΉ˘ »˘ ’HÎ ÷ı T›Î…⁄Ì fi◊Ì. ’Z΢

’ÎÕ‰Î◊Ì ±Î ‰«fifiı ÁI› ‹Îfi̱ı ÷˘ ’HÎ ÂÒL›÷Î flËı÷Ì fi◊Ì ±fiı Ï‹J›Î ‹Îfi̱ı

÷˘ ’HÎ ÷ıfiÎ◊Ì ÂÒL›÷Î ÏÁ© ◊÷Ì fi◊Ì. ±ı‹ ÷‹ı ¿Ë˘ »˘ ±fiı ÷ı◊Ì ±‹Îfl˘

ÂÒL›÷ÎÁΑ¿ ’ZÎ μÕÌ Ω› »ı. ’fl_÷ ““±Î …√÷˚ ÂÒL› … »ı”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi_

ÂÒL›÷ÎÁÒ«¿ ±‹Îv_ …ı ±Î ‰«fi »ı. ÷ı ±‹ÎflÎ ‰Õı ““›ıfi¿ıfi ≠¿ÎflıHΔ” (ÁI› »ı ¿ı

Ï‹J›Î »ı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ’Z΢ ’ÎÕuΠωfiÎ) V‰Ì¿ÎflΛ_ »ı ±fiı ±‹ÎflÎ ±Î ‰«fifi˘

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ296

±‹ı ºœ V‰Ì¿Îfl ¿›˘˝ ˢ‰Î◊Ì ÷ı ‰«fifiı ≠‹ÎHΤÒ÷ »ı ±ı‹ ‹ÎfiÌfiı ÷ıfiÎ◊Ì …HÎΉÎ÷Ì

ÂÒL›÷Î V‰Ì¿ÎflÌ ·ı‰Ì Ωı¥±ı. CÎHÎÌ ÿ·Ì·˘ ¿fl‰Ì Ωı¥±ı fiËŸ. ±‹ı ¿Ë̱ı »Ì±ı ‹ÎÀı

ÁΫ_ … »ı ±ı‹ ‹ÎfiÌfiı ÂÒL›÷ÎÁÒ«¿ ±‹Îv_ ‰«fi ÷‹Îflı ≠‹ÎHÎ ‹Îfi‰_ Ωı¥±ı.

μkÎfl - ÷‹Îfl˘ ±Î ⁄«Î‰ ’HÎ T›Î…⁄Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ›ıfi¿ıfi ≠¿ÎflıHÎ ‹Îfiı·˘

÷‹Îfl˘ ““±P›’√‹ = V‰Ì¿Îfl”” ±ı ’HÎ ÁI› »ı ¿ı Ï‹J›Î »ı ? ±Î‰Î ≠ë˘ ÷˘ ’fi—

±Î‰ı …. Ωı ±Î ±P›’√‹ = V‰Ì¿Îfl ÁI› ˢ› ÷˘ ±ı¿ ÁI› ˢ‰Î◊Ì ÂÒL›÷Î flËı÷Ì

fi◊Ì ±fiı ÷‹Îfl˘ ±Î ±P›’√‹ = V‰Ì¿Îfl (±◊ν÷˚ ‹ÎL›÷Î) Ωı Ï‹J›Î »ı. ÷˘ ÷ıfiÎ◊Ì

(÷ı ‹ÎL›÷Î Ï‹J›Î ˢ‰Î◊Ì) ÂÒL›÷ÎfiÌ ÏÁÏ© fi ◊Λ. ¥I›ÎÏÿ ’Ò‰˝fiÌ …ı‹ ’fi— ±ıfiÎ

±ı … ÿ˘Ê˘ ±Î‰‰Îw’Ì ’fiflÎT≤ÏkÎ … ◊Λ.

‰‚Ì ÷‹ı ¿Ë˘ »˘ ¿ı ““±‹Îfl˘ ±Î ±P›’√‹ = V‰Ì¿Îfl ±◊ν÷˚ ‹ÎL›÷Î »ı

÷ı ÷‹Îflı ‹ÎfiÌ ·ı‰Ì Ωı¥±ı. I›Î_ ’HÎ V‰Ì¿Îfl ¿flfiÎfl ¿÷ν (±P›’√L÷Î), ±Î‰Î

≠¿Îflfi˘ V‰Ì¿Îfl (±P›’√‹) ±fiı ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ V‰Ì¿Îfl ¿fl‰Î ›˘B› ‰«fi

(±P›’√‹fiÌ›) ±ı‹ ±P›’√L÷Î, ±P›’√‹ ±fiı ±P›’√‹fiÌ› ±Î hÎHÎfi˘

Áÿ˚¤Î‰ ‹Îfi˘ ÷˘ … ±Î V‰Ì¿Îfl CÎÀı ±fiı ±Î hÎHÎfi˘ Áÿ˚¤Î‰ V‰Ì¿Îfl‰Î …÷Î_ ÂÒL›÷Î

flËı÷Ì … fi◊Ì ±fiı Ωı Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … ˢ› ÷˘ ±Î ±P›’√L÷Î ‰√ıflı hÎHÎ ÷k‰

Á_¤‰ı … fiËŸ. ‹ÎÀı ±Î hÎHÎ ÷k‰ »ı ±ı‹ Ωı V‰Ì¿Îfl˘ »˘ ÷˘ ÂÒL›÷Î @›Î_ flËÌ ?

μÕÌ … √¥. ÷ı◊Ì ‰@÷Î, ‰«fi ±fiı ‰«fiÌ› ÷k‰ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ˢ‰Î◊Ì ÂÒL›÷Î fi◊Ì

…. ––1734-1735––

Á‚∑§ÿÊ‚È Á∑¢§ Ÿ ÃÑ¢, ‚Ê◊Ǫ˕٠ÁË‚È Áfl Á∑§◊ÁàÕ? –Á∑¢§fl Ÿ ‚√fl¢ Á‚Ö¤Êß, ‚Ê◊Ǫ˕٠π¬È廧ÊáÊ¢? H1736H

(Á‚∑§ÃÊ‚È Á∑¢§ Ÿ ÃÒ‹¢ ‚Ê◊ª˝ËÃÁSËcflÁ¬ Á∑§◊ÁSÃ? –Á∑¢§ flÊ Ÿ ‚flZ Á‚äÿÁà ‚Ê◊ª˝ËÃÙ π¬Èc¬ÊáÊÊ◊˜? H)

√Î◊Î◊˝ - Á΋√˛Ì‹ÎhÎ◊Ì ÷·‹Î_◊Ì … ÷ı· ¿ı‹ fiÌ¿‚ı »ı ? flı÷Ì‹Î_◊Ì ÷ı· ¿ı‹

fiÌ¿‚÷_ fi◊Ì ? ±◊‰Î Á΋√˛Ì◊Ì ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ‹Î_◊Ì Á‰˝ ¿Î›˘˝ ¿ı‹ ÏÁ© ◊÷Î_ fi◊Ì ?

––1736––

ω‰ı«fi - Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ±¤Î‰ ‹ÎhÎ … »ı. ±◊ν÷˚ Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı. ±Î‹

‹Îfi‰Î◊Ì Á‰˝ ≠¿Îflfi˘ ≠Ï÷Ïfi›÷ ±ı‰˘ …ı ·˘¿T›‰ËÎfl »ı ÷ıfi˘ Á_’ÒHν’HÎı T›‰E»ıÿ

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 297

◊¥ …Âı. ±◊ν÷˚ …√÷‹Î_ …ı ≠Ï÷Ïfi›÷ ¿Î›˝-¿ÎflHΤΉ‰Î‚˘ ·˘¿T›‰ËÎfl ≠ÏÁ©’HÎı

ÿı¬Î› »ı ÷ı CÎÀÂı fiËŸ. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

÷·‹Î_◊Ì … ÷ı· fiÌ¿‚ı »ı ’HÎ flı÷Ì‹Î_◊Ì ÷ı· fiÌ¿‚÷_ fi◊Ì. ±Î‹ ¿ı‹ ? Ωı

Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı ±ıÀ·ı Á¿· ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ±¤Î‰ Á‹Îfi … »ı, ÷· ’HÎ ÂÒL›ÎI‹¿

… »ı ±fiı flı÷Ì ’HÎ ÂÒL›ÎI‹¿ … »ı. ÷˘ ’»Ì ⁄Lfiıfi˘ ±¤Î‰ Á‹Îfi ˢ‰Î »÷Î_ CÎÎHÎÌ

‰√ıflı Á΋√˛Ì ◊¿Ì ÷·‹Î_◊Ì … fiÌ¿‚÷_ ÷ı· ÿı¬Î› »ı, ’HÎ flı÷Ì‹Î_◊Ì fiÌ¿‚÷_ ÷ı ÷ı·

ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. ±Î‹ ¿ı‹ ? ¿Î_ ÷˘ ⁄Lfiı‹Î_◊Ì ÷ı· fiÌ¿‚‰_ Ωı¥±ı, ¿Î_ ÷˘ ±ı¿ı‹Î_◊Ì fi

fiÌ¿‚‰_ Ωı¥±ı. ÷·‹Î_◊Ì … fiÌ¿‚ı ±fiı flı÷Ì‹Î_◊Ì fi … fiÌ¿‚ı ±Î‰˘ ≠Ï÷Ïfi›÷

(±‹¿ «˘yÁ ≠¿Îflfi˘) … ¿Î›˝-¿ÎflHΤΉ‰Î‚˘ ·˘¿T›‰ËÎfl ¿ı‹ »ı ?

±Î … flÌ÷ı ‹ÎÀÌ‹Î_◊Ì … CÎÀ ⁄fiı, ’HÎ ÷L÷±˘‹Î_◊Ì CÎÀ fi ⁄fiı ±Î‰_ ¿ı‹ ?

÷◊Î ÷L÷±˘‹Î_◊Ì … ’À ⁄fiı, ’HÎ ‹ÎÀÌ‹Î_◊Ì ’À fi ⁄fiı. ±Î‰_ ¿ı‹ ? ÿÒ‘‹Î_◊Ì …

ÿËŸ ⁄fiı, ’HÎ ’ÎHÎÌ‹Î_◊Ì ÿËŸ fi ⁄fiı. ±Î‰_ ¿ı‹ ? Ωı ÂÒL›÷Î … »ı ÷˘ Á‰ı˝ ’HÎ

¤Î‰˘fi˘ ±¤Î‰ Á‹Îfi … »ı. ¿˘¥ ‰V÷ ¿_¥ »ı … fiËŸ ÷˘ ’»Ì ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘

≠Ï÷Ïfi›÷ ¿Î›˝-¿ÎflHΤΉ ¿ı‹ ? Á‰˝‹Î_◊Ì Á‰˝ fiÌ’…‰_ Ωı¥±ı.

‰‚Ì ⁄ÌΩı ±ı ’HÎ ÿ˘Ê ±Î‰ı »ı ¿ı Ωı ±Î …√÷˚ Á‰˝◊Î ÂÒL› … »ı, ¿_¥ »ı

… fiËŸ. ÷˘ Á‰˝ ¤Î‰˘fi˘ ±¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì …ı‹ ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ ‰V÷±˘ ±Á÷˚ »ı ÷ı‹

‹ÎÀÌ-÷L÷-ÿÒ‘-÷· ¥I›ÎÏÿ ‰V÷±˘ ’HÎ ÂÒL›ÎI‹¿ … ˢ‰Î◊Ì ±Á÷˚ »ı. ÷ı◊Ì …ı‹

‹ÎÀÌ‹Î_◊Ì CÎÀ, ÷L÷‹Î_◊Ì ’À, ÿÒ‘‹Î_◊Ì ÿËŸ ±fiı ÷·‹Î_◊Ì … ÷ı· fiÌ¿‚ı »ı ÷ı‹

±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ …ı ±Á÷˚ ‰V÷ »ı ÷ı ’HÎ ÂÒL›ÎI‹¿ … »ı. ‹ÎÀı ÷ı ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ‹Î_◊Ì

’HÎ CÎÀ-’À-ÿËŸ ±fiı ÷ı· ‰√ıflı Á‰˝ ¿Î›˘˝ ◊‰Î_ Ωı¥±ı ’HÎ ¿˘¥ ¿Î›˝ I›Î_ ◊÷Î_ fi◊Ì.

‹ÎÀı ÷‹ÎflÎ ‰Õı ¿Ëı‰Î÷Ì ±Î ÂÒL›÷Î ÁÎ«Ì fi◊Ì.

Ωı ÂÒL›÷Î … »ı ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ Á‰ı˝fi˘ ±¤Î‰ Á‹Îfi ˢ‰Î◊Ì √‹ı ÷ı

¿ÎflH΋Î_◊Ì √‹ıı ÷ı ¿Î›˝ ’HÎ ◊‰_ Ωı¥±ı, √‹ı ÷ı ±ı¿ ¿ÎflH΋Î_◊Ì ’HÎ Á‰ı˝ ¿Î›˘˝ ◊‰Î_

Ωı¥±ı ÷◊Î ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ …ı‰Î ±Á÷˚ ¤Î‰˘‹Î_◊Ì ’HÎ CÎÀ-’ÀÎÏÿ Á‰˝ ¿Î›˘˝ ◊‰Î_

Ωı¥±ı. ±Î‰Î ±Î‰Î CÎHÎÎ ÿ˘Ê˘ ±Î‰ı »ı. ‹ÎÀı ÂÒL›÷Î fi◊Ì. ’fl_÷ Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝

’˘÷’˘÷ÎfiÎ V‰w’ı Á÷˚ »ı ±fiı ’flw’ı ±Á÷˚ »ı ÷◊Î Á‰˝hÎ ≠Ï÷Ïfi›÷ … ¿Î›˝-

¿ÎflHΤΉ ÿı¬Î÷˘ ˢ‰Î◊Ì Á΋√˛Ì ‹‚‰Î◊Ì ±¤Î‰‹Î_◊Ì ¿Î›˝ μI’Lfi ◊÷_ fi◊Ì. ’fl_÷

’˘÷’˘÷ÎfiÎ V‰¤Î‰ÎI‹¿ = ωz‹ÎfiÎI‹¿ ±ı‰Î ¿ÎflH΋Î_◊Ì … ¿Î›˝ ⁄fiı »ı. ÷ı◊Ì ¿Î›˝

’HÎ »ı ±fiı ¿ÎflHÎ ’HÎ »ı. ‹ÎÀı …√÷˚ ÁI› »ı ’HÎ ÂÒL› fi◊Ì. ––1736––

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ298

‚√fl¢ ‚Ê◊ÁǪ◊ÿ¢, Ÿª¢ÃÙ˘ÿ¢ ¡•Ù˘áÊÈ⁄U¬∞‚Ù –•„U ‚Ù Áfl ‚å¬∞‚Ù, ¡àÕÊflàÕÊ ‚ ¬⁄U◊ÊáÊÍ H1737H

(‚flZ ‚Ê◊ª˝Ë◊ÿ¢, ŸÒ∑§ÊãÃÙ˘ÿ¢ ÿÃÙ˘áÊÈ⁄U¬˝Œ‡Ê— –•Õ ‚Ù˘Á¬ ‚¬˝Œ‡ÊÙ ÿòÊÊflSÕÊ ‚ ¬⁄U◊ÊáÊÈ— H)

√Î◊Î◊˝ - ÷◊Î Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘ ““Á΋√˛Ì ‹ÎhÎ◊Ì … μI’Lfi ◊Λ »ı”” ±Î‰˘

±ı¿ÎL÷ Ïfi›‹ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ““±b”” ±ı ±≠ÿıÂÌ »ı. ˉı ¿ÿΫ ÷ı ±bfiı ÷‹ı Á≠ÿıÂÌ

¿Ëı¢ ÷˘ F›Î_ ±‰V◊Îfi ¿fl¢ (±À¿Â˘) I›Î_ ÷ı ’fl‹Îb ¿Ëı‰ÎÂı. ––1737––

ω‰ı«fi - √Î◊Î 1695 fiÎ μkÎflΑ˝‹Î_ ’Ò‰ı˝ ÷‹ı ±ı‹ ¿Ëı·_ ¿ı ““ŒË‚ß‚Ê◊ǪË◊ÿ¢”” Á‰ı˝ ‰V÷±˘ Á΋√˛Ì◊Ì … μI’Lfi ◊Λ »ı. ‹ÎÀÌ (μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ) ±fiı

ÿ_Õ-«øÎÏÿ (ÏfiÏ‹kοÎflHÎ) ±Î‹ ⁄LfiıfiÌ Á΋√˛Ì ‹‚‰Î◊Ì … CÎÀÎI‹¿ ¿Î›˝ ◊÷_ ÿı¬Î›

»ı. ’fl_÷ ±ı¿·Ì ‹ÎÀÌ‹Î_◊Ì CÎÀ ◊÷˘ fi◊Ì. ±ı¿·Î ÿ_Õ-«øÎÏÿ‹Î_◊Ì ’HÎ CÎÀ ◊÷˘ fi◊Ì.

÷ı◊Ì Ωı ±ı¿-±ı¿ ≠I›ı¿ ±‰›‰‹Î_◊Ì …ı ¿Î›˝ fi ◊Λ ÷ı ÷ıfiÎ Á‹ÒË‹Î_◊Ì ¿ı‹ ◊Λ ?

Ωı flı÷ÌfiÎ ±ı¿-±ı¿ ¿H΋Î_ ÷ı· fi ˢ› ÷˘ flı÷ÌfiÎ Á‹ÒË‹Î_◊Ì ÷ı· ¿ı‰Ì flÌ÷ı ±Î‰ı ?

‹ÎÀı ¿Î›˝ fi◊Ì ÷ı◊Ì Á‰˝fi˘ ±¤Î‰ »ı ±fiı ÷ı◊Ì Á΋√˛Ì ’HÎ fi◊Ì …. ¥I›ÎÏÿ ÷‹ÎflÎ

‰Õı 1695 ‹Ì √Î◊΋Î_ …ı ¿_¥ ¿Ëı‰Î›_ »ı ÷ıfi˘ μkÎfl ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

““Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘ Á΋√˛Ì◊Ì … μI’Lfi ◊Λ »ı”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ±ı¿ÎL÷ Ïfi›‹

fi◊Ì. ¿˘¥ ¿˘¥ ‰V÷ Á΋√˛Ì…L› »ı ±fiı ¿˘¥ ¿˘¥ ‰V÷ Á΋√˛Ì…L› fi◊Ì, V‰›_

»ı …. …ı‹¿ı ¶ub¿-h›b¿-«÷flb¿ ±ÎÏÿ ’ÿ˚√·fiÎ …ı …ı V¿_‘˘ »ı ÷ı ÷ı V¿_‘˘ ⁄ı

’fl‹Îb, hÎHÎ ’fl‹Îb ±fiı «Îfl ’fl‹Îb ±ÎÏÿ Á΋√˛Ì ‰Õı μI’Lfi ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ÷ı‰Î

V¿_‘˘ Á΋√˛Ì…L› »ı. ’fl_÷ ±_Ï÷‹ …ı ’fl‹Îb »ı ¿ı …ıfiı ≠ÿı¢ Á_¤‰÷Î fi◊Ì ±◊ν÷˚

±≠ÿıÂÌ »ı ÷ı ¿˘¥ ‰Õı μI’Lfi ◊÷˘ fi◊Ì, ±fiÎÏÿ-ÏfiI› »ı. ÷ı ’fl‹Îbfiı Á΋√˛Ì…L›

¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ? ‹ÎÀı Á‰ı˝ Á΋√˛Ì…L› »ı ±Î‰˘ ±ı¿ÎL÷ Ïfi›‹ fi◊Ì. ¿˘¥ Á΋√˛Ì…L›

»ı ±fiı ¿˘¥¿ V‰›_ ÁË… »ı ….

≠ë - ““±_Ï÷‹ ’fl‹Îb …ı‰˘ ’ÿÎ◊˝ »ı”” ±ı‰_ ¿˘fiÎ ±Î‘Îflı ‹Îfi‰_ ? ’fl‹Îb

ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì, ÷˘ »ı ±ıfiÌ ¬ÎhÎÌ Â_ ?

μkÎfl - ’fl‹Îb ’˘÷ı ¤·ı fi ÿı¬Î› ’fl_÷ ÷ıfi˘ Á‹ÒË ¤ı√˘ ◊‰Î◊Ì ⁄fiı·Î

¿Î›˝V‰w’ı ’fl‹Îb ’HÎ …HÎΛ … »ı. ’fl‹Îb±˘fiÎ Á‹ÒË◊Ì ⁄fiı·˘ CÎÀ Ωı …HÎΛ

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 299

»ı ÷˘ ÷ıfiÌ ±_ÿfl flËı·Î ’fl‹Îb±˘ ’HÎ ÷ı ÷ı ¿Î›˝◊Ì √Q› ¿Ëı‰Î› »ı. ÂÎj΋Î_ …

¿èÎ_ »ı ¿ı -

◊ÍÃÙ¸˘áÊÈ⁄U¬˝Œ‡Ê— ∑§Ê⁄UáÊ◊ãàÿ¢ ÷flØ ÃÕÊ ÁŸàÿ— –∞∑§⁄U‚-fláʸ-ªãœÙ ÁmS¬‡Ê¸— ∑§Êÿ¸Á‹XÔUp H

““’fl‹Îb fi΋fi˘ ÁÒZ‹’ÿÎ◊˝ ‹Ò÷˝ »ı, ±≠ÿıÂÌ »ı, ¿ÎflHÎ »ı, ±LI› ±‰›‰w’

»ı, ÏfiI› »ı, ±ı¿flÁ‰Î‚˘, ±ı¿ √_‘‰Î‚˘ ±fiı ±ı¿ ‰Hν‰Î‚˘ »ı, ⁄ı V’½‰Î‚˘ »ı ÷◊Î

÷ıfiÎ ÷ı ÷ı ¿Î›˝◊Ì ±Î ’fl‹Îb √Q› »ı.””

≠ë - ÷‹ı …ıfiı ’fl‹Îb ¿Ë˘ »˘ ÷ı ’HÎ ““Á≠ÿıÂÌ”” ˢ› - ÷ıfiÎ ’HÎ ±‰›‰

ˢ›-≠ÿı¢ ˢ› ±ı‰_ ¿ı‹ fi ⁄fiı ?

μkÎfl - ’fl‹Îb ±ı ±_Ï÷‹ ±‰›‰ ˢ‰Î◊Ì ±≠ÿıÂÌ »ı ÷ıfiı ≠ÿı¢ ˢ÷Î fi◊Ì.

Ωı ÷ıfiı ≠ÿı¢ ˢ› ÷˘ ÷ıfiı V¿_‘ ¿Ëı‰Î› »ı. ’fl‹Îb ¿Ëı‰Î÷˘ fi◊Ì. ‰‚Ì Ωı ’fl‹Îbfiı

’HÎ Á≠ÿıÂÌ ‹Îfi¢ ÷˘ ÷ıfiÎ …ı ≠ÿı¢ ‹ÎL›Î ÷ıfiı ’fl‹Îb ‹Îfi‰Î ’ÕÂı ±fiı ÷ı

’fl‹Îbfiı ’HÎ Ωı Á≠ÿıÂÌ ‹Îfi¢ ÷˘ ÷ıfiÎ ≠ÿı¢fiı ’fl‹Îb ‹Îfi‰Î ’ÕÂı, »ı‰Àı F›Î_

@›Î_› ÷‹ÎflÌ ⁄Ï©fi˘ ÏfiW≠ÿı ÷flÌ¿ı ωfl΋ ◊Âı I›Î_ ÷˘ ’fl‹Îb ‹Îfi‰Î … ’ÕÂı,

»ı‰Àı ÷ı ±_Ï÷‹ ’fl‹Îb‹Î_ ’HÎ Á΋√˛Ì…L›I‰ fi◊Ì, ±Î ‰Î÷ ÷˘ ÏÁ© ◊Âı …. ÷ı◊Ì

““Á΋√˛Ì…L›I‰”” fi΋fi˘ ÷‹Îfl˘ Ëı÷ T›Ï¤«ÎflÌ ÿ˘Ê‰Î‚˘ ˢ‰Î◊Ì ËıI‰Î¤ÎÁ »ı,

¬˘À˘ Ëı÷ »ı. ÷ı◊Ì ÷‹ÎflÌ ÂÒL›÷ÎfiÌ ‰Î÷ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ––1737––

¿ÿΫ ÷‹ı ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı …ı …ı Á΋√˛Ì…L› ˢ› »ı ÷ı ÷ı … ‰V÷ …√÷‹Î_ ˢ›

»ı. …ı‹¿ı CÎÀ, ’À. ’fl_÷ ’fl‹Îb±˘ ÷˘ Á΋√˛Ì…L› fi◊Ì. ÷ı◊Ì ’fl‹Îb±˘ ±Î

Á_ÁÎfl‹Î_ fi◊Ì …. ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ±Î‰ı ? ÁÎflÎ_ ¿ı ’fl‹Îb±˘ »ı … fiËŸ,

Á΋√˛Ì…L› fi ˢ‰Î◊Ì. ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ±Î‰ı ? ÷ı …HÎΉı »ı -

ŒË‚ß ‚Ê◊ǪË◊ÿ¢ Ÿ ÿÊáÊflÙ ‚¢Áà ŸáÊÈ ÁflL§hÁ◊Œ¢ –Á∑¢§ flÊáÊÍáÊ◊÷Êfl, ÁŸå»§ááÊÁ◊áÊ¢ π¬È廧Á„¢U H1738H

(ŒÎ‡ÿà ‚Ê◊ª˝Ë◊ÿ¢ Ÿ øÊáÊfl— ‚Áãà ŸŸÈ ÁflL§hÁ◊Œ◊˜ –Á∑¢§ flÊ˘áÊÍŸÊ◊÷Êfl, ÁŸc¬ãŸÁ◊Œ¢ π¬Èc¬Ò— H)

√Î◊Î◊˝ - ““¿Î›˝ Á΋√˛Ì‹› ÿı¬Î› »ı ±fiı ’fl‹Îb±˘ …√÷‹Î_ fi◊Ì”” ±Î‹

‹Îfi‰_ ÷ı ’flV’fl ωv© »ı. ±◊‰Î ’fl‹Îb±˘fi˘ ±¤Î‰ ˢ› ÷˘ ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ◊Ì

CÎÀ-’À ¿Î›˝ ¿ı‹ ⁄fi÷Î_ fi◊Ì ? ––1738––

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ300

ω‰ı«fi - Á΋√˛Ì◊Ì …L› fi◊Ì ‹ÎÀı ’fl‹Îb±˘ fi◊Ì, ±Î‰_ Ωı ÷‹ı ¿Ëı¢ ÷˘

÷‹fiı ÷‹ÎflÎ ’˘÷ÎfiÎ ‰«fifi˘ … ’Ò‰Î˝’fl ωfl˘‘ ±Î‰Âı. ¿ÎflHÎ ¿ı ’Ëı·Î_ ÷‹ı √Î◊Î

1695 ‹Î_ ““ŒË‚ß ‚Ê◊ǪË◊ÿ¢”” ‰√ıflı ’ÎËÎ_ ±ı‰_ ¿Ëı·_ ¿ı ““Á‰ı˝ ’HÎ ¿Î›˝ Á΋√˛Ì‹›

… ÿı¬Î› »ı”” ±fiı ˉı ¿Ë˘ »˘ ¿ı Ÿ •áÊfl— ‚Áãà = ’fl‹Îb±˘ fi◊Ì. Â_ ±Î ‰«fi

’Ò‰Î˝’fl ωv© fi ◊›_ ? ±Î√‚ ¿Ë˘ »˘ ¿ı ““»ı”” ±fiı ’λ‚ ¿Ë˘ »˘ ¿ı ““fi◊Ì””

±Î‹ V‰‰«fifi˘ … ωfl˘‘ ±Î‰Âı. ‹ÎÀı ÷‹ÎflÌ ±Î ‰Î÷ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì.

Á΋√˛Ì‹› …ı CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ¿Î›˝Á‹ÒË ÷‹fiı ÿı¬Î› »ı ÷ı … CÎÀ-’À ±ÎÏÿ

¿Î›˝ ’fl‹Îb±˘fiÎ Á_CÎÎ÷ÎI‹¿ »ı. ÷ı◊Ì Ωı ’fl‹Îb±˘fiÎ Á‹ÒËÎI‹¿ CÎÀ-’À ÿı¬Î›

»ı ÷˘ ÷ı‹Î_ ’fl‹Îb±˘ ’HÎ ±_Â◊Ì »ı …, ‹ÎÀı fi◊Ì ±ı‹ ¿Ëı‰Î‹Î_ ’˘÷ÎfiÎ … ‰«fifi˘

’Ò‰Î˝’fl ωfl˘‘ ±Î‰ı. ÷ı◊Ì ““’fl‹Îb±˘ fi◊Ì”” ±ı‹ ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ?

‰‚Ì ⁄ÌΩı ±ı ’HÎ ÿ˘Ê ±Î‰ı »ı ¿ı Ωı ’fl‹Îb±˘ fi◊Ì ±fiı CÎÀ-’ÀÎÏÿ ¿Î›˝

ÿı¬Î› »ı, ÷˘ I›Î_ ’fl‹Îb±˘ fi ‹ÎL›Î ˢ‰Î◊Ì ’fl‹Îb±˘◊Ì ÷˘ ±Î ¿Î›˝ ⁄L›_ fi◊Ì

±ı ‰Î÷ fiyÌ »ı. ÷˘ Â_ ±Î¿ÎÂ-’W’ÎÏÿ …ı‰Î Á‰˝◊Î ±Á÷˚ ’ÿÎ◊˘˝‹Î_◊Ì … ±Î ¿Î›˝

◊›_ »ı ? ±Î‹ … ‹Îfi‰Îfi_ flËıÂı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷‹ı ’fl‹Îb±˘ fi◊Ì ±ı‹ ‹ÎL›_ »ı. ˉı

’fl‹Îb±˘fi˘ … ±¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì CÎÀ-’ÀÎÏÿ ¿Î›˝fiÌ …fi¿ ±ı‰Ì Q≤„I’_Õ ±fiı ÷L÷Á‹ÒËÎÏÿ

Á΋√˛Ìfi˘ ÷˘ ±¤Î‰ … »ı. ±ıÀ·ı ±Î ¿Î›˘˝ ±Î¿ÎÂ’W’, ‰LK›Î’hÎ ¿ı ¬flf≤_√ÎÏÿ

…ı‰Î Á‰˝◊Î ±Á÷˚ ’ÿÎ◊˘˝ ‰Õı … ¿flΛÎ_ ËÂı, ±Î‹ … ‹Îfi‰Îfi_ flèÎ_. …ı Á‰˝◊Î

·˘¿T›‰ËÎfl◊Ì Ï‰v© »ı. ‹ÎÀı ¿_¥¿ Á‹Ωı. ÷‹ı … ¿Ë˘ »˘ ¿ı ““Á΋√˛Ì‹› ±Î CÎÀ-

’ÀÎÏÿ ¿Î›˝ ÿı¬Î› »ı ÷˘ ±Î‰_ ‹Îfi÷Πˢ‰Î◊Ì ÷ı ÷ı Á΋√˛ÌfiÎ …fi¿ ’fl‹Îb±˘ ’HÎ

…√÷‹Î_ »ı … ±Î‹ ‹Îfi‰_ Ωı¥±ı ±fiı ÷ı◊Ì ÂÒL›÷Î fi◊Ì ±Î‹ V‰Ì¿ÎflÌ ·ı‰_ Ωı¥±ı.

¬˘ÀÌ ÿ·Ì·˘ fi ¿fl‰Ì Ωı¥±ı. ––1738––

√Î◊Î 1696 ‹Î_ ““¬⁄U÷ʪʌÁ⁄U‚áÊ•Ù”” ¥I›ÎÏÿ ’ÿ˘‹Î_ ’fl¤Î√ ±fiı ‹K›¤Î√

ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì ‹ÎÀı fi◊Ì. ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ÿı¬Î› »ı ’HÎ ±L›-±L› ¤Î√˘ ‰Õı ±_÷Ïfl÷

»ı ‹ÎÀı ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ı ’HÎ fi◊Ì. ÷◊Î Á‰˝◊Î ≠◊‹ ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ’fl‹ÎbV‰w’

ˢ‰Î◊Ì ±Ï÷› ÁÒZ‹ »ı ‹ÎÀı ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ı ’HÎ fi◊Ì. ¥I›ÎÏÿ ¿ËÌfiı ÷‹ı

ÂÒL›÷ÎfiÌ …ı V◊Î’fiÎ ¿flÌ »ı I›Î_ ˉı μkÎfl ±’Λ »ı -

ÁŒS‚S‚Ê⁄UÊ÷ʪ٠ÉÊå¬ß Ÿ ÿ ‚ÙÁûÊ ŸáÊÈ ÁflL§hÁ◊áÊ¢ –‚√flÊ÷Êfl Áfl Ÿ ‚Ù, ÉÊå¬ß Á∑¢§ π⁄UÁfl‚ÊáÊS‚? H1739H

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 301

(ŒÎ‡ÿSÿÊ⁄UÊŒ˜÷ʪÙ, ªÎsÔà Ÿ ø ‚ ßÁà ŸŸÈ ÁflL§hÁ◊Œ◊˜ –‚flʸ÷Êfl˘Á¬ Ÿ ‚ ªÎsÔà Á∑¢§ π⁄UÁfl·ÊáÊSÿ? H)

√Î◊Î◊˝ - ºU› ‰V÷fi˘ ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ÿı¬Î› »ı ±fiı ÷ı fi◊Ì ±Î‹ ⁄˘·‰_ ÷ı

’flV’fl ωv© »ı. Á‰˝fi˘ ±¤Î‰ ÷S› ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ¬flωÊÎHÎfi˘ ÷ı ±ÎflÎÿ˚¤Î√

¿ı‹ ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì ? ––1739––

ω‰ı«fi - √Î◊Î 1696 ‹Î_ ÂÒL›‰ÎÿÌ T›@÷ ’_ÏÕ÷ı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ ÿ·Ì·˘ ¿flı·Ì

Ë÷Ì ¿ı CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ¿˘¥’HÎ ’ÿÎ◊˝fiÎ ±ÎflÎÿ˚¤Î√ (±Î√·˘ ¤Î√), ‹K›¤Î√ ±fiı

’çÎÿ˚ ¤Î√ (’fl¤Î√ ±◊ν÷˚ ’λ·˘ ¤Î√) ±ı‹ hÎHÎ Ω÷fiÎ ¤Î√ ˢ› »ı. I›Î_

’fl¤Î√ ±fiı ‹K›¤Î√ ÿı¬Î÷Î fi◊Ì, ‹ÎÀı fi◊Ì ±fiı ““±ÎflÎÿ˚¤Î√”” ÿı¬Î› ÷˘ »ı,

’fl_÷ ÷ıfiÎ ’HÎ ±¤fl¬fiÌ …ı‹ ±fiı¿ ’Õ· ˢ‰Î◊Ì ±Î√·Î ¤Î√˘ ’λ·Î ±L›-

±L› ¤Î√˘ ‰Õı œ_¿Î›ı·Î ˢ‰Î◊Ì ÿı¬Î÷Î fi◊Ì. ‹ÎÀı fi◊Ì. ÷◊Î Á˙◊Ì μ’fl‰Î‚˘

±ÎflÎÿ˚¤Î√ ’fl‹Îb±˘fiÎ Á‹ÒËV‰w’ı ≠÷flÎI‹¿ ˢ‰Î◊Ì ±Ï÷› ÁÒZ‹ »ı. ‹ÎÀı

ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì, ÷ı◊Ì fi◊Ì. ±Î‹ Á‰˝ ¤Î√˘ fi ˢ‰Î◊Ì ÂÒL›÷Î … »ı ±Î‰Ì ÿ·Ì·˘ ’Ò‰ı˝

¿flı·Ì. ÷ıfi˘ μkÎfl ±Î’÷Î_ ’fl‹ÎI‹Î lÌ‹ËΉÌfl≠¤ ¿Ëı »ı ¿ı -

±ı¿⁄Î…\ ÷‹ı ±ı‹ ¿Ë˘ »˘ ¿ı ºU› ‰V÷fi˘ Á˙◊Ì ±ÎflÎÿ˚¤Î√ …ı »ı ÷ı ÁÒZ‹

ˢ‰Î◊Ì ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì. ÷˘ ±Î ‰Î@›◊Ì ÷‹ı ±ÎflÎÿ˚¤Î√fi_ ±„V÷I‰ V‰Ì¿Îfl˘ »˘ ±fiı

’»Ì ¿Ë˘ »˘ ¿ı ““Ÿ ø ‚—”” ÿı¬Î÷˘ fi ˢ‰Î◊Ì ÷ı ±ÎflÎÿ˚¤Î√ fi◊Ì. ±Î‹ ⁄Lfiı V◊Îfiı

…\ÿ_ …\ÿ_ ⁄˘·‰Î◊Ì ’flV’fl ωv© ‰«fi ⁄˘S›Îfi˘ ÿ˘Ê ÷‹fiı ·Î√ı »ı. Ωı ±ÎflÎÿ˚¤Î√

»ı ±ı‹ ‹Îfi˘ »˘ ÷˘ ““÷ı fi◊Ì”” ±Î‹ ¿ı‹ ¿Ë˘ »˘ ? Ωı ±ÎflÎÿ˚¤Î√ fi◊Ì ÷˘ »ı ±ı‹

¿ı‹ ¿Ë˘ »˘ ? ±fiı »ı ÷˘ fi◊Ì ¿ı‹ ¿Ë˘ »˘ ? ±Î ÷‹Îv_ ‰«fi ’flV’fl ωv© »ı.

≠ë - ±ËŸ ¿ÿΫ ÷‹ı ±ı‰˘ ⁄«Î‰ ¿fl˘ ¿ı Á‰ı˝ ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ±¤Î‰ … »ı. ÷ı◊Ì

CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fiÎ ’fl¤Î√-‹K›¤Î√ ±fiı ±ÎflÎÿ˚¤Î√˘fi˘ ’HÎ ±¤Î‰ … »ı.

’fl_÷ Ï÷Ï‹flfiÎ fl˘√‰Î‚Îfiı …ı‹ ¤˛‹◊Ì rı÷‰V÷ ’HÎ ’Ì‚Ì ÿı¬Î› »ı ÷ı‹ ±fiÎÏÿ¿Î·Ìfi

Ï‹J›Î‰ÎÁfiÎfiÎ ⁄·ı ¤˛Î„L÷◊Ì ±Î ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ÿı¬Î› »ı. ±ı‹ ±‹Îv_ ¿Ëı‰_ »ı.

’fl‹Î◊˝◊Ì ÷˘ fi◊Ì ….

μkÎfl - ÷‹Îfl˘ ±Î ⁄«Î‰ ’HÎ T›Î…⁄Ì fi◊Ì. Ωı CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ‰V÷±˘fi˘

Á‰˝◊Î ±¤Î‰ … ˢ› ±fiı ¤˛Î„L÷◊Ì ÷ıfi˘ ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ÿı¬Î÷˘ ˢ› ÷˘ ±Î¿ÎÂ’W’,

‰LK›Î’hÎ, ¬flf≤_√ ‰√ıflı ¤Î‰˘ ’HÎ Á‰˝◊Î ±Á÷˚ ˢ‰Î◊Ì ÷ıfi˘ ’HÎ Á‰˝◊Î ±¤Î‰ …

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ302

»ı. ÷ı◊Ì ÷ıfi˘ ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ¤˛Î„L÷◊Ì ’HÎ ÿı¬Î‰˘ Ωı¥±ı ±fiı Á‰˝◊Î ±Á÷˚fi˘ ±ÎflÎ÷˚¤Î√

fi◊Ì ÿı¬Î÷˘ ±fiı CÎÀ-’Àfi˘ ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ÿı¬Î› »ı. ‹ÎÀı CÎÀ-’À Á‰˝◊Î ±Á÷˚ fi◊Ì.

Ωı Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … ˢ› ÷˘ …ı‹ ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ Á‰˝◊Î ±Á÷˚ »ı ÷ı‹

CÎÀ’ÀÎÏÿ ’HÎ Á‰˝◊Î ±Á÷˚ »ı. ÷˘ ⁄LfiıfiÎ ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ¿Î_ ÷˘ fi ÿı¬Î‰Î Ωı¥±ı

±◊‰Î ÷˘ ⁄LfiıfiÎ ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ÿı¬Î‰Î Ωı¥±ı. ±Î‹ ⁄Lfiı‹Î_ Á‹Îfi÷Πˢ‰Ì Ωı¥±ı

’HΠωʋ÷Î ¿ı‹ ? ÷ı‹… Ωı ωʋ÷Î »ı ÷˘ ±Î¿ÎÂ-’W’ÎÏÿfi˘ ±ÎflÎÿ˚¤Î√ fi …

ÿı¬Î› ±fiı CÎÀ-’ÀÎÏÿfi˘ ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ÿı¬Î› …. ±Î‹ ’HÎ ¿ı‹ ⁄fiı »ı ? ÷ıfiÎ◊Ì

ω’flÌ÷÷Î ’HÎ ¿ı‹ ⁄fi÷Ì fi◊Ì ? ±ıÀ·ı ¿ı CÎÀ-’ÀÎÏÿfi˘ ±ÎflÎÿ˚¤Î√ fi ÿı¬Î› ±fiı

±Î¿ÎÂ-’W’ÎÏÿfi˘ ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ÿı¬Î› ±Î‰_ ω’flÌ÷ @›Îflı› ’HÎ ¿ı‹ ⁄fi÷_ fi◊Ì ?

Ωı Á‰˝fi˘ ±¤Î‰ »ı ÷˘ ±Î¿ÎÂ-’W’ÎÏÿ ±fiı CÎÀ-’ÀÎÏÿ Á‰ı˝ ±Á÷˚ … »ı. ‹ÎÀı

Á‹Îfi÷Î flËı‰Ì Ωı¥±ı. ωʋ÷Î ¿ı‹ ? ±fiı Ωı ωʋ÷Î »ı ÷˘ ω’flÌ÷÷Î @›Îflı›

¿ı‹ fiËŸ ? ÷ı◊Ì ÷‹ÎflÌ ±Î ‹ÎL›÷Î μÏ«÷ fi◊Ì. ––1739––

¬⁄U÷ʪʌÁ⁄U‚áÊ•Ù, ŸÊ⁄UÊ÷ʪ٠Áfl Á∑§◊áÊÈ◊ÊáÊ¢ Áà –•Ê⁄UÊ÷ʪǪ„UáÊ, Á∑¢§ fl Ÿ ¬⁄U÷ʪ‚¢Á‚hË? H1740H

(¬⁄U÷ʪʌ‡Ê¸ŸÃÙ ŸÊ⁄UÊŒ˜÷ÊªÙ˘Á¬ Á∑§◊ŸÈ◊ÊŸÁ◊Áà –•Ê⁄UÊŒ˜÷ʪª˝„UáÊ, Á∑¢§ flÊ Ÿ ¬⁄U÷ʪ‚¢Á‚Áh—? H)

√Î◊Î◊˝ - ’fl¤Î√fiÎ ±ÿ½fi◊Ì ±ÎflÎÿ˚¤Î√ fi◊Ì ±Î‰_ ±fi‹Îfi ¿ı‹ ¿flΛ ?

±◊‰Î ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ÿı¬Î÷˘ ˢ‰Î◊Ì ’fl¤Î√ ’HÎ »ı ±Î‰_ ’fl¤Î√fiÌ ÏÁÏ©‰Î‚_

±fi‹Îfi ¿ı‹ fi ◊Λ ? ––1740––

ω‰ı«fi - √Î◊Î 1696 ‹Î_ ÷‹ı ±Î‰_ …ı ±fi‹Îfi ¿flı·_ »ı ¿ı CÎÀ-’À-V÷_¤-

¿<_¤ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ’fl¤Î√ ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì, ‹ÎÀı fi◊Ì ±fiı …ıfi˘ ’fl¤Î√ fi ˢ› ÷ıfi˘

±Î√·˘ ¤Î√ ÿı¬Î÷˘ ˢ› ÷˘ ’HÎ fi ˢ›, ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ±Î√·˘ ¤Î√ »ı ±ı‹ ÷˘

… ¿Ëı‰Î› Ωı ’λ·˘ ¤Î√ ˢ› ÷˘. ±Î flÌ÷fi_ ±fi‹Îfi ¿flÌfiı ’fl¤Î√ fi ˢ‰Î◊Ì

±ÎflÎÿ˚¤Î√ fi◊Ì. ÷ı◊Ì Á_’ÒHν ‰V÷ fi◊Ì ‹ÎÀı ÂÒL›÷Î … »ı. ±Î‰_ ±fi‹Îfi ÷‹ı ¿flı·_

»ı I›Î_ μkÎfl ±Î ≠‹ÎHÎı ΩHΉ˘.

±fi‹Îfi ¶ÎflÎ …ı ÁÎK› ÏÁ© ¿flÎ÷_ ˢ› ÷ı ≠I›ZÎ◊Ì ±⁄ÎÏ‘÷ (±Ï‰v©) ˢ‰_

Ωı¥±ı, ÷˘ … ÷ı ±fi‹Îfi ÁΫ_ ¿Ëı‰Î›. Ωı ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ◊Ì …ı ÿı¬Î÷_ ˢ› ÷ıfiÎ◊Ì

(ωv©) ⁄ÎÏ‘÷ ÁÎK› ÏÁ© ¿flÎ÷_ ˢ› ÷˘ ÷ı Ëı÷ ⁄ÎÏ‘÷ËıI‰Î¤ÎÁ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 303

““•ÁÇŸ— •ŸÈcáÊ— º˝√ÿàflÊØ ¡‹flØ”” ±„Bfi ÂÌ÷‚ »ı. ƒT› ˢ‰Î◊Ì, …‚fiÌ …ı‹. ±Î

±fi‹Îfi ⁄ÎÏ‘÷ ËıI‰Î¤ÎÁ ¿Ëı‰Î› »ı, ÷ı‹ CÎÀ-’À-V÷_¤ ±fiı ¿<_¤ÎÏÿ Á¿· ‰V÷±˘fi˘

±ÎflÎÿ˚¤Î√ Á‰˝ ‹ÎHÎÁ˘fiı «ZÎÏfl„Lƒ›◊Ì ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı. ±Î ‰Î÷ ±„BfifiÌ μWHÎ÷ÎfiÌ

…ı‹ Á¿··˘¿‹Î_ ≠ÏÁ© »ı. ÷‹ı ÷ıfiÎ◊Ì Ï‰v© ±ıÀ·ı ¿ı ≠I›ZÎ◊Ì ⁄ÎÏ‘÷ ÁÎK›fiı ÁΑ˘

»˘. …ı‹ ±„BfifiÌ ÂÌ÷‚÷Î ÁΑ‰Ì ÷ı Á¿··˘¿fiÎ ≠I›ZÎ◊Ì ⁄ÎÏ‘÷ »ı. ÷ı‹ CÎÀ-’ÀÎÏÿ

’ÿÎ◊˘˝fi˘ ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ≠I›ZÎ Á¿··˘¿fiı ÿı¬Î÷˘ ˢ‰Î »÷Î_ ““±ÎflÎÿ˚¤Î√ fi◊Ì”” ±Î‰_

ÁΑ‰_ (±Î‰_ ±fi‹Îfi ¿fl‰_) ÷ı ≠I›ZÎ⁄ÎÏ‘÷ ¿Ëı‰Î› »ı.

⁄Ì∞ ‰Î÷ ±ı »ı ¿ı ““‰V÷fi˘ ±Î ±ÎflÎÿ˚¤Î√”” ±Î‹ …ı ⁄˘·˘ »˘ I›Î_

±ÎflÎÿ˚¤Î√ ±ı ÂOÿ (’fl¤Î√fiÌ ±’ıZÎαı … ≠‰÷ı˝ »ı ÷ı◊Ì) ±Î’ıÏZο ÂOÿ ˢ‰Î◊Ì

’fl¤Î√ »ı ±ı‰_ ±fi‹Îfi Ë…\ ◊¥ ¿ı »ı. …ı‹ ¿˘¥ Á˙¤ÎB›‰_÷Ì jÎÌfiÎ ÂflÌfl μ’fl

Á˙¤ÎB›fiÎ_ ÁC΂Î_ Ï«é˘ ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Î_ ˢ› ±fiı ÷ıfi˘ ’Ï÷ fi ÿı¬Î÷˘ ˢ› ÷˘ ’HÎ

(√˛Î‹ÎL÷fl √›˘ ËÂı ±◊‰Î V◊ÎfiÎL÷fl ◊›˘ ËÂı ’HÎ) »ı «˘yÁ, ±ı‰_ ±fi‹Îfi ¿flΛ

»ı. ’fl_÷ ’Ï÷ fi◊Ì ÿı¬Î÷˘ ‹ÎÀı Á˙¤ÎB›fiÎ_ Ï«é˘ ÿı¬Î÷Î_ ˢ‰Î »÷Î_ ÷ı ≠I›ZÎfi˘

±’·Î’ ¿flÌfiı ±Î jÎÌ ““ω‘‰Î”” »ı ±Î‰_ ≠I›ZÎωv© ±fi‹Îfi ¿fl‰_ ÷ı ›˘B› fi◊Ì.

±◊ν÷˚ ±Î‰_ ±fi‹Îfi ¿flÎ÷_ fi◊Ì. ÷ıfiÌ …ı‹ ’fl¤Î√ ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì ‹ÎÀı ÿı¬Î÷˘ ±ı‰˘

±ÎflÎÿ˚¤Î√ fi◊Ì ±Î‰_ ≠I›ZΠωv© ±fi‹Îfi ¿flÎ÷_ fi◊Ì. ’fl_÷ ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ÿı¬Î÷˘

ˢ‰Î◊Ì ’fl¤Î√ ËÂı … ±Î‰_ ±fi‹Îfi ¿flΛ »ı. ÷ı ±fi‹Îfi ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

ŒÎ‡ÿflSÃÈŸ— ¬⁄U÷ÊªÙ˘ÁSÃ, Ãà‚ê’Áãœ÷ÍÃSÿÊ⁄UÊŒ˜÷ʪSÿ ª˝„UáÊÊŒ˜ = …ı …ı ºU›

‰V÷ CÎÀ-’ÀÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ »ı ÷ı Á‰˝fiı ’fl¤Î√ (’λ·˘ ¤Î√) fi ÿı¬Î÷˘ ˢ‰Î »÷Î_

’HÎ ±‰U› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ıfiÌ ÁÎ◊ı Á_⁄_‘‰Î‚˘ ±ı‰˘ ±ÎflÎÿ˚¤Î√ «ZÎ◊Ì ÿı¬Î› »ı

‹ÎÀı, …ıfiÎ Á_⁄_‘̤Ò÷ ¤Î√ ÿı¬Î÷˘ ˢ› ÷˘ ÷ı ¤Î√ ’HÎ ±‰U› ˢ› … »ı. …ı‹¿ı

±Î¿ÎÂfi˘ ’Ò‰˝¤Î√ ÿı¬Î› »ı ÷˘ ÷ıfiÎ Á_⁄_‘Ì ’Ï狤Î√ ’HÎ ±‰U› »ı …. ÷ı‰Ì …

flÌ÷ı CÎÀ-’ÀÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ÿı¬Î› »ı ‹ÎÀı ’fl¤Î√ ’HÎ ±‰U› »ı ….

‰·Ì ÷ı … 1696 ‹Ì √Î◊΋Î_ ““CÎÀ-’ÀÎÏÿfiÎ …ı ±ÎflÎÿ˚¤Î√ »ı ÷ı ±ÎflÎÿ˚¤Î√fiÌ

±_ÿfl ±L› ±L› ±ÎflÎÿ˚¤Î√˘fiÌ ¿S’fiÎ ¿flÌfiı ’λ·Î ±ÎflÎÿ˚¤Î√˘fiı ±Î√·Î

±ÎflÎÿ˚¤Î√˘◊Ì ±ÎE»ÎÏÿ÷ ‹ÎfiÌfiı ÿı¬Î÷Î fi◊Ì ‹ÎÀı fi◊Ì. ±Î‹ ÷‹ı …ı ¿èÎ_ I›Î_ ’HÎ

μ’fl ¿flı·Î ±fi‹Îfi ≠‹ÎHÎı ’λ·Î ±ÎflÎÿ˚¤Î√˘ fi◊Ì ±ı‹ fiËŸ, ’HÎ »ı ±Î‰_

±fi‹Îfi ◊Λ »ı. Á‰˝ ±ÎflÎ÷Ì› ¤Î√ ÿı¬Î› »ı ‹ÎÀı ÷ıfiÎ◊Ì ±ÎE»ÎÏÿ÷ ±ÎflÎ÷Ì›

¤Î√˘ ’HÎ »ı …. Á_⁄_‘Ì‰Î«Ì ÂOÿ ˢ‰Î◊Ì ÷◊Î Á‰˝ ±ÎflÎ÷Ì›¤Î√ ’fl‹ÎbfiÎ

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ304

≠÷flV‰w’ ˢ‰Î◊Ì ÁÒZ‹ »ı, ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì ‹ÎÀı fi◊Ì. ±Î‰Ì ¿S’fiÎ ¿fl‰Ì ÷ı ’HÎ ¬˘À<_

»ı. ’fl‹Îb, ¶ub¿, h›b¿ CÎHÎÎ ÁÒZ‹ »ı, ±ºU› ’HÎ »ı. ’fl_÷ Á_ÁÎfl‹Î_ ÷ı fi◊Ì

±ı‹ fiËŸ. ’fl‹Îb ‰√ıflı ÁÒZ‹ ±fiı ±ºU› ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ »ı …. ÷ı‰Ì flÌ÷ı Á‰˝

±ÎflÎ÷Ì› ¤Î√ ¤·ı ÁÒZ‹ ˢ, ±ºU› ˢ, ÷˘ ’HÎ fi◊Ì ±ı‹ fiËŸ, ’fl_÷ »ı ….

÷◊Î ±ÎflÎÿ˚¤Î√‹Î_ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ±L›-±L› ±ÎflÎÿ˚¤Î√˘fiÌ ¿S’fiÎ ¿fl‰Ì

±fiı ÷ı‹Î_ ’fl¤Î√ fi ÿı¬Î÷Πˢ‰Î◊Ì fi◊Ì ±ı‹ ‹ÎfiÌfiı Á‰˝◊Ì ≠◊‹ ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ’HÎ

fi◊Ì, ±Î‰Ì ¿S’fiÎ ¿fl‰Ì ÷ı ±›@÷ »ı. ¬˘À<_ »ı. ÷ı◊Ì CÎÀ-’ÀÎÏÿ Á‰˝ ºU›-‰V÷±˘‹Î_

’fl¤Î√ ’HÎ »ı. ‹K›¤Î√ ’HÎ »ı ±fiı ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ÷˘ ÿı¬Î› … »ı ±ıÀ·ı »ı. ±Î‹

±¬_Õ Á‰ı˝ ‰V÷±˘ »ı. ÷ı◊Ì ÂÒL›÷Î fi◊Ì. ±ı‹ ÏÁ© ◊Λ »ı. ––1740––

‚√flÊ÷Êfl Áfl ∑§•Ù, •Ê⁄UÊ-¬⁄U-◊Ö¤Ê÷ʪŸÊáÊûÊ¢ ? –•„U ¬⁄U◊߸∞ ÷ááÊß, ‚-¬⁄U-◊ßÁfl‚‚áÊ¢ ∑§ûÊÙ ? H1741H

•Ê⁄U-¬⁄U-◊Ö¤Ê÷ʪÊ, ¬Á«UflááÊÊ ¡ß Ÿ ‚ÈááÊÿÊ ŸÊ◊ –•¬Á«UflááÊ‚È Áfl ∑§Ê Áflªå¬áÊÊ π⁄UÁfl‚ÊáÊS‚ ? H1742H

‚√flÊ÷Êfl flÊ⁄UÊ÷ʪ٠Á∑¢§ ŒË‚∞ Ÿ ¬⁄U÷ʪ٠? –‚√flʪ„UáÊ¢ fl Ÿ Á∑¢§ Á∑¢§ flÊ Ÿ ÁflflîÊ•Ù „UÙß ? H1743H

(‚flʸ÷Êfl˘Á¬ ∑ȧ×, •Ê⁄UÊØ-¬⁄U-◊äÿ÷ʪŸÊŸÊàfl◊˜ ? –•Õ ¬⁄U◊àÿÊ ÷áÿÃ, Sfl-¬⁄U-◊ÁÃÁfl‡Ê·áÊ¢ ∑ȧ× ? H•Ê⁄UÊØ-¬⁄U-◊äÿ÷ʪʗ, ¬˝ÁìãŸÊ ÿÁŒ Ÿ ‡ÊÍãÿÃÊ ŸÊ◊ –•¬˝ÁìãŸcflÁ¬ ∑§Ê Áfl∑§À¬ŸÊ π⁄UÁfl·ÊáÊSÿ H)‚flʸ÷Êfl flÊ⁄UÊŒ˜÷ʪ—, Á∑¢§ ŒÎ‡ÿà Ÿ ¬⁄U÷ʪ— ? –‚flʸª˝„UáÊ¢ flÊ Ÿ Á∑¢§, Á∑¢§ flÊ Ÿ Áfl¬ÿ¸ÿÙ ÷flÁà ?)

√Î◊Î◊˝ - Á‰˝ ‰V÷±˘fi˘ Ωı ±¤Î‰ … »ı. Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … Ωı »ı, ÷˘

±ÎflÎÿ˚¤Î√-’fl¤Î√ ±fiı ‹K›¤Î√ ±Î‰_ fiÎfiÎ’b_ ¿ı‹ CÎÀı ? Ωı ’fl‰ÎÿÌfiÌ ±’ıZÎαı

¿Ëı÷Πˢ› ÷˘ V‰ ±fiı ’fl ±Î‰Ì ‹Ï÷‰Î‚Î_ ωÂıÊH΢ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ·Î√ı ? ––1741––

±ÎflÎÿ˚¤Î√-’fl¤Î√ ±fiı ‹K›¤Î√ ±Î‰Î ¤Î√˘ Ωı ¿S’‰Î‹Î_ ±ÎT›Î »ı ÷˘

ÂÒL›÷Î @›Î_ flËÌ ? ±fiı Ωı ±Î‰Î ¤Î√˘ fi V‰Ì¿Îfl÷Πˢ ±fiı ¿S’fiÎ … ‹ÎhÎ ¿fl÷Î

ˢ ÷˘ ¬flωÊÎHÎfiÎ ’HÎ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ¤Î√˘fiÌ ¿S’fiÎ ¿ı‹ ¿fl÷Î fi◊Ì ? ––1742––

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 305

Ωı ‰V÷fi˘ Á‰˝◊Î ±¤Î‰ … »ı ÷˘ ±ÎflÎÿ˚¤Î√ … ¿ı‹ ÿı¬Î› »ı ? ’fl¤Î√

¿ı‹ ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì ? ±◊‰Î Á‰˝¤Î√˘fi_ ±√˛ËHÎ ¿ı‹ ◊÷_ fi◊Ì ? ±◊‰Î ω’›˝› ’HÎ

¿ı‹ ◊÷˘ fi◊Ì ? ––1743––

ω‰ı«fi - ±ı¿ ⁄Î…\ ÂÒL›÷Î ‹Îfi‰Ì »ı ±fiı ⁄Ì∞ ⁄Î…\ CÎÀ-’ÀÎÏÿ ºU›

‰V÷±˘fiÎ ’fl¤Î√-‹K›¤Î√-±ÎflÎÿ˚¤Î√ ±Î‹ ¤Î√˘fiÌ ¿S’fiÎ ¿fl‰Ì »ı. ±Î ⁄Lfiı

’flV’fl ωv© »ı ÷ı◊Ì ÂÒL›÷Î ‹ÎfiÌfiı ¤Î√˘fiÌ ¿S’fiÎ ¿fl÷Î T›@÷ ’_ÏÕ÷fiı ¿ıÀ·Î¿

≠ë˘ ’Ò»‰Î ¶ÎflÎ ÷ı±˘fiÎ ‹√…‹Î_ flËı·Ì ÂÒL›÷ÎfiÌ ¿S’fiÎfi˘ μE»ıÿ ¿fl÷Î ¤√‰Îfi

…HÎΉı »ı ¿ı -

(1) Ωı Á‰˝ ‰V÷±˘fi˘ ±¤Î‰ … »ı ±◊ν÷˚ ÂÒL›÷Î … »ı ÷˘ CÎÀ-’À-V÷_¤-

¿<_¤ ‰√ıflı ’ÿÎ◊˘˝ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ fi◊Ì. ¿_¥ »ı … fiËŸ ÷˘ ±Î ±ÎflÎÿ˚¤Î√ »ı, ±Î

‹K›¤Î√ »ı ±fiı ±Î ’fl¤Î√ »ı ±Î‰Ì ¤Î√˘fiÌ ¿S’fiÎ ¿ı‹ ◊Λ ? ÷◊Î ±ÎflÎÿ˚¤Î√

‰Õı ’fl¤Î√ ±fiı ‹K›¤Î√ ±ÎE»ÎÏÿ÷ »ı, ÿı¬Î÷Î fi◊Ì, ‹ÎÀı fi◊Ì ±Î‰_ ’HÎ ¿ı‹

¿Ëı‰Î› ? Ωı ‰V÷ … fi◊Ì ÷˘ ÷ıfiÎ ¤Î√˘fiÌ ¿S’fiÎ ¿ı‹ ¿flΛ ?

(2) ˉı ¿ÿΫ ±ı‰˘ ⁄«Î‰ ¿fl˘ ¿ı ±‹ÎflÎ ‹÷ı ÷˘ ÂÒL›÷Î … ˢ‰Î◊Ì ¿_¥

»ı … fiËŸ. ‰V÷ ’HÎ fi◊Ì ±fiı ÷ıfiÎ ¤Î√˘ ’HÎ fi◊Ì. ’fl_÷ ±‹ÎflÎ Á΋ı …ı ’fl‰ÎÿÌ=

≠Ï÷’ZΉÎÿÌ = …ˆfi ÿ½fi¿Îfl ±ÎÏÿ »ı ¿ı …ı ÂÒL›‰Îÿfiı ‹ÎfifiÎflÎ fi◊Ì ÷ıfiÌ ±’ıZÎαı

±‹ı ±Î hÎHÎ ¤Î√˘fiÌ ¿S’fiÎ ¿flÌ »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ±‹ÎflÎ◊Ì …ı ’fl‰Îÿ̱˘ »ı ¿ı …ı±˘

±Î‰Î hÎHÎ ¤Î√ ‹Îfiı »ı I›Î_ ’fl¤Î√ ¿ı ‹K›¤Î√ ±ÎE»ÎÏÿ÷ ±fiı ±ºU› ˢ‰Î◊Ì

fi◊Ì ±fiı ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ±Ï÷› ÁÒZ‹ ˢ‰Î◊Ì ±ºU› »ı ‹ÎÀı fi◊Ì. ±Î‹ ’fl‰Îÿ̱ı

‹Îfiı·Î ¤Î√˘fiÌ ±‹ı ¿S’fiÎ ¿flÌ »ı. ±‹ÎflÌ ±’ıZÎαı ±‹ı ±Î ¿S’fiÎ ¿_¥ ¿flÌ

fi◊Ì. ±Î‰˘ ⁄«Î‰ T›@÷ ’_ÏÕ÷ ¿ÿΫ ¿flı ÷˘ ±Î ⁄«Î‰ ’HÎ μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı

Ωı ÷‹ÎflÎ ‹÷ı Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı ÷˘ ±Î V‰‰ÎÿÌ ±fiı ±Î ’fl‰ÎÿÌ, ±Î‰Î V‰ ±fiı

’flfiÌ ‹Ï÷‰Î‚Î_ ωÂıÊH΢ ¿ı‹ CÎÀı ? ÷‹ÎflÎ ‹÷ı ÷˘ ¿_¥ »ı … fiËŸ, Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î

… »ı, ÷˘ ’»Ì V‰ ¿ı ’fl ¿˘¥ »ı … fiËŸ, ÷ı◊Ì ±Î V‰-’flfiÎ_ ωÂıÊH΢ ·√ÎÕÌfiı

⁄«Î‰ ¿fl‰˘ ÷ı ‰Îÿ̱˘fiÌ Á¤Î‹Î_ ¢¤ÎV’ÿ ¿ı‹ ⁄fiı ? ––1741––

(3) CÎÀ-’À-V÷_¤-¿<_¤-±_¤˘vË (¿‹·) ‰√ıflı ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ ±ÎflÎÿ˚¤Î√-’fl¤Î√

±fiı ‹K›¤Î√ ‰√ıflı ¤Î√˘ ±fiı ≠Ï÷¤Î√˘ Ωı ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘ »˘ (‹ÎL› flά˘ »˘)

÷˘ ÷‹ÎflÌ ‹Îfiı·Ì ÂÒL›÷Î flËı÷Ì … fi◊Ì, ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ‰V÷±˘ ±fiı ÷ıfiÎ ¤Î√˘ »ı

±Î‰_ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl÷Πˢ‰Î◊Ì … ÂÒL›÷Î fi◊Ì ±ı‹ ÏÁ© ◊Λ »ı.

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ306

(4) Ωı ÷‹ı CÎÀ-’À-V÷_¤-¿<_¤-±_¤˘vË ‰√ıflı ’ÿÎ◊˘˝ ±fiı ÷ıfiÎ ¤Î√˘ fi

V‰Ì¿Îfl÷Πˢ ÷˘ ±Î Á‰ı˝ ’ÿÎ◊˘˝ ±Î¿ÎÂ’W’, ‰LK›Î’hÎ, ¬flωÊÎHÎ ‰√ıflıfiÌ …ı‹

Á‰˝◊Î ±Á÷˚ »ı, ÂÒL› »ı, ±◊ν÷˚ fi◊Ì …, ±ı‰˘ … ±◊˝ ◊Λ. ˉı Ωı ±Î ’ÿÎ◊˘˝

Á‰˝◊Î ±Á÷˚ »ı. »÷Î_ ÷ı‹Î_ ÷‹ı ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ‰√ıflıfiÌ ‹fi‹ÎfiÌ ¿S’fiÎ ¿fl˘ »˘ ÷˘

÷ıfiÌ …ı‹ … Á‰˝◊Î ±Á÷˚ ±ı‰Î ¬flωÊÎHÎfiÎ (±fiı ±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ ⁄ÌΩ ’HÎ Á‰˝◊Î

±Áÿ˚ ±ı‰Î ’ÿÎ◊˘˝fiÎ) ±ÎflÎÿ˚¤Î√, ‹K›¤Î√ ±fiı ’fl¤Î√fiÌ ¿S’fiÎ ¿ı‹ ¿fl÷Î

fi◊Ì ? ¬flωÊÎHÎ ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ ’HÎ ¿Ë˘ ¿ı …ı ±ÎflÎÿ˚¤Î√ »ı ÷ıfiÎ ‰Õı ’fl¤Î√

±fiı ‹K›¤Î√ ±ÎE»ÎÏÿ÷ »ı I›Î_ ’HÎ ±Î‰Î ¤Î√˘ ’ÎÕÌfiı ±Î‰_ ω‘Îfi ¿fl‰_ Ωı¥±ı.

CÎÀ-’ÀÎÏÿ‹Î_ … ±Î‰Î ¤Î√˘ ÂÎ ‹ÎÀı ’ÎÕ˘ »˘ ? ––1742––

(5) ‰‚Ì Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! Ωı ÂÒL›÷Î … »ı ±fiı ‰V÷±˘fi˘ Á‰˝◊Î ±¤Î‰

… »ı. ÷˘ ’»Ì CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ºU›‰V÷±˘fi˘ ±ÎflÎÿ˚¤Î√ … ¿ı‹ ÿı¬Î› »ı ?

±ÎflÎÿ˚¤Î√fiÌ …ı‹ … ‹K›¤Î√ ±fiı ’fl¤Î√ ’HÎ ¿ı‹ ÿı¬Î÷Î fi◊Ì ? Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î

… ‹ÎhΠˢ‰Î◊Ì ÂÒL› ±ı‰˘ Ωı ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ÿı¬Î› »ı ÷˘ ÂÒL› ±ı‰Î ÂıʤÎ√ ’HÎ

ÿı¬Î‰Î … Ωı¥±ı. ±ËŸ ¿ÿΫ ±ı‰˘ ⁄«Î‰ ¿fl˘ ¿ı ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ‰Õı ’λ·Î ⁄ı ¤Î√˘

±ÎE»ÎÏÿ÷ »ı ‹ÎÀı ÿı¬Î÷Î fi◊Ì. ÷˘ ±Î ⁄«Î‰ ’HÎ T›Î…⁄Ì fi◊Ì ¿ÎflHÎ ¿ı

±ÎflÎÿ˚¤Î√ ÂÒL› ˢ‰Î◊Ì »ı … fiËŸ. ÷˘ ÷ıfiÎ◊Ì ’λ·Î ¤Î√ ±ÎE»ÎÏÿ÷ »ı ±ı‹

’HÎ ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ? ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ’HÎ ÷‹ı ÂÒL›V‰w’ … ‹ÎL›˘ »ı. ¿_¥ »ı … fiËŸ.

‹ÎÀı ÷ıfiÎ◊Ì ⁄ÌΩ ¤Î√˘ ±ÎE»ÎÏÿ÷ ◊Λ »ı ±Î‹ ⁄˘·‰_ ÷ı T›◊˝ »ı.

(6) ±◊‰Î ÷˘ …ı‹ ’fl¤Î√ ±fiı ‹K›¤Î√ ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì ÷ı‹ ÂÒL›÷Î … ‹ÎhÎ

ˢ‰Î◊Ì ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ’HÎ fi ÿı¬Î‰˘ Ωı¥±ı. ±ıÀ·ı ¿ı hÎHÎı ¤Î√˘fi_ ±√˛ËHÎ … ◊‰_

Ωı¥±ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ‰V÷ … fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ıfiÎ ¤Î√˘ … fi◊Ì. ˉı Ωı ¤Î√˘ … fi◊Ì ÷˘

ÿı¬Î› … @›Î_◊Ì ? ‹ÎÀı Á‰˝ ¤Î√fi_ ±√˛ËHÎ … ◊‰_ Ωı¥±ı.

(7) ±◊‰Î hÎHÎı ¤Î√˘ ÂÒL› … »ı ±ı¿ ’HÎ ¤Î√ ‰ÎV÷ω¿ fi◊Ì, ¤˛Î„L÷‹ÎhÎ◊Ì

… ÿı¬Î› »ı. ±Î‰_ … Ωı ¬flı¬fl ˢ› ÷˘ …ı‹ ¤˛Î„L÷◊Ì ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ÿı¬Î› »ı ÷ıfiı

⁄ÿ·ı ’fl¤Î√ ÿı¬Î›, ‹K›¤Î√ ÿı¬Î› ±fiı ±ÎflÎÿ˚¤Î√ fi ÿı¬Î›. ±Î‹ ω’flÌ÷÷Î

’HÎ ¿ı‹ fi ⁄fiı ? ±Î‹ ω’flÌ÷÷Î ’HÎ ◊‰Ì Ωı¥±ı. ±◊‰Î @›Îflı¿ ±ÎflÎÿ˚¤Î√

ÿı¬Î› ÷˘ @›Îflı¿ ‹K›¤Î√ ÿı¬Î› ±fiı @›Îflı¿ ’fl¤Î√ ÿı¬Î›. ±Î‹ ’HÎ ⁄fi‰_

Ωı¥±ı. ’HÎ ±Î‰_ ¿_¥ ’HÎ @›Îflı› ’HÎ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ‹ÎÀı Á‰˝◊Î ±¤Î‰ fi◊Ì, ÂÒL›÷Î

fi◊Ì. ’HÎ CÎÀ-’ÀÎÏÿ ‰V÷±˘ »ı ±fiı ÷ı ‰V÷±˘ ‰ÎV÷ω¿’HÎı Á÷˚ »ı ±fiı ÷ıfiÎ

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 307

±ÎflÎÿ˚¤Î√ ±ÎÏÿ ¤Î√˘ ’HÎ Á÷˚ »ı. ±Î‹ ‰V÷÷k‰ V‰Ì¿ÎflÌfiı ÁÌ‘Î ‹Î√ı˝ ±Î‰‰_

Ωı¥±ı. ¬˘ÀÎ ¿<÷¿˘˝ ±fiı Ï‹J›Î ¿S’fiÎfiÎ C΢Õα˘ ÿ˘ÕΉ‰Î Ωı¥±ı fiËŸ. ––1743––

Ëı T›@÷ ’_ÏÕ÷ ! ÷‹ı 1696 ‹Ì √Î◊΋Î_ …ı ¿èÎ_ ¿ı CÎÀ’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fi˘

’fl¤Î√ ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì ‹ÎÀı fi◊Ì. ±Î ±fi‹Îfi◊Ì …ıfiÎ …ıfiÎ ’fl¤Î√fi_ ±ÿ½fi ˢ›

÷ı ÷ı fi◊Ì ±ı‰˘ … ±◊˝ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì VŒÏÀ¿ÎÏÿ ¿ıÀ·Î¿ ’ÿÎ◊˘˝ ±ı‰Î ’HÎ »ı ¿ı …ıfiÎ

’fl¤Î√fi_ ÿ½fi ◊Λ »ı. ÷˘ ÷ı‰Î ’ÿÎ◊˘˝ ’fl¤Î√fiÎ ÿ½fi‰Î‚Πˢ‰Î◊Ì Á_ÁÎfl‹Î_ »ı

…. ±Î‹ VŒÏÀ¿ÎÏÿfi_ ±„V÷I‰ ÏÁ© ◊Âı ÷˘ ’HÎ ÂÒL›÷Î μÕÌ Ω› »ı. ±Î ‰Î÷

Á‹Ω‰÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı -

¬⁄U÷ʪŒÁ⁄U‚áÊ¢ flÊ, »§Á‹„UÊ߸áÊ¢ Áà à œÈfl¢ ‚¢Áà –¡ß flÊ Ã Áfl Ÿ ‚¢ÃÊ, ¬⁄U÷ʪʌÁ⁄U‚áÊ◊„U™§ H1744H

‚√flÊŒÁ⁄U‚áÊ©UÁìÊÿ, Ÿ ÷ááÊ∞ ∑§Ë‚, ÷áÊß ÃãŸÊ◊ –¬È√flé÷Èflªÿ„UÊáÊË, ¬ìÊÄπÁfl⁄UÙ„U•Ù øfl H1745H

(¬⁄U÷ʪŒ‡Ê¸Ÿ¢ flÊ S»§Á≈U∑§ÊŒËŸÊÁ◊Áà à œ˝Èfl¢ ‚Áãà –ÿÁŒ flÊ Ã˘Á¬ Ÿ ‚ã×, ¬⁄U÷ʪʌ‡Ê¸Ÿ◊„UÃÈ— H)‚flʸŒ‡Ê¸ŸÃ ∞fl Ÿ ÷áÿà ∑§S◊ÊØ, ÷áÊÁà ÃãŸÊ◊ –¬ÍflʸèÿȬªÃ„UÊÁŸ—, ¬˝àÿˇÊÁfl⁄UÙœÃpÒfl H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î VŒÏÀ¿ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ’fl¤Î√ ÿı¬Î› »ı ÷ı◊Ì ÷ı ’ÿÎ◊˘˝ ±‰U›

»ı …. ±◊‰Î Ωı ÷ı VŒÏÀ¿ÎÏÿ fi◊Ì ÷˘ ÷‹Îfl˘ ““’fl¤Î√Îÿ½fi”” ±ı Ëı÷ ±Ëı÷ ⁄fiı

»ı. ––1744––

±◊‰Î ’fl¤Î√Îÿ½fifiı ⁄ÿ·ı ““Á‰˝¤Î√Îÿ½fi”” ±ı Ëı÷ ¿ı‹ ¿Ëı‰Î÷˘ fi◊Ì ?

¿ÿΫ ¿Ë˘ ¿ı ÁÎv_, ˉı ÷ı Á‰Î˝ÿ½fi … Ëı÷ ˢ, ÷˘ ’Ò‰ı˝ V‰Ì¿Îflı·Îfi˘ ωfl˘‘ ±Î‰ı

±fiı ≠I›ZÎωfl˘‘ ÿ˘Ê ’HÎ ±Î‰ı. ––1745––

ω‰ı«fi - CÎÀ-’À-V÷_¤-¿<_¤ ‰√ıflı ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ’fl¤Î√-‹K›¤Î√ ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì.

÷ı◊Ì ÷‹ı ““¬⁄U÷ʪʌ‡Ê¸ŸÃ—”” ±Î Ëı÷ ‹¿Ìfiı CÎÀ’À ±ÎÏÿ ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝ fi◊Ì. ÷ı◊Ì

ÂÒL›÷Î … »ı ±Î‹ ÏÁ© ¿fl˘ »˘. ÷ıfi˘ ±◊˝ ±ı ◊Λ »ı ¿ı …ıfi˘ …ıfi˘ ’fl¤Î√,

‹K›¤Î√ ÿı¬Î› ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝ ÷˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ±‰U› ‘˛‰ »ı …. …ı‹¿ı VŒÏÀ¿ ±fiı

±¤˛’À· (±¤fl¬fiÎ_ ’Õ·). ±Î flÌ÷ı VŒÏÀ¿ ±fiı ±¤˛’À· ‰√ıflı ¿ıÀ·Î¿ ’ÿÎ◊˘˝fi˘

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ308

’fl¤Î√-‹K›¤Î√ ÿı¬Î› »ı. I›Î_ ÷‹Îfl˘ Ëı÷ …÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ı ’ÿÎ◊˘˝ fi◊Ì ±Î‰_

ÏÁ© ◊÷_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ı VŒÏÀ¿ÎÏÿ ¿ıÀ·Î¿ ’ÿÎ◊˘˝ ÷˘ ’fl¤Î√ÎÏÿfiÎ ÿ½fi‰Î‚Πˢ‰Î◊Ì

““»ı”” ±Î‹ … ÏÁ© ◊Λ »ı ±fiı ±Î ‰Î÷ ÷˘ ÷‹Îflı ’HÎ V‰Ì¿Îfl‰Ì … ’ÕÂı. ‹ÎÀı

ÂÒL›÷Î fi◊Ì. ±Î ‰Î÷ ±Î’˘±Î’ ÏÁ© ◊Λ »ı.

ˉı Ωı ±Î ÿ˘Ê◊Ì ⁄«‰Î ‹ÎÀı ÷‹ı ¿ÿΫ ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı VŒÏÀ¿ÎÏÿ ¿ıÀ·Î¿

’ÿÎ◊˘˝fi˘ ’fl¤Î√-‹K›¤Î√ ¤·ı ÿı¬Î›, ÷˘ ’HÎ ÷ı ’ÿÎ◊˘˝ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ fi◊Ì. ±Î‰_

¿Ëı¢ ÷˘ ““¬⁄U÷ʪʌÁ⁄U‚áÊ”” ±Î‰˘ ÷‹Îfl˘ …ı Ëı÷ »ı ÷ı ±Ëı÷ ◊Âı. ¿ÎflHÎ ¿ı …ıfiÎ

’fl¤Î√fi_ ±ÿ½fi ˢ› ¿ı …ıfiÎ ’fl¤Î√fi_ ÿ½fi ˢ›, ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ CÎÀ-’ÀÎÏÿ

’ÿÎ◊˘˝ ˢ› ¿ı VŒÏÀ¿ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ ˢ› ÷‹ÎflÎ ‹÷ı ÷˘ ⁄Lfiı ≠¿ÎflfiÎ ’ÿÎ◊˘˝ Á_ÁÎfl‹Î_

fi◊Ì …. ÷ı◊Ì …ıfiÎ ’fl¤Î√fi_ ±ÿ½fi ˢ› ÷ı … ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ fi◊Ì, ±Î‰Ì ‰Î÷ flËı÷Ì

fi◊Ì. …ıfiÎ ’fl¤Î√ÎÏÿ ÿı¬Î› ±ı‰Î VŒÏÀ¿ÎÏÿ ’HÎ fi◊Ì ±fiı …ıfiÎ ’fl¤Î√ÎÏÿ fi

ÿı¬Î› ±ı‰Î CÎÀ-’ÀÎÏÿ ’HÎ fi◊Ì, ±Î‰˘ ±◊˝ ◊Âı. ±ıÀ·ı ÂÒL›÷Î ÁΑ‰Î‹Î_ ’fl¤Î√Îÿ½fi

Ëı÷ Á‹◊˝ ⁄fi÷˘ fi◊Ì. ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı T›Î’¿ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ’Ïfl’ÒHν ÁÎK›fiı ÁΑ‰Î‹Î_

±Î Ëı÷ ±Á‹◊˝ »ı. ‹ÎÀı ±Ëı÷ ±◊ν÷˚ ±Á‹◊˝Ëı÷ ◊Λ »ı.

≠ë - ““¬⁄U÷ʪʌ‡Ê¸ŸÃ—”” ±Î Ëı÷ ÂÒL›÷Î ÁΑ‰Î‹Î_ ±T›Î’¿ »ı. ÁÎK›

ÁΑ‰Î‹Î_ ±Á‹◊˝ »ı. ÷˘ ¿›˘ ⁄ÌΩı Ëı÷ ‹¿Ì±ı ÷˘ ±‹Îflı ¥p ±ı‰Ì ÂÒL›÷ÎfiÌ ÏÁÏ©

◊Λ. ±Î Ëı÷ ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı ±T›Î’¿ »ı. ÷˘ ÂÒL›÷Î ÁÎ‘Ì ±Î’ı ±ı‰˘ T›Î’¿ Ëı÷

¿›˘ ˢ¥ ¿ı ?

μkÎfl - ““‚flʸŒ‡Ê¸ŸÃ—”” Á‰˝ ¤Î√˘ …ıfiÎ ÿı¬Î÷Î fi◊Ì ÷ı ‰V÷ Á_ÁÎfl‹Î_ fi◊Ì,

±Î‰˘ ÂÒL›÷ÎfiÌ ÁÎ◊ı T›Î’¿ Ëı÷ Ωı ÷‹ı ‹Ò¿˘ ÷˘ ÷‹ÎflÌ ‹Îfiı·Ì ÂÒL›÷Î …ı …ı

’ÿÎ◊˘˝fiÌ »ı ÷ı ÏÁ© ◊Λ. …ı‹ ±Î¿Î ’W’ÎÏÿ ¿ıÀ·Î¿ ’ÿÎ◊˘˝ Á‰˝◊Î ““±Á÷˚”” »ı ÷ı

‰V÷ … ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ı ‰V÷±˘ ÂÒL›w’ ’HÎ »ı ±fiı ‰V÷ … fi◊Ì ÷ı◊Ì

÷ıfiÎ ¤Î√˘ ’HÎ fi◊Ì. ÷ı◊Ì Á‰˝ ¤Î√˘fi_ ±ÿ½fi ’HÎ »ı. ‹ÎÀı ““‚flʸŒ‡Ê¸ŸÃ—”” ±Î Ëı÷

‹¿‰Î◊Ì (…ı …ı ‰V÷±˘ ±Á÷˚ »ı ÷ıfiÌ ±ıÀ·ı ¿ı ¿◊_Ï«ÿ˚) ÂÒL›÷Î ÏÁ© ◊Λ. ±Î Ëı÷

ÂÒL›÷Î fi΋fiÎ ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı T›Î’¿ Ëı÷ »ı. ÷ı Ëı÷ ‹¿Â˘ ÷˘ ÷ıÀ·Ì ÂÒL›÷Î ÏÁ© ◊Âı.

T›@÷’_ÏÕ÷ - ⁄Ë … ÁÎv_, ÷áÊß ÃãŸÊ◊ = ¤·ı ÷ı … Ëı÷ ˉı ˢ, ¬⁄U÷ʪʌ‡Ê¸ŸÃ—±Î Ëı÷fiı ⁄ÿ·ı ‚flʸŒ‡Ê¸ŸÃ— ±Î … Ëı÷ ±‹ı ¿ËÌÂ_. Ωı ±‹ÎflÌ ‹Îfiı·Ì ÂÒL›÷Î

¿˘¥’HÎ flÌ÷ı ÏÁ© ◊÷Ì Ë˘› ÷˘ ±‹fiı ““‚flʸŒ‡Ê¸ŸÃ—”” ±Î T›Î’¿ Ëı÷ ¿Ëı‰Î‹Î_ ¿_¥

‰Î_‘˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±‹Îflı ÷˘ ›ıfi¿ıfi ≠¿ÎflıHÎ ÂÒL›÷Î … ÏÁ© ¿fl‰Ì »ı. Ωı ÷ı ÂÒL›÷Î

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 309

““‚flʸŒ‡Ê¸ŸÃ—”” ±Î Ëı÷◊Ì ÏÁ© ◊÷Ì Ë˘› ÷˘ ¤·ı ÷ı … Ëı÷fiı ±‹ı V‰Ì¿ÎflÌÂ_. ±Î

Ëı÷ T›Î’¿ (ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı Á‰˝hÎ flËıfiÎfl) ˢ‰Î◊Ì ¿˘¥ ÿ˘Ê ±Î‰Âı fiËŸ.

μkÎfl - ÷‹Îfl˘ ±Î ⁄«Î‰ ’HÎ μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı Ωı ““‚flʸŒ‡Ê¸ŸÃ—”” ±Î

Ëı÷ V‰Ì¿Îfl¢ ÷˘ ÷‹ı ’Ò‰ı˝ (1696‹Î_) ““¬⁄U÷ʪʌ‡Ê¸ŸÃ—”” ±Î‰˘ …ı Ëı÷ ·Ì‘ı·˘ ÷ıfiı

⁄ÿ·Ìfiı ˉı fi‰Î Ëı÷fi˘ V‰Ì¿Îfl ¿fl˘ »˘, ÷ı◊Ì ““≠Ï÷iÎÎËÎÏfi”” fi΋fi_ Ïfi√˛ËV◊Îfi ·Î√

’Õı »ı. ‰ÎÿÁ¤Î‹Î_ ‰ÎÿÌ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ¿_¥ ¿Ëı ±fiı ’»ÌfiÎ ¿Î·ı ¿_¥ ⁄Ì…\_ ¿Ëı ÷˘

’Ò‰˝¿Î·fiÌ ≠Ï÷iÎÎfiÌ ËÎÏfi ◊Λ. 22 Ïfi√˛ËV◊Îfi ±Î‰ı »ı. ÷ı‹Î_ ≠Ï÷iÎÎËÎÏfi fi΋fi_

Ïfi√˛ËV◊Îfi (‰ÎÿÁ¤Î‹Î_ ⁄˘·÷˘ ‰ÎÿÌ Ωı ≠Ï÷iÎÎ ⁄ÿ·ı ÷˘ ÷ıfiÌ ËÎfl ‹fiΛ ±ı‰_ …ı

V◊Îfi ÷ı Ïfi√˛ËV◊Îfi) ·Î√ ’Õı. ±ıÀ·ı ±ı¿ ÿ˘Ê ÷˘ ±Î ±Î‰ı.

⁄Ì…\_ ÷‹ÎflÎ ±fi‹Îfi‹Î_ ÁÎK› ÂÒL›÷Î »ı ±fiı Ëı÷ Á‰˝¤Î√Îÿ½fi »ı. …ı ‰V÷

≠I›ZÎ fi…fl˘fi…fl ÿı¬Î÷Ì Ë˘› ÷ı ‰V÷ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ fi◊Ì ±Î‰_ ÁΑ‰Î‹Î_ ““≠I›ZÎωfl˘‘””

fi΋fi˘ ’HÎ ÿ˘Ê ±Î‰ı. …ı‹¿ı ±„Bfi‹Î_ μWHÎ÷Î ≠I›ZÎ√˘«fl »ı »÷Î_ ÂÌ÷‚÷Î

(±fiWHÎ÷Î) ÁΑ̱ı ÷˘ ≠I›ZÎωfl˘‘ ±◊ν÷˚ ⁄ÎÏ‘÷ ËıI‰Î¤ÎÁ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı

√΋-fi√fl-fiÿÌ-Á‹ƒ-CÎÀ ±fiı ’À ¥I›ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Πˢ‰Î◊Ì ““÷ı ’ÿÎ◊˘˝

fi◊Ì”” ±Î‹ ÁΑ‰_ ±fiı Á‰˝ ¤Î√˘fi_ ±ÿ½fi »ı ±Î‹ ⁄˘·‰_ ÷ı ≠I›ZÎ◊Ì Ï‰v© »ı.

¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝ ≠I›ZÎ ÿı¬Î› ’HÎ »ı ±fiı ÷ıfiÎ Á‰˝¤Î√˘ ’HÎ ÿı¬Î› … »ı. ‹ÎÀı

÷‹Îfl˘ ±Î Ëı÷ ¬˘À˘ Ëı÷ »ı.

≠ë - …ı …ı ÁΫΠËı÷ (Áÿ˚Ëı÷) ˢ› »ı. ÷ı ÷ı ⁄‘Î … Ëı÷ ““ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı

T›Î’¿ … ˢ› »ı”” ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì, ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı T›Î’¿ ˢ› ¿ı ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı

¤·ı ±T›Î’¿ ˢ› ’fl_÷ ÁÎK›fiÌ ⁄ËÎfl …ı Ëı÷ fi ‰÷˝÷˘ ˢ› ““Áfl¬ˇÊÊØ ‚fl¸ÕÊÁŸflÎûÊ—”” ω’ZÎ◊Ì …ı Ëı÷ Á‰˝◊Î ÏfiT≤kΠˢ› »ı ÷ı Ëı÷ ’HÎ Áÿ˚Ëı÷ ÷flÌ¿ı ¥E»Î›

»ı. …ı‹¿ı

(1) ŒflŒûÊ— ‚¡Ëfl— øßflûflÊØ ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı T›Î’¿ Ëı÷

(2) ÉÊ≈U¬≈UÊÁŒ— ◊Íø— fláÊʸÁŒ◊ûflÊØ ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı T›Î’¿ Ëı÷

(3) ¬fl¸ÃÙ flÁqÔU◊ÊŸ˜ œÍ◊ÊØ ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı ±T›Î’¿ Ëı÷

(4) ‡Ê錗 •ÁŸàÿ— ¬˝ÿàŸÊãÃ⁄UËÿ∑§àflÊØ ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı ±T›Î’¿ Ëı÷

≠◊‹fiÎ_ ⁄Lfiı μÿÎËflH΢‹Î_ Ëı÷ ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı T›Î’¿ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Á∞‰I‰

ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı «ı÷fi‰k‰ ±fiı ‹Ò÷˝I‰ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı ‰HÎνÏÿ‹k‰ Á‰˝hÎ T›Î’¿’HÎı ‰÷ı˝ »ı.

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ310

÷ı◊Ì ±Î ⁄Lfiı T›Î’¿ Ëı÷◊Ì …ı‰Ì flÌ÷ı ÁÎK›fiÌ ÏÁÏ© ◊Λ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ’λ·Î_

⁄Lfiı ±fi‹Îfi˘‹Î_ Ëı÷ ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı T›Î’¿ fi◊Ì ±T›Î’¿ »ı. ÷˘ ’HÎ ÷ı ⁄Lfiı Ëı÷

ω’ZÎ◊Ì Á‰˝◊Î T›ÎT≤kÎ »ı. ‹ÎÀı ÁÎK›ÏÁÏ© ◊Λ »ı ±fiı Áÿ˚Ëı÷ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı

…ı …ı ‰Ïé‰Î‚Πˢ› ÷ı ÷ı ‘Ò‹‰Î‚Πˢ› ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. ÷M÷Λ˘√˘·¿ ‰Ïé‰Î‚˘

»ı ’HÎ ‘Ò‹‰Î‚˘ fi◊Ì, ÷ı◊Ì Ëı÷ ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı ±T›Î’¿ »ı. ’fl_÷ ω’Z΋Î_◊Ì (‰ÏéfiÎ

±¤Î‰‰Î‚Î V◊Îfi˘‹Î_◊Ì) Á‰˝◊Î ÏfiT≤kÎ »ı. Á‹ƒÎÏÿV◊Îfi˘‹Î_ @›Î_› ‘Ò‹ fi◊Ì. ÷ı◊Ì

‘Ò‹Ëı÷◊Ì ‰Ïé-ÁÎK›fiÌ ÏÁÏ© ◊Λ »ı ±fiı ÷ı Áÿ˚Ëı÷ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷◊Î …ı …ı ±ÏfiI›

ˢ› ÷ı ÷ı ÁC΂Π’HÎ ’ÿÎ◊˘˝ ≠›IfiÎL÷flÌ› (≠›Ifi◊Ì …L›) ˢ› ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì.

CÎÀ-’ÀÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ ±ÏfiI› ’HÎ »ı ±fiı ≠›IfiÎL÷flÌ› ’HÎ »ı. ’fl_÷ ωz÷ (ω…‚Ì),

CÎfi (‰Îÿ‚), ¿<Á‹ÎÏÿ (’W’ÎÏÿ) CÎHÎÎ ’ÿÎ◊˘˝ ±ÏfiI› »ı. »÷Î_ ≠›IfiÎL÷flÌ› (≠›Ifi◊Ì

…L›) fi◊Ì. ωfiÎ ≠›Ifiı μI’Lfi ◊Λ »ı ÷ı◊Ì ±Î Ëı÷ ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı T›Î’¿ ¤·ı fi◊Ì

±◊ν÷˚ ±T›Î’¿ »ı ÷˘ ’HΠω’Z΋Î_◊Ì Á‰˝◊Î ÏfiT≤kÎ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ω’Z΋Î_ = ÏfiI›

±ı‰Î ±Î¿ÎÂÎÏÿ ’ÿÎ◊˝‹Î_ ≠›IfiÎL÷flÌ›I‰ Ëı÷ @›Î_› ‰÷˝÷˘ fi◊Ì. ‹ÎÀı ±Î Ëı÷ Áÿ˚Ëı÷

»ı. ÷ı◊Ì μ’fl˘@÷ »ıS·Î ⁄Lfiı Ëı÷±˘fiÌ …ı‹ ÂÒL›÷ÎÁÎK›fiı ÁΑfiÎfl˘ ““¬⁄U÷ʪʌ‡Ê¸Ÿ◊˜””±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ±‹Îfl˘ Ëı÷ ¤·ı ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı T›Î’¿ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±‹ÎflÌ ºÏp±ı

CÎÀ-’ÀÎÏÿ ±fiı VŒÏÀ¿ÎÏÿ ±Î ⁄Lfiı ÂÒL› »ı. ’fl_÷ ’fl¤Î√Îÿ½fiI‰ Ëı÷ CÎÀ-’ÀÎÏÿ‹Î_

… ‹ÎhÎ »ı. VŒÏÀ¿ÎÏÿ‹Î_ fi◊Ì ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı‹Î_ ’fl¤Î√fi_ ÿ½fi »ı. ÷ı◊Ì ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı

(ÂÒL›÷ÎfiÌ ÁÎ◊ı) Ëı÷ T›Î’¿ fi◊Ì. (÷◊Î Ëı÷ ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı T›Î’¿ ˢ‰˘ Ωı¥±ı ±ı‰_

…wflÌ ’HÎ fi◊Ì) »÷Î_ ω’ZÎ◊Ì ÷˘ ±I›L÷ T›ÎT≤kÎ »ı …. ‹ÎÀı ±‹Îfl˘ ±Î Ëı÷

ω’ZÎT›ÎT≤kΠˢ‰Î◊Ì Áÿ˚Ëı÷ ⁄fiÂı ±fiı ÂÒL›÷Îfiı ÁΑÂı.

μkÎfl - ÷‹Îv_ μ’fl˘@÷ ¿◊fi Á‰˝◊Î ±›@÷ … »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı μ’fl ⁄÷Ήı·Î

hÎÌΩ-«˘◊Î ±fi‹Îfi‹Î_ T›Ï÷flı¿ ºpÎL÷ ‹‚ı »ı ÷ı◊Ì Ëı÷ ω’ZÎT›ÎT≤kÎ »ı ±ı‹ ¿ËÌ

¿Λ »ı. ÷‹ÎflÎ ±fi‹Îfi‹Î_ ÷ı‹ fi◊Ì ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı - hÎÌΩ ±fi‹Îfi‹Î_ F›Î_ F›Î_

‰Ïé fi◊Ì I›Î_ I›Î_ ‘Ò‹ ’HÎ fi◊Ì. …ı‹¿ı Á‹ƒ, fiÿÌ ±ÎÏÿ, F›Î_ F›Î_ ±ÏfiI›÷Î fi◊Ì

I›Î_ I›Î_ ≠›IfiÎL÷flÌ›I‰ ’HÎ fi◊Ì. …ı‹¿ı ±Î¿ÎÂÎÏÿ. ±Î‹ ±Î ⁄Lfiı ±fi‹Îfi˘‹Î_

T›Ï÷flı¿ ºpÎL÷ ‹‚ı »ı. ±ıÀ·ı T›Ï÷flı¿T›Î„M÷ ÏÁ© ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì Ëı÷ ω’ZÎ◊Ì T›ÎT≤kÎ

»ı. ±Î ‰Î÷ Ïfiω˝‰Îÿ ÏÁ© ◊Λ »ı. ’fl_÷ ÷‹ÎflÎ ±fi‹Îfi‹Î_ ÷ı‹ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ““F›Î_

F›Î_ ÂÒL›÷Î fi◊Ì (F›Î_ F›Î_ ‰V÷fi_ ‰ÎV÷ω¿ ±„V÷I‰ »ı.) I›Î_ I›Î_ ’fl¤Î√Îÿ½fi

’HÎ fi◊Ì. …ı‹¿ı @›Î_ ? ±Î T›Ï÷flı¿T›Î„M÷fi_ μÿÎËflHÎ Â_ ? ÷‹ı ÷˘ Á‰˝hÎ ±Á¶ÎÿÌ

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 311

»˘. ¿˘¥’HÎ ’ÿÎ◊˝ fi◊Ì …, ±Î‹ … ‹Îfi˘ »˘, ÷ı◊Ì T›Ï÷flı¿ μÿÎËflHÎ ÷‹ÎflÌ

T›Î„M÷‹Î_ ‹‚÷_ fi◊Ì. ‹ÎÀı T›Ï÷flı¿T›Î„M÷ ÏÁ© ◊÷Ì fi◊Ì. ÷ı◊Ì Ëı÷ ω’ZÎT›ÎT≤kÎ »ı ?

¿ı ω’ZÎ◊Ì T›ÎT≤kÎ fi◊Ì ? ±Î ÏÁ© ◊÷_ fi◊Ì. ‹ÎÀı ÷‹Îfl˘ …ı Ëı÷ »ı ÷ı ±Ëı÷ …

flËı »ı. Áÿ˚Ëı÷ ⁄fi÷˘ fi◊Ì. ––1744-1745––

ŸÁàÕ ¬⁄U◊Ö¤Ê÷ʪÊ, •¬ìÊÄπûÊ•Ù ◊߸ „UÙîÊÊ –ŸáÊÈ •ÄπàÕÊflûÊË, •¬ìÊÄπûÊ„UÊáÊË flÊ H1746H

(Ÿ S× ¬⁄U◊äÿ÷ʪÊfl¬˝àÿˇÊàflÃÙ ◊ÁÃ÷¸flØ –ŸãflˇÊÊÕʸ¬ÁûÊ⁄U¬˝àÿˇÊàfl„UÊÁŸflʸ H)

√Î◊Î◊˝ - ’fl¤Î√ ±fiı ‹K›¤Î√ ±≠I›ZΠˢ‰Î◊Ì fi◊Ì, (÷ı◊Ì ÂÒL›÷Î … »ı)

±Î‰Ì ÷‹ÎflÌ ⁄Ï© ◊Λ ÷˘ ±›@÷ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿Î_ ÷˘ ¥„Lƒ› ±fiı ’ÿÎ◊˝fiÌ ÁkÎÎ

ÏÁ© ◊Λ »ı. ¿Î_ ÷˘ ±≠I›ZÎI‰ fi΋fiÎ Ëı÷fiÌ ËÎÏfi ◊Λ »ı. ––1746––

ω‰ı«fi - CÎÀ-’À-V÷_¤ ±ÎÏÿ Á_ÁÎfl‰÷a Á¿· ’ÿÎ◊˘˝fiÎ ±ÎflÎÿ˚¤Î√, ‹K›¤Î√

±fiı ’fl¤Î√ »ı …, «ZÎ◊Ì ¤·ı ’fl¤Î√ ±fiı ‹K›¤Î√ fi ÿı¬Î› ÷˘ ’HÎ ±ÎflÎÿ˚¤Î√

ÿı¬Î› »ı ±fiı ÷ı ±Î’ıÏZο »ı ‹ÎÀı ’fl¤Î√-‹K›¤Î√ »ı …. ±Î ‰Î÷ ’Ëı·Î_fiÌ ±fiı¿

√Î◊α˘‹Î_ Á‹Ω‰Ì »ı. ÷˘ ’HÎ ÂÒL›÷ΉÎÿÌ ŒflÌ◊Ì ÿ·Ì· ¿flı »ı.

≠ë - …ı‹ ¬flωÊÎHÎ (√‘ıÕÎfiÎ_ ÏÂ_√ÕÎ_) ÿı¬Î÷Î_ fi◊Ì ‹ÎÀı fi◊Ì. ÷ı‰Ì flÌ÷ı

CÎÀ-’ÀÎÏÿ ‰V÷±˘fiÎ ’fl¤Î√ ±fiı ‹K›¤Î√ ’HÎ ÿı¬Î÷Î fi◊Ì ‹ÎÀı fi◊Ì. Ωı ’fl¤Î√

±fiı ‹K›¤Î√ ˢ÷ ÷˘ «ZÎ◊Ì ÿı¬Î÷, ’fl_÷ «ZÎ◊Ì ÿı¬Î÷Î fi◊Ì ‹ÎÀı fi◊Ì. «ZÎ◊Ì

…ı …ı fi ÿı¬Î› ±◊ν÷˚ ±≠I›ZΠˢ› ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝ ˢ÷Î … fi◊Ì, …ı‹¿ı ¬flωÊÎHÎ-

±Î¿ÎÂ-’W’ÎÏÿ.

±Î flÌ÷ı ’fl¤Î√ ±fiı ‹K›¤Î√ fi◊Ì ÷ı◊Ì ““±ÎflÎÿ˚¤Î√”” ’HÎ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ

¿ı ±ÎflÎÿ˚¤Î√fiı ±ÎflÎÿ˚¤Î√ I›Îflı … ¿Ëı‰Î› ¿ı Ωı ’fl¤Î√ ±fiı ‹K›¤Î√ ’λ‚

ˢ› ÷˘, ±Î‹ ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ±ı ’fl¤Î√-‹K›¤Î√fiÌ ÁÎ◊ı ±Î’ıÏZο ˢ‰Î◊Ì ÷ı ⁄Lfiı

fi ˢ‰Î◊Ì ±Î ±ÎflÎÿ˚¤Î√ ’HÎ fi◊Ì. ÷ı◊Ì Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı. ±Î‰Ì ⁄Ï© (±Î‰˘

≠ë) ¿ÿΫ ÂÒL›÷ΉÎÿÌ ¿Ëı.

μkÎfl - ÂÒL›÷ΉÎÿÌ ¿ÿΫ μ’fl ‹…⁄ ≠ë ¿flı ÷˘ ÷ı ≠ë ±›@÷ »ı. ¿ÎflHÎ

¿ı ““’fl¤Î√ ±fiı ‹K›¤Î√ ±≠I›ZΠˢ‰Î◊Ì fi◊Ì”” ±Î‹ ÷ı ÂÒL›÷ΉÎÿÌfi_ ¿Ëı‰_ »ı.

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ312

’fl_÷ ““±≠I›ZÎI‰”” ÂOÿfi˘ ±◊˝ ÷˘ ω«Îfl˘. ““¥„Lƒ›˘◊Ì …ı ’ÿÎ◊˝ …HÎΛ ÷ı ≠I›ZÎ

¿Ëı‰Î› »ı”” ±fiı ““¥„Lƒ›˘◊Ì …ı ’ÿÎ◊˝ fi …HÎΛ”” ÷ı ±≠I›ZÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ˉı

’fl¤Î√ ±fiı ‹K›¤Î√ ¥„Lƒ›˘◊Ì …HÎÎ÷Î fi◊Ì ‹ÎÀı fi◊Ì-±Î‹ ÂÒL›÷ΉÎÿÌfi_ ¿Ëı‰_

»ı. ’fl_÷ F›Î_ ÷‹ı ÂÒL›÷Î ÁΑ˘ »˘ I›Î_ ¥„Lƒ›˘ ’HÎ »ı ±fiı Á΋ı iÎı›’ÿÎ◊˝ ’HÎ

»ı. ‹ÎhÎ ¥„Lƒ›˘ ‰Õı ÷ı …HÎÎ÷˘ fi◊Ì, ’HÎ »ı ±‰U› ±ı‰˘ ±◊˝ ◊Λ »ı. ˉı Ωı

¥„Lƒ›˘ ˢ› ±fiı Á΋ı iÎı› ’ÿÎ◊˝ ’HΠˢ› ÷˘ ÂÒL›÷Î @›Î_ ÏÁ© ◊¥ ? ÂÒL›÷Î

flËı÷Ì … fi◊Ì. ±≠I›ZÎ ÂOÿ◊Ì ¥„Lƒ›˘fiÎ ±fiı iÎı›’ÿÎ◊˝fiÎ ±„V÷I‰fiÌ ÏÁÏ© ◊Λ

»ı. ±◊ν÷˚ iÎı›‰V÷ ’HÎ »ı ±fiı ¥„Lƒ›˘ ’HÎ »ı. ‹ÎhÎ ¥„Lƒ›˘ ‰Õı iÎı›‰V÷ √˛ËHÎ

◊÷Ì fi◊Ì. ±Î‰˘ ±◊˝ ◊‰Î◊Ì ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ÏÁÏ© ◊Λ »ı ’HÎ ÂÒL›÷ÎfiÌ ÏÁÏ© ◊÷Ì fi◊Ì.

‰‚Ì Ωı ÂÒL›÷Î … »ı. ±Î‰˘ ±Î√˛Ë flά˘ ÷˘ ¥„Lƒ›˘ ’HÎ fi◊Ì ±fiı ’ÿÎ◊˝

’HÎ fi◊Ì ±ı‰˘ … ±◊˝ ◊Âı ±fiı ¥„Lƒ›˘ … fi ˢ› ÷˘ ““¥„Lƒ›˘◊Ì …HÎΛ ÷ı ≠I›ZÎ

±fiı ¥„Lƒ›˘◊Ì fi …HÎΛ ÷ı ±≠I›ZΔ” ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ≠I›ZÎ ±fiı ±≠I›ZÎfi˘ T›‰ËÎfl

… CÎÀÂı fiËŸ. ÷ı◊Ì ““•¬˝àÿˇÊàfl×”” ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ÷‹ÎflÎ Ëı÷fiÌ … ËÎÏfi ◊Âı.

÷‹Îfl˘ Ëı÷ ¬˘À˘ ÃflÂı.

Ωı ¥„Lƒ›˘ ±fiı iÎı›’ÿÎ◊˝ »ı ±ı‹ ‹Îfi˘ ÷˘ ÂÒL›÷Î fi flËı, ±fiı Ωı ¥„Lƒ›˘

±fiı iÎı›’ÿÎ◊˝ fi◊Ì ±ı‹ ‹Îfi˘ ÷˘ ≠I›ZÎ ±fiı ±≠I›ZÎfiÎ T›‰ËÎflfi˘ … ωE»ıÿ ◊Λ.

‹ÎÀı ’HÎ ÷‹Îfl˘ ±Î ⁄«Î‰ T›Î…⁄Ì fi◊Ì. ––1746––

•ÁàÕ •¬ìÊÄπ¢ Á¬ „ÈU, ¡„U ÷fl•Ù ‚¢‚ÿÊßÁflãŸÊáÊ¢ –•„U ŸÁàÕ ‚ÈááÊÿÊ, ∑§Ê ∑§Ê‚ fl ∑§áÊÙfl‹hÊ flÊ? H1747H

(•Sàÿ¬˝àÿˇÊ◊Á¬ π‹È ÿÕÊ ÷fl× ‚¢‡ÊÿÊÁŒÁflôÊÊŸ◊˜ –•Õ ŸÊÁSà ‡ÊÍãÿÃÊ, ∑§Ê ∑§Sÿ flÊ ∑§ŸÙ¬‹éœÊ flÊ ? H)

√Î◊Î◊˝ - ±≠I›ZÎ ‰V÷ ’HÎ Á_ÁÎfl‹Î_ ˢ› »ı. …ı‹¿ı ÷‹Îv_ Á_›ÎÏÿ ωiÎÎfi,

ˉı Ωı ÷ı Á_›ÎÏÿωiÎÎfi ’HÎ fi◊Ì ÷˘ ÂÒL›÷Î ±ı Â_ ? ¿˘fiÌ ÂÒL›÷Î ? ±fiı ¿˘fiÎ

‰Õı ±Î ÂÒL›÷Î Ωı‰Î¥ (…HÎÎ¥) ? ––1747––

ω‰ı«fi - √Î◊Î 1746 ‹Î_ ÂÒL›÷ΉÎÿ̱ı ¿Ëı·_ ¿ı ““¬⁄U◊äÿ÷ʪı Ÿ S×,•¬˝àÿˇÊàflÊØ”” ““’fl¤Î√ ±fiı ‹K›¤Î√ fi◊Ì, ¿ÎflHÎ ¿ı ¥„Lƒ›˘◊Ì ≠I›ZÎ …HÎÎ÷Î fi◊Ì

¬fl-ωÊÎHÎfiÌ …ı‹”” ±Î‰_ ±fi‹Îfi μ’fl ¿Ëı‰Î‹Î_ ±ÎT›_ »ı. ’fl_÷ ±Î ±fi‹Îfi‹Î_

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 313

¿Ëı·˘ ““±≠I›ZÎI‰÷—”” Ëı÷ ±fiˆ¿Î„L÷¿ »ı ±◊ν÷˚ T›Ï¤«ÎflÌ »ı. ÷ı◊Ì ËıI‰Î¤ÎÁ ◊Λ

»ı. ÁÎK›fiÎ ±¤Î‰‹Î_ flËıfiÎfl˘ ±Î Ëı÷ »ı. ÷‹ÎflÎ ¿Ëı·Î Ëı÷fiÌ T›Î„M÷ ±ı‰Ì ◊Λ

»ı ¿ı ““…ı …ı ±≠I›ZΠˢ› »ı ÷ı ÷ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ fi◊Ì. …ı‹¿ı ““¬flωÊÎHΔ” ’fl_÷

…ı …ı ±≠I›ZΠˢ› »ı ÷ı ÷ı ÁC΂_› fi◊Ì Ë˘÷_ ±ı‹ fiËÌ ±◊ν÷˚ ˢ› ’HÎ »ı. …ı‹¿ı

÷‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ flËı·_ …ı ““Á_›ÎÏÿ ωiÎÎfi »ı”” ÷ı «ˆhÎ-‹ˆhÎÎÏÿ ±L›fiı ±≠I›ZÎ »ı

»÷Î_ ÷‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ »ı. ÷ı◊Ì …ı …ı ±≠I›ZΠˢ› ÷ı ÷ı fi◊Ì … ±ı‰˘ ±◊˝ ÏÁ© ◊÷˘

fi◊Ì. ’fl_÷ ˢ› ’HÎ »ı. ÷ı◊Ì …ı‹ ÷‹Îv_ Á_›ÎÏÿ ωiÎÎfi ±≠I›ZΠˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ

»ı, ÷ı‰Ì … flÌ÷ı CÎÀ-’ÀÎÏÿfiÎ ’fl¤Î√-‹K›¤Î√ ¥„Lƒ›˘◊Ì ±≠I›ZΠˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ

fi◊Ì ±ı‹ fiËŸ ’HÎ »ı, ±Î‹ ÷‹Îfl˘ Ëı÷ ±fiˆ¿Î„L÷¿ »ı.

ˉı Ωı ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı ‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ flËı·Î ““Á_›ÎÏÿ ωiÎÎfifi_”” μÿÎËflHÎ

±Î’Ìfiı ÷‹ı ‹ÎflÎ Ëı÷fiı ±fiˆ¿Î„L÷¿ ËıI‰Î¤ÎÁ ¿fl˘ »˘. ’fl_÷ Ë_ ÷˘ ÂÒL›÷ΉÎÿÌ »\_

÷ı◊Ì ‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ flËı·_ …ı ““Á_›ÎÏÿ ωiÎÎfi”” »ı ÷ı ’HÎ fi◊Ì ±ı‹ Ë_ ‹Îfi_ »\_. ¿ÎflHÎ

¿ı ‹ÎflÌ ºÏp±ı ÷˘ Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı. ÷ı◊Ì Á_›ÎÏÿωiÎÎfi ’HÎ fi◊Ì …. ÷ı◊Ì ÷ıfi_

μÿÎËflHÎ ±Î’Ìfiı ‹Îfl˘ Ëı÷ ±fiˆ¿Î„L÷¿ ◊÷˘ fi◊Ì. Ωı Ë_ ““Á_›ÎÏÿ ωiÎÎfi »ı ±fiı

÷ı ±≠I›ZÎ »ı”” ±Î‹ ‹Îfi_ ÷˘ ‹Îfl˘ Ëı÷ ±fiˆ¿Î„L÷¿ ◊Λ. ’fl_÷ ‹Îflı ‹fi ÷˘ Á‰˝hÎ

ÂÒL›÷Î … ˢ‰Î◊Ì ““Á_›ÎÏÿ ωiÎÎfi”” ’HÎ fi◊Ì ….

μkÎfl - ±Î‰˘ μkÎfl Ωı ÂÒL›÷ΉÎÿÌ ±Î’ı ÷˘ ÷ı ’HÎ μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı Ωı

÷‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ Á_›ÎÏÿ ωiÎÎfi … fi◊Ì, ÷˘ ’»Ì ±Î ÂÒL›÷Î flËı÷Ì … fi◊Ì. ““∑§ÊŸÊ◊ ‡ÊÍãÿÃÊ”” ÂÒL›÷Î ±ı »ı Â_ ? ¿Â_ … fi◊Ì. ∑§Sÿ flÊ˘‚ı = ±◊‰Î ÂÒL›÷Î ¿˘fiÌ

‹Îfi‰Ì ? ∑§Ÿ flÙ¬‹éœÊ = ±◊‰Î ±Î ÂÒL›÷Î ¿˘fiÎ ‰Õı Ωı‰Î¥ ? ÁÎflÎ_ ¿ı

ÂÒL›÷ΉÎÿÌ ÷‹ı ’HÎ fi◊Ì, ÷‹fiı …√÷‹Î_ CÎÀ-’À »ı ¿ı CÎÀ-’À fi◊Ì ±Î‰˘ Á_›

’HÎ fi◊Ì ÷˘ ’»Ì ÂÒL›÷Î flËı÷Ì … fi◊Ì. ÷‹fiı … ÂÒL›÷Î ÿı¬Î÷Ì Ë÷Ì ÷ı◊Ì ÷˘ ±ÎÀ·Ì

««Î˝ ¿flÌ »ı. ˉı Ωı ÷‹ı ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı CÎÀ-’ÀÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fiÎ ±„V÷I‰‹Î_ ‹fiı Á_›

… fi◊Ì, ÷˘ CÎÀ-’ÀÎÏÿ »ı …, ±Î‰˘ ÏfiHν› … ◊›˘. ÂÒL›÷Î flËÌ … fiËŸ, ÷ı◊Ì ÂÒL›÷Î

Â_ ? ¿›Î ’ÿÎ◊˝fiÌ ÂÒL›÷Î ? ÂÒL›÷Î ¿˘HÎı ‹ÎfiÌ ? ¥I›ÎÏÿ ¿˘¥ ≠ë˘ flËı÷Î … fi◊Ì.

÷ı◊Ì ÷ı Á_⁄_‘Ì ««Î˝ ¿fl‰ÎfiÌ ’HΠˉı flËı÷Ì … fi◊Ì. ÷‹fiı »˘ÕÌfiı ⁄ÌΩ ¿˘¥fiı √΋-

fi√fl-CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fi_ ±„V÷I‰ ‹Îfi‰Î‹Î_ ω‰Îÿ »ı … fiËŸ, ÷‹fiı … Á_›

Ë÷˘ ±ıÀ·ı … ±ÎÀ·Ì ««Î˝ ¿flÌ Ë÷Ì. ˉı ÷‹ı … ¿Ë˘ »˘ ¿ı ““‹fiı Á_› fi◊Ì”” ÷˘

CÎb_ … ÁÎv_. ˉı ÂÒL›÷Î flËÌ … fi◊Ì. ––1747––

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ314

±Î ≠‹ÎHÎı ±fiı¿ ›„@÷±˘ ‰Õı ÂÒL›÷ΉÎÿÌ T›@÷’_ÏÕ÷fiÌ ‹Îfiı·Ì ÂÒL›÷Îfi_

¬_Õfi ¿flÌfiı ¿_¥¿ ‹Î√ı˝ ±Î‰ı·Î T›@÷’_ÏÕ÷fiı ÁΫ_ ÷k‰ Á‹Ω‰‰Î w’ ÏÂZÎÎ ±Î’÷Î

¤√‰Îfi ¿Ëı »ı ¿ı -

¬ìÊÄπ‚È Ÿ ¡ÈûÊÙ ÃÈ„U ÷ÍÁ◊-¡‹ÊŸ‹‚È ‚¢Œ„UÙ –•Ááʋʪʂ‚È ÷fl ‚Ù Áfl Ÿ ¡ÈûÊÙ˘áÊÈ◊ÊáÊÊ•Ù H1748H

(¬˝àÿˇÊ·È Ÿ ÿÈÄÃSÃfl ÷ÍÁ◊-¡‹ÊŸ‹·È ‚㌄U— –•ÁŸ‹Ê∑§Ê‡ÊÿÙ÷¸flØ ‚Ù˘Á¬ Ÿ ÿÈÄÃÙ˘ŸÈ◊ÊŸÊØ H)

√Î◊Î◊˝ - ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Î M≤J‰Ì-…· ±fiı ±„Bfi ±Î‹ hÎHÎ ¤Ò÷˘‹Î_ Â_¿Î ¿fl‰Ì

›˘B› fi◊Ì ±fiı (±≠I›ZÎ ±ı‰Î) ’‰fi ÷◊Î ±Î¿ÎÂfiı ωÊı ’HÎ ÷ı Á_ÿıË ¿fl‰˘ ›˘B›

fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ±fi‹Îfi◊Ì ÏÁ© ◊Λ »ı. ––1748––

ω‰ı«fi - M≤J‰Ì-’ÎHÎÌ-±„Bfi-‰Î› ±fiı ±Î¿Î ±Î ’Î_« ¤Ò÷÷k‰ (’ÿÎ◊˝w’

÷k‰) »ı. ÷ı ’Î_«‹Î_ Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! ÷‹fiı Á_› ‰÷ı˝ »ı. ’fl_÷ ÷ı ’Î_«‹Î_◊Ì M≤J‰Ì-

’ÎHÎÌ ±fiı ±„Bfi ±Î hÎHÎ ¤Ò÷÷k‰ ÷˘ ≠I›ZÎ ÿı¬Î› … »ı. ’I◊fl˘fiÌ Ï·α˘,

…·Î›˘ ±fiı ±„BfifiÎ ¤Õ¿Î ÷‹fiı ±fiı Á‰˝ T›„@÷±˘fiı ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı. ÷ı◊Ì ÷ı

hÎHÎ ÷k‰‹Î_ Á_ÿıË ¿fl‰˘ ›˘B› fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı ‰V÷ «ZÎ◊Ì ÁÎZÎÎ÷˚ ÿı¬Î÷Ì Ë˘›

±◊ν÷˚ ≠I›ZΠˢ› I›Î_ Á_ÿıË ¿fl‰˘ μÏ«÷ fi◊Ì. ‹ÎÀÌ, ’I◊fl, ¿Î_¿flÎ, flı÷Ì, Ï·α˘

‰√ıflı M≤J‰Ì ÷k‰ ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı. …·Î›˘, fiÿ̱˘, Áfl˘‰fl˘, Á‹ƒ˘, ¿<‰Î±˘,

‰Î‰Õ̱˘ ‰√ıflı …·÷k‰ ’HÎ ≠I›ZÎ ÿı¬Î› … »ı. ÷◊Î ±„BfiƒT› ’HÎ CÎflı CÎflı

flÁ˘Õ΋Î_ ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı. ÷ı◊Ì ±Î hÎHÎ ¤Ò÷÷k‰ ÷˘ ≠I›ZÎ ºÏp√˘«fl ˢ‰Î◊Ì

Á_›fi˘ ωʛ … fi◊Ì.

±Ïfi· (’‰fi) ±fiı ±Î¿Î ±Î ⁄ı ¤Ò÷÷k‰ «ZÎ√˘«fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ⁄ı

¤Ò÷÷k‰‹Î_ «ZÎÏfl„Lƒ›fi˘ ωʛ …ı w’√HÎ »ı ÷ı fi◊Ì. w’√HÎfiÎ ±¤Î‰ı ±Î ⁄ı ÷k‰

«ÎZÎÊ≠I›ZÎ ◊÷Î_ fi◊Ì. ’fl_÷ …ı‹ «ZÎ◊Ì ÿı¬Î› ÷ıfiı ≠I›ZÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı‹ ÂıÊ

¥„Lƒ›˘◊Ì …ı …HÎΛ ÷ı ’HÎ ≠I›ZÎ … ¿Ëı‰Î› »ı. ’Î_«ı ¥„Lƒ›◊Ì …HÎÎ÷Πωʛfiı

≠I›ZÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı◊Ì ±Ïfi· (‰Î›) ’HÎ V’½fiı„Lƒ›fi˘ ωʛ ˢ‰Î◊Ì V’νfi≠I›ZÎ

»ı. ‰Î›‹Î_ ÂÌ÷‚-μWHÎ V’½√HÎ »ı. V’½√HÎ V’½fiı„Lƒ›◊Ì …HÎΛ »ı. …ıfiÎ √H΢

≠I›ZΠˢ› »ı ÷ı √H΢‰Î‚_ ƒT› ’HÎ CÎÀ-’ÀfiÌ …ı‹ ≠I›ZÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı◊Ì ““‰Î›¤Ò÷

’HÎ ≠I›ZÎ »ı. V’½√HÎ ≠I›ZΠˢ‰Î◊Ì, CÎÀ-’ÀfiÌ …ı‹”” ±Î ≠‹ÎHÎı ÷ı ‰Î›‹Î_ ’HÎ

Á_ÿıË ¿fl‰˘ ›˘B› fi◊Ì.

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 315

±◊‰Î ‰Î› ±fiı ±Î¿Î «ZÎ√˘˝«fl ≠I›ZÎ fi ˢ‰Î◊Ì ¿ÿΫ ÷ı‹Î_ Á_› ◊Λ,

÷˘ ’HÎ ÷ı Á_› ¿fl‰Î …ı‰˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı …ı ‰V÷ ≠I›ZÎ ◊÷Ì fi◊Ì ÷ı ÷ı ⁄‘Ì

‰V÷±˘ fi◊Ì Ë˘÷Ì ±ı‹ fi◊Ì. ¬flf≤_√ÎÏÿ …ı Á‰˝◊Î ±Áÿ˚ ˢ› »ı ÷ı … ‰V÷±˘ ˢ÷Ì

fi◊Ì. ’fl_÷ ‰Î›, ±Î¿Î ±ÎÏÿ …ı ‰V÷±˘ Á÷˚ »ı ÷ı ‰V÷±˘ «ÎZÎÊ≠I›ZÎ ¤·ı fi◊Ì

’fl_÷ ±fi‹Îfi◊Ì √Q› »ı. ÷ı‰Î_ ÷ı‰Î_ ±ºU› ÷k‰˘ ’HÎ ±fi‹Îfi◊Ì ΩHÎÌ Â¿Î› »ı.

‹ÎÀı ‰Î› ±fiı ±Î¿Î «ÎZÎÊ≠I›ZÎfi˘ ωʛ ¤·ı fi◊Ì. ÷˘ ’HÎ ÷ı ÷k‰˘ fi◊Ì ±ı‹

fiËŸ. ÷ı±˘fiı …HÎΉfiÎflÎ ±fi‹Îfi˘ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı. …ı ˉı ’»ÌfiÌ √Î◊΋Î_ ¿Ëı‰Î›

»ı. ––1748––

‰Î›fiÌ ÏÁÏ© ¿flfiÎv_ ±fi‹Îfi ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

•ÁàÕ •ÁŒS‚ʬÊßÿ»§Á⁄U‚áÊÊ߸áÊ¢ ªÈáÊË ªÈáÊûÊáÊ•Ù –M§flS‚ ÉÊ«UÙ√fl ªÈáÊË, ¡Ù ÃÁ‚¢ ‚Ù˘ÁŸ‹Ù ŸÊ◊ H1749H

(•SàÿŒÎ‡ÿʬÊÁŒÃS¬‡Ê¸ŸÊŒËŸÊ¢ ªÈáÊË ªÈáÊàfl× –M§¬Sÿ ÉÊ≈U ßfl ªÈáÊË, ÿS÷ʢ ‚Ù˘ÁŸ‹Ù ŸÊ◊ H)

√Î◊Î◊˝ - ±ºU› ±ı‰Î ¿˘¥ ƒT› ‰Õı μI’Lfi ¿flΛı·Î V’½ ±ÎÏÿ √H΢fi˘ ¿˘¥¿

√HÎÌ «˘yÁ »ı …, √HΠˢ‰Î◊Ì, w’√HÎfi˘ √HÎÌ …ı‹ CÎÀ »ı, ÷ı‹ V’½ ±ÎÏÿ √H΢fi˘

…ı √HÎÌ »ı. ÷ı … ‰Î› fi΋fi_ ¤Ò÷÷k‰ »ı. ––1749––

ω‰ı«fi - ¬S·Ì …B›Î‹Î_ ÂÌ÷‚÷Î ±◊‰Î μWHÎ÷Î ‰√ıflı V’½fi˘ …ı ±fi¤‰

◊Λ »ı ÷ı V’½ ÷◊Î ÁÒÁ‰ÎÀÎ ‹Îfl÷˘ ¤›_¿fl …ı ±‰Î… Á_¤‚Λ »ı ÷ı ÂOÿ ÷◊Î

ÂÎflÌÏfl¿ ÷⁄Ì›÷ fifl‹ ˢ› ±fiı √΋ÕÎfiÌ ¿ı ÷Ì◊˝fiÌ Ë‰Î ·ı‰Î◊Ì V‰ÎVJ› ÁÎv_ ◊Λ

»ı. I›Îflı Á_ÿfl ÿı¬Î÷_ ÷ı V‰ÎVJ› ÷◊Î ÂÌ÷∑÷ ¿ı ‰Êν∑÷ ‰√ıflı ¿Î‚‹Î_ ±Ï÷› Ã_Õ˘

’‰fi ±Î‰‰Î◊Ì ÂflÌfl ‘˛…ı ÷ı ¿Q’.

±Î V’½-ÂOÿ-V‰ÎVJ› ±fiı ¿_’fi ±ı √H΢ ¿˘¥fiı ¿˘¥ ±ºU› ƒT›‹Î_ flËı·Î

»ı ±◊‰Î ƒT› ‰Õı ¿flΛı·Î »ı. ÷ı◊Ì ÷ı √H΢fi˘ ±ºU› ±ı‰˘ ¿˘¥¿ √HÎÌ (¤Ò÷’ÿÎ◊˝)

«˘yÁ »ı …. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ÁC΂Π› √H΢ »ı ±fiı √H΢ √HÎÌ Ï‰fiÎ ¿ı‰· ±ı¿·Î

ˢ÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±Î √H΢fi˘ …ı √HÎÌ »ı ÷ı Ïfi›‹Î ±Ïfi· (’‰fi-‰Î›) ƒT› »ı.

…ı‹ «ZÎ◊Ì ÿı¬Î÷_ CÎÀfi_ w’ ±ı √HÎ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı √HÎfi˘ √HÎÌ CÎÀƒT› »ı. w’

«ZÎ√˘˝«fl »ı ÷ı◊Ì CÎÀ-’À ƒT› ’HÎ «ZÎ√˘˝«fl »ı. ÷ı w’ √HÎ CÎÀ √HÎÌ‹Î_ flËı· »ı.

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ316

÷ı‰Ì … flÌ÷ı V’½-ÂOÿ-V‰ÎVJ› ±fiı ¿_’fi ±Î ’HÎ √HÎ ±◊‰Î Ïø›Î »ı ÷ı ’HÎ ¿˘¥¿

±ºU› ±ı‰Î ƒT›fiı ±ÎÏl÷ »ı ±◊‰Î ±ºU› ±ı‰Î ƒT› ‰Õı … ¿flΛı· »ı. ¿ÎflHÎ

¿ı ±Î V’ÂνÏÿ «Îflı √HÎ Ïø›Î V‰w’ »ı. …ı …ı √HÎ-Ïø›ÎI‹¿ ˢ› »ı ÷ı ÷ı ±‰U›

¿˘¥fiı ¿˘¥ ƒT›fiı ±ÎÏl÷ ±◊‰Î ÷ı‰Î ƒT›◊Ì ¿flΛı· … ˢ› »ı. V‰÷_hÎ’HÎı Á_¤‰÷Î

… fi◊Ì. ÷ı◊Ì V’½-ÂOÿ-V‰ÎVJ› ±fiı ¿_’fi ‰√ıflı √HÎ-Ïø›ÎfiÎ ±Î‘Îfl¤Ò÷ …ı ’ÿÎ◊˝

»ı. ÷ı … ‰Î›ƒT› »ı. V’½fiÎ ±Î‘Îfl¤Ò÷ ‰Î› »ı ±fiı ÂOÿ, V‰ÎVJ› ÷◊Î ¿_’fiÏø›ÎfiÎ

Ëı÷¤Ò÷ ‰Î› »ı ±Î ±fi‹Îfi◊Ì ‰Î› fi΋fiÎ «˘◊Î ¤Ò÷÷k‰fiÌ ÏÁÏ© ◊Λ »ı.

¿ıÀ·Ì¿ ‰V÷±˘ ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ◊Ì ÏÁ© ◊Λ »ı. ÷ı‹ ¿ıÀ·Ì¿ ‰V÷±˘ ±fi‹Îfi

≠‹ÎHÎ◊Ì ’HÎ ÏÁ© ◊Λ »ı. M≤J‰Ì-…·-÷ı… ±Î hÎHÎ ¤Ò÷ ≠I›ZÎÏÁ© ±fiı ‰Î›

±fi‹ÎfiÏÁ© »ı ±Î‹ ΩHΉ_. ––1749––

ˉı ±Î¿Î fi΋fiÎ ’Î_«‹Î ¤Ò÷÷k‰fiÌ ÏÁÏ© ¿flfiÎfl ±fi‹Îfi …HÎΉı »ı -

•ÁàÕ fl‚È„UÊß÷ÊáÊ¢, ÃÙÿS‚ ÉÊ«UÙ√fl ◊ÈÁûÊ◊ûÊÊ•Ù –¡¢ ÷ÍÿÊáÊ¢ ÷ÊáÊ¢ â flÙ◊¢ flûÊ ! ‚È√flûÊ¢ H1750H

(•ÁSà fl‚ÈœÊÁŒ÷Ê¡Ÿ¢, ÃÙÿSÿ ÉÊ≈U ßfl ◊ÍÁø◊ûflÊØ –ÿŒ˜ ÷ÍÃÊŸÊ¢ ÷Ê¡Ÿ¢, ÃŒ˜ √ÿÙ◊ √ÿÄà ! ‚È√ÿÄÃ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ‰Á‘Î (M≤J‰Ì) ±ÎÏÿ «Îflı ¤Ò÷˘fi˘ ±Î‘Îfl ¿˘¥¿ »ı. ‹ÒÏ÷˝‹Îfi ƒT›

ˢ‰Î◊Ì, …ı‹ ’ÎHÎÌfi˘ ±Î‘Îfl CÎÀ »ı ÷ı‹ «Îflı ¤Ò÷˘fiÎ ±Î‘Îfl¤Ò÷ …ı ’ÿÎ◊˝ »ı ÷ı

… Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! ÁT›@÷ ±ı‰_ ±Î¿ÎƒT› (±ı fi΋fi_ ’Î_«‹_ ¤Ò÷÷k‰) »ı.

––1750––

ω‰ı«fi - M≤J‰Ì-’ÎHÎÌ-±„Bfi ±fiı ‰Î› ±Î «Îflı ¤Ò÷÷k‰ ’Ò‰˝fiÌ √Î◊΋Î_ hÎHÎ

≠I›ZÎ◊Ì ±fiı ±ı¿ ‰Î› ¿◊_Ï«ÿ˚ V’νfi ≠I›ZÎ◊Ì ±fiı ¿◊_Ï«ÿ˚ ±fi‹Îfi◊Ì ÏÁ© ¿flı·

»ı. ˉı ÏÁ© ◊›ı·Î_ ±ı‰Î_ ÷ı «Îflı ¤Ò÷˘fi˘ ¿˘¥¿ ±Î‘Îfl ˢ‰˘ … Ωı¥±ı. ¿ÎflHÎ ¿ı

±Î «Îflı ¤Ò÷˘ ‹ÒÏ÷˝‹Îfi˚ (w’ÎÏÿ √H΢‰Î‚Î_) ÷k‰ »ı. …ı …ı ‹ÒÏ÷˝‹Îfi˚ ÷k‰ ˢ› »ı

÷ı ÷ı ¿˘¥fiı ¿˘¥ ±Î‘Îfl‹Î_ … flËı »ı. …ı‹¿ı ’ÎHÎÌ ±ı ‹ÒÏ÷˝‹Îfi ’ÿÎ◊˝ »ı ÷˘ CÎÀ‹Î_,

·˘À΋Î_ ¿ı ¿<‰Î‹Î_ ¿ı Õ˘·‹Î_ flËı »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ±Î «Îflı ¤Ò÷˘ ’HÎ ‹ÒÏ÷˝‹Îfi ƒT›˘ »ı

÷ı◊Ì ÷ı «ÎflıfiÎ ±Î‘Îfl¤Ò÷ …ı ±ºU›-ÁÒZ‹-ƒT› »ı ÷ı … Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! ±Î¿Î fi΋fi_

’Î_«‹_ ¤Ò÷÷k‰ »ı. ±Î ‰Î÷ ±I›L÷ V’p (ÁT›@÷) »ı.

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 317

fl‚Ȝʌ˟ʢ •ÁSà ∑§ÁpŒÊœÊ⁄U—, ◊ÍÁø◊ûflÊØ, ÿÕÊ ÃÙÿSÿ •ÊœÊ⁄UÙ ÉÊ≈U— – ±Î

±fi‹Îfi◊Ì ±Î¿ÎÂfiÌ ÏÁÏ© ◊Λ »ı.

≠ë - ÷‹Îv_ μ’fl˘@÷ ±fi‹Îfi ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ’ZΉ÷a ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ ÷˘

ÁÎK›fiÌ Â_¿Î ˢ› »ı, ÁÎK› ÏÁ© ◊›ı·_ fi◊Ì, Ë…\ ÁÎK› ÏÁ© ¿flΛ »ı. ÷ı◊Ì ’ZΉ÷a

’ÿÎ◊˝fi_ μÿÎËflHÎ ±’Î÷_ fi◊Ì, …ı‹Î_ ÁÎK› ÏÁ© ◊¥ «Ò@›_ ˢ› »ı. ÷ı‰_ ’ZÎfiÌ ⁄ËÎflfi_

μÿÎËflHÎ ±Î’‰_ Ωı¥±ı. …ı‹¿ı ““¬fl¸ÃÙ flÁqÔU◊ÊŸ˜ œÍ◊ÊØ ◊„UÊŸ‚flØ”” ±Î ±fi‹Îfi‹Î_

…ı‹Î_ ‰Ïé ÏÁ© ¿flΛ »ı. ’HÎ Ë…\ ÏÁ© ◊›ı· fi◊Ì ÷ı‰Î ’‰˝÷fi_ μÿÎËflHÎ ±’Î÷_

fi◊Ì. ’fl_÷ …ı‹Î_ ‰Ïé ÏÁ© ◊›ı· »ı ±ı‰Î ‹ËÎfiÁfi_ μÿÎËflHÎ ±’Λ »ı.

μ’flfiÎ ±fi‹Îfi‹Î_ ““fl‚Ȝʌ˟ʢ”” ±Î ’ÿ‹Î_ M≤J‰Ì, …·, ÷ı… ±fiı ‰Î› ±Î

«Îflı ’ÿÎ◊˘˝ ’ZÎw’ı »ı. ÷ı◊Ì ÷ı «Îfl‹Î_fi_ μÿÎËflHÎ ±Î’‰_ Ωı¥±ı fiËŸ. ÷‹˘ ““ÃÙÿSÿÉÊ≈UflØ”” ±ÏË_ ’ÎHÎÌfiÎ ±Î‘Îflw’ı CÎÀfi_ …ı μÿÎËflHÎ ±Î’˘ »˘ ÷ı ’ZÎfi˘ … ±ı¿ÿıÂ

◊›˘. ‰Á‘Î ±ÎÏÿ «Îflfi˘ ±Î‘Îfl ÏÁ© ¿flΛ »ı. ÷ı‹Î_fi˘ … ±Î ±ı¿ ÿı ◊›˘. ÷ı◊Ì

÷ıfi_ μÿÎËflHÎ ±Î’Ì Â¿Î› fiËŸ. «Îfl ¤Ò÷˘◊Ì ⁄ËÎflfi_ ºpÎL÷ ±Î’‰_ Ωı¥±ı ±fiı

«Îfl ¤Ò÷˘ M≤J‰Ì ±ÎÏÿ ±fiı ±Î‘Îflw’ı ÏÁ© ¿flÎ÷_ ±Î¿Î ±Î ’Î_« ÷k‰˘◊Ì ⁄ËÎfl

¿˘¥ ÷k‰ »ı … fiËŸ ¿ı …ıfi_ μÿÎËflHÎ ÷‹ı ±Î’Ì Â¿˘. ÷ı◊Ì ÷‹Îv_ ±Î ±fi‹Îfi

⁄ËÎflfiÎ μÿÎËflHΠωfiÎfi_ ˢ‰Î◊Ì ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì.

μkÎfl - ±fi‹Îfi‹Î_ Á‰˝hÎ μÿÎËflHÎ Ωı¥±ı … ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. ≠⁄‚ Ëı÷

ˢ› ÷˘ μÿÎËflHΠωfiÎ ±ı¿ Ëı÷‹ÎhÎ◊Ì ’HÎ ÁÎK›fiÌ ÏÁÏ© ◊Λ »ı. »÷Î_ ±fi‹ÎfifiÌ

’Ïfl¤ÎÊÎ ≠‹ÎHÎı (flÌ÷¤Î÷fiı ±fiÁÎflı) ’ZÎfiÌ ±_÷‰˝kÎa μÿÎËflHÎ ’HÎ ±Î’Ì Â¿Î›

»ı ±fiı ÷ı flÌ÷ı ÁÎK›fiÌ ÏÁÏ© ◊Λ »ı »÷Î_ ‘Îfl˘ ¿ı ÷ı‰ ’ZΉkÎa μÿÎËflHÎ fi ±Î’Ì

¿Λ ±fiı ⁄ËÎflfi_ … μÿÎËflHΠˢ‰_ Ωı¥±ı ±Î‰˘ Ïfi›‹ ˢ› I›Îflı ±fi‹Îfifi˘

≠›˘√ ““fl‚Ȝʌ˟ʢ”” ±Î‹ «Îflı ¤Ò÷÷k‰˘ ÁÎ◊ı fi ·ı÷Î_ ±ı¿ ±ı¿ ¤Ò÷÷k‰fiı ·¥fiı

«Îfl ±fi‹Îfi˘ …\ÿÎ_ …\ÿÎ_ ⁄fiΉ‰Î_. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

¬ÎâflË Áfll◊ÊŸ÷Ê¡ŸÊ, ◊ÍøàflÊØ ÃÙÿflØ –•Ê¬— Áfll◊ÊŸ÷Ê¡ŸÊ—, ◊ÍøàflÊØ áÙflØ –á— Áfll◊ÊŸ÷Ê¡Ÿ◊˜, ◊ÍøàflÊØ flÊÿÈflØ –flÊÿÈ— Áfll◊ÊŸ÷Ê¡Ÿ—, ◊ÍøàflÊØ ¬ÎâflËflØ –

±Î ≠‹ÎHÎı ±ı¿ ±ı¿ ƒT›fiÎ ±Î‘Îfl¤Ò÷ …ı ’ÿÎ◊˝ »ı ÷ı ±Î¿Î fi΋fi_ ƒT›

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ318

»ı. M≤J‰Ì-…·-÷ı… ±Î hÎHÎ ≠I›ZÎ◊Ì, ‰Î› ≠I›ZÎ ±fiı ±fi‹Îfi◊Ì, ÷◊Î ±Î¿ÎÂ

±fi‹Îfi◊Ì ÏÁ© ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ’Î_«ı ’HÎ ¤Ò÷k‰˘fi_ ±„V÷I‰ »ı. ’HÎ

Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! ÂÒL›÷Î fi◊Ì. ––1750––

±Î ≠‹ÎHÎı ’Î_«ı ¤Ò÷÷k‰˘fiÎ ±„V÷I‰fiÌ ÏÁÏ© ¿flÌfiı ˉı ±Î ‰Î÷fi˘ μ’Á_ËÎfl

¿fl÷Î_ …HÎΉı »ı ¿ı -

∞fl¢ ¬ìÊÄπÊß ¬◊ÊáÊÁ‚hÊߢ ‚Ùê◊ ! ¬Á«UflîÊ –¡Ëfl‚⁄UË⁄UÊ„UÊ⁄UÙfl•Ùª œê◊Êߢ ÷ÍÿÊߢ H1751H

(∞fl¢ ¬˝àÿˇÊÊÁŒ¬˝◊ÊáÊÁ‚hÊÁŸ ‚ıêÿ ! ¬˝ÁìlSfl –¡Ëfl‡Ê⁄UË⁄UÊœÊ⁄UÙ¬ÿÙªœ◊ʸÁáÊ ÷ÍÃÊÁŸ H)

√Î◊Î◊˝ - ±Î ≠‹ÎHÎı ≠I›ZÎÎÏÿ ≠‹ÎH΢◊Ì ÏÁ© ±ı‰Î_ ’Î_«ı ¤Ò÷˘fiı Ëı Á˙Q› !

÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘, ¿ı …ı ’Î_«ı ¤Ò÷˘ ∞‰ ±fiı ÂflÌflfiÎ ±Î‘Îfl¤Ò÷ »ı ±fiı ϤLfi ϤLfi

≠¿Îflı ∞‰ ÷◊Î ÂflÌflfiÎ μ’¤˘√‹Î_ ±Î‰ı ÷ı‰Î ‘‹˝‰Î‚Î_ ±Î ¤Ò÷˘ »ı. ––1751––

ω‰ı«fi - ±Î ≠‹ÎHÎı M≤J‰Ì-…·-÷ı…-‰Î› ±fiı ±Î¿Î ±Î ’Î_« ¤Ò÷÷k‰˘ »ı.

÷ıfi_ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ Ïfi›‹Î ±„V÷I‰ »ı ÷◊Î ±Î ’Î_«ı ¤Ò÷÷k‰˘ ≠I›ZÎ ±fiı ±fi‹Îfi

≠‹ÎHÎ◊Ì (÷◊Î ±Î√‹ ≠‹ÎHÎ◊Ì ’HÎ) ÏÁ© ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ≠I›ZÎÎÏÿ ≠‹ÎH΢◊Ì ÏÁ©

◊›ı· ±Î ’Î_«ı ÷k‰˘fiı Ëı Á˙Q› ! ÷_ V‰Ì¿Îfl.

÷◊Î ±Î ’Î_« ¤Ò÷˘‹Î_◊Ì ≠◊‹fiÎ_ «Îfl ¤Ò÷˘ ∞‰ƒT›fiÎ ±Î‘Îfl¤Ò÷ »ı. ±◊ν÷˚

Á«ı÷fi »ı ÷◊Î ’Î_«ı ¤Ò÷˘ ∞‰fiı ÷◊Î Á«ı÷fi ÂflÌflfiı ϤLfi ϤLfi ≠¿Îflı μ’¤˘√fiÎ

ÁΑfiV‰w’ı »ı. ‹¿Îfi ⁄fiΉ‰Î w’ı ‹ÎÀÌ, ±·_¿Îfl w’ı Á˘fi_, w’_, ËÌflÎ ‹ÎHÎı¿, ‹˘÷Ì,

¬˘flοw’ı ‘ÎL›, ‰fiV’Ï÷ ¥I›ÎÏÿ flÌ÷ı M≤J‰Ì μ’¤˘√fi_ ÁΑfi »ı. …·’Îfi, ‰jΑ˘‰fi

±fiı VfiÎfiÎÏÿw’ı …· μ’¤˘√fi_ ÁΑfi »ı. flÁ˘¥ ⁄fiΉ‰Î‹Î_ ±fiı ≠¿Î ±Î’‰Î‹Î_

±„Bfi μ’¤˘√fi_ ÁΑfi »ı. ÂflÌflfiÎ V‰ÎVJ›‹Î_ ÷◊Î ±Î¿<·-T›Î¿<·÷Î ±fiı ±flÏ÷-

μ¶ı√ ‰√ıflı ÿÒfl ¿fl‰Î‹Î_ ‰Î› μ’¤˘√fi_ ÁΑfi »ı. ÷◊Î CÎfl ⁄Î_‘‰Î‹Î_, V◊Îfi,

μ’‰ıÂfi, ›fi ±ÎÏÿ‹Î_ ±Î¿ÎÂ μ’¤˘√fi_ ÁΑfi »ı. ±Î flÌ÷ı ’Î_«ı ¤Ò÷÷k‰ ∞‰fiÎ

μ’¤˘√fiÎ_ ÁΑfi˘ »ı. ÷◊Î ≠◊‹fiÎ_ «Îfl ¤Ò÷÷k‰˘ ∞‰‰Î‚Î_ ±◊ν÷˚ Á«ı÷fi »ı ±fiı

±Î¿Î fi΋fi_ ¤Ò÷÷k‰ ±«ı÷fi »ı.

’Î_«‹_ ±Î¿ÎƒT› ÁÿÎ ±«ı÷fi »ı. ≠◊‹fiÎ_ «Îfl ƒT›˘ F›Î_ Á‘Ì Âj΢◊Ì

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 319

ËHÎΛÎ_ fi ˢ› I›Î_ Á‘Ì Á«ı÷fi »ı ±fiı F›Îflı Âj΢◊Ì ËHÎΛÎ_ ˢ› I›Îfl ’»Ì

±«ı÷fi ˢ› »ı. ––1751––

≠◊‹fiÎ_ «ÎflƒT›˘ Âj΢◊Ì μ’Ë÷ fi ◊›Î_ ˢ› I›Î_ Á‘Ì Á«ı÷fi »ı. ±Î‹ …ı

¿Ëı‰Î‹Î_ ±ÎT›_. ÷ı◊Ì ÷ı «ÎflfiÌ Á«ı÷fi÷Î ÏÁ© ¿flı »ı -

Á∑§„U ‚¡ËflÊߢ ◊߸, ÃÁÑXÔUÊ•Ù ˘ÁŸ‹Êfl‚ÊáÊÊߢ –flÙ◊¢ Áfl◊ÈÁûÊ÷ÊflʌʜÊ⁄UÙ øfl Ÿ ‚¡Ëfl¢ H1752H

(∑§Õ¢ ‚¡ËflÊÁŸ ◊ÁÃSÃÁÑXÔUÊŒÁŸ‹Êfl‚ÊŸÊÁŸ –√ÿÙ◊ Áfl◊ÍÁø÷ÊflʌʜÊ⁄UpÒfl Ÿ ‚¡Ëfl◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ≠◊‹fiÎ_ «Îfl ƒT›˘ Á«ı÷fi ¿ı‰Ì flÌ÷ı »ı ? ±Î‰˘ ≠ë ¿ÿΫ ◊Λ,

÷˘ μkÎfl ΩHΉ˘ ¿ı ÷ı‹Î_ ∞‰fiÎ_ Ï·_√˘ ÿı¬Î› »ı ‹ÎÀı ‰Î› Á‘ÌfiÎ_ «Îfl ƒT›˘ Á∞‰

»ı. ±Î¿Î ±ı ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ±Î‘Îfl … ‹ÎhÎ »ı ’HÎ Á∞‰ fi◊Ì. ––1752––

ω‰ı«fi - ±ËŸ ¿ÿΫ ¿˘¥fiı ±Î‰˘ ≠ë ◊Λ ¿ı ±Î ’Î_«ı ¤Ò÷˘ ±L›

ÿ½fiÂÎj΢‹Î_ («Î‰Î˝¿ ±ÎÏÿ‹Î_) Ïfi∞˝‰ ÷flÌ¿ı ≠ÏÁ© »ı ±fiı ±ËŸ ¿ıÀ·Î_¿ Á«ı÷fi

±fiı ¿ıÀ·Î_¿ ±«ı÷fi ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı ¿ı‰Ì flÌ÷ı Á‹…‰_ ?

μkÎfl - ±Î ≠ëfi˘ μkÎfl ±Î flÌ÷ı Á‹…‰˘ ¿ı M≤J‰Ì, …·, ÷ı… ±fiı ‰Î› ±Î

«Îfl ¤Ò÷˘ Á«ı÷fi »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı‹Î_ ∞‰fiÎ_ Ï·_√˘ (Ï«é˘) ÿı¬Î› »ı. M≤J‰Ì◊Ì ‰Î›

Á‘ÌfiÎ_ «Îflı ¤Ò÷˘‹Î_ ∞‰ »ı ÷ı Á«ı÷fi »ı. ÷ıfiÌ ÏÁÏ© ±Î√‚ ±Î‰÷Ì √Î◊Î 1753

◊Ì 1761 ‹Î_ √˛_◊¿ÎfllÌ … Á‹Ω‰ı »ı. ±ıÀ·ı ±ËŸ ±Î’HÎı ‰‘Îflı ««Î˝ ¿fl÷Î fi◊Ì.

±Î¿Î fi΋fi_ …ı ’Î_«‹_ ¤Ò÷ »ı, ÷ı ‹Òkν fi◊Ì ±◊ν÷˚ ±‹Ò÷˝ »ı. ÷ı◊Ì Á«ı÷fi

fi◊Ì. ’fl_÷ ∞‰˘ ±fiı ÂflÌflÎÏÿ ’ÿ˚√· ƒT›˘fiÎ ±Î‘Îfl¤Ò÷ ‹ÎhÎ »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı «Îfl

Á«ı÷fi ±fiı ±ı¿ ±«ı÷fi ±ı‹ ’Î_« ¤Ò÷˘fi_ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ±„V÷I‰ »ı. M≤J‰Ì ±ÎÏÿ

¤Ò÷˘‰Î‚_ ±Î …√÷ »ı. ––1752––

M≤J‰Ì, …·, ÷ı… ±fiı ‰Î› ±Î «Îfl ¤Ò÷, Á«ı÷fi »ı. I›Î_ M≤J‰Ì‹Î_ ‹ÎÀÌ, ’I◊fl,

¿Î_¿flÎ, flı÷Ì, Á˘fi_, w’_, ËÌflÎ ‹ÎHÎı¿, ‹˘÷Ì, ·˘¬_Õ ‰√ıflı ¿ÃHÎ «ÌΩı (M≤J‰Ì¿Î›) ’HÎ

±Î‰ı »ı ±fiı {ÎÕ, ’Îfi, e·, Œ‚, ÂάÎ, ≠ÂάΠ‰√ıflı ‰fiV’Ï÷ (‰fiV’Ï÷¿Î›) ’HÎ

±Î‰ı »ı. M≤J‰Ì fi΋fiÎ ¤Ò÷’ÿÎ◊˝‹Î_ M≤J‰Ì¿Î› ±fiı ‰fiV’Ï÷¿Î› ±ı‹ ⁄Lfiı ≠¿ÎflfiÎ

’ÿÎ◊˘˝ ·¥ ·ı‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ÷ı◊Ì Á˙ ≠◊‹ ‰fiV’Ï÷‹Î_ Á«ı÷fi÷Î Á‹Ω‰ı »ı -

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ320

¡ê◊-¡⁄UÊ-¡ËfláÊ-◊⁄UáÊ-⁄UÙ„UáÊÊ-„UÊ⁄U-ŒÙ„U‹Ê◊ÿ•Ù –⁄UÙª-ÁÃÁªë¿UÊ߸Á„U ÿ, ŸÊÁ⁄U√fl ‚øÿáÊÊ Ã⁄UflÙ H1753H

(¡ã◊-¡⁄UÊ-¡ËflŸ-◊⁄UáÊ-⁄UÙ„UáÊÊ„UÊ⁄U-ŒıNU¸ŒÊ◊ÿ× –⁄UÙª-ÁøÁ∑§à‚ÊÁŒÁ÷p-ŸÊ⁄UËfl ‚øßÊSÃ⁄Ufl— H)

√Î◊Î◊˝ - T≤Z΢‹Î_ fiÎflÌfiÌ …ı‹ …L‹-…flÎ-∞‰fi-Q≤I›-fl˘ËHÎ (¤Î_√ı·Îfi_ Á_‘Ή_),

±ÎËÎfl, ÿ˘Ë·Î, ±Î‹› (fl˘√) ±fiı fl˘√fiÌ Ï«Ï¿IÁÎ ‰√ıflı ‘‹˘˝ ÿı¬Î› »ı. ‹ÎÀı

‰fiV’Ï÷ Á«ı÷fi »ı. ––1753––

ω‰ı«fi - ±Î √Î◊΋Î_ ‰fiV’Ï÷‹Î_ ∞‰fiÌ ÏÁÏ© ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰Ì »ı. ““Ã⁄Ufl—‚øßʗ”” ‰fiV’Ï÷ ÁCÎ‚Ì Á«ı÷fi »ı. ±Î ≠Ï÷iÎÎ ΩHΉÌ. (Ã⁄Ufl— ±ı ’ZÎ »ı ±fiı

‚øßʗ ±ı ÁÎK› »ı.) ¡ã◊-¡⁄UÊ-¡ËflŸ-◊⁄UáÊ-ˇÊ¢⁄UÙ„UáÊÊ„UÊ⁄U-ŒıNU ¸ŒÊ◊ÿ-⁄UÙªÁøÁ∑§à‚ÊÁŒ‚jÊflÊØ (…L‹-…flÎ-∞‰fi-‹flHÎ-¤Î_√ı·Îfi_ Á_‘Ή_, ±ÎËÎfl√˛ËHÎ, ÿ˘Ë·Î

◊‰Î, fl˘√ ◊‰˘ ±fiı fl˘√fiÌ Ï«Ï¿IÁÎ ¿fl‰Ì ‰√ıflı ·ZÎH΢ ‰fiV’Ï÷‹Î_ ÿı¬Î› »ı. ±Î

Ëı÷ Á‹…‰˘. ŸÊ⁄UËflØ = jÎÌfiÌ …ı‹ ±Î μÿÎËflHÎ ΩHΉ_. ±Î flÌ÷fiÎ ±fi‹Îfi◊Ì

‰fiV’Ï÷‹Î_ ∞‰fiÌ ÏÁÏ© ΩHΉÌ.

¡ã◊ = ÿflı¿ ‰fiV’Ï÷ ¤ÒÏ‹‹Î_◊Ì μI’Lfi ◊÷Ì ±ıÀ·ı ¿ı …L‹ ’΋÷Ì ÿı¬Î›

»ı. ‰Êν∑÷ ¿Î·ı Á‰˝hÎ ±fiı¿ Ω÷fiÌ ‰fiV’Ï÷fi˘ …L‹ ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı. ÂıÊ ∑÷¿Î·ı

÷ı ÷ı ∑÷Á_⁄_‘Ì ‰fiV’Ï÷ …L‹ ’΋÷Ì ÿı¬Î› »ı.

¡⁄UÊ = jÎÌfiÎ ÂflÌfl‹Î_ …ı‹ CÎÕ’HÎ ÿı¬Î› »ı ÷ı‹ CÎHÎÎ_ ‰Ê˘˝fiÎ_ T≤Z΢‹Î_ CÎÕ’HÎ

ÿı¬Î› »ı. ±Î T≤ZΠˉı ¬¬ÕÌ √›_ »ı. CÎb_ CÎflÕ<_ ◊›_ »ı. ±Î‹ T›‰ËÎfl‹Î_ ’HÎ ⁄˘·Î›

»ı.

¡ËflŸ = …ı‹ jÎÌ 50-80-100 ‰Ê˝ ∞‰÷Ì ÿı¬Î› »ı ÷ı‹ T≤ZÎ ’HÎ ÁıÓ¿Õ˘

‰Ê˘˝ Á‘Ì ∞‰÷Î_ ÿı¬Î› »ı. I›Îfl⁄Îÿ ÷ı ÁÕÌ ’ÕÌ Ω› »ı.

◊⁄UáÊ = …ı‹ jÎÌfi_ ±Î›W› ’ÒHν ◊÷Î_ Q≤I› ’΋÷Ì jÎÌ ÿı¬Î› »ı ÷ı‹ T≤Z΢ ’HÎ

’˘÷Îfi_ ±Î›W› ’ÒHν ◊÷Î_ Q≤I› ’΋Ìfiı ¤ÒÏ‹ μ’fl ’ÕÌ …÷Î_, ÁÕÌ …÷Î_, fiΠ’΋÷Î_

ÿı¬Î› »ı.

⁄UÙ„UáÊ = ¤Î_√Ì √›ı·Îfi_ Á_‘Ή_. …ı‹ jÎÌfiÎ ÂflÌflfi˘ ¿˘¥ ¤Î√ ¤Î_√Ì √›˘

ˢ›, CÎÎ ’Õu˘ ˢ› ÷˘ ±˙Ê‘˘◊Ì Á_‘Λ »ı. ÷ı‹ T≤Z΢fiÌ ÂάÎ-≠ÂάΠ¿ı e·-Œ‚

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 321

÷˘ÕuÎ_ ˢ›, ¤Î_B›Î ˢ› ÷˘ ÷ı … ÂάÎ-≠ÂάΠ±ÎÏÿfi˘ ¤Î√ ŒflÌ◊Ì Á_‘Î÷˘ ÿı¬Î›

»ı.

ŒÙ„U‹Ê = jÎÌ Á√¤Î˝ ˢ› I›Îflı …ı‹ ÿ˘Ë·Î±˘ ◊Λ »ı. ÷ı‹ T≤Z΢fiı ’HÎ ÷ı‰Î

÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ ÿ˘Ë·Î±˘ (±ÎËÎfl-’ÎHÎÌ ±ÎÏÿfiÌ ¥E»Î±˘) Œ‚˘I’ÏkÎ ¿Î·ı ◊Λ »ı.

±Î ωʛfiÌ ‰fiV’Ï÷fiÎ ±fi¤‰Ì±˘fiı ωÂıÊı ΩHοÎflÌ Ë˘› »ı.

•Ê„UÊ⁄U = …ı‹ jÎÌfiı ±ÎËÎfl-’ÎHÎÌfiÌ …wfl flËı »ı ÷ı‹ ±Î ‰fiV’Ï÷fiı ’HÎ

¬Î÷fl ±fiı ’ÎHÎÌfiÌ …wfl flËı »ı. Á‹›ı ’ÎHÎÌ ’Ή_ … ’Õı »ı. ¬Î÷flfi˘ ¬˘flο ’HÎ

±Î’‰˘ … ’Õı »ı. ÷˘ … Œ‚ı »ı.

•Ê◊ÿ = ±fiı •Ê◊ÿÁøÁ∑§à‚Ê = fl˘√ ±fiı fl˘√fiÌ Ï«Ï¿IÁÎ ’HÎ ‰fiV’Ï÷‹Î_

jÎÌfiÌ …ı‹ ˢ› »ı. ’fl_÷ ±Î ωʛfiÌ ΩHοÎflÌ Ï‰ÂıÊı ¿flÌfiı ‰fiV’Ï÷fiÎ ±fi¤‰Ìfiı

ˢ› »ı.

±Î flÌ÷ı ‰fiV’Ï÷‹Î_ ‹fiW›fiÌ jÎÌfiÌ …ı‹ ∞‰fiÎ_ Ï·_√˘ …HÎΛ »ı. ÷ı◊Ì

‰fiV’Ï÷‹Î_ ∞‰ »ı ±ı‹ ±fi‹Îfi◊Ì ∞‰fiÌ ÏÁÏ© ¿flÌ.

≠ë - ÷‹Îv_ μ’fl˘@÷ ±fi‹Îfi ¬˘À<_ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ¡ã◊ÊÁŒ …ı Ëı÷ »ı ÷ı

±fiˆ¿Î„L÷¿ »ı. ÁÎK›fiÎ ±¤Î‰‹Î_ ’HÎ ±Î Ëı÷ ‰÷ı˝ »ı. ±ËŸ ÁÎK› Á«ı÷fi »ı. ’fl_÷

÷ıfiÎ ±¤Î‰‹Î_ ±ıÀ·ı ¿ı ±«ı÷fi‹Î_ …L‹-…flÎ-∞‰fi ±ÎÏÿ ¤Î‰˘ ÿı¬Î› »ı. …ı‹¿ı

““¡Êâ ÃŒ˜ ŒÁœ”” = ÷ı ÿËŸ ◊›_. ±Î‰˘ T›‰ËÎfl ±«ı÷fi ±ı‰Î ÿËÌ‹Î_ ’HÎ ¿flΛ »ı.

±ı‰Ì … flÌ÷ı ““¡ËÁflâ Áfl·◊˜”” = ±ŒÌHÎ ±ÎÏÿ ωÊfiÎ T›ÁfiÌfiı ““Ï‰Ê ±ı … ∞‰fi

»ı”” ±Î‰˘ T›‰ËÎfl ’HÎ ◊Λ »ı I›Î_ Ï‰Ê ±«ı÷fi ˢ‰Î »÷Î_ ÷ı‹Î_ ∞‰fifi˘ T›‰ËÎfl

·˘¿‹Î_ Ωı‰Î› »ı. ÷◊Î ““◊Îâ ∑ȧ‚Èê÷∑§◊˜”” ±Î ¿Á_⁄˘ ‹Õÿη »ı. …ı ¿Á_⁄˘ Œ‚≠΄M÷‹Î_

±Á‹◊˝ ˢ› I›Î_ ‹Õÿη »ı, ‹flÌ √›˘ »ı ‰√ıflı ÂOÿ≠›˘√ ◊Λ »ı. ±Î hÎHÎı

ºpÎL÷˘‹Î_ ÿËŸ‹Î_ …L‹fi˘, ωʋÎ_ ∞‰fifi˘ ±fiı ¿Á_⁄΋Î_ ‹flHÎfi˘ T›‰ËÎfl ±«ı÷fi

ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ Ωı‰Î ‹‚ı »ı. ÷ı◊Ì ±Î Ëı÷ ±fiˆ¿Î„L÷¿ (T›Ï¤«ÎflÌ ±◊ν÷˚

ÁΑÎflHÎÎfiˆ¿Î„L÷¿) »ı.

μkÎfl - …L‹-…flÎ-∞‰fi-‹flHÎ ‰√ıflı Á«ı÷fi’HÎÎfiÎ_ Á‰ı˝ Ï·_√˘ ‹fiW›fiÌ …ı‹

‰fiV’Ï÷‹Î_ Á‰ı˝ ÿı¬Î› »ı. Á‰ı˝ Ï·_√˘ ÁÎZÎÎ÷˚ »ı. ÷ı◊Ì Ïfiw’«Ïfl÷’HÎı ±◊ν÷˚

‰ÎV÷ω¿’HÎı ±Î ·ZÎH΢ I›Î_ »ı. ÿËŸ, Ï‰Ê ±fiı ¿Á_⁄΋Î_ ÷˘ ≠Ï÷Ïfi›÷ ±ı‰Î (±‹¿

±ı¿Îÿ) Ω÷ÎÏÿfi˘ … T›‰ËÎfl ¿flΛ »ı ±fiı ÷ı ’HÎ μ’«Îflı ¿flΛ »ı. ⁄‘Î ‘‹˘˝fi˘

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ322

T›‰ËÎfl fi◊Ì. ‹ÎÀı ÷ı Á«ı÷fi ’HÎ fi◊Ì ±fiı …L‹-CÎÕ’HÎ-Q≤I› ±ÎÏÿ ±◊˝‰Î‚Î

Ω÷ÎÏÿ ÂOÿ˘fi˘ T›‰ËÎfl ’HÎ fi◊Ì. ’fl_÷ ““¡ÊÃÁ◊fl ¡Êâ ŒÁœ”” …ı‹ ¿˘¥ ‹fiW› CÎH΢

… ⁄ËÎÿÒfl, ÂÒfl‰Ìfl ˢ› ±ıÀ·ı μ’«Îfl ¿flΛ »ı ¿ı ““±Î ’vÊ ÷˘ ÏÁ_Ë »ı”” ÷ı◊Ì

¿_¥ ÷ı ÏÁ_Ë ⁄fiÌ …÷˘ fi◊Ì. ø˘‘Ì ‹ÎHÎÁfiı ““±Î ÷˘ ÁÎ’ »ı”” ±Î‹ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı‰Ì

… flÌ÷ı ÁÎflÌ flÌ÷ı Ω‹ı·Î ÿËŸfiı …LQ›ÎfiÌ …ı‰_ ‹ÎfiÌfiı ÿËŸ ΩQ›_ ±ı ±◊˝‹Î_ Ω÷

ÂOÿfi˘ ≠›˘√ »ı. ’fl_÷ ‰ÎV÷ω¿ …L‹ fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±ŒÌHÎ ±ÎÏÿ ωÊfi_ ’Îfi

¿flÌfiı … …ı ±ÎI‹Î ∞‰fi À¿Î‰÷˘ ˢ› ÷˘ ±ŒÌHÎÎÏÿ Ï‰Ê ÷ıfiÎ ∞‰fifi_ ÁΑfi ⁄L›_

ˢ‰Î◊Ì μ’«Îfl ¿flΛ »ı ¿ı ωʒÎfi ±ı … ∞‰fi »ı. ’fl_÷ ÷ıfi˘ ±◊˝ ±ı fi◊Ì ¿ı ωʋÎ_

∞‰fiÏø›Î »ı. ÷◊Î ¿Á_⁄˘ Ωı¥±ı ÷ı‰˘ ‹ÿ ±Î’÷˘ fi◊Ì ÷ı◊Ì Œ‚fiÌ ±≠΄M÷ ˢ‰Î◊Ì

◊Îà fi˘ μ’«Îfl ¿flΛ »ı. ’fl_÷ ‹flHÎ ‘‹˝ ÷ı‹Î_ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı μ’«Ïfl÷ ±fiı

Ïfiv’«Ïfl÷fiı Á‹Îfi fi Á‹…‰Î_. ‰fiV’Ï÷‹Î_ Á‰ı˝ ‘‹˘˝ ‰ÎV÷ω¿ »ı. ‹ÎÀı ÷ı Á«ı÷fi

»ı. Ëı÷ T›Ï¤«ÎflÌ fi◊Ì ’HÎ Áÿ˚Ëı÷ »ı. ––1753––

‰fiV’Ï÷‹Î_ … Á«ı÷fi÷Î ÁΑ‰Î ‹ÎÀı ⁄ÌΩ ⁄ÌΩ Ëı÷±˘ ’HÎ ’fl‹ÎI‹Î lÌ

‹ËΉÌfl≠¤ …HÎΉı »ı -

Á¿UP§å¬⁄UÙßÿÊ Á¿UP§◊ûÊ‚¢∑§Ùÿ•Ù ∑ȧÁ‹¢ªÙ√fl –•Ê‚ÿ‚¢øÊ⁄UÊ•Ù, ÁflÿûÊ ! flÑËÁflÿÊáÊÊߢ H1754H

‚ê◊ÊŒ•Ù ÿ ‚Êfl嬒لU‚¢∑§ÙÿáÊÊß•Ù˘Á÷◊ÿÊ –’©U‹ÊŒ•Ù ÿ ‚gÊßÁfl‚ÿ∑§Ê‹Ùfl‹¢÷Ê•Ù H1755H

(S¬ÎCÔU¬˝⁄UÙÁŒ∑§Ê— S¬ÎCÔU◊ÊòÊ‚¢∑§Ùø× ∑ȧÁ‹XÔU ßfl –•ÊüÊÿ‚@Ê⁄UÊŒ˜ √ÿÄà ! flÑËÁflÃÊŸÊÁŸ H‡ÊêÿÊŒÿp Sflʬ-¬˝’Ùœ-‚¢∑§ÙøŸÊÁŒÃÙ˘Á÷◊ÃÊ— –’∑ȧ‹ÊŒÿp ‡ÊéŒÊÁŒÁfl·ÿ∑§Ê‹Ù¬‹ê÷ÊØ H)

√Î◊Î◊˝ - VM≤p ≠fl˘Ïÿ¿Î (·FΩ‹HÎÌ ‰ı·ÕÌ) Z΃ …_÷fiÌ …ı‹ V’½ ¿fl÷Î_fiÌ

ÁÎ◊ı … Á_¿˘« ’΋ı »ı ‹ÎÀı Á«ı÷fi »ı. ÷◊Î ‰ı· ‰√ıflıfi˘ ωV÷Îfl ’˘÷Îfi˘ ±Îl›

·ı‰Î ¤Ÿ÷, ‰ÎÕ, T≤ZÎ, ‰fl_ÕÎ ÷flŒ … √‹fi ¿flı »ı. ––1754––

Â‹Ì ±ÎÏÿ T≤Z΢ V‰Î’ (ÏfiƒÎ) - ≠⁄˘‘ (μÉ_) ±fiı Á_¿˘« ±ÎÏÿ ‘‹˘˝‰Î‚Î_

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 323

ˢ‰Î◊Ì Á«ı÷fi ‹fiΛÎ_ »ı. ⁄¿<·ÎÏÿ T≤Z΢ ÂOÿÎÏÿ ωʛ˘fiÎ μ’¤˘√¿Î·ı … Œ‚

±Î’÷Î_ ÿı¬Î› »ı. ––1755––

ω‰ı«fi - ‰fiV’Ï÷‹Î_ ∞‰fiÌ ÏÁÏ© ¿fl‰Î ‹ÎÀı ¿ıÀ·Î_¿ (Ï«é˘) Ï·_√˘ ±Î√‚fiÌ

√Î◊΋Î_ ¿èÎÎ_ »ı. ±Î √Î◊΋Î_ ’HÎ ⁄ÌΩ_ Ï·_√˘ …HÎΉı »ı -

(1) ·FΩ‹HÎÌ fi΋fiÌ ‰ı·ÕÌ Ë˘› »ı. …ı ‰ı·ÕÌ ‹fiW›˘fiÎ V’½‹ÎhÎ◊Ì …

Á_¿˘«Î¥ Ω› »ı. ÷ı◊Ì ‹fiW›˘◊Ì ΩHÎı ·FΩ ’΋÷Ì Ë˘› ÷ı‹ ÿ⁄Î¥ Ω› »ı. ±Î

¿ÎflHÎı … ÷ıfi_ fi΋ ““·FΩ‹HÎÌ”” ‰ı·ÕÌ flά‰Î‹Î_ ±ÎT›_ »ı. …ı‹ ¿ÌÕÎ, …\ ‰√ıflı Z΃

…_÷±˘‹Î_ ∞‰ »ı. ±ıÀ·ı ‹fiW›˘fi˘ V’½ ◊÷Î_ … ’˘÷ÎfiÎ ÂflÌflfiı ¿_’Ήı »ı, Á_¿˘«ı

»ı ±fiı ¤Î√Ì Ω› »ı ÷ı‹ ±Î ‰ı·ÕÌ ’HÎ ’˘÷ÎfiÎ ÂflÌflfiı Á_¿˘«Ì ·ı »ı. ÷ı◊Ì ÷ı‹Î_

∞‰ »ı ±ı‹ ÏÁ© ◊Λ »ı. ±fi‹Îfi≠›˘√ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı - S¬ÎCÔU¬˝⁄UÙÁŒ∑§ÊŒÿÙ flŸS¬Ãÿ—,‚øßʗ, S¬ÎCÔU◊ÊòÊ‚VÔUÙøÊØ ∑§Ë≈UÊÁŒflØ = V’½ ◊÷Î_fiÌ ÁÎ◊ı … flÕÌ ’ÕfiÎflÌ ±◊ν÷˚

·FΩ‹HÎÌ ‰ı· ‰√ıflı ‰fiV’Ï÷±˘ Á«ı÷fi »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı V’½ ‹ÎhÎ◊Ì … Á_¿˘« ’΋ı

»ı ‹ÎÀı, ¿ÌÀÎÏÿ Z΃∞‰˘fiÌ …ı‹.

(2) ⁄Ì∞ ‰ı·Õ̱˘ ‰√ıflı ’HÎ Á«ı÷fi »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı±˘ ’˘÷ÎfiÌ flZÎÎ ‹ÎÀı

‰ÎÕ, T≤ZÎ ¿ı ‰fl_ÕÎ ±ÎÏÿ V◊Îfi˘fi˘ … ±Îl› ¢‘ı »ı. ÷ı V◊Îfi˘ ÷flŒ … Á_«flHÎ ¿flı

»ı. Á«ı÷fi ˢ› ÷˘ … ±Î Á_¤‰ı. ±fi‹Îfi≠›˘√ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı - flÑKÊŒÿ—,‚øßʗ, Sfl⁄UˇÊÊÕZ flÎÁûÊ-flΡÊ-fl⁄Uá«U∑§ÊlÊüÊÿ¢ ¬˝Áà ‚@⁄UáÊÊØ, ŒflŒûÊflØ

(3) Â‹Ì ±ÎÏÿ T≤Z΢ Á«ı÷fi »ı. V‰Î’-≠⁄˘‘ ±fiı Á_¿˘«ÎÏÿ ‘‹˘˝‰Î‚Î_ ˢ‰Î◊Ì

ÿı‰ÿkÎfiÌ …ı‹, ÿı‰ÿkÎÎÏÿ ‹fiW›˘‹Î_ …ı‹ V‰Î’ (ÏfiƒÎ) ˢ› »ı. ≠⁄˘‘ (ÏfiƒÎ I›∞fiı

ΩB≤÷ ◊‰Î’b_) ˢ› »ı. ÷◊Î ¤›ÎÏÿ ≠Á_√ı Á_¿˘« ˢ› »ı ÷ı‰Ì … flÌ÷ı Â‹Ì ±ÎÏÿ

T≤Z΢‹Î_ «ˆ÷L›‘‹˝fiÎ_ ÁÒ«¿ ±Î ÁC΂Î_ Ï«é˘ Ë˘› »ı. ÷ı◊Ì Â‹Ì ±ÎÏÿ T≤Z΢ ’HÎ

Á«ı÷fi »ı. ““‡ÊêÿÊŒÿ—, ‚øßʗ, Sflʬ-¬˝’Ùœ-‚VÔUÙøÊÁŒœ◊¸flûflÊØ, ŒflŒûÊflØ –””

(4) ÷◊Î ⁄¿<·T≤ZÎ, ±Â˘¿T≤ZÎ, ¿<fl⁄¿T≤ZÎ, ωflË¿T≤ZÎ ±fiı «_’¿-Ï÷·¿ ‰√ıflı

T≤Z΢ Á«ı÷fi »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı T≤Z΢ ±fiø‹ı ‹ıCÎfiÎ √Ω˝fl‰ ±ÎÏÿ ÂOÿfiı ÁÎ_¤‚Ìfiı,

jÎÌ ±ÎÏÿfiÎ w’fiı Ωı¥fiı, ‹ÏÿflÎ ±ÎÏÿfiÌ Á√_‘fiı Á_CÎÌfiı, ωÏÂp flÁfi˘ V‰Îÿ ‹ÎHÎÌfiı

±fiı ¤˘B›’ÿÎ◊˝fiÎ V’½fi˘ μ’¤˘√ ¿flÌfiı … T≤Ï© ’΋fiÎflÎ_ ˢ› »ı. …\ÿÎ …\ÿÎ

T≤Z΢‹Î_ …\ÿÌ …\ÿÌ ¥„Lƒ›˘fiÎ μ’¤˘√˘ ÿı¬Î÷Πˢ‰Î◊Ì ÷ı T≤Z΢ Á«ı÷fi »ı. ’∑ȧ‹ÊŒÿ—‚øßʗ, ‡ÊéŒÊÁŒÁfl·ÿÊáÊÊ◊Ȭ÷ÙªSÿÙ¬‹ê÷ÊØ ÿôÊŒûÊflØ –

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ324

(5) ±Î‰Ì … flÌ÷ı ¿<W‹ÎHÕÌ ±fiı ⁄Ì…’Òfl¿ fi΋fiÌ ¿ıÀ·Ì¿ ‰fiV’Ï÷±˘‹Î_

ÿ˘Ë·Î ◊‰Î ‰√ıflı «ˆ÷L›fiÎ_ Ï·_√˘ ÿı¬Î› »ı. ÷ı◊Ì ‰fiV’Ï÷‹Î_ ±‰U› ∞‰ »ı ±ı‹

ÏÁ© ◊Λ »ı. ––1754-1755––

Á΋ÎL›◊Ì ÁCÎ‚Ì ’HÎ ‰fiV’Ï÷‹Î_ ÷◊Î M≤J‰Ì‹Î_ «ı÷fifiÌ ÏÁÏ© ¿fl÷Î ’fl‹ÎI‹Î

¿Ëı »ı ¿ı -

◊¢‚¢∑ȧ⁄UÙ√fl ‚◊ÊáÊ¡ÊßM§fl¢∑ȧ⁄UÙfl‹¢÷Ê•Ù –ÃL§ªáÊ-ÁflgÈ◊-‹fláÊÙfl‹ÊŒ•Ù ‚Ê‚ÿÊflàÕÊ H1756H

(◊Ê¢‚ÊVÔ‰U⁄U ßfl ‚◊ÊŸ¡ÊÁÃM§¬ÊVÔ‰U⁄UÙ¬‹ê÷ÊØ –ÃL§ªáÊÁflº˝È◊-‹fláÊÙ¬‹ÊŒÿ— SflÊüÊÿÊflSÕÊ— H)

√Î◊Î◊˝ - ÷v√HÎ-ωƒ‹-·‰HÎ ±fiı μ’·ÎÏÿ M≤J‰ÌfiÌ Ω÷˘ ’˘÷ÎfiÎ ±Îl›‹Î_

flËÌ »÷Ì Á«ı÷fi »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ËflÁfiÎ ‹Î_ÁfiÎ ±_¿<flÎfiÌ …ı‹ Á‹Îfi ΩÏ÷fiÎ

V‰w’‰Î‚Î ±_¿<flα˘fi˘ μ’·_¤ ◊Λ »ı. ÷ı ‹ÎÀı ÷ı Á«ı÷fi »ı. ––1756––

ω‰ı«fi - ‹fiW›˘fiÎ ÂflÌfl‹Î_ …ı‹ ËflÁfiÎ ‹Î_Áfi˘ ±_¿<fl˘ dÀı »ı ±ıÀ·ı ¿ı ÷ı

±ı¿‰Îfl ¿’ΛΠ’»Ì ’HÎ ŒflÌ◊Ì ÷ı ‹Î_ÁfiÎ ±_¿<flÎ ◊Λ »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ÷v√HÎ, ωƒ‹

(’fl‰Î‚Î_), ·‰HÎ (‹ÌÃ<_) ±fiı μ’· (’I◊fl) ‹Î_ ’HÎ ÷ı F›Î_ Á‘Ì ““SflÊüÊÿSÕÊŸªÃÊ—””’˘÷ÎfiÎ V◊Îfi‹Î_ ±_Â◊Ì ’HΠˢ› »ı. I›Î_ Á‘Ì ¿’ΛΠ»÷Î ŒflÌ ŒflÌ ’HÎ ’˘÷ÎfiÌ

Á‹Îfi Ω÷fiÎ ±_¿<flÎ μI’Lfi ¿flı »ı. ÷◊Î ¿’ΛΠ»÷Î_ ŒflÌ ŒflÌ T≤Ï© ’΋ı »ı. ‹ÎÀı

÷ı Á‰˝‹Î_ ∞‰ »ı. ±ËŸ …ı ÷v√HÎ (T≤Z΢fi˘ Á‹ÒË) ¿è΢ ÷ı ‰fiV’Ï÷¿Î› ΩHΉ˘ ±fiı

ωƒ‹, ·‰HÎ ±fiı μ’· …ı ¿Ëı· »ı ÷ı M≤J‰Ì¿Î›fiÌ Ω÷ ΩHΉÌ. ±Î flÌ÷ı ±Î √Î◊΋Î_

‰fiV’Ï÷‹Î_ ±fiı M≤J‰Ì‹Î_ ∞‰fiÌ ÏÁÏ© ¿flÌ.

T›@÷’_ÏÕ÷ ó M≤J‰Ì-…·-÷ı…-‰Î› ±Î ≠◊‹fiÎ_ «Îfl ¤Ò÷˘‹Î_ ““Á«ı÷fi’b_””

ÁΑ‰Îfi˘ ±Î ≠›Ifi «Î·ı »ı ÷ı «Îfl‹Î_ Á˙◊Ì ≠◊‹ ““M≤J‰Ì”” fi΋fi_ ¤Ò÷ »ı ÷ı◊Ì ≠◊‹

÷ı‹Î_ … Á«ı÷fi÷Î ÏÁ© ¿fl‰Ì Ωı¥±ı. ¿ÎflHÎ ¿ı «Îfl‹Î_ ÷ıfi˘ … ≠◊‹ fi_⁄flı μ’L›ÎÁ

»ı. ÷˘ ±Î ø‹fiı »˘ÕÌfiı 1753 ±ÎÏÿ √Î◊΋Î_ ÷◊Î ±Î 1756 ‹Ì √Î◊΋Î_ ’HÎ

‰fiV’Ï÷fiÌ … Á«ı÷fi÷Î ≠◊‹ ÏÁ© ¿flÌ ±fiı ’»Ì ωƒ‹-·‰HÎ ±fiı μ’· ±ÎÏÿ

M≤J‰ÌfiÌ Á«ı÷fi÷Î ÏÁ© ¿flÌ ±Î‹ ¿ı‹ ¿›* ? ÷◊Î ’Î_« ¤Ò÷˘‹Î_ ‰fiV’Ï÷fi˘ ÷˘ μS·ı¬

… fi◊Ì. ÷˘ ÷ı‹Î_ Á«ı÷fi÷Î ÏÁ© ¿fl‰Îfi_ ±fiı ≠◊‹ Á«ı÷fi÷Î ÏÁ© ¿fl‰Îfi_ ¿ÎflHÎ Â_ ?

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 325

‹ËΉÌfl ≠¤ ó ‰fiV’Ï÷ ±ı M≤J‰Ìfi˘ … ω¿Îfl »ı. M≤J‰Ì‹Î_◊Ì … μI’Lfi ◊Λ

»ı. ’Î_« ¤Ò÷˘ ¿Ë̱ı I›Îflı ÷ı ‰fiV’Ï÷ M≤J‰Ì … √HÎΛ »ı. ÷ı◊Ì ÷v√HÎ ±ÎÏÿ

‰fiV’Ï÷fi˘ M≤J‰Ì fi΋fiÎ ¤Ò÷‹Î_ … Á‹Î‰ı ◊Λ »ı. ÷◊Î ““¿ÎÏÃL›÷Δ” ±ı M≤J‰Ì¤Ò÷fi_

·ZÎHÎ »ı. ÷ı ·ZÎHÎ ‰fiV’Ï÷‹Î_ ’HÎ »ı. ÷ı◊Ì ‰fiV’Ï÷ M≤J‰Ì¤Ò÷‹Î_ … √HÎΛ »ı. ±Î‰Ì

·˘¿≠ÏÁÏ© »ı. ÷ıfiı ±fiÁflÌfiı M≤J‰ÌfiÎ ≠Á_√‹Î_ ‰fiV’Ï÷fiÌ Á«ı÷fi÷ÎfiÌ ÏÁÏ© ¿flÌ

»ı. ‰‚Ì ‰fiV’Ï÷‹Î_ «ˆ÷L›fiÎ_ Ï·_√˘ ±Ï÷› ÁT›@÷ »ı. ÷ı‰Î_ ÁT›@÷ Ï·_√˘ ωƒ‹

±ÎÏÿ‹Î_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ı ÷v√HÎ ±ÎÏÿ ‰fiV’Ï÷fi_ «ˆ÷L› Á˙◊Ì ≠◊‹ ÁΑ‰Î‹Î_ ±ÎT›_

»ı. …ˆfiÿ½fi ≠‹ÎHÎı M≤J‰Ì¿Î› ±fiı ‰fiV’Ï÷¿Î› …\ÿÌ …\ÿÌ √HÎΛ »ı ±fiı ÷ı ⁄Lfiı

Á«ı÷fi »ı. ’fl_÷ ·˘¿≠ÏÁÏ© ≠‹ÎHÎı ⁄Lfiıfi˘ Á‹Î‰ı ’Î_« ¤Ò÷˘‹Î_◊Ì ““M≤J‰Ì”” fi΋fiÎ

±ı¿ … ¤Ò÷‹Î_ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ‰fiV’Ï÷‹Î_ Á«ı÷fi÷Î ÏÁ© ¿flΛ, ÷ı ’HÎ M≤J‰Ì‹Î_ …

Á«ı÷fi÷Î ÏÁ© ¿flÌ »ı ±Î‹ ΩHΉ_. ––1756––

ˉı …· Á«ı÷fi »ı. ÷ıfiÌ ÏÁÏ© ¿flı »ı.

÷ÍÁ◊Äπÿ‚Ê÷ÊÁflÿ‚ê÷fl•Ù ŒgÈ⁄UÙ√fl ¡‹◊ÈûÊ¢ –•„UflÊ ◊ë¿UÙ fl ‚÷ÊflflÙ◊‚¢÷Íÿ¬ÊÿÊ•Ù H1757H

(÷ÍÁ◊ˇÊÃSflÊ÷ÊÁfl∑§‚ê÷flÃÙ ŒŒÈ¸⁄U ßfl ¡‹◊ÈÄÃ◊˜ –•ÕflÊ ◊àSÿ ßfl Sfl÷Êfl√ÿÙ◊‚ê÷ÍìÊÃÊØ H)

√Î◊Î◊˝ - ¤ÒÏ‹fiı ¬˘ÿ‰Î◊Ì V‰Î¤Îω¿’HÎı … ’ÎHÎÌfiÌ μI’ÏkÎ ◊Λ »ı ÷ı◊Ì

ÿıÕ¿ÎfiÌ …ı‹ ÷ı ÁÏ«kÎ »ı. ÷◊Î V‰Î¤Îω¿’HÎı … ±Î¿Î‹Î_ μI’Lfi ◊¥fiı Á‹ÒËw’ı

fiÌ«ı ’Õ÷_ ˢ‰Î◊Ì ‹Î»·ÎfiÌ …ı‹ …· ÁÏ«kÎ »ı. ––1757––

ω‰ı«fi - ‰fiV’Ï÷ ±fiı ÂıÊ M≤J‰Ì‹Î_ ∞‰fiÌ ÏÁÏ© ¿flÌfiı ˉı …·‹Î_ ∞‰fiÌ

ÏÁÏ© ¿flı »ı.

(1) ÷ı◊◊˜ •ê÷— ‚øß◊˜, ˇÊÃ÷ÍÁ◊‚¡ÊÃËÿSflÊ÷ÊÁfl∑§¡‹Sÿ ‚ê÷flÊØ,ŒŒÈ¸⁄UflØ – Á΋ÎL›◊Ì ’ÎHÎÌ ⁄ı Ω÷fi_ ˢ› »ı. ±ı¿ ¤ÒÏ‹ ¬˘ÿ‰Î◊Ì fiÌ¿‚ı »ı ÷ı, …ı‹¿ı

¿<‰Î-¿<¥-¬Î⁄˘«Ì›Î_ ±fiı ⁄˘flŸ√ ‰√ıflıfi_ ’ÎHÎÌ ±fiı ⁄Ì…\ ±Î¿Î‹Î_◊Ì ‰Îÿ‚ ◊¥fiı

‰flÁ÷_ ‰flÁÎÿfi_ ’ÎHÎÌ. ±Î ⁄Lfiı ≠¿ÎflfiÎ_ ’ÎHÎÌ Á«ı÷fi »ı. ÷ı ‰Î÷ Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı

¤ÒÏ‹√÷ ’ÎHÎÌ Á«ı÷fi »ı. ±Î ‰Î÷ Á˙◊Ì ≠◊‹ Á‹Ω‰ı »ı.

¤ÒÏ‹fiı ¬˘ÿ‰Î◊Ì ±_ÿfl◊Ì fiÌ¿‚÷_ ’ÎHÎÌ Á«ı÷fi »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı‹ ¤ÒÏ‹fiÌ

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ326

ÂÌ÷‚÷Î◊Ì ÿıÕ¿Î_±˘ μI’Lfi ◊Λ »ı. ÷ı ÿıÕ¿Î_±˘◊Ì ’λ‚ ’λ‚ ’HÎ ÁQ‹ÒÏ»˝‹

ÿıÕ¿Î_±˘fiÌ μI’ÏkÎ «Î· … flËı »ı. ÷ı‹ ¤ÒÏ‹fiı ¬˘ÿ‰Î◊Ì ±ı¿Áfl¬_ Á‹Îfi ΩÏ÷‰Î‚_

V‰Î¤Îω¿ ±ı‰_ ’ÎHÎÌ μI’Lfi ◊¥fiı ⁄ËÎfl ±Î‰÷_ ÿı¬Î› »ı. ¬ÎflÎ ’ÎHÎÌ‰Î‚Ì ¤ÒÏ‹‹Î_

ÁΩ÷Ì› ±ı‰_ ¬Îv_ … ’ÎHÎÌ ±fiı ‹ÌÃÎ ’ÎHÎÌ‰Î‚Ì ¤ÒÏ‹‹Î_ ÁΩ÷Ì› ±ı‰_ ‹ÌÃ<_ … ’ÎHÎÌ

μI’Lfi ◊¥fiı Á‹ÒË V‰w’ı ⁄ËÎfl ±Î‰ı »ı. ¿<‰˘-¿<¥-ÁÿÎ ¤flı·Î_ … ˢ› »ı. …ı‹ …ı‹

’ÎHÎÌ ·˘¿˘ ·¥ Ω› »ı ÷ı‹ ÷ı‹ ÷ı ¿<‰˘ ±fiı ÷ı ¿<¥ ¤flı· … flËı »ı. ⁄˘flŸ√‹Î_

Á÷÷ ’ÎHÎÌ ±ÎT›Î … ¿flı »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ’ÎHÎÌ Á«ı÷fi »ı. ∞‰ ωfiÎ μI’ÏkÎ ◊‰Ì ±fiı

T≤Ï© ◊‰Ì Á_¤‰ı fiËŸ.

±Î¿Î‹Î_◊Ì ‰flÁ÷Î ‰flÁÎÿfi_ ⁄Ì…\_ …ı ’ÎHÎÌ »ı ÷ı ˉı μkÎflΑ˝‹Î_ Á‹Ω‰ı

»ı. (2) •ÊãÃÁ⁄U Ê◊˜ •ê÷— ‚øß◊˜, •÷˝ÊÁŒÁfl∑§Ê⁄USfl÷Êfl‚¢÷ÍÃàflÊØ, ◊àSÿflØ =‰Îÿ‚˘fiÎ

ω¿Îfl ωÂıÊ◊Ì V‰Î¤Îω¿’HÎı … ’ÎHÎÌ μI’Lfi ◊÷_ ˢ‰Î◊Ì ÷ı ’ÎHÎÌ ’HÎ ‹IV›fiÌ

…ı‹ Á«ı÷fi »ı. …ı‹ ’ÎHÎÌfiÌ ±_ÿfl ‹Î»·Î±˘ V‰›_ VԉΤÎω¿w’ı … Á_‹ÒÏ»˝‹’HÎı

±fiı √¤˝…’HÎı μI’Lfi ◊Λ »ı. ÷ı …ı‹ Á«ı÷fi »ı ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±Ï÷› ÂÌ÷‚÷ÎfiÎ

¿ÎflHÎı ‰Îÿ‚Î_±˘fi˘ ω¿Îfl ◊÷Î_ ÷ı‹Î_ V‰Î¤Îω¿’HÎı … ∞‰˘fiÌ μI’ÏkÎ ◊Λ »ı ±fiı

÷ı ’ÎHÎÌw’ı ’˘÷Îfi_ ÂflÌfl ⁄fiΉÌfiı ±M¿Î› w’ı fiÌ«ı ‰flÁı »ı. ‹ÎÀı ÷ı Á«ı÷fi »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı ¤ÒÏ‹Á_⁄_‘Ì ±fiı ±Î¿ÎÂÁ_⁄_‘Ì ÁC΂_› ’HÎ ’ÎHÎÌ Á«ı÷fi »ı. ––1757––

‰Î› ±fiı ÷ı…fiÌ ±_ÿfl «ı÷fiÎfiÌ ÏÁÏ© ¿flı »ı -

•¬⁄Uå¬Á⁄UÿÁÃÁ⁄UÿÊÁŸÿÁ◊ÿÁŒÇª◊áÊ•Ù˘ÁŸ‹Ù ªÙ√fl –•Ÿ‹Ù •Ê„UÊ⁄UÊ•Ù ÁflÁhÁflªÊ⁄UÙfl‹ê÷Ê•Ù H1758H

(•¬⁄U¬˝Á⁄UÃÁÃÿ¸ªÁŸÿÁ◊ÃÁŒÇª◊ŸÃÙ˘ÁŸ‹Ù ªıÁ⁄Ufl –•Ÿ‹ •Ê„UÊ⁄UÊŒ˜ flÎÁhÁfl∑§Ê⁄UÙ¬‹ê÷ÊØ H)

√Î◊Î◊˝ - ⁄ÌΩfiÌ ≠ıflHÎΠωfiÎ … ‰Î› Ï÷»a ±fiı ±Ïfi›Ï‹÷ √Ï÷ ¿fl÷˘

ˢ‰Î◊Ì √ΛfiÌ …ı‹ Á«ı÷fi »ı. ÷◊Î ±„Bfi ’HÎ ±ÎËÎfl◊Ì T≤Ï© ’΋÷Î_ ω¿ÎflωÂıÊ

ÿı¬Î› »ı. ‹ÎÀı Á«ı÷fi »ı. ––1758––

ω‰ı«fi - ±Î √Î◊΋Î_ ‰Î› ±fiı ±„Bfi Á«ı÷fi »ı ÷ı Á‹Ω‰ı »ı -

flÊÿÈ— ‚øß— •¬⁄U¬˝Á⁄UÃÁÃÿ¸ªÁŸÿÁ◊ÃÁŒÇª◊ŸÊØ ªÙflØ, ‰Î› Á«ı÷fi »ı. ¿ÎflHÎ

¿ı …ı‹ √Λ ⁄ÌΩfiÌ ≠ıflHÎΠωfiÎ ’˘÷ÎfiÌ ¥E»Î ≠‹ÎHÎı Ï÷»a (±ÎÕÌ ±‰‚Ì √‹ı ÷ı

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 327

ÏÿÂ΋Î_) ±Ïfi›Ï‹÷’HÎı √Ï÷ ¿flı »ı ‹ÎÀı ÷ı‹Î_ ±Î‰Ì √Ï÷ ¿flΉfiÎfl˘ «ı÷fi ’ÿÎ◊˝

»ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ’‰fi ’HÎ ⁄ÌΩfiÌ ≠ıflHÎΠωfiÎ Ï÷»a (±ÎÕÌ ±‰‚Ì √‹ı ÷ı ÏÿÂ΋Î_)

±Ïfi›Ï‹÷’HÎı √Ï÷ ¿flı »ı. ÷ı◊Ì ±‰U› «ı÷fiƒT›‰Î‚˘ ‰Î›’ÿÎ◊˝ »ı. ±Î ±fi‹Îfi◊Ì

‰Î›‹Î_ ∞‰fiÌ ÏÁÏ© ¿flÌ.

•Ÿ‹— ‚øß—, •Ê„UÊ⁄U٬ʌʟÊØ, ÃŒ˜flÎhı Áfl∑§Ê⁄UÁfl‡Ê·Ù¬‹ê÷ÊìÊ, Ÿ⁄UflØ –±„BfiƒT› ±‰U› Á«ı÷fi »ı. …ı‹ ‹fiW›fiı ¬ÎHÎÌ-’ÌHÎÌfiÌ ±Î‰U›¿÷Î flËı »ı.

±ÎËÎfl’ÎHÎÌ ·ı‰Î_ … ’Õı »ı. Ωı fi ·ı ÷˘ Q≤I› ’΋ı »ı. ÷ı‹ ±„Bfifiı ’HÎ ·Î¿ÕÎ_-

»ÎHÎÎ_ ‰√ıflı ÷ıfiı ›˘B› ±ÎËÎflfiÌ …wfl ±‰U› flËı … »ı. Ωı ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ±ÎËÎfl

‹‚ı ÷˘ … ÷ı ∞‰ı »ı. ±L›◊Î ÷ı Q≤I› ’΋ı »ı. ±◊ν÷˚ ⁄{Î¥ Ω› »ı. √ıÁfiÎ ±„Bfifiı

√ıÁfiÎ ±ÎËÎflfiÌ, ¥·ı@ÀˇÌ¿fiÎ ±„Bfifiı ¥·ı@ÀˇÌ¿ÏÁÀÌfiÎ ±ÎËÎflfiÌ, CÎÎÁ·ıÀ ¿ı CÎÌfiÎ

±„Bfifiı CÎÎÁ·ıÀ ±fiı CÎÌfiÎ ±ÎËÎflfiÌ …wfl flËı … »ı. ±Î‰˘ ±ÎËÎfl ‹‚ı ÷˘ … ÷ı

∞‰ı »ı ±L›◊Î ⁄{Î¥ Ω› »ı. ‹ÎÀı ÷ı Á«ı÷fi »ı.

÷◊Î ‹fiW›fiı …ı‹ ±ÎËÎfl ‹‚ı ÷˘ ‹˘œÎ μ’fl ¿Î„L÷ ±Î‰ı »ı, ±Î¬_› ÂflÌfl

ÁÂ@÷ ⁄fiı »ı ±fiı ωÏÂp ‹Îÿ¿ ±ÎËÎfl ‹‚‰Î◊Ì ‰‘Îflı ω¿Îfl˘ ◊Λ »ı ÷ı◊Ì ÷ı

±‰U› Á«ı÷fi »ı.

÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±„Bfifiı ’HÎ ·Î¿ÕÎ_-»ÎHÎÎ_-¿ıfl˘ÁÌfi-CÎÌ-÷ı·-¥·ı@ÀˇÌ¿ÏÁÀÌ ¿ı √ıÁ

±ÎÏÿfi˘ ±ÎËÎfl ‹‚÷Î_ CÎHÎÌ … T≤Ï© ◊Λ »ı. ÷̉˛÷Î ±ÎÏÿ ω¿Îfl˘ ◊Λ »ı ‹ÎÀı ÷ı

’HÎ ±‰U› Á«ı÷fi »ı.

≠ë - M≤J‰Ì-’ÎHÎÌ-÷ı…-‰Î› ±Î ø‹ ˢ‰Î◊Ì ≠◊‹ ÷ı…fiı Á«ı÷fi ÏÁ© ¿flÌfiı

’»Ì ‰Î›fiı Á«ı÷fi ÏÁ© ¿fl‰˘ Ωı¥±ı. ±ËŸ ±Î √Î◊΋Î_ ‰Î›fiı ≠◊‹ ¿ı‹ ¿è΢ ?

μkÎfl - ªÊÕÊ’ãœÊŸÈ‹ÙêÿÊìÊ √ÿàÿÿŸÙ¬ãÿÊ‚ ßÁà = √Î◊ÎfiÎ_ ’ÿ˘fiÌ fl«fiÎ

¿fl‰Î‹Î_ ±Î flÌ÷ı ‰‘Îflı ±fi¿<‚÷Î flËı÷Ì Ë÷Ì ÷ı◊Ì T›I››’HÎı (μ·À flÌ÷ı) ‹Ò·√Î◊΋Î_

Á«ı÷fi÷ÎfiÌ ÏÁÏ© ¿flÌ »ı. ––1758––

±Î ≠‹ÎHÎı M≤J‰Ì ±ÎÏÿ «Îflı ¤Ò÷˘‹Î_ «ı÷fi÷ÎfiÌ ÏÁÏ© ¿flÌfiı ˉı Á‰ı˝ ’HÎ ±ıÀ·ı

¿ı «Îflı› ’HÎ ¤Ò÷˘‹Î_ ÷ı «ı÷fi÷Î »ı. ±ı‹ Á‹E«›’HÎı «ˆ÷L›÷Î ÏÁ© ¿fl÷Î_ …HÎΉı

»ı ¿ı -

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ328

ÃáÊflÙ˘áÊé÷ÊßÁflªÊ⁄U◊ÈûÊ¡ÊßûÊ•Ù˘ÁáÊ‹¢ÃÊߢ –‚àÕÊ‚àÕ„UÿÊ•Ù, ÁŸîÊËfl-‚¡ËflM§flÊ•Ù H1759H

(ßflÙ˘Ÿ÷˝ÊÁŒÁfl∑§Ê⁄U◊Íø¡ÊÁÃàflÃÙ˘ÁŸ‹ÊãÃÊÁŸ –‡ÊùʇÊù„UÃÊ ÁŸ¡Ë¸fl‚¡ËflM§¬Ê— H)

√Î◊Î◊˝ - ±¤˛ÎÏÿfiΠω¿Îfl˘fiı I›∞fiı ‹Ò÷˝ΩÏ÷ ˢ‰Î◊Ì M≤J‰Ì◊Ì ‰Î› Á‘ÌfiÎ_

«Îflı ¤Ò÷˘ Á«ı÷fi »ı ±fiı Âj΢’Ë÷ ˢ› ÷ı Ïfi∞˝‰ ±fiı ±Âj΢’Ë÷ ˢ› ÷ı

Á∞‰V‰w’ ˢ› »ı. ––1759––

ω‰ı«fi - ±Î √Î◊΋Î_ M≤J‰Ì-…·-÷ı… ±fiı ±Ïfi· ±ıÀ·ı ‰Î› ±ı‹ ±Ïfi·

Á‘ÌfiÎ_ «Îflı ¤Ò÷˘fi_ Á«ı÷fi’b_ ‹Ò÷˝ΩÏ÷ fi΋fiÎ Ëı÷◊Ì ÏÁ© ¿flÌ ⁄÷Ήı »ı. M≤J‰Ì◊Ì

‰Î› Á‘ÌfiÎ_ «Îflı ¤Ò÷˘, ∞‰ ‰Õı ⁄fiΉΛı·Ì ±fiı ∞‰fiÎ ±Î‘Îfl¤Ò÷ ±ı‰Ì ¿Î›Î‰Î‚Î_

»ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ‰Hν, √_‘, flÁ ±fiı V’½ ±Î «Îfl √H΢ …ı‹Î_ …ı‹Î_ ˢ› »ı ÷ı ÷ı ƒT›

‹Ò÷˝ΩÏ÷‰Î‚Î_ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î «Îflı ¤Ò÷˘w’ı flËı·Î_ ∞‰fiÎ_ ÂflÌfl˘ ‹Ò÷˝ΩÏ÷‰Î‚Î_ »ı ‹ÎÀı

Á«ı÷fi »ı. …ı …ı ‹Ò÷˝ΩÏ÷‰Î‚Î_ ƒT›˘ ˢ› »ı ÷ı ÷ı Á«ı÷fi (±◊ν÷˚ ∞‰‰Î‚Î_) ƒT›˘

ˢ› »ı. …ı‹¿ı ÿı‰ÿkÎfi_ ±◊‰Î ’Â-’ZÎ̱˘fi_ ÂflÌfl.

ÿı‰ÿkÎÎÏÿ ‹fiW›˘fi_ ±fiı ’Â-’ZÎ̱˘fi_ ÂflÌfl …ı‹ ‹Ò÷˝ »ı ‹ÎÀı ÷ı ÂflÌfl˘‹Î_ ∞‰

»ı. ÷ı … ≠‹ÎHÎı ±Î «Îflı ¤Ò÷˘w’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı·Î_ ƒT›˘‹Î_ ’HÎ ‹Ò÷˝÷Πˢ‰Î◊Ì ±‰U›

∞‰ »ı. Œ@÷ ±¤˛ÎÏÿ (‰Îÿ‚-¥Lƒ‘fiW› ±ÎÏÿ) fiÎ …ı ω¿Îfl˘ »ı ÷ı ‹Ò÷˝ ˢ‰Î »÷Î_

Ïfi∞˝‰ ’ÿ˚√· ‹ÎhÎ … »ı. ÷ı◊Ì Ëı÷ ±fiˆ¿Î„L÷¿ (T›Ï¤«ÎflÌ-ω’ZÎT≤ÏkΉ΂˘) fi ◊¥

Ω› ÷ı ‹ÎÀı ““•÷˝ÊÁŒÁfl∑§Ê⁄UÊŒãÿàfl ‚Áà ◊Íø¡ÊÁÃàflÊØ”” ±Î‰_ ωÂıÊHÎ Ëı÷‹Î_ μ‹ıfl‰_.

±¤˛ÎÏÿ ±fiı ¥Lƒ-‘fiW›ÎÏÿ‹Î_ ωlÁÎ ’ÏflHÎ΋◊Ì … (V‰Î¤Îω¿’HÎı …) ω¿Îfl˘ ◊÷Î

ˢ‰Î◊Ì Ï‰lÁΤΉı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı·Î_ …ı ’ÿ˚√·˘ »ı ÷ıfiÎ Á_CÎÎ÷w’ »ı ÷ı◊Ì Ïfi∞˝‰

»ı. ‹ÎÀı ÷ıfi_ ‰…˝fi ¿flı·_ »ı.

M≤J‰Ì-’ÎHÎÌ-÷ı… ±fiı ‰Î›w’ı ⁄fiı·Î_ Á«ı÷fi ±ı‰Î_ …ı ±Î ÂflÌfl˘ »ı. ÷ı ±„Bfi

±ÎÏÿ ¿˘¥’HÎ ÂjÎ ‰Õı ËHÎΛÎ_ »÷Î_ ÷ı‹Î_fi˘ ∞‰ Q≤I› ’΋‰Î◊Ì Ïfi∞˝‰ ◊Λ »ı ±fiı

F›Î_ Á‘Ì Âj΢◊Ì ÷ı ÂflÌfl˘ ËHÎÎ÷Î_ fi◊Ì I›Î_ Á‘Ì ÷ı‹Î_ ‰÷˝÷˘ ∞‰ ’˘÷ÎfiÎ ±Î›W›¿‹˝

≠‹ÎHÎı ∞‰÷˘ ˢ‰Î◊Ì Á∞‰ ˢ› »ı. ±Î «Îflı ¤Ò÷˘ Âj΢’Ë÷ ◊‰Î◊Ì ¤·ı Ïfi∞˝‰

⁄L›Î_ ˢ› ÷˘ ’HÎ ±fiı ±Âj΢’Ë÷ ˢ‰Î◊Ì Á∞‰ ˢ› ÷˘ ’HÎ ÷ı Á‰ı˝ ÂflÌfl˘ ‰Hν,

√_‘, flÁ ±fiı V’½ ‰Î‚Î_ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ’ÿ˚√·ƒT› »ı ±fiı ’ÿ˚√·ƒT›fi_ ·ZÎHÎ

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 329

‰HÎνÏÿ‰Î‚Î’b_ »ı. ±Î flÌ÷ı «Îfl ¤Ò÷˘ ±Âj΢’Ë÷ ˢ› I›Î_ Á‘Ì Á∞‰ ΩHΉÎ_.

––1759––

⁄Ì∞ flÌ÷ı ’HÎ M≤J‰Ì ‰√ıflı ±ı¿ı„Lƒ›‹Î_ ∞‰’b_ »ı ÷ı ÏÁ© ¿fl÷Î_ …HÎΉı »ı

¿ı -

Á‚֤ʢÁà ‚Ùê◊ ! ’„ÈU‚Ù, ¡ËflÊ Ÿfl‚ûÊ‚¢÷flÙ ŸÁfl ÿ –¬Á⁄UÁ◊ÿŒ‚Ù ‹ÙªÙ, Ÿ ‚¢Áà øÁª¢ÁŒÿÊ ¡Á‚¢ H1760H

ÃÁ‚¢ ÷flÁflÁë¿UûÊË, ¬Êflß Ÿ_ÔUÊ ÿ ‚Ê ¡•Ù ÃáÊ –Á‚h◊áÊ¢ÃÊ ¡ËflÊ, ÷ÍÿÊ„UÊ⁄UÊ ÿ Ã˘flS‚¢ H1761H

(Á‚äÿÁãà ‚ıêÿ ! ’„ÈU‡ÊÙ ¡ËflÊ Ÿfl‚ûfl‚ê÷flÙ ŸÊÁ¬ ø –¬Á⁄UÁ◊ÃŒ‡ÊÙ ‹Ù∑§Ù, Ÿ ‚Áãà øÒ∑§Áãº˝ÿÊ ÿ·Ê◊˜ H÷ʢ ÷flÁflÁë¿UÁûÊ— ¬˝ÊåŸÙÁÃ, ŸCÔUÊ ø ‚Ê ÿÃSß –Á‚h◊ŸãÃÊ ¡ËflÊ, ÷ÍÃÊœÊ⁄UÊp Ã˘fl‡ÿ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı Á˙Q› ! ÏfiflL÷fl CÎHÎÎ ∞‰˘ ‹˘ZÎı Ω› »ı. fi‰Î ∞‰˘ μI’Lfi ◊÷Î

fi◊Ì, ’ÏflÏ‹÷ ZÎıhΉ΂˘ … ±Î ·˘¿Î¿Î »ı. ÷ı◊Ì …ı±˘fiÎ ‹÷ı ±ı¿ı„Lƒ› ∞‰˘ fi◊Ì

÷ı±˘fiÎ ‹÷ı Á_ÁÎflfiÌ Ï‰„E»ÏkÎ (ωE»ıÿ-Á‹Î„M÷) … ◊Âı ±fiı ¿˘¥ ÿ½fi¿Îfl˘±ı ÷ı

ω„E»ÏkÎ (Á‹Î„M÷) fiı ¥p ‹ÎfiÌ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÏÁ© ◊Λ »ı ¿ı ±fi_÷Î ∞‰˘ »ı ±fiı

÷ı Á‰ı˝ ÂflÌfl‘ÎflÌ »ı. ‹ÎÀı ‰fiV’Ï÷ ±ÎÏÿ ¤Ò÷˘‹Î_ ±‰U› ∞‰ »ı. ––1760-1761––

ω‰ı«fi - ‰‚Ì Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! Ωı ±ı¿ı„Lƒ›‹Î_ ±ıÀ·ı ¿ı ““M≤J‰Ì◊Ì ‰Î› Á‘ÌfiΔ”

¤Ò÷˘‹Î_ ∞‰ »ı ±Î‰_ fi ‹Îfi̱ı ÷˘ ⁄Ì∞ ’HÎ ±Î’ÏkÎ (ÿ˘Ê) ±Î‰ı »ı. ÷ı ÁΉ‘Îfi

◊¥fiı ÁÎ_¤‚˘ -

±Î Á_ÁÎfl‹Î_◊Ì ¿‹˘˝ ¬’ΉÌfiı ±ÎI‹Îfiı ©-⁄©-±I›L÷ Ïfi‹˝‚ ¿flÌfiı ∞‰˘

Á÷÷ ‹˘ZÎı Ω› »ı. ±ı‹ Á‰ı˝ ’HÎ ÿ½fi¿Îfl˘ ’˘÷’˘÷ÎfiÎ ÏÁ©ÎL÷fiı ±fiÁÎflı ±‰U›

‹Îfiı »ı. «Î‰Î˝¿ÿ½fifiı »˘ÕÌfiı Á‰ı˝ ’HÎ ±Î„V÷¿ÿ½fi˘ ±ÎI‹Î ±fiı ÷ıfiÌ ‹„@÷ ‹Îfiı

»ı. ÁÎ◊ı ÁÎ◊ı ÷ı ’HÎ ‹Îfiı »ı ¿ı ‹˘ZÎı √›ı·Î ∞‰˘ Á‰˝◊Î ¿‹˝‹·fiı ⁄΂Ìfiı ±I›L÷

© ◊¥fiı ‹˘ZÎı √›Î »ı. ÷ı◊Ì ÷ı±˘ ŒflÌ◊Ì Á_ÁÎfl‹Î_ ±Î‰÷Î fi◊Ì, …L‹ ‘ÎflHÎ ¿fl÷Î

fi◊Ì. ±ıÀ·ı …ıÀ·Î …ıÀ·Î ∞‰˘ ‹˘ZÎı Ω› »ı ÷ıÀ·Î ÷ıÀ·Î ∞‰˘fiÌ Á_A›Î Á_ÁÎfl‹Î_◊Ì

CÎÀı »ı.

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ330

⁄Ì∞ ⁄Î…\ Ÿfl‚ûÊ‚ê÷flÙ ŸÊÁ¬ = fi‰Î ¿˘¥ ∞‰˘ ⁄fi÷Î fi◊Ì. fi‰Î ¿˘¥ ∞‰˘

μI’Lfi ◊÷Î fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ƒT› ºÏp±ı Á‰ı˝ ’HÎ ∞‰˘ ÏfiI› »ı. ±◊ν÷˚ ±fiÎÏÿ ±fi_÷

»ı. ÷ı◊Ì ¿˘¥ fi‰˘ ∞‰ …L‹ ’΋÷˘ fi◊Ì ±fiı ¿˘¥fi˘ Á‰˝◊Î fiΠ◊÷˘ fi◊Ì. ‹ÎhÎ

±ı¿ ¤‰‹Î_◊Ì ⁄ÌΩ ¤‰‹Î_ …‰Î V‰w’ı w’ÎL÷fl … ’΋ı »ı. ÷ı◊Ì fi‰Î ∞‰˘ ⁄fiı

fiËŸ, …\fi΋Î_◊Ì ÿflfl˘… ËÎÏfi ◊Λ, ±fiı ‹˘ZÎı √›ı·Î ’λΠ±Î‰ı fiËŸ.

ˉı ∞‰˘◊Ì ¤flı·˘ ±Î ·˘¿, …ˆfiÿ½fi ≠‹ÎHÎı 14 flÎ…·˘¿ »ı. ±ı‹ Á‰˝

ÿ½fi¿Îfl˘ ‰Õı ’˘÷’˘÷ÎfiÎ ÂÎj΢‹Î_ ±Î ·˘¿ ’˘÷’˘÷ÎfiÌ flÌÏ÷ ≠‹ÎHÎı ““’ÏflÏ‹÷ ZÎıhΉ΂˘””

«Îflı ⁄Î…\ ‹›Î˝ÿÎ ⁄Î_‘ı·˘ … ·˘¿ ¿è΢ »ı. ˉı Ωı ÁÒZ‹ ÂflÌfl‰Î‚Î ±ı¿ı„Lƒ› ∞‰˘ fi

ˢ› ±fiı V◊Ò· ÂflÌfl‰Î‚Î ’_«ı„Lƒ› ¿ı ω¿·ı„Lƒ› ∞‰˘ … Ωı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ˢ› ÷˘

…B›Î ’ÏflÏ‹÷ ZÎıhÎ‰Î‚Ì Ë˘‰Î◊Ì ±fiı ∞‰˘ ’HÎ V◊Ò· ÂflÌfl‰Î‚Î … ˢ‰Î◊Ì ÷ı ·˘¿‹Î_

◊˘ÕÎ … ∞‰˘ (’ÏflÏ‹÷ ∞‰˘ …) Á‹ÎÂı. ±Î flÌ÷ı ·˘¿ ’ÏflÏ‹÷, ÷ı‹Î_ ∞‰˘ ’ÏflÏ‹÷,

÷ı‹Î_◊Ì Ïfifl_÷fl ‹˘ZÎı Ω› ’HÎ ’λΠfi ±Î‰ı ±fiı fi‰Î ∞‰˘ ⁄fiı fiËŸ ÷˘ …ı±˘fiÎ ‹÷ı

±ı¿ı„Lƒ›‹Î_ ∞‰˘ fi◊Ì ÷ı±˘fiÎ ‹÷ı ÷˘ ±Î Á_ÁÎflfi˘ @›Îflfi˘› ωE»ıÿ ◊›ı·˘ ˢ‰˘

Ωı¥±ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ¤Ò÷¿Î· ±fi_÷˘ √›˘ »ı. Ïfifl_÷fl ∞‰˘ ±˘»Î … ◊Λ »ı. fi‰Î

±Î‰÷Î … fi◊Ì. V◊Ò· ÂflÌfl‰Î‚Î ∞‰˘ ’ÏflÏ‹÷ ·˘¿ ˢ‰Î◊Ì ’ÏflÏ‹÷ … »ı. ÷ı ÷˘ Á‰ı˝

@›ÎflfiΛ ‹˘ZÎı ’Ë˘Ó«Ì √›Î ËÂı. …ı◊Ì Á_ÁÎfl ¬Î·Ì ◊›ı·˘ ˢ‰˘ Ωı¥±ı. ±◊‰Î ∞‰˘

‘Ìflı ‘Ìflı @›Îflı¿ @›Îflı¿ ‹˘ZÎı Ω› »ı ±ı‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ ’HΠˉı ¤Ï‰W›‹Î_ ◊˘ÕÎ ¿Î·‹Î_

’HÎ Á_ÁÎflfi˘ ωE»ıÿ (Á‹Î„M÷) ◊‰ÎfiÌ ±Î’ÏkÎ ±Î‰Âı.

¿˘¥’HÎ ÿ½fi¿Îflfiı ±Î Á_ÁÎfl Á‰˝∞‰˘◊Ì ¬Î·Ì ◊Λ ±fiı Á_ÁÎflfiÌ Ï‰„E»ÏkÎ

(Á‹Î„M÷) ◊Λ ±Î ‰Î÷ ¥p fi◊Ì. Á_ÁÎfl ±fiÎÏÿ-±fi_÷ »ı. ±Î‹ ÷˘ Á‰ı˝ ’HÎ

ÿ½fi¿Îfl˘ ‹Îfiı »ı. ÷ı◊Ì V◊Ò· ÂflÌfl‰Î‚Î ∞‰˘ ·˘¿‹Î_ ’ÏflÏ‹÷ … Á‹Î÷Πˢ‰Î◊Ì

±fiı Á_ÁÎflfiÌ Ï‰„E»ÏkÎ (Á‹Î„M÷) ¿˘¥fiı ’HÎ ¥p fi ˢ‰Î◊Ì ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ÁÒZ‹

ÂflÌfl‰Î‚Î ∞‰˘fi_ ““±fi_÷’b_”” ±Î’˘±Î’ ÏÁ© ◊Λ »ı ±fiı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ flËı·Î

ÁÒZ‹ ÂflÌfl‰Î‚Î ±fi_÷Î ’HÎ ÷ı ∞‰˘ ‹˘ZÎı √›ı·Î fi ˢ‰Î◊Ì ±fiı …L‹-‹flHΉ΂Î

ˢ‰Î◊Ì ±‰U› ¤Ò÷ΑÎfl‰Î‚Î (±◊ν÷˚ «Îfl ¤Ò÷˘fi_ ⁄fiı·_ ÂflÌfl »ı ±Î‘Îfl …ıfi˘

±ı‰Î) ÷ı ∞‰˘ »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ÷ı±˘fi_ ÂflÌfl ¤·ı «ZÎ◊Ì fi◊Ì ÿı¬Î÷_ ÷˘ ’HÎ ±ºU›

±fiı ÁÒZ‹ ±ı‰Î ÂflÌfl‰Î‚Î ÷ı ±fi_÷ ∞‰˘ »ı.

÷◊Î ÷ı ±fi_÷Î ’HÎ ∞‰˘fi_ ÂflÌfl ‰fiV’Ï÷w’ı, ’fl‰Î‚Î ±ÎÏÿ M≤J‰Ìw’ı,

…·w’ı, ÷ı…w’ı ±◊‰Î ‰Î›V‰w’ı … Á_¤‰Ì ¿ı »ı. ÷ı‹Î_ ‰fiV’Ï÷w’ı ÂflÌfl ˢ›

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 331

±ı‰Î ±fi_÷Î ∞‰˘ »ı ±fiı M≤J‰Ì …·-÷ı… ÷◊Î ‰Î›w’ı ÂflÌfl ˢ› ÷ı‰Î ±Á_A› ∞‰˘

»ı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ±fi_÷ ±fiı ±Á_A›fiÌ Á_A›Î‰Î‚Î, ±ºU›-ÁÒZ‹ ÂflÌfl‰Î‚Î ∞‰˘

‹Îfi̱ı ÷˘ … Á_ÁÎflfiÌ ±fiÎÏÿ-±fi_÷÷Î ±ıÀ·ı ¿ı ÏfiI›÷Î CÎÀÌ Â¿ı »ı. ±L›◊Î

±fiÎÏÿ-±fi_÷÷Î (ÏfiI›÷Î) CÎÀÌ Â¿÷Ì fi◊Ì.

±◊‰Î ±fi_÷ ∞‰˘fiÌ Á_A›Î ‹ÎL›Î ωfiÎ ±Î Á_ÁÎfl ±fiÎÏÿ ±fi_÷ »ı ÷ı

CÎÀ‰Îfi_ fi◊Ì ÷ı◊Ì ∞‰˘ ÷˘ ±fi_÷ ‹Îfi‰Î … ’Õı ÷ı‹ »ı. ˉı M≤J‰Ì-…·-÷ı… ±fiı ‰Î›

¥I›ÎÏÿ «Îflı ¤Ò÷˘ Ωı ±Î ∞‰˘fiÎ_ ÂflÌfl˘ fi ˢ›, ±ıÀ·ı ¿ı «Îflı ¤Ò÷˘‹Î_ Ωı ∞‰

fi ˢ› ÷˘ ±Î ∞‰˘fiÎ_ ÁÒZ‹ ±ı‰Î_ ’HÎ ÂflÌfl˘ ÂıfiÎ_ ⁄fiı·Î_ ΩHΉÎ_ ? ÂflÌfl ωfiÎ

Á_ÁÎflÌ ∞‰˘ fi ˢ›, ∞‰˘ ωfiÎ Á_ÁÎfl fi ˢ›, ’Î_« ¤Ò÷˘ ωfiÎ ⁄Ì…\_ ¿Â_› »ı fiËŸ

÷˘ fiyÌ ◊Λ »ı ¿ı ±Î ¤Ò÷˘fiÎ_ … ⁄fiı·Î_ ÂflÌfl˘ ±ı ±Î ∞‰˘fi˘ ±Î‘Îfl »ı. ÷ı◊Ì

¤Ò÷˘‹Î_ ±‰U› ∞‰ »ı. ––1760-1761––

∞fl◊Á„¢U‚Ê÷ÊflÙ ¡ËflÉÊáÊ¢Áà Ÿ ÿ â ¡•Ù˘Á÷Á„U•¢ –‚àÕÙfl„Uÿ◊¡Ëfl¢, Ÿ ÿ ¡ËflÉÊáÊ¢ Áà ÃÙ Á„¢U‚Ê H1762H

(∞fl◊Á„¢U‚Ê˘÷Êfl— ¡ËflÉÊŸÁ◊Áà Ÿ ø ÃŒ˜ ÿÃÙ˘Á÷Á„UÃ◊˜ –‡ÊùÙ¬„UÃ◊¡Ëfl¢ Ÿ ø ¡ËflÉÊŸÁ◊Áà ÃÃÙ Á„¢U‚Ê H)

√Î◊Î◊˝ - Á‹V÷ ·˘¿ ∞‰˘fiÎ CÎfi‰Î‚˘ (∞‰˘◊Ì ¤fl«¿ ¤flı·˘) »ı. ÷ı◊Ì

±Î‹ ‹Îfi‰Î◊Ì ±ÏË_ÁÎfi˘ ±¤Î‰ ◊Âı. ±Î ≠ë ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ’Ëı·Î_ …

¿Ëı·_ »ı ¿ı ÂjÎ◊Ì ËHÎΛı· ±Î Ïfi∞˝‰ ◊Λ »ı ±ıÀ·ı ““∞‰˘fi˘ CÎfi‹ÎhÎ »ı”” ÷ıÀ·Î

‹ÎhÎ◊Ì ¿_¥ ÏË_ÁÎ ◊¥ …÷Ì fi◊Ì. ––1762––

ω‰ı«fi - T›@÷’_ÏÕ÷ ¤√‰ÎfilÌ ‹ËΉÌflV‰Î‹Ì ≠¤fiı ’Ò»ı »ı ¿ı Ëı ¤√‰Îfi˚!

Ωı ±Î‹ ‹Îfi¢ ÷˘ ±ıÀ·ı ¿ı M≤J‰Ì ±ÎÏÿ «Îflı ¤Ò÷˘ Á«ı÷fi »ı ±fiı ±Î¬˘ ·˘¿

∞‰˘fiÎ CÎfi◊Ì ¤flı·˘ »ı ±Î‹ ‹Îfi¢ ÷˘ Á‰˝hÎ ∞‰˘fiÎ Á‹Òˢ … ˢ‰Î◊Ì Ëη˘-

«Î·˘-⁄ıÁ˘-μÃ˘ I›Î_ ⁄‘ı … ∞‰˘fiÌ ÏË_ÁÎ … ◊‰ÎfiÌ ±Î’ÏkÎ ±Î‰Âı. ÷ı◊Ì ±ÏË_ÁÎfi˘

÷˘ Á‰˝◊Î ±¤Î‰ … ◊Âı ±fiı Ωı ±Î flÌ÷ı ±Î ·˘¿ ∞‰CÎfi◊Ì ¤fl’Òfl ¤flı·˘ …

»ı. ÷˘ Á‰˝ Ïø›Î±˘‹Î_ ∞‰˘fiÌ ÏË_ÁÎ … ◊‰ÎfiÌ Ë˘›, @›Î_› ±ÏË_ÁÎ ’‚Λ ±ı‹ …

fi ˢ› ÷˘ Á_›‹Ì ‹ËÎI‹Î±˘ ‰Õı ’HÎ ±ÏË_ÁÎ ’΂‰ÎfiÎ ‰˛÷fi˘ Ïfi‰Î˝Ë ¿fl‰˘ CÎH΢

… ÿW¿fl ⁄fiÂı ? ±b‰˛÷ ¿ı ‹ËΉ˛÷ ’Î‚Ì Â¿ÎÂı … fiËŸ.

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ332

¤√‰ÎfilÌ ‹ËΉÌfl ≠¤ ¿Ëı »ı ¿ı ““Ì̘ Ÿ”” = ÷ı ±Î ÷‹Îfl˘ ≠ë ⁄flÎ⁄fl

fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı Ë‹HÎÎ_ … ’Ò‰ı˝ 1759 ±ÎÏÿ √Î◊α˘‹Î_ ±‹ı ¿èÎ_ »ı ¿ı Âj΢◊Ì

ËHÎΛı· ¤Ò÷˘ Ïfi∞˝‰ ˢ› »ı. ÷ı◊Ì …ı B≤ËV◊˘±ı ’˘÷ÎfiÎ ‹ÎÀı ±ÎËÎfl-’ÎHÎÌ ⁄fiÎT›Î_

ˢ›, …ı‹Î_ ÁΑfiÌ ¿S’fiÎ fi ¿flÌ Ë˘› ÷ı‰Î_ fl_‘Λı·Î_ ±ÎËÎfl-’ÎHÎÌ ÂjÎ◊Ì μ’Ë÷

◊‰Î◊Ì Ïfi∞˝‰ ⁄fiÌ «Ò¿ı·Î_ »ı. ÁΑ ‹ÎÀı ¿›Î* fi◊Ì ‹ÎÀı •∑ΧÃ, ÁΑ±ı ¿flÎT›Î_ fi◊Ì

‹ÎÀı •∑§ÊÁ⁄Uà ±fiı ÁΑ±ı ÷ı Âj΢’Ë÷fiı ÁÎflÎ_ ‹ÎfiÌfiı ±fi‹˘zÎ_ fi◊Ì ÷ı◊Ì •ŸŸÈ◊ÙÁŒÃ±ı‰Î_ ±ÎËÎfl-’ÎHÎÌ ‰√ıflıfi˘ μ’¤˘√ ¿fl‰Î◊Ì (÷ı‰Î_ ±ÎËÎfl-’ÎHÎÌ) ‰Î’fl‰Î◊Ì ÁΑ-

‹ËÎI‹Î±˘ ÁÎflÌ flÌ÷ı Á_›‹ ’Î‚Ì Â¿ı »ı. ÷◊Î ÁÒZ‹Ïfi√˘ÿfiÎ ∞‰˘fiÎ ÂflÌfl˘fiÌ fl«fiÎ

’HÎ ±ı‰Ì … ˢ› »ı. ÷ı Ëη÷Î_-«Î·÷Î_ ⁄ÌΩ ∞‰˘◊Ì ËHÎÎ÷Î fi◊Ì.

‰‚Ì ±Î ·˘¿ ∞‰˘◊Ì CÎfi̤Ò÷ »ı ±ıÀ·Î ‹ÎhÎ◊Ì ¿_¥ ÏË_ÁÎ ◊÷Ì fi◊Ì. ±Î’HÎı

÷ı ∞‰˘fiı Âj΢◊Ì ËHÎ̱ı ÷˘ … ÏË_ÁÎ ·Î√ı »ı. flÎ…B≤ËÌ ¿ı ’|HÎÎ …ı‰_ ¿˘¥¿ fi√fl

CÎHÎÎ-CÎHÎÎ ‹fiW›˘◊Ì CÎfi̤Ò÷ ˢ› »ı. ÷ı◊Ì ¿_¥ ÏË_ÁÎ ◊¥ …÷Ì fi◊Ì ’HÎ Âj΢ ¿˘¥fiı

‹Îfl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ … ÏË_ÁÎfi˘ ÿ˘Ê ·Î√ı »ı. CÎfi̤Ò÷’HÎı ∞‰˘fi_ ˢ‰_ ÷ı ÏË_ÁÎfi_ ¿ÎflHÎ

fi◊Ì, ’HÎ Âj΢’Ë÷÷Î ±ı ÏË_ÁÎfi_ ¿ÎflHÎ »ı. ‹ÎÀı ÁΑ ÁÎflÌ flÌ÷ı Á_›‹ ±ÎflÎ‘Ì Â¿ı

»ı. ––1762––

∞‰˘◊Ì ¤fl«¿ ¤flı·˘ Ωı ±Î ·˘¿ »ı. ÷˘ ÷ı‹Î_ Ëη÷Î_-«Î·÷Î_, ωËÎflÎÏÿ

¿fl÷Î_ ±‰U› ∞‰CÎÎ÷ ◊Λ … »ı. ±Î flÌ÷ı ∞‰˘fiÌ ÏË_ÁÎ ¿flfiÎflÎ ÁΑfiı ±ÏË_Á¿

¿ı‹ ‹fiÎÂı ? ±Î‰Î ≠ëfi˘ μkÎfl ±Î’ı »ı -

Ÿ ÿ ÉÊÊÿ©UÁûÊ Á„¢U‚Ù, ŸÊÉÊÊÿ¢ÃÙÁûÊ ÁŸÁë¿Uÿ◊Á„¢U‚Ù –Ÿ Áfl⁄U‹¡Ëfl◊Á„¢U‚Ù, Ÿ ÿ ¡ËflÉÊáÊ¢ Áà ÃÙ Á„¢U‚Ù H1763H

•„UáÊ¢ÃÙ Áfl „ÈU Á„¢U‚Ù, ŒÈ_ÔUûÊáÊ•Ù ◊•Ù •Á„U◊⁄UÙ√fl –flÊÁ„¢UÃÙ Ÿ Áfl Á„¢U‚Ù, ‚ÈhûÊáÊ•Ù ¡„UÊ ÁflîÊÙ H1764H

(Ÿ ø ÉÊÊÃ∑§ ßÁà Á„¢UdÙ, ŸÊÉŸÁãŸÁà ÁŸÁpÃ◊Á„¢Ud— –Ÿ Áfl⁄U‹¡Ëfl◊Á„¢UdÙ, Ÿ ø ¡ËflÉÊŸÁ◊Áà ÃÃÙ Á„¢Ud— H•ÉŸãŸÁ¬ π‹È Á„¢UdÙ, ŒÈCÔUàflÃÙ ◊ÃÙ˘Á÷◊⁄U ßfl –’Êœ◊ÊŸÙ ŸÊÁ¬ Á„¢Ud—, ‡ÊÈhàflÃÙ ÿÕÊ flÒl— H)

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 333

√Î◊Î◊˝ - ∞‰fi˘ CÎÎ÷¿ ˢ› ±ıÀ·Î ‹ÎhÎ◊Ì ÷ı ÏË_Á¿ fi◊Ì ±fiı ∞‰fiı fi ËHÎı

±ıÀ·Î ‹ÎhÎ◊Ì ÷ı ±ÏË_Á¿ fi◊Ì. ±Î‹ Ïfiç›fi›◊Ì ΩHΉ_. ±Î ·˘¿ ωfl· ∞‰˘‰Î‚˘

ˢ› ±ıÀ·ı ÁΑ ±ÏË_Á¿ fi◊Ì ±fiı ±Î ·˘¿ ∞‰˘◊Ì CÎfi̤Ò÷ ˢ› ±ıÀ·ı ÁΑ ÏË_Á¿

fi◊Ì. ’fl_÷ ‹Îfl‰ÎfiÎ ’ÏflHÎ΋‰Î‚˘ ˢ› ÷˘ ÿp xÿ› ˢ‰Î◊Ì fi ‹Îfl÷˘ ∞‰ ’HÎ

¿ÁÎ¥fiÌ …ı‹ ÏË_Á¿ … ¿Ëı‰Î› »ı. ÷◊Î ∞‰fiÌ ÏË_ÁÎ ¿fl÷˘ ±ı‰˘ ∞‰ ’HÎ Ωı ©

xÿ›‰Î‚˘ ˢ› ÷˘ ‰ˆzfiÌ …ı‹ ÏË_Á¿ ¿Ëı‰Î÷˘ fi◊Ì. ––1763-64––

ω‰ı«fi - ⁄Lfiı √Î◊α˘fi˘ ¤Î‰Î◊˝ CÎH΢ ÁËı·˘ »ı. Á_ÁÎfl‹Î_ μ’fl»S·Ì

ºÏp◊Ì (T›‰ËÎflfi›◊Ì) ⁄ÌΩ ∞‰˘fiı ‹Îfl÷˘ (ËHÎ÷˘) ’vÊ ÏË_Á¿ ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı

⁄ÌΩ ∞‰˘fiı fi ‹Îfl÷˘ (fi ËHÎ÷˘) ’vÊ ±ÏË_Á¿ ¿Ëı‰Î› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı T›‰ËÎflfi›

V◊Ò· ºÏp‰Î‚˘ »ı ±fiı …ı‹ ÿı¬Î› ÷ı‹ ¿Ëı‰Î‰Î‚˘ »ı. ’fl_÷ Ïfiç›fi› ¿_¥¿ ÁÒZ‹

ºÏp‰Î‚˘ »ı. ÷ı fi› ⁄ÎèÎÏø›Î ‹ÎhÎfiı fi ’¿Õ÷Î_ ÷ı Ïø›Î ¿flfiÎflÎfiΠˈ›ÎfiÌ ±_ÿflfiÎ

¤Î‰ ¿ı‰Î »ı ? ÷ıfiı ’¿ÕfiÎfl˘ »ı.

±Î flÌ÷ı Ïfiç›fi›◊Ì Ï‰«Îfl÷Î_ ¿˘¥ ∞‰ ¿˘¥fi˘ ‰‘ ¿flı ’HÎ Ωı ÷ıfiı ‰‘

¿fl‰ÎfiÎ ÿp ’ÏflHÎ΋ fi ˢ› ÷˘ ÷ı ÏË_Á¿ ¿Ëı‰Î÷˘ fi◊Ì ±fiı ¿˘¥ ∞‰ ⁄ÌΩ ¿˘¥

∞‰fi˘ ‰‘ fi ¿fl÷˘ ˢ› ’fl_÷ ÏË_ÁÎ ¿fl‰ÎfiÎ … ÿp ’ÏflHÎ΋‰Î‚˘ ˢ› ÷˘ ÷ı fi

ËHÎ÷˘ »÷˘ ±ÏË_Á¿ fi◊Ì ’HÎ ’ÏflHÎ΋◊Ì ÏË_Á¿ »ı. ±Î flÌ÷ı ËHΉÎfiÎ ’ÏflHÎ΋◊Ì

ÏË_Á¿ ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı fi ËHΉÎfiÎ (⁄S¿ı flZÎÎ ¿fl‰ÎfiÎ) ’ÏflHÎ΋◊Ì ±ÏË_Á¿ ¿Ëı‰Î›

»ı. ÷ı ‹ÎÀı ±Î ·˘¿ ∞‰˘◊Ì CÎfi̤Ò÷ ˢ› ¿ı ωfl·Ì¤Ò÷ ˢ› ÷ıfiÎ◊Ì ÏË_Á¿-

±ÏË_Á¿’b_ ·Î√ ’Õ÷_ fi◊Ì.

±Î ‰Î÷ ±ı¿ μÿÎËflHÎ ÁÎ◊ı ±Î ≠‹ÎHÎı - ¿ÁÎ¥-Ï¿ÎflÌ-ÏÁ_Ë-Á’˝ ‰√ıflı ∞‰˘

⁄ÌΩ ∞‰˘fiı @›Îflı¿ (±Îfl΋ÎÏÿfiÎ Á‹›ı ±◊‰Î Ï¿Îfl ËÎ◊‹Î_ fi ±ÎT›˘ ˢ› I›Îflı)

ËHÎ÷Î fi◊Ì. ÷˘ ’HÎ ≠Ï÷Á‹›ı ⁄ÌΩ ∞‰˘fiı ‹Îfl‰ÎfiÎ … ’ÏflHÎ΋‹Î_ ‰÷ı˝ »ı. ÷ı◊Ì

÷ı±˘ ⁄ÌΩ ∞‰˘fiı fi ËHÎ÷Î »÷Î_ ÿp ±K›‰ÁΛ ˢ‰Î◊Ì ÁÿÎ ÏË_Á¿ … ¿Ëı‰Î›

»ı ±fiı ‰ˆz˘ ÿÿafiÎ ÿÿ˝fiı ÿÒfl ¿fl‰Î ‹ÎÀı ÿÿafiÎ ±_√˘fiı ÿ⁄ΉÌfiı flÁÌ ÿÒfl ¿fl÷Î_ ÿÿafiı

«ÌÁ˘ ’ÕÌ Ω› ÷ı‰Ì ’ÌÕÎ ¿flı »ı ÷˘ ’HΠ© ±Î› ˢ‰Î◊Ì fl˘√ ÿÒfl ¿flÌfiı μ’¿Îfl

¿fl‰Îfi˘ … ¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ’ÌÕÎ ¿fl÷Πˢ‰Î »÷Î_ ±ÏË_Á¿ ¿Ëı‰Î› »ı. Á…˝flÌ ¿fl÷Ì

‰¬÷ı Á…˝fi Õ˘@Àfl˘ ±_√˘fi˘ »ıÿ ¿fl÷Î »÷Î fl˘√fiı ÿÒfl ¿fl‰ÎfiÌ ¤Î‰fiΉ΂Πˢ‰Î◊Ì

© xÿ›fiÎ ¿ÎflHÎı ±ÏË_Á¿ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î flÌ÷ı ±Î ‰Î÷fi˘ ÁÎfl ±ı‰˘ »ı ¿ı -

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ334

(1) T›‰ËÎflfi›◊Ì ⁄ÌΩ ∞‰fiı …ı ‹Îflı ÷ı ÏË_Á¿.

T›‰ËÎflfi›◊Ì ⁄ÌΩ ∞‰fiı …ı fi ‹Îflı ÷ı ±ÏË_Á¿.

(2) Ïfiç›fi›◊Ì ⁄ÌΩ ∞‰fiı ¤·ı fi ‹Îflı, ’HÎ ‹Îfl‰ÎfiÎ ’ÏflHÎ΋‰Î‚˘ ˢ› ÷˘

÷ı ÿp xÿ›‰Î‚˘ ˢ‰Î◊Ì ÏË_Á¿.

Ïfiç›fi›◊Ì ⁄ÌΩ ∞‰fiı ¤·ı ‹Îflı, ÷˘ ’HÎ ‹Îfl‰ÎfiÎ ’ÏflHÎ΋ fi ˢ› I›Îflı

©xÿ› ˢ‰Î◊Ì ±ÏË_Á¿.

μ’flfiÌ ««Î˝-ω«ÎflHÎÎ ¿fl÷Î_ Á‹ΩÂı ¿ı ±Î ·˘¿ ⁄ÌΩ ∞‰˘◊Ì ‘Îfl˘ ¿ı

CÎfi̤Ò÷ fi ˢ› ±fiı ωfl·Ì¤Ò÷ ˢ› ÷˘ ’HÎ ±L› ∞‰˘fiı ‹Îfl‰ÎfiÎ ’ÏflHÎ΋ …ıfiÎ

‰÷ı˝ »ı ÷ı ¿ÁÎ¥fiÌ …ı‹ ÏË_Á¿ »ı ±fiı ±Î ·˘¿ ∞‰˘◊Ì ¤·ı CÎfi̤Ò÷ ˢ› ’HÎ ±L›

∞‰˘fiı ËHΉÎfiÎ ’ÏflHÎ΋ …ıfiÎ fi◊Ì ÷ı ‰ˆzfiÌ …ı‹ ±ÏË_Á¿ »ı. ‹ÎÀı ·˘¿fiÌ

CÎfi̤Ò÷÷Î ¿ı ωfl·Ì¤Ò÷÷Î ±◊‰Î ∞‰CÎÎ÷ ¿ı ∞‰CÎÎ÷fi˘ ±¤Î‰ ±ı ÏË_Á¿÷ÎfiÎ_ ¿ı

±ÏË_Á¿÷ÎfiÎ_ ¿ÎflH΢ fi◊Ì. ’fl_÷ xÿ›√÷ ÿp ’ÏflHÎ΋ ±ı ÏË_Á¿÷Îfi_ ±fiı ©

’ÏflHÎ΋ ±ı ±ÏË_Á¿÷Îfi_ ¿ÎflHÎ »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı ÏË_ÁÎ ±fiı ±ÏË_ÁÎfi_ V‰w’ ˢ‰Î◊Ì ∞‰flZÎÎfiÎ ’ÏflHÎ΋‰Î‚Î ÁΑ

@›Îflı¿ ωËÎflÎÏÿ‹Î_ V◊ΉflÎÏÿ¿Î›fiÌ ∞‰ÏË_ÁÎ ¿fl÷Πˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ±ÏË_Á¿ …

¿Ëı‰Î› »ı. ±Î … ‰Î÷ ˉı ’»ÌfiÌ √Î◊΋Î_ V’p Á‹Ω‰ı »ı. ––1763-1764––

¬¢ø‚Á◊•Ù ÁêÈûÊÙ, ŸÊáÊË •Áfl Á„¢U‚•Ù Ÿ Áflfl⁄UË•Ù –„UÙ©U fl ‚¢¬ûÊË ‚ ◊Ê flÊ ¡ËflÙfl⁄UÙ„UáÊ¢ H1765H

(¬@‚Á◊ÃÁùªÈåÃÙ ôÊÊŸË •Á¬ Á„¢U‚∑§Ù Ÿ Áfl¬⁄UË× –÷flÃÈ flÊ ‚¢¬ÁûÊSÃSÿ ◊Ê flÊ ¡ËflÙ¬⁄UÙœŸ H)

√Î◊Î◊˝ - ’Î_« ÁÏ‹Ï÷◊Ì ±fiı hÎHÎ √„M÷◊Ì ›@÷ ÷◊Î ∞‰fiÌ flZÎÎfiÎ iÎÎfi

±fiı Ïø›ÎfiÎ μ’›˘√‰Î‚Î ‹Ïfi (∞‰CÎÎ÷ ¿fl÷Î »÷Î ’HÎ) ±ÏË_Á¿ ΩHΉΠ±fiı

÷ıfiÎ◊Ì Ï‰’flÌ÷ ±ı‰˘ (±Ï‰fl÷) ∞‰ ∞‰CÎÎ÷ fi ¿fl÷˘ »÷˘ ’HÎ ±ÏË_Á¿ fi ΩHΉ˘.

±◊‰Î ¿ÌÀÎÏÿ Z΃…_÷±˘fiÎ μ’CÎÎ÷ ‰Õı ÏË_ÁÎfiÌ ≠΄M÷ ◊Λ »ı. ’HÎ ÷ı ÁΑfiı ◊÷Ì

fi◊Ì. ––1765––

ω‰ı«fi - 1763-1764 √Î◊΋Î_ V’p … ¿èÎ_ »ı ¿ı @›Îflı¿ ∞‰CÎÎ÷ ¿fl÷˘

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 335

»÷˘ ’HÎ ∞‰ ⁄ÌΩ ∞‰˘fiÌ flZÎÎfiÎ ±fiı μ’¿ÎflfiÎ … ’ÏflHÎ΋‰Î‚˘ F›Îflı ˢ› »ı

I›Îflı ÷ı ‰ˆzfiÌ …ı‹ ±ÏË_Á¿ … ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î … L›Î›fiı ±fiÁÎflı ¥›Î˝ÁÏ‹Ï÷ ±ÎÏÿ

’Î_«ı ÁÏ‹Ï÷±˘◊Ì ±fiı ‹fi˘√„M÷ ±ÎÏÿ hÎHÎı √„M÷±˘◊Ì ›@÷ ±ı‰Î …ı ‹Ïfi‹ËÎflÎΩ

»ı ÷◊Î …ı ‹ËÎI‹Î±˘ ∞‰fiÎ V‰w’fiı ΩHÎfiÎflÎ »ı, ∞‰˘fiÌ flZÎÎ ¿fl‰ÎfiÌ Ïø›Îfiı

ΩHÎfiÎflÎ »ı, Á‰˝◊Î ∞‰˘fiÌ flZÎÎ ¿fl‰ÎfiÎ … ’ÏflHÎ΋‰Î‚Î »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ±ı‰Î ωÏÂp

iÎÎfiÌ »ı. ÷◊Î ÷ı‰Î ÷ı‰Î ∞‰˘fiÌ flZÎÎ ¿fl‰ÎfiÎ ≠›Ifi‹Î_ ‰÷˝‰ÎfiÎ V‰¤Î‰‰Î‚Î »ı. ÷ı

‹ËÎI‹Î±˘◊Ì …›HÎÎ’Ò‰˝¿ «Î·‰Î »÷Î_ ¿˘¥ ∞‰CÎÎ÷ ◊¥ Ω› ÷˘ ’HÎ ∞‰˘fiÌ flZÎÎ

¿fl‰Îfi˘ … © ’ÏflHÎ΋ ˢ‰Î◊Ì ÷ı ∞‰CÎÎ÷ ÏË_Áο˘ÏÀ‹Î_ √HÎÎ÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ı

‹ËÎI‹Î ±ÏË_Á¿ … ¿Ëı‰Î› »ı.

μ’flfiÌ ‰Î÷◊Ì …ı ω’flÌ÷ ˢ› »ı ÷ı ±ÏË_Á¿ √HÎÎ÷Î fi◊Ì. ¿˘¥’HÎ ∞‰fiı

fi ‹Îfl÷˘ ˢ› ÷˘ ’HÎ …ı ∞‰ ⁄ÌΩfiı ‹Îfl‰ÎfiÎ … ’ÏflHÎ΋‰Î‚˘ ˢ› »ı ÷ı ¿ÁÎ¥fiÌ

…ı‹ ∞‰CÎÎ÷ fi ¿fl÷˘ »÷˘ ’HÎ ±Ï‰flÏ÷fiÎ ’ÏflHÎ΋‰Î‚˘ ˢ‰Î◊Ì ÏË_Á¿ … ¿Ëı‰Î›

»ı. …ı‹ ¿fl_Ỡ΋Î_ Á÷ı·˘ ÁÎ’ ¿ı √ŒÎ‹Î_ Á÷ı·˘ ÏÁ_Ë ∞‰CÎÎ÷ fi ¿fl÷˘ ˢ‰Î »÷Î_

÷ıfi˘ ωrÎÁ ¿flÎ÷˘ fi◊Ì. ÁÎ’ Ïfiω˝Ê fi◊Ì ±fiı ÏÁ_Ë ±ÏË_Á¿ fi◊Ì. ÷ıfiÌ …ı‹

∞‰CÎÎ÷ fi ¿fl÷˘ ∞‰ ’HÎ ±Ï‰flÏ÷ ˢ› ÷˘ ∞‰CÎÎ÷fiÎ ’ÏflHÎ΋ ωfiÎfi˘ fi ˢ‰Î◊Ì

±ÏË_Á¿ fi◊Ì ’HÎ ÏË_Á¿ … »ı.

±Î flÌ÷ı ÷k‰fiÌ Ï‰«ÎflHÎÎ ¿fl÷Î_ ÁΑ-Á_÷˘ ωËÎflÎÏÿ ¿flı I›Îflı @›Îflı¿ ¿ÌÀÎÏÿ

Z΃ …_÷±˘fiÌ ÏË_ÁÎ ◊‰Îfi˘ …wfl Á_¤‰ »ı. ÏË_ÁÎfiÌ ≠΄M÷ »ı ÏË_ÁÎfi˘ Á_¤‰ »ı.

÷˘ ’HÎ …›HÎÎ’Ò‰˝¿ ≠T≤ÏkΠˢ‰Î◊Ì ±fiı ∞‰CÎÎ÷ fi ¿fl‰Îfi˘ ÷◊Î ∞‰˘fiÌ flZÎÎ ¿fl‰Îfi˘

’ÏflHÎ΋ ˢ‰Î◊Ì ÷ı ÁΑÁ_÷˘fiı ±Î ÏË_ÁÎ ±ı ÏË_ÁÎfiÌ ¿˘ÏÀ‹Î_ √HÎÎ÷Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ

¿ı ÷ı ÏË_ÁÎfiÌ Ïø›Î ÏË_Á¿’HÎÎfi_ ¿ÎflHÎ ⁄fi÷Ì fi◊Ì. ‹ÎÀı ±fiˆ¿Î„L÷¿ (T›Ï¤«ÎflÌ)

»ı. ––1765––

∞‰CÎÎ÷ w’ ÏË_ÁÎ »ı. »÷Î_ ÷ı ÏË_ÁÎ ¿flfiÎflfiı ÏË_Á¿’b_ ‹fiΛ ’HÎ ¬v_, ±fiı

fi ’HÎ ‹fiΛ ±Î‹ ±fiˆ¿Î„L÷¿ ¿ı‰Ì flÌ÷ı »ı ? ÷ı Á‹Ω‰ı »ı -

•‚È„UÙ ¡Ù ¬Á⁄UáÊÊ◊Ù, ‚Ê Á„¢U‚Ê ‚Ù©U ’ÊÁ„U⁄UÁŸÁ◊ûÊ¢ –∑§ÙÁfl •flÄπîÊ ŸflÊ ¡ê„UÊ˘áʪ¢ÁÃÿ¢ ’֤ʢ H1766H

(•‡ÊÈ÷Ù ÿ— ¬Á⁄UáÊÊ◊—, ‚Ê Á„¢U‚Ê, ‚ ÃÈ ’ÊsÔÁŸÁ◊ûÊ◊˜ –∑§Ù˘åÿ¬ˇÊà ŸflÊ ÿS◊ÊŒŸÒ∑§ÊÁãÃ∑¢§ ’ÊsÔ◊˜ H)

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ336

√Î◊Î◊˝ - ±ÎI‹Îfi˘ …ı ±Â¤ ’ÏflHÎ΋ »ı ÷ı … ÏË_ÁÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı ±Â¤

’ÏflHÎ΋ @›Îflı¿ ⁄ÎèÎ ∞‰CÎÎ÷fiÎ ÏfiÏ‹kÎfiÌ ±’ıZÎÎ flάı »ı, @›Îflı¿ fiËŸ. ÷ı◊Ì ÷ı

⁄ÎèÎ ∞‰CÎÎ÷ ±fiˆ¿Î„L÷¿ »ı. ––1766––

ω‰ı«fi - Ïfiç›fi›fiÌ ºÏp±ı ±ÎI‹Î‹Î_ ±Î‰ı·˘ ∞‰CÎÎ÷fi˘ …ı ±Â¤ ’ÏflHÎ΋

»ı ÷ı … (∞‰CÎÎ÷ ¿flı ¿ı ∞‰CÎÎ÷ ¤·ı fi ¿flı ÷˘ ’HÎ ÷ı ±Â¤ ’ÏflHÎ΋ …) ÏË_ÁÎ

¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹ ¿˘¥ ±ı¿ ‹ÎHÎÁı ⁄ÌΩ ‹ÎHÎÁfi_ ¬Òfi ¿fl‰Î ‹ÎÀı ⁄ÎHÎ ‹Î›* ±◊‰Î

√˘‚Ì ‹ÎflÌ, Á΋ıfiÎ ‹ÎHÎÁfi_ I›Î_ K›Îfi ±Î‰Ì …‰Î◊Ì ÷ı ‹ÎHÎÁ ⁄ÎHÎ ¿ı √˘‚Ì ±Î‰÷Î_

’Ëı·Î_ ¬ÁÌ √›˘ …ıfiÎ◊Ì ÷ıfiÌ ÏË_ÁÎ (¬Òfi) fi ◊›_. ÷˘ ’HÎ ⁄ÎHÎ »˘ÕfiÎfl ¿ı √˘‚Ì

‹ÎflfiÎflfiı ÏË_Á¿fiÌ ¿˘ÏÀ‹Î_ √HΉ΋Î_ ±Î‰ı »ı. ÷ıfiÌ ‘fl’¿Õ ◊Λ »ı. Œ˘…ÿÎflÌ √Lˢ

·Î√ ’Õı »ı ±fiı ¿ÎflΉÎÁfiÌ ÁΩ ’HÎ ◊Λ »ı. ÷ı ‹ÎÀı ∞‰CÎÎ÷ ¿fl‰Îfi˘ …ı ±Â¤

’ÏflHÎ΋ »ı ÷ı … ÏË_Á¿÷Îfi_ ·ZÎHÎ »ı.

±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ±Â¤’ÏflHÎ΋ @›Îflı¿ ⁄ÎèÎ ∞‰CÎÎ÷V‰w’ ÏfiÏ‹kÎfiÌ ±’ıZÎÎ

flάı »ı. …ı‹¿ı ¿ÁÎ¥ ‰√ıflı ·˘¿˘ ∞‰CÎÎ÷ ’HÎ ¿flı »ı ±fiı ±Â¤ ’ÏflHÎ΋ ’HÎ flάı

»ı ±fiı @›Îflı¿ ⁄ÎèÎ ∞‰CÎÎ÷w’ ÏfiÏ‹kÎfiÌ ±’ıZÎΠωfiÎ ’HÎ ±Â¤ ’ÏflHÎ΋ ˢ›

»ı. …ı‹¿ı ÷_ÿ·Ì›Î ‹IV›˘ ‹˘ÀÎ ‹IV›˘fiÌ …ı‹ ⁄ÎèÎ ∞‰CÎÎ÷w’ ÏË_ÁÎ ¿fl÷Î fi◊Ì »÷Î_

ÏË_ÁÎ ¿fl‰ÎfiÎ ±Â¤ ’ÏflHÎ΋ Áı‰ı »ı. ÷ı◊Ì ±Â¤ ’ÏflHÎ΋w’ ¤Î‰ÏË_ÁÎfiÎ ¿Î·ı

⁄ÎèÎ ∞‰CÎÎ÷ ¿fl‰Î V‰w’ ƒT›ÏË_ÁÎfi_ ÏfiÏ‹kΠˢ› ±◊‰Î ƒT›ÏË_ÁÎfi_ ÏfiÏ‹kÎ fi

’HΠˢ› ÷ı◊Ì ÷ı ⁄ÎèÎ ∞‰CÎÎ÷w’ ÏfiÏ‹kÎ ±fiˆ¿Î„L÷¿ »ı.

÷ı◊Ì ⁄ÎèÎ ∞‰CÎÎ÷w’ ÏfiÏ‹kΠωËÎflÎÏÿ‹Î_ ‹Ïfi±˘fiı ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ±Â¤

’ÏflHÎ΋ fi ˢ‰Î◊Ì ±fiı ∞‰flZÎÎfiÎ ’ÏflHÎ΋ ˢ‰Î◊Ì ÏfiÏ‹kÎfiÎ Áÿ˚¤Î‰‹Î_ ’HÎ ‹Ïfi

±ÏË_Á¿ »ı ±fiı ÷_ÿ·Ì›Î ‹IV›ÎÏÿ‹Î_ ∞‰CÎÎ÷w’ ⁄ÎèÎ ÏË_ÁÎI‹¿ ÏfiÏ‹kÎ fi ˢ‰Î

»÷Î_ ’HÎ ±Â¤ ’ÏflHÎ΋ ˢ‰Î◊Ì ÏË_Á¿’b_ ‰÷ı˝ »ı. ±Î flÌ÷ı ⁄ÎèÎ ∞‰CÎÎ÷w’

ƒT›ÏË_ÁÎ ±ı ±fiˆ¿Î„L÷¿ÏfiÏ‹kÎ »ı, ±ı¿Î„L÷¿ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı ω«Îfl÷Î_ ƒT›ÏË_ÁÎ◊Ì

ÏË_ÁÎ ¿fl÷˘ ’vÊ ’HÎ ¤Î‰’ÏflHÎ΋◊Ì Ωı ±ÏË_Á¿ ˢ› ÷˘ ±ÏË_Á¿fiÌ ¿˘ÏÀ‹Î_ √HÎΛ

»ı ±fiı ƒT›ÏË_ÁÎ◊Ì ÏË_ÁÎ fi ¿fl÷˘ ’vÊ ’HÎ ¤Î‰’ÏflHÎ΋◊Ì Ωı ÏË_Á¿ ˢ› ÷˘ ÷ı

ÏË_Á¿fiÌ ¿˘ÏÀ‹Î_ √HÎΛ »ı. ±Î ÷k‰ ⁄ÎflÌ¿Î¥◊Ì ±fiı ÁÒZ‹ ⁄Ï©◊Ì Á‹…‰Î …ı‰_

»ı. ––1766––

≠ë - ⁄ÎèÎ ¿flÎ÷˘ ∞‰CÎÎ÷ Â_ Á‰˝◊Î ÏË_ÁÎfiÌ ¿˘ÏÀ‹Î_ fi … √HÎΛ ?

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 337

μkÎfl - @›Îflı¿ ÏË_ÁÎfiÌ ¿˘ÏÀ‹Î_ √HÎΛ ±fiı @›Îflı¿ ÏË_ÁÎfiÌ ¿˘ÏÀ‹Î_ fi √HÎΛ.

±Î ‰Î÷ ¿ı‰Ì flÌ÷ı Á‹…‰Ì ? ÷˘ ÷ı Á‹Ω‰ı »ı -

•‚È÷¬Á⁄UáÊÊ◊„U™§, ¡ËflÊ’Ê„UÙÁûÊ ÃÙ ◊ÿ¢ Á„¢U‚Ê –¡S‚ ©U Ÿ ‚Ù ÁŸÁ◊ûÊ¢, ‚ÃÙÁfl Ÿ ÃS‚ ‚Ê Á„¢U‚Ê H1767H

(•‡ÊÈ÷¬Á⁄UáÊÊ◊„UÃȡ˸flÊ’Êœ ßÁà ÃÃÙ ◊â Á„¢U‚Ê –ÿSÿ ÃÈ Ÿ ‚ ÁŸÁ◊ûÊ¢, ‚ãŸÁ¬ Ÿ ÃSÿ ‚Ê Á„¢U‚Ê H)

√Î◊Î◊˝ - ±Â¤ ’ÏflHÎ΋fiÎ Ëı÷¤Ò÷ …ı ∞‰CÎÎ÷ »ı ÷ıfiı ÏË_ÁÎ ¿Ëı‰Î› ±Î‹

‹Îfiı·_ »ı. …ı ∞‰fiı ÷ı ∞‰CÎÎ÷ ±Â¤ ’ÏflHÎ΋fi_ ÏfiÏ‹kÎ ⁄fi÷˘ fi◊Ì ÷ıfiı ∞‰CÎÎ÷

ˢ‰Î »÷Î_ ÷ı ÏË_ÁÎfiÌ ¿˘ÏÀ‹Î_ √HÎÎ÷˘ fi◊Ì. ––1767––

ω‰ı«fi - ∞‰˘fiÌ ◊÷Ì ÏË_ÁÎ ±ÎI‹Îfiı ±Â¤ ’ÏflHÎ΋ ·Î‰‰Î‹Î_ Ωı ¿ÎflHÎ

⁄fi÷Ì Ë˘› ÷˘ ÷ı ∞‰˘fiÌ ÏË_ÁÎ ÏË_Áο˘ÏÀ‹Î_ √HÎΛ »ı. …ı‹¿ı ¿ÁÎ¥-ÁÎ’-‰ÎCÎ-

ÏÁ_Ë ±ÎÏÿ ≠ÎHÎ̱˘ F›Îflı F›Îflı ⁄ÌΩ ∞‰fiÎ CÎÎ÷‹Î_ ΩıÕΛ »ı I›Îflı I›Îflı ≠Λ—

÷ı Ïø›Î◊Ì ÷ı ∞‰˘fi˘ CÎÎ÷¿Ì ’ÏflHÎ΋ ‰‘ı »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¿˘¥ ÿpΛ‰Î‚Î

‹fiW›ÎÏÿ ’HÎ ∞‰ÏË_Á΋Î_ ‰÷˝÷Î »÷Î ‰‘Îflı øÒfl ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ƒT›◊Ì ¿flÎ÷Ì ÏË_ÁÎ

Ωı ±Â¤ ’ÏflHÎ΋fi˘ Ëı÷ ⁄fi÷Ì Ë˘› ÷˘ ÷ı ƒT›ÏË_ÁÎ ’HÎ ÏË_ÁÎfiÌ ¿˘ÏÀ‹Î_ √HÎΛ

»ı. (±Î ±◊˝ Á‹Ω‰‰Î‹Î_ ‹Ò·√Î◊΋Î_ …ı ““•‚È÷¬Á⁄UáÊÊ◊„U©U”” ’ÿ »ı. ÷ıfi˘ ÊqÌ

÷I’vÊ Á‹ÎÁ ¿›˘˝ »ı. ƒT›ÏË_ÁÎ ¿fl‰Î◊Ì ±ÎI‹ÎfiÎ ’ÏflHÎ΋ CÎÎ÷¿Ì-ÏË_Á¿, øÒfl

±fiı ¿Ã˘fl ⁄fiı »ı.

±◊‰Î ±ËŸ ⁄ˉ˛ÌÏË Á‹ÎÁ ’HÎ ◊¥ ¿ı »ı. ““•‡ÊÈ÷¬Á⁄UáÊÊ◊Ù „UÃÈ— (∑§Ê⁄UáÊ¢)ÿSÿ ¡ËflÉÊÊÃSÿ = ‚Ù ¡ËflÉÊÊÃÙ •‡ÊÈ÷¬Á⁄UáÊÊ◊„UÃÈ—”” ±ÎI‹Î‹Î_ ±Î‰ı·˘ ±Â¤ ’ÏflHÎ΋

»ı ¿ÎflHÎ …ı ∞‰CÎÎ÷‹Î_ ÷ı. ±Î ±◊˝‹Î_ ±ÎI‹Î‹Î_ ∞‰CÎÎ÷ ¿fl‰Îfi˘ ±Â¤ ’ÏflHÎ΋

’Ëı·Î_ μI’Lfi ◊Λ »ı ÷ıfiÎ◊Ì ±Î‰ı‹Î_ ±Î‰ı·˘ ∞‰ ⁄ÌΩ ∞‰fiÌ ÏË_ÁÎ ¿flı »ı.

⁄ˉ˛ÌÏËÁ‹ÎÁ‹Î_ ±Â¤’ÏflHÎ΋ ±ı ¿ÎflHÎ (’Ò‰˝¿Î·‰÷a) ±fiı ∞‰CÎÎ÷ ±ı ¿Î›˝

(’çÎI¿Î·‰÷a), F›Îflı ÊqÌ÷I’vÊÁ‹ÎÁ‹Î_ ∞‰CÎÎ÷ ±ı ¿ÎflHÎ (’Ò‰˝¿Î·‰÷a) ±fiı

±Â¤’ÏflHÎ΋ ±ı ¿Î›˝ (’çÎI¿Î·‰÷a) ±Î‹ ω‰ı¿ ¿fl‰˘.

±Â¤’ÏflHÎ΋◊Ì ◊÷Ì ƒT›ÏË_ÁÎ ±fiı ƒT›ÏË_ÁÎ◊Ì ◊÷˘ ÷̉˛ ±Â¤’ÏflHÎ΋

±Î ⁄Lfiı ±Â¤’ÏflHÎ΋‰Î‚Ì ≠Ïø›Î ˢ‰Î◊Ì ÏË_ÁÎfiÌ ¿˘ÏÀ‹Î_ √HÎΛ »ı. ±Î‰_

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ338

iÎÎfi̱˘fiı ‹ÎL› »ı. (±Î ≠‹ÎHÎı lÌ ÷Ì◊*¿fl ±fiı √HΑfl¤√‰_÷˘±ı ÂÎj΢‹Î_ ¿èÎ_

»ı. ±Î ‰«fi √˛_◊¿ÎfllÌfi_ ±fiı À̿οÎfllÌfi_ »ı.)

’fl_÷ ωËÎflÎÏÿ¿Î·ı ±◊‰Î ±ÎËÎfl-ÏfiËÎflÎÏÿfiÌ ≠T≤ÏkÎfiÎ ¿Î·ı …ı ‹Ïfi‹ËÎI‹Î±˘

CÎHÎÌ … …›HÎÎ’Ò‰˝¿ ≠T≤ÏkÎ ¿fl÷Πˢ‰Î »÷Î_ ÷ı‹… ∞‰flZÎÎfiÎ ’ÏflHÎ΋‰Î‚Πˢ‰Î

»÷Î_ ±fi’›˘√ÿÂÎ◊Ì ±◊‰Î ±Â@›’ÏflËÎfl ±ÎÏÿfiÎ ¿ÎflHÎı ¿˘¥ ¿˘¥ ‰¬÷ ∞‰CÎÎ÷

◊¥ Ω›. ÷˘ ’HÎ ÷ı ∞‰CÎÎ÷ ÷ı±˘fiÎ ±Â¤’ÏflHÎ΋fi_ ÏfiÏ‹kÎ ⁄fi÷˘ fi◊Ì. ÏË_ÁÎfi˘

μkÎı…¿ ⁄fi÷˘ fi◊Ì. ÷◊Î ±Â¤’ÏflHÎ΋◊Ì ÷ı ÏË_ÁÎ ◊¥ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ı ƒT›ÏË_ÁÎ ±Î‰Î

‹Ïfifiı ÏË_ÁÎfiÌ ¿˘ÏÀ‹Î_ √HÎÎ÷Ì fi◊Ì. ÏË_ÁÎ ◊¥ …‰Î »÷Î_ ¤’ÏflHÎ΋‰Î‚Î ‹Ïfi

ˢ‰Î◊Ì ±ÏË_Á¿ √HÎΛ »ı. Á_›‹fi˘ CÎÎ÷ √HÎÎ÷˘ fi◊Ì. ‹ÎhÎ …ı ƒT›ÏË_ÁÎ ◊¥ »ı.

÷ıfiÎ◊Ì ±Ï÷«Îfl ·Î√ı »ı, ÷ıfi_ ≠ΛÏç÷ ±fiı ±Î·˘«fiÎ ¿fl‰Î◊Ì ÂÏ© ◊¥ ¿ı »ı.

––1767––

μ’fl Á‹Ω‰ı·Ì ‰Î÷ … ‰‘Îflı ºœ ¿fl÷Î_ ’fl‹ÎI‹ÎlÌ ‹ËΉÌfl≠¤∞

T›@÷’_ÏÕ÷∞fiı ¿Ëı »ı -

‚gÊŒ•Ù ⁄Uß»§‹Ê, Ÿ flËÿ◊Ù„US‚ ÷Êfl‚ÈhË•Ù –¡„U, ÄU ¡ËflÊ’Ê„UÙ Ÿ ‚Èh◊áÊ‚Ù Áfl Á„¢U‚Ê∞ H1768H

(‡ÊéŒÊŒÿÙ ⁄UÁû§‹Ê, Ÿ flËÃ◊Ù„USÿ ÷Êfl‡ÊÈh— –ÿÕÊ, ÃÕÊ ¡Ëflʒʜ٠Ÿ ‡ÊÈh◊Ÿ‚Ù˘Á¬ Á„¢U‚ÊÿÒ H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ ‰Ì÷flÎ√’fl‹ÎI‹Îfiı ¤Î‰ÂÏ© ˢ‰Î◊Ì l˘hÎÎÏÿ ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘fiÎ

ÂOÿÎÏÿ ’Î_« ωʛ˘ flÏ÷Œ‚‰Î‚Î (‹˘Ë…fi¿) ⁄fi÷Î fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı © ‹fi‰Î‚Îfiı

◊¥ …÷˘ ∞‰CÎÎ÷ ’HÎ ÏË_ÁÎfiÌ ¿˘ÏÀ‹Î_ √HÎÎ÷˘ fi◊Ì. ––1768––

ω‰ı«fi - …ı ±ÎI‹Î±˘‹Î_◊Ì flÎ√, ¶ıÊ, ±iÎÎfi ±ÎÏÿ Á‹V÷ ÿ˘Ê˘ «ÎS›Î √›Î

»ı ÷ı‰Î ‹ËÎI‹Î ’vÊ˘ ·˘¿˘fiÎ ÂOÿ˘ ÁÎ_¤‚ı, w’˘ ÿı¬ı. ±Î‹ ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘ ωz‹Îfi

ˢ‰Î◊Ì ÂOÿÎÏÿ ’Î_«ı ωʛ˘fi˘ T›‰ËÎfl ¿flı ÷˘ ’HÎ ¤Î‰fiÎfiÌ ÂÏ©‰Î‚Πˢ‰Î◊Ì

±ıÀ·ı ¿ı ’fl‹ ’ωhÎ ‹fi ‰Î‚Πˢ‰Î◊Ì ±Î ωʛ˘ ÷ı±˘fiı flÏ÷Œ·Î (‹˘Ë μI’Lfi

¿flfiÎflÎ, ω¿Îfl˘ ’ıÿÎ ¿flfiÎflÎ ±◊ν÷˚ ±Â¤ ’ÏflHÎ΋fiÎ Ëı÷) ⁄fi÷Î fi◊Ì.

÷◊Î Á΋ÎL›◊Ì Á‰ı˝ ∞‰˘fiı ’˘÷’˘÷ÎfiÌ ‹Î÷Î w’‰Î‚Ì Ë˘› ÷˘ ’HÎ ÷ıfiÎ ≠I›ı

’ÒF›¤Î‰, ‰ÕÌ·’HÎÎfi˘ ¤Î‰, ±fiı μ’¿ÎflÌ’HÎÎfi˘ ¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì Â© ‹fi »ı. ÷ı◊Ì

√HΑfl‰Îÿ «˘◊Î √HΑfl - T›@÷ 339

‹Î÷Î CÎHÎÌ w’‰÷Ì Ë˘› ÷˘ ’HΠωʛÎϤ·ÎÊ ◊÷˘ fi◊Ì. (±ËŸ Ë·¿Î ∞‰˘fiı ⁄¿Î÷

¿fl‰Î.) ÷ıfiÌ …ı‹ ©’ÏflHÎ΋‰Î‚Î ±fiı ∞‰˘fiÌ flZÎÎ ¿fl‰Î‹Î_ … Á÷÷ ≠T≤ÏkΉ΂Î

±ı‰Î ÁΑÁ_÷˘fiı ¿ÿΫ @›Îflı¿ ∞‰CÎÎ÷ ◊¥ Ω› ÷˘ ’HÎ ‹fi© ˢ‰Î◊Ì ÷ı ÏË_ÁÎfiÌ

¿˘ÏÀ‹Î_ √HÎÎ÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±Â¤’ÏflHÎ΋w’ ¤Î‰ÏË_Á΋Î_ ∞‰CÎÎ÷w’ ƒT›ÏË_ÁÎ

±fiˆ¿Î„L÷¿ ÏfiÏ‹kÎ »ı. ±ı¿Î„L÷¿¿ÎflHÎ fi◊Ì. ÷ı◊Ì Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! ’Î_« ¤Ò÷˘ »ı. ÷ı‹Î_

≠◊‹fiÎ_ «Îfl «ı÷fi »ı. ±Î¿Î ±«ı÷fi »ı. ±Î‹ ÷‹ı ÁI› Á‹Ωı ±fiı ÁI›fi˘ V‰Ì¿Îfl

¿fl˘.

““SflåŸÙ¬◊¢ flÒ ‚∑§‹◊˜”” ±Î‰˘ …ı ‰ıÿ’Îà »ı. ÷ıfi˘ ±◊˝ ÷ÎflÎ Ï«k΋Î_ …ı ‰÷ı˝

»ı ÷ı ±◊˝ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ““Á¿· …√÷ V‰MfifiÌ μ’‹Î‰Î‚_ »ı ±◊ν÷˚ ¿ÎS’Ïfi¿ »ı.

‰ÎV÷ω¿ fi◊Ì. ¿_¥ »ı … fiËŸ. Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Î … »ı ¥I›ÎÏÿ ±◊˝ ±Î ’ÿ˘fi˘ ÷‹ÎflÎ

‹fi‹Î_ …ı ‰÷ı˝ »ı ÷ı ¬flı¬fl Ï‹J›Î »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Á_ÁÎflfiÎ ¤›˘◊Ì μ¶ı√Ì ⁄fiı·Î ¤T›

∞‰˘fiı ‰ˆflÎB›fiÌ T≤Ï© ‹ÎÀı ÷◊Î ‘fi-Á‰Hν-’hÎ ±fiı ¿·hÎ ±ÎÏÿfi˘ ‹˘Ë CÎÀÎՉΠ÷ı

‰Î@›˘ ¿Ëı‰Î›ı·Î_ »ı ÷◊Î Á_ÁÎflfiÎ Á‰ı˝ ¤Î‰˘ Á_›˘√-ω›˘√‰Î‚Πˢ‰Î◊Ì ËÊ˝-¢¿

¿flΉfiÎflÎ »ı. ‰‚Ì ZÎÏHο »ı, ±ÁÎfl »ı. ±Î‹ ÷ı ÷ı ¤Î‰˘fiÌ ±ÁÎfl÷΋ÎhÎfi_

≠Ï÷’Îÿfi ÷ı ’Îà ‰Õı Á‹Ω‰Î› »ı. …ı◊Ì ÷ı ¤T›∞‰˘ ÷ı ‘fiÎÏÿfiÌ ±ÎV◊Îfiı (‹‹÷Îfiı)

I›∞fiı ‹„@÷Á¬ ‹ÎÀı ≠›Ifi ¿flı. ±Î‹ ‰V÷fiÌ ±ÁÎfl÷Î Á‹Ω‰fiÎfl˘ ÷ı ’Îà »ı,

’HÎ ÷ı ’ÎËÎ_ ““¤Ò÷˘fi˘ ±¤Î‰”” ≠Ï÷’Îÿfi ¿flÎ÷˘ fi◊Ì. ““V‰Mfi˘’‹_”” ±Î ’ÿfi˘ ±◊˝

±Î Á_ÁÎflfiÎ_ Á¬˘ fiΉ_÷ »ı. V‰MfifiÌ ÷S› »ı ±ıÀ·ı ±Î…ı »ı ±fiı ¿Î·ı fi ’HÎ

ˢ› ±ı‹ fiΉ_÷ »ı. ±Î‰_ Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı ÷ı ’Îà »ı. ’HÎ Á‰˝◊Î ¤Ò÷˘fi˘ ±¤Î‰

…HÎΉ‰Î ‹ÎÀı ““V‰Mfi˘’‹_”” ¿èÎ_ fi◊Ì.

÷ı◊Ì Ëı T›@÷’_ÏÕ÷ ! ÷‹ı ˉı ±Î Á_› »˘ÕÌ ÿ˘ ±fiı ’Î_« ¤Ò÷˘ »ı. ±Î‹

÷ı ’Î_«ıfi_ ±„V÷I‰ V‰Ì¿Îfl˘ ÷◊Î ÷ı ’Î_«‹Î_ ≠◊‹fiÎ_ «Îfl Á«ı÷fi »ı ±fiı ±_Ï÷‹ ±Î¿ÎÂ

±«ı÷fi »ı. ±Î‹ …ı ‰V÷ …ı‹ »ı ÷ı‹ V‰Ì¿Îfl˘. ––1768––

μ’fl ≠‹ÎHÎı ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤fiÌ ÷¿˝’Ò‰˝¿fiÌ Á_ÿfl ±Q≤÷‰ÎHÎÌ ÁÎ_¤‚Ìfiı

Á‰˝◊Î ÿÒfl ◊›˘ »ı Á_ÿıË …ıfi˘ ±ı‰Î ±Î T›@÷’_ÏÕ÷ Á_‰ı√-‰ˆflÎB›fiı ’ÎQ›Î. I›Îfl⁄Îÿ

÷ı±˘±ı Â_ ¿›* ? ÷ı ¿Ëı »ı -

Á¿UãŸÁê◊ ‚¢‚ÿÁê◊ Á¡áÊáÊ ¡⁄UÊ-◊⁄UáÊ-Áflå¬◊ÈP§áÊ¢ –‚Ù ‚◊áÊÙ ¬√flß•Ù, ¬¢øÁ„¢U ‚„U π¢Á«Uÿ‚∞Á„¢U H1769H

«˘◊Î √HΑfl - T›@÷ √HΑfl‰Îÿ340

(Á¿U㟠‚¢‡Êÿ Á¡ŸŸ, ¡⁄UÊ◊⁄UáÊÁfl¬˝◊ÈÄß –‚ üÊ◊áÊ— ¬˝fl˝Á¡Ã—, ¬@Á÷S‚„U πÁá«U∑§‡ÊÃÒ— H)

√Î◊Î◊˝ - …flÎ ‹flHÎ◊Ì ‹@÷ ⁄fiı·Î Ï…fiırfl≠¤lÌ ‹ËΉÌflÿı‰ ‰Õı T›@÷’_ÏÕ÷fi˘

Á_› »ıÿΛ˘, Á_› »ıÿΛı »÷ı ’˘÷ÎfiÎ ’Î_«Á˘ ÏÂW›˘ ÁÎ◊ı ÷ı l‹HÎ ≠‰˛Ï…÷ ◊›Î.

––1769––

ω‰ı«fi - ’fl‹ÎI‹ÎlÌ ‹ËΉÌfl ≠¤ ’ÎÁı ≠◊‹fiÎ ⁄ı ’_ÏÕ÷˘ ±Ë_¿Îfl ±fiı

±Î‰ıÂ’Ò‰˝¿ ±Î‰ı·Î. ’fl_÷ ÷ı±˘fiÌ ¤Ï‰÷T›÷Î ’οı·Ì ±fiı ’fl‹ÎI‹Î …ı‰Î ‹ËÎ’vÊfi_

ÏfiÏ‹kÎ ‹Y›_. ÷ı ⁄Lfiıfi˘ ›˘√ ◊÷Î_ ±Q≤÷‰ÎHÎÌ V‰w’ ±˙Ê‘◊Ì ±Î ⁄Lfiı ’_ÏÕ÷˘fi˘

±Ë_¿Îfl ±fiı ±Î‰ı ‰√ıflı V‰w’ ‹˘Ëfi˘ fl˘√ fiΠ’Î‹Ì √›˘ ±fiı ’˘÷ÎfiÎ ’Ïfl‰Îfl

ÁÎ◊ı ÿÌÏZÎ÷ ◊›Î. I›Îfl⁄Îÿ hÎÌΩ ±fiı «˘◊Î ’_ÏÕ÷∞ ÷˘ ’Ëı·ı◊Ì … ±Ë_¿Îfl ±fiı

±Î‰ıÂfiı ‹¿Ìfiı … ±Î‰ı·Î Ë÷Î. ’˘÷ÎfiÎ ⁄Lfiı ¤Î¥±˘fiı ÿÌÏZÎ÷ ◊›ı·Î ÁÎ_¤Y›Î,

I›Îfl◊Ì … ‹ÎfiÎÏÿ ±˘√‚Ì √›Î_ Ë÷Î_, ÷ı◊Ì ÏÂW›¤Î‰ı … ≠¤ ’ÎÁı ±ÎT›Î Ë÷Î. ÷ı‹Î_

’HÎ μk΋ ‰ÎHÎÌfi_ ÏfiÏ‹kÎ ‹‚÷Î_ … Á_› »ıÿÎ¥ …÷Î_ ’fl‹ÎI‹ÎfiÎ ‰ÎV÷ω¿ ÏÂW›

⁄L›Î. Á_‰ı√-Ïfi‰ı˝ÿ‰Î‚Ì ’ÏflHÎ΋fiÌ ‘ÎflÎ ‰‘Îflıfiı ‰‘Îflı Ïfi‹˝‚ ⁄fi÷Î_ ’˘÷ÎfiÎ ’Î_«Á˘

ÏÂW›˘ ÁÎ◊ı I›Î_ … ÿÌÏZÎ÷ ◊›Î. ±Î ≠‹ÎHÎı ±Î «˘◊Î T›@÷ fi΋fiÎ ⁄˛ÎõHÎ’_ÏÕ÷∞

≠‰˛F›Î ·ıfiÎflÎ ⁄L›Î ±fiı ’fl‹ÎI‹ÎfiÎ «˘◊Î √HΑfl ◊›Î. ––1769––

«˘◊Î √HΑfl lÌ T›@÷∞fi˘ ‰Îÿ Á‹ÎM÷ ◊›˘.

Printed & Composed atBHARAT GRAPHICS7, New Market, Panjarapole, Relief Road, Ahmedabad-380 001Guj (ind).Ph. : 079-22134176, Mob. 9925020106 (Bharatbhai),Email : bharatgraphics1@gmail.com

–– Á˙‘‹˝ fi΋fiÎ ’Î_«‹Î √HΑfl ––

ˉı Á˙‘‹˝ fi΋fiÎ ’Î_«‹Î √HΑflfi˘ ‰Î÷ν·Î’ ¿Ëı‰Î› »ı.

à ¬√flß∞ ‚Ù©¢U, ‚È„Uê◊ •Êªë¿Uß Á¡áÊ‚ªÊ‚¢ –flìÊÊÁ◊ áÊ fl¢ŒÊÁ◊, fl¢ÁŒûÊÊ ¬îÊÈflÊ‚ÊÁ◊ H1770H

(ÃÊŸ˜ ¬˝fl˝Á¡ÃÊŸ˜ üÊÈàflÊ, ‚Èœ◊¸ •Êªë¿UÁà Á¡Ÿ‚∑§Ê‡Ê◊˜ –fl˝¡ÊÁ◊ flãŒ, flÁãŒàflÊ ¬ÿȸ¬Ê‚ H)

√Î◊Î◊˝ - ÷ı ⁄‘Î ¤Î¥±˘fiı ≠‰˛Ï…÷ ◊›ı·Î ÁÎ_¤‚Ìfiı Á‘‹˝ fi΋fiÎ ’Î_«‹Î

’_ÏÕ÷ Ï…fiırfl ’fl‹ÎI‹Î ’ÎÁı ±Î‰ı »ı ±fiı ‹fi‹Î_ ω«Îflı »ı ¿ı Ë_ ’HÎ I›Î_ Ω™,

’fl‹ÎI‹Îfiı ‰_ÿfi ¿v_ ±fiı ‰_ÿfi ¿flÌfiı ¤√‰ÎfifiÌ Áı‰Î ¿v_. ––1770––

ω‰ı«fi ó ±ı¿ ’»Ì ±ı¿ ±ı‹ ’˘÷ÎfiÎ «Îflı ¤Î¥±˘fiı ’fl‹ÎI‹Î ’ÎÁı ≠‰˛Ï…÷

◊›ı·Î ·˘¿‹¬ı ÁÎ_¤Y›Î. ÷ı ÁÎ_¤‚Ìfiı ±Ë_¿Îfl ±fiı ø˘‘ÎÏÿfiÎ ±Î‰ı ÷˘ «ÎS›Î …

√›Î. ‹fi‹Î_ ‹ÎL›_ ¿ı ¬flı¬fl ±Î ÁΫΠ‰Ì÷flÎ√, ¿ı‰·iÎÎfiÌ, Á‰˝iÎ ÷Ì◊*¿fl ’fl‹ÎI‹Î

… »ı. …ˆfi˘fiÎ ±_Ï÷‹ ÷Ì◊*¿fl lÌ ‹ËΉÌflV‰Î‹Ì ≠¤ … »ı. Ë_ ’HÎ …SÿÌ …SÿÌ ÷ı

μ’ÿı¤ÒÏ‹ μ’fl Ω™, ’fl‹ÎI‹ÎfiÎ_ ÿ½fi-‰_ÿfi ¿v_ ±fiı ÿ½fi-‰_ÿfi ¿flÌfiı ÷ı±˘fiÌ

Áı‰Î ¿v_. ±Î‰_ ω«Îfl÷Πω«Îfl÷Î ÷ı Á‘‹˝ ›i΋_Õ’fiÌ ¤ÒÏ‹◊Ì fiÌ¿Y›Î ±fiı

’fl‹ÎI‹ÎfiÌ μ’ÿı¤ÒÏ‹ ÷flŒ ±ÎT›Î. ––1770––

•Ê÷_ÔUÙ ÿ Á¡áÊáÊ¢, ¡Êß-¡⁄UÊ-◊⁄UáÊÁflå¬◊ÈP§áÊ¢ –ŸÊ◊áÊU ÿ ªÙûÊáÊ ÿ, ‚√flááÊÍ ‚√flŒÁ⁄U‚Ë áÊ¢ H1771H

(•Ê÷ÊÁ·Ãp Á¡ŸŸ, ¡ÊÁÃ-¡⁄UÊ-◊⁄UáÊÁfl¬˝◊ÈÄß –ŸÊêŸÊ ø ªÙòÊáÊ ø, ‚fl¸ôÊŸ ‚fl¸ŒÁ‡Ê¸ŸÊ H)

√Î◊Î◊˝ - …L‹-…flÎ ±fiı Q≤I›◊Ì ‹¿Î›ı·Î Á‰˝iÎ ±fiı Á‰˝ÿÂa ±ı‰Î ’fl‹ÎI‹Î

lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ‰Õı fi΋◊Ì ±fiı √˘hÎ◊Ì Á˙‘‹˝ ⁄˛ÎõHÎ’_ÏÕ÷fiı ⁄˘·Î‰Î›Î. ––1771––

ω‰ı«fi - ’Ëı·Î_fiÌ √Î◊ÎfiÌ …ı‹ ±◊˝ Á‹∞ ·ı‰˘. ’fl_÷ ±ËŸ Á‘‹˝ fi΋fiÎ

’Î_«‹Î ’_ÏÕ÷fiı ÷ı‹fiÎ Á‘‹˝ ±ı‰Î fi΋◊Ì ±fiı √˙÷‹ ±ı‰Î √˘hÎ◊Ì ±◊ν÷˚ Ëı

√˙÷‹√˘hÎÌ› Á‘‹˝ ±ı‹ Á_⁄˘‘fi ¿flÌfiı ›i΋_Õ’◊Ì ±Î‰ı·Î Á‘‹˝fiı ¤√‰Îfiı ⁄˘·ÎT›Î

±fiı Á‘‹˝ ¿_¥ ’HÎ ’Ò»ı ÷ı ’Ëı·Î_ … ¤√‰Îfi ÷ı‹fiÎ ‹fifi˘ Á_ÿıË ≠√À ¿fl‰Î ·ÎB›Î.

––1771––

’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ √HΑfl‰Îÿ342

Á∑¢§ ◊㟠¡ÊÁ⁄U‚Ù ß„ U÷flÁê◊ ‚Ù ÃÊÁ⁄U‚Ù ¬⁄U÷fl Áfl –flÿ¬ÿÊáÊ ÿ •àÕ¢, Ÿ ÿÊáÊÁ‚ ÃÁ‚◊Ù •àÕÙ H1772H

(Á∑¢§ ◊ãÿ‚ ÿÊŒÎ‡Ê ß„U÷fl ‚ Ãʌ·ʗ ¬⁄U÷fl˘Á¬ –flŒ¬ŒÊŸÊ¢ øÊÕZ Ÿ ¡ÊŸÊÁ‚ ÷Ê◊ÿ◊Õ¸— H)

√Î◊Î◊˝ - …ı ∞‰ ±Î ¤‰‹Î_ …ı‰˘ ˢ› ÷ı ’fl¤‰‹Î_ ’HÎ ÷ı‰˘ … flËı ±Î‰_

÷‹ı ‹fi‹Î_ ‹Îfi˘ »˘. ’fl_÷ ‰ıÿ˘fiÎ ’ÿ˘fiÎ ±◊˝fiı ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı ‰ıÿfiÎ ’ÿ˘fi˘

±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı. ––1772––

ω‰ı«fi - Ëı √˙÷‹√˘hÎÌ› Á‘‹˝ ! ÷‹ı ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ±Î‰_ ‹Îfi˘ »˘. ‹fiW›ÎÏÿ

…ı ∞‰ ±Î ¤‰‹Î_ …ı‰˘ ˢ› ÷ı ’fl¤‰‹Î_ ’HÎ ÷ı‰˘ … ◊Λ. ‹fiW› ‹flÌfiı ‹fiW›, ’Â

‹flÌfiı ’Â, ’ZÎÌ ‹flÌfiı ’ZÎÌ, jÎÌ ‹flÌfiı jÎÌ ±fiı ’vÊ ‹flÌfiı ’vÊ … ◊Λ ±Î‰_ ÷‹ı

‹Îfi˘ »˘. ’fl_÷ ÷‹Îfl˘ ±Î Á_› Ïfifl◊˝¿ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ’flV’fl ωv© ±ı‰Î_ ‰ıÿ˘fiÎ

ϤLfi ϤLfi ’ÿ˘ ÁÎ_¤‚‰Î◊Ì ÷‹fiı ±Î Á_› ◊›˘ »ı. ÷ı ‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı-

““¬ÈL§·Ù flÒ ¬ÈL§·àfl◊oAÈÃ, ¬‡Êfl— ¬‡ÊÈàfl◊˜”” ¥I›ÎÏÿ, ÷◊Î ⁄ÌΩı ‰ıÿ’Îà ±Î

≠‹ÎHÎı »ı - oΪʋ٠flÒ ∞· ¡Êÿà ÿ— ‚¬È⁄UË·Ù ŒsÔà ¥I›ÎÏÿ. ±Î ⁄Lfiı ‰ıÿ’ÎÃ˘fi˘ ±◊˝

’flV’fl ωv© ÷‹ı ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ω«Îfl˘ »˘ ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

(1) ’vÊ ‹flÌfiı ’vÊ’b_ … ’΋ı »ı. ’±˘ ‹flÌfiı ’Â’b_ … ’΋ı »ı. ±Î

flÌ÷ı jÎÌ ‹flÌfiı jÎÌ ◊Λ »ı. ‹fiW› ‹flÌfiı ‹fiW› … ◊Λ »ı. ±Î‹ ’Ëı·Î ’ÎÃfi˘

±◊˝ ÷‹ı ¿fl˘ »˘. ±Î ’Îà ±ı¿¤‰◊Ì ⁄ÌΩ ¤‰‹Î_ √›ı·Î ∞‰fiı ÁκU›÷Î ≠ÎM÷

◊Λ »ı ±◊ν÷˚ …ı ∞‰ ±Î ¤‰‹Î_ …ı‰˘ ˢ›, ÷ı‰˘ … ’fl¤‰‹Î_ ’HÎ flËı »ı. ±Î‰Î

≠¿Îflfi_ ≠Ï÷’Îÿfi ¿flfiÎfl »ı.

(2) ⁄ÌΩ ’ÎÃfi˘ ±◊˝ ÷‹ı ±Î‹ ω«Îfl˘ »˘ ¿ı ““…ı ‹fiW›fiı ‹·-‹ÒhÎÎÏÿ◊Ì

ÁÏË÷ ⁄΂‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı ÷ı ‹flÌfiı Â̛΂ ◊Λ »ı”” ±Î ’Îà ±ı¿ ¤‰◊Ì ⁄ÌΩ

¤‰‹Î_ √›ı·Î ∞‰fiı ωÁºÂ÷Î (ω’flÌ÷÷Î) ≠ÎM÷ ◊Λ »ı. ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ ≠Ï÷’Îÿfi

¿flfiÎfl »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı ⁄Lfiı ⁄Î…\fiÎ ’ÎÃ˘ ‹‚÷Πˢ‰Î◊Ì ±fiı ÁºÂ÷Î ÷◊ΠωÁºÂ÷ÎfiÎ

ÁÒ«¿ ’ÎÃ˘ ˢ‰Î◊Ì ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ Á_ÿıË ◊›ı· »ı. ’fl_÷ ±Î Á_ÿıË ¬˘À˘ »ı. ¿ÎflHÎ

¿ı ±Î ‰ıÿ’ÿ˘fi˘ ÁΫı ÁΫ˘ ±◊˝ ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷ıfi˘ ÁΫ˘ ±◊˝ ±Î√·Ì

√Î◊α˘‹Î_ ¿Ëı‰ÎÂı. ––1772––

√HΑfl‰Îÿ ’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ 343

∑§Ê⁄UáÊ‚Á⁄U‚¢ ∑§îÊ¢, ’ËÿS‚flVÔ‰U⁄UÙÁûÊ ◊ááÊ¢ÃÙ –ß„U ÷fl‚Á⁄U‚¢ ‚√fl¢, ¡◊flÁ‚ ¬⁄U Áfl Ã◊¡ÈûÊ¢ H1773H

(∑§Ê⁄UáÊ‚ŒÎ‡Ê¢ ∑§ÊÿZ, ’Ë¡SÿflÊVÔ‰U⁄U ßÁà ◊ãÿ◊ÊŸ— –ß„U÷fl‚ŒÎ‡Ê¢ ‚flZ, ÿŒflÒÁ· ¬⁄UÁS◊ãŸÁ¬ ÃŒÿÈÄÃ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ¿ÎflHÎfiı ±fiw’ ¿Î›˝ ˢ› »ı. …ı‰_ ⁄Ì… ˢ› ÷ı‰˘ ±_¿<fl˘ ◊Λ »ı

±Î‰_ ‹Îfi÷Î ÷‹ı ’fl¤‰‹Î_ ’HÎ ±Î ∞‰ ±Î ¤‰fiÌ ÁºÂ … ◊Λ »ı ±ı‹ ÷‹ı Á‹Ωı

»˘. ’fl_÷ ÷‹Îv_ ±Î Á‹…‰_ ±›@÷ »ı. ––1773––

ω‰ı«fi - ÷‹ı ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ±Î‰Î ω«Îfl˘ ¿fl˘ »˘ ¿ı …ı‰_ ¿ÎflHΠˢ› ÷ı‰_

… ¿Î›˝ ◊Λ. …ı‹ …‰fiÎ_ ⁄Ì… ˢ› ÷˘ …‰fiÎ … ±_¿<flÎ dÀı, CΙfiÎ ⁄Ì…‹Î_◊Ì CΙ,

⁄Î…flÌfiÎ ⁄Ì…‹Î_◊Ì ⁄Î…flÌ ±fiı √‰ÎflfiÎ ⁄Ì…‹Î_◊Ì √‰ÎflfiÎ … ±_¿<flÎ fiÌ¿‚ı »ı.

…ı‰_ ¿ÎflHΠˢ› ÷ı‰_ … ¿Î›˝ ◊Λ, ¿ÎflHÎfiı ±fiw’ … ¿Î›˝fiÌ μI’ÏkÎ ◊Λ. ÷ı‰Ì …

flÌ÷ı ““±Î ¤‰ ±ı ⁄ÌΩ ¤‰fi_ ¿ÎflHÎ »ı”” ±fiı ⁄ÌΩı ¤‰ ±ı ±Î ¤‰fi_ ¿Î›˝ »ı.””

÷ı◊Ì ⁄ÌΩ ¤‰‹Î_ ±Î ∞‰ ±Î ¤‰fiÎ ÁºÂ … ˢ‰˘ Ωı¥±ı. ±Î‰_ ‹fi‹Î_ ω«Îfl÷Î

÷‹ı ±ı‹ ω«Îfl˘ »˘ ¿ı ±Î ¤‰‹Î_ …ı ‹fiW› ’vÊ Ë˘› »ı ÷ı ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ’HÎ ’vÊ

… ◊Λ »ı. jÎÌ Ë˘› »ı ÷ı ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ’HÎ jÎÌ … ◊Λ »ı. ’ ˢ› »ı ÷ı ¤‰ÎL÷fl‹Î_

’HÎ ’Â_ … ◊Λ »ı. ±Î ¤‰ ¿ÎflHÎ ±fiı ±L› ¤‰ ¿Î›˝ »ı. ÷ı◊Ì ¿ÎflHÎfiı ±fiw’

… ¿Î›˝ ◊Λ »ı. ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ω«Îfl ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ≠‰÷ı˝ »ı. ’fl_÷ ±Î ω«Îfl ÁÎfl˘

fi◊Ì, ±›@÷ »ı. ––1773––

Á‘‹˝fi˘ ±Î ω«Îfl (Á_›) ±›@÷ »ı ÷ı Á‹Ω‰÷Î_ ¤√‰Îfi ¿Ëı »ı -

¡Êß ‚⁄UÙ Á‚¢ªÊ•Ù, ÷ÍÃáÊ•Ù ‚Ê‚flÊáÊÈÁ‹ûÊÊ•Ù –‚¢¡Êÿß ªÙ‹Ù◊Ê˘Áfl‹Ù◊‚¢¡Ùª•Ù ŒÈ√flÊ H1774H

ßÁà L§ÄπÊÿÈ√flŒ, ¡ÙÁáÊÁfl„UÊáÊ ÿ Áfl‚Á⁄U‚Á„¢UÃÙ –ŒË‚ß ¡ê„UÊ ¡ê◊¢, ‚È„Uê◊ ! ÃÙ ŸÊÿ◊ª¢ÃÙ H1775H

(¡Êÿà ‡Ê⁄U— oÎXÔUÊŒ˜ ÷ÍÃÎáÊ∑§— ‚·¸¬ÊŸÈÁ‹åÃÊØ –‚¢¡Êÿà ªÙ‹Ù◊ÊÁfl‹Ù◊‚¢ÿÙªÃÙ ŒÍflʸ HßÁà flΡÊÊÿÈfl¸Œ ÿÙÁŸÁflœÊŸ ø Áfl‚ŒÎ‡Êèÿ— –ŒÎ‡ÿà ÿS◊ÊîÊã◊, ‚Èœ◊¸Ÿ˜ ! ÃÃÙ ŸÊÿ◊∑§Êã× H)

’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ √HΑfl‰Îÿ344

√Î◊Î◊˝ - f≤_√‹Î_◊Ì Âfl μI’Lfi ◊Λ »ı. ÷ıfiı … Ωı ÁÊ˝’fi˘ ·ı’ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı

÷˘ ÷ıfiÎ◊Ì ¤ÒI≤Hο fi΋fiÌ ‰fiV’Ï÷ ◊Λ »ı ÷◊Î √Λ ±fiı ⁄¿flÌfiÎ fl˘‹‹Î_◊Ì ÿÒ‰Î˝

fi΋fiÌ ‰fiV’Ï÷ ◊Λ »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı T≤Z΢fiÎ V‰w’fiı Á‹Ω‰÷Î ±Î›‰ı˝ÿ‹Î_ ω·ZÎHÎ

ƒT›˘◊Ì Ï‰·ZÎHÎ ¿Î›˝ ◊Λ ±ı‹ ¿Ëı·_ »ı. ÷◊Î ›˘Ïfi≠ÎP≤÷ fi΋fiÎ √˛_◊‹Î_ ωÁºÂ

ƒT›˘fiÎ ‹Ì·fi◊Ì Ï‰ÁºÂ ±ı‰Î Á’˝-ÏÁ_ËÎÏÿfi˘, ‹ÏHÎ-flIfi˘fi˘ ÷◊Î Á‰HÎνÏÿfi˘ …L‹

¿Ëı·˘ ’HÎ ÿı¬Î› »ı. ÷ı◊Ì Ëı Á˙Q› ! ±Î ±ı¿ÎL÷ fi◊Ì. ––1774-1775––

ω‰ı«fi - ¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ Á‘‹˝fiı Á‹Ω‰÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı Ëı Á‘‹˝fi˚ !

““¿ÎflHÎfiı ±fiw’ … ¿Î›˝ ◊Λ”” ±Î‰˘ ±ı¿ÎL÷Ïfi›‹ fi◊Ì. @›Îflı¿ ¿ÎflHÎfiı ±fiw’

’HÎ ¿Î›˝ ◊Λ »ı ±fiı @›Îflı¿ ¿ÎflHÎ◊Ì Ï‰w’ ¿Î›˝ ’HÎ ◊Λ »ı. …ı‹¿ı f≤_√‹Î_◊Ì ’HÎ

Âfl fi΋fiÌ ‰fiV’Ï÷ ◊Λ »ı. ÷ı … Âfl fi΋fiÌ ‰fiV’Ï÷fiı ÁÊ˝’◊Ì Ωı Ï·M÷ ¿fl‰Î‹Î_

±Î‰ı ÷˘ ÷ı‹Î_◊Ì ¤ÒI≤Hο ±ı‰_ ±ı¿ ≠¿Îflfi_ CÎÎÁ (‰fiV’Ï÷) ’HÎ μI’Lfi ◊Λ »ı. ÷◊Î

√ΛfiÌ ±fiı ⁄¿flÌfiÌ fl˘‹flÎ∞‹Î_◊Ì ÿ‰Î˝ (‘fl˘) fi΋fiÌ ‰fiV’Ï÷ μI’Lfi ◊Λ »ı.

±Î‰Î ≠¿Îflfi_ T≤ZÎÁ_⁄_‘Ì ‰Hνfi‰Î‚Î ±Î›‰ı˝ÿ‹Î_ ¿èÎ_ »ı. ±Î flÌ÷ı ‰fiV’Ï÷fi_ V‰w’

Á‹Ω‰÷Î ±ı‰Î ±Î›‰ı˝ÿ‹Î_ ’flV’fl ω·ZÎHÎ (ωΩ÷Ì›) ±ı‰Î_ ±fiı¿ ƒT›˘fiÎ Á_›˘√◊Ì

…L‹ ’΋fiÎflÌ Ï¤Lfi ϤLfi ‰fiV’Ï÷±˘ »ı ±Î‹ ¿èÎ_ »ı.

÷◊Î F›Î_ ›˘Ïfi±˘fi_ (μI’ÏkÎV◊Îfifi_) … ‰Hνfi »ı ±ı‰Î ›˘Ïfi≠ÎP≤÷ fi΋fiÎ

ÂÎj΋Î_ ω·ZÎHÎ (ωΩ÷Ì›) ±ı‰Î_ ±fiı¿ ƒT›˘fi˘ Á_›˘√ ¿fl‰Î◊Ì ⁄fiı·Ì ›˘Ïfi‹Î_

(μI’ÏkÎV◊Îfi‹Î_) Á’˝-ÏÁ_Ë …ı‰Î ≠ÎHÎCÎÎ÷¿ ≠ÎHÎ̱˘ ÷◊Î ‹ÏHα˘ ±fiı Á‰Hν ±ÎÏÿ

ϤLfiϤLfi w’‰Î‚Î CÎHÎÎ ’ÿÎ◊˘˝ μI’Lfi ◊Λ »ı ±Î‹ ’HÎ ¿Ëı·_ »ı. ±ËŸ ÂÎjοÎflı

…ı …ı ºpÎL÷˘ ±ÎM›Î_ »ı ÷ı ÷ı ºpÎL÷˘ ±Î›‰ı˝ÿ ±fiı ›˘Ïfi≠ÎP≤÷‹Î_ ≠ÏÁ© »ı. ÷ıfi˘

±P›ÎÁ ‰÷˝‹Îfi¿Î·‹Î_ fi ˢ‰Î◊Ì μ’fl˘@÷ μÿÎËflH΢ Ëη ±fi¤‰√Q› fi◊Ì. ’HÎ

±Î‹ ◊÷_ ËÂı ÷ı ‰Î÷ «˘yÁ »ı. »÷Î_ ‰÷˝‹Îfi ±fi¤‰‹Î_ ’HÎ ±„Bfi‹Î_◊Ì …ı ‘Ò‹

◊Λ »ı. ÷ı ωÁºÂ … ¿Î›˝ »ı. ±„Bfi fl@÷ ±◊‰Î rı÷ ˢ› »ı ÷◊Î ÿÎË¿ ˢ› »ı,

F›Îflı ÷ı‹Î_◊Ì μI’Lfi ◊÷˘ ‘Ò‹ ¿ÚWHΠˢ› »ı ±fiı ±ÿÎË¿ ˢ› »ı. ±ı‰Ì … flÌ÷ı

‰Îÿ‚‹Î_◊Ì ’ÎHÎÌ ⁄fiı »ı. μ’¤˘√ ¿flı·Î ¤˘…fi‹Î_◊Ì ÁÎ÷ ‘Î÷±˘ ÂflÌfl‹Î_ ⁄fiı »ı

¥I›ÎÏÿ ±fiı¿ μÿÎËflH΢ ±ı‰Î_ ’HÎ »ı ¿ı F›Î_ ¿ÎflHÎfiı ±fiw’ ¿Î›˝ fi◊Ì ’HÎ ¿ÎflHÎ◊Ì

ωw’ ¿Î›˝ ’HÎ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ““¿ÎflHÎfiı ±fiw’ … ¿Î›˝ ◊Λ”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘

±ı¿ÎL÷Ïfi›‹ fi◊Ì. ––1774-1775––

±◊‰Î ‘Îfl˘ ¿ı ““¿ÎflHÎfiı ±fiw’ ¿Î›˝ ◊Λ »ı”” ±Î‰˘ ÏÁ©ÎL÷ »ı ÷˘ ÷ı

√HΑfl‰Îÿ ’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ 345

Ïfi›‹fiı ±Î‘Ìfi ◊¥fiı … ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ∞‰˘fiÌ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î Á_¤‰ı »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı

‰÷˝‹Îfi¤‰‹Î_ ÿflı¿ ∞‰˘ Ï«hÎ-ωϫhÎ ¿‹˘˝ ¿flı »ı ±fiı ÷ı ¿‹˘˝ … ¤‰ÎL÷fl‹Î_

‹‚fiÎflÎ Œ‚fiÎ_ ⁄Ì… »ı. ÷ı◊Ì ¤‰ÎL÷fl‹Î_ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ¿‹Î˝fiÁÎflı CÎÀı »ı ÷ı ‰Î÷

’fl‹ÎI‹Î Á‹Ω‰ı »ı.

•„UflÊ ¡©UÁìÊÿ ’ËÿÊáÊÈM§fl¡ê◊¢ ◊ÿ¢ Õ٠øfl –¡Ëfl¢ Áªá„U ÷flÊ•Ù ÷fl¢Ã⁄U ÁøûʬÁ⁄UáÊÊ◊¢ H1776H

¡áÊ ÷fl¢∑ȧ⁄U’Ëÿ¢ ∑§ê◊¢ ÁøûÊ¢ ø â ¡•Ù˘Á÷Á„Uÿ¢ –„U©UÁflÁøûÊûÊáÊ•Ù, ÷fl¢∑ȧ⁄UÁflÁøûÊÿÊ ÃáÊ¢ H1777H

(•ÕflÊ ÿà ∞fl ’Ë¡ÊŸÈM§¬¡ã◊ ◊â Ãà ∞fl –¡Ëfl¢ ªÎ„UÊáÊ ÷flÊŒ˜ ÷flÊãÃ⁄U ÁøòʬÁ⁄UáÊÊ◊◊˜ HÿŸ ÷flÊVÔ‰U⁄U’Ë¡¢ ∑§◊¸ ÁøòÊ¢ ø ÃŒ˜ ÿÃÙ˘Á÷Á„UÃ◊˜ –„UÃÈÁflÁøòÊàflÃÙ, ÷flÊVÔ‰U⁄UÁflÁøòÊÃÊ ÃŸ H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î …ı ¿ÎflHÎ◊Ì ⁄Ì…fiı ±fiw’ …L‹ ÷‹ÎflÎ ‰Õı V‰Ì¿ÎflΛ˘ »ı.

÷ı◊Ì … ¤‰◊Ì ¤‰ÎL÷fl‹Î_ …fiÎflÎ ∞‰fiı Ï«hÎ-ωϫhÎ ’ÏflHÎ΋‰Î‚˘ ¤‰ CÎÀı »ı.

±Î‹ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘ ¿ÎflHÎ ¿ı ¤‰w’Ì ±_¿<flÎfi_ ⁄Ì… ¿‹˝ »ı ±fiı ÷ı ¿‹˝ Ï«hÎωϫhÎ

»ı ÷ı ‰Î÷ ‹ÎflÎ ‰Õı ¿Ëı‰Î¥ √¥ »ı. ÷ı◊Ì (¿‹˝V‰w’) Ëı÷fiÌ Ï‰Ï«hÎ÷Î◊Ì ÷ıfiÎ

Œ·V‰w’ ¤‰Î_¿<flÎfiÌ Ï‰Ï«hÎ÷Î ’HÎ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. ––1776-1777––

ω‰ı«fi - Ëı Á˙Q› ! √˙÷‹√˘hÎÌ› Á˙‘‹˝ ! ““¿ÎflHÎfiı ±fiw’ ¿Î›˝ ˢ› »ı””

±ı‰_ ÷‹ı ‹Îfi˘ »˘. …ı‹ …‰fiÎ ⁄Ì…‹Î_◊Ì …‰fiÎ … ±_¿<flÎ dÀı »ı. Ωı ¿ı ±Î L›Î›

±ı¿Î„L÷¿ fi◊Ì, ¿ÎflHÎ◊Ì Ï‰w’ ’HÎ ¿Î›˝ ◊Λ »ı. »÷Î_ ‹ÎfiÌ ·˘ ¿ı ±Î L›Î› ±ı¿Î„L÷¿

»ı ±fiı ÷ı ÁΫ˘ »ı ÷˘ ’HÎ ÷ı L›Î›◊Ì … ±Î ¤‰◊Ì ⁄ÌΩ ¤‰‹Î_ …÷Î ∞‰fiÌ Ï«hÎ-

ωϫhÎ ±◊ν÷˚ ÁºÂ ±fiı ωÁºÂ ±ı‹ ⁄Lfiı ≠¿ÎflfiÌ ’ÏflHÎÏ÷ ◊Λ »ı ±ı‹ ÷‹ı

V‰Ì¿Îfl˘. ∞‰ ±Î ¤‰‹Î_ …ı‰_ ¿ÎflHÎ Áı‰ı »ı ÷ıfiı ±fiÁÎflı ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ÁºÂ ’HÎ ⁄fiı

»ı ±fiı ωÁºÂ ’HÎ ⁄fiı »ı.

Á‘‹˝ ó ≠¤ ! ÷‹ÎflÌ ±Î ‰Î÷ ⁄flÎ⁄fl Á‹Ω÷Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ¤‰‹Î_

…ı jÎÌ Ë˘› ÷ı jÎÌ’b_ … ¤‰ÎL÷flfi_ ¿ÎflHÎ »ı. ˉı Ωı ¿ÎflHÎfiı ±fiw’ ¿Î›˝ ◊Λ

»ı ±Î ÏÁ©ÎL÷ V‰Ì¿Îfḻı ÷˘ ±Î ¤‰fi_ jÎÌ’b_ ±ı … ¤‰ÎL÷flfiÎ jÎÌ’HÎÎfi_ ¿ÎflHÎ

’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ √HΑfl‰Îÿ346

ˢ‰Î◊Ì ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ’HÎ jÎÌ … ◊Λ. ’HΠωÁºÂ ¿ı‹ ◊Λ ? ±fiı Ωı ωÁºÂ ◊Λ

÷˘ ““¿ÎflHÎfiı ±fiw’ … ¿Î›˝ ◊›_ »ı”” ±Î‹ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ¿Ëı‰Î› ? ±ı‰Ì … flÌ÷ı ±Î

¤‰fi_ ’vÊοÎfl …ı ÂflÌfl »ı ÷ı … ÂflÌfl ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ≠ÎM÷ ◊÷Î ’vÊ’HÎÎfi_ ¿ÎflHÎ

»ı. ‹ÎÀı Ωı ±Î L›Î›fiı V‰Ì¿Îfḻı ÷˘ …ı …ı‰˘ ÷ı ÷ı‰˘ … ◊Λ ’HΠωÁºÂ ±◊ν÷˚

Ï«hÎ-ωϫhÎ fi ◊Λ. ‹ÎÀı ±Î’fiÌ ‰Î÷ ⁄flÎ⁄fl Á‹Ω÷Ì fi◊Ì.

¤√‰Îfi ó Ëı Á‘‹˝ ! ±Î ¤‰‹Î_ ≠ÎM÷ ◊›ı·_ jÎÌ’b_ ¿ı ’vÊ’b_ ±ı ’fl¤‰‹Î_

≠ÎM÷ ◊÷Î jÎÌ’HÎÎfi_ ¿ı ’vÊ’HÎÎfi_ ¿ÎflHÎ fi◊Ì. ±ËŸ … ‹˘ÀÌ ¤Ò· ◊Λ »ı. ±Î ¤‰fi_

jÎÌ’HÎÎfi_ ÂflÌfl ¿ı ’vÊοÎfl’HÎÎfi_ ÂflÌfl ¿ı ‹fiW›Î¿Îflfi_ ÂflÌfl ÷˘ ±ËŸ … ⁄΂Ì

fiά‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı ±Î ÂflÌfl ÷˘ ±ËŸ … flA›Î ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ±Î ¤‰fiÎ_ V◊Ò·

±˙ÿÎÏfl¿ ÂflÌfl˘ ±ı ’fl¤‰fiÎ ÂflÌflfiÎ_ ¿ÎflH΢ … fi◊Ì. …ı‹ ‹ÎÀÌ‹Î_◊Ì CÎÀ ⁄fiı »ı

I›Î_ ‹ÎÀÌ ¿ÎflHÎ »ı ±fiı CÎÀ ¿Î›˝ »ı, F›Îflı CÎÀÎI‹¿ ¿Î›˝ ⁄fiı »ı I›Îflı ‹ÎÀÌV‰w’

¿ÎflHΠωz‹Îfi … ˢ› »ı. fip ◊›ı·_ ˢ÷_ fi◊Ì. ˉı Ωı ±Î ¤‰fi_ ÂflÌfl ’fl¤‰fiÎ

ÂflÌflfi_ ¿ÎflHΠˢ› ÷˘ ’fl¤‰fiÎ ÂflÌflfiÌ fl«fiÎfiÎ ¿Î·ı ±Î ¤‰fi_ ÂflÌfl ωz‹Îfi

flËı‰_ Ωı¥±ı ’HΠωz‹Îfi flËı÷_ fi◊Ì. ÷ıfi˘ ÷˘ ±„BfiÁ_V¿Îfl ¿fl‰Î ¶ÎflÎ ±ËŸ … fiÎÂ

¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ∞‰ ±Î ÂflÌflfiı »˘ÕÌfiı … ’fl¤‰‹Î_ Ω› »ı I›Î_ ±Î ¤‰fi_ ÂflÌfl

÷˘ »ı … fiËŸ ¿ı …ı ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ⁄fi÷Î ÂflÌflfi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı.

Á‘‹˝ ó Ωı ±Î‹ »ı ÷˘ ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ⁄fi÷Î ÂflÌflfi_ ¿ÎflHÎ ¿˘fiı ‹Îfi‰_ ? ±fiı

““¿ÎflHÎÎfiw’ ¿Î›˝”” ◊Λ »ı ±Î L›Î› ¿ı‰Ì flÌ÷ı ·√ÎÕ‰˘ ?

¤√‰Îfi˚ - Ëı Á‘‹˝ ! ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ⁄fi÷Î fi‰Î ÂflÌflw’Ì ±_¿<flÎfi_ ⁄Ì…¤Ò÷

¿ÎflHÎ ±Î ¤‰fi_ V◊Ò· ±˙ÿÎÏfl¿ ÂflÌfl fi◊Ì. ’fl_÷ ∞‰fiÌ ÁÎ◊ı ⁄_‘Λı·_ ¿‹˝

(¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl) ±ı ¿ÎflHÎ »ı. …ı ±Ï÷› ÁÒZ‹ »ı, ±ºU› »ı ±fiı ¤‰ÎL÷fl‹Î_ …÷Î

∞‰fiÌ ÁÎ◊ı ±Î‰ı »ı. ¤‰˘¤‰‹Î_ ÁÎ◊ı … flËı »ı. ÷ı ±Î ¿‹˝ ±ı ⁄Ì… »ı ±fiı

¤‰ÎL÷fl‹Î_ ≠ÎM÷ ◊÷_ ÂflÌfl ±ı ±_¿<fl˘ »ı. ÷ı◊Ì ±Î ¤‰fi_ V◊Ò· ÂflÌfl jÎÌ’HÎı ˢ›,

’vÊ’HÎı ˢ›, ‹Îfi‰’HÎı ˢ› ¿ı ’Â’HÎı ˢ›, ÷ı ¤·ı …L‹◊Ì ‹flHÎ Á‘Ì ±ı¿ …

ˢ›, ’HÎ ±Î ¤‰‹Î_ ‰÷˝÷˘ ∞‰ ±Î V◊Ò·ÂflÌfl◊Ì …ı Ï«hÎ-ωϫhÎ ¿‹˘˝ ⁄Î_‘ı »ı. ÷ı

¿‹˘˝ ¤‰ÎL÷flfiÎ ÿıËfi_ ¿ÎflHÎ (⁄Ì…) ⁄fiı »ı. ±Î ¤‰‹Î_ jÎÌ’HÎÎfiÎ ÂflÌfl‹Î_ ‰÷˝÷˘

∞‰ ’HÎ ’ÏflHÎ΋fiÌ Ï‰Ï«hÎ÷ÎfiÎ ¿ÎflHÎı fi’_Á¿‰ıÿ, jÎ̉ıÿ ±fiı ’vʉıÿ ±ı‹

hÎHÎı‹Î_fi_ ¿˘¥’HÎ ‰ıÿ‹˘ËfiÌ›¿‹˝ ⁄Î_‘Ì Â¿ı »ı. ÷ı ⁄_‘Λı·_ ‰ıÿ‹˘ËfiÌ›¿‹˝ ±ı

¤‰ÎL÷flfiÎ ≠ÎM÷ ◊÷Î ÿıË‹Î_ ‰ıÿfi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı. ÷ı◊Ì jÎÌ ‹flÌfiı fi’_Á¿ ’HÎ ◊¥

√HΑfl‰Îÿ ’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ 347

¿ı »ı. jÎÌ ’HÎ ◊¥ ¿ı »ı ±fiı ’vÊ ’HÎ ◊¥ ¿ı »ı. ±Î flÌ÷ı ’vÊfi˘ ∞‰ ’HÎ

⁄ÌΩ ¤‰‹Î_ hÎHÎı ‰ıÿı …L‹Ì ¿ı »ı. ÷◊Î ‹fiW› ’HÎ CÎHÎÎ_ ’Î’¿‹˘˝ ¿flı ÷˘ ÷ı ÷ı

¿‹˘˝fiı ±fiÁÎflı fifl¿ ±fiı Ï÷›*«fiÎ ¤‰‹Î_ ’HÎ Ω› »ı. ÷ı◊Ì ±Î ¤‰‹Î_ ⁄Î_‘ı·

’H›-’Î’¿‹˝ ±ı ¤‰ÎL÷flfi_ ⁄Ì… »ı. ’HÎ V◊Ò· ±˙ÿÎÏfl¿ ÂflÌfl ±ı ¤‰ÎL÷flfi_ ⁄Ì…

fi◊Ì. ¤‰ÎL÷flfiÎ ⁄Ì…¤Ò÷ …ı ““¿‹˝”” »ı ÷ı Ï‹J›ÎI‰-±Ï‰flÏ÷-≠‹Îÿ-¿ÊΛ ±fiı

›˘√ ‰Õı Ï«hÎ-ωϫhÎ ±fiı¿ ≠¿Îflı ⁄_‘Λ »ı. ±ı‰_ ‹ÎflÎ ‰Õı … ±„Bfi¤ÒÏ÷ fi΋fiÎ

⁄ÌΩ √HΑflfiÎ ≠Á_√ı ¿Ëı‰Î›ı·_ »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı Ëı÷¤Ò÷ (¿ÎflHÎw’ı flËı·_) ¿‹˝ Ï«hÎ-

ωϫhÎ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ¿‹˝fiı ±fiÁÎflı ◊÷Ì ¤‰w’Ì ±_¿<flÎfiÌ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ’HÎ CÎÀÌ

¿ı »ı. ÷ı◊Ì ““¿ÎflHÎÎfiÁÎflı ¿Î›˝ ◊Λ”” ±Î ÏÁ©ÎL÷ ±⁄ÎÏ‘÷’HÎı ·Î√ı »ı. Œ@÷

ºÏp … ⁄ÿ·‰ÎfiÌ …wfl »ı. ¤‰ÎL÷flfiÌ ≠΄M÷w’Ì ±_¿<flα˘ μ√ÎՉ΋Î_ ±Î ¤‰fi_

V◊Ò·ÂflÌfl ÷‹ı ¿ÎflHÎ Á‹Ωı »˘ ’HÎ ¬flı¬fl ÷ı ¿ÎflHÎ fi◊Ì ’HÎ Ï‹J›ÎI‰ÎÏÿ Ëı÷±˘

‰Õı ⁄_‘Î÷_ ¿‹˝ ±ı ¿ÎflHÎ »ı. ––1776-1777––

¡ß ¬Á«Ufl㟢 ∑§ê◊¢, „U©UÁflÁøûÊûÊ•Ù ÁflÁøûÊ¢ ø –ÃÙ Ã廧‹¢ Áfl ÁøûÊ¢ ¬flîÊ ‚¢‚ÊÁ⁄UáÊÙ ‚Ùê◊ H1778H

(ÿÁŒ ¬˝Áì㟢 ∑§◊¸, „UÃÈÁflÁøòÊàflÃÙ ÁflÁøòÊ¢ ø –ÃÃSÃ໧‹◊Á¬ ÁøòÊ¢ ¬˝¬lSfl ‚¢‚ÊÁ⁄UáÊ— ‚ıêÿ ! H)

√Î◊Î◊˝ - Ωı ¿‹˝÷k‰ ÷ÎflÎ ‰Õı V‰Ì¿ÎflΛ_ »ı. Ëı÷fiÌ Ï‰Ï«hÎ÷Î◊Ì ÷ı ¿‹˝ Ï«hÎ-

ωϫhÎ »ı ±Î‹ ’HÎ V‰Ì¿ÎflΛ_ »ı. ÷˘ ’»Ì ÷ıfi_ Œ· ’HÎ Á_ÁÎflÌ ∞‰˘‹Î_ Ï«hÎωϫhÎ

ˢ› »ı ±ı‹ Ëı Á˙Q› ! ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. ––1778––

ω‰ı«fi - μ’flfiÌ ⁄Lfiı √Î◊α˘fi˘ ¤Î‰Î◊˝ ±Î √Î◊΋Î_ ÁÎflw’ı ·¬Î› »ı. Ëı

Á˙Q› ! Ωı ÷‹ı ““¿‹˝÷k‰””fiı V‰Ì¿Îfl˘ »˘ ÷˘ ÷ı ÷ı ¿‹˝fiı ±fiÁÎflı ¤‰ÎL÷fl‹Î_ Œ·≠΄M÷

’HÎ ◊Λ »ı ±Î ‰Î÷ ’HÎ V‰Ì¿ÎflÌ ·ı‰Î …ı‰Ì … »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ⁄Î_‘ı·Î_ ¿‹˘˝

… ÷ıfi˘ „V◊Ï÷¿Î· ’ο÷Î_ Œ‚ ±Î’fiÎflÎ_ ⁄fiı »ı. ±Î flÌ÷ı ¿‹˝ ±ı ¿ÎflHÎ ±fiı ÷ıfiÎ

μÿ›◊Ì ±Î‰ı·Î_ ÁÎflÎ_-fiÃÎflÎ_ Œ‚˘ ±ı ¿Î›˝ - ±Î‹ ¿Î›˝ ¿ÎflHΤΉ ’HÎ CÎÀı »ı.

ˉı Ï‹J›ÎI‰ÎÏÿ ¿‹˝⁄_‘fiÎ Ëı÷±˘ Ï«hÎ-ωϫhÎ »ı. ∞‰ı ∞‰ı …\ÿÎ …\ÿÎ

⁄_‘Ëı÷±˘ »ı. ÷ıfiÎ ¿ÎflHÎı ◊÷˘ ¿‹˝⁄_‘ ’HÎ Ï«hÎ-ωϫhÎ »ı. ±Î flÌ÷ı Ï‹J›ÎI‰ÎÏÿ

¿‹˝⁄_‘fiÎ Ëı÷±˘fiÌ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Πˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ◊Ì ⁄_‘Î÷˘ ¿‹˝⁄_‘ ’HÎ Ï«hÎ-ωϫhÎ

(ϤLfi ϤLfi) ◊Λ »ı, ±◊ν÷˚ Ëı÷±˘fiÌ Ï‰Ï«hÎ÷Î◊Ì ¿‹˝⁄_‘fiÌ Ï‰Ï«hÎ÷Î ÏÁ© ◊Λ

’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ √HΑfl‰Îÿ348

»ı ±fiı ÷ı ⁄Î_‘ı·Î ¿‹˘˝ Ï«hÎ-ωϫhΠˢ‰Î◊Ì ÃîÊãÿSÿ = ÷ı‰Î ÷ı‰Î ¿‹˘˝fi˘ μÿ›¿Î·

◊‰Î◊Ì ≠ÎM÷ ◊fiÎflÎ_ Œ‚˘ ’HÎ Ï«hÎ-ωϫhΠˢ‰Î◊Ì ¿‹˝‰Î‚Î Á_ÁÎflÌ ∞‰‹Î_ fiÎfl¿-

Ï÷›*«-‹fiW› ±fiı ÿı‰w’ı …L‹ ’΋‰Î V‰w’ Œ‚ ’HÎ Ï«hÎ-ωϫhÎ CÎÀÌ Â¿ı »ı. ÷ı◊Ì

¿‹Î˝fiÁÎflı ¤‰ÎL÷fl‹Î_ Œ‚≠΄M÷ ◊Λ »ı. ±Î‹ Ëı Á˙Q› ! ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. ––1778––

±Î … ‰Î÷fiÌ ÏÁÏ© ‹ÎÀı ““±fi‹Îfi≠‹ÎHΔ” Á‹Ω‰÷Î_ ¿Ëı »ı -

ÁøûÊ¢ ‚¢‚ÊÁ⁄UûÊ¢ ÁflÁøûÊ∑§ê◊»§‹÷Êfl•Ù „U™§ –ß„U ÁøûÊ¢ ÁøûÊÊáÊ¢ ∑§ê◊ÊáÊ »§‹¢ fl ‹ÙªÁê◊ H1779H

(ÁøòÊ¢ ‚¢‚ÊÁ⁄Uàfl¢, ÁflÁøòÊ∑§◊¸»§‹÷ÊflÃÙ „UÃÈ— –ß„U ÁøòÊ¢ ÁøòÊÊáÊÊ¢, ∑§◊¸áÊÊ¢ »§‹Á◊fl ‹Ù∑§ H)

√Î◊Î◊˝ - Á_ÁÎflÌ ∞‰˘fi_ Á_ÁÎflÌ’b_ Ï«hÎ-ωϫhÎ »ı. Ï«hÎ-ωϫhÎ ¿‹˝fiÎ

Œ‚V‰w’ ˢ‰Î◊Ì, ±Î Ëı÷ ΩHΉ˘. …ı‹ Ï«hÎ-ωϫhÎ ¿Î›˘˝fi_ Œ‚ ±Î ·˘¿‹Î_ Ï«hÎ-

ωϫhΠˢ› »ı ÷ı‹. ––1779––

ω‰ı«fi - √Î◊Î 1778 ‹Î_ ¿Ëı·Ì …ı ‰Î÷ »ı ÷ı … ‰Î÷ ’fl‹ÎI‹ÎlÌ ““±fi‹Îfi

≠›˘√”” ¿fl‰Î ’Ò‰˝¿ Á‹Ω‰ı »ı. ““‚¢‚ÊÁ⁄U¡ËflÊŸÊ¢ ‚¢‚ÊÁ⁄Uàfl¢ ÁøòÊ◊˜”” Á_ÁÎflÌ ∞‰˘fi_

fiÎfl¿-Ï÷›*«-‹fiW› ±fiı ÿı‰ÎÏÿ w’ı μI’Lfi ◊‰Î V‰w’ Á_ÁÎflÌ’b_ Ï«hÎ-ωϫhÎ »ı,

ϤLfi ϤLfi »ı, ÁºÂ fi◊Ì. ±Î ≠Ï÷iÎÎ ΩHΉÌ. ÁflÁøòÊSÿ ∑§◊¸áÊ— »§‹M§¬àflÊØ =

¿ÎflHÎ ¿ı fifl-fiÎfl¿ÎÏÿ w’ı …ı ϤLfi-ϤLfi Á_ÁÎflÌ’b_ ≠ÎM÷ ◊Λ »ı ÷ı ’Ò‰ı˝ ⁄Î_‘ı·Î

Ï«hÎ-ωϫhÎ ¿‹˘˝fiÎ Œ‚w’ı ≠ÎM÷ ◊Λ »ı ±fiı ¿‹˘˝ Ï«hÎ-ωϫhÎ »ı. ‹ÎÀı ÷ıfi_ Œ‚

’HÎ Ï«hÎ-ωϫhÎ »ı. ±Î Ëı÷ »ı.

““…ıfi_ …ıfi_ ¿ÎflHÎ Ï«hÎ-ωϫhΠˢ› »ı ÷ıfiÎ◊Ì ◊›ı·_ ¿Î›˝ (Œ‚) ’HÎ Ï«hÎ-

ωϫhΠˢ› »ı. ±Î ±L‰›T›Î„M÷ ΩHΉÌ. …ı‹¿ı ±Î ·˘¿‹Î_ ±ı¿Áfl¬˘ ‘_‘˘-T›‰ÁΛ

¿flfiÎflÎ ‰ı’Îfḻ˘‹Î_ ±fiı ±ı¿Áfl¬Ì ¬ı÷Ì ¿flfiÎflÎ ¬ıÕ<÷˘‹Î_ ’Ò‰˝⁄© ¿‹˝ ϤLfi-ϤLfi

ˢ‰Î◊Ì Œ·≠΄M÷ ’HΠϤLfi-ϤLfi … ˢ› »ı. ¿˘¥¿fiı ‘_‘˘ ÁÎfl˘ «Î·ı, ¿˘¥¿fiı

fi¿ÂÎfi ◊Λ, ¿˘¥¿fiı ¬ı÷Ì‹Î_ CÎb_ ±fiÎ… ’οı, ¿˘¥¿fiı ⁄flÎ⁄fl fi ’οı. ±Î‹, ¿‹˝fiÎ

¤ıÿ◊Ì Œ‚‹Î_ ¤ıÿ ’Õı … »ı. ±Î ±L‰› μÿÎËflHÎ Á‹…‰_. ÷ıfiÌ …ı‹ ’Ò‰˝¤‰‹Î_ ⁄Î_‘ı·

¿‹˘˝fiÎ μÿ›◊Ì ∞‰˘ ±Î ¤‰‹Î_ ‹fiW›-Ï÷›*«-fiÎfl¿Ì-ÿı‰-jÎÌ-’vÊ-fi’_Á¿ ±ÎÏÿ’HÎı

ϤLfi-ϤLfi w’ı ⁄fiı »ı.

√HΑfl‰Îÿ ’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ 349

±Î ≠‹ÎHÎı ¿‹˘˝fiÌ Ï‰Ï«hÎ÷Î ±ı … ¤‰fiÌ Ï‰Ï«hÎ÷΋Î_ ¿ÎflHÎ »ı. ±Î‹ ±Î

±fi‹Îfi≠‹ÎHÎ ΩHΉ_. ––1779––

≠ë ó ¿‹˘˝‹Î_ Ωı ¤ıÿ ˢ› ÷˘ ÷ıfiÎ Œ‚w’ı Á_ÁÎfl‹Î_ ’HÎ ¤ıÿ (ωϫhÎ÷Î)

Á_¤‰Ì ¿ı. ’fl_÷ ÿflı¿ ∞‰˘‹Î_ ¿‹˘˝ ϤLfi-ϤLfi ˢ›, Ï«hÎ-ωϫhΠˢ› ? ÷ı‹Î_ Â_

≠‹ÎHÎ ? ÷ı◊Ì Ë‰ı ¿‹˘˝fiÌ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷΋Î_ ≠‹ÎHÎ ¿Ëı »ı.

ÁøûÊÊ ∑§ê◊¬Á⁄UáÊ߸, ¬ÙǪ‹¬Á⁄UáÊÊ◊•Ù ¡„UÊ ’Ö¤ÊÊ –∑§ê◊ÊáÊ ÁøûÊÿÊ ¬ÈáÊ, ÃŒ˜œ©UÁflÁøûÊ÷ÊflÊ•Ù H1780H

(ÁøòÊÊ ∑§◊¸¬Á⁄UáÊÁ× ¬ÈŒ˜ª‹¬Á⁄UáÊÊ◊ÃÙ ÿÕÊ ’ÊsÔÊ –∑§◊¸áÊÊ¢ ÁøòÊÃÊ ¬ÈŸSÃŒ˜œÃÈÁflÁøòÊ÷ÊflÊØ H)

√Î◊Î◊˝ - ’ÿ˚√·˘fi˘ ’ÏflHÎ΋ ˢ‰Î◊Ì ⁄ÎèÎ ±ı‰Î ‰Îÿ‚˘fiΠω¿Îfl˘fiÌ …ı‹

¿‹˘˝fiÌ ’ÏflHÎÏ÷ Ï«hÎ-ωϫhΠˢ› »ı. Ï‹J›ÎI‰ ‰√ıflı ¿‹˝⁄_‘fiÎ Ëı÷±˘fiÌ Ï«hÎ-

ωϫhÎ÷ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ¿‹˘˝fiÌ ’HΠωϫhÎ÷Πˢ› »ı. ––1780––

ω‰ı«fi - ¿‹˘˝fiÌ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î ∞‰ı ∞‰ı ˢ› »ı. ÷ı ‰Î÷ ±fi‹Îfi≠›˘√

¿fl‰Î’Ò‰˝¿ Á‹Ω‰ı »ı ¿ı - ∑§◊¸áÊÊ¢ ¬Á⁄UáÊÁ× ÁøòÊÊ, (±Î ≠Ï÷iÎÎ ◊¥). ±ı¿-±ı¿ ∞‰ı

∞‰ı ¿‹˘˝fiÌ ’ÏflHÎÏ÷ Ï«hÎ-ωϫhΠˢ› »ı. ≠I›ı¿ ∞‰˘‹Î_ ¿‹˘˝ ϤLfi ϤLfi w’ı

⁄_‘Λ »ı. ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎ Ï«hΠωϫhÎ ’ÏflHÎ΋w’ı (¿‹˝w’ı) ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı. ¿ÎflHÎ

¿ı ¬ÙǪ‹¬Á⁄UáÊÊ◊•Ù = ¿‹˝ ±ı ’HÎ ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘ »ı ±fiı ’ÿ˚√·˘‹Î_

’ÏflH΋fi ’΋‰Îfi˘ V‰¤Î‰ ˢ› »ı (±Î Ëı÷ ΩHΉ˘). ±ËŸ …ı …ı ’ÿ˚√·-’ÏflHÎ΋ÎI‹¿

ˢ› »ı ÷ı ÷ı ±‰U› Ï«hÎ-ωϫhÎ ’ÏflHÎÏ÷V‰w’ … ˢ› »ı (±Î T›Î„M÷ ◊¥). …ı‹¿ı

±Î¿Î‹Î_ ◊÷Î_ ‰Îÿ‚˘ ±ı ’ÿ˚√·˘fiÌ ’ÏflHÎÏ÷w’ »ı ‹ÎÀı Ï«hÎ-ωϫhÎw’ »ı (±Î

μÿÎËflHÎ ◊›_). …ı …ı Ï«hÎ-ωϫhÎw’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋÷_ fi◊Ì, ÷ı ÷ı ’ÿ˚√·ÎI‹¿ ’HÎ

ˢ÷_ fi◊Ì. …ı‹¿ı ±Î¿ÎÂ. ±Î T›Ï÷flı¿ T›Î„M÷ ±fiı T›Ï÷flı¿ μÿÎËflHÎ ◊›_. ÷ı‹ ¿‹˘˝

’HÎ ’ÿ˚√·fiÎ_ ⁄fiı·Î_ »ı ‹ÎÀı ±‰U› Ï«hÎ-ωϫhÎ »ı. (±Î μ’fi›-Ïfi√‹fi ◊›_.)

‰Îÿ‚ ’ÿ˚√·˘fi˘ ω¿Îfl »ı. M≤Ï◊‰Ì-‹ÎÀÌ ’HÎ ’ÿ˚√· »ı. ÷ı◊Ì …ı‹ ‹ÎÀÌ CÎÀÎÏÿ

±fiı¿ ¤Î…fi ⁄fi‰Îw’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı. ·Î¿Õ<_ ±ı ’HÎ ’ÿ˚√· »ı ÷ı‹Î_◊Ì ¬flÂÌ,

Àı⁄· ‰√ıflı ±fiı¿ ≠¿Îflı μ’¤˘√fiÎ_ ÁΑfi˘ ⁄fi‰Îw’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı. ÷ı‹ ¿‹˘˝ ±ı

’HÎ ’ÿ˚√·ƒT› »ı. ’ÏflHÎ΋ ’΋‰ÎfiÎ V‰¤Î‰‰Î‚_ »ı. ÷ı◊Ì ∞‰ ‰Õı √˛ËHÎ ¿flΛÎ_

»÷Î_ ∞‰fiÎ ’ÏflHÎ΋fiı ±fiÁÎflı Ï«hÎ-ωϫhÎ ±fiı¿w’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı.

’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ √HΑfl‰Îÿ350

≠ë - ∞‰ ‰Õı √˛ËHÎ ¿flΛΠ’Ëı·Î_ ¿Î‹˝HÎ ‰√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘ ±ı¿Áfl¬Î_ Á‹Îfi

»ı ÷˘ F›Îflı ∞‰ ‰Õı √˛ËHÎ ¿flΛ »ı I›Îflı Ï«hÎ-ωϫhÎw’ı ¿ı‹ ’ÏflHÎ΋ ’Î‹Ì Ω›

»ı ?

μkÎfl - …ı‹ ÿÒ‘‹Î_ ÿËŸw’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋‰Îfi˘ V‰¤Î‰ »ı ±fiı ¬ÀΠ÷ı‹Î_

ÏfiÏ‹kÎ ⁄fiı »ı. Á˘fi΋Î_ ¿Õ<_-¿<_Õ·-¿ı›ÒflÎÏÿ ωω‘ ±·_¿Îfl˘ ⁄fi‰Î’HÎÎfi˘ ’ÏflHÎ΋

»ı. ’HÎ Á˘fiÌfi˘ ≠›Ifi ÷ı‹Î_ ÏfiÏ‹kΤÒ÷ »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı ¿Î‹˝HΉ√˝HÎ΋Î_ ¿‹˝w’ı

w’ÎL÷fl ◊‰Î’HÎÎfi˘ ’ÏflHÎ΋ »ı. (±Î ’ÎÏflHÎÎÏ‹¿ ¤Î‰ »ı) ±fiı ÷ı‹Î_ ¿÷ν ±ı‰Î

∞‰‹Î_ ±Î‰ı·Î Ï‹J›ÎI‰-±Ï‰flÏ÷-≠‹Îÿ-¿ÊΛ-›˘√-±L› μ’flfi˘ flÎ√-¶ıÊ ±fiı ÁΫÌ

‰Î÷fiı »\’Ή‰Ì (Ïfié‰÷Î) ‰√ıflı 18 ≠¿ÎflfiÎ_ ’Î’V◊Îfi¿˘ Áı‰‰Îfi˘ ±ÎI‹Îfi˘ …ı

’ÏflHÎ΋ »ı ÷ı ÏfiÏ‹kÎ »ı. ÷ı◊Ì ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘ ’ÿ˚√·’HÎı Á‹Îfi ˢ‰Î

»÷Î_ ’HÎ ∞‰˘‹Î_ ±Î‰ı·Î Ï‹J›ÎI‰ÎÏÿ ’ÏflHÎ΋˘fiÌ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Îfiı ·Ì‘ı ±fiı ÷ıfi΋Î_

’˘÷΋Î_ ’ÏflHÎ΋ ’΋‰Îfi˘ V‰¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ÷ı … ’ÿ˚√·˘ iÎÎfiΉflHÎÌ›-ÿ½fiΉflHÎÌ›

¥I›ÎÏÿ ‹Ò·¤ıÿı 8 ≠¿Îflı ±fiı μkÎfl¤ıÿ w’ı 120-122-148 ±fiı 158 w’ı

’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı.

±Î flÌ÷ı ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘‹Î_ ’ÏflHÎ΋ ’΋‰Îfi˘ V‰¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ÷◊Î

¿÷ν ±ı‰Î ∞‰‹Î_ Ï‹J›ÎI‰ÎÏÿ Ëı÷±˘fiÌ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Πˢ‰Î◊Ì ÷ı … ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎ

∞‰ı ∞‰ı Ï«hÎ-ωϫhÎ ±ı‰Î ¿‹˝w’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı. ––1780––

ˉı ’fl‰ÎÿÌ (Á‘‹˝’_ÏÕ÷) fiÌ ‹ÎL›÷Î ≠‹ÎHÎı ’HÎ ’fl¤‰‹Î_ ∞‰˘fiÌ ÁºÂ÷Î

Á_¤‰÷Ì fi◊Ì ’HΠωÁºÂ÷Πˢ› »ı ÷ı Á‹Ω‰÷Î_ ¿Ëı »ı -

•„UflÊ ß„U÷fl‚Á⁄U‚Ù, ¬⁄U‹ÙªÙ Áfl ¡ß ‚ê◊•Ù ÃáÊ¢ –∑§ê◊»§‹¢Á¬ ß„U÷fl‚Á⁄U‚¢ ¬Á«UflîÊ ¬⁄U‹Ù∞ H1781H

Á∑¢§ ÷ÁáÊÿÁ◊„U ◊áÊÈÿÊ ŸÊáÊʪß∑§ê◊∑§ÊÁ⁄UáÊÙ ‚¢Áà –¡ß à Ã廧‹÷Ê¡Ù, ¬⁄U Áfl ÃÙ˘‚Á⁄U‚ÿÊ ¡ÈûÊÊ H1782H

(•Õfl„U÷fl‚ŒÎ‡Ê— ¬⁄U‹Ù∑§Ù˘Á¬ ÿÁŒ ‚ê◊ÃSß –∑§◊¸»§‹◊¬Ë„U ÷fl‚ŒÎ‡Ê¢ ¬˝ÁìlSfl ¬⁄U‹Ù∑§ HÁ∑¢§ ÷ÁáÊÃÁ◊„U ◊ŸÈ¡Ê, ŸÊŸÊªÁÃ∑§◊¸∑§ÊÁ⁄UáÊ— ‚Áãà –ÿÁŒ à Ã໧‹÷Ê¡—, ¬⁄UÁS◊ãŸÁ¬ ÃÃÙ˘‚ŒÎ‡ÊÃÊ ÿÈÄÃÊ H)

√HΑfl‰Îÿ ’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ 351

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î Ëı Á˙Q› ! Ωı ±Î ¤‰ ÁºÂ ’fl¤‰ »ı. ±Î‰_ ÷‹ÎflÎ ‰Õı

V‰Ì¿ÎflΛ_ »ı ÷˘ ±Î ¤‰Áfl¬_ ¿‹˝Œ‚ ’HÎ ’fl·˘¿‹Î_ »ı ±ı‹ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. μ’fl˘@÷

‰Î÷fi˘ ÁÎfl ±ı »ı ¿ı ±Î ¤‰‹Î_ ‹fiW›˘ …\ÿÌ …\ÿÌ √Ï÷ ≠ÎM÷ ◊Λ ÷ı‰Î_ ÷ı‰Î_ ¿‹˝

¿flfiÎflÎ »ı. ÷ı◊Ì ’fl¤‰‹Î_ ’HÎ ÷ıfiÎ Œ‚fiı ¤˘√‰fiÎflÎ Ωı ÷ı »ı ÷˘ ±‰U› ±ÁºÂ÷Î

‹Îfi‰Ì ±ı … ›˘B› »ı. ––1781-1782––

ω‰ı«fi - ±◊‰Î Ëı Á‘‹˝ ! ““±Î ¤‰ …ı‰˘ ˢ› »ı ÷ı‰˘ ’fl¤‰ ˢ› »ı””

±Î ‰Î÷ ÷˘ ÷‹fiı ‹ÎL› »ı …. ÷ı◊Ì ’fl¤‰‹Î_ ¿‹˝Œ‚ ’HÎ ±Î ¤‰fiÌ ÁºÂ ÷‹ı

V‰Ì¿Îfl˘. ±ıÀ·ı ¿ı ±Î ¤‰‹Î_ Ï«hÎ-ωϫhÎ ±ı‰Ì ‹fi, ‰«fi ±fiı ¿Î›ÎfiÌ Â¤Î¤

Ïø›Îfiı ±fiÁÎflı ’fl¤‰‹Î_ Œ· ’HÎ Ï«hÎ-ωϫhÎ V‰Ì¿Îfl˘. ±Î ÷¿˝ ±I›L÷ Á_ÏZÎM÷

w’ı ¿è΢ »ı. ±ıÀ·ı ⁄η∞‰˘fiı …SÿÌ Á‹Ω› ÷ı‹ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ⁄Ì∞ √Î◊΋Î_ ±Î …

÷¿˝ ωV÷Îfl◊Ì Á‹Ω‰ı »ı.

Á∑¢§ ÷ÁáÊÿ¢ = ±Î√·Ì √Î◊΋Î_ Â_ ¿èÎ_ ? ±◊ν÷˚ ±Î √Î◊΋Î_ ¿Ëı·Ì ‰Î÷fi˘

ÁÎfl Â_ ? ÷ı Á_ÏZÎM÷fiı ⁄ÿ·ı ωV÷Îfl◊Ì Á‹Ω‰˘. ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ‹fiW›˘ Ï«hÎωϫhÎ

(ϤLfi-ϤLfi) Ïø›Î ¿fl÷Î ÿı¬Î› »ı. ¿˘¥ ¤√‰ÎfifiÌ ’ÒΩ ¿fl÷Î ÿı¬Î› »ı. ¿˘¥

¤√‰Îfifiı fiËÌ ‹ÎfiÌfiı ’I◊fl Á‹∞fiı ÷˘ÕŒ˘Õ ¿fl÷Î ÿı¬Î› »ı. ¿˘¥ ∞‰˘fiÌ flZÎÎ

¿fl÷Î ÿı¬Î› »ı. ¿˘¥¿ ¿ÁÎ¥fi˘ T›‰ÁΛ (∞‰˘fi˘ ‰‘) ¿fl÷Î ÿı¬Î› »ı. ¿˘¥

⁄˛õ«›Î˝Ïÿ ‰˛÷ ’ηfi ¿fl÷Î ÿı¬Î› »ı. ¿˘¥ T›Ï¤«ÎflÎÏÿ Áı‰÷Î ÿı¬Î› »ı. ±Î‹ ’Î’

±fiı ’H›fiÌ Ï«hÎωϫhÎ Ïø›Î ¿fl÷Î ÿı¬Î› »ı. ÷ı … ’Î’ ±fiı ’H› ’fl¤‰‹Î_ fifl¿-

Ï÷›*« ‹fiW› ±fiı ÿı‰√Ï÷ ±’ΉfiÎfl ⁄fiı »ı.

±Î flÌ÷ı fiÎfiÎ ≠¿ÎflfiÌ √Ï÷fiÌ ≠΄M÷ ◊Λ ÷ıfiÎ Ëı÷¤Ò÷ Ï«hÎωϫhÎ Ïø›Î ¿fl÷Î

∞‰˘ ≠I›ZÎ fi…fl˘fi…fl ÿı¬Î› »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ∞‰˘ ’fl¤‰‹Î_ ÷ı‰Ì ÷ı‰Ì Ïø›ÎfiÎ Œ‚fiı

¤˘√‰fiÎflÎ ◊Λ »ı. ±Î‹ ’HÎ ‹Îfi‰_ … Ωı¥±ı. ±Î flÌ÷ı …ı ∞‰ ±Î ¤‰‹Î_ …ı‰Ì

…ı‰Ì ’Î’-’H›fiÌ ¿flHÎÌ ¿flı »ı. ÷ı ∞‰ ’fl¤‰‹Î_ ÷ı ÷ı ¿flHÎÌfiı ±fiÁÎflı ÷ı‰˘ ÷ı‰˘

… ◊Λ »ı. ““ÿÊŒÎ‡Ê ß„U÷fl Ãʌ·ʗ ¬⁄U÷fl”” ±Î L›Î›fiı ±fiÁÎflı ’HÎ ±Î ¤‰‹Î_ ’Î’-

’H›fiÌ fiÎfiÎω‘ Ïø›Î ¿flfiÎflÎ ∞‰˘ »ı. ‹ÎÀı ±Î ¤‰‹Î_ …ı ∞‰ …ı‰Ì ’H›-’Î’fiÌ

¿flHÎÌ ¿flı »ı. ÷ı‰Î … Œ‚‰Î‚˘ ’fl¤‰‹Î_ ◊Λ »ı ±Î‹ ±◊˝ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ¤‰ÎL÷fl‹Î_

’HΠϤLfi ϤLfi Œ‚fiı ’΋fiÎflÎ ÷ı ∞‰˘ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ’fl¤‰‹Î_ ωÁºÂ÷Î … ÏÁ©

◊¥. ‹ÎÀı ωÁºÂ÷Î ’HÎ ‹Îfi‰Ì ±ı μÏ«÷ »ı. ±Î flÌ÷ı ±Î ¤‰fiÌ ¿flHÎÌfiı ±fiw’

¤‰ÎL÷flfiÌ ≠΄M÷ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ±Î ¤‰‹Î_ μE« ¿flHÎÌ ¿flfiÎfl˘ ∞‰ ’fl¤‰‹Î_ CÎHÎÌ

’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ √HΑfl‰Îÿ352

™«Ì „V◊Ï÷fiı ’΋ı »ı ±fiı ±Î ¤‰‹Î_ fiÌ« ¿flHÎÌ ¿flfiÎfl˘ ∞‰ ¤‰ÎL÷fl‹Î_ fifl¿-

Ïfi√˘ÿ ¿ı Ï÷›*«√Ï÷ ’΋ı »ı. ÷ı◊Ì ±Î ¤‰‹Î_ …ı ∞‰ …ı‰˘ (…ı‰Ì ¿flHÎ̉΂˘) ˢ›

»ı ÷ı ∞‰ ’fl¤‰‹Î_ ÷ı‰˘ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ±ı¿·Ì ÁºÂ÷Î flËı÷Ì fi◊Ì ’fl_÷ ωÁºÂ÷Î

’HÎ ◊Λ »ı. ±◊ν÷˚ ¿flHÎÌfiı ±fiÁÎflı ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ÁºÂ÷Î ±fiı ωÁºÂ÷Î ◊Λ »ı.

––1781-1782––

•„U ß„U ‚»§‹¢ ∑§ê◊¢, Ÿ ¬⁄U ÃÙ ‚√fl„UÊ Ÿ ‚Á⁄U‚ûÊ¢ –•∑§ÿʪ◊-∑§ÿŸÊ‚Ê, ∑§ê◊Ê÷ÊflÙ˘„UflÊ ¬ûÊÙ H1783H

∑§ê◊Ê÷Êfl ÿ ∑§•Ù ÷fl¢Ã⁄¢U, ‚Á⁄U‚ÿÊ fl ÃŒ÷Êfl –ÁŸP§Ê⁄UáÊ•Ù ÿ ÷flÙ, ¡ß ÃÙ ŸÊ‚ÙÁfl ÄU øfl H1784H

(•Õ„U ‚»§‹¢ ∑§◊¸, Ÿ ¬⁄UÁS◊¢SÃ× ‚fl¸ÕÊ Ÿ ‚ŒÎ‡Êàfl◊˜ –•∑ΧÃʪ◊-∑ΧßʇÊı, ∑§◊ʸ÷ÊflÙ˘ÕflÊ ¬˝Êå× H∑§◊ʸ÷Êfl ø ∑ȧÃÙ ÷flÊãÃ⁄¢U, ‚ŒÎ‡ÊÃÊ flÊ ÃŒ÷Êfl –ÁŸc∑§Ê⁄UáÊ∑§p ÷flÙ ÿÁŒ ÃÃÙ ŸÊ‡ÊÙ˘Á¬ ÃÕÒfl H)

√Î◊Î◊˝ - ±ËŸ ≠ë ◊Λ »ı ¿ı ±Î ¤‰fiı ±Îl›Ì Ïø›Î Œ‚‰Î‚Ì »ı ’HÎ

’fl¤‰fiı ±Îl›Ì Œ‚‰Î‚Ì fi◊Ì. ±Î‹ Ωı ¿Ëı¢ ÷˘ ’fl¤‰‹Î_ ÁºÂ÷Î ’HÎ CÎÀÂı

fiËŸ ÷◊Î ±¿Ú÷Î√‹-¿Ú÷fiΠ±fiı Á‰˝◊Î ¿‹˝fi˘ ±¤Î‰ ±Î‰Î ÿ˘Ê˘ ≠ÎM÷ ◊Âı. ¿‹˝fi˘

Ωı ±¤Î‰ ‹Îfi¢ ÷˘ ¤‰ÎL÷fl ’HÎ ¿ı‹ CÎÀÂı ? ±fiı ¤‰ÎL÷flfiÎ ±¤Î‰ı ÁºÂ÷Î

’HÎ ¿ı‹ CÎÀı? ±fiı Ωı ¤‰fiÌ μI’ÏkÎ ÏfiW¿ÎflHΠˢ› ÷˘ ¤‰fi˘ fiΠ’HÎ ÏfiW¿ÎflHÎ

… ◊Âı. ÷ı◊Ì ÷’ÎÏÿ ‘‹Î˝fiqÎfi ’HÎ ÏfiWŒ‚ ◊Âı. ––1783-1784––

ω‰ı«fi - ±ËŸ Á‘‹˝ ¿ÿΫ ±Î‰˘ ≠ë ¿flı ¿ı Ëı ¤√‰Îfi ! ±Î ¤‰‹Î_ ¿flÎ÷Ì

¬ı÷Ì-‰ı’Îfl-flÁ˘¥ ÷◊Î fi˘¿flÌ ±ÎÏÿ …ı …ı Ïø›Î±˘ ¿flΛ »ı ÷ı ÷ı Ïø›Î±˘ ±Î ¤‰‹Î_

… Œ‚ ≠ÎM÷ ¿fl‰ÎfiÎ ±Î›◊Ì ¿flΛ »ı ±fiı ÷ı … Ïø›Î±˘ ÁŒ‚ »ı, Œ‚‰Î‚Ì »ı

±ı‹ ‹fiΛ »ı. …ı‹¿ı ¬ı÷ÌfiÌ …ı Ïø›Î ¿flΛ »ı ÷ıfi_ ‘ÎL›≠΄M÷w’ Œ‚ »ı. ‰ı’ÎflfiÌ

…ı Ïø›Î ¿flΛ »ı ÷ıfi_ ‘fi≠΄M÷w’ Œ‚ »ı. flÁ˘¥fiÌ …ı Ïø›Î ¿flΛ »ı ÷ıfi_

¤˘…fi≠΄M÷w’ Œ‚ »ı ±fiı fi˘¿flÌfiÌ …ı Ïø›Î ¿flΛ »ı ÷ıfi_ ‰ı÷fifiÌ ≠΄M÷ (’√ÎflfiÌ

≠΄M÷) w’ Œ‚ »ı ±ı‹ ±Î ¤‰‹Î_ … Œ‚ ≠ÎM÷ ◊Λ ±ı‰Î ±Î›◊Ì …ı …ı Ïø›Î±˘

¿flΛ »ı ÷ı ÷ı Ïø›Î±˘ ÁŒ‚ = Œ‚ ±Î’fiÎflÌ »ı. ’fl_÷ ’fl¤‰‹Î_ Œ‚≠΄M÷ ◊Λ

√HΑfl‰Îÿ ’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ 353

±ı‰Î ±Î›◊Ì ¿flÎ÷Ì ÿÎfi-ÂÌ›‚-÷’-¤Î‰fiÎÏÿ ‘‹Î˝fiqÎfi Áı‰‰Îw’ …ı …ı Ïø›Î±˘

¿flΛ »ı ÷ı ’fl¤‰fiı ±Îl›Ì Œ‚‰Î‚Ì ◊÷Ì fi◊Ì. ±ıÀ·ı ¿ı …ı …ı Ïø›Î±˘ ’H›⁄_‘

¿fl‰Î ¶ÎflÎ ¤‰ÎL÷fl‹Î_ Œ‚ ±Î’fiÎflÌ ◊α˘ ±ı‰Î ±Î›◊Ì …ı …ı ÿÎfi-’H›ÎÏÿ

Ïø›Î±˘ ¿flΛ »ı ÷ı ⁄‘Ì … Ïø›Î±˘ ÏfiWŒ‚ »ı, Œ‚flÏË÷ »ı ±fiı ’fl¤‰fiı ±Îl›Ì

¿flÎ÷Ì ÿÎfi’H›ÎÏÿ Ïø›Î Œ‚ ωfiÎfiÌ Ë˘‰Î◊Ì ’fl¤‰‹Î_ ±Î ¤‰◊Ì Ï‰ÁºÂ ◊Λ »ı

±Î ‰Î÷ flËı÷Ì … fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ωÁºÂ÷Î ±’ΉfiÎv_ ¿‹˝ … ⁄Î_K›_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì

’fl¤‰fiı ±Îl›Ì ¿flÎ÷Ì Ïø›Î±˘fi_ ¿˘¥ Œ‚ … fi◊Ì. ±ıÀ·ı ¤‰ÎL÷fl‹Î_ Œ‚ ±Î’ı

±ı‰_ ’H›-’Î’ ¿‹˝ ⁄_‘Î÷_ … fi◊Ì. ÷ı◊Ì ““‰ˆÁºU›I‰”” ±Î‰÷_ … fi◊Ì. ‹ÎÀı ““ÁºÂ÷Δ”

… ≠ÎM÷ ◊Λ »ı. ±Î ‹Îfl˘ ’ZÎ ⁄flÎ⁄fl ›◊Î◊˝ »ı.

μkÎfl ó μ’fl˘@÷ ‰Î÷ ’HÎ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. Ωı ’fl¤‰fiı ±Îl›Ì ¿flÎ÷Ì ÿÎfiÎÏÿ

‘‹Î˝fiqÎfi ±Î«fl‰Î V‰w’ Á‰˝ Ïø›Î ÏfiWŒ‚ … ˢ› ÷˘ ’fl¤‰‹Î_ ““ÁºÂ÷Δ” …ı

÷‹˘fiı ‹ÎL› »ı ÷ı ’HÎ CÎÀÂı fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı jÎÌ ‹flÌfiı jÎÌ … ¤·ı ◊Λ ’fl_÷ ÷ı

jÎÌ’b_ ≠ÎM÷ ◊‰Î ‹ÎÀı ““jÎ̉ıÿ‹˘ËfiÌ›¿‹˝”” ÷˘ ˢ‰_ Ωı¥±ıfiı ? ±ı‰Ì … flÌ÷ı ‹fiW›

‹flÌfiı ¤·ı ‹fiW› … ◊Λ ’fl_÷ ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ‹fiW›’b_ ±’ΉfiÎv_ ¿‹˝ ÷˘ ˢ‰_ Ωı¥±ı

fiı ? Ωı ÷‹ı ’fl¤‰fiı ±Îl›Ì ¿flÎ÷Ì Á‰ı˝ ’HÎ Ïø›Î±˘fiı ÏfiWŒ‚ … ‹Îfi¢ ÷˘ ’H›-

’Î’ w’ ¿‹˝⁄_‘ fi ◊‰Î◊Ì ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ÁºÂ÷Î ’HÎ ≠ÎM÷ ◊Âı fiËŸ, ±◊ν÷˚ ÁºÂ÷Î

’HÎ CÎÀÂı fiËŸ.

÷ı ÁºÂ÷Î ’HÎ ¿˘¥ ¿‹˝ ‰Õı … ≠ÎM÷ ◊‰ÎfiÌ Ë÷Ì. ÷ı ¿‹˝ ÷‹ı ‹ÎL›_ fiËŸ.

¿ÎflHÎ ¿ı ’Îfl¤Ï‰¿ Œ‚‰Î‚Ì Á‰ı˝ ’HÎ Ïø›Î±˘fiı ÷‹ÎflÎ ‰Õı ÏfiWŒ‚ V‰Ì¿ÎflÎ¥ »ı.

Ïø›Î±˘ ÏfiWŒ‚ ˢ÷ı »÷ı ¿‹˝⁄_‘ ◊÷˘ fi◊Ì ±fiı ¿‹˝⁄_‘ ωfiÎ ÁºÂ÷Î ’HÎ ≠ÎM÷

◊Âı fiËŸ. ωÁºÂ÷Îfiı fiËÌ ‹Îfi÷Î_ ÁºÂ÷Î ’HÎ CÎÀÂı fiËŸ.

ˉı ¿ÿΫ ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı ’fl¤‰fiı ±Îl›Ì ¿flÎ÷Ì Ïø›Î±˘ ¿_¥’HÎ Œ‚ ±Î’fiÎflÌ

fi◊Ì. ÷ı◊Ì ¿‹˝⁄_‘ ◊÷˘ fi◊Ì. ¿‹˝ ’HÎ fi◊Ì …, ±ı‹fiı ±ı‹ ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ÁºÂ÷Î ≠ÎM÷

◊Λ »ı. ÷˘ ±Î‰˘ ⁄«Î‰ ’HÎ μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı Ωı ¿‹˝ ωfiÎ ±ı‹fiı ±ı‹ ÁºÂ÷Î

±Î‰÷Ì Ë˘› ÷˘ ““±¿Ú÷Î√‹ ±fiı ¿Ú÷fiΔ” ±ı‰Î ÿ˘Ê ±Î‰Âı. ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ≠ÎM÷

◊fiÎflÌ ÁºÂ÷Î ¿‹˝ ¿›Î˝ ωfiÎ ÏfiËı˝÷¿’HÎı ±Î‰ı »ı ±ı‹ Ωı ¿Ëı‰ÎÂı ±fiı Ωı ÏfiËı˝÷¿

… ÁºÂ÷Î ±Î‰÷Ì Ë˘› ÷˘ ±¿Ú÷Î√‹ = ¿˘¥’HÎ ¿‹˝ ¿›Î˝ ωfiÎ ÁºÂ÷Î ≠ÎM÷ ◊¥.

±Î‰˘ ÿ˘Ê ±Î‰Âı. ÷◊Î ÷ıfiÎ Á_⁄_‘‹Î_ ÁÿÎÁk‰ ±fiı ÁÿαÁk‰ ±ÎÏÿ ⁄ÌΩ ’HÎ

CÎHÎÎ ÿ˘Ê˘ ±Î‰ı. ÷◊Î ±Î ¤‰‹Î_ ¿flΛı·Ì ÷’-…’-V‰ÎK›Î›ÎÏÿ ‘‹Î˝fiqÎfifiÌ Ïø›Î±˘

’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ √HΑfl‰Îÿ354

Œ‚ ±ÎM›Î ωfiÎ … fiΠ’΋fiÎflÌ ◊Âı. ÷ı◊Ì ¿Ú÷fiΠÿ˘Ê ’HÎ L›Î›fiÌ ’Ïfl¤ÎÊÎ

≠‹ÎHÎı ±Î‰Âı.

±◊‰Î ““Á‰˝◊Î ¿‹˘˝fi˘ ±¤Î‰ … ◊‰Îfi˘ ÿ˘Ê ±Î‰Âı.”” ±Î ¤‰‹Î_ ¿flÎ÷Ì

ÿÎfi-ÂÌ·ÎÏÿ ‘‹˝Ïø›Î±˘ ±fiı ÏË_ÁÎÏÿ ’Î’Ïø›Î±˘ ’fl¤‰fiı ±Îl›Ì ¿_¥’HÎ Œ‚

±Î’÷Ì fi◊Ì. ±ıÀ·ı ¿ı ¤Ïø›Î±˘◊Ì ’H› ±fiı ±Â¤Ïø›Î±˘◊Ì ’Î’ ⁄_‘Î÷_ … fi◊Ì.

±Î‰_ … Ωı ‹fiΛ ÷˘ ““¿‹˝ …ı‰_ ¿˘¥ ÷k‰”” »ı … fiËŸ ±ı‰˘ … ±◊˝ ◊Âı. ˉı Ωı

¿‹˝ …ı‰_ ¿˘¥ ÷k‰ … fi ˢ› ÷˘ F›Îflı ∞‰ Q≤I› ’΋ı I›Îflı ¿˘¥ ’H›-’Î’ ¿‹˝

… fi ˢ‰Î◊Ì ¿ÎflHÎfiÎ ±¤Î‰ı ¤‰ÎL÷fl‹Î_ …‰Îfi_ ’HÎ ⁄fiÂı fiËŸ. ±ıÀ·ı ¤‰ÎL÷fl

… CÎÀÂı fiËŸ, ±fiı Ωı ¿‹˝fiÎ ±¤Î‰◊Ì ¤‰ÎL÷fl … fi ˢ› ÷˘ ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ÁºÂ÷Î

… ‹‚‰ÎfiÌ ÷‹ÎflÌ …ı ‰Î÷ »ı. ÷ı ÷˘ ÿÒfl … ‘¿ı·Î¥ ◊Âı.

ˉı ¿ÿΫ ±Î‰˘ ⁄«Î‰ ¿fl˘ ¿ı ’fl¤‰fiı ±Îl›Ì ¿flÎ÷Ì Ïø›Î±˘ ÏfiWŒ‚ »ı.

÷ı◊Ì ¿‹˘˝fi˘ ⁄_‘ ◊÷˘ fi◊Ì. ’fl_÷ ¿‹˝ ωfiÎ ’HÎ ∞‰ ¤‰ÎL÷fl‹Î_ Ω› »ı. ÷ı◊Ì

¤‰ÎL÷fl »ı ÷◊Î ¿‹˝ ωfiÎ ÁºÂ÷Î ’HÎ »ı. ±Î‰_ Ωı ¿Ë˘ ÷˘ ¤‰ÎL÷fl ÏfiW¿ÎflHÎ

… ◊›˘, ¿‹˝¿ÎflHΠωfiÎ … ◊›˘, ±ı‰˘ … ±◊˝ ◊Âı. ˉı Ωı ±Î‹ … ˢ› ±ıÀ·ı

¿ı ’fl¤‰ ÏfiW¿ÎflHÎ … ±Î‰÷˘ ˢ› ÷˘ ÷ıfi˘ fiΠ’HÎ ÏfiW¿ÎflHÎ … ◊Âı, ±Î‹ ◊‰Î◊Ì

÷’-Ω’-V‰ÎK›Î›-K›ÎfiÎÏÿ ‘‹Î˝fiqÎfi˘ ÏfiWŒ‚ ◊Âı. ‹˘Z΋Î_ √›ı·Î ∞‰˘fiı ’HÎ …L‹-

…flÎ-‹flHÎ ◊Âı ±fiı ’Î’Ì ∞‰˘fiı ’HÎ Q≤I› ⁄Îÿ ωfiÎ ¿ÎflHÎı ‹„@÷ ◊Âı. ±Î‰Î CÎHÎÎ

CÎHÎÎ ÿ˘Ê˘ ±Î‰Âı.

‰‚Ì Ωı ¿‹˝ …ı‰_ ¿˘¥ ¿ÎflHÎ »ı … fiËŸ ±fiı ±ı‹fiı ±ı‹ ÏfiW¿ÎflHÎ … ±Î

∞‰fiı ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ÁºÂ÷Î ‹‚÷Ì Ë˘› ÷˘ ±ı‹fiı ±ı‹ ÏfiW¿ÎflHÎ … ±Î ∞‰fiı

¤‰ÎL÷fl‹Î_ ωÁºÂ÷Î ’HÎ ≠ÎM÷ ◊Λ ±Î‰_ ¿ı‹ fi ⁄fiı ? ¿˘¥ ωÂıÊ÷Î ÷˘ flËı÷Ì

… fi◊Ì. …ı‹ ¿‹˝ ¿ÎflHΠωfiÎ ÁºÂ÷Î ±Î‰ı »ı ÷ı‹ ¿‹˝ ¿ÎflHΠωfiΠωÁºÂ÷Î ’HÎ

ˢ¥ ¿ı »ı. ±Î flÌ÷ı ÷‹Îfl˘ ’ZÎ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ––1783-1784––

ÁºÂ÷ÎfiÌ …ı‹ ¿‹˝…L› ωÁºÂ÷Î ’HÎ »ı. ±Î ⁄Î⁄÷‹Î_ ŒflÌ◊Ì ≠ë ¿flÌfiı

÷ıfi˘ μkÎfl ±Î’÷Î_ ¿Ëı »ı -

∑§ê◊Ê÷Êfl Áfl ◊߸, ∑§Ù ŒÙ‚Ù „UÙîÊ ¡ß ‚÷ÊflÙ˘ÿ¢ –¡„U ∑§Ê⁄UáÊÊáÊÈM§fl¢ ÉÊ«UÊß ∑§îÊ¢ ‚„UÊfláÊ¢ H1785H

√HΑfl‰Îÿ ’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ 355

(∑§◊ʸ÷Êfl˘Á¬ ◊Á× ∑§Ù ŒÙ·Ù ÷flŒ˜ ÿÁŒ Sfl÷ÊflÙ˘ÿ◊˜ –ÿÕÊ ∑§Ê⁄UáÊÊŸÈM§¬¢ ÉÊ≈UÊÁŒ ∑§ÊÿZ Sfl÷ÊflŸ H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ (¿‹˝ ωfiÎ) ¿ÎflHÎfiı ±fiw’ CÎÀ-’ÀÎÏÿ ¿Î›˝ ÷◊ÎV‰¤Î‰ı … ◊Λ

»ı. ÷ı‹ ¿‹˝fiÎ ±¤Î‰‹Î_ … ±Î V‰Î¤Îω¿ Á_ÁÎfl »ı. ±Î‰Ì ⁄Ï© ¿fḻı (±Î‰_

‹Îfi̱ı) ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ? ––1785––

ω‰ı«fi - ±Î ⁄Î⁄÷‹Î_ Á‘‹˝’_ÏÕ÷ ±Î‰˘ ≠ë ¿flı »ı ¿ı ¿‹˝ …ı‰_ ÷k‰ fi

‹Îfi̱ı ±ıÀ·ı ‘Îfl˘ ¿ı ¿‹˝ fi◊Ì, ¿‹˝ ωfiÎ V‰Î¤Îω¿’HÎı … ±Î Á_ÁÎfl »ı ±Î‹

‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ? …ı‹ Q≤„I’_Õ CÎÀfi_ ¿ÎflHÎ »ı ±fiı ÷L÷Á‹ÒË ’Àfi_ ¿ÎflHÎ »ı.

÷ı‹Î_◊Ì ±fiø‹ı CÎÀ ±fiı ’À ¿Î›˝ ⁄fiı »ı. Q≤„I’_Õ‹Î_◊Ì ⁄fi÷Î CÎÀ‹Î_ ±fiı ÷L÷Á‹ÒË‹Î_◊Ì

⁄fi÷Î ’À‹Î_ ¿‹˝ …ı‰_ ¿˘¥ ¿ÎflHÎ fi◊Ì. »÷Î_ ÷◊ÎV‰¤Î‰ı … ¿ÎflHÎfiı ±fiw’ ¿Î›˝

◊Λ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¿‹˝÷k‰ fi ‹Îfi̱ı ÷˘ ’HÎ …ı ∞‰ ±Î ¤‰‹Î_ …ı‰˘ ˢ› ÷ı‰˘

… ’fl¤‰‹Î_ ÷◊ÎV‰¤Î‰ı ◊Λ »ı. ±Î‹ V‰Î¤Îω¿’HÎı … ≠ÎHÎ̱˘fiÎ ÁºÂ ±ı‰Î

…L‹˘fiÌ ’fl_’flΉ΂˘ ±Î Á_ÁÎfl »ı ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ? …ı‹¿ı ‹ÎÀÌ‹Î_◊Ì ’À

⁄fi÷˘ fi◊Ì ±fiı ÷L÷‹Î_◊Ì CÎÀ ⁄fi÷˘ fi◊Ì ±ıÀ·ı V‰Î¤Îω¿’HÎı ωÁºÂ ¿Î›˝ ◊÷_

fi◊Ì ’HÎ ÁºÂ ¿Î›˝ … ◊Λ »ı ±fiı ÷ı‹Î_ ¿‹˝÷k‰ ¿ÎflHÎ fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±ËŸ

∞‰˘fiÎ …L‹fiÌ ’fl_’flÎ ’HÎ ¿‹˝ ωfiÎ … ‹ÎfiÌ ·˘fiı ?

μkÎfl - CÎÀ-’À ¿Î›˘˝ ’HÎ ‹ÎÀÌ ±fiı ÷L÷‹Î_◊Ì ±ı‹fiı ±ı‹ V‰Î¤Îω¿’HÎı ◊÷Î_

fi◊Ì, ‹ÎÀÌfi˘ œ√ ¿fḻı ÷˘ ’˘÷ÎfiÌ ‹ı‚ı CÎÕÎ ⁄fiÌ Ω› ±fiı ÷L÷±˘fi˘ œ√ ¿fḻı

±ıÀ·ı ’˘÷ÎfiÌ ‹ı‚ı V‰Î¤Îω¿ flÌ÷ı ’À ⁄fiÌ Ω› ±ı‰_ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ÷ı ⁄fiΉ‰Î‹Î_ ¿÷ν

±fiı ¿flHÎ ±Î ⁄Lfiı ¿Îfl¿fiÌ ±’ıZÎÎ ±‰U› flËı … »ı. ¿<·Î·-¿÷ν ±fiı ÿ_Õ-«øÎÏÿ

¿flHÎfiÌ Á΋√˛Ì ‹‚ı ÷˘ … ‹ÎÀÌ‹Î_◊Ì CÎÀ ⁄fiı »ı. ‰Hοfl-¿÷ν ±fiı ÷flÌ-‰ı‹ÎÏÿ

¿flHÎfiÌ Á΋√˛Ì ‹‚ı ÷˘ … ÷L÷Á‹ÒË‹Î_◊Ì ’À ⁄fiı »ı. ¿÷ν ±fiı ¿flHÎfiÎ T›‰ÁΛ

ωfiÎ ¿ı‰· ±ı¿·Î Á‹‰ÎÏ›¿ÎflH΋Î_◊Ì ±Î’˘±Î’ V‰Î¤Îω¿’HÎı ¿Î›˝ ◊÷_ fi◊Ì. ÷ı‰Ì

… flÌ÷ı ““’fl¤‰Á_⁄_‘Ì ÂflÌfl-¥„Lƒ›˘ ±ÎÏÿ w’ ¿Î›˝ ¿fl‰Î‹Î_ ¿÷ν ±ı‰Î ±ÎI‹Îfiı

¿˘¥fiı ¿˘¥ ““¿flHΔ” fiÌ ±‰U› ±’ıZÎÎ flËı »ı.”” ±Î‰_ …ı ¿˘¥ ¿flHÎ ¿Îfl¿ ˢ› »ı

÷ı ¿flHÎ, ¿Îfl¿ ±Î ·˘¿‹Î_ ¿÷ν ±fiı ¿Î›˝◊Ì Ï¤Lfi ÿı¬Î› »ı. …ı‹ ¿<·Î· ±fiı CÎÀ◊Ì

ϤLfi ±ı‰_ ÿ_Õ-«øÎÏÿ ¿flHÎ »ı. ‰Hοfl ±fiı ’À◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰_ ÷flÌ-‰ı‹ÎÏÿ ¿flHÎ »ı

÷ı‹ ±ËŸ ’Îfl¤Îω¿ ÂflÌfl ±fiı ¿÷ν ±ı‰Î ±ÎI‹Î◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰_ ““¿‹˝”” fi΋fi_ ¿flHÎ

»ı. ±Î‹ Ëı Á‘‹˝ ! ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. Ë_‹ıÂÎ_ ¿flHÎ ±ı ÁΑfi »ı, ÏfiÏ‹kÎ »ı. ÷ı ÁÿÎ

’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ √HΑfl‰Îÿ356

¿÷ν-¿‹˝◊Ì ¿◊_Ï«ÿ˚ ϤLfi ˢ› »ı. Á◊Îfl ·Î¿Õ<_ »ıÿı »ı ’HÎ ¿flHÎ ±ı‰Î ¿<ËÎÕΠωfiÎ

V‰Î¤Îω¿’HÎı ·Î¿Õ<_ »ıÿÎ÷_ fi◊Ì. Á˘fiÌ Á˘fiÎfiÎ ±fiı¿ ±·_¿Îfl˘ ⁄fiΉı »ı ’fl_÷

±·_¿Îfl ⁄fiΉ‰ÎfiÎ_ ÁΑfi˘ (±˘Ωfl˘) ωfiÎ V‰Î¤Îω¿’HÎı ±·_¿Îfl˘ ⁄fi÷Î fi◊Ì. ÷ı‹

±ËŸ ¿÷ν ±ÎI‹Î »ı. ¿Î›˝ ’Îfl¤Ï‰¿ ÂflÌflÎÏÿ »ı. ÷ı‹Î_ ¿flHοÎfl¿ ±ı‰_ ¿‹˝ ‹ÎL›Î

ωfiÎ V‰Î¤Îω¿’HÎı ±Î ÂflÌflÎÏÿfiÌ fl«fiÎ ◊Âı fiËŸ.

≠ë - CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ¿Î›˘˝‹Î_ ¿<·Î·-‰Hοfl ±ÎÏÿ ¿÷ν ±fiı ÿ_Õ«øÎÏÿ-÷fl̉ı‹ÎÏÿ

¿flHÎ ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ·Î¿ÕÎfiÎ »ıÿ‹Î_ Á◊Îfl ¿÷ν ±fiı ¿<ËÎÕ˘ ¿flHÎ,

±·_¿Îfl˘‹Î_ Á˘fiÌ ¿÷ν ±fiı ±˘Ωfl˘ ¿flHÎ ¥I›ÎÏÿ ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı. ÷ı‹Î_ ¿÷ν ’HÎ

ÿı¬Î› »ı ±fiı ¿flHÎ ’HÎ ÿı¬Î› … »ı. ÷ı◊Ì …ı ≠I›ZÎ ÿı¬Î› ÷ıfi˘ ±’·Î’ ¿ı‹ ¿flÌ

¿Λ ? ±◊ν÷˚ ±’·Î’ fi ¿flÌ Â¿Î› ‹ÎÀı I›Î_ ¿÷ν-¿flHÎ ±fiı ¿Î›˝ hÎHÎı ¤·ı ˢ.

’fl_÷ ’Îfl¤Ï‰¿ ÂflÌflfiÌ …ı fl«fiÎ ◊Λ »ı I›Î_ ¿÷ν ±ÎI‹Î ±fiı ¿flHÎ ±ı‰_ ¿‹˝ ≠I›ZÎ

ºÏp√˘«fl ◊÷_ fi◊Ì. ‹ÎÀı …ı‹ ¿÷ν ±fiı ¿‹˝ ωfiÎ ‰Îÿ‚˘ ⁄fiı »ı ±fiı CÎfi̤Ò÷ ÷◊Î

ωfl·Ì¤Ò÷ ‰√ıflı ω¿Îfl˘ ’HÎ ¿‹˝ ωfiÎ ÷ı ‰Îÿ‚˘‹Î_ V‰Î¤Îω¿ flÌ÷ı … ◊Λ »ı ÷ı‹

’Îfl¤Ï‰¿ ÂflÌfl˘fiÌ fl«fiÎ ’HÎ ¿÷ν ±ÎI‹Î ±fiı ¿flHÎ ¿‹˝ ωfiÎ … ⁄fi÷Ì Ë˘› ±Î‹

‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ? ÷ı◊Ì ¿‹˝ »ı … ±Î‹ ‹Îfi‰ÎfiÌ ±Î‰U›¿÷Î flËı÷Ì fi◊Ì.

μkÎfl - ±Î ≠ë ±›@÷ »ı. ‰Îÿ‚˘fiÌ fl«fiÎ ≠Ï÷Ïfi›÷ ±Î¿Îfl‰Î‚Ì Ë˘÷Ì fi◊Ì,

’Îfl¤Ï‰¿ÂflÌflfiÌ fl«fiÎ ±ÎÏÿ‰Î‚Ì ±fiı ≠Ï÷Ïfi›÷ ±Î¿Îfl‰Î‚Ì Ë˘› »ı. ±◊ν÷˚

±‹¿ ≠¿ÎflfiÎ «˘yÁ ±Î¿Îfl‰Î‚Ì Ë˘› »ı. ÷ı◊Ì ÷ı V‰Î¤Îω¿ fi◊Ì ’HÎ ¿÷ν ±fiı

¿flHÎfiÌ ±’ıZÎÎ‰Î‚Ì »ı. …ı‹ ¿˘¥ Á_ÿfl ˉı·Ì ⁄Î_‘ı·Ì ˢ› ±◊‰Î T›‰„V◊÷ ‹¿Îfi

⁄Î_‘ı·_ ˢ› ÷˘ ÷ı ±ÎÏÿ‰Î‚_ ±fiı ≠Ï÷Ïfi›÷ (±‹¿ «˘yÁ ≠¿ÎflfiÎ) ±Î¿Îfl‰Î‚_ »ı.

÷ı◊Ì ÷ı ˉı·Ì ±fiı ‹¿Îfifi˘ ¿˘¥¿ ¿÷ν »ı. ÷◊Î ÷ı‹Î_ ‰’flΛı·Î_ ÁΑfi˘ ±ı ¿flHÎ

»ı ’fl_÷ ÷ı ˉı·Ì ÷◊Î ‹¿Îfi ‘fl÷Ì¿_’ ±◊‰Î ‹ËΉΛfiÎ ÷˘ŒÎfiÎÏÿ◊Ì F›Îflı ’Õı »ı

I›Îflı ◊›ı·Î ¤_√Îflfi˘ ¿˘¥ ≠Ï÷Ïfi›÷ ±Î¿Îfl fi◊Ì ÷ı◊Ì ÷ı ¿÷ν ±fiı ¿flHΠωfiÎ

V‰Î¤Îω¿’HÎı ⁄fiı »ı. ±Î flÌ÷ı ω«Îfl÷Î_ …ı …ı ¿Î›˝ ±ÎÏÿ‰Î‚_ ±fiı ±‹¿ ≠¿ÎflfiÎ

«˘yÁ ≠Ï÷Ïfi›÷ ±Î¿Îfl‰Î‚_ ˢ› »ı ÷ı ÷ı ¿Î›˝ V‰Î¤Îω¿’HÎı ˢ÷_ fi◊Ì ’HÎ ¿÷ν-

¿flHÎfiÌ ±’ıZÎαı … ◊Λ »ı. ’Îfl¤Ï‰¿ÂflÌflfiÌ fl«fiÎ ’HÎ ±ÎÏÿ‰Î‚Ì ±fiı ≠Ï÷Ïfi›÷

±Î¿Îfl‰Î‚Ì … »ı. ‹ÎÀı ¿÷ν ±ÎI‹Î ±fiı ¿flHÎ ±ı‰Î ¿‹˝fiÌ ±’ıZÎαı … ◊Λ »ı.

÷ı◊Ì ¿‹˝ »ı ±ı‹ ÏÁ© ◊Λ »ı.

‰‚Ì Ëı Á‘‹˝ ! ÷‹ı ““∑§Ê⁄UáÊÊŸÈM§¬¢ ∑§Êÿ¸◊˜”” ‹Îfi˘ »˘. ¿ÎflHÎfiı ±fiw’ … ¿Î›˝

√HΑfl‰Îÿ ’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ 357

◊Λ ±ı‰_ ÷‹ı ‹Îfi˘ »˘. ±Î L›Î›fiı ·Ì‘ı ’fl¤‰‹Î_ ÁºÂ÷Πˢ› ±ı‰_ ÷‹ÎflÎ ‰Õı

’Ò‰ı˝ V‰Ì¿ÎflΛ_ »ı ±fiı ˉı ±ËŸ F›Îflı ±Î ≠ë ¿fl˘ »˘ I›Îflı V‰¤Î‰fiı ÏÁ© ¿fl‰Î

““•÷˝ÊÁŒÁfl∑§Ê⁄U”” ‰Îÿ‚˘fiΠω¿Îflfi_ ºpÎL÷ ±Î’˘ »˘, ±Î ºpÎL÷◊Ì ÷‹ÎflÌ ’Ò‰ı˝

‹Îfiı·Ì ‹ÎL›÷Î ¬_ÏÕ÷ ◊¥ Ω› »ı. …ı‹ ‰Îÿ‚ ±fiı ÷ıfiΠω¿Îfl˘ V‰Î¤Îω¿ flÌ÷ı

⁄fiı »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı Ωı ’Îfl¤Ï‰¿ ÂflÌflfiÌ fl«fiÎ ’HÎ V‰Î¤Îω¿ flÌ÷ı … ⁄fi÷Ì Ë˘›

÷˘ ‰Îÿ‚fiΠω¿Îfl˘ ÷˘ ’˘÷ÎfiÎ ¿ÎflHÎ̤Ò÷ ’ÿ˚√·ƒT›˘ ¿fl÷Î_ ±I›L÷ ω·ZÎHÎ flÌ÷ı

⁄fiı »ı.

‰Îÿ‚˘ …ı‹Î_◊Ì ⁄Lfiı »ı ÷ı ’Ò‰˝¿Î·Ìfi ¿ÎflHÎ̤Ò÷ ’ÿ˚√·ƒT›˘ ÁÒZ‹ »ı, ±ºU›

»ı, ‰fl΂w’ »ı. μWHÎ÷΋Îfi ‘‹˝‰Î‚Î_ »ı. ÷ı‹Î_◊Ì ⁄fi÷Î_ ‰Îÿ‚ ⁄Îÿfl, ºU›, √√fi„V◊÷

±fiı ÂÌ÷‚÷Α‹˝‰Î‚Î_ ±Î‹ ±I›L÷ ω·ZÎHÎ ‘‹˝‰Î‚Î_ ⁄fiı »ı. ˉı Ωı ±Î ‰Îÿ‚fi_

ºpÎL÷ ÂflÌflfiÌ fl«fi΋Î_ ±Î’¢ ÷˘ ’Îfl¤Ï‰¿ÂflÌflfiÌ fl«fiÎ ’Ò‰˝¿Î·Ìfi ÂflÌfl

fl«fiÎ◊Ì ±I›L÷ ω·ZÎHΠˢ› »ı ±Î‹ ÏÁ© ◊Âı. ±Î‹ ÏÁ© ◊‰Î◊Ì ÷‹ÎflÌ …

‹Îfiı·Ì ÁºÂ÷Î μÕÌ …Âı. ÷ı◊Ì ÷‹Îfl˘ ±Î ÷¿˝ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ––1785––

„UÙîÊ ‚„UÊflÙ flàÕÈ¢, ÁŸP§Ê⁄UáÊÿÊ fl flàÕÈœê◊Ù flÊ –¡ß flàÕÈ¢ áÊÁàÕ, Ã•Ù˘áÊÈfl‹hË•Ù π¬È廢§ fl H1786H

•ìÊ¢Ã◊áÊÈfl‹hÙ Áfl •„U Õ٠•ÁàÕ, ŸÁàÕ Á∑¢§ ∑§ê◊¢ ? –„U™§ Áfl ÃŒÁàÕûÊ ¡Ù ŸáÊÈ ∑§ê◊S‚ Áfl ‚ ∞fl H1787H

∑§ê◊S‚ flÊÁ÷„UÊáÊ¢ „UÙîÊ ‚„UÊflÙÁûÊ „UÙ©U ∑§Ù ŒÙ‚Ù –ÁŸìÊ¢ fl ‚Ù ‚÷ÊflÙ ‚Á⁄U‚Ù ∞àÕ¢ ø ∑§Ù „U™§ ? H1788H

(÷flØ Sfl÷ÊflÙ flSÃÈ, ÁŸc∑§Ê⁄UáÊÃÊ flÊ flSÃÈœ◊Ù¸ flÊ –ÿÁŒ flSÃÈ ŸÊÁSÃ, ‚∑§Ù˘ŸÈ¬‹éœ— π¬Èc¬Á◊fl H•àÿãÃ◊ŸÈ¬‹éœÙ˘åÿÕ ‚∑§Ù˘ÁSÃ, ŸÊÁSà Á∑¢§ ∑§◊¸ ? –„UÃÈflʸ ÃŒÁSÃàfl ÿÙ ŸŸÈ ∑§◊¸áÊÙ˘Á¬ ‚ ∞fl H)∑§◊¸áÊÙ flÊÁ÷œÊŸ¢ ÷flØ Sfl÷Êfl ßÁà ÷flÃÈ ∑§Ù ŒÙ·— –ÁŸàÿ¢ flÊ ‚ Sfl÷Êfl—, ‚ŒÎ‡ÊÙ ˘òÊ ø ∑§Ù „UÃÈ— ? H)

√Î◊Î◊˝ - V‰¤Î‰ ±ı Â_ ¿˘¥ ‰V÷ωÂıÊ »ı ? ÏfiW¿ÎflHÎ÷Î »ı ? ¿ı ‰V÷fi˘ ¿˘¥

’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ √HΑfl‰Îÿ358

‘‹˝ »ı ? ±Î hÎHÎ ’Z΢‹Î_◊Ì ““Ωı ‰V÷ »ı”” ±Î‹ ¿Ëı¢ ÷˘ ÷ı ‰V÷ fi◊Ì - ¿ÎflHÎ

¿ı ‰V÷w’ı ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì ±Î¿ÎÂ’W’fiÌ …ı‹. ––1786––

±I›L÷ ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì »÷Î_ ÷ı ‰V÷ »ı ±Î‹ Ωı ¿Ë˘ ÷˘ ““¿‹˝ fi◊Ì”” ±Î‹ ¿ı‹

¿Ë˘ »˘ ? ±◊‰Î V‰¤Î‰fiÎ ±„V÷I‰‹Î_ …ı Ëı÷ »ı ÷ı … Ëı÷ ¿‹˝fiÎ ±„V÷I‰‹Î_ ’HÎ

ˢ. ––1787––

±◊‰Î ¿‹˝fi_ … Ωı ⁄Ì…\_ fi΋ V‰¤Î‰ ¿Ëı÷Πˢ ÷˘ ÷ı V‰¤Î‰ ¤·ı ˢ. (±‹fiı

¿_¥ ‰Î_‘˘ fi◊Ì.) ±ı‹ ‹Îfi‰Î‹Î_ Â_ ÿ˘Ê ? ±◊‰Î ÷ı V‰¤Î‰ Ë_‹ıÂÎ_ ÁºÂ … flËı

÷ı‹Î_ Â_ ¿ÎflHÎ ? ––1788––

ω‰ı«fi - ¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl ≠¤ Á‘‹˝ ⁄˛ÎõHÎfiı …\ÿÌ …\ÿÌ flÌ÷ı Á‹Ω‰ı

»ı. √›ı·Ì √Î◊Î 1785 ‹Î_ Á‘‹˝⁄˛ÎõHÎı …ı ÿ·Ì· ¿flı·Ì ¿ı ““∑§ê◊Ê÷Êfl Áfl ◊߸ ∑§ÙŒÙ‚Ù „UÙîÊ ¡ß ‚÷ÊflÙ˘ÿ¢”” ¿‹˝ fi ‹Îfi̱ı ±fiı ¤‰fi˘ (Á_ÁÎflfi˘) ±ı‰˘ V‰¤Î‰ …

‹Îfi̱ı ¿ı ¿ÎflHΤÒ÷ ¿‹˝ ωfiÎ … ±Î Á_ÁÎfl »ı. I›Î_ ¤√‰Îfi Á‘‹˝⁄˛ÎõHÎfiı ≠ë

¿flı »ı ¿ı -

¤√‰Îfi˚ ó ÷‹Îfl˘ ‹Îfiı·˘ ±Î V‰¤Î‰ ±ı Â_ »ı ? Â_ CÎÀ-’À …ı‰Ì V‰¤Î‰

fi΋fiÌ ¿˘¥ ‰V÷ »ı ? ¿ı Â_ ÏfiW¿ÎflHÎ÷Î ±ıÀ·ı ¿ı ¿˘¥’HÎ ¿ÎflHÎfi˘ ±¤Î‰ ±ı …

V‰¤Î‰ »ı ? ¿ı Â_ V‰¤Î‰ ±ı ‰V÷fi˘ ¿˘¥ ‘‹˝Ï‰ÂıÊ »ı ? ±Î hÎH΋Î_◊Ì V‰¤Î‰fi˘

±◊˝ ÷‹fiı ¿›˘ ‹ÎL› »ı ? V‰¤Î‰ ±ı »ı Â_ ? ÷ı ¿Ë˘.

Á‘‹˝ ⁄˛ÎõHÎ - V‰¤Î‰ ±ı CÎÀ-’ÀÎÏÿfiÌ …ı‹ ±ı¿ ‰V÷ »ı.

¤√‰Îfi˚ - Ωı V‰¤Î‰ ±ı CÎÀ-’ÀÎÏÿfiÌ …ı‹ ‰V÷ωÂıÊ Ë˘› ÷˘ CÎÀ-’ÀÎÏÿ

«ZÎ√˘˝«fl ◊Λ »ı. CÎÀ-’ÀÎÏÿfiÌ μ’·„O‘ ◊Λ »ı. V‰¤Î‰ ±ı «ZÎ√˘˝«fl ◊÷˘ fi◊Ì.

V‰¤Î‰fiÌ μ’·„O‘ ◊÷Ì fi◊Ì, ±fi·O‘ »ı. ‹ÎÀı V‰¤Î‰ fi΋fiÌ ‰V÷ ˢ› ±Î ‰Î÷

÷¿˝ ωfiÎfiÌ »ı. …ı‹ ±Î¿ÎÂfi_ ’W’ μ’·O‘ ◊÷_ fi◊Ì ‹ÎÀı fi◊Ì, ÷ı‹ V‰¤Î‰ fi΋fiÌ

‰V÷ μ’·O‘ ◊÷Ì fi◊Ì ‹ÎÀı fi◊Ì. Ωı ˢ÷ ÷˘ μ’·O‘ ◊Î÷.

Á‘‹˝⁄˛ÎõHÎ ó …ı‹ ÷·‹Î_ ÷ı· ±fi’·O‘ »ı »÷Î_ ±‰U› »ı. ‹ÎÀÌ‹Î_ CÎÀ

±fi’·O‘ »ı »÷Î_ »ı. ÁÒZ‹ ’ÿ˚√·˘, Ïfi√˘ÿfiÎ ∞‰˘ ±fiı ÿÒfl ÿÒflfiÎ ’ÿÎ◊˘˝ ±fi’·O‘

»ı, »÷Î_ »ı, ÷ı‹ V‰¤Î‰ fi΋fiÌ ‰V÷ ¤·ı ±fi’·O‘ ˢ› ÷˘ ’HÎ …√÷‹Î_ »ı. ±Î‹

‹ÎfiÌ Â¿Î› »ı. …ı ¿˘¥ ±fi’·O‘ ˢ› ÷ı ÁC΂_› fi◊Ì … ˢ÷_ ±ı‹ fiËŸ.

√HΑfl‰Îÿ ’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ 359

¤√‰Îfi - Ωı ÷‹ı ±Î‰_ Á‹Ωı »˘ ¿ı ““…ı ‰V÷ ±I›L÷ ±fi’·O‘ ˢ›, ÷˘

’HÎ ÷ı ‰V÷ (V‰¤Î‰ÎÏÿ) …√÷‹Î_ ˢ› »ı. ÷˘ ±Î … L›Î›fiı ±fiÁÎflı «ZÎflÎÏÿ

¥„Lƒ›˘◊Ì Á‰˝◊Î ±fi’·O‘ ±ı‰_ ¿‹˝ ’HÎ …√÷‹Î_ ˢ¥ ¿ı »ı. ÷˘ ““¿‹˝ fi◊Ì, ¿‹˝

fi◊Ì, ±Î‰Î_ fi¿ÎflfiÎ √ÎHÎÎ_ Â_ ¿Î‹ √α˘ »˘ ? ±fi’·O‘ ±ı‰_ ¿‹˝ ’HΠˢ¥ ¿ı »ı.

Á‘‹˝⁄˛ÎõHÎ - V‰¤Î‰ ¤·ı ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì ’fl_÷ ÷ıfi_ ±„V÷I‰ ‹Îfi‰Î‹Î_ Ëı÷

(÷¿˝) ‹‚ı »ı. ÷ı◊Ì ÷¿˝fiı ¿ÎflHÎı V‰¤Î‰ (fi ÿı¬Î÷˘ ˢ› ÷˘ ’HÎ) V‰Ì¿Îfl‰˘

Ωı¥±ı. …ı‹ ‹ÎÀÌ‹Î_◊Ì CÎÀ … ⁄fiı, ’À fi … ⁄fiı. ±Î‹ ¿ı‹ ? ‹ÎÀÌfi˘ ±Î‰˘

V‰¤Î‰. ±ıÀ·ı ¿ı ¿<·Î· ±ı ¿÷ν, ‹ÎÀÌ μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ, CÎÀ ±ı ¿Î›˝, ÷ıfiÌ ÏfiW’Ïk΋Î_

¿˘¥ ““¿flHοÎfl¿”” ˢ‰_ Ωı¥±ı, ¿ÎflHÎ ¿ı ¿ÎflHΠωfiÎ ¿Î›˝ ◊Λ fiËŸ. ±ËŸ

¿flHοÎfl¿‹Î_ V‰¤Î‰ ΩHΉ˘. ‹ÎÀÌfi˘ ±Î‰˘ V‰¤Î‰ ¿ı ÷ı‹Î_◊Ì CÎÀ ⁄fiı, V‰¤Î‰fiÌ

ÏÁÏ©‹Î_ ±Î‰˘ Á›˘B› ÷¿˝ (Ëı÷) »ı. ‹ÎÀı Ë_ V‰¤Î‰ »ı ±Î‹ ¿Ë_ »\_.

¤√‰Îfi - ““¿‹˝”” ‹Îfi‰Î‹Î_ ’HÎ Â_ ÷ı … Ëı÷ fi ˢ¥ ¿ı ? ±◊ν÷˚ ¿÷ν

±ÎI‹Î, ¿Î›˝ ’Îfl¤Ï‰¿ÂflÌfl, μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ ±˙ÿÎÏfl¿ÎÏÿ ‰√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘, ÷ı‹Î_

¿˘¥¿ ¿flHοÎfl¿ Ωı¥±ı. ¿ÎflHοÎfl¿ ωfiÎ ¿Î›˝ ◊Λ fiËŸ. ‹ÎÀı …ı ¿flHοÎfl¿ »ı ÷ı

… ¿‹˝ »ı. ÁÎflÎ_ ¿ı V‰¤Î‰fiı ‹Îfi‰Î‹Î_ ÷‹ÎflÌ ’ÎÁı …ı ÿ·Ì· »ı ÷ı … ÿ·Ì· Ωı

¿‹˝fiı V‰Ì¿Îfl‰Î‹Î_ ΩıÕ˘ ÷˘ ““¿‹˝ fi΋fi_ ÷k‰”” »ı ±ı‹ Á‹Ω› ÷ı‹ »ı.

Á‘‹˝⁄˛ÎõHÎ - ¿‹˝fi_ … ⁄Ì…\_ fi΋ V‰¤Î‰ »ı ±ı‹ ±‹ı ¿ËÌÂ_. ±◊ν÷˚ Ëı

¤√‰Îfi ! ÷‹ı …ıfiı ¿‹˝ ¿Ë˘ »˘ ÷ıfiı Ë_ ‹Îfi_ »\_. ’HÎ Ë_ ÷ıfiı V‰¤Î‰ ¿Ë_ »\_. ÷ı‹Î_

Â_ ÿ˘Ê ? fi΋ÎL÷fl‹Î_ ¿_¥ ÿ˘Ê ˢ÷˘ fi◊Ì.

¤√‰Îfi - ““„UÙ©U”” = ¤·ı ˢ, ¿‹˝fiı … ÷‹ı V‰¤Î‰ ¿Ë˘ ÷ı‹Î_ Â_ ÿ˘Ê ? ’HÎ

¿‹˝ fi΋fi_ ’ÿ˚√·ƒT› »ı. ±ı¿ ≠¿ÎflfiÌ ÁÒZ‹ ‰V÷ »ı. ∞‰ ‰Õı √˛ËHÎ ¿flÌfiı ϤLfi

ϤLfi w’ı ’ÏflH΋ΉΛ »ı. ¤Ï‰W›‹Î_ ∞‰fiı … Á¬-ÿ—¬ ±Î’ı ±◊‰Î iÎÎfiÎÏÿ √HÎfiı

œÎ_¿ı ÷ı ¤Î‰ı ∞‰ı ÷ı ¿‹˝fiı ⁄Î_K›_ »ı. ÷ı ‰Î÷ ““V‰¤Î‰”” ‹Îfi‰Î‹Î_ CÎÀÂı fiËŸ. ¿ÎflHÎ

¿ı ÷‹Îflı ÷ı V‰¤Î‰fiı ÏfiI› ÁºÂ … ‹Îfi‰˘ ’ÕÂı. ¿ÎflHÎ ¿ı ““V‰¤Î‰fiı ·Ì‘ı …

¤‰ÎL÷fl‹Î_ ÁºÂ ±ı‰Î ‹fiW›ÎÏÿ ¤Î‰ ÷ı ÷ı ∞‰fiı ≠M÷ ◊Λ »ı ±ı‹ ÷‹ı ‹ÎL›_ »ı.

I›Î_ ≠ë ◊Âı … ¿ı ÷ı V‰¤Î‰ Áÿο΂ ÁºÂ … flËı ÷ıfi_ Â_ ¿ÎflHÎ ? V‰¤Î‰fiÌ

ÁºÂ÷Îfi_ ¿˘¥ ¿ÎflHÎ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì.

Á‘‹˝⁄˛ÎõHÎ - ±Î V‰¤Î‰ Áÿοη ’˘÷ÎfiÎ V‰¤Î‰◊Ì … ÁºÂ ˢ› »ı.

±◊ν÷˚ V‰¤Î‰fiÌ ÁºÂ÷΋Î_ ’HÎ V‰¤Î‰ … ¿ÎflHÎ »ı ±Î‹ Ë_ ¿ËÌÂ.

’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ √HΑfl‰Îÿ360

¤√‰Îfi - F›Î_ ¿˘¥ ÷¿˝ fi ‹‚ı I›Î_ Ωı ±Î flÌ÷ı V‰¤Î‰fiı … ±Î√‚ ¿fl˘

÷˘ ¤‰fiÌ ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ωÁºÂ÷Î ◊Λ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ¤‰fi˘ ±Î‰˘ V‰¤Î‰ … »ı. ±Î‹

¤‰fiÌ Ï‰ÁºÂ÷΋Î_ ’HÎ ±Î flÌ÷ı ÷˘ ¿ËÌ … ¿Λ »ı. ÁÎflÎ_ ¿ı ±Î ›„@÷›@÷ ¿◊fi

fi◊Ì, Á‰˝hÎ V‰¤Î‰fi˘ μkÎfl ±Î’‰˘ ±ı ÷˘ ⁄‘Ì …B›Î±ı Á·¤ »ı.

‰‚Ì Ωı ÷‹ı ¿‹˝fiı fi ‹Îfi˘ ±fiı V‰¤Î‰ fi΋fiÌ ¿˘¥ ‰V÷ »ı ±ı‹ ‹Îfi˘ ÷˘

⁄ÌΩ ’HÎ ÷‹fiı ÿ˘Ê˘ ±Î‰ı »ı. ÷ı ˉı ’»ÌfiÌ √Î◊΋Î_ ¿Ëı‰Î› »ı. ––1786-1787-

1788––

‚Ù ◊ÈûÊÙ˘◊ÈûÊÙ flÊ, ¡ß ◊ÈûÊÙ ÃÙ Ÿ ‚√fl„UÊ ‚Á⁄U‚Ù –¬Á⁄UáÊÊ◊•Ù ¬ÿ¢ Á¬fl, Ÿ Œ„U„U™§ ¡ß •◊ÈûÊÙ H1789H

©U¬ª⁄UáÊÊ÷ÊflÊ•Ù, Ÿ ÿ „Uflß ‚È„Uê◊ – ‚Ù •◊ÈûÊÙ Áfl –∑§îÊS‚ ◊ÈÁûÊ◊ûÊÊ, ‚È„U‚¢ÁflûÊÊÁŒ•Ù øfl H1790H

(‚ ◊ÍÃÙ¸˘◊ÍÃÙ¸ flÊ, ÿÁŒ ◊ÍøSÃÃÙ Ÿ ‚fl¸ÕÊ ‚ŒÎ‡Ê— –¬Á⁄UáÊÊ◊× ¬ÿ ßfl, Ÿ Œ„U„UÃÈÿ¸l◊Íø— H©U¬∑§⁄UáÊÊ÷ÊflÊŒ˜ Ÿ ø ÷flÁà ‚Èœ◊¸Ÿ˜ – ‚Ù˘◊ÍÃÙ¸˘Á¬ –∑§Êÿ¸Sÿ ◊ÍÁø◊ûflÊØ, ‚Èπ‚¢ÁflûÿÊÁŒÃpÒfl H)

√Î◊Î◊˝ - ÷ı V‰¤Î‰ ‹Ò÷˝ »ı ¿ı ±‹Ò÷˝ »ı ? Ωı ‹Ò÷˝ »ı ÷˘ ÷ı V‰¤Î‰ ’ÏflHÎ΋Ì

ˢ‰Î◊Ì ÿÒ‘fiÌ …ı‹ Á‰˝¿Î·ı Á‰˝◊Î ÁºÂ flËÌ fi ¿ı ±fiı Ωı ±‹Ò÷˝ ˢ› ÷˘ μ’¿flHÎfi˘

±¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ÷ı ÿıËÎÏÿfiÌ fl«fiÎfi˘ Ëı÷ fi ⁄fiÌ Â¿ı. ‰‚Ì ÷ı V‰¤Î‰fi_ ¿Î›˝ (ÿıËÎÏÿ)

‹ÒÏ÷˝‹Îfi ˢ‰Î◊Ì ±fiı Á¬-ÿ—¬ÎÏÿ ¤Î‰˘fi_ Á_‰ıÿfi ◊÷_ ˢ‰Î◊Ì ÷ı V‰¤Î‰ ±‹Ò÷˝ ’HÎ

ˢ¥ ¿÷˘ fi◊Ì. ––1789-1790––

ω‰ı«fi - ‰‚Ì Ëı Á‘‹˝ ! ÷‹ı V‰¤Î‰fiı CÎÀ’À …ı‰Ì ‰V÷ »ı ±Î‹ ‹ÎL›_ »ı.

÷ı◊Ì ÷ı V‰¤Î‰ Â_ ‹Ò÷˝ »ı ? ¿ı Â_ ±‹Ò÷˝ »ı ? Ωı ÷ı V‰¤Î‰ ‹Ò÷˝ ˢ› ÷˘ ¿‹˝fiÌ

ÁÎ◊ı ÷ıfiÌ Â_ ωÂıÊ÷Î flËÌ ? Ë_ …ıfiı ““¿‹˝”” Á‹Ω‰_ »\_ ÷ıfiı … ÷‹ı V‰¤Î‰ ‹ÎL›˘.

¿ÎflHÎ ¿ı ¿‹˝ ’HÎ ’ÿ˚√·ƒT› ˢ‰Î◊Ì ‰HÎνÏÿ √HΉ΂_ »ı ÷ı◊Ì ‹Ò÷˝ »ı ±fiı V‰¤Î‰

’HÎ ÷‹ı ‹Ò÷˝ … ‹ÎL›˘, ±ıÀ·ı ¿‹˝◊Ì V‰¤Î‰ ±ı ¿˘¥ ωÂıÊ ‰V÷ flËÌ fiËŸ. ‹ÎhÎ

fi΋ÎL÷fl … ◊›_. ±Î flÌ÷ı Ωı ÷‹ı V‰¤Î‰fiı ‹Ò÷˝ ‹Îfi¢ ÷˘ ÷‹ı fi΋ÎL÷fl◊Ì ¿‹˝

V‰Ì¿ÎflÌ … ·Ì‘_ ±ı‰˘ … ±◊˝ ◊Âı.

√HΑfl‰Îÿ ’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ 361

‰‚Ì Ωı V‰¤Î‰ fi΋fiÌ ÷‹ÎflÌ ‹Îfiı·Ì ±Î ‰V÷ ‹Ò÷˝ »ı ÷˘ ÷ı ’ÿ˚√·ƒT›

◊‰Î◊Ì ÿÒ‘ÎÏÿfiÌ …ı‹ ’ÏflHÎÎ‹Ì (’Ïfl‰÷˝fiÂÌ·) … ˢ› ±fiı ’ÏflHÎÎ‹Ì Ë˘‰Î◊Ì

Áÿοη ÁºÂ ˢ› … fiËŸ. ÷ı◊Ì ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ÁºÂ÷Îfi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı fiËŸ. …ı‹ ÿÒ‘

‰√ıflı ƒT›˘ ’ÏflHÎÎ‹Ì Ë˘‰Î◊Ì ÁÿÎ ÁºÂ flËı÷Î_ fi◊Ì ÷ı‹ V‰¤Î‰ ’HÎ ‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì

±¤˛ÎÏÿfiΠω¿ÎflfiÌ …ı‹ ÁÿÎ ÁºÂ fiËŸ flËı. …ı‹ ±¤˛ÎÏÿfiΠω¿Îfl˘ ‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì

⁄ÿ·Î›Î … ¿flı »ı. @›Îflı¿ CÎfi̤Ò÷ ±fiı @›Îflı¿ ωfl·Ì¤Ò÷. ÷ı‹ V‰¤Î‰ ’HÎ

⁄ÿ·Î÷˘ … flËıÂı, ÁÿÎ ÁºÂ flËıÂı fiËŸ. ÷ı◊Ì ÷ı V‰¤Î‰ ‰Õı ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ◊÷_ ÿıËÎÏÿfi_

Ïfi‹Î˝HÎ ’HÎ ÁºÂ flËıÂı fiËŸ. ±Î flÌ÷ı Ωı ÷‹ı V‰¤Î‰fiı ‹Ò÷˝ ‹Îfi¢ ÷˘ ±ı¿ ÷˘

¿‹˝÷k‰ V‰Ì¿Î›* ◊Âı. ‰‚Ì ‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ±fiı ’ÏflHÎÎ‹Ì Ë˘‰Î◊Ì ±¤˛ÎÏÿfiΠω¿ÎflfiÌ

…ı‹ ÷◊Î ÿÒ‘ÎÏÿfiÌ …ı‹ ÁÿÎ ÁºÂ flËıÂı fiËŸ ¿ı …ı◊Ì ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ÁºÂ÷Î ÏÁ© ◊Λ.

ˉı Ëı Á‘‹˝ ! Ωı ±Î V‰¤Î‰ ±‹Ò÷˝ »ı ±ı‹ ÷‹ı ‹Îfi¢ ÷˘ ÷ı ÿıËÎÏÿfi˘

±Îfl_¤¿ CÎÀÌ Â¿Âı fiËŸ, ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ¿˘¥fi_ μ’¿flHÎ (μI’Ïk΋Î_

ÏfiÏ‹kÎ) ⁄fiÂı fiËŸ. ÷ı◊Ì ÿ_Õ-«øÎÏÿ μ’¿flHΠωfiÎ …ı‹ ¿<·Î· CÎÀfi˘ μI’Îÿ¿ ⁄fi÷˘

fi◊Ì ÷ı‹ V‰¤Î‰ ±ı ±fi’¿flHÎ ⁄fi‰Î◊Ì ÿıËÎÏÿfi˘ ±Îfl_¤¿ ⁄fiÂı fiËŸ, ‰‚Ì …ı‹

±Î¿Î ±‹Ò÷˝ »ı ÷ı◊Ì ÷ı ÿıËÎÏÿfi_ ±Îfl_¤¿ ⁄fiÌ Â¿÷_ fi◊Ì ÷ı‹ ±Î V‰¤Î‰ ’HÎ

±‹Ò÷˝ »ı ±Î‹ ÷‹ı ‹Îfi¢ ÷˘ ±‹Ò÷˝ (‹ÎL›˘) ˢ‰Î◊Ì ÿıËÎÏÿfi˘ ±Îfl_¤¿ ◊Âı fiËŸ.

±Î flÌ÷ı Ωı ±Î V‰¤Î‰fiı ±‹Ò÷˝ ‹Îfi¢ ÷˘ ±fi’¿flHÎw’ ˢ‰Î◊Ì ÿ_Õ-«øÎÏÿ◊Ì Ï‰¿·

±ı‰Î ¿<·Î·fiÌ …ı‹ ±fiı ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ ’Îfl¤Ï‰¿ ±ı‰Î ÿıËÎÏÿfi˘ Á…˝¿

÷ı V‰¤Î‰ ⁄fiÂı fiËŸ.

÷◊Î Ëı Á‘‹˝ ! ÷‹ÎflÌ ‹Îfiı·Ì ÷ı V‰¤Î‰ fi΋fiÌ ‰V÷ ±‹Ò÷˝ »ı ±Î ‰Î÷ ’HÎ

›„@÷Á_√÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷‹ı V‰¤Î‰fiı ÂflÌflÎÏÿ ¿Î›˝fi_ ¿ÎflHÎ ‹Îfi˘ »˘. ÂflÌflÎÏÿ

¿Î›˝ ‹Ò÷˝ »ı. ÷ıfi_ ¿ÎflHÎ V‰¤Î‰ ±‹Ò÷˝ ¿ı‹ ˢ› ? ¿ÎflHÎ ¿ı …ıfi_ ¿Î›˝ ‹Ò÷˝ ˢ› ÷ıfi_

¿ÎflHÎ ’HÎ ‹Ò÷˝ … ˢ›, ±‹Ò÷˝ fi ˢ›. …ı‹ ±Î¿Î ±‹Ò÷˝ »ı ÷˘ ÷ıfi_ ¿Î›˝ @›Îflı›

‹Ò÷˝ fi ˢ› ±fiı ‹ÎÀÌ ‹Ò÷˝ »ı ÷˘ ÷ıfi_ ¿Î›˝ CÎÀ ‹Ò÷˝ … ˢ› »ı. ±ËŸ V‰¤Î‰fiÎ

¿Î›˝V‰w’ı ‹Îfiı·Î_ ÂflÌflÎÏÿ ‹Ò÷˝ »ı. ‹ÎÀı ÷ıfiÎ ¿ÎflHΤÒ÷ V‰¤Î‰ fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ ’HÎ

‹Ò÷˝ … ˢ¥ ¿ı (⁄ÌΩ ÂOÿ˘◊Ì ¿‹˝ … ˢ¥ ¿ı) ’HÎ ±‹Ò÷˝ fi ˢ¥ ¿ı.

‰‚Ì Á¬-ÿ—¬fi_ Á_‰ıÿfi (±fi¤‰) ◊÷_ ˢ‰Î◊Ì ’HÎ ÷ı V‰¤Î‰ ±‹Ò÷˝ fi◊Ì.

Á¬ ±fiı ÿ—¬fi_ Á_‰ıÿfi ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ÂflÌfl ±fiı ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ … ◊Λ »ı. ’HÎ ±‹Ò÷˝

±ı‰Î ±Î¿Î ¶ÎflÎ ◊÷_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì Ωı ±Î V‰¤Î‰fiı ±‹Ò÷˝ ‹Îfi¢ ÷˘ …ı ±Î Á¬-

’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ √HΑfl‰Îÿ362

ÿ—¬fi_ Á_‰ıÿfi (±fi¤‰) ±ÎI‹Îfiı ◊Λ »ı ÷ı ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î V‰¤Î‰ ¶ÎflÎ ◊¥ ¿Âı

fiËŸ. Á¬-ÿ—¬fi_ Á_‰ıÿfi ±ÎI‹Îfiı …ı ◊Λ »ı ÷ı‹Î_ ÏfiÏ‹kοÎflHÎ w’ı ¿‹˝ »ı, ÷ı ‹Ò÷˝

»ı. ÷ı◊Ì ‹Ò÷˝fiÎ Á_⁄_‘◊Ì ±Î Á_‰ıÿfi ◊Λ »ı. …ı‹ ±fi¿>‚ ±ÎËÎfl ±fiı ≠Ï÷¿<· ±ÎËÎfl

‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ ¶ÎflÎ Á¬-ÿ—¬fi_ Á_‰ıÿfi CÎÀÌ Â¿ı »ı ’fl_÷ ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î ±Î¿ÎÂfiÎ

Á_⁄_‘◊Ì ±ÎI‹Îfiı Á¬-ÿ—¬fi Á_‰ıÿfi Á_¤‰÷_ fi◊Ì. ÷ı‹ Ωı V‰¤Î‰fiı ±‹Ò÷˝ ‹Îfi¢

÷˘ ÷ıfi˘ Á_⁄_‘ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ±ÎI‹Îfiı Á¬ÎÏÿfi_ Á_‰ıÿfi fiËŸ CÎÀı. ‹ÎÀı ‹Ò÷˝ … ‹Îfi‰˘

’Õı ±fiı ‹Ò÷˝ ‹Îfi÷Î_ Á_iÎÎL÷fl◊Ì ¿‹˝ … V‰Ì¿Îflı·_ ◊Âı.

±Î ««Î˝ ⁄ÌΩ ±„Bfi¤ÒÏ÷ √HΑflfiÌ ÁÎ◊ıfiÎ ‰Îÿω‰ÎÿfiÌ ««Î˝‹Î_ √Î◊Î fi_⁄fl

1625-1626-1627 ‹Î_ CÎHÎÎ … ωV÷Îfl◊Ì Á‹Ω‰ı·Ì »ı. I›Î_◊Ì Ωı¥ ·ı‰Î ¤·Î‹HÎ

»ı. ±Î ≠‹ÎHÎı V‰¤Î‰fiı Ωı ‰V÷ωÂıÊ (±ı¿ ’ÿÎ◊˝ »ı) ±Î‹ ‹Îfi¢ ÷˘ Â_ ÿ˘Ê

±Î‰Âı ? ÷ı ±ı¿’ZÎ ’ÒHν ¿flÌfiı ˉı ÷ı V‰¤Î‰fiı ÏfiW¿ÎflHÎ÷Î (±ıÀ·ı ¿ÎflHÎfi˘ ±¤Î‰)

‹Îfi¢ ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ±Î‰ı »ı ÷ı ‰Î÷ ˉı ’»ÌfiÌ √Î◊΋Î_ Á‹Ω‰ı »ı. ––1789-1790––

•„UflÊ˘∑§Ê⁄UáÊ©U ÁìÊÿ, ‚÷Êfl•Ù ÃÙ Áfl ‚Á⁄U‚ÿÊ ∑§ûÊÙ –Á∑§◊∑§Ê⁄UáÊ•Ù Ÿ ÷fl Áfl‚Á⁄U‚ÿÊ Á∑¢§ fl ÁflÁë¿UûÊË H1791H

(•ÕflÊ˘∑§Ê⁄UáÊà ∞fl Sfl÷ÊflÃSÃÃÙ˘Á¬ ‚ŒÎ‡ÊÃÊ ∑ȧ× –Á∑§◊∑§Ê⁄UáÊÃÙ Ÿ ÷flŒ˜ Áfl‚ŒÎ‡ÊÃÊ Á∑¢§ flÊ ÁflÁë¿UÁûÊ— H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î V‰¤Î‰ ±ıÀ·ı ±¿ÎflHÎ÷Î ±ı ±◊˝ Ωı ¿fl˘ ÷˘ V‰¤Î‰◊Ì

(¿˘¥’HÎ Ω÷fiÎ ¿ÎflHΠωfiÎ) ÁºÂ÷Î … ¤‰ÎL÷fl‹Î_ flËı÷Ì Ë˘› ÷˘ ÁºÂ÷Î … ¿ı‹

flËı ? ÷ı … ±¿ÎflHÎ÷Î◊Ì Ï‰ÁºÂ÷Î ’HÎ ¿ı‹ fi flËı ? ±◊‰Î ¤‰fiÌ Ï‰„E»ÏkÎ ’HÎ

¿ı‹ fi ◊Λ ? ––1791––

ω‰ı«fi - √Î◊Î 1786 ‹Î_ V‰¤Î‰fiÎ hÎHÎ ’Z΢ ¿S’Ìfiı Á‘‹˝ ⁄˛ÎõHÎfiı ≠ë˘

’Ò»‰Î‹Î_ ±ÎT›Î Ë÷Î ¿ı ÷‹ı V‰¤Î‰ ±ıÀ·ı Â_ ‹Îfi˘ »˘ ? Â_ V‰¤Î‰ ±ı CÎÀ-’À

…ı‰˘ ¿˘¥ ’ÿÎ◊˝ »ı ? Â_ V‰¤Î‰ ±ıÀ·ı ÏfiW¿ÎflHÎ÷Î »ı (…ı‹Î_ ¿˘¥ … ¿ÎflHÎ fi ˢ›

±ı‹fiı ±ı‹ ◊Λ ÷ı) ? ¿ı Â_ V‰¤Î‰ ±ı ¿˘¥ ‰V÷fi˘ ‘‹˝ »ı ? ±Î hÎHÎ ’Z΢‹Î_◊Ì

V‰¤Î‰ ±ı CÎÀ-’ÀfiÌ …ı‹ ¿˘¥ ‰V÷ »ı. ±Î‹ Ωı ‹Îfi˘ ÷˘ ÷ı ‹Ò÷˝ ‹Îfi¢ ¿ı ±‹Ò÷˝

‹Îfi¢ ¥I›ÎÏÿ ω¿S’˘ ’ÎÕÌfiı ÿflı¿ ω¿S’˘‹Î_ ÿ˘Ê … ±Î‰ı »ı ±ı‹ ¿ËÌfiı ’Ëı·Î

’ZÎfi_ √Î◊Î 1787 ◊Ì 1790 ‹Î_ ¬_Õfi ¿›*. ˉı ¿ÿΫ Á‘‹˝⁄˛ÎõHÎ V‰¤Î‰fi˘ ±◊˝

ÏfiW¿ÎflHÎ÷Î ¿flı, ±ıÀ·ı ¿ı ¿˘¥ ¿ÎflHÎ …ı‹Î_ fi◊Ì ÷ıfi_ fi΋ ÏfiW¿ÎflHÎ÷Î, ‰V÷‹Î_ ±ı‰˘

√HΑfl‰Îÿ ’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ 363

V‰¤Î‰ »ı ¿ı ¿˘¥’HÎ ¿ÎflHΠωfiÎ ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ÁºÂ÷Î μI’Lfi ¿flı, ÷˘ ±Î ±◊˝ ’HÎ

⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı Ωı V‰¤Î‰fi˘ ±◊˝ ÏfiW¿ÎflHÎ÷Î ¿fḻı ±fiı ÷ı ÏfiW¿ÎflHÎ÷Î◊Ì

¤‰ÎL÷fl‹Î_ ““ÁºÂ÷Δ” ≠ÎM÷ ◊÷Ì Ë˘› ÷˘ ÷ı … ÏfiW¿ÎflHÎ÷Î◊Ì ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ωÁºÂ÷Î

’HÎ ≠ÎM÷ ◊Λ ±ı‰_ ¿ı‹ fi ⁄fiıı ? …ı‹ ¿˘¥ ’HÎ Ω÷fiÎ ¿ÎflHΠωfiÎ ¤‰ÎL÷fl‹Î_

ÁºÂ÷Î flËı »ı. ±ı‹ ÷‹ı ‹Îfi˘ »˘ ÷˘ ÷ı … flÌ÷ı ¿˘¥ ’HÎ Ω÷fiÎ ¿ÎflHΠωfiÎ

ωÁºÂ÷Î ’HÎ flËı, ±Î‹ ¿ı‹ fi ⁄fiı ? Ωı ÁºÂ÷ÎfiÌ ≠΄M÷fi_ ¿˘¥ ±ÁΑÎflHÎ ¿ÎflHÎ

ˢ› ÷˘ ÷˘ ωÁºÂ÷Î fi ±Î‰ı ±ı‰_ ⁄fiı ’HÎ ¿˘¥ ±ı‰_ ωÏÂp ¿ÎflHÎ fi … ˢ›

÷˘ ωÁºÂ÷Î ’HÎ ±Î‰ı.

÷◊Î Ωı ¿ÎflHΠωfiÎ ÁºÂ÷Î ◊÷Ì Ë˘› ÷˘ @›Îflı¿ ÁºÂ÷Î ¿ı ωÁºÂ÷Î ¿_¥’HÎ

fi ◊Λ ±Î‰_ ’HÎ ⁄fiı. ±◊ν÷˚ ±Î ¤‰ ’ÒHν ◊÷Î_ ⁄ÌΩı (ÁºÂ ¿ı ±ÁºÂ) ¤‰ … fi

◊Λ, ±ıÀ·ı ¿ı ¤‰fi˘ ωE»ıÿ ◊Λ ±Î‰_ ’HÎ ¿ı‹ fi ⁄fiı ? Ωı ÁºÂ÷Îfi_ ¿˘¥fiı ¿˘¥

¿ÎflHΠˢ› ÷˘ ÷˘ ÁºÂ÷Îfiı ◊‰_ … ’Õı. ’HÎ Ωı ¿˘¥ ¿ÎflHÎ fi◊Ì. ±ı‹fiı ±ı‹ … ÷‹ı

ÁºÂ÷Î ‹Îfi˘ »˘ ÷˘ ÁºÂ÷Î ◊‰Ì … Ωı¥±ı ±ı‰˘ Ïfi›‹ flËı÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì @›Îflı¿

ωÁºÂ÷Î ’HÎ ◊‰Ì Ωı¥±ı ±◊‰Î @›Îflı¿ ±¿V‹Î÷˚ ¤‰Ï‰E»ıÿ ’HÎ ◊‰˘ Ωı¥±ı.

‰‚Ì Ωı ¿ÎflHΠωfiÎ ±Î ¤‰ÎL÷fl ±¿V‹Î÷˚ … ◊÷˘ ˢ› ÷˘ ¬fl-ωÊÎHÎ ±ÎÏÿ

…ı Á‰˝◊Î ±Á÷˚ ‰V÷ »ı ÷ı ’HÎ @›Îflı¿ ±¿V‹Î÷˚ ⁄fi‰Ì Ωı¥±ı. Ωı ‰V÷fiÌ μI’Ïk΋Î_

¿˘¥ ¿ÎflHÎfiÌ …wfl … fi◊Ì ÷˘ ¬flωÊÎHÎ-±Î¿ÎÂ’W’ÎÏÿ ±Î‰Ì ±Áÿ˚‰V÷ ’HÎ ¿ı‹

fi fiÌ’…ı ? fiÌ’…‰Ì Ωı¥±ı. ÷◊Î ±¿V‹Î÷˚ ⁄fi÷Î_ ‰Îÿ‚Î_ …ı‹ ±Ïfi›÷ ±Î¿Îfl‰Î‚Î_

ˢ› »ı ÷ı‹ ¿ÎflHΠωfiÎ ±¿V‹Î÷˚ ⁄fi÷Î_ ÂflÌfl˘ ±fiı ¥„Lƒ›˘ ’HÎ ±‹¿ ≠¿ÎflfiÎ_

≠Ï÷Ïfi›÷ ±Î¿Îfl‰Î‚Î_ fi ⁄fi÷Î_ √‹ı ÷ı‰Î_ ±Ïfi›÷ ±Î¿Îfl‰Î‚Î_ … ⁄fi‰Î_ Ωı¥±ı.

’fl_÷ ±Î‰_ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ““±¿ÎflHÎ÷Δ” ’HÎ Á_√÷ fi◊Ì. ––1791––

ˉı hÎÌΩı ’ZÎ ““‰V÷‘‹˝”” ±ı V‰¤Î‰ »ı ±Î‹ Ωı ‹Îfi¢ ÷˘ ÷ıfiı ±Îl›Ìfiı

’HÎ ““ÁºÂ÷Δ” Á_¤‰÷Ì fi◊Ì. ÷ı ¿Ëı »ı -

•„Ufl ‚„UÊflÙ œê◊Ù flàÕÈS‚ Ÿ ‚Ù Áfl ‚Á⁄U‚•Ù ÁŸìÊ¢ –©Uå¬Êÿ Á_ÔUß ÷¢ªÊ ÁøûÊÊ ¡¢ flàÕȬîÊÊÿÊ H1792H

(•ÕflÊ Sfl÷ÊflÙ œ◊Ù¸ flSÃÈŸ— Ÿ ‚Ù˘Á¬ ‚ŒÎ‡Ê∑§Ù ÁŸàÿ◊˜ –©Uà¬ÊŒÁSÕÁÃ÷XÔUÊÁpòÊÊ ÿŒ˜ flSÃȬÿʸÿÊ— H)

’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ √HΑfl‰Îÿ364

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î V‰¤Î‰ ±ı Ωı ‰V÷fi˘ ‘‹˝ »ı ±Î‹ ¿Ë˘ ÷˘ ’HÎ Ë_‹ıÂÎ_

ÁºÂ÷Î CÎÀ÷Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ‰V÷fiÎ ’›Î˝›˘ μI’ÏkÎ-„V◊Ï÷ ±fiı T››‘‹˝‰Î‚Î Ï«hÎ-

ωϫhÎ »ı. ––1792––

ω‰ı«fi - ˉı V‰¤Î‰ ±ı ‰V÷ωÂıÊ fi◊Ì, ±¿ÎflHÎ÷Î ’HÎ fi◊Ì. ’fl_÷ V‰¤Î‰

±ı ‰V÷fi˘ ‘‹˝ »ı. ±Î‹ hÎÌΩı ’ZÎ Ωı V‰Ì¿ÎflΛ ÷˘ ÷ı hÎÌΩı ’ZÎ ’HÎ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì.

¿ÎflHÎ ¿ı Ωı V‰¤Î‰ ±ı ‰V÷fi˘ ‘‹˝ ˢ› ÷˘ ÷ı Áÿοη ÁºÂ … ˢ› ±ı‹ fi ⁄fiı.

÷ı◊Ì ÷ı V‰¤Î‰ ’fl¤‰‹Î_ ÂflÌflÎÏÿfiÌ ÁºÂ÷Îfiı … …L‹ ±Î’ı ±Î‹ ¿ı‹ ⁄fiı ?

≠ë -V‰¤Î‰ ±ı ‰V÷fi˘ ±ı¿ ≠¿Îflfi˘ ‘‹˝ »ı ±fiı ÷ı Áÿο΂ ±ı¿Áfl¬˘

Á‹Îfi … ˢ› (ÁºÂ … ˢ›) ±Î‹ ¿ı‹ fi ⁄fiı ?

μkÎfl - ≠I›ı¿ ‰V÷fiÎ ’›Î˝›˘ μI’Îÿ-„V◊Ï÷ ±fiı T›› ’΋‰ÎfiÎ V‰¤Î‰‰Î‚Î

»ı ±◊ν÷˚ Ï«hÎ-ωϫhÎ »ı. fiÌ·-’Ì÷-rı÷ ±ÎÏÿ ‰V÷‘‹˘˝ ±L› ±L› w’ı ’ÏflHÎ΋

’΋÷Î ≠I›ZÎ ÿı¬Î› … »ı. Á_ÁÎfl‹Î_ flËı·Ì Á‰ı˝˝ ’HÎ ‰V÷±˘fiÎ ’›Î˝›˘ fi‰Î ’›Î˝›

w’ı μI’Lfi ◊Λ »ı. …\fiÎ ’›Î˝› w’ı fiΠ’΋ı »ı ±fiı ‰V÷‹ÎhÎ w’ı ‘˛‰ flËı »ı.

÷ı◊Ì ¿˘¥’HÎ ’›Î˝› ’Ïfl‰÷˝fi V‰w’ ˢ‰Î◊Ì Áÿοη ÁºÂ … flËı ±Î‰_ ⁄fi÷_ fi◊Ì.

÷ı◊Ì ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ÁºÂ ÂflÌflÎÏÿfi˘ μI’Îÿ¿ ⁄fiı ±Î‰_ ’HÎ ⁄fi÷_ fi◊Ì.

‰‚Ì Ëı Á‘‹˝fi˚ ! V‰¤Î‰ ±ı ‰V÷fi˘ ‘‹˝ »ı ±ı‹ Ωı ÷‹ı ¿Ë˘ »˘ ÷˘ ÷ı V‰¤Î‰

Â_ ±ÎI‹Îfi˘ ‘‹˝ »ı ? ¿ı ’ÿ˚√·fi˘ ‘‹˝ »ı ? Ωı ±ÎI‹Îfi˘ ‘‹˝ »ı ±Î‹ ¿Ëı¢ ÷˘

÷ı ’Îfl¤Ï‰¿ ±ı‰Î ÂflÌflÎÏÿfi_ ¿ÎflHÎ ◊Âı fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ±ÎI‹Î ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ÷ıfi˘

‘‹˝ ’HÎ ±‹Ò÷˝ … ◊Âı ±fiı ±‹Ò÷˝ ±ı‰˘ ±Î V‰¤Î‰ ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ ’Îfl¤Ï‰¿

ÂflÌflÎÏÿfiÌ μI’Ïk΋Î_ ¿ÎflHÎ ⁄fiÂı fiËŸ. ˉı Ωı ±Î V‰¤Î‰fiı ’ÿ˚√·fi˘ ‘‹˝ »ı ±Î‹

¿Ëı¢ ÷˘ ±Î V‰¤Î‰ ±ı ¿‹˝ … ◊›_. fi΋‹ÎhÎ … …\ÿ ◊›_. ‰ÎV÷ω¿ ¿‹˝ … »ı ±Î‹

V‰Ì¿Î›*. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿‹˝ ±ı ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎ fi΋fiÎ ’ÿ˚√·Î„V÷¿Î›fi_ w’ÎL÷fl ˢ‰Î◊Ì

’ÿ˚√· ƒT›fi˘ ‘‹˝ … »ı. ±Î‹ ±‹ÎflÎ ‰Õı V‰Ì¿ÎflΛ_ … »ı. ÷ı◊Ì V‰¤Î‰ fi΋

±Î’Ìfiı ’HÎ »ı‰Àı ‹Ò÷˝, ’ÿ˚√·‹›, ’ÿ˚√·fi˘ ‘‹˝ ±ı‰_ … ±Î ¿ÎflHÎ ÷‹Îflı V‰Ì¿Îfl‰_

’Õı »ı. ÷˘ ÷ı ¿‹˝ … »ı. ±Î‹ V’p ¿ı‹ fi◊Ì V‰Ì¿Îfl÷Î ?

¿‹˝ ‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ’˙ÿ˚√Ï·¿ »ı ÷ı◊Ì ’fl¤‰fiÎ ÂflÌflÎÏÿ ¤Î‰˘fiÌ fl«fiÎfi_ ÿ_Õ-

«øÎÏÿfiÌ …ı‹ …wfl ÏfiÏ‹kοÎflHÎ w’ı ¿flHοÎfl¿ »ı ÷◊Î ÷ı ¿‹˝ …\ÿÎ …\ÿÎ ¿Î·ı

Ï‹J›ÎI‰ÎÏÿ …\ÿÎ …\ÿÎ ⁄_‘Ëı÷±˘◊Ì ⁄_‘Î÷_ ˢ‰Î◊Ì Ï¤Lfi-ϤLfi ≠¿Îflı ’HÎ »ı. ÷ı◊Ì

√HΑfl‰Îÿ ’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ 365

’Ò‰˝¤‰ ¿fl÷Î_ ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ωÁºÂ÷Î ’HÎ Á_¤‰ı »ı. ÁºÂ÷Î … ˢ› ±Î‰˘ Ïfi›‹

fi◊Ì. ––1792––

∑§ê◊S‚ Áfl ¬Á⁄UáÊÊ◊Ù, ‚È„Uê◊ ! œê◊Ù ‚ ¬ÙǪ‹◊ÿS‚ –„U™§ ÁøûÊÙ ¡ª•Ù, „UÙß ‚„UÊflÙÁûÊ ∑§Ù ŒÙ‚Ù H1793H

(∑§◊¸áÊÙ˘Á¬ ¬Á⁄UáÊÊ◊—, ‚Èœ◊¸Ÿ˜ ! œ◊¸— ‚— ¬ÈŒ˜ª‹◊ÿSÿ –„UÃÈÁpòÊÙ ¡ªÃÙ ÷flÁà Sfl÷Êfl ßÁà ∑§Ù ŒÙ·—? H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î Ëı Á‘‹˝fi˚ ! ’ÿ˚√·‹› ±ı‰Î ¿‹˝fiÎ ’ÏflHÎ΋w’ ÷ı V‰¤Î‰

’ÿ˚√·fi˘ ‘‹˝ ˢ. (±ı‹Î_ ±‹ÎflÌ ÁQ‹Ï÷ »ı) ’fl_÷ ÷ı ’ÿ˚√·fi˘ ‘‹˝ …√÷fiÌ Ï«hÎ-

ωϫhÎ÷Îfi_ ¿ÎflHÎ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı V‰¤Î‰ ÁºÂ fi◊Ì ’HÎ Ï«hÎ-ωϫhÎ »ı. ––1793––

ω‰ı«fi - ±Î ““V‰¤Î‰”” ±ı ‰V÷fi˘ ‘‹˝ »ı ±Î‰_ Ëı Á‘‹˝ ! ÷‹ı Ωı ‹Îfi˘

»˘ ÷˘ hÎÌΩı ’ZÎ V‰Ì¿Î›˘˝ »ı. ÷ı‹Î_ ±‹ÎflÌ ÁQ‹Ï÷ »ı. ÷‹Îfl˘ ±Î V‰Ì¿Îfl ⁄flÎ⁄fl

»ı. ÷ı ‹ÎL›÷΋Î_ ¿˘¥ ÿ˘Ê fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ‹ÎL›÷Î ›„@÷›@÷ »ı. ’ÿ˚√·Î„V÷¿Î›

fi΋fi_ ±ı¿ Ïfi∞˝‰ ƒT› »ı. …ıfiı …Õ ƒT› ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ıfiÎ ±Îà ¤ıÿ »ı …ıfiı ±ÎÃ

‰√˝HÎÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ±˙ÿÎÏfl¿-‰ˆÏø›-±ÎËÎfl¿-÷ˆ…Á-¤ÎÊÎ-rÎÁ˘E»˚‰ÎÁ-‹fi ±fiı

¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎ ±ı‰Î_ ±fiø‹ı ÷ı ±Îà ‰√˝HÎÎfiÎ_ fi΋˘ »ı. ÷ı‹Î_ ±ÎÃ‹Ì ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎ

fi΋fi_ …ı ’ÿ˚√·Î„V÷¿Î› ƒT› »ı ÷ıfiÎ ’ÏflHÎ΋ÎL÷fl ◊‰Î V‰w’ ±◊ν÷˚ ¿‹˝w’ı

w’ÎL÷fl ◊‰Î V‰w’ ’ÿ˚√·ƒT›fi˘ … ±Î ‘‹˝ »ı. ÷ı◊Ì V‰¤Î‰ ±ı ‰V÷fi˘ ‘‹˝ »ı

±Î ‰Î÷ ÁÎ«Ì »ı. ¿‹˝w’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋fiÎflÎ_ ±ı‰Î_ ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘fi˘ ±Î ‘‹˝

»ı ±fiı ’ÿ˚√·‘‹˝V‰w’ ±Î ¿‹˝ … …√÷fiÌ Ï‰Ï«hÎ÷Îfi_ ¿ÎflHÎ »ı. ¿‹˝fiÎ ¿ÎflHÎı …

…√÷fiÎ ∞‰˘fiÎ_ ÂflÌfl˘, ¥„Lƒ›˘, Á¬˘ ±fiı ÿ—¬˘ Ï«hÎ-ωϫhÎ »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı V‰¤Î‰ ±ı ’ÿ˚√·ƒT›fi˘ ““¿‹˝”” fi΋fi˘ ±ı¿ ’ÏflHÎ΋ »ı, ‘‹˝ »ı.

±Î‹ ‰V÷‘‹˝ ‹Îfi‰Î‹Î_ ¿˘¥ ÿ˘ÊÎ’ÏkÎ fi◊Ì. ±‹fiı ’HÎ ±Î ‹ÎL› »ı. Œ@÷ ¿‹˝

fi΋fiÌ ‰V÷fi˘ ±Î‰˘ ±Î V‰¤Î‰ ““‚ŒÊ ‚ŒÎ‡ÊÙ Ÿ ÷flÁÔ” = Ë_‹ıÂÎ_ ÁºÂ ˢ÷˘ fi◊Ì.

±ÎÀ·Ì … ±‹ÎflÌ ±fiı ÷‹ÎflÌ ‹ÎL›÷΋Î_ Œfl¿ »ı. ¿‹˝’ÏflHÎ΋ w’ ±Î ‰V÷‘‹˝ ÁÿÎ

Áfl¬˘ fi ˢ‰Îfi_ ¿ÎflHÎ ±ı »ı ¿ı ÷ı ¿‹˝⁄_‘fiÎ_ ¿ÎflH΢ Ï‹J›ÎI‰, ±Ï‰flÏ÷, ≠‹Îÿ, ¿ÊΛ

±fiı ›˘√w’ ±fiı ÷ıfiÌ ÷̉˛-‹_ÿ÷Î w’ ±fiı¿ ≠¿ÎflfiÎ_ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı Ï«hÎ-ωϫhÎ »ı.

±Î flÌ÷ı Ï‹J›ÎI‰ÎÏÿ Ëı÷±˘fiÌ Ï‰Ï«hÎ÷ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ÷ıfiÎ◊Ì ◊÷˘ ¿‹˝⁄_‘ w’ ±Î V‰¤Î‰

’HÎ Ï«hÎ-ωϫhÎ ±fiı¿ ≠¿Îflfi˘ »ı. …ı‰_ ¿‹˝ ⁄Î_K›_ ˢ› »ı ÷ıfiı ±fiÁÎflı ÷ı ¿‹˝fiÎ

’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ √HΑfl‰Îÿ366

μÿ›◊Ì ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ÷ı ÷ı ∞‰˘fi_ ’Îfl¤Ï‰¿ ÂflÌflÎÏÿ ⁄fiı »ı. ¿‹˝ Ï«hÎ-ωϫhÎ ⁄_‘Λı·_

»ı ÷ı◊Ì ÷ıfi˘ μÿ› ’HÎ Ï«hÎ-ωϫhÎ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ∞‰˘fiÎ ÂflÌflÎÏÿfiÌ fl«fiÎ ’HÎ

ϤLfi ϤLfi ±fiı¿ ≠¿ÎflfiÌ ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ‹fiW› ‹flÌfiı ’ ’HÎ ◊Λ, ’ ‹flÌfiı

‹fiW› ’HÎ ◊Λ, jÎÌ ‹flÌfiı ’vÊ ’HÎ ◊Λ ±fiı ’vÊ ‹flÌfiı jÎÌ ’HÎ ◊Λ. ’fl_÷

Á‹Îfi÷Î … ◊Λ ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. Ï«hÎ-ωϫhÎ ¿‹˝fiÎ ¿ÎflHÎı ¤‰ÎL÷fl‹Î_ Ï«hÎ-

ωϫhÎ w’÷Î ’HÎ ◊Λ »ı. ––1793––

μ’flfiÌ √Î◊΋Î_ ±ı‹ ¿Ëı‰Î‹Î_ ±ÎT›_ ¿ı ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfi_ ⁄fiı·_ ¿‹˝ ±ı Ï«hÎ-

ωϫhÎ »ı. Ï‹J›ÎI‰ÎÏÿ Ï«hÎ-ωϫhÎ Ëı÷±˘ ‰Õı ⁄_‘Λ »ı ‹ÎÀı ÷ı ¿‹˝ Ï«hÎωϫhÎ »ı

±fiı ÷ı◊Ì ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ≠ÎM÷ ◊÷Ì ÂflÌflÎÏÿfiÌ fl«fiÎ ’HÎ Ï«hÎ-ωϫhÎ »ı, ÁºÂ fi◊Ì.

±Î ω‘Îfi ¿‹˝…L› ’Îfl¤Ï‰¿ ÂflÌflÎÏÿfiı ±Îl›Ì »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Ëη ÷ıfi˘ ≠Á_√ Ë÷˘.

Ë¿Ì¿÷◊Ì ÷˘ …√÷˚fiÎ Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝ ±Î‰Î … »ı. ¿˘¥’HÎ ’ÿÎ◊˝ Áÿοη ÁºÂ

flËı÷˘ fi◊Ì. Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ ÏhÎ’ÿÌ »ı. ÷ı◊Ì ¿ı‰‚ ±ı¿·Î ¿‹˝…L› ’Îfl¤Ï‰¿ ÂflÌflÎÏÿfiÌ

fl«fi΋Î_ … ÏhÎ’ÿÌ Á‹Ω‰‰Ì ±◊‰Î ¿Ëı‰Ì ±ı ±T›Î’¿ ÏhÎ’ÿÌ ¿Ëı‰Î›. ±ı‹ ¿Ëı‰Î◊Ì

¿‹˝…L› ’Îfl¤Ï‰¿ ÂflÌflÎÏÿfiÌ fl«fiΠωfiÎfiÎ ⁄ÌΩ ’ÿÎ◊˘˝ ÁºÂ … ˢ› »ı. ±Î‰˘

Ï‹J›Îw’ ±ı¿ÎL÷‰Îÿ ◊¥ Ω›. ÷ı ÿÒfl ¿fl‰Î Á‰˝hÎ T›Î’¿ ±fiı ›◊Î◊˝ V‰w’‰Î‚Î

±fiı¿ÎL÷‰Îÿfiı Á‹Ω‰÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı -

•„UflÊ ‚√fl¢ flàÕÈ¢, ¬ßÄπáÊ¢ Áøÿ ‚È„Uê◊ ! œê◊Á„¢U –‚¢÷flß flß ∑§Á„U Áfl, ∑§Á„U Áfl ÃŒflàÕ◊ìʢâ H1794H

â •å¬áÊÙ Áfl ‚Á⁄U‚¢, Ÿ ¬È√flœê◊Á„¢U ¬Áë¿UÁ◊ÑÊáÊ¢ –‚ÿ‹S‚ ÁÄÈU•áÊS‚ ø ‚Á⁄U‚¢ ‚Ê◊ááÊœê◊Á„¢U H1795H

(•ÕflÊ ‚flZ flSÃÈ ¬˝ÁÃˇÊáÊ◊fl ‚Èœ◊¸Ÿ˜ ! œ◊Ò¸— –‚ê÷flÁà √ÿÁà ∑Ò§⁄UÁ¬ ∑Ò§⁄UÁ¬ ÃŒflSÕ◊àÿãÃ◊˜ HÃŒÊà◊ŸÙ˘Á¬ ‚ŒÎ‡Ê¢, Ÿ ¬Ífl¸œ◊Ò¸— ¬ÊpÊàÿÊŸÊ◊˜ –‚∑§‹Sÿ ÁòÊ÷ÈflŸSÿ, ø ‚ŒÎ‡Ê¢ ‚Ê◊Êãÿœ◊Ò¸— H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î Ëı Á‘‹˝ ! (±ı¿ ’Îfl¤Ï‰¿ ÂflÌflfiÌ fl«fiÎ ‹ÎhÎ … fiËŸ ’HÎ)

Á‰ı˝ ‰V÷ ≠Ï÷ZÎHÎı ¿ıÀ·Î¿ ‘‹˘˝ ‰Õı μI’Lfi ◊Λ »ı. ¿ıÀ·Î¿ ‘‹˘˝ ‰Õı fiΠ’΋ı »ı

±fiı ¿ıÀ·Î¿ ‘‹˘˝ ‰Õı ±I›L÷ ÷ı … ±‰V◊Îw’ı ‘˛‰ flËı »ı. ––1794––

√HΑfl‰Îÿ ’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ 367

÷ı◊Ì ‰V÷ ’˘÷ı ’˘÷ÎfiÎ … ’Ò‰˝‘‹˘˝ ‰Õı ’»ÌfiÎ ‘‹˘˝fiÌ ÁÎ◊ı Á‰˝◊Î Á‹Îfi ˢ÷Ì

fi◊Ì. ⁄Î¿Ì Á΋ÎL› ‘‹˘˝ ‰Õı ÷˘ Á¿· ±ı‰Î hÎHÎı ¤‰fifiÌ ÁºÂ÷Î »ı. ––1795––

ω‰ı«fi - ¿ı‰· ±ı¿·Ì ’Îfl¤Ï‰¿ ÂflÌflÎÏÿfiÌ fl«fiÎ ‹ÎhÎ … ±Î ¤‰fiÎ

ÂflÌflÎÏÿfiÌ fl«fiÎ◊Ì ÁºÂ ˢ÷Ì fi◊Ì, ’fl_÷ ϤLfi ’HΠˢ› »ı ÷◊Î ÷ı … ‰V÷

ÏhÎ’ÿÌ‰Î‚Ì »ı. ±Î‹ fi◊Ì. ’fl_÷ Ëı Á‘‹˝ ! hÎHÎı ¤‰fifiÌ ±_ÿfl flËı·Ì CÎÀ-’À ±ÎÏÿ

Á‹V÷ ‰V÷±˘ Á‹Îfi ±fiı ±Á‹Îfi ±ı‹ ⁄Lfiı Ω÷fiÎ ¤Î‰‰Î‚Ì … ˢ› »ı. ±fiı

ÏhÎ’ÿÌ‰Î‚Ì … ˢ› »ı. I›Î_ ¿ıÀ·Î¿ μkÎfl¿Î·Ìfi ’›Î˝›˘ ‰Õı ‚ê÷flß = μI’Lfi ◊Λ

»ı ±fiı ¿ıÀ·Î¿ ’Ò‰˝¿Î·Ìfi ’›Î˝›˘ ‰Õı flß = √ÿÁà = T›› ’΋ı »ı ±fiı ±ı … flÌ÷ı

¿ıÀ·Î¿ ‘‹˘˝◊Ì ±I›L÷ ÷ı … ±‰V◊Î‰Î‚Ì ’HÎ flËı »ı. …ı‹¿ı Q≤„I’_Õ‹Î_◊Ì ⁄fi÷Î CÎÀ‹Î_

≠Ï÷ZÎHÎı Q≤„I’_Õ, V◊ÎÁ, ¿˘Â, ¿<ÂÒ· ±fiı CÎÀ ¥I›ÎÏÿ ±Î¿ÎflV‰w’ ±ÁºÂ ’›Î˝›˘

‰Õı ’Ò‰˝’›Î˝›’HÎı fiΠ±fiı μkÎfl’›Î˝›w’ı μI’Îÿ ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı. »÷Î_ ‹Ò·¤Ò÷

’ÿ˚√·ƒT›’HÎı ÷◊Î ’˙ÿ˚√Ï·¿ ‘‹˘˝ ‰Õı ÷ı ‰V÷ Q≤„I’_Õ◊Ì CÎÀ Á‘ÌfiÎ ¿Î·‹Î_ ÁÿÎ

¿Î· ‘˛‰ ’HÎ »ı …. ±Î‹ Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷ ÏhÎ’ÿÌ‰Î‚Ì »ı. ¿ı‰· ±ı¿·_ ±Î ¤‰fi_ ÂflÌfl

±fiı ’Îfl¤Ï‰¿ ÂflÌfl ‹ÎhÎ … Á‹Îfi »ı ¿ı ±Á‹Îfi »ı ±Î‹ fi◊Ì. Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘

’˘÷ÎfiÎ … ’·ÀÎ÷ΠωÂıÊ ‘‹˘˝fiı ±Îl›Ì ±fiı Á΋ÎL›‘‹˘˝fiı ±Îl›Ì μI’Îÿ-T››

±fiı ‘˛‰‘‹˝‰Î‚Ì Ë˘‰Î◊Ì ’˘÷ı … ’˘÷ÎfiÌ ÁÎ◊ı ±ÁºÂ ±fiı ÁºÂ ±ı‹ ⁄ı Ω÷fiÌ

»ı. ÷˘ ±L› ‰V÷±˘fiÌ ÁÎ◊ı ÷˘ ’»‰_ … Â_ ? I›Î_ ’HÎ ÁºÂ ±fiı ±ÁºÂ ±ı‹

⁄Lfiı ≠¿Îfl ˢ› … »ı.

ÿı‰ÿkÎ fi΋fi˘ ‹ÎHÎÁ ⁄η¿Î‰V◊Î-›‰Î‰V◊Î ±fiı T≤©Î‰V◊Îw’ı ’·ÀÎ÷˘ ˢ‰Î◊Ì

±ı¿¤‰‹Î_ ±ÁºÂ ’HÎ »ı »÷Î_ ÿı‰ÿkÎ’HÎı ÷ıfi˘ ÷ı … »ı ÷ı◊Ì ÁºÂ ’HÎ »ı. ˉı Ωı

±ı¿¤‰‹Î_ ’HÎ ±ÁºÂ÷Î ±fiı ÁºÂ÷Î ±ı‹ ⁄ı ¤ıÿ ˢ› ÷˘ ’»Ì ±Î ¤‰ ±fiı

’fl¤‰fiÎ ÂflÌflfiÌ ‰E«ı jÎÌ-’vÊ’HÎı ±ÁºÂ÷Î ±fiı ÁÂflÌflÌ’HÎÎ ‰Õı ÁºÂ÷Πˢ›

±ı‹Î_ Â_ ±Îç›˝ ? ‹ÎhÎ ±ı¿ ±Î ¤‰-’fl¤‰fiÎ ÂflÌflfiÌ fl«fi΋Î_ … ±Î‹ »ı ±ı‹

fiËŸ. ’fl_÷ Á_ÁÎfl‰÷a Á‹V÷ ‰V÷±˘ ’˘÷ı ’˘÷ÎfiÌ … ÁÎ◊ı ¤Ò÷-¤Îω ’›Î˝›fiı

±Îl›Ì ¿ıÀ·Î¿ ‘‹˘˝◊Ì Á‹Îfi ’HÎ »ı ±fiı ¿ıÀ·Î¿ ‘‹˘˝◊Ì ±Á‹Îfi ’HÎ »ı.

±Î‰Ì … flÌ÷ı ¿˘¥’HÎ ±ı¿ ‰V÷ ’˘÷ı ’˘÷ÎfiÌ … ÁÎ◊ı ÿı‰ÿkÎ’HÎı Á‹Îfi ±fiı

⁄ÎS›-›‰Î ±fiı T≤©Î‰V◊Î’HÎı ±Á‹Îfi »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘ ’flV’fl ±ı¿

‰V÷ ⁄Ì∞ ‰V÷fiÌ ÁÎ◊ı ’HÎ Á΋ÎL› ‘‹˘˝◊Ì Á‹Îfi ±fiı ωÂıÊ ‘‹˘˝◊Ì ±Á‹Îfi ±ı‹

⁄Lfiı ≠¿Îfl˘‰Î‚Ì Ë˘› »ı. …ı‹¿ı CÎÀ ±fiı ’À. ±Î ⁄Lfiı ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ CÎÀ‹Î_ …ı …·Î‘Îfl÷Î

’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ √HΑfl‰Îÿ368

»ı ÷ı ’À‹Î_ fi◊Ì ±fiı ’À‹Î_ …ı ÂÌ÷hÎÎHÎ÷Î »ı ÷ı CÎÀ‹Î_ fi◊Ì. ‹ÎÀı ±ÁºÂ »ı. »÷Î_

CÎÀ ’HÎ ’ÿ˚√·ƒT› »ı, ’À ’HÎ ’ÿ˚√·ƒT› »ı. ±Î‹ ƒT›’HÎı ⁄Lfiı Á‹Îfi »ı. CÎÀ

’HÎ ±„V÷V‰w’ »ı, ±fiı ’À ’HÎ ±„V÷V‰w’ »ı. CÎÀ ’HÎ ≠‹ı› »ı, ’À ’HÎ ≠‹ı›

»ı. ±Î‹ Á΋ÎL› ‘‹˘˝◊Ì CÎÀ-’À Á‹Îfi ’HÎ »ı.

ÿı‰ÿkÎ ±fiı √‰ÎÏÿ ’Â, ÂflÌflfiÌ fl«fiÎ◊Ì, ¬˘flο◊Ì, ≠¿ÚÏ÷◊Ì Ï¤Lfi »ı. ’fl_÷

ƒT›’HÎı, ±„V÷’HÎı, ≠‹ı›’HÎı, ∞‰’HÎı Á‹Îfi ’HÎ »ı. ±Î flÌ÷ı Á_ÁÎfl‰÷a ±ı¿ı ±ı¿

‰V÷ ’˘÷ı ’˘÷ÎfiÌ ÁÎ◊ı ’HÎ ¤Ò÷-¤Î‰Ì ¿Î·fiÌ ±_ÿfl ¿ıÀ·Î¿ ‘‹˘˝◊Ì Á‹Îfi ±fiı

¿ıÀ·Î¿ ‘‹˘˝◊Ì ±Á‹Îfi ±ı‹ ⁄Lfiı »ı. ÷◊Î ¿˘¥’HΠω‰ÏZÎ÷ ±ı‰Ì ±ı¿ ‰V÷ ω‰ÏZÎ÷

±ı‰Ì ⁄Ì∞ ‰V÷fiÌ ÁÎ◊ı ’HÎ ±„V÷I‰ÎÏÿ ¿ıÀ·Î¿ Á΋ÎL› ‘‹˘˝◊Ì Á‹Îfi ’HÎ »ı ±fiı

ωÂıÊ ‘‹˘˝◊Ì ±Á‹Îfi ’HÎ »ı. Á‰ı˝˝ ’ÿÎ◊˘˝ ±◊ν÷˚ hÎHÎı ¤‰fi ’flV’fl Á‹Îfi ±fiı

±Á‹Îfi ⁄Lfiı ¤Î‰‰Î‚Î_ »ı ÷˘ ’»Ì ‹ÎhÎ ’˘÷ÎfiÎ … ±ı¿ ’Ò‰˝¤‰fiÌ ÁÎ◊ı μkÎfl¤‰fiÌ

Á‹Îfi÷Î ±fiı ±Á‹Îfi÷Îfi_ ÷˘ ’»‰_ … Â_ ? ⁄Lfiı ¤Î‰˘ ˢ› … »ı. ÷ı◊Ì Ëı Á‘‹˝ !

±Î Á_ÁÎfl‹Î_ flËı÷Ì Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘ ’Ò‰˝’›Î˝› ±fiı μkÎfl ’›Î˝› ‰Õı fiΠ±fiı

μI’Îÿ‰Î‚Ì »ı ÷◊Î ƒT›w’ı ‘˛‰ »ı ÷ı◊Ì ’˘÷ı ’˘÷ÎfiÌ ÁÎ◊ı ’HÎ Á‹Îfi-±Á‹Îfi ⁄Lfiı

»ı. ÷◊Πω‰ÏZÎ÷ ±ı¿ ‰V÷ ¥÷fl ‰V÷fiÌ ÁÎ◊ı ¿ıÀ·Î¿ ‘‹˘˝◊Ì Á‹Îfi ±fiı ¿ıÀ·Î¿

‘‹˘˝◊Ì ±Á‹Îfi ±ı‹ ⁄Lfiı ≠¿Îflı »ı. »ıS·ı »ıS·ı …Õ ±fiı «ı÷fi …ı‰Ì ±I›L÷ ±Á‹Îfi

ÿı¬Î÷Ì ‰V÷ ’HÎ …ı‹ …Õ÷Î◊Ì ±fiı «ı÷fi÷Î◊Ì Ï¤Lfi »ı ÷ı‹ ‰V÷’HÎı, ƒT›’HÎı,

V‰V‰w’fiı ±Îl›Ì ±„V÷’HÎı, ΩHΉηΛ¿ ±ı‰Î ≠‹ı›‘‹˝’HÎı Á‹Îfi ’HÎ ±‰U› »ı.

÷ı◊Ì ±Î ¤‰ ±fiı ’fl¤‰fi_ ÂflÌfl, ÂflÌfl’HÎı Á‹Îfi »÷Î_ jÎÌ-’vÊ’HÎı ‹fiW›-’Â’HÎı

ϤLfi ’HΠˢ¥ ¿ı »ı. ––1794-1795––

÷ı◊Ì μ’fl˘@÷ Á‰˝ ‰Î÷fi˘ ÁÎfl Â_ ±ÎT›˘ ? ÷ı ¿Ëı »ı -

∑§Ù ‚√fl„Ufl ‚Á⁄U‚Ù, •‚Á⁄U‚Ù flÊ ß„U÷fl ¬⁄U÷fl flÊ –‚Á⁄U‚Ê‚Á⁄U‚¢ ‚√fl¢, ÁŸìÊÊÁŸìÊÊßM§fl¢ ø H1796H

(∑§— ‚fl¸ÕÒfl ‚ŒÎ‡ÊÙ˘‚ŒÎ‡ÊÙ fl„U÷fl ¬⁄U÷fl flÊ –‚ŒÎ‡ÊÊ‚ŒÎ‡Ê¢ ‚flZ, ÁŸàÿÊÁŸàÿÊÁŒM§¬@ H)

√Î◊Î◊˝ - ¿›˘ ’ÿÎ◊˝ ±Î ¤‰‹Î_ ¿ı ’fl¤‰‹Î_ Á‰˝◊Î ±ı¿ÎL÷ı Á‹Îfi … ˢ›

±ı‰˘ »ı ? ¿ı ±Á‹Îfi … ˢ› ±ı‰˘ »ı ? ±ı‰˘ ¿˘¥ ’ÿÎ◊˝ fi◊Ì. ’fl_÷ Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝

√HΑfl‰Îÿ ’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ 369

Á‹Îfi ±fiı ±Á‹Îfi ±ı‹ ⁄Lfiı ¤Î‰‰Î‚Î »ı. ÷◊Î ÏfiI›-±ÏfiI›ÎÏÿ 줛 V‰w’‰Î‚Î

»ı. ––1796––

ω‰ı«fi - ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ±ı‰˘ ¿›˘ ’ÿÎ◊˝ »ı ¿ı …ı ’ÿÎ◊˝ ⁄ÌΩ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ÁÎ◊ı

±ı¿ÎL÷ı Á‰˝◊Î Á‹Îfi … ˢ› ±◊‰Î ±ı¿ÎL÷ı Á‰˝◊Î ±Á‹Îfi … ˢ› ? ±ı¿ÎL÷ı Á‹Îfi

… ˢ› ¿ı ±ı¿ÎL÷ı ±Á‹Îfi … ˢ› ±ı‰˘ ¿˘¥ ’HÎ ’ÿÎ◊˝ fi◊Ì. ‘Îfl˘ ¿ı CÎÀ ±fiı

’À »ı ÷˘ CÎÀfiÎ …ı …·Î‘ÎflÎÏÿ ωÂıÊ‘‹˘˝ »ı ÷ı ’À‹Î_ fi◊Ì ±fiı ’ÀfiÎ …ı ÂÌ÷hÎÎHÎÎÏÿ

‘‹˘˝ »ı ÷ı CÎÀ‹Î_ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı ωÂıÊ‘‹˘˝fiı ±Îl›Ì ⁄Lfiı ’ÿÎ◊˘˝ ±Á‹Îfi »ı. ’HÎ

CÎÀ ±fiı ’À ±Î ⁄Lfiı ƒT› »ı, ‰V÷ »ı, ±„V÷ »ı, ≠‹ı› »ı, …Õ »ı. ±Î‹ ƒT›I‰-

‰V÷I‰-±„V÷I‰-≠‹ı›I‰ ÷◊Î …ÕI‰ ¥I›ÎÏÿ Á΋ÎL› ‘‹˘˝fiı ±Îl›Ì Á‹Îfi ’HÎ

«˘yÁ »ı …. ±ı … flÌ÷ı «ˆhÎ-‹ˆhÎ, ÿı‰ÿkÎ-›iÎÿkÎ, ‹fiW›-’Â, √Λ ±fiı ¤ıÓ ‰√ıflı

Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝ ’˘÷’˘÷ÎfiΠωÂıÊ‘‹˘˝fiı ±Îl›Ì ±Á‹Îfi ÷◊Î Á΋ÎL›‘‹˘˝fiı ±Îl›Ì

Á‹Îfi ’HÎ »ı. ±ı¿ÎL÷ı Á‹Îfi ¿ı ±ı¿ÎL÷ı ±Á‹Îfi ±Î‰_ V‰w’ fi◊Ì. ±fiı¿ÎL÷‹›

… ‰V÷fi_ V‰w’ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±ı¿ T›„@÷ ’˘÷ÎfiÎ «Î· ±Î ¤‰‹Î_ ’HÎ

⁄ÎS›Î‰V◊΋Î_ …ı‰˘ ’Î_·’Îÿ (‘҂̛Π’√‰Î‚˘ ±◊ν÷˚ ‘Ò‚‹Î_ fl‹fiÎfl˘) »ı ÷ı‰˘

›‰Î‰V◊΋Î_ fi◊Ì ±fiı …ı‰˘ ›‰Î‰V◊΋Î_ ω¿ÎflÌ »ı ÷ı‰˘ T≤©Î‰V◊΋Î_ ω¿ÎflÌ fi◊Ì.

±Î‹ ±ı¿ ¤‰‹Î_ ’HÎ ÷ı‰Î ÷ı‰Î ωÂıÊ ‘‹˘˝fiı ±Îl›Ì ±Á‹Îfi »ı, »÷Î_ …LQ›˘

I›Îfl◊Ì Q≤I› Á‘Ì ÿı‰ÿkÎ’HÎı Á‹Îfi ’HÎ »ı. ±Î flÌ÷ı ±ı¿¤‰‹Î_ ’HÎ Á¬Ì-ÿ—¬Ì,

fl˘√Ì-Ïfifl˘√Ì, flÎΩ-fl_¿’HÎı ±Á‹Îfi ’HÎ »ı »÷Î_ ‹fiW›’HÎı Á‹Îfi ’HÎ …wfl »ı.

ˉı …ı‹ ±ı¿¤‰‹Î_ Á‹Îfi-±Á‹Îfi ⁄Lfiı »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ’fl¤‰‹Î_ ’HÎ ±Î

¤‰fiÌ ÁÎ◊ı ÷S› ’HÎ ⁄fiı »ı ±fiı ±÷S› ’HÎ ⁄fiı »ı. ÷ı◊Ì jÎÌ ‹flÌfiı jÎÌ ’HÎ

◊Λ »ı ±fiı ’vÊ-fi’_Á¿ ’HÎ ◊Λ »ı. ‹fiW› ‹flÌfiı ‹fiW› ’HÎ ◊Λ »ı ±fiı ÿı‰-

Ï÷›*«-fiÎfl¿Ì ’HÎ ◊Λ »ı. ±Î‹ Á‰˝hÎ ±fiı¿ÎL÷ »ı ±fiı ±Î‹ … Á‹…‰_ Ωı¥±ı.

÷˘ ’»Ì ’fl¤‰‹Î_ ““ÁκU›”” … ◊Λ ±Î‰_ ÷ÎflÎ ‰Õı ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› »ı ?

÷◊Î CÎÀ-’À-‹fiW›-’Â-’ZÎÌ ‰√ıflı Á‰ı ’HÎ ∞‰-±∞‰ ’ÿÎ◊ ˝ ≠Ï÷ZÎHÎı ’Ò‰˝’›Î˝›

‰Õı ωfiΑ‹a ±fiı μkÎfl’›Î˝› ‰Õı μI’ÎÿÂÎ·Ì Ë˘‰Î◊Ì ±ÏfiI› ’HÎ »ı ÷◊Î

ƒT›V‰w’ı = ‹Ò·’ÿÎ◊˝ w’ı ±fiÎÏÿ-±fi_÷ ˢ‰Î◊Ì ÏfiI› ’HÎ »ı. ÷ı◊Ì Á‹Îfi-±Á‹Îfi,

ÏfiI›-±ÏfiI›, ϤLfi-±Ï¤Lfi, ‰ÎE›-±‰ÎE›, ±„V÷-fi΄V÷ ±ı‹ μ’fl»S·Ì flÌ÷ı

’flV’fl ωfl˘‘Ì ÿı¬Î÷Î ’fl_÷ ’fl‹Î◊˝◊Ì ±Ï‰fl˘‘Ì ±ı‰Î ±fi_÷‘‹˘˝fiÌ ±fi_÷ ΩıÕ̱˘◊Ì

¤flı·Î ±Î ÁC΂Π’ÿÎ◊˘˝ »ı. ±ı¿ÎL÷ı ±ı¿ Áfl¬_ V‰w’ ¿˘¥fi_ ’HÎ fi◊Ì. ––1796––

’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ √HΑfl‰Îÿ370

μ’fl Á‹Ω‰ı·Ì ‰Î÷ … ±ı¿ ºpÎL÷ ±Î’Ìfiı ¤√‰Îfi Á‹Ω‰ı »ı ¿ı -

¡„U ÁŸÿ∞Á„¢U Áfl ‚Á⁄U‚Ù, Ÿ ¡ÈflÊ ÷ÈÁfl ’Ê‹flÈbÔUœê◊Á„¢U –

¡ª•Ù Áfl ‚◊Ù, ‚ûÊÊß∞Á„¢U ÄU ¬⁄U÷fl ¡ËflÙ H1797H

(ÿÕÊ ÁŸ¡∑Ò§⁄UÁ¬ ‚ŒÎ‡ÊÙ Ÿ ÿÈflÊ ÷ÈÁfl ’Ê‹flÎhœ◊Ò¸— –

¡ªÃÙ˘Á¬ ‚◊— ‚ûÊÊÁŒ∑Ò§SÃÕÊ ¬⁄U÷fl ¡Ëfl— H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ ±Î ¤‰‹Î_ ›‰Î‰V◊΋Î_ ‰÷˝÷˘ ÿı‰ÿkÎ ’˘÷ÎfiÎ ±÷Ì÷¿Î·Á_⁄_‘Ì

⁄ÎS›ÎÏÿ ’›Î˝›˘ ±fiı ¤Îω¿Î·Á_⁄_‘Ì T≤©I‰ÎÏÿ ’›Î˝›˘ ‰Õı Á‹Îfi fi◊Ì ±fiı ±„V÷I‰ÎÏÿ

Á΋ÎL› ‘‹˘˝ ‰Õı ±Î¬Î …√÷fiÌ ÁÎ◊ı Á‹Îfi »ı. ÷ı‹ ±Î ∞‰ ’fl¤‰‹Î_ ’HÎ ¿ıÀ·Î¿

‘‹˘˝◊Ì Á‹Îfi ±fiı ¿ıÀ·Î¿ ‘‹˘˝◊Ì ±Á‹Îfi ’HÎ »ı. ––1797––

ω‰ı«fi - ±ı¿¤‰‹Î_ ÿı‰ÿkÎÎÏÿ fi΋‰Î‚˘ ¿˘¥ ±ı¿ ’vÊ ’˘÷ÎfiÌ …ı‹ …ı‹

±‰V◊Î ⁄ÿ·Î› »ı ÷ı‹ ÷ı‹ fi‰Ì fi‰Ì ±‰V◊Î V‰w’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı. ±÷Ì÷¿Î·Ìfi

±‰V◊Î, ‰÷˝‹Îfi¿Î·Ìfi ±‰V◊Î ±fiı ¤Îω¿Î·Ìfi ±‰V◊ΠϤLfi ϤLfi ˢ› »ı.

›‰Î‰V◊΋Î_ ‰÷˝÷˘ ÷ı ÿı‰ÿkÎÎÏÿ fi΋‘ÎflÌ ’vÊ ‘Ò‚‹Î_ fl‹‰Îfi_, ±Ï‰‰ı¿’HÎı ‹·-

‹ÒhÎÎÏÿ ¿fl‰_ ‰√ıflı ⁄η«ıpÎfi_ ¿Î›˝ ¿fl÷˘ fi◊Ì. ⁄ÎS›Î‰V◊΋Î_ ¿flı·Ì ¤Ò·˘◊Ì Âfl‹Î›

»ı. ÷ı◊Ì ÷ı ⁄ÎS›Î‰V◊ÎfiÌ ÁÎ◊ı Á‹Îfi fi◊Ì. ⁄ÎS›Î‰V◊Î’HÎı T›› ◊›˘ »ı ±fiı

›‰Î‰V◊Î’HÎı μI’Îÿ ◊›˘ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ›‰Î‰V◊Î ’»Ì ±Î‰fiÎflÌ T≤©Î‰V◊ÎV‰w’ı

Ë…\ μI’Lfi ◊›˘ fi◊Ì ÷ı◊Ì ›‰Î‰V◊΋Î_ ›‰Î‰V◊ÎfiÎ ¤Î‰˘ …ı‰Î ¬Ì·ı·Î »ı ÷ı‰Î

T≤©Î‰V◊ÎfiÎ ¤Î‰˘ ¬Ì·ı·Î fi◊Ì, ¬Ì·‰ÎfiÎ »ı. ±Î flÌ÷ı hÎHÎı ±‰V◊΋Î_ ‰÷˝÷˘ ÷ı

ÿı‰ÿkÎÎÏÿ fi΋‘ÎflÌ ’vÊ ±‰V◊ÎÁ_⁄_‘Ì ’›Î˝›fiı ±Îl›Ì ϤLfi ϤLfi »ı. ±◊ν÷˚

±Á‹Îfi »ı. »÷Î_ hÎHÎı ±‰V◊΋Î_ ÿı‰ÿkÎÎÏÿ fi΋‰Î‚_ ƒT› ÷ıfi_ ÷ı … »ı. ÷ı◊Ì ±„V÷I‰

(ÁkÎÎ) ±ÎÏÿ Á΋ÎL› ‘‹˘˝◊Ì ±‰U› Á‹Îfi ’HÎ »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ÁºÂ ±fiı ±ÁºÂ

⁄Lfiı ¤Î‰˘ ÁÎ◊ı »ı. ÿı‰ÿkÎÎÏÿ fi΋‘ÎflÌ ÷ı ’vÊ ±„V÷I‰ÎÏÿ ‘‹˘˝fiÌ ±’ıZÎαı ‹ÎhÎ

’˘÷ÎfiÌ hÎHÎı ±‰V◊΋Î_ Á‹Îfi »ı ±ıÀ·_ … fiËŸ ’fl_÷ ±Î¬Î …√÷fiÌ ÁÎ◊ı Á‹Îfi

»ı. Á¿· ±ı‰Î ±Î …√÷‹Î_ …ı ¿˘¥ ’HÎ …Õ-«ı÷fi ’ÿÎ◊˘˝ »ı ÷ı Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝

’˘÷’˘÷ÎfiΠωÂıÊ √HΑ‹˘˝fiı (ωÂıÊ ’›Î˝›˘fiı) ±Îl›Ì ±ÁºÂ »ı ±fiı Á΋ÎL›

‘‹˘˝fiı ±Îl›Ì ÁºÂ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±Î ¤‰◊Ì ’fl¤‰‹Î_ √›ı·˘ ±Î ∞‰ ’HÎ Á‰˝

’ÿÎ◊ ˝fiÌ ÁÎ◊ı ÷◊Î ’˘÷ÎfiÎ ±÷Ì÷ ¤‰ ±fiı ‰÷˝‹Îfi ¤‰ ÷◊Î ±fiÎ√÷ ¤‰‹Î_ ’HÎ

√HΑfl‰Îÿ ’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ 371

Á‹Îfi ±fiı ±Á‹Îfi ⁄Lfiı ¤Î‰‰Î‚˘ »ı. ÷˘ Á‰˝◊Î ÁκU› ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ? Á‰˝◊Î

Á‹Îfi÷Πˢ› ±ı‰_ @›Î_› ⁄fi÷_ fi◊Ì. ––1797––

μ’fl ¿Ëı·Ì ‰Î÷ ºpÎL÷ ±Î’Ìfiı V’p Á‹Ω‰ı »ı -

◊áÊÈ•Ù ŒflË÷Í•Ù, ‚Á⁄U‚Ù ‚ûÊÊß∞Á„¢U ¡ª•Ù Áfl –ŒflÊ߸Á„U Áfl‚Á⁄U‚Ù, ÁŸìÊÊÁŸìÊÙ Áfl ∞◊fl H1798H

(◊ŸÈ¡Ù ŒflË÷Í× ‚ŒÎ‡Ê— ‚ûÊÊÁŒ∑Ò§¡¸ªÃÙ˘Á¬ –ŒflÊÁŒÁ÷Áfl¸‚ŒÎ‡ÊÙ ÁŸàÿÊÁŸàÿÙ˘åÿfl◊fl H)

√Î◊Î◊˝ - ‹fiW› Q≤I› ’΋Ìfiı ÿı‰ ◊›˘ »÷˘ ÁkÎÎ (±„V÷I‰) ±ÎÏÿ ‘‹˘˝ ‰Õı

±Î¬Î› …√÷fiÌ ÁÎ◊ı ÁºÂ »ı. »÷Î_ ÿı‰I‰ÎÏÿ ’›Î˝›˘ ‰Õı ωÁºÂ = ±ÁºÂ ’HÎ

±‰U› »ı. ±Î … ≠‹ÎHÎı ÏfiI›ÎÏfiI› ’HÎ »ı …. ––1798––

ω‰ı«fi - ¤Î‰Î◊˝ ·√¤√ μ’fl Á‹Ω‰Î¥ √›˘ »ı. ÿı‰ÿkÎÎÏÿ fi΋‘ÎflÌ ¿˘¥

‹fiW› ±Î ¤‰‹Î_◊Ì Q≤I› ’ÎQ›˘, I›Îfl⁄Îÿ ÷ı ÿı‰’HÎı μI’Lfi ◊›˘. ±Î flÌ÷ı ‹fiW›I‰’›Î˝›

±fiı ÿı‰I‰’›Î˝› ‰Õı ±ı¿fi˘ ±ı¿ ∞‰ ⁄Lfiı ¤‰˘‹Î_ Á‹Îfi fi◊Ì, ωÁºÂ »ı. ‹fiW›

’›Î˝›‹Î_ »ı I›Îflı ¿‰·ÎËÎflÌ, ¤ÒÏ‹Á_«ÎflÌ, Ïfi‹ıÊfi›HÎÌ ±ÎÏÿ ‹Îfi‰÷ÎfiÎ ‘‹˝‰Î‚˘

»ı ±fiı ÿı‰’›Î˝›‹Î_ ·˘‹ÎËÎflÌ, ±¤ÒÏ‹Á_ÁÎflÌ, ±Ïfi‹ıÊfi›HÎÌ ±ÎÏÿ ÿı‰¤‰fiÎ ‘‹˝‰Î‚˘

»ı ‹ÎÀı ωÁºÂ »ı. »÷Î_ ±„V÷I‰ÎÏÿ Á΋ÎL› ‘‹˝◊Ì ‹fiW›¤‰‹Î_ ±fiı ÿı‰¤‰‹Î_

Á‹Îfi ’HÎ »ı ÷◊Î ‹ÎhÎ ‹fiW› ±fiı ÿı‰¤‰‹Î_ … Á‹Îfi »ı ±ı‹ fiËŸ ’HÎ Á¿·

…√÷fiÎ Á‰˝ ’ÿÎ◊˘˝ ÁÎ◊ı Á‹Îfi »ı. ÷˘ ±Î ¤‰ fiı ’fl¤‰‹Î_ Á‹Îfi ˢ› ÷ı‹Î_ Â_

±Îç›˝ ? ÷ı◊Ì ±ı¿ÎL÷ı ÁºÂ÷Î fi◊Ì. Á΋ÎL› ‘‹˘˝◊Ì ÁºÂ÷Î ±fiı ωÂıÊ ‘‹˘˝◊Ì

ωÁºÂ÷Î ±Î‹ ⁄Lfiı »ı.

÷◊Î ÷ı … ÿı‰ÿkÎ ‹Ò·¤Ò÷ ∞‰ƒT› w’ı ±Î ¤‰‹Î_ ±fiı ’fl¤‰‹Î_ ÷ıfi˘ ÷ı …

flËı÷˘ ˢ‰Î◊Ì ÏfiI› »ı. »÷Î_ ‹fiW›’HÎı T›› ±fiı ÿı‰’HÎı μI’Îÿ ’΋÷˘ ˢ‰Î◊Ì

±ÏfiI› ’HÎ »ı. ±ı¿¤‰‹Î_ ’HÎ ÿı‰ÿkÎ’HÎı ‘˛‰ ±fiı ≠Ï÷ZÎHÎfiÎ ’›Î˝›fiı ±Îl›Ì

μI’Îÿ-T››‰Î‚˘ ’HÎ ±‰U› »ı …. ±Î‹ Á‰ı˝ ’HÎ ƒT›˘ ƒT› ±Îl›Ì ÏfiI› ±fiı

’›Î˝› ±Îl›Ì ±ÏfiI› ˢ‰Î◊Ì ÏfiI›ÎÏfiI› ±ı‹ 줛ÎI‹¿ »ı ’HÎ ±ı¿ÎL÷ı ÏfiI› ¿ı

±ı¿ÎL÷ı ±ÏfiI› fi◊Ì.

≠ë - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ±‹ÎflÎ ‰Õı ’HÎ ’fl¤‰‹Î_ ±ı¿ÎL÷ı ÁºÂ÷Î ¿Ëı‰Î÷Ì fi◊Ì.

’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ √HΑfl‰Îÿ372

““Á‹Îfi ΩÏ÷fi˘ ±L‰› ‹ÎhÎ … ¥E»Î› »ı”” ±ıÀ·ı ¿ı ’vÊΩÏ÷‰Î‚˘ ‹fiW› Q≤I›

’΋Ìfiı ’vÊΩÏ÷‰Î‚˘ ‹fiW› … ◊Λ »ı ±fiı jÎÌΩÏ÷‰Î‚˘ ‹fiW› Q≤I› ’΋Ìfiı

jÎÌΩÏ÷‰Î‚˘ ‹fiW› … ◊Λ »ı. ±Î‹ ‹ÎhÎ Á‹ÎfiΩÏ÷fi_ ÁκU› ¿Ëı‰Î› »ı. ZÎHÎ-

ZÎHÎfiÎ ’·ÀÎ÷Î ’›Î˝›fiı ±Îl›Ì ωÁºÂ÷Î ¤·ı ˢ, ’fl_÷ ΩÏ÷fiı ±Îl›Ì ÁºÂ÷Î

»ı. ±Î‹ ±‹Îv_ ¿Ëı‰_ »ı.

μkÎfl - ±Î ≠ë ’HÎ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ““’fl¤‰fiÌ ≠΄M÷”” ’Ò‰˝¤‰‹Î_

⁄Î_‘ı·Î ±Î›W›¿‹˝fiı ±Î‘Ìfi »ı ±fiı ÷ıfiı ±fiÁÎflı fi΋¿‹˝fiÌ ≠¿ÚÏ÷±˘ μÿ›‹Î_ ±Î‰ı

»ı. ÷◊Î jÎÌΩÏ÷ ±ÎÏÿ ‰ıÿ ‹˘ËfiÌ›fiÎ μÿ›◊Ì ±Î‰ı »ı. ±Î ±Î›W›ÎÏÿ ¿‹˘˝

Ï‹J›ÎI‰ÎÏÿ Ï«hÎ-ωϫhÎ Ëı÷…L› ˢ‰Î◊Ì Ï«hÎ-ωϫhÎ »ı. ±Î flÌ÷ı ¿‹˝ Ï«hÎωϫhÎ

ˢ‰Î◊Ì ÷F…L› ’fl¤‰ ’HÎ Ï«hÎ-ωϫhÎ ±◊ν÷˚ Á‹Îfi ±fiı ±Á‹Îfi ±ı‹ ⁄Lfiı

ˢ¥ ¿ı »ı. ÷ı◊Ì ¿ı‰· Á‹Îfi ΩÏ÷fi˘ ±L‰› ˢ› ±Î‹ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ––1798––

©UP§Á⁄U‚ÊflP§Á⁄U‚Ê, Ÿ ‚◊ÊáÊÊ∞ Áfl ¡áÊ ¡Ê߸∞ –‚Á⁄U‚ǪʄU ¡ê„UÊ, ŒÊáÊÊß»§‹¢ Áfl„UÊ Ãê„UÊ H1799H

(©Uà∑§·Ê¸¬∑§·ı¸ Ÿ ‚◊ÊŸÊÿÊ◊Á¬ ÿŸ ¡ÊÃı –‚ŒÎ‡Êª˝„U ÿS◊ÊŒ˜ ŒÊŸÊÁŒ»§‹¢ flÎÕÊ ÃS◊ÊØ H)

√Î◊Î◊˝ - ÁºÂ÷Îfi˘ ±Î√˛Ë ˢ÷ı »÷ı Á‹Îfi …L‹ ◊‰Î◊Ì …ı ¿ÎflHÎ◊Ì ““μI¿Ê˝-

±’¿Ê˝”” Á_¤‰÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÿÎfiÎÏÿfi_ Œ‚ ’HÎ T›◊˝÷Îfiı ’΋ı »ı. ––1799––

ω‰ı«fi - Ëı Á‘‹˝ ! Ωı ÁºÂ÷Îfi˘ ±Î√˛Ë flά¢ ÷˘ …ı‹ ’vÊ ‹flÌfiı ’vÊ

… ◊Λ, jÎÌ ‹flÌfiı jÎÌ … ◊Λ ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ‘fi‰Îfi ‹flÌfiı ‘fi‰Îfi … ◊Âı. ÿÏflƒ

‹flÌfiı ÿÏflƒ … ◊Âı. ±Î‹ Á‹Îfi …L‹ V‰Ì¿Îflı »÷ı ¥rfl÷Î-ÿÏflƒ÷Î-¿<·Ìfi÷Î ±fiı

±¿<·Ìfi÷Î ¥I›ÎÏÿ w’ı ±ı¿ ∞‰fi˘ …ı μI¿Ê˝ (T≤Ï©) ±fiı ±’¿Ê˝ (ËÎÏfi) ≠I›ZÎ

Á_ÁÎfl‹Î_ ÿı¬Î› »ı ÷ı CÎÀÂı fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı ∞‰ ±Î ¤‰‹Î_ …ı‰˘ ˢ› ÷ı ∞‰

’fl¤‰‹Î_ ’HÎ ÷ı‰˘ … ◊Λ, ÷˘ …ı ∞‰ ±Î ¤‰‹Î_ ¥rfl »ı (±ˆr›˝‰Î‚˘ »ı) ÷ı

’fl¤‰‹Î_ ’HÎ ¥rfl … ◊Λ (±ıÀ·ı ¿ı ±ˆr›˝‰Î‚˘ … ◊Λ). ±Î ≠‹ÎHÎı ÿÏflƒ ˢ›

÷ı ÿÏflƒ … ◊Λ, ¿<·Ìfi ˢ› ±ı ¿<·Ìfi … flËı ±fiı ±¿<·Ìfi ˢ› ÷ı ±¿<·Ìfi … flËı.

±Î‹ ±Î ¤‰◊Ì ’fl¤‰‹Î_ ÁºÂ÷Î ‹ÎhÎ V‰Ì¿Îfl÷Î_ ¿‹˝…L› …ı μI¿Ê˝ ±fiı ±’¿Ê˝

◊Λ »ı ÷ı CÎÀÂı fiËŸ ±fiı ±ı¿ ¤‰‹Î_ ’HÎ μI¿Ê˝-±’¿Ê˝w’ ’flΉkνfi ≠I›ZÎ ÿı¬Î›

√HΑfl‰Îÿ ’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ 373

»ı. ÷˘ ’»Ì ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ’HÎ ÁºÂ÷Î … flËı ±Î‹ ¿ı‹ ¿ËÌ Â¿Î› ? ÷ı◊Ì ÁºÂ÷Îfi˘

±Î ±Î√˛Ë I›∞ ÿı‰˘ Ωı¥±ı.

±ı¿¤‰‹Î_ ’HÎ ±ı¿ ∞‰fiÌ «Õ÷Ì-’Õ÷Ì ÿı¬Î› »ı. ÿÁ¿Î ⁄ÿ·Î÷Î fi…fl˘fi…fl

ÿı¬Î› »ı. ÷˘ ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ÁºÂ÷Î flËı ±Î‹ ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ? ‰‚Ì ±Î ⁄‘Ì ±‰V◊α˘

¿‹˘˝ÿ›…L› »ı. ¿‹˘˝ÿ› Ï«hÎ-ωϫhÎ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Ëı÷±˘fiÌ Ï«hÎ-ωϫhÎ÷Î◊Ì ÷ı

Ï«hÎωϫhÎ ⁄_‘Λı· »ı. ‹ÎÀı ’HÎ ÁºÂ÷Îfi˘ ±Î ±Î√˛Ë »˘ÕÌ ÿı‰˘ Ωı¥±ı.

Á‘‹˝ ó Ëı ¤√‰Îfi˚ ! …ı ∞‰ ±Î ¤‰‹Î_ Á¬Ì ˢ› ÷ı ∞‰ ’fl¤‰‹Î_ ’HÎ

Á¬Ì … flËı ±fiı ÿ—¬Ì ˢ› ÷ı ÿ—¬Ì … flËı ±Î‹ ‹Îfi̱ı ±fiı μI¿Ê˝-±’¿Ê˝ ◊÷Î

fi◊Ì ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ±Î‰ı ? ±‹ı Á‹Îfi÷ÎfiÎ ±Î√˛ËÌ »Ì±ı ‹ÎÀı …ı ±Î

¤‰‹Î_ …ı‰˘ ˢ› ÷ı ’fl¤‰‹Î_ ’HÎ ÷ı‰˘ ◊Λ. ±Î‹ ‹Îfi‰Î‹Î_ ±‹fiı ¿˘¥ ÿ˘Ê ÿı¬Î÷˘

fi◊Ì.

¤√‰Îfi ó ÷‹Îv_ ±Î ¿◊fi ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. Ωı ±Î‹ … ˢ› ±fiı ¤‰ÎL÷fl‹Î_

μI¿Ê˝-±’¿Ê˝ fi ˢ› ÷˘ ÿÎfiÎÏÿ ±fiı ÏË_ÁÎÏÿ ’H›-’Î’fiÌ Ïø›Îfi_ Œ‚ T›◊˝ ◊Λ.

Á_ÁÎfl‹Î_ flËı·Î ·˘¿˘ ’fl¤‰‹Î_ ÿı‰∑Ï©, «ø‰÷afiÌ ∑Ï© ±fiı flÎF›∑Ï© ‰√ıflıfiÌ

≠΄M÷ ‹ÎÀı ÿÎfiÎÏÿ ’H›fiÌ Ïø›Î±˘ ¿flı »ı. ÷‹ÎflÌ ¿Ëı·Ì ›„@÷ ≠‹ÎHÎı Ωı μI¿Ê˝ ±fiı

±’¿Ê˝ fi ◊÷Πˢ› ÷˘ ÿÏflƒ ‹fiW› ’HÎ ÿÎfi-÷’-ÂÌ›·-÷Ì◊˝›ÎhÎÎfi_ ±‰√ÎËfi ‰√ıflı

’H›fiÎ_ ±fiqÎfi˘ ¿flÌfiı ’HÎ ’fl¤‰‹Î_ Ωı ÿÏflƒ … flËı‰Îfi˘ ˢ› ÷˘ ¿flı·Î_ ±Î

ÿÎfiÎÏÿ ’H›fiÎ_ Œ‚ ≠ÎM÷ ◊Âı … fiËŸ. ÷ı◊Ì ÷ı T≤◊Î ◊Âı ±fiı Ωı ÿÎfiÎÏÿ ’H›fiÎ_

±fiqÎfi˘fi_ Œ‚ ≠ÎM÷ ◊‰Îfi_ … fi ˢ›, ÿÏflƒ ÷ı ÿÏflƒ … flËı‰Îfi˘ ˢ› ÷˘ ±Î

ÿÎfiÎÏÿfiÌ ≠T≤ÏkÎ Ïfifl◊˝¿ … ◊Âı.

±ı‰Ì … flÌ÷ı ‘fi‰Îfi ‹fiW› √‹ı ÷ı‰Ì ’Î’≠T≤ÏkÎ ¿flı ÷˘ ’HÎ ¤‰ÎL÷fl‹Î_

‘fi‰Îfi … flËı‰Îfi˘ ˢ› ÷˘ ÷ı ‹fiW›ı ’Î’≠T≤ÏkÎ I›…‰ÎfiÌ flËı÷Ì … fi◊Ì ±fiı Ωı ±Î‹

… ˢ› ÷˘ ±Î ÿÎfiÎÏÿfiÌ ≠T≤ÏkÎ μ’Îÿı› ±fiı ÏË_ÁÎÏÿ ’Î’fiÌ ≠T≤ÏkÎ Ëı› »ı. ±Î‰Ì

T›‰V◊Î ’HÎ flËıÂı fiËŸ. ‹ÎÀı ““ÁκU›÷Îfi˘ ±Î√˛Ë”” flά‰˘ Ωı¥±ı fiËŸ. ––1799––

±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ÁκU›÷Îfi˘ ±Ï÷› ±Î√˛Ë flάı »÷ı ‰ıÿ˘fiÎ ’ÿ˘fiÌ ’HÎ

±≠‹ÎHÎ÷Î … ≠ÎM÷ ◊Λ »ı. ÷ı …HÎΉı »ı -

¡¢ ø Á‚ªÊ‹Ù flß ∞‚ ¡Êÿ∞ flÿÁflÁ„UÿÁ◊ìÊÊߢ –‚ǪËÿ¢ ¡¢ ø »§‹¢, Ã◊‚¢’h¢ ‚Á⁄U‚ÿÊ∞ H1800H

’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ √HΑfl‰Îÿ374

(ÿìÊ oΪʋ٠flÒ ∞· ¡ÊÿÃ, flŒÁflÁ„UÃÁ◊àÿÊÁŒ –SflªË¸ÿ¢ ÿìÊ »§‹¢, ÃŒ‚¢’h¢ ‚ŒÎ‡ÊÃÊÿÊ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ¿ı‰‚ ±ı¿·Ì ÁºÂ÷Î ‹Îfi‰Î‹Î_ ““…ı ‹·-‹ÒhÎ ÁÎ◊ı ⁄΂‰Î‹Î_ ±Î‰ı

»ı ÷ı Ï›΂ ◊Λ »ı”” ¥I›ÎÏÿ ‰ıÿ’ÎËÎ_ …ı ¿◊fi »ı ÷ı, ÷◊Î ±„BfiˢhÎÎÏÿ ›iÎ

¿flfiÎflÎ V‰√a› Œ‚fiı ’΋ı »ı ÷ı ’ÎÃ˘ Á_⁄_‘ ωfiÎfiÎ ◊¥ Ω› »ı. ±◊ν÷˚ ÷ı ’ÎÃ˘fi_

¿◊fi T›◊˝ ◊Λ »ı. ––1800––

ω‰ı«fi - Ëı Á‘‹˝ ! ±Î ¤‰ ±fiı ’fl¤‰‹Î_ ¿ı‰‚ ±ı¿·Ì ÁºÂ÷Î ‹Îfi‰Î‹Î_

fiÌ«ı ‹…⁄fiÎ …ı …ı ‰ıÿ’ÎÃ˘ »ı ÷ıfi˘ ±◊˝ ’HÎ Á_√÷ ◊÷˘ fi◊Ì. ÂÎj΢fiÎ ’ÎÃ˘fiÎ

±◊˝fiÌ Á_√Ï÷ fi ◊Λ ÷ı‰Î ÷ı‰Î ±Î√˛Ë˘ flά‰Î ±ı ±Î’b_ Ï‹J›ÎI‰ »ı. …ı I›…‰Î

·Î›¿ »ı.

(1) ““oΪʋ٠flÒ ∞· ¡Êÿà ÿ— ‚¬È⁄UË·Ù ŒsÔÔ” ±Î …ı ≠◊‹ ‰ıÿ‰Î@› »ı. ÷ıfi˘

±◊˝ ±Î‰˘ »ı ¿ı ’flÌÊ = ‹·‹ÒhÎ, ÷ıfiÎ◊Ì ÁÏË÷ …ı ‹fiW› »ı. ÷ıfiı ⁄΂‰Î‹Î_ ±Î‰ı

÷˘ ÷ı ‹flÌfiı Ï›΂ ◊Λ »ı. ““ˉı ±Î ¤‰‹Î_ …ı …ı‰˘ ÷ı ¤‰ÎL÷fl‹Î_ ’HÎ ÷ı‰˘ …

◊÷˘ ˢ› ÷˘ ±Î ’ÎËÎ_ ‹fiW› ‹flÌfiı Ï›΂ ◊Λ »ı. ±Î‹ …ı ¿èÎ_ »ı ÷ı CÎÀ÷_ fi◊Ì.

¿ÎflHÎ ¿ı Ωı ÁºÂ÷Îfi˘ … ±Î√˛Ë flά‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ’vÊÎÏÿ w’ı flËı·Î ‹fiW›fi_

¤‰ÎL÷fl‹Î_ Ï›΂ ±ÎÏÿ w’ı ◊‰Î’b_ Á_¤‰Ì ¿ı fiËŸ.

(2) ““•ÁÇŸ„UÙòÊ¢ ¡È„ÈUÿÊØ Sflª¸∑§Ê◊—”” V‰√˝fiÌ ¥E»Î‰Î‚αı ±„BfiˢhÎ ›iÎ

¿fl‰˘ Ωı¥±ı, ÷◊Î ““•ÁÇŸc≈UÙ◊Ÿ ÿ◊⁄UÊÖÿ◊Á÷¡ÿÁÔ” ±„Bfip˘‹ ›iÎ ¿fl‰Î ‰Õı ÷ı

›‹fiÎ flÎF›fiı Ï…÷ı »ı. ±◊ν÷˚ ±‹fl’HÎÎfiı (V‰√˝Á¬fiı) ’΋ı »ı. ±Î ⁄Lfiı ‰ıÿfiÎ

’ÎÃ˘ ±ı‹ ÁÒ«‰ı »ı ¿ı …ı ‹fiW› ±„BfiˢhÎ ›iÎ ±fiı ±„Bfip˘‹ ›iÎ ¿flı »ı. ÷ı

¤‰ÎL÷fl‹Î_ V‰√˝fiÎ_ Á¬ ’΋ı »ı. ÷ı ⁄Lfiı ’ÎÃ˘ ÷‹ÎflÎ ‹÷ı Á_⁄_‘ ωfiÎfiÎ ◊Âı. ±◊ν÷˚

±Î ⁄Lfiı ’ÎÃ˘ ¬˘ÀÎ ÃflÂı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷‹ÎflÎ ‹÷ı ‹fiW› ‹flÌfiı (‹fiW› … ◊Λ ±Î‰˘

ÁºÂ’HÎÎfi˘ ±Î√˛Ë ˢ‰Î◊Ì) ÿı‰’b_ ’Î‹Ì Â¿ı fiËŸ.

≠ë - Ωı Á‹ÎfiΩÏ÷ fi ◊÷Ì Ë˘› ±fiı ωΩ÷Ì›’HÎı μI’ÏkÎ ◊÷Ì Ë˘› ÷˘

““¬ÈL§·Ù flÒ ¬ÈL§·àfl◊oAÈÃ, ¬‡Êfl— ¬‡ÊÈàfl◊˜”” ’vÊ ‹flÌfiı ’vÊ ◊Λ ±fiı ’±˘ ‹flÌfiı

’Â’HÎÎfiı ’΋ı »ı. ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ÁºÂ÷Îfi˘ ⁄˘‘¿ ’HÎ ‰ıÿ’Îà »ı. ÷ı ’ÎÃfi˘ ±◊˝

¿ı‹ Á_√÷ ◊Âı ?

√HΑfl‰Îÿ ’Î_«‹Î √HΑfl - Á˙‘‹˝ 375

μkÎfl - ’vÊ ‹flÌfiı ’vÊ ±fiı ’ ‹flÌfiı ’ fi … ◊Λ ±fiı ωΩ÷Ì› …

◊Λ ±ı‰_ ±‹Îv_ ¿Ëı‰_ fi◊Ì. ’vÊ ‹flÌfiı @›Îflı¿ ’vÊ ’HÎ ◊Λ ±fiı ÿı‰ÎÏÿ ±L›

ΩÏ÷ ’HÎ ◊Λ. ÷ı … flÌ÷ı ’ ‹flÌfiı ’ ’HÎ ◊Λ ±fiı ‹fiW›ÎÏÿ ±L› ΩÏ÷ ’HÎ

◊Λ. ±ı‹ ±‹Îv_ ¿Ëı‰_ »ı. ¿˘¥¿ ’vÊ ±Î ‹fiW› …L‹‹Î_ ≠¿ÚÏ÷±ı ¤Ïƒ¿ ˢ›,

ωfiÌ÷ ˢ›, ±fi¿_’Ή΂˘ ˢ› ±fiı ¥W›Î˝ ±ÎÏÿ ¿<„IÁ÷ ¤Î‰˘ ωfiÎfi˘ ˢ› ÷˘ ÷ı

‹fiW› ±Î ¤‰‹Î_ ‹fiW›fiÎ ±Î›W›fi˘ ÷◊Î ‹fiW›√Ï÷fiı ›˘B› fi΋¿‹˝ ±fiı √˘hο‹˝fiÌ

μkÎfl ≠¿ÚÏ÷±˘fi˘ ⁄_‘ ¿flÌfiı Q≤I› ’ÎQ›˘ »÷˘ ’vÊ’HÎÎfiı ’HÎ ’΋ı »ı. ’fl_÷ ’vÊ

‹flÌfiı Ïfi›‹Î ’vÊ … ◊Λ ±ı‰˘ ±ı¿ÎL÷ Ïfi›‹ fi◊Ì. ±L› ‹fiW›ı ±L› ¤‰fiı ›˘B›

±Î›W›¿‹Î˝Ïÿ ⁄Î_K›_ ˢ› ÷˘ ÷ı‰Î_ ¿‹˘˝fiı ±Î‘Ìfi ◊›ı·˘ ÷ı ‹fiW› ±L›◊Î ’HÎ (‹fiW›

ωfiÎfiÎ ⁄ÌΩ fiÎfl¿-ÿı‰-Ï÷›*« ±ÎÏÿ ¤‰˘‹Î_ ’HÎ) μI’Lfi ◊Λ »ı.

±ı … ≠‹ÎHÎı ±Î ¤‰‹Î_ …ı ’ ˢ› ÷ı‹Î_◊Ì ¿˘¥¿ ‹Î›Î-¿’À ±ÎÏÿ ÿ˘Ê˘fiÎ

‰Â◊Ì ’ÂfiÎ ¤‰fiı ›˘B› ±Î›W›¿‹˝ ÷◊Î fi΋-√˘hο‹˝ ⁄Î_‘Ìfiı ’fl¤‰‹Î_ ’ ’HÎ

◊Λ »ı. ’fl_÷ Á‰ı˝ ’±˘ Q≤I› ’΋Ìfiı ’ … ◊Λ ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ∞‰˘fiÌ

Q≤I› ’»Ì √Ï÷ ¿‹˘˝fiı ±Î‘Ìfi ˢ› »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ’Î_«‹Î Á‘‹˝ fi΋fiÎ ⁄˛ÎõHÎfi˘

Á_› ’HÎ ¤√‰Îfi ‰Õı Á‰˝◊Î »ıÿΛ˘. ––1800––

Á_› »ıÿΛΠ’»Ì Â_ ◊›_ ? ÷ı ¿Ëı »ı -

Á¿UãŸÁê◊ ‚¢‚ÿÁê◊, Á¡áÊáÊ ¡⁄UÊ◊⁄UáÊÁflå¬◊ÈP§áÊ¢ –‚Ù ‚◊áÊÙ ¬√flß•Ù, ¬¢øÁ„¢U ‚„U π¢Á«Uÿ‚∞Á„¢U H1801H

(Á¿U㟠‚¢‡Êÿ Á¡ŸŸ ¡⁄UÊ◊⁄UáÊÁfl¬˝◊ÈÄß –‚— üÊ◊áÊ— ¬˝fl˝Á¡Ã—, ¬@Á÷S‚„U πÁá«U∑§‡ÊÃÒ— H)

√Î◊Î◊˝ - …flÎ-‹flHÎ◊Ì ‹@÷ ⁄fiı·Î Ï…fiırfl ’fl‹ÎI‹Î ‰Õı Á‘‹˝fi˘ Á_›

»ıÿΛı »÷ı ’Î_«Á˘ ÏÂW›˘ ÁÎ◊ı ÷ı Á‘‹˝ l‹HÎ ≠¤ ’ÎÁı ≠‰˛Ï…÷ ◊›Î. ––1801––

ω‰ı«fi - ¤Î‰Î◊˝ ’Ò‰˝fiÌ …ı‹ Á√‹ »ı. ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ‰Õı Á‘‹˝

’_ÏÕ÷fi˘ Á_› »ıÿΛı »÷ı ’˘÷ÎfiÎ ’Î_«Á˘ ÏÂW›˘ ÁÎ◊ı ≠¤ lÌ ‹ËΉÌfl≠¤fiÌ ’ÎÁı ÷ı

Á‘‹˝ ≠‰˛Ï…÷ ◊›Î ±fiı ’Î_«‹Î Á‘‹˝V‰Î‹Ì √HΑfl ±ı‰Î fi΋ı C΢ÏÊ÷ ¿flΛÎ. ––1801––

’Î_«‹Î √HΑfl lÌ Á˙‘‹˝∞fi˘ ‰Îÿ Á‹ÎM÷ ◊›˘

–– ‹_ÏÕ¿ fi΋fiÎ »}Î √HΑfl ––

ˉı ‹_ÏÕ¿ fi΋fiÎ »}Î √HΑflfi˘ ‰Îÿ ¿Ëı‰Î› »ı.

à ¬√flß∞ ‚Ù©¢U ◊¢Á«U•Ù •Êªë¿Uß Á¡áÊ‚ªÊ‚¢ –flìÊÊÁ◊ áÊ fl¢ŒÊÁ◊, fl¢ÁŒûÊÊ ¬îÊÈflÊ‚ÊÁ◊ H1802H

(ÃÊŸ˜ ¬˝fl˝Á¡ÃÊŸ˜ üÊÈàflÊ, ◊Áá«U∑§ •Êªë¿UÁà Á¡Ÿ‚∑§Ê‡Ê◊˜ –fl˝¡ÊÁ◊ flãŒ, flÁãŒàflÊ ¬ÿȸ¬Ê‚ H)

√Î◊Î◊˝ - ÷ı ’Î_«ı ¤Î¥±˘fiı ≠‰˛Ï…÷ ◊›ı·Î ÁÎ_¤‚Ìfiı ‹_ÏÕ¿ fi΋fiÎ »}Î

⁄˛ÎõHÎ’_ÏÕ÷ Ï…fiırfl ’fl‹ÎI‹Î ’ÎÁı ±Î‰ı »ı ±fiı ‹fi‹Î_ ω«Îflı »ı ¿ı Ë_ ’HÎ Ω™,

‰_ÿfi ¿v_ ±fiı ‰_ÿfi ¿flÌfiı ¤√‰ÎfifiÌ Áı‰Î ¿v_. ––1802––

ω‰ı«fi - Á‘‹˝ ⁄˛ÎõHÎfiı ≠‰˛Ï…÷ ◊›ı·Î ‹_ÏÕ¿ı ÁÎ_¤Y›Î. ±Î‹ ±ı¿ ’»Ì

±ı¿ ’˘÷ÎfiÎ ’Î_«ı ‰ÏÕ· ⁄_‘±˘fiı ÿÌÏZÎ÷ ◊›ı·Î ÁÎ_¤‚Ìfiı ’˘÷ÎfiÎ ‹fi‹Î_ ’ο˘

ÏfiHν› ◊›˘ ¿ı ±Î ÁΫΠ¿ı‰·Ì ¤√‰Îfi ±ÎT›Î »ı. …ˆfi˘fiÎ «˘‰ÌÁ‹Î ÷Ì◊*¿fl≠¤

lÌ ‹ËΉÌflV‰Î‹Ì … »ı. ÷ı ÁΫΠ‰Ì÷flÎ√, Á‰˝iÎ, Á‰˝ÿÂa … »ı. Ë_ …SÿÌ …SÿÌ

I›Î_ Ω™, ‰_ÿfi ¿v_. ‰_ÿfi ¿flÌfiı ‹ÎflÎ xÿ›fi˘ ≠ë ’Ò»Ìfiı Ïfi—Á_ÿıË ◊Ι ±fiı ±Î

¤√‰ÎfifiÌ ’›˝’ÎÁfiÎ ¿v_. ±Î‰Î ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ‹fi‹Î_ μk΋ ω«Îfl˘ ¿fl÷Î ¿fl÷Î

’fl‹ÎI‹ÎfiÌ ’ÎÁı ±ÎT›Î. ––1802––

•Ê÷_ÔUÙ ÿ Á¡áÊáÊ¢, ¡Êß-¡⁄UÊ-◊⁄UáÊÁflå¬◊ÈP§áÊ¢ –ŸÊ◊áÊU ÿ ªÙûÊáÊ ÿ, ‚√flááÊÍ ‚√flŒÁ⁄U‚Ë áÊ¢ H1803H

Á∑¢§ ◊㟠’ãœ◊ÙÄπÊ, ‚¢Áà Ÿ ‚¢ÁÃÁûÊ ‚¢‚•Ù ÃÈ֤ʢ –flÿ¬ÿÊáÊ ÿ •àÕ¢, Ÿ ÿÊáÊÁ‚ ÃÁ‚◊Ù •àÕÙ H1804H

(•Ê÷ÊÁ·Ãp Á¡ŸŸ, ¡ÊÁÃ-¡⁄UÊ-◊⁄UáÊÁfl¬˝◊ÈÄß –ŸÊêŸÊ ø ªÙòÊáÊ ø, ‚fl¸ôÊŸ ‚fl¸ŒÁ‡Ê¸ŸÊ HÁ∑¢§ ◊ãÿ‚ ’ãœ◊ÙˇÊı SÃÙ Ÿ Sà ßÁà ‚¢‡ÊÿSÃfl –flŒ¬ŒÊŸÊ@ÊÕZ, Ÿ ¡ÊŸÊÁ‚ ÷Ê◊ÿ◊Õ¸— H)

√Î◊Î◊˝ - …L‹-…flÎ ±fiı Q≤I›◊Ì ‹@÷ ⁄fiı·Î ±fiı Á‰˝iÎ ÷◊Î Á‰˝ÿÂa ±ı‰Î

Ï…fiırfl ’fl‹ÎI‹Î±ı ‹_ÏÕ¿ ±ı‰Î fi΋’Ò‰˝¿ ±fiı ÷ı‹fiÎ √˘hÎ’Ò‰˝¿ ÷ı‹fiı ⁄˘·ÎT›Î ±fiı

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 377

¿èÎ_ ¿ı ÷‹ı ‹fi‹Î_ ±Î‹ ‹Îfi˘ »˘ ¿ı ¿‹˘˝fi˘ ⁄_‘ ±fiı ‹˘ZÎ »ı ? ¿ı fi◊Ì ? ±Î‰˘

Á_› ÷‹fiı ‰÷ı˝ »ı. ‰ıÿfiÎ ’ÿ˘fi˘ ÁΫ˘ ±◊˝ ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı±˘fi˘ ÁΫ˘ ±◊˝

±Î ≠‹ÎHÎı »ı. ––1803-1804––

ω‰ı«fi - …L‹-…flÎ ±fiı Q≤I›fiı …ı±˘±ı ∞÷Ì ·Ì‘Î »ı ±ı‰Î ÷◊Î hÎHÎı ¿Î·fiÎ,

hÎHÎı ·˘¿fiÎ, Á‰˝ ƒT›˘fiÎ, Á‰˝ ’›Î˝›˘fiı ΩHΉΉ΂Π±ı‰Î ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤

‰Õı ‹_ÏÕ¿ fi΋fiÎ »}Πω¶Îfi ⁄˛ÎõHÎfiı ÷ı‹fiÎ fi΋ ±fiı √˘hÎ ÁÎ◊ı ““÷‹ı ¤·ı

±ÎT›Î”” ±ı‹ ±Î‰¿Î›Î˝ ±fiı ¿èÎ_ ¿ı ÷‹ı ‹fi‹Î_ ±Î‰Î ω«Îfl ¿fl˘ »˘ ¿ı ±Î ±ÎI‹Îfiı

¿‹˘˝fi˘ ⁄_‘ ±fiı ¿‹˘˝◊Ì »\À¿Îfl˘ (‹˘ZÎ) »ı ¿ı fiËŸ ? ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_

Á_› ‰÷ı˝ »ı. ±Î Á_› ±fiÏ«÷ »ı. ’flV’fl ωv© ·Î√÷Î ±ı‰Î ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ l‰HÎ◊Ì

÷‹fiı ±Î Á_› ◊›˘ »ı. ÷ı ’flV’fl ωv© ·Î√÷Î_ ‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

(1) ‚ ∞· ÁflªÈáÊÙ Áfl÷ÈŸ¸ ’äÿà ‚¢‚⁄UÁà flÊ, Ÿ ◊Èëÿà ◊ÙøÿÁà flÊ, Ÿ flÊ ∞·’ÊsÔ◊èÿãÃ⁄¢U flÊ flŒ ßàÿÊŒËÁŸ flŒ¬ŒÊÁŸ = ÷ı ±Î ±ÎI‹Î …ıfi˘ ≠Á_√ «Î·ı »ı ÷ı ∞‰

ω√HÎ »ı. ±ıÀ·ı ¿ı Ák‰, fl…Á˚ ±fiı ÷‹Á˚ ±Î‹ hÎHÎı √HΠωfiÎfi˘ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı

±Î hÎHÎı √H΢ ≠¿ÚÏ÷fiÎ ‘‹˘˝ »ı. ÷◊Î ±Î ±ÎI‹Î ω¤ »ı. ±◊ν÷˚ Á‰˝hÎ T›Î’¿ »ı.

÷ı ’˘÷ı ¿‹˘˝ ‰Õı ⁄_‘Î÷˘ fi◊Ì. Á_ÁÎfl‹Î_ ±ËŸ ÷ËŸ …L‹ÎÏÿ ‘ÎflHÎ ¿fl÷˘ fi◊Ì. ±ıÀ·ı

¿ı ±¿÷ν ±fiı ±¤˘@÷Î »ı ÷◊Î ¿‹˘˝◊Ì ‹¿Î÷˘ fi◊Ì ¿ı ¿‹˘˝fiı ‹¿÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı

¿‹˘˝◊Ì ÷ı ⁄_‘Λ˘ … fi◊Ì ÷ı◊Ì ‹@÷ ◊‰ÎfiÌ ¿ı ‹@÷ ¿fl‰ÎfiÌ ‰Î÷ ±Î‰÷Ì … fi◊Ì.

÷◊Î ±Î ±ÎI‹Î ⁄ÎèÎ ¿ı ±P›L÷fl ¿˘¥ ‰V÷fiı ΩHÎ÷˘ fi◊Ì. ±ıÀ·ı ¿ı ’˘÷ÎfiÎ◊Ì ⁄ÎèÎ

±ı‰Ì ≠¿ÚÏ÷÷k‰, ÷ıfiÎ μkÎfl ¤ıÿw’ ‹Ë÷˚÷k‰ ±fiı ±Ë_¿ÎflÎÏÿfiı ÷◊Î ±P›_÷fl ÷k‰

±ıÀ·ı Ïfi…V‰w’fiı ’HÎ ΩHÎ÷˘ fi◊Ì. Á‰˝◊Î iÎÎfi ωfiÎfi˘ »ı ¿ÎflHÎ ¿ı iÎÎfi ±ı

≠¿ÚÏ÷fi˘ ‘‹˝ »ı ±fiı ≠¿ÚÏ÷ ±ı ±«ı÷fi ÷k‰ »ı. ≠¿ÚÏ÷‹Î_◊Ì ±Ë_÷k‰ ±fiı ÷ı‹Î_◊Ì

⁄Ï©÷k‰ μI’Lfi ◊Λ »ı. ±Î ‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘ ⁄_‘ ±fiı ‹˘ZÎ fi◊Ì ±ı‹ ÁÒ«‰fiÎflÎ_ »ı

(±Î‰Ì ‹ÎL›÷Î ¿Ï’· ∑ÏÊ¿Ú÷ ÁÎ_A›ÿ½fifiÌ »ı.)

(2) ““Ÿ „U flÒ ‚‡Ê⁄UË⁄USÿ Á¬˝ÿÊÁ¬˝ÿÿÙ⁄U¬„UÁÃ⁄UÁSÃ, •‡Ê⁄UË⁄¢U flÊ fl‚ãâ Á¬˝ÿÊÁ¬˝ÿ ŸS¬Î‡Ê×”” ßàÿÊŒËÁŸ ø – ÁÂflÌflÌ ±ı‰Î ±ÎI‹Îfiı ±ıÀ·ı ¿ı ⁄ÎèÎ ±ı‰_ ±˙ÿÎÏfl¿ÎÏÿ V◊Ò·

ÂflÌfl ±fiı ±ÎK›Î„I‹¿ ±ıÀ·ı ÁÒZ‹ ±ı‰_ ÷ˆ…Á-¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl, ±Î‹ ÂflÌfl˘fiÌ

±fiÎÏÿ¿Î·Ìfi ’fl_’flÎ◊Ì ›@÷ ±ı‰Î Á_ÁÎflÌ ±ÎI‹Îfiı flÎ√ ±fiı ¶ıÊfi˘ I›Î√ ˢ÷˘ fi◊Ì.

±◊ν÷˚ flÎ√-¶ıÊ Ë˘› »ı. ÷ı◊Ì ¿‹˘˝fi˘ ⁄_‘ ’HÎ ◊Λ »ı ±fiı ±ÂflÌflÌ’HÎı ±ıÀ·ı

±‹Ò÷˝’HÎı ‰Á÷Î ±ÎI‹Îfiı flÎ√ ±fiı ¶ıÊ V’½÷Î fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı flÎ√ ±fiı ¶ıÊ ◊‰Î‹Î_

’Ò‰˝⁄© ¿‹˘˝ÿ›fi˘ … ±¤Î‰ »ı. ¿‹˝ fi◊Ì ‹ÎÀı, ÷ı◊Ì ÷ı±˘ ‹@÷ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î ‰ıÿfi˘

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ378

’Îà ∞‰fiı ¿‹˘˝fi˘ ⁄_‘ ’HÎ »ı ±fiı ¿‹˘˝◊Ì ‹„@÷ ’HÎ »ı. ±Î‹ ⁄_‘-‹˘ZÎfiÎ ±„V÷I‰fi_

ω‘Îfi ¿flı »ı.

μ’fl ¿Ëı·Î_ ±fiı ’flV’fl ωv© ±◊˝fiı Á‹Ω‰÷Î_ ±ı‰Î_ ‰ıÿ˘fiÎ ’ÿ˘fiı ÿı¬Ìfiı

÷‹fiı ±Î Á_› ◊›˘ »ı. ’fl_÷ ÷‹Îfl˘ ±Î Á_› ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì, ±fiÏ«÷ »ı. ¿ÎflHÎ

¿ı ““‚ ∞· ÁflªÈáÊÙ”” ‰√ıflı ’ÿ˘‰Î‚˘ …ı ≠◊‹ ’Îà »ı. ÷ıfi˘ ÷‹ı …ı ±◊˝ ¿fl˘ »˘ ÷ı

±◊˝ ÁΫ˘ fi◊Ì. ÷‹ı ÁΫ˘ ±◊˝ ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı ‰ıÿ’ÿ˘fi˘ ÁΫ˘ ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı

»ı. (…ı ˉı ’»ÌfiÌ √Î◊΋Î_ ¿Ëı‰Î› »ı.) ––1803-1804––

â ◊ãŸÁ‚ ¡ß ’¢œÙ, ¡ÙªÙ ¡ËflS‚ ∑§ê◊ÈáÊÊ ‚◊ÿ¢ –¬È√fl¢ ¬ë¿UÊ ¡ËflÙ, ∑§ê◊¢ fl ‚◊¢ fl à „UÙîÊÊ ? H1805H

(àfl¢ ◊ãÿ‚ ÿÁŒ ’ãœÙ, ÿÙªÙ ¡ËflSÿ ∑§◊¸áÊÊ ‚◊∑§◊˜ –¬ÍflZ ¬pÊîÊËfl— ∑§◊¸ flÊ ‚◊¢ flÊ Ã ÷flÃÊ◊˜ ? H)

√Î◊Î◊˝ - ÷‹ı ‹fi‹Î_ ±Î‰Î ω«Îfl ¿fl˘ »˘ ¿ı Ωı ±Î ∞‰fiı ¿‹˝fi˘ ⁄_‘ ◊÷˘

ˢ› ÷˘ ±Î ∞‰fi˘ ÷ı ¿‹˝fiÌ ÁÎ◊ıfi˘ ›˘√ ¿ı‰Ì flÌ÷ı CÎÀı ? Â_ ’Ëı·˘ ∞‰ ±fiı ’»Ì

¿‹˝, ¿ı Â_ ’Ò‰ı˝ ¿‹˝ ±fiı ’»Ì ∞‰, ¿ı Â_ ⁄Lfiı ÁÎ◊ı ˢ› ? ––1805––

ω‰ı«fi - Ëı ‹_ÏÕ¿ ! ÷‹ı ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ÁΫΠ±◊˝fiı ÷◊Î √Î◊Î 1804 fiÎ

μkÎflΑ˝‹Î_ ·¬ı·Î ø ÂOÿ◊Ì ÷ıfiÌ ’λ‚fiÌ ›„@÷fiı ’HÎ ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì Á_ÿıË ◊›ı·

»ı. Ëı ±Î›W›‹Îfi˚ ‹_ÏÕ¿ ! ÷‹ı ‹fi‹Î_ ±Î‰Î ±Î‰Î ω«Îfl ¿fl˘ »˘.

∞‰fiı ¿‹˝ ÁÎ◊ı ⁄_‘ ◊Λ »ı. ±Î‹ Ωı ⁄_‘÷k‰ ‹Îfi̱ı ÷˘ ÷ı ⁄Lfiıfi˘ ›˘√

(‹Ì·fi) ±ÎÏÿ‰Î‚_ ‹Îfi‰_ ¿ı ±ÎÏÿ ωfiÎfi_ ±fiÎÏÿfi_ ‹Îfi‰_ ? ˉı Ωı ±ÎÏÿ‰Î‚_

‹Îfi̱ı ÷˘ ’HÎ Â_ ’Ëı·˘ ∞‰ μI’Lfi ◊Λ »ı ±fiı ’»Ì ¿‹˝ ·Î√ı »ı ? ±◊‰Î Â_

’Ëı·_ ¿‹˝ μI’Lfi ◊Λ »ı ±fiı ’»Ì ±ÎI‹Î μI’Lfi ◊Λ »ı ? ±◊‰Î Â_ ⁄Lfiı ±ı¿ÌÁÎ◊ı

μI’Lfi ◊Λ »ı ? ±Î‹ hÎHÎ ’Z΢ ˢ¥ ¿ı »ı. I›Î_ ±ı¿ı ±ı¿ ’Z΋Î_ ¿_¥¿ fiı ¿_¥¿

ÿ˘Ê … ÿı¬Î› »ı. ÷ı ˉı ’»ÌfiÌ √Î◊΋Î_ Á‹Ω‰Î› »ı. ––1805––

Ÿ Á„U ¬È√fl◊„U™§•Ù, π⁄U‚¢ª¢ flÊ˘˘ÿ‚¢÷flÙ ¡ÈûÊÙ –ÁŸP§Ê⁄UáÊ¡ÊÿS‚ ÿ ÁŸP§Ê⁄UáÊ©U ÁìÊÿ ÁfláÊÊ‚Ù H1806H

(Ÿ ø ¬Ífl¸◊„UÃÙ— π⁄UoÎXÔUÁ◊flÊà◊‚ê÷flÙ ÿÈÄ× –ÁŸc∑§Ê⁄UáÊ¡ÊÃSÿ ø ÁŸc∑§Ê⁄UáÊ∑§ ∞fl ÁflŸÊ‡Ê— H)

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 379

√Î◊Î◊˝ - ¿‹˝fiÌ ’Ò‰ı˝ ±ÎI‹ÎfiÌ μI’ÏkÎ ±Ëı÷¿ ˢ‰Î◊Ì ¬flf≤_√fiÌ …ı‹ Á_¤‰÷Ì

fi◊Ì ±fiı ÏfiW¿ÎflHÎ …ıfiÌ μI’ÏkΠˢ› ÷ıfi˘ fiΠ’HÎ ÏfiW¿ÎflHÎ … ˢ› »ı. ––1806––

ω‰ı«fi - μ’flfiÌ √Î◊΋Î_ hÎHÎ ’Z΢ ’ÎÕı·Î »ı. I›Î_ ≠◊‹ ’ZÎfiı ±Îl›Ì ÿÒÊHÎ

±Î’÷Î_ ‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎ ¿Ëı »ı ¿ı ““Ωı ’Ëı·Î_ ∞‰ Ë÷˘ ±fiı ’»Ì◊Ì ¿‹˝ ·ÎB›_”” ±Î ≠◊‹

’ZÎ ‹Îfi̱ı ÷˘ ÷ı ±›@÷ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ““¿‹˝”” fi΋fiÎ ¿ÎflHΠωfiÎ ±ÎI‹ÎfiÌ μI’ÏkÎ

◊Λ … ¿ı‹ ? Á¬-ÿ—¬, flÎΩ-fl_¿, fl˘√-Ïfifl˘√ ‰√ıflı ⁄‘_ ¿ÎflHÎ◊Ì … ◊Λ »ı. …ıfi_

¿˘¥ ¿ÎflHÎ fi◊Ì ÷ıfiÌ μI’ÏkÎ Á_¤‰÷Ì fi◊Ì. …ı‹ ¬flf≤_√. ±Î flÌ÷ı ±Ëı÷¿÷Î◊Ì …ı‹

¬flf≤_√fiÌ μI’ÏkÎ Á_¤‰÷Ì fi◊Ì, ÷ı‹ ¿‹˝ fi΋fi_ ¿ÎflHÎ fi ˢ‰Î◊Ì ±Ëı÷¿÷ÎfiÎ ¿ÎflHÎı

¿ı‰· ±ı¿·Î ±ÎI‹ÎfiÌ ¿‹˝fiÌ μI’ÏkÎfiÌ ’Ò‰ı˝ ≠◊‹ μI’ÏkÎ ◊Λ ±ı Á_¤‰÷_ fi◊Ì.

…ıfiÌ …ıfiÌ μI’ÏkÎ ◊÷Ì ÿı¬Î› »ı. ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˝ ÏfiËı˝÷¿ ˢ÷Î fi◊Ì. …ı‹ CÎÀfiÌ

μI’ÏkÎ ◊Λ »ı ÷˘ ¿<·Î·-‹ÎÀÌ-ÿ_Õ«øÎÏÿ Ëı÷±˘ ˢ› … »ı. ‹ÎÀı ““¿ÎflHΠωfiÎ Á‰˝

≠◊‹ ±ÎI‹ÎfiÌ μI’ÏkÎ ±Á_¤Ï‰÷ »ı”” ±fiı ¿ÿΫ ‹Îfi˘ ¿ı ““¿ÎflHΠωfiÎ ±ı‹fiı ±ı‹

V‰÷_hÎ’HÎı ±ÎI‹ÎfiÌ μI’ÏkÎ ◊¥ √¥ ˢ› ÷˘ …ıfiÌ μI’ÏkÎ ÏfiW¿ÎflHΠˢ› ÷ıfi˘ fiÎÂ

’HÎ ÏfiW¿ÎflHÎ … ◊Λ. ÷ı◊Ì ±ÎI‹Îfi˘ ÏfiW¿ÎflHÎ ±«Îfi¿ fiΠ’HÎ ‹Îfi‰˘ ’Õı. ‹ÎÀı

±ÎI‹Î ¿‹˝fiÌ ’Ò‰ı˝ ÏfiW¿ÎflHÎ μI’Lfi ◊›˘ ˢ› ±Î ≠◊‹ ’ZÎ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ––1806––

•„UflÊ •áÊÊßÁìÊÿ ‚Ù ÁŸP§Ê⁄UáÊ•Ù Ÿ ∑§ê◊¡ÙªÙ ‚ –•„U ÁŸP§Ê⁄UáÊ•Ù ‚Ù, ◊ÈP§S‚ Áfl „UÙÁ„Uß ‚ ÷ÈîÊÙ H1807H

(•ÕflÊ˘ŸÊÁŒ⁄Ufl ‚ ÁŸc∑§Ê⁄UáÊ∑§Ù Ÿ ∑§◊¸ÿÙªSÃSÿ –•Õ ÁŸc∑§Ê⁄UáÊ— ‚—, ◊ÈÄÃSÿÊÁ¬ ÷ÁflcÿÁà ‚ ÷Íÿ— H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î ÷ı ±ÎI‹Î Ωı ±fiÎÏÿfi˘ ˢ›, ÷˘ ÏfiW¿ÎflHÎ÷Îfiı ·Ì‘ı ÷ı

±ÎI‹Îfiı (±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹) ¿‹˝fi˘ Á_›˘√ CÎÀı fiËŸ ±fiı ÏfiW¿ÎflHÎ ±ı‰˘ Á_Ωı√ Ωı ‹Îfi˘

÷˘ ‹@÷∞‰fiı ’HÎ ŒflÌ◊Ì ÷ı ¿‹˝fi˘ ›˘√ ◊Λ ±ı‹ ‹Îfi‰_ ’Õı. ––1807––

ω‰ı«fi - ˉı ¿ÿΫ ±ı‰˘ ⁄«Î‰ ¿fl˘ ¿ı ““¿‹˝fi˘ ›˘√ ◊›Î ’Ëı·Î_ ±ÎI‹Î »ı””

’HÎ ÷ıfiÌ μI’ÏkÎ … fi◊Ì. ±fiÎÏÿ¿Î‚◊Ì ±Î ±ÎI‹Î ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ V‰›_ »ı …, ÷ıfiÌ

μI’ÏkÎ … fi◊Ì. ÷˘ ’»Ì ÁËı÷¿ μI’ÏkÎ »ı ¿ı ÏfiËı˝÷¿ μI’ÏkÎ »ı ? ±Î‰Î ω¿S’˘

(¤ıÿ˘) ’ÎÕ‰Î◊Ì Â_ ·Î¤ ? ¿_¥ … fiËŸ. ±Î‰Î ’Z΢ ’ÎÕ‰ÎfiÎ flËı÷Î … fi◊Ì. ±ÎI‹ÎfiÌ

μI’ÏkÎ … fi◊Ì. ±fiÎÏÿ¿Î‚◊Ì V‰›_ »ı …. ±Î‰_ Ωı ¿Ëı¢ ÷˘ © ¿ı‰· ±ı¿·˘ ±ÎI‹Î

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ380

±fiÎÏÿfi˘ »ı. ÷ı‹Î_ ωʛ-¿ÊΛ-≠‹Îÿ-’Ò‰˝⁄© ¿‹˘˝ÿ›…L› ω¿Îfl˘ ±ÎÏÿ ¿˘¥’HÎ

¿ÎflH΢ fi◊Ì …. ÷ı◊Ì ¿ÎflHΠωfiÎ ÷ı © ¿ı‰· ±ÎI‹Îfiı ¿‹˝fi˘ ⁄_‘ ¿ı‹ ◊Λ ? …ı‹

±Î¿Î ±fiÎÏÿfi_ V‰›_ »ı …, ÷ı‹Î_ ¿‹˝⁄_‘fiÎ_ ¿˘¥ ¿ÎflH΢ fi◊Ì ÷ı◊Ì ÷ı ±Î¿ÎÂfiı ¿‹˝

⁄_‘Î÷_ fi◊Ì. ÷ı‹ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ¿‹˝ ωfiÎfi˘ ¿ı‰· ±ı¿·˘ ©-⁄©-Ïfi‹˝‚ ∞‰ ‹ÎhÎ …

±fiÎÏÿfi˘ »ı. ±Î‰Î ∞‰fiı ¿‹˝fi˘ ⁄_‘ ¿ı‹ ◊Λ ? ±◊ν÷˚ fi ◊Λ.

ˉı ¿ÿΫ ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı ¿ı‰· ±ı¿·˘ ©-⁄©-Ïfi‹˝‚ ±ÎI‹Î … ‹ÎhÎ ±fiÎÏÿfi˘

»ı. ÷ı‹Î_ ¿‹˝⁄_‘ ◊Λ ÷ı‰Î_ ¿˘¥ ¿ÎflH΢ fi◊Ì. »÷Î_ ÏfiW¿ÎflHÎ ±ı‰˘ ’HÎ ±Î ¿‹˝⁄_‘

◊Λ »ı. ±Î‹ Ωı ¿Ëı¢ ÷˘ ‹˘Z΋Î_ √›ı·Î ∞‰˘fiı ’HÎ ŒflÌ◊Ì ÷ı ¿‹˝fi˘ ⁄_‘ ◊Âı

…. ÏfiW¿ÎflHÎ÷Î Ëı÷ I›Î_ ’HÎ ±Ï‰ÂıÊ (Á‹Îfi) … »ı ±fiı Ωı ‹@÷∞‰fiı ’HÎ ¿‹˝fi˘

⁄_‘ ◊÷˘ ˢ› ÷˘ ‹@÷∞‰˘fi_ ŒflÌ◊Ì Á_ÁÎfl‹Î_ ±Î√‹fi ◊Λ ±fiı …L‹-…flÎ-‹flHÎ

±ÎÏÿfiÎ_ ÿ—¬˘ ’΋ı ±fiı Ωı ±Î‹ … ˢ› ÷˘ ‹˘ZÎ μ’fl ±Ï‰rÎÁ … ◊Λ. ––1807––

„UÙîÊ fl ÁŸìÊ◊ÈP§Ù ’¢œÊ÷ÊflÁê◊ ∑§Ù fl ‚ ◊ÙÄπÙ? –Ÿ Á„U ◊ÈP§√flfl∞‚Ù, ’¢œÊ÷Êfl ◊•Ù Ÿ÷‚Ù H1808H

(÷flŒ˜ flÊ ÁŸàÿ◊ÈÄÃÙ, ’ãœÊ÷Êfl ∑§Ù flÊ ÃSÿ ◊ÙˇÊ— ? –Ÿ Á„U ◊ÈÄÃ√ÿ¬Œ‡ÊÙ, ’ãœÊ÷Êfl ◊ÃÙ Ÿ÷‚— H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î ±Î ±ÎI‹Î ÏfiI›‹@÷ … »ı ±◊‰Î ⁄_‘fiÎ ±¤Î‰‹Î_ ÷ıfi˘

‹˘ZÎ ◊›˘ ±ı‹ ’HÎ ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ? ¿ÎflHÎ ¿ı ⁄_‘ ωfiÎ ‹@÷’HÎÎfi˘ T›‰ËÎfl ±Î¿ÎÂfiÌ

…ı‹ ±ÎI‹Îfiı Á_¤‰÷˘ fi◊Ì. ––1808––

ω‰ı«fi - μ’fl Á‹ΩT›_ ÷ı‹ ∞‰ Ωı V‰›_ ±fiÎÏÿfi˘ ˢ› ±fiı ÷ı ’HÎ ¿‹˝

ωfiÎfi˘ ˢ‰Î◊Ì Â©-⁄© ±fiı Ïfi‹˝‚ … ˢ› ±fiı ¿˘¥’HÎ Ω÷fiÌ ‹·Ìfi÷Î ÷ı

±ÎI‹Î‹Î_ fi … ˢ› ÷˘ ÷ıfiı ¿‹˝⁄_‘ ◊÷˘ … fi◊Ì ÷ı◊Ì ÷ı ““ÏfiI›‹@÷”” … »ı. ±◊ν÷˚

ÁÿÎ ¿‹˝flÏË÷ … »ı.

±◊‰Î ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ±Î ∞‰fiı ±I›L÷ Ïfi‹˝‚÷Î … ˢ‰Î◊Ì ¿‹˝fi˘ ⁄_‘ CÎÀ÷˘

fi◊Ì ±fiı …ıfiı ⁄_‘ ◊›˘ ˢ› ÷ıfiı … ÷ı ⁄_‘fi‹Î_◊Ì »\À‰Î’HÎÎ w’ ‹˘ZÎfi˘ T›‰ËÎfl

CÎÀı. ±Î ±ÎI‹Î Ωı ≠◊‹◊Ì … ±ı¿·˘ »ı, ©-⁄©-Ïfi‹˝‚ »ı ÷˘ ÷ıfiı ¿‹˝fi˘ ⁄_‘ ◊›˘

’HÎ fi◊Ì ±fiı ◊÷˘ ’HÎ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ıfi˘ ““‹˘ZÎ ◊›˘”” ±Î‹ ‹˘ZÎfi˘ T›‰ËÎfl ’HÎ

¿ı‹ CÎÀı ? …ı‹ ¿˘¥◊Ì fiËŸ ⁄_‘Λı·Î ±ı‰Î ±Î¿ÎÂfiı ““‹„@÷fi˘”” T›‰ËÎfl Á_¤‰÷˘

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 381

fi◊Ì. ÷ı‹ ¿‹˘˝ ωfiÎfiÎ (¿‹˘˝◊Ì fiËÌ ⁄_‘Λı·Î) ±ı‰Î ±Î ∞‰fiı ““‹˘ZÎfi˘ T›’ÿı””

’HÎ Á_¤‰Âı fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ‹˘ZÎfi˘ T›’ÿı ⁄_‘’Ò‰˝¿ … ˢ› »ı. ◊Èø˜ ‘Î÷fi˘ ±◊˝

… ““’ãœÁfl‡‹·”” ◊Λ »ı. ±Î flÌ÷ı ω«Îfl÷Î_ ““’Ò‰ı˝ ¿ı‰· ±ı¿·˘ ∞‰ Ë÷˘ ±fiı ’»Ì

¿‹˘˝ ·ÎB›Î_”” ±Î ≠◊‹’ZÎ ¿˘¥’HÎ flÌ÷ı ›„@÷›@÷ fi◊Ì. ––1808––

ˉı ““’Ëı·_ ¿‹˝ ±fiı ’»Ì ∞‰”” ±◊‰Î ““⁄Lfiı ÁÎ◊ı »ı”” ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ⁄ÌΩ

±fiı hÎÌΩ ’ZÎfiı ±Îl›Ì ÿ˘Ê …HÎΉ÷Î_ ¿Ëı »ı -

Ÿ ÿ ∑§ê◊S‚ Áfl ¬È√fl¢, ∑§ûÊÈ⁄U÷Êfl ‚◊Èé÷flÙ ¡ÈûÊÙ –

ÁŸÄ∑§Ê⁄UáÊ•Ù ‚Ù Áfl ÿ, ÄU ¡ÈªflÈå¬ÁûÊ÷Êfl ÿ H1809H

Ÿ Á„U ∑§ûÊÊ ∑§îÊ¢ Áà ÿ ¡ÈªflÈå¬ûÊË∞ ¡Ëfl∑§ê◊ÊáÊ¢ –

¡ÈûÊÙ flfl∞‚Ù˘ÿ¢, ¡„U ‹Ù∞ ªÙÁfl‚ÊáÊÊáÊ¢ H1810H

(Ÿ ø ∑§◊¸áÊÙ˘Á¬ ¬ÍflZ, ∑§Ãȸ⁄U÷Êfl ‚◊ÈjflÙ ÿÈÄ× –

ÁŸc∑§Ê⁄UáÊ∑§— ‚Ù˘Á¬ ø, ÃÕÊ ÿȪ¬ŒÈà¬ÁûÊ÷Êfl ø H

Ÿ Á„U ∑§Ãʸ ∑§Êÿ¸Á◊Áà ø, ÿȪ¬ŒÈà¬ûÊı ¡Ëfl∑§◊¸áÊÙ— –

ÿÈÄÃÙ √ÿ¬Œ‡ÊÙ˘ÿ¢, ÿÕÊ ‹Ù∑§ ªÙÁfl·ÊáÊÿÙ— H)

√Î◊Î◊˝ - ¿÷ν ±ı‰Î ±ÎI‹Î ωfiÎ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ¿‹˝‹ÎhÎfiÌ μI’ÏkÎ ’HÎ Á_¤Ï‰÷

fi◊Ì. Ωı ÏfiW¿ÎflHÎ ÷ı ¿‹˝⁄_‘ ◊÷˘ ˢ› ÷˘ ÷ıfi˘ ωfiΠ’HÎ ÏfiW¿ÎflHÎ … ◊Λ.

‹ÎÀı ±Î ’ZÎ ›◊Î◊˝ fi◊Ì. ‰‚Ì ›√’ÿ˚ μI’ÏkÎ ‹Îfi‰Î‹Î_ ’HÎ ⁄Lfiı ’ZÎfiÎ Õ⁄·ÿ˘Ê

±Î‰ı »ı. ÷◊Î ∞‰ ±fiı ¿‹˝fiÌ ±ı¿Ì ÁÎ◊ı μI’ÏkÎ ‹ÎL›ı »÷ı √ΛfiÎ ÕÎ⁄Î-…‹HÎÎ

ÏÂ_√ÕÎfiÌ …ı‹ ÷ı ⁄LfiıfiÌ ‰E«ı ¿÷ν ±fiı ¿‹˝ ±Î‰˘ T›’ÿı ’HÎ CÎÀÌ Â¿÷˘

fi◊Ì. ––1809-1810––

ω‰ı«fi - ˉı Ωı ⁄ÌΩı ’ZÎ V‰Ì¿Îfḻı ±ıÀ·ı ¿ı ““’Ëı·Î_ ¿‹˝ Ë÷_ ±fiı ’»Ì

∞‰fiÌ μI’ÏkÎ ◊¥”” ÷˘ ±Î ’ZÎ ’HÎ μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿÷ν ±ı‰Î ±ÎI‹Î ωfiÎ

““¿‹˝”” ⁄L›_ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ? …ı‹ ¿<·Î·-¿÷ν ωfiÎ CÎÀ¿Î›˝ ⁄fiı fiËŸ. ÷ı‹ ¿÷ν ±ı‰Î ±ÎI‹Î

ωfiÎ ““¿‹˝”” w’ ¿Î›˝ ’HÎ Á_¤‰ı fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ F›Îflı ¿‹˝ ±ı¿·_ ‹Îfi˘

»˘ I›Îflı ¿÷ν ±ı‰˘ ±ÎI‹Î ÷˘ ÷ı ¿Î·ı fi◊Ì. ¿÷ν ωfiÎ Ïø›Î ◊Λ fiËŸ ±fiı …ı‹Î_

Ïø›Î fi ˢ› ÷ıfiı ¿‹˝ ¿Ëı‰Î› fiËŸ. …ı‹ ““÷ı jÎÌ ¤Î÷ flÎ_‘ı »ı”” ±Î ‰Î@›‹Î_ flÎ_‘‰ÎfiÌ

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ382

Ïø›Î jÎÌ ‰Õı ¿flΛ »ı ±fiı ÷ı Ïø›Î ¤Î÷ μ’fl ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ¤Î÷fiı ¿‹˝ ¿Ëı‰Î›

»ı ÷ı‰_ ±ËŸ fi◊Ì. ‹ÎÀı ¿÷ν ±fiı Ïø›Î ωfiÎ ¿‹˝I‰ ±Î‰ı fiËŸ.

ˉı Ωı ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı ¿÷ν ±ı‰Î ±ÎI‹Î ωfiÎ ±fiı Ïø›Î ωfiÎ ±ı‹fiı ±ı‹

’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ““ÏfiW¿ÎflHÎ’HÎı”” ¿‹˝ ◊Λ »ı ±Î‰_ Ωı ¿Ëı¢ ÷˘ …ı ¿Î›˝ ¿ÎflHΠωfiÎ

ÏfiW¿ÎflHÎ’HÎı …LQ›_ ˢ› ÷ıfi˘ ωfiΠ’HÎ ‹ıCÎCÎÀÎfiÌ …ı‹ ±fiΛÎÁ’HÎı ¿ÎflHΠωfiÎ

… ◊Λ. ÷ı◊Ì ±Î ±ÎI‹Î‹Î_◊Ì ±«Îfi¿ … Á‰˝ ¿‹˝fi˘ ωfiΠ◊¥ …Âı. ‘‹˝-±Î«flHÎ

¿›Î˝ ωfiÎ … ±Î ∞‰fiÎ ¿‹˘˝fi˘ μI’ÏkÎfiÌ …ı‹ ωfiÎ ¿ÎflHÎı … ZΛ ’HÎ ◊¥ …Âı.

‹ÎÀı ±Î ⁄ÌΩı ’ZÎ ’HÎ T›Î…⁄Ì fi◊Ì.

ˉı Ωı ““›√’ÿ˚ μI’ÏkΔ” ‰Î‚˘ hÎÌΩı ’ZÎ ·¥±ı ÷˘ ÷ı ’ZÎ ÷˘ ⁄Ì·¿<· Á_¤‰ı

… fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ›√’ÿ˚ μI’ÏkÎ ‹Îfi‰Î‹Î_ ““¬˝àÿ∑§-¬ˇÊÙÄÃÊ ŒÙ·Ê— flÊëÿÊ—”” ±ı¿ ±ı¿

’Z΋Î_ ¿Ëı·Î …ı …ı ÿ˘Ê˘ »ı ÷ı ⁄Lfiıfiı ÁÎ◊ı ‹Îfi‰Î◊Ì ⁄Lfiı ’ZÎfiÎ ÿ˘Ê˘ ±Î‰ı. ±◊ν÷˚

϶√HÎ = ⁄‹HÎÎ ÿ˘Ê˘ ±Î‰ı »ı. ‹ÎÀı ÷ı ’ZÎ ÷˘ ÿÒfl◊Ì … I›ÎF› »ı, ÿ√˝LK› »ı. …ı‹

’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ¿˘¥ ¿ÎflHÎ fi ˢ‰Î◊Ì (ÏfiW¿ÎflHÎ÷Îfiı ·Ì‘ı) ¿ı‰· ±ı¿·Î ±ÎI‹ÎfiÌ μI’ÏkÎ

fi CÎÀı ÷◊Î ¿÷ν-¿flHÎ ‰√ıflı ¿ÎflH΢ fi ˢ‰Î◊Ì (ÏfiW¿ÎflHÎ÷Îfiı ·Ì‘ı) …ı‹ ±ı¿·Î ¿‹˝fiÌ

μI’ÏkÎ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ fi CÎÀı ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±Î … ÏfiW¿ÎflHÎ÷ÎfiÎ ·Ì‘ı 줛fiÌ μI’ÏkÎ ’HÎ

fi … CÎÀı.

‰‚Ì ““›√’ÿ˚ μI’ÏkΔ” ‹Îfi‰Î‹Î_ ⁄ÌΩı ±ı ÿ˘Ê ’HÎ ±Î‰ı ¿ı ±ı¿Ì ÁÎ◊ı μI’Lfi

◊›ı·Î ∞‰ ±fiı ¿‹˝‹Î_ ““±Î ∞‰ ±ı ¿÷ν ±fiı iÎÎfiΉflHÎÌ›ÎÏÿ w’ı ⁄_‘Î÷˘ ’ÿ˚√·Á‹ÒË

±ı ¿‹˝”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ¿÷ν-¿‹˝fi˘ T›’ÿı ’HÎ fi CÎÀı. …ı‹ ·˘¿‹Î_ ±ı¿Ì ÁÎ◊ı μI’Lfi

◊÷Î ±ı‰Î √ΛfiÎ ÕÎ⁄Î-…‹HÎÎ ÏÂ_√Õ΋Î_ ¿÷ν-¿‹˝’b_ Á_¤‰÷_ fi◊Ì. ÷ı‹ ±ËŸ ’HÎ

∞‰ ±ı ¿÷ν ±fiı iÎÎfiΉflHÎÌ›ÎÏÿ …ı ⁄_‘Λ »ı ÷ı ¿‹˝, ±Î‰˘ T›‰ËÎfl ’HÎ fiËŸ CÎÀı.

±Î flÌ÷ı ∞‰ ±fiı ¿‹˝fi˘ Á_⁄_‘ ±ÎÏÿ‰Î‚˘ ‹Îfi‰˘ ¿ı ±ÎÏÿ ωfiÎfi˘ ‹Îfi‰˘ ±Î‰Î

⁄ı ’Z΢ √Î◊Î 1805 ‹Î_ ¿Ëı·Î. ÷ı‹Î_ Ωı ∞‰ ±fiı ¿‹˝fi˘ Á_⁄_‘ ±ÎÏÿ‰Î‚˘ ‹Îfi̱ı

÷˘ (1) ≠◊‹ ∞‰ ±fiı ’»Ì ¿‹˝, (2) ≠◊‹ ¿‹˝ ±fiı ’»Ì ∞‰ ¿ı (3) ›√’ÿ˚

⁄LfiıfiÌ μI’ÏkÎ, ±Î‰Î hÎHÎ ’Z΢ ¿flı·Î. ÷ı hÎHÎı ’Z΢fi_ ¬_Õfi 1806 ◊Ì 1810 ±ı‹

’Î_« √Î◊΋Î_ Á‹ÎM÷ ¿›*. ±ıÀ·ı ““±ÎÏÿ‰Î‚˘ Á_⁄_‘”” ±ı ‹Ò· ’Ëı·˘ ’ZÎ Á‹ÎM÷ ◊›˘.

ˉı Ωı ±Î ∞‰ ±fiı ¿‹˝fi˘ Á_⁄_‘ ±ÎÏÿ ωfiÎfi˘ ±◊ν÷˚ ±fiÎÏÿfi˘ »ı ±Î‹ ‹Îfi̱ı

÷˘ Â_ ÿ˘Ê ±Î‰ı ? ÷ı ⁄ÌΩ ’ZÎfi_ ¬_Õfi ˉı ’»ÌfiÌ √Î◊΋Î_ ¿Ëı »ı. ––1809-1810––

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 383

„UÙîÊÊáÊÊ߸•Ù flÊ, ‚¢’¢œÙ ÄU Áfl Ÿ ÉÊ«U∞ ◊ÙÄπÙ –¡Ù˘áÊÊ߸ ‚Ù˘áÊ¢ÃÙ, ¡ËflŸ„UÊáÊ¢ fl ‚¢’¢œÙ H1811H

(÷flŒŸÊÁŒ∑§Ù flÊ, ‚ê’ãœSÃÕÊÁ¬ Ÿ ÉÊ≈Uà ◊ÙˇÊ— –ÿÙ˘ŸÊÁŒ— ‚Ù˘ŸãÃÙ, ¡ËflŸ÷‚ÙÁ⁄Ufl ‚ê’㜗 H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î ∞‰ ±fiı ¿‹˝fi˘ Á_⁄_‘ Ωı ±fiÎÏÿ »ı, ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ ’HÎ

‹˘ZÎ CÎÀ÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı Á_⁄_‘ ±fiÎÏÿfi˘ ˢ› ÷ı Á_⁄_‘ ∞‰-±Î¿ÎÂfiÎ Á_⁄_‘fiÌ

…ı‹ ±fi_÷ ˢ› »ı. ––1811––

ω‰ı«fi - ∞‰ ±fiı ¿‹˝fi˘ Á_⁄_‘ Ωı ±ÎÏÿ‰Î‚˘ ‹Îfi̱ı ÷˘ hÎHÎı ’Z΋Î_ ÿ˘Ê˘

… ±Î‰ı »ı ÷ı◊Ì ◊οÌfiı ˉı Ωı ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı ““∞‰ ±fiı ¿‹˝fi˘ Á_⁄_‘ ±fiÎÏÿfi˘ »ı””

÷˘ ’HÎ ÿ˘Ê … ±Î‰Âı. ¿ÎflHÎ ¿ı Ωı ±Î Á_⁄_‘ ±fiÎÏÿfi˘ ˢ› ÷˘ ±Î ∞‰fi˘ @›Îflı›

’HÎ ‹˘ZÎ ◊Âı fiËŸ. ±ıÀ·ı ‹˘ZÎ CÎÀÂı fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı …ı Á_⁄_‘ ±fiÎÏÿ¿Î·fiΠˢ›

»ı. ÷ı ÷ı Á_⁄_‘˘ ¤Îω‹Î_ ’HÎ ±fi_÷¿Î· Á‘Ì flËıfiÎflΠˢ› »ı. …ı‹ ±Î ∞‰fi˘ ±fiı

±Î¿ÎÂfi˘ Á_⁄_‘ ±fiÎÏÿfi˘ »ı ÷˘ ÷ı Á_⁄_‘ Áÿοη flËı … »ı. ±Î ∞‰ Á_ÁÎfl‹Î_

flËı ¿ı ‹˘Z΋Î_ Ω› ’HÎ ∞‰-±Î¿ÎÂfi˘ Á_⁄_‘ ÷˘ ±fi_÷¿Î· … flËı‰Îfi˘, ÷ı Á_⁄_‘fi˘

@›Îflı› ’HÎ ±_÷ ±Î‰‰Îfi˘ fiËŸ. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±Î ∞‰fi˘ ±fiı ¿‹˝fi˘ Á_⁄_‘ Ωı

±fiÎÏÿfi˘ »ı ÷˘ ÷ı Á_⁄_‘ ±fi_÷¿Î· Á‘Ì flËıÂı. ±ıÀ·ı ±Î ∞‰fi˘ @›Îflı› ’HÎ ‹˘ZÎ

◊Âı fiËŸ. ∞‰ ±fiı ±Î¿ÎÂfiÎ Á_⁄_‘fiÌ …ı‹ ∞‰ ±fiı ¿‹˝fi˘ Á_⁄_‘ ’HÎ @›Îflı›

ÏfiT≤ÏkÎ ’΋Âı fiËŸ. ÷ı‹ ˢ÷ı »÷ı ∞‰fiÌ ‹„@÷ ◊‰Îfi˘ ±¤Î‰ … ◊Âı. ‹ÎÀı ±Î

±fiÎÏÿ‰Î‚˘ ’ZÎ ’HÎ ›„@÷Á_√÷ fi◊Ì. ––1811––

ˉı ±Î ‰Î÷fi˘ μ’Á_ËÎfl ¿fl÷Î_ …HÎΉı »ı ¿ı -

ßÿ ¡ÈûÊË∞ Ÿ ÉÊ«Uß ‚È√flß ÿ ‚È߸‚È ’¢œ-◊ÙÄπÊ ÁûÊ –ÃáÊ ÃÈ„U ‚¢‚•Ù˘ÿ¢, Ÿ ÿ ∑§îÊÙ˘ÿ¢ ¡„UÊ ‚ÈáÊ‚È H1812H

(ßÁà ÿÈÄàÿÊ Ÿ ÉÊ≈Uà üÊÍÿà ø üÊÈÁÃ·È ’ãœ◊ÙˇÊÊÁflÁà –ß Ãfl ‚¢‡ÊÿÙ˘ÿ¢ Ÿ ø ∑§ÊÿÙ¸˘ÿ¢ ÿÕÊ oÎáÊÈ H)

√Î◊Î◊˝ - ±Î ≠‹ÎHÎı ›„@÷◊Ì ⁄_‘ ±fiı ‹˘ZÎ CÎÀ÷Î fi◊Ì ±fiı lÏ÷±˘‹Î_ ±ÎI‹Îfiı

⁄_‘-‹˘ZÎ ◊Λ »ı ±ı‹ Á_¤‚Λ »ı. ÷ı◊Ì ÷‹fiı Á_› ◊›ı·˘ »ı. ’fl_÷ ±Î Á_› ¿fl‰Î

…ı‰˘ fi◊Ì. …ı flÌ÷ı Á_› ¿fl‰Î …ı‰˘ fi◊Ì ÷ı Ë¿Ì¿÷ ÷‹ı ÁÎ_¤‚˘. ––1812––

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ384

ω‰ı«fi - ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎfiÎ xÿ›‹Î_ …ı …ı ω«Îfl˘ »ı

±fiı …ı …ı ÿ·Ì·˘ »ı ÷ı ≠√À ¿flÌfiı ¿Ëı÷Î »÷Î …HÎΉı »ı ¿ı ÷‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ ±Î‰Î

ω«Îfl˘ ±fiı ±Î‰Ì ÿ·Ì·˘ ‰÷ı˝ »ı. ÷ı◊Ì ÷‹ı ±Î‰Î ÏfiHν› μ’fl ±ÎT›Î »˘ ¿ı ±Î

±ÎI‹Îfiı μ’fl ¿Ëı·Ì ›„@÷±˘ ≠‹ÎHÎı ¿‹˘˝fi˘ ⁄_‘ ±fiı ¿‹˘˝◊Ì ‹„@÷ CÎÀ÷Ì fi◊Ì. ÷ı◊Ì

±ÎI‹Î ±fiı ¿‹˘˝fi˘ Á_⁄_‘ ‹Îfi‰˘ ÷ı ›„@÷›@÷ fi◊Ì. »÷Î_ ““Ÿ „U flÒ ‚‡Ê⁄UË⁄USÿÁ¬˝ÿÊÁ¬˝ÿÿÙ⁄U¬„UÁÃ⁄UÁSÔ” ¥I›ÎÏÿ lÏ÷‰Î@›˘‹Î_ ±ıÀ·ı ¿ı ‰ıÿ’ÎÃ˘‹Î_ ±Î ∞‰fiı ¿‹˝fi˘

⁄_‘ ±fiı ¿‹˘˝◊Ì ‹„@÷ ≠Ï÷’Îÿfi ¿flı·Ì »ı. ÷ı◊Ì ÷‹fiı Á_› ◊›˘ »ı.

›„@÷±˘◊Ì Ωı¥±ı ÷˘ ⁄_‘-‹˘ZÎ Á_¤‰÷Î fi◊Ì ±fiı ±Î√‹≠‹ÎHÎ◊Ì Ωı¥±ı

÷˘ ‰ıÿ’ÎÃ˘‹Î_ ⁄_‘-‹˘ZÎ ¿Ëı·Î »ı. ÷ı◊Ì ÷‹ÎflÌ Â_¿Î ‰‘Îflı ‹…⁄Ò÷ ⁄fiÌ »ı. ’fl_÷ Ëı

‹_ÏÕ¿ ! ±Î Á_› …ı flÌ÷ı ¿fl‰Î …ı‰˘ fi◊Ì, ÷ı Ë_ Á‹Ω‰_ »\_. ÷‹ı K›Îfi’Ò‰˝¿ ‹Îfl˘

μkÎfl ÁÎ_¤‚˘. ––1812––

ˉı 1813 ‹Ì ‰√ıflı √Î◊α˘‹Î_ ±Î Â_¿Îfi_ Á‹Î‘Îfi ¿Ëı‰Î› »ı I›Î_ ““∞‰ ±fiı

¿‹˝fi˘ Á_⁄_‘ ±ÎÏÿ‰Î‚˘ ¿ı ±ÎÏÿ ωfiÎfi˘”” ±Î‰Î ⁄ı ‹Ò·’Z΢ ’ÎÕÌfiı ““±ÎÏÿ‰Î‚˘”” ±Î

’Ëı·Î ’ZÎfiÎ ““∞‰ ’Ëı·˘ ±fiı ¿‹˝ ’»Ì, ¿‹˝ ’Ëı·_ ±fiı ∞‰ ’»Ì ±fiı ⁄Lfiı ›√’ÿ˚””

±Î‰Î hÎHÎ ’ıÀΤıÿ˘ ’ÎÕÌfiı √Î◊Î 1805 ◊Ì 1810 ‹Î_ …ı ∞‰ ±fiı ¿‹˝fiÎ Á_⁄_‘fi_

¬_Õfi ¿fl‰Î‹Î_ ±ÎT›_ »ı. ÷ı ÁC΂_ ’HÎ ±›@÷ »ı. ¿ı‹ ±›@÷ »ı ? ÷ı …HÎΉı »ı-

‚¢ÃÊáÊÙ˘áÊÊ߸•Ù ¬⁄UÙå¬⁄¢U „U©U„U©U÷ÊflÊ•Ù –Œ„US‚ ÿ ∑§ê◊S‚ ÿ, ◊¢Á«Uÿ ! ’Ëÿ¢∑ȧ⁄UÊáÊ¢ fl H1813H

(‚ãÃÊŸÙ˘ŸÊÁŒ∑§— ¬⁄US¬⁄¢U „UÃÈ„UÃÈ◊Œ˜÷ÊflÊØ –Œ„USÿ ø ∑§◊¸áÊp, ◊Áá«U∑§ ! ’Ë¡ÊVÔ‰U⁄UÿÙÁ⁄Ufl)

√Î◊Î◊˝ - Á_ÁÎflÌ ∞‰fi_ ÂflÌfl ±fiı ¿‹˝fiÎ Á_⁄_‘fiÌ Á_÷Îfi (’fl_’flÎ) ’flV’fl

Ëı÷-Ëı÷‹ÿ˚¤Î‰‰Î‚Ì (¿ÎflHÎ-¿Î›˝‰Î‚Ì) ˢ‰Î◊Ì ⁄Ì… ±fiı ±_¿<flÎfiÌ …ı‹ ±fiÎÏÿfiÌ

»ı. ––1813––

ω‰ı«fi - ’Ò‰ı˝ ⁄Î_‘ı·Î ¿‹˘˝fi˘ μÿ› ◊‰Î◊Ì ±Î ∞‰ ±˙ÿÎÏfl¿-‰ˆÏø› ±ÎÏÿ

ÂflÌflfiÌ fl«fiÎ ¿flı »ı ±fiı ±Î ∞‰ ±Î … ±˙ÿÎÏfl¿-‰ˆÏø› ±ÎÏÿ ÂflÌfl ¶ÎflÎ

¤Î¤ ‹fi-‰«fi ±fiı ¿Î›ÎfiÎ ›˘√ ‰Õı ’H›-’Î’w’ fi‰Î_ fi‰Î_ ¿‹˘˝fi˘ ⁄_‘ ¿flı

»ı. ¿Î‚ÎL÷flı ±Î … ⁄Î_‘ı·Î_ ¿‹˘˝ μÿ›‹Î_ ±Î‰ı »ı. μÿ›fiı ±Î‘Ìfi ◊›ı·˘ ∞‰ ÷ı‰Î_

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 385

÷ı‰Î_ ÂflÌfl˘fiÌ fl«fiÎ ¿flı »ı. ±Î‹ ±Î ÿıËfiÌ ±fiı ÷ıfiÎ ¶ÎflÎ ◊÷Ì ¿‹˝fiÎ ⁄_‘fiÌ ’fl_’flÎ

±fiÎÏÿ¿Î·Ìfi »ı. (±Î ≠Ï÷iÎÎ Á‹…‰Ì). ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ÿıËfi˘ ±fiı ¿‹˘˝fi˘ ’flV’fl

Ëı÷-Ëı÷‹ÿ˚ ¤Î‰ »ı. (Ëı÷ ±ıÀ·ı ¿ÎflHΤΉ ±fiı Ëı÷‹ÿ˚ ±ıÀ·ı ¿Î›˝¤Î‰, ±◊ν÷˚

¿ÎflHÎ-¿Î›˝ ¤Î‰ »ı ‹ÎÀı.) ÿıË◊Ì ¿‹˘˝ ⁄_‘Λ »ı ±fiı ⁄Î_‘ı·Î ¿‹˘˝fiÎ μÿ›◊Ì ÿıËfiÌ

fl«fiÎ ◊Λ »ı. …ı‹ ⁄Ì…‹Î_◊Ì ±_¿<flÎ eÀı »ı ±fiı ÷ı … ±_¿<flα˘‹Î_◊Ì ÂάÎ-≠ÂάÎ-

e· ±fiı Œ‚ fiÌ’…‰Î ¶ÎflÎ ⁄Ì…fiÌ μI’ÏkÎ ◊Λ »ı. ’fi— ÷ı ⁄Ì…‹Î_◊Ì (‰Î‰HÎÌ ¶ÎflÎ)

±_¿<flÎ μI’Lfi ◊Λ »ı. ±Î‹ ‘ÎflΉÎËÌ ’fl_’flÎ ±fiÎÏÿfiÌ »ı, ’HÎ ““±ÎÏÿ‰Î‚Ì”” fi◊Ì.

±Î ’fl_’flÎ ““±ÎÏÿ‰Î‚Ì”” fi◊Ì ±ıÀ·ı ‹Ò· ⁄ı ’Z΢‹Î_◊Ì ≠◊‹ ’ZÎfi˘ ±fiı ÷ıfiÎ

’ıÀΤıÿw’ ““∞‰ ’Ëı·˘ ±fiı ¿‹˝ ’»Ì, ¿‹˝ ’Ëı·_ ±fiı ∞‰ ’»Ì ±fiı ⁄Lfiı ›√’ÿ˚””

±ı‰Î hÎHÎ ’Z΢ ’ÎÕÌfiı ÷‹ı …ı √Î◊Î 1805 ◊Ì 1810 ‹Î_ ¬_Õfi ¿›* »ı ÷ı ’ÎHÎÌfiı

‰·˘‰‰ÎfiÌ …ı‹ ÏfiWŒ‚ »ı. ±◊ν÷˚ ““±ÎÏÿ‰Î‚˘”” ≠◊‹ ’ZÎ ±fiı ÷ıfiÎ ’ıÀΤıÿ w’

hÎHÎ ’Z΢ å‹flà ∞fl = μÕÌ … Ω› »ı. ’·Î›fi … ◊¥ Ω› »ı, À¿÷Î … fi◊Ì, CÎÀ÷Î

… fi◊Ì. ±‹ı ‹Îfi÷Î … fi◊Ì, ÷ı◊Ì ÷ıfi˘ μkÎfl ±Î’‰Îfi˘ ’HÎ flËı÷˘ … fi◊Ì. ±ËŸ

‹Ò·√Î◊΋Î_ ““⁄Ì…-±_¿<flΔ”fi_ ±ı¿ μÿÎËflHÎ ±ÎM›_ »ı »÷Î_ ÷ıfiı ±fiÁÎflı ““¿ıflÌ ±fiı

√˘À·˘””, ““‹flCÎÌ ±fiı πÕ<_””, ““flÎÏhÎ ±fiı Ïÿ‰Á”” ‰√ıflı μÿÎËflH΢ ’HÎ V‰›_ Á‹∞

·ı‰Î_. ±Î ’fl_’flÎ ’HÎ ±fiÎÏÿ¿Î·Ìfi »ı.

≠ë - Ωı ““ÿıË ±fiı ¿‹˝fi˘ Á_⁄_‘”” ±fiÎÏÿfi˘ »ı. ÷˘ ÷ı ±fi_÷¿Î· ¿Î›‹ flËıÂı

…. ¿˘¥fi˘ ’HÎ @›Îflı› ‹˘ZÎ fiËŸ ◊Λ. ±Î‰˘ ⁄ÌΩ ‹Ò·’ZΉ΂˘ ≠ë ÷˘ Ë…\ μ¤˘

… flËıÂı.

μkÎfl - ±Î ⁄ÌΩ ‹Ò·’ZÎfiÎ ≠ëfi˘ μkÎfl 1817 ‹Ì √Î◊΋Î_ …wfl ¿Ëı‰ÎÂı.

…ı ±fiÎÏÿ ˢ› »ı ÷ı ±fi_÷ ˢ› »ı ÷ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. ±fiÎÏÿ ˢ‰Î »÷Î_ ““Ï’÷Î-

’hÎfiÌ ’ıœÌfiÌ …ı‹”” ÷ıfi˘ ±_÷ ’HΠˢ¥ ¿ı »ı. ÷ı ‰Î÷ 1817 ‹Ì √Î◊ÎfiÎ ±‰Áflı

Á‹Ω‰ÌÂ_.

≠ë - ÿıË ±fiı ¿‹˝fiÌ ’fl_’flÎ ±fiÎÏÿ¿Î·Ìfi »ı ±ı‹ Ëı ¤√‰Îfi ! ÷‹ı Á‹Ω‰˘

»˘. ’fl_÷ ÷ı ’fl_’flÎ ±fiÎÏÿ¿Î·Ìfi »ı ÷ı ¿ı‰Ì flÌ÷ı Á‹…‰_ ? ±Î‰Î ≠ëfi˘ μkÎfl ˉı

’»ÌfiÌ √Î◊΋Î_ …HÎΉı »ı. ––1813––

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ386

•ÁàÕ ‚ Œ„UÙ ¡Ù ∑§ê◊∑§Ê⁄UáÊ¢ ¡Ù ÿ ∑§îÊ◊ááÊS‚ –∑§ê◊¢ ø Œ„U∑§Ê⁄UáÊ◊ÁàÕ ÿ ¡¢ ∑§îÊ◊ááÊS‚ H1814H

(•ÁSà ‚ Œ„UÙ ÿ— ∑§◊¸∑§Ê⁄UáÊ¢ ÿp ∑§Êÿ¸◊ãÿSÿ –∑§◊¸ ø Œ„U∑§Ê⁄UáÊ◊ÁSà ø ÿØ ∑§Êÿ¸◊ãÿSÿ H)

√Î◊Î◊˝ - ÿıË (ÂflÌfl) ±ı ±ı¿ ±ı‰Ì ‰V÷ »ı ¿ı …ı ¤Îω‹Î_ ⁄_‘ÎfiÎflÎ ¿‹˘˝fi_

¿ÎflHÎ »ı ±fiı ¤Ò÷¿Î·‹Î_ ⁄Î_‘ı·Î_ ±L› ¿‹˘˝fi_ …ı ¿Î›˝ »ı. ±ı‰Ì … flÌ÷ı ¿‹˝ ’HÎ

¤ÎωfiÎ ÿıËfi_ ¿ÎflHÎ »ı ±fiı ¤Ò÷¿Î·Ìfi ±ı‰Î ±L› ÿıËfi_ …ı ¿Î›˝ »ı. ––1814––

ω‰ı«fi - ““ÿıË ±fiı ¿‹˝fiÌ ’fl_’flΔ” ¿ı‰Ì flÌ÷ı ±fiÎÏÿfiÌ »ı ÷ı ‰Î÷ ±Î √Î◊΋Î_

‰‘Îflı V’p ¿flı »ı. ‰÷˝‹Îfi¿Î·Ìfi ÿıË ±ı‰˘ »ı ¿ı …ı ≠Ï÷Ïÿfi ‹fi-‰«fi ±fiı ¿Î›ÎfiÎ

›˘√˘ ¶ÎflÎ ±Î√‚-±Î√‚ ⁄_‘Î÷Î ¿‹˘˝fi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı ±fiı ±Î … ÿıË ±÷Ì÷¿Î·‹Î_

(’Ò‰˝¤‰‹Î_) ⁄Î_‘ı·Î ±L› ±ı‰Î ±Î›W›¿‹˝ ±fiı fi΋¿‹˝fiÎ μÿ›◊Ì ◊›ı· »ı. ±ıÀ·ı

¿ı ’Ò‰˝¿Ú÷¿‹˝fiÎ ¿Î›˝w’ı ±Î ÿıË »ı ±fiı ¤Îω‹Î_ ⁄_‘ÎfiÎflÎ ¿‹˝fiÎ ¿ÎflHÎw’ı ±Î ÿıË

»ı. ±Î‹ ±Î ÿıË ¿ÎflHÎ ’HÎ »ı ±fiı ¿Î›˝ ’HÎ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¿‹˝ ’HÎ ¤Ò÷¿Î·Ìfi

ÂflÌfl◊Ì ⁄_‘Λı·_ »ı. ‹ÎÀı ¤Ò÷¿Î·Ìfi ÂflÌflfi_ ¿Î›˝ »ı ±fiı ±Î√·Î ¤‰fiÎ ÂflÌflfiÌ

≠΄M÷fi_ ¿ÎflHÎ »ı. ‹ÎÀı ±Î√·Î ¤‰fiÎ ÂflÌflfiı ±Îl›Ì ¿ÎflHÎ ’HÎ »ı. ±Î‹ ÿıË ’HÎ

¿Î›˝-¿ÎflHÎ ⁄Lfiı w’ı »ı ±fiı ¿‹˝ ’HÎ ¿Î›˝-¿ÎflHÎ ⁄Lfiı w’ı »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı ÿıËfi_ ¿ÎflHÎ ’Ò‰˝¿Î·Ìfi ¿‹˝, ÷ı ¿‹˝fi_ ¿ÎflHÎ ÷ıfiÌ ’Ò‰˝fi˘ ÿıË. ÷ı ÿıËfi_

¿ÎflHÎ ÷ıfiÎ ’HÎ ’Ò‰˝¿Î·fi_ ¿‹˝. ±Î‹ ±Î ’fl_’flÎ ⁄Ì…-±_¿<flÎfiÌ …ı‹ ±fiÎÏÿfiÌ »ı.

±Î ÿıË ±fiı ¿‹˝fiÌ ¿Î›˝-¿ÎflHΤΉı flËı·Ì ’fl_’flÎ ±fiÎÏÿ ±ı‰Î ±Î Á_ÁÎfl‹Î_

¤Ò÷¿Î·‹Î_ @›Î_› ωl΋ ’΋ı·Ì fi◊Ì. ÷ı◊Ì ““ÿıË ±fiı ¿‹˝fiÌ Á_÷Îfi (’fl_’flÎ)””

±fiÎÏÿfiÌ »ı.

≠ë - ±ÎI‹Îfiı ¿‹˝fi˘ ⁄_‘ ±fiı ‹˘ZÎ »ı ¿ı fiËŸ. ±Î ωʛfiÌ ±Î’HÎı ««Î˝ «Î·ı

»ı. ÷ı◊Ì ⁄_‘-‹˘ZÎ ÁΑ‰Î Ωı¥±ı. ÷ıfiı ⁄ÿ·ı ÿıË ±fiı ¿‹˝fiÌ ’fl_’flÎ ±fiÎÏÿfiÌ »ı. ±Î

ÁΑ‰_ ÷ı ±Á_⁄© …ı‰_ ÿı¬Î› »ı. ≠Á_√ ωfiÎfiÌ ‰Î÷ ÷‹ı ¿fl÷Πˢ ±ı‹ ·Î√ı »ı.

μkÎfl - ÷‹Îfl˘ ±Î ≠ë T›Î…⁄Ì fi◊Ì. ±›@÷ »ı. ÷‹ı Ë…\ ±‹ÎflÎ ±Ï¤≠Λfiı

Á‹F›Î fi◊Ì. ““•∑Χâ ∑§◊¸ Ÿ ‚ê÷flÁÔ” ¿›Î˝ ωfiÎfi_ ¿‹˝ ˢ¥ ¿÷_ fi◊Ì. ±ıÀ·ı ¿ı

““Á∑˝§ÿà ßÁà ∑§◊¸”” …ı ±Î ∞‰ ‰Õı ÂflÌfl ¶ÎflÎ ¿flΛ »ı (⁄_‘Λ »ı) ÷ıfiı … ¿‹˝

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 387

¿Ëı‰Î› »ı. ““¿‹˝fi_ …ı ¿fl‰_ ±ı … ¿‹˝fi˘ ⁄_‘ »ı”” ±Î flÌ÷ı ÿıË ¶ÎflÎ ¿‹˝fi_ ¿fl‰_ ÏÁ©

¿›*, ±ı ⁄_‘ … ÏÁ© ¿›˘˝ »ı. ÷ı◊Ì ⁄_‘fiÌ ÏÁÏ© ◊¥ ¿ı‹ fi ¿Ëı‰Î› ? ±ıÀ·ı ¿ı ¿‹˝fiÎ

⁄_‘fiÌ … ÏÁÏ© ¿flÌ »ı ±ı‹ Á‹…‰_. ––1814––

±ËŸ ±ı¿ ≠ë ◊Λ »ı ¿ı ““…ı ¿flΛ »ı ÷ı ¿‹˝ »ı”” ÷˘ ±Î ¿‹˝fi˘ ±fiı ÷F…L›

ÿıËfi˘ ¿÷ν ¿˘HÎ »ı ? ÷ı Á‹Ω‰ı »ı.

∑§ûÊÊ ¡ËflÙ ∑§ê◊S‚ ∑§⁄UáÊ•Ù ¡„U ÉÊ«US‚ ÉÊ«U∑§Ê⁄UÙ –∞fl¢ Áøÿ Œ„US‚ Áfl, ∑§ê◊∑§⁄UáÊ‚¢÷flÊ©UÁûÊ H1815H

(∑§Ãʸ ¡Ëfl— ∑§◊¸áÊ— ∑§⁄UáÊÃÙ ÿÕÊ ÉÊ≈USÿ ÉÊ≈U∑§Ê⁄U— –∞fl◊fl Œ„USÿÊÁ¬ ∑§◊¸∑§⁄UáÊ‚ê÷flÊÁŒÁà H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ CÎÀ¿Îfl (¿<·Î·) ¿flHΛ@÷ ˢ‰Î◊Ì CÎÀfi˘ ¿÷ν »ı ÷ı‹ ±Î ∞‰

’HÎ ¿flHΛ@÷ ˢ‰Î◊Ì ¿‹˝fi˘ ¿÷ν »ı ±ı‰Ì … flÌ÷ı ±Î ∞‰ ¿‹˝ fi΋fiÎ ¿flHΛ@÷

ˢ‰Î◊Ì ÿıËfi˘ ’HÎ ¿÷ν »ı. ––1815––

ω‰ı«fi - CÎÀ ⁄fiΉ‰Î‹Î_ ÿ_Õ-«øÎÏÿ ÏfiÏ‹kοÎflHÎ »ı ±fiı ‹ÎÀÌ ±ı μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ

»ı. ±Î ⁄Lfiı ≠¿ÎflfiÎ_ ¿ÎflH΢ ˢ› ÷˘ … CÎÀÎI‹¿ ¿Î›˝ ⁄fiı »ı. ÷ı◊Ì ±Î ⁄Lfiı ≠¿ÎflfiÎ_

¿ÎflH΢ CÎÀ ⁄fiΉ‰Î‹Î_ ±ÁΑÎflHÎ ¿ÎflHΠˢ‰Î◊Ì ““¿flHΔ” ¿Ëı‰Î› »ı. F›Îflı F›Îflı

¿÷ν ±ı‰˘ ¿<·Î· μ’ÎÿÎfi ±fiı ÏfiÏ‹kΤÒ÷ ±ı‰Î_ ¿flH΢◊Ì ›@÷ ˢ› »ı I›Îflı I›Îflı

÷ıfiÎ ¶ÎflÎ CÎÀÎI‹¿ ¿Î›˝ fiÌ’…ı »ı. ±ı‰Ì flÌ÷ı ±Î ±ÎI‹Î ¿‹˝⁄_‘fiÎ ÁΑfi¤Ò÷ ±ı‰Î

μ’ÎÿÎfi ±fiı ÏfiÏ‹kΤÒ÷ ¿flH΢◊Ì F›Î_ Á‘Ì ›@÷ »ı I›Î_ Á‘Ì ÷ı ±ÎI‹Î ¿‹˘˝fi˘ ¿÷ν

»ı. ¿‹˝⁄_‘‹Î_ ¿flHÎw’ı ‹A›I‰ı ÂflÌfl ΩHΉ_. ¿ÎflHÎ ¿ı ÂflÌfl ¶ÎflÎ … ‹fi-‰«fi ±fiı

¿Î›ÎfiΠ¤Î¤ ›˘√˘ ≠‰÷ı˝ »ı. ‹ÎÀı ÂflÌfl ±ı ¿‹˝⁄_‘fi_ ¿flHΠˢ‰Î◊Ì = ±ÁΑÎflHÎ

¿ÎflHΠˢ‰Î◊Ì ±Î ∞‰ ¿‹˘˝fi˘ ¿÷ν »ı.

±ı‰Ì … flÌ÷ı ÿıËfi˘ ¿÷ν ’HÎ ±Î ∞‰ … »ı. I›Î_ ’Ò‰ı˝ ⁄Î_‘ı·Î ¿‹˘˝fi˘ μÿ›

±ı ¿flHÎ Á‹…‰_. F›Î_ Á‘Ì ’Ò‰˝⁄© ¿‹˘˝fi˘ μÿ› ≠‰÷ı˝ »ı I›Î_ Á‘Ì ¿flHΛ@÷ ∞‰

ˢ‰Î◊Ì ÂflÌflfiÌ fl«fiÎ ¿flı »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ¿‹˝fi˘ ±fiı ÿıËfi˘ ±ı‹ ⁄Lfiıfi˘ ¿÷ν ∞‰

»ı ±fiı ÂflÌflfiÌ fl«fi΋Î_ ’Ò‰˝⁄© ¿‹˝fi˘ μÿ› ¿flHÎ »ı ±fiı fi‰Î ⁄_‘Î÷Î ¿‹˝‹Î_ ≠ÎM÷

◊›ı· ÿıË ±ı … ¿flHÎ »ı ±Î‹ ω‰ı¿ ¿fl‰˘. ––1815––

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ388

±Î ωʛ‹Î_ ≠ë ±fiı μkÎfl Á‹Ω‰ı »ı -

∑§ê◊¢ ∑§⁄UáÊ◊Á‚h¢ fl à ◊߸ ∑§îÊ•Ù Ãÿ¢ Á‚h¢ –Á∑§Á⁄UÿÊ»§‹•Ù ÿ ¬ÈáÊÙ ¬Á«UflîÊ Ã◊ÁǪ÷Íß√fl H1816H

(∑§◊¸ ∑§⁄UáÊ◊Á‚h¢ flÊ Ãfl ◊Á× ∑§Êÿ¸ÃSÃØ Á‚h◊˜ –Á∑˝§ÿÊ»§‹Ãp ¬ÈŸ— ¬˝ÁìlSfl ÃŒÁÇŸ÷ÍÁÃÁ⁄Ufl H)

√Î◊Î◊˝ - ““¿‹˝ ±ı ¿flHÎ »ı”” ±Î ‰Î÷ ±ÏÁ© »ı (¬˘ÀÌ »ı) ±Î‰Ì ¿ÿΫ

÷‹ÎflÌ ⁄Ï© ◊Λ ÷˘ ¿Î›˝ ¶ÎflÎ ¿‹˝fi_ ¿flHÎ’b_ ÏÁ© ◊Λ »ı ÷◊Î Ïø›Î±˘ Œ‚‰Î‚Ì

ˢ‰Î◊Ì ±„Bfi¤ÒÏ÷fiÌ …ı‹ Œ‚w’ı ÷ı ¿‹˝fi_ ¿flHÎ’b_ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. ––1816––

ω‰ı«fi - Ëı ‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎ ! ±ËŸ ¿ÿΫ ÷‹ÎflÌ ⁄Ï© ±Î‰Ì ◊Λ. ±◊ν÷˚ ÷‹fiı

±Î‰Ì Â_¿Î ◊Λ ¿ı CÎÀ ⁄fiΉ÷Î ¿<·Î·fiı ÿ_Õ-«øÎÏÿ ±‰U› ¿flHÎ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı «ZÎ

±ÎÏÿ ¥„Lƒ›˘◊Ì ÿı¬Î› »ı. …ı …ı ¿flHΠˢ› »ı ÷ı ÷ı ¥„Lƒ›√˘«fl ˢ› »ı. …ı‹¿ı

CÎÀ ⁄fiΉ‰Î‹Î_ ÿ_Õ-«øÎÏÿ, ’À ⁄fiΉ‰Î‹Î_ ÷flÌ-‰ı‹ÎÏÿ, F›Îflı ±ËŸ ““¿‹˝”” ¿˘¥’HÎ

¥„Lƒ›˘◊Ì …HÎÎ÷_ fi◊Ì ±ıÀ·ı ¿ı ÷ı ±÷Ì„Lƒ› »ı ±fiı …ı ±÷Ì„Lƒ› ˢ› »ı ÷ı ‰V÷

ÿı¬Î÷Ì … fi◊Ì. ÷ı◊Ì ““÷ı »ı …”” ±ı‰Ì ’HÎ Ë…\ ÏÁÏ© fi◊Ì ÷˘ ÷ı ““¿flHÎw’ı ËÂı””

±Î‹ ¿ı‹ ‹ÎfiÌ Â¿Î› ? ±◊ν÷˚ ±÷Ì„Lƒ› ˢ‰Î◊Ì ¿‹˝ … ±ÏÁ© »ı ¿‹˝ fi◊Ì …

±ı‹ Á‹Ω› »ı. ÷˘ ÷ıfi_ ¿flHÎ’b_ ÷˘ ±ÏÁ© … ◊Âı.

±Î‰˘ ≠ë ¿fl‰˘ ÷ı ±›@÷ »ı. ±÷Ì„Lƒ› ‰V÷ ’HÎ ¿Î›˝ ¶ÎflÎ ≠I›ZÎ ◊Λ »ı.

…ı‹ ’fl‹Îb-¶ub¿-h›b¿ ±ÎÏÿ ±Ï÷› ÁÒZ‹ ˢ‰Î◊Ì ºÏp√˘«fl ◊÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì

±÷Ì„Lƒ› »ı. ’fl_÷ ÷ı ’fl‹Îb±˘fiÎ Á‹ÒË◊Ì ¿Î›˝w’ı ⁄fiı·˘ CÎÀ ºÏp√˘«fl ◊Λ »ı.

÷ı◊Ì CÎÀÎI‹¿ ¿Î›˝ ¶ÎflÎ ±÷Ì„Lƒ› ’fl‹Îb ±ÎÏÿ ’HÎ ±_Â◊Ì ≠I›ZÎ »ı …. ÷ı‰Ì flÌ÷ı

¿÷ν ±ı‰Î ±ÎI‹Î ¶ÎflÎ ÂflÌfl ±fiı ¥„Lƒ›ÎÏÿfiÌ fl«fiÎ ¿fl‰Î w’ …ı ¿Î›˝ ¿flΛ_ »ı

÷ı ±÷Ì„Lƒ› ±ı‰Î ¿˘¥ ¿flHÎ’Ò‰˝¿ … ¿flΛ_ »ı. ±Î ¿Î›˝‹Î_ …ı ¿flHÎ »ı ÷ı … ¿‹˝

»ı. ‹„@÷√÷ ∞‰˘fiı ¿‹˝ fi΋fi_ ¿flHÎ fi◊Ì, ‹ÎÀı ÷ı±˘ ÂflÌfl ±fiı ¥„Lƒ›ÎÏÿfiÌ fl«fiÎ

¿fl÷Î fi◊Ì. ÷ıfi˘ ±fi‹Îfi≠›˘√ ±Î ≠‹ÎHÎı -

““‡Ê⁄UË⁄UÊÁŒ, Áfll◊ÊŸ∑§⁄UáÊ◊˜, ∑ΧÃ∑§àflÊØ, ÉÊ≈UflØ”” ÂflÌfl ±fiı ¥„Lƒ›˘ ‰√ıflıfi_

¿˘¥fiı ¿˘¥ ¿flHÎ »ı. ¿Î›˝ ˢ‰Î◊Ì, CÎÀfiÌ …ı‹, …ı …ı ¿Î›˝ ˢ› »ı ÷ı ÷ı ±‰U›

¿flHΉ΂_ … ˢ› »ı. …ı‹ CÎÀ ±ı ¿Î›˝ »ı ÷˘ ÷ıfiÎ_ ÿ_Õ-«øÎÏÿ ¿flHÎ »ı, ÷ı‹ ±ËŸ

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 389

ÂflÌflÎÏÿ ¿Î›˝ »ı. ‹ÎÀı ÷ıfi_ ¿˘¥¿ ¿flHÎ »ı. ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ …ı ¿flHÎ »ı ÷ı … ¿‹˝ »ı.

‹ÎÀı ¿‹˝ fi◊Ì ±ı‹ fiËŸ, ’fl_÷ ±÷Ì„Lƒ› ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ÷ı ¿‹˝ ±‰U› »ı ±fiı ÷ı

¿flHÎ »ı. ±Î ‰Î÷ Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı ⁄Ì…\_ ±fi‹Îfi ’HÎ ¿Ëı »ı -

““•Êà◊‡Ê⁄UË⁄U‹ˇÊáÊmÿ◊˜, Áfll◊ÊŸ∑§⁄UáÊ◊fl, ∑§ÃÎ-∑§Êÿ¸ M§¬àflÊØ, ∑ȧ‹Ê‹ÉÊ≈UflØ””±ÎI‹Î ±fiı ÷ıfiÎ◊Ì ⁄fiı·_ ±Î ÂflÌfl ±Î ⁄Lfiı ‰V÷±˘ ±‰U› ωz‹Îfi ¿flHΉ΂Ì

»ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ⁄Lfiı‹Î_ ±ı¿ ¿÷ν ±fiı ±ı¿ ¿Î›˝ V‰w’ »ı ÷ı◊Ì, F›Î_ F›Î_ ¿÷ν-¿Î›˝

¤Î‰ ˢ› »ı I›Î_ I›Î_ ±‰U› ¿flHΠˢ› … »ı. …ı‹¿ı ¿<·Î· ±ı CÎÀfi˘ ¿÷ν »ı ±fiı

CÎÀÎÏÿ ±ı ¿<·Î·fi_ ¿Î›˝ »ı. ÷ı◊Ì I›Î_ ÿ_Õ-«øÎÏÿ ±‰U› ¿flHÎ »ı. ÷ı‹ ±ËŸ ±ÎI‹Î

¿÷ν ±fiı ÂflÌflÎÏÿ ¿Î›˝ »ı. ÷ı◊Ì ¿÷ν-¿Î›˝¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ±‰U› ¿˘¥¿ ¿flHÎ »ı. …ı

¿flHÎ »ı ÷ı ¿‹˝ »ı. ÂflÌflfiÌ fl«fiÎ ¿fl÷Î ±ı‰Î ¿÷ν-V‰w’ ±ÎI‹Îfiı ¿flHΤÒ÷ ¿‹˝ …

ˢ› »ı. ÷˘ ¿‹˝fiÌ ÏÁÏ© ◊¥ ¿ı‹ fi ¿Ëı‰Î› ? ±◊ν÷˚ ¿÷ν ±fiı ¿Î›˝ ˢ‰Î◊Ì ±‰U›

¿flHÎ »ı … ±fiı ÷ı ¿flHÎV‰w’ı ¿‹˝fiÌ ±‰U› ÏÁÏ© ΩHΉÌ.

¿‹˝fiÌ ÏÁÏ© ‹ÎÀı hÎÌ…\_ ±fi‹Îfi ’HÎ ±Î … √Î◊΋Î_ Á‹Ω‰ı »ı. ŒÊŸÊÁŒÁ∑˝§ÿÊ—»§‹flàÿ—, øßÊ⁄UéœÁ∑˝§ÿÊM§¬àflÊØ, ∑ΧcÿÊÁŒÁ∑˝§ÿÊflØ, ÿìÊ ÃÊ‚Ê¢ »§‹¢, Ãà∑§◊Ò¸fl, ÿÎfi-

ÂÌ›‚-÷’ ±ÎÏÿ …ı …ı ’H›fiÌ ±◊‰Î ÏË_ÁÎ-…\Ã-«˘flÌ ±ÎÏÿ …ı …ı ’Î’fiÌ Ïø›Î±˘

¿flΛ »ı ÷ı ÷ı Ïø›Î±˘ ±‰U› ¤-±Â¤ Œ‚‰Î‚Ì »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı «ı÷fi ‰Õı

±Îfl_¤Î›ı·Ì Ïø›ÎV‰w’ »ı. …ı‹ ¬ı÷Ì-‰ı’Îfl-flÁ˘¥ ±ÎÏÿfiÌ Ïø›Î. …ı‹ ¬ı÷ÌfiÌ,

‰ı’ÎflfiÌ ±fiı flÁ˘¥ ±ÎÏÿfiÌ Ïø›Î «ı÷fi ±ı‰˘ ∞‰ ⁄Ï©’Ò‰˝¿ ±Îfl_¤ı »ı. ÷ı◊Ì ÷ıfi_

Œ‚ ÷ıfiÎ ¿÷νfiÎ ‹fi‹Î_ ‘ÎL›fiÌ ≠΄M÷, ‘fifiÌ ≠΄M÷ ±fiı ¤˘…fifiÌ ≠΄M÷w’ ±‰U›

ˢ› … »ı. ÷ı ‹ÎÀı … ÷ı ¿flı »ı. ÷ı‹ ÿÎfiÎÏÿ ¤Ïø›Î±˘fi_ ±fiı ÏË_ÁÎÏÿ ±Â¤

Ïø›Î±˘fi_ ’HÎ ±‰U› ¿_¥¿fiı ¿_¥¿ Œ‚ »ı. ÷ı Ïø›Î±˘fi_ …ı Œ‚ »ı ÷ı ’H› ±fiı

’Î’w’ ⁄ı ≠¿Îflfi_ ¿‹˝ »ı.

±Î flÌ÷ı ¿‹˝ fi΋fi_ ÷k‰ »ı ±ı‹ Ëı ‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎ ! ÷‹ı ±„Bfi¤ÒÏ÷fiÌ …ı‹

V‰Ì¿Îfl˘ ±fiı Ωı ¿‹˝ »ı ÷˘ ÷ı ¤·ı ±÷Ì„Lƒ› ˢ›, ’HÎ ¿flHΠˢ¥ ¿ı »ı. ‹ÎÀı

±Î ∞‰fiı ¿‹˝fi˘ ⁄_‘ ’HÎ ±‰U› »ı ±fiı ÷ıfiÎ fiÎÂfiÎ μ’Λ˘ Áı‰‰Î◊Ì ‹„@÷ ’HÎ

±‰U› »ı …. ––1816––

…ı ⁄ı ’ÿÎ◊˝fi˘ Á_⁄_‘ ±fiÎÏÿ ˢ› »ı ÷ı ⁄ıfi˘ Á_⁄_‘ ¤Îω¿Î·‹Î_ ±fi_÷ …

ˢ› ±ıÀ·ı ¿‹˘˝fi˘ ±_÷ ±Î‰ı … fiËŸ ±fiı ‹„@÷ ◊Λ … fiËŸ ±Î‰_ ÷‹ı √Î◊Î 1811

‹Î_ ’Ò‰ı˝ ¿Ëı·_ ÷ı ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ±◊ν÷˚ ¬˘À<_ »ı ÷ı Á‹Ω‰÷Î_ ¿Ëı »ı -

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ390

¡¢ ‚¢ÃÊáÊÙ˘áÊÊ߸, ÃáÊÊáÊ¢ÃÙ˘Áfl áÊÊÿ◊ª¢ÃÙ –ŒË‚ß ‚¢ÃÙ Áfl ¡•Ù, ∑§àÕß ’Ëÿ¢∑ȧ⁄UÊ߸áÊ¢ H1817H

(ÿØ ‚ãÃÊŸÙ˘ŸÊÁŒSßʟãÃÙ˘Á¬ ŸÊÿ◊∑§Êã× –ŒÎ‡ÿà ‚ÊãÃÙ˘Á¬ ÿ× ∑ȧòÊÊÁ¬ ’Ë¡ÊVÔ‰U⁄Uʌ˟Ê◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - …ı Á_÷Îfi ±fiÎÏÿ ˢ› ÷ı Á_÷Îfi ±fi_÷ ’HΠˢ‰˘ … Ωı¥±ı ±ı‰˘

±ı¿ÎL÷ Ïfi›‹ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ⁄Ì…-±_¿<flÎfiÌ …ı‹ @›Î_¿ @›Î_¿ ÁÎL÷ ’HÎ ÿı¬Î› »ı.

––1817––

ω‰ı«fi - …ı Á_÷Îfi (’fl_’flÎ) ±fiÎÏÿ ˢ› »ı. ÷ı Á_÷Îfi ±fi_÷ … ˢ› ±ı‰˘

Ïfi›‹ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±fi_÷fiı ⁄ÿ·ı ÁÎL÷ ˢ› ±ı‰_ ’HÎ ÿı¬Î› »ı. …ı‹ ⁄Ì…‹Î_◊Ì

… ±_¿<flÎ ◊Λ »ı ±fiı ±_¿<fl΋Î_◊Ì … ⁄Ì… ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ±Î ⁄LfiıfiÌ Á_÷Îfi (’fl_’flÎ)

±fiÎÏÿfiÌ »ı. »÷Î_ ¿˘¥¿ ⁄Ì… ÿB‘ ¿ı μF…Õ ¤ÒÏ‹‹Î_ ‰Î‰‰Î‹Î_ ±Î‰ı ±◊‰Î

‰Î‰‰Î‹Î_ … fi ±Î‰ı ±fiı ÿ‚Ì fiά‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ÷ı ⁄Ì…‹Î_◊Ì ±_¿<flÎ ◊÷Î fi◊Ì ÷◊Î

…ı μ√ı·Î ±_¿<flÎ »ı ÷ıfiı Œ‚ ±Î‰ı ÷ı ’Ëı·Î_ … »ıÿÌ fiά‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ÷ı ±_¿<fl΋Î_◊Ì

⁄Ì… ◊÷Î_ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı ÁÎL÷ ’HÎ ÿı¬Î› »ı.

¿<¿ÕÌ ±fiı ∫ÕÎfiÌ Á_÷Îfi ±fiÎÏÿfiÌ Ë˘‰Î »÷Î_ …ı ¿<¿ÕÌfi˘ ±◊‰Î πÕÎfi˘ T≤Ï©

’΋÷Î_ ’Ëı·Î_ … fiΠ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ÷ı Á_÷Îfi ÁÎL÷ ’HΠˢ¥ ¿ı »ı. Ï’÷Î-’hÎfiÌ

’ıœÌ ±fiÎÏÿfiÌ Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ ’λ‚ ÷ı ’ıœÌfi˘ ¿˘¥ ’vÊ ÿÌÏZÎ÷ ◊Λ, ⁄˛õ«ÎflÌ

flËı ±◊‰Î Á_÷Îfi fi ◊Λ ÷˘ ÷ı ’ıœÌ ÁÎL÷ ’HÎ ⁄fiı »ı. ±Î‹ ±fiı¿ ±ı‰Î_ ºpÎL÷˘

»ı ¿ı …ı Á_÷Îfi ±fiÎÏÿ ˢ‰Î »÷Î_ ±fi_÷ … ˢ› ±ı‹ fiËŸ ’fl_÷ ÁÎL÷ ’HΠˢ›

»ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ∞‰ ±fiı ¿‹˝fiÎ Á_⁄_‘fiÌ Á_÷Îfi (’fl_’flÎ) ±fiÎÏÿfiÌ Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ

flIfihΛÌfiÌ ÁΑfiÎ w’ μ’Λ Ωı ›◊Î◊˝’HÎı Áı‰‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ÷ıfi˘ ±_÷ ’HÎ ◊¥ ¿ı

»ı. ÷ı◊Ì ∞‰fiÌ ‹„@÷ ◊¥ ¿ı »ı. ––1817––

•ááÊÿ⁄U◊ÁáÊ√flÁûÊÿ∑§îÊ¢ ’Ëÿ¢∑ȧ⁄UÊáÊ ¡¢ Áfl„Uÿ¢ –ÃàÕ „U•Ù ‚¢ÃÊáÊÙ, ∑ȧPȧÁ«U-•¢«UÊßÿÊáÊ¢ ø H1818H

¡„U fl„U ∑¢§øáÊÙfl‹‚¢¡ÙªÙ˘áÊÊß ‚¢Ãߪ•ÙÁfl –flÙÁë¿UîÊß ‚ÙflÊÿ¢ ÄU ¡ÙªÙ ¡Ëfl∑§ê◊ÊáÊ¢ H1819H

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 391

(•ãÿÃ⁄UŒÁŸfl¸ÁøÃ∑§ÊÿZ ’Ë¡ÊVÔ‰U⁄UÿÙÿ¸Œ˜ Áfl„UÃ◊˜ –ÃòÊ „U× ‚ãÃÊŸ—, ∑ȧ∑ȸ§≈Ká«UÊÁŒ∑§ÊŸÊ@ H)ÿÕÊ fl„U ∑§@ŸÙ¬‹‚¢ÿÙªÙ˘ŸÊÁŒ‚ãÃÁêÃÙ˘Á¬ –√ÿflÁë¿Ulà ‚Ù¬Êÿ¢, ÃÕÊ ÿÙªÙ ¡Ëfl∑§◊¸áÊÙ— H)

√Î◊Î◊˝ - ⁄Ì… ±fiı ±_¿<fl΋Î_◊Ì Ë…\ ¿Î›˝ ◊›_ fi ˢ›, ÷ı ’Ëı·Î_ … ÷ı‹Î_fiÎ

¿˘¥ ±ı¿fi˘ fiΠ¿flΛ ÷˘ I›Î_ Á_÷Îfi ÁÎL÷ ’HÎ ⁄fiı »ı. ±ı‰Ì … flÌ÷ı ¿<yÕÌ ±fiı

πÕ΋Î_ ’HÎ ΩHΉ_. ±◊‰Î ¿_«fi ±fiı μ’·fi˘ Á_›˘√ ±fiÎÏÿ ’fl_’flΉ΂˘ ˢ‰Î »÷Î_

’HÎ ±„Bfi÷Î’ÎÏÿ μ’Λ◊Ì Ï‰E»ıÿ ◊Λ »ı. ÷ı‹ ∞‰-¿‹˝‹Î_ ’HÎ ΩHΉ_. ––1818-

1819––

ω‰ı«fi - ±Î ⁄Lfiı √Î◊Îfi˘ ¤Î‰Î◊˝ ’Ò‰˝fiÌ √Î◊Î 1817 ‹Î_ ·√¤√ ±Î‰Ì

… Ω› »ı. ÷˘ ’HÎ ‰Î÷fi˘ ÁÎfl ±Î‰˘ »ı ¿ı …ı Á_÷Îfi ±fiÎÏÿ ˢ› ÷ı Á_÷Îfi ±fi_÷

… ˢ› ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. ÁÎL÷ ’HΠˢ¥ ¿ı »ı. …ı‹¿ı ⁄Ì… ‰Î‰‰Î‹Î_ … fi ±ÎT›_

ˢ› I›Îflı ±◊‰Î ‰Î‰‰Î‹Î_ ±ÎT›_ ˢ› ’HÎ ±_¿<flÎ fiÌ’Ω‰‰Î w’ ¿Î›˝ ¿flı ÷ı ’Ëı·Î_

… ⁄Ì…fi˘ fiΠ¿fl‰Î‹Î_ ±ÎT›˘ ˢ› ÷˘ I›Î_ … ÷ıfiÌ Á_÷Îfi ωE»ıÿ ’΋ı »ı. ±ı‰Ì

… flÌ÷ı μ√ı·Î ±_¿<flÎ ’˘÷Îfi_ ¿Î›˝ ÂάÎ-≠ÂάÎ-≠Ï÷ÂάÎ-e·-Œ‚ ‰√ıflı fiÌ’Ω‰ı ÷ı

¿Î›˝ ¿fl÷Î_ ’Ëı·Î_ … Ωı ±_¿<flÎfi˘ fiΠ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ÷ıfiÌ Á_÷Îfi I›Î_ … fiÎÂ

’Î‹Ì Ω› »ı. ‹ÎÀı Á_÷Îfi ±fi_÷ … ˢ› ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì.

÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¿<yÕÌ πÕÎ ‹¿‰Î w’ ¿Î›˝ ¿flı ÷ı ’Ëı·Î_ … ÷ı ¿<yÕÌfiÌ ËI›Î

¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ±◊‰Î fl˘√ÎÏÿ◊Ì ÷ı ¿<yÕÌ Q≤I› ’΋ı ÷˘ ÷ıfiÌ Á_÷Îfi I›Î_ … ωE»ıÿ

’΋ı »ı. ±◊‰Î πÕ΋Î_◊Ì ¿<yÕÌ ⁄fi‰Î w’ ¿Î›˝ ⁄fiı ÷ı ’Ëı·Î_ … πÕÎfi˘ Ωı fiÎÂ

… ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ÷ıfiÌ Á_÷Îfi I›Î_ … ωE»ıÿ ’΋ı »ı. ±Î … flÌ÷ı Ï’÷Î-’hÎfiÌ

’fl_’flÎ ’HÎ ÁÎL÷ ˢ¥ ¿ı »ı.

÷◊Î ¿_«fi (Á˘fi_) ±fiı μ’· (‹ÎÀÌ) ±Î ⁄Lfiıfi˘ Á_›˘√ ¬ÎH΋Î_ F›Îfl◊Ì

fiÌ’F›Î_ »ı I›Îfl◊Ì ±ıÀ·ı ¿ı ÏfiÁ√˝’HÎı ≠‰kÎı˝· Á_÷Îfi¤Î‰‰Î‚Î_ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ

±„Bfi÷Î’ÎÏÿ μ’Λ˘ ‰Õı ¿_«fi ±fiı μ’·fiÎ Á_›˘√fiÌ Á_÷Îfi ωE»ıÿ ’΋ı … »ı. ÷ı‰Ì

… flÌ÷ı ∞‰ ±fiı ¿‹˝fi˘ Á_›˘√ ±fiÎÏÿfi˘ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ I›Î√-÷’-‰ˆflÎB›-

÷k‰iÎÎfiÎP›ÎÁ ±fiı ÿÌZÎÎ ‰√ıflı ¤Î‰˘fiÌ ≠΄M÷ ¶ÎflÎ ±ÎflΑfiÎ ¿fl‰Î V‰w’ flIfihΛÌfiÌ

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ392

ÁΑfiÎ ‰Õı ÷ı Á_›˘√fi˘ ωE»ıÿ ¿flÌ Â¿Î› »ı. ÷ı◊Ì ∞‰fiÌ ‹„@÷ ’HÎ ±‰U› ◊¥

¿ı »ı. ‹ÎÀı ±fiÎÏÿ ˢ› ÷ı ±fi_÷ … ˢ› ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. ––1818-1819––

±Î ⁄Î⁄÷‹Î_ ÏÂW›fi˘ ≠ë fl…\ ¿flÌfiı ÷ıfi˘ μkÎfl ±Î’÷Î_ ¿Ëı »ı -

ÃÙ Á∑¢§ ¡Ëfl-Ÿ„UÊáÊ fl ¡ÙªÙ ∑¢§øáÊÙfl‹ÊáÊ¢ fl ? –¡ËflS‚ ÿ ∑§ê◊S‚ ÿ, ÷ááÊß ŒÈÁfl„UÙ Áfl Ÿ ÁflL§hÙ H1820H

¬…U◊Ù˘÷√flÊáÊ¢ Áøÿ, ÷√flÊáÊ¢ ∑¢§øáÊÙfl‹ÊáÊ¢ fl –¡ËflûÊ ‚Ê◊ááÊ ÷√flÙ˘÷√flÙÁûÊ ∑§Ù ÷•Ù ? H1821H

(Ã× Á∑¢§ ¡ËflŸ÷‚ÙÁ⁄UflÊÕ ÿÙª— ∑§Ê@ŸÙ¬‹ÿÙÁ⁄Ufl ? –¡ËflSÿ ø ∑§◊¸áÊp ÷áÿÃ, ÁmÁflœÙ˘Á¬ Ÿ ÁflL§h— H¬˝Õ◊Ù˘÷√ÿÊŸÊ◊fl ÷√ÿÊŸÊ¢ ∑§Ê@ŸÙ¬‹ÿÙÁ⁄Ufl –¡Ëflàfl ‚Ê◊Êãÿ ÷√ÿÙ˘÷√ÿ ßÁà ∑§Ù ÷Œ— ? H)

√Î◊Î◊˝ - ≠ë - ∞‰ ±fiı ¿‹˝fi˘ Á_⁄_‘ ““∞‰ ±fiı ±Î¿ÎÂfiÎ Á_›˘√fiÌ …ı‹

Â_ ±fi_÷ Á‹…‰˘ ¿ı ¿_«fi ±fiı μ’·fiÎ Á_›˘√fiÌ …ı‹ ÁÎL÷ Á‹…‰˘ ? μkÎfl - ⁄Lfiı

flÌ÷ı ‹Îfi‰Î‹Î_ ¿_¥ ωfl˘‘ fi◊Ì. ≠◊‹ ¤ıÿ ±¤T›˘‹Î_ … ˢ› »ı ±fiı ⁄ÌΩı ¤ıÿ

¤T› ∞‰˘‹Î_ ΩHΉ˘. ⁄Lfiı‹Î_ ∞‰’HÎ_ Á‹Îfi ˢ‰Î »÷Î_ ¤T›-±¤T› ±Î‰˘ ¤ıÿ

Â_ ? ––1820-1821––

ω‰ı«fi - ⁄Ì…-±_¿<flÎfiÎ Á_⁄_‘fiÌ …ı‹, ¿<yÕÌ ±fiı πÕÎfiÎ Á_⁄_‘fiÌ …ı‹, Ï’÷Î-

’hÎfiÎ Á_⁄_‘fiÌ …ı‹ ±fiı ¿_«fi-μ’·fiÎ Á_⁄_‘fiÌ …ı‹ ∞‰ ±fiı ¿‹˝fi˘ Á_⁄_‘ ÁÎL÷

’HΠˢ› »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı μ’flfiÌ √Î◊α˘‹Î_ Á‹Ω‰‰Î‹Î_ ±ÎT›_ »ı. I›Î_ ‹_ÏÕ¿’_ÏÕ÷

‰V÷„V◊Ï÷ ÁÎ«Ì Â_ »ı ? ÷ı ΩHΉΠ‹ÎÀı ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ≠ë ¿flı »ı.

≠ë - ∞‰ ±fiı ±Î¿ÎÂfi˘ Á_⁄_‘ ±fiÎÏÿ-±fi_÷ »ı ±fiı ¿_«fi-μ’·fi˘ Á_⁄_‘

±fiÎÏÿ ÁÎL÷ »ı. ±ıÀ·ı ±fiÎÏÿ ˢ› ÷ı ±fi_÷ … ˢ› ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì, ±fi_÷ ’HÎ

ˢ› »ı ±fiı ÁÎL÷ ’HΠˢ› »ı. ’fl_÷ I›Î_ ≠ë ◊Λ »ı ¿ı ∞‰ ±fiı ¿‹˝fi˘ Á_⁄_‘

Â_ ∞‰ ±fiı ±Î¿ÎÂfiÎ Á_⁄_‘fiÌ …ı‹ ±fiÎÏÿ-±fi_÷ »ı ±ı‹ Á‹…‰_ ? ¿ı ¿_«fi ±fiı

μ’·fiÌ …ı‹ ±fiÎÏÿ-ÁÎL÷ »ı ±ı‹ Á‹…‰_ ? ±fiÎÏÿ-±fi_÷ ±fiı ±fiÎÏÿ-ÁÎL÷ ±ı‹

⁄Lfiı Ω÷fiÎ Á_⁄_‘˘ Á_ÁÎfl‹Î_ ÿı¬Î› »ı. ÷˘ ±Î ⁄Lfiı‹Î_◊Ì ∞‰-¿‹˝fi˘ Á_⁄_‘ ¿˘fiÎ

…ı‰˘ ‹Îfi‰˘ ?

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 393

μkÎfl - ŒÈÁfl„UÙ Áfl Ÿ ÁflL§hÙ = ⁄Lfiı ≠¿Îflfi˘ ’HÎ Á_⁄_‘ ‹Îfi‰Î‹Î_ ¿˘¥’HÎ

Ω÷fi˘ ωfl˘‘ fi◊Ì. I›Î_ ∞‰ ±fiı ±Î¿ÎÂfiÎ Á_⁄_‘fiÌ …ı‹ ““∞‰ ±fiı ¿‹˝fi˘ Á_⁄_‘””

±fiÎÏÿ-±fi_÷ ’HΠˢ› »ı. ÷ı‰˘ ±fiÎÏÿ-±fi_÷’HÎı Á_⁄_‘ ±¤T› ∞‰˘‹Î_ ˢ› »ı.

÷◊Î ¿_«fi ±fiı μ’·fiÎ Á_⁄_‘fiÌ …ı‹ ““∞‰ ±fiı ¿‹˝fi˘ Á_⁄_‘”” ±fiÎÏÿ-ÁÎL÷ ’HÎ

ˢ› »ı. ÷ı‰˘ ±fiÎÏÿ-ÁÎL÷’HÎı Á_⁄_‘ ¤T›-∞‰˘‹Î_ ˢ› »ı. Á_ÁÎfl‹Î_ ⁄Lfiı Ω÷fiÎ

∞‰˘ »ı ±fiı ÷ı±˘‹Î_ ±fiø‹ı ⁄Lfiı Ω÷fiÎ Á_⁄_‘˘ ’HÎ »ı.

≠ë - ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ¿ıÀ·Î¿ ∞‰˘ ¤T› ±fiı ¿ıÀ·Î¿ ∞‰˘ ±¤T› »ı ±ı‹

¿Ë˘ »˘. ’fl_÷ ÷ı ⁄Lfiı ≠¿ÎflfiÎ ∞‰˘‹Î_ ““∞‰I‰”” Á‹Îfi ˢ‰Î »÷Î_ ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘

¤ıÿ ¿ı‹ ¿ı ±‹¿ ∞‰˘ ¤T› ±fiı ±‹¿ ∞‰˘ ±¤T› ? ±Î ¤T› ±fiı ±Î ±¤T›

±ı‰Î ≠¿Îflfi˘ ¤ıÿ ¿˘fiÎ ‰Õı ¿flΛı·˘ »ı ?

¿ÿΫ μ’flfiÎ ±Î ≠ëfi˘ …‰Î⁄ ÷‹ı ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı Á‰ı˝ ∞‰˘‹Î_ ““∞‰I‰ =

∞‰’b_”” Á‹Îfi ˢ‰Î »÷Î_ ¿˘¥ fiÎfl¿Ìw’ı ±Ï÷ ÿ—¬Ì ◊Λ »ı, ¿˘¥ Ï÷›*«w’ı ÿ—¬Ì

◊Λ »ı, ¿˘¥ ‹fiW›w’ı Á¬Ì ◊Λ »ı ±fiı ¿˘¥ ÿı‰w’ı ±Ï÷ Á¬Ì ◊Λ »ı ±◊‰Î

∞‰I‰‘‹˝ ‰Õı Á‹Îfi ˢ‰Î »÷Î_ flÎΩ-fl_¿, Á¬Ì-ÿ—¬Ì, fl˘√Ì-Ïfifl˘√Ì, ‘fi‰Îfi-Ïfi‘˝fi

¥I›ÎÏÿ w’ı ϤLfi ϤLfi ˢ› »ı. ÷ı‹ ∞‰I‰’HÎı Á‹Îfi ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ““¤T›I‰

±fiı ±¤T›I‰’HÎı”” ∞‰˘fiÎ ⁄ı ¤ıÿ ˢ› »ı.

÷˘ ±Î‰˘ μkÎfl ““Ÿ ø flÄÃ√ÿ◊˜”” fi ±Î’¢. ±Î’ Ωı ±Î‰˘ μkÎfl ±Î’˘ ÷˘

÷ı ±Î’fi˘ μkÎfl ¬˘À˘ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı fiÎfl¿-Ï÷›*«-‹fiW›-ÿı‰ÎÏÿ ¤ıÿ˘, flÎΩ-fl_¿, Á¬Ì-

ÿ—¬Ì, fl˘√Ì-Ïfifl˘√Ì ±fiı ‘fi‰Îfi-Ïfi‘˝fi ±Î ÁC΂Π¤ıÿ˘ ¿‹˝¿Ú÷ »ı. ¿‹˝ ‰Õı ¿flΛı·Î

¤ıÿ˘ »ı. F›Îflı ““¤T›I‰ ±fiı ±¤T›I‰”” ¿‹˝ ‰Õı ¿flΛı·Î »ı ±ı‹ ±Î’ fi◊Ì ‹Îfi÷Î,

V‰Î¤Îω¿ »ı ±ı‹ ‹Îfi˘ »˘. Ωı ¤T›I‰-±¤T›I‰ ’HÎ ¿‹˝¿Ú÷ ˢ÷ ÷˘ ÷˘ ±Î Â_¿Î

… fi ◊Î÷. ÷◊Î ±Î ¤Î‰˘ ¿‹˝¿Ú÷ »ı. ±ı‹ ‹Îfi˘ ÷˘ ±‹ı ÷‹fiı ±Î‹ ≠ë ¿fl÷ ¿ı

Ωı ¤T›I‰-±¤T›I‰ ¿‹˝¿Ú÷ »ı ÷˘ flIfihΛÌfiÌ ÁΑfiÎ◊Ì …ı‹ fiÎfl¿-Ï÷›*«-fifl-ÿı‰ÎÏÿ

±‰V◊Î ±’ΉfiÎv_ ¿‹˝ ZΛ ◊‰Î◊Ì ∞‰fiÌ ‹„@÷ ◊Λ »ı ÷ı‹ ¿‹˝ ZΛ ◊‰Î◊Ì ¤T›I‰

±fiı ±¤T›I‰ ’HÎ fiΠ’΋‰Î◊Ì ±¤T›∞‰˘ ’HÎ ‹˘ZÎı …Âı ±Î‰Ì ±Î’ÏkÎ ±Î‰Âı.

‹ÎÀı ±Î ¤Î‰˘ ¿‹˝¿Ú÷ ÷˘ fi◊Ì, V‰Î¤Îω¿ »ı. ±◊ν÷˚ ’ÎÏflHÎÎÏ‹¿ ¤Î‰‰Î‚Î »ı. ÷ı◊Ì

Â_¿Î ◊Λ »ı ¿ı ∞‰I‰ Á‹Îfi ˢ‰Î »÷Î_ ¿‹˝¿ÎflHΠωfiÎ V‰Î¤Îω¿’HÎı ¤T›-±¤T›

±Î‰Î ¤ıÿ ¿˘fiÎ◊Ì ◊›Î ? ––1820-1821––

±Î ≠ë … √˛_◊¿ÎfllÌ Ë‰ı ’»ÌfiÌ √Î◊΋Î_ ¿Ëı »ı.

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ394

„UÙ©U fl ¡ß ∑§ê◊∑§•Ù, Ÿ Áfl⁄UÙ„UÙ ŸÊ⁄UªÊß÷©U√fl –÷áÊ„U ÿ ÷√flÊ÷√flÊ ‚÷Êfl•Ù ÃáÊ ‚¢Œ„UÙ H1822H

(÷flÃÈ ÿÁŒ ∑§◊¸∑ΧÃÙ, Ÿ Áfl⁄Uٜ٠ŸÊ⁄U∑§ÊÁŒ÷Œ ßfl –÷áÊÕ ø ÷√ÿÊ÷√ÿÊŸ˜ Sfl÷ÊflÃSß ‚㌄U— H)

√Î◊Î◊˝ - Ωı ±Î ¤T›I‰-±¤T›I‰fi˘ ¤ıÿ fiÎfl¿ÎÏÿfiÎ ¤ıÿfiÌ …ı‹ ¿‹˝¿Ú÷ »ı

±ı‹ ÷‹ı ¿Ë˘ ÷˘ ¤·ı ˢ. ÷ı‹Î_ ±‹Îfl˘ ¿_¥ ωfl˘‘ fi◊Ì. ’fl_÷ ÷‹ı ÷ı ¤T›I‰-

±¤T›I‰fiı V‰¤Î‰◊Ì ¿Ë˘ »˘. ÷ı◊Ì Á_ÿıË ◊Λ »ı. ––1822––

ω‰ı«fi - fiÎfl¿-Ï÷›*«-‹fiW›-ÿı‰ÎÏÿ √Ï÷¤ıÿ, ±ı¿ı„Lƒ›ÎÏÿ ΩÏ÷¤ıÿ, Á¬Ì-

ÿ—¬Ì, flÎΩ-fl_¿, fl˘√Ì-Ïfifl˘√Ì ‰√ıflı ¤Î‰˘ …ı‹ ¿‹˝¿Ú÷ »ı ÷ı‹ ¤T›I‰ ±fiı ±¤T›I‰

w’ı …ı ±Î ¤ıÿ (ωÂıÊ÷Î) »ı. ÷ı ’HÎ ¿‹˝¿Ú÷ »ı. ±Î‹ Ωı ÷‹ı ¿Ë˘ ÷˘ ÷ı‹Î_ ¿_¥

… ωfl˘‘ fi◊Ì. (Ωı ¿ı ±ı‹ ‹Îfi‰Î‹Î_ ’HÎ ±¤T›I‰ ¿‹˝¿Ú÷ ‹Îfi‰Î◊Ì ¿‹˝fiÎ ZΛ◊Ì

±¤T›I‰fi˘ ’HÎ ZΛ ◊Λ ±ı‹ ‹Îfi‰_ … ’Õı ÷ı◊Ì ±¤T› ∞‰ ’HÎ ‹˘ZÎı Ω› ±ı‰Ì

±Î’ÏkÎ ±Î‰ı. ’fl_÷ Ëη ÷ı ««Î˝ ¿fl÷Î fi◊Ì.) ÷ı◊Ì Ωı ±Î ⁄Lfiı ¤Î‰˘fiı ¿‹˝¿Ú÷ ‹Îfi˘

÷˘ ±‹Îfl˘ ¿˘¥ ωfl˘‘ fi◊Ì. ’fl_÷ Ÿ øÒÃŒÁSà = ±Î‰_ ÷‹ı ‹Îfi÷Î fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı

¤T›I‰-±¤T›I‰ ¿‹˝¿Ú÷ ˢ› ±ı‰_ ÷‹ı ¿Ëı÷Î fi◊Ì. ’HÎ ÷ı ⁄Lfiı ¤Î‰˘ ““V‰¤Î‰¿Ú÷””

»ı. ±fiÎÏÿ ¿Î·◊Ì V‰Î¤Îω¿’HÎı … »ı ±ı‹ Ëı ¤√‰Îfi ! ÷‹ı ¿Ë˘ »˘. ÷ı◊Ì ±‹fiı

±Î Á_ÿıË ◊›˘ »ı ¿ı ““∞‰I‰ ⁄‘Î ∞‰˘‹Î_ Á‹Îfi ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘

V‰¤Î‰¤ıÿ ¿ı‹ ? ––1822––

’fl ±ı‰Î ÏÂW› (‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎ) ‰Õı ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ≠ë ¿flΛı »÷ı ¤√‰Îfi ˉı

÷ıfi˘ μkÎfl ±Î’ı »ı -

Œ√flÊßûÊ ÃÈÑ, ¡Ëfl-Ÿ„UÊáÊ¢ ‚÷Êfl•Ù ÷•Ù –¡ËflÊ¡ËflÊߪ•Ù ¡„U, ÄU ÷√flÿ⁄UÁfl‚‚Ù H1823H

(º˝√ÿÊÁŒàfl ÃÈÀÿ ¡ËflŸ÷‚Ù— Sfl÷ÊflÃÙ ÷Œ— –¡ËflÊ¡ËflÊÁŒªÃÙ ÿÕÊ, ÃÕÊ ÷√ÿÃ⁄UÁfl‡Ê·— H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ ““∞‰ ±fiı ±Î¿Î‹Î_”” ƒT›I‰ÎÏÿ ‘‹˘˝◊Ì ÷S›÷Πˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ

∞‰-±∞‰ ±ÎÏÿfiÌ ±’ıZÎαı ¤ıÿ »ı. ÷ı‹ ¤T›-±¤T›‹Î_ ¤ıÿ ΩHΉ˘. ––1823––

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 395

ω‰ı«fi - Ëı ‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎ ! ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ““∞‰ ±fiı ±Î¿Î”” ±Î ⁄Lfiı

’ÿÎ◊˘˝‹Î_ ƒT›I‰ ‘‹˝ ‰Õı, ±„V÷I‰ ‘‹˝ ‰Õı, ≠‹ı›I‰ ‘‹˝ ‰Õı, iÎı›I‰ ‘‹˝ ‰Õı ±fiı

‰V÷I‰ÎÏÿ ±fiı¿ ≠¿ÎflfiÎ ““Á΋ÎL› ‘‹˝ ‰Õı”” Á‹Îfi÷Î »ı. »÷Î_ ’HÎ ±ı¿ ∞‰ »ı,

⁄ÌΩı ±∞‰ »ı. ±ı¿ «ı÷fi »ı, ⁄ÌΩı ±«ı÷fi »ı. ±ı¿ ¿‹˝‰Î‚˘ ’ÿÎ◊˝ »ı, ⁄ÌΩı

¿‹˝flÏË÷ ’ÿÎ◊˝ »ı. ±ı¿ ÂflÌfl‘ÎflÌ Ë˘‰Î◊Ì ‹Ò÷˝(w’Ì) »ı ±fiı ⁄ÌΩı ±‹Ò÷˝ (±w’Ì)

»ı. ±Î flÌ÷ı ∞‰ ±fiı ±Î¿Î ±Î ⁄Lfiı ’ÿÎ◊˘˝ Á΋ÎL› ‘‹˘˝◊Ì …ı‹ Á‹Îfi »ı »÷Î_

’˘÷’˘÷Îfi΋Î_ … T›ÎM÷ ±ı‰Î ωÂıÊ ‘‹˘˝◊Ì Ï¤Lfi ϤLfi ’HÎ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¤T›

±fiı ±¤T› ±ı‹ Á‰ı˝ ∞‰˘ ““∞‰I‰”” fi΋fiÎ Á΋ÎL› ‘‹˝ ‰Õı Á‹Îfi ’HÎ »ı ÷◊Î

V‰Î¤Îω¿ ±ı‰Î ¤T›I‰ ±fiı ±¤T›I‰ fi΋fiΠωÂıÊ ‘‹˝ ‰Õı ϤLfi ϤLfi ’HÎ

±‰U› »ı. «ˆhÎ ±fiı ‹ˆhÎ …ı‹ ‹Îfi‰’HÎı Á‹Îfi »÷Î_ ÷kÎI≠¿ÚÏ÷√÷ V‰¤Î‰˘ ‰Õı ϤLfi

ϤLfi ’HÎ »ı. ‹fiW› ±fiı ’ ’_«ı„Lƒ›’HÎı Á‹Îfi »÷Î_ ‹Îfi‰÷Î ±fiı ’Â÷ÎfiÎ

V‰¤Î‰ ‰Õı ϤLfi ϤLfi »ı ÷ı‹ Á‰˝hÎ Á‹…‰_.

Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝ Á΋ÎL› ‘‹˝◊Ì Á‹Îfi ±fiı ωÂıÊ ‘‹˘˝◊Ì Ï¤Lfi ϤLfi ˢ›

»ı. ±Î‹ Á‰˝hÎ Á‹Îfi÷Î ±fiı ±Á‹Îfi÷Î (ωÂıÊ÷Î) ÁÎ◊ı … ˢ› »ı. ¿˘¥ ±ı¿ ’HÎ

’ÿÎ◊˝ ±ı‰˘ fi◊Ì ¿ı …ı‹Î_ Á΋ÎL› ±fiı ωÂıÊ ±ı‹ 줛‘‹˝ fi ˢ›. ÷ı◊Ì Á‰˝hÎ

Á‹Îfi÷Î ±fiı ±Á‹Îfi÷Î ±ı‹ ⁄Lfiı »ı …. ±Î ⁄Lfiı ¤Î‰˘ fi ˢ›. ±Î‰˘ ¿˘¥ ’ÿÎ◊˝

fi◊Ì. ––1823––

μ’fl˘@÷ ‰Î÷‹Î_ Á‰ı˝ ’HÎ ¤T› ∞‰˘‹Î_ ∞‰I‰ …ı‹ V‰Î¤Îω¿ »ı. ‹ÎÀı ÏfiI›

»ı. ÷ı‹ ¤T›I‰ ’HÎ V‰Î¤Îω¿ … ◊‰Î◊Ì ÏfiI› … ◊Âı. @›Îflı› …Âı fiËŸ ±fiı Ωı

¤T›÷Î ÿÒfl fi ◊Λ ÷˘ ±Î ∞‰fiÌ ‹„@÷ Á_¤‰ı fiËŸ ±Î‰˘ ÏÂW› (‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎ) ≠ë

¿flı »ı -

∞fl¢ Á¬ ÷√fl÷ÊflÙ, ¡ËflûÊ¢ Á¬fl ‚÷Êfl¡Ê߸•Ù –¬Êflß ÁŸìÊÙ ÃÁê◊ ÿ, ÃŒflàÕ ŸÁàÕ ÁŸ√flÊáÊ¢ H1824H

(∞fl◊Á¬ ÷√ÿ÷ÊflÙ, ¡ËflàflÁ◊fl Sfl÷Êfl¡ÊÃËÿ— –¬˝ÊåŸÙÁà ÁŸàÿSÃÁS◊¢p, ÃŒflSÕ ŸÊÁSà ÁŸflʸáÊ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ±Î‹ ‹Îfi¢ ÷˘ ’HÎ ¤T›¤Î‰ (¤T›I‰) ∞‰I‰‘‹˝fiÌ …ı‹ V‰¤Î‰

ΩÏ÷‰Î‚˘ ⁄fiÂı. ÷ı◊Ì ÏfiI› ◊Âı ±fiı ÷ı ¤T›I‰ ÏfiI› flËı÷ı »÷ı ∞‰fi_ Ïfi‰Î˝HÎ CÎÀÂı

fiËŸ. ––1824––

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ396

ω‰ı«fi - μ’flfiÌ 1823 ‹Ì √Î◊΋Î_ Á‹ΩT›_ ÷ı‹ Ωı ¤T›I‰ ±fiı ±¤T›I‰

±Î ⁄Lfiı ‘‹˘˝ ∞‰I‰ ‘‹˝fiÌ …ı‹ V‰¤Î‰¿Ú÷ (V‰Î¤Îω¿) »ı. ±Î‹ ‹Îfi¢ ÷˘ ÷ı

‘‹˘˝ V‰Î¤Îω¿ ˢ‰Î◊Ì ÏfiI›-±Ï‰fiÎÂÌ-@›Îflı› ’HÎ fiΠfiËÌ ’΋fiÎflÎ ◊Âı. …ı‹

∞‰˘‹Î_ flËı·_ ∞‰I‰ ±ı V‰Î¤Îω¿ ˢ‰Î◊Ì @›Îflı› ’HÎ fiΠ’΋÷_ fi◊Ì. Áÿο΂

∞‰fiÌ ÁÎ◊ı ∞‰I‰‘‹˝ ‘˛‰ … flËı »ı ÷ı‹ ¤T›I‰ ’HÎ Ωı V‰¤Î‰¿Ú÷ … »ı. ±ıÀ·ı

¿ı V‰Î¤Îω¿ … »ı. ÷˘ ÷ı ¤T›I‰ @›Îflı› ’HÎ ∞‰‹Î_◊Ì fiΠ’΋Âı fiËŸ. ÁÿÎ ∞‰fiÌ

ÁÎ◊ı … flËıÂı. ÷ı◊Ì ∞‰fi_ @›Îflı› ’HÎ Ïfi‰Î˝HÎ CÎÀÂı fiËŸ.

±Î flÌ÷ı ∞‰I‰fiÌ …ı‹ ¤T›∞‰˘‹Î_ flËı·_ ¤T›I‰ ÁÿΠωz‹Îfi flËı÷ı »÷ı

±Î ∞‰fi_ @›Îflı› ’HÎ Ïfi‰Î˝HÎ ◊Âı … fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ““¤T›I‰ ±ıÀ·ı ‹˘ZÎı …‰ÎfiÌ

›˘B›÷Δ” ±Î ›˘B›÷Î I›Î_ Á‘Ì … ¿Ëı‰Î› »ı ¿ı F›Î_ Á‘Ì ‹˘ZÎfiÌ ≠΄M÷ ◊¥ fi

ˢ›. F›Îflı ‹˘ZÎ ≠ÎM÷ … ◊¥ Ω› »ı I›Îflı ›˘B›÷Î ¿ı ±›˘B›÷Î flËı÷Ì … fi◊Ì.

÷ı◊Ì … ÂÎj΢‹Î_ ““Á‚hÙ Ÿ ÷√ÿÙ ŸÊåÿ÷√ÿ—”” ÏÁ© ¤√‰Îfi fi◊Ì ¤T› ¿ı fi◊Ì

±¤T›, ±Î‰_ ‰«fi ¿Ëı·_ »ı. ‹ÎÀı ¤T›I‰fiı V‰Î¤Îω¿ ‹Îfi‰Î◊Ì ÷ı ¤T›I‰ ÏfiI›

ÃflÂı ±fiı ÷ı ¤T› ÏfiI› ◊‰Î◊Ì ‹„@÷ Á_¤‰Âı fiËŸ. ––1824––

μ’flfiÎ ≠ëfi˘ μkÎfl ±Î’÷Î_ ¤√‰Îfi ¿Ëı »ı ¿ı ““ŸÒfl◊˜”” ±Î‰˘ ≠ë ¿fl‰˘ fiËŸ.

¿ÎflHÎ ¿ı -

¡ß ÉÊ«U¬Í√flÊ÷ÊflÙ˘áÊÊß‚„UÊflÙ Áfl ‚ÁŸ„UáÊÙ ∞fl¢ –¡ß ÷√flûÊÊ÷ÊflÙ, ÷flîÊ Á∑§Á⁄UÿÊ∞ ∑§Ù ŒÙ‚Ù? H1825H

(ÿÕÊ ÉÊ≈U¬Íflʸ÷ÊflÙ˘ŸÊÁŒSfl÷ÊflÙ˘Á¬ ‚ÁŸœŸ ∞fl◊˜ –ÿÁŒ ÷√ÿàflÊ÷ÊflÙ ÷flØ Á∑˝§ÿÿÊ ∑§Ù ŒÙ·— ? H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ CÎÀfi˘ ≠Î√¤Î‰ ±fiÎÏÿ¿Î·ÌfifiÎ V‰¤Î‰‰Î‚˘ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ

““ÁÏfi‘fi = ÁÎL÷”” »ı ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ‘‹˝Ïø›Î ¶ÎflÎ ¤T›I‰fi˘ ±¤Î‰ ◊Λ ÷˘ ÷ı‹Î_

Â_ ÿ˘Ê ? ––1825––

ω‰ı«fi - …ı ‹ÎÀÌ‹Î_◊Ì CÎÀ ⁄fiΉ‰Îfi˘ »ı, ’HÎ ⁄fiÎT›˘ fi◊Ì. ÷ı ‹ÎÀÌ‹Î_

CÎÀfi˘ ≠Î√¤Î‰ ‰÷ı˝ »ı ±fiı ÷ı ≠Î√¤Î‰ ±fiÎÏÿ¿Î·◊Ì »ı »÷Î_ F›Îflı CÎÀ ⁄fiΉΛ

»ı I›Îflı ÷ı ≠Î√¤Î√ …ı‹ ““ÁÏfi‘fi”” »ı. ±◊ν÷˚ ÷ı ≠Î√¤Î‰ fiΠ’΋ı »ı. ±Î‹

CÎÀfi˘ ≠Î√¤Î‰ ““±fiÎÏÿ-ÁÎL÷”” »ı. ÷ı‹ ∞‰‹Î_ flËı·Î ““¤T›I‰”” fi΋fiÎ V‰¤Î‰fi˘

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 397

’HÎ ÁQ›BiÎÎfi ±fiı ÁQ›¿˚÷’ ’Ò‰˝¿ ¿flÎ÷Ì ÁQ›¿˚«ÎÏflhÎÎI‹¿ Ïø›Î◊Ì ±¤Î‰ ◊Λ,

÷˘ ÷ı‹Î_ Â_ ÿ˘Ê ? ‰V÷‹Î_ flËı·Î V‰¤Î‰˘ ⁄ı Ω÷fiΠˢ› »ı. ¿˘¥ V‰¤Î‰ ±fiÎÏÿ-

±fi_÷ ±fiı ¿˘¥ V‰¤Î‰ ±fiÎÏÿ-ÁÎL÷, …ı‹ ∞‰‹Î_ flËı·˘ «ˆ÷L› V‰¤Î‰ ±fiÎÏÿ-

±fi_÷ »ı ’fl_÷ ±Î›W›¿‹˝…L› ∞‰fiÎI‹¿ ““∞‰I‰”” V‰¤Î‰ ±fiÎÏÿ ÁÎL÷ »ı.

Á¿‹˝¿Î‰V◊ÎV‰w’ ‹Ò÷˝I‰V‰¤Î‰ ±fiÎÏÿ ÁÎL÷ »ı. »•V◊V‰¤Î‰ ±fiÎÏÿ ÁÎL÷ »ı.

÷ı‹ ¤T›I‰ V‰¤Î‰ ±fiÎÏÿ-ÁÎL÷ ˢ› ÷˘ ÷ı‹Î_ ¿˘¥ ÿ˘Ê fi◊Ì. ––1825––

±ËŸ CÎÀΤΉ fi΋fi˘ V‰¤Î‰ …ı‹ ±fiÎÏÿ-ÁÎL÷ »ı ÷ı‹ ¤T›I‰ V‰¤Î‰ ’HÎ

±fiÎÏÿ ÁÎL÷ »ı. ±Î‹ …ı ¿èÎ_ ÷ı ⁄Î⁄÷‹Î_ ≠ë-μkÎfl ¿Ëı »ı -

•áÊȌʄU⁄UáÊ◊÷ÊflÙ, π⁄U‚¢ª¢ Á¬fl ◊߸ Ÿ â ¡ê„UÊ –÷ÊflÙÁìÊÿ ‚ ÁflÁ‚_ÔUÙ, ∑ȧê÷ÊáÊÈå¬ÁûÊ◊ûÊáÊ¢ H1826H

(•ŸÈŒÊ„U⁄UáÊ÷Êfl— π⁄UoÎXÔUÁ◊fl ◊Á߸ ÃŒ˜ ÿS◊ÊØ –÷Êfl ∞fl ‚ ÁflÁ‡ÊCÔU— ∑ȧê÷ÊŸÈà¬ÁûÊ◊ÊòÊáÊ H)

√Î◊Î◊˝ - ±Î ±fiÏ«÷ μÿÎËflHÎ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı CÎÀΤΉ ±ı ¬flf≤_√fiÌ …ı‹

““±¤Î‰ÎI‹¿”” »ı. ±Î‰Ì ‹Ï÷ ÏÂW›fiÌ ◊Λ ÷˘ ÷ı ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î

CÎÀΤΉ ±ı ’HÎ ¤Î‰ÎI‹¿ »ı. ‹ÎhÎ CÎÀfiÌ ±fiI’ÏkÎw’ı … ÷ı ≠Î√¤Î‰’HÎı ±¤Î‰ÎI‹¿

»ı. (’HÎ Á‰˝◊Î ±¤Î‰ÎI‹¿ fi◊Ì) ––1826––

ω‰ı«fi - ±ËŸ ÏÂW›fiÌ (‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎfiÌ) ±Î‰Ì ⁄Ï© ◊Λ, ±ıÀ·ı ¿ı ±Î‰Î

≠¿Îflfi˘ ≠ë ¿flı ¿ı ÷‹ı μ’flfiÌ √Î◊΋Î_ ““CÎÀfiÎ ≠Î√¤Î‰”” fi_ …ı μÿÎËflHÎ ±ÎM›_

»ı ÷ı ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ∞‰ ±ı ±ı¿ Á÷˚ ‰V÷ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ∞‰‹Î_ flËı·_ ¤T›I‰

±ı ±ı¿ Á÷˚ ‰V÷fi_ V‰w’ ˢ¥ ¤Î‰ÎI‹¿ »ı. F›Îflı ÷‹ı …ı CÎÀfiÎ ≠Î√¤Î√fi_

μÿÎËflHÎ ±Î’˘ »˘, ÷ı ÷˘ ¬flf≤_√fiÌ …ı‹ ±‰V÷V‰w’ ˢ‰Î◊Ì ±Á÷˚ = ±¤Î‰ÎI‹¿

»ı. ºWÀÎL÷ ±¤Î‰ÎI‹¿ »ı ±fiı ÿÎpν„L÷¿ ¤Î‰ÎI‹¿ »ı. ‹ÎÀı ÷ı ±fiÏ«÷ ±◊ν÷˚

±›˘B› μÿÎËflHÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î‰˘ ≠ë ¿ÿΫ ÷‹fiı ◊Λ ÷˘ ÷ı ≠ë ¬˘À˘ »ı. ¿ÎflHÎ

¿ı CÎÀfi˘ …ı ≠Î√¤Î‰ »ı ÷ı ¬flf≤_√fiÌ …ı‹ Á‰˝◊Î ÂÒL›ÎI‹¿ fi◊Ì. ±‰V÷V‰w’ fi◊Ì.

’HÎ ‰VI‰ÎI‹¿ »ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

CÎÀ ⁄fi‰ÎfiÎ ¿ÎflHΤÒ÷’HÎı ≠‰÷ı˝·Î ’ÿ˚√·˘fiÎ Á_CÎÎ÷ V‰w’ı ‹ÎÀÌ‹›’HÎı

ωz‹Îfi ‰V÷V‰w’ »ı. ’fl_÷ …ı‹ ¬flf≤_√fi˘ Á‰˝◊Î ±¤Î‰ »ı ÷ı‹Î_ ¿˘¥ ‰V÷V‰w’

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ398

fi◊Ì. ÷ı‹ ±Î fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı CÎÀfi˘ ≠Î√¤Î‰ …ı ƒT›‹Î_ »ı ÷ı ƒT› ‹ÎÀÌw’ı ±◊‰Î

’ÿ˚√· Á_CÎÎ÷w’ı ωz‹Îfi ’ÿÎ◊˝ »ı. ÷ı◊Ì CÎÀΤΉ ±ı ’HÎ ’ÿ˚√·Á_CÎÎ÷w’ı ωz‹Îfi

‰V÷ »ı ±fiı ¤T›I‰ ±ı ’HÎ ∞‰ V‰w’ı ωz‹Îfi ‰V÷ »ı. ÷ı◊Ì ±fiw’ … μÿÎËflHÎ

»ı. ±S’‹ÎhÎαı ’HÎ ±fiÏ«÷ μÿÎËflHÎ fi◊Ì.

…ı ’ÿ˚√·Á‹ÒË ±fiÎÏÿ¿Î·◊Ì ’HÎ CÎÀV‰w’ı ⁄L›˘ fi◊Ì ’HÎ CÎÀV‰w’ı ⁄fi‰Îfi˘

»ı. ÷ı◊Ì I›Î_ CÎÀfiÌ ±fiI’ÏkÎ ‹ÎhÎ w’ı ±¤Î‰ ¿Ëı‰Î› »ı. ’fl_÷ I›Î_ ¿˘¥ ‰V÷ …

fi◊Ì ±ı‰˘ Á‰˝◊Î ÂÒL›÷Îw’ ±¤Î‰ fi◊Ì. ÷ı◊Ì μÏ«÷ … μÿÎËflHÎ »ı. ±Î flÌ÷ı CÎÀ-

≠Î√¤Î‰fiÌ …ı‹ ∞‰√÷-¤T›I‰ ±fiÎÏÿ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ÁÎL÷ ˢ¥ ¿ı »ı. ÷ı‹Î_

¿˘¥ ÿ˘Ê fi◊Ì. ––1826––

≠ë - ÁÎv_, ¤·ı CÎÀfiÎ ≠Î√¤Î‰fiÌ …ı‹ ∞‰‹Î_ flËı·Î ¤T›I‰fi˘ Ïfi‰Î˝Hοηı

ωfiΠˢ. ’fl_÷ ÷ı‹ ‹Îfi‰Î◊Ì ⁄ÌΩı ÿ˘Ê ±Î‰ı »ı. ÷ı ÿ˘Ê ≠ë¿Îfl ¿Ëı »ı -

∞fl¢ ÷√flÈë¿U•Ù, ∑§Ù_ÔUʪÊ⁄US‚ flÊ •flø•ÙÁûÊ –â ŸÊáÊ¢ÃûÊáÊ•Ù˘áÊʪÿ∑§Ê‹¢’⁄UÊáÊ¢ fl H1827H

(∞fl¢ ÷√ÿÙë¿UŒ— ∑§ÙCÔUʪÊ⁄USÿflʬøÿ ßÁà –ÃŒ˜ ŸÊŸãÃàflÃÙ˘ŸÊªÃ∑§Ê‹Êê’⁄UÿÙÁ⁄Ufl H)

√Î◊Î◊˝ - ±Î‹ ‹Îfi‰Î◊Ì ¿˘ÃÎflfiÌ ËÎÏfifiÌ …ı‹ ¤T› ∞‰˘fi˘ μE»ıÿ ◊Âı.

±fiÎ√÷¿Î·fiÌ …ı‹ ±fiı ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ ¤T›∞‰˘fiÌ flÎÏ ±fi_÷ ˢ‰Î◊Ì ÷ı ≠ë

⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ––1827––

ω‰ı«fi - ≠ë - ∞‰‹Î_ flËı·˘ ∞‰I‰ V‰¤Î‰ …ı‹ ±fiÎÏÿ ±fi_÷ »ı ÷ı‹

∞‰‹Î_ flËı·˘ ¤T›I‰ V‰¤Î‰ ’HÎ ±fiÎÏÿ-±fi_÷ »ı. ±Î‹ ‹Îfi‰_ Ωı¥±ı. Ωı ±Î‹

fiËŸ ‹Îfi̱ı ±fiı ±fiÎÏÿ-ÁÎL÷ »ı ±ı‹ ‹ÎfiÌÂ_ ÷˘ ¤T›I‰ V‰¤Î‰ fiΉ_÷ ◊Âı.

÷ı◊Ì ÷ı ÷ı ¤T›∞‰˘ ‹„@÷√Î‹Ì ◊Âı ±fiı ‹˘ZÎı √›ı·Î ∞‰˘ ŒflÌ◊Ì Á_ÁÎfl‹Î_ ±Î‰‰ÎfiÎ

fi◊Ì. ÷ı◊Ì @›Îflı¿ ±ı¿¿Î· ±ı‰˘ ±Î‰Âı ¿ı ¤T›∞‰˘ ‰Õı ÂÒL› ±Î Á_ÁÎfl ⁄fiÂı. ±Î

Á_ÁÎfl‹Î_◊Ì ¤T›∞‰˘ Ïfifl_÷fl ‹˘ZÎ ’΋÷ı »÷ı Á_ÁÎfl ¤T›∞‰˘ ωfiÎfi˘ ◊Âı.

…ı‹ ¿˘¥ ‘ÎL›fi˘ ¿˘ÃÎfl ’W¿‚ ‘ÎL›◊Ì ¤flı·˘ ˢ› ±fiı ÷ı ¿˘ÃÎfl‹Î_◊Ì ◊˘Õ<_

◊˘Õ<_ ‘ÎL› ≠Ï÷Ïÿfi ·ı‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ≠Ï÷Ïÿfiı ±’«› (ËÎÏfi) ◊‰Î◊Ì @›Îflı¿ ÷ı ¿˘ÃÎfl

Á‰˝◊Î ¬Î·Ì ◊¥ Ω› »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı ±Î Á_ÁÎfl ¤T›∞‰˘◊Ì ¤flı·˘ »ı. ’fl_÷ ¤Îω

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 399

¿Î· ±fi_÷˘ »ı ±fiı ±˘»Î‹Î_ ±˘»Î » ‹ÎÁı ÷˘ ±ı¿ ∞‰ ±‰U› ‹˘ZÎı Ω› … »ı.

@›Îflı¿ ÷ıfiÎ◊Ì ±˘»Î ¿Î·‹Î_ ‰‘Îflı ∞‰˘ ’HÎ ‹˘ZÎı Ω› »ı ±fiı CÎHÎÌ ‰Îfl » ‹ÎÁfiÌ

±_ÿfl ’HÎ CÎHÎÎ ∞‰˘ ‹˘ZÎı Ω› »ı ±fiı ‹˘ZÎı √›ı·Î ∞‰˘ ’λΠ±Î‰÷Î fi◊Ì. ±Î

flÌ÷ı ¿ı‰· ±ı¿·˘ ±’«› … ◊‰Î◊Ì ‘ÎL› ¤flı·Î ¿˘ÃÎfl‹Î_◊Ì ¿œÎ÷Î ‘ÎL› ‰Õı …ı‹

¿˘ÃÎfl ¬Î·Ì ◊Λ, ÷ı‹ ±Î Á_ÁÎfl ¤T›∞‰˘◊Ì Á‰˝◊Î ¬Î·Ì ◊¥ …Âı. ±ıÀ·ı ¿ı ±Î

Á_ÁÎfl‹Î_ ¤T›∞‰˘fi˘ μE»ıÿ ◊¥ …Âı ±fiı ¿˘¥ ¤T› ∞‰ ⁄Î¿Ì fi flËı‰Î◊Ì ‹˘ZÎı

…fiÎfl ’HÎ ¿˘¥ fi ˢ‰Î◊Ì ‹˘ZÎı …‰Îfi_ … ⁄_‘ ◊¥ …Âı.

μkÎfl - ±Î ≠ë μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ¤T›∞‰˘fiÌ flÎÏ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ (‹˘ÀÎ

±fi_÷ÎfiÌ Á_A›Î‰Î‚Ì) ±fi_÷Ì »ı. ¤Îω¿Î· ±fiı ±Î¿ÎÂfi˘ …ı‹ μE»ıÿ ◊÷˘ fi◊Ì ÷ı‹

¤T› ∞‰flÎÏÂfi˘ ’HÎ μE»ıÿ ◊÷˘ fi◊Ì. …ı ‰V÷ ‹˘ÀÎ ±fi_÷Î ‰Õı ±fi_÷Ì Ë˘› »ı

÷ı ◊˘ÕÌ ◊˘ÕÌ ËÎÏfi ’΋÷Ì Ë˘› ÷˘ ’HÎ Á‰˝◊Î μE»ıÿ ’΋÷Ì fi◊Ì. …ı‹ ¤Îω‹Î_

±Î‰fiÎfl˘ ±fi_÷¿Î· »ı. ÷ı‹Î_◊Ì ≠Ï÷Ïÿfi ±ı¿ ±ı¿ Ïÿ‰Á ‰÷˝‹Îfi¿Î·w’ ⁄fiÌfiı ’ÁÎfl

◊Λ »ı. ±ıÀ·ı ÿflfl˘… ±ı¿ ±ı¿ Ïÿ‰ÁfiÌ ËÎÏfi ◊Λ »ı. ÷˘ ’HÎ ¤ÎωfiÎ ±fi_÷¿Î·fi˘

@›Îflı› ±_÷ ±Î‰‰Îfi˘ fi◊Ì. ±ı‰Ì … flÌ÷ı ·˘¿-±·˘¿‹Î_ ¤flı· ±Î¿ÎÂ΄V÷¿Î›

ƒT›fi˘ ⁄Ï©◊Ì ±ı¿ ±ı¿ Á‹›ı ±ı¿ ±ı¿ ±Î¿ÎÂ≠ÿı ¿Îœ‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ±fi_÷¿Î·ı

’HÎ ±Î¿ÎÂ΄V÷¿Î›fiÎ Á‹V÷≠ÿı¢ ¿ÎœÌ ¿Î÷Î fi◊Ì. ÷ı‰Ì flÌ÷ı » » ‹ÎÁı ¿ı ÿflfl˘…

¤T›∞‰˘ ‹˘ZÎı Ω› ÷˘ ’HÎ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ¤T›∞‰˘fiÌ flÎÏ … ±ıÀ·Ì ⁄‘Ì ‹˘ÀÎ

±fi_÷ı »ı ¿ı ÷ı Á‰˝◊Î ¬Î·Ì ◊÷Ì fi◊Ì.

ÂÎj΋Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı F›Îflı F›Îflı ¤√‰Îfifiı …¥fiı ’һ̱ı ¿ı Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ˉı

‹˘Z΋Î_ ¿ıÀ·Î ∞‰˘ ◊›Î, I›Îflı ¤√‰Îfifi˘ ÁÿÎ ±Î ±ı¿ … μkÎfl ˢ› »ı ¿ı ±ı¿

Ïfi√˘ÿfi˘ ±fi_÷‹˘ ¤Î√ Ë…\ ‹˘ZÎı √›˘ »ı. ÷ı ’Îà ±Î ≠‹ÎHÎı -

¡ßÿÊß „UÙß ¬Èë¿UÊ, Á¡áÊÊáÊ◊Ǫ¢Á◊ ©UûÊ⁄¢U ÃßÿÊ –ßP§S‚ ÿ ÁŸªÙÿS‚ ÿ •áÊ¢Ã÷ʪ٠©U Á‚Áhª•Ù H1H

±ıÀ·ı Á_ÁÎfl‰÷a ¤T›∞‰˘fiÌ flÎÏ ±ıÀ·Ì ⁄‘Ì ‹˘ÀÎ ±fi_÷Î‰Î‚Ì »ı (fi‰

±fi_÷΋Î_fiÎ ±ÎËı ±fi_÷ı »ı) ÷ı◊Ì ¤T› ∞‰˘fiÌ flÎÏ @›Îflı› ¬Î·Ì ◊÷Ì fi◊Ì. ‹ÎÀı

@›Îflı› ¤T›˘fi˘ Á‰˝◊Î μE»ıÿ ◊Âı fiËŸ. ––1827––

¡¢ øÊÃËÃÊ˘áÊʪÿ∑§Ê‹Ê ÃÈÑÊ ¡•Ù ÿ ‚¢Á‚hÙ –∞P§Ù •áÊ¢Ã÷ʪÙ, ÷√flÊáÊ◊߸ÿ∑§Ê‹áÊ¢ H1828H

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ400

∞S‚áÊ ÃÁûÊ©UÁìÊÿ, ¡ÈûÊÙ ¡¢ ÃÙ Áfl ‚√fl÷√flÊáÊ¢ –¡ÈûÊÙ Ÿ ‚◊Èë¿U•Ù, „UÙîÊ ◊߸ ∑§„UÁ◊áÊ¢ Á‚h¢ H1829H

÷√flÊáÊ◊áÊ¢ÃûÊáÊ◊áÊ¢Ã÷ʪ٠fl Á∑§„U fl ◊ÈP§Ù Á‚¢ –∑§Ê‹ÊŒ•Ù fl ◊¢Á«Uÿ ! ◊„U flÿáÊÊ•Ù fl ¬Á«UflîÊ H1830H

(ÿìÊÊÃËÃʟʪÃ∑§Ê‹ı, ÃÈÀÿı ÿÃp ‚¢Á‚h— –∞∑§Ù˘ŸãÃ÷ʪÙ, ÷√ÿÊŸÊ◊ÃËÃ∑§Ê‹Ÿ H)∞cÿÃÊ ÃÊflÊŸfl ÿÈÄÃÙ ÿûÊÃÙ˘Á¬ ‚fl¸÷√ÿÊŸÊ◊˜ –ÿÈÄÃÙ Ÿ ‚◊Èë¿UŒÙ, ÷flŒ˜ ◊Á× ∑§ÕÁ◊Œ¢ Á‚h◊˜ H)÷√ÿÊŸÊ◊ŸãÃàfl◊ŸãÃ÷ʪ٠flÊ ∑§Õ¢ flÊ ◊ÈÄà ∞·Ê◊˜ –∑§Ê‹ÊŒÿ ßfl ◊Áá«U∑§ ! ◊◊ fløŸÊŒ˜ flÊ ¬˝ÁìlSfl H)

√Î◊Î◊˝ - …ı ¿ÎflHÎ◊Ì ±÷Ì÷¿Î· ±fiı ±fiÎ√÷¿Î· ⁄Lfiı ±fi_÷-±fi_÷ »ı ±fiı

’flV’fl ÷S› »ı. ¤Ò÷¿Î· ‰Õı ¤T› ∞‰˘fiÌ flÎÏÂfi˘ ±ı¿ ±fi_÷‹˘ ¤Î√ … ÏÁÏ©’ÿfiı

’ÎQ›˘ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¤Ï‰W›¿Î· ‰Õı ’HÎ ÷ıÀ·˘ … (±fi_÷‹˘) ¤Î√ … ÏÁÏ©’ÿfiı

’΋‰Îfi˘ »ı. ÷ı ¿ÎflHÎ◊Ì Á‰˝ ¤T›∞‰˘fi˘ μE»ıÿ ◊¥ …Âı. ±Î ‰Î÷ ›˘B› fi◊Ì. ¿ÿΫ

±ı‰˘ ≠ë ◊Λ ¿ı ÷‹ÎflÌ ±Î ‰Î÷ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ‹Îfi‰Ì ? ––1828-1829––

““¤T›˘ ±fi_÷ »ı ±fiı ÷ıfi˘ ±fi_÷‹˘ ¤Î√ … ‹˘ZÎı …Âı”” ±Î ‰Î÷ ¿ı‰Ì flÌ÷ı

ÏÁ© ◊Λ ? μkÎfl - ¿Î· ±fiı ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ Á‰˝¤T›˘fi˘ μE»ıÿ ◊÷˘ fi◊Ì ÷ı‹ ÷‹ı

V‰Ì¿Îfl˘, ±◊‰Î ‹ÎflÎ ‰«fi◊Ì ±Î ‰Î÷ Ëı ‹_ÏÕ¿ ! ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. ––1830––

ω‰ı«fi - F›Îflı F›Îflı ¤√‰Îfifiı ’Ò»˘ I›Îflı I›Îflı ±ı¿ Ïfi√˘ÿfiÎ ±fi_÷‹Î

¤Î√ı … ∞‰˘ ‹˘ZÎı √›Î »ı. ÷ı◊Ì Á‰˝ ¤T›∞‰˘fi˘ μE»ıÿ ◊Âı fiËŸ. ±Î ‰Î÷ ¿ı‰Ì

flÌ÷ı ‹Îfi‰Ì ? ±Î ‰Î÷‹Î_ ≠‹ÎHÎ Â_ ? ÷ıfi˘ μkÎfl ±Î hÎHÎ √Î◊α˘‹Î_ »ı. ±Î… Á‘Ì

‰Ì÷Ì √›ı·˘ = ’ÁÎfl ◊›ı·˘ …ı ¿Î· »ı ÷ı ±÷Ì÷¿Î· ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı ±fi_÷˘ ¿Î·

√›˘ »ı ÷◊Î …ı ¿Î· Ë…\ ˉı ±Î‰‰Îfi˘ »ı ÷ı ±fiÎ√÷¿Î· ±◊ν÷˚ ¤Ï‰W›¿Î· ¿Ëı‰Î›

»ı. ÷ı ’HÎ ±fi_÷˘ ¿Î· ±Î‰‰Îfi˘ »ı ±ıÀ·_ … fiËŸ ’fl_÷ ±÷Ì÷¿Î· ±fiı ±fiÎ√÷¿Î·

±fi_÷ ÷˘ »ı ’HÎ ’flV’fl ÷S› ’HÎ »ı.1

1. ±Î Á΋ÎL› ω‘Îfi »ı. ωÂıÊ’HÎı ω«Îfḻı ÷˘ ±÷Ì÷¿Î· ¿fl÷Î_ ±fiÎ√÷¿Î· ±fi_÷√H΢ ¿Ëı·˘

»ı. fi‰÷k‰ √Î◊Î 54. ±ËŸ ±÷Ì÷ ¿ı ±fiÎ√÷ ±ı‹ ⁄Lfiı ¿Î· ±fi_÷ ˢ‰Î◊Ì Á΋ÎL›’HÎı ÷S›

¿èÎÎ »ı ±Î‹ Á‹…‰_.

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 401

ˉı ±÷Ì÷¿Î· ±fi_÷ »ı ÷˘ ’HÎ ÷ı ¿Î·‹Î_ ‹˘ZÎı √›ı·Î ∞‰˘fi˘ flÎÏ ““¡ßÿÊß„UÙß ¬Èë¿UÊ”” ¥I›ÎÏÿ √Î◊ÎfiÎ ±Î‘Îflı ±ı¿ Ïfi√˘ÿfiÎ ±ı¿ ±fi_÷‹Î ¤Î√ ÷S› »ı. ±Î

·˘¿‹Î_ ±Á_A›Î÷Î √˘‚Î »ı ±fiı ±ı¿ ±ı¿ √˘‚΋Î_ ±Á_A›Î÷Ì Ïfi√˘ÿ »ı. ±ı¿ ±ı¿

Ïfi√˘ÿ‹Î_ ±fi_÷-±fi_÷ ∞‰˘ »ı. ÷ı‰Ì ±ı¿ Ïfi√˘ÿfi˘ ±ı¿ ±fi_÷‹˘ ¤Î√ …ıÀ·˘ ˢ›

÷ıÀ·Î … ∞‰˘ ±Î… Á‘Ì‹Î_ ‹˘ZÎı √›Î »ı ±fiı ¤Ï‰W›¿Î· ’HÎ ¤Ò÷¿Î·fiÌ ÷S› …

»ı. ÷ı◊Ì ¤Ï‰W›¿Î·‹Î_ ’HÎ ±ı¿ Ïfi√˘ÿfi˘ ±ı¿ ±fi_÷‹˘ ¤Î√ … ‹˘ZÎı …‰Îfi˘ »ı.

⁄Lfiı ¿Î· ÷S› ˢ‰Î◊Ì ¤Ò÷¿Î·fiÎ …ıÀ·Î … ∞‰˘ ¤Ï‰W›¿Î·‹Î_ ’HÎ ‹˘ZÎı …Âı, ’HÎ

ËÌfiÎÏ‘¿ fiËŸ. ±Î ‰Î÷ ±Î flÌ÷ı ›„@÷◊Ì ⁄flÎ⁄fl CÎÀı »ı.

±Î ¿ÎflHÎı ⁄Lfiı ¿Î·fiÎ ‹˘ZÎ√Î‹Ì ∞‰˘fiÌ flÎÏ ¤ı√Ì ¿fḻı ÷˘ ’HÎ ±ı¿

Ïfi√˘ÿfiÎ ±fi_÷‹Î ⁄ı ¤Î√ …ıÀ·Î … ∞‰˘ ‹˘ZÎ√Î‹Ì ◊Λ »ı. ’Òflı’ÒflÌ ±ı¿ Ïfi√˘ÿfiÎ

∞‰˘ ’HÎ ‹˘ZÎ√Î‹Ì ◊÷Î fi◊Ì ±fiı ◊‰ÎfiÎ ’HÎ fi◊Ì. ±Î‰Ì Ïfi√˘ÿ˘ ±ı¿-±ı¿ √˘·Î‹Î_

±Á_A›Î÷Ì »ı ±fiı ÷ı‰Î √˘‚Î ±Á_A›Î÷Î »ı. O≤ËIÁ_√˛ËHÎÌ fi΋fiÎ √˛_◊‹Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı -

ªÙ‹Ê ÿ •‚¢ÁπîÊÊ, •‚¢πÁŸªÙÿ•Ù „Uflß ªÙ‹Ù –ßÁP§P§Áê◊ ÁŸªÙ∞, •áʢáËflÊ ◊ÈáÊÿ√flÊ H

±Á_A›Î÷Î √˘‚Î »ı. ±ı¿ ±ı¿ √˘‚΋Î_ ±Á_A›Î÷Ì ±Á_A›Î÷Ì Ïfi√˘ÿ˘ »ı ±fiı

±ı¿ ±ı¿ Ïfi√˘ÿ‹Î_ ±fi_÷Î ±fi_÷Î ∞‰˘ »ı.

ˉı Ωı ±ı¿ Ïfi√˘ÿfiÎ ±fi_÷‹Î (⁄ı) ¤Î√ ≠‹ÎHÎ … ∞‰˘ ‹˘ZÎı …÷Πˢ›

÷˘ ±Á_A›Î÷Î √˘‚ÎfiÌ ±Á_A›Î÷Ì-±Á_A›Î÷Ì Ïfi√˘ÿ˘‹Î_ ¿ıÀ·Î ⁄‘Î ∞‰˘ ±‹˘ZÎ√΋Ì

⁄Î¿Ì flèÎÎ ? ÷ı◊Ì @›Îflı› ’HÎ ¤T›∞‰˘fiÌ flÎÏÂfi˘ Á_ÁÎfl‹Î_◊Ì μE»ıÿ ◊Âı fiËŸ. ¤Ò÷-

¤Îω ±fiı ‰÷˝‹Îfi ±ı‹ hÎHÎı ¿Î·fiÎ ‹‚Ìfiı ’HÎ ‹˘ZÎ√Î‹Ì Á‰ı˝ ∞‰˘ ±ı¿ Ïfi√˘ÿfiÎ

(⁄ı) ±fi_÷‹Î ¤Î√ ≠‹ÎHÎ … Á_¤Ï‰÷ ˢ‰Î◊Ì ¤T›˘fi˘ μE»ıÿ ‹Îfi‰˘ ÷ı ›@÷ fi◊Ì.

±ı¿ Ïfi√˘ÿfiÎ ±fi_÷‹Î ⁄ı ¤Î√ ÁÎ◊ı ¿fḻı ÷˘ ¿_¥¿ ‹˘À˘ ’HÎ ±ı¿ ¤Î√ … ¿Ëı‰Î›

»ı. ±fi_÷ÎfiÎ ±fi_÷Î ¤ıÿ˘ ˢ› »ı. ‹ÎÀı ⁄ı ¤Î√ ¤ı√Î ¿fḻı ÷˘ ’HÎ ±ı¿ ¤Î√

… ΩHΉ˘. ⁄η∞‰˘fiÎ ⁄˘‘ ‹ÎÀı ⁄ı ¤Î√ ·A›_ »ı. ‰ÎV÷ω¿ ÷˘ ±ı¿ Ïfi√˘ÿfi˘

±fi_÷‹˘ ±ı¿ ¤Î√ … ΩHΉ˘.

≠ë - ±ËŸ ¿ÿΫ ÏÂW›fiı (‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎfiı) ±Î‰˘ ≠ë ◊Λ ¿ı ““±Î Á_ÁÎfl‹Î_

¤T› ∞‰˘ ±fi_÷Î »ı ±fiı ¤Ò÷-¤Îω¿Î·‹Î_ ‹‚Ìfiı ±ı¿ Ïfi√˘ÿfi˘ ±fi_÷‹˘ ¤Î√ …

‹˘ZÎı Ω› »ı.”” ±Î ⁄Lfiı ‰Î÷˘ ¿ı‹ ‹ÎfiÌ ·ı‰Î› ? ¿˘¥ ≠‹ÎHΠωfiÎ ±Î ⁄Lfiı ‰Î÷˘

¿ı‰Ì flÌ÷ı V‰Ì¿ÎflΛ ? ⁄Lfiı ‰Î÷˘fiÌ ÏÁÏ©‹Î_ ÷‹Îflı ¿_¥¿ ≠‹ÎHÎ ±Î’‰_ Ωı¥±ı ?

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ402

μkÎfl - ¿Î· ±fiı ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ ¤T› ∞‰˘ ±fi_÷Î »ı. …ı‹ ÿflfl˘… ±ı¿ ±ı¿

Ïÿ‰Á ±fiı ±ı¿ ±ı¿ flÎÏhÎ Ω› … »ı ÷˘ ’HÎ ¤Îω¿Î· ±fi_÷ ˢ‰Î◊Ì ÷ıfi˘ ±_÷

@›Îflı› ±Î‰‰Îfi˘ fi◊Ì. ÷ı‹ ≠Ï÷Ïÿfi ¤T›∞‰˘ ‹˘ZÎı Ω› ÷˘ ’HÎ ÷ı ¤T›∞‰˘ ±fi_÷

ˢ‰Î◊Ì @›Îflı› ÷ıfi˘ ±_÷ ±Î‰‰Îfi˘ fi◊Ì. ÷◊Î ±Î¿ÎÂ΄V÷¿Î›fi˘ ±ı¿ ±ı¿ ±Î¿ÎÂ≠ÿıÂ

⁄Ï©‹ÎhÎ◊Ì ≠Ï÷Á‹›ı ·˘¿Î·˘¿‹Î_◊Ì ±’ËflHÎ ¿flΛ ÷˘ ±fi_÷¿Î·ı ’HÎ Á‹V÷

±Î¿ÎÂ΄V÷¿Î›fiÎ ≠ÿı¢fi_ ±’ËflHÎ ◊‰Îfi_ fi◊Ì. ±ıÀ·ı ¿ı ±_÷ ±Î‰‰Îfi˘ fi◊Ì. ÷ı‹

≠Ï÷Ïÿfi ¤T›∞‰˘ ‹˘ZÎı Ω› ÷˘ ’HÎ ÷ı ¤T›∞‰˘ ±fi_÷Îfi_÷ ˢ‰Î◊Ì @›Îflı› ’HÎ

÷ıfi˘ ±_÷ ±Î‰‰Îfi˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì F›Îflı F›Îflı ≠ë ¿fl˘ ¿ı ““ˉı ‹˘Z΋Î_ ¿ıÀ·Î ∞‰˘

◊›Î ?”” I›Îflı I›Îflı ±ı¿ … μkÎfl »ı ¿ı ““±ı¿ Ïfi√˘ÿfi˘ ±fi_÷‹˘ ¤Î√”” ±Î flÌ÷ı

¿Î· ±fiı ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ ¤T›∞‰˘fiÌ flÎÏ ‹˘ÀÎ ±fi_÷ı ±fi_÷fiÌ Á_A›Î ˢ‰Î◊Ì

@›Îflı› ’HÎ ¤T›∞‰˘fi˘ μE»ıÿ ◊‰Îfi˘ fi◊Ì.

÷◊Î Ëı ‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎ ! ‹ÎflÎ ‰«fi◊Ì ’HÎ ¤T›˘ ±fi_÷ »ı. ÷ıfi˘ @›Îflı› ’HÎ

Á‰˝◊Î μE»ıÿ ◊‰Îfi˘ fi◊Ì. ±fiı ‹„@÷√÷ ∞‰˘ ±ı¿ Ïfi√˘ÿfiÎ ±fi_÷‹Î ¤Î√≠‹ÎHÎ

»ı. ±Î ÁCÎ‚Ì ‰Î÷˘ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘ ±fiı ÷ı Á‰ı˝˝ ‰Î÷˘fiÌ ÁÎ«Ì l©Î ¿fl˘. ––1830––

Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ““÷‹Îv_ ‰«fi »ı”” ±ıÀ·Î ‹ÎhÎ◊Ì ±Î Á‰ı˝ ÁI› »ı ±ı‹ ±‹ı

¿ı‰Ì flÌ÷ı V‰Ì¿Îfḻı ? ±Î‰Ì Â_¿Î ◊Λ ÷˘ ÷ıfi˘ μkÎfl ±Î’÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı -

‚é÷ÍÿÁ◊áÊ¢ Áªá„U‚È, ◊„U flÿáÊÊ•Ù˘fl‚‚flÿáÊ¢ fl –‚√flááÊÈÃÊß•Ù flÊ ¡ÊáÊÿ◊Ö¤ÊàÕflÿáÊ¢ fl H1831H

◊ááÊÁ‚ Á∑§„U ‚√flááÊÍ ‚√flÁ‚¢ ‚√fl‚¢‚ÿë¿UÿÊ –ÁŒ_Ô¢UÃÊ÷ÊflÁê◊ Áfl, ¬Èë¿U©U ¡Ù ‚¢‚•Ù ¡S‚ H1832H

(‚jÍÃÁ◊Œ¢ ªÎ„UÊáÊ, ◊mfløŸÊŒfl‡Ê·fløŸÁ◊fl –‚fl¸ôÊàflÊÁŒÃÙ flÊ, ôÊÊÿ∑§◊äÿSÕfløŸÁ◊fl H◊ãÿ‚ ∑§Õ¢ ‚fl¸ôÊ—, ‚fl¸·Ê¢ ‚fl¸‚¢‡Êÿë¿UŒÊØ –ŒÎCÔUÊãÃÊ÷Êfl˘Á¬, ¬Îë¿UÃÈ ÿ— ‚¢‡ÊÿÙ ÿSÿ H)

√Î◊Î◊˝ - ““μ’fl ¿Ëı·Ì Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷ Á‰˝◊Î ÁÎ«Ì »ı ±ı‹ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl ¿fl˘,

‹Îv_ ‰«fi ˢ‰Î◊Ì, ÂıÊ ‰«fi˘fiÌ …ı‹, ±◊‰Î Á‰˝iÎI‰ ‰√ıflı Ëı÷±˘◊Ì, ΩHοÎfl

‹K›V◊ ’vÊfiÌ …ı‹. ––1831––

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 403

““÷‹ı Á‰˝iÎ »˘”” ±ı‹ Ë_ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ‹Îfi_ ? Á‰ı˝fiÎ Á‰˝ Á_›fiı »ıÿfiÎfl »\_ (‹ÎÀı

Ë_ Á‰˝iÎ »\_) ºpÎL÷ fi◊Ì ÷˘ ’HÎ …ıfiı …ı ωʛfi˘ Á_› ˢ› ÷ı ’Ò»˘. ––1832––

ω‰ı«fi - Ëı ‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎ ! ¤T›˘ ±fi_÷Î »ı. ±ı¿ Ïfi√˘ÿfi˘ ±fi_÷‹˘ ¤Î√

… ‹˘ZÎı Ω› »ı. ¤T›˘fi˘ Á‰˝◊Î μE»ıÿ @›Îflı› ◊÷˘ fi◊Ì, ¥I›ÎÏÿ μ’flfiÌ √Î◊α˘‹Î_

…ı ¿_¥ ¿Ëı‰Î‹Î_ ±ÎT›_ »ı ÷ı ±Î ÁC΂_› Á‰˝◊Î ‚Œ˜÷Íà = ÁI› »ı, ±ı‹ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘.

¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ÁC΂_› ‹Îv_ ‰«fi »ı, ‹ÎÀı ÁI› »ı. …ı‹ ÷‹ÎflÎ Á_›ÎÏÿfiı ÿÒfl ¿flfiÎflÎ_

‹ÎflÎ_ Á‰ı˝ ’HÎ ‰«fi˘ ›◊Î◊˝ »ı ÷ı‹ ±Î ‰«fi˘ ’HÎ ‹ÎflÎ_ ˢ‰Î◊Ì ““ÁI› »ı”” ±ı‹

÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘.

±◊‰Î Á‰˝iÎfiÎ_ ‰«fi˘ ˢ‰Î◊Ì ÁI› »ı ±ı‹ V‰Ì¿Îfl˘. •ÊÁŒ ÂOÿ◊Ì ‰Ì÷flÎ√fiÎ_

‰«fi˘ ˢ‰Î◊Ì ÁI› »ı ±ı‹ V‰Ì¿Îfl˘. …ı‹ flÎ√-¶ıÊ Ï‰fiÎfi˘ ‹K›V◊ ‹ÎHÎÁ ΩHοÎfl

Ωı ˢ› ÷˘ ÷ıfiÎ_ Á‰ı˝ ‰«fi˘ …ı‰Î_ ÁI› ˢ› »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ μ’fl˘@÷ ‰«fi˘ Á‰˝iÎfiÎ_,

‰Ì÷flÎ√fiÎ_, iÎÎfiÌfiÎ_, ÷ÀV◊ T›„@÷fiÎ_ »ı. ‹ÎÀı ÷ı Á‰ı˝ ’HÎ ‰«fi˘ ÁI› »ı ÷ıfi˘

±fi‹Îfi ≠›˘√ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı.

1. ߌ¢ ‚flZ, ‚Œ˜÷ÍÃ◊˜, ◊Œ˜fløŸÊŒ˜, •fl‡Ê·fløŸflØ,

2. ߌ¢ ‚flZ ‚Œ˜÷ÍÃ◊˜ ‚fl¸ôÊfløŸÊØ, ôÊÊÿ∑§◊äÿSÕfløŸflŒ˜,

3. ߌ¢ ‚flZ ‚Œ˜÷ÍÃ◊˜ flËÃ⁄UʪfløŸÊØ ôÊÊÿ∑§◊äÿSÕfløŸflŒ˜

±Î ≠‹ÎHÎı ‹Îv_ ‰«fi ˢ‰Î◊Ì, Á‰˝iÎfi_ ‰«fi ˢ‰Î◊Ì ±fiı ‰Ì÷flÎ√fi_ ‰«fi

ˢ‰Î◊Ì μ’fl˘@÷ Á‰˝ ω‘Îfi ÁI› »ı. ±Î‹ Ëı ‹_ÏÕ¿ ! ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘.

≠ë - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ““÷‹ı Á‰˝iÎ … »˘”” ‰Ì÷flÎ√ … »˘, ±ı‹ ±‹ı ¿ı‰Ì flÌ÷ı

V‰Ì¿Îfḻı ?

μkÎfl - Á‰ı˝fiÎ Á‰˝ Á_›˘fi˘ ‹ÎflÎ◊Ì »ıÿ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ÷‹ı ““‹fiı”” Á‰˝iÎ’HÎı

V‰Ì¿Îfl˘. Á‰˝◊Î Á‰˝ Á_›fi˘ »ıÿ ¿flı ±ı‰Ì ¿˘¥ ±L› T›„@÷ ±ËŸ Ëη ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì.

÷ı◊Ì Ë_ ¿˘¥fi_ ºpÎL÷ ±Î’÷˘ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı ºpÎL÷fi˘ ±¤Î‰ »ı. ÷˘ ’HÎ Ë_ ÷‹ÎflÎ

Á‰˝ Á_›˘fiı »ıÿÌ Â¿<_ »\_. ÷‹Îflı …ıfiı …ı ¿_¥ ≠ë ˢ› ÷ı ’Ò»˘ ±fiı ›◊Î◊˝ μkÎfl

‹‚‰Î◊Ì ‹fiı Á‰˝iÎ ÷flÌ¿ı V‰Ì¿Îfl˘.

≠ë - …ı …ı Á‰˝Á_›˘fi˘ »ıÿ ¿flı ÷ı ÷ı Á‰˝iÎ … ˢ› ±ı‰_ ¿˘¥ ºpÎL÷ »ı ?

ˢ› ÷˘ ÷ı ºpÎL÷ ±Î’˘. ÷ı‹fiı Ωı¥fiı ÷‹ı ÷ı‰Î »˘ ‹ÎÀı Á‰˝iΠˢ ±ı‹ ±fi‹Îfi

¿flÌfiı ÷‹fiı Á‰˝iÎ ÷flÌ¿ı V‰Ì¿Îfḻı.

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ404

μkÎfl - Ëη ±Î ZÎıhÎı ±fiı ±Î ¿Î·ı ⁄ÌΩ ¿˘¥ Á‰˝iÎ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±ËŸ ¿˘¥

ºpÎL÷ fi◊Ì. ’fl_÷ ºpÎL÷ ¢‘‰ÎfiÌ ÂÌ …wfl ? ºpÎL÷fiÎ ±¤Î‰‹Î_ ’HÎ …ıfiı …ıfiı

…ı …ı ωʛfi˘ …ı …ı ≠ë ˢ› ÷ı ÷ı T›„@÷ ÷ı ÷ı Á‰˝ ≠ë ’Ò»˘. …ı◊Ì ÁC΂Π≠ë˘fi˘

›◊Î◊˝ μkÎfl ‹‚÷Î_ ÷‹fiı ’˘÷Îfiı ’˘÷ÎfiÎ ±fi¤‰◊Ì … ÏÁ© ±ı‰˘ ‹Îfl΋Î_ Á‰˝iÎ’HÎÎfi˘

Ïfiç› ◊Âı. ––1831-1832––

‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎ ŒflÌ◊Ì ⁄ÌΩı ≠ë ¿flı »ı -

÷√flÊ Áfl Ÿ Á‚ÁÖ¤ÊS‚¢ÁÃ, ∑§ß ∑§Ê‹áÊ ¡ß Áfl ‚√fláÊ –ŸáÊÈ Ã Áfl •÷√flÁìÊÿ, Á∑¢§flÊ ÷√flûÊáÊ¢ ÃÁ‚¢ H1833H

(÷√ÿÊ •Á¬ Ÿ ‚àSÿÁãÃ, ∑§ÁøØ ∑§Ê‹Ÿ ÿlÁ¬ ‚fl¸áÊ –ŸŸÈ Ã˘åÿ÷√ÿÊ ∞fl, Á∑¢§ flÊ ÷√ÿàfl¢ ÷Ê◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ¿ıÀ·Î¿ ¤T›∞‰ ¤T› ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ Ωı Á‰˝ ±ı‰Î ¿Î·ı ’HÎ ‹˘ZÎı

fi Ω› ÷˘ ÷ı ¬flı¬fl ±¤T› … ¿ı‹ fi ¿Ëı‰Î› ? ±◊‰Î ÷ı±˘fi_ ¤T›’b_ Â_ ¿Î‹fi_ ?

––1833––

ω‰ı«fi - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ‹ÎfiÌ ·¥±ı ¿ı ±Î’lÌ Á‰ı˝fiÎ Á‰˝Á_›fiÎ »ıÿ ¿flfiÎflÎ

»˘. ÷ı◊Ì Á‰˝iÎ »˘. ÷ı◊Ì ±Î’lÌfiÎ ‰«fi‹ÎhÎ◊Ì ±‹ı ±ı ’HÎ V‰Ì¿ÎflÌ ·¥±ı ¿ı ¤T›˘

‹˘ÀÎ ±fi_÷ı »ı. ≠Ï÷Ïÿfi ‹˘ZÎı Ω› ÷˘ ’HÎ ±ı¿ Ïfi√˘ÿfi˘ ±fi_÷‹˘ ¤Î√ … ‹˘ZÎı

Ω›. ÷ı◊Ì Á‰ı˝ ¤T›˘ ‹˘ZÎı fi Ω› ±fiı Á_ÁÎfl‹Î_ ¤T›∞‰˘fi˘ μE»ıÿ fi ◊Λ. ’fl_÷

±Î‹ ‹Îfi‰Î◊Ì ⁄ÌΩı ≠ë ◊Λ »ı ±fiı ÷ı ≠ë ±ı »ı ¿ı -

Ωı ¤T› ˢ‰Î »÷Î_ ÷ı ¤T›˘‹Î_fiÎ ¿˘¥ ¿˘¥ ¤T› ∞‰˘ ¤Îωfi˘ Á‰˝¿Î·

’ÁÎfl ◊‰Î »÷Î_ ’HÎ ‹˘ZÎı fi … …‰ÎfiΠˢ› ±fiı ÷ı‰Î ∞‰˘◊Ì ±Î Á_ÁÎfl ¤flı·˘

… flËı‰Îfi˘ ˢ› ÷˘ ÷ı ∞‰˘ ‹˘ZÎı fi …÷Πˢ‰Î◊Ì ““±¤T›”” ¿ı‹ fi ¿Ëı‰Î› ? ±¤T›

∞‰˘ ’HÎ ‹˘ZÎı fi◊Ì …‰ÎfiÎ ±fiı ±Î‰Î ¤T›∞‰˘ ’HÎ ‹˘ZÎı fi◊Ì …‰ÎfiÎ, ±Î ⁄Lfiı‹Î_

¿_¥ ÷ŒÎ‰÷ ÷˘ flè΢ … fiËŸ. ±Î‹ ◊‰Î◊Ì ±Î ¤T›˘ ÷˘ ±¤T›÷S› ⁄fi‰Î◊Ì ±¤T›

… ¿Ëı‰ÎÂı. ’HÎ ¤T› ¿Ëı‰ÎÂı fiËŸ.

±◊‰Î ±Î‰Î ¤T›∞‰˘‹Î_ flËı·Ì ¤T›÷Îfi˘ Â_ ±◊˝ ? ÷ı±˘fiÌ ¤T›÷Î Â_

¿Î‹fiÌ ? …ı ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ Ωı ‹˘ZÎ ±Î’ı fiËŸ. ÷˘ ““ˢ› ¿ı fi ˢ›”” ±Î ⁄Lfiı‹Î_

Œfl¿ Â_ ? ±Î ≠ëfi˘ μkÎfl Ëı ≠¤ ! ÷‹ı …HÎΉ˘. ––1833––

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 405

¤√‰ÎfilÌ ±Î ≠ëfi˘ ’HÎ μkÎfl ±Î’ı »ı.

÷ááÊß ÷√flÙ ¡ÙǪÙ, Ÿ ÿ ¡ÙǪûÊáÊ Á‚Ö¤Ê∞ ‚√flÙ –¡„U ¡ÙªÁê◊ Áfl ŒÁ‹∞, ‚√flÁê◊ Ÿ ∑§Ë⁄U∞ ¬Á«U◊Ê H1834H

(÷áÿà ÷√ÿÙ ÿÙÇÿÙ, Ÿ ø ÿÙÇÿàflŸ Á‚äÿÁà ‚fl¸— –ÿÕÊ ÿÙÇÿ˘Á¬ ŒÁ‹∑§, ‚fl¸ÁS◊Ÿ˜ Ÿ Á∑˝§ÿà ¬˝ÁÃ◊Ê H)

√Î◊Î◊˝ - μkÎfl ±’Λ »ı. ¤T› ±ı ›˘B› ∞‰ »ı ’fl_÷ ›˘B›÷΋ÎhÎ◊Ì Á‰ı˝

¤T› ∞‰˘ ÏÁÏ©’ÿ ’΋÷Î fi◊Ì. …ı‹ ›˘B› ±ı‰Î Á‰˝ ÿÏ·¿‹Î_ (μ’ÎÿÎfi‹Î_) ‹ÒÏ÷˝

¿flÎ÷Ì fi◊Ì. ––1834––

ω‰ı«fi - μ’flfiÎ ≠ëfi˘ ±ËŸ μkÎfl ¿Ëı‰Î› »ı - …ı …ı ¤T› ∞‰ »ı ÷ı ÷ı

ÏÁÏ©√‹fifiı ›˘B› ±‰U› »ı ±fiı …ı ±¤T› ∞‰ »ı ÷ı ÏÁÏ©√‹fifiı ›˘B› … fi◊Ì.

±Î‹ ›˘B›÷Πˢ‰Î ±fiı fi ˢ‰Îfi˘ ⁄Lfiı‹Î_ ÷ŒÎ‰÷ »ı. …ı‹ ÁÌ{ı ±ı‰Î ‹√fiÎ ÿÎHÎÎ

±fiı ¿˘›Õ<fiÎ ÿÎHÎÎ ±Î ⁄Lfiı ‹√fiÎ … ÿÎHÎΠˢ‰Î »÷Î_ ±ı¿‹Î_ ÁÌ{‰ÎfiÌ ›˘B›÷Î

»ı ±fiı ⁄ÌΩ‹Î_ ÁÌ{‰ÎfiÌ ›˘B›÷Î fi◊Ì.

÷◊Î Á‰ı˝ ’HÎ ¤T›∞‰˘ ÏÁÏ©√‹fifiı ›˘B› ±‰U› »ı. ’fl_÷ ¤T› »ı

±ıÀ·Î‹ÎhÎ◊Ì ÏÁÏ©√Ï÷fiı ±‰U› ’΋ı … ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. ¤T›‹Î_ ›˘B›÷Î …wfl

»ı ’fl_÷ ›˘B›÷΋ÎhΠˢ› ±ıÀ·ı Á‰ı˝ ÏÁÏ©’ÿfiı ’΋ı … ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. …ı ¤T›

ˢ› ±fiı ÁÎ◊ı ÁÎ◊ı ÏÁÏ©√‹fifiı ›˘B› ±ı‰Ì ÏfiÏ‹kÎÁ΋√˛Ì (’_«ı„Lƒ›I‰, ‹fiW›I‰,

±Î›˝ÿı¢I’ÏkÎI‰, …ˆfiÂÎÁfi≠΄M÷I‰ ¥I›ÎÏÿ Á΋√˛Ì) fi˘ ’HÎ F›Î_ Á_¤‰ ˢ› ÷˘

›˘B› μ’ÎÿÎfi ±fiı ›˘B› ÏfiÏ‹kÎ Á΋√˛Ìfi˘ Á_›˘√ ◊÷Î_ ‹„@÷fiÌ ≠΄M÷V‰w’ ¿Î›˝fiÌ

ÏÁÏ© ◊Λ »ı. ÏfiÏ‹kÎÁ΋√˛ÌfiÎ ‹Ì·fi ωfiÎ ¿ı‰‚ ±ı¿·Ì μ’ÎÿÎfifiÌ ›˘B›÷Î ‹ÎhÎ◊Ì

¿Î›˝ÏÁÏ© ◊÷Ì fi◊Ì.

≠Ï÷‹Î ⁄fiΉ‰Îfiı ‹ÎÀı ›˘B› ±ı‰Î ’HÎ Á‰Hν, ‹ÏHÎ, ’I◊fl, «_ÿfi ±fiı ωÏÂp

¿Îq ±ÎÏÿ Á‰ı˝ ’HÎ μ’ÎÿÎfi¿ÎflH΋Î_ ≠Ï÷‹Î ⁄fi‰ÎfiÌ ›˘B›÷Î »ı. ’HÎ ≠Ï÷‹Î ¿flÎ÷Ì

fi◊Ì. F›Î_ F›Î_ ÷ı ≠Ï÷‹Î ⁄fiΉ‰Îfiı μÏ«÷ ±ı‰Ì ÏfiÏ‹kÎÁ΋√˛Ìfi˘ Á_¤‰ ˢ› I›Î_

… ≠Ï÷‹Î ⁄fiΉΛ »ı. …ı Á‰HÎνÏÿ‹Î_ ÏfiÏ‹kÎÁ΋√˛Ì fi ‹‚‰Î◊Ì ≠Ï÷‹Î fi ⁄fiΉΛ.

÷ıÀ·Î ‹ÎhÎ◊Ì ÷ı Á‰Hν ±ÎÏÿ‹Î_ ≠Ï÷‹Î ⁄fi‰ÎfiÌ ±›˘B›÷Î »ı ±Î‹ ¿Ëı‰Î÷_ fi◊Ì.

÷◊Î ±ı‰˘ Ïfi›‹ ’HÎ ¿flÎ÷˘ fi◊Ì ¿ı …ı …ı ≠Ï÷‹Î ⁄fi‰Îfiı ›˘B› ˢ› I›Î_ I›Î_ ±‰U›

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ406

≠Ï÷‹Î ◊‰Ì … Ωı¥±ı. ’fl_÷ ±ı‰˘ Ïfi›‹ ±‰U› ¿flΛ »ı ¿ı ›˘B› ˢ› ÷ı‹Î_ …

≠Ï÷‹Î ⁄fiı »ı. ’HÎ ŸÊãÿòÊ = ±L›‹Î_ ±›˘B›‹Î_ (ÏfiÏ‹kÎ Á΋√˛Ì ‹‚‰Î »÷Î_)

≠Ï÷‹Î ⁄fi÷Ì fi◊Ì.

±Î … ≠‹ÎHÎı ±ËŸ ’HÎ ““¤T› »ı”” ±ıÀ·Î ‹ÎhÎ◊Ì Á‰ı˝ ÏÁ© ◊÷Î fi◊Ì. ’fl_÷

ÏfiÏ‹kÎ Á΋√˛ÌfiÌ ≠΄M÷ ◊Λ ÷˘ … ÏÁ© ◊Λ »ı. ÏfiÏ‹kÎÁ΋√˛ÌfiÌ ±≠΄M÷◊Ì

ÏÁÏ©’ÿfiÌ ±≠΄M÷ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ÷ı ¤T›∞‰˘‹Î_ ‹„@÷√‹fifiÌ ±›˘B›÷Î »ı.

±Î‰Ì ¿S’fiÎ ¿flÎ÷Ì fi◊Ì. F›Îflı F›Îflı ÏfiÏ‹kÎÁ΋√˛Ì ‹‚Âı I›Îflı I›Îflı ’HÎ ¤T›fiÌ

… ‹„@÷ ◊Âı. ±¤T›fiÌ fiËÌ ◊Λ. ±Î‰˘ Ïfi›‹ »ı. ÁÎflÎ_ ±ı »ı ¿ı Á‰ı˝ ¤T›˘‹Î_

›˘B›÷Î »ı ’HÎ Á‰ı˝fiı ÏfiÏ‹kÎÁ΋√˛Ìfi˘ ›˘√ ‹‚÷˘ fi◊Ì. ±ıÀ·ı Á‰ı˝ ¤T›˘fiÌ ‹„@÷

◊÷Ì fi◊Ì. F›Îflı ±¤T›‹Î_ ÷˘ ›˘B›÷Î … fi◊Ì ÷ı◊Ì ÏfiÏ‹kÎ Á΋√˛Ìfi˘ ›˘√ ‹‚‰Î

»÷Î_ ’HÎ ’˘÷ÎfiÌ ›˘B›÷Î fi ˢ‰Î◊Ì ±ı¿ı ’HÎ ±¤T›fiÌ ‹„@÷ ◊÷Ì fi◊Ì. ¤T›˘

ω‘‰Î jÎÌ ÷S› »ı ±fiı ±¤T›˘ ‰LK›Î jÎÌ ÷S› »ı. ω‘‰Îfiı ¿ı ‰LK›Îfiı ±ı‹ ⁄Lfiıfiı

ÁL÷Îfi≠΄M÷ w’ Œ‚fiÌ ±≠΄M÷ ÷S› »ı. ’fl_÷ ⁄LfiıfiÎ_ ¿ÎflH΢ ϤLfi ϤLfi »ı. ω‘‰Î

jÎÌ‹Î_ ⁄΂¿fiÎ …L‹fiÌ ›˘B›÷Î »ı. ’fl_÷ ’vÊfi˘ ›˘√ fi◊Ì. F›Îflı ‰LK›Î jÎÌ‹Î_

’vÊfi˘ ›˘√ »ı ’fl_÷ ’˘÷ÎfiÌ ›˘B›÷Î … fi◊Ì. ±ı‹ ±ËŸ Á‹∞ ·ı‰_. ––1834––

±Î … ‰Î÷ Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı ⁄Ì…\_ ºpÎL÷ ±Î’ı »ı -

¡„U flÊ ‚ ∞fl ¬Ê‚ÊáÊ-∑§áʪ¡ÙªÙ Áfl•Ùª¡ÙǪ٠Áfl –Ÿ Áfl¡ÈîÊß ‚√flÙÁìÊÿ, ‚ ÁflîÊÈîÊß ¡S‚ ‚¢¬ûÊË H1835H

Á∑¢§ ¬ÈáÊ ¡Ê ‚¢¬ûÊË ‚Ê ¡ÙǪS‚fl Ÿ ©U •¡ÙǪS‚ –ÄU ¡Ù ◊ÙÄπÙ ÁŸÿ◊Ê, ‚Ù ÷√flÊáÊ¢ Ÿ ßÿ⁄UÁ‚¢ H1836H

(ÿÕÊ flÊ ‚ ∞fl ¬Ê·ÊáÊ-∑§Ÿ∑§ÿÙªÙ ÁflÿÙªÿÙÇÿÙ˘Á¬ –Ÿ ÁflÿÈÖÿà ‚fl¸ ∞fl, ‚ ÁflÿÈÖÿà ÿSÿ ‚ê¬˝ÊÁå× HÁ∑¢§ ¬ÈŸÿʸ ‚ê¬˝ÊÁå× ‚Ê ÿÙÇÿSÿÒfl Ÿ àflÿÙÇÿSÿ –ÃÕÊ ÿÙ ◊ÙˇÊÙ ÁŸÿ◊ÊØ ‚ ÷√ÿÊŸÊ¢ ŸÃ⁄U·Ê◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î …ı‹ ‹ÎÀÌ ±fiı Á˘fiÎfi˘ …ı Á_›˘√ »ı ÷ı ÁC΂˘ ω›˘√fiı ›˘B›

»ı. »÷Î_ ÁC΂ΠÁ_›˘√fi˘ ω›˘√ ◊÷˘ fi◊Ì. …ıfiı (ω›˘√fiÌ) Á΋√˛ÌfiÌ ≠΄M÷ ◊Λ

»ı ÷ıfi˘ … ω›˘√ ◊Λ »ı. ÷ı‹ ±ËŸ Á‹…‰_. ‰‚Ì Ï‰›˘√fiÌ Á΋√˛Ìfi˘ ›˘√ ›˘B›fiı

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 407

… ◊Λ »ı. ±›˘B›fiı ◊÷˘ fi◊Ì. ÷ı‰Ì flÌ÷ı ¿‹˘˝fiΠω›˘√ÎI‹¿ …ı ‹˘ZÎ »ı ÷ı Ïfi›‹Î

¤T›˘fi˘ … ˢ› »ı. ±¤T›˘fi˘ ˢ÷˘ fi◊Ì. ––1835-1836––

ω‰ı«fi - ’I◊fl-¿Îq ±ÎÏÿ‹Î_ ≠Ï÷‹ÎfiÌ ›˘B›÷Πˢ‰Î »÷Î_ Á‰˝hÎ ≠Ï÷‹Î

⁄fi÷Ì fi◊Ì. ÷ı‹ ¤T›‹Î_ ›˘B›÷Πˢ‰Î »÷Î_ Á‰ı˝ ¤T›fiı ‹„@÷fiÌ ≠΄M÷ ◊÷Ì fi◊Ì.

±Î ±ı¿ μÿÎËflHÎ ±Î’Ìfiı ±Î … ‰Î÷ ‰‘ ºœ ¿fl‰Î ⁄Ì…\_ ’HÎ ±ı¿ μÿÎËflHÎ ±Î’ı »ı.

’ÎÊÎHÎ (‹ÎÀÌ) ±fiı ¿fi¿ (Á˘fi_) ±Î ⁄Lfiıfi˘ Á_›˘√ …ıÀ·˘ »ı ÷ı ÁC΂˘

ω›˘√ ◊‰Îfiı ›˘B› »ı. ’fl_÷ Á‰˝ Á_›˘√fi˘ ω›˘√ ◊÷˘ fi◊Ì. ’HÎ ÷ı … Á_›˘√fi˘

ω›˘√ ◊Λ »ı ¿ı …ı Á_›˘√fiı ω›˘√…fi¿ Á΋√˛ÌfiÌ ≠΄M÷ ◊Λ »ı. ¤Î‰Î◊˝ ±ı »ı

¿ı ‹ÎÀÌ ±fiı Á˘fiÎfi˘ F›Î_ F›Î_ Á_›˘√ »ı I›Î_ I›Î_ ω›˘√fiÌ ›˘B›÷Πˢ‰Î »÷Î_ F›Î_

ω›˘√…fi¿ ““¬Îfl˘, ¿˘ÕÌ›_ ±fiı ±„Bfi”” ±ÎÏÿfiÌ Á΋√˛Ì ≠ÎM÷ ◊Λ »ı I›Î_ … ω›˘√

◊Λ »ı. Á_›˘√fiÎ_ Á‰˝ V◊Îfi˘‹Î_ ω›˘√ ◊÷˘ fi◊Ì. ‰‚Ì ±Î √Î◊ÎfiÌ À̿΋Î_

À̿οÎfllÌ ·¬ı »ı ¿ı ±ÎÀ·_ ÷˘ ±‹ı ËÎ◊ ™«˘ ¿flÌ ’ÎÀ μ’fl ËÎ◊ ±Œ‚ΉÌfiı

Ωıfl¢fl◊Ì ÏfiHν›’Ò‰˝¿ ¿Ë̱ı »Ì±ı ¿ı ±Î ω›˘√…fi¿ Á΋√˛ÌfiÌ ≠΄M÷ ω›˘√ ◊‰Îfiı

›˘B› ±ı‰Î … Á‰Hν ±fiı ‹ÎÀÌfiÎ _›˘√fiı ‹‚ı »ı. ’HΠω›˘√fiı ±›˘B› …ı Á_›˘√

ˢ› »ı ÷ıfiı ±Î ω›˘√…fi¿ Á΋√˛Ì ≠ÎM÷ ◊÷Ì fi◊Ì. Á‰˝hÎ Á_›˘√fi˘ ω›˘√ ◊÷˘

fi◊Ì ±fiı ω›˘√fiı ±›˘B› ±ı‰Î Á_›˘√fiı ω›˘√…fi¿ Á΋√˛Ì ’HÎ ≠ÎM÷ ◊÷Ì fi◊Ì.

÷ı … ≠¿Îflı …ı Á‰˝ ¿‹˘˝fiÎ ZΛfiÎ ·ZÎHΉ΂˘ ‹˘ZÎ (±◊ν÷˚ Á‰˝ ¿‹˘˝fi˘ ω›˘√)

Á‰˝ ¤T›∞‰˘fiı fi◊Ì. ’HÎ …ı ¤T›fiı ’_«ı„Lƒ›I‰, ‹fiW›I‰, ±Î›˝ÿıÂI‰, …ˆfiÂÎÁfiI‰

¥I›ÎÏÿ ω›˘√…fi¿ Á΋√˛Ì ≠ÎM÷ ◊Λ »ı ÷ı ¤T›fi˘ … ‹˘ZÎ ◊Λ »ı. ’HÎ Á‰˝

¤T›˘fi˘ ‹˘ZÎ ◊÷˘ fi◊Ì. ‰‚Ì ÷ı ±Î Á‰˝¿‹˘˝fiÎ ZΛ ·ZÎHΉ΂˘ ‹˘ZÎ Ïfi›‹Î ¤T›˘fi˘

… ◊Λ »ı. ¥÷fl ±ı‰Î ±¤T›˘fi˘ ‹˘ZÎ ◊÷˘ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı ¤T› ±fiı ±¤T›‹Î_

ωÂıÊ÷Î ΩHΉÌ. ∞‰I‰ Á‹Îfi ˢ‰Î »÷Î_ ∞‰√÷ ›˘B›÷Î ±fiı ±›˘B›÷ÎfiÎ ¿ÎflHÎı

¤ıÿ ’HÎ …wfl »ı.

Á_ÁÎfl‹Î_ Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘‹Î_ ¤ıÿΤıÿ (Á‹Îfi÷Î ±fiı ±Á‹Îfi÷Î) ⁄Lfiı ˢ›

»ı. Á‰ı˝ T≤Z΢‹Î_ T≤ZÎI‰’HÎı Á‹Îfi÷Πˢ‰Î »÷Î_ ±Î_⁄˘-·Ÿ⁄Õ˘-«_’¿-±Â˘¿ ÷flÌ¿ı ¤ıÿ

’HÎ ±‰U› »ı.

Á‰ı˝ ’vÊ˘‹Î_ ’vÊI‰’HÎı Á‹Îfi÷Πˢ‰Î »÷Î_ «ˆhÎ-‹ˆhÎ-ÿı‰ÿkÎ ›iÎÿkÎ’HÎı

fiÎfiÎ-‹˘ÀÎ’HÎı, ϤLfi ϤLfi √΋‰ÎÁÌ’HÎı ±fiı ϤLfi ϤLfi ÿı‰ÎÁÌ’HÎı ¤ıÿ ’HÎ

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ408

±‰U› »ı. ÷ı‹ ±ËŸ ∞‰I‰ ¿Ú÷ Á‹Îfi÷Î ±fiı ¤T›I‰-±¤T›I‰¿Ú÷ ±Á‹Îfi÷Î ’HÎ

±‰U› »ı.

¤T›˘ Á‰ı˝ ‹˘ZÎı Ω› ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. …ıfiı ¿‹˝fiΠω›˘√…fi¿ Á΋√˛ÌfiÌ

≠΄M÷ ◊Λ ÷ı … ‹˘ZÎı Ω›, …ı Ïfi√˘ÿÎÏÿfiÎ ¤‰˘‹Î_ … flËı »ı. ⁄ËÎfl ±Î‰÷Î fi◊Ì.

‹fiW›¤‰ÎÏÿfiÌ Á΋√˛Ì ‹‚÷Ì fi◊Ì ÷ı±˘ ¤T› ˢ‰Î »÷Î_ Á΋√˛ÌfiÎ ±¤Î‰ı ‹˘ZÎı

…÷Î fi◊Ì. ’fl_÷ ±¤T›˘fi˘ ÷˘ @›Îflı› ‹˘ZÎ ◊÷˘ fi◊Ì. Á΋√˛Ì ‹‚ı ÷˘ ’HÎ ±fiı

Á΋√˛Ì fi ‹‚ı ÷˘ ’HÎ ’˘÷ÎfiÌ ›˘B›÷Î … fi ˢ‰Î◊Ì ±ı¿ ’HÎ ±¤T›fiı ‹˘ZÎ ‹‚÷˘

fi◊Ì. ±Î‹ ÁÎfl ΩHΉ˘. ––1835-1836––

±Î ⁄Î⁄÷‹Î_ ‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎ ⁄Ì∞ flÌ÷ı ≠ë ¿flı »ı ±fiı ¤√‰Îfi ÷ıfi˘ μkÎfl

±Î’ı »ı.

∑§ÿªÊß◊ûÊáÊÊ•Ù ◊ÙÄπÙ ÁŸìÊÙ Ÿ „UÙß ∑È¢§÷Ù √fl –ŸÙ ¬h¢‚Ê÷ÊflÙ ÷ÈÁfl Ãhê◊Ê Áfl ¡¢ ÁŸìÊÙ H1837H

•áÊȌʄU⁄UáÊ◊÷ÊflÙ ∞‚Ù Áfl ◊߸ Ÿ â ¡•Ù ÁŸÿ•Ù –∑ȧê÷ÁfláÊÊ‚ÁflÁ‚_ÔUÙ ÷ÊflÙÁìÊÿ ¬ÙǪ‹◊•Ù ÿ H1838H

(∑ΧÃ∑§ÊÁŒ◊ûflÊŒ˜ ◊ÙˇÊÙ ÁŸàÿÙ Ÿ ÷flÁà ∑ȧê÷ ßfl –ŸÙ ¬˝äfl¢‚Ê÷ÊflÙ ÷ÈÁfl, ÃŒ˜ œ◊ʸÁ¬ ÿŸ˜ ÁŸàÿ— H•ŸÈŒÊ„U⁄UáÊ◊÷Êfl ∞·Ù˘Á¬ ◊Á߸ ÃŒ˜ ÿÃÙ ÁŸÿ× –∑ȧê÷ÁflŸÊ‡ÊÁflÁ‡ÊCÔUÙ ÷Êfl ∞fl ¬ÈŒ˜ª‹◊ÿp H)

√Î◊Î◊˝ - ¿Ú÷¿I‰ ‰√ıflı Ëı÷±˘◊Ì ¿<_¤fiÌ …ı‹ ‹˘ZÎ ÏfiI› flËıÂı fiËŸ. ±Î ≠ë

⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î M≤J‰Ì μ’fl ≠K‰_ÁΤΉ ÷ı ‘‹˝‰Î‚˘ (¿Ú÷¿I‰ÎÏÿ ‘‹˝‰Î‚˘)

ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ÏfiI› »ı.

÷◊Î ±Î ≠K‰_ÁΤΉ ±ı ±¤Î‰ÎI‹¿ »ı. ‹ÎÀı ±fiÏ«÷ μÿÎËflHÎ »ı. ±Î‰Ì

⁄Ï© ¿ÿΫ ÏÂW›fiÌ ◊Λ ÷˘ ÷ı ’HÎ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ≠K‰_ÁΤΉ ’HÎ

¿<_¤fiΠωfiÎÂfiΠωÏÂp’HÎı fiyÌ ’ÿ˚√·‹› ±ı‰˘ ¤Î‰ÎI‹¿ … »ı. ––1837-1838––

ω‰ı«fi - ±ËŸ ‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎ ±Î ωʛ‹Î_ ŒflÌ◊Ì ¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl≠¤fiı

⁄Ì∞ flÌ÷ı ≠ë ¿flı »ı ¿ı -

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 409

‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎ - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ±Î flÌ÷ı ω«Îfl÷Î_ ÷˘ ‹˘ZÎ ÏfiI› flËıÂı fiËŸ. ’fl_÷

±ÏfiI› ◊¥ …Âı. ±◊ν÷˚ ωfiÎÂÌ ◊Âı. (‹˘Z΋Î_ √›ı·˘ ∞‰ ‹˘ZÎ ±ÏfiI› ˢ‰Î◊Ì

ŒflÌ◊Ì Á_ÁÎfl‹Î_ ±Î‰Âı) ¿ÎflHÎ ¿ı ‹˘ZÎ ±ı ¿Ú÷¿ »ı, ¿ÚÏh΋ »ı. ±◊ν÷˚ ±ÎÏÿ‰Î‚˘

»ı. CÎÀ-’ÀfiÌ …ı‹, ∑ΧÃ∑§àflÊÁŒ◊ûflÊŒ˜ ÂOÿ‹Î_ …ı ±ÎÏÿÂOÿ »ı ÷ıfiÎ◊Ì

““¬˝ÿàŸÊãÃ⁄UËÿ∑§àfl”” ±ıÀ·ı ¬˝ÿàŸ¡ãÿàfl Ëı÷ ’HÎ Á‹∞ ·ı‰˘. ‹˘ZÎ ±ı ≠›Ifi ‰Õı

¿flΛ »ı. ‹ÎÀı CÎÀ’ÀfiÌ …ı‹ ±_÷ ’HÎ ’΋Âı …. ±Î‹ ‹˘ZÎ ÏfiI› ÏÁ© fiËŸ ◊Λ.

±ÏfiI› ◊¥ …Âı. ÷ıfiÎ ±fi‹Îfi≠›˘√˘ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

◊ÙˇÊ— •ÁŸàÿ—, ∑ΧÃ∑§àflÊŒ˜ ÉÊ≈U¬≈UflØ◊ÙˇÊ— •ÁŸàÿ—, ¬˝ÿàŸ¡ãÿàflÊŒ˜ ÉÊ≈U¬≈UflØ

…ı …ı ¿ÚÏh΋ ˢ› »ı ±◊‰Î ≠›Ifi…L› ˢ› »ı ÷ı ÷ı ±ÏfiI› … ˢ› »ı. …ı‹¿ı

CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝. (±Î ±L‰›T›Î„M÷ ±fiı ±L‰›μÿÎËflHÎ ◊›_.) …ı …ı ±ÏfiI›

ˢ÷_ fi◊Ì ±◊ν÷˚ ÏfiI› ˢ› »ı ÷ı ÷ı ¿ÚÏh΋ ˢ÷_ fi◊Ì ÷◊Î ≠›Ifi…L› ’HΠˢ÷_ fi◊Ì.

…ı‹¿ı ±Î¿ÎÂ. (±Î T›Ï÷flı¿T›Î„M÷ ±fiı T›Ï÷flı¿ μÿÎËflHÎ ◊›_.) ±Î ‹˘ZÎ ’HÎ ¿ÚÏh΋

±fiı ≠›Ifi…L› »ı. (±Î μ’fi› ◊›˘) ÷ı◊Ì ‹˘ZÎ ±‰U› ±ÏfiI› … »ı, ωfiÎÂÌ …

»ı, ±_÷ ’΋fiÎfl »ı. (±Î Ïfi√‹fi ◊›_). μ’flfiÎ ±fi‹Îfi ≠‹ÎHÎı ‹˘ZÎ ±ÏfiI› »ı

±Î‹ ÏÁ© ◊Λ »ı.

¤√‰Îfi - Ëı ‹_ÏÕ¿ ⁄˛ÎõHÎ ! ÷‹ÎflÌ ‰Î÷ ¬˘ÀÌ »ı. ÷‹ÎflÎ ⁄Lfiı Ëı÷±˘

““±fiˆ¿Î„L÷¿ »ı, T›Ï¤«ÎflÌ ËıI‰Î¤ÎÁ »ı.”” ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ⁄Lfiı Ëı÷±˘ ω’Z΋Î_

(ÁÎK›fiÎ ±¤Î‰‹Î_) ’HÎ Ω› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ““≠K‰_ÁΤΉ”” fi΋fi˘ …ı ±¤Î‰ »ı ÷ı

ÁÎÏÿ-±fi_÷ »ı. ÷ı‹Î_ ∑ΧÃ∑§àfl ±fiı ¬˝ÿàŸ¡ãÿàfl ±Î ⁄Lfiı Ëı÷±˘ ‰÷ı˝ »ı »÷Î_ ““±fi_÷””

»ı. ±◊ν÷˚ ±Ï‰fiÎÂÌ »ı. ±ıÀ·ı ÷‹ÎflÎ ±fi‹Îfifi_ ÁÎK› …ı ““±ÏfiI›”” »ı ÷ıfiÎ

±¤Î‰‹Î_ ±ıÀ·ı ω’Z΋Î_ ⁄Lfiı Ëı÷±˘ Ω› »ı. ‹ÎÀı ±fiˆ¿Î„L÷¿ ËıI‰Î¤ÎÁ ◊Λ »ı.

÷ı◊Ì T›Î„M÷ ◊÷Ì fi◊Ì. …ı …ı ¿ÚÏh΋ ˢ›, ≠›Ifi…L› ˢ› ÷ı ÷ı ±ÏfiI› … ˢ› ±ı‰˘

Ïfi›‹ fi◊Ì. ÏfiI› ’HΠˢ¥ ¿ı »ı. …ı‹¿ı ≠K‰_ÁΤΉ. ÷ıfiÌ …ı‹ ‹˘ZÎ ’HÎ ÁÎÏÿ‰Î‚_

ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ±fi_÷-±Ï‰fiÎÂÌ-ÏfiI› ˢ¥ ¿ı »ı. Ωı ≠K‰_ÁΤΉfiı ±ÏfiI› ‹Îfi˘

÷˘ …ı CÎÀ-’Àfi˘ ≠K‰_Á ◊›˘, ÷ı ≠K‰_Á «ÎS›˘ …‰Î◊Ì ’fi— ÷ı CÎÀ-’ÀÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ ’˘÷ÎfiÎ

±Á·Ì CÎÀ-’À V‰w’ı ’λΠ±Î‰‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰ı ’HÎ ÷ı CÎÀ-’À ’fi— ’λΠ±Î‰÷Î

fi◊Ì. ‹ÎÀı ≠K‰_ÁΤΉ ±ÏfiI› fi◊Ì ’HÎ ÏfiI› »ı.

‹_ÏÕ¿ ⁄˛ÎõHÎ - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ’Ò‰ı˝ ¿Ëı·˘ ≠Î√¤Î‰ ±ı … ±ı¿·˘ ±¤Î‰ÎI‹¿

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ410

»ı ±ı‹ fiËŸ ’fl_÷ ±Î ≠K‰_ÁΤΉ ’HÎ ±¤Î‰ÎI‹¿ … »ı, ¤Î‰ÎI‹¿ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ıfi_

μÿÎËflHÎ ±Î’‰_ ÷ı ±fiÏ«÷ »ı, ‹˘Z΋Î_ ¿‹˘˝fi˘ ZΛ ◊Λ »ı ’HÎ ∞‰ flËı »ı ÷ı

¤Î‰ÎI‹¿ »ı ±fiı ±Î ≠K‰_ÁΤΉ ÷˘ ±¤Î‰ V‰w’ »ı. ‹ÎÀı ≠K‰_ÁΤΉfi_ μÿÎËflHÎ

±Î’‰_ ÷ı μÏ«÷ fi◊Ì.

¤√‰Îfi - Ëı ‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎ ! ÷‹ÎflÌ ±Î ‰Î÷ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ≠K‰_ÁΤΉ

’HÎ Á‰˝◊Î ±¤Î‰ÎI‹¿ fi◊Ì ’HÎ ’ÿ˚√·’HÎı ¤Î‰ÎI‹¿ »ı. …ı‹ CÎÀ-’Àfi˘ F›Îflı

≠K‰_Á ◊Λ »ı I›Îflı CÎÀ’HÎı ±fiı ’À’HÎı …ı ±Î¿ÚÏ÷ωÂıÊ Ë÷Ì ÷ıfi˘ … fiΠ◊Λ »ı.

Á‰˝◊Î ‰V÷fi˘ ±¤Î‰ ◊÷˘ fi◊Ì. ‹ÎhÎ CÎÀ-’À’HÎı … fiΠ◊Λ »ı. ’HÎ ’ÿ˚√·ƒT›w’ı

÷˘ ÷ı flËı … »ı. ÷ı◊Ì …ı‹ ∞‰‹Î_ ÂflÌfl‘ÎÏflI‰ ±ÎÏÿ Á_ÁÎÏfl¿’›Î˝›˘fi˘ fiΠ◊Λ

»ı ’fl_÷ ““∞‰’b_”” ‹Ò·¤Ò÷ ƒT› ÷˘ flËı … »ı. ÷ı‹ ±ËŸ ’HÎ CÎÀ-’À’HÎı ⁄fiı·Î

’›Î˝›fi˘ … ≠K‰_Á ◊Λ »ı ’HÎ ‹Ò·¤Ò÷ ’ÿ˚√· ƒT› ÷˘ ÁÿÎ flËı … »ı. ÷ı◊Ì

““≠K‰_ÁΤΉ”” ’HÎ ¤Î‰ÎI‹¿ … »ı, ±¤Î‰ÎI‹¿ fi◊Ì. ≠Î√¤Î√ ¿ı ≠K‰_ÁΤΉ ±Î

⁄Lfiı ’›Î˝›fiı ±Îl›Ì »ı. ‹Ò·¤Ò÷ ƒT› ÷˘ ≠Î√¤Î‰¿Î·ı ’HÎ »ı ±fiı ≠K‰_ÁΤΉ¿Î·ı

’HÎ »ı. ±ıÀ·ı ≠Î√¤Î√ ¿ı ≠K‰_ÁΤΉ ’Ò‰Î˝’fl ’›Î˝›fiı ±Îl›Ì »ı. CÎÀ dÀÌ Ω›

÷˘ ’HÎ ÃÌ¿flÎ_w’ı ’HÎ ’ÿ˚√·ƒT› ÷˘ flËı … »ı. ÷ı‹ Á_ÁÎÏflI‰ ’›Î˝› fiΠ’Î‹Ì Ω›

÷˘ ’HÎ ‹„@÷√÷ ∞‰ ∞‰’HÎı ÷˘ ±fi_÷¿Î· flËı … »ı.

±Î ¿ÎflHÎ◊Ì ±‹ı …ı ’Ò‰ı˝ ≠Î√¤Î√fi_ μÿÎËflHÎ ±ÎM›_ Ë÷_ ÷◊Î Ëη …ı

≠K‰_ÁΤΉfi_ μÿÎËflHÎ ±ÎM›_ »ı ÷ı ⁄Lfiı μÏ«÷ … »ı. ±fiÿÎËflHÎ V‰w’ fi◊Ì. ±Î

⁄Lfiı √Î◊΋Î_ …ı ¿_¥ Á‹ΩT›_ ÷ı ““‹@÷ΉV◊Δ” ¿Ú÷¿ »ı, ≠›Ifi…L› »ı. ±ı‹ Á‹∞fiı

¿èÎ_ »ı. ˉı ’»ÌfiÌ √Î◊΋Î_ ““Ÿ ÷flàÿfl ∑ΧÃ∑§Ù ◊ÙˇÊ—”” ‹˘ZÎ ¿Ú÷¿ … fi◊Ì.

≠›Ifi…L› … fi◊Ì. ±fiÎÏÿ-±fi_÷ ÁË… »ı ±ı‹ Á‹∞fiı μ’flfiÎ ≠ëfi˘ μkÎfl ¿Ëı‰Î›

»ı. ––1837-1838––

Á∑¢§ flª¢ÃáÊ ∑§ÿ¢, ¬ÙǪ‹◊ûÊÁfl‹ÿÁê◊ ¡ËflS‚? –Á∑¢§ ÁŸ√flÁûÊÿ◊Á„Uÿ¢, Ÿ÷‚Ù ÉÊ«U◊ûÊÁfl‹ÿÁê◊ ? H1839H

(Á∑¢§ flÒ∑§Êãß ∑Χâ, ¬ÈŒ˜ª‹◊ÊòÊÁfl‹ÿ ¡ËflSÿ? –Á∑¢§ ÁŸfl¸ÁøÃ◊Áœ∑¢§ Ÿ÷‚Ù ÉÊ≈U◊ÊòÊÁfl‹ÿ H)

√Î◊Î◊˝ - ’ÿ˚√·‹ÎhÎfi˘ ω·› ◊›ı »÷ı ∞‰‹Î_ ±ı¿ÎL÷ı Â_ fi‰_ ¿flΛ_ ?

CÎÀ‹ÎhÎfi˘ ω·› ◊›ı »÷ı ±Î¿Î‹Î_ Â_ ±Ï‘¿ fi‰_ ¿flΛ_ ? ––1839––

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 411

ω‰ı«fi - ““±Î ±ÎI‹Î ±fiÎÏÿ¿Î·◊Ì Â©-⁄©-Ïfifl_…fi ±fi_÷ √H΢fi˘ V‰Î‹Ì

»ı ….”” ÷ı‹Î_◊Ì ¿˘¥ √HÎ @›Îflı› ÿÒfl ◊÷˘ fi◊Ì ±fiı fi‰˘ ¿˘¥ √HÎ @›Îflı› μ‹ıflÎ÷˘

fi◊Ì. …ı‹ Á˘fiÎfiÌ ÿÁ ÷˘·ÎfiÌ ·√ÕÌ ±◊‰Î VŒÏÀ¿fi˘ √˘‚˘ F›Îfl◊Ì ±Î Á_ÁÎfl‹Î_

»ı I›Îfl◊Ì … ©-Ïfi‹˝‚ ±fiı ’˘÷’˘÷ÎfiÎ √HΑ‹˝◊Ì ¤flı· »ı ¿ÿΫ ÷ı ËÎ◊‹Î_◊Ì ’ÕÌ

Ω› ÷˘ ’HÎ Á˘fi_ Á˘fiÎ’HÎÎfiı »˘Õ÷_ fi◊Ì, VŒÏÀ¿ VŒÏÀ¿’HÎÎfiı »˘Õ÷_ fi◊Ì. ‹ÎhÎ «Îflı

⁄Î…\ ÷ı ·√ÕÌ ±fiı VŒÏÀ¿fi˘ √˘‚˘ ¿Îÿ‰◊Ì ¬flÕΛ »ı. ¿Îÿ‰◊Ì ¬flÕΛı·Ì ·√ÕÌ

±fiı √˘‚˘ ¿Îÿ‰‰Î‚Ì ±‰V◊΋Î_ ˢ› ¿ı ’ÎHÎÌ flıÕÌfiı ¿Îÿ‰ ÿÒfl ¿flÌfiı ¿Îÿ‰ ωfiÎfiÌ

±‰V◊΋Î_ ˢ› ±ı‹ ⁄Lfiı ±‰V◊΋Î_ ¿Îÿ‰fi_ … ±Î√‹fi ±fiı Ïfi√˝‹fi ◊Λ »ı. ’HÎ

Á‰HνƒT›‹Î_ ¿ı VŒÏÀ¿ƒT›‹Î_ ¿_¥ ÷ŒÎ‰÷ ◊÷˘ fi◊Ì. ÷ı ÷˘ ⁄Lfiı ±‰V◊΋Î_ ’˘÷ÎfiÎ

±Á·Ì ‹Ò·V‰w’‹Î_ … flËı »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ∞‰fiı ¿‹˝ ⁄_‘Λı·_ ˢ› ¿ı ∞‰◊Ì ¿‹˝

Ïfi…˝›* ˢ›. ±Î‹ ⁄Lfiı ±‰V◊΋Î_ ¿‹˝fiÎ ’ÿ˚√·˘fi_ … ±Î√‹fi ±fiı Ïfi√˝‹fi ◊Λ »ı.

∞‰ ÷˘ ’˘÷ı ’˘÷ÎfiÎ ‹Ò·¤Ò÷ V‰w’‹Î_ …ı‹ »ı ÷ı‹ … flËı »ı. Œ@÷ ¿‹˝ ’ÿ˚√·˘◊Ì ÷ıfi_

‹Ò·¤Ò÷V‰w’ ±ÎE»ÎÏÿ÷ ◊Λ »ı, œ_¿Î› »ı. ’fl_÷ ±S’‹ÎhÎαı ’HÎ fiΠ’΋÷_ fi◊Ì

¿ı ËÎÏfi-T≤Ï© ’΋÷_ fi◊Ì. ∞‰ ÷˘ ÁÿÎ …ı‰˘ »ı ÷ı‰˘ … flËı »ı. Á˘fiÎfiÌ ·√ÕÌfiÌ …ı‹

±fiı VŒÏÀ¿fiÎ √˘‚ÎfiÌ …ı‹ ±Î ∞‰ ÁÿÎ ‹@÷ … »ı. ‹@÷I‰fiÌ μI’ÏkÎ … fi◊Ì.

≠Îfl_¤ … fi◊Ì. ’fl_÷ ÷ı ±fiÎÏÿ »ı, ¿Ú÷¿ »ı … fiËŸ. ¿‹˝ ±ÎT›_ ÷˘ ’HÎ ±fiı ¿‹˝ √›_

÷˘ ’HÎ ∞‰fi_ ¿_¥ ‰K›_ fi◊Ì ¿ı ∞‰fi_ ¿_¥ CÎÀu_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ‹@÷I‰ ±fiÎÏÿ »ı, ¿Ú÷¿

fi◊Ì, ≠›Ifi…L› fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ıfi˘ ωfiΠ◊‰Îfi˘ ≠ë flËı÷˘ … fi◊Ì.

±Î … ‰Î÷ Á‹Ω‰‰Î CÎÀ‹ÎhÎfiÎ Á_›˘√fi˘ ω·› ◊Λ ÷ı‹Î_ ±Î¿Î‹Î_ Â_

‰K›_ ? ±fiı Â_ CÎÀu_ ? ¿_¥ … ŒıflŒÎfl ±Î¿Î‹Î_ ◊÷˘ fi◊Ì. ±Î μÿÎËflHÎ ±Î’Ìfiı

’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤±ı ±Î … ‰Î÷ Á‹Ω‰Ì »ı. ±Î¿Î‹Î_ ’Õı·˘ CÎÀ ωz‹Îfi

ˢ› ÷˘ ’HÎ ±fiı ÷ı … CÎÀfi˘ ω·› ◊Λ ÷˘ ’HÎ ±Î¿Î‹Î_ ¿_¥ ŒıflŒÎfl ◊÷˘ fi◊Ì.

÷ı‰Ì … flÌ÷ı ∞‰‹Î_ ¿‹˝fiÎ_ ’ÿ˚√·˘ ±Î‰ı ±◊‰Î ¿‹˝fiÎ_ ’ÿ˚√·˘ Ïfi…˝flÎ ’΋ı ÷˘ ’HÎ

∞‰fiÎ ±Á·Ì V‰w’‹Î_ ¿_¥ ŒıflŒÎfl ◊÷˘ fi◊Ì. ∞‰ƒT› ÷˘ ÁÿÎ ‹@÷ … »ı. ¿‹˝fiÎ_

’ÿ˚√·˘ ∞‰fiÎ V‰w’fiı ‹ÎhÎ œÎ_¿Ì ¿ı »ı ’HÎ ∞‰fiÎ ±Á·Ì V‰w’‹Î_ ¿_¥ ’HÎ ËÎÏfi-

T≤Ï© ¿flÌ Â¿÷Î_ fi◊Ì. μ’fl˘@÷ ‰Î÷fi˘ ÁÎfl ˉı ±Î’HÎı ÀÌ¿ÎfiÎ ’ÿ˘fiÎ ±Î‘Îflı ΩHÎ̱ı.

«˙ÿ‹Î √HÎV◊Îfi¿fiÎ «fl‹Á‹›ı ’Ò‰˝⁄© Á‹V÷ ¿‹˝ ’ÿ˚√·˘fiÎ fiÎÂfiÎ Á‹›ı

’˘÷ÎfiÎ ‹Ò·¤Ò÷ ±Á·Ì V‰w’‹Î_ T≤ÏkÎfiı (flËı‰Î’HÎÎfiı) ‘ÎflHÎ ¿fl÷Î ±ı‰Î ±Î ∞‰‹Î_

““Â_ fi‰_ ¿flΛ_ ?”” ¿ı …ı◊Ì ‹˘ZÎfiı ¿Ú÷¿ ¿Ëı‰˘ ’Õı ? ÁÎfl ±ı »ı ¿ı ““±ÎI‹Î ±fiı ¿‹˝fi˘

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ412

Á_›˘√ ÷ı Á_ÁÎfl”” ±fiı ““±ÎI‹Î ÷◊Î ¿‹˝fi˘ ω›˘√ ÷ı ‹˘ZΔ” ±Î‰_ ÂÎj΢‹Î_ ¿Ëı‰Î›_

»ı. I›Î_ ÷’-Á_›‹ÎÏÿ √H΢fiÌ ±ÎflΑfiÎfiÎ ≠¤Î‰◊Ì ∞‰‹Î_◊Ì ¿‹˝’ÿ˚√·˘ ÿÒfl ¿flΛı

»÷ı ±ÎI‹Î‹Î_ fi‰_ ±Ï‘¿ Â_ ¿flΛ »ı ? ¿ı …ı◊Ì ‹˘ZÎfiı ¿Ú÷¿ ‹Îfi‰˘ ’Õı ±fiı ÷ıfiÎ◊Ì

‹˘ZÎfiÌ ±ÏfiI›÷Î ÏÁ© ◊Λ »ı ±Î‰˘ ≠ë ¿fl‰˘ ’Õı.

¿ÿΫ ±ı‹ ¿Ë˘ ¿ı ““±ÎI‹Î ±fiı ¿‹˝fi˘ ω›˘√”” ±Î … ““¿flΛ”” »ı ‹ÎÀı

Ïø›‹ÎHΠˢ‰Î◊Ì ¿Ú÷¿ »ı ±fiı ¿Ú÷¿ ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiı … ±ÏfiI› ¿Ëı‰Î› »ı. ‹ÎÀı ‹˘ZÎ

±ı ±ÏfiI› »ı ±Î‰_ Ωı ¿˘¥ ¿Ëı, ÷˘ ±Î ‰Î÷ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ÷ı Á‹Ω‰÷Î_ ’fl‹ÎI‹ÎlÌ

¿Ëı »ı ¿ı ““‹ÿ˚√flÎÏÿ (‹ÿ˚√fl-’I◊fl ‰√ıflı)◊Ì ±Î¿Î‹Î_ flËı·Î CÎÀfi˘ F›Îflı ωfiÎÂ

¿flΛ »ı I›Îflı CÎÀfi˘ …wfl ωfiΠ◊Λ »ı. ’fl_÷ ÷ı ωfiΠCÎÀ‹Î_ ◊›˘ »ı. ±Î¿Î‹Î_

◊÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì CÎÀfi˘ ωfiΠ◊›ı »÷ı ÷ı ±Î¿Î‹Î_ Â_ ±Ï‘¿ ¿flΛ_ ? ±◊ν÷˚

±Î¿Î‹Î_ ¿_¥’HÎ ±Ï‘¿ ¿flΛ_ fi◊Ì. ±ı … ≠‹ÎHÎı ±ËŸ ’HÎ ±ÎI‹Îfiı ·Î√ı·Î_ ¿‹˘˝fi˘

ωfiΠ¿flΛı »÷ı ÷ı ωfiΠ¿‹˝‹Î_ ◊Λ »ı, ±ÎI‹Î‹Î_ ◊÷˘ fi◊Ì. ‹ÎÀı ¿‹˝fi˘ ωfiÎÂ

◊›ı »÷ı ∞‰‹Î_ Â_ ±Ï‘¿ ¿flΛ_ ? ¿ı …ı◊Ì ∞‰fi_ ±ı¿Î¿Ì ◊‰Î’HÎÎw’ ‹˘ZÎfi_ ¿Ú÷¿I‰

‹ÎfiÌfiı ‹˘ZÎfi_ ±ÏfiI›I‰ ¿Ëı‰Î› »ı ?

≠ë - ““¿‹˝fi˘ ωfiΔ” …ı ¿flΛ »ı ÷ı Ïø›‹ÎHΠˢ‰Î◊Ì CÎÀωfiÎÂfiÌ …ı‹ ¿Ú÷¿

»ı ±fiı ““Á‰˝¿‹˝fi˘ ZΛ”” ±ı … ‹˘ZÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı ‹˘ZÎfiı ±ÏfiI› ¿ı‹ fi ¿Ëı‰Î› ?

…ı‹ CÎÀfi˘ ωfiΠ¿flΛ »ı ‹ÎÀı ÷ıfiı ¿Ú÷¿ ±fiı ±ÏfiI› ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı‹ ““¿‹˝fi˘

ωfiΔ” ±ı … ‹˘ZÎ »ı ±fiı ¿‹˝fi˘ ωfiΠ÷˘ ¿flΛ … »ı. ÷ı ¿ÚÏh΋ ˢ‰Î◊Ì ±ÏfiI›

»ı ±fiı ÷ı ¿‹˝fiΠωfiÎÂfiı … ‹˘ZÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷˘ ÷ı ‹˘ZÎ ’HÎ ¿Ú÷¿ … ◊›˘ ±fiı

±ÏfiI› … ◊›˘.

μkÎfl - μ’flfi˘ ≠ë ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ““CÎÀfi˘ ωfiΠ¿flΛ »ı”” ±ıÀ·ı

Â_ ? …ı CÎÀ ±fiı ±Î¿ÎÂfi˘ Á_›˘√ »ı ÷ıfi˘ ω›˘√ ¿flΛ »ı. ±ıÀ·ı ¿ı …ı ±Î¿ÎÂ

CÎÀfiÌ ÁÎ◊ı ΩıÕΛı·_ Ë÷_ ÷ı ˉı ¿ı‰‚ ±ı¿·Î ±Î¿ÎÂfi˘ Áÿ˚¤Î‰ »ı. ÷ıfiÌ ÁÎ◊ı CÎÀ

fi◊Ì. ±ÎÀ·_ … ‹ÎhÎ »ı. ±Î flÌ÷ı ““¿ı‰‚ ±ı¿·Î ±Î¿ÎÂfi_ ˢ‰_ ÷ı … CÎÀωfiΔ”

÷ıfiÎ◊Ì Ï‰ÂıÊ ±ı‰˘ ±Î CÎÀωfiΠ¿_¥ ’HÎ fi◊Ì ±fiı CÎÀfi˘ Á_›˘√ ˢ› ¿ı CÎÀfi˘

ω›˘√ ◊Λ ±Î ⁄Lfiı ±‰V◊΋Î_ ±Î¿ÎƒT›‹Î_ ¿_¥’HÎ ±Ï‘¿÷Î ¿flÎ÷Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ

¿ı ÷ı ±Î¿Î ÷˘ Áÿο΂ ÷ı‹fiı ÷ı‹ … ±‰„V◊÷ »ı, ‹ÎÀı ÏfiI› »ı. ±ı … ≠‹ÎHÎı

±ËŸ ’HÎ ¿‹˝fi˘ ωfiΠ◊‰˘ ±ıÀ·ı ¿ı ““¿ı‰‚ ±ı¿·Î ±ÎI‹Îfi_ ˢ‰_”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘

¿‹˝ZΛ ±ÎI‹Î◊Ì ¿_¥ ϤLfi fi◊Ì. ÷ı‹… ÷ı‹Î_◊Ì ±ÎI‹ÎfiÌ ¿˘¥’HÎ Ω÷fiÌ ±Ï‘¿÷Î

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 413

(ωÂıÊ÷Î) ¿flÎ÷Ì fi◊Ì. ÷˘ ±ÎI‹Î ÷˘ ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ …ı‰˘ ’Ëı·Î_ »ı ÷ı‰˘ … ’»Ì

’HÎ »ı. CÎÀ ±Î‰ı ¿ı Ω› ÷ı‹Î_ ±Î¿Î‹Î_ ¿_¥ ËÎÏfi-T≤Ï© ◊÷Ì fi◊Ì. ‰Îÿ‚ ±Î‰ı ¿ı

‰Îÿ‚ Ω› ÷ı‹Î_ ÁÒ›˝‹Î_ ¿_¥ Œfl¿ ’Õ÷˘ fi◊Ì. ÷ı ÷˘ …ı‹ »ı ÷ı‹ … flËı »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı

¿‹˘˝ ±Î‰ı ¿ı ¿‹˘˝ Ω› ÷ı‹Î_ ∞‰‹Î_ ¿_¥ ËÎÏfi-T≤Ï© ◊÷Ì fi◊Ì. Œfl¿ ’Õ÷˘ fi◊Ì. ∞‰

÷˘ …ı‰˘ »ı ÷ı‰˘ … ÁÿÎ flËı »ı. ‹ÎÀı ‹˘ZÎ ¿Ú÷¿ ’HÎ fi◊Ì ±fiı ±ÏfiI› ’HÎ fi◊Ì.

≠ë - ±ÎI‹Î ±ı ƒT› »ı ±fiı ¿‹˝fi˘ Á_›˘√ 7±ı Á_ÁÎÏflI‰ ±fiı ¿‹˝fi˘ ω›˘√

±ı ‹@÷I‰ ±Î ∞‰fiÎ ’›Î˝› »ı. ƒT›◊Ì ’›Î˝› ¿_¥¿ ϤLfi ’HÎ »ı ±fiı ¿_¥¿ ±Ï¤Lfi

’HÎ »ı. ÷ı◊Ì F›Îflı ±ÎI‹Î ±fiı ¿‹˝Á_›˘√-ω›˘√ V‰w’ ’›Î˝› ϤLfi ‹Îfi̱ı I›Îflı

±ÎI‹Î …wfl ÏfiI› ’HÎ »ı. »÷Î_ F›Îflı ±Î ⁄Lfiı ’›Î˝›fiı ±Ï¤Lfi ‹Îfi̱ı I›Îflı ¿‹˝fiÎ

Á_›˘√-ω›˘√w’ ’›Î˝› ¿Ú÷¿ ±fiı ±ÏfiI› ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ◊Ì ±Ï¤Lfi ±ı‰˘ ±ÎI‹Î ’HÎ

¿◊_Ï«ÿ˚ ¿Ú÷¿ ±fiı ¿◊_Ï«ÿ˚ ±ÏfiI› ’HÎ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ±ÎI‹Î ±fiı ±ÎI‹ÎfiÎ ’›Î˝›V‰w’

‹˘ZÎfiı ¿◊_Ï«ÿ˚ ¿Ú÷¿ ±fiı ¿◊_Ï«ÿ˚ ±ÏfiI› ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ?

μkÎfl - ⁄Ë … ÁÎv_. ±Î‹ … »ı. ¿◊_Ï«ÿ˚ ±ÏfiI›I‰ ‹ÎL›ı »÷ı ±‹fiı ÷˘

ÏÁ©ÁÎK›÷Î … »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘ ƒT› ±fiı ’›Î˝› ±ı‹ 줛V‰w’

ˢ‰Î◊Ì ¿◊_Ï«ÿ˚ ÏfiI› ±fiı ¿◊_Ï«ÿ˚ ±ÏfiI› V‰w’ »ı … ÷ı‹ ‹Îfi‰Î‹Î_ ¿˘¥ ÿ˘Ê

·Î√÷˘ fi◊Ì. ––1839––

±ÎI‹Î ÁÎ◊ı ⁄_‘Λı·Î_ ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfiÎ_ ¿‹˝w’ı …ı ’ÿ˚√·˘ »ı ÷ı Ïfi…˝flÎ ’ÎQ›Î_

»÷Î_ ∞‰‰Õı I›Ω›ı·Î_ «˙ÿ flÎ…·˘¿≠‹ÎHÎ ·˘¿Î¿Î‹Î_ … flËı »ı. ·˘¿Î¿ÎÂfiÌ ⁄ËÎfl

@›Î_› ’HÎ …÷Î_ fi◊Ì. ∞‰ ’HÎ ·˘¿Î¿ÎÂfiÌ ‹K›‹Î_ … flËı »ı. ·˘¿⁄ËÎfl …÷˘ fi◊Ì.

÷ı◊Ì …ı‹ ±Î¿Î ±fiı CÎÀfi˘ …ı Á_›˘√ Ë÷˘ ÷ı CÎÀ dÀÌ …‰Î◊Ì CÎÀ◊Ì ÷˘ ±Î¿ÎÂ

ω›˘√ ’ÎQ›_. ’fl_÷ I›Î_ CÎÀfiÌ …B›Î±ı ¿’ηfiÎ_ (ÃÌ¿flÎ_fiÎ) ’ÿ˚√·˘fi˘ Á_›˘√ ÷ı‰˘fiı

÷ı‰˘ … flËı »ı. ±Î¿ÎÂfiı CÎÀfi˘ Á_›˘√ Ë÷˘ ÷ıfiı ⁄ÿ·ı ¿’ηfiÎ ’ÿ˚√·˘fi˘ Á_›˘√

◊›˘. ÷ı‹ ¿‹˝ Ïfi…˝flÎ ’΋‰Î◊Ì ¿‹˝fi˘ ±fiı ∞‰fi˘ Á_›˘√ fi flè΢, ω›˘√ ◊›˘. ’fl_÷

¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘fi˘ Á_›˘√ ÷˘ «Î· … flè΢ »ı.

÷ı◊Ì ∞‰fi_ ±fiı ¿Î‹˝HÎ ‰√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘fi_ ±ı¿V◊Îfiı ÁÎ◊ı flËı‰Î’b_ ˢ‰Î◊Ì

ŒflÌ◊Ì ’HÎ ÷ı ∞‰fiı ¿‹˝w’ı ⁄_‘ ¿ı‹ fi ◊Λ ? ±Î‰Ì Â_¿Îfi˘ μkÎfl ±Î’ı »ı -

‚Ù˘áÊfl⁄UÊ„UÙ√fl ¬ÈáÊÙ, Ÿ ’Ö¤Ê∞ ’¢œ∑§Ê⁄UáÊÊ÷ÊflÊ –¡ÙªÊ ÿ ’¢œ„U™§, Ÿ ÿ à ÃS‚Ê‚⁄UË⁄UÙ ÁûÊ H1840H

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ414

(‚Ù˘Ÿ¬⁄UÊœ ßfl ¬ÈŸŸ¸ ’äÿà ’ãœ∑§Ê⁄UáÊÊ÷ÊflÊØ –ÿÙªÊp ’㜄UÃflÙ Ÿ ø à ÃSÿʇÊ⁄UË⁄U ßÁà H)

√Î◊Î◊˝ - ¿‹˝⁄_‘fiÎ_ ¿ÎflH΢ fi ˢ‰Î◊Ì ŒflÌ◊Ì ÷ı ∞‰fiı ¿‹˝fi˘ ⁄_‘ ±fi’flΑÌ

’vÊfiÌ …ı‹ ◊÷˘ fi◊Ì. ›˘√˘ ±ı ⁄_‘fiÎ_ ¿ÎflH΢ »ı. ÷ı ‹„@÷√÷∞‰fiı ÷ı ›˘√ fi◊Ì.

¿ÎflHÎ ¿ı ÂflÌflflÏË÷ »ı. ––1840––

ω‰ı«fi - ‹˘Z΋Î_ √›ı·Î ∞‰˘fiı V’Âafiı ÷ı±˘fiÌ ÁÎ◊ı Á‹Î‰√ÎËÌ’HÎı

¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘ ¤·ı flËı·Î_ ˢ› ÷˘ ’HÎ ÷ı ‹„@÷√÷ ∞‰˘fiı ŒflÌ◊Ì ¿‹˝fi˘

⁄_‘ ◊÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿‹˝fi˘ ⁄_‘ ¿flΉı ±ı‰Î_ ÷ıfiÎ_ ¿ÎflH΢ ‹„@÷√÷ ∞‰˘‹Î_ fi◊Ì.

…ı‹ ±’flΑ ¿flÌfiı ¿ÎflΉÎÁ‹Î_ √›ı·˘ ∞‰ ‹ÿ÷ ’ÒflÌ ◊÷Î_ F›Îflı ¿ÎflΉÎÁ◊Ì »^Àı

»ı I›Îfl⁄Îÿ Ωı ¿˘¥ ’HÎ Ω÷fi˘ ±’flΑ ˉı ÷ı fi ¿flı ÷˘ ŒflÌ◊Ì ÷ı ¿ÎflΉÎÁfiı ’΋÷˘

fi◊Ì. ÷ı‹ Á_ÁÎfl‹Î_◊Ì »^Àı·Î ∞‰‹Î_ ¿‹˝⁄_‘fiÎ_ ¿ÎflH΢ fi◊Ì. ‹ÎÀı ÷ı ∞‰ ŒflÌ◊Ì

¿‹˝⁄_‘ ¿fl÷˘ fi◊Ì.

≠ë - ¿‹˝⁄_‘fiÎ_ ¿ÎflH΢ @›Î_ ? ¿ı …ı ÏÁ©‹Î_ fi◊Ì.

μkÎfl - ‹fi˘›˘√-‰«fi›˘√ ±fiı ¿Î››˘√ ±ı ¿‹˝⁄_‘fiÎ_ ¿ÎflH΢ »ı. Ωı¿ı

Ï‹J›ÎI‰-±Ï‰flÏ÷-≠‹Îÿ-¿ÊΛ ±fiı ›˘√ ±ı‹ ¿‹˝⁄_‘fiÎ_ ’Î_« ¿ÎflH΢ »ı. ’fl_÷

Ï‹J›ÎI‰ ’Ëı·Î √HÎÃÎHÎÎ Á‘Ì, ±Ï‰flÏ÷ 4/5 Á‘Ì, ≠‹Îÿ 6 Á‘Ì, ¿ÊΛ 10 Á‘Ì

… ⁄_‘Ëı÷ »ı. F›Îflı ›˘√ 1 ◊Ì 13 √HÎÃÎHÎÎ Á‘Ì ⁄_‘Ëı÷ »ı. ÷ı◊Ì T›Î’¿÷ÎfiÌ

ºÏp±ı ›˘√fiı ⁄_‘Ëı÷ ¿è΢ »ı. ÷◊Î ›˘√ … ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfiÎ ≠ÿı¢fi_ √˛ËHÎ ¿flΉı »ı.

≠ÿıÂ⁄_‘fi_ ÷ı ›˘√ … ¿ÎflHÎ »ı. ±Î‰Î ‹fi-‰«fi-¿Î›ÎfiÎ ›˘√˘ ÏÁ©fiÎ ∞‰fiı fi◊Ì.

¿ÎflHÎ ¿ı ÏÁ©fiÎ ±ÎI‹Î±˘ ÂflÌfl ωfiÎfiÎ »ı. ±ÂflÌflÌ Ë˘‰Î◊Ì ¿Î›Î-‰«fi ±fiı ‹fi

ωfiÎfiÎ »ı. ±Î flÌ÷ı ÏhÎω‘ ›˘√flÏË÷ »ı. ‹ÎÀı ¿‹˝fi˘ ⁄_‘ ÷ı±˘fiı ◊÷˘ fi◊Ì.

¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘fi˘ Á_›˘√ ‹˘ZÎfiÎ ∞‰˘fiı ±‰U› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ⁄Lfiı

÷k‰˘ ·˘¿‹Î_ … flËıfiÎflÎ_ »ı. ’fl_÷ ““‹ÎhÎ Á_›˘√”” ÷ı ±ËŸ ⁄_‘ ¿Ëı‰Î÷˘ fi◊Ì. Ωı

±ı‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ ±Ï÷T›Î„M÷ ÿ˘Ê ±Î‰ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ¿‹˘˝fi˘ ZΛ ¿flÌfiı

·˘¿Î¿Î‹Î_ F›Î_ Ω±˘ I›Î_ ’ÿ˚√·˘fi˘ Á_›˘√ ÷˘ ˢ› …. ÷ı◊Ì ¿˘¥ Á‰˝◊Î ‹@÷

÷˘ ⁄fiÌ Â¿ı … fiËŸ. ÷ı◊Ì ±Î T›ÎA›Î Á_ÁÎflÌ‹Î_ ÷˘ ·Î√ı, ’HÎ ‹@÷‹Î_ ’HÎ ·Î√

’ÕÂı. ±Î flÌ÷ı ±Ï÷T›Î„M÷ ±Î‰ı. ÷◊Î Á_ÁÎfl-‹@÷ …ı‰Ì T›‰V◊Î ’HÎ fi flËı. ‹ÎÀı

““Á_›˘√‹ÎhÎ ÷ı ⁄_‘ fi◊Ì.”” ’fl_÷ Ï‹J›ÎI‰ÎÏÿ ’Î_« ⁄_‘ Ëı÷±˘fiÎ ¿ÎflHÎı ±ÎI‹ÎfiÌ ÁÎ◊ı

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 415

≠¿ÚÏ÷-„V◊Ï÷-flÁ ±fiı ≠ÿı V‰w’ı ⁄_‘Λı·Î_-ZÎÌflfiÌfl ±fiı ·˘Ë΄BfifiÌ …ı‹ ±ı¿‹ı¿’HÎÎfiı

’΋ı·Î_ ±ı‰Î_ ¿‹˝’ÿ˚√·˘fi˘ …ı Á_⁄_‘ ◊Λ »ı ÷ıfiı … ⁄_‘ ÷flÌ¿ı ¿Ëı‰Î› »ı. ––1840––

≠ë - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ±Î ÏÁ©√÷ ±ÎI‹Î ⁄˙©‹÷fiÌ …ı‹ ±Î’fiÎ ‹÷ı ŒflÌ◊Ì

Á_ÁÎfl‹Î_ …L‹ ‘ÎflHÎ ¿flı ¿ı …L‹ ‘ÎflHÎ fi ¿flı ? ±Î‰Ì Â_¿Îfi˘ ¤√‰Îfi μkÎfl ±Î’ı

»ı -

Ÿ ¬ÈáÊÙ ÃS‚ ¬‚Í߸, ’ËÿÊ÷ÊflÊÁŒ„¢U∑ȧ⁄US‚fl –’Ëÿ¢ ø ÃS‚ ∑§ê◊¢, Ÿ ÿ ÃS‚ Ãÿ¢ Õ٠ÁŸìÊÙ H1841H

(Ÿ ¬ÈŸSÃSÿ ¬˝‚ÍÁÒ˸¡Ê÷ÊflÊÁŒ„UÊVÔ‰U⁄USÿfl –’Ë¡¢ ø ÃSÿ ∑§◊¸, Ÿ ø ÃSÿ ÃûÊÃÙ ÁŸàÿ— H)

√Î◊Î◊˝ - ⁄Ì…fiÎ ±¤Î‰◊Ì ±_¿<flÎfiÌ …ı‹ ÷ı ‹@÷ ±ÎI‹ÎfiÌ ŒflÌ◊Ì Á_ÁÎflÌ’HÎı

≠ÁÒÏ÷ ◊÷Ì fi◊Ì. ±ËŸ ¿‹˝ ±ı … ⁄Ì… ΩHΉ_. ÷ı ⁄Ì… ‹@÷∞‰fiı fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ı

‹@÷∞‰ ÏfiI› »ı. ––1841––

ω‰ı«fi - Ëı ‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎ ! ‹˘Z΋Î_ √›ı·Î ÷ı ∞‰fi˘ ŒflÌ◊Ì Á_ÁÎflÌ ÷flÌ¿ı

μI’Îÿ ◊÷˘ fi◊Ì. ±◊ν÷˚ ÏÁ© ◊›ı·Î ±ÎI‹Î±˘ ŒflÌ◊Ì Á_ÁÎfl‹Î_ …L‹ ‘ÎflHÎ ¿fl÷Î

fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı Á_ÁÎfl≠΄M÷fi_=…L‹-‹flHÎÎÏÿ ≠΄M÷fi_ ‹Ò·¤Ò÷ …ı ⁄Ì… (¿‹˝) »ı ÷ı

⁄Ì… ÏÁ© ±ÎI‹Î±˘‹Î_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì Á_ÁÎfl‹Î_ ŒflÌ◊Ì …L‹ ‘ÎflHÎ ¿fl÷Î fi◊Ì. …ı‹¿ı

…ı …‰fiÎ ⁄Ì…fi˘ fiΠ¿›˘˝ ˢ› »ı I›Î_ …‰fiÎ ±_¿<flÎ ŒflÌ◊Ì μ√÷Î fi◊Ì. ÷ı‹ ±ËŸ

⁄Ì…fiÎ ±¤Î‰◊Ì …L‹ÎÏÿ ◊÷Î fi◊Ì.

≠ë - Á_ÁÎfl≠΄M÷fi_ ⁄Ì… Â_ Á‹…‰_ ?

μkÎfl - Á_ÁÎfl≠΄M÷fi_ ⁄Ì… ““¿‹˝”” … ΩHΉ_. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿‹˘˝fiÎ μÿ›◊Ì … ∞‰fiı

fifl-fiÎfl¿ÎÏÿ ¤‰fiÌ ≠΄M÷ ◊Λ »ı. ¿‹˝ … ∞‰fiı Á¬-ÿ—¬ÎÏÿ ¤Î‰˘ ±Î’fiÎv_ »ı

÷ı ¿‹˝ ÏÁ© ’fl‹ÎI‹Î±˘fiı fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÏÁ© ◊›ı·Î ±ÎI‹Î±˘ ⁄Ì…¤Ò÷ ¿‹˝fi˘ ±¤Î‰

ˢ‰Î◊Ì ŒflÌ◊Ì ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ±Î‰÷Î fi◊Ì. …L‹-‹flHÎÎÏÿ ’΋÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì ‹„@÷√÷

∞‰˘fiÌ ‹@÷ΉV◊Î ÏfiI› »ı. ±fi_÷¿Î· flËıfiÎflÌ »ı. ––1841––

‹„@÷√÷ ±ÎI‹Î±˘ ‹„@÷‹Î_ ±fi_÷¿Î· flËı »ı. ±◊ν÷˚ ‹˘ZÎ ÏfiI› »ı ±Î ‰Î÷

⁄Ì∞ ›„@÷±˘ ¶ÎflÎ ’HÎ ÏÁ© ¿flı »ı -

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ416

Œ√flÊ◊ÈûÊûÊáÊ•Ù, Ÿ„¢U fl ÁŸìÊÙ ◊•Ù ‚ Œ√flÃÿÊ –‚√flªÿûÊÊflûÊË ◊ß ÁûÊ Ã¢ ŸÊáÊÈ◊ÊáÊÊ•Ù H1842H

(º˝√ÿÊ◊ÍøàflÃÙ Ÿ÷ ßfl ÁŸàÿÙ ◊× ‚ º˝√ÿÃÿÊ –‚fl¸ªÃàflʬÁûÊ◊¸ÁÃÁ⁄UÁà ߘ ŸÊŸÈ◊ÊŸÊØ H)

√Î◊Î◊˝ - ÷ı ‹„@÷√÷ÎI‹Î ƒT› ˢ÷ı »÷ı ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ ÏfiI›

»ı. ƒT› ˢ‰Î◊Ì ±ÎI‹Îfiı Á‰˝√÷I‰fiÌ ±Î’ÏkÎ ±Î‰Âı ±ı‹ fi ¿Ëı‰_. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ‰Î÷

≠Ï÷V’‘a ±fi‹Îfi◊Ì ⁄ÎÏ‘÷ »ı. ––1842––

ω‰ı«fi - ‹„@÷√÷ ±ÎI‹Î ÏfiI› »ı. ±◊ν÷˚ I›Î_◊Ì ŒflÌ◊Ì Á_ÁÎfl‹Î_ ±Î‰÷Î

fi◊Ì. ±Î ‰Î÷ ±ı¿ ±fi‹Îfi ¶ÎflÎ ÏÁ© ¿flı »ı - ◊ÈÄÃÊà◊Ê ÁŸàÿ— = ‹˘ZÎ√÷ ±ÎI‹Î

ÏfiI› »ı (±Î ≠Ï÷iÎÎ ΩHΉÌ). º˝√ÿàfl ‚àÿ◊ÍøàflÊØ = ±ÎI‹Î ±ı ƒT› ˢ÷ı »÷ı ±‹Ò÷˝

ˢ‰Î◊Ì (±Î Ëı÷). ÿÕÊ Ÿ÷— ßÁà ŒÎCÔUÊã× …ı‹¿ı ±Î¿Î (±ı ±L‰› μÿÎËflHÎ).

…ı …ı ‰V÷ ƒT› ˢ÷ı »÷ı ±‹Ò÷˝ ˢ› »ı ÷ı ÷ı Ïfi›‹Î ÏfiI› … ˢ› »ı,

…ı‹¿ı ±Î¿ÎÂ. ÷ı‹ ±Î ‹„@÷√÷ ±ÎI‹Î ƒT› ’HÎ »ı ±fiı ±‹Ò÷˝ ’HÎ »ı. ‹ÎÀı

±‰U› ÏfiI› »ı.

≠ë - ±Î … Ëı÷◊Ì ±fiı ±Î … μÿÎËflHÎ◊Ì ±ÎI‹ÎfiÌ Á‰˝ T›ÎÏ’÷Î ’HÎ ÏÁ©

◊¥ …Âı. …ˆfiÿ½fi ≠‹ÎHÎı ‹˘ZÎ√÷ ±ÎI‹Î ’˘÷ÎfiÎ √÷ ¤‰fiÎ ÂflÌflfiÌ ±‰√ÎËfiÎ

¿fl÷Î_ ⁄ı I≤÷Ì›Î_ ¤Î√fiÌ ±‰√ÎËfiÎ ‰Î‚Î … ˢ› »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ÿıÂT›Î’Ì … ˢ›

»ı. ’HÎ ±Î … Ëı÷◊Ì ÷ı Á‰˝T›Î’Ì »ı ±Î‹ ÏÁ© ◊Âı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı ““‹„@÷√÷ ±ÎI‹Î

Á‰˝T›Î’Ì »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ƒT› ˢ÷ı »÷ı ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì, …ı‹¿ı ±Î¿Î”” …ı‹ ±Î¿ÎÂ

ƒT› ’HÎ »ı ±fiı ±‹Ò÷˝ ’HÎ »ı. ÷ı◊Ì Á‰˝T›Î’Ì »ı. ÷ı‹ ±Î ±ÎI‹Î ƒT› ’HÎ »ı.

±fiı ±‹Ò÷˝ ’HÎ »ı. ÷ı◊Ì Á‰˝T›Î’Ì … ˢ‰˘ Ωı¥±ı. ±Î‹ ÏÁ© ◊Âı. ÷ı◊Ì ±ÎI‹Îfi˘

…ı ‘‹˝ ÿıÂT›Î’Ì »ı ÷ıfiÎ◊Ì Ï‰v© ‘‹˝fiÌ ÏÁÏ© ◊‰Î◊Ì ÷‹Îfl˘ ±Î Ëı÷ ωv©

ËıI‰Î¤ÎÁ ¿Ëı‰ÎÂı.

μkÎfl - ÷ı ±Î ÷‹Îfl˘ ≠ë ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±ÎI‹Îfi_ Á‰˝T›Î’Ì’b_

≠Ï÷V’‘a ±fi‹Îfi ‰Õı ⁄ÎÏ‘÷ ◊Λ »ı. ±◊ν÷˚ Á‰˝T›ÎÏ’I‰ ÁΑfiÎv_ ±fi‹Îfi ⁄ÎÏ‘÷

ËıI‰Î¤ÎÁ‰Î‚_ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Ωı ÁÎK›fi˘ ±¤Î‰ ⁄ÌΩ_ ≠‹ÎH΢◊Ì ÏÁ© ◊Λ ÷˘ ÷ıfiı

⁄ÎÏ‘÷ ËıI‰Î¤ÎÁ ¿Ëı‰Î› »ı.

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 417

◊ÈÄÃÊà◊Ê ‚fl¸√ÿʬË, º˝√ÿàfl ‚àÿ◊ÍøàflÊØ Ÿ÷— ßfl ±Î‰_ …ı ÷‹ÎflÎ ‰Õı ±fi‹Îfi

¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı I›Î_ ≠Ï÷V’‘a ±fi‹Îfi ±Î ≠‹ÎHÎı »ı - •Êà◊Ê ‚fl¸√ÿÊ¬Ë Ÿ ÷flÁÃ,∑§ÃθàflÊØ, ∑ȧ‹Ê‹flØ, …ı‹ ¿<·Î· CÎÀÎÏÿfi˘ ¿÷ν »ı ÷ı◊Ì Á‰˝T›Î’Ì fi◊Ì, ÷ı‹ ±Î ±ÎI‹Î

’HÎ ÿ—¬-Á¬fi˘ ÷◊Π¤Î¤ ¿‹˘˝fi˘ ¿÷ν »ı, ‹„@÷√÷ÎI‹Î ’HÎ ’˘÷ÎfiÎ √H΢fi˘

¿÷ν-¤˘@÷Î »ı. ‹ÎÀı Á‰˝T›Î’Ì fi◊Ì. Ωı ±ÎI‹Î‹Î_ ¿I≤˝I‰ fi ‹Îfi̱ı ÷˘ ¤˘@I≤I‰ ±fiı

iÎÎI≤I‰-ºpÚI‰ ‰√ıflı ‘‹˘˝ ’HÎ fi CÎÀı. ‹ÎÀı ‹˘Z΋Î_ V‰√H΢fi_ ±fiı Á_ÁÎflÌ ±‰V◊΋Î_

¿‹Î˝Ïÿ ¤Î‰˘fi_ ¿I≤˝I‰ ±‰U› »ı. ÷ı◊Ì ¿I≤˝I‰ ˢ‰Î◊Ì ¿<·Î· ±ÎÏÿfiÌ …ı‹ ±Á‰˝T›ÎÏ’I‰

… »ı, ’HÎ Á‰˝T›ÎÏ’I‰ fi◊Ì. ‹ÎÀı Á‰˝T›ÎÏ’I‰ ÁΑfiÎv_ ±fi‹Îfi ⁄ÎÏ‘÷ËıI‰Î¤ÎÁ

◊Λ »ı. ––1842––

±◊‰Î ÷˘ ‹„@÷√÷ ±ÎI‹Î ÏfiI› … »ı. ÏfiI› … »ı ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ±ı¿ÎL÷

±Î√˛Ë flά‰ÎfiÌ ±fiı ÷ıfiı ÏÁ© ¿fl‰ÎfiÌ ±‹Îflı ÂÌ …wfl ? ‹„@÷√÷ÎI‹Î ÏfiI› »ı

ÏfiI› »ı. ±Î‰Ì …ı ¿_¥ μ’flfiÌ √Î◊α˘‹Î_ ÏÁÏ© ¿flÌ »ı. ÷ı Á‰ı˝ ‰Î÷ ±ı¿ÎL÷

±ÏfiI›‰ÎÏÿfiÎ ‹÷fiı ÿÒfl ¿fl‰Î ‹ÎÀı … ¿flÌ »ı. ±ı¿ÎL÷ ±ÏfiI› ¿˘¥ ‹ÎfiÌ fi ·ı ÷ıÀ·Î

‹ÎÀı … Ωıfl¢fl◊Ì ÏfiI›I‰ ±‹ı ÏÁ© ¿›* »ı. ⁄Î¿Ì ±‹ÎflÌ ºÏp±ı ±ı¿ÎL÷ÏfiI› ¿˘¥

… fi◊Ì. ’fl‹Î◊˝◊Ì ÷˘ Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘ …ˆfiÿ½fiÎfi›Î›Ì ±ÎI‹Î±˘fiı ““¤‰fi-¤_√-

„V◊Ï÷‰Î‚Ì”” ±ıÀ·ı ¿ı μI’Îÿ-T›› ±fiı ‘˛‰‰Î‚Ì … ÿı¬Î› »ı ±fiı ‰V÷ »ı ’HÎ ÷ı‹…,

Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘ ÏhÎ’ÿÌ›@÷ … »ı. ÷ı Á‹Ω‰ı »ı -

∑§Ù flÊ ÁŸìÊǪʄUÙ?, ‚√fl¢ Áøÿ Áfl ÷fl-÷¢ª-Á_ÔUß◊ßÿ¢ –¬îÊÊÿ¢Ã⁄U◊ûÊå¬áÊÊŒÁŸìÊÊßflfl∞‚Ù H1843H

(∑§Ù flÊ ÁŸàÿª˝„U—?, ‚fl¸◊flÊÁ¬ ÷fl-÷XÔU-ÁSÕÁÃ◊ÿ◊˜ –¬ÿʸÿÊãÃ⁄U◊ÊòÊʬ¸áÊÊŒÁŸàÿÊÁŒ√ÿ¬Œ‡Ê— H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î ±ı¿ÎL÷ ÏfiI›I‰fi˘ ±Î√˛Ë ÂÎ ‹ÎÀı ?, Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘

μI’ÏkÎ-ωfiΠ±fiı „V◊Ï÷‘‹˝‰Î‚Ì »ı. fi‰Î fi‰Î ’›Î˝›fiÌ ±’˝HÎÎ ¿fl‰Î◊Ì ±ÏfiI›I‰ÎÏÿfi˘

T›’ÿı ◊Λ »ı. ––1843––

ω‰ı«fi - ‹„@÷√÷ ±ÎI‹Î ÏfiI› »ı ÏfiI› »ı. ±Î‹ ±ı¿ÎL÷ ÏfiI›’HÎÎfi˘

±‹Îfl˘ ±Î√˛Ë fi◊Ì. ±Î¿Î …ı‰Ì ÏfiI› ÿı¬Î÷Ì ‰V÷ ’HÎ ±ı¿ÎL÷ ÏfiI› fi◊Ì. ¿ÎflHÎ

¿ı Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘ ƒT›fiÌ ≠‘Îfi÷αı … ‹ÎhÎ ÏfiI› »ı. ’HÎ ’›Î˝›fiÌ ≠‘Îfi÷αı

μI’ÏkÎ ±fiı fiÎÂ‰Î‚Ì ’HÎ ±‰U› »ı. ÷ı◊Ì ±Î¿ÎÂ, ‹„@÷√÷ ±ÎI‹Î ±fiı CÎÀ-’À

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ418

±ÎÏÿ Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘ μI’ÏkÎ-ωfiΠ±fiı ‘˛‰÷Î-‘‹˝‰Î‚Ì »ı. ¿˘¥’HÎ ‰V÷ ±ı¿ÎL÷ı

ÏfiI› ’HÎ fi◊Ì ±fiı ±ı¿ÎL÷ı ±ÏfiI› ’HÎ fi◊Ì.

…ı‹¿ı ““CÎÀ”” fi΋fi_ …ı ƒT› »ı ÷ı ““Q≤„I’_Õ””fiÎ ’›Î˝›’HÎı fiΠ’΋ı »ı.

CÎÀ’›Î˝›’HÎı μI’Lfi ◊Λ »ı ±fiı ‹ÎÀÌ’HÎı ‘˛‰ flËı »ı. ÷ı◊Ì F›Îflı …ı ’›Î˝›w’ı ‰V÷

ωfiΠ’Î‹Ì »ı. ÷ı ωfip-’›Î˝›ÎÏÿfiÌ ≠‘Îfi÷Πω«ÎflΛ »ı. I›Îflı ÷ı ‰V÷ ÷ı ’›Î˝›w’ı

fiΠ’΋ı·Ì ˢ‰Î◊Ì ±ÏfiI›I‰ÎÏÿ ‘‹˝w’ı ¿Ëı‰Î› »ı. ±ı‹ ±Î ‹„@÷√÷ ±ÎI‹Î ’HÎ

Á_ÁÎflÌ-’›Î˝›’HÎı ωfiΠ’ÎQ›˘ »ı. ‹˘ZÎ√÷ ’›Î˝›’HÎı μI’Lfi ◊›˘ »ı ±fiı ∞‰’HÎı-

μ’›˘√‰Î‚Î’HÎı-ƒT›’HÎı ±‰„V◊÷ = ‘˛‰ flè΢ »ı. ÷◊Î ‹˘Z΋Î_ ’Ë˘Ó«Ì √›ı·Î ∞‰˘

’HÎ ≠◊‹Á‹›fiÎ ÏÁ©’HÎı fiÎÂ, ϶÷Ì›Á‹›fiÎ ÏÁ©’HÎı μI’Îÿ. ±Î ≠‹ÎHÎı ≠Ï÷Á‹›ı

μI’Îÿ-T›› «Î· … flËı »ı. ÷◊Î ƒT›’HÎı-∞‰I‰’HÎı-≠‹ı›I‰’HÎı-‰V÷I‰’HÎı ÁÿÎ

±‰„V◊÷ = ‘˛‰ ’HÎ …wfl flËı … »ı.

÷ı◊Ì ’›Î˝›˘fiÌ ±’˝HÎÎ (ω‰ZÎÎ-≠‘Îfi÷Î) ¿fl‰Î◊Ì ±ÏfiI›fi˘ ’HÎ T›’ÿı …wfl

¿flÌ Â¿Î› »ı ±fiı ƒT›fiÌ ±’˝HÎÎ ¿fl‰Î◊Ì ÏfiI›I‰fi˘ ’HÎ T›’ÿı ±‰U› ¿flÌ Â¿Î›

»ı. ±Î‹ Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘ ÏfiI›ÎÏfiI›, μI’Îÿ-T››-„V◊Ï÷‘‹˝‰Î‚Ì … »ı. ¿˘¥’HÎ ‰V÷

±ı¿ÎL÷ı ÏfiI› ¿ı ±ı¿ÎL÷ı ±ÏfiI› »ı … fiËŸ. ÷ı◊Ì ‹˘ZÎ ’HÎ ÏfiI›ÎÏfiI› »ı. ––1843––

≠ë - Á‰˝ ¿‹˘˝fiÎ ZΛ◊Ì ‹@÷ ◊›ı·Î ∞‰˘ @›Î_ flËı÷Î ËÂı ? ÷ı±˘fiı flËı‰Îfi_

ZÎıhÎ @›Î_ ? ¿ıÀ·_ ? ±fiı I›Î_ Á‘Ì ±Î ∞‰˘ √‹fiÏø›Î ¿ı‹ ¿flı ?

◊ÈûÊS‚ ∑§Ù˘flªÊ‚Ù, ‚Ùê◊ ! ÁË٪Á‚„U⁄¢U ªß¸ Á∑§„U ‚ ? –∑§ê◊‹„ÈUÿÊ Ã„Uʪ߬Á⁄UáÊÊ◊ÊßÁ„¢U ÷ÁáÊÿÁ◊Œ¢ H1844H

(◊ÈÄÃSÿ ∑§Ù˘fl∑§Ê‡Ê—, ‚ıêÿ ! ÁòÊ‹Ù∑§Á‡Êπ⁄¢U, ªÁ× ∑§Õ¢ ÃSÿ ? –∑§◊¸‹ÉÊÈÃÊÃÕʪÁìÁ⁄UáÊÊ◊ÊÁŒÁ÷÷¸ÁáÊÃÁ◊Œ◊˜)

√Î◊Î◊˝ - ÏÁ© ◊fiÎflÎ ±ÎI‹Îfi˘ ±‰¿Î @›Î_ ˢ› ? Ëı Á˙Q› ! hÎHÎı ·˘¿fiÎ

ϬflV◊Îfiı. ÷ı±˘fiÌ √Ï÷ ¿ı‹ ◊¥ ? ¿‹˝ZΛ ◊›ı »÷ı ·CÎ÷Î ◊‰Î◊Ì ±fiı ÷ı‰Î ≠¿Îflfi˘

√Ï÷ ’ÏflHÎ΋ ˢ‰Î ‰√ıflı ¿ÎflH΢ ¶ÎflÎ ±Î √‹fi ¿Ëı·_ »ı. ––1844––

ω‰ı«fi - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! …ı ±ÎI‹ÎfiÎ_ Á‹V÷ ¿‹˘˝fi˘ ZΛ ◊¥ «Ò@›˘ »ı,

¿‹˝flÏË÷, ÂflÌflflÏË÷, ©-⁄©-±I›L÷ Ïfi‹˝‚ ◊›ı·˘ ÷ı ±ÎI‹Î @›Î_ flËı ? ÷ı‰Î

±ÎI‹Îfiı flËı‰Îfi_ V◊Îfi @›Î_ ˢ› ? ±Î‰˘ ≠ë ◊›ı »÷ı ¤√‰Îfi μkÎfl ±Î’ı »ı.

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 419

¤√‰Îfi —- hÎHÎı ·˘¿fiΠϬflV◊Îfiı ±Î ÏÁ© ’fl‹ÎI‹Î Ïfi‰ÎÁ ¿flı »ı. ±◊ν÷˚

““«˙ÿ flÎ…·˘¿≠‹ÎHΔ” …ı ±Î ·˘¿Î¿Î »ı, F›Î_ » ƒT›˘ ‰÷ı˝ »ı, F›Î_ ±fi_÷ ∞‰

±fiı ’ÿ˚√·˘ »ı, F›Î_ ‘‹Î˝„V÷¿Î›-±‘‹Î˝„V÷¿Î› »ı, …ı fiÌ«ı ÁÎ÷ flÎ… ’ˢ‚˘ »ı,

‹K›ı ±ı¿flÎ… ’ˢ‚˘ »ı. ¿_¥¿ μ’fl ’Î_«flÎ… ’ˢ‚˘ »ı ±fiı Á‰˘˝’Ïfl ±ı¿flÎ… ’ˢ‚˘

»ı. I›Î_ Á‰˝◊Î μ’flfiÎ V◊Îfi‹Î_ ±ıÀ·ı ·˘¿Î¿ÎÂfiÎ Á‰˘˝’Ïfl ±„L÷‹ ¤Î√‹Î_ 45 ·Î¬

›˘…fi‹Î_ ±Î ÏÁ© ’fl‹ÎI‹Î±˘fi˘ Ïfi‰ÎÁ ˢ› »ı.

‹_ÏÕ¿ —- ‹˘ZÎı …fiÎflÎ Á‰ı˝ ’HÎ ∞‰˘ ‹fiW›·˘¿‹Î_◊Ì … ‹˘ZÎı Ω› »ı. ‹fiW›·˘¿

·˘¿Î¿ÎÂfiÎ ‹K›¤Î√‹Î_ ±Î‰ı· »ı. ÷ı◊Ì ‹fiW›·˘¿◊Ì ·˘¿ÎL÷‰Î‚˘ ¤Î√ ÁÎ÷flÎ…

ÿÒfl »ı. ±Á_A›Î÷Î ›˘…fi˘fi˘ ±ı¿flÎ… ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ±Î ZÎıhÎ CÎb_ CÎb_ ÿÒfl »ı.

±Î ∞‰˘ ¿‹˝ZΛ‰Î‚Î »ı ÷˘ ¿‹˝Ï‰fiÎfiÎ ‹˘ZÎı …fiÎflÎ ±Î ∞‰˘fiÌ ±Î

‹fiW›·˘¿◊Ì ·˘¿ÎL÷ Á‘Ì ÁÎ÷flÎ… ≠‹ÎHÎ √Ï÷ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ◊Λ »ı ? ¿ÎflHÎ ¿ı Á‰ı˝

’HÎ ∞‰˘fiÌ √Ï÷ ¿‹˝fiÎ ¿ÎflHÎı ◊Λ »ı. ωËΛ˘√Ï÷fi΋¿‹˝-hÎÁfi΋¿‹˝ ‰√ıflı fi΋¿‹˝fiÌ

≠¿ÚÏ÷±˘fi˘ μÿ› ˢ› ÷˘ … ∞‰ ±ı¿ V◊Îfi◊Ì ⁄Ì…ı V◊Îfiı √Ï÷ ¿flı »ı. ±Î ‹@÷ÎI‹Îfiı

¿˘¥ ¿‹˝ fi◊Ì, ZÎÌHο‹Î˝ »ı. ZÎıhÎ CÎb_ ÿÒfl »ı. ÷˘ ±ÎÀ·Ì ·Î_⁄Ì √Ï÷ ¿ı‹ ◊Λ ?

¿ıÀ·Î Á‹›‹Î_ ◊Λ ? ±fiı ¿‹˝ ωfiÎ ’HÎ √Ï÷ ◊Λ ±ı‹ ‹ÎfiÌÂ_ ÷˘ ±Ï÷≠Á_√ ÿ˘Ê

±Î‰Âı. ±◊ν÷˚ CÎÀ-’À ±ÎÏÿ …Õ ’ÿÎ◊˘˝ ¿ı …ı±˘fiı ¿‹˝ fi◊Ì ÷ı ’HÎ √Ï÷ ¿fl‰Î

·Î√Âı ? ÷˘ ±ÎÀ·Ì ·Î_⁄Ì √Ï÷ ¿ı‹ ◊Λ »ı ?

¤√‰Îfi —- ¿‹˘˝fi˘ ZΛ ◊›ı »÷ı ·CÎ÷Î ◊‰Ì ÷◊Î ∞‰fi˘ ÷ı‰Î ≠¿Îflfi˘

∂K‰˝√Ï÷ ¿fl‰Îfi˘ ’ÏflHÎ΋ ˢ‰˘ ‰√ıflı «Îfl ¿ÎflH΢◊Ì ‹@÷ÎI‹ÎfiÌ ÁÎ÷flÎ… √Ï÷ ◊Λ

»ı ±fiı ÷ı ’HÎ ±ı¿ … Á‹›‹Î_ ◊Λ »ı. ±Î‹ ΩHΉ_.

(1) ¿‹˝·ÎCΉ = ¿‹˘˝ √›ı »÷ı ∞‰ Ë‚‰˘ (¤Îfl ωfiÎfi˘) ◊‰Î◊Ì μ’fl Ω›

»ı. …ı‹ ‹ÎÀÌ ±ÎÏÿfiÎ ·ı’‰Î‚˘ CÎÀ ·ı’fiÎ ¤Îflfiı ·Ì‘ı ’ÎHÎÌ‹Î_ Õ<⁄Ì Ω› »ı. ’fl_÷

’ÎHÎÌfiÎ ¿ÎflHÎı ‹ÎÀÌfi˘ ·ı’ ’Ì√‚Ì …‰Î◊Ì ÷ı ·ı’ ÿÒfl ◊›ı »÷ı ÷ıfiÎ ‰…fi ωfiÎfi˘

±ıÀ·ı ¿ı ¤Îfl ωfiÎfi˘ ◊›ı·˘ ÷ı CÎÀ Ë‚‰˘ ◊‰Î◊Ì ’ÎHÎÌfiÌ μ’fl ±Î‰ı »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı

¿‹˘˝fi˘ ·ı’ ÿÒfl ◊›ı »÷ı ·CÎ÷Îfiı ’΋ı·˘ ÷ı ∞‰ ·ÎCΉ÷ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ∂K‰˝√Ï÷ ¿flı »ı.

(2) ∂K‰˝√Ï÷’ÏflHÎ΋ = ∞‰ ±fiı ±∞‰ ⁄ı ƒT›˘ √Ï÷‰Î‚Î_ »ı. I›Î_ CÎÀ-

’À ±ÎÏÿ ±∞‰ ’ÿÎ◊˘˝fi˘ fiÌ«ı …‰Îfi˘ ÁË… V‰¤Î‰ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ∞‰˘fi˘

∂K‰˝√Ï÷ V‰¤Î‰ »ı. ÷ı◊Ì ¿‹Î˝‘Ìfi ±ÎI‹Î ¿‹˘˝fiÌ ’fl‰Â÷ÎfiÎ ¿ÎflHÎı «Îflı ÏÿÂ΋Î_,

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ420

fiÌ«ı-μ’fl ±ı‹ «Î·ı. ¿‹˘˝ …ı ⁄Î…\ ·¥ Ω› ÷ı ⁄Î…\ Ω›. ’fl_÷ F›Îflı ¿‹˘˝fiÌ

’fl‰Â÷Î fi ˢ› I›Îflı ∞‰ ’˘÷ı ’˘÷ÎfiÎ V‰¤Î‰‹ÎhÎ◊Ì ∂K‰˝√Ï÷ … ¿flı »ı ±fiı ÷ı

∂K‰˝√Ï÷V‰¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ÁÎ÷flÎ… ∂K‰˝√Ï÷ ¿flı »ı.

(3) ’Ò‰˝≠›˘√ = ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ±ıÀ·ı ¿‹˝‰Î‚Ì Á_ÁÎflÌ ±‰V◊΋Î_ ±Î ∞‰ı

≠Ï÷Ïÿfi √‹fiÎ√‹fi ¿›* »ı. ÷ı◊Ì ÏË_Õ˘‚˘ …ı‹ ±ı¿‰Îfl «·ÎT›Î ’»Ì ’√fi_ ±Î·_⁄fi

fi ˢ› ÷˘ ’HÎ ’Ò‰˝fiÎ ≠›˘√◊Ì «Î·÷˘ … flËı »ı. ÷ı‹ ±Î ∞‰ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ’Õı·Î

√Ï÷fiÎ Á_V¿Îfl◊Ì ∂K‰˝√Ï÷ ¿flı »ı.

(4) ⁄_‘E»ıÿ = …ı‹ ’Î_…flÎfiÎ ⁄_‘fifi˘ ωE»ıÿ ◊÷Î_ ÷ı‹Î_ ’flΛı·˘ ÏÁ_Ë-‰ÎCÎ

»·Î_√ ‹ÎflÌfiı ⁄ËÎfl √Ï÷ ¿flı »ı ÷ı‹ ¿‹˝fi_ ’Î_…v_ ÷À‰Î◊Ì ±_ÿfl ’ÒflΛı·˘ ±Î ∞‰

⁄_‘fifiΠωE»ıÿ◊Ì μ»·Ìfiı μ’fl Ω› »ı.

±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ ¿ÎflH΢◊Ì ∂K‰˝√Ï÷ V‰¤Î‰‰Î‚˘ ±Î ∞‰ ÁÎ÷flÎ… ∂K‰˝√Ï÷

¿flı »ı ±fiı ÷ı ’HÎ ‹ÎhÎ ±ı¿ Á‹›‹Î_ … √Ï÷ ¿flı »ı. ¿‹˝ fi ˢ‰Î◊Ì ‰ø÷Î ’HÎ

¿fl÷˘ fi◊Ì. F›Î_ ÿıËfi˘ I›Î√ ¿flı »ı I›Î_◊Ì … ÷ıfiÎ Á‹Îfi ·ı‰·‹Î_ … μ’fl Ω›

»ı. Á‹›ÎL÷fl ¿ı ≠ÿıÂÎL÷flfiı V’U›Î˝ ωfiÎ ±Î ∞‰fiÌ ∂K‰˝√Ï÷ ◊Λ »ı. ¿‹˘˝fi˘ ZΛ

◊‰Î◊Ì ±Î ∞‰‹Î_ …ı‹ ±’Ò‰˝ ±ı‰_ ÏÁ©I‰ ≠√À ◊Λ »ı. ÷ı‹ ¿‹˘˝fi˘ ZΛ ◊‰Î◊Ì

±Î ∞‰‹Î_ ±’Ò‰˝ ±ı‰_ ∂K‰˝√Ï÷ ’ÏflH΋fi ’HÎ ≠√À ◊Λ »ı. ±Î‹ ÁÎ÷flÎ…fiÌ √Ï÷fi_

¿ÎflHÎ ΩHΉ_. ÂÎj΢‹Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı -

‹Ê©U ÿ ∞⁄Uá«U»§‹ •ÇªË œÍ◊ ÿ ß‚Í œáÊÈÁfl◊ÈP§ –ªß ¬È√fl¬•ÙªáÊ¢ ∞fl¢ Á‚hÊáÊ Áfl ªß¸ ©U H1H

±·Î⁄ (÷_⁄Õ<) ±ıfl_ÕÎfi_ Œ‚, ±„Bfi, ‘Ò‹ ±fiı ‘fiW›◊Ì ‹¿Î›ı·_ ⁄ÎHÎ …ı‹

’Ò‰˝≠›˘√◊Ì √Ï÷ ¿flı »ı. ÷ı‹ ÏÁ© ◊fiÎflÎ ’fl‹ÎI‹ÎfiÌ ’HÎ √Ï÷ ◊Λ »ı. ––1––

≠ë - Ωı ∞‰fi˘ ∂K‰˝√Ï÷ V‰¤Î‰ »ı ÷ı◊Ì ∂K‰˝√Ï÷ ¿flı »ı ÷˘ ÁÎ÷flÎ… …¥fiı

±À¿Ì ¿ı‹ Ω› »ı ? ÷ıfiÎ◊Ì μ’fl ’HÎ CÎHÎ_ ±Î¿Î (±·˘¿Î¿ÎÂ) »ı. ÷˘ ‰‘Îflı ‰‘Îflı

∂K‰˝√Ï÷ ÷ı ∞‰ ¿ı‹ ¿fl÷˘ fi◊Ì ? ±fiı I›Î_ … ¿ı‹ ±À¿Ì Ω› »ı ?

μkÎfl - √Ï÷‹Î_ ÁËΛ¿ ±ı‰˘ ‘‹Î˝„V÷¿Î› ·˘¿ÎL÷ Á‘Ì … »ı. I›Îfl⁄Îÿ

±·˘¿‹Î_ ÷ı fi◊Ì. ÷ı◊Ì ’ÎHÎÌ‹Î_ ÁÕÁÕÎÀ ÷flfiÎflÌ ‹Î»·Ì …ı‹ Ï¿fiÎfl˘ ±Î‰÷Î_

’ÎHÎÌfiÎ ÁË›˘√fiÎ ±¤Î‰ı ±À¿Ì Ω› »ı. flı÷Ì‹Î_ «Î·÷Ì fi◊Ì ÷ı‹ ±Î ∞‰ ’HÎ

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 421

√Ï÷ÁËΛ¿ ƒT›fiÎ ±¤Î‰ı ±·˘¿Î¿Î‹Î_ √Ï÷ ¿fl÷˘ fi◊Ì. ±ı … flÌ÷ı ±‘‹Î˝„V÷¿Î›fiÎ

±¤Î‰ı ±·˘¿Î¿Î‹Î_ ±Î ∞‰ „V◊Ï÷ ¿fl÷˘ fi◊Ì. ±Î ’HÎ Á‹∞ ·ı‰_ ––1844––

ˉı ±Î ⁄Î⁄÷‹Î_ ‹_ÏÕ¿ ⁄˛ÎõHÎ ⁄ÌΩı ≠ë ¿flı »ı -

Á∑¢§ ‚ÁP§Á⁄Uÿ◊M§fl¢, ◊¢Á«Uÿ ! ÷ÈÁfl øÿáÊ¢ ø Á∑§◊M§fl¢ ? –¡„U ‚ Áfl‚‚œê◊Ù, øÿááÊ¢ ÄU ◊ÿÊ Á∑§Á⁄UÿÊ H1845H

(Á∑¢§ ‚Á∑˝§ÿ◊M§¬¢, ◊Áá«U∑§ ! ÷ÈÁfl øߢ ø Á∑§◊M§¬◊˜ ? –ÿÕÊ ÃSÿ Áfl‡Ê·œ◊¸pÒÃãÿ¢ ÃÕÊ ◊ÃÊ Á∑˝§ÿÊ H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ±w’Ì ±ı‰_ «ˆ÷L› ÁÏø› ¿ı‹ ¿Ë˘ »˘ ? Ëı ‹_ÏÕ¿ !

±Î M≤J‰Ì μ’fl ±w’Ì Ë˘› ÷ı «ˆ÷L›‰Î‚_ ¿ı‹ ˢ› »ı ? …ı‹ «ˆ÷L› ±ı ωÂıÊ‘‹˝

»ı. ÷ı‹ ÁÏø›I‰ ’HΠωÂıÊ‘‹˝ ‹fiΛ˘ »ı. ––1845––

ω‰ı«fi - ±ËŸ ‹_ÏÕ¿ ⁄˛ÎõHÎ ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤fiı ±ÎI‹ÎÁ_⁄_‘Ì ⁄Ì∞

¿ıÀ·Ì¿ ‰Î÷ ΩHΉΠ‹ÎÀı ≠ë ¿flı »ı.

‹_ÏÕ¿ ⁄˛ÎõHÎ —- Ëı ¤√‰Îfi˚ ! …ı‹ ±Î¿Î ±fiı ¿Î·ÎÏÿ ƒT›˘ ±‹Ò÷˝ »ı. ÷ı‹

±ÎI‹Î ’HÎ ±w’Ì ƒT› »ı. ÷ı◊Ì ±Î¿Î ±fiı ¿Î·ÎÏÿ ƒT›˘ …ı‹ ±Ïø› »ı.

√Ï÷Ïø›Î◊Ì flÏË÷ ƒT›˘ »ı ÷ı‹ ±ÎI‹Î ’HÎ ±Ïø› … ˢ‰˘ Ωı¥±ı. ÷ıfiı ÁÎ÷flÎ…

√Ï÷‰Î‚˘ ¿ËÌfiı ÁÏø› ¿ı‹ Á‹Ω‰˘ »˘ ? …ı‹ ±Î¿ÎÂ, ‘‹Î˝„V÷¿Î›, ±‘‹Î˝„V÷¿Î›

±fiı ¿Î· ±Î «Îflı ƒT›˘ ±w’Ì »ı ±fiı ±Ïø› »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ±ÎI‹Î ’HÎ ±w’Ì

ˢ‰Î◊Ì ±Ïø› … ˢ‰˘ Ωı¥±ı ÷˘ ÷‹ÎflÎ ‰Õı ±ÎI‹Î ±w’Ì Ë˘‰Î »÷Î_ ÁÏø› ¿ı‹

¿Ëı‰Î› »ı ? ¿ı …ı◊Ì ‹@÷ ◊÷Î ±ÎI‹Î‹Î_ ÁÎ÷flÎ… ≠‹ÎHÎ ÁÏø›I‰ V‰Ì¿ÎflΛ »ı ?

±ÎI‹Î ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ Ïfi„Wø› … ˢ‰˘ Ωı¥±ı.

¤√‰Îfi —- Ëı ‹_ÏÕ¿ ! ±Î¿Î …ı‹ ±‹Ò÷˝ »ı ±fiı ±«ı÷fi »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ±ÎI‹Î

’HÎ ±‹Ò÷˝ »ı, »÷Î_ ±«ı÷fi fi◊Ì ’HÎ Á«ı÷fi »ı. ±Î‰_ ÷‹ı ¿ı‹ ‹Îfi˘ »˘ ? ÷ı ÷‹ı

… ¿Ë˘ ¿ı ±‹Ò÷˝I‰ ‘‹˝◊Ì ±Î¿Î ±fiı ±ÎI‹Î ±ı‹ ⁄Lfiı Á‹Îfi »ı »÷Î_ ±ı¿ ±«ı÷fi

±fiı ⁄Ì…\_ ƒT› «ˆ÷L›√HΉ΂_ ±Î‰_ ÷‹ı ¿ı‰Ì flÌ÷ı V‰Ì¿Î›* ? ±Î¿Î ±fiı ±ÎI‹Î

⁄Lfiı ±‹Ò÷˝ …wfl »ı. ’HÎ ±ı¿ ‘‹˝◊Ì Á‹Îfi ˢ› ±ıÀ·ı ⁄‘Î … ‘‹˝◊Ì Á‹Îfi ˢ›

±Î‰_ Ωı ‹Îfi¢ ÷˘ ±Î¿Î ±«ı÷fi ˢ‰Î◊Ì ±ÎI‹Î ’HÎ ±«ı÷fi … ‹Îfi‰˘ Ωı¥±ı.

±‹Ò÷˝÷Πˢ‰Î◊Ì ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ ±ÎI‹Îfiı ’HÎ ±«ı÷fi … ‹Îfi‰ÎfiÌ ±Î’ÏkÎ ±Î‰Âı.

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ422

‹_ÏÕ¿ - Ëı ¤√‰Îfi ! ¿˘¥ ’HÎ ⁄ı ‰V÷ ±ı¿‘‹˝◊Ì Á‹Îfi ˢ› ±ıÀ·ı ⁄‘Î

… ‘‹˝◊Ì Á‹Îfi ˢ› ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. …ı‹ √Λ ±fiı CÎ˘Õ˘ ’ÂI‰‘‹˝◊Ì Á‹Îfi »ı

»÷Î_ √˘I‰‘‹˝ ±fiı ±rI‰‘‹˝◊Ì Ï¤Lfi ϤLfi ’HÎ »ı. ÷ı‹ ±Î¿Î ±fiı ±ÎI‹Î

±‹Ò÷˝I‰‘‹˝◊Ì …wfl Á‹Îfi »ı ’HÎ ±«ˆ÷L› ±fiı «ˆ÷L›‘‹˝◊Ì Ï¤Lfi ϤLfi ˢ¥ ¿ı

»ı, Á‹Îfi fi◊Ì. ¿˘¥ ’HÎ ⁄ı ‰V÷ ±ı¿ ‘‹˝◊Ì Á‹Îfi ˢ› ±ıÀ·ı ⁄‘Î ‘‹˝◊Ì Á‹Îfi

ˢ› ±ı‰˘ Ïfi›‹ fiËŸ.

¤√‰Îfi - ÷˘ ±Î … ÿ·Ì· Ïfi„Wø›I‰ ±fiı ÁÏø›I‰‹Î_ ’HÎ Á‹Îfi … »ı.

…ı‹ ±Î¿Î ±fiı ±ÎI‹Î ±‹Ò÷˝I‰‘‹˝◊Ì Á‹Îfi »ı »÷Î_ ±«ˆ÷L›‘‹˝ ±fiı «ˆ÷L›‘‹˝◊Ì

ϤLfi ϤLfi »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±Î¿Î ±fiı ±ÎI‹Î ±‹Ò÷˝I‰‘‹˝◊Ì ¤·ı Á‹Îfi ˢ›

÷˘ ’HÎ Ïfi„Wø›I‰ ±fiı ÁÏø›I‰‘‹˝◊Ì ’HÎ Á‹Îfi … ˢ‰Î Ωı¥±ı ±ı‰˘ ¿˘¥ Ïfi›‹

fi◊Ì. ±◊ν÷˚ ±Î ‹@÷ÎI‹Î ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î ±Î¿ÎÂÎÏÿ ƒT›˘fiÌ ÁÎ◊ı ±‹Ò÷˝’HÎı Á‹Îfi ˢ‰Î

»÷Î_ ’HÎ …ı‹ ÷ı ‹@÷ÎI‹Î‹Î_ ““«ˆ÷L›”” fi΋fi˘ ‘‹˝ ±Î¿ÎÂÎÏÿ◊Ì Ï‰ÏÂp »ı ÷ı‹

ÁÏø›I‰ ‘‹˝ ’HÎ ±Î¿ÎÂÎÏÿ◊Ì Ï‰ÏÂp’HÎı ±ÎI‹Î‹Î_ ˢ¥ ¿ı »ı. ±ı‹Î_ ¿˘¥ ωfl˘‘

ˢ¥ fi ¿ı. ¿˘¥’HÎ ±ı¿ ‰V÷ ⁄Ì∞ ‰V÷fiÌ ÁÎ◊ı ±ı¿‘‹˝◊Ì Á‹Îfi ˢ› ±ıÀ·ı

Á‰˝‘‹˝◊Ì Á‹Îfi ˢ› ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì.

CÎÀ ±fiı ’À ’ÿ˚√·’HÎı Á‹Îfi ’HÎ »ı ±fiı …·Î‘Îfl÷Î ÷◊Î ÂÌ÷hÎÎHÎ÷Î ‘‹˝◊Ì

ϤLfi ’HÎ »ı. jÎÌ ±fiı ’vÊ ‹fiW›I‰ ‘‹˝◊Ì Á‹Îfi »ı »÷Î_ jÎÌI‰‘‹˝◊Ì ±fiı

’vÊI‰‘‹˝◊Ì Ï¤Lfi ’HÎ »ı …. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±Î¿ÎÂÎÏÿ ƒT›˘ ±fiı ±ÎI‹Î ±‹Ò÷˝I‰‘‹˝◊Ì

…wfl Á‹Îfi »ı. ’HÎ ±«ˆ÷L› ±fiı ±Ïø›I‰ ‘‹˝◊Ì ⁄Lfiı Á‹Îfi fi◊Ì. ϤLfi ϤLfi

’HÎ »ı, ±Î¿ÎÂÎÏÿ ƒT›˘ ±«ı÷fi÷Ή΂Î_ ±fiı ±Ïø› »ı F›Îflı ‹@÷ÎI‹Î «ˆ÷L›

√HΉ΂˘ »ı ±fiı ÁÏø› »ı. ––1845––

‰‚Ì Ëı ‹_ÏÕ¿ ! ““◊ÈÄÃÊà◊Ê ÁŸÁc∑˝§ÿ— •◊ÍøàflÊØ •Ê∑§Ê‡ÊflØ”” ±Î‰_ ±fi‹Îfi

1845‹Ì √Î◊ÎfiÎ ’Ò‰Î˝‘˝fiΠω‰ı«fi‹Î_ ÷‹ı …ı ¿èÎ_ ÷ı ±fi‹Îfifi˘ Ëı÷ ±fiˆ¿Î„L÷¿

ËıI‰Î¤ÎÁ »ı. T›Ï¤«ÎflÌ Ëı÷ »ı ¿ÎflHÎ ¿ı T›Î„M÷ ◊÷Ì fi◊Ì. ““…ı …ı ±‹Ò÷˝ ˢ› ÷ı

÷ı Ïfi„Wø›”” … ˢ› ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. ÷ı◊Ì Ëı÷ ÁÎK›Î¤Î‰‰ÿ˚T≤ÏkΠˢ‰Î◊Ì T›Ï¤«ÎflÌ

»ı. ±◊‰Î ‹@÷ÎI‹Î ÷◊Î Á_ÁÎflÌ ±ÎI‹Î ±ı‹ Á‰ı˝ ’HÎ ±ÎI‹Î ±‹Ò÷˝ »ı ’HÎ Ïfi„Wø›

fi◊Ì. ÷ı ‰Î÷ ±Î √Î◊΋Î_ Á‹Ω‰ı »ı -

∑§ûÊÊßûÊáÊ•Ù flÊ ‚ÁP§Á⁄U•Ù˘ÿ¢ ◊•Ù ∑ȧ‹Ê‹Ù√fl –Œ„U廢§ŒáÊ•Ù flÊ ¬ìÊÄπ¢ ¡¢Ã¬ÈÁ⁄U‚Ù√fl H1846H

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 423

(∑§òÊʸÁŒàflÃÙ flÊ ‚Á∑˝§ÿÙ˘ÿ¢ ◊× ∑ȧ‹Ê‹ ßfl –Œ„US¬ãŒŸÃÙ flÊ ¬˝àÿˇÊ¢ ÿãòʬÈL§· ßfl H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î ±Î ±ÎI‹Î ¿I≤˝I‰ÎÏÿ ¤Î‰‰Î‚˘ ˢ‰Î◊Ì ¿<·Î·fiÌ …ı‹ ÁÏø›

»ı. ±◊‰Î ≠I›ZÎ’HÎı ÿıËfi_ V’Lÿfi ‰√ıflı ÿı¬Î÷_ ˢ‰Î◊Ì ›LhÎ’vÊfiÌ …ı‹ ’HÎ ÁÏø›

»ı. ––1846––

ω‰ı«fi - ‹@÷ ±ÎI‹Î ÷ı‰Î ≠¿Îflfi˘ ∂K‰˝√Ï÷’ÏflHÎ΋, ¿‹˝ZΛ ¶ÎflÎ ·ÎCΉ÷Î,

⁄_‘fiωE»ıÿ ±fiı ’Ò‰˝≠›˘√ ‰√ıflı ¿ÎflH΢◊Ì √Ï÷‹Îfi ±ıÀ·ı ¿ı ÁÏø› »ı. ±ÎI‹Î ±‹Ò÷˝

ˢ‰Î »÷Î_ «ˆ÷L›√HΉ΂˘ ±fiı √Ï÷Ïø›Î‰Î‚˘ »ı. ±Î ‰Î÷ μ’fl Á‹Ω‰Ì. ˉı Á_ÁÎflÌ

±fiı ‹@÷ ±ı‹ ⁄Lfiı ≠¿ÎflfiÎ ±ÎI‹Î‹Î_ ÁÏø›I‰ Á‹Ω‰÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı -

““•ÿ◊Êà◊Ê ‚Á∑˝§ÿ—, ∑§Ãθàfl÷ÙÄÃÎàflœ◊¸flûflÊØ ∑ȧ‹Ê‹flØ”” ±Î ±ÎI‹Î ÁÏø›

»ı. ¿÷ν-¤˘@÷Πˢ‰Î◊Ì, ¿<_¤ÎflfiÌ …ı‹, ±Î ±ı¿ ±fi‹Îfi »ı. …ı …ı ¿÷ν-¤˘@÷Πˢ›

»ı ÷ı Ïfi›‹Î ÁÏø› … ˢ› »ı. …ı‹¿ı ¿<_¤Îfl CÎÀÎÏÿ ¤Î…fifi˘ ¿÷ν-¤˘@÷Î »ı. ÷ı◊Ì

Ïfi›‹Î Ïø›Î‰Î‚˘ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±Î ±ÎI‹Î ’HÎ Á¬-ÿ—¬ ±ÎÏÿfi˘ ¿÷ν-¤˘@÷Î

»ı. ‹ÎÀı ±‰U› ÁÏø› »ı.

…ı ƒT› ÁÏø› ˢ÷_ fi◊Ì ÷ı ƒT› ¿÷ν-¤˘@÷Î ’HΠˢ÷_ fi◊Ì. …ı‹¿ı ±Î¿ÎÂ.

±Î flÌ÷ı ±Î T›Ï÷flı¿T›Î„M÷ ΩHÎ‰Ì ÷◊Î •Êà◊Ê ‚Á∑˝§ÿ—, ¬˝àÿˇÊà ∞fl Œ„U¬Á⁄US¬ãŒŒ‡Ê¸ŸÊØÿãòʬÈL§·flØ – ±Î ⁄Ì…\_ ±fi‹Îfi »ı. F›Î_ F›Î_ ≠I›ZÎ’HÎı ÿıËfi_ Ë·fi-«·fi ‰√ıflı

ÿı¬Î› »ı I›Î_ I›Î_ ±‰U› ÁÏø›÷Πˢ› »ı. …ı‹¿ı CÎ_ÀÌ ±ÎÏÿ ›_h΢‹Î_ ¿Î‹ ¿fl÷Î

’vÊfi_ ÂflÌfl ≠I›ZÎ’HÎı Ëfl÷_-Œfl÷_ ÿı¬Î› »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ÁÏø› »ı. ÷ı‹ ±Î ±ÎI‹ÎfiÎ

ÿıËfi_ Ë·fi-«·fi ≠I›ZÎ’HÎı ÿı¬Î› »ı. ‹ÎÀı …wfl ÁÏø› »ı ±Î ⁄Ì…\_ ±fi‹Îfi ΩHΉ_.

±Î flÌ÷ı ±ÎI‹Îfi_ ÁÏø›’b_ ÏÁ© ¿›*. ÷ı◊Ì ‹„@÷√‹fi Á‹›ı ±Î ±ÎI‹Î ÁÎ÷flÎ…

√Ï÷ ¿flı »ı. ±Î ‰Î÷ ÏÁ© ◊¥. ––1846––

‹_ÏÕ¿ ⁄˛ÎõHÎ ÷flŒ◊Ì ◊›ı·Ì Â_¿Îfi˘ ¤√‰Îfi μkÎfl ±Î’ı »ı -

Œ„U廢§ŒáÊ„U™§ „UÙîÊ ¬ÿûÊÙ ÁûÊ ‚ÙÁfl ŸÊÁ∑§Á⁄U∞ –„UÙîÊÊÁŒ_ÔUÙ fl ◊߸, ÃŒM§flûÊ ŸáÊÈ ‚◊ÊáÊ¢ H1847H

M§ÁflûÊÁê◊ ‚ Œ„UÙ flìÊÙ Ã廢§ŒáÊ ¬ÈáÊÙ „U™§ –¬ßÁŸÿÿ¬Á⁄U廢§ŒáÊ◊øÿáÊÊáÊ¢ Ÿ Áfl ÿ ¡ÈûÊ¢ H1848H

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ424

(Œ„US¬ãŒŸ„UÃÈ÷¸flØ ¬˝ÿàŸ ßÁà ‚Ù˘Á¬ ŸÊÁ∑˝§ÿ –÷flŒŒÎCÔUÙ flÊ ◊ÁÃSÃŒM§¬àfl ŸŸÈ ‚◊ÊŸ◊˜ HM§Á¬àfl ‚ Œ„UÙ, flÊëÿSÃàS¬ãŒŸ ¬ÈŸ„¸UÃÈ— –¬˝ÁÃÁŸÿìÁ⁄US¬ãŒŸ◊øßʟʢ ŸÊÁ¬ ø ÿÈÄÃ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ÿıËfiÎ ’ÏflV’_ÿfi‹Î_ Ëı÷ ±ÎI‹Îfi˘ ≠›Ifi »ı. (’HÎ ÁÏø›I‰ ¿ÎflHÎ

fi◊Ì.) ÷˘ ±ÎI‹Îfiı ±Ïø› ‹ÎL›ı »÷ı ÷ı ≠›Ifi ’HÎ fi CÎÀı. ¿˘¥ V‰Î¤Îω¿ ±ºp

… ¿ÎflHÎ »ı. ÷˘ ÷ıfiı ±w’Ì ‹Îfi˘ ÷˘ ±ÎI‹Îfiı … ÁÏø› ‹Îfi‰˘ ±ı Á‹Îfi … »ı.

––1847––

±fiı ÷ı ±ºpfiı w’Ì ‹Îfi˘ ÷˘ ÷ı ¿Î‹˝HÎ ÿıË … ¿ÎflHÎ ‹Îfi‰Îfi_ flèÎ_. ÷ıfiÎ

’ÏflV’Lÿfifi˘ Ëı÷ ±L› ±L› ‹Îfi÷Î_ ±fi‰V◊Î ◊Λ ±fiı ±«ı÷fi ±ı‰Î ÿıËfi_

≠Ï÷Ïfi›÷ ’ÏflV’_ÿfi ◊‰_ ÷ı ±›@÷ »ı. ––1848––

ω‰ı«fi - √Î◊Î 1846‹Î_ ÿıË‹Î_ ’ÏflV’Lÿfi …HÎÎ÷_ ˢ‰Î◊Ì ÿıË‹Î_ ‰÷˝÷˘

±ÎI‹Î ÁÏø› »ı ±Î‹ ¿Ëı‰Î‹Î_ ±ÎT›_ »ı. I›Î_ ‹_ÏÕ¿ ⁄˛ÎõHÎ ¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl

≠¤fiı ≠ë ¿flı »ı ¿ı -

‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎ - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ÿıËfiÎ ÷ı ’ÏflV’_ÿfi‹Î_ ÷˘ ±ÎI‹Îfi˘ ≠›Ifi …

¿ÎflHÎ »ı. ’HÎ Ïø›Î ±ı ¿ÎflHÎ fi◊Ì. ±◊ν÷˚ ±ÎI‹Îfi˘ ÷ı‰Î ≠¿Îflfi˘ …ı ≠›Ifi ◊Λ

»ı ÷ı ¿ÎflHÎ »ı ±fiı ≠›Ifi ±ı √HÎ »ı Ïø›Î fi◊Ì. ÷ıfiÎ◊Ì … ÿıËfi_ ’ÏflV’Lÿfi ◊Λ

»ı. ÷ı‹Î_ Ïø›Î ±ı ¿ÎflHÎ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±ÎI‹Î ÁÏø› ÏÁ© ◊÷˘ fi◊Ì.

¤√‰Îfi - Ωı ±ÎI‹Îfiı ±Ïø› … ‹Îfi˘ ÷˘ ÷ı ±ÎI‹Î‹Î_ ≠›Ifi ’HÎ fi … Á_¤‰ı.

…ı‹ ±Î¿Î ±Ïø› »ı ÷ı◊Ì ÷ı‹Î_ ≠›Ifi ωÂıÊ Á_¤‰÷˘ fi◊Ì ÷ı‰Ì flÌ÷ı Ωı ±ÎI‹Î

±Ïø› ˢ› ÷˘ ÷ı‹Î_ ¿˘¥’HÎ Ω÷fi˘ ≠›Ifi Á_¤‰ı … fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ≠›IfiωÂıÊ »ı

÷ı ÁÏø›I‰…L› »ı. ÷ı◊Ì ±ÎI‹Îfiı ÁÏø› ‹Îfi‰˘ Ωı¥±ı. ÷◊Î ≠›Ifi ±ı ’HÎ ±ı¿

≠¿ÎflfiÌ Ïø›Î »ı. Ïø›ÎI‹¿ √HÎ … »ı ÷ı◊Ì Ωı ±ÎI‹Î‹Î_ ≠›Ifi »ı ÷˘ ÁÏø›I‰ ’HÎ

»ı … ±fiı Ωı ±Î ≠›Ififiı Ïø›ÎI‹¿ fi ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı ±fiı ±‹Ò÷˝ ±ı‰˘ √HÎ … ‹ÎhÎ

‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î ÷ı ≠›Ifi√HÎfiı ÿıËfiÎ ’ÏflV’Lÿfi˘ Ëı÷ ‹Îfi‰Î‹Î_ Â_

¿ÎflHÎ ? …ı‹ ±Î¿Î ±‹Ò÷˝ »ı ÷˘ ’ÏflV’_ÿfifi˘ Ëı÷ ÂÎ ‹ÎÀı ⁄fiı ? ±◊ν÷˚ ±‹Ò÷˝

±ı‰˘ ≠›Ifi√HÎ ’ÏflV’_ÿfifi˘ Ëı÷ fi ⁄fiı.

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 425

‹_ÏÕ¿ - ±L› ¿˘¥’HÎ ¿ÎflH΢◊Ì Ïfifl’ıZÎ ±ı‰˘ ±Î ±‹Ò÷˝ ≠›IfiÎI‹¿ √HÎ

’ÏflV’Lÿfifi˘ V‰÷— … (’˘÷ÎfiÌ ‹ı‚ı ±Î’˘±Î’) ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı. ÷ı‹Î_ ¿˘¥ ±L›

¿ÎflHÎfiÌ ±’ıZÎÎ fi◊Ì.

¤√‰Îfi - Ωı ±Î‹ … ˢ› ÷˘ ±‹Ò÷˝ ±ı‰˘ ±ÎI‹Î … ’ÏflV’_ÿfifi˘ Ëı÷ ⁄fiÌ

¿ı »ı. Ïfifl◊˝¿ ‰E«ı ≠›Ifi ‹Îfi‰ÎfiÌ ’HÎ ÂÌ …wfl ? Ωı ±‹Ò÷˝ ±ı‰˘ ≠›Ifi V‰›_

’˘÷ı … ’ÏflV’_ÿfifi˘ Ëı÷ ⁄fi÷˘ ˢ› ÷˘ ±‹Ò÷˝ ±ı‰˘ √HÎÌ ±ÎI‹Î … V‰›_ ’ÏflV’_ÿfifi˘

Ëı÷ ¿ı‹ fi ⁄fiı ? ¿ı …ı◊Ì ≠›IfifiÌ Ïfifl◊˝¿ ‰E«ı ¿S’fiÎ ¿fl‰Ì ’Õı.

‹_ÏÕ¿ - Ωı ±ÎI‹Îfiı ’ÏflV’_ÿfifi˘ Ëı÷ ‹Îfi̱ı ÷˘ ±ÎI‹Îfiı ÁÏø› ‹Îfi‰˘ ’Õı

±fiı ±‹ÎflÌ ºÏp±ı ±ÎI‹Î ±Ïø› »ı. ÷ı◊Ì ÿıËfiÎ ’ÏflV’Lÿfifi_ ¿˘¥ ±ºp (fi ÿı¬Î›

÷ı‰_) ¿ÎflHÎ »ı. ’HÎ ±ÎI‹Î ¿ÎflHÎ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±ÎI‹Î Ïfi„Wø› »ı. ≠›Ifi ’HÎ ¿ÎflHÎ

fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ≠›Ifi ±ı ±‹Ò÷˝ √HÎ »ı. ÷ı◊Ì ±ÎI‹Î ±fiı ≠›Ififiı »˘ÕÌfiı ±L› ¿˘¥

±‰ÎE› ±ı‰_ ““±ºp”” ¿ÎflHÎ »ı.

¤√‰Îfi - Ëı ‹_ÏÕ¿ ! ÷‹ı …ıfiı ““±ºp”” ¿ÎflHÎ ¿Ë˘ »˘ ÷ı ±‹Ò÷˝ »ı ¿ı ‹Ò÷˝

»ı ? (±◊ν÷˚ ±w’Ì÷k‰ »ı ¿ı w’Ì÷k‰ »ı ?) Ωı ±Î ±ºp÷k‰ ±‹Ò÷˝ (±w’Ì) »ı

±Î‹ ¿Ëı¢ ÷˘ ±ÎI‹Î ’HÎ ±‹Ò÷˝ »ı. ÷ıfiı … ¿ÎflHÎ ¿ı‹ fi ‹fiΛ ¿ı …ı◊Ì fi‰Î

±ºp÷k‰fiÌ ¿S’fiÎ ¿fl‰Ì ’Õı. …ı‹ ÷‹ı ’Ëı·Î_ ≠›Ififiı ¿ÎflHÎ ‹ÎL›_ Ë÷_, ˉı ÷‹ı

±ºpfiı ¿ÎflHÎ ‹ÎL›_ ’HÎ Ωı ±Î ⁄‘Î_ ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î »÷Î_ ’ÏflV’Lÿfifi_ ¿ÎflHÎ ⁄fi÷_

ˢ› ÷˘ ’»Ì ±ÎI‹Î ’HÎ ±‹Ò÷˝ »ı ÷ı … ’ÏflV’Lÿfifi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı. ±Î‹ ¿ı‹ V‰Ì¿Îfl÷Î

fi◊Ì ? Ïfifl◊˝¿ fi‰Ì fi‰Ì ¿S’fiα˘ ¿fl‰Î◊Ì Â_ ŒÎ›ÿ˘ ? √˙fl‰ … ◊Λ. ‹ÎÀı ±‹Ò÷˝

±ı‰˘ ±ÎI‹Î … ’ÏflV’Lÿfifi_ ¿ÎflHÎ »ı ±fiı ±Î ¿ÎflHÎı ÷ı ÁÏø› »ı.

‹_ÏÕ¿ - ±‹ÎflÌ ºÏp±ı ±ÎI‹Î ±Ïø› »ı. ‹ÎÀı ±‹ı ““±ºp”” fiı ¿ÎflHÎ ‹Îfi̱ı

»Ì±ı ±fiı ÷ı ±ºp ±‹Ò÷˝ ‹Îfi̱ı ÷˘ μ’fl˘@÷ ÿ˘Ê ±Î‰ı »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ±ºpfiı ±‹ı

‹Ò÷˝ ‹ÎfiÌÂ_. ±◊ν÷˚ ±Î ±ºp w’Ì »ı ±ı‹ ‹ÎfiÌÂ_. ÷˘ ÷˘ ¿˘¥ ÿ˘Ê fiËŸ ±Î‰ıfiı ?

¤√‰Îfi - ±ÎI‹Îfiı »˘ÕÌfiı ±Î V◊Ò·ÂflÌflfiÎ ’ÏflV’Lÿfi_ Ωı ¿˘¥ ±L› ¿ÎflHÎ

‹Îfi˘ ±fiı ÷ıfiı ‹Ò÷˝ ‹Îfi˘ ÷˘ ÷ı ““¿Î‹˝HÎÂflÌfl”” … ◊›_ (±◊ν÷˚ ÁÒZ‹ ÂflÌfl … V◊Ò·

ÂflÌflfiÎ ’ÏflV’Lÿfifi_ ¿ÎflHÎ ⁄L›_.) ⁄Ì…\_ ¿˘¥ ‹Ò÷˝ƒT› I›Î_ »ı … fiËŸ, ÷ı◊Ì ⁄Ì…\_ ¿˘¥

’HÎ ¿ÎflHÎ Á_¤‰÷_ fi◊Ì. ˉı ⁄ËÎfl ÿı¬Î÷Î V◊Ò· ÂflÌflfiÎ ’ÏflV’LÿfifiÎ Ëı÷ ÷flÌ¿ı

‰’flÎ÷Î ±ı‰Î ±Î ¿Î‹˝HÎÂflÌflfiı ¿ÎflHÎ ‹Îfi¢ ÷˘ ÷ı ’HÎ ±ı¿ ÂflÌfl »ı. ÷ıfiÎ ’ÏflV’Lÿfifi_

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ426

’HÎ ¿˘¥¿ ¿ÎflHΠˢ‰_ Ωı¥±ı. ÷ıfi_ …ı ¿ÎflHÎ ÷ı ‹Ò÷˝ ‹Îfi¢, ÷˘ ÷ı ’HÎ ’ÏflV’LÿfiÎI‹¿

… ◊Âı. ÷ı◊Ì ÷ıfi_ ’HÎ ¿˘¥¿ ¿ÎflHΠˢ‰_ Ωı¥±ı. ±Î‹ ±fi‰V◊Î ÿ˘Ê ±Î‰Âı.

‹_ÏÕ¿ - ±‹fiı ±fi‰V◊Î ÿ˘Ê ±Î‰Âı fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ±‹ı V◊Ò· ÂflÌflfiÎ

’ÏflV’Lÿfifi_ ¿ÎflHÎ ¿Î‹˝HÎÂflÌfl ±ıÀ·ı ¿ı ÁÒZ‹ ÂflÌfl ¿ÎflHÎ ‹ÎfiÌÂ_ ±fiı ÁÒZ‹ ±ı‰Î

¿Î‹˝HÎÂflÌflfiÎ ’ÏflV’Lÿfifi_ ¿ÎflHÎ ““±ºp”” ‹ÎfiÌÂ_ ±fiı ÷ı ±ºp ’˘÷ÎfiÎ V‰¤Î‰◊Ì

… ¿Î‹˝HÎÂflÌflfiÎ ’ÏflV’_ÿfifiÎ ¿ÎflHÎV‰w’ı ≠‰÷ı˝ »ı ±ı‹ ‹ÎfiÌÂ_. ÷ı◊Ì ’λ‚-’λ‚

¿ÎflHÎ ‹Îfi‰ÎfiÌ ±Î’ÏkÎw’ ±fi‰V◊Î ÿ˘Ê ±‹fiı ±Î‰Âı fiËŸ.

¤√‰Îfi - Ωı ±Î‹ ‹Îfi¢ ÷˘ ⁄ËÎfl ÿı¬Î÷Î ±ı‰Î V◊Ò· ÂflÌflfiÎ ’ÏflV’LÿfifiÌ

≠T≤ÏkÎ ÷ı ±ºp◊Ì … ◊¥ …Âı. ‰E«ı Ïfifl◊˝¿ fi ÿı¬Î÷Î ±ı‰Î ¿Î‹˝HÎÂflÌflfiÌ ¿S’fiÎ

¿fl‰ÎfiÌ Â_ …wfl ? ±◊ν÷˚ ÷‹ı μ’fl …ı ±ı‹ ¿èÎ_ ¿ı ±ºp◊Ì V‰Î¤Îω¿’HÎı … ¿Î‹˝HÎfi_

’ÏflV’Lÿfi ◊Λ ±fiı ¿Î‹˝HÎfiÎ ’ÏflV’Lÿfi◊Ì V◊Ò· ÂflÌflfi_ ’ÏflV’Lÿfi ◊Λ. ’fl_÷

±Î‹ Ωı ±ºp ±ı ’ÏflV’Lÿfifi_ ¿ÎflHÎ ⁄fi÷_ ˢ› ÷˘ ÷˘ ÷ı ±ºp ’˘÷ı … ÁÌ‘ıÁÌ‘_

V◊Ò·ÂflÌflfiÎ … ’ÏflV’Lÿfifi_ ¿ÎflHÎ ¿ı‹ fi ⁄fiı ? ¿ı …ı◊Ì ‰E«ı fiÎË¿ ¿Î‹˝HÎfiÌ ¿S’fiÎ

¿fl‰Ì ’Õı ?

‹_ÏÕ¿ - •Sàflfl◊˜ = ¤·ı I›Îflı ±ı‹ ˢ. ¿Î‹˝HÎÂflÌfl ‰E«ı ¿ÎflHÎ fi◊Ì. ’HÎ

±ºp … V◊Ò·ÂflÌflfiÎ ’ÏflV’Lÿfifi_ ¿ÎflHÎ »ı ±ı‹ … ±‹ı ‹ÎfiÌÂ_.

¤√‰Îfi - ÃŒÿÈÄÃ◊˜ = ÷‹ÎflÌ ÷ı ‰Î÷ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±«ı÷fi ±ı‰Î …ı

¿˘¥ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝ ˢ› »ı ÷ı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ≠Ï÷Ïfi›÷ ’ÏflV’Lÿfi‹Î_ V‰Î¤Îω¿’HÎı

¿ÎflHÎ ⁄fi÷Î fi◊Ì. V◊Ò· ÂflÌfl F›Îflı F›Îflı √‹fiÎ√‹fi-μÉÎ-⁄ıÁ‰ÎfiÌ ¿ı ›fifiÌ

Ïø›Î ¿flı »ı I›Îflı ⁄Ï©’Ò‰˝¿ Á¬Î¿ÎflÌ’HÎı ¿˘¥ ÷¿·ÌŒ fi ’Õı ÷ı flÌ÷ı ÷ı ÷ı Ïø›Î ±◊ν÷˚

’ÏflV’_ÿfi ¿flı »ı. ÷ı◊Ì ÷ı‰Ì ÷ı‰Ì Ïø›Î±˘fiÌ ’λ‚ ±ıÀ·ı ¿ı ÷ı‰Î ÷ı‰Î ’ÏflV’_ÿfifiÌ

’λ‚ ¿˘¥ Á«ı÷fi (⁄Ï©Â΂Ì) ’ÿÎ◊˝ ¿ÎflHΠˢ› ÷˘ … ±Î‹ ⁄fiı. ’HÎ ±«ı÷fi ±ı‰_

±ºp ¿ÎflHÎ fi◊Ì. «ı÷fi … ¿ÎflHÎ »ı. ÷ı … ≠Ï÷Ïfi›÷ (±‹¿ ±‹¿ ≠¿Îflı «˘yÁ’HÎı)

◊÷Î ’ÏflV’Lÿfifi_ ¿ÎflHÎ »ı ±fiı ÷ı «ˆ÷L› √HΉ΂˘ ±ÎI‹Î … ¿ÎflHÎ »ı ±fiı ÷ı ¿ÎflHÎı

÷ı ±ÎI‹Î ÁÏø› »ı.

Ωı ±«ı÷fi ’ÿÎ◊˘˝ V‰Î¤Îω¿’HÎı ’ÏflV’Lÿfifi_ ¿ÎflHÎ ⁄fi÷Πˢ› ÷˘ ±«ı÷fi

ƒT›‹Î_ ⁄Ï©÷k‰ fi ˢ‰Î◊Ì ±fiı V‰Î¤Îω¿’HÎı … ¿ÎflHÎ ⁄fi÷Πˢ‰Î◊Ì …ı‹Î_ ±L›

Ëı÷fiÌ ±’ıZÎÎ fi ˢ› ÷ı ¿Î_ ÷˘ ÁÿÎ ¿ÎflHÎ … ⁄L›Î ¿flı ±◊‰Î @›Îflı ’HÎ ¿ÎflHÎ

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 427

fi ⁄fiı, ¥I›ÎÏÿ ÿ˘Ê˘ ±Î‰‰ÎfiÌ ±Î’ÏkÎ ±Î‰ı. ÷ı◊Ì ±«ı÷fi ±ı‰_ ±ºp ±ı ’ÏflV’Lÿfifi_

¿ÎflHÎ fi◊Ì. ’fl_÷ ¿‹˝◊Ì ›@÷ ±ı‰˘ Á«ı÷fi ±ÎI‹Î … ≠Ï÷Ïfi›÷ ±ı‰Î V◊Ò· ÿıËfiÎ

’ÏflV’Lÿfifi˘ Ëı÷ ˢ‰Î◊Ì ±ÎI‹Î … ±Î ¿Î›˝‹Î_ ‰ı’ÎflÎI‹¿ »ı. ÷ı◊Ì ±ÎI‹Î ÁÏø›

»ı. ––1847-1848––

‹_ÏÕ¿ - Ëı ¤√‰Îfi ! V◊Ò· ÿıËfiÎ ’ÏflV’Lÿfifi_ ¿ÎflHÎ ¿‹˝›@÷ ±ı‰˘ ∞‰ …

Ωı ˢ› ÷˘ ¿‹˝›@÷ ¤‰V◊ ∞‰‹Î_ ÁÏø›I‰ Á_¤‰ı, ’fl_÷ ‹@÷ÎI‹Îfiı ±Î ÁÏø›I‰

¿ı‹ CÎÀı ? ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ıfiı ÷˘ V◊Ò·ÂflÌfl … fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ıfi_ ’ÏflV’Lÿfi fi◊Ì ÷˘ ‹˘ZÎı

…÷Î ±ÎI‹Îfiı ÁÎ÷ flÎ… √Ï÷ ¿fl‰Î V‰w’ ÁÏø›I‰ ¿ı‹ Á_¤‰ı ? ±Î‰Ì ‹_ÏÕ¿fiÌ

Â_¿Îfi˘ ¤√‰Îfi μkÎfl ±Î’ı »ı -

„UÙ©U Á∑§Á⁄UÿÊ ÷flàÕS‚, ∑§ê◊⁄UÁ„UÿS‚ Á∑¢§ÁŸÁ◊ûÊÊ ‚Ê ? –ŸáÊÈ ÃǪ߬Á⁄UáÊÊ◊Ê, ¡„U Á‚hûÊ¢ ÄUÊ ‚Ê Áfl H1849H

(÷flÃÈ Á∑˝§ÿÊ ÷flSÕSÿ, ∑§◊¸⁄UÁ„UÃSÿ Á∑¢§ÁŸÁ◊ûÊÊ ‚Ê –ŸŸÈ ÃŒ˜ªÁìÁ⁄UáÊÊ◊ÊŒ˜ ÿÕÊ Á‚hàfl¢ ÃÕÊ ‚Ê˘Á¬ H)

√Î◊Î◊˝ - ¤‰V◊ ±ı‰Î ∞‰‹Î_ ÷ı Ïø›Î ¤·ı ˢ, ’fl_÷ ¿‹˝flÏË÷ ±ı‰Î ∞‰‹Î_

÷ı Ïø›Î ¿›Î ÏfiÏ‹kÎı ˢ› ? μkÎfl - ÷ÿ˚√Ï÷ ’ÏflHÎ΋ ˢ‰Î◊Ì ÷ı Ïø›Î ◊Λ »ı. …ı‹

ÏÁ©I‰ ≠√À ◊Λ »ı ÷ı‹. ––1849––

ω‰ı«fi - ±Î √Î◊΋Î_ ’Ëı·Î ±‘ν ¤Î√‹Î_ ≠ë »ı. ’λ·Î ±‘ν ¤Î√‹Î_

μkÎfl »ı. ¤Î‰Î◊˝ ·√¤√ ¿Ëı‰Î¥ √›˘ »ı. »÷Î_ ÁÎflÎ_ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

V◊Ò· ÿıË‹Î_ ◊÷Î ’ÏflV’Lÿfifi_ ¿ÎflHÎ Ωı ¿‹˝›@÷ ±ı‰˘ ∞‰ … ˢ› ±fiı ÷ı◊Ì

÷ı Á_ÁÎflÌ ∞‰ Ωı ÁÏø› ˢ› ÷˘ ¤·ı ±ı‹ ˢ. ¤‰V◊ ∞‰‹Î_ Ïø›Î ˢ. ¿ÎflHÎ ¿ı

÷ı ∞‰ ¿‹˘˝ÿ›‰Î‚˘ »ı. ’fl_÷ ¿‹˝flÏË÷ ±ı‰Î ‹˘ZÎfiÎ ∞‰‹Î_ ÷ı Ïø›Î »ı ±ı‹ ¿ı‰Ì

flÌ÷ı ‹Îfi‰_ ? ¿ÎflHÎ ¿ı I›Î_ ÷˘ ¿‹˝ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ¿‹˝flÏË÷ ÷ı ‹@÷ ±ÎI‹Îfiı √‹fiÏø›Î

¿˘fiÎ ÏfiÏ‹kÎı Á_¤‰ı ? ±fiı ¿‹˝ fi ˢ‰Î◊Ì Ïø›Î fi Á_¤‰ı ÷ı◊Ì ‹˘ZÎı …÷˘ ∞‰ ÷˘

±Ïø› … ˢ‰˘ Ωı¥±ı. ±Î‰Ì Â_¿Î ‹_ÏÕ¿∞fiÌ »ı.

¤√‰Îfi ÷ıfi˘ μkÎfl ±Î’÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı - ÷ı‰Î ≠¿Îflfi˘ ±Î ∞‰fi˘ ∂K‰˝√Ï÷’ÏflHÎ΋

ˢ‰Î◊Ì (÷◊Î ’Ò‰˝≠›˘√-⁄_‘ωE»ıÿ ±fiı ¿‹˝ZΛ◊Ì ◊›ı·Ì ·CÎ÷Î ‰√ıflı ¿ÎflH΢◊Ì) ±Î

∞‰fiÌ ÁÎ÷ flÎ… √Ï÷ ◊Λ »ı. ±Î μkÎfl ’Ëı·Î_ ±’Î¥ … √›˘ »ı. ‰‚Ì …ı‹ ¿‹˘˝fiÎ

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ428

ZΛ◊Ì ∞‰‹Î_ ÏÁ©I‰ ≠√À ◊Λ »ı ÷ı‹ ¿‹˘˝fiÎ ZΛ◊Ì ±Î ∞‰‹Î_ ÷ı √Ï÷Ïø›Î ’HÎ

≠√À ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ±ÎI‹Î …ı‹ ÏÁ©I‰ ÿÂΉ΂˘ »ı ÷ı‹ √Ï÷Ïø›Î‰Î‚˘ ’HÎ »ı ….

––1849––

Á∑¢§ Á‚hÊ‹ÿ¬⁄U•Ù Ÿ ªß¸, œê◊ÁàÕ∑§ÊÿÁfl⁄U„UÊ•Ù –‚Ù ªß©UflǪ„U∑§⁄UÙ, ‹ÙªÁê◊ ¡◊ÁàÕ ŸÊ‹Ù∞ H1850H

(Á∑¢§ Á‚hÊ‹ÿ¬⁄UÃÙ Ÿ ªÁÃ-œ¸◊ʸÁSÃ∑§ÊÿÁfl⁄U„UÊØ –‚ ªàÿȬª˝„U∑§⁄UÙ ‹Ù∑§, ÿŒÁSà ŸÊ‹Ù∑§ H)

√Î◊Î◊˝ - ÷˘ ‹@÷ÎI‹ÎfiÌ ÏÁ©Î·›◊Ì μ’fl √Ï÷ ¿ı‹ ◊÷Ì fi◊Ì ? ‘‹Î˝„V÷¿Î›fi˘

ωflË Ë˘‰Î◊Ì, ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı √Ï÷‹Î_ ‹ÿÿ√Îfl »ı ±fiı ÷ı ‹ÎhÎ ·˘¿‹Î_ … »ı, ±·˘¿‹Î_

fi◊Ì. ––1850––

ω‰ı«fi - μ’fl ¿flı·Ì ««Î˝◊Ì …HÎΛ »ı ¿ı ¿‹˝ZΛ ◊‰Î◊Ì …ı‹ ÏÁ©I‰ ≠√Àı

»ı ÷ı‹ ∞‰fi˘ ∂K‰˝√Ï÷ V‰¤Î‰ÎÏÿ ˢ‰Î◊Ì ’fl‹ÎI‹Î ÁÎ÷ flÎ… ∂K‰˝√Ï÷ ¿flı »ı ÷ı◊Ì

±ÎI‹Î ÁÏø› »ı. ÷˘ ±ËŸ ≠ë ◊Λ »ı ¿ı Ωı ∂K‰˝√Ï÷ V‰¤Î‰ »ı ÷˘ ÁÎ÷flÎ… …

√Ï÷ ¿ı‹ ¿flı »ı ? ‰‘Îflı √Ï÷ ¿ı‹ ¿fl÷Î fi◊Ì ? ±◊ν÷˚ μ’fl ¿Ëı·Î L›Î› ≠‹ÎHÎı

ÏÁ© ’fl‹ÎI‹Îfiı √Ï÷Ïø›Î ‰Õı ÁÏø›I‰ ¥E»Î› »ı ÷˘ ÏÁ©Î·›◊Ì ±ıÀ·ı ¿ı ÏÁ©

¤√‰_÷˘fiı flËı‰ÎfiÎ ZÎıhÎ◊Ì ±Î√‚ ±·˘¿‹Î_ ’HÎ ÷ı ‹@÷ ◊÷Î ∞‰fiÌ √Ï÷ ¿ı‹ ◊÷Ì

fi◊Ì ?

¤√‰Îfi - Ëı ‹_ÏÕ¿ ! ÏÁ©Î·›◊Ì ±Î√‚ √Ï÷‹Î_ ÁËΛ¿ ±ı‰_ …ı ‘‹Î˝„V÷¿Î›

fi΋fi_ ƒT› »ı ÷ıfi˘ ωflË »ı. ÷ı◊Ì ‹@÷ ◊÷Î ∞‰fiÌ √Ï÷ ÏÁ©Î·›◊Ì ±Î√‚ ◊÷Ì

fi◊Ì.

‹_ÏÕ¿ - Ëı ¤√‰Îfi ! ±·˘¿‹Î_ ‘‹Î˝„V÷¿Î›fi˘ ωflË ¿ı‹ »ı ?

¤√‰Îfi - Ëı ‹_ÏÕ¿ ! …ı ¿ÎflHÎ◊Ì ±Î ‘‹Î˝„V÷¿Î› ƒT› ·˘¿‹Î_ … »ı, ±·˘¿‹Î_

fi◊Ì. ±ıÀ·_ … fiËŸ ’HÎ ±Î ‘‹Î˝„V÷¿Î› ±ÎÏÿ ƒT›˘ ˢ‰Î ±fiı fi ˢ‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı

… ·˘¿ ±fiı ±·˘¿ ±ı‰Î ⁄ı ¤Î√ ’Õı·Î »ı. F›Î_ ‘‹Î˝„V÷¿Î›ÎÏÿ ƒT›˘ »ı ÷ı ·˘¿

±fiı F›Î_ ‘‹Î˝„V÷¿Î›ÎÏÿ ƒT›˘ fi◊Ì ÷ı ±·˘¿ ¿Ëı‰Î› »ı. Ωı ±·˘¿‹Î_ ’HÎ

‘‹Î˝„V÷¿Î›ÎÏÿ ƒT› »ı ±Î‹ ¿Ë̱ı ÷˘ ·˘¿-±·˘¿ …ı‰Ì ¿˘¥ T›‰V◊Î … fi flËı.

‹ÎÀı ‘‹Î˝„V÷¿Î›, ±‘‹Î˝„V÷¿Î›, ¿Î‚, ’ÿ˚√·Î„V÷¿Î› ±fiı ∞‰Î„V÷¿Î› ±Î ’Î_«

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 429

ƒT›˘ F›Î_ »ı ÷ı ·˘¿ ±fiı ±Î ’Î_« ƒT›˘ F›Î_ fi◊Ì ÷ı ±·˘¿ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î‰Ì

±fiÎÏÿ¿Î·fiÌ …√ÿ˚T›‰V◊Î »ı.

‹_ÏÕ¿ - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ±·˘¿‹Î_ ±Î ‘‹Î˝„V÷¿Î› ƒT› ¤·ı fi ˢ›. ‹@÷ ∞‰fiı

∂K‰˝√Ï÷ ¿fl‰ÎfiÎ ¿Î›˝fi˘ ±Î ≠Á_√ »ı. ÷ı‹Î_ ‘‹Î˝„V÷¿Î› fi ˢ› ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ? ÷ı◊Ì

≠V÷÷ ¿Î›˝‹Î_ ⁄Ìfiμ’›˘√Ì ±ı‰Î ÷ı ‘‹Î˝„V÷¿Î›fiÌ ÂÌ …wfl ? ¤·ı ÷ı fi ˢ›. ÷ıfiÎ

ωfiÎ ’HÎ ±·˘¿‹Î_ ‹@÷∞‰fiÌ √Ï÷ ˢ. ¿ÎflHÎ ¿ı ∂K‰˝√Ï÷ V‰¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ÁÎ÷

flÎ… … √Ï÷ ¿fl‰Ì ±ı‰˘ ¿˘¥ Ïfi›‹ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±Î‰Î Ïfi›‹fiÎ ±¤Î‰ı ±·˘¿‹Î_

’HÎ ‹@÷∞‰fiÌ √Ï÷ ◊‰Ì Ωı¥±ı.

¤√‰Îfi ! Ëı ‹_ÏÕ¿ ! ±Î ≠ë ±›@÷ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ∞‰˘fiÌ ±fiı ’ÿ˚√·˘fiÌ

√Ï÷‹Î_ μ’√˛Ë ¿fl‰ÎfiÎ V‰¤Î‰‰Î‚˘ ±◊ν÷˚ ÁËΛ¿ ±ı‰˘ ±Î ‘‹Î˝„V÷¿Î› »ı. ±L›

¿˘¥ ÁËΛ¿ ƒT› fi◊Ì. ±fiı ±Î ‘‹Î˝„V÷¿Î› ƒT› …ı ÁËΛ¿ »ı ÷ı ·˘¿Î¿Î‹Î_ …

»ı. ±·˘¿Î¿Î‹Î_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ‹@÷∞‰fiÌ √Ï÷ ±·˘¿Î¿Î‹Î_ ◊÷Ì fi◊Ì. ±Î ≠‹ÎHÎı

‹Î»·Îfiı ÷fl‰ÎfiÌ Â„@÷ …ı‹ ’˘÷ÎfiÌ »ı ÷˘ ’HÎ ÁËΛ¿ ±ı‰_ …·ƒT› ˢ› I›Î_ Á‘Ì

… ÷flı »ı. flı÷̉΂˘ ¤Î√ ±Î‰ı I›Îflı ‹Î»·_ ’˘÷ÎfiÌ Â„@÷ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ÷flÌ Â¿÷_

fi◊Ì. ÷ı‹ ±·˘¿‹Î_ ‘‹Î˝„V÷¿Î›ƒT› fi ˢ‰Î◊Ì ÁËΛ¿ ƒT›fiÎ ±¤Î‰ı ·˘¿Î¿ÎÂ◊Ì

±Î√‚ ±·˘¿Î¿Î‹Î_ ‹@÷ ±ÎI‹ÎfiÌ √Ï÷ ¿ı‹ ≠‰÷ı˝ ? ±◊ν÷˚ ≠‰÷˝÷Ì fi◊Ì. ––1850––

Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ±Î ‰Î÷ ¿ı‰Ì flÌ÷ı Á‹Ω› ¿ı ·˘¿◊Ì ±L› ±ı‰˘ ’HÎ ±·˘¿

fi΋fi˘ ¿˘¥ ’ÿÎ◊˝ »ı ? ‹ÎhÎ ·˘¿ … »ı ±fiı ±·˘¿ …ı‰_ ¿˘¥ ZÎıhÎ »ı … fi◊Ì. ±Î‹

‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ? ±Î‰Ì Â_¿Îfi˘ μkÎfl ¤√‰Îfi ±Î’ı »ı -

‹ÙªS‚ ÁàÕ ÁflflÄπÙ, ‚ÈhûÊáÊ•Ù ÉÊ«US‚ •ÉÊ«UÙ√fl –‚ ÉÊ«UÊßÁìÊÿ ◊߸, Ÿ ÁŸ‚„UÊ•Ù ÃŒáÊÈM§flÙ H1851H

(‹Ù∑§SÿÊÁSà Áfl¬ˇÊ—, ‡ÊÈhàflÃÙ ÉÊ≈USÿÊÉÊ≈U ßfl –‚ ÉÊ≈UÊÁŒ⁄Ufl ◊Á߸ ÁŸ·œÊØ ÃŒŸÈM§¬— H)

√Î◊Î◊˝ - ·˘¿fi˘ ≠Ï÷’ZÎÌ (±·˘¿ …ı‰˘) ¿˘¥¿ ’ÿÎ◊˝ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ““·˘¿””

±ı © ’ÿ ˢ‰Î◊Ì, …ı‹ CÎÀfi˘ ≠Ï÷’ZÎÌ ±CÎÀ »ı ÷ı‹. ÷ı CÎÀÎÏÿ … ˢ ±Î‰˘ ≠ë

¿˘¥ ¿flı ÷˘ ÷ı ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ’›˝ÿÎÁ ÏfiÊı‘ ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiı ±fiw’ ˢ‰˘

Ωı¥±ı. ––1851––

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ430

ω‰ı«fi - ““±·˘¿”” fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ ±ıÀ·ı ¿ı ±·˘¿Î¿Î ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ »ı ÷ı

›„@÷’Ò‰˝¿ ÏÁ© ¿fl÷Î_ ¤√‰Îfi …HÎΉı »ı ¿ı ““·˘¿”” ±ı ©’ÿ »ı ±fiı T›I’ÏkΉ΂_

’ÿ »ı. ÷ı◊Ì ÷ıfi˘ ω’ZÎ ±ıÀ·ı ¿ı ωfl˘‘Ì’ZÎ ““±·˘¿”” ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ±‰U› »ı ….

…ı‹ ““CÎÀ”” ±ı © ±fiı T›I’ÏkΉ΂_ ’ÿ ˢ‰Î◊Ì ÷ıfi˘ ω’ZÎ ““±CÎÀ”” ±ıÀ·ı ¿ı ’ÀÎÏÿ

¥÷fl ’ÿÎ◊˝ »ı ÷ı‹ ±ËŸ ΩHΉ_. ÷ıfi˘ ±fi‹Îfi≠›˘√ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

““•ÁSà ‹Ù∑§Sÿ Áfl¬ˇÊ—, √ÿÈà¬ÁûÊ◊ë¿ÈUh¬ŒÊÁ÷œÿàflÊØ, ÿÕÊ ÉÊ≈USÿÊÉÊ≈U— –””

…ı …ı T›I’ÏkΉ΂Î_ ’ÿ˘ ˢ› ±fiı © ’ÿ (Á‹ÎÁ ωfiÎfiÎ_ - ±ı¿·‰Î›Î_) ’ÿ˘

ˢ› ÷ı ÷ı ’ÿ˘◊Ì ‰ÎE› ‰V÷◊Ì Ï‰’flÌ÷ ‰V÷ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ±‰U› ˢ› »ı. …ı‹ ““CÎÀ””

±ıÀ·ı ‹ÎÀÌfi˘ CÎÀ, ±Î ’ÿ T›I’ÏkΉ΂_ ’HÎ »ı ±fiı Á‹ÎÁ ωfiÎfi_ ±ı¿·_ ’ÿ ˢ‰Î◊Ì

÷ıfiÎ◊Ì ‰ÎE› ‰V÷ CÎÀ …ı‹ »ı. ÷ı‹ ÷ıfiÎ◊Ì Ï‰fl˘‘Ì ““±CÎÀ”” CÎÀ ωfiÎfiÎ ’ÀÎÏÿ ¥÷fl

’ÿÎ◊˘˝ ’HÎ »ı …. ÷ı‹ ““·˘¿”” ÂOÿ ’HÎ T›I’ÏkΉ΂˘ ±fiı Á‹ÎÁ ωfiÎfi˘ ±ı¿·˘

ÂOÿ ±ıÀ·ı ©’ÿ ˢ‰Î◊Ì …ı‹ ·˘¿ »ı ÷ı‹ ÷ıfi˘ ωfl˘‘Ì ±·˘¿ ’HÎ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_

±‰U› »ı …. ÁÎflÎ_ ¿ı T›I’ÏkΉ΂Π±ı‰Î © ’ÿ ‰Õı …ı ’ÿÎ◊˝ ¿Ëı‰Î› ÷ı ÷˘ ˢ›

… »ı. ’fl_÷ ÷ıfi˘ ω’ZÎ ’HÎ ±‰U› ˢ› … »ı. ÷ı◊Ì …ı‹ ·˘¿ »ı ÷ı‹ ±·˘¿ ’HÎ

±‰U› »ı ….

‹_ÏÕ¿ - Ëı ¤√‰Îfi ! ““Ÿ ‹Ù∑§— ßÁà •‹Ù∑§—”” …ı ·˘¿V‰w’ fi ˢ› ÷ı ±·˘¿

¿Ëı‰Î›. …ı‹ ““Ÿ œ◊¸— •œ◊¸—”” ±Î‹ fiGÎ˚÷I’vÊ Á‹ÎÁ ¿fḻı ÷˘ 14 flÎ…≠‹ÎHÎ

…ı ±Î¿Î »ı ÷ı ·˘¿Î¿Î ±ıÀ·ı ¿ı ·˘¿ ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı …ı ·˘¿V‰w’ fi◊Ì ÷ı CÎÀ-

’À ±ÎÏÿ V◊Ò·-ÁÒZ‹ ’ÿÎ◊˘˝ …ı »ı ÷ı … ±·˘¿ »ı. ±Î‹ … ‹ÎfiÌ ·˘fiı ? ·˘¿fiÌ

⁄ËÎfl ““±·˘¿Î¿Î”” fi΋fi˘ ±Î¿ÎÂÎI‹¿ ’ÿÎ◊νL÷fl (ϤLfi ’ÿÎ◊˝) »ı ±Î‹ ‹Îfi‰ÎfiÌ

ÂÌ …wfl »ı ? …ı ·˘¿w’ fi ˢ› ÷ı CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fiı … ±·˘¿ ¿Ë˘fiı ? V‰÷_hÎ

±·˘¿Î¿Î ’ÿÎ◊˝ ‹Îfi‰ÎfiÌ …wfl fi◊Ì.

¤√‰Îfi - ±Î ≠ë μÏ«÷ fi◊Ì. ÏfiÊı‘‰Î«¿ ŸÜʘ ⁄ı ≠¿ÎflfiΠˢ› »ı. ±ı¿

≠ÁF› ±fiı ⁄ÌΩı ’›˝ÿÎÁ. …ı ≠ÁF› fiGÎ˚ ˢ› »ı ÷ı ÏfiÊı‘ … ‹ÎhÎ ¿flı »ı. ¥÷flfi_

(ω’ZÎfi_) ω‘Îfi ¿fl÷˘ fi◊Ì. …ı‹ ““ŸÊÁSà •Õ¸— ÿSÿ ÃŒ˜ •ŸÕ¸∑¢§ flø—”” …ıfi˘ ¿_¥

±◊˝ fi◊Ì ÷ı‰_ ‰«fi ÷ı ±fi◊˝¿ ‰«fi ±fiı …ı …ı ÂOÿ˘fiÎ ¿˘¥ ±◊˘˝ fi◊Ì ÷ı ±fi◊˝¿

±ı‹ ±◊˝fi˘ ÏfiÊı‘ ‹ÎhÎ … …HÎΉı »ı ÷ıfiı ≠ÁF› fiGÎ˚ ¿Ëı‰Î› »ı. ⁄ÌΩı ’›˝ÿÎÁ

fiGÎ˚ »ı. ÷ı ¿flı »ı ÏfiÊı‘, ’HÎ Á‹Ω‰ı »ı ÷ıfiÎ Á‹Îfi ω’ZÎfi_ ω‘Îfi. …ı‹¿ı ““Ÿ œ◊¸—

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 431

•œ◊¸—”” ±ËŸ ‘‹˝ fiËŸ ÷ı ±‘‹˝ ±ı‹ ÂOÿ ≠‹ÎHÎı ‘‹˝fi˘ ÏfiÊı‘ … ‹ÎhÎ ◊Λ ’HÎ

±Î ±‘‹˝ ÂOÿ ‘‹˝fiÎ ±¤Î‰ ‹ÎhÎfiı ¿Ëı÷˘ fi◊Ì. ’fl_÷ ‘‹˝ ±ı …ı‹ ÁÿΫÎfl V‰w’

¤≠T≤ÏkÎ »ı ÷ı‹ ±‘‹˝ ±ıÀ·ı ÷ıfiÎ◊Ì Ï‰’flÌ÷ …ı ÿflΫÎfl‰Î‚Ì ’ÎÏ’q ≠T≤ÏkÎ »ı ÷ıfiı

±‘‹˝ ¿Ëı‰Î› »ı. Ωı ‘‹˝ fi ˢ› ÷ıfiı ±‘‹˝ ¿Ëı‰Î› ÷˘ ‘‹˝ fi ¿fl÷Î Á΋ÎL› ‹ÎHÎÁ

±◊‰Î CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˝ ’HÎ ±‘‹a ¿Ëı‰flΉΠΩı¥±ı. ’HÎ ·˘¿˘ ÷ıfiı ±‘‹a ¿Ëı÷Î

fi◊Ì. ’fl_÷ …ı ÿflΫÎflÌ »ı, ’Î’Ì »ı, ¬˘ÀÎ ±Î«Îfl˘ ±Î«flı »ı ÷ıfiı … ±◊ν÷˚ ‘‹˝

ωv© ±Î«flHΉ΂Îfiı … ±‘‹a ¿Ëı »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı ±‘‹˝ ÂOÿ‹Î_ ‰’flΛı·˘ ŸÜʘ ’›˝ÿÎÁ fi› ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı◊Ì ‘‹˝

…ı‹ ÁÿΫÎflÎI‹¿ »ı ÷ı‹ ±‘‹˝ ’HÎ ÷ıfiÌ Á‹Îfi ±fiı ÷ıfiÎ◊Ì Ï‰’ZΤÒ÷ ÿflΫÎflÎI‹¿

±Î«ÎflV‰w’ »ı. ’HÎ ÂÒL›ÎI‹¿ fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ““±·˘¿”” ÂOÿ‹Î_ ‰’flΛı·˘ ŸÜʘ±ı ’›˝ÿÎÁ fiGÎ˚ »ı. ’›˝ÿÎÁ fiGÎ˚ ‰Õı ÏfiÊı‘ ¿fl‰Î ›˘B› …ı ’ÿÎ◊˝ ˢ› »ı ÷ıfiı ±fiw’

… ω’ZÎ ·ı‰˘ Ωı¥±ı. ““Ÿ ‹Ù∑§— ßÁà •‹Ù∑§—”” ±Î Á‹ÎÁ‹Î_ ““…ı ·˘¿ fiËŸ ÷ı

±·˘¿”” ±Î‰˘ ±◊˝ ◊Λ »ı. I›Î_ ω‘Îfi ¿flÎ÷˘ …ı ·˘¿ ÷ı ±Î¿ÎÂÎI‹¿ »ı. ÷ı◊Ì ÷ıfi˘

ÏfiÊı‘ ¿fl÷Î ±·˘¿ ÂOÿ ‰Õı ’HÎ ·˘¿◊Ì Ï‰’ZÎ ±ı‰˘ ’HÎ ·˘¿fiı ±fiw’ ±Î¿Î …

·ı‰Î›. ’HÎ CÎÀ-’À fi ·ı‰Î›. ‹ÎÀı ±·˘¿ fi΋fi˘ ±Î¿ÎÂ΄V÷¿Î› ’ÿÎ◊˝ »ı. ±Î‹

Á‹…‰_ Ωı¥±ı.

…ı‹ ¿˘¥ ‹ÎHÎÁ ⁄Ë … ¤HÎı·˘-√HÎı·˘ ˢ› ÷˘ ÷ıfiı ’_ÏÕ÷ ¿Ëı‰Î› »ı. ±fiı

fi ¤HÎı·Îfiı ±’_ÏÕ÷ ¿Ëı‰Î› »ı. I›Î_ ““±’_ÏÕ÷”” ÂOÿ ¿Ëı »÷ı ωÏÂp iÎÎfi◊Ì flÏË÷

±ı‰˘ ’HÎ «ˆ÷L› √HΉ΂˘ ’vÊ … ·ı‰Î› »ı ’HÎ CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ±«ı÷fi ’ÿÎ◊˝ ·ı‰Î÷Î

fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ’_ÏÕ÷ ÂOÿ◊Ì Ωı ’vÊ ·ı‰Î› »ı. ÷˘ ±’_ÏÕ÷ ÂOÿ◊Ì ’HÎ ’vÊ …

·ı‰Î› »ı. ‹ÎhΠωÏÂp iÎÎfi‰Î‚Î’b_ ±fiı ωÏÂp iÎÎfiflÏË÷’b_ ±ÎÀ·˘ … ÷ŒÎ‰÷

»ı. ’fl_÷ ’vÊ’HÎı ÁºÂ ˢ› ÷ı … ω’Z΋Î_ ·ı‰Î› »ı. ÷ı‹ ±ËŸ ·˘¿ÂOÿ◊Ì ±Î¿ÎÂ

·ı‰Î› »ı ÷ı◊Ì ±·˘¿ÂOÿ◊Ì ’HÎ ·˘¿fiı ±fiw’ ±Î¿Î … ·ı‰Î› »ı. ‹ÎhÎ …ı ±Î¿ÎÂ

’Î_« ƒT›fiÎ Á_›˘√‰Î‚_ »ı ÷ı ·˘¿Î¿Î ±fiı …ı ±Î¿Î ’Î_« ƒT›fiÎ Á_›˘√ ωfiÎfi_

ˢ› »ı ÷ı ±·˘¿Î¿Î ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î‹ ⁄Lfiı ±Î¿ÎÂw’ı ±fiw’ … ˢ‰Î Ωı¥±ı.

ÂÎj΢‹Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı -

ŸÜÿÈÄÃÁ◊fl ÿÈÄâ flÊ, ÿÁh ∑§ÊÿZ ÁflœËÿà –ÃÈÀÿÊÁœ∑§⁄UáÊ˘ãÿÁS◊¢Ñ Ù∑§˘åÿÕ¸ªÁÃSÃÕÊ H

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ432

ŸÜʘ ◊Ì ›@÷ ±fiı ßfl ◊Ì ›@÷ ±ı‰_ …ı ’ÿ ˢ› »ı ÷ıfiÎ◊Ì …ı ¿Î›˝ ω‘Îfi ¿flΛ

»ı ÷ı ±Î ·˘¿‹Î_ ÷ıfiÌ Á‹Îfi ±ı‰Î ±L› ’ÿÎ◊˝‹Î_ … ⁄˘‘ ¿flΛ »ı. …ı‹ ’_ÏÕ÷ ÂOÿ◊Ì

’vÊ ·ı‰Î› »ı ÷˘ ±’_ÏÕ÷ ÂOÿ◊Ì ’HÎ fi ¤HÎı·˘ ±ı‰˘ ’HÎ ’vÊ … ·ı‰Î› »ı. ÷◊Î

““•ÿ¢ ⁄UÊfláÊ ßfl ◊ÊŸflÊŸ˜”” ±Î ‹ÎHÎÁ flΉHÎfiÎ …ı‰˘ ±Ï¤‹ÎfiÌ »ı. ±ËŸ ßfl ’ÿ‰Î‚˘

flΉHÎ …ı‹ ‹ÎHÎÁ »ı ÷ı‹ …ıfiı ±Î’HÎı ±Ï¤‹ÎfiÌ ¿è΢ »ı ÷ı ’HÎ ‹Îfi‰ … ˢ‰˘

Ωı¥±ı. ±Î ßfl ›@÷ ’ÿfi_ μÿÎËflHÎ »ı. ÷ı … ≠‹ÎHÎı ±L› V◊Îfiı ’HÎ ¿èÎ_ »ı - ““ŸÜʘ-ßflÿÈÄÃ◊ãÿ‚ŒÎ‡ÊÊÁœ∑§⁄UáÊ ÃÕÊ Á„U •Õ¸ªÁ×”” ŸÜʘ ±fiı ßfl ◊Ì ›@÷ ’ÿfiÎ ±◊˝fi˘ ⁄˘‘

÷ıfiÎ◊Ì Ï‰’flÌ÷ ’HÎ ÷ıfiÎ◊Ì Á‹Îfi‹Î_ … ◊Λ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı flÌ÷ı … ±◊˝fi˘ ⁄˘‘ ◊Λ

»ı. ÷ı◊Ì ±ËŸ ’HÎ ·˘¿ ÂOÿ◊Ì Ωı ±Î¿Î ·ı‰Î› »ı ÷˘ ±·˘¿ ÂOÿ◊Ì ’HÎ ±Î¿Î …

·ı‰Î› »ı. ’HÎ CÎÀ-’ÀÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ ·ı‰Î÷Î fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı ±’_ÏÕ÷ …ı‹ ’_ÏÕ÷fi˘ ≠Ï÷’ZÎÌ

ˢ‰Î◊Ì ’wÊw’ı »ı ÷ı‹ ±·˘¿ ’HÎ ·˘¿fi˘ ≠Ï÷’ZÎÌ Ë˘‰Î◊Ì ±Î¿ÎÂ΄V÷¿Î› V‰w’ı

¤Î‰ÎI‹¿ ’ÿÎ◊˝ »ı. ’HÎ ±¤Î‰ÎI‹¿ ¿ı ÂÒL›ÎI‹¿ fi◊Ì. ––1851––

±·˘¿Î¿ÎÂfi_ ±„V÷I‰ ‹Îfi‰Î◊Ì … ‘‹Î˝„V÷¿Î› ±fiı ±‘‹Î˝„V÷¿Î›fiÌ ÏÁÏ©

◊Λ »ı. ÷ı …HÎΉ÷Î_ ¤√‰Îfi ¿Ëı »ı ¿ı -

Ãê„UÊ œê◊Êœê◊Ê, ‹Ùÿ¬Á⁄Uë¿Uÿ∑§ÊÁ⁄UáÊÙ ¡ÈûÊÊ –ß„U⁄Uʪʂ ÃÈÑ, ‹ÙªÙ˘‹ÙªÙÁûÊ ∑§Ù ÷•Ù ? H1852H

(ÃS◊ÊŒ˜ œ◊ʸœ◊ı¸, ‹Ù∑§¬Á⁄Uë¿UŒ∑§ÊÁ⁄UáÊı ÿÈÄÃı –ßÃ⁄UÕÊ∑§Ê‡Ê ÃÈÀÿ ‹Ù∑§Ù˘‹Ù∑§ ßÁà ∑§Ù ÷Œ— ? H)

√Î◊Î◊˝ - ÷ı◊Ì ·˘¿fiÎ ’ÏflE»ıÿfiı ¿flfiÎflÎ ‘‹Î˝„V÷¿Î› ±fiı ±‘‹Î˝„V÷¿Î› »ı

±Î‹ Á‹…‰_ ±ı … ›˘B› »ı. Ωı ±ı‹ fi V‰Ì¿Îfl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ““±Î¿ÎÂ’b_ ÷S›

ˢ÷ı »÷ı”” ±Î ·˘¿ ±fiı ±Î ±·˘¿ ±ı‰˘ ω¤Î√ ¿˘fiÎ ‰Õı ¿flΛ˘ ? ––1852––

ω‰ı«fi - μ’fl ““±·˘¿”” ÂOÿfiÌ CÎHÎÌ ««Î˝ ¿flÌ »ı. ÏfiÊı‘ ‰Î«¿ ŸÜʘ ≠ÁF›

±fiı ’›˝ÿÎÁ ±ı‹ ⁄ı ≠¿Îflfi˘ ˢ› »ı. L›Î› ±fiı T›Î¿flHÎÂÎj΋Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı -

mı ŸÜÊı ¬˝∑ΧÃı ‹Ù∑§, ¬ÿȸŒÊ‚¬˝‚Öÿ∑§ı –¬ÿȸŒÊ‚S‚ŒÎǪ˝Ê„UË, ¬˝‚ÖÿSÃÈ ÁŸ·œ∑ΧØ H1H

≠ÁF› fiGÎ˚ ‰V÷fi˘ ÏfiÊı‘ … ‹ÎhÎ ¿flı »ı, F›Îflı ’›˝ÿÎÁfiGÎ˚ …ıfi˘ ÏfiÊı‘

ÁÒ«‰÷˘ ˢ› »ı. ÷ıfiÎ◊Ì Ï‰’flÌ÷ ’HÎ ÷ıfiÎ ÁºÂfi_ ω‘Îfi ¿flı »ı. …ı‹¿ı ““±‘‹˝””

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 433

±ıÀ·ı ‘‹˝fi˘ ±¤Î‰ ±ıÀ·_ … ‹ÎhÎ fiËŸ. ’fl_÷ ‘‹˝◊Ì Ï‰v© ±ı‰Î ““’Î’‰Î‚Δ”’b_.

’Î’Ì ‹ÎHÎÁfiı ±‘‹a ¿Ëı‰Î› »ı. ±ı‰Ì … flÌ÷ı ““±’_ÏÕ÷”” ±ıÀ·ı ’_ÏÕ÷∞fi_ fi ˢ‰_

±ıÀ·_ … ‹ÎhÎ fiËŸ ’HÎ fi ¤HÎı·Î ±ı‰Î ±¤HÎ ‹ÎHÎÁfi_ ˢ‰_. ±Î‹ Áfl¬ı Áfl¬Ì

¥÷fl ‰V÷fi_ ω‘Îfi ¿flı »ı. ÷ı‹ ±ËŸ ’HÎ ““±·˘¿”” ÂOÿ◊Ì ·˘¿fi˘ ‹ÎhÎ ±¤Î‰ ÷ı …

±·˘¿, ±ı‹ fiËŸ. ’HÎ ·˘¿Î¿ÎÂ◊Ì ¥÷fl ±ı‰Î ““±Î¿ÎÂfi_ ˢ‰_”” ÷ı ±·˘¿Î¿Î ΩHΉ˘.

±Î‹ ˢ‰Î◊Ì ·˘¿Î¿ÎÂfiı ’ÏflE»ıÿ ¿flfiÎflÎ ±ıÀ·ı ¿ı ·˘¿Î¿ÎÂfiı ±·˘¿Î¿ÎÂ◊Ì

»\ÀÎ ’ÎÕfiÎflÎ ±◊ν÷˚ ·˘¿Î¿ÎÂfiÌ ÁÌ‹Îfiı ‘ÎflHÎ ¿flfiÎflÎ ±ı‰Î ¿˘¥¿ ’ÿÎ◊˝ ˢ‰Î

Ωı¥±ı ±fiı ÷ı ‘‹Î˝„V÷¿Î› ±fiı ±‘‹Î˝„V÷¿Î› fi΋fiÎ ⁄ı ’ÿÎ◊˘˝ ·˘¿Î¿ÎÂT›Î’Ì »ı.

…ı ∞‰ ±fiı ’ÿ˚√·˘fiı √Ï÷‹Î_ ±fiı „V◊Ï÷‹Î_ ±’ıZÎοÎflHΤÒ÷ ’ÿÎ◊˘˝ »ı. ±Î flÌ÷ı

““±·˘¿Î¿Î”” fi΋fi˘ ’HÎ ’ÿÎ◊˝ »ı. ÂÒL›ÎI‹¿ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±·˘¿Î¿Î ˢ‰Î◊Ì ·˘¿fiÎ

’ÏflE»ıÿfiı (ω¤Î√fiı) ¿flfiÎflÎ ‘‹˝ ±fiı ±‘‹˝ ƒT›˘ ±‰U› »ı ….

•ãÿÕÊ = Ωı ±Î‹ fi Á‹∞±ı ÷˘ ·˘¿-±·˘¿‹Î_ ‰÷˝÷_ Á‹V÷ ±Î¿Î ±ı¿

ˢ‰Î »÷Î_, Á‹Îfi ˢ‰Î »÷Î_, ±Î ·˘¿ »ı ±fiı ±Î ±·˘¿ »ı ±Î‰˘ ¤ıÿ ¿˘fiÎ ‰Õı

¿flΛ˘ ? ÷ı◊Ì ±Î’HÎı Á‹…‰_ Ωı¥±ı ±fiı V‰Ì¿Îfl‰_ Ωı¥±ı ¿ı …ı ZÎıh΋Î_ («˙ÿ flÎ…fiÎ

≠‹ÎHΉ΂ΠZÎıh΋Î_) ‘‹˝-±‘‹˝ ƒT›˘ ‰÷ı˝ »ı ÷ı ±Î¿ÎÂfiı ·˘¿Î¿Î ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı

ÂıÊ ±Î¿ÎÂfiı ±·˘¿Î¿Î ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹ 2000 ‹ÌÀflfi˘ ±ı¿ M·˘À ˢ›, ÷ı‹Î_

400 ‹ÌÀflfiÌ ¤ÒÏ‹‹Î_ ⁄_√·˘ ⁄fiÎT›˘. I›Î_ ±Î¿ÎÂ’HÎı 2000 ‹ÌÀflfiÌ ¤ÒÏ‹ Á‹Îfi

ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ⁄Î_‘ı·Î ‹¿Îfi’HÎı 400 ‹ÌÀfl ±fiı ¬S·Ì ¤ÒÏ‹’HÎı 1600 ‹ÌÀfl

±ı‹ T›‰V◊΋ÎhοÚ÷ ¤ıÿ ˢ› »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı ·˘¿ ±fiı ±·˘¿fiÌ T›‰V◊Îfiı ¿flfiÎflÎ

‘‹˝-±‘‹˝ ƒT›˘ »ı. ––1852––

‹ÙªÁfl÷ʪÊ÷Êfl, ¬Á«UÉÊÊÿÊ÷Êfl•Ù •áÊflàÕÊ•Ù –‚¢flfl„UÊ⁄UÊ÷ÊflÙ, ‚¢’¢œÊ÷Êfl•Ù „UÙîÊÊ H1853H

(‹Ù∑§Áfl÷ʪÊ÷Êfl, ¬˝ÁÃÉÊÊÃÊ÷ÊflÃÙ˘ŸflSÕÊ× –‚¢√ÿfl„UÊ⁄UÊ÷Êfl—, ‚ê’ãœÊ÷ÊflÃÙ ÷flØ H)

√Î◊Î◊˝ - ·˘¿Î¿Î (±fiı ±·˘¿Î¿ÎÂ) fi˘ ω¤Î√ Ωı fi ‹Îfi̱ı ÷˘ ≠Ï÷CÎÎ÷fi˘

±¤Î‰ ◊‰Î◊Ì @›Î_› ±‰V◊Îfi fi ◊‰Î◊Ì ÁQ›BT›‰ËÎflfi˘ ±¤Î‰ ◊Âı ±fiı ’flV’fl

Á_⁄_‘fi˘ ’HÎ ±¤Î‰ ◊Âı. ––1853––

ω‰ı«fi - Ωı ‘‹˝-±‘‹˝ ±Î ⁄ı ƒT›˘, ±fiı ÷ıfiÎ ¶ÎflÎ ◊÷˘ ·˘¿ ±fiı ±·˘¿fi˘

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ434

ω¤Î√ fi ‹Îfi̱ı ÷˘ ·˘¿ …ı‰˘ ω¤Î√ fi flËı÷Î_ Á‰˝ ±ı‰_ ±Î¿Î ±Î¿ÎÂ’HÎı Á‹Îfi

ˢ‰Î◊Ì √Ï÷¤Î‰ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı·Î_ ∞‰ ±fiı ’ÿ˚√·˘fiı Á_’ÒHν ±ı‰Î ±fi_÷Îfi_÷

±Î¿Î‹Î_ √‹ı I›Î_ √‹fiÎ√‹fi ¿fl‰Î‹Î_ ¿˘¥’HÎ Ω÷fi˘ ≠Ï÷CÎÎ÷ fi flËı‰Î◊Ì (±À¿Î›÷

¿flfiÎfl ¿˘¥ ’ÿÎ◊˝ fi ˢ‰Î◊Ì) ÷ı‹fiÌ √Ï÷fi_ @›Î_› ±‰V◊Îfi ◊Âı fiËŸ. @›Î_› √Ï÷

±À¿Âı fiËŸ. ±fi_÷Îfi_÷ ±·˘¿‹Î_ ’HÎ Á‰˝hÎ √‹fiÎ√‹fi ¿flÂı ±fiı ÷ı ±·˘¿Î¿ÎÂ

±fi_÷-±fi_÷ ˢ‰Î◊Ì ÷ı ∞‰˘fi˘ ±fiı ’ÿ˚√·˘fi˘ ’flV’fl Á_⁄_‘ flËıÂı fiËŸ. ¿˘¥ ±ı¿

∞‰fi˘ ⁄ÌΩ ∞‰ ÁÎ◊ı √Îœ flÎ√ ±◊‰Î √Îœ ¶ıÊ ◊›˘ ËÂı. ÷˘ ¤‰ÎL÷fl‹Î_ flÎ√

¶ÎflÎ VfiıË’Ò‰˝¿ ±fiı ¶ıÊ ¶ÎflÎ ‰ˆflT≤ÏkÎ ‹ÎÀı …ı ’flV’fl Ï‹·fi ◊Λ »ı. ÷ı Ï‹·fi

(Á_⁄_‘) fi˘ ’HÎ ±¤Î‰ ◊Âı.

∞‰˘ @›Î_› Œfl÷Î flËıÂı ±fiı ±˙ÿÎÏfl¿ÎÏÿ◊Ì ¿Î‹˝HÎ Á‘ÌfiÌ ‰√˝HÎα˘fiÎ

’ÿ˚√· V¿_‘˘ @›Î_› Œfl÷Î flËıÂı. ’flV’fl Á_⁄_‘ωÂıÊ ◊Âı fiËŸ ±fiı ∞‰ ÷◊Î

’ÿ˚√·˘fi˘ ’flV’fl Á_⁄_‘ fi ◊‰Î◊Ì ““¿‹˘˝fi˘ ⁄_‘, ÷ıfiÎ◊Ì »\À‰Î V‰w’ ‹˘ZÎ, ¥p

±fiı ±Ïfip ’ÿ˚√·˘fiÎ Á_›˘√◊Ì Á¬-ÿ—¬ ÷◊Î ∞‰˘ ±fiı ’ÿ˚√·˘ ÁÎ◊ıfi˘ flÎ√-

¶ıʉ΂˘ ’ÏflHÎ΋ ±fiı ÷ı‰Î ÁÎflÎ-fiflÁÎ ’ÏflHÎ΋ ¶ÎflÎ ÿı‰-fifl¿ÎÏÿ «Îfl √Ï÷w’

Á_ÁÎfl‹Î_ ’Ïfl¤˛‹HÎ ‰√ıflıfiÎ ÁΫΠ(›◊Î◊˝) T›‰ËÎfl˘ CÎÀÂı fiËŸ.

±fi_÷ ±Î¿Î‹Î_ ∞‰˘ √‹ı I›Î_ Œfl÷Î flËı÷Πˢ‰Î◊Ì ±ı¿ ∞‰fi_ ⁄ÌΩ ∞‰fiÌ

ÁÎ◊ı ’flV’fl Ï‹·fi ±Á_¤Ï‰÷ ◊‰Î◊Ì ÷ı ÷ı flÎ√Ì-¶ıÊÌ ∞‰˘ ‰Õı ¿flΛı·Î ±fi√˛Ë

±fiı μ’CÎÎ÷fiÎ T›‰ËÎflfi˘ ’HÎ ±¤Î‰ ◊Âı. ±ıÀ·ı ¿ı ±fi√˛Ë ÷◊Î μ’CÎÎ÷fi˘ T›‰ËÎfl

CÎÀÂı fiËŸ. Ωı ·˘¿-±·˘¿fiÌ T›‰V◊Î fi ‹Îfi̱ı ±fiı ⁄Lfiıfi˘ ω¤Î√ ¿flfiÎfl ‘‹˝-

±‘‹˝ ƒT›˘ »ı. ±Î‰_ fi ‹Îfi̱ı ÷˘ μ’fl ¿Ëı·Ì Á‰ı˝ ±T›‰V◊Î … ◊Λ. ÷ı◊Ì ‘‹Î˝‘‹˝

ƒT› »ı ±fiı ÷ıfiÎ ‰Õı ¿flΛı·Ì ·˘¿ ±fiı ±·˘¿fiÌ T›‰V◊Î »ı. ±Î‹ ‹Îfi‰_ Ωı¥±ı.

––1853––

μ’fl ¿flı·Ì ««Î˝◊Ì Â_ ÏÁ© ◊›_ ? ÷ı ¿Ëı »ı -

ÁŸ⁄UáÊÈǪ„UûÊáÊÊ•Ù, Ÿ ªß¸ ¬⁄U•Ù ¡‹ÊÁŒfl ¤Ê‚S‚ –¡Ù ª◊áÊÊáÊÈǪÁ„UÿÊ, ‚Ù œê◊Ù ‹Ùª¬Á⁄U◊ÊáÊÙ H1854H

(ÁŸ⁄UŸÈª˝„UàflÊŒ˜ Ÿ ªÁ×, ¬⁄UÃÙ ¡‹ÊÁŒfl ¤Ê·Sÿ –ÿÙ ª◊ŸÊŸÈª˝„UËÃÊ, ‚ œ◊Ù¸ ‹Ù∑§¬Á⁄U◊ÊáÊ— H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ …·◊Ì ⁄ËÎfl ‹IV›fiÌ √Ï÷ fi◊Ì, ÷ı‹ ±fi√˛ÎË¿ ƒT›fiÎ ±¤Î‰ı

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 435

·˘¿◊Ì ±Î√‚ ∞‰-’ÿ˚√·fiÌ √Ï÷ fi◊Ì. √Ï÷‹Î_ ±fi√˛Ë ¿flfiÎv_ …ı ƒT› »ı ÷ı

‘‹Î˝„V÷¿Î› »ı ±fiı ÷ı ·˘¿≠‹ÎHÎ »ı. ––1854––

ω‰ı«fi - μ’fl Á‹Ω‰ı·Ì ««Î˝◊Ì ±ı¿ ‰Î÷ fiyÌ ◊Λ »ı ¿ı ∞‰ ±fiı ’ÿ˚√·

±Î ⁄Lfiı ƒT›˘ √‹fiÎ√‹fi ¿flfiÎflÎ_ ÁÏø› ƒT›˘ »ı. ’fl_÷ ÷ı ⁄Lfiı ƒT›˘fiÌ √Ï÷ «˙ÿ

flÎ… ≠‹ÎHÎ ·˘¿Î¿ÎÂ◊Ì ±Î√‚ (±·˘¿‰Î‚Î ZÎıh΋Î_) ◊÷Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı √Ï÷‹Î_

ÁËΛ¿ ±ı‰_ ±ıÀ·ı ¿ı ±fi√˛Ë (‹ÿÿ) ¿fl‰Î‰Î‚_ …ı ƒT› »ı. ÷ı ƒT› I›Î_ (±·˘¿‹Î_)

fi◊Ì. …ı‹ ‹IV› ÷flı »ı ’˘÷ÎfiÌ … „@÷◊Ì, ÷˘ ’HÎ ÷ıfiı ÷fl‰Î‹Î_ ÁËΛ¿ …·ƒT›fiÌ

±’ıZÎÎ flËı »ı. ’˘÷ÎfiÌ Â„@÷◊Ì √Ï÷ ¿fl÷_ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ F›Î_ Á‘Ì …· ˢ› »ı

I›Î_ Á‘Ì … √Ï÷ ¿flı »ı. …·fiÎ ±¤Î‰‰Î‚Î flı÷΂ ≠ÿı‹Î_ ÷ı ‹IV› √Ï÷ ¿fl÷_ fi◊Ì.

÷ı‹ ∞‰-’ÿ˚√·˘ ’HÎ ’˘÷ÎfiÎ ÁÏø›I‰ V‰¤Î‰fiÎ ¿ÎflHÎı √Ï÷‹Îfi ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ

F›Î_ ÁËΛ¿ ‘‹Î˝„V÷¿Î› ƒT› ˢ› »ı I›Î_ … √Ï÷ ¿flı »ı. ÷ı◊Ì ±·˘¿‹Î_ ∞‰-

’ÿ˚√·˘fiÌ √Ï÷ ◊÷Ì fi◊Ì.

±ËŸ ·¬‰Î-‰Î_«‰Î‹Î_ ÁÒ›˝-«_ƒ ±fiı ÿÌ’¿fiÎ ≠¿ÎÂfiÌ ÁËΛ, ’ZÎÌ ±ÎÏÿfiı

μՉ΋Î_ ’‰fifiÌ ÁËΛ ‰√ıflı μÿÎËflH΢ ’HÎ V‰›_ Á‹∞ ·ı‰Î_. ±Î flÌ÷ı ±·˘¿‹Î_

±fi√˛Ë ¿flfiÎflÎ ƒT›fi˘ (‘‹Î˝„V÷¿Î› ƒT›fi˘) ±¤Î‰ »ı. ÷ı◊Ì ∞‰ ±fiı ’ÿ˚√·˘fiÌ

·˘¿◊Ì ±Î√‚ √Ï÷ ˢ÷Ì fi◊Ì.

∞‰ ±fiı ’ÿ˚√·˘fiı √Ï÷‹Î_ ±’ıZÎοÎflHΤÒ÷ …ı ƒT› »ı ÷ı ‘‹Î˝„V÷¿Î› ƒT›

»ı ±fiı ÷ı ·˘¿Î¿ÎÂ≠‹ÎHÎ »ı. «˙ÿ flÎ… ‰√ıflı ≠‹ÎHΉ΂_ ±Î ‘‹Î˝„V÷¿Î› ƒT› »ı.

÷ıfiÎ ¿ÎflHÎı ·˘¿Î¿Î ’HÎ ÷ı‰˘ … »ı. ––1854––

•ÁàÕ ¬Á⁄U◊ÊáÊ∑§Ê⁄UË, ‹ÙªS‚ ¬◊ÿ÷Êfl•Ù˘flS‚¢ –ŸÊáÊ¢ Á¬fl ŸÿS‚Ê‹ÙªÁàÕûÊ ÿ ‚Ù˘flS‚¢ H1855H

(•ÁSà ¬Á⁄U◊ÊáÊ∑§Ê⁄UË, ‹Ù∑§Sÿ ¬˝◊ÿ÷ÊflÃÙ˘fl‡ÿ◊˜ –ôÊÊŸÁ◊fl ôÊÿSÿÊ‹Ù∑§ÊÁSÃàfl ø ‚Ù˘fl‡ÿ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ iÎı› ±ı ≠‹ı› ˢ‰Î◊Ì ÷ıfi˘ ’ÏflE»ıÿ ¿flfiÎfl iÎÎfi »ı ÷ı‹ ·˘¿

’HÎ ≠‹ı› ˢ‰Î◊Ì ·˘¿fiÎ ’Ïfl‹ÎHÎfiı ¿flfiÎfl˘ ¿˘¥¿ ’ÿÎ◊˝ ±‰U› »ı ±◊‰Î ÷ı

’Ïfl‹ÎHÎ ¿flfiÎv_ ƒT› ±·˘¿fiÎ ±„V÷I‰‹Î_ ±‰U› V‰Ì¿Îfl‰_ Ωı¥±ı. ––1855––

ω‰ı«fi - CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ iÎı› »ı. ÷ı ’ÿÎ◊˘˝fiı iÎı› ÷˘ … ¿Ëı‰Î› »ı.

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ436

Ωı ÷ıfi_ iÎÎfi ◊Λ »ı ÷ı◊Ì …ı‹ CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ iÎı› ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ V‰w’fi˘ ⁄˘‘

¿flΉfiÎv_ iÎÎfi ±‰U› ˢ› »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±Î ·˘¿Î¿Î ±ı ’HÎ ±ı¿ ≠¿Îflfi_

≠‹ı›ƒT› »ı. ÷ı◊Ì ÷ıfiÎ ’Ïfl‹ÎHÎfiı ¿flfiÎv_ ’HÎ ¿˘¥ ±ı¿ ƒT› »ı ±fiı ÷ı ƒT›

‘‹Î˝„V÷¿Î› ƒT› »ı. ±fi‹Îfi≠›˘√ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

•ÁSà ‹Ù∑§Sÿ ¬Á⁄U◊ÊáÊ∑§Ê⁄UË, ¬˝◊ÿàflÊØ, ôÊÊŸÁ◊fl ôÊÿSÿ,

±◊‰Î ∞‰˘ ±fiı ’ÿ˚√·˘ …ı »ı ÷ıfiı … Á_ÁÎflT›‰ËÎfl‹Î_ ·˘¿ ¿Ëı‰Î› »ı.

¿ÎflHÎ ¿ı Á΋ÎL› ·˘¿˘ ‰Õı ∞‰˘ ±fiı ’ÿ˚√·˘ ·˘¿‹Î_ … √‹fiÎ√‹fi ¿fl÷Î_ ÿı¬Î›

»ı, ‰‚Ì ÷ı ‹Ò÷˝ »ı ±fiı w’‰Î‚Î ’ÿÎ◊˘˝ »ı. ÷ı◊Ì ÷ıfiı ““·˘¿”” ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı ·˘¿

≠‹ı› ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ ’Ïfl‹ÎHÎ (‹Î’) fiı ¿flfiÎfl˘ ¿˘¥¿ ’ÿÎ◊˝ »ı. …ı‹ ÂÎ·Ì ±ÎÏÿ ‘ÎL›

≠‹ı› ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ ‹Î’fiı ¿flfiÎflÎ_ ≠V◊¿-¬ÎflÌ-±Îœ‰ ‰√ıflı ‹Î’˘ »ı ÷ı‹ ±Î ·˘¿

’HÎ ≠‹ı› ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ ‹Î’fiı ¿flfiÎfl˘ …ı ’ÿÎ◊˝ »ı ÷ı ‘‹Î˝„V÷¿Î› »ı. …ı …ı ‰V÷

‹Î’fiı ›˘B› ˢ› »ı ÷ıfi_ ‹Î’ ¿flfiÎfl ’HÎ ¿˘¥¿ ’ÿÎ◊˝ ±‰U› ˢ› »ı. ±Î flÌ÷ı

·˘¿Î¿Î ≠‹ı› ˢ‰Î◊Ì ÷ıfi_ ’Ïfl‹ÎHÎ (‹Î’) ¿flfiÎfl˘ …ı ’ÿÎ◊˝ »ı ÷ı ‘‹Î˝„V÷¿Î› »ı.

F›Î_ F›Î_ ‘‹Î˝„V÷¿Î› T›Î’Ìfiı flËı·˘ »ı ÷ıÀ·Î ‹Î’‰Î‚Î ±Î¿ÎÂfiı ·˘¿Î¿ÎÂ

¿Ëı‰Î› »ı. ±Î ·˘¿Î¿Î ÷˘ … CÎÀÌ Â¿ı Ωı ÷ıfiÌ «Îflı ÷flŒ ±·˘¿Î¿Î ˢ› ÷˘ ….

¿ÎflHÎ ¿ı ““±Î¿Î”” fi΋fi˘ Á΋ÎL› ’ÿÎ◊˝ ÷˘ Á‰˝ Ãı¿ÎHÎı ±Ï‰ÏÂp … »ı, Á‹Îfi

… »ı. ’»Ì ¤·ı ·˘¿Î¿Î ˢ› ¿ı ±·˘¿Î¿Î ˢ›. ’HÎ ±Î¿Î ÷˘ ⁄Lfiı V◊Îfiı Á‹Îfi

ˢ‰Î◊Ì ““±Î ·˘¿Î¿Î »ı”” ±ı‹ ÷˘ … ¿Ëı‰Î› ¿ı Ωı ±·˘¿Î¿Î ˢ›. ÷ı◊Ì

±·˘¿Î¿ÎÂfi_ ±„V÷I‰ ‹Îfi̱ı ÷˘ … ·˘¿Î¿Î CÎÀÌ Â¿ı. ÷ı◊Ì «˙ÿ flÎ…·˘¿ ≠‹ÎHÎ

·˘¿Î¿Î »ı. ÷ıfiÌ «Îflı ÷flŒ ÷◊Î μ’fl ±fiı fiÌ«ı Á‰˝hÎ ±fi_÷ ±fi_÷ ±·˘¿Î¿Î »ı.

±Î ¿ÎflHÎı ·˘¿Î¿ÎÂfiÎ ±√˛¤Î√ı ÏÁ© ’fl‹ÎI‹Î±˘fi_ ±‰V◊Îfi »ı (Ïfi‰ÎÁ

»ı). ∂K‰˝√Ï÷ ¿fl‰Ì ±ı ∞‰fi˘ V‰¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ±fiı ·˘¿Î¿ÎÂfiÎ ±_Ï÷‹ ≠ÿı Á‘Ì

‘‹Î˝„V÷¿Î› ˢ‰Î◊Ì μ’flfiÎ ±_Ï÷‹ ±Î¿ÎÂ≠ÿı Á‘Ì ÏÁ© ’fl‹ÎI‹ÎfiÌ √Ï÷ ◊Λ »ı.

I›Îfl⁄Îÿ ±·˘¿ ˢ‰Î◊Ì ±fiı I›Î_ ‘‹Î˝„V÷¿Î› fi ˢ‰Î◊Ì ±Î ±ÎI‹Î±˘fiÌ ±·˘¿‹Î_

√Ï÷ ◊÷Ì fi◊Ì. ––1855––

ˉı ±Î … ⁄Î⁄÷‹Î_ ⁄Ì∞ flÌ÷ı ≠ë-μkÎfl ¿flı »ı -

¬ÿáÊ¢ ¬‚ûÊ◊fl¢ ÕÊáÊʕ٠â ø ŸÙ ¡•Ù ¿U_ÔUË –ß„U ∑§ÁûÊ‹ÄπáÊÿ¢ ∑§ûÊÈ⁄UáÊàÕ¢Ã⁄¢U ÕÊáÊ¢ H1856H

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 437

(¬ÃŸ¢ ¬˝‚ÄÃ◊fl¢, SÕÊŸÊØ ÃìÊ ŸÙ ÿ× ·DÔUË –ß„U ∑§Ãθ‹ˇÊáÊÿ¢, ∑§Ãȸ⁄UŸÕʸãÃ⁄¢U SÕÊŸ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ±Î ≠‹ÎHÎı ÷˘ ÷ı V◊Îfi◊Ì ÏÁ©fi_ @›Îflı¿ ’÷fi ’HÎ ≠ÎM÷ ◊Âı. ÷ı

≠ë ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ±Î ¿÷˝Ïfl≠›˘√‹Î_ (¿÷ν‹Î_) ÊqÌ »ı ±fiı ÷ı ¿÷ν◊Ì ±Ï¤Lfi »ı.

––1856––

ω‰ı«fi - ÏÁ© ’fl‹ÎI‹Î±˘ ·˘¿Î√˛¤Î√ı Áÿοη flËı »ı. ∂K‰˝√Ï÷V‰¤Î‰

ˢ‰Î◊Ì ±fiı ¿‹˝flÏË÷ ˢ‰Î◊Ì fiÌ«ı Á_ÁÎfl‹Î_ @›Î_› ±Î‰÷Î fi◊Ì. …L‹-…flÎ-‹flHÎÎÏÿ

’΋÷Î fi◊Ì ±fiı ÷ı‹fiÎ◊Ì μ’fl ‘‹Î˝„V÷¿Î› fi ˢ‰Î◊Ì ±·˘¿‹Î_ …÷Î fi◊Ì. ±◊ν÷˚

±fi_÷¿Î· ·˘¿Î√˛¤Î√ı ±ÎI‹-V‰w’‹Î_ ±fi_÷iÎÎfiÎÏÿ √H΢‹Î_ flèÎÎ »÷Î V‰¤Î‰-

fl‹HÎ÷ÎfiÎ ±fi_÷ ±fi_÷ ’fl‹Îfi_ÿfiı ¤˘√‰fiÎflΠˢ› »ı, I›Î_ ‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎ ≠ë ¿flı »ı -

‹_ÏÕ¿ - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ±Î flÌ÷ı ÷˘ ·˘¿Î√˛ ¤Î√ı flËı·Î ÏÁ© ’fl‹ÎI‹Î±˘fi_

I›Î_◊Ì @›Îflı¿ ’÷fi ’HÎ Á_¤‰Ì ¿ı »ı. SÕËÿÃ˘ÁS◊ÁãŸÁà SÕÊŸ◊˜ = μ¤Î flËı‰Î›

F›Î_, ÷ıfiı V◊Îfi ¿Ëı‰Î› »ı. SÕÊ ‘Î÷ »ı. ±Ï‘¿flHÎ (±Î‘Îfl) ±◊˝‹Î_ •Ÿ≈˜U = ≠I››

◊›˘ »ı. ““∑§⁄UáÊÊœÊ⁄U”” (ÏÁ©Ëı‹ T›Î¿flHÎ 5-3-12) ±Ï‘¿flHÎ ±◊˝‹Î_ …ı •Ÿ≈U˜≠I›› ◊Λ »ı ÷ıfiÎ◊Ì …ı V◊Îfi ÂOÿ ⁄fiı »ı ÷ı μ¤Î flËı‰ÎfiÌ …B›Îfi˘ ÁÒ«¿ ⁄fiı

»ı. …ı …B›Î ¿÷ν◊Ì Ï¤Lfi (±◊νL÷fl) ˢ› »ı. ÷ı◊Ì Á‚hSÿ SÕÊŸ¢ Á‚hSÕÊŸ◊˜ ±Î‰˘

Á_⁄_‘‹Î_ ÊqÌ ¿fl‰Î◊Ì ÊqÌ ÷I’vÊ Á‹ÎÁ ◊Âı. ±Î‹ ◊‰Î◊Ì ’‰˝÷fi_ Ϭfl, T≤ZÎfiÌ

ÂάÎ, ¿ı ‹¿Îfifi˘ μ’·˘ ¤Î√ (±√ÎÁÌ) ‰√ıflı ‹fiW›˘fiı μ¤Î_ flËı‰ÎfiÎ_ …ı‹ V◊Îfi˘

»ı ÷ı‹ ±Î ÏÁ©˘fiı flËı‰Îfi_ V◊Îfi (±Î‘ÎflZÎıhÎ) … ◊›_.

±Î‹ ◊‰Î◊Ì ’‰˝÷fiΠϬfl μ’fl μ¤ı·˘ ‹fiW› @›Îflı¿ ’÷fi ’HÎ ’΋ı »ı.

T≤ZÎfiÌ ÂάΠμ’fl «œı·˘ ‹fiW› @›Îflı¿ ’÷fi ’HÎ ’΋ı »ı. ±√ÎÁÌ ±fiı ‘Î⁄Î μ’fl◊Ì

’HÎ ‹fiW› @›Îflı¿ ’÷fifiı ’΋ı »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ·˘¿fiÎ ±√˛¤Î√ı flËı·Î ÏÁ©˘ I›Î_◊Ì

@›Îflı¿ ’÷fi ’HÎ ’΋Âı. ±Î‰˘ ±◊˝ ◊Âı.

±◊‰Î T≤ZÎ μ’fl flËı·Î_ Œ‚˘ …ı‹ fiÌ«ı ¤ÒÏ‹ μ’fl ’Õı »ı ÷◊Î ’‰˝÷ÎÏÿ μ’fl

…ı ¿˘¥fi_ ±‰V◊Îfi ˢ› »ı ÷ı‹Î_◊Ì @›Îflı¿ @›Îflı¿ ¿˘¥ ¿˘¥fi_ ’÷fi ’HÎ ÿı¬Î› »ı.

÷ı‹ ÏÁ© ’fl‹ÎI‹Îfiı ’HÎ @›Îflı¿ @›Îflı¿ ’÷fi ≠ÎM÷ ◊‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰Âı.

¤√‰Îfi = ÃìÊ Ÿ = ÷‹Îfl˘ ±Î ≠ë ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ±ËŸ Á_⁄_‘‹Î_ ÊqÌ ◊›ı·

fi◊Ì. ’fl_÷ ¿÷ν‹Î_ ÊqÌ ◊›ı· »ı. ÷ı◊Ì ¿÷ν ±ı‰Î ÏÁ© ’fl‹ÎI‹Î◊Ì V◊Îfi ±◊νL÷fl

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ438

fi◊Ì, ±fi◊νL÷fl »ı. ±ËŸ ““Á‚hSÿ SÕÊŸÁ◊Áà Á‚hSÕÊŸ◊˜”” = ÏÁ©¤√‰_÷˘fi_ …ı

V◊Îfi ÷ı ÏÁ©V◊Îfi ±ı‰˘ ±◊˝ fi◊Ì. ’fl_÷ ÏÁ©¤√‰_÷˘fi_ …ı ±‰V◊Îfi (flËı‰Î’b_)

÷ı±˘fi˘ …ı ‰Á‰ÎÀ ÷ı ÏÁ©V◊Îfi »ı. ±◊ν÷˚ ÏÁ©¤√‰Îfi I›Î_ ‰Áı »ı, flËı »ı, „V◊fl

»ı. ±Î‹ ¿÷ν ±◊˝‹Î_ ±Î ÊqÌ »ı. ÷ı◊Ì ÏÁ©’fl‹ÎI‹Îfi˘ …ı ‰Á‰ÎÀ ±Î‰˘ ±◊˝ ¿fl‰˘.

÷ı◊Ì ÏÁ©¤√‰Îfi ±fiı V◊Îfi ϤLfi ϤLfi fi◊Ì. ‹ÎÀı ’÷fi ˢ¥ ¿÷_ fi◊Ì. ’‰˝÷fi_

Ϭfl ±fiı T≤ZÎÎ√˛¤Î√ ±ı ¿÷ν◊Ì Ï¤Lfi »ı. ‹ÎÀı I›Î_ ’÷fi Á_¤‰ı »ı. ––1856––

Ÿ„UÁŸìÊûÊáÊ•Ù flÊ, ÕÊáÊÁfláÊÊ‚¬ÿáÊ¢ Ÿ ¡ÈûÊ¢ ‚ –ÄU ∑§ê◊Ê÷ÊflÊ•Ù, ¬ÈáÊÁP§ÿÊ÷Êfl•Ù flÊ Áfl H1857H

(Ÿ÷ÙÁŸàÿàflÃÙ flÊ SÕÊŸÁflŸÊ‡Ê¬ÃŸ¢ Ÿ ÿÈÄâ ÃSÿ –ÃÕÊ ∑§◊ʸ÷ÊflÊØ ¬ÈŸ— Á∑˝§ÿÊ˘÷ÊflÃÙ flÊÁ¬ H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î ±Î¿Î ÏfiI› ˢ‰Î◊Ì V◊ÎfifiΠωfiÎÂ◊Ì ◊fiÎv_ ’÷fi ÷ı ÏÁ©

’fl‹ÎI‹Îfiı ˢ÷_ fi◊Ì. ÷◊Î ¿‹˘˝fi˘ ±¤Î‰ ˢ‰Î◊Ì ±◊‰Î √Ï÷Ïø›Î fi ˢ‰Î◊Ì ’÷fi

◊÷_ fi◊Ì. ––1857––

ω‰ı«fi - ““V◊Îfi”” ÂOÿfi˘ ±◊˝ ““ÏÁ©¤√‰_÷˘fi_ flËı‰_”” ±Î‰˘ ±Ï¤LfiÎ◊˝ÁÒ«¿

V◊Îfi ÂOÿ »ı. ’HÎ V◊Îfi ±ıÀ·ı ’‰˝÷ ¿ı T≤ZÎ ¿ı ±√ÎÁÌ …ı‰_ ¿˘¥ ±Î‘ÎflZÎıhÎ »ı

±fiı ÷ıfiÎ μ’fl ÏÁ©˘ ‰Áı »ı ±ı‹ ϤLfi ±Ï‘¿flHÎ ±◊˝ÁÒ«¿ ±Î V◊Îfi ÂOÿ fi◊Ì.

Ωı ¿÷ν◊Ì Ï¤Lfi ±Ï‘¿flHÎ w’ı V◊Îfi ˢ› ÷˘ ÷˘ ÷ı V◊Îfi ÷ÀÌ …‰Î◊Ì, ¤Î_√Ì …‰Î◊Ì

÷ıfiÎ μ’fl◊Ì ’√ ·’ÁÌ …‰Î◊Ì ’÷fi Á_¤‰ı. ’fl_÷ ±ËŸ ±ı‰_ ¿˘¥ ±Î‘Îfl¤Ò÷ V◊Îfi

fi◊Ì ¿ı F›Î_◊Ì ’÷fi Á_¤‰ı.

‰‚Ì ‹ÎfiÌ ·˘ ¿ı ÏÁ©¤√‰_÷˘fiı flËı‰Î ‹ÎÀı ÷ı‹fiÎ◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰_ ±Î‘Îfl¤Ò÷

¿˘¥ V◊Îfi »ı ÷˘ ’HÎ ’÷fi Á_¤‰÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı I›Î_ ·˘¿Î√˛¤Î√ı ‰Á÷Î

ÏÁ©¤√‰_÷˘fi_ ±Î‘ÎflZÎıhÎ ±Î¿Î … »ı. ’‰˝÷fi_ Ϭfl ¿ı T≤ZÎfiÌ ÂάΠ…ı‰_ ’˙ÿ˚√Ï·¿

V◊Îfi fi◊Ì ¿ı …ı V◊Îfi ¤Î_√ı-÷Àı ¿ı eÀı. ’fl_÷ ÏÁ© ¤√‰_÷˘ ÷˘ ±Î¿ÎƒT›fiÎ ±Î‘Îflı

·˘¿Î√˛¤Î√ı ‰Áı »ı ±fiı ±Î¿ÎƒT› ÏfiI› »ı. ÷ı◊Ì ÏÁ©¤√‰_÷˘fi_ V◊Îfi ÷ı‹fiÎ

±ÎI‹Î◊Ì Ï¤Lfi ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ’HÎ ’÷fi Á_¤‰÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı‹fi_ V◊Îfi

±Î¿Î … »ı ±fiı ÷ı ÏfiI› »ı. ÷ı◊Ì ÷ıfi˘ ωfiΠ◊‰˘ ›˘B› fi◊Ì ±fiı ±Î‘Îfl¤Ò÷

±Î¿ÎÂfi˘ ωfiΠfi ˢ‰Î◊Ì ÏÁ© ’fl‹ÎI‹Îfi_ ’÷fi ¿ı‹ ◊Λ ?

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 439

÷◊Î ‰‚Ì ±ÎI‹ÎfiÌ ’÷fiÎÏÿ Ïø›Îfi_ ¿ÎflHÎ ¿‹˝ »ı. ‹@÷ ±ÎI‹Îfiı ¿‹˝ fi◊Ì÷ı◊Ì ’HÎ ’÷fiÏø›Îfi˘ Á_¤‰ ¿ı‹ ˢ› ? ±◊ν÷˚ ’÷fiÏø›Î ˢ÷Ì fi◊Ì. ‹˘ZÎı …÷Ì ‰¬÷ı¿‹˝ fi◊Ì »÷Î_ ±ı¿ Á‹› ’Òfl÷Ì ÁÎ÷flÎ… μ’fl …‰ÎfiÌ …ı √Ï÷Ïø›Î ◊Λ »ı. ÷ıfi_ ¿ÎflHÎ√Î◊Î 1844 ‹Î_ ’Ò‰ı˝ ¿ËÌ √›Î »Ì±ı ¿ı ∂K‰˝√Ï÷V‰¤Î‰, ⁄_‘ωE»ıÿ, ¿‹˝·ÎCΉ÷αfiı ’Ò‰˝≠›˘√ ±ÎÏÿfiÎ ¿ÎflHÎı √Ï÷ ◊Λ »ı. ’fl_÷ ŒflÌ◊Ì √‹fiÎ√‹fi Ïø›Î ÷ı ÏÁ©’fl‹ÎI‹Î‹Î_ fi◊Ì. ÷ı √Ï÷fi_ ¿˘¥ ¿ÎflHÎ fi◊Ì ‹ÎÀı.

÷◊Î ’÷fi‹Î_ …ı …ı ¿ÎflH΢ »ı ÷ı ÏÁ©’fl‹ÎI‹Î‹Î_ Á_¤‰÷Î_ fi◊Ì. (1) ’˘÷Îfi˘≠›Ifi, (2) ≠ıflHÎÎ, (3) ±Î¿Ê˝HÎ, (4) ω¿Ê˝HÎ, (5) √vI‰ÎÏÿ. (1) ±Î ’÷fifiÎ_¿ÎflH΢ »ı. fiÌ«ı ’ՉΠ‹ÎÀıfi˘ ’˘÷Îfi˘ ≠›Ifi. ¤ÒÁ¿˘ ‹Îfl‰˘, ¿<ÿ¿˘ ‹Îfl‰˘ ‰√ıflı. ÏÁ©’fl‹ÎI‹Î‹Î_ ±Î‰Ì ⁄η«ıpΠˢ÷Ì fi◊Ì ÷◊Î ¿Î››˘√ÎÏÿ ’HÎ fi◊Ì. ‹ÎÀı ’÷fi fi◊Ì.(2) ≠ıflHÎÎ - fiÌ«ı flËı·Ì ‰V÷ ÷ı‹fiı fiÌ«ı ±Î‰‰ÎfiÌ ≠ıflHÎÎ ¿fl÷Ì Ë˘›, ⁄˘·Î‰÷Ìˢ› ±Î‹ ’HÎ fi◊Ì. (3) ±Î¿Ê˝HÎ - fiÌ«ı flËı·Ì ‰V÷ ≠I›ı ÷ı±˘fi_ ±Î¿Ê˝HΠˢ›±ı‹ ’HÎ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı flÎ√ … fi◊Ì. (4) ω¿Ê˝HÎ - ¿˘¥ ¬ıÓ«Î÷ÎHÎÌ ¿fl÷_ ˢ›±ı‹ ’HÎ fi◊Ì. ±Î‰Ì ⁄η«ıpÎ ÷˘ ÁÂflÌflÌ‹Î_ ˢ›, ±ÂflÌflÌ‹Î_ fi ˢ›. (5)√vI‰ÎÏÿ = ‰…fi‹Î_ ¤Îflı’b_ ◊‰_, ¤√‰Îfi ±ÂflÌflÌ Ë˘‰Î◊Ì ±√v·CÎ ‘‹˝‰Î‚Î »ı.√v’b_ fi◊Ì. ‹ÎÀı ’÷fifiÎ_ …ı …ı ¿ÎflH΢ »ı. ÷ı ¿ÎflH΢ ‹@÷ ±ÎI‹Î‹Î_ Á_¤‰÷Î_ fi◊Ì.

±Î flÌ÷ı Ëı÷fiÎ (¿ÎflHÎfiÎ) ±¤Î‰◊Ì ±Î ‹@÷ÎI‹Îfi_ ’÷fi ¿ı‹ ◊Λ ?

ÁÎflÎ_ ¿ı ±Î‘Îfl¤Ò÷ ±Î¿Î ÏfiI› »ı ±fiı ‹@÷ÎI‹Î ≠›Ifi-≠ıflHÎÎ ‰√ıflı’÷fifiÎ_ ¿ÎflH΢ ωfiÎfiÎ »ı. ÷ı ¿ÎflHÎı ÷ı±˘fi_ ·˘¿Î√˛¤Î√◊Ì @›Îflı ’HÎ ’÷fi ◊÷_ fi◊Ì.––1857––

‰‚Ì ““SÕÊŸÊØ ¬ÃŸ◊˜”” V◊Îfi »ı. ‹ÎÀı I›Î_◊Ì ’÷fi ◊Λ »ı. ±Î‰Ì ‰Î÷ Ωı

¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ÷ı ‰Î÷ T›Ï¤«ÎflÌ »ı, ±fiˆ¿Î„L÷¿ »ı, ÿ˘ÏÊ÷ »ı. ÷ı Á‹Ω‰ı »ı -

ÁŸìÊÕÊáÊÊ•Ù flÊ flÙ◊Ê߸áÊ¢ ¬«UáÊ¢ ¬‚îÊîÊÊ –•„U Ÿ ◊ÿ◊áʪ¢ÃÙ, ÕÊáÊÊ•Ù˘flS‚ ¬«UáÊ¢ Áà H1858H

(ÁŸàÿSÕÊŸÊŒ˜ flÊ √ÿÙ◊ʌ˟ʢ ¬ÃŸ¢ ¬˝‚Öÿà –•Õ Ÿ ◊Ã◊Ÿ∑§Êã×, SÕÊŸÊŒfl‡ÿ¢ ¬ÃŸÁ◊Áà H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î ÏfiI›V◊Îfi ˢ‰Î◊Ì ±Î¿ÎÂÎÏÿfi_ ’HÎ ’÷fi ◊Âı ±fiı Ωı ±Î‹ÎL› fi ˢ› ÷˘ ““V◊Îfi◊Ì ±‰U› ’÷fi ◊Λ …”” ±Î ‰Î÷ ±fiˆ¿Î„L÷¿ ÃflÂı.––1858––

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ440

ω‰ı«fi - ‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎ ¤√‰Îfifiı ≠ë ¿flı »ı ¿ı ““SÕÊŸÊØ ¬ÃŸ◊˜”” μ’flfiÎ

V◊Îfi μ’fl „V◊fl »ı. ‹ÎÀı I›Î_◊Ì ’Õı »ı. …ı‹ T≤ZÎfiÎ ±√˛¤Î√ μ’fl Œ‚ „V◊fl »ı.

‹ÎÀı ÷ı Œ‚ T≤ZÎ μ’fl◊Ì ’Õı »ı. ÷ı‹ ÏÁ© ¤√‰_÷˘ ·˘¿Î√˛¤Î√ı „V◊fl »ı. ‹ÎÀı I›Î_◊Ì

’Õı »ı ±Î‰˘ ±◊˝ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ÏÁ©ÎI‹Îfi_ ’÷fi Á_¤‰ı »ı.

¤√‰Îfi - ““SÕÊŸÊØ ¬ÃŸ◊˜”” SflfløŸÁflL§hÁ◊Œ◊˜ = μ’flfiÎ ¤Î√ı „V◊fl »ı

‹ÎÀı ’Õı »ı ±Î‰_ ¿Ëı‰_ ÷ı ’˘÷ÎfiÎ … ‰«fifiÌ ÁÎ◊ı ’flV’fl ωv© »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı

„V◊fl ˢ› ÷ı ¿ı‹ ’Õı ? ±fiı ’Õı ÷ıfiı μ’fl „V◊fl »ı ±ı‹ ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ? …ıfiı μ’fl

V◊Îfi fi ˢ› ÷ıfi_ … ’÷fi Á_¤‰ı. …ıfi_ ⁄flÎ⁄fl V◊Îfi »ı ÷ıfi_ ’HÎ Ωı ’˘÷ÎfiÎ V◊Îfi◊Ì

’÷fi ◊÷_ ˢ› ÷˘ ÷˘ ±Î¿Î ±ÎÏÿ …ı ’ÿÎ◊˘˝ »ı ÷ı ’HÎ ’˘÷ÎfiÎ V◊Îfiı „V◊fl »ı.

÷ıfi_ ’HÎ ’˘÷ÎfiÎ V◊Îfi◊Ì ÏfiI› ’÷fi ◊‰_ Ωı¥±ı ±fiı Ωı ÷ı ±Î¿ÎÂÎÏÿ ’˘÷ÎfiÎ V◊Îfiı

„V◊fl »ı ±ıÀ·ı ¿ı V◊Îfi‰Î‚Î »ı »÷Î_ ÷ıfi_ ’÷fi ◊÷_ fi◊Ì. ±Î‹ Ωı ‹Îfi˘ ÷˘ ’»Ì

““…ıfi_ …ıfi_ V◊Îfi ˢ› ÷ıfi_ ÷ıfi_ ’÷fi ◊Λ …”” ±Î‰˘ Ïfi›‹ flËı÷˘ … fi◊Ì. ±Î¿ÎÂÎÏÿ

’HÎ ’˘÷ÎfiÎ V◊Îfiı „V◊fl »ı. ±ıÀ·ı ¿ı V◊Îfi‰Î‚Î »ı »÷Î_ ÷ıfi_ ’÷fi fi◊Ì. ÷ı‹ ‹@÷ÎI‹Î

’HÎ ’˘÷ÎfiÎ V◊Îfiı „V◊fl »ı. ÷ı◊Ì V◊Îfi‰Î‚Î »ı »÷Î_ ’÷fi fi◊Ì. ‹ÎÀı T›Î„M÷ ◊÷Ì

fi ˢ‰Î◊Ì ±Î ‰Î÷ ±fiˆ¿Î„L÷¿ »ı ±◊ν÷˚ T›Ï¤«ÎflÌ »ı. ‹ÎÀı Ëı ‹_ÏÕ¿ ! ÷‹ÎflÌ ‰Î÷

⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ––1858––

±Î ⁄Î⁄÷‹Î_ ⁄Ì∞ flÌ÷ı ≠ë ¿flÌfiı ÷ıfiı ÿÒfl ¿fl÷Î_ ¤√‰Îfi ¿Ëı »ı ¿ı -

÷fl•Ù Á‚hÙÁûÊ ◊߸, ÃáÊÊß◊Á‚h‚ê÷flÙ ¡ÈûÊÙ –∑§Ê‹ÊáÊÊßûÊáÊ•Ù, ¬…U◊‚⁄UË⁄¢U fl ÃŒ¡ÈûÊ¢ H1859H

(÷fl× Á‚h ßÁà ◊ÁÃSßÊÁŒ◊Á‚h‚ê÷flÙ ÿÈÄ× –∑§Ê‹ÊŸÊÁŒàfl× ¬˝Õ◊‡Ê⁄UË⁄UÁ◊fl ÃŒÿÈÄÃ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ¤‰‹Î_◊Ì ÏÁ© ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ¿˘¥¿ ≠◊‹ ÏÁ© ◊›Î ˢ‰Î Ωı¥±ı.

±Î‰˘ Á_› ◊‰˘ ›˘B› »ı. ’fl_÷ ¿Î· ±fiÎÏÿ ˢ‰Î◊Ì ≠◊‹ ÂflÌflfiÌ …ı‹ ÷ı ≠ë

±›@÷ »ı. ––1859––

ω‰ı«fi - ‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎ ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl ≠¤fiı ŒflÌ◊Ì ‹@÷ÎI‹ÎfiÌ

⁄Î⁄÷‹Î_ ⁄Ì∞ flÌ÷ı ≠ë ¿flı »ı -

‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎ - Á‰ı˝ ’HÎ ‹@÷ ±ÎI‹Î±˘ ±Î ¤‰‹Î_◊Ì ±ıÀ·ı ¿ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_◊Ì

… ‹˘ZÎı √›Î »ı. ±◊ν÷˚ ±fiÎÏÿ¿Î·◊Ì ’Ëı·ı◊Ì ¿˘¥ ‹˘Z΋Î_ … ˢ› ±ı‰_ ⁄L›_ fi◊Ì.

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 441

‹˘Z΋Î_ …ı ¿˘¥ ±ÎI‹Î √›Î »ı ÷ı Á‰ı˝ ¤‰‹Î_◊Ì … √›Î »ı. ÷ı◊Ì Á‰ı˝ ’HÎ ‹@÷ÎI‹Î±˘

@›Îflı¿fiı @›Îflı¿ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_◊Ì … ‹˘ZÎı √›Î »ı. ÷ı◊Ì ±ÎÏÿ‰Î‚Î … »ı. ±Î flÌ÷ı

Ωı Á‰ı ‹@÷ÎI‹Î±˘ ±ÎÏÿ‰Î‚Î »ı ÷˘ ‹„@÷fi˘ ’HÎ ≠Îfl_¤ … ˢ‰˘ Ωı¥±ı. ±ÎÏÿ‰Î‚Î’b_

ˢ‰_ … Ωı¥±ı ÷ı◊Ì Á˙◊Ì ’Ëı·Î_ ¿˘¥¿ ∞‰ ‹˘ZÎı √›˘ ˢ‰˘ Ωı¥±ı. ±ıÀ·ı ¿ı ““Á˙◊Ì

≠◊‹ ¿˘¥¿ ∞‰˘ ‹˘ZÎı √›Î »ı”” ±ı‹ ‹„@÷fiÌ ±ÎÏÿ ˢ‰Ì Ωı¥±ı.

¤√‰Îfi - Ëı ‹_ÏÕ¿ ! μ’fl ≠‹ÎHÎı ¿ÿΫ ÷‹ÎflÌ ‹Ï÷ ◊Λ ±ıÀ·ı ¿ı ¿ÿΫ

÷‹ı ±Î‰˘ ≠ë ¿fl˘ ÷˘ ÷ı ≠ë ±›@÷ … »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ≠I›ı¿ ¤‰‹Î_ ±Î ∞‰ fi‰_

fi‰_ ÂflÌfl ‘ÎflHÎ ¿flı »ı. ±ıÀ·ı ¿˘¥’HÎ ±ı¿ ¤‰fi_ ÂflÌfl ±ÎÏÿ‰Î‚_ »ı. ’fl_÷ ¿Î·

±fiÎÏÿ ˢ‰Î◊Ì ±fi_÷¿Î· ’ÁÎfl ◊›ı·˘ ˢ‰Î◊Ì ≠◊‹ÂflÌflfiÌ ±ÎÏÿ fi◊Ì. ÷ı‹ ±ËŸ

’HÎ Á‹…‰_. ±Î ¤‰fi_ ÂflÌfl √›Î ¤‰fiÎ ÂflÌfl ¶ÎflÎ ⁄Î_‘ı·Î ¿‹˘˝fiÎ μÿ›fiı ±fiÁÎflı

‹‚ı »ı. √›Î ¤‰fi_ ÂflÌfl ÷ıfiÎ ’Ò‰˝fiÎ ¤‰‹Î_ ⁄Î_‘ı·Î ¿‹˘˝fiÎ μÿ›fiı ±fiÁÎflı ‹‚ı

»ı. ±ı‹ ±ı¿-±ı¿ ¤‰fi_ ÂflÌfl ±ÎÏÿ‰Î‚_ ˢ‰Î »÷Î_ ’fl_’flÎ ±fiÎÏÿfiÌ Ë˘‰Î◊Ì ≠◊‹

ÂflÌflfiÌ ±ÎÏÿ fi◊Ì. Ωı ±ÎÏÿ »ı ±ı‹ ¿Ë̱ı ÷˘ ÷ıfiÌ ’Ò‰ı˝ ±Î ∞‰ ±ÂflÌflÌ Ë÷˘

±fiı ÂflÌfl ‘ÎflHÎ ¿›* ±ı‰˘ ±◊˝ ◊Λ ±fiı Ωı ±Î ±◊˝fiı ≠‹ÎHÎ ‹Îfi̱ı ÷˘ ‹˘Z΋Î_

√›ı·˘ ±ÂflÌflÌ ±ÎI‹Î ŒflÌ◊Ì Á_ÁÎfl‹Î_ ±Î‰ı ±fiı ÂflÌfl‘ÎflÌ ⁄fiı ÷ı‰˘ ±◊˝ ◊Λ,

…ı ±◊˝ Á_√÷ fi◊Ì. ÷ı‹ ±ı¿-±ı¿ ∞‰fiÌ ‹„@÷fiÌ ±ÎÏÿ ˢ‰Î »÷Î_ ¿Î· ±fiÎÏÿ

ˢ‰Î◊Ì ≠◊‹ ¿˘¥ ∞‰fiÌ ‹„@÷ ◊¥ »ı. ±Î flÌ÷ı ‹„@÷fiÌ ±ÎÏÿ fi◊Ì.

±◊‰Î flÎÏhÎ ±fiı Ïÿ‰Á ‰ÎflÎŒfl÷Ì ’ÁÎfl ◊Λ »ı. ≠¤Î÷ ◊Λ I›Îflı Ïÿ‰Áfi˘

≠Îfl_¤ ◊Λ »ı ±fiı Á_K›Î ◊Λ »ı I›Îflı flÎÏhÎfi˘ ≠Îfl_¤ ◊Λ »ı. ⁄Lfiı ±ÎÏÿ‰Î‚Î

»ı. ’fl_÷ ¿Î· ±fiÎÏÿ ˢ‰Î◊Ì ’Ëı·˘ Ïÿ‰Á ±◊‰Î ’Ëı·Ì flÎÏhÎ ¿¥ ? ±fiı @›Îfl◊Ì ?

÷ıfiÌ …ı‹ ±ÎÏÿ fi◊Ì ÷ı‹ ‹@÷∞‰˘‹Î_ ±ı¿-±ı¿ ∞‰fiÌ ±ÎÏÿ ˢ‰Î »÷Î_ ’fl_’flÎfiÌ

±ÎÏÿ fi◊Ì.

‹_ÏÕ¿ - Á_ÁÎflÌ ∞‰˘ ÷˘ »•V◊ »ı, ¿ı‰·iÎÎfi ωfiÎfiÎ »ı. ÷ı◊Ì ±ÎzÂflÌflfiÌ,

±Ë˘flÎhÎfiÌ ±fiı ≠◊‹ ‹@÷∞‰fiÌ ±ÎÏÿ @›Îflı ◊¥ ? ÷ı ¿ÿΫ fi ΩHÎı ’fl_÷

¿ı‰·iÎÎfiÌ ¤√‰_÷˘ ÷˘ Á‰˝iÎ »ı. ÷ı‹fiÎ iÎÎfi‹Î_ ÷˘ ⁄‘_ … …HÎΛ »ı. ÷˘ ÷ı ¿ı‰·iÎÎfiÌ

¤√‰_÷˘ ÷◊Î Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ±Î’lÌ ÷˘ Á‰˝iÎ »˘ ÷˘ ±Î hÎHÎıfiÌ ±ÎÏÿ ΩHÎfiÎflΠˢ.

÷‹ı ±fiı ¿ı‰·Ì¤√‰L÷˘ ‹@÷∞‰fiÌ, ≠◊‹ ÂflÌflfiÌ ±fiı flÎÏhÎ-Ïÿ‰ÁfiÌ ±ı‹ hÎHÎıfiÌ

±ÎÏÿ ΩHÎfiÎflΠˢ‰Î Ωı¥±ı.

¤√‰Îfi - ¿˘¥’HÎ Á‰˝iÎ ±ÎI‹Î±˘ ““Á‰˝fiı ΩHÎı »ı”” ’HÎ …ı ‰V÷ …ı‹ ˢ›

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ442

»ı ÷ı‹ ΩHÎı »ı. …ı ‰V÷ …ı‹ fi ˢ› ÷ı‹ ΩHÎ‰Ì ±ı ¿ı‰·iÎÎfifi˘ ωʛ fi◊Ì. ¿ÎflHοı ±ı ÷˘ ±iÎÎfifi˘ ωʛ »ı. …ı‹¿ı ±ı¿ CÎÀ »ı. ÷ıfiı ¿ı‰·iÎÎfiÌ ¤√‰_÷˘ ’HÎ ““±ÎCÎÀ »ı”” ±ı‹ … ΩHÎı »ı. ÷ıfiÎ ±fi_÷Îfi_÷ ’›Î˝›˘ …ı ÷ıfiÌ ±_ÿfl »ı. ÷ı »•V◊ ΩHÎ÷Îfi◊Ì ±fiı ¿ı‰·Ì ¤√‰_÷˘ ΩHÎı »ı. ’fl_÷ …ı CÎÀ »ı ÷ı ’À ÷˘ fi◊Ì …. ÷ı◊Ì¿ı‰·Ì¤√‰_÷˘ ¿_¥ CÎÀfiı ’À’HÎı ΩHÎı ±ı‰_ ⁄fi÷_ fi◊Ì. CÎÀfiÎ ±fi_÷ ‘‹˘˝fiı ΩHÎı ’HÎ…ı CÎÀ, ’À V‰w’ı »ı … fiËŸ ÷ı CÎÀfiı ’Àw’ı ¿ı‹ ΩHÎı ? ›◊Î◊˝iÎÎfiÌ »ı. ÷ı ±›◊Î◊˝fi ΩHÎı ÷ı‹ ±ÎzÂflÌflfiÌ, ±Ë˘flÎhÎfiÌ ±fiı ±Îz‹@÷∞‰fiÌ ±ÎÏÿ »ı … fiËŸ, ÷˘¿ı‰Ì flÌ÷ı ΩHÎı ? Ωı ±ÎÏÿ ˢ› ÷˘ ±‰U› ΩHÎı. ’HÎ ±ÎÏÿ fi◊Ì ‹ÎÀı ±ÎÏÿ ΩHÎ÷Îfi◊Ì. ÷ı ±ÎÏÿ fi◊Ì ΩHÎ÷Î. ÷ı‹Î_ ¿ı‰·iÎÎfifiÌ Â„@÷ L›Òfi fi◊Ì ’HÎ ±ÎÏÿ ˢ÷ ÷˘ΩHÎ÷. ±ÎÏÿ fi◊Ì. ‹ÎÀı ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ±ÎÏÿ fi◊Ì »÷Î_ ±ÎÏÿ ΩHÎı ±Î‹ Ωı ¿Ë̱ı÷˘ ÷ı Á‰˝iÎ ±›◊Î◊˝iÎÎfiÌ ±ıÀ·ı ¿ı Ï‹J›ÎiÎÎfiÌ »ı ±Î‰˘ ±◊˝ ◊Λ …ı ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì.

÷ı◊Ì ÂflÌflÎÏÿ hÎHÎıfiÌ ±ÎÏÿ fi◊Ì, ±fiÎÏÿ »ı ±fiı …ı‹ ±fiÎÏÿ »ı. ÷ı‹¿ı‰·iÎÎfiÌ ¤√‰_÷˘ ±Î ⁄‘Ì ‰V÷±˘fiı ±fiÎÏÿ’HÎı ΩHÎı »ı. …ı ‰V÷ …ı‹ ˢ› ÷ı‹ΩHÎ‰Ì ±ı ¿ı‰·iÎÎfifi˘ ωʛ »ı. ‰V÷ ’˘÷ı … ±fiÎÏÿ »ı ÷ı◊Ì ÷ı V‰w’ı ¿ı‰·Ì¤√‰_÷˘ ÷ı ÷ı ‰V÷fiı ΩHÎı »ı. ––1859––

±Î ‹„@÷fiÌ ⁄Î⁄÷‹Î_ ⁄ÌΩı ’HÎ ≠ë ±fiı μkÎfl ¿Ëı »ı.

¬Á⁄UÁ◊ÿŒ‚˘áÊ¢ÃÊ Á∑§„U ◊ÊÿÊ ◊ÈÁûÊÁfl⁄UÁ„UÿûÊÊ•Ù –ŸÿÁê◊ fl ŸÊáÊÊߢ ÁŒ_ÔUË•Ù flªM§flÁê◊ H1860H

(¬Á⁄UÁ◊ÃŒ‡Ê˘ŸãÃÊ— ∑§Õ¢ ◊ÊÃÊ ◊ÍÁøÁfl⁄UÁ„UÃàflÊØ –ôÊÿ flÊ ôÊÊŸÊÁŸ, ŒÎCÔUÿÙ flÒ∑§M§¬ H)

√Î◊Î◊˝ - ’ÏflÏ‹÷ ZÎıh΋Î_ ±fi_÷ ÏÁ©¤√‰_÷˘ ¿ı‰Ì flÌ÷ı Á‹Î›Î ? ‹Ò÷˝÷Îfi˘Ï‰flË Ë˘‰Î◊Ì, …ı‹ ±ı¿ iÎı› μ’fl ±fi_÷iÎÎfi˘ Á‹Î› »ı ÷ı‹, ±◊‰Î ±ı¿ ±ı¿ w’̉V÷ μ’fl ±fiı¿ ºÏp±˘ Á‹Î› »ı ÷ı‹. ––1860––

ω‰ı«fi - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ÏÁ©¤√‰_÷˘fiÎ Ïfi‰ÎÁ‰Î‚_ ““ÏÁ©Î·›”” ’ÏflÏ‹÷ ZÎıhλı. 45 ·Î¬ ›˘…fi ·Î_⁄-’ˢ‚_-√˘‚ ±Î¿Îfl‰Î‚_, ·˘¿Î√˛ ¤Î√ı »ı ±fiı ¿Î· ±fiÎÏÿˢ‰Î◊Ì ±fi_÷˘ √›˘ »ı. ÷ı◊Ì ±fi_÷Î ∞‰˘ ‹„@÷’ÿ ’΋ı·Î »ı. ÷ı◊Ì ≠ë ◊Λ »ı

¿ı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ 45 ·Î¬ ›˘…fi‰Î‚Î ’ÏflÏ‹÷ ZÎıh΋Î_ ±fiÎÏÿ¿Î·◊Ì ‹„@÷’ÿfiı’΋÷Î ±fi_÷Î ÏÁ©¤√‰_÷˘ ¿ı‰Ì flÌ÷ı Á‹Î¥ ¿ı ? ZÎıhÎ ±S’ »ı ±fiı ‹@÷ÎI‹Î±˘⁄Ë »ı.

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 443

¤√‰Îfi ó ÷ı ±fi_÷ ‹@÷ÎI‹Î±˘ ““‹ÒÏ÷˝ ωfiÎfiÎ »ı”” ±◊ν÷˚ ÂflÌfl‘ÎflÌ fi◊Ì’HÎ ±‹Ò÷˝ »ı. ÷ı◊Ì ±S’ZÎıh΋Î_ ’HÎ ±fi_÷Î ‹@÷ÎI‹Î±˘ Á‹Î¥ ¿ı »ı. F›Î_ F›Î_±‹Ò÷˝÷Πˢ› »ı I›Î_ I›Î_ ±fi_÷Ì ‰V÷±˘ ±S’ZÎıh΋Î_ ’HÎ ÁÎ◊ı flËÌ Â¿ı »ı …ı‹¿ı-

(1) CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ±ı¿ ±ı¿ iÎı›ƒT› μ’fl ‹@÷ ±fi_÷ ±ÎI‹Î±˘fiÎ_ ±fi_÷Î_¿ı‰·iÎÎfi ±fiı ±fi_÷Î_ ¿ı‰·ÿ½fi ’Õı »ı. ±◊ν÷˚ ±ı¿ fiÎfiÌ Á˘› ˢ›, ÷ıfiı ±fi_÷ÏÁ©¤√‰_÷˘ ÿı¬ı »ı. ÷ı◊Ì ±fi_÷ ÏÁ©¤√‰_÷˘fiÎ_ ±fi_÷¿ı‰·iÎÎfi˘fiÌ ±fiı ¿ı‰·ÿ½fifi̱fi_÷Ì ºÏp±˘ ÷ı fiÎfiÌ Á˘› μ’fl ’HÎ ±ı¿Ì ÁÎ◊ı ‰÷ı˝ »ı ÷ı‹ ±ËŸ ’ÏflÏ‹÷ ZÎıh΋Î_’HÎ ÏÁ© ¤√‰_÷˘ ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ±fi_÷ ∞‰˘ Á‹Î¥ ¿ı »ı.

(2) ±˘·„Q’¿ …ı‰Ì ±◊‰Î ‹ı« …ı‰Ì ËηfiÌ ¿˘¥ fl‹÷ ¿˘¥ ÿıÂωÂıÊ‹Î_F›Îflı fl‹Î÷Ì Ë˘› »ı I›Îflı ±_√ ¿Áfl÷fiÎ ÿΉ ⁄÷Ή÷Ì ÷ı ±ı¿ T›„@÷ μ’fl ±◊‰Îflfi ·ı÷Ì ÷ı ±ı¿ T›„@÷ μ’fl I›Î_ Ωı‰Î ±Î‰ı·Î ·Î¬˘ ·˘¿˘fiÌ ºÏp±˘ Á‹Î› »ı ±◊‰Î‹Î_«ÕÎ μ’fl fiΫ ¿fl÷Ì ¿˘¥ ±ı¿ fi÷˝¿Ì μ’fl I›Î_ Ωı‰Î ±Î‰ı·Î ËΩfl˘ ·˘¿˘fiÌ ËΩfl˘ºÏp±˘ Á‹Î¥ ¿ı »ı. ÷ı‹ ’ÏflÏ‹÷ ZÎıh΋Î_ ’HÎ ±fi_÷ ÏÁ©ÎI‹Î±˘ ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊ÌÁ‹Î¥ ¿ı »ı.

(3) ±◊‰Î ’ÏflÏ‹÷ ZÎıhΉ΂Π±ı¿ ±˘flÕ΋Î_ ËΩfl˘ ·Î¥À˘ √˘Ã‰Ì ˢ› ÷˘ËΩfl˘ ÿÌ’¿fiÌ ≠¤Î±˘ Á‹Î¥ ¿ı »ı. Ωı¿ı ±Î ËΩfl˘ ÿÌ’¿fiÌ ≠¤Î ÷˘ ⁄Îÿfl±„Bfi¿Î› ∞‰˘fiÎ_ ÂflÌfl ˢ‰Î◊Ì ‹Ò÷˝ ‰V÷ »ı. ÷˘ ’HÎ ’ÏflÏ‹÷ ZÎıh΋Î_ CÎHÎÌ ≠¤ÎÁ‹Î› »ı. ÷˘ ’»Ì ÏÁ©¤√‰_÷˘ ÷˘ ±‹Ò÷˝ »ı. ÷ı ±fi_÷Î ’ÏflÏ‹÷ ZÎıh΋Î_ ¿ı‹ fiÁ‹Î› ? ±◊ν÷˚ ÁÎflÌ flÌ÷ı Á‹Î¥ ¿ı »ı.

Ωı ≠ÿÌ’≠¤Î …ı‰Ì ‹Ò÷˝ ‰V÷±˘ CÎHÎÌ Ë˘› ÷˘ ’HÎ ±ı¿ V◊Îfi‹Î_ ±ı¿ÌÁÎ◊ıÁÎflÌ flÌ÷ı Á‹Î¥ ¿ı »ı. ÷˘ ÏÁ©ÎI‹Î±˘ ÷˘ ±‹Ò÷˝ ’ÿÎ◊˝ »ı. ÷ı±˘fi_ ÷˘ ’»‰_ …Â_ ? ÁÎflÌ flÌ÷ı ’ÏflÏ‹÷ ZÎıh΋Î_ ’HÎ Á‹Î¥ ¿ı »ı. ––1860––

±Î ≠‹ÎHÎı ±fiı¿ ›„@÷±˘ ‰Õı ωV÷Îfl’Ò‰˝¿ ¿‹˝fi˘ ⁄_‘ ±fiı ¿‹˝ZΛ◊Ì ◊÷Ì‹„@÷ ÏÁ© ¿flÌfiı ˉı ¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl ≠¤ ‹_ÏÕ¿ı ‹Îfiı·Î ‰ıÿ˘fiÎ …ı ’ÿ˘ »ı÷ıfiÎ ¶ÎflÎ ’HÎ ⁄_‘-‹˘ZÎ Á‹Ω‰÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı -

Ÿ „U flß ‚‚⁄UË⁄US‚Áå¬ÿÊÁå¬ÿÊfl„UÁÃ⁄Ufl◊Ê߸áÊ¢ –flÿ¬ÿÊáÊ¢ ø ÃÈ◊¢, Ÿ ‚ŒàÕ¢ ◊ÈáÊÁ‚ ÃÙ ‚¢∑§Ê H1861H

ÃÈ„U ’¢œ ◊ÙÄπÁê◊ ÿ, ‚Ê ÿ Ÿ ∑§îÊÊ, ¡•Ù »È§«UÙ øfl –‚‚⁄UË⁄Uÿ⁄U÷ÊflÙ, ŸáÊÈ ¡Ù ‚Ù ’¢œ◊ÙÄπÙÁûÊ H1862H

»}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ √HΑfl‰Îÿ444

(Ÿ „U flÒ ‚‡Ê⁄UË⁄USÿ Á¬˝ÿÊÁ¬˝ÿÿÙ⁄U¬„UÁÃ⁄Ufl◊ʌ˟Ê◊˜ –flŒ¬ŒÊŸÊ¢ ø àfl¢, Ÿ ‚ŒÕZ ¡ÊŸÊÁ‚ Ã× ‡ÊVÔUÊ HÃfl ’㜠◊ÙˇÊ ø, ‚Ê ø Ÿ ∑§Êÿʸ ÿ× S»È§≈U ∞fl –‚‡Ê⁄UË⁄UÃ⁄U÷ÊflÙ, ŸŸÈ ÿ— ‚ ’ãœÙ ◊ÙˇÊ ßÁà H)

√Î◊Î◊˝ - ÁÂflÌflÌ ∞‰fiı Ï≠› ±fiı ±Ï≠›fi˘ ωfiΠˢ÷˘ fi◊Ì ¥I›ÎÏÿ

‰ıÿ’ÿ˘fi˘ ÁΫ˘ ±◊˝ ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷‹fiı ⁄_‘ ±fiı ‹˘ZÎfiı ωÊı Â_¿Î ◊¥

»ı ’HÎ ÷ı Â_¿Î ¿fl‰Î …ı‰Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı ÁÂflÌfl̤Ή ±fiı ¥÷fl¤Î‰ (±ÂflÌfl̤Ή)

V’p ¿è΢ »ı ÷ı … ⁄_‘ ±fiı ‹˘ZÎ »ı. ––1861-1862––

ω‰ı«fi - Ëı ‹_ÏÕ¿ ! ÷‹ı ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ±◊˝fiı ⁄flÎ⁄fl ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷‹fiı

⁄_‘-‹˘ZÎfiÌ ⁄Î⁄÷‹Î_ Â_¿Î ◊¥ »ı ’HÎ ÷ı Â_¿Î ¿fl‰Î …ı‰Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ

ÁΫΠ±◊˘˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

““Ÿ „U flÒ ‚‡Ê⁄UË⁄USÿ Á¬˝ÿÊÁ¬˝ÿÿÙ⁄U¬„UÁÃ⁄UÁSÃ, •‡Ê⁄UË⁄¢U flÊ fl‚ãâ Á¬˝ÿÊÁ¬˝ÿ Ÿ S¬Î‡Ê×””¥I›ÎÏÿ …ı ‰ıÿ’ÿ˘ »ı ÷ıfi˘ ÁΫ˘ ±◊˝ ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷‹ÎflÌ ¥E»Î ‹…⁄ ±◊˝

¿fl˘ »˘ ÷ı◊Ì ⁄_‘ ±fiı ‹˘ZÎfiÌ ⁄Î⁄÷‹Î_ Â_¿Î ◊Λ »ı. ’fl_÷ ±Î Â_¿Î ¿fl‰Î …ı‰Ì fi◊Ì.

¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ‰ıÿ’ÿ˘‹Î_ ““‚‡Ê⁄UË⁄USÿ ±fiı •‡Ê⁄UË⁄¢U”” ±ı‹ ⁄Lfiı ’ÎÃ˘ »ı. ±ı¿ ÂflÌfl‰Î‚˘

±ÎI‹Î ±fiı ⁄ÌΩı ÂflÌfl ωfiÎfi˘ ±ÎI‹Î. ±Î ÁÂflÌfl̤Ή ±fiı ±ÂflÌfl̤Ή ±ı …

⁄_‘ ±fiı ‹˘ZÎ »ı. ±ËŸ Â_¿Î ¿fl‰Ì ÷ı ¿ı‹ ›˘B› ¿Ëı‰Î› ?

¤Î‰Î◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı - μ’fl ¿Ëı·Î_ ‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘‹Î_ …ı ““‚‡Ê⁄UË⁄USÿ”” ±Î‰˘ ’ÎÃ

»ı. ÷ıfi˘ ±◊˝ ±‹ı …ıfiı V◊Ò· ÂflÌfl ¿Ë̱ı »Ì±ı ±◊ν÷˚ ±˙ÿÎÏfl¿-‰ˆÏø› ÂflÌfl ¿Ë̱ı

»Ì±ı ÷ıfiı … ÷ı ‰ıÿ‹Î_ ⁄ÎèÎ ÂflÌfl ¿Ëı·_ »ı ±fiı ±‹ı …ıfiı ÁÒZ‹ ÂflÌfl ¿Ë̱ı »Ì±ı.

±◊ν÷˚ ÷ˆ…Á-¿Î‹˝HÎ ÂflÌfl ¿Ë̱ı »Ì±ı ÷ıfiı … ‰ıÿ‹Î_ ±ÎK›Î„I‹¿ ±ı‰_ ±fiÎÏÿfi_ ÂflÌfl

¿Ëı·_ »ı. ±Î‹ ⁄ÎèÎ V◊Ò· ÂflÌfl ±fiı ±ÎK›Î„I‹¿ ±ı‰_ ±fiÎÏÿfi_ ÁÒZ‹ ÂflÌfl ±Î

⁄Lfiı ≠¿ÎflfiÎ ¤‰˘¤‰fiÎ ÂflÌfl˘fiÌ ’fl_’fl΋Î_ ±Î ∞‰ Á’ÕΛı·˘ »ı. ±Î … ⁄_‘

¿Ëı·˘ »ı. ÷◊Î ““•‡Ê⁄UË⁄¢U”” ±ı‰˘ …ı ’Îà »ı ÷ıfiÎ◊Ì ⁄ÎèÎ ±fiı ±ÎK›Î„I‹¿ ±ı‹ Á‰˝

ÂflÌfl˘fi˘ ±’√‹ ωÂıÊ (‹Ò·◊Ì Á_’ÒHν’HÎı fiÎÂωÂıÊ) ◊›ı »÷ı ±Î‰_ …ı ·A›_ »ı

÷ı … ‹˘ZÎ’ÿ ÁÒ«‰ı »ı. ±Î flÌ÷ı ±Î … ‰ıÿ’ÎËÎ_ ⁄_‘ ±fiı ‹˘ZÎ ⁄Lfiı ¿Ëı·Î »ı.

÷◊Î ““‚ ∞· ÁflªÈáÊÙ Áfl÷ÈŸ¸ ’äÿÔ” ±Î ⁄ÌΩı …ı ‰ıÿ’Îà »ı. ÷ı ’Îà ‹@÷∞‰

‹ÎÀıfi˘ »ı. ’fl_÷ ÷‹ı ÷ıfiı Á_ÁÎflÌ ∞‰‹Î_ ΩıÕ˘ »˘. ““÷ı ±Î ∞‰ ω¤ »ı ±fiı ω√HÎ

◊›˘ »÷˘ ¿‹˘˝◊Ì ⁄_‘Î÷˘ fi◊Ì”” ±Î‰˘ ÷ıfi˘ ±◊˝ »ı. ±Î ’Îà ÷‹ı Á_ÁÎflÌ ∞‰‹Î_

√HΑfl‰Îÿ »}Î √HΑfl - ‹_ÏÕ¿ 445

·√ÎÕÌfiı ±ı‰˘ ±◊˝ ¿fl˘ »˘ ¿ı ∞‰ ¿‹˘˝◊Ì ⁄_‘Î÷˘ fi◊Ì. ‹ÎÀı ⁄_‘-‹˘ZÎ fi◊Ì. ’fl_÷

±Î ’Îà ‹@÷∞‰ ‹ÎÀı »ı. ‹@÷ ∞‰˘ ¿ı‰·iÎÎfi ‰Õı Á‰˝ …√÷fiı ÿı¬ı »ı. ÷ı◊Ì iÎÎfi

¶ÎflÎ Á‰˝T›Î’Ì ’HÎ »ı. ÷◊Πω¿ÎflÎI‹¿ ‹˘Ë…L› …ı ø˘‘-‹Îfi-‹Î›Î-·˘¤ ¥I›ÎÏÿ

±‰√HÎ V‰w’ …ı √H΢ »ı ÷ı …ı‹fiÎ «ÎS›Î √›Î »ı ±ı‰Î ÏÁ©ÎI‹Î = ‹@÷ÎI‹Î ω√HÎ

¿Ëı‰Î› »ı ±fiı ŒflÌ◊Ì ¿‹˘˝◊Ì ⁄_‘Î÷˘ fi◊Ì. ±Î‰˘ ±Î ’ÎÃfi˘ ±◊˝ »ı.

±Î ’Îà Á_ÁÎflÌ ∞‰‹Î_ ⁄_‘-‹˘ZÎfiÎ ±¤Î‰fiı ≠Ï÷’Îÿfi ¿flfiÎfl˘ »ı. ±Î‹ ÷‹ı

…ı ·√ÎÕ˘ »˘ ÷ı ±›@÷ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ÁC΂Π’ÎÃ˘ ‹@÷ÎI‹ÎfiΠωʛ‰Î‚Î »ı ±fiı

‹˘ZÎ√÷ ±ÎI‹Î‹Î_ ⁄_‘-‹˘ZÎ Á_¤‰÷Î fi◊Ì ±ı‰_ ÷˘ ±‹ı ’HÎ ‹Îfi̱ı … »Ì±ı. ÷ı

⁄Î⁄÷‹Î_ ÷˘ ±‹Îflı ±fiı ÷‹Îflı ¿˘¥ ω‰Îÿ fi◊Ì. ÷ı◊Ì Á_ÁÎflÌ ∞‰˘fiı ¿‹˘˝fi˘ ⁄_‘

±fiı ‹˘ZÎ ±‰U› ˢ› … »ı. ±ı‹ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı ’fl‹ÎI‹Î lÌ

‹ËΉÌfl≠¤ ‰Õı ‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎfi˘ Á_› »ıÿΛ˘. ––1861-1862––

‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎfi˘ Á_› »ıÿΛı »÷ı ÷ı ’_ÏÕ÷∞±ı Â_ ¿›* ? ÷ı ¿Ëı »ı -

Á¿UãŸÁê◊ ‚¢‚ÿÁê◊ Á¡áÊáÊ ¡⁄U◊⁄UáÊÁflå¬◊ÈP§áÊ¢ –‚Ù ‚◊áÊÙ ¬√flß•Ù, •hÈ_ÔUÁ„¢U ‚„U π¢Á«Uÿ‚∞Á„¢U H1863H

(Á¿U㟠‚¢‡Êÿ Á¡ŸŸ ¡⁄UÊ◊⁄UáÊÁfl¬˝◊ÈÄß –‚ üÊ◊áÊ— ¬˝fl˝Á¡ÃÙ˘œ¸øÃÈÕÒ¸— ‚„U πÁá«U∑§‡ÊÃÒ— H)

√Î◊Î◊˝ - …flÎ-Q≤I›◊Ì Á‰˝◊Î ‹@÷ ⁄fiı·Î ¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ‰Õı

‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎfi˘ Á_› »ıÿΛı »÷ı ÷ı l‹HÎ ’˘÷ÎfiÎ ÁÎÕÎ hÎHÎÁ˘ ÏÂW›˘ ÁÎ◊ı ÿÌÏZÎ÷

◊›Î. ––1863––

ω‰ı«fi - ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl ≠¤ ‰Õı ‹_ÏÕ¿⁄˛ÎõHÎfi˘ ““⁄_‘ ±fiı ‹˘ZΔ”

fiΠωʛfi˘ Á_› ±fiı¿ ≠¿ÎflfiÌ ›„@÷-≠›„@÷ ¶ÎflÎ »ıÿΛ˘. ‹_ÏÕ¿fiÎ ‹fi‹Î_◊Ì Á_›

Á‰˝◊Î ÿÒfl ◊›˘. ’fl‹ÎI‹Î ≠I›ı ±Ë˘¤Î‰ ±fiı ’ÒF›¤Î‰ ÁωÂıÊ ≠√À ◊›˘ ±fiı

I›Î_fiı I›Î_ ’˘÷ÎfiÎ hÎHÎÁ˘ ’«ÎÁ ÏÂW›˘ ÁÎ◊ı lÌ ‹ËΉÌfl ≠¤ ’ÎÁı ÿÌÏZÎ÷ ◊›Î. ““÷ı

l‹HÎ ÿÌÏZÎ÷ ◊›Î”” ±Î‹ …ı ·A›_ »ı. ÷ı Ïfiç›fi›fiı ±Îl›Ì ΩHΉ_. F›Îflı

‹_ÏÕ¿∞±ı ÿÌZÎÎ ·Ì‘Ì I›Îflı ‹_ÏÕ¿ fi΋fiÎ »}Î √HΑfl ÷flÌ¿ı C΢ÏÊ÷ ¿flΛÎ. ––1863––

»}Î √HΑfl lÌ ‹_ÏÕ¿∞fi˘ ‰Îÿ Á‹ÎM÷ ◊›˘

–– ‹˙›˝ fi΋fiÎ ÁÎ÷‹Î √HΑfl ––

ˉı ““‹˙›˝”” fi΋fiÎ ÁÎ÷‹Î √HΑflfi˘ ‰Îÿ ·¬Î› »ı -

à ¬√flß∞ ‚Ù©¢U ◊ÙÁ⁄U•Ù •Êªë¿U߸ Á¡áÊ‚ªÊ‚¢ –flìÊÊÁ◊ áÊ fl¢ŒÊÁ◊, fl¢ÁŒûÊÊ ¬îÊÈflÊ‚ÊÁ◊ H1864H

•Ê÷_ÔUÙ ÿ Á¡áÊáÊ¢, ¡Êß¡⁄UÊ◊⁄UáÊÁflå¬◊ÈP§áÊ¢ HŸÊ◊áÊ ÿ ªÙûÊáÊ ÿ, ‚√flááÊÍ ‚√flŒÁ⁄U‚Ë áÊ¢ H1865H

(ÃÊŸ˜ ¬˝fl˝Á¡ÃÊŸ˜ üÊÈàflÊ, ◊ıÿ¸ •Êªë¿UÁà Á¡Ÿ‚∑§Ê‡Ê◊˜ –fl˝¡ÊÁ◊ flãŒ, flÁãŒàflÊ ¬ÿ¸È¬Ê‚ H•Ê÷ÊÁ·Ãp Á¡ŸŸ, ¡ÊÁÃ-¡⁄UÊ◊⁄UáÊÁfl¬˝◊ÈÄß –ŸÊêŸÊ ø ªÙòÊáÊ ø ‚fl¸ôÊŸ ‚fl¸ŒÁ‡Ê¸ŸÊ H)

√Î◊Î◊˝ - ÷ı »±ı ¤Î¥±˘fiı ÿÌÏZÎ÷ ◊›ı·Î ÁÎ_¤‚Ìfiı ““‹˙›˝”” fi΋fiÎ ÁÎ÷‹Î

’_ÏÕ÷∞ Ï…fiırfl ’fl‹ÎI‹Î ’ÎÁı ±Î‰ı »ı ±fiı ‹fi‹Î_ ω«Îflı »ı ¿ı ““Ë_ ’HÎ ’fl‹ÎI‹Î

’ÎÁı …SÿÌ Ω™, ‰_ÿfi ¿v_ ±fiı ‰_ÿfi ¿flÌfiı ¤√‰ÎfifiÌ Áı‰Î ¿v_. ––1864––

…L‹-…flÎ ±fiı Q≤I›◊Ì ‹@÷ ⁄fiı·Î, Á‰˝iÎ ±fiı Á‰˝ÿÂa ±ı‰Î lÌ ‹ËΉÌfl

’fl‹ÎI‹Î±ı ““‹˙›˝”” ±ı‰Î fi΋’Ò‰˝¿ ÷◊Î ÷ı±˘fiÎ √˘hÎ’Ò‰˝¿ ÷ı‹fiı ⁄˘·ÎT›Î. (T›‰ËÎfl◊Ì

¤·ı ±ÎT›Î ±ı‹ ±Î‰¿Îfl ±ÎM›˘.) ––1865––

ω‰ı«fi - ¤Î‰Î◊˝ ’Ò‰˝fiÌ …ı‹ … »ı. ’fl_÷ ““‹˙›˝”” ’_ÏÕ÷∞ ’˘÷ÎfiÎ » ‰ÕÌ·˘fiı

’fl‹ÎI‹Î ‰Õı ’flÎÏ…÷ ◊›ı·Î ±fiı ÿÌZÎÎ ·¥fiı ÷ı‹fiÎ ÏÂW› ⁄fiı·Î ÁÎ_¤‚Ìfiı ⁄Ë

±Îç›˝ ’ÎQ›Î ±fiı ““±Î ’fl‹ÎI‹Î ¬flı¬fl ‰ÎV÷ω¿ Á‰˝iÎ-Á‰˝ÿÂa ‰Ì÷flÎ√ ≠¤””

»ı. ±Î‹ ±Ë˘¤Î‰‰Î‚Î ⁄L›Î. ¶ıÊfi˘ ¬‚¤‚ÎÀ Á‰˝◊Î «ÎS›˘ √›˘ ±fiı ’ÒF›¤Î‰

‰‘Îflıfiı ‰‘Îflı T›ÎM÷ ◊÷˘ √›˘. ‹fi‹Î_ ω«Îflı »ı ¿ı Ë_ …SÿÌ …SÿÌ ≠¤ ’ÎÁı Ω™,

‰_ÿfi ¿v_ ±fiı ‰_ÿfi ¿flÌfiı ’fl‹ÎI‹Îfi˘ ÏÂW› ⁄fiÌfiı Áı‰Î ¿v_. ±Î‰_ ω«ÎflÌfiı ’˘÷ÎfiÎ

ÏÂW› ’Ïfl‰Îfl ÁÎ◊ı ≠¤ ’ÎÁı …‰Î fiÌ¿‚ı »ı.

I›Î_ F›Îflı fi∞¿ ’Ë ÓE›Î I›Îflı …L‹-…flÎ-Q≤I› ωfiÎfiÎ ±ı‰Î ¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl

≠¤ ‰Õı ““Ëı ‹˙›˝”” ¥I›ÎÏÿ fi΋ ±fiı √˘hÎ’Ò‰˝¿ ÷ı‹fiı ⁄˘·Î‰Î›Î. ±◊ν÷˚ ÷‹ı ¤·ı

±ËŸ ±ÎT›Î. ±ı‹ ¿˘‹· ±Î‹_hÎHÎ ±Î’Ìfiı T›‰ËÎfl◊Ì ±Î‰¿Î›Î˝. ––1864-1865––

D:/PIII/DHIRUBHAI/GANDHAR VAD/GANDHAR VAD-07.PM7 (WIN-98) (BUTTER - DT. 16-3-2009) ...447

√HΑfl‰Îÿ ÁÎ÷‹Î √HΑfl - ‹˙›˝ 447

⁄˘·Î‰Ìfiı ¤√‰Îfiı Â_ ¿èÎ_ ? ÷ı ¿Ëı »ı -

Á∑¢§ ◊ááÊ •ÁàÕ ŒflÊ, ©UÿÊ„ÈU ŸÁàÕÁûÊ ‚¢‚•Ù ÃÈÖ¤Ê –flÿ¬ÿÊáÊ ÿ •àÕ¢, Ÿ ÿÊáÊ‚Ë ÃÁ‚◊Ù •àÕÙ H1866H

(Á∑¢§ ◊ãÿ‚ ‚Áãà ŒflÊ ©UÃÊ„UÙ Ÿ ‚ãÃËÁà ‚¢‡ÊÿSÃfl –flŒ¬ŒÊŸÊ¢ øÊÕZ, Ÿ ¡ÊŸÊÁ‚ ÷Ê◊ÿ◊Õ¸— H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı ‹˙›˝ ! ““ÿı‰˘ »ı ¿ı ÿı‰˘ fi◊Ì”” ±Î‰Ì ÷‹fiı Â_¿Î »ı. ’fl_÷ ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ

±◊˝ ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı ‰ıÿ’ÿ˘fi˘ ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı. ––1866––

ω‰ı«fi - ‹˙›˝∞ ¤√‰Îfifiı ¿_¥ ’HÎ ’Ò»ı ÷ı ’Ëı·Î_ … ¤√‰Îfi Á‰˝iÎ ±fiı

Á‰˝ÿÂa ˢ‰Î◊Ì ÷ı‹fiÎ ‹fifiÎ Á_›fiı ΩHÎÌfiı ’Ò»ı »ı ¿ı Ëı ‹˙›˝ ! ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ’HÎ

±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ Á_› »ı ¿ı ““ÿı‰˘ »ı ¿ı ÿı‰˘ fi◊Ì””. ±◊ν÷˚ ÿı‰˘ @›Î_› ºÏp√˘«fl ◊÷Î

fi◊Ì. CÎHÎÌ ÁΑfiÎ-±ÎflΑfiÎ ¿fl‰Î »÷Î_ ±Î‰÷Î fi◊Ì ±fiı ÂÎj΢‹Î_ F›Î_ I›Î_ ÿı‰˘fiÎ

μS·ı¬˘ »ı. ÷ı◊Ì Â_ ÿı‰˘ ¬flı¬fl ËÂı ¿ı ÿı‰˘ ¬flı¬fl fi◊Ì. ±Î‹ ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ Â_¿Î

»ı. ‰ıÿfiÎ ’ÎÃ˘ ’HÎ ⁄Lfiı ⁄Î…\fiÎ ÷‹fiı ‹Y›Î »ı ÷ı ‰ıÿfiÎ ’ÎÃ˘fiÎ ÷‹ı ÷‹ÎflÌ ⁄Ï©

≠‹ÎHÎı ±◊˝ ¿fl˘ »˘. ÷ı◊Ì ÷ı Á_› ‹…⁄Ò÷ ⁄L›˘ »ı. ’fl_÷ ÷ı ‰ıÿ’ÎÃ˘fiÎ ±◊˝ ÷‹ı

⁄flÎ⁄fl ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı ‰ıÿ’ÎÃ˘ ÷◊Î ÷ıfiÎ ÁΫΠ±◊˘˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı.

““‚ ∞· ÿôÊÊÿÈœË ÿ¡◊ÊŸÙ˘T‚Ê Sflª¸‹Ù∑¢§ ªë¿UÁÔ” ÷◊Î ““•¬Ê◊ ‚Ù◊¢ •◊ÎÃÊ•÷Í◊ •ª◊Ÿ˜ ÖÿÙÁÃ⁄UÁflŒÊ◊ ŒflÊŸ˜, Á∑¢§ ŸÍŸ◊S◊ÊØ ÃÎáÊflŒ⁄UÊÁ× Á∑§◊È ◊ÍÁø◊◊ÎÃ◊àÿ¸Sÿ””÷◊Î ““∑§Ù ¡ÊŸÊÁà ◊ÊÿÙ¬◊ÊŸ˜ ªËflʸáÊÊÁŸãº˝-ÿ◊-flL§áÊ-∑ȧ’⁄Uʌ˟˜ –””

±Î hÎHÎı ‰ıÿ’ÎÃ˘ »ı. ±Î hÎHÎı ‰ıÿ’ÎÃ˘fiÎ ±◊˘˝ ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ÷‹ÎflÌ ⁄Ï©fiı

±fiÁÎflı ±Î ≠‹ÎHÎı ≠‰÷ı˝ »ı.

(1) ›iÎ ±ı … »ı ÂjÎ …ıfiı ±ı‰Î ÷ı ±Î ›…‹Îfi ÷fl÷ … V‰√˝·˘¿‹Î_ Ω›

»ı. ““›iÎ ±ı … ÿÏfl÷˘fi˘ (’Î’˘fi˘) fiΠ¿fl‰Î‹Î_ Á‹◊˝ ˢ‰Î◊Ì ÂjÎ ÷S› »ı.”” ÷ı◊Ì

›iÎ »ı ÂjÎ …ıfiı ±ı‰Î ›…‹Îfi ›iÎfiÎ ≠¤Î‰ı Á‰˝ ’Î’˘fi˘ fiΠ◊‰Î◊Ì V‰√˝·˘¿‹Î_

Ω› »ı. ±Î ≠◊‹ ’ÎÃfi˘ ±◊˝ »ı ±fiı ÷ı ““ÿı‰˘”” »ı. ±ı‹ ÿı‰˘fiÎ ±„V÷I‰fiı ÁÒ«‰ı

»ı. V‰√˝·˘¿‹Î_ ›…‹Îfi Ω› »ı ±ıÀ·ı ÿı‰ ◊Λ »ı. ±Î‰˘ ±◊˝ ◊Λ »ı. (±Î‹ ÷‹ı

‹fi‹Î_ ω«Îfl˘ »˘)

(2) ±‹ı Á˘‹flÁfiı (·÷ÎflÁfiı) ’Ì‘˘ »ı. ÷ıfiÎ◊Ì ±‹ı ±‹fl ◊›Î »Ì±ı,

D:/PIII/DHIRUBHAI/GANDHAR VAD/GANDHAR VAD-07.PM7 (WIN-98) (BUTTER - DT. 16-3-2009) ...448

ÁÎ÷‹Î √HΑfl - ‹˙›˝ √HΑfl‰Îÿ448

F›˘Ï÷·˘˝¿fiı (V‰√˝·˘¿fiı) ±‹ı ’ÎQ›Î »Ì±ı. ÿı‰¤‰fiı ±‹ı ≠ÎM÷ ¿›˘˝ »ı. ˉı ±ËŸ◊Ì

±Î√‚ ±‹fiı ±flÎÏ÷ (T›ÎÏ‘) Â_ ¿flÌ Â¿‰ÎfiÌ »ı ? ÷◊Î ±‹flHÎ ‘‹˝fiı ’΋ı·Î ±ı‰Î

’vÊfiı …flÎ ’HÎ Â_ ¿flÌ Â¿‰ÎfiÌ »ı ? ±Î flÌ÷ı ±‹flHÎ ‘‹˝‰Î‚Î ∞‰fiı (ÿı‰¤‰

’΋ı·Îfiı) …flÎ ±fiı T›ÎÏ‘ Â_ ¿flÌ Â¿ı ? ±◊ν÷˚ ¿_¥ ¿flÌ Â¿÷Î_ fi◊Ì. ÿı‰fi˘ ¤‰

±ı‰˘ »ı ¿ı ÷ı‹Î_ ¿˘¥’HÎ Ω÷fiÌ …flÎ ±fiı T›ÎÏ‘ ˢ÷Ì fi◊Ì. ±Î ⁄ÌΩı ’Îà ’HÎ ““ÿı‰˘

»ı”” ±Î‹ ÿı‰˘fiÎ ±„V÷I‰fiı … ÁÒ«‰ı »ı. Á˘‹flÁfi_ ’Îfi ¿flÌfiı ∞‰ ±‹fl ⁄fiı »ı,

ÿı‰ ⁄fiı »ı. F›Î_ …flÎ ±fiı T›ÎÏ‘ ’ÌÕÎ ±Î’Ì Â¿÷Î_ fi◊Ì.

(3) ‹Î›ÎfiÌ μ’‹Î‰Î‚Î ¥Lƒ-›‹-‰vHÎ ±fiı ¿<⁄ıfl ‰√ıflı √Ì‰Î˝H΢fiı (ÿı‰˘fiı)

¿˘HÎ ΩHÎı ? ±◊ν÷˚ ±Î ÷˘ {Î_{‰ÎfiÎ …‚fiÌ …ı‹ ‹Î›Î‰Ì-‹Î›Î÷S› »ı. ±ıÀ·ı ““»ı

¿ı fiËŸ”” ÷ı ¿˘HÎ ΩHÎı ? ÿı‰˘fiÌ ÷˘ ‰Î÷ν … ‹ÎhÎ »ı. ‰ÎV÷ω¿ ÿı‰ …ı‰_ ¿˘¥ ÷k‰

… fi◊Ì. ±Î‰Î ±◊˝‰Î‚˘ ±Î ’Îà ““ÿı‰fiÎ ±¤Î‰fiı ÁÒ«‰fiÎfl˘ »ı””.

±Î‹ ’flV’fl ϤLfi ϤLfi ±◊˝‰Î‚Î ‰ıÿ’ÎÃ˘fiÎ ±◊˝ Á‹…‰Î◊Ì ±fiı

ÁÎ_¤‚‰Î◊Ì ÷‹fiı Á_› ◊›˘ »ı. ’fl_÷ Ëı ‹˙›˝ ! ÷‹Îfl˘ ±Î Á_› ±›@÷ »ı. ¿ÎflHÎ

¿ı ±Î ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ÁΫΠ±◊˝fiı ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ±fiı ÷ıfiÌ ’λ‚fiÌ ›„@÷±˘ ’HÎ ÷‹ı

ÁÎflÌ flÌ÷ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷‹ÎflΠˈ›Î‹Î_ …ı ±Ï¤≠Λ ≠‰÷ı˝ »ı. ÷ı ±◊˝ ±Î ‰ıÿ’ÎÃ˘fi˘

fi◊Ì. ’fl_÷ ÷ı ‰ıÿ’ÎÃ˘fi˘ ÁΫ˘ ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı. …ı ˉı ’»ÌfiÌ √Î◊α˘‹Î_ ¿Ëı‰Î›

»ı. ––1866––

â ◊ãŸÁ‚ Ÿ⁄UßÿÊ, ¬⁄UâÃÊ ŒÈÄπ‚¢¬©UûÊÊ ÿ –Ÿ Ã⁄¢UÃË„Uʪ¢ÃÈ¢, ‚hÿÊ ‚È√fl◊ÊáÊÊ Áfl H1867H

‚ë¿¢UŒøÊÁ⁄UáÊÙ ¬ÈáÊ ŒflÊ, ÁŒ√flå¬÷Êfl¡ÈûÊÊ ÿ –¡¢ Ÿ ∑§ÿÊß Áfl ŒÁ⁄U‚áÊ◊Èfl¥Áà ÃÙ ‚¢‚•Ù Ã‚È H1868H

(àfl¢ ◊ãÿ‚ ŸÒ⁄UÁÿ∑§Ê— ¬⁄UÃãòÊÊ ŒÈ—π‚ê¬˝ÿÈÄÃÊp –Ÿ ‡ÊÄŸÈflãÃË„UÊ˘˘ªãÃÈ¢ üÊhÿÊ— üÊÍÿ◊ÊáÊÊ •Á¬ HSflë¿UãŒøÊÁ⁄UáÊ— ¬ÈŸŒ¸flÊ ÁŒ√ÿ¬˝÷ÊflÿÈÄÃÊp –ÿ㟠∑§ŒÊÁøŒÁ¬ Œ‡Ê¸Ÿ◊ȬÿÁãà Ã× ‚¢‡ÊÿSÃ·È H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı ‹˙›˝ ! ÷‹ı ±ı‹ ‹Îfi˘ »˘ ¿ı fiÎfl¿ÌfiÎ ∞‰˘ ÷˘ ’fl÷_hÎ »ı ‰‚Ì

ÿ—¬◊Ì Á_›@÷ »ı. ÷ı◊Ì ±ËŸ ±Î‰‰Îfiı „@÷‹Îfi fi◊Ì. ‹ÎÀı ÂÎj΢‹Î_ Á_¤‚Λ »ı.

D:/PIII/DHIRUBHAI/GANDHAR VAD/GANDHAR VAD-07.PM7 (WIN-98) (BUTTER - DT. 16-3-2009) ...449

√HΑfl‰Îÿ ÁÎ÷‹Î √HΑfl - ‹˙›˝ 449

±ıÀ·Î ‹ÎhÎ◊Ì l©Î ¿fl‰Î ›˘B› »ı. ’fl_÷ ÿı‰˘ ÷˘ V‰E»_ÿ«ÎflÌ »ı. ÏÿT› ≠¤Î‰◊Ì

›@÷ »ı. ÷˘ ’HÎ @›Îflı› ÿ½fi ±Î’÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì (»ı ¿ı fiËŸ ±Î‰˘) Á_› ÷ı ÿı‰˘fiı

ωÊı ◊Λ »ı. ––1867-1868––

ω‰ı«fi - Ëı ‹˙›˝’_ÏÕ÷ ! ÷‹ı ‹fi‹Î_ ±Î‰Î ±Î‰Î ω«Îfl˘ ¿fl˘ »˘ ¿ı - fiÎfl¿ÌfiÎ

∞‰˘ ÷˘ ’˘÷ÎfiÎ ¿flı·Î ’Î’˘fiÎ μÿ›fiı ¿ÎflHÎı ““’fl‹Î‘Î‹Ì = fifl¿’η”” ÿı‰˘fiı

’flΑÌfi »ı. fifl¿fiÎ ∞‰˘fiı Á÷÷ ÿ—¬ ±Î’‰Îfi_ ¿Î‹ ¿flfiÎflÎ Ë·¿Ì ‹fi˘T≤ÏkΉ΂Î

ÿı‰˘fiı ’fl‹Î‘Î‹Ì ¿Ëı‰Î› »ı. ±◊‰Î ÷ı±˘fiı fifl¿’η ÿı‰˘ ’HÎ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹

’˘·ÌÁ˘ √LËı√Îflfiı »À¿‰Î ÿı÷Î fi◊Ì ÷ı‹ ±Î ÿı‰˘ fifl¿fiÎ ∞‰˘fiı @›Î_› ±ÎÕÎ-±‰‚Î

…‰Î ÿı÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì fiÌ«ı ˢ› »÷Î_ ±ËŸ fi ±Î‰ı ±ı‰_ ⁄fiÌ Â¿ı »ı. ‹ÎÀı ÷ı ∞‰˘

‹fiW›·˘¿‹Î_ ±Î‰÷Î ÿı¬Î÷Î fi◊Ì, »÷Î_ ÂÎj΢‹Î_ ÷ı±˘fi_ ‰Hνfi »ı. ‹ÎÀı ËÂı …wfl.

±Î‹ ‹ÎfiÌ Â¿Î› »ı.

÷◊Î ±Î ∞‰ ’flΑÌfi T≤ÏkΉ΂Π÷˘ »ı …, ÁÎ◊ı ÁÎ◊ı Ïfifl_÷fl ÿ—¬Ì ’HÎ »ı.

ZÎıhοÚ÷ ‰ıÿfiÎ, ’flV’fl¿Ú÷ ‰ıÿfiÎ ±fiı ’fl‹Î‘Î‹Ì ÿı‰¿Ú÷ ‰ıÿfiÎ◊Ì Ïfifl_÷fl ’ÌÕΛΠ…

¿flı »ı ±fiı ±Ï÷› ÿ—¬Ì ∞‰˘ ±ËŸ ‹fiW›·˘¿‹Î_ fi ±Î‰Ì ¿ı ±ı‹ ⁄fiı. ÷ı◊Ì

±ËŸ ‹fiW›·˘¿‹Î_ fi ±Î‰÷Πˢ‰Î »÷Î_ ÂÎj΋Î_ ¿èÎÎ »ı. ÷ı◊Ì ‹ÎfiÌ Â¿Î› »ı ¿ı

÷ı‰Î ∞‰˘ Á_ÁÎfl‹Î_ ËÂı. ±Î‹ fiÎfl¿ÌfiÎ ∞‰˘ ’flΑÌfi÷Î ±fiı ÿ—¬‹› ÿÂÎfiÎ ¿ÎflHÎı

‹fiW›·˘¿‹Î_ fi ±Î‰÷Πˢ‰Î »÷Î_ ≠I›ZÎ fi ÿı¬Î÷Πˢ‰Î »÷Î_ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ËÂı

±ı‹ ‹ÎfiÌ Â¿Î› »ı. fiËŸ ±Î‰‰ÎfiÎ ¿ÎflH΢ ÁΫÎ_ »ı ‹ÎÀı ÷ı ∞‰˘ ÷˘ ËÂı. ’fl_÷

ÿı‰˘ ÷˘ V‰E»_ÿ«ÎflÌ »ı. F›Îflı F›Îflı F›Î_ F›Î_ …‰ÎfiÌ ’˘÷ÎfiÌ ¥E»Î ◊Λ I›Îflı

I›Îflı I›Î_ I›Î_ …¥ ¿ı »ı. ÷ı±˘fiı fl˘¿-À˘¿ ¿flfiÎflÎ ÷ı±˘fiÎ ‹Î◊ı ’fl‹Î‘Î‹Ì …ı‰Î

⁄ÌΩ ¿˘¥ ÿı‰˘ fi◊Ì, ’flΑÌfi fi◊Ì, V‰E»_ÿ«ÎflÌ »ı. ‹ÎÀı ±ËŸ ±Î‰Ì ¿ı »ı.

÷ı ÿı‰˘ ÏÿT› ≠¤Î‰◊Ì Á_›@÷ »ı. ±Î_¬ ‹Ÿ«Ìfiı ¬˘·Ì±ı ÷ıÀ·Ì ‰Îfl‹Î_ ÷˘

∂K‰˝·˘¿◊Ì ‹K›·˘¿‹Î_ ±Î‰Ì ¿ı »ı. ±fiı¿ w’˘ ¿flÌ Â¿ı »ı. ±ı¿ w’ I›Î_ flάÌfiı

⁄ÌΩ ±fiı¿ w’ı ’HÎ ±ËŸ ±Î‰Ì ¿ı »ı. ±Î‹ ÿı‰√Ï÷fiÎ ÿı‰˘ V‰E»_ÿ«ÎflÌ ±fiı

ÏÿT›≠¤Î‰›@÷ »ı. ÷˘ ’HÎ @›Îflı› ¿˘¥fiı› ’HÎ ÿ½fi ◊÷Î_ fi◊Ì. ¿˘¥fiÎ ºÏp’◊‹Î_

±Î‰÷Î fi◊Ì. ‹K›·˘¿‹Î_ CÎHÎÎ ‹fiW›˘ ÿ—¬Ì »ı. ’˘÷ı CÎHÎÎ Á¬Ì »ı. ÷˘ ’HÎ

¿vHÎÎ⁄Ï©◊Ì ’HÎ @›Îflı› ±Î‰÷Î fi◊Ì. CÎHÎÎ ·˘¿˘ ÿı‰˘fiÌ ÁΑfiÎ-±ÎflΑfiÎ ¿flı »ı

÷˘ ’HÎ ÷ı ÿı‰˘ ±ËŸ ±Î‰÷Î ÿı¬Î÷Î fi◊Ì. ‹ÎÀı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ÿı‰˘ fi ˢ› ±ı‹ …

·Î√ı »ı. »÷Î_ ‰ıÿ’ÎÃ˘‹Î_ ±fiı VQ≤Ï÷√˛_◊˘‹Î_ ““ÿı‰˘ »ı”” ±Î ≠‹ÎHÎı Á_¤‚Λ »ı. ÷ı◊Ì

D:/PIII/DHIRUBHAI/GANDHAR VAD/GANDHAR VAD-07.PM7 (WIN-98) (BUTTER - DT. 16-3-2009) ...450

ÁÎ÷‹Î √HΑfl - ‹˙›˝ √HΑfl‰Îÿ450

““÷ı ÿı‰˘ »ı ¿ı fi◊Ì”” ±Î‹ ÷‹˘fiı ÿı‰˘fiı ωÊı Â_¿Î ◊›ı·Ì »ı. ÷ıfi˘ μkÎfl ˉı ’»ÌfiÌ

√Î◊΋Î_ ¿Ëı‰Î› »ı. ––1867-1868––

◊Ê ∑ȧL§ ‚¢‡Êÿ◊∞ ‚ÈŒÍ⁄U◊áÊÈÿÊßÁ÷㟡Êß∞ –¬ë¿U‚È ¬ìÊÄπ¢ Áøÿ, ø©UÁ√fl„U Œfl‚¢ÉÊÊ∞ H1869H

¬È√fl¢Á¬ Ÿ ‚¢Œ„UÙ ¡ÈûÊÙ, ¡¢ ¡Ùß‚Ê ‚¬ìÊÄπ¢ –ŒË‚¢Áà ÃP§ÿÊ Áfl ÿ ©UflÉÊÊÿÊ˘áÊÈǪ„UÊ ¡ª•Ù H1870H

(◊Ê ∑ȧL§ ‚¢‡Êÿ◊ÃÊŸ˜, ‚ÈŒÍ⁄U◊ŸÈ¡ÊÁŒÁ÷㟡ÊÃËÿÊŸ˜ –¬˝ˇÊSfl ¬˝àÿˇÊ◊fl, øÃÈÁfl¸œÊŸ˜ Œfl‚YÔUÊÃÊŸ˜ H¬Ífl¸◊Á¬ Ÿ ‚¢Œ„UÙ ÿÈÄÃÙ ÿ¡˜ÖÿÙÁÃc∑§Ê— Sfl¬˝àÿˇÊ◊˜ –ŒÎ‡ÿãà Ãà∑ΧÃÊ •Á¬ øÙ¬ÉÊÊÃʟȪ˝„UÊ ¡ªÃ— H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı ‹˙›˝ ! ÷‹ı Á_› fi ¿fl˘. ‹fiW›ÎÏÿ◊Ì ±I›L÷ ϤLfi ΩÏ÷‰Î‚Î

«Îflı Ïfi¿Î›fiÎ ±Î ÿı‰Á‹ÒËfiı ÷‹ı ≠I›ZÎ ÿı¬˘. ±Î ≠I›ZÎÿ½fifiÎ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ’HÎ Á_ÿıË

¿fl‰˘ ›˘B› fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı F›˘Ï÷Ê Ïfi¿Î›fiÎ ÿı‰˘ »ı ÷ı ÷˘ ÷‹fiı ’˘÷Îfiı … ≠I›ZÎ

»ı. ÷◊Î ⁄ÌΩ ÿı‰˘ ‰Õı …√÷fiÎ ∞‰˘fiı ±fi√˛Ë-μ’CÎÎ÷ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ⁄ÌΩ ÿı‰˘ ’HÎ

»ı. ––1869-1870––

ω‰ı«fi - Ëı ‹˙›˝’_ÏÕ÷ ! ÷‹ı ÿı‰˘fiÌ ⁄Î⁄÷‹Î_ Á_› fi ¿fl˘. ¿ÎflHÎ ¿ı ‰V÷fiı

Á‹…‰Î ‹ÎÀıfiÎ_ Á΋ÎL›◊Ì ≠I›ZÎ ±fiı ’fl˘ZÎ ±ı‹ ⁄ı ≠‹ÎHΠˢ› »ı. ÷ıfiÎ ’ıÀΤıÿw’

ωÂıÊ◊Ì ≠I›ZÎ-±fi‹Îfi μ’‹Îfi-±Î√‹-±◊ν’ÏkÎ ‰√ıflı ≠‹ÎH΢ ˢ› »ı. ±Î Á‰ı˝

≠‹ÎH΢‹Î_ ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ Á‰˘˝’Ïfl »ı. F›Îflı ‰V÷ ≠I›ZÎ … …HÎÎ÷Ì Ë˘› »ı ÷˘ ÷ıfiı

Á‹…‰Î-Á‹Ω‰‰Î ⁄ÌΩ ≠‹ÎH΢ ·√ÎÕ‰ÎfiÎ_ flËı÷Î_ … fi◊Ì. ÷ı◊Ì Ë_ ÷‹fiı ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ◊Ì

ÿı‰˘ Á‹Ω‰_ »\_ - ÿı¬ÎÕ<_ »\_.

Ëı ‹˙›˝’_ÏÕ÷ ! ±Î Á‹‰ÁflH΋Î_ ‹fiı ‰_ÿfi ¿fl‰Î ‹ÎÀı ±Î‰ı·Î ±fiı ‹fiW›˘◊Ì

±I›L÷ ϤLfi ΩÏ÷‰Î‚Î «Îflı Ïfi¿Î›fiÎ ÿı‰˘fiı ÷‹ı ÁÎZÎÎ÷˚ ÿı¬˘ ¿ı …ı ÿı‰˘ ÏÿT›

±Î¤flHΉ΂Π»ı. ÂflÌfl μ’fl ω·ı’fi-‰jÎ ±fiı ’W’‹Î·Î ‰√ıflı◊Ì ±·_¿Ú÷ »ı.

¤‰fi’Ï÷-T›_÷fl-F›˘Ï÷W¿ ±fiı ‰ˆ‹ÎÏfi¿ ±ı‹ «Îfl Ïfi¿Î›fiÎ ÿı‰Á‹ÒË »ı. ÷ıfiı ÷‹ı fiflÌ

±Î_¬ı ÁÎZÎÎ÷˚ … ÿı¬˘ ±fiı F›Î_ ‰V÷ ÁÎZÎÎ÷˚ … ÿı¬Î÷Ì Ë˘› »ı I›Î_ ±L› ≠‹ÎH΢fiÌ

…wfl flËı÷Ì fi◊Ì.

D:/PIII/DHIRUBHAI/GANDHAR VAD/GANDHAR VAD-07.PM7 (WIN-98) (BUTTER - DT. 16-3-2009) ...451

√HΑfl‰Îÿ ÁÎ÷‹Î √HΑfl - ‹˙›˝ 451

‹˙›˝ ó ±Î…ı ÷˘ ±Î’fiÎ Á‹‰ÁflH΋Î_ ±Î‰ı·Î ÿı‰˘fiı ÁÎZÎÎ÷˚ Ωı›Î »ı. ±ıÀ·ı

ˉı Â_¿Î flËı÷Ì fi◊Ì. ’fl_÷ ±Î ÿı‰˘fiı Ωı›Î, ÷ıfiÎ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ‹fiı Á_› Ë÷˘. ’Ò‰˝¿Î·‹Î_

÷˘ ¿˘¥ ÿı‰fiı Ωı›Î fi ˢ‰Î◊Ì Ëı ¤√‰Îfi˚ ! Á_› ⁄flÎ⁄fl ›˘B› … Ë÷˘ fiı ?

¤√‰Îfi ó ±ËŸ Á‹‰ÁflH΋Î_ ±Î‰ı·Î ÿı‰˘fiÎ ≠I›ZÎ ÿ½fi ’Ëı·Î_ ’HÎ ÷‹fiı

÷◊Î ÷‹ÎflÎ …ı‰Î …ı ¿˘¥ ±L› ’vÊ˘fiı ±Î ÿı‰Á_⁄_‘Ì Á_› Ë÷˘ ÷ı ›˘B› fi Ë÷˘.

¿ÎflHÎ ¿ı «_ƒ-ÁÒ›˝ (√˛Ë-fiZÎhÎ-÷ÎflÎ) ‰√ıflı F›˘Ï÷W¿ ÿı‰˘ ÷˘ ÷‹ÎflÎ ‰Õı ±fiı ÿÏfi›ÎfiÎ

Á‰˝ ·˘¿˘ ‰Õı ’˘÷ÎfiÌ fi…flı ≠I›ZÎ◊Ì Á_’ÒHν’HÎı ÿı¬Î› »ı. ±Î flÌ÷ı «Îflı Ïfi¿Î›fiÎ

ÿı‰˘‹Î_◊Ì ±ı¿ F›˘Ï÷W¿Ïfi¿Î›fiÎ ÿı‰˘ ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Πˢ‰Î◊Ì ‰V÷fi˘ ±ı¿ ¤Î√ (ÿı¤Î√)

≠I›ZÎ ◊‰Î◊Ì Á‰ı˝ ’HÎ ÿı‰˘fiÎ ±„V÷I‰fiÌ Â_¿Î ¿ı‹ ¿flÌ Â¿Î› ? μ·À<_ ±ı¿¤Î√ ≠I›ZÎ

◊‰Î◊Ì ⁄ÌΩ ’HÎ fi ÿı¬Î÷Î ÿı‰˘ Á_ÁÎfl‹Î_ ËÂı … ±ı‹ ±fi‹Îfi ¿fl‰_ Ωı¥±ı.

÷◊Î ““±fi‹Îfi”” ≠‹ÎHÎ◊Ì ’HÎ ÿı‰˘fiÌ ÏÁÏ© ◊¥ ¿ı »ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

““‚ãàÿfl ŒflÊ—, ‹Ù∑§Sÿ Ãà∑ΧÃʟȪ˝„UÙ¬ÉÊÊÃŒ‡Ê¸ŸÊØ –”” ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ (Á_ÁÎflÌ) ÿı‰˘ »ı

…. (±Î ≠Ï÷iÎÎ ◊¥). ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ÿı‰˘ ‰Õı ·˘¿˘fiı ¿flΛı·Î ±fi√˛Ë (·Î¤) ±fiı

μ’CÎÎ÷ (fi¿ÂÎfi) ÿı¬Î› »ı (±Î Ëı÷ »ı). F›Î_ F›Î_ ·˘¿˘fiı ±fi√˛Ë ±fiı μ’CÎÎ÷

◊÷Πˢ› »ı I›Î_ I›Î_ ¿˘¥¿ ÷ıfiÎ ¿÷ν …wfl ˢ› »ı. (±Î ±L‰› T›Î„M÷ »ı). …ı‹¿ı

«ˆhÎfiı ‹ˆhÎÎÏÿ ‰Õı ¿flÎ÷Î ±fi√˛Ë ±fiı μ’CÎÎ÷ ÿı¬Î› »ı ÷ı◊Ì ÷ıfiÎ ¿÷ν ‹ˆhÎÎÏÿ ±‰U›

ˢ› … »ı. (±Î ±L‰› μÿÎËflHÎ »ı) ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¿˘¥ ¿˘¥ ‹fiW›˘fiı ‰ˆ¤‰ÎÏÿ ¿_¥¿

±Î’‰Î ‰Õı ±fi√˛Ëfiı ¿fl÷Î ±fiı ÷ıfi_ ±’ËflHÎ ±ÎÏÿ ¿fl‰Î ‰Õı μ’CÎÎ÷ ¿fl÷Î ±ı‰Î

ÿı‰˘ @›Î_¿ @›Î_¿ ÿı¬Î› ’HÎ »ı (±Î μ’fi› »ı). ÷ı◊Ì …ı‹ flÎΩ ‹fiW›˘fiı Á¬Î¿ÎflÌ

±Î’‰Î ‰Õı ±fi√˛Ë ¿flı »ı ±fiı √LËÎ ¿flfiÎflÎfiı ÿ_ÕÎÏÿ ±Î’‰Î ‰Õı μ’CÎÎ÷ ¿flı »ı.

±Î flÌ÷ı ±fi√˛Ë-μ’CÎÎ÷ ¿flfiÎflÎ flÎΩ ±ÎÏÿ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı ‹fiW›˘fiı

·Î¤-fi¿ÂÎfi ¿flfiÎflÎ ÿı‰˘ ’HÎ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ »ı … (±Î Ïfi√‹fi »ı).

±Î flÌ÷ı μ’fl˘@÷ ±fi‹Îfi◊Ì ÿı‰˘ »ı ±ı‹ ÏÁ© ◊Λ »ı. ––1869-1870––

ŒflÌ◊Ì ÿı‰fiÌ ⁄Î⁄÷‹Î_ Â_¿Î ¿flÌfiı μkÎfl ±Î’÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı -

•Ê‹ÿ◊ûÊ¢ ø ◊߸ ¬È⁄¢U fl Ã√flÊÁ‚áÊ٠ÄU Áfl Á‚hÊ –¡ à ŒflÁûÊ ◊ÿÊ, Ÿ ÿ ÁŸ‹ÿÊ ÁŸìʬÁ⁄U‚ÈááÊÊ H1871H

(•Ê‹ÿ◊ÊòÊ¢ ø ◊Á× ¬È⁄UÁ◊fl ÃŒ˜flÊÁ‚ŸSÃÕÊÁ¬ Á‚hÊ –ÿ à ŒflÊ ßÁà ◊ÃÊ Ÿ ø ÁŸ‹ÿÊ ÁŸàÿ¬Á⁄U‡ÊÍãÿÊ— H)

D:/PIII/DHIRUBHAI/GANDHAR VAD/GANDHAR VAD-07.PM7 (WIN-98) (BUTTER - DT. 16-3-2009) ...452

ÁÎ÷‹Î √HΑfl - ‹˙›˝ √HΑfl‰Îÿ452

√Î◊Î◊˝ - fi√flfiÌ ‹ÎŒ¿ ±Î ÷˘ ±Î·›‹ÎhÎ … »ı. ±Î‰Ì ÷‹ÎflÌ ‹Ï÷ ¿ÿΫ

◊Λ ÷˘ ’HÎ ÷ıfiÌ ±_ÿfl ‰ÁfiÎflÎ …ı ÏÁ© ◊Λ »ı ÷ı ÿı‰˘ »ı. ±ı‹ ÂÎj΢‹Î_ ‹Îfiı·_

»ı. …ı …ı ±Î‰ÎÁ ˢ› »ı ÷ı ÏfiI› ÂÒL› ˢ÷Î fi◊Ì. ––1871––

ω‰ı«fi - μ’flfiÌ √Î◊΋Î_ …ı «_ƒ-ÁÒ›˝ ±ÎÏÿ ÿı‰˘fiÌ ÏÁÏ© ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰Ì »ı

÷ı ωʛ‹Î_ ≠ë˘kÎflÌ …HÎΉı »ı -

‹˙›˝’_ÏÕ÷ - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ±Î¿Î‹Î_ …ı «_ƒ-ÁÒ›˝ ‰√ıflı ÿı¬Î› »ı ÷ı ÷˘

±Î·›‹ÎhÎ »ı. ±◊ν÷˚ «_ƒ-ÁÒ›Î˝ÏÿfiΠω‹Îfi˘ »ı (CÎfl˘ »ı) ’HÎ ÿı‰˘ fi◊Ì. ±Î¿Î‹Î_

…ı ¿_¥ ÿı¬Î› »ı ÷ı ω‹Îfi˘ … ÿı¬Î› »ı, ÿı‰˘ ÿı¬Î÷Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÿı‰˘fiÌ ≠I›ZÎ’HÎı

ÏÁÏ© ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ? …ı‹ ÿÒfl-ÿÒfl◊Ì ¿˘¥ fi√fl ÿı¬Î› ’HÎ ¿˘¥ ·˘¿˘ I›Î_ ‰Á÷Î fi

ˢ› ÷ıfiÌ …ı‹ ±ËŸ Á‹…‰_. ±ıÀ·ı ¿ı …ı‹ ÂÒL› ±ı‰_ fi√fl ˢ› ÷ı ÷˘ ·˘¿˘fi_

±Î·›‹ÎhÎ »ı. ÷ıfiÎ◊Ì ·˘¿˘ ÏÁ© fi◊Ì. ±ı‹ «_ƒ-ÁÒ›˝ ‰√ıflıfiÎ_ …ı ω‹Îfi˘ ÿı¬Î› »ı

÷ı ±Î·›‹ÎhÎ … »ı ’fl_÷ ÷ı ¿_¥ ÿı‰˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÿı‰˘fi_ ≠I›ZÎI‰ ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ?

¤√‰Îfi - Ëı ‹˙›˝’_ÏÕ÷ ! fi√flfiÌ …ı‹ ÷‹fiı ±Î·› ÷˘ ÿı¬Î› … »ı. ÷ı

±Î·›‹Î_ ‰ÁfiÎflÎ …ı »ı ÷ı … ÿı‰˘ ‹Îfiı·Î »ı. ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı …ı ±Î·› V◊Îfi ˢ›

»ı ÷ı ÷ı Á‰ı˝ ’HÎ ÷ı‹Î_ flËıfiÎflÎ ∞‰˘◊Ì ›@÷ … ˢ› »ı. …ı‹¿ı ÿı‰ÿkÎÎÏÿ ‹fiW›˘◊Ì

›@÷ ±ı‰Î_ ‰Á_÷’fl ‰√ıflı ±Î·›V◊Îfi˘ ÷ıfiÌ …ı‹ F›˘Ï÷W¿fiÎ_ ω‹Îfi˘ ’HÎ ±Î·›

»ı. ÷ı◊Ì ÷ı‹Î_ flËıfiÎflÎ ¿˘¥¿ ÿı‰˘ ˢ‰Î … Ωı¥±ı, ±L›◊Î = Ωı ±_ÿfl ÿı‰˘ fi ˢ›

÷˘ ±Î·›fiı ±Î·› … fi ¿Ëı‰Î›. Ωı fi√fl‹Î_ ‹fiW›˘fi˘ ‰Á‰ÎÀ fi ˢ› ÷˘ ÷ı fi√flfiı

fi√fl … fi ¿Ëı‰Î›. ÷ı◊Ì ±Î ±Î·›‹Î_ flËıfiÎflÎ …ı »ı ÷ıfiı F›˘Ï÷W¿ ÿı‰ ‹Îfiı·Î »ı

÷ı◊Ì F›˘Ï÷W¿ ÿı‰˘ »ı ….

‹˙›˝’_ÏÕ÷ - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ÷ı ω‹Îfi˘‹Î_ …ı ‰Á÷Πˢ› ÷ıfiı ÿı‰ ¿Ëı‰Î› ±ı‹

¿ı‹ ⁄fiı ? ¿ÎflHÎ ¿ı fi√flfi_ μÿÎËflHÎ ±Î’Ìfiı ω‹Îfi˘‹Î_ ÿı‰˘ »ı ±ı‹ ±Î’ Á‹Ω‰˘

»˘. ÷ı◊Ì fi√fl-√΋-’ÎÀHÎ ‰√ıflı V◊Îfi˘‹Î_ ÿı‰ÿkÎ-›iÎÿkÎ-«ˆhÎ-‹ˆhÎ ‰√ıflı ‹Îfi‰˘ …ı‰Î

ˢ› »ı. ÷ı‰Î … (‹Îfi‰) ∞‰˘ ÷ı V◊Îfi‹Î_ ËÂı ±ı‰_ ¿ı‹ fi ⁄fiı ? ÷ı ±Î·›V◊Îfi˘‹Î_

ÿı‰˘ … ËÂı ? ÷ıfiÌ Â_ ¬ÎhÎÌ ? ±◊ν÷˚ fi√flfiÌ …ı‹ ÷ı‹Î_ ’HÎ ‹fiW›˘ … ˢ› ±ı‰_

’HÎ ¿Î_ fi ⁄fiı.

¤√‰Îfi - ÿı‰ÿkÎÎÏÿ ‹fiW›˘fiı flËı‰ÎfiÎ_ …ı fi√fl-√΋-’ÎÀHÎ ±ÎÏÿ V◊Îfi˘ ˢ›

»ı. ÷ıfiÎ ¿fl÷Î_ «_ƒÎÏÿfiÎ_ ±Î·›V◊Îfi˘ ±Ï÷› ωÏÂp »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ϤLfi ΩÏ÷fiÎ_

D:/PIII/DHIRUBHAI/GANDHAR VAD/GANDHAR VAD-07.PM7 (WIN-98) (BUTTER - DT. 16-3-2009) ...453

√HΑfl‰Îÿ ÁÎ÷‹Î √HΑfl - ‹˙›˝ 453

»ı. ÷ı◊Ì ÷ı‹Î_ flËıfiÎflÎ ∞‰˘ ’HÎ ÿı‰ÿkÎÎÏÿ◊Ì Ï‰ÏÂp »ı. ±◊ν÷˚ ÿı‰ÿkÎÎÏÿ◊Ì …\ÿÎ

»ı. ÷ı ±Î·›˘ flIfi‹› ÿˆÏ‰¿ »ı, ÏÿT› ≠¤Î‰‰Î‚Î_ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı‹Î_ flËıfiÎflÎ ∞‰˘ ’HÎ

‹Îfi‰ ¿fl÷Î_ ωÏÂp »ı, ÿˆÏ‰¿ „@÷‰Î‚Î »ı ±fiı ÏÿT› ≠¤Î‰‰Î‚Î »ı. ÷ı◊Ì

ÿı‰ÿkÎÎÏÿ◊Ì Ï‰·ZÎHÎ ±ı‰Î ÿı‰˘ ÏÁ© ◊Λ »ı.

‹˙›˝’_ÏÕ÷ - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ¿˘¥’HÎ ±Î·› ˢ› ±ıÀ·ı ÷ı‹Î_ Ïfi‰ÎÁ ¿flfiÎflÎ

∞‰˘ ˢ› »ı. ±Î ‰Î÷ ÏÁ© ¿fl‰Î‹Î_ ±Î’lÌ ““•Ê‹ÿàflÊØ”” ±ı‰˘ …ı Ëı÷ …HÎΉ˘

»˘. ÷ı Ëı÷ T›Ï¤«ÎflÌ ±◊ν÷˚ ±fiˆ¿Î„L÷¿ ËıI‰Î¤ÎÁ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Ïfi‰ÎÁ ¿flfiÎflÎ ∞‰˘

fi ˢ› ±ı‰Î ÂÒL›Î·›fiı ’HÎ ±Î·› ÷˘ ¿Ëı‰Î› … »ı. I›Î_ ÷ı‹Î_ Ïfi‰ÎÁ ¿flfiÎflÎ

‹fiW›˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì T›Ï¤«Îfl ÿ˘Ê ±Î‰ı … »ı.

øãº˝ÊÁŒàÿÁfl◊ÊŸ·È, ŒflÊ— ‚ÁãÃ, •Ê‹ÿàflÊØ ¬È⁄UflØ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ±fi‹Îfi‹Î_ …ı

•Ê‹ÿàflÊØ Ëı÷ »ı, ÷ı F›Î_ ÿı‰˘ fi ˢ› ±ı‰Î_ ÂÒL› ±Î·›˘ ’HΠˢ› »ı. I›Î_ ÿı‰˘

fi◊Ì (±ıÀ·ı ÁÎK›Î¤Î‰ »ı) ±fiı Ëı÷fiÌ T≤ÏkÎ »ı. ‹ÎÀı Ëı÷ T›Ï¤«ÎflÌ ±◊ν÷˚

±fiˆ¿Î„L÷¿ ◊Λ »ı.

¤√‰Îfi - …ı Ïfi·›V◊Îfi˘ (±Î·›V◊Îfi˘ ±◊ν÷˚ ±Îl›V◊Îfi˘) »ı. ÷ı ÁÿÎ

ÂÒL› ˢ÷Î_ fi◊Ì. …ı ¿˘¥’HÎ Ïfi·›V◊Îfi˘ »ı ÷ı ’Ò‰˝¿Î·‹Î_, ‰÷˝‹Îfi¿Î·‹Î_ ±◊‰Î

¤Ï‰W›¿Î·‹Î_ ±‰U› ÷„Lfi‰ÎÏÁ ∞‰˘ ‰Õı ±Ï‘Ïq÷ ˢ› »ı. hÎHÎı ¿Î·ı Á‰˝◊Î ÂÒL›

ˢ÷Î_ fi◊Ì. …ı‹¿ı ¿˘¥’HÎ √΋‹Î_ ‹fiW›˘fiÎ_ CÎfl˘-±Î·›V◊Îfi˘ »ı ÷ı @›Îflı¿ ÂÒL› ˢ›

±ı‰_ ⁄fiı, ’fl_÷ hÎHÎı ¿Î· ÂÒL› ˢ÷Î_ fi◊Ì. ÷ı‹Î_ ¿˘¥¿ ¿Î·ı ÷˘ ÷„Lfi‰ÎÁÌ ‹fiW›˘

±‰U› ˢ› … »ı. ÷ı‹ «_ƒÎÏÿfiÎ_ ±Î·›˘ ’HÎ hÎHÎı ¿Î· ÂÒL› ˢ÷Î_ fi◊Ì. F›Îflı I›Îflı

±ıÀ·ı ¿ı @›Îflı¿ @›Îflı¿ ÷ı‹Î_ ÿı‰˘ ‰Áı »ı. ±◊ν÷˚ @›Îflı¿ @›Îflı¿ ÷ı‹Î_ ‰ÁfiÎflÎ ÿı‰˘

≠›˘…fiÎ◊ı˝ ⁄ËÎfl Ω› »ı. ’fl_÷ CÎH΢ ¬fl˘ Á‹› ÿı‰˘ ÷ı‹Î_ flËı »ı. ±ıÀ·ı … ÷ı ω‹Îfi˘

÷ı ÿı‰˘fiÎ_ »ı ±Î‹ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î flÌ÷ı F›˘Ï÷W¿ ω‹Îfi‰ÎÁÌ ÿı‰˘ ÏÁ© ◊Λ »ı.––1871––

‹˙›˝’_ÏÕ÷ ÷flŒ◊Ì ≠ë μÃΉÌfiı μkÎfl ±Î’÷Î_ ¤√‰Îfi ¿Ëı »ı ¿ı -

∑§Ù ¡ÊáÊß fl Á∑§◊ÿ¢ Áà „UÙîÊ, ÁáÊS‚¢‚ÿ¢ Áfl◊ÊáÊÊߢ –⁄UÿáÊ◊ÿŸ÷Ùª◊áÊÊÁŒ„U ¡„U ÁflîÊÊ„U⁄UÊ߸áÊ¢ H1872H

(∑§Ù ¡ÊŸÊÁà flÊ Á∑§◊ÃÁŒÁà ÷flŸ˜ ÁŸS‚¢‡Êÿ¢ Áfl◊ÊŸÊÁŸ –⁄UàŸ◊ÿŸ÷Ùª◊ŸÊÁŒ„U ÿÕÊ ÁfllÊœ⁄Uʌ˟Ê◊˜ H)

D:/PIII/DHIRUBHAI/GANDHAR VAD/GANDHAR VAD-07.PM7 (WIN-98) (BUTTER - DT. 16-3-2009) ...454

ÁÎ÷‹Î √HΑfl - ‹˙›˝ √HΑfl‰Îÿ454

√Î◊Î◊˝ - ±Î «_ƒÎ·›ÎÏÿ Â_ ËÂı ? ÷ı ¿˘HÎ ΩHÎı ? Ëı ‹˙›˝ ! fiyÌ ÷ı ω‹Îfi˘

… »ı. flIfi‹› ˢ÷ı »÷ı fi¤˘√‹fi‰Î‚Î_ »ı ‹ÎÀı, …ı‹ ωzΑfl ±ÎÏÿfiÎ_ ω‹Îfi˘ ˢ›

»ı ÷ı‹. ––1872––

ω‰ı«fi - ±◊‰Î ±Î ωʛ‹Î_ ¿ÿΫ ’flfiÌ (‹˙›˝’_ÏÕ÷fiÌ) ±Î‰Ì ⁄Ï© ◊Λ

±◊ν÷˚ ¿ÿΫ ±Î‰Ì Â_¿Î ◊Λ ¿ı -

‹˙›˝’_ÏÕ÷ ó Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ±Î¿Î‹Î_ «_ƒ ±fiı ÁÒ›˝fiÎ_ …ı ω‹Îfi˘ ÿı¬Î› »ı.

…ıfiı ““•Ê‹ÿàflÊØ”” Ïfi‰ÎÁV◊Îfi »ı ±ı‹ ¿ËÌfiı ±Î’lÌ ÷ı ÁC΂Î_ F›˘Ï÷W¿fiÎ_ ω‹Îfi˘

»ı ±Î‹ ÏÁ© ¿fl˘ »˘ ±fiı ±Î·› ˢ‰Î◊Ì ÷ı‹Î_ ‰ÁfiÎflÎ F›˘Ï÷W¿ ÿı‰˘ »ı ±Î‰_

¿Ë˘ »˘. ’fl_÷ I›Î_ Â_¿Î ◊Λ »ı ¿ı ±Î …ı ÿı¬Î› »ı ÷ı Â_ ËÂı ? ±Î ¿˘HÎ ΩHÎı ?

F›˘Ï÷W¿fiÎ_ ω‹Îfi˘ fi ˢ› ’fl_÷ ÁÒ›˝fi_ ω‹Îfi ±ı ±„Bfifi˘ √˘‚˘ ˢ›. ¿ÎflHÎ ¿ı

μWHÎ÷Î ‰flÁΉı »ı. «_ƒfi_ ω‹Îfi …ı ¿Ë˘ »˘ ÷ı V‰¤Î‰◊Ì … V‰E» ±ı‰Î ’ÎHÎÌfi˘

⁄fiı·˘ √˘‚˘ ˢ›. ¿ÎflHÎ ¿ı ÂÌ÷‚÷Î ‰flÁΉı »ı. ±Î‰_ ¿ı‹ fi ˢ› ? ω‹Îfi˘ …

»ı ±ı‰_ ¿˘HÎ ΩHÎı ? ±◊‰Î ÷˘ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ … ÿıÿÌM›‹Îfi ±ı‰Î flIfi˘fiÎ √˘‚Î

… ˢ› ±ı‰_ ’HÎ ¿ı‹ fi ⁄fiı ? F›˘Ï÷W¿fiÎ_ ω‹Îfi˘ … »ı ±Î‰_ ¿˘HÎ ΩHÎı ? F›Î_

Á‘Ì ±Î ÏfiHν› fi …HÎΛ I›Î_ Á‘Ì ÷ı ω‹Îfi˘ »ı ±fiı ÿı‰˘fiÎ_ Ïfi‰ÎÁV◊Îfi˘ »ı. ÷ı‹Î_

ÿı‰˘ ‰Áı »ı ±Î‹ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ¿Ëı‰Î› ?

±Î√fiÎ-’ÎHÎÌfiÎ ±◊‰Î flIfi˘fiÎ √˘‚Î … ‹ÎhΠˢ› ±fiı ω‹Îfi˘ fi ˢ› ±fiı

÷ı◊Ì ÷ı‹Î_ ÿı‰˘ fi ˢ› ±Î‰_ ’HÎ ¿ı‹ fi ⁄fiı ?

¤√‰Îfi ó …flÎ ’HÎ Â_¿Î ωfiÎ ±Î ÿı‰˘fiÎ_ ω‹Îfi˘ … »ı ÷ı ±fi‹Îfi◊Ì Á‹∞

¿Λ ÷ı‹ »ı. ÷ı ±fi‹Îfi ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

““∞ÃÊÁŸ Áfl◊ÊŸÊãÿfl, ⁄UàŸ◊ÿàfl ‚Áà Ÿ÷Ùª◊ŸÊØ, ¬Èc¬∑§ÊÁŒÁfllÊœ⁄U-ì—Á‚hÁfl◊ÊŸflØ”” ßÁà –

±Î …ı ±Î¿Î‹Î_ ’Ïfl¤˛‹HÎ ¿fl÷Î_ ω‹Îfi˘ ÿı¬Î› »ı ÷ı √˘‚Î fi◊Ì ’HÎ

F›˘Ï÷W¿ ÿı‰fiÎ_ ω‹Îfi˘ … »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı flIfifiÎ_ ⁄fiı· ˢ÷ı »÷ı ±Î¿Î‹Î_ √Ï÷

¿flı »ı. …ı …ı flIfifiÎ_ ⁄fiı·Î_ ˢ› ±fiı √√fi√Î‹Ì Ë˘› ÷ı ±‰U› ω‹Îfi˘ … ˢ›.

…ı‹¿ı ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ ¿˘¥ ωzΑflfiÎ ÷’◊Ì ÏÁ© ◊›ı·Î ω‹ÎfifiÌ …ı‹. ÁÎfl ±ı »ı

¿ı ωzΑfl˘fiΠω‹Îfi˘fiÌ …ı‹ flIfifiÎ_ ⁄fiı·Î_ »ı ±fiı √√fi√Î‹Ì »ı. ‹ÎÀı ÿı‰˘fiÎ_

ω‹Îfi˘ … »ı. ’HÎ ±„BfifiÎ ¿ı ’ÎHÎÌfiÎ √˘‚Î fi◊Ì. ±ËŸ ‰Îÿ‚ ±fiı ‰Î› ’HÎ

D:/PIII/DHIRUBHAI/GANDHAR VAD/GANDHAR VAD-07.PM7 (WIN-98) (BUTTER - DT. 16-3-2009) ...455

√HΑfl‰Îÿ ÁÎ÷‹Î √HΑfl - ‹˙›˝ 455

√√fi√Î‹Ì ÷˘ »ı ’HÎ ÷ıfiı ω‹Îfi fi ¿ËÌ Â¿Î›. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı flIfifiÎ_ ⁄fiı·Î_ fi◊Ì.

±Î ¿ÎflHÎı … ±¤˛Ï‰¿Îfl ±fiı ’‰fiÎÏÿfiÎ T›‰E»ıÿ ‹ÎÀı … ““flIfi‹›I‰”” ±Î‰_ ωÂıÊHÎ

Ëı÷‹Î_ ·√ÎÕı·_ »ı.

Ëı ‹˙›˝’_ÏÕ÷ ! ±Î flÌ÷ı flIfi‹› ˢ÷ı »÷ı √√fi√Î‹Ì Ë˘‰Î◊Ì ±Î ±·˙Ï¿¿

ÿı‰Ï‰‹Îfi˘ … »ı ±fiı ÷ı‹Î_ ÿı‰˘fi˘ ‰Á‰ÎÀ »ı. ÷ı ω‹Îfi˘ ÁÿÎ ÂÒL› fi◊Ì. ‹ÎÀı ÿı‰˘fiÎ

±Î·›V‰w’ »ı. ÿı‰˘fiÎ_ Ïfi‰ÎÁV◊Îfi˘ »ı. ––1872––

ŒflÌ◊Ì ⁄Ì∞ flÌ÷ı Â_¿Î ¿flÌfiı μkÎfl ±Î’÷Î_ ¿Ëı »ı -

„UÙîÊ ◊߸ ◊Ê∞ÿ¢, ÄUÊÁfl ÃP§ÊÁ⁄UáÊÙ ‚È⁄UÊ ¡ à –Ÿ ÿ ◊ÊÿÊßÁflªÊ⁄UÊ, ¬È⁄¢U fl ÁŸìÊÙfl‹ê÷Ê•Ù H1873H

(÷flŒ˜ ◊ÁÃ◊ʸÿÿ¢, ÃÕÊÁ¬ Ãà∑§ÊÁ⁄UáÊ— ‚È⁄UÊ ÿ à –Ÿ ø ◊ÊÿÊÁŒÁfl∑§Ê⁄UÊ— ¬È⁄UÁ◊fl ÁŸàÿÙ¬‹ê÷ÊØ H)

√Î◊Î◊˝ - ¿ÿΫ ‹˙›˝’_ÏÕ÷fiı ±Î‰Ì ⁄Ï© ◊Λ ¿ı ““±Î ω‹Îfi˘ fi◊Ì, ’HÎ ‹Î›Î

‹ÎhÎ »ı”” ÷˘ ’HÎ ÷ı ‹Î›Îfiı ¿flfiÎflÎ …ı »ı ÷ı ÿı‰˘ … »ı ±◊‰Î ±Î ‹Î›ÎÏÿ w’ ω¿Îfl˘

fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı fi√flfiÌ …ı‹ ÏfiI› ÿı¬Î› »ı. ––1873––

ω‰ı«fi - ˉı ¿ÿΫ ‹˙›˝’_ÏÕ÷fiÌ ±Î‰Ì ‹Ï÷ ◊Λ ±◊ν÷˚ ÷ı‹fiÎ ‹fi‹Î_ ¿ÿΫ

±Î‰Ì Â_¿Î ◊Λ ¿ı ±Î¿Î‹Î_ …ı ±Î «_ƒÎÏÿfiÎ_ ω‹Îfi˘ ÿı¬Î› »ı ÷ı ¬flı¬fl ω‹Îfi˘

fi◊Ì, √˘‚α˘ fi◊Ì, ±Î·›V◊Îfi˘ ’HÎ fi◊Ì, ‹Î›Î‹ÎhÎ »ı. ±◊ν÷˚ ¿˘¥±ı fl«ı·Ì

πƒΩ· ‹ÎhÎ »ı. ¿˘¥ ‹Î›Î‰Ì±ı ±Î‰Î_ ⁄fiΉÀÌ Ï‰‹Îfi˘ flE›Î_ »ı. ‰ÎV÷ω¿ ÷ı ω‹Îfi˘

fi◊Ì. ±Î ÷˘ ‹Î›Îfi˘ ≠›˘√ ¿›˘˝ »ı.

μkÎfl - Ωı ¿ı ±Î ω‹Îfi˘ ±ı ω‹Îfi˘ … »ı, ‹Î›Î fi◊Ì. ÷ıfi_ ‹Î›Î’b_ ÷‹ÎflÎ

‰Õı ‰ÎHÎÌ‹ÎhÎ◊Ì … ¿Ëı‰Î› »ı. ¿˘¥ ÷¿˝ ÷˘ ±’Î÷˘ … fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±ÏÁ© »ı. ÷¿˝ÏÁ©

fi◊Ì. »÷Î_ ‹ÎfiÌ ·¥±ı ¿ı ±Î ω‹Îfi˘ ±ı ‹Î›Î »ı. ÷˘ ’HÎ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ Ï‰‹Îfi˘fiÌ

fl«fiÎ ¿fl‰ÎfiÌ ‹Î›Îfi˘ ≠›˘√ ¿flfiÎflÎ …ı »ı ÷ı ÷˘ Ïfi›‹Î ÿı‰ … »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı

‹fiW›ÎÏÿ‹Î_ (‹fiW›˘‹Î_ ÷◊Î Ï÷›*«˘‹Î_) ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÌ ‹Î›Î fl«‰Îw’ ‰ˆÏø› ¿fl‰ÎfiÌ

·„O‘ ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì. ‹ÎÀı ‹Î›Î‹› »ı - ±Î‹ ‹Îfi˘ ÷˘ ’HÎ ÷ı ‹Î›Îfiı fl«fiÎflÎ ±ı‰Î

ÿı‰˘ »ı. ±Î‹ ÿı‰˘fiÌ ÏÁÏ© ÷˘ ◊Λ … »ı. ±‹ı …ı ±Î μkÎfl ±ÎM›˘ ÷ı ω‹Îfi˘

‹Î›Î‹› »ı ±ı‹ V‰Ì¿ÎflÌfiı μkÎfl ±ÎM›˘ »ı. ’fl_÷ ‰ÎV÷ω¿ ’Ïfl„V◊Ï÷ ≠‹ÎHÎı ±Î

D:/PIII/DHIRUBHAI/GANDHAR VAD/GANDHAR VAD-07.PM7 (WIN-98) (BUTTER - DT. 16-3-2009) ...456

ÁÎ÷‹Î √HΑfl - ‹˙›˝ √HΑfl‰Îÿ456

ω‹Îfi˘ ±ı ‹Î›ÎÏÿ ω¿Îfl˘ w’ fi◊Ì, ÁΫÎ_ ω‹Îfi˘ … »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÏfiI› ÿı¬Î› »ı.

Á‰˝ ‹fiW›-Ï÷›*«˘fiı Á‰˝ ¿Î‚ı ≠Ï÷Ïÿfi μ√÷Î_ ±fiı ±Î◊‹÷Î_ ÿı¬Î› »ı. …ı‹ ≠ÏÁ©

±ı‰Î_ ’ÎÀÏ·’hÎ (÷ı Á‹›fi_ ≠ÏÁ© ÂËıfl - Ëη ’|HÎÎ) ±ÎÏÿ fi√fl˘ ÏfiI› ÿı¬Î›

»ı. ÷ı◊Ì ÷ı ‹Î›Î fi◊Ì ’HÎ ÁΫÎ_ Ïfi‰ÎÁV◊Îfi˘ »ı. ÷ı‹ ±Î ω‹Îfi˘ ÏfiI› μ’·_¤‰Î‚Î_

»ı. ‹ÎÀı ÁΫÎ_ ±Î·›V◊Îfi˘ »ı. ‹Î›Î ‰Õı ¿flΛı·Ì ±◊‰Î πƒΩ·w’ı ¿flΛı·Ì …ı …ı

‰V÷±˘ ˢ› »ı ÷ı ÷ı ‰V÷±˘ ÏfiI› ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì. ±Î ‹ÎÀı … ÏfiI› ±ı‰_ ωÂıÊHÎ

Ëı÷‹Î_ μ‹ı›* »ı.

±Î ÁC΂Î_ ω‹Îfi˘ ≠Ï÷Ïÿfi Á‹›Áfl ÿı¬Î› »ı. ÿflfl˘… μ√ı »ı ±fiı ±Î◊‹ı

»ı. ‹ÎÀı flIfifiÎ_ √√fi√Î‹Ì ±ı‰Î_ ÿı‰Ï‰‹Îfi˘ … »ı, ±Î·›V◊Îfi˘ … »ı. ÷ı‹Î_ ÷ıfiÎ

V‰Î‹Ì ÿı‰˘ ‰Áı »ı. ±Î flÌ÷ı ““ÿı‰˘ »ı”” ±Î‹ ÏÁ© ◊Λ »ı. ––1873––

⁄Ì∞ flÌ÷ı ’HÎ ÿı‰˘fi_ ±„V÷I‰ Á‹Ω‰÷Î_ ¿Ëı »ı -

¡ß ŸÊ⁄UªÊ ¬flãŸÊ ¬Áª_ÔU¬Êfl»§‹÷ÙßáÊÙ ÃáÊ¢ –‚È’„ÈUª¬ÈááÊ»§‹÷È¡Ù, ¬flÁîÊÿ√flÊ ‚È⁄UªáÊÊ Áfl H1874H

(ÿÁŒ ŸÊ⁄U∑§Ê— ¬˝¬ãŸÊ— ¬˝∑ΧCÔU¬Ê¬»§‹÷ÙÁªŸSß –‚È’„ÈU∑§¬Èáÿ»§‹÷È¡— ¬˝¬ûÊ√ÿÊ ‚È⁄UªáÊÊ •Á¬ H)

√Î◊Î◊˝ - Ωı μI¿Úp ’Î’fiÎ Œ·fiı ¤˘√‰fiÎflÎ fiÎfl¿Ì ∞‰˘ ÷‹ı V‰Ì¿Î›Î˝ »ı.

÷˘ ÷ı … L›Î›ı μI¿Úp ’H›fiÎ Œ‚fiı ¤˘√‰fiÎflÎ ÿı‰√HÎfiı ’HÎ V‰Ì¿Îfl‰Î Ωı¥±ı.

––1874––

ω‰ı«fi - Ëı ‹˙›˝’_ÏÕ÷ ! ’˘÷ÎfiÎ ¿flı·Î μI¿Úp ’Î’fiÎ Œ‚fiı ¤˘√‰fiÎflÎ fiÎfl¿Ì

∞‰˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ˢ‰Î Ωı¥±ı ±fiı ±ı fiÎfl¿ÌfiÎ ∞‰˘fiı Ωı ÷‹ı V‰Ì¿Î›Î˝ »ı ÷˘

±ı … L›Î›ı ’˘÷ÎfiÎ … μ’Î…˝fi ¿flı·Î μI¿Úp ⁄Ë ’H›Œ·fiı ¤˘√‰fiÎflÎ ÿı‰˘fi˘ Á‹ÒË

’HÎ V‰Ì¿Îfl‰˘ Ωı¥±ı. Ωı ’Î’Œ·fiı ¤˘√‰fiÎfl fiÎfl¿Ì »ı ±Î‰_ ÷‹ı ‹Îfi˘ »˘ ÷˘

’H›Œ‚ ¤˘√‰fiÎflÎ ÿı‰˘ ’HÎ »ı, ±Î‰_ V‰Ì¿Îfl‰_ Ωı¥±ı.

‹˙›˝’_ÏÕ÷ - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! fiÎfl¿Ì ±fiı ÿı‰ ±ı¿ı fi ‹Îfi̱ı ±fiı ±Î ‹fiW›·˘¿‹Î_

… ±Ï÷› ÿ—¬Ì ±ı‰Î …ı ‹fiW›˘ »ı ÷◊Î ±Ï÷› ÿ—¬Ì ±ı‰Î …ı Ï÷›*«˘ »ı ÷ı …

μI¿Úp ’Î’fiÎ Œ‚fiı ¤˘√‰fiÎflÎ »ı. ÷◊Î ±Ï÷› Á¬Ì ±ı‰Î …ı ‹fiW›˘ »ı ÷ı ‹fiW›˘

… μI¿Úp ’H›fiÎ Œ‚fiı ¤˘√‰fiÎflÎ »ı. ±Î‹ ‹ÎfiÌ ·¥±ı ÷˘ Â_ ¬˘À<_ »ı ? fiÎË¿

D:/PIII/DHIRUBHAI/GANDHAR VAD/GANDHAR VAD-07.PM7 (WIN-98) (BUTTER - DT. 16-3-2009) ...457

√HΑfl‰Îÿ ÁÎ÷‹Î √HΑfl - ‹˙›˝ 457

fi ÿı¬Î÷Î ±ı‰Î fiÎfl¿ ±fiı ÿı‰˘fiÌ ¿S’fiÎ ¿fl‰Î ‰Õı Â_ ·Î¤ ? ±Î Q≤I›·˘¿‹Î_ …

…ı ⁄Ëÿ—¬Ì »ı ÷ı μI¿Úp ’Î’Œ‚fiÎ ¤˘√Ì »ı ±fiı …ı ±Ï÷› Á¬Ì »ı ÷ı μI¿Úp

’H›Œ‚fiÎ ¤˘√Ì »ı. ⁄Á ±ËŸ … ÿ—¬-Á¬ »ı. fiÎfl¿Ì-ÿı‰˘ …ı‰_ ¿Â_ … fi◊Ì. ±Î‹

… ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ±Î‰ı ?

¤√‰Îfi - ÷‹Îfl˘ ±Î ≠ë ±›@÷ »ı. μI¿Úp ’Î’fi_ Œ‚ ¤˘√‰fiÎflÎ ∞‰˘fiı

Á‰˝ ≠¿Îflı ÿ—¬ … ÿ—¬ ˢ‰_ Ωı¥±ı ±fiı ±ËŸ ‹fiW›·˘¿‹Î_ ±Ï÷› ÿ—¬Ì ±ı‰Î

’HÎ ‹fiW›-Ï÷›*«˘fiı Á‰˝ ≠¿Îflı ÿ—¬ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÿ—¬Ì ±ı‰Î Ï÷›*«˘fiı ±fiı

‹fiW›˘fiı ±ÎÏ◊˝¿-ÂÎflÌÏfl¿-‹ÎfiÏÁ¿ CÎHÎÎ_ ÿ—¬˘ ˢ› ÷˘ ’HÎ Á¬ ±Î’fiÎfl ±ı‰Î

’‰fi-≠¿ÎÂÎÏÿ ¶ÎflÎ ‹‚÷_ Á¬ Á‰ı˝ ’HÎ ‹fiW›-Ï÷›*«˘fiı ÿı¬Î› »ı. ‹ÎÀı μI¿Úp

’Î’Œ‚ ¤˘√‰‰Îfi_ V◊Îfi ‹fiW›-Ï÷›*«fiÎ ¤‰ ¿fl÷Î_ ’HÎ fiÎfl¿Ìfi˘ ¤‰ ‰‘Îflı ÿ—¬Ì

±‰U› »ı.

±ı‰Ì … flÌ÷ı μI¿Úp ’H›fiÎ Œ‚fiı ¤˘√‰fiÎflÎ ∞‰˘fiı Á‰˝ ≠¿Îflfi_ Á¬ … ˢ‰_

Ωı¥±ı. ÷ı Á‰˝≠¿Îflfi_ Á¬ ±Î ‹fiW›·˘¿‹Î_ flËı·Î ∞‰˘fiı (‹fiW›-Ï÷›*«˘fiı) ±Ï÷›

Á¬ ˢ› ÷ı ’HÎ Á_¤‰÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±’ωhÎ ’ÿÎ◊˘˝◊Ì («fl⁄Ì-·˘ËÌ-ËÎÕ-‹Î_Á-

‰Ì›˝ ±ÎÏÿ √_ÿÎ ’ÿÎ◊˘˝◊Ì) ¤flı·Î ±Î ÂflÌfl◊Ì μI’Lfi ◊›ı·Î_ ÿ—¬˘ ÷◊Î fl˘√, …flÎ

(CÎÕ’HÎ), ¥p ω›˘√ ±fiı ±ÏfipÁ_›˘√ ±ÎÏÿ◊Ì ◊›ı·Î_ ÿ—¬˘ ±Ï÷› Á¬Ì ‹fiW›-

Ï÷›*«˘fiı ’HΠˢ› »ı. ÷ı◊Ì μI¿Úp ’H›fiÎ Œ‚fiı ¤˘√‰fiÎflÎ ∞‰˘ ‹fiW›-Ï÷›*« ¿fl÷Î_

¿˘¥¿ …\ÿÎ ∞‰˘ »ı ±fiı ÷ı ÿı‰˘ »ı.

±Î flÌ÷ı μI¿Úp ’Î’fiÎ Œ‚fiı ¤˘√‰fiÎflÎ ±Ï÷› ÿ—¬Ì …ı‹ fiÎfl¿Ì »ı. ÷ı …

flÌ÷ı μI¿Úp ’H›fiÎ Œ‚fiı ¤˘√‰fiÎflÎ ±Ï÷› Á¬Ì ÿı‰˘ ’HÎ ±‰U› »ı. ±Î flÌ÷ı

ÿı‰˘fi_ ±„V÷I‰ V‰Ì¿Îfl‰_ Ωı¥±ı. ––1874––

‹˙›˝’_ÏÕ÷∞ ≠ë ¿flı »ı ¿ı Ωı ÿı‰˘ »ı ÷˘ ÷ı V‰E»_ÿ«ÎflÌ »ı. ’˘÷ÎfiÌ ¥E»Î

≠‹ÎHÎı √‹fiÎ√‹fi ¿flfiÎflÎ »ı. ÷˘ @›Îflı› ’HÎ ÷ı±˘ ±Î ·˘¿‹Î_ ¿ı‹ ±Î‰÷Î fi◊Ì ?

¿ı‹ ÿı¬Î÷Î fi◊Ì ? ¥E»Î ‹…⁄ ±Î‰Ì ¿ı »ı, ÷˘ @›Îflı› ’HÎ ±Î‰÷Î-…÷Î ¿ı‹ ÿı¬Î÷Î

fi◊Ì ? ±Î ≠ëfi˘ μkÎfl ¿Ëı »ı -

‚¢∑¢§Ã ÁŒ√fl¬ê◊Ê, Áfl‚ÿ¬‚ûÊÊ˘‚◊ûÊ∑§ûÊ√flÊ –•áÊ„UËáÊ◊áÊÈÿ∑§îÊÊ, Ÿ⁄U÷fl◊‚È„¢U Ÿ ∞¢Áà ‚È⁄UÊ H1875H

D:/PIII/DHIRUBHAI/GANDHAR VAD/GANDHAR VAD-07.PM7 (WIN-98) (BUTTER - DT. 16-3-2009) ...458

ÁÎ÷‹Î √HΑfl - ‹˙›˝ √HΑfl‰Îÿ458

(‚æ˜U∑˝§ÊãÃÁŒ√ÿ¬˝◊ÊáÊÙ Áfl·ÿ¬˝‚ÄÃÊ •‚◊ÊåÃ∑§Ã¸√ÿÊ –•ŸœËŸ◊ŸÈ¡∑§Êÿʸ, Ÿ⁄U÷fl◊‡ÊÈ÷¢ ŸÊÿÁãà ‚È⁄UÊ— H)

√Î◊Î◊˝ - ’flV’fl ÏÿT›≠ı‹ ‰Î‚Î, ’Î_« ¥„Lƒ›˘fiΠωʛ‹Î_ ±ÎÁ@÷, fi◊Ì

Á‹ÎM÷ ◊›Î_ ¿÷˝T›˘ …ıfiÎ_ ±ı‰Î ÷◊Î ‹fiW›˘fiÎ ¿Î›˝fiı ±Î‘Ìfi fiËÌ ±ı‰Î ÿı‰˘ ±Â¤

±ı‰Î ‹fiW›¤‰‹Î_ ±Î‰÷Î fi◊Ì. ––1875––

ω‰ı«fi - ÿı‰˘ Ë_‹ıÂÎ_ ‹fiW›¤‰‹Î_ ¿ı‹ ±Î‰÷Î fi◊Ì. ÷ıfiÎ ’Î_« ¿ÎflH΢

’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl ≠¤ …HÎΉı »ı.

(1) ‚æ˜U ∑˝§ÊãÃÁŒ√ÿ¬˝◊àflÊØ = ÿı‰ ±fiı ÿı‰Ì±˘fi˘ ’flV’fl ±I›L÷ ≠ı‹ Á_øÎL÷

◊›ı·˘ »ı. ±ıÀ·ı ÿı‰˘ Ë_‹ıÂÎ_ ±Î ‹fiW›·˘¿‹Î_ ±Î‰÷Î fi◊Ì. …ı‹ ±Ï÷› w’ÎÏÿ

√HÎ‰Î‚Ì ¿ÎÏ‹fiÌ‹Î_ ±ÎÁ@÷ ⁄fiı·˘ ±fiı fl‹HÎÌ› ±ı‰Ì ¤˘√¤ÒÏ‹‹Î_ √›ı·˘ ’vÊ

…SÿÌ ’˘÷ÎfiÎ ÿı‹Î_ ±Î‰÷˘ fi◊Ì. ÷ı‹ ±ËŸ ΩHΉ_.

(2) Áfl·ÿ¬˝‚ÄÃàflÊØ = ÿı‰˘ ÿı‰Ì±˘ ÁÎ◊ı ±fiı ÿı‰Ì±˘ ÿı‰˘ ÁÎ◊ı ωÏÂp

’H›˘ÿ›‰Î‚Πˢ‰Î◊Ì ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘fiΠωʛ Á¬˘‹Î_ CÎHÎÎ … ±ÎÁ@÷ »ı. ÷ı◊Ì ±Î

‹fiW›·˘¿‹Î_ ÿı‰˘ ±Î‰÷Î fi◊Ì. ±ËŸ μ’fl ¿Ëı·_ … μÿÎËflHÎ Á‹∞ ·ı‰_. …ı‹ ’flÿıÂ

√›ı·˘ ’vÊ ’Î_« ¥„Lƒ›˘fiΠωʛÁ¬‹Î_ ±ÎÁ@÷ ◊›˘ »÷˘ V‰ÿı …SÿÌ ±Î‰÷˘

fi◊Ì ÷ı‹ ±ËŸ Á‹…‰_.

(3) •‚◊ÊåÃ∑§Ã¸√ÿàflÊØ = ’˘÷ÎfiÎ_ ÿı‰¤‰fiÎ_ …ı ¿Î›˘˝ ˢ› »ı ÷ı @›Îflı› ’ÒflÎ_

◊÷Î_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±Î ‹fiW›·˘¿‹Î_ ±Î‰÷Î fi◊Ì. …ı‹ CÎHÎÎ_ CÎHÎÎ_ ¿Î›˘˝ ¿fl‰Î‹Î_ ΩıÕΛı·

ωfiÌ÷ ’vÊ ¿Î‹ ’flÎ_ fiËŸ ◊‰Î◊Ì ±fiı ωfi›‰Î‚˘ ˢ‰Î◊Ì …SÿÌ …SÿÌ CÎflı ±Î‰÷˘

fi◊Ì ÷ı‹ ÿı‰˘ ±Î ·˘¿‹Î_ ±Î‰÷Î fi◊Ì.

(4) •ŸœËŸ◊ŸÈ¡∑§Êÿ¸àflÊØ = ÷ı ÿı‰˘ ‹fiW›˘fiÎ_ ¿Î›˘˝ ¿fl‰Îfiı ±Î‘Ìfi fi◊Ì ‹ÎÀı

±Î‰÷Î fi◊Ì. ‹fiW›˘fiÎ_ ¿Î›˘˝ ÷ı ÿı‰˘±ı ¿flÌ ±Î’‰Î_ Ωı¥±ı, ±ı‰Ì ±Î‘Ìfi÷Î fi◊Ì.

‹ÎÀı ±Î ·˘¿‹Î_ ±Î‰÷Î fi◊Ì. …ı‹ Ïfi—Á_√ ±fiı Ïfi—VM≤Ë ±ı‰Î ‹Ïfi …ı ÷ı CÎfl˘‹Î_

…÷Î fi◊Ì. F›Î_ Á_›‹ÎÏÿ √H΢fiÌ ⁄ΑΠ±Î‰ı ±ı‰Î ±fiϤ‹÷ CÎfl˘‹Î_ ÷ı±˘fi_ √‹fi

…ı‹ ◊÷_ fi◊Ì ÷ı‹ ÿı‰˘ ±Î ·˘¿‹Î_ ±Î‰÷Î fi◊Ì.

(5) Ÿ⁄U÷flSÿʇÊÈ÷àflÊØ = ±Î ‹fiW›˘fi˘ ÿıË ±Â¤ »ı. ‹·-‹ÒhÎ-ËÎÕ-‹Î_Á-

«fl⁄Ì ±ÎÏÿ◊Ì ¤flı·˘ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ÂflÌfl‹Î_◊Ì Ïfifl_÷fl fiÌ¿‚÷Î ±Â¤ ’fl‹Îb±˘fiÌ

D:/PIII/DHIRUBHAI/GANDHAR VAD/GANDHAR VAD-07.PM7 (WIN-98) (BUTTER - DT. 16-3-2009) ...459

√HΑfl‰Îÿ ÁÎ÷‹Î √HΑfl - ‹˙›˝ 459

ÿ√*‘ 400/500 ›˘…fi Á‘Ì ™«Ì Ω› »ı. ±Î ±Â¤ ÿ√*‘fiı ÿı‰˘ ÁËÌ Â¿÷Î fi◊Ì.

÷ı◊Ì ÿı‰˘ ±Î ·˘¿‹Î_ ±Î‰÷Î fi◊Ì. …ı‹¿ı ’˘÷ÎfiÎ … I›Ω›ı·Î @·ı‰fl‹Î_ (‹Õÿ΋Î_) ±Î

∞‰fiı ŒflÌ◊Ì ≠‰ı ¿fl‰˘ √‹÷˘ fi◊Ì. ÷ı‹ ÿı‰˘ ±Î ·˘¿‹Î_ ±Î‰÷Î fi◊Ì. ––1875––

÷˘ Â_ ÿı‰˘ Á‰˝◊Î ‹fiW›·˘¿‹Î_ fi◊Ì ±Î‰÷Î ? fiÎ, ±ı‹ fiËŸ. ±ıÀ·ı ¿›Î ¿›Î

¿ÎflH΢◊Ì ÿı‰˘ ‹fiW›·˘¿‹Î_ ±Î‰ı »ı ÷ı ˉı Á‹Ω‰ı »ı -

ŸflÁ⁄U Á¡áÊ¡ê◊-ÁŒÄπÊ-∑§fl‹-ÁŸ√flÊáÊ◊„UÁŸ•ÙªáÊ¢ –÷ûÊË∞ ‚Ùê◊ ! ‚¢‚ÿÁflë¿UÿàÕ¢ fl ∞îÊ„Uá„UÊ H1876H

¬È√flÊáÊÈ⁄Uʪ•Ù flÊ ‚◊ÿÁŸ’¢œÊ ÃflÙªÈáÊÊ•Ù flÊ –Ÿ⁄Uªáʬ˫UÊ˘áÊÈǪ„U-∑¢§Œå¬Ê߸Á„¢U flÊ ∑§ß H1877H

(Ÿfl⁄¢U Á¡Ÿ¡ã◊-ŒËˇÊÊ-∑§fl‹-ÁŸflʸáÊ◊„UÁŸÿÙªŸ –÷ÄàÿÊ ‚ıêÿ ! ‚¢‡ÊÿÁflë¿UŒÊÕZ flÒÿÈÁ⁄U„UÊqÔUÊÿ H¬ÍflʸŸÈ⁄UʪÃÙ flÊ ‚◊ÿÁŸ’ãœÊØ, ì٪ÈáÊÊŒ˜ flÊ –Ÿ⁄Uªáʬ˫UÊ˘ŸÈª˝„U-∑§ãŒ¬Ê¸ÁŒÁ÷flʸ ∑§ÁøØ H)

√Î◊Î◊˝ - ’fl_÷ Ï…fiırfl ’fl‹ÎI‹ÎfiÎ …L‹-ÿÌZÎÎ-¿ı‰·iÎÎfi ±fiı Ïfi‰Î˝HÎ ¿S›ÎHοfi˘

‹Ë˘IÁ‰ ¿fl‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ’˘÷ÎfiÌ ¤„@÷◊Ì (±◊‰Î ±L›fiÌ ≠ıflHÎÎ◊Ì) ±◊‰Î ’˘÷Îfi˘

Á_› ÿÒfl ¿fl‰Î ‹ÎÀı Ëı Á˙Q› ! ÿı‰˘ …SÿÌ …SÿÌ ‹fiW›·˘¿‹Î_ ±Î‰ı »ı. ––1876––

±◊‰Î ¿˘¥ ¿˘¥ ÿı‰˘ ’Ò‰˝¤‰fiÎ ±fiflÎ√◊Ì, ¿flı·Î Á_¿ı÷fiÎ ¿ÎflHÎı, ±◊‰Î

÷’√HÎfiÎ ≠¤Î‰◊Ì ±◊‰Î ‹fiW›˘fiı ’ÌÕÎ ÷◊Î ±fi√˛Ë ¿fl‰Î ‹ÎÀı ±◊‰Î ¿_ÿ’νÏÿ

¿Î‹«ıpÎ ÏfiÏ‹kÎı ±Î ·˘¿‹Î_ ±Î‰ı »ı. ––1877––

ω‰ı«fi - ÿı‰˘ V‰E»_ÿ«ÎflÌ Ë˘‰Î »÷Î_ ’HÎ ±Î ‹fiW›·˘¿fiÌ ¤ÒÏ‹ μ’fl ¿ı‹

±Î‰÷Î fi◊Ì ? ÷ı μ’flfiÌ √Î◊΋Î_ Á‹ΩT›_ »ı. ˉı ÿı‰˘ ±Î ¤ÒÏ‹ μ’fl ¿›Î ¿›Î

¿ÎflH΢◊Ì ±Î‰ı »ı ÷ı Á‹Ω‰ı »ı -

(1) Ï…fiırfl ’fl‹ÎI‹ÎfiÎ …L‹-ÿÌZÎÎ-¿ı‰·iÎÎfi ±fiı Ïfi‰Î˝HÎ ¿S›ÎHοfiÎ

‹Ë΋ˢIÁ‰fiÎ ¿ÎflHÎı ÿı‰˘ Q≤I›·˘¿‹Î_ ±Î‰ı »ı. ÷ı ¿S›ÎHοfiÎ ‹Ë˘IÁ‰ ≠Á_√ı Ëı

‹˙›˝’_ÏÕ÷ ! ¥LƒÎÏÿ ¿ıÀ·Î¿ ÿı‰˘ ’˘÷ÎfiÌ ¤„@÷◊Ì ±Î‰ı »ı. ⁄ÌΩ ¿ıÀ·Î¿ ÿı‰˘ jÎÌfiÌ

(ÿı‰Î_√fiÎfiÌ) ≠ıflHÎÎ◊Ì, ¿ıÀ·Î¿ Ï‹h΢fiÌ ≠ıflHÎÎ◊Ì, ¿ıÀ·Î¿ ’˘÷Îfi˘ ¿<·Î«Îfl Á‹∞fiı

±fiı ¿ıÀ·Î¿ ÿı‰˘ ¿˙÷¿ Ωı‰ÎfiÌ μIÁ¿÷Î◊Ì ±Î ¤ÒÏ‹ μ’fl ±Î‰ı »ı.

D:/PIII/DHIRUBHAI/GANDHAR VAD/GANDHAR VAD-07.PM7 (WIN-98) (BUTTER - DT. 16-3-2009) ...460

ÁÎ÷‹Î √HΑfl - ‹˙›˝ √HΑfl‰Îÿ460

(2) ¿ıÀ·Î¿ ÿı‰˘ ¿S›ÎHοfiÎ ≠Á_√˘ ωfiÎ ’˘÷Îfiı ¿˘¥ ¿˘¥ ⁄Î⁄÷‹Î_ Á_›

◊›Î ˢ› ÷˘ ÷ı Á_› ÿÒfl ¿fl‰Î ‹ÎÀı F›Î_ iÎÎfiÌ ‹ËÎI‹Î ’vÊ˘ ω«fl÷Πˢ› I›Î_

±Î‰ı »ı ±fiı Á_› ÿÒfl ¿flı »ı.

(3) ’Ò‰˝¤‰fiÎ jÎÌ-Ï‹hÎ-’hÎ ±ÎÏÿ ÁÎ_ÁÎÏfl¿ Á_⁄_‘˘fi˘ ±fiflÎ√ ÷̉˛ ˢ› ÷˘

÷ı‰Î ±fiflÎ√◊Ì ’HÎ ±Î ·˘¿‹Î_ ±Î‰ı »ı.

(4) ¿˘¥ ÿı‰ı ¿˘¥fiı ≠Ï÷⁄˘‘ÎÏÿ ¿fl‰Îfi˘ ¤Ò÷¿Î·‹Î_ Á_¿ı÷ ¿›˘˝ ˢ› ÷˘ ÷ı

¿flı·Î Á_¿ı÷fiÎ Ïfiç›fiı ¿ÎflHÎı ÷ı ÷ı ¿Î›˝ ¿fl‰Î ‹ÎÀı ÿı‰˘ Q≤I›·˘¿‹Î_ ±Î‰ı »ı.

(5) ‹ËÎ Ák‰ÂÎ‚Ì ÁΑ-Á_÷˘fiΠωÏÂp ÷’√HÎ◊Ì ±Î¿Êν›ı·Î ¿ıÀ·Î¿ ÿı‰˘

÷’V‰ÌfiÎ ÷’-≠¤Î‰◊Ì ±ËŸ ±Î‰ı »ı.

(6) ’Ò‰˝¤‰fiÎ ‰ˆflÌ ∞‰˘fiı ’ÌÕÎ ±Î’‰Î ‹ÎÀı ’HÎ ±ËŸ ±Î‰ı »ı.

(7) ¿˘¥ ¿˘¥ ÿı‰˘ ¿<÷ÒË·‰Â, ¿Î‹«ıpÎÏÿ ‹ÎÀı ’HÎ ±ËŸ ±Î‰ı »ı.

(9) ∑¢§Œå¬ÊßÁ„¢U ’ÿ‹Î_ ·¬ı·Î ±ÎÏÿ ÂOÿ◊Ì ÁΑ-Á_÷˘ ±fiı ‹ËÎI‹Î ’vÊ˘fiÌ

’flÌZÎÎ ¿fl‰ÎfiÎ ÏfiÏ‹kÎı ’HÎ Q≤I›·˘¿‹Î_ ÿı‰˘ ±Î‰ı »ı. ±Î flÌ÷ı ±Î hÎHÎı √Î◊α˘‹Î_

ÿı‰˘fi_ Q≤I›·˘¿‹Î_ ±Î√‹fi ◊‰Îfi_ ±fiı ±Î√‹fi fiËŸ ◊‰Îfi_ ¿ÎflHÎ …HÎÎT›_.

––1876-1877––

““±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ÿı‰˘ »ı”” ÷ıfiÌ ÏÁÏ©fi_ ⁄Ì…\_ ’HÎ ¿ÎflHÎ ¿Ëı »ı -

¡ÊßS‚⁄U∑§„UáÊÊ•Ù, ∑§Ê‚ß ¬ìÊÄπŒ¢‚áÊÊ•Ù ÿ –ÁflîÊÊ◊¢ÃÙflÊÿáÊÁ‚Áh•Ù ª„UÁflÿÊ⁄UÊ•Ù H1878H

©UÁP§_ÔU¬ÈááÊ‚¢øÿ»§‹÷ÊflÊ•Ù˘Á÷„UÊáÊÁ‚Áh•Ù –‚√flʪ◊Á‚Áh©U ÿ, ‚¢Áà ŒflÁûÊ ‚hÿ¢ H1879H

(¡ÊÁÃS◊⁄UáÊ∑§ÕŸÊØ, ∑§SÿÁøØ ¬˝àÿˇÊŒ‡Ê¸ŸÊìÊ –ÁfllÊ◊ãòÊÙ¬ÿÊøŸÁ‚hª˝¸„UÁfl∑§Ê⁄UÊØ H©Uà∑ΧCÔU¬Èáÿ‚@ÿ»§‹÷ÊflÊŒÁ÷œÊŸÁ‚h— –‚flʸª◊Á‚hp ‚Áãà ŒflÊ ßÁà üÊhÿ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ΩÏ÷V‹flHΉ΂Π’vÊ ‰Õı ¿Ëı‰Î◊Ì, ¿˘¥ ¿˘¥ ‹ËÎI‹Îfiı ≠I›ZÎ ÿ½fi

◊÷Î_ ˢ‰Î◊Ì, ωzÎ ±fiı ‹_hÎfiÌ μ’›Î«fiÎ ¶ÎflÎ ¿Î›˝ÏÁÏ©◊Ì, √˛Ë˘fiÎ (¤Ò÷˘fiÎ)

D:/PIII/DHIRUBHAI/GANDHAR VAD/GANDHAR VAD-07.PM7 (WIN-98) (BUTTER - DT. 16-3-2009) ...461

√HΑfl‰Îÿ ÁÎ÷‹Î √HΑfl - ‹˙›˝ 461

ω¿Îfl◊Ì, μI¿Úp ’H›Á_«›fi_ Œ‚ ˢ‰Î◊Ì, ““ÿı‰”” ±ı‰Î fi΋fiÌ ≠ÏÁÏ© ˢ‰Î◊Ì ÷◊Î

Á‰˝ ±Î√‹˘‹Î_ ‰Hνfi ˢ‰Î◊Ì ““ÿı‰˘ »ı”” ±Î‰Ì l©Î ¿fl‰Ì Ωı¥±ı. ––1878-1879––

ω‰ı«fi - ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ÿı‰˘ ¤·ı ÿı¬Î÷Î fi◊Ì. ’fl_÷ ±‰U› »ı …. ÷ıfiÎ_ ±Î

⁄ı √Î◊΋Î_ ÁÎ÷ ¿ÎflH΢ …HÎÎT›Î_ »ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

(1) ““ÿı‰˘ »ı …”” ±Î‹ l©Î’Ò‰˝¿ V‰Ì¿Îfl‰_ Ωı¥±ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ““¡ÊÁÃS◊⁄UáÊ-¬˝àÿÁÿìÈL§·áÊ ∑§ÕŸÊØ”” …ı‹ …\ÿÎ …\ÿÎ ÿı¢‹Î_ ŒflfiÎflÎ ±fiı ±Ï÷› ωrÎÁ ±ı‰Î

’vÊ ‰Õı Ωı‰Î›ı·Î ±fiı Ωı¥fiı ¿Ëı‰Î›ı·Î Ï«hÎ-ωϫhÎ ÿı‰¿<·ÎÏÿ (ÿı‰‹_Ïÿfl˘-’‰˝÷˘-

fiÿ̱˘ ‰√ıflı) ’ÿÎ◊˘˝ ÷ı …ı‹ ¿Ëı »ı ÷ı‹ ±Î’HÎı fi Ωı›Î ˢ› ÷˘ ’HÎ l©Î’Ò‰˝¿

V‰Ì¿ÎflÌ ·¥±ı »Ì±ı. ÷ı … ≠‹ÎHÎı ΩÏ÷V‹flHÎ iÎÎfi‰Î‚Î ±fiı ±I›L÷ ωrÎÁ ±ı‰Î

’vÊ ‰Õı ’˘÷ÎfiÎ ’Ò‰˝¤‰ V‰w’ı ““Ë_ ±‹¿ ÿı‰·˘¿fi˘ ÿı‰ Ë÷˘”” ¥I›ÎÏÿ ¿◊fi◊Ì ‹ÎfiÌ

·ı‰_ Ωı¥±ı ¿ı ““ÿı‰˘ »ı””.

(2) ∑§SÿÁøØ ¬˝àÿˇÊŒ‡Ê¸ŸÊØ = ÷’, Á_›‹ ±fiı iÎÎfiÎÏÿ √H΢fiÌ CÎHÎÌ Á_’ÏkΉ΂Î

¿˘¥ ¿˘¥ ‹ËÎI‹Î ’vÊ˘fiı ÿı‰˘fiÎ_ ≠I›ZÎÿ½fi ’HÎ ◊÷Î_ ˢ‰Î◊Ì ÿı‰˘ »ı ±ı‹ l©Î’Ò‰˝¿

V‰Ì¿Îfl‰_ Ωı¥±ı. …ı‹ ±Ï÷› ÿÒfl ÿÒfl ¿˘¥ fi√flÎÏÿ ˢ›, …ı ±Î’HÎÎ «ZÎfiÌ Â„@÷

L›Òfi ˢ‰Î◊Ì fi ÿı¬Î÷Î_ ˢ› ÷˘ ’HÎ Á_ÿfl «ZΉ΂ΠωrÎÁ ’vÊ ‰Õı Ωı ÷ı fi√flÎÏÿ

≠I›ZÎ ÿı¬Ì ¿Î÷Î_ ˢ› ±fiı ±Î’HÎfiı ¿Ëı ÷˘ ÷ı ±Î’HÎı …ı‹ ‹ÎfiÌ ·¥±ı »Ì±ı ÷ı‹

±ËŸ Á‹…‰_.

(3) ÁfllÊ◊ãòÊÙ¬ÿÊøŸ∑§Êÿ¸Á‚h— = ωzÎ ±fiı ‹_h΢fi˘ Ω’, ÁΑfiÎ ±fiı

±ÎflΑfiÎ ¿fl‰Î ¶ÎflÎ ≠ÁLfi ¿flΛı·Î ÿı‰˘ ’ÎÁı μ’›Î«fiÎ (‹Î√HÎÌ) ¿fl‰Î ‰Õı

’˘÷’˘÷ÎfiÎ ¿Î›˝fiÌ ÏÁÏ© ·˘¿˘ ¿flı »ı. ÷ı◊Ì ÿı‰˘ »ı ±Î‹ ‹Îfi‰_ Ωı¥±ı. …ı‹¿ı ±fiı¿

≠¿ÎflfiÎ_ ¿ÎT›˘ ⁄fiΉ‰Î ¶ÎflÎ ±◊‰Î ¤ıÀHÎÎ_ ‘fl‰Î ‰Õı ±◊‰Î Áı‰Î ¿fl‰Î ‰Õı ≠ÁLfi

◊›ı·Î flÎΩ-±‹ÎI› ±ÎÏÿ ¶ÎflÎ ±Î’HÎÎ_ ¿Î›˘˝fiÎ Œ‚fiÌ ≠΄M÷ ◊÷Ì Ë˘› »ı. ÷ı◊Ì

flÎΩ-±‹ÎI›ÎÏÿ »ı. ±ı‹ …ı‹ ‹Îfi̱ı »Ì±ı ÷ı‹ ±ËŸ Á‹…‰_. …ıfi˘ ±Ï‘qΛ¿ ÿı‰

ˢ› ÷ıfiı ‹_hÎ ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı …ıfiÌ ±Ï‘qÎÏ›¿Î ÿı‰Ì ˢ› ÷ı ωzÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ≠ÁLfi

◊›ı·Î flÎΩfiÌ …ı‹ ≠ÁLfi ◊fiÎflÎ ÿı‰˘ ΩHΉÎ.

(4) ª˝„UÁfl∑§Ê⁄UÊØ = √˛Ë˘ ±ıÀ·ı ¤Ò÷-≠ı÷-Ï’ÂΫÎÏÿ ÷E» ÿı‰˘. ¿˘¥ jÎÌ ±◊‰Î

’vÊfiÎ ÂflÌfl‹Î_ ¤Ò÷-≠ı÷ ±ÎÏÿ ÷E» ÿı‰˘fi˘ F›Îflı ≠‰ı ◊Λ »ı. I›Îflı Á΋ÎL›

’vÊ‹Î_ fi Á_¤‰Ì ¿ı ÷ı‰Î ÷ı‰Î ω¿Îfl˘‰Î‚Ì (ËÁ‰_, ÷Î‚Ì ’ÎÕ‰Ì, ‘HΉ_, ±Î_¬˘fiÎ

«ıfi«Î‚Î ¿fl‰Î ‰√ıflı) Ïø›Î±˘ F›Îflı ÿı¬Î› »ı. I›Îflı ‹Îfi‰_ … ’Õı »ı ¿ı ±ÎI‹Î◊Ì

D:/PIII/DHIRUBHAI/GANDHAR VAD/GANDHAR VAD-07.PM7 (WIN-98) (BUTTER - DT. 16-3-2009) ...462

ÁÎ÷‹Î √HΑfl - ‹˙›˝ √HΑfl‰Îÿ462

T›Ï÷Ïfl@÷ (±ÎI‹Î ωfiÎfiÌ) ±ı‰Ì ⁄Ì∞ ¿˘¥ ±ºU› ‰V÷ ‰Õı ›@÷ ±Î ’vÊfi˘ ÿıË

»ı. ÷˘ ÷ı‹Î_ …ı ±ºU› ’ÿÎ◊˝ »ı. ÷ı … ¤Ò÷-≠ı÷ ‰√ıflı fi΋fiÎ Ë·¿Î ÿı‰˘ »ı. …ı‹¿ı

√ÎÕÌ ±ı¿ ›_hÎ »ı. ÷ı ⁄flÎ⁄fl «Î·÷Ì Ë˘›, ·Î·-·Ì·Ì-·Î¥À ±Î‰÷Ì Ë˘›, Ïfi›÷

V◊‚ı μ¤Î flËı‰Î ±fiı «Î·‰ÎfiÌ Ïø›Î ⁄flÎ⁄fl ¿fl÷Ì Ë˘›. ÷˘ ÷ı ›◊Î◊˝ Ïø›Î …Õ

±ı‰Ì √ÎÕÌ‹ÎhÎfiÌ Á_¤Ï‰÷ fi◊Ì. ÷ı◊Ì fi ÿı¬Î÷˘ ’HÎ ±_ÿfl ≠‰ıÂı· ¿˘¥ √ÎÕÌ

«·Î‰fiÎfl˘ T›‰„V◊÷ ’vÊ(ÕˇÎ¥‰fl) …ı‹ »ı ±Î‹ ‹Îfi‰_ … ’Õı »ı. ÷ı‹ ±ËŸ Á‹…‰_.

(5) ©Uà∑ΧCÔU¬Èáÿ‚@ÿ»§‹÷ÊflÊØ = …ı‹ μI¿Úp ’Î’fi˘ Á‹ÒË ±Î ∞‰ı ⁄Î_K›˘

ˢ› ±◊ν÷˚ CÎHÎÎ_ CÎHÎÎ_ ÏË_ÁÎ, …^à ±ÎÏÿ ’Î’˘ ¿›Î* ˢ› ÷˘ ÷ı ’Î’fiÎ Á‹ÒËfi_ Œ‚

¤˘√‰‰Îfi_ ÏfiÏç÷ V◊Îfi fiÎfl¿Ì »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ±Î ∞‰ı μI¿Úp ’H› ⁄Î_K›_ ˢ› ±ıÀ·ı

¿ı CÎHÎÎ_ CÎHÎÎ_ ÷’-I›Î√-ÿÎfiÎÏÿ ‘‹Î˝fiqÎfi˘ ¿flÌfiı μI¿Úp ’H› μ’Î…˝fi ¿›* ˢ› ÷˘

÷ı μI¿Úp ’H›fiÎ Á_«›fi_ …ı Œ‚ »ı. ÷ı Œ‚ ¤˘√‰‰Îfi_ ÏfiÏç÷ V◊Îfi …ı »ı ÷ı ÿı‰·˘¿

»ı ‹ÎÀı ÿı‰˘ »ı. ±Î ‰Î÷ ’Ëı·Î_ 1874 ‹Ì √Î◊΋Î_ ’HÎ ¿Ëı‰Î¥ √¥ ’HÎ »ı.

(6) •Á÷œÊŸÁ‚Áh× = ““ÿı‰”” ±ı‰_ © ±fiı T›I’ÏkΉ΂_ ’ÿ (±Ï¤‘Îfi =

fi΋) ˢ‰Î◊Ì ’HÎ ÿı‰˘ »ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı …ı CÎÀ-’À ‰Ìfl-«ˆhÎ-‹ˆhÎ ¥I›ÎÏÿ fi΋˘

≠‰÷ı˝ »ı. ÷ı ÷ı fi΋‰Î‚Ì ‰V÷ ˢ› … »ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı ““ÿı‰”” ±Î‰_ fi΋ ’HÎ ≠‰÷ı˝ …

»ı. ‹ÎÀı ““ÿı‰”” ÂOÿ◊Ì ‰ÎE› ±ı‰Î ÿı‰˘ ±‰U› »ı. ±Î ‰Î÷ ±Î√·Ì √Î◊΋Î_ 1880

‹Î_ ‰‘Îflı Á‹Ω‰ÎÂı.

(7) ‚flʸª◊Á‚Áh× = …ˆfi-…ˆfiı÷fl Á‰ı˝ ’HÎ ±Î√‹ÂÎj΢‹Î_ …\ÿÎ …\ÿÎ ≠¿Îflı

ÿı‰˘fi_ ‰Hνfi ±Î‰ı »ı. ‹ÎÀı ÿı‰˘fiÌ ‹ÎL›÷΋Î_ ±Ï‰‰Îÿ (¿˘¥’HÎ Ω÷fi˘ ω‰Îÿ fi)

ˢ‰Î◊Ì ±fiı ±Î flÌ÷ı ÿı‰˘ ÏÁ© ˢ‰Î◊Ì ““ÿı‰˘ »ı”” ±Î‹ V‰Ì¿Îfl‰_ Ωı¥±ı. ±Î ≠‹ÎHÎı

ÁÎ÷ ¿ÎflH΢◊Ì ÿı‰˘fiÌ ÏÁÏ© ¿flÌ. ÷ı‹Î_fi_ ““•Á÷œÊŸÁ‚Áh×”” fi΋fi_ …ı »}_ ¿ÎflHÎ

»ı ÷ı ±Î√·Ì √Î◊΋Î_ ‰‘Îflı V’p ¿flÂı. ––1878-1879––

ŒflÁûÊ ‚àÕÿÁ◊Œ¢, ‚ÈhûÊáÊ•Ù ÉÊ«UÊÁ÷„UÊáÊ¢ fl –•„U fl ◊߸ ◊áÊÈ©UÁìÊÿ ŒflÙ ªÈáÊÁ⁄UÁh‚¢¬ááÊÙ H1880H

â Ÿ ¡©U ÃìÊàÕ Á‚h, ©UflÿÊ⁄U•Ù ◊ÿÊ Á‚hË –ÃìÊàÕ‚Ë„U Á‚h, ◊ÊáÊfl‚Ë„UÙflÿÊ⁄UÙ √fl H1881H

(ŒflÊ ßÁà ‚ÊÕ¸∑§Á◊Œ¢, ‡ÊÈhàflÃÙ ÉÊ≈UÊÁ÷œÊŸÁ◊fl –•ÕflÊ ◊ÁÃ◊¸ŸÈ¡ ßfl ŒflÙ ªÈáÊÁh¸‚¢¬ãŸ— H

D:/PIII/DHIRUBHAI/GANDHAR VAD/GANDHAR VAD-07.PM7 (WIN-98) (BUTTER - DT. 16-3-2009) ...463

√HΑfl‰Îÿ ÁÎ÷‹Î √HΑfl - ‹˙›˝ 463

ߘ Ÿ ÿÃSÃâÿÊÕ¸ Á‚h ©U¬øÊ⁄UÃÙ ◊ÃÊ Á‚Áh— –ÃâÿÊÕ¸-Á‚¢„U Á‚h ◊ÊáÊflÁ‚¢„UÙ¬øÊ⁄U ßfl H)

√Î◊Î◊˝ - ““ÿı‰”” ±Î‰_ …ı ’ÿ »ı ÷ı ©’ÿ ˢ‰Î◊Ì ““CÎÀ”” fi΋fiÌ …ı‹ ÁÎ◊˝¿

»ı ±◊‰Î ¿ÿΫ ±Î‰˘ ≠ë ◊Λ ¿ı √HÎ ±fiı ∑Ï©◊Ì Á_’Lfi …ı ‹fiW› »ı. ÷ı … ÿı‰

ˢ. ÷ı ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷J› ‰V÷ ˢ÷ı »÷ı μ’«ÎflfiÌ ÏÁÏ© ◊Λ »ı. …ı‹

÷J› (ÁΫ˘) ÏÁ_Ë ÏÁ© »ı. ÷˘ … ‹Îfi‰‹Î_ (‹fiW›‹Î_) ÏÁ_Ëfi˘ μ’«Îfl ¿flΛ »ı.

––1880-1881––

ω‰ı«fi - ““ÿı‰”” ±Î‰_ fi΋ ÁÎ◊˝¿ »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ÷ı fi΋◊Ì ‰ÎE› ‰V÷ Á_ÁÎfl‹Î_

»ı. ¿ÎflHÎ ¿ı T›I’ÏkΉ΂_ ©’ÿ ˢ‰Î◊Ì ““CÎÀ”” ±ı‰Î fi΋fiÌ …ı‹. …ı …ı ÂOÿ˘fiÌ

T›I’ÏkÎ ◊÷Ì Ë˘› »ı ±fiı ©’ÿ ˢ› »ı ÷ı ÷ı ÂOÿ˘◊Ì ¿Ëı‰Î÷Ì ‰V÷ ±‰U› ˢ›

… »ı. ‘Î÷ ±fiı ≠I›› ·Î√Ìfiı ¿÷˝Ïfl-¿‹˝ÏHÎ ‰√ıflı‹Î_ ±◊˝ ◊÷˘ ˢ› ÷ı T›I’ÏkÎ ¿Ëı‰Î›

»ı ±fiı Á‹ÎÁ ωfiÎfi˘ ±ı¿·˘ ÂOÿ ˢ› ÷ıfiı ©’ÿ ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹¿ı ““ÉÊ≈U”” ±Î‰_

…ı fi΋ »ı ÷ı ÉÊ≈˜U-øc≈UÊÿÊ◊˜ CÎÀ ‘Î÷ »ı. «ıpÎ ÷ıfi˘ ±◊˝ »ı. …·Î‘ÎflÎÏÿ «ıpÎ …ı

¿flı ÷ıfiı CÎÀ ¿Ëı‰Î› »ı ÷◊Î ““CÎÀ”” ±ı Á΋ÎÏÁ¿ ’ÿ fi◊Ì. ±ı¿·˘ ÂOÿ »ı. ÷ı◊Ì CÎÀ

fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ Á_ÁÎfl‹Î_ »ı. ÷˘ … ÷ıfi_ ““ÉÊ≈U”” ±Î‰_ fi΋ ≠‰I›* »ı.

÷ı‰Ì … flÌ÷ı ““ŒË√ÿãÃËÁà ŒflÊ—”” = …ı ÿıÿÌM›‹Îfi ˢ›, …ı ¢¤Î›‹Îfi ˢ›

÷ıfiı ÿı‰ ¿Ëı‰Î› »ı. ÁŒfl˜ «˘◊Î √HÎfi˘ Ïÿ‰ÎÏÿ ‘Î÷ »ı. ÷ıfiÎ μ’fl◊Ì ¿÷˝Ïfl‹Î_ •áʘ≠I›› ◊¥fiı ÿı‰ ÂOÿ ⁄fiı·˘ »ı. ±Î T›I’ÏkÎ ◊¥ »ı. ¿˘¥’HÎ Ω÷fi˘ Á‹ÎÁ ◊›˘

fi◊Ì. ÷Ï©÷fiÎ ≠I››˘ ◊›Î fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±ı¿·‰Î›˘ ÂOÿ »ı. ‹ÎÀı © ’ÿ ’HÎ »ı. ±Î

flÌ÷ı T›I’ÏkΉ΂˘ ÂOÿ ˢ‰Î◊Ì ±fiı ©’ÿ ˢ‰Î◊Ì CÎÀfiÌ …ı‹ ÿı‰ ÂOÿ◊Ì ‰ÎE› ±ı‰Î

ÿı‰˘ ±‰U› »ı. ±Î ‰Î÷fi˘ ¤Î‰Î◊˝ ’Ò‰˝fiÌ √Î◊΋Î_ 1879 ‹Î_ ¿_¥¿ ¿Ëı‰Î›˘ »ı.

‹˙›˝’_ÏÕ÷ - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ±ËŸ ±Î’HÎÌ «ZÎ Á‹ZÎ ÿı¬Î÷˘ ‹fiW› …ı »ı ÷ı

… ““ÿı‰”” »ı ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ±Î‰ı ? ¿ı …ı◊Ì fi ÿı¬Î÷Î ±ı‰Î ±ºp ÿı‰fiÌ

¿S’fiÎ ¿fl‰Ì ’Õı ? ±ËŸ ‹fiı ¿˘¥ ’Ò»ı ¿ı Â_ Á‰ı˝ ’HÎ ‹fiW›fiı ÿı‰ ‹Îfi‰ÎfiÎ ? ÷˘

Ë_ ¿Ë_ »\_ ¿ı fiÎ, Á‰ı˝ ‹fiW›˘fiı ÿı‰ fiËŸ ‹Îfi‰ÎfiÎ, ’fl_÷ …ı …ı ‹fiW›˘ √H΢◊Ì ±fiı

∑Ï©◊Ì Á_’Lfi ˢ› »ı. ÷ı‰Î ‹fiW›˘fiı … ÿı‰ ‹ÎfiÌ ·˘ ÷˘ Â_ ¬˘À<_ »ı ? …ı‹¿ı CÎHÎÎ

CÎHÎÎ √H΢◊Ì Á_’Lfi √HΑflÎÏÿ …ı »ı ÷ı … ÿı‰ »ı. ÷◊Î ∑Ï©◊Ì Á_’Lfi «ø‰÷a ±ÎÏÿ

…ı flÎΩ-‹ËÎflÎΩ »ı ÷ı … ÿı‰ »ı. ±Î‹ √H΢◊Ì ±fiı ∑Ï©◊Ì Á_’Lfi …ı ‹fiW›˘ »ı

÷ı … ÿı‰ »ı ±Î‹ ‹Îfi˘. ±Ï÷Ïfl@÷ ±ºU› ÿı‰ »ı ±Î‹ ‹Îfi‰ÎfiÌ …wfl Â_ »ı ?

D:/PIII/DHIRUBHAI/GANDHAR VAD/GANDHAR VAD-07.PM7 (WIN-98) (BUTTER - DT. 16-3-2009) ...464

ÁÎ÷‹Î √HΑfl - ‹˙›˝ √HΑfl‰Îÿ464

¤√‰Îfi ó ÷‹ÎflÌ ±Î Â_¿Î ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı √HΑflÎÏÿ ¤·ı √HÎÁ_’Lfi

…wfl »ı ±fiı «ø‰÷a ±ÎÏÿ ∑Ï© Á_’Lfi …wfl »ı. ’fl_÷ ÷ı ‹fiW› »ı. ‹Î÷ÎfiÌ ¿<ÏZÎ◊Ì

…L‹ı·Î »ı. √¤˝ ¶ÎflÎ μI’Lfi ◊›ı·Î »ı, ¿‰·ÎËÎflÌ »ı. ±Î¿Î‹Î_ μÕfiÎflÎ ±fiı ‹fifiı

√‹ı ÷ı‰Î_ ⁄ı «Îfl w’˘ ¿flfiÎflÎ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ı ‰ÎV÷ω¿ ÁΫΠÿı‰ fi◊Ì. ÷ı±˘ ÁΫÌ

flÌ÷ı ÷˘ ‹Îfi‰ … »ı.

‹˙›˝’_ÏÕ÷ - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ÷ı √HΑflÎÏÿ ±fiı «ø‰÷a ±ÎÏÿ ÁÎ«Ì flÌ÷ı ÷˘ ¤·ı

‹fiW› … »ı. ’fl_÷ CÎHÎÎ √HÎÌ ±fiı CÎHÎÎ ∑Ï©‰Î‚Πˢ‰Î◊Ì ÷ı‹Î_ ÿı‰’HÎÎfi˘ μ’«Îfl

¿fḻı ÷˘ μ’«Îfl◊Ì ÷˘ ±Î ÿı‰ »ı. ±Î‹ ¿ËÌ Â¿Î› fiı ? ÷ı◊Ì ÷ı √HΑfl, «ø‰÷a

±ÎÏÿfiı … ÿı‰ ‹ÎfiÌ ·˘ fiı ? ±ºU› ÿı‰ ‹Îfi‰ÎfiÌ ÂÌ …wfl ?

¤√‰Îfi - Ωı ÁÎ«Ì ‹A› ‰V÷ ±L›hÎ @›Î_› ÏÁ© ◊¥ ˢ› ÷˘ … ÷ıfi˘ ⁄Ì…ı

V◊Îfiı μ’«Îfl ¿flÌ Â¿Î› »ı. ±L›◊Î ‹A› ‰V÷ ωfiÎ μ’«Îfl ◊÷˘ fi◊Ì. …ı‹¿ı ‹A›

ÁΫ˘ ›◊Î◊˝ ÏÁ_Ë ±flH›ÎÏÿ‹Î_ √…˝fiÎ ¿fl÷˘ V‰÷_hÎ Œfl÷˘ ˢ› »ı. ÷˘ … ⁄‚‰Î‚Î

‹fiW›‹Î_ ÏÁ_Ëfi˘ μ’«Îfl ¿flΛ »ı. ÁΫ˘ ÁÎ’ Á_ÁÎfl‹Î_ »ı ÷˘ … ø˘‘Ì ‹ÎHÎÁ‹Î_

ÁÎ’fi˘ μ’«Îfl ¿flΛ »ı. ÁΫ˘ √‘ıÕ˘ …√÷‹Î_ »ı ÷˘ … ⁄Ï©ËÌfi ‹fiW›‹Î_ ““÷_ ÷˘

√‘ıÕ˘ »ı”” ±Î‹ μ’«Îfl ¿flΛ »ı. ±ı‹ ±ËŸ ’HÎ ‹A›’HÎı ÁΫΠÿı‰˘ @›Î_› ’HÎ

ˢ› »ı ±ı‹ ’Ëı·Î_ ‹Îfi̱ı ÷˘ … √HÎ-∑Ï© Á_’Lfi ‹fiW›˘‹Î_ ÿı‰’HÎÎfi˘ μ’«Îfl

¿flÌ Â¿Î›. ‹A›I‰ı ÁΫΠÿı‰ ‰ˆ‹ÎÏfi¿ÎÏÿ‹Î_ ÏÿT› „@÷‰Î‚Î »ı. ±Î‹ V‰Ì¿Îfḻı

÷˘ ÷ıfiÌ ÁÎ◊ı ±ı¿Îÿ ‘‹˝fiÌ ÁºÂ÷Î◊Ì √HΑflÎÏÿ ±fiı flÎΩ-‹ËÎflÎΩÏÿ ‹fiW›˘‹Î_

““ÿı‰’HÎÎfi˘”” μ’«Îfl ¿flÌ Â¿Î› »ı. ±L›◊Î μ’«Îfl ’HÎ ¿flÎ÷˘ fi◊Ì. ‹ÎÀı √HΑflÎÏÿ‹Î_

±fiı «ø‰÷a ±ÎÏÿ‹Î_ ÿı‰’HÎÎfi˘ Ωı μ’«Îfl ¿fl‰˘ ËÂı ÷˘ ’HÎ ÁΫΠÿı‰ V‰Ì¿Îfl‰Î

’ÕÂı. ––1880-1881––

Ωı ““ÿı‰˘ »ı”” ±Î ‰Î÷ fiËŸ V‰Ì¿Îfl˘ ÷˘ ““±„BfiˢhΔ” ±ÎÏÿ ‰ıÿ‹Î_ ¿Ëı·Ì

‘‹˝Ïø›Î±˘ ÏfiWŒ‚ …Âı. ÷ı Ïø›Î±˘fi_ ¿_¥ ’HÎ Œ‚ flËıÂı fiËŸ ÷ı Á‹Ω‰÷Î_ ¿Ëı

»ı ¿ı -

ŒflÊ÷Êfl fl˘»§‹¢, ¡◊ÁǪ„UÙûÊÊßÿÊáÊ Á∑§Á⁄UÿÊáÊ¢ –‚ǪËÿ¢ ¡ãŸÊáÊ ÿ ŒÊáÊÊß»§‹¢ ø ÃŒ¡ÈûÊ¢ H1882H

(ŒflÊ÷Êfl flÊ˘»§‹¢ ÿŒÁÇŸ„UÙòÊÊÁŒ∑§ÊŸÊ¢ Á∑˝§ÿÊáÊÊ◊˜ –SflªË¸ÿ¢ ÿôÊÊŸÊ@ ŒÊŸÊÁŒ»§‹@ ÃŒÿÈÄÃ◊˜ H)

D:/PIII/DHIRUBHAI/GANDHAR VAD/GANDHAR VAD-07.PM7 (WIN-98) (BUTTER - DT. 16-3-2009) ...465

√HΑfl‰Îÿ ÁÎ÷‹Î √HΑfl - ‹˙›˝ 465

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î Ωı ÿı‰˘ fi ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ±„BfiˢhÎÎÏÿ …ı Ïø›Î±˘ ¿ËÌ

»ı ÷ı ÏfiWŒ‚ ◊¥ Ω› ±fiı ›i΢fi_ …ı V‰√˝≠΄M÷ w’ Œ‚ ¿èÎ_ »ı ÷ı ÷◊Î ÿÎfiÎÏÿ

‘‹˝Ïø›Î±˘fi_ …ı Œ‚ ·˘¿‹Î_ ≠ÏÁ© »ı ÷ı Á‰˝ ±›@÷ ◊¥ …Âı. (Ωı ÿı‰ fiËŸ ‹Îfi˘

÷˘). ––1882––

ω‰ı«fi - Ωı ““ÿı‰˘ »ı”” ±Î‰_ fiËŸ V‰Ì¿Îfl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ±„BfiˢhÎÎÏÿ ›i΢fi_

…ı V‰√a› Œ‚ ‰ıÿ˘‹Î_ ¿Ëı·_ »ı ÷ı CÎÀÂı fiËŸ. ““•ÁÇŸ„UÙòÊ¢ ¡È„ÈUÿÊØ Sflª¸∑§Ê◊—”” V‰√˝fiÌ

¥E»Î‰Î‚αı ±„BfiˢhÎ ›iÎ ¿fl‰˘ Ωı¥±ı ±Î‰_ ‰ıÿ‰Î@› »ı. ÷ı ÏfiWŒ‚ ◊¥ Ω›.

±Î ’ÎËÎ_ ±„BfiˢhÎ ›iÎfi_ V‰√˝≠΄M÷ V‰w’ Œ‚ ±Ï÷› V’p ¿Ëı· »ı. ÷ı ÷◊Î

⁄ÌΩ ›i΢fi_ …ı …ı Œ‚ ÂÎj΢‹Î_ ¿Ëı· »ı ÷ı ÷◊Î ÿÎfiÎÏÿ ‘‹˝Ïø›Î±˘fi_ …ı ’H›Œ‚

±Î ·˘¿‹Î_ ≠ÏÁ© »ı ÷ı ¿_¥ CÎÀÂı fiËŸ, ÷ı ⁄‘_ ±›@÷ … ÃflÂı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ⁄‘Ì

μk΋ Ïø›Î±˘ »ı. ÷ıfi_ Œ‚ V‰√˝≠΄M÷ ¿Ëı·_ »ı. ˉı Ωı V‰√a … (V‰√˝‹Î_ flËıfiÎflÎ

ÿı‰˘ …) fi ˢ› ÷˘ V‰√˝ @›Î_◊Ì Ë˘› ? ÿı‰˘fiı flËı‰Îfi_ …ı V◊Îfi ÷ı V‰√˝ ¿Ëı‰Î›

»ı. ÷ı◊Ì ÿı‰˘ (V‰√a) ˢ› ÷˘ … ÷ı±˘fiı flËı‰Îfi_ V◊Îfi V‰√˝ ’HΠˢ¥ ¿ı. ‹ÎÀı

±‰U› ÿı‰˘ »ı.

‰‚Ì ““‚ ∞fl ÿôÊÊÿȜ˔” ¥I›ÎÏÿ 1866 ‹Ì √Î◊΋Î_ ·¬ı·Î_ ‰ıÿfiÎ_ ⁄‘Î_ …

’ÿ˘ ÿı‰˘fiÎ ±„V÷I‰fiı ÁÒ«‰fiÎflÎ_ ’ÿ˘ »ı. ÷˘ ’»Ì Ëı ‹˙›˝’_ÏÕ÷ ! ÷‹ı ÷ı ÿı‰˘fiı ¿ı‹

V‰Ì¿Îfl÷Î fi◊Ì ? ‰‚Ì 1866 ‹Ì √Î◊΋Î_ ·¬ı·_ …ı ‰ıÿ‰Î@› »ı ¿ı ““∑§Ù ¡ÊŸÊÁÃ◊ÊÿÙ¬◊ÊŸ˜ ªËflʸáÊÊÁŸãº˝-ÿ◊-flL§áÊ-∑ȧ’⁄Uʌ˟˜”” ¥I›ÎÏÿ …ı ‰Î@› »ı ÷ı ’HÎ ÿı‰˘fiÎ

fi΄V÷I‰fiı ÁÒ«‰fiÎv_ ‰Î@› fi◊Ì. ’fl_÷ ÿı‰’HÎÎfiÌ ∑Ï© ’HÎ ‹Î›ÎfiÌ ÷S› »ı. ±◊ν÷˚

…ı‹ ‰Îÿ‚ ω¬ıflΛ ÷ı‹ ÿı‰¤‰fiÌ ∑Ï© ‹‚Ì Ë˘› ÷˘ ’HÎ ÷ı «Î·Ì Ω› »ı. ±ÏfiI›

»ı, ZÎÏHο »ı. ÷˘ ’»Ì ⁄Ì∞ ÂıÊ ∑Ï©fiÌ ‰Î÷ ÷˘ ¿fl‰Ì … Â_ ? ÁÎ_ÁÎÏfl¿ Á‰ı˝ ’HÎ

∑Ï©-ÏÁÏ© ZÎÏHο »ı, ‹Î›Î‹› »ı. ±Î…ı »ı ±fiı ¿Î·ı fi◊Ì. ±◊ν÷˚ ±ÏfiI› »ı. ±ı‹

Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı ““‹Î›˘’‹Îfi˚”” ·A›_ »ı ’fl_÷ ÿı‰˘fiÎ fi΄V÷I‰fiı ÁÒ«‰‰Î ‹ÎÀı fi◊Ì.

Ωı ±ı‹ ±◊˝ fi ¿fḻı ±fiı ÿı‰˘ fi◊Ì …, ±Î‹ ‹ÎfiÌ ·¥±ı ÷˘ ÿı‰˘fiÎ ±„V÷I‰fiı

ÁÒ«‰fiÎflÎ_ ‰Î@›˘ Ïfifl◊˝¿ ◊¥ Ω›.

÷◊Î lÏ÷‹Î_ ±fiı μ’ÏfiÊÿÎÏÿ‹Î_ ¿Ëı·Î ‹LhÎ‰Î«Ì ’ÿ˘ ¶ÎflÎ ¥LƒÎÏÿ ÿı‰˘fi_

¿flÎ÷_ ±ÎúÎfi ’HÎ Ïfifl◊˝¿ ◊¥ Ω›. ‹ÎÀı ““ÿı‰˘ fi◊Ì ±ı‹ fiËŸ”” ’HÎ ÿı‰˘ »ı.

––1882––

±Î … ‰Î÷ ‰‘Îflı V’p ¿flı »ı -

D:/PIII/DHIRUBHAI/GANDHAR VAD/GANDHAR VAD-07.PM7 (WIN-98) (BUTTER - DT. 16-3-2009) ...466

ÁÎ÷‹Î √HΑfl - ‹˙›˝ √HΑfl‰Îÿ466

¡◊-‚Ù◊-‚Í⁄U-‚È⁄UªÈL§-‚Ê⁄UîÊÊ߸ÁáÊ ¡ÿß ¡ááÊÁ„¢U –◊¢ÃÊflÊ„UáÊ◊fl ÿ ߢŒÊ߸áÊ¢ Áfl„UÊ ‚√fl¢ H1883H

(ÿ◊-‚Ù◊-‚Í⁄U-‚È⁄UªÈL§-SflÊ⁄UÊÖÿÊŒËÁŸ ¡ÿÁà ÿôÊÒ— –◊ãòÊÊuÔUÊŸ◊fl øãº˝ÊŒËŸÊ¢ flÎÕÊ ‚fl¸◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ›‹-Á˘‹-ÁÒ›˝ ±fiı Áfl√vfiÎ_ V‰√˝·˘¿fiÎ_ flÎF›˘ ›i΢ ¶ÎflÎ …› ’΋ı

»ı ÷◊Î ‹_h΢ ¶ÎflÎ ¥Lƒ ±ÎÏÿ ÿı‰˘fi_ …ı ±ÎúÎfi ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı ÷ı ÁC΂_ T›◊˝ ◊Âı.

––1883––

ω‰ı«fi - ““ÿ◊-‚Ù◊-‚Íÿ¸-‚È⁄UªÈL§-SflÊ⁄UÊÖÿÊÁŸ ¡ÿÁÔ” ““›‹-Á˘‹-ÁÒ›˝ ±fiı

Áfl√v (O≤ËV’Ï÷)fiÎ_ V‰√˝·˘¿‹Î_ …ı …ı flÎF›˘ »ı”” ÷ı μ@◊Ê˘ÕÂÌ ‰√ıflı ø÷ (±ı¿

≠¿Îflfi˘ ›iÎ) ¿fl‰Î ¶ÎflÎ ≠ÎM÷ ¿flÌ Â¿Î› »ı. ÿı‰·˘¿‹Î_ flËı·Î_ ÷ı ÷ı ÿı‰˘fiÎ_ flÎF›˘

μ@◊Ê˘ÕÂÌ ‰√ıflı fi΋˘‰Î‚Î ø÷±˘ ¿fl‰Î◊Ì ≠ÎM÷ ¿flÌ Â¿Î› »ı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ …ı

…ı lÏ÷‰Î@›˘ »ı ÷ı ÿı‰˘fiÎ ±„V÷I‰fiı ÁÒ«‰fiÎflÎ_ »ı. Ωı ÿı‰·˘¿‹Î_ ÿı‰˘ fi ˢ÷ ÷˘

±Î ±◊˝fiı …HÎΉfiÎflÎ_ ‰ıÿ‰Î@›˘ T›◊˝ … ◊Λ. ‹ÎÀı ±‰U› ÿı‰˘ »ı. ““μ@◊Ê˘ÕÂÌ””

‰√ıflı fi΋‰Î‚Î ±ı¿ ≠¿ÎflfiÎ ›i΢ … »ı ±ı‹ ΩHΉ_.

≠ë - ø÷ ±ıÀ·ı ’HÎ ›iÎ ±fiı ›iÎ ±ıÀ·ı ’HÎ ›iÎ. ÷˘ ±Î ø÷‹Î_ ±fiı ›i΋Î_

÷ŒÎ‰÷ Â_ ?

μkÎfl - ““›Ò’”” (’Âfiı ⁄Î_‘‰Îfi˘ ±ı¿ ≠¿Îflfi˘ ¬Ì·˘) ÁÏË÷ …ı ›iÎ ¿flΛ ÷ıfiı

ø÷ ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı ›Ò’ flÏË÷ …ı ›iÎ ¿flΛ ¿ı …ı‹Î_ ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î ωÂıÊ Ë˘› »ı

÷ıfiı ›iÎ ¿Ëı‰Î› »ı.

‚ÿͬ٠ÿôÊ— ∞fl ∑˝§ÃÈ—, ÿͬ⁄UÁ„UÃSÃÈ ŒÊŸÊÁŒÁ∑˝§ÿÊÿÈÄÃÙ ÿôÊ— –

SflÊ⁄UÊÖÿÊÁŸ =ÂOÿ‹Î_ Sfl⁄˜U ÂOÿ »ı. Sfl⁄˜U ±ıÀ·ı ¿ı V‰√˝·˘¿ ±◊ν÷˚ ÿı‰·˘¿,

I›Î_ flËı·Î_ …ı flÎF›˘ ÷ıfiı V‰ÎflÎF› ¿Ëı‰Î› »ı. ¡ÿÁà ±ı‰_ …ı Ïø›Î’ÿ »ı ÷ıfi˘ ±◊˝

©U¬Ê¡¸ÿÁà ±◊ν÷˚ ‹ı‚‰ı »ı, ≠ÎM÷ ¿flı »ı ±ı‰˘ ±◊˝ ¿fl‰˘. ÁÎflÎ_ ¿ı μ@◊Ê˘ÕÂÌ ‰√ıflı

›Ò’ ÁÎ◊ıfiÎ ø÷-›i΢ ¿fl‰Î◊Ì ÷ı ¿÷ν ›‹-Á˘‹-ÁÒ›˝ ±fiı Áfl√vfiÎ_ …ı …ı flÎF›˘

ÿı‰·˘¿‹Î_ »ı ÷ı ±Î‰˘ ›iÎ ¿flfiÎfl ≠ÎM÷ ¿flı »ı. ±Î ‰Î@›˘ ÿı‰˘fiÎ ±„V÷I‰fiı

ÁÒ«‰fiÎflÎ_ »ı. Ωı V‰√˝·˘¿ ±fiı I›Î_ ‰ÁfiÎflÎ ÿı‰˘ fi ˢ› ÷˘ ±Î ‰ıÿ‰Î@›˘ ÏfiWŒ‚

◊Λ.

D:/PIII/DHIRUBHAI/GANDHAR VAD/GANDHAR VAD-07.PM7 (WIN-98) (BUTTER - DT. 16-3-2009) ...467

√HΑfl‰Îÿ ÁÎ÷‹Î √HΑfl - ‹˙›˝ 467

÷◊Î ‹_hÎΩ’ ±ÎÏÿ ¶ÎflÎ ¥LƒÎÏÿ ÿı‰˘fi_ …ı ±ÎúÎfi ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı ÷ı ÿı‰˘

ˢ› ÷˘ … Á_¤‰Ì ¿ı »ı. ±L›◊Î = ±ıÀ·ı ¿ı Ωı ÿı‰˘ fi ˢ› ÷˘ ¥LƒÎÏÿ ÿı‰˘fi_

±Î ±ÎúÎfi ’HÎ T›◊˝ ⁄fiı »ı. ‹LhÎ‰Î«Ì ’ÿ˘ ¶ÎflÎ ÿı‰˘fi_ ±ÎúÎfi ±Î flÌ÷ı ¿fl‰Î‹Î_

±Î‰ı »ı. ““ßãº˝ ! •Êªë¿U •Êªë¿U ◊œÊÁÃÕ ◊·flηáÊ !”” ““Ëı ¥Lƒ‹ËÎflÎΩ !, Ëı

‹ıÊT≤ÊHÎ ÿı‰ ! ÷‹ı ±‹ÎflÎ ±Î ‹ı‘ÎÏ÷◊ ›i΋Î_ ’‘Îfl˘ ’‘Îfl˘”” ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_

‰ıÿ‰Î@›˘ ±fiı lÏ÷‰Î@›˘ ¶ÎflÎ ¥LƒÎÏÿ ÿı‰˘fi_ …ı ±ÎúÎfi (’‘Îfl‰Îfi_ ±Î‹_hÎHÎ)

¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı ÷ı Ωı ÿı‰˘ fi ˢ› ÷˘ T›◊˝ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì μ’fl˘@÷ ›„@÷±˘◊Ì ±fiı

‰ıÿ‰Î@›˘ ÷◊Î lÏ÷‰Î@›˘◊Ì ““‚Áãà ŒflÊ—”” = ÿı‰˘ »ı ±Î‹ fiyÌ ◊Λ »ı. ‹˙›˝’_ÏÕ÷∞±ı

μ’fl˘@÷ ÿ·Ì·˘ ±fiı ‰ıÿ’ÎÃ˘fiÎ ÁΫΠ±◊˝◊Ì ÿı‰˘fi_ ±„V÷I‰ V‰Ì¿Î›*. ±Î flÌ÷ı

’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl ≠¤ ‰Õı ‹˙›˝’_ÏÕ÷∞fi˘ Á_› »ıÿΛ˘. ––1883––

Á_› »ıÿΛΠ’»Ì ‹˙›˝’_ÏÕ÷∞±ı Â_ ¿›* ? ÷ı ¿Ëı »ı -

Á¿UãŸÁê◊ ‚¢‚ÿÁê◊, Á¡áÊáÊ ¡⁄UÊ◊⁄UáÊÁflå¬◊ÈP§áÊ¢ –‚Ù ‚◊áÊÙ ¬√flß•Ù, •hÈ_ÔUÁ„¢U ‚„U π¢Á«Uÿ‚∞Á„¢U H1884H

(Á¿U㟠‚¢‡Êÿ, Á¡ŸŸ ¡⁄UÊ◊⁄UáÊÁfl¬˝◊ÈÄß –‚— üÊ◊áÊ— ¬˝fl˝Á¡ÃÙ˘œ¸øÃÈÕÒ¸— ‚„U πÁá«U∑§‡ÊÃÒ— H)

√Î◊Î◊˝ - …flÎ ±fiı Q≤I›◊Ì Á‰˝◊Î ‹@÷ ⁄fiı·Î ±ı‰Î ¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl

≠¤ ‰Õı ‹˙›˝’_ÏÕ÷∞fi˘ Á_› »ıÿΛı »÷ı ÷ı l‹HÎ ’˘÷ÎfiÎ ÁÎÕÎ hÎHÎÁ˘ ÏÂW›˘ ÁÎ◊ı

≠¤ ’ÎÁı ÿÌÏZÎ÷ ◊›Î. ––1884––

ω‰ı«fi - «˘‰ÌÁ‹Î ÷Ì◊*¿fl ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl ≠¤ ‰Õı ‹˙›˝’_ÏÕ÷∞fi˘

““ÿı‰˘ »ı ¿ı ÿı‰˘ fi◊Ì”” ±Î‰Î ωʛ‰Î‚˘ Á_› ±fiı¿ ≠¿ÎflfiÌ ›„@÷±˘ ‰Õı ±fiı

‰ıÿ’ÎÃ˘ ÷◊Î lÏ÷’ÎÃ˘ ‰Õı »ıÿΛ˘. Á_› »ıÿΛı »÷ı ‹˙›˝’_ÏÕ÷∞fiı ’fl‹ÎI‹Î ≠I›ı

CÎH΢ … ’ÒF›¤Î‰ ≠√Àu˘ ±fiı I›Î_fiı I›Î_ … ’˘÷ÎfiÎ ÁÎÕÎ hÎHÎÁ˘ ÏÂW›˘ ÁÎ◊ı ÷ı±˘±ı

ÿÌZÎÎ V‰Ì¿ÎflÌ. F›Îflı ‹˙›˝’_ÏÕ÷∞±ı ÿÌZÎÎ ·Ì‘Ì I›Îflı ÷ı±˘fiÌ ““‹˙›˝”” fi΋fiÎ ÁÎ÷‹Î

√HΑfl ÷flÌ¿ıfiÌ C΢ÊHÎÎ ¿flÎ¥. ––1884––

ÁÎ÷‹Î √HΑfl lÌ ‹˙›˝∞fi˘ ‰Îÿ Á‹ÎM÷ ◊›˘.

–– ±¿_Ï’÷ fi΋fiÎ ±ÎËΠ√HΑfl ––

ˉı ±¿_Ï’÷ fi΋fiÎ ±ÎËΠ√HΑflfi˘ ‰Îÿ ·¬Î› »ı -

à ¬√flß∞ ‚Ù©¢U, •∑¢§Á¬•Ù •Êªë¿U߸ Á¡áÊ‚ªÊ‚¢ –flìÊÊÁ◊ áÊ fl¢ŒÊÁ◊, fl¢ÁŒûÊÊ ¬îÊÈflÊ‚ÊÁ◊ H1885H

(ÃÊŸ˜ ¬˝fl˝Á¡ÃÊŸ˜ üÊÈàflÊ ˘∑§Áê¬Ã •Êªë¿UÁà Á¡Ÿ‚∑§Ê‡Ê◊˜ –

fl˝¡ÊÁ◊ flãŒ, flÁãŒàflÊ ¬ÿȸ¬Ê‚ H

√Î◊Î◊˝ - ÷ı ÁÎ÷ı ¤Î¥±˘fiı ÿÌÏZÎ÷ ◊›ı·Î ÁÎ_¤‚Ìfiı ““±¿_Ï’÷”” fi΋fiÎ ±ÎËÎ

’_ÏÕ÷ ⁄˛ÎõHÎ Ï…fiırfl ’fl‹ÎI‹Î ’ÎÁı ±Î‰ı »ı ±fiı ‹fi‹Î_ ω«Îflı »ı ¿ı ““Ë_ ’HÎ

’fl‹ÎI‹Î ’ÎÁı …SÿÌ Ω™, ‰_ÿfi ¿v_ ±fiı ‰_ÿfi ¿flÌfiı ¤√‰ÎfifiÌ Áı‰Î ¿v_. ––1885––

ω‰ı«fi - ±¿_Ï’÷ fi΋fiÎ ±ÎËΠ’_ÏÕ÷ ⁄˛ÎõHÎ ’˘÷ÎfiÎ ÁÎ÷ ‰ÕÌ·˘fiı

’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ‰Õı ’flÎÏ…÷ ◊›ı·Î ±fiı ÿÌÏZÎ÷ ◊›ı·Î ÁÎ_¤‚Ìfiı ±Îç›˝

’ÎQ›Î. ““¬flı¬fl ±Î ÁΫΠ… ‰Ì÷flÎ√≠¤ »ı”” ±ı‰˘ ‹fi‹Î_ ’ο˘ ÏfiHν› ◊›˘ ±fiı

‹fi‹Î_ ω«Î›* ¿ı Ë_ ’HÎ …SÿÌ …SÿÌ Ω™, ≠¤fiı ‰_ÿfi ¿v_ ±fiı ≠¤fiı ‰_ÿfi ¿flÌfiı

÷ı±˘fiÌ Áı‰Î ¿v_. ––1885––

•Ê÷_ÔUÙ ÿ Á¡áÊáÊ¢, ¡Êß-¡⁄UÊ-◊⁄UáÊÁflå¬◊ÈP§áÊ¢ HŸÊ◊áÊ ÿ ªÙûÊáÊ ÿ, ‚√flááÊÍ ‚√flŒÁ⁄U‚Ë áÊ¢ H1886H

(•Ê÷ÊÁ·Ãp Á¡ŸŸ, ¡ÊÁá⁄UÊ◊⁄UáÊÁfl¬˝◊ÈÄß –ŸÊêŸÊ ø ªÙòÊáÊ ø ‚fl¸ôÊŸ ‚fl¸ŒÁ‡Ê¸ŸÊ H)

√Î◊Î◊˝ - …L‹-…flÎ ±fiı Q≤I›◊Ì ‹@÷ ⁄fiı·Î, Á‰˝iÎ ±fiı Á‰˝ÿÂa ±ı‰Î lÌ

‹ËΉÌfl ≠¤ ‰Õı ““±¿_Ï’÷”” ±ı‰Î fi΋’Ò‰˝¿ ÷◊Î ÷ı‹fiÎ √˘hÎ’Ò‰˝¿ ÷ı‹fiı ⁄˘·Î‰Î›Î.

(÷‹ı ¤·ı ±ÎT›Î ±Î‰˘ T›‰ËÎfl◊Ì ±Î‰¿Îfl ±ÎM›˘.) ––1886––

ω‰ı«fi - ’˘÷ÎfiÎ ÏÂW›-’Ïfl‰Îfl ÁÎ◊ı ±¿_Ï’÷ F›Îflı ≠¤fiÌ fi∞¿ ’ˢÓE›Î

I›Îflı …L‹-…flÎ ±fiı Q≤I›◊Ì Á‰˝◊Î ‹@÷ ⁄fiı·Î ±ı‰Î ¤√‰Îfiı ““Ëı ±¿_Ï’÷ ’_ÏÕ÷!

¥I›ÎÏÿ fi΋ ·ı‰Î’Ò‰˝¿ ÷◊Î ÷ı‹fiÎ √˘hÎ’Ò‰˝¿ ÷ı‹fiı ⁄˘·ÎT›Î. ±◊ν÷˚ ÷‹ı ¤·ı ±ËŸ

±ÎT›Î. ±ı‹ ¿˘‹· ±Î‹_hÎHÎ ±Î’Ìfiı T›‰ËÎfl◊Ì ±Î‰¿Î›Î˝. ¿ÎflHÎ ¿ı fi∞¿fiÎ …

¿Î·‹Î_ ’˘÷ÎfiÌ ‰ÎHÎÌ ÁÎ_¤‚‰Î◊Ì ±Î ∞‰fi_ ¿S›ÎHÎ Ïfi›‹Î ◊‰Îfi_ … »ı. ±ı‹

√HΑfl‰Îÿ ±ÎËΠ√HΑfl - ±¿_Ï’÷ 469

’fl‹ÎI‹Î ’˘÷ı ¿ı‰·iÎÎfi◊Ì ΩHÎı »ı. ‹ÎÀı T›‰ËÎfl◊Ì ‹ÌÃ˘ ±Î‰¿Îfl ±Î’ı »ı.

––1886––

Á∑¢§ ◊ááÊ Ÿ⁄UßÿÊ •ÁàÕ ŸÁàÕÁûÊ ‚¢‚•Ù ÃÈÖ¤Ê –flÿ¬ÿÊáÊ ÿ •àÕ¢ Ÿ ÿÊáÊÁ‚ ÃÁ‚◊Ù •àÕÙ H1887H

(Á∑¢§ ◊ãÿ‚ ŸÒ⁄UÁÿ∑§Ê— ‚Áãà Ÿ ‚ãÃËÁà ‚¢‡ÊÿSÃfl –flŒ¬ŒÊŸÊ¢ øÊÕZ Ÿ ¡ÊŸÊÁ‚ ÷Ê◊ÿ◊Õ¸— H)

√Î◊Î◊˝ - Â_ fiÎfl¿ÌfiÎ ∞‰˘ »ı ¿ı fi◊Ì ? ±Î‰˘ Á_› ÷‹fiı ‰÷ı˝ »ı. ’fl_÷

‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ±◊˘˝ ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı ’ÿ˘fiÎ ±◊˘˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı. ––1887––

ω‰ı«fi - Ëı ±¿_Ï’÷ ’_ÏÕ÷ ! ÷‹ı ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ±Î‰Î ω«Îfl˘ ‘flΉ˘ »˘ ¿ı

Â_ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ fiÎfl¿ÌfiÎ ∞‰˘ »ı ¿ı fi◊Ì ? ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ Á_› ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ‰÷ı˝

»ı. ’flV’fl ωv© ±◊˝‰Î‚Î_ ‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘ ÁÎ_¤‚‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ÷‹fiı ±Î Á_› ◊›ı·˘

»ı. ÷ı ’flV’fl ωv© ±◊˝‰Î‚Î_ ‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı.

““ŸÊ⁄U∑§Ù flÒ ∞· ¡Êÿà ÿ— ‡Êͺ˝ÊãŸ◊oAÊÁÔ”

““Ÿ „U flÒ ¬˝àÿ ŸÊ⁄U∑§Ê— ‚ÁãÔ”

±Î ⁄Lfiı ‰ıÿ’ÎÃ˘ ’flV’fl ωv© ±◊˝fiı ¿ËıfiÎflÎ »ı. ±Î‰_ ÷‹ı ‹fi‹Î_ ω«Îfl˘

»˘. ≠◊‹ ’Îà fiÎfl¿ÌfiÎ ±„V÷I‰fi˘ ÁÒ«¿ »ı ±fiı ⁄ÌΩı ’Îà fiÎfl¿ÌfiÎ fi΄V÷I‰fi˘

ÁÒ«¿ »ı ±ı‰˘ ±◊˝ ÷‹ı ¿fl˘ »˘. ≠◊‹ ’ÎÃfi˘ ±◊˝ ÷‹ı ±ı‰˘ ¿fl˘ »˘ ¿ı ““…ı ±Î

⁄˛ÎõHÎ ÂÒƒfi_ ±Lfi ¬Î› »ı ÷ı ‹flÌfiı fiÎfl¿Ì ◊Λ »ı”” ±fiı ⁄ÌΩ ’ÎÃfi˘ ±◊˝

““’fl¤‰‹Î_ …¥fiı ¿˘¥ fiÎfl¿Ì ◊÷_ fi◊Ì.”” ≠◊‹ ’Îà fiÎfl¿ÌfiÎ ∞‰˘ »ı ±ı‹ fiÎfl¿ÌfiÌ

ÁkÎÎfi˘ ÁÒ«¿ »ı ±fiı ⁄ÌΩı ’Îà fiÎfl¿ÌfiÎ ±¤Î‰fi˘ ÁÒ«¿ »ı. ÷ı◊Ì ÷‹fiı ‹fi‹Î_

““fiÎfl¿Ì »ı ¿ı fi◊Ì”” ±Î‰Ì Â_¿Î ◊›ı·Ì »ı. ’fl_÷ ±Î ‰ıÿ’ÎÃ˘fiÎ ÁΫΠ±◊˝fiı ÷◊Î

›„@÷fiÌ flÌÏ÷fiı ÷‹ı ⁄flÎ⁄fl ΩHÎ÷Î fi◊Ì ÷ı◊Ì Â_¿Î ◊Λ »ı. ÷ı ‰ıÿ’ÎÃ˘fi˘ ÁΫ˘ ±◊˝

±Î ≠‹ÎHÎı »ı. ±Î ±◊˝ 1903 √Î◊΋Î_ Á‹Ω‰ÎÂı. ––1887––

â ◊ãŸÁ‚ ¬ìÊÄπÊ ŒflÊ, ø¢ŒÊŒ•Ù ÄU㟠Áfl –ÁflîÊÊ◊¢ÃÙflÊÿáÊ»§‹ÊßÁ‚hË∞ ªê◊¢Áà H1888H

±ÎËΠ√HΑfl - ±¿_Ï’÷ √HΑfl‰Îÿ470

¡ ¬ÈáÊ ‚Èß◊ûÊ»§‹Ê, Ÿ⁄UßÿÁûÊ Á∑§„U à ª„Uÿ√flÊ? –‚Äπ◊áÊÈ◊ÊáÊ•Ù flÊ˘áÊÈfl‹¢÷Ê Á÷㟡Ê߸ÿÊ H1889H

(àfl¢ ◊ãÿ‚ ¬˝àÿˇÊÊ ŒflÊpãº˝ÊŒÿSÃÕÊãÿ˘Á¬ –ÁfllÊ◊ãòÊÙ¬ÊÿŸ»§‹ÊÁŒÁ‚hKÊ ªêÿãà Hÿ ¬ÈŸ— üÊÈÁÃ◊ÊòÊ»§‹Ê ŸÒ⁄UÁÿ∑§Ê ßÁà ∑§Õ¢ à ª˝„UËÃ√ÿÊ—? –‚ÊˇÊÊŒŸÈ◊ÊŸÃÙ flÊ˘ŸÈ¬‹ê÷ÊŒ˜ Á÷㟡ÊÃËÿÊ— H)

√Î◊Î◊˝ - ÿı‰˘‹Î_ «_ƒ-ÁÒ›˝ ‰√ıflı ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı ÷◊Î ⁄ÌΩ ÿı‰˘ (¤·ı ÿı¬Î÷Î

fi◊Ì ÷˘ ’HÎ) ωzÎ ±fiı ‹_h΢fiÎ Ω’ ¶ÎflÎ ›Î«fiÎ ¿flΛı·Î Œ‚fiÌ ÏÁÏ© ‰Õı

±fi‹Îfi◊Ì ’HÎ …HÎΛ »ı. ’fl_÷ ““fiÎfl¿Ì”” ÷˘ lÏ÷‹ÎhÎ Œ‚‰Î‚Î »ı. ÷ı◊Ì ÁÎZÎÎ÷˚

¿ı ±fi‹Îfi◊Ì ’HÎ fiËÌ …HÎÎ÷Πˢ‰Î◊Ì ‹fiW›-Ï÷›*« ±fiı ÿı‰˘◊Ì Ï¤Lfi ΩÏ÷‰Î‚Î

““÷ı »ı”” ±Î‹ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ‹Îfi‰_ ? ±Î‹ ÷‹ı ‹fi‹Î_ ω«Îfl˘ »˘. ––1888-1889––

ω‰ı«fi - Ëı ÿÌCÎν›ÊÌ ±¿_Ï’÷ ! ÷‹ı ‹fi‹Î_ fiÎfl¿Ì ‹ÎÀıfiÎ ±Î‰Î ω«Îfl˘

‘flΉ˘ »˘ ¿ı ÿı‰˘ ±fiı fiÎfl¿Ì ±Î ⁄Lfiı ÁÎZÎÎ÷˚ ÿı¬Î÷Î fi◊Ì. ±ıÀ·ı ¿ı ‹fiW›˘ ±fiı

Ï÷›*«˘ …ı‹ ±Î Q≤I›·˘¿‹Î_ fi…flı ’Õı »ı ÷ı‰Î ÿı‰˘ ±fiı fiÎfl¿Ì ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Î fi◊Ì.

‹ÎÀı ÷ı ⁄Lfiıfiı ωÊı Â_¿Î ÷˘ »ı. »÷Î_ ÿı‰˘fiÌ ⁄Î⁄÷‹Î_ «_ƒ-ÁÒ›˝ ‰√ıflı ¿ıÀ·Î¿ ÿı‰˘ (÷◊Î

÷ı‹fiÎ Ïfi‰ÎÁV◊Îfi w’ ω‹Îfi˘) ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı. ÷ı◊Ì ÿı‰˘ ÷˘ ËÂı ±ı‹ ‹fiΛ »ı

÷◊ΠωÏÂp ±ı‰Ì ωzÎ ±fiı ‹_h΢fi˘ Á÷÷ Ω’ ¿fḻı ±fiı ÷ıfiı ±fiÁfl÷Î ÷’-K›Îfi

±ÎÏÿ ¿fḻı ÷˘ ÿı‰˘ ≠ÁLfi ◊÷Πˢ› ±fiı ‹Î√̱ı ÷˘ Œ‚ ±Î’÷Πˢ› ±ı‰Ì

Œ‚ÏÁÏ© ‘flHÎıLƒÎÏÿ ÿı‰˘‹Î_ ÷◊Î ’•Î‰÷Ì-ÁflV‰÷Ì-·Z‹Ìÿı‰Ì ‰√ıflı ÿı‰Ì±˘‹Î_ ÿı¬Î›

»ı. ÷ı◊Ì ÿı‰˘ ÷˘ ±fi‹Îfi◊Ì ’HÎ …HÎΛ »ı ¿ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ÿı‰˘ ±‰U› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı

ωzÎ ±fiı ‹_h΢ ¶ÎflÎ ‹Î√ı·Î Œ‚fiÌ ≠΄M÷ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ÿı‰˘ »ı ±Î‹ …HÎΛ »ı.

’fl_÷ fiÎfl¿Ì ÷˘ fi◊Ì ≠I›ZÎ @›Î_› ÿı¬Î÷Î, ¿ı fi◊Ì ¿˘¥ ±fi‹Îfi◊Ì ÏÁ©

◊÷Î. ¿ı‰· ±ı¿·Î ““fiÎfl¿Ì-fiÎfl¿Ì”” ±Î‰Î ÂOÿ˘ … ·˘¿‹¬ı ±◊‰Î ÂÎj΢‹Î_ Á_¤‚Λ

»ı. ÷ı◊Ì lÏ÷‹ÎhÎ Œ‚‰Î‚Î »ı (±ıÀ·ı ¿ı ÁÎ_¤‚‰Î ’Òfl÷Î … »ı. ’fl_÷ ‰ÎV÷ω¿

fiÎfl¿Ì fi΋fiÎ ¿˘¥ ∞‰˘ fi◊Ì.) ±Î‹ ÷‹ı ‹fi‹Î_ ω«Îfl˘ »˘ ‰‚Ì …ı ‰V÷ ÁÎZÎÎ÷˚

ÿı¬Î› fiËŸ ±fiı …ı ‰V÷ ±fi‹Îfi ¶ÎflÎ ÏÁ© ◊Λ fiËŸ ÷ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ »ı ±Î‹

¿ı‰Ì flÌ÷ı ‹Îfi‰_ ? ±Î ¿ÎflHÎı … ‹fiW›-Ï÷›*« ±fiı ÿı‰˘◊Ì Ï¤Lfi ΩÏ÷‰Î‚Î «˘◊Ì

√Ï÷ V‰w’ fiÎfl¿Ì ∞‰˘ »ı ±Î‹ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ‹Îfi‰_ ? ±Î‰Î ω«Îfl˘ ÷‹ı ‹fi‹Î_ ¿fl˘

»˘. ––1888-1889––

√HΑfl‰Îÿ ±ÎËΠ√HΑfl - ±¿_Ï’÷ 471

±Î ≠ëfi˘ ¤√‰Îfi μkÎfl ±Î’ı »ı.

◊„U ¬ìÊÄπûÊáÊ•Ù ¡ËflÊ߸ ÿ √fl ŸÊ⁄U∞ Áªá„U –Á∑¢§ ¡¢ ‚ÿ¬ìÊÄπ¢, â ¬ìÊÄπ¢ ŸflÁ⁄U ßP¢§ ? H1890H

¡¢ ∑§Ê‚ß ¬ìÊÄπ¢, ¬ìÊÄπ¢ âÁ¬ ÉÊå¬∞ ‹Ù∞ –¡„U ‚Ë„UÊߌÁ⁄U‚áÊ¢ Á‚h¢ Ÿ ÿ ‚√fl¬ìÊÄπ¢ H1891H

(◊◊ ¬˝àÿˇÊàflÃÙ ¡Ëflʌ˥pfl ŸÊ⁄U∑§ÊŸ˜ ªÎ„UÊáÊ –Á∑¢§ ÿØ Sfl∑§¬˝àÿˇÊ¢, ÃØ ¬˝àÿˇÊ¢ Ÿfl⁄U◊∑§◊˜ HÿØ ∑§SÿÁøà¬˝àÿˇÊ¢ ¬˝àÿˇÊ¢ ÃŒÁ¬ ªÎsÔà ‹Ù∑§ –ÿÕÊ Á‚¢„UÊÁŒŒ‡Ê¸Ÿ¢ Á‚h¢ Ÿ ø ‚fl¸¬˝àÿˇÊ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı ±¿_Ï’÷ ! ‹fiı ≠I›ZΠˢ‰Î◊Ì ∞‰ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ …ı‹ fiÎfl¿Ì ’HÎ

»ı ±Î‹ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. Â_ …ı ’˘÷Îfiı … ≠I›ZΠˢ› ÷ı … ±ı¿ ≠I›ZÎ ¿Ëı‰Î› ? ’HÎ

±Î‹ fi◊Ì Á_¤‰÷_, …ı ⁄ÌΩ ¿˘¥fiı ’HÎ ≠I›ZΠˢ› ÷ıfiı ’HÎ ±Î ·˘¿‹Î_ ≠I›ZÎ

¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹ ÏÁ_ËÎÏÿfi_ ÿ½fi ·˘¿‹Î_ ≠ÏÁ© »ı. ’fl_÷ ÷ı Á‰˝fiı ≠I›ZÎ fi◊Ì ÷ı‹

±ËŸ Á‹Ωı. ––1890-1891––

ω‰ı«fi - ¤√‰Îfi lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ±¿_Ï’÷∞fiı Á‹Ω‰÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı Ëı ±¿_Ï’÷ !

±Î fiÎfl¿ÌfiÎ ∞‰˘ ‹fiı ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı. ÷ı◊Ì ““‚ÊˇÊÊŒŸÈ¬‹èÿ◊ÊŸàflÊØ”” ±Î‰Î

≠¿Îflfi˘ ÷‹Îfl˘ ¿Ëı·˘ Ëı÷ ±ÏÁ© ËıI‰Î¤ÎÁ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı Ë_ ¿ı‰·iÎÎfi ¶ÎflÎ fiÎfl¿ÌfiÎ

∞‰˘fiı ≠I›ZÎ ÿı¬_ »\_. ÷ı◊Ì ‹fiı ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Πˢ‰Î◊Ì ÁÎZÎÎ÷˚ ±fi’·P›‹Îfi’b_

fi◊Ì. ±Î ¿ÎflHÎı ±Î Ëı÷ ’Z΋Î_ CÎÀ÷˘ fi◊Ì ‹ÎÀı ±ÏÁ© »ı. ÷ı◊Ì ““fiÎfl¿ÌfiÎ ∞‰˘ »ı””

±Î‹ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. …ı‹ ∞‰, ±∞‰ ‰√ıflı ⁄ÌΩ ÁÒZ‹ ’ÿÎ◊˘˝ ÷‹fiı fi◊Ì ÿı¬Î÷Î ÷˘

’HÎ ⁄ÌΩfiı (Á‰˝iÎfiı) ÿı¬Î÷Πˢ‰Î◊Ì ÷‹ı ‹Îfi˘ »˘ ÷ı‹ ±Î ’HÎ »ı ±Î‹ ‹Îfi˘.

±¿_Ï’÷ - Ëı ¤√‰Îfi ! ¿ÿΫ fiÎfl¿Ì ÷‹fiı ÿı¬Î÷Î ËÂı. ’fl_÷ F›Î_ Á‘Ì ÷ı

fiÎfl¿Ì ‹fiı ≠I›ZÎ fi ÿı¬Î› I›Î_ Á‘Ì ÷‹ÎflÎ ¿Ëı‰Î ‹ÎhÎ◊Ì ““÷ı »ı”” ±Î‹ Ë_ ¿ı‹ ‹ÎfiÌ

·™ ? ‹fiı ÿı¬Î› ÷˘ Ë_ ‹Îfi_.

¤√‰Îfi - ÷‹Îfl˘ ±Î ω«Îfl ¬˘À˘ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı ’˘÷Îfiı … ÁÎZÎÎ÷˚ ≠I›ZÎ

…HÎΛ ÷ı … Â_ ±ı¿ ≠I›ZÎ »ı ? …ı ’˘÷Îfiı ≠I›ZÎ fi ÿı¬Î›_ ˢ›, ’HÎ ⁄ÌΩ ¿˘¥

±L›fiı ’HÎ ≠I›ZÎ ÿı¬Î›_ ˢ› ÷˘ ÷ıfiı Â_ ≠I›ZÎ fi ¿Ëı‰Î› ? ±Î‹ ¤√‰Îfi ¿Î¿L›Î›

±ÎËΠ√HΑfl - ±¿_Ï’÷ √HΑfl‰Îÿ472

‰Õı ±¿_Ï’÷∞fiı ≠ë ’Ò»‰Î ¶ÎflÎ ÁI› Á‹Ω‰ı »ı. ÁÎflÎ_ ¿ı …ı ’˘÷ÎfiÌ Ω÷fiı ≠I›ZÎ

ÿı¬Î› ÷ı … ±ı¿ ≠I›ZÎ ¿Ëı‰Î› ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. ’˘÷ÎfiÌ Ω÷fiı …ı ≠I›ZÎ fi ÿı¬Î÷_

ˢ› ÷˘ ’HÎ Ωı ⁄ÌΩ ¿˘¥ ωrÎÁ ±ı‰Î ±L› ’vÊfiı ’HÎ ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷_ ˢ› ÷ıfiı

’HÎ ·˘¿‹Î_ ≠I›ZÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷◊Î …ı ¿˘¥ ±L› ±ı¿ T›„@÷±ı ≠I›ZÎ Ωı›_ ˢ›

±fiı ÷ı ¿Ëı ÷˘ ⁄ÌΩ ⁄‘αı ÷ı fi Ωı›_ ˢ› ÷˘ ’HÎ V‰Ì¿ÎflÌ ·ı »ı. ±Î‰_ Á_ÁÎfl‹Î_

ÿı¬Î› »ı.

…ı‹¿ı ÏÁ_Ë-Âfl¤1 ±fiı Ë_ÁÎÏÿ ≠ÎHÎ̱˘fi_ ÿ½fi ¿˘¥ ¿˘¥ T›„@÷±˘fiı … ◊Λ

»ı. Á‰˝ ∞‰˘fiı ±Î ≠ÎHÎ̱˘fi_ ≠I›ZÎ ÿ½fi ◊÷_ fi◊Ì. »÷Î_ …ıHÎı …ıHÎı ÏÁ_Ë-Áfl¤ ±fiı

Ë_ÁÎÏÿ ≠ÎHÎ̱˘ Ωı›Î »ı ±fiı ÷ı ±Î‰Ìfiı ±Î ≠ÎHÎ̱˘fiı fi ΩıfiÎflÌ T›„@÷±˘fiı ¿Ëı

÷˘ ÷ı ‹ÎfiÌ ’HÎ ·ı »ı. ±Î‰˘ T›‰ËÎfl …√÷‹Î_ ≠ÏÁ© »ı. ÷◊Î ÿÒfl ÿÒflfiÎ ÿı¢, √΋˘,

fi√fl˘, fiÿ̱˘ ±fiı Á‹ƒ˘ ÷◊Î ¤Ò÷¿Î·‹Î_ ⁄fiı·Î ÁÎflÎ-fiflÁÎ ≠Á_√˘ ¿_¥ Á‰ı˝

·˘¿˘±ı ≠I›ZÎ Ωı›ı·Î ˢ÷Î fi◊Ì. »÷Î_ ±L› ¿˘¥ ¿˘¥ T›„@÷±˘±ı ≠I›ZÎ Ωı›ı·Î

ˢ› »ı. ÷ı◊Ì ÷ı Á‰ı˝ ¤Î‰˘ Á‰˝ ∞‰˘fiı ≠I›ZÎ fi ◊÷Πˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ≠I›ZÎfi˘ ωʛ

»ı. ±Î flÌ÷ı T›‰ËÎfl ¿flÎ÷Î ÿı¬Î› »ı2.

±Î ¿ÎflHÎ◊Ì Ëı ±¿_Ï’÷ ! ‹fiı ¿ı‰·iÎÎfi◊Ì fiÎfl¿˘ ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı. ÷ı◊Ì ‹ÎflÎ

¿Ëı‰Î◊Ì ÷‹ı fiÎfl¿˘ »ı ±Î‹ V‰Ì¿Îfl˘. ÷‹Îv_ iÎÎfi ‹Ï÷-l÷ »ı. ¥„Lƒ›˘fiΠωʛ‰Î‚_

»ı ±fiı ¥„Lƒ›˘ ’ÏflÏ‹÷ ωʛfiı … ΩHÎfiÎflÌ »ı ÷ı◊Ì …ı‹ ÿÒfl ÿÒfl flËı·Î ’ÿÎ◊˘˝ ˢ›

»ı ÷˘ ’HÎ ¥„Lƒ›˘◊Ì ÿı¬Î÷Î fi◊Ì, ÷ı‹ fiÎfl¿˘ »ı ÷ı ’HÎ ’ÏflÏ‹÷ ωʛ‰Î‚Ì ±ı‰Ì

¥„Lƒ›˘◊Ì √˘«fl ◊÷Î fi◊Ì. ’HÎ ÷ı fiÎfl¿Ì fi◊Ì ±ı‹ fiËŸ, ’fl_÷ ±‰U› »ı ±Î‹

V‰Ì¿Îfl˘. ––1890-1891––

1. ‡Ê⁄U÷ ±ı¿ Ω÷fi_ ≠ÎHÎÌ »ı. …ıfiı ±Îà ’√ ˢ› »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ±pÎ’ÿ ÷flÌ¿ı ±˘‚¬Î› »ı. ±Ï÷›

Ã_Õ¿‰Î‚Î ≠ÿı‹Î_ … flËı »ı.

2. Ëη ‰÷˝‹Îfi¿Î·‹Î_ ω«Îfḻı ÷˘ ±‹ıÏfl¿Î, Ω’Îfi, ±˘VÀˇıÏ·›Î ±fiı ±ÎÏ¡¿Î ‰√ıflı ÿı¢ ¿_¥

⁄‘Î_fiı ≠I›ZÎ ◊›ı·Î fi◊Ì. »÷Î_ …ıHÎı …ıHÎı Ωı›Î »ı ÷ıfiÎ ¿Ëı‰Î◊Ì V‰Ì¿ÎflÌ ·ı‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ±ı‰Ì

… flÌ÷ı ¤Ò÷¿Î·‹Î_ ⁄fiı·Î ÁÎflÎ-fiflÁÎ ≠Á_√˘, fiÎfiÎ_ fiÎfiÎ_ √΋ÕÎ_±˘, ’ÎÀÏ·’hÎ (’|HÎÎ),

‹ƒÎÁ, ÏÿSËÌ, ‹_⁄¥ ‰√ıflı ‹ËÎfi√fl˘, √˘ÿΉflÌ, fi‹˝ÿÎ, √_√Î-ÏÁ_‘ ‰√ıflı ‹ËÎfiÿ̱˘ ÷◊Î

±ıÀ·Î„LÀ¿ ±fiı ’ıÏÁŒÌ¿ ‰√ıflı ‹ËÎÁ‹ƒ˘, flÎHο’fl - ÿı·‰ÎÕÎfiÎ_ ‹_Ïÿfl˘, ±Î√˛Îfi˘ ÷Î…‹Ëη,

fiΛ√flÎfi˘ ‘˘‘ ‰√ıflı CÎHÎÎ ’ÿÎ◊ ˝ ±ı‰Î »ı ¿ı …ı Á‰ıfiı ≠I›ZÎ ◊÷Î fi◊Ì. ’HÎ ¿˘¥¿fiı … ≠I›ZÎ

◊Λ »ı. ÷˘ ’HÎ ÷ı‹fiÎ ¿Ëı‰Î◊Ì Á‰ı˝ ·˘¿˘ ÷ı V‰Ì¿ÎflÌ ·ı »ı. ÷ı‹ ‹ÎflÎ ≠I›ZÎ◊Ì ÷‹Îflı fiÎfl¿˘

V‰Ì¿Îfl‰Î Ωı¥±ı.

√HΑfl‰Îÿ ±ÎËΠ√HΑfl - ±¿_Ï’÷ 473

⁄Ì∞ flÌ÷ı ÷k‰ Á‹Ω‰Ìfiı μkÎfl ±Î’÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı -

•„UflÊ ¡Á◊¢ÁŒÿÊáÊ¢ ¬ìÊÄπ¢, Á∑¢§ ÃŒfl ¬ìÊÄπ¢? –©UflÿÊ⁄U◊ûʕ٠â, ¬ìÊÄπ◊ÁáÊ¢ÁŒÿ¢ ÃàÕ¢ H1892H

(•ÕflÊ ÿÁŒÁãº˝ÿÊáÊÊ¢, ¬˝àÿˇÊ¢ Á∑¢§ ÃŒfl ¬˝àÿˇÊ◊˜? –©U¬øÊ⁄U◊ÊòÊÃSÃØ, ¬˝àÿˇÊ◊ÁŸÁãº˝ÿ¢ Ãâÿ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î ¥„Lƒ›˘fiı …ı ≠I›ZΠˢ› ÷ı … Â_ ≠I›ZÎ ¿Ëı‰Î› ? ¬flı¬fl

÷˘ ÷ı μ’«Îfl‹ÎhÎ◊Ì ≠I›ZÎ »ı. ’fl‹Î◊˝◊Ì ÷˘ ÁΫ_ ≠I›ZÎ iÎÎfi ±÷Ì„Lƒ› …ı »ı ÷ı

»ı. ––1892––

ω‰ı«fi - Ëı ±¿_Ï’÷ ! Â_ ±Î ’Î_« ¥„Lƒ›˘◊Ì …ı …HÎΛ ÷ıfiı … ≠I›ZÎ ÷‹ÎflÎ

‰Õı ‹fiΛ »ı ? ‹ÎflÎ …ı ¿ı‰·iÎÎfi ¶ÎflÎ ±÷Ì„Lƒ› ≠I›ZÎiÎÎfi »ı ÷ıfiı ≠I›ZÎ ÷flÌ¿ı

fi◊Ì V‰Ì¿ÎflÎ÷_ ? ¬flı¬fl ±Î … ‹˘ÀÌ Ï‰’flÌ÷ ⁄Ï© »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ …ı

≠I›ZÎ …HÎΛ »ı ÷ıfiı ÷˘ ¬flı¬fl μ’«Îfl‹ÎhÎ◊Ì … ≠I›ZÎ ÷flÌ¿ı T›‰ËÎflΛ »ı.

’fl‹Î◊˝◊Ì ÷˘ ÷ı ’fl˘ZÎ … »ı. ±fi‹Îfi ≠‹ÎH΋Î_ ⁄ÎèÎ ±ı‰Î ‘Ò‹ÎÏÿ Ï·_√ ¶ÎflÎ ±„Bfi

±ÎÏÿ ‰V÷±˘ …ı‹ …HÎΛ »ı ÷ı‹ ¥„Lƒ›…L› iÎÎfi‹Î_ ⁄ÎèÎÏ·_√ÎÏÿ ¿ÎflHÎ fi◊Ì. ÷ı◊Ì

ΩHÎı ≠I›ZΠˢ› Â_ ? ±ı‹ Á‹∞fiı ≠I›ZÎ ÷flÌ¿ı ÷ı‹Î_ μ’«Îfl ¿flΛ »ı. ⁄ÎèÎ ‘Ò‹ÎÏÿ

…ı‰Î_ Ï·_√-¿ÎflHÎ fi◊Ì ±ıÀ·ı ΩHÎı ÁÎZÎÎ÷˚ …HÎΛ »ı. ΩHÎı ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı. ±Î‹

Á‹∞fiı μ’«Îfl◊Ì ≠I›ZÎ ¿Ëı‰Î‹Î_ ±ÎT›_ »ı.

’fl‹Î◊˝◊Ì ÷˘ ±Î ¥„Lƒ›…L›iÎÎfi ’fl˘ZÎ … »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı •ˇÊ ±ıÀ·ı ∞‰.

∞‰fiı ÁÎZÎÎ÷˚ …ı …HÎΛ ÷ı ’fl‹Î◊˝◊Ì ≠I›ZÎ »ı. ±‰Ï‘iÎÎfi, ‹fi—’›˝‰iÎÎfi ±fiı

¿ı‰·iÎÎfi ±Î hÎHÎ iÎÎfi˘ ’fl‹Î◊˝◊Ì ≠I›ZÎ »ı. ¥„Lƒ›…L› ‹Ï÷-l÷iÎÎfi‹Î_ ±Î ∞‰

±fi‹ÎfifiÌ …ı‹ ‰V÷fiı ’˘÷ı ÁÎZÎÎ÷˚ ΩHÎ÷˘ fi◊Ì. ’fl_÷ ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ ΩHÎı »ı. ÷ı‹Î_

¥„Lƒ›˘ … ‹˘À<_ ¿ÎflHÎ »ı. ÷ı◊Ì ¥„Lƒ›…L› iÎÎfi ’fl˘ZÎ … »ı. ±÷Ì„Lƒ› iÎÎfi …

ÁÎ«Ì flÌ÷ı ≠I›ZÎ »ı ±Î‹ Á‹…‰_ Ωı¥±ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±÷Ì„Lƒ› iÎÎfi-¿Î·ı ∞‰ ‰Õı

… ¥„Lƒ›˘fiÌ ÁËΛ ωfiÎ ‰V÷ ÁÎZÎÎ÷˚ …HÎΛ »ı. ‹ÎÀı ’fl‹Î◊˝◊Ì ÷˘ ÷ı ±÷Ì„Lƒ›

iÎÎfi … ≠I›ZÎ »ı. ––1892––

±ËŸ ¿ÿΫ ±Î‰Ì Â_¿Î ÷‹ı ¿fl˘ ¿ı ““¥„Lƒ›…L› ≠I›ZÎ iÎÎfi‹Î_”” Ωı ¿ı ∞‰

’˘÷ı ‰V÷fiı ÁÎZÎÎ÷˚ ΩHÎ÷˘ fi◊Ì. ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ ΩHÎı »ı. ’fl_÷ ¥„Lƒ›˘ ÷˘ ‰V÷fiı

±ÎËΠ√HΑfl - ±¿_Ï’÷ √HΑfl‰Îÿ474

ÁÎZÎÎ÷˚ ΩHÎÌ Â¿Âı …. ÷ı◊Ì •ˇÊ ÂOÿfi˘ ±◊˝ ¥„Lƒ› ¿fḻı ±fiı ““ßÁãº˝ÿÊáÊÊ¢¬˝àÿˇÊÁ◊Áà = ßÁãº˝ÿ¬˝àÿˇÊ◊˜”” ±Î‰˘ Á‹ÎÁ ¿fḻı ÷˘ ¥„Lƒ›…L› iÎÎfifiı ’HÎ ’fl‹Î◊˝◊Ì

≠I›ZÎ ¿ı‹ fi ¿Ëı‰Î› ? ÷ıfi˘ μkÎfl ¿Ëı »ı -

◊ÈûÊÊß÷Êfl•Ù ŸÙfl‹Áh◊¢ÃË¥ÁŒÿÊߢ ∑È¢§÷Ù √fl –©Ufl‹¢÷gÊ⁄UÊÁáÊ ÃÊߢ ¡ËflÙ ÃŒÈfl‹hÊ H1893H

(◊ÍÃʸÁŒ÷ÊflÃÙ ŸÙ¬‹Áéœ◊ãÃËÁãº˝ÿÊÁáÊ ∑ȧê÷ ßfl –©U¬‹ê÷mÊ⁄UÊÁáÊ ÃÊÁŸ ¡ËflSÌȬ‹éœÊ H)

√Î◊Î◊˝ - ¥„Lƒ›˘ ‹Ò÷νÏÿ ¤Î‰‰Î‚Ì Ë˘‰Î◊Ì CÎÀ-’ÀfiÌ …ı‹ iÎÎfi ¿flfiÎflÌ fi◊Ì.

’fl_÷ ∞‰fiı iÎÎfi ¿fl‰Î‹Î_ ¶Îfl¤Ò÷ »ı. ∞‰ … ‰V÷fiı ΩHÎfiÎfl˘ »ı. ––1893––

ω‰ı«fi - ßÁãº˝ÿÊÁáÊ, Ÿ ©U¬‹Áéœ◊Áãà - ¬ÈŒ˜ª‹‚YÔUÊÃM§¬àflŸ ◊ÍøàflÊØ ∑ȧê÷flØ= ¥„Lƒ›˘ ’˘÷ı iÎÎfi ¿flfiÎflÌ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ’ÿ˚√·Á‹ÒËfiÌ ⁄fiı·Ì ˢ‰Î◊Ì, ‹Ò÷˝

ˢ‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı, CÎÀfiÌ …ı‹. ±Î ±ı¿ ±fi‹Îfi ◊›_. …ı‹ CÎÀ, ’À ‰√ıflı ’ÿÎ◊˘˝

’ÿ˚√·˘fiÎ Á‹ÒËÎI‹¿ »ı. ÷ı◊Ì ‹Ò÷˝ »ı (w’Ì »ı) ±fiı …ı ‰V÷ ‹Ò÷˝ (w’Ì) ˢ› »ı

÷ı iÎÎfi ¿flfiÎfl ˢ÷Ì fi◊Ì. ÷ıfiÌ …ı‹ ¥„Lƒ›˘ ’HÎ ÂflÌflÁ_⁄_‘Ì ’ÿ˚√·˘fiÌ … ⁄fiı·Ì

»ı, ÷ı◊Ì ‹Ò÷˝ »ı. ‹ÎÀı iÎÎfi ¿flfiÎflÌ fi◊Ì. ±Î ±ı¿ ±fi‹Îfi Á‹ΩT›_.

ßÁãº˝ÿÊÁáÊ, Ÿ ©U¬‹Áéœ◊ÁãÃ, •øßàflÊØ ÉÊ≈UflØ ‹Ò· √Î◊΋Î_ ““◊ÈûÊÊß÷Êfl•Ù””±Î ’ÎËÎ_ ·¬ı·Î •ÊÁŒ ÂOÿ◊Ì ±«ı÷fiI‰ Ëı÷ ’HÎ Á‹∞ ·ı‰˘. ±Î ⁄Ì…\_ ±fi‹Îfi

ΩHΉ_. ¥„Lƒ›˘ iÎÎfi ¿flfiÎflÌ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±«ı÷fi »ı, …ı‹¿ı ¿<_¤. …ı …ı ±«ı÷fi

’ÿÎ◊˘˝ »ı. ÷ı ÷ı ’ÿÎ◊˘˝ iÎÎfi ¿flfiÎfl ⁄fi÷Î fi◊Ì. …ı‹¿ı CÎÀ-’À, ÷ıfiÌ …ı‹ ¥„Lƒ›˘

’HÎ ±«ı÷fi ˢ‰Î◊Ì iÎÎfi ¿flfiÎflÌ fi◊Ì.

≠ë - Ωı ¥„Lƒ›˘ iÎÎfi ¿flfiÎflÌ fi ˢ› ÷˘ ¥„Lƒ›˘ ˢ› »ı ÷˘ … iÎÎfi ◊Λ

»ı. ¥„Lƒ›˘ ωfiÎ iÎÎfi ◊÷_ fi◊Ì. ±Î‹ ¿ı‹ ?

μkÎfl - ¥„Lƒ›˘ ±ı iÎÎfi≠΄M÷fi_ ¶Îfl »ı. iÎÎfi ÷˘ ±_ÿfl ⁄ıÃı·Î ∞‰fiı ◊Λ

»ı. ±Î ¥„Lƒ›˘ ÷˘ ⁄ÎflÌfiÌ ÷S› »ı. …ı‹ ⁄ÎflÌ ’˘÷ı ‰V÷fiı ΩHÎfiÎflÌ fi◊Ì. ’fl_÷ ⁄ÎflÌ

¶ÎflÎ ±_ÿfl ⁄ıÃı·˘ ÿı‰ÿkÎ-«ˆhÎ-‹ˆhÎ ±ÎÏÿ ‹fiW› ‰V÷fiı ΩHÎfiÎfl˘ »ı. ÷ı‹ ¥„Lƒ›˘ ’˘÷ı

‰V÷fiı ΩHÎfiÎflÌ fi◊Ì. ’fl_÷ ÷ıfiÎ ¶ÎflÎ ±_ÿfl flËı·˘ ∞‰ iÎÎfi ¿flfiÎfl »ı. ÷ı◊Ì ¥„Lƒ›˘

÷˘ ⁄ÎflÌ ±fiı ¶Îfl ÷S› »ı. ∞‰ … ‰V÷fiı ΩHÎfiÎfl˘ »ı. ––1893––

√HΑfl‰Îÿ ±ÎËΠ√HΑfl - ±¿_Ï’÷ 475

∞‰ ±fiı ¥„Lƒ›˘fi˘ ±¤ıÿ … »ı. ±Î‹ ≠ë ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ÷ı ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì

÷ı Á‹Ω‰÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı -

ÃŒÈfl⁄U◊ Áfl ‚⁄UáÊ•Ù, Ã√flÊflÊ⁄U Áfl ŸÙfl‹¢÷Ê•Ù –ߢÁŒÿÁ÷ãŸÙ ŸÊÿÊ, ¬¢øªflÄπÙfl‹hÊ flÊ H1894H

(ÌȬ⁄U◊˘Á¬ S◊⁄UáÊÃSÃŒ˜√ÿʬÊ⁄U˘Á¬ ŸÙ¬‹ê÷ÊØ –ßÁãº˝ÿÁ÷ãŸÙ ôÊÊÃÊ, ¬@ªflÊˇÊÙ¬‹éœfl H)

√Î◊Î◊˝ - ¥„Lƒ›˘fi˘ T›Î’Îfl ωfl΋ ’ÎQ›ı »÷ı ’HÎ V‹flHÎ ◊÷_ ˢ‰Î◊Ì ±fiı

¥„Lƒ›˘fi˘ T›‰ËÎfl ˢ› ÷˘ ’HÎ iÎÎfi ◊÷_ fi ˢ‰Î◊Ì ’Î_« ⁄ÎflÌ ¶ÎflÎ ΩıfiÎflÎ ÿı‰ÿkÎfiÌ

…ı‹ ±ÎI‹Î ’Î_« ¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi »ı. ––1894––

ω‰ı«fi - iÎÎfi ¿flfiÎfl˘ ±Î ±ÎI‹Î ¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi »ı. ±◊ν÷˚ …ı ¥„Lƒ›˘

»ı ÷ı … ±ÎI‹Î fi◊Ì. ±ÎI‹Î ±fiı ¥„Lƒ›˘ ϤLfi »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ¥„Lƒ›˘ ±À¿Ì Ω›

÷˘ ’HÎ ÷ıfiÎ ¶ÎflÎ ΩHÎı·Î ωʛ˘fi_ V‹flHÎ ◊Λ »ı ‹ÎÀı ±ÎI‹Î ϤLfi »ı. …ı‹¿ı «ZÎ

¶ÎflÎ ¿˘¥ ’vÊı ¿˘¥ fl‹HÎÌfiı Ωı¥. I›Îfl⁄Îÿ ÷ı fl‹HÎÌ «Î·Ì √¥ ±◊‰Î ≠›˘…fi‰Â◊Ì

÷ı ’vÊı «ZÎfiı fl‹HÎÌ μ’fl◊Ì ËÃΉÌfiı ±L› ¿Î›˝‹Î_ ΩıÕÌ. ˉı «ZÎ ¶ÎflÎ Ωı‰Îfi˘ ‰ı’Îfl

fl‹HÎÌ ÁÎ◊ı fi◊Ì, ÷˘ ’HÎ Ωı›ı·Ì ÷ı fl‹HÎÌfiΠωʛfi_ V‹flHÎ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ΩıfiÎfl,

Ωı¥fiı iÎÎfi ¿flfiÎfl ±fiı ¿Î·ÎL÷flı V‹flHÎ ¿flfiÎfl «ZÎÏfl„Lƒ› fi◊Ì. ’HÎ «ZÎ◊Ì Ï¤Lfi

±ı‰˘ ÿı‰ÿkÎ ±ÎÏÿfi˘ ±ÎI‹Î »ı.

±ı‰Ì … flÌ÷ı «ZÎ ±ÎÏÿ ¥„Lƒ› ÷ı ÷ı ωʛ μ’fl (fl‹HÎÌ ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˝ μ’fl)

’Õ÷Ì Ë˘›, ÷ıfiΠωʛfiÌ ‹›Î˝ÿ΋Î_ ‰V÷ ’ÕÌ Ë˘›, «ZÎfi˘ T›‰ËÎfl ⁄flÎ⁄fl «Î·

ˢ› ’HÎ μ’›˘√ ⁄ÌΩ Ï‰Ê›‹Î_ ≠‰÷˝÷˘ ˢ›. ‹fi ⁄ÌΩ Ï‰«Îfl˘‹Î_ fl˘¿Î›_ ˢ› ÷˘

¥„Lƒ›˘fi˘ ωʛ ÁÎ◊ı T›‰ËÎfl «Î· ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ÷ı ÷ı ωʛfi_ iÎÎfi ◊÷_ fi◊Ì.

‹ÎÀı ’HÎ ¥„Lƒ›˘ ’˘÷ı iÎÎfi ¿flfiÎflÌ fi◊Ì. ¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi ±ÎI‹Î »ı. ±fiı ÷ı ±ÎI‹Î

… iÎÎfi ¿flfiÎfl »ı.

‰‚Ì ¥„Lƒ›˘ ’ÿ˚√·fiÌ ⁄fiı·Ì ˢ‰Î◊Ì ±«ı÷fi »ı, …Õ »ı. F›Îflı ±ÎI‹Î «ı÷fi

»ı, ∞‰ »ı. ‹ÎÀı ’HÎ ±Î ±ÎI‹Î ¥„Lƒ›˘◊Ì Ï¤Lfi »ı.

…ı‹ ¿˘¥ ±ı¿ CÎflfiÌ ’Î_« ⁄Îfḻ˘ ˢ› ±fiı ÷ı ’Î_«ı ⁄Îfḻ˘◊Ì ΩıfiÎfl˘-

ΩHÎfiÎfl˘ ÿı‰ÿkÎ ±ÎÏÿ fi΋‰Î‚˘ ’vÊ ⁄Îfḻ˘◊Ì …\ÿ˘ ˢ› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ⁄ÎflÌ◊Ì

±ÎËΠ√HΑfl - ±¿_Ï’÷ √HΑfl‰Îÿ476

fl‹HÎÌ ±ÎÏÿ ‰V÷fiı Ωı›Î ’»Ì ⁄ÎflÌ ⁄_‘ ◊¥ Ω› ÷˘ ’HÎ ’Ò‰ı˝ Ωı›ı·Î fl‹HÎÌ ‰√ıflı

’ÿÎ◊˘˝fi_ V‹flHÎ ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ⁄Îfḻ˘ ±fiı ΩıfiÎfl˘ ÿı‰ÿkÎ …ı‹ …\ÿÎ »ı. ÷ı‹ ±ÎI‹Î

±fiı ¥„Lƒ›˘ …\ÿÌ »ı. ¥„Lƒ›˘ ⁄ÎflÌ÷S› »ı ±fiı ±ÎI‹Î ΩıfiÎflÎ ±ı‰Î ÿı‰ÿkÎÎÏÿfiÌ

÷S› »ı. ––1894––

¿ÿΫ ±ËŸ ±Î‰˘ ≠ë ◊Λ ¿ı ¥„Lƒ›˘ ¶ÎflÎ …ı ≠I›ZÎ iÎÎfi ◊Λ »ı ÷ı

±÷Ì„Lƒ› ≠I›ZÎ iÎÎfi ¿fl÷Î_ CÎb_ ‰‘Îflı ˢ› »ı. ÷˘ ±Î ≠ë ’HÎ T›Î…⁄Ì fi◊Ì,

±›@÷ »ı. ÷ı Á‹Ω‰ı »ı.

¡Ù ¬ÈáÊ •ÁáÊ¢ÁŒ©UÁìÊÿ ¡ËflÙ ‚√flÁ嬄UÊáÊÁflª◊Ê•Ù –‚Ù ‚È’„ÈUÿ¢ ÁflÿÊáÊß, •fláÊËÿÉÊ⁄UÙ ¡„UÊ Œ_ÔUÊ H1895H

(ÿ— ¬ÈŸ⁄UÁŸÁãº˝ÿ ∞fl ¡Ëfl— ‚fl¸Á¬œÊŸÁflª◊ÊØ –‚ ‚È’„ÈU∑¢§ Áfl¡ÊŸÊàÿ¬ŸËê΄UÙ ÿÕÊ ŒÎCÔUÊ H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ Á‰˝◊Î CÎfl‹Î_◊Ì ⁄ËÎfl ±Î‰ı·˘ ’vÊ CÎb_ Ωı¥ ¿ı »ı ÷ı‹

Á‰˝ ±Î‰flHÎ «ÎS›Î_ …‰Î◊Ì ±Ïfi„Lƒ› ≠I›ZÎiÎÎfi ‰Î‚˘ ∞‰ … ±Ï÷› ⁄Ëfiı

ΩHÎı »ı. ––1895––

ω‰ı«fi - …ı ∞‰ ±Ïfi„Lƒ› ≠I›ZÎ iÎÎfi‰Î‚˘ »ı ±◊ν÷˚ ¿ı‰·iÎÎfi◊Ì Á_’Lfi

»ı. ÷ı ±Ïfi„Lƒ›≠I›ZÎiÎÎfi …ı ±ÎI‹Îfiı ‰÷ı˝ »ı. ÷ı ±ÎI‹Î ¥„Lƒ›…L› ≠I›ZÎiÎÎfi‰Î‚Î

∞‰ ¿fl÷Î_ Á⁄Ë=±Ï÷› CÎb_ ΩHÎı »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ıfiÎ_ Á‰˝ ±Î‰flH΢fi˘ ω√‹ ◊›˘

»ı. iÎÎfi μ’flfiÎ_ Á‰˝ œÎ_¿H΢fi˘ ZΛ ◊›ı·˘ »ı. ÷ı◊Ì ¥„Lƒ›…L› iÎÎfi‰Î‚Î ’vÊ ¿fl÷Î_

±Ïfi„Lƒ› iÎÎfi‰Î‚˘ ’vÊ CÎb_ ‰‘Îflı ΩHÎı »ı. …ı‹ ’Î_« ⁄Îfl̉΂_ CÎfl ˢ› ±fiı ÷ı‰Î

CÎflfiÌ ±_ÿfl flËı·˘ ’vÊ ⁄Îfḻ˘ ¶ÎflÎ …ıÀ·_ ΩHÎÌ Â¿ı ÷ıfiÎ ¿fl÷Î_ Á‰˝◊Î CÎflfiı »˘ÕÌfiı

CÎfl ⁄ËÎfl ¬S·Î ±Î¿Î‰΂ΠZÎıhÎ≠ÿı‹Î_ μ¤ı·˘ ‹fiW› ±‰U› Á⁄Ëfiı … ΩHÎı »ı.

÷ı‹ ±ËŸ ¥„Lƒ›˘ ⁄ÎflÌ÷S› »ı. ÷ıfiÎ ¶ÎflÎ …ı …HÎΛ ÷ıfiÎ ¿fl÷Î_ ⁄‘Î_ … ±Î‰flH΢

F›Îflı «ÎS›Î_ Ω› »ı I›Îflı ¿ı‰·iÎÎfiÌ ’vÊ˘ ±‰U› ‰‘Îflı … ΩHÎı »ı. ±ıÀ·_ … fiËŸ

’fl_÷ Á_’ÒHν ΩHÎı »ı. ––1895––

‰‘Îflı ω«Îfl ¿fḻı ÷˘ ¥„Lƒ›…L› iÎÎfi ≠I›ZÎ … fi◊Ì, ’fl˘ZÎ … »ı. ÷ıfi_

¿ÎflHÎ Á‹Ω‰ı »ı -

Ÿ Á„U ¬ìÊÄπ¢ œê◊¢Ã⁄UáÊ ÃŒ˜œê◊◊ûʪ„UáÊÊ•Ù –∑§ÿªûÊ•Ù Áfl Á‚hË, ∑È¢§÷ÊÁáÊìÊûÊ◊ûÊS‚ H1896H

√HΑfl‰Îÿ ±ÎËΠ√HΑfl - ±¿_Ï’÷ 477

(Ÿ Á„U ¬˝àÿˇÊ¢ œ◊ʸãÃ⁄UáÊ ÃŒ˜œ◊¸◊Êòʪ˝„UáÊÊØ –∑ΧÃ∑§àflà ßfl Á‚Áh— ∑ȧê÷ÊÁŸàÿàfl◊ÊòÊSÿ H)

√Î◊Î◊˝ - ¥„Lƒ›…L› iÎÎfi ≠I›ZÎ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ⁄ÌΩ ‘‹˘˝fiı »˘ÕÌfiı ÷ı ÷ı

w’ÎÏÿ ‘‹˝‹ÎhÎfi˘ … ⁄˘‘ ¿flΉı »ı ‹ÎÀı, …ı‹ ¿Ú÷¿I‰ Ëı÷◊Ì ¿<_¤fiÎ (CÎÀfiÎ) ±ı¿ ‹ÎhÎ

±ÏfiI›I‰ ‘‹˝fiÌ … ÏÁÏ© ◊Λ »ı ’HÎ Á‰˝ ‘‹˝fiÌ ÏÁÏ© ◊÷Ì fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ı ≠I›ZÎ

¿Ëı‰Î÷_ fi◊Ì ÷ı‹. ––1896––

ω‰ı«fi - ““¥„Lƒ›˘◊Ì μI’Lfi ◊fiÎv_ iÎÎfi”” ±ÎÀ·_ ‰Î@› ±Î √Î◊΋Î_ fi◊Ì.

’fl_÷ Ëη ÷ıfi˘ … ≠Á_√ «Î·ı »ı. ÷ı◊Ì ±ÎÀ·_ ‰Î@› ’Ò‰Î˝’flÁ_¿·fi◊Ì ΩHÎÌ ·ı‰_ ±fiı

““Ÿ Á„U ¬ìÊÄπ¢”” ’ÿfiÌ ±Î√‚ ¿÷ν‰Î«Ì ’ÿ ÷flÌ¿ı ΩıÕÌ ÿı‰_. ÷ı◊Ì ±Î‰˘ ±◊˝ ◊Âı

¿ı ““¥„Lƒ›˘◊Ì ◊fiÎv_ iÎÎfi ≠I›ZÎ … fi◊Ì. ±◊ν÷˚ ’fl˘ZÎ … »ı”” ±Î ±ı¿ ≠Ï÷iÎÎ ◊¥.

÷ı ≠Ï÷iÎÎfiı ÁΑfiÎfl˘ Ëı÷ ±fiı μÿÎËflHÎ ±Î ≠‹ÎHÎı ΩHΉÎ.

Ëı÷ - ¿˘¥’HÎ ‰V÷ ±fi_÷‘‹Î˝I‹¿ »ı. …ı ≠I›ZÎiÎÎfi ˢ› »ı. ÷ı ‰V÷fiÎ ’Ïfl’ÒHν

±fi_÷‘‹˝fiı ΩHÎfiÎv_ ˢ› »ı. F›Îflı «ZÎflÎÏÿ ¥„Lƒ›˘ ÷˘ ‰V÷‹Î_ flËı·Î ±fi_÷Î

‘‹˘˝‹Î_◊Ì Á‰˝‘‹˘˝fiı »˘ÕÌfiı w’-flÁ-√_‘-V’½ ±ÎÏÿ ±ı¿ ±ı¿ ‘‹˝ ‹ÎhÎfiı … √˛ËHÎ

¿flı »ı. ÷ı◊Ì ±S’ ±_ ‹ÎhÎ √˛ÎËÌ Ë˘‰Î◊Ì ±fiı ÂıÊ ±fi_÷‘‹˘˝fiı fi ΩHÎ÷_ ˢ‰Î◊Ì

±Î ¥„Lƒ›…L›iÎÎfi ’Ïfl’ÒHν fi◊Ì. ≠I›ZÎ fi◊Ì.

μÿÎËflHÎ - Á∑¢§ ÃŒ˜ ÿÕÊ Ÿ ¬˝àÿˇÊ◊˜ = ¿˘fiÌ …ı‹ ? ±◊ν÷˚ ±ı‰_ ¿›_ iÎÎfi »ı ¿ı

…ı iÎÎfi ±ı¿ ‘‹˝fiı … ⁄÷Ή÷_ »÷_ ≠I›ZÎ fi◊Ì ¿Ëı‰Î÷_ ? ’HÎ ’fl˘ZÎ … ¿Ëı‰Î› »ı ?

÷˘ ÷ı μÿÎËflHÎ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı = …ı‹ ¿Ú÷¿I‰ Ëı÷◊Ì CÎÀfiÎ ±ÏfiI›I‰ ‹ÎhÎfi˘ … ⁄˘‘

¿flΉfiÎv_ ““±fi‹ÎfiiÎÎfi”” ≠I›ZÎ fi◊Ì ’HÎ ’fl˘ZÎ »ı ÷ıfiÌ …ı‹ ¥„Lƒ›…L› iÎÎfi ’HÎ

≠I›ZÎ fi◊Ì ’HÎ ’fl˘ZÎ … »ı. ““ÉÊ≈U— •ÁŸàÿ— ∑ΧÃ∑§àflÊØ ¬≈UflØ”” ±Î ±ı¿ ±fi‹ÎfiiÎÎfi

»ı. CÎÀ ±ÏfiI› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿ÚÏh΋ »ı ‹ÎÀı. ’ÀfiÌ …ı‹. ±Î iÎÎfi‹Î_ CÎÀfiÌ ¿ı‰·

±ÏfiI›÷Î … …HÎΛ »ı. ⁄ÌΩ ‘‹˘˝ …HÎÎ÷Î fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿Ú÷¿I‰Ëı÷fiÌ ±ÏfiI›I‰fiÌ

ÁÎ◊ı … T›Î„M÷ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ‹ÎhÎ ±ı¿ ‘‹˝fiı …HÎΉ÷_ ±Î ±fi‹Îfi iÎÎfi …ı‹ ’fl˘ZÎ

»ı ÷ı‹ «ZÎflÎÏÿ Á‰ı˝ ’HÎ ¥„Lƒ›…L› iÎÎfi˘ ±ı¿-±ı¿ ‘‹˝fiı … ‹ÎhÎ …HÎΉ÷Î_ ˢ‰Î◊Ì

±‘ÒflÎ_ »ı, ±S’ »ı, ±ı¿Î_Â√˛ÎËÌ »ı. ÷ı◊Ì ≠I›ZÎ fi◊Ì ’HÎ ’fl˘ZÎ … »ı.

±Î ±fi‹ÎfiiÎÎfi‹Î_ ““∑ΧÃ∑§àflÊØ”” ±Î fi΋‰Î‚Î ±L› Ëı÷◊Ì (⁄ÌΩ Ëı÷◊Ì)

ÁÎK›fiÌ ÏÁÏ© ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ±fi‹Îfi ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¥„Lƒ›…L›

±ÎËΠ√HΑfl - ±¿_Ï’÷ √HΑfl‰Îÿ478

iÎÎfi ’HÎ ±ı¿-±ı¿ ωʛ ‹ÎhÎfiı … √˛ËHÎ ¿flfiÎflÌ ±fiı ⁄ÌΩ ±fi_÷ ‘‹˘˝fiı √˛ËHÎ

fiËÌ ¿flfiÎflÌ ±ı‰Ì ““¥„Lƒ›˘”” fi΋fiÎ ’fl’ÿÎ◊˝◊Ì ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı iÎÎfi ’HÎ

±fi‹ÎfifiÌ …ı‹ … ’fl˘ZÎ »ı ’HÎ ≠I›ZÎ fi◊Ì. ––1896––

¥„Lƒ›…L›iÎÎfi ±≠I›ZÎ (’fl˘ZÎ) … »ı, ’HÎ ≠I›ZÎ fi◊Ì. ±Î ‰Î÷ ⁄Ì∞ flÌ÷ı

Á‹Ω‰÷Î_ ’HÎ ¿Ëı »ı -

¬È√flÙfl‹h‚¢’¢œ‚⁄UáÊ•Ù, flÊŸ‹Ù√fl œÍ◊Ê•Ù –•„Ufl ÁŸÁ◊ûÊ¢Ã⁄U•Ù, ÁŸÁ◊ûÊ◊ÄπS‚ ∑§⁄UáÊÊߢ H1897H

(¬ÍflÙ¸¬‹éœ‚ê’ãœS◊⁄UáÊÃÙ flÊ˘Ÿ‹ ßfl œÍ◊ÊØ –•ÕflÊ ÁŸÁ◊ûÊÊãÃ⁄UÃÙ ÁŸÁ◊ûÊ◊ˇÊSÿ ∑§⁄UáÊÊÁŸ H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ ‘Ò‹◊Ì ±„Bfifi_ iÎÎfi ◊Λ »ı. ÷ı‹ ’Ò‰ı˝ ΩHÎı·Î Á_⁄_‘fiÎ V‹flHÎ◊Ì

∞‰fiı ÷ı ÷ı ωʛfi_ iÎÎfi ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ¥„Lƒ›…L› iÎÎfi ≠I›ZÎ fi◊Ì. ±◊‰Î ±L›

ÏfiÏ‹kÎ◊Ì ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ’HÎ ≠I›ZÎ fi◊Ì. ±ËŸ ∞‰fiı iÎÎfi ¿fl‰Î‹Î_ ¥„Lƒ›˘ ±ı

ÏfiÏ‹kÎ »ı. ––1897––

ω‰ı«fi - ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘◊Ì ◊fiÎv_ iÎÎfi ≠I›ZÎ fi◊Ì ’HÎ ’fl˘ZÎ … »ı. ±Î ‰Î÷

Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı ⁄ÌΩ Ëı÷±˘ ’HÎ …HÎΉı »ı. ““ßÁãº˝ÿ¡¢ ôÊÊŸ¢, Ÿ ¬˝àÿˇÊ◊˜”” ¥„Lƒ›˘◊Ì

◊÷_ ±Î CÎÀ »ı, ±Î ’À »ı ¥I›ÎÏÿ …ı iÎÎfi ◊Λ »ı ÷ı ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ fi◊Ì ’HÎ ±fi‹Îfi

≠‹ÎHÎ ±◊ν÷˚ ’fl˘ZÎ≠‹ÎHÎ »ı. ±Î ≠Ï÷iÎÎ ΩHΉÌ.

““¬ÍflÙ¸¬‹éœ‚ê’ãœS◊⁄UáÊ×”” ’Ò‰ı˝ ΩHÎı·Î Á_⁄_‘fi_ V‹flHÎ ◊‰Î◊Ì ◊Λ »ı ‹ÎÀı,

±Î Ëı÷ ΩHΉ˘. CÎÀ Ωı÷Î_fiÌ ÁÎ◊ı ““±Î CÎÀ »ı”” ±Î‰_ …ı iÎÎfi ◊Λ »ı ÷ı iÎÎfi Ωı

’Ò‰˝¿Î·‹Î_ CÎÀ ¿˘fiı ¿Ëı‰Î› ? CÎÀ ¿ı‰˘ ˢ› ? CÎÀ Â_ ¿Î‹‹Î_ ±Î‰ı ? ¥I›ÎÏÿ CÎÀiÎÎfi

fi ‹ı‚T›_ ˢ› ÷˘ CÎÀ Ωı÷Î_fiÌ ÁÎ◊ı ±Î CÎÀ »ı ±Î‰_ iÎÎfi fi ◊Î÷. ’HÎ ’Ò‰˝fiÎ

Á_¿ı÷¿Î·‹Î_ … ““±Î‰Î ±Î‰Î √˘‚οÎfl ±fiı …·Î‘Îfl¤Ò÷ ’ÿÎ◊˝‹Î_ … ±Ï÷› ωrÎÁ

±fiı ΩHοÎfl ‹ÎHÎÁ˘ ’ÎÁı◊Ì ““±Î CÎÀ, ±Î CÎÀ”” ±ı‰˘ Á_¿ı÷ ¿flÎ÷˘ ÷◊Î ±ı‰˘

T›‰ËÎfl ¿flÎ÷˘ ‹ÎflÎ ‰Õı Ωı‰Î›˘ »ı. ωrÎÁ ±fiı ΩHοÎfl ±ı‰Î_ ‹Î÷Î-Ï’÷Î ±ÎÏÿ

¿<À<_⁄Ì ·˘¿˘ ±Î‰Ì ‰V÷fiı … CÎÀ ¿Ëı÷Î Ë÷Î_. ÷ı ‹ıÓ ⁄flÎ⁄fl ÁÎ_¤‚ı·_ »ı, Ωı›ı·_ »ı.

±Î‹ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ΩHÎı·Î Á_⁄_‘fi_ V‹flHÎ ◊‰Î◊Ì … Á‰ı˝ ’HÎ iÎÎ÷α˘fiı ““±Î CÎÀ »ı””

¥I›ÎÏÿ CÎÀfiΠωʛ‰Î‚_ ¥„Lƒ›…L› iÎÎfi μI’Lfi ◊Λ »ı.

√HΑfl‰Îÿ ±ÎËΠ√HΑfl - ±¿_Ï’÷ 479

±Î iÎÎfi ◊‰Î‹Î_ Ωı ¤Ò÷¿Î·‹Î_ ¿flı·Î Á_¿ı÷fiÎ Á_⁄_‘fi_ V‹flHÎ ¿ÎflHÎ fi ‹Îfi̱ı

±fiı ¿ı‰· ±ı¿·Ì «ZÎ ±ÎÏÿ ¥„Lƒ› ¶ÎflÎ … iÎÎfi ◊Λ »ı. ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ fiη̿ıfl

¶Ì’‰ÎÁÌ ‹fiW› ±ËŸ ±ÎT›˘ ˢ›, ±ıHÎı @›Îflı› ’HÎ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ CÎÀ Ωı›˘ fi ˢ›

÷◊Î ±Î‰Î ’ÿÎ◊˝fiı CÎÀ ¿Ëı‰Î› »ı - ±Î‰_ ÁÎ_¤Y›_ ’HÎ fi ˢ› ÷ı‰Î ±fi¤‰ iÎÎfi

ωfiÎfiÎ ’vÊfiı ’HÎ ±Ï‰ÂıÊı ““±Î CÎÀ »ı”” ±Î‰_ iÎÎfi ◊‰_ Ωı¥±ı, ’HÎ ◊÷_ fi◊Ì.

÷ı◊Ì ±‰U› ’Ò‰˝¿Î·Ìfi Á_¿ı÷fiÎ Á_⁄_‘’Ò‰˝¿ … ¥„Lƒ›…L› iÎÎfi ◊Λ »ı.

fiÎfi˘ 3/4 ‰Ê˝fi˘ ⁄΂¿ ¿ı …ıHÎı @›Îflı› Á’˝, ω_»Ì ±ÎÏÿ ≠ÎHÎ̱˘ Ωı›Î_ fi◊Ì,

ΩH›Î fi◊Ì. ±Î‰Ì T›„@÷fiı Á’˝ ¿Ëı‰Î›, ±Î‰Ì T›„@÷fiı ω_»Ì ¿Ëı‰Î› ¥I›ÎÏÿ

Á_¿ı÷fi˘ Á_⁄_‘ ‰ÕÌ·˘ ’ÎÁı◊Ì ’HÎ ΩH›˘ fi◊Ì, ÷ı‰Î fiÎfiÎ ⁄΂¿fiı «ZÎ◊Ì Á’˝-ω_»Ì

ÿı¬Î‰Î »÷Î_ ’HÎ iÎÎfi ◊÷_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±Î ¥„Lƒ›…L› iÎÎfi ’Ò‰ı˝ Ωı›ı·Î Á_¿ı÷fiÎ

Á_⁄_‘’Ò‰˝¿ ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ’fl˘ZÎ »ı, ≠I›ZÎ fi◊Ì.

μÿÎËflHÎ = …ı‹¿ı œÍ◊ÊŒŸ‹ôÊÊŸflØ ‘Ò‹◊Ì …ı ±„Bfifi_ iÎÎfi ◊Λ »ı. ÷ı iÎÎfi

’flÏfiÏ‹kο ˢ‰Î◊Ì ≠I›ZÎ fi◊Ì ’HÎ ’fl˘ZÎ »ı (±fi‹Îfi »ı). ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¥„Lƒ›…L›

iÎÎfi ’HÎ Á_¿ı÷fiÎ Á_⁄_‘fiÎ V‹flHÎ’Ò‰˝¿ … ◊Λ »ı. ±L›◊Î ◊÷_ fi◊Ì. ‹ÎÀı ±‰U›

’fl˘ZÎ … »ı.

≠ë - CÎÀ μ’fl «ZÎ (ºÏp) ’Õ÷Î_fiÌ ÁÎ◊ı … ““±Î CÎÀ »ı”” ±Î‰_ iÎÎfi μI’Lfi

◊¥ Ω› »ı. ““‹ıÓ ‹ÎflÎ ‰ÕÌ·˘ ’ÎÁı◊Ì ±Î‰Î √˘‚οÎfl‰Î‚Î ±fiı …·Î‘Îfl¤Ò÷ ’ÿÎ◊˝fiı

CÎÀ ¿Ëı‰Î›”” ±Î‰_ ÁÎ_¤‚ı·_ »ı. ±Î‹ Á_¿ı÷fi_ V‹flHÎ ¿flÌfiı ““±Î CÎÀ »ı”” ±ı‰_ iÎÎfi

◊÷_ ˢ›, ±Î‰_ ÷˘ @›Î_› ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. «ZÎ ±fiı CÎÀ ‹‚÷Î_ … «ZÎÏfl„Lƒ› ’˘÷ı …

““±Î CÎÀ »ı”” ±Î‹ ΩHÎÌ Ω› »ı. ‹ÎÀı ±Î‰Î iÎÎfi‹Î_ Á_¿ı÷-Á_⁄_‘fi_ V‹flHÎ ¿ÎflHÎ

ˢ› ±Î ‰Î÷ ⁄flÎ⁄fl ⁄ıÁ÷Ì fi◊Ì.

μkÎfl - Ïfifl_÷fl Ωı‰Î-ΩHΉÎfiÌ ≠T≤ÏkÎ◊Ì ±P›ÎÁfiÌ ’À<÷Î ‰√ıflı ◊›ı·Î_ »ı. ÷ı◊Ì

…SÿÌ …SÿÌ ±Î iÎÎfi μI’Lfi ◊÷_ ˢ‰Î◊Ì ¥„Lƒ›…L›iÎÎfi‹Î_ Á‰˝V◊Îfiı ±Î Á_¿ı÷Á_⁄_‘fi_

V‹flHÎ ÁÎZÎÎ÷˚ ±fi¤‰‹Î_ ±Î‰÷_ fi◊Ì. ’fl_÷ ◊Λ »ı «˘yÁ. Ωı fi ◊÷_ ˢ÷ ±fiı

‹ÎhÎ ¥„Lƒ›fiÎ Á_⁄_‘◊Ì … ±Î CÎÀ »ı ±Î‰_ iÎÎfi ◊÷_ ˢ÷ ÷˘ fiÎÏ·¿ıfl¶Ì’‰ÎÁÌ

‹fiW›fiı ÷◊Î CÎÀfiÎ ±fi¤‰ ωfiÎfiÎ fiÎfiÎ ⁄η¿-⁄ÎÏ·¿Îfiı ’HÎ «ZÎ◊Ì CÎÀ-’À-

Á’νÏÿ ÿı¬÷Î_ … ÷ı ÷ı ωʛ˘fi_ iÎÎfi ◊‰_ Ωı¥±ı. ’HÎ ±Î‰_ iÎÎfi ◊÷_ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì.

‹ÎÀı ““Á_¿ı÷Á_⁄_‘fiÎ V‹flHÎfi_ ¿ÎflHÎ’b_ ÷ı iÎÎfi‹Î_ ±‰U› »ı”” ÷ı◊Ì ’fl˘ZÎ »ı.

±ÎËΠ√HΑfl - ±¿_Ï’÷ √HΑfl‰Îÿ480

±◊‰Î ŒflÌ◊Ì hÎÌ…\_ ±fi‹Îfi ’HÎ ±Î ωʛ ‹ÎÀı …HÎΉı »ı - ““ßÁãº˝ÿ¡¢ ôÊÊŸ¢,•¬˝àÿˇÊ◊˜, ÁŸÁ◊ûÊÊãÃ⁄UÃÙ ÷ÊflÊØ, œÍ◊ÊŒÁÇŸôÊÊŸflØ”” ¥„Lƒ›˘◊Ì ◊fiÎv_ ±Î iÎÎfi ±≠I›ZÎ

… »ı. ⁄ÌΩ_ ÏfiÏ‹kÎ◊Ì ◊Λ »ı ‹ÎÀı, …ı‹ ‘Ò‹◊Ì ±„BfiiÎÎfi ◊Λ »ı ÷ı‹.

¤Î‰Î◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı - ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘◊Ì ◊fiÎv_ iÎÎfi ±≠I›ZÎ »ı ±◊ν÷˚ ’fl˘ZÎ

»ı. ±fi‹Îfi V‰w’ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ““•ˇÊSÿ”” ±ıÀ·ı ∞‰fiÎ ±ı‰˘ ±◊˝ ’Ëı·Î_ …HÎÎT›˘

»ı. ±Î flÌ÷ı ’Ò‰ı˝ …HÎΉı·Î ±ı‰Î ±ZÎfiı ±ıÀ·ı ¿ı ±ÎI‹Îfiı ’˘÷ÎfiÎ ÏÁ‰Î›fiÎ ±ıÀ·ı ¿ı

±ÎI‹Î◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰Î_ …ı ÏfiÏ‹kÎωÂıÊ˘ (’Î_« ¥„Lƒ›˘), ÷ıfiÎ◊Ì ±Î iÎÎfi μI’Lfi ◊Λ

»ı ‹ÎÀı ±≠I›ZÎ »ı. …ı‹ ±„Bfifi_ iÎÎfi ±„Bfifiı »˘ÕÌfiı ’flÏfiÏ‹kÎ ±ı‰Î ‘Ò‹◊Ì ◊Λ »ı

I›Îflı ÷ıfiı ±fi‹ÎfiiÎÎfi ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı … flÌ÷ı Sfl√ÿÁÃÁ⁄UÄÃÊÁŸ = ’˘÷ÎfiÎ◊Ì (±ÎI‹Î◊Ì)

ϤLfi ±ı‰Ì …ı ’Î_« ¥„Lƒ›˘ w’Ì ÏfiÏ‹k΢ iÎÎfi≠΄M÷‹Î_ ±Î ∞‰fiı ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı. ÷ı◊Ì

±ÎI‹Îfiı ⁄ÎèÎÏfiÏ‹kΠωfiÎ ÁÌ‘ıÁÌ‘_ ±Î ¥„Lƒ›…L› iÎÎfi ◊÷_ fi◊Ì ÷ı◊Ì ≠I›ZÎ fi◊Ì.

…ı …ı iÎÎfi ÁÎZÎÎ÷˚ ≠I›ZÎ … ˢ› »ı. ÷ı iÎÎfi ∞‰fiı μI’Lfi ◊‰Î‹Î_ ∞‰ ωfiÎfiÎ

(¥„Lƒ›˘-≠¿Î ±ÎÏÿ) ⁄ÌΩ ’ÿÎ◊˘˝fiÌ ±’ıZÎÎ flά÷_ fi◊Ì. ’fl_÷ ∞‰ ’˘÷ı … ÁÎZÎÎ÷˚

(⁄ÎèÎ ÏfiÏ‹kΠωfiÎ …) iÎı› ’ÿÎ◊˝fiı ΩHÎı »ı. …ı‹¿ı ±‰Ï‘iÎÎfi-‹fi—’›˝‰iÎÎfi ±fiı

¿ı‰·iÎÎfi. ±Î hÎHÎ iÎÎfi˘ ’flÏfiÏ‹kο fi ˢ‰Î◊Ì ≠I›ZÎ »ı. F›Îflı ¥„Lƒ›…L› iÎÎfi ÷˘

±ÎI‹Î◊Ì ’fl ±ı‰Ì ¥„Lƒ›˘fiÌ ±’ıZÎΉ΂_ »ı ‹ÎÀı ≠I›ZÎ fi◊Ì, ’fl˘ZÎ »ı. ––1897––

±Î ¿ÎflHÎ◊Ì … ÂÎj΢‹Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı -

∑§fl‹◊áÊÙÁ„U⁄UÁ„UÿS‚, ‚√fl◊áÊÈ◊ÊáÊ◊ûÊÿ¢ ¡ê„UÊ –ŸÊ⁄Uª‚é÷ÊflÁê◊ ÿ, ÃŒÁàÕ ¡¢ ÃáÊ Ã ‚¢Áà H1898H

(∑§fl‹◊ŸÙ˘flÁœ⁄UÁ„UÃSÿ, ‚fl¸◊ŸÈ◊ÊŸ◊ÊòÊ∑¢§ ÿS◊ÊØ –ŸÊ⁄U∑§‚Œ˜÷Êfl ø, ÃŒÁSà ÿØ ß à ‚Áãà H)

√Î◊Î◊˝ - ¿ı‰·iÎÎfi-‹fi—’›˝‰iÎÎfi ±fiı ±‰Ï‘iÎÎfi ±Î hÎHÎ iÎÎfi◊Ì flÏË÷

Á‰ı˝ ’HÎ ≠‹Î÷Îfi_ iÎÎfi ±fi‹Îfi ‹ÎhÎ … ˢ› »ı. ÷ı◊Ì fiÎfl¿Ì ∞‰˘fiÌ ÁkÎÎ

‹Îfi‰Î‹Î_ ÷ı ±fi‹Îfi ≠‹ÎHÎ ’HÎ »ı ±fiı ≠I›ZÎ iÎÎfi ’HÎ ≠‹ÎHÎ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı fiÎfl¿Ì

∞‰˘ ±‰U› »ı. ––1898––

ω‰ı«fi - ¿ı‰·iÎÎfi-‹fi—’›˝‰iÎÎfi ±fiı ±‰Ï‘iÎÎfi ±Î hÎHÎ … iÎÎfi˘ ±ı‰Î_ »ı

¿ı …ı‹Î_ ≠‹Î÷Î ±ı‰˘ ±ÎI‹Î iÎı›‰V÷fiı ¿˘¥ ’HÎ ’flƒT›fiÌ ÁËΛ ωfiÎ ±ÎI‹ÁÎZÎ̱ı

√HΑfl‰Îÿ ±ÎËΠ√HΑfl - ±¿_Ï’÷ 481

Ωı¥ ¿ı »ı. ÷ı◊Ì ÷ı hÎHÎ … iÎÎfi˘ ≠I›ZÎiÎÎfi »ı. ±Î hÎHÎı iÎÎfi◊Ì flÏË÷ ±ı‰Î ‹Ï÷-

l÷ iÎÎfi‰Î‚Î ≠‹Î÷Î Á_⁄_‘Ì ÁC΂_ › ’HÎ iÎÎfi ±ıÀ·ı ¿ı ’Î_«ı ¥„Lƒ›˘ Á_⁄_‘Ì ÷◊Î

±P›_÷fl ¥„Lƒ› ‹fi Á_⁄_‘Ì …ı ¿˘¥ iÎÎfi ◊Λ »ı ÷ı ÷‹Î‹ iÎÎfifiı ±fi‹Îfi … ¿Ëı‰Î›

»ı. ¿˘¥’HÎ iÎı› ωʛ‰Î‚_ ‹Ï÷-l÷ iÎÎfi ’fl˘ZÎ … »ı, ±fi‹Îfi … »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı

¥„Lƒ› ÷◊Î ≠¿Î ±fiı iÎı›ƒT›fi_ ⁄Îÿfl’ÏflHÎ΋̒b_ ‰√ıflı ¿ÎflH΢ ˢ› ÷˘ … ÷ı iÎÎfi

◊Λ »ı. ±Î‹ ’flÁÎ’ıZΠˢ‰Î◊Ì ’fl˘ZÎ … »ı.

‹ÎhÎ ¿ı‰·ÎÏÿ hÎHÎ iÎÎfi˘ … ±ÎI‹-ÁÎZÎÎ÷˚ ˢ‰Î◊Ì ≠I›ZÎ »ı. ±Î flÌ÷ı

iÎı›÷k‰fiı ΩHΉ΋Î_ ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ ±fiı ’fl˘ZÎ≠‹ÎHÎ ±ı‹ ⁄ı ≠‹ÎH΢ ˢ› »ı. ““fiÎfl¿ÌfiÎ

∞‰˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ »ı”” ±Î ‰Î÷ Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı ±fi‹Îfi≠‹ÎHÎ ’HÎ »ı ±fiı

≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ ’HÎ »ı …. ÷ı◊Ì ÷ı fiÎfl¿Ì ∞‰˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ »ı …, ±Î‹ V‰Ì¿ÎflÌ ·ı‰_

Ωı¥±ı.

““fiÎfl¿Ì ∞‰˘ »ı …”” ±Î ωʛ‹Î_ ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ ÷˘ ‹Îv_ ¿ı‰·iÎÎfi … »ı.

¿ÎflHÎ ¿ı ‹fiı ¿ı‰·iÎÎfi ◊›ı·_ »ı ±fiı ÷ı ¿ı‰·iÎÎfi◊Ì ‹fiı ÁÎZÎÎ÷˚ fiÎfl¿Ì ÿı¬Î› »ı.

‹ÎÀı ‹ÎflÎ ¿ı‰·iÎÎfi V‰w’ ≠I›ZÎ≠‹ÎHÎ◊Ì fiÎfl¿Ì »ı ±ı‹ ÷‹Îflı ‹Îfi‰_ Ωı¥±ı. ÷◊Î

fiÎfl¿Ì ∞‰˘fiÌ ÏÁÏ© ‹ÎÀı ’Ëı·Î_ CÎHÎÎ_ ±fi‹Îfi˘ …HÎÎT›Î_ »ı. ÷˘ ’HÎ ‰‘Îflı ±fi‹Îfi

±Î√‚fiÌ √Î◊΋Î_ …HÎΉı »ı. ––1898––

¬Êfl»§‹S‚ ¬Áª_ÔUS‚, ÷ÙßáÊÙ ∑§ê◊•Ù˘fl‚‚ √fl –‚Áãà œÈfl¢ Ã˘Á÷◊ÿÊ, Ÿ⁄UßÿÊ •„U ◊߸ „UÙîÊÊ H1899H

•ìÊàÕŒÈÁÄπÿÊ ¡ ÁÃÁ⁄UÿŸ⁄UÊ ŸÊ⁄UªÁûÊ Ã˘Á÷◊ÿÊ –â Ÿ ¡•Ù ‚È⁄U‚ÙÄπ嬪Á⁄U‚‚Á⁄U‚¢ Ÿ â ŒÈÄπ¢ H1900H

(¬Ê¬»§‹Sÿ ¬˝∑ΧCÔUSÿ ÷ÙÁªŸ— ∑§◊¸ÃÙ˘fl‚‚ ßfl –‚Áãà œ˝Èfl¢ Ã˘Á÷◊ÃÊ, ŸÒ⁄UÁÿ∑§Ê— •Õ ◊ÁÃ÷¸flØ H•àÿÕ¸ŒÈ—ÁπÃÊ ÿ ÁÃÿ¸ª˜-Ÿ⁄UÊ ŸÊ⁄U∑§Ê ßÁÃ Ã˘Á÷◊ÃÊ— –ߘ Ÿ ÿ× ‚È⁄U‚ıÅÿ¬˝∑§·¸‚ŒÎ‡Ê¢ Ÿ ÃŒ˜ ŒÈ—π◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - μI¿Úp ’Î’Œ·fiı ¤˘√‰fiÎflÎ ¿˘¥¿ ∞‰˘ »ı ±fiı ÷ı fiÎfl¿Ì ÷flÌ¿ı

‹ËÎI‹Î±˘±ı ‹Îfiı·Î »ı. ’Î’¿‹˝fiÎ ÷̉˛ μÿ›‰Î‚Πˢ‰Î◊Ì, ÂıÊ Ï÷›*«-‹fiW›˘fiÌ

…ı‹. ±ËŸ ¿ÿΫ ’fl ±ı‰˘ ≠ë ¿flı ¿ı ±Ï÷› ÿ—¬Ì ±ı‰Î …ı Ï÷›*«-‹fiW›˘ »ı ÷ı

±ÎËΠ√HΑfl - ±¿_Ï’÷ √HΑfl‰Îÿ482

… fiÎfl¿Ì »ı ±Î‹ ‹ÎfiÌ ·˘ fiı ? ÷˘ ÷ı ‰Î÷ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ÿ—¬ ÿı‰˘fiÎ

Á¬fiÎ ≠¿Ê˝fiÌ …ı‹ ‰‘Îflı ≠¿Ê˝‰Î‚_ fi◊Ì. ––1899-1900––

ω‰ı«fi - fiÎfl¿ÌfiÎ ∞‰˘fiÌ ÏÁÏ© ±fi‹Îfi ≠‹ÎHÎ ¶ÎflÎ ¿flı »ı. μI¿Úp ’Î’fiÎ

Œ‚fiı ¤˘√‰fiÎflÎ ¿˘¥¿ ∞‰˘ ±‰U› »ı (±Î ≠Ï÷iÎÎ). ¿ÎflHÎ ¿ı ¿‹˘˝fi_ Œ‚ ˢ‰Î◊Ì

(±Î Ëı÷ »ı) ⁄οÌfiÎ Ï÷›*«-‹fiW›˘fiÌ …ı‹ (±Î μÿÎËflHÎ Á‹…‰_) …ı‹ …CÎL› ±fiı

‹K›‹ ’Î’fiÎ Œ‚fiı ¤˘√‰fiÎfl ◊˘ÕÎ ÿ—¬Ì ±fiı CÎHÎÎ ÿ—¬Ì Ï÷›*«˘ ÷◊Î ‹fiW›˘ ±Î

Á_ÁÎfl‹Î_ »ı ÷ı‰Ì … flÌ÷ı μI¿Úp ’Î’fiÎ Œ‚fiı ¤˘√‰fiÎflÎ ¿˘¥¿ ∞‰˘ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_

±‰U› »ı ±fiı ÷ı fiÎfl¿Ì ∞‰˘ »ı. Ï÷›*« ±fiı ‹fiW›˘‹Î_ ¿ıÀ·Î¿ ÿ—¬Ì »ı ÷ı …ı‹

’Î’Œ‚fiı ¤˘√‰fiÎflÎ »ı, ÷ıfiÌ …ı‹ ÷ı‹fiÎ◊Ì ‰‘Îflı ’Î’fiÎ Œ‚fiı ¤˘√‰fiÎflÎ ±fiı

‰‘Îflı ÿ—¬Ì ¿˘¥¿ ∞‰˘ »ı ±fiı ÷ı fiÎfl¿Ì ∞‰˘ »ı.

±¿_Ï’÷ ’_ÏÕ÷∞ - Ëı ¤√‰Îfi ! ±ËŸ ±Î‰˘ ≠ë ◊‰˘ Á_¤Ï‰÷ »ı ¿ı ±Î

Á_ÁÎfl‹Î_ …ı ‰‘Îflı‹Î_ ‰‘Îflı ÿ—¬Ì Ï÷›*«˘ ±fiı ‹fiW›˘ »ı. ÷ı … ∞‰˘ μI¿Úp ’Î’fiÎ

Œ‚fiı ¤˘√‰fiÎflÎ »ı ±fiı ÷ı◊Ì ÷ı ±Ï÷› ÿ—¬Ì Ï÷›*«˘ ±fiı ‹fiW›˘fiı … fiÎfl¿Ì

ÂOÿ◊Ì ‰ÎE› Á‹∞ ·˘fiı ? ÂÎ ‹ÎÀı fi ÿı¬Î÷Î ±ı‰Î fiÎfl¿Ì ∞‰˘ ËÂı ±Î‰Ì

¿S’fiÎ ¿fl‰Ì.

‹fiW›·˘¿‹Î_ … …ı ‰‘Îflı‹Î_ ‰‘Îflı ÿ—¬Ì ’Â-’ZÎÌ ±fiı ‹fiW›˘ »ı ÷ı … fiÎfl¿Ì

»ı. ±Î‹ … ‹ÎfiÌ ·˘ fiı ? ±ºp ‰V÷fiÌ ¿S’fiÎ ¿fl‰Î ‰Õı Á›*.

¤√‰Îfi - ÷ı ±Î ≠ë T›Î…⁄Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı Ëı ±¿_Ï’÷ ! ±Ï÷› ÿ—¬Ì

±ı‰Î ’HÎ Ï÷›*«˘ ±fiı ‹fiW›˘fi_ …ı ÿ—¬ »ı ÷ı ÿ—¬ …wfl »ı. ’fl_÷ ÷ı ÿ—¬ μI¿Úp

fi◊Ì. …ı‹ ÿı‰·˘¿fiÎ ÿı‰˘fi_ …ı Á¬ »ı ÷ı Ï÷›*«-‹fiW›˘fiÎ Á¬ ¿fl÷Î_ ≠¿Ê˝‰Î‚_

(μI¿Úp) »ı. ÷ı‰_ Ï÷›*«-‹fiW›˘fi_ ÿ—¬ ≠¿Ê˝‰Î‚_ (μI¿Úp) fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı μI¿Úp ’H›fiÎ

μÿ›‰Î‚Îfiı …ı‹ «Îflı ⁄Î…\fi_ μI¿Úp Á¬ ˢ› »ı ÷ı‹ μI¿Úp ’Î’fiÎ μÿ›‰Î‚Îfiı μI¿Úp

’Î’Œ· ¤˘√‰‰Îfi˘ Á_¤‰ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı‰Î ∞‰˘fiı …ıÀ·_ Á_¤‰ı ÷ıÀ·Î Á_¤‰ ≠‹ÎHÎı

‰‘Îflı‹Î_ ‰‘Îflı ÿ—¬ ˢ‰_ Ωı¥±ı. F›Îflı ±Ï÷› ÿ—¬Ì Ï÷›*«-‹fiW›˘fiı ’HÎ μI¿Úp

ÿ—¬ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Ï÷› ÿ—¬Ì Ï÷›*«-‹fiW›˘fiı ’HÎ ““≠¿ÎÂfi_ Á¬, T≤Z΢fiÌ

»Î›Îfi_ Á¬, ÂÌ÷‚ ’‰fifi_ Á¬, fiÿÌ, Áfl˘‰fl ±fiı ¿Ò’ (¿<‰Î) ‰√ıflı …·Î›fiÎ

’ÎHÎÌfi_ Á¬ ÿı¬Î› »ı. ±Ï÷› ÿ—¬Ì ±ı‰Î ’HÎ ‹fiW› ±fiı Ï÷›*«˘fiı μ’fl˘@÷ Á¬

±‰U› »ı …. ‹ÎÀı ≠¿Úp ÿ—¬ ±ËŸ fi◊Ì.

√HΑfl‰Îÿ ±ÎËΠ√HΑfl - ±¿_Ï’÷ 483

÷◊Î fiÎfl¿ÌfiÎ ∞‰˘‹Î_ (1) »ıÿfi-ÂflÌflfiı »ıÿ‰_, (2) ¤ıÿfi-ÂflÌflfiı ¤ıÿ‰_

(«Ìfl‰_), (3) ’Ϋfi (±„Bfi‹Î_ Âı¿Î‰_), (4) ÿËfi (±„Bfi‹Î_ ⁄΂‰_), (5) ÿ_¤fi

(ÿ⁄Ή‰_-’ÌÁ‰_), (6) ‰Ø¿_À¿ÎVŒÎ·fi = ‰ØfiÎ ÂjÎ …ı‰Î ¿Î_Àα˘ μ’fl ±ÎVŒÎ·fi

¿fl‰_ ±fiı (7) ’I◊fl˘fiÌ Ï·Πμ’fl ÂflÌflfi_ ±ÎVŒÎ·fi ¿fl‰_ (Ï·ΠÁÎ◊ı ÂflÌflfiı

Ωıfl◊Ì ±◊ÕΉ_). ±Î‰Î_ ±Î‰Î_ ÷̉˛ ÿ—¬˘ …ı ÿı¬Î› »ı ±fiı ÂÎj΢‹Î_ ‰Hν‰ı·Î_ »ı. ÷ı‰Î_

÷ı‰Î_ ÷̉˛ ÿ—¬˘ ÿ—¬Ì ±ı‰Î ’HÎ Ï÷›*«-‹fiW›˘‹Î_ ÿı¬Î÷Î_ fi◊Ì.

±Î flÌ÷ı Ï÷›*«-‹fiW›˘‹Î_ ≠¿ÎÂ-T≤ZλΛÎ-ÂÌ÷‚ ’‰fi, fiÿÌ, Áfl˘‰fl, ¿Ò’ÎÏÿfiÎ

…·fiÌ ≠΄M÷‰Î‚_ Á¬ »ı. ‹ÎÀı ’HÎ ±Ï÷› ÿ—¬ fi◊Ì ±fiı fiÎfl¿ÌfiÎ ∞‰˘ …ı‰_ »ıÿfi-

¤ıÿfi-’Ϋfi-ÿËfi-ÿ_¤fiÎÏÿ μI¿Úp ÿ—¬ fi◊Ì. ‹ÎÀı ’HÎ ÷̉˛ ’Î’˘ÿ›‰Î‚_ ÿ—¬ Ï÷›*«-

‹fiW›‹Î_ Á_¤‰÷_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±Î‰Î ÷̉˛ ’Î’fiÎ μÿ›‰Î‚Î ±fiı ±ÎfiÎ … ¿ÎflHÎı

±Ï÷› ÿ—¬Ì fiÎfl¿Ì fi΋fiÎ ∞‰˘ »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ’Ò‰ı˝ Á‹Ω‰ı·Ì fiÌÏ÷-flÌÏ÷ ‹…⁄

fiÎfl¿ÌfiÎ ∞‰˘ »ı ±Î‹ V‰Ì¿Îfl‰_ Ωı¥±ı. ±Î√‹ÂÎj΢‹Î_ ¿Ëı·Ì √Î◊α˘fiÎ ±◊˝ ’HÎ

±Î … ≠‹ÎHÎı Á‹…‰Î Ωı¥±ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

‚ÃÃ◊ŸÈ’h◊ÈÄâ ŒÈ—π¢ Ÿ⁄U∑§·È ÃËfl˝¬Á⁄UáÊÊ◊◊˜ –ÁÃÿ¸ˇÊÍcáÊ-÷ÿ-ˇÊÈûÊΫUÊÁŒŒÈ—π¢ ‚Èπ¢ øÊÀ¬◊˜ H1H

fiÎfl¿ÌfiÎ ∞‰˘‹Î_ ÷̉˛ ’ÏflHÎ΋‰Î‚_ Ïfifl_÷fl ΩıÕΛı·_ ÿ—¬ … ¿Ëı·_ »ı. F›Îflı

Ï÷›*«˘‹Î_ √fl‹Ìfi_-¤›fi_-¤Ò¬fi_ ±fiı I≤ÊÎfi_ ÿ—¬ ¿Ëı·_ »ı. ’fl_÷ ≠¿ÎÂÎÏÿfi_ ±S’ Á¬

’HÎ ¿Ëı·_ »ı. (±ı¿·_ ¿ı‰‚ ÿ—¬ … ˢ› ±Î‹ ⁄fi÷_ fi◊Ì.)

‚ÈπŒÈ—π ◊ŸÈ¡ÊŸÊ¢, ◊Ÿ—‡Ê⁄UË⁄UÊüÊÿ ’„ÈUÁfl∑§À¬ –‚Èπ◊fl ÃÈ ŒflÊŸÊ◊À¬¢ ŒÈ—π¢ ÃÈ ◊ŸÁ‚ ÷fl◊˜ H2H

‹fiW›˘fiı ‹fi ±fiı ÂflÌflfiÎ Á_⁄_‘‰Î‚_ CÎHÎÎ ¤ıÿ˘‰Î‚_ ÿ—¬ ±fiı Á¬ ⁄Lfiı ˢ›

»ı. F›Îflı ÿı‰˘fiı ‰‘Îflı Á¬ … ˢ› »ı. Œ@÷ ‹fi‹Î_ ◊›ı·_ (±Á_÷˘Ê-¥W›Î˝ ±ÎÏÿfi_)

±S’ ÿ—¬ ˢ› »ı.

±Î flÌ÷ı ω«Îfl÷Î_ ÷̉˛’Î’fiÎ μÿ›‰Î‚Î ±Ï÷› ÿ—¬Ì ±ı‰Î fiÎfl¿Ì ∞‰˘ ±Î

Á_ÁÎfl‹Î_ »ı. ±Î ±fi‹Îfi◊Ì Á‹ΩT›_. ––1899-1900––

’Ò‰ı˝ ±fiı¿ ‰Îfl ¿Ëı·Î_ ±fi‹Îfi˘◊Ì ’HÎ ““fiÎfl¿ÌfiÎ ∞‰˘ »ı”” ±Î ≠‹ÎHÎı Ëı

±¿_Ï’÷ ! ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. ÷ı …HÎΉı »ı -

±ÎËΠ√HΑfl - ±¿_Ï’÷ √HΑfl‰Îÿ484

‚ìÊ¢ øŒ◊∑¢§Á¬ÿ ! ◊„U flÿáÊÊ•Ù˘fl‚‚flÿáÊ¢ fl –‚√flááÊÈûÊáÊ•Ù flÊ •áÊÈ◊ÿ‚√flááÊÈflÿáÊ¢ fl H1901H

(‚àÿ¢ øŒ◊∑§Áê¬Ã ! ◊◊ fløŸÊŒfl‡Ê·fløŸÁ◊fl –‚fl¸ôÊàflÃÙ flÊ˘ŸÈ◊Âfl¸ôÊfløŸÁ◊fl H)

√Î◊Î◊˝ - ““fiÎfl¿Ì »ı”” ±Î ‰«fi Ëı ±¿_Ï’÷ ! ÁI› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ‹Îv_ ‰«fi

ˢ‰Î◊Ì, ÂıÊ ‰«fifiÌ …ı‹, ±◊‰Î ÷‹ÎflÎ ‹Îfiı·Î Á‰˝iÎfiÎ ‰«fifiÌ …ı‹ ±Î ’HÎ Á‰˝iÎ

‰«fi ˢ‰Î◊Ì ÁI› »ı. ––1901––

ω‰ı«fi - ±◊‰Î Ëı ±¿_Ï’÷ ! ““fiÎfl¿Ì »ı”” ±Î ‰«fi Á_’ÒHν ÁI› »ı. ‹Îv_

‰«fi ˢ‰Î◊Ì (±Î Ëı÷ »ı). ÷‹ÎflÎ Á_› ±ÎÏÿfiΠωʛ‰Î‚_ ‹Îv_ ‰«fi ÷‹ı …ı‹

V‰Ì¿Î›* »ı ÷ı‹ ±Î ’HÎ ‹Îv_ ‰«fi ˢ‰Î◊Ì ÷‹ı ‹ÎfiÌ ·˘. …ı‹ ÷‹ı ¿èÎΠωfiÎ …

‹ıÓ ÷‹ÎflÎ Á_›ÎÏÿ Á‰ı˝ ¿èÎÎ »ı ÷ı Á‰˝iΠˢ› ÷˘ … ¿ËÌ Â¿Î›, ±L›◊Î ¿ËÌ Â¿Î÷Î

fi◊Ì. ÷ı◊Ì Ë_ ‰ÎV÷ω¿ Á‰˝iÎ »\_. ‹ÎÀı ‹ÎflÎ ¿◊fi◊Ì ’HÎ ““fiÎfl¿Ì »ı”” ±Î‹ ÷‹ı

V‰Ì¿Îfl ¿fl˘.

±◊‰Î ÷‹ÎflÎ_ ‹Îfiı·Î_ ‹fiVQ≤Ï÷ ‰√ıflı ÂÎj΢fiı ÷◊Î …ˆÏ‹fiÌ ±ÎÏÿ ÿ½fi¿Îfl˘fiÎ_

ÂÎj΢fiı ““±Î Á‰˝iÎfiÎ_ ‰«fi˘ »ı”” ±Î‹ Á‹∞fiı ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘ »˘. ÷ı‹ ‹Îv_ ±Î ‰«fi

±ı ’HÎ Á‰˝iÎfi_ ‰«fi »ı ±Î‹ Á‹∞fiı ’HÎ V‰Ì¿Îfl‰_ Ωı¥±ı. ––1901––

‰‚Ì ‹Îv_ ‰«fi ÷‹Îflı V‰Ì¿Îfl‰_ Ωı¥±ı.

÷ÿ-⁄Uʪ-ŒÙ‚-◊Ù„UÊ÷ÊflÊ•Ù ‚ìÊ◊áÊßflÊߢ ø –‚√fl¢ Áøÿ ◊ flÿáÊ¢ ¡ÊáÊÿ◊Ö¤ÊàÕflÿáÊ¢ fl H1902H

Á∑§„U ‚√flááÊÈÁûÊ ◊߸, ¬ìÊÄπ¢ ‚√fl‚¢‚ÿë¿UÿÊ –÷ÿ-⁄Uʪ-ŒÙ‚⁄UÁ„U•Ù, ÃÁÑ¢ªÊ÷Êfl•Ù ‚Ùê◊ ! H1903H

(÷ÿ-⁄Uʪ-m·-◊Ù„UÊ÷ÊflÊØ ‚àÿ◊ŸÁìÊÁà ø –‚àÿ◊fl ◊ fløŸ¢, ôÊÊÿ∑§◊äÿSÕfløŸÁ◊fl H∑§Õ¢ ‚fl¸ôÊ ßÁà ◊Á×, ¬˝àÿˇÊ¢ ‚fl¸‚¢‡Êÿë¿UŒÊØ –÷ÿ-⁄Uʪ-m·⁄UÁ„U×, ÃÁÑXÔUÊ÷ÊflÊØ ‚ıêÿ! H)

√Î◊Î◊˝ - ‹ÎflÎ_ Á‰ı˝ ’HÎ ‰«fi˘ ÁI› »ı ±fiı ±fiÏ÷’ÎÏ÷ (ÿ˘Ê ωfiÎfiÎ_) »ı.

√HΑfl‰Îÿ ±ÎËΠ√HΑfl - ±¿_Ï’÷ 485

¿ÎflHÎ ¿ı ‹Îfl΋Î_ ¤›, flÎ√, ¶ıÊ ±fiı ±iÎÎfifi˘ Á‰˝◊Î ±¤Î‰ »ı, ‹Î√˝fiı ΩHÎfiÎflÎ

‹K›V◊ ’vÊfiÎ ‰«fifiÌ …ı‹. ––1902––

÷‹ı Á‰˝iÎ »˘ ±ı‹ ‹Îflı ¿ı‰Ì flÌ÷ı ‹ÎfiÌ ·ı‰_ ? ±Î‰Ì ⁄Ï© ◊Λ ÷˘ Á‰˝ Á_›fiı

Ë_ »ıÿfiÎfl »\_. ÷◊Î ¤›, flÎ√ ±fiı ¶ıÊ◊Ì flÏË÷ »\_. ¿ÎflHÎ ¿ı Ëı Á˙Q› ! ÷ıfiÎ_ ¿˘¥

Ï·_√˘ ‹Îfl΋Î_ ÿı¬Î÷Î_ fi◊Ì. ––1903––

ω‰ı«fi - μ’fl ¿Ëı·Ì ⁄ı √Î◊α˘‹Î_◊Ì ’Ëı·Ì √Î◊Î ÷˘ 1578 ‹Ì √Î◊ÎfiÌ

÷S› … »ı. ¤Î‰Î◊˝ ’HÎ ÷ı‹… »ı. I›Î_◊Ì … ΩHÎÌ ·ı‰˘. …ı‹ ¿˘¥ ‰¬÷ √˛Î‹ÎL÷fl

…fiÎflÎ ‹ÎHÎÁ˘ ‹Î√˝ ¤Ò·Ì √›Î ˢ› ±◊‰Î …ı ‹Î√ı˝ «Î·ı »ı ÷ı ‹Î√˝ ⁄flÎ⁄fl »ı

¿ı ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì ±Î‰˘ Á_ÿıË Ë˘› I›Îflı flV÷΋Î_ ±Î‰÷Î ÷ı ÷ı ‹Î√˝fiÎ ΩHοÎflfiı ‹Î√˝

’Ò»‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. I›Îflı ‹Î√˝iÎ ’vÊ ÷ı ‹Î√˝Á_⁄_‘Ì ¤›, flÎ√ ±fiı ¶ıÊ Ï‰fiÎfiÎ

ˢ‰Î◊Ì ‹K›V◊ ÷flÌ¿ı ‹Î√˝ ⁄÷Ήı »ı ±fiı ÷ıfi_ ‰«fi ÁΫ_ … »ı ±ı‹ Á‹∞fiı ’Ò»fiÎflÎ

V‰Ì¿ÎflÌ ·ı »ı. ÷ı‹ Ëı ±¿_Ï’÷ ! ‹Îv_ ’HÎ ÁC΂_ ‰«fi ÁI› »ı, ±fiÏ÷’ÎÏ÷ (ÿ˘Ê

ωfiÎfi_-Ïfiÿ˘˝Ê) »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ‹Îfl΋Î_ ’HÎ ¤›fi˘, flÎ√fi˘, ¶ıÊfi˘ ±fiı ‹˘Ëfi˘

(±iÎÎfiÿÂÎfi˘) ±¤Î‰ … »ı.

±¿_Ï’÷ - ’fl_÷ Ëı ≠¤ ! ÷‹ı Á‰˝iÎ … »˘ ±ı‹ ‹Îflı ¿ı‰Ì flÌ÷ı ΩHΉ_ ?

Á‰˝iÎ÷Îfiı …HÎΉfiÎv_ ¿˘¥ Ï·_√ ÷˘ ÷‹Îfl΋Î_ ˢ‰_ Ωı¥±ıfiı ?

¤√‰Îfi - Ëı ±¿_Ï’÷ ! ÷‹fiı …ı …ı Á_› ˢ› ÷ı ÷ı ‹fiı ’Ò»˘ ¿ı …ı◊Ì ÷‹fiı

‹ÎflΠωÊı Á‰˝iÎ’HÎÎfiÌ ≠÷ÌÏ÷ ◊Λ. Ë_ ÷‹ÎflÎ Á‰˝ Á_›fiı »ıÿfiÎfl˘ »\_. ‹ÎÀı ÷‹ı

¿˘¥ ’HÎ ≠ë ’Ò»Ìfiı ‹ÎflΠωÊı Á‰˝iÎ’HÎÎfi˘ ÏfiHν› ¿flÌ Â¿˘ »˘. ±◊‰Î Ëı Á˙Q› !

‹Îfl΋Î_ ¤›-flÎ√-¶ıÊ ±fiı ±iÎÎfifi˘ ±¤Î‰ »ı. …ı◊Ì ±ÁI› ⁄˘·‰Îfi_ ˢ÷_ … fi◊Ì.

±ÁI› ⁄˘·‰ÎfiÎ_ ±Î «Îfl ¿ÎflH΢ »ı. ÷ı «Îfl‹Î_fi_ ±ı¿ ’HÎ ¿ÎflHÎ ‹Îfl΋Î_ fi◊Ì. ¿ı‹¿ı

÷ı «Îflı ¿ÎflH΢fiÎ_ …ı ⁄ÎèÎÏ·_√˘ »ı ÷ıfi˘ ‹Îfl΋Î_ ±¤Î‰ »ı. ‹ÎÀı ’HÎ ‹Îv_ ‰«fi Á_’ÒHν

ÁI› ±fiı Ïfiÿ˘˝Ê »ı ±Î‹ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘.

‰‚Ì 1887 ‹Ì √Î◊΋Î_ ‰ıÿfiÎ_ …ı ⁄ı ‰Î@›˘ …HÎΉ‰Î‹Î_ ±ÎT›Î_ Ë÷Î_ ÷ı‹Î_

≠◊‹ ‰Î@› ÷˘ fiÎfl¿Ì ∞‰˘fiÎ ±„V÷I‰fiı … ÁΑfiÎv_ »ı. ’fl_÷ ⁄Ì…\_ …ı ‰Î@› »ı

÷ıfi˘ ±◊˝ ““fiÎfl¿Ì fi◊Ì””. ±Î‹ fiÎfl¿ÌfiÎ fi΄V÷I‰fiı ÁÒ«‰fiÎv_ ˢ› ±ı‹ ÷‹fiı ·Î√ı

»ı. ’fl_÷ ÷ıfi˘ ±◊˝ ÷‹ı …ı ¿fl˘ »˘ ÷ı ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì.

““Ÿ „U flÒ ¬˝àÿ ŸÊ⁄U∑§Ê— ‚ÁãÔ” ’fl¤‰‹Î_ ¿˘¥ fiÎfl¿Ì ◊÷_ fi◊Ì ±Î‰˘ ±◊˝ ¿flÌfiı

÷‹ı fiÎfl¿fi˘ ±¤Î‰ … »ı ±Î‰Ì Â_¿Î ¿fl˘ »˘. ’fl_÷ ÷‹Îfl˘ ÷ı ±◊˝ ±›@÷ »ı. ±Î

±ÎËΠ√HΑfl - ±¿_Ï’÷ √HΑfl‰Îÿ486

‰Î@›fi˘ ±Ï¤≠Λ (ŒÏ·÷Î◊˝) ±Î ≠‹ÎHÎı Á‹…‰˘ Ωı¥±ı - …ı‹ ‹ıw’‰˝÷ ‰√ıflı

¿ıÀ·Î¿ ’ÿÎ◊˘˝ ÂÎr÷ »ı, hΈ¿ÎÏ·¿ ‘˛Ò‰ »ı, ÷ı‰Î ‹ıw’‰˝÷ ±ÎÏÿfiÌ …ı‹ ’fl¤‰‹Î_

¿ıÀ·Î¿ ∞‰˘ ÂÎr÷ (Áÿοη) fiÎfl¿Ìw’ı … flËı »ı ±Î‰_ fi◊Ì. ±◊ν÷˚ fiÎfl¿Ì’›Î˝›

’HÎ ±‹¿ ¿Î· ’Òfl÷˘ … ±Î‰ı »ı. ÷ıfiÎ ±Î›W›≠‹ÎHÎı ÿÁ ËΩfl ‰Ê˝◊Ì ÷ıhÎÌÁ

ÁÎ√fl˘’‹ Á‘Ì … ±Î ’›Î˝› flËı »ı. Áÿο΂ flËı÷˘ fi◊Ì. ±Î ’›Î˝› ’Òfl˘ ◊÷Î_ ÷ı

… ∞‰ Ï÷›*« ±◊‰Î ‹fiW› ◊Λ »ı ’HÎ fiÎfl¿Ì ◊÷˘ fi◊Ì. ±Î‹ ¿ËıfiÎflfi˘ ±Î›

»ı. ÷ı◊Ì ±Î ¤‰‹Î_ …ı μI¿Úp ’Î’ ¿flı »ı ÷ı ‹flÌfiı ’fl¤‰‹Î_ ±‰U› fiÎfl¿Ì ◊Λ

»ı ±fiı I›Î_ ·Î_⁄˘ ¿Î‚ ÿ—¬ … ¤˘√‰ı »ı. ‹ÎÀı ¿˘¥±ı ’HÎ ÷ı‰_ ’Î’ ¿fl‰_ fiËŸ ¿ı

…ı◊Ì ’fl¤‰‹Î_ fiÎfl¿Ì ◊‰_ ’Õı. ±◊ν÷˚ ’fl¤‰‹Î_ fiÎfl¿Ì fi ◊‰_ ’Õı ÷ı◊Ì ÷‹ı μI¿Úp

’Î’◊Ì Ï‰fl΋ ’΋˘. ±Î‰˘ ÁÒhοÎflfi˘ ±Î› »ı.

’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl ≠¤fiÌ ±Q≤÷÷S› ‰ÎHÎÌ ÁÎ_¤‚‰Î◊Ì ±ÎËΠ±¿_Ï’÷∞

⁄˛ÎõHÎfi˘ ’HÎ Á_› »ıÿΛ˘. ––1902-1903––

Á_› »ıÿΛı »÷ı I›Îfl⁄Îÿ ±¿_Ï’÷∞±ı Â_ ¿›* ? ÷ı ¿Ëı »ı -

Á¿UãŸÁê◊ ‚¢‚ÿÁê◊, Á¡áÊáÊ ¡⁄UÊ-◊⁄UáÊ-Áflå¬◊ÈP§áÊ¢ –‚Ù ‚◊áÊÙ ¬√flß•Ù, ÁÃÁ„U•Ù ‚„U π¢Á«Uÿ‚∞Á„¢U H1904H

(Á¿U㟠‚¢‡Êÿ Á¡ŸŸ, ¡⁄UÊ-◊⁄UáÊ-Áfl¬˝◊ÈÄß –‚— üÊ◊áÊ— ¬˝fl˝Á¡Ã—, ÁòÊÁ÷SÃÈ ‚„U πÁá«U∑§‡ÊÃÒ— H)

√Î◊Î◊˝ - …flÎ ±fiı ‹flHÎ◊Ì ‹@÷ ±ı‰Î Ï…fiırfl ≠¤ ‰Õı ±¿_Ï’÷∞fi˘ Á_›

»ıÿΛı »÷ı ’˘÷ÎfiÎ hÎHÎÁ˘ ÏÂW›˘ ÁÎ◊ı ÷ı l‹HÎı ÿÌZÎÎ ·Ì‘Ì. ––1904––

ω‰ı«fi - ¤Î‰Î◊˝ ⁄Ë … Á√‹ »ı ÷◊Î 1884 ‹Ì √Î◊ÎfiÌ …ı‹ ¤Î‰Î◊˝

ΩHΉ˘. ““fiÎfl¿Ì »ı ¿ı fiÎfl¿Ì fi◊Ì”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ±¿_Ï’÷∞fi˘ Á_› ’fl‹ÎI‹Î lÌ

‹ËΉÌfl≠¤ ‰Õı »ıÿΛ˘. Á_› »ıÿΛı »÷ı ±¿_Ï’÷∞fiı ’fl‹ÎI‹Î ≠I›ı ’ÒF›¤Î‰

ÁωÂıÊ ≠√Àu˘ ±fiı ’˘÷ÎfiÎ hÎHÎÁ˘ ÏÂW›˘ ÁÎ◊ı I›Î_fiı I›Î_ … ÿÌÏZÎ÷ ◊›Î. F›Îflı

±¿_Ï’÷∞±ı ÿÌZÎÎ ·Ì‘Ì I›Îflı ÷ı±˘fiı ±ÎËΠ√HΑfl ÷flÌ¿ı μÿ˚C΢ÏÊ÷ ¿flΛÎ. ––1904––

±ÎËΠ√HΑfl lÌ ±¿_Ï’÷∞fi˘ ‰Îÿ Á‹ÎM÷ ◊›˘.

–– ±«·¤˛Î÷Î fi΋fiÎ fi‰‹Î √HΑfl ––

ˉı ±«·¤˛Î÷Î fi΋fiÎ fi‰‹Î √HΑflfi˘ ‰Îÿ ·¬Î› »ı -

à ¬√flß∞ ‚Ù©¢U, •ÿ‹÷ÊÿÊ •Êªë¿U߸ Á¡áÊ‚ªÊ‚¢ –flìÊÊÁ◊ áÊ fl¢ŒÊÁ◊, fl¢ÁŒûÊÊ ¬îÊÈflÊ‚ÊÁ◊ H1905H

•Ê÷_ÔUÙ ÿ Á¡áÊáÊ¢, ¡Êß-¡⁄UÊ-◊⁄UáÊÁflå¬◊ÈP§áÊ¢ HŸÊ◊áÊ ÿ ªÙûÊáÊ ÿ, ‚√flááÊÍ ‚√flŒÁ⁄U‚Ë áÊ¢ H1906H

(ÃÊŸ˜ ¬˝fl˝Á¡ÃÊŸ˜ üÊÈàflÊ˘ø‹÷˝ÊÃÊ˘˘ªë¿UÁà Á¡Ÿ‚∑§Ê‡Ê◊˜ –fl˝¡ÊÁ◊ flãŒ, flÁãŒàflÊ ¬ÿȸ¬Ê‚ H•Ê÷ÊÁ·Ãp Á¡ŸŸ, ¡ÊÁÃ-¡⁄UÊ-◊⁄UáÊ-Áfl¬˝◊ÈÄß –

ŸÊêŸÊ ø ªÙòÊáÊ ø, ‚fl¸ôÊŸ ‚fl¸ŒÁ‡Ê¸ŸÊ H)

√Î◊Î◊˝ - ÷ı ±ÎÃı ¤Î¥±˘fiı ÿÌÏZÎ÷ ◊›ı·Î ÁÎ_¤‚Ìfiı ““±«·¤˛Î÷Δ” fi΋fiÎ

fi‰‹Î ’_ÏÕ÷∞ ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl ≠¤ ’ÎÁı ±Î‰ı »ı ±fiı ‹fi‹Î_ ω«Îflı »ı ¿ı

““Ë_ ’HÎ ’fl‹ÎI‹Î ’ÎÁı …SÿÌ Ω™, ‰_ÿfi ¿v_ ±fiı ‰_ÿfi ¿flÌfiı ÷ı‹fiÌ Áı‰Î ¿v_.

––1905––

√Î◊Î◊˝ - …L‹-…flÎ ±fiı Q≤I›◊Ì ‹@÷ ⁄fiı·Î, Á‰˝iÎ ±fiı Á‰˝ÿÂa ±ı‰Î lÌ

‹ËΉÌfl ≠¤ ‰Õı ““±«·¤˛Î÷Δ” ±ı‰Î fi΋’Ò‰˝¿ ÷◊Î ÷ı‹fiÎ √˘hÎ’Ò‰˝¿ ÷ı‹fiı ⁄˘·ÎT›Î.

(÷‹ı ¤·ı ±ÎT›Î. ±ı‹ T›‰ËÎfl◊Ì ±Î‰¿Î›Î˝.) ––1906––

ω‰ı«fi - ±«·¤˛Î÷Î fi΋fiÎ fi‰‹Î ’_ÏÕ÷∞ ’˘÷ÎfiÎ ±Îà ‰ÕÌ·˘fiı ’fl‹ÎI‹Î

lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ’ÎÁı ÿÌÏZÎ÷ ◊›ı·Î ÁÎ_¤‚Ìfiı ±Îç›˝ ’ÎQ›Î. ¬flı¬fl ±Î ÁΫΠ…

Á‰˝iÎ »ı, ‰Ì÷flÎ√ »ı, ≠¤ »ı. Ë_ ’HÎ …SÿÌ …SÿÌ Ω™. ‹ÎflÎ ‹fifi˘ Á_ÿıË ’Ò»\_.

Ïfi—Á_ÿıË ◊Ι. ‰_ÿfi ¿v_ ±fiı ‰_ÿfi ¿flÌfiı ÷ı±˘fiÌ Áı‰Î ¿v_. ±Î‰Î ω«Îfl˘ ‹fi‹Î_

¿fl÷Î ¿fl÷Î F›Î_ ¤√‰Îfi Ï⁄flÎ…ı »ı ÷ı ¤ÒÏ‹ ÷flŒ …‰Î ‹ÎÀı ’˘÷ÎfiÎ ÏÂW›’Ïfl‰Îfl

ÁÎ◊ı fiÌ¿Y›Î. F›Îflı ≠¤∞fiÌ fi∞¿ ’ˢÓE›Î I›Îflı …L‹-…flÎ ±fiı Q≤I›◊Ì Á‰˝◊Î

‹@÷ ⁄fiı·Î ±ı‰Î ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl ≠¤±ı ““Ëı ±«·¤˛Î÷ ! ¥I›ÎÏÿ ÷ı‹fi_ fi΋

·ı‰Î ’Ò‰˝¿ ÷◊Î ÷ı‹fiÎ √˘hÎfi_ μE«ÎflHÎ ¿fl‰Î’Ò‰˝¿ ‹‘fl ‰ÎHÎÌ◊Ì ÷ı‹fiı ⁄˘·ÎT›Î.

±◊ν÷˚ ÷‹ı ¤·ı ±ËŸ ±ÎT›Î ±ı‹ ¿˘‹· ±Î‹_hÎHÎ ’Ò‰˝¿ ±Î‰¿Î›Î˝. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ488

∞‰fi_ ’˘÷ÎfiÌ ‰ÎHÎÌ ÁÎ_¤‚‰Î◊Ì, Á_› »ıÿΉÎ◊Ì fi∞¿fiÎ … ¿Î·‹Î_ ¿S›ÎHÎ ◊‰Îfi_

»ı ±ı‹ ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ ¿ı‰·iÎÎfi◊Ì ΩHÎı »ı. ÷ı◊Ì μk΋ ∞‰ »ı ±Î‹

ΩHÎÌfiı T›‰ËÎfl‹ÎhÎ◊Ì ±Î‰¿Îfl ±Î’ı »ı. ––1905-1906––

±«·¤˛Î÷Îfiı ⁄˘·Î‰Ìfiı Â_ ¿èÎ_ ? ÷ı ¿Ëı »ı -

Á∑¢§ ◊ááÊ ¬ÈááÊ-¬Êfl¢, •ÁàÕ ŸÁàÕÁûÊ ‚¢‚•Ù ÃÈÖ¤Ê –flÿ¬ÿÊáÊ ÿ •àÕ¢, Ÿ ÿÊáÊÁ‚ ÃÁ‚◊Ù •àÕÙ H1907H

(Á∑¢§ ◊ãÿ‚ ¬Èáÿ-¬Ê¬¢, •ÁSÃ-ŸÊSÃËÁà ‚¢‡ÊÿSÃfl –flŒ¬ŒÊŸÊ@ÊÕZ, Ÿ ¡ÊŸÊÁ‚ ÷Ê◊ÿ◊Õ¸— H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı ±«·¤˛Î÷ ! ’H› ±fiı ’Î’ »ı ¿ı fiËŸ ? ±Î‰˘ ÷‹fiı Á_› »ı.

±◊ν÷˚ ±Î‰_ ÷‹ı ‹fi‹Î_ ω«Îfl˘ »˘ ‰ıÿfiÎ ’ÿ˘fi˘ ÁΫ˘ ±◊˝ ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı

’ÿ˘fi˘ ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı. ––1907––

ω‰ı«fi - Ëı ±Î›W›‹Îfi˚ ±«·¤˛Î÷ ! ÷‹ı ‹fi‹Î_ ±Î‰Î ±Î‰Î ω«Îfl˘ ¿fl˘

»˘. ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ Â_ ’H› ±fiı ’Î’ »ı ¿ı fiËŸ ? ÁÎ_ÁÎÏfl¿ Á¬-ÁQ≤Ï© ±Î’ı ÷ı ’H›

±fiı ÁÎ_ÁÎÏfl¿ ÿ—¬ ±Î’ı ÷ı ’Î’, ±Î ⁄Lfiı ÷k‰˘ ‹Îfi‰Î_ ¿ı fi ‹Îfi‰Î_ ? ±Î‰˘ Á_›

÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ≠‰÷ı˝ »ı. ‰ıÿ˘fiÎ_ ’flV’fl ϤLfi ϤLfi ±◊˝‰Î‚Î_ ’ÿ˘ ÁÎ_¤‚‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı,

’flV’fl ωv© ±ı‰Î_ ÿ½fi˘fiÌ lÏ÷±˘fiı ΩHΉÎfiÎ ¿ÎflHÎı ÷‹fiı ±Î Á_› ◊›ı·˘ »ı.

’fl_÷ ÷‹Îfl˘ ±Î Á_› μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘fi˘ ÁΫ˘ ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı

»ı. …ı ˉı ’»ÌfiÌ √Î◊΋Î_ ¿Ëı‰Î‹Î_ ±Î‰Âı.

÷ı ‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı. ““¬ÈL§· ∞flŒ¢ ÁÇŸ¢ ‚fl¸◊˜, ÿŒ˜ ÷Íâ ÿìÊ ÷Ê√ÿ◊˜,©UÃÊ◊ÎÃàflSÿ‡ÊÊŸÙ ÿŒãŸŸÊÁÃ⁄UÙ„UÁÔ” ¥I›ÎÏÿ. ±Î ‰ıÿfiÎ ’ÿ˘ ÷◊Î ÷ıfi˘ ±◊˝ ⁄ÌΩ

√HΑfl‰Îÿ ≠Á_√ı …ı‰˘ ¿Ëı‰Î›˘ »ı ÷ı‰˘ ±◊˝ ±ËŸ Á‹∞ ·ı‰˘. …√÷‹Î_ ±Î …ı ¿_¥

ÿı¬Î› »ı, ÷◊Î …ı ¤Ò÷¿Î‚‹Î_ ◊›_ ±fiı ¤Îω‹Î_ ◊Âı ÷ı Á‰ı˝ ’vÊ‹ÎhÎ … »ı. ⁄Ì…\_

¿_¥ … fi◊Ì. (±◊ν÷˚ ’H›-’Î’ …ı‰_ ¿˘¥ ÷k‰ fi◊Ì.) ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ ‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘

ÁÎ_¤‚‰Î◊Ì ÷‹fiı ’H›-’Î’ »ı ¿ı fiËÌ ? ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ Á_ÿıË ◊›ı·˘ »ı. ––1907––

◊ááÊÁ‚ ¬ÈááÊ¢ ¬Êfl¢ ‚Ê„UÊ⁄UáÊ◊„Ufl ŒÙ Áfl Á÷ãŸÊߢ –„UÙîÊ Ÿ flÊ ∑§ê◊¢ Áøÿ ‚÷Êfl•Ù ÷fl¬¬¢øÙ˘ÿ¢ H1908H

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 489

(◊ãÿ‚ ¬Èáÿ¢ ¬Ê¬¢, ‚ÊœÊ⁄UáÊ◊ÕflÊ m •Á¬ Á÷㟠–÷flŸ˜ Ÿ flÊ ∑§◊Ò¸fl, Sfl÷ÊflÃÙ ÷fl¬˝¬@Ù˘ÿ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ¿˘¥ ’H›fiı … ‹Îfiı »ı, ¿˘¥ ’Î’fiı … ‹Îfiı »ı, ¿˘¥ ⁄Lfiı Ï‹l

⁄fiı·Ì ±ı¿ ‰V÷ ‹Îfiı »ı, ¿˘¥ ’H› ±fiı ’Î’ ±ı‹ ⁄Lfiıfiı ϤLfi ϤLfi ‹Îfiı »ı

±fiı ¿˘¥ ¿‹˝ … fi◊Ì, ±Î Á_ÁÎflfi˘ ≠’_« V‰Î¤Îω¿ … »ı. ±ı‹ ‹Îfiı »ı. ÷ı◊Ì ÷‹ı

±Î‰Î ’flV’fl ωv© ’Î_« ‰Îÿ˘ ÁÎ_¤‚‰Î◊Ì Á_›fiı ’ÎQ›Î »˘. ––1908––

ω‰ı«fi - Ëı ±Î›W›‹Îfi ±«·¤˛Î÷ ! ¿‹˝fiÌ ⁄Î⁄÷‹Î_ …\ÿÎ …\ÿÎ ÿ½fi¿Îfl˘fiÎ

…\ÿÎ …\ÿÎ ±Ï¤≠Λ˘ ÷‹ı ÁÎ_¤Y›Î »ı. ÷ı◊Ì ÷‹Îv_ ‹fi Â_¿ÎÂÌ· ⁄L›_ »ı. ¿‹˝fiÌ

⁄Î⁄÷‹Î_ ±L› ±L› ÷ÌÏ◊˝¿˘fiÎ_ ’Î_« ≠¿ÎflfiÎ_ …\ÿÎ_ …\ÿÎ_ ‹L÷T›˘ »ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı »ı.

(1) ¿˘¥¿ ÷ÌÏ◊˝¿˘ ±ı‹ ‹Îfiı »ı ¿ı ±Î …√÷‹Î_ ¿ı‰· ±ı¿·_ ’H› … »ı. ’Î’

»ı … fiËŸ ±Î‰_ ‹ÎfifiÎflÎfi˘ ±Î› 1909‹Ì √Î◊΋Î_ V’p ¿flΛ »ı.

(2) ⁄ÌΩ ¿ıÀ·Î¿ ÷ÌÏ◊˝¿˘fi_ ¿Ëı‰_ »ı ¿ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ’Î’ … ‹ÎhÎ »ı. ’H›

»ı … fiËŸ. ±Î‰_ ‹ÎfifiÎflÎfi˘ ±Î› 1910‹Ì √Î◊΋Î_ V’p ¿flΛ »ı.

(3) hÎÌΩ ¿ıÀ·Î¿ ÿ½fi¿Îfl˘fi_ ¿Ëı‰_ ±ı‰_ »ı ¿ı ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ’H› ±fiı ’Î’

±ı‹ ⁄Lfiı ’flV’fl ÁÎ◊ı ‹‚Ìfiı ⁄fiı·Ì ±ı¿ ‰V÷ »ı. …ı‹ ‹ı«¿ fi΋fi˘ ‹ÏHÎ ±fiı¿

fl_√˘fiÎ Ï‹lHÎw’ı ⁄fiı·˘ »ı ÷ı‹ Ï‹l¤Î‰ı ⁄fiı·˘, Á¬ ±fiı ÿ—¬ÎI‹¿ Œ·fiÎ

¿ÎflHÎV‰w’ı ÁΑÎflHÎ’HÎı ““’H›’Î’”” ±Î‰Î fi΋‰Î‚˘ ±ı¿ … ’ÿÎ◊˝ »ı. ±Î‰Ì

‹ÎL›÷Î ‘flΉfiÎflfi˘ ±Î› 1911‹Ì √Î◊΋Î_ Á‹Ω‰ÎÂı.

(4) ¿˘¥ ¿˘¥ ÿ½fi¿Îfl˘ ±ı‹ ‹Îfiı »ı ¿ı Á¬fi_ ¿ÎflHÎ ’H› ±fiı ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ

’Î’ ±ı‹ ’H› ’HÎ …\ÿ_ »ı ±fiı ’Î’ ’HÎ …\ÿ_ »ı. Œ· ⁄ı Ω÷fiÎ_ »ı ‹ÎÀı ¿ÎflHÎ ’HÎ

⁄ı Ω÷fiÎ_ »ı. ±Î ‹÷fi˘ ±Î› 1912-1913 √Î◊΋Î_ Á‹Ω‰ÎÂı.

(5) ‰‚Ì ¿˘¥ ¿˘¥ ÿ½fi¿Îfl˘ ±ı‹ ‹Îfiı »ı ¿ı ‹Ò·◊Ì ¿‹˝ …ı‰_ ¿˘¥ ÷k‰ …

fi◊Ì, ’»Ì ’H›-’Î’fiÌ ‰Î÷ ÷˘ ¿fl‰Ì … Â_ ? ’H›-’Î’ ¿ı ¿‹˝ ±Î‰_ ¿_¥ … fi◊Ì.

±Î …√÷fiÌ ÷‹Î‹ T›‰V◊Î V‰¤Î‰‹ÎhÎ◊Ì … »ı. ±Î ‹ÎL›÷Î ‘flΉfiÎflα˘fi˘ ±Î›

’HÎ 1912-1913 √Î◊΋Î_ V’p Á‹Ω‰ÎÂı.

±Î ≠‹ÎHÎı …\ÿÎ …\ÿÎ ÿ½fi¿Îfl˘fiÎ …\ÿÎ …\ÿÎ ’Î_« ≠¿ÎflfiΠω«Îfl˘-‹L÷T›˘ ÷‹ı

ÁÎ_¤Y›Î »ı. ±Î ’Î_«ı ‹_÷T›˘ ’flV’fl ωv© ω«Îfl‘ÎflÎ ‘flΉı »ı. ÷ı ÁÎ_¤‚‰Î◊Ì

÷‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ Á_› ◊›ı·˘ »ı ¿ı Â_ ¬flı¬fl ’H› ±fiı ’Î’ fi΋fiÌ ¿˘¥ ‰V÷

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ490

‰ÎV÷ω¿ »ı ¿ı ¬Î·Ì ¬Î·Ì ±Î ‰Î÷ν … »ı ? ±Î‰˘ Á_› Ëı ±«·¤˛Î÷ ! ÷‹fiı

‰÷ı˝ »ı. ––1908––

…ı±˘fiÎ ‹÷ı ¿ı‰· ’H› … »ı ’HÎ ’Î’ fi◊Ì ±Î‰Ì ‹ÎL›÷Î »ı ÷ı ‹÷‰Î‚Î

≠◊‹’ZÎfiı ’H› ‹ÎL›_ ˢ‰Î◊Ì Á¬ ÷˘ Á_¤‰ı. ’HÎ ÿ—¬ ¿ı‹ CÎÀÂı ? ÷ı‰Î ≠ëfi˘

¬·ÎÁ˘ ¿fl÷Î_ ≠◊‹ ’ZÎfiÌ ‹ÎL›÷Ή΂Π¿Ëı »ı ¿ı -

¬ÈááÊÈP§Á⁄U‚ ‚È÷ÿÊ, Ã⁄UÃ◊¡ÙªÊflªÁ⁄U‚•Ù „UÊáÊË –ÃS‚fl π∞ ◊ÙÄπÙ, ¬àÕÊ„UÊ⁄UÙfl◊ÊáÊÊ•Ù H1909H

(¬ÈáÿÙà∑§·¸ ‡ÊÈ÷ÃÊ, Ã⁄UÃ◊ÿ٪ʬ∑§·¸ÃÙ „UÊÁŸ— –ÃSÿÒfl ˇÊÿ ◊ÙˇÊ—, ¬âÿÊ„UÊ⁄UÙ¬◊ÊŸÊØ H)

√Î◊Î◊˝ - ’H›fiÎ μI¿Ê˝‹Î_ ±I›L÷ Á¬ ˢ› »ı. ÷ıfiÌ ÷fl÷‹÷ÎfiÎ ¿ÎflHÎı

±’¿Ê˝ ◊‰Î◊Ì Á¬fiÌ ËÎÏfi ◊Λ »ı. ÷ıfi˘ Á‰˝◊Î ZΛ ◊›ı »÷ı ‹˘ZÎ ◊Λ »ı. ±ËŸ

ÏË÷¿ÎflÌ ±ÎËÎflfiÌ μ’‹Î◊Ì Á‰˝ ‰Î÷ Á‹∞ ·ı‰Ì. ––1909––

ω‰ı«fi - ““¬ÈŸÊÃËÁà ¬Èáÿ◊˜”” …ı ±Î ∞‰fiı Á¬Ì ¿flı ÷ı ’H›. ÷ı ’H›¿‹˝fi˘

μI¿Ê˝ ◊›ı »÷ı ±ıÀ·ı ¿ı ±_Âı ±_Âı T≤Ï© ◊›ı »÷ı Á¬fiÌ ’HÎ ±fiø‹ı T≤Ï© ◊Λ »ı.

…ı‹ …ı‹ ’H›fi˘ μI¿Ê˝ ‰‘÷˘ Ω› »ı ÷ı‹ ÷ı‹ Á¬‹Î_ ’HÎ ‰‘Îfl˘ ◊÷˘ Ω› »ı. ›Î‰÷˚

Á˙◊Ì μI¿Úp ±ı‰_ V‰√˝fi_ Á¬ μI¿Úp ’H›◊Ì ≠ÎM÷ ◊Λ »ı.

÷ı … ’H›¿‹˝ ÷fl÷‹÷Ή΂_ ˢ‰Î◊Ì F›Îflı ±’¿Ê˝ ’΋ı »ı, ±_Âı ±_Âı CÎÀ÷_

Ω› »ı I›Îflı ’H›fi˘ ±’¿‹˝ (CÎÀÎÕ˘) ◊‰Î◊Ì Á¬fiÌ ’HÎ ËÎÏfi ◊Λ »ı ÷ı Á¬fiÌ

ËÎÏfifiı … ÿ—¬ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î¬Ì ‰Î÷fi˘ ÁÎfl ±ı »ı ¿ı - …ı‹ …ı‹ ’H› T≤Ï© ’΋ı »ı

÷ı‹ ÷ı‹ Á¬ ‰‘ı »ı ±fiı …ı‹ …ı‹ ’H›fi˘ ±’¿Ê˝ (’H›fiÌ ËÎÏfi) ◊Λ »ı ÷ı‹ ÷ı‹

∞‰˘fiı ±fiø‹ı (Á¬fiÌ ËÎÏfi ◊Λ »ı ±ıÀ·ı ¿ı) ÿ—¬fiÌ ≠΄M÷ ◊Λ »ı. ±ı‹ ¿fl÷Î_

¿fl÷Î_ F›Îflı ’H›¿‹˝fiÌ ⁄Ë … ËÎÏfi ◊Λ »ı I›Îflı μI¿Úp ÿ—¬ ±Î‰ı »ı. ±ıÀ·ı ¿ı Á˙◊Ì

μI¿Úp fifl¿fi_ ÿ—¬ ’H›fiÌ ËÎÏfi◊Ì … ±Î‰ı »ı. ‹ÎÀı ’Î’ …ı‰_ ¿˘¥ ÷k‰ fi◊Ì.

’H›fiÌ T≤Ï©◊Ì Á¬, ’H›fiÌ ËÎÏfi◊Ì ÿ—¬ ±fiı ’H›¿‹˝fi˘ Á‰˝◊Î ZΛ ◊Λ

÷˘ ±Î ∞‰˘fiı ÁÎ_ÁÎÏfl¿ Á¬fi˘ ±fiı ÁÎ_ÁÎÏfl¿ ÿ—¬fi˘ ±ı‹ Á‰˝fi˘ ZΛ ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì

±Î ∞‰˘fiÌ ‹„@÷ ◊Λ »ı. ±Î‹ ¿ı‰· ’H›¿‹˝ … »ı, ’HÎ ’Î’¿‹˝ fi◊Ì. ±Î ‰Î÷

’J› ±ÎËÎflfiÌ μ’‹Î◊Ì Á‹…‰Ì. …ı‹ ’J› (ÏË÷¿ÎflÌ-¿S›ÎHοÎflÌ) ±ı‰Î ±ÎËÎflfiÌ

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 491

T≤Ï© ◊Λ ÷˘ ±Îfl˘B›fiÌ T≤Ï© ◊Λ »ı, ÷ı‹ ’H›fiÌ T≤Ï© ◊Λ »ı I›Îflı Á¬fiÌ T≤Ï©

◊Λ »ı ±fiı F›Îflı ’J› ±ÎËÎflfiÌ ËÎÏfi ◊Λ ±◊‰Î ’J› ±ÎËÎflfi˘ ’ÏflËÎfl ◊Λ

I›Îflı ±Îfl˘B›fiÌ ’HÎ ËÎÏfi ◊Λ ±ıÀ·ı ¿ı Áfl˘√÷Î ±Î‰ı »ı. ±ı‹ ’H›fiÌ ËÎÏfi ◊›ı

»÷ı Á¬fiÌ ËÎÏfi ◊‰Î◊Ì ÿ—¬fiÌ ≠΄M÷ ◊Λ »ı. Á‰˝◊Î ’J› ±ÎËÎflfi˘ F›Îflı I›Î√

¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı I›Îflı ∞‰fi … Á‹ÎM÷ ◊Λ »ı ±◊ν÷˚ ‹flHÎ ◊Λ »ı ÷ı‹ Á‰˝◊Î

’H›¿‹˝fi˘ F›Îflı ZΛ ◊Λ »ı I›Îflı Á_ÁÎflfiÌ … Á‹Î„M÷ ◊Λ »ı. ±◊ν÷˚ ‹˘ZÎ≠΄M÷

◊Λ »ı. ±Î‹ ’H›¿‹˝ … ±ı¿ »ı, ’Î’¿‹˝ fi◊Ì ±fiı ±ı¿·Î ’H›¿‹˝fiÌ T≤Ï©◊Ì ÷◊Î

ËÎÏfi◊Ì … Á¬-ÿ—¬fiÌ ≠΄M÷ ◊Λ »ı. ±Î‰_ ‹ÎfifiÎflα˘fi˘ ±Î› Â_ »ı ? ÷ı ±Î

√Î◊΋Î_ V’p ¿›˘˝ »ı. ––1909––

ˉı ±ı¿·_ ’Î’ … »ı ±Î‰_ ‹ÎfifiÎflÎfi˘ ±Î› ¿Ëı »ı -

¬ÊflÈP§Á⁄U‚˘„U◊ÿÊ, Ã⁄UÃ◊¡ÙªÊflªÁ⁄U‚•Ù ‚È÷ÿÊ –ÃS‚fl Äπ∞ ◊ÙÄπÙ •¬àÕ÷ûÊÙfl◊ÊáÊÊ•Ù H1910H

(¬Ê¬Ùà∑§·¸˘œ◊ÃÊ, Ã⁄UÃ◊ÿ٪ʬ∑§·¸Ã— ‡ÊÈ÷ÃÊ –ÃSÿÒfl ˇÊÿ ◊ÙˇÊÙ˘¬âÿ÷ÄÃÙ¬◊ÊŸÊØ H)

√Î◊Î◊˝ - ’Î’fiÎ μI¿Ê˝‹Î_ ±I›L÷ ÿ—¬ ˢ› »ı. ÷ıfiÌ ÷fl÷‹÷ÎfiÎ ¿ÎflHÎı

±’¿Ê˝ ◊‰Î◊Ì ÿ—¬fiÌ ËÎÏfi ◊Λ »ı. ±◊ν÷˚ Á¬ ◊Λ »ı. ÷ıfi˘ Á‰˝◊Î ZΛ ◊›ı »÷ı

‹˘ZÎ ◊Λ »ı. ±ËŸ ±ÏË÷¿ÎflÌ ¤˘…fifiÌ μ’‹Î◊Ì Á‹∞ ·ı‰_. ––1910––

ω‰ı«fi - ±Î√·Ì √Î◊΋Î_ ’H›fiÎ μI¿Ê˝◊Ì Á¬ ±fiı ’H›fiÎ ±’¿Ê˝◊Ì ÿ—¬

…ı‹ Á‹ΩT›Î_ »ı ÷ıfiÎ◊Ì Ï‰’flÌ÷’HÎı ±’J› ±ÎËÎflfiÌ μ’‹Î◊Ì ’Î’fiÎ μI¿Ê˝ ±fiı

±’¿Ê˝‹Î_ ÿ—¬-Á¬ Á‹…‰_.

…ı‹ ±’J› ¤˘…fifiÌ T≤Ï©◊Ì fl˘√fiÌ T≤Ï© ◊Λ »ı ÷ı‹ ““¬Ê¢‡ÊÿÁà •Êà◊ÊŸ¢◊‹ËŸÿÃËÁà ¬Ê¬◊˜”” ““±ÎI‹Îfiı ‹·Ìfi ¿flı, ÿ—¬Ì ¿flı ÷ı ’Î’”” ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ’Î’fiÌ

…ı‹ …ı‹ T≤Ï© ◊÷Ì Ω› »ı ÷ı‹ ÷ı‹ ÿ—¬fiÌ T≤Ï© ◊‰Î V‰w’ ±‘‹÷Î ≠ÎM÷ ◊Λ

»ı. ±fiø‹ı ÿ—¬ ‰‘÷_ … Ω› »ı. ›Î‰÷˚ μI¿Úp ’Î’fiÎ μÿ› ‰¬÷ı μI¿Úp ±ı‰_ fifl¿fi_

ÿ—¬ ±Î‰ı »ı.

÷◊Î ±’J› ¤˘…fifiÌ ËÎÏfi◊Ì …ı‹ fl˘√fiÌ ËÎÏfi ◊Λ »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ±Îfl˘B›fiÌ

T≤Ï© ◊Λ »ı ÷ı‹ ’Î’fiÎ ±’¿Ê˝◊Ì ±fiø‹ı ÿ—¬fiÌ ËÎÏfi ◊Λ »ı ±ıÀ·ı ¿ı Á¬fiÌ

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ492

T≤Ï© ◊Λ »ı. ›Î‰÷˚ μI¿Úp’HÎı V‰√˝fiÎ Á¬fiÌ ≠΄M÷ ’HÎ ◊Λ »ı. ±Î flÌ÷ı ±’J›

±ÎËÎflfiÌ T≤Ï©◊Ì fl˘√fiÌ T≤Ï© ±fiı ±’J› ±ÎËÎflfiÌ ËÎÏfi◊Ì fl˘√fiÌ ËÎÏfi ±fiı

±Îfl˘B›fiÌ T≤Ï© …ı‹ ◊Λ »ı ÷ı‹ ’Î’fiÎ μI¿Ê˝◊Ì ÿ—¬fiÌ T≤Ï© ±fiı ’Î’fiÎ ±’¿Ê˝◊Ì

… ÿ—¬fiÌ ËÎÏfi ±fiı Á¬fiÌ T≤Ï© CÎÀÌ Â¿ı »ı. ’H›¿‹˝ ‹Îfi‰ÎfiÌ ÂÌ …wfl »ı ?

÷◊Î ±’J› ±ÎËÎflfi˘ Á‰˝◊Î I›Î√ ¿fl‰Î◊Ì …ı‹ ’fl‹ ±Îfl˘B›fiÌ ≠΄M÷ ◊Λ

»ı ±ı‹ ’Î’¿‹˝fi˘ Á‰˝◊Î ZΛ ◊›ı »÷ı ±Î ∞‰fi˘ ‹˘ZÎ ◊Λ »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ±Î

Á_ÁÎfl‹Î_ ¿ı‰· ±ı¿·_ ’Î’¿‹˝ … »ı ’H›¿‹˝ …ı‰_ ¿˘¥ ÷k‰ fi◊Ì, ’Î’fiÌ T≤Ï©‹Î_

ÿ—¬fiÌ T≤Ï© ±fiı ’Î’fiÌ ËÎÏfi‹Î_ ÿ—¬fiÌ ËÎÏfi ±ıÀ·ı ¿ı Á¬fiÌ T≤Ï© ±fiı ’Î’fi˘

Á‰˝◊Î ZΛ ◊Λ I›Îflı ‹„@÷ ◊Λ »ı. ±Î ⁄ÌΩı ’ZÎ ΩHΉ˘. ’Î’¿‹˝ … ±ı¿ »ı. ’H›

¿‹˝ fi◊Ì ’Î’¿‹˝fiÌ ËÎÏfi-T≤Ï©◊Ì … Á¬-ÿ—¬ CÎÀÌ Â¿ı »ı. ±Î‰_ ‹ÎfifiÎflα˘fi˘

±Î› ±Î √Î◊΋Î_ Á‹ΩT›˘ »ı. ––1910––

Á_¿ÌHν ⁄fiı·_ ±◊‰Î ’H› ±fiı ’Î’ …ı‹Î_ Ï‹l »ı ±ı‰_ ““’H›’Î’”” fi΋fi_

±ı¿ … ¿‹˝ »ı. ⁄ı ¿‹˝ …\ÿÎ_ …\ÿÎ_ fi◊Ì. ±Î‰˘ hÎÌΩı ’ZÎ ¿ıÀ·Î¿fi˘ »ı. ÷ı ˉı

Á‹Ω‰ı »ı -

‚Ê„UÊ⁄UáÊflááÊÊÁŒ fl •„U ‚Ê„UÊ⁄UáÊ◊„Uª◊ûÊÊ∞ –©UP§Á⁄U‚ÊflªÁ⁄U‚•Ù, ÃS‚fl ÿ ¬ÈááʬÊflÄπÊ H1911H

(‚ÊœÊ⁄UáÊfláÊʸŒËflÊÕ ‚ÊœÊ⁄UáÊ◊ÕÒ∑§◊ÊòÊÿÊ –©Uà∑§·Ê¸¬∑§·¸ÃSÃSÿÒfl ø ¬Èáÿ¬Ê¬ÊÅÿÊ H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ ÁΑÎflHÎ ‰HÎνÏÿ‰Î‚Ì ÷S› ‹ÎhÎαı ⁄ı ‰V÷ ÁÎ◊ı ‹‚Ì Ë˘›

÷ı‹ ±Î ⁄Lfiıfi_ Áfl¬Ì ‹ÎhÎÎ◊Ì ‹‚ı·_ ±ı¿ ¿‹˝ »ı ±fiı ÷ı‹Î_ … μI¿Ê˝ ÷◊Î ±’¿Ê˝

◊‰Î◊Ì ÷ıfi_ … ’H› ±◊‰Î ’Î’ ±Î‰_ fi΋ ≠‰÷ı˝ »ı. ––1911––

ω‰ı«fi - ±Î √Î◊΋Î_ hÎÌΩ Ï‰¿S’fiÌ ‰Î÷ ¿flı »ı. ¿ıÀ·Î¿ ÿ½fi¿Îfl˘ ±ı¿·_

’H›¿‹˝ … »ı ±Î‹ ‹Îfiı »ı ±Î ’Ëı·˘ ω¿S’ »ı. ¿ıÀ·Î¿ ±ı¿·_ ’Î’¿‹˝ … »ı ±Î‹

‹Îfiı »ı ±Î ⁄ÌΩı ω¿S’ »ı. ÷ı‹ hÎÌΩı ω¿S’ ±Î‰˘ »ı ±ıÀ·ı ¿ı ⁄ÌΩ ¿ıÀ·Î¿

ÿ½fi¿Îfl˘fi_ ±ı‰_ ‹Îfi‰_ »ı ¿ı ’H› ±fiı ’Î’ ⁄Lfiı Áfl¬Ì-Áfl¬Ì ‹ÎhÎαı ÁÎ◊ı ‹‚Ìfiı

⁄fiı·_-Á_¿ÌHν ◊›ı·_ ““’H›’Î’”” ±Î‰Î fi΋‰Î‚_ ±ı¿ … ¿‹˝ »ı. …ı‹ Áfl¬Ì-Áfl¬Ì

‹ÎhÎαı ËÏfl÷η (ËflÕı) ±fiı √Ï·¿ (√˘‚) ‰√ıflı ⁄ı ’ÿÎ◊˘˝ ÁÎ◊ı ‹‚Ìfiı ±ı¿ ƒT›

⁄L›_ ˢ› ÷ı‹ ±Î ⁄Lfiı Áfl¬Ì ‹ÎhÎαı ÁÎ◊ı ‹‚Ìfiı ⁄fiı·Î ±ı¿ ƒT›w’ ¿‹˝ »ı.

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 493

±◊‰Î …ı‹ ‹ı«¿‹ÏHÎ ±fiı¿ ‰H΢˝fi˘ ⁄fiı·˘ »ı ÷ı‹ ±Î ¿‹˝ ’HÎ ⁄Lfiı ¤Î‰˘fiÎ

Ï‹lHÎw’ı ⁄fiı·_ »ı. ±◊‰Î …ı‹ fiflÏÁ_Ë ±‰÷Îfl ±ÎÏÿ‹Î_ ±‘˘˝ fifl ±fiı ±‘˘˝ ÏÁ_Ë

»ı ÷ı‹ ±‘ν-±‘ν ’H›-’Î’fiÎ ⁄ı ¤Î√˘fi_ ÁÎ◊ı ‹‚Ìfiı ⁄fiı·_ ±Î ““’H›’Î’”” ±Î‰Î

fi΋‰Î‚_ ¿‹˝ »ı.

≠ë - Ωı ±Î ±ı¿ … ‰V÷ »ı ÷˘ ’flV’fl ωfl˘‘Ì Ï‰Ê›‰Î‚_ ±ı‰_ ’H› ±fiı

’Î’ ±Î‰Î_ ⁄ı fi΋˘ ±ı¿ … ‰V÷fiÎ_ ±ı¿Ì ÁÎ◊ı ¿ı‹ ˢ¥ ¿ı ? ÷◊Î ’H›fi˘ ±_Â

÷ı‹Î_ ˢ‰Î◊Ì Ωı Á¬fi_ ÁΑfi ˢ› ÷˘ ÷ıfiı ’Î’ ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ? ±fiı ÷ı‹Î_ ’Î’fi˘ ±_Â

ˢ‰Î◊Ì Ωı ÿ—¬fi_ ¿ÎflHΠˢ› ÷˘ ÷ıfiı ’H› ±Î‰_ fi΋ ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ? ±Î flÌ÷ı ’flV’fl

ωfl˘‘Ì ±ı‰Î_ ⁄ı fi΋˘ ±ı¿Ì ÁÎ◊ı ±ı¿‹Î_ ¿ı‹ CÎÀı ?

μkÎfl - Ωı ¿ı ±Î ’H› ±fiı ’Î’ ±ı‹ ⁄Lfiı ÁÎ◊ı ‹‚Ìfiı ⁄fiı·Ì ±Î ±ı¿ …

‰V÷ »ı. ÷˘ ’HÎ ÷ı‹Î_ F›Îflı ¿˘¥ ’HÎ ±ı¿‹ÎhÎÎfi˘ μI¿Ê˝ ±fiı ⁄Ì∞ ‹ÎhÎÎfi˘ ±’¿Ê˝

◊Λ »ı I›Îflı ÷ıfi_ ““’H›’Î’ÎA›”” ±Î‰_ fi΋ fi flËı÷Î_ ’H›‹ÎhÎ ±◊‰Î ’Î’‹ÎhÎ ±Î‰_

fi΋ ’Õı »ı. ÁÎflÎ_ ±ı »ı ¿ı ⁄Lfiı ÁÎ◊ı ‹‚Ìfiı ±ı¿ ‰V÷V‰w’ı ⁄fiı·Î ±Î ¿‹˝‹Î_

F›Îflı ¿˘¥ ±ı¿ ‹ÎhÎÎfi˘ μI¿Ê˝ ◊Λ, ‘Îfl˘ ¿ı ’H›‰Î‚Ì ‹ÎhÎÎfi˘ μI¿Ê˝ ◊Λ »ı I›Îflı

÷ıfiı ’H›‹ÎhÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ±ı‰Ì … flÌ÷ı ’Î’‰Î‚Ì ‹ÎhÎÎfi˘ μI¿Ê˝ F›Îflı ◊Λ »ı I›Îflı

÷ıfiı ’Î’‹ÎhÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î flÌ÷ı ’H›fiÌ ‹ÎhÎÎfiÎ μI¿Ê˝◊Ì ∞‰ Á¬Ì ◊Λ »ı ±fiı

’Î’fiÌ ‹ÎhÎÎfiÎ μI¿Ê˝◊Ì ∞‰ ÿ—¬Ì ◊Λ »ı.

÷◊Î ÷ı‹Î_ … ’H›fiÌ ‹ÎhÎÎfi˘ ±’¿Ê˝ ◊‰Î◊Ì ÷ıfiı … ’Î’ ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı

’Î’fiÌ ‹ÎhÎÎfi˘ ±’¿Ê˝ ◊‰Î◊Ì ÷ıfiı … ’H› ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î flÌ÷ı ’H›fiÌ ‹ÎhÎÎ

CÎÀ‰Î◊Ì ∞‰ ÿ—¬Ì ◊Λ »ı ±fiı ’Î’fiÌ ‹ÎhÎÎ CÎÀ‰Î◊Ì ±Î … ∞‰ Á¬Ì ◊Λ »ı.

±Î‹ hÎÌΩ Ï‰¿S’‰Î‚ÎfiÌ ±Î‰Ì ‹ÎL›÷Î »ı ¿ı ““’H›’Î’”” fi΋fi_ Á_¿ÌHν ±ı‰_ ±ı¿

¿‹˝ »ı ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ ±ı¿ ¿‹˝◊Ì … Á¬-ÿ—¬ ⁄Lfiı CÎÀÌ Â¿ı »ı. ‹ÎÀı V‰÷_hÎ’HÎı ’H›

±fiı ’Î’¿‹˝ ⁄Lfiı …\ÿÎ_ »ı ±Î‰_ ‹Îfi‰ÎfiÌ …wfl fi◊Ì. ––1911––

ˉı «˘◊˘ ’ZÎ ±fiı ’Î_«‹˘ ’ZÎ Á‹Ω‰ı »ı -

∞fl¢ Áøÿ ŒÙ Á÷ãŸÊߢ „UÙîÊ, „UÙîÊ fl ‚÷Êfl•Ù øfl –÷fl‚¢÷Í߸, ÷ááÊß Ÿ ‚÷ÊflÊ•Ù ¡•Ù˘Á÷◊•Ù H1912H

„UÙîÊ ‚÷Ê•Ù flàÕÈ¢, ÁŸÄ∑§Ê⁄UáÊÿÊ fl flàÕÈœê◊Ù flÊ –¡ß flàÕÈ¢ áÊÁàÕ Ã•Ù ˘áÊÈfl‹hË•Ù π¬È廢§ fl H1913H

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ494

(∞fl◊fl m Á÷㟠÷flÃÊ¢, ÷flŒ˜ flÊ Sfl÷Êflà ∞fl –÷fl‚ê÷ÍÁ×, ÷áÿà Ÿ Sfl÷ÊflÊŒ˜ ÿÃÙ˘Á÷◊× H÷flàSfl÷ÊflÙ flSÃÈ, ÁŸc∑§Ê⁄UáÊÃÊ flÊ flSÃÈœ◊Ù¸ flÊ –ÿÁŒ flSÃÈ ŸÊÁSÃ, ‚∑§Ù˘ŸÈ¬‹éœ— π¬Èc¬Á◊fl –)

√Î◊Î◊˝ - ±Î … ≠‹ÎHÎı ¿ıÀ·Î¿fiÎ ‹÷ı ’H› ±fiı ’Î’ ±ı‹ ⁄Lfiı ¿‹˘˝ ϤLfi

ϤLfi »ı. ‰‚Ì ¿ıÀ·Î¿fiÎ ‹÷ı V‰¤Î‰‹ÎhÎ◊Ì … ±Î Á_ÁÎflfiÌ μI’ÏkÎ »ı. ±Î ’Î_«ı

ω¿S’˘‹Î_ ˉı ÁΫ˘ μkÎfl ω«ÎflΛ »ı. V‰¤Î‰‹ÎhÎ◊Ì ±Î Á_ÁÎflfiÌ μI’ÏkÎ CÎÀ÷Ì

fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı V‰¤Î‰ ±ı Â_ ¿˘¥ ‰V÷V‰w’ »ı ? ¿ı ÏfiW¿ÎflHÎ÷Î »ı ? ¿ı ‰V÷fi˘

‘‹˝‹ÎhÎ »ı ? Ωı V‰¤Î‰ ±ı ‰V÷‹ÎhÎ ¿Ë˘ ÷˘ ÷ı ’ZÎ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı

±Î¿ÎÂ’W’fiÌ …ı‹ V‰¤Î‰ÎI‹¿ ÷ı ‰V÷ ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì. ‹ÎÀı fi◊Ì. ––1912-1913––

ω‰ı«fi - hÎHΠω¿S’˘ ¿ËÌfiı ˉı «˘◊Πω¿S’‰Î‚Îfi˘ ‹÷ ¿Ëı »ı. ±Î …

≠‹ÎHÎı ¿ıÀ·Î¿fiÎ ‹÷ı ’H› ±fiı ’Î’ ⁄Lfiı ≠¿ÎflfiÎ_ ¿‹˝ »ı ±fiı ÷ı V‰÷_hÎ »ı ¿ÎflHÎ

¿ı ÷ı ⁄LfiıfiÎ Œ‚¤Ò÷ ±ı‰Î_ Á¬ ±fiı ÿ—¬ ⁄Lfiı …\ÿÎ_ …\ÿÎ_ ±fi¤‰Î› »ı. ±ı¿ÌÁÎ◊ı

⁄Lfiı ±fi¤‰Î÷Î_ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı Á¬ ±ı ’H›¿‹˝fi_ Œ‚ »ı ±fiı ÿ—¬ ±ı ’Î’¿‹˝fi_

Œ‚ »ı ±ı‹ ⁄LfiıfiÎ_ ϤLfi ϤLfi ¿Î›˝ ÿı¬Î÷Î_ ˢ‰Î◊Ì ÷ı ⁄LfiıfiÎ ¿ÎflHΤÒ÷ ±ı‰Î_ ⁄Lfiı

¿‹˘˝ ’HÎ ’H› ±fiı ’Î’fiÎ fi΋ı ±·√ ±·√ »ı. ±Î‰˘ «˘◊˘ ‹÷ »ı.

ˉı ’Î_«‹Î ‹÷‰Î‚Îfi_ ±ı‰_ ‹Îfi‰_ »ı ¿ı ’H›¿‹˝ ’HÎ fi◊Ì ±fiı ’Î’¿‹˝ ’HÎ

fi◊Ì. ±Î ⁄Lfiı ¿‹˘˝ ωfiÎ V‰¤Î‰‹ÎhÎ◊Ì … ±Î Á_ÁÎflfiÌ Ï‰Ï«hÎ÷Î Á_¤‰ı »ı. ¿‹˝

…ı‰_ ¿˘¥ ¿ÎflHÎ fi◊Ì. …ı‹ ±Î¿Î‹Î_ ‰Îÿ‚˘fiÌ CÎÀÎ V‰Î¤Îω¿’HÎı … ϤLfi ϤLfi

±Î¿Îflı ⁄fiı »ı ÷ı‹ ±Î Á_ÁÎflfiÌ Ï‰Ï«hÎ÷Î V‰Î¤Îω¿’HÎı … ≠‰÷ı˝ »ı. ±Î‹ ’H›

±fiı ’Î’fiÌ ⁄Î⁄÷‹Î_ ’Î_« ‹÷˘ »ı. ÷ı ÿÂνT›Î »ı. ±Î‰Î ’Î_« ‹÷˘ ÁÎ_¤‚‰Î◊Ì Ëı

±«·¤˛Î÷ ! ÷‹fiı Á_› ◊›˘ »ı. ’fl_÷ ÷ı Á_› ¿fl‰Î …ı‰˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı μ’fl˘@÷

’Î_« ω¿S’˘‹Î_◊Ì ‹ÎhÎ «˘◊Î fi_⁄fl‰Î‚˘ ±ı¿ … ω¿S’ ±Îÿfl‰Î …ı‰˘ »ı. ⁄οÌfiÎ

Á‰ı˝ ω¿S’˘ ±Îÿfl‰Î …ı‰Î fi◊Ì. ⁄οÌfiÎ 1, 2, 3 ±fiı 5 ±Î «Îfl ’Z΢ ¬˘ÀÎ »ı

÷ı◊Ì ÷ı ’Z΢fi_ ¬_Õfi ˉı ±‹ı Á‹Ω‰Ì±ı »Ì±ı.

I›Î_ ≠I›ÎÁÏkÎL›Î›fiı ±fiÁflÌfiı ’Î_«‹Î ω¿S’fi_ ≠◊‹ ¬_Õfi ¿flı »ı. ““…ı

fi∞¿fi˘ ’ZΠˢ› ÷ıfiı ≠I›ÎÁÏkÎ ¿Ëı‰Î› »ı”” μ’fl …ı ø‹Â— ’Î_« ’Z΢ Á‹Ω‰Î›Î,

÷ı‹Î_ »ıS·˘ ’Î_«‹˘ ’ZÎ Ë‹HÎÎ_ … ⁄÷ÎT›˘ »ı. ±ıÀ·ı μ·ÀÎ ø‹ı ÷ı ±Ï÷› fi∞¿

»ı ±ı‹ Á‹∞fiı ’Î_«‹Î ω¿S’fi˘ μkÎfl Á˙◊Ì ≠◊‹ ¿Ëı‰Î› »ı -

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 495

÷áÿÃ, Ÿ Sfl÷ÊflÃÙ ÷fl‚ê÷ÍÁ× = ˉı Á˙◊Ì ≠◊‹ ’Î_«‹Î ω¿S’fi˘ μkÎfl

¿Ëı‰Î› »ı. V‰¤Î‰‹ÎhÎ◊Ì ±Î Á_ÁÎflfiÌ Ï‰Ï«hÎ÷Î Á_¤‰÷Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı …ıfiı ÷‹ı

V‰¤Î‰ ¿Ë˘ »˘ ÷ı Â_ ¿˘¥ ‰V÷ »ı ? ±ıÀ·ı ¿ı CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˝fiÌ …ı‹ Â_ ¿˘¥

‰V÷ωÂıÊ »ı ? ¿ı ¿˘¥’HÎ ¿ÎflHÎfi_ fi ˢ‰_ ±◊ν÷˚ ÏfiW¿ÎflHÎ÷Î …ı »ı ÷ıfiı … ÷‹ı

V‰¤Î‰ ¿Ë˘ »˘ ? ¿ı ±Î V‰¤Î‰ ±ı ¿˘¥ ‰V÷fi˘ ‘‹˝ »ı ±ı‹ ÷‹ı ‹Îfi˘ »˘ ? ±Î‹

V‰¤Î‰fiÌ ⁄Î⁄÷‹Î_ hÎHΠω¿S’˘ ˢ¥ ¿ı »ı ? 1. ‰V÷ωÂıÊ, 2. ÏfiW¿ÎflHÎ÷Î, ±fiı

3. ‰V÷‘‹˝.

ˉı V‰¤Î‰ ±ı CÎÀ-’ÀfiÌ …ı‹ ±ı¿ ‰V÷ωÂıÊ »ı ±Î‹ Ωı ¿Ë˘ ÷˘ ÷ı ’ZÎ

⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı‹ CÎÀ-’À ÿı¬Î› »ı ÷ı‹ V‰¤Î‰ ±ı Ωı ¿˘¥ ‰V÷ωÂıÊ

ˢ› ÷˘ ÿı¬Î‰˘ Ωı¥±ı ’HÎ ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì. ‹ÎÀı …ı‹ ±Î¿ÎÂfi_ ’W’ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì ÷ı◊Ì

fi◊Ì, ÷ı‹ V‰¤Î‰ ’HÎ ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì ‹ÎÀı fi◊Ì. ÷ı◊Ì V‰¤Î‰ ±ı ¿˘¥ ‰V÷ωÂıÊ »ı,

±Î ’ZÎ ÷˘ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ––1912-1913––

ˉı ““±Î V‰¤Î‰ ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì, ÷˘ ’HÎ »ı”” ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ Ωı ÷‹ı ⁄«Î‰ ¿fl˘

÷˘ ÷ı ⁄«Î‰fi˘ …‰Î⁄ ±Î’÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı -

•ìÊ¢Ã◊áÊÈfl‹hÙ Áfl, •„U Õ٠•ÁàÕ ŸÁàÕ Á∑¢§ ∑§ê◊¢ ? –„U©U fl ÃŒÁàÕûÊ ¡Ù ŸáÊÈ ∑§ê◊S‚ Áfl ‚ ∞fl H1914H

∑§ê◊S‚ flÊÁ÷„UÊáÊ¢ „UÙîÊ, ‚÷ÊflÙÁûÊ „UÙ©U ∑§Ù ŒÙ‚Ù ? –¬ßÁŸÿÿʪÊ⁄UÊ•Ù, Ÿ ÿ ‚Ù ∑§ûÊÊ ÉÊ«US‚fl H1915H

(•àÿãÃ◊ŸÈ¬‹éœÙ˘åÿÕ ‚∑§Ù˘ÁSà ŸÊÁSà Á∑¢§ ∑§◊¸ ? –„UÃÈflʸ ÃŒÁSÃàfl ÿÙ ŸŸÈ ∑§◊¸áÊÙ˘Á¬ ‚ ∞fl H∑§◊¸áÊÙ flÊÁ÷œÊŸ¢ ÷flàSfl÷Êfl ßÁà ÷flÃÈ ∑§Ù ŒÙ·— ? –¬˝ÁÃÁŸÿÃÊ∑§Ê⁄UÊŒ˜ Ÿ ø ‚ ∑§Ãʸ ÉÊ≈USÿfl H)

√Î◊Î◊˝ - V‰¤Î‰ ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì »÷Î_ Ωı »ı, ÷˘ ’»Ì ¿‹˝ (’HÎ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì

±ÎÀ·Î ‹ÎhÎ◊Ì) fi◊Ì ±Î‹ ¿ı‹ ? ±◊‰Î V‰¤Î‰fiÎ ±„V÷I‰‹Î_ …ı Ëı÷ »ı ÷ı … Ëı÷

¿‹˝fiÎ ±„V÷I‰‹Î_ ’HΠˢ. ––1914––

±◊‰Î ¿‹˝fi_ … ⁄Ì…\_ fi΋ V‰¤Î‰ ˢ ±ı‹ ‹Îfi‰Î‹Î_ Â_ ÿ˘Ê ? ‰‚Ì ÂflÌflÎÏÿ

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ496

≠Ï÷Ïfi›÷ ±Î¿Îfl‰Î‚Î_ ˢ‰Î◊Ì ÷ı V‰¤Î‰ ÂflÌflÎÏÿfi˘ ¿÷ν CÎÀÌ Â¿ı fiËŸ. …ı‹

μ’¿flHΠωfiÎ ¿<_¤Îfl CÎÀfi˘ ¿÷ν ◊¥ ¿ı fiËŸ ÷ı‹. ––1915––

ω‰ı«fi - Ωı V‰¤Î‰ ±ı CÎÀ-’ÀfiÌ …ı‹ ±ı¿ ≠¿Îflfi˘ ’ÿÎ◊˝Ï‰ÂıÊ … »ı, ’HÎ

ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì. ±Î‹ Ëı ±«·¤˛Î÷ ! Ωı ÷‹ı ‹Îfi˘ ÷˘ ““fi ÿı¬Î› ±ı‰Ì ‰V÷ ’HÎ

…√÷‹Î_ ˢ› »ı”” ±Î ‰Î÷ ÷˘ fiyÌ ◊¥ … √¥ ±fiı Ωı fi ÿı¬Î› ÷ı‰˘ ’HÎ V‰¤Î‰

fi΋fi˘ ±Î ’ÿÎ◊˝ …√÷‹Î_ ˢ› »ı ±Î‰_ ‹Îfi˘ ÷˘ ““’H› ±fiı ’Î’ fi΋fiÎ ¿‹˝fiı

‹Îfi‰Î‹Î_ ’HÎ ±Î L›Î› ÷˘ Á‹Îfi … »ı.”” ±ıÀ·ı ¿ı ’H› ±fiı ’Î’ fi΋fi_ ¿‹˝ ’HÎ

¤·ı ÿı¬Î÷_ fi◊Ì, ’HΠˢ¥ ¿ı »ı. ±Î‹ ‹Îfi‰_ ÷ı Â_ ¬˘À<_ »ı ? ±◊ν÷˚ fi ÿı¬Î÷Î

±ı‰Î ’HÎ V‰¤Î‰fiı Ωı ÷‹ı ‹Îfi˘ »˘ ÷˘ fi ÿı¬Î÷Î ±ı‰Î ’H›-’Î’ ¿‹˝fiı ’HÎ ‹ÎfiÌ

·ı‰Î_ Ωı¥±ı. fi◊Ì ÿı¬Î÷Î_ ‹ÎÀı fi◊Ì ±Î‰Ì ÿ·Ì· fi ¿fl‰Ì Ωı¥±ı.

±◊‰Î ““fi ÿı¬Î÷Î ±ı‰Î ’HÎ V‰¤Î‰fiÎ ±„V÷I‰fiı ‹Îfi‰Î‹Î_”” …ı ÿ·Ì· (Ëı÷)

÷‹ÎflÌ ’ÎÁı »ı ÷ı … ÿ·Ì· ¿‹˝fiÎ ±„V÷I‰fiı ‹Îfi‰Î‹Î_ ’HÎ ·Î√Ì Â¿ı »ı. …ı ›„@÷◊Ì

÷‹ı V‰¤Î‰fi_ ±„V÷I‰ ‹Îfi˘ »˘ ÷ı … Ëı÷◊Ì ÷‹ı ¿‹˝fi_ ±„V÷I‰ ’HÎ V‰Ì¿Îfl˘.

±◊‰Î ““V‰¤Î‰”” ±ı‰_ ÷‹ı …ı ’ÿÎ◊˝fi_ fi΋ ±Î’˘ »˘ ÷ı ’ÿÎ◊˝ … ¿‹˝V‰w’

ˢ. ±ıÀ·ı ¿ı ±‹ı …ıfiı ¿‹˝ ¿Ë̱ı »Ì±ı ÷ıfiı … ÷‹ı V‰¤Î‰ ‹ÎL›˘. ‹ÎhÎ fi΋Œfl¿

◊›˘. ‰V÷ ÷˘ ÷ıfiÌ ÷ı … flËÌ. ±◊ν÷˚ V‰¤Î‰ ±ı ¿‹˝fi_ ⁄Ì…\_ fi΋ … ◊›_. V‰¤Î‰fiÎ

fi΋ı ’HÎ ’H›-’Î’ ¿‹˝ … V‰Ì¿ÎflΛ_. ¿ÎflHÎ ¿ı V‰¤Î‰ ±ı CÎÀ-’ÀfiÌ …ı‹ ±ı¿

≠¿ÎflfiÌ ‰V÷ωÂıÊ »ı ÷ı‹ ¿‹˝ ±ı ’HÎ ±ı¿ ≠¿ÎflfiÌ ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfiÎ ’ÿ˚√·˘fiÌ ⁄fiı·Ì

‰V÷ ωÂıÊ … »ı. ±Î flÌ÷ı V‰¤Î‰fiÎ fi΋ı ’HÎ ÷‹ı ¿‹˝÷k‰ … V‰Ì¿Î›*.1

‰‚Ì ““V‰¤Î‰”” ÁÿÎ ±ı¿ ≠¿Îflfi˘ … ˢ› »ı ±fiı ÂflÌflÎÏÿ …\ÿÎ …\ÿÎ ¤‰˘‹Î_

’˘÷-’˘÷ÎfiÎ ¤‰fiı ±fiw’ ≠Ï÷Ïfi›÷ ±Î¿Îfl‰Î‚Î_ ϤLfi ϤLfi ˢ› »ı. ±Î ¿ı‹

CÎÀÂı ? …ı‹ ‹fiW›fiÎ ¤‰‹Î_ ‹fiW›fiÎ ±Î¿Îflı ÂflÌfl, √ΛfiÎ ¤‰‹Î_ √ΛfiÎ ±Î¿Îflı

ÂflÌfl, C΢ÕÎfiÎ ¤‰‹Î_ C΢ÕÎfiÎ ±Î¿Îflı ÂflÌfl, ËÎ◊ÌfiÎ ¤‰‹Î_ ËÎ◊ÌfiÎ ±Î¿Îflı ÂflÌfl

±Î‹ ±fiı¿ ¤‰˘‹Î_ ±fiı¿ ±Î¿Îfl‰Î‚Î_ ±fiı ÷ı ’HÎ ±‹¿ ≠¿ÎflfiÎ «˘yÁ ±Î¿Îfl‰Î‚Î_

ÂflÌfl˘fiÌ ≠΄M÷ …ı ◊Λ »ı ÷ı ±ı¿V‰w’‰Î‚Î V‰¤Î‰◊Ì ⁄fi‰Î_ Â@› fi◊Ì.

…ı‹ ¿<_¤Îfl CÎÕÎ ⁄fiΉ‰ÎfiÎ V‰¤Î‰‰Î‚˘ »ı ’fl_÷ ÁΑfi¤Ò÷ Á΋√˛Ì ϤLfi

1. ±Î √Î◊α˘‹Î_ ¿flı·Ì V‰¤Î‰fiÌ ««Î˝ ’Ò‰ı˝ √Î◊Î 1643‹Î_ ÷◊Î 1786-1787-1788-

1790 ‹Î_ ±Î‰ı·Ì »ı. I›Î_◊Ì Ï‰ÂıÊ ΩHÎÌ ·ı‰Ì.

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 497

ϤLfi ‹‚ı »ı ÷˘ … ϤLfi ϤLfi ≠Ï÷Ïfi›÷ ±Î¿ÎflfiÎ CÎÕÎ ⁄fiΉı »ı. Ωı ÁΑfiÁ΋√˛Ì

ϤLfi ϤLfi fi ‹‚Ì Ë˘÷ ÷˘ CÎÀ ⁄fiΉ‰ÎfiÎ V‰¤Î‰‹ÎhÎ◊Ì ±Î‰Î ≠Ï÷Ïfi›÷

±Î¿Îfl‰Î‚Î CÎÀ ¿<_¤Îfl◊Ì ⁄fiÌ Â¿ı fiËŸ. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ““¿‹˝”” fi΋fiÌ ÁΑfiÁ΋√˛Ì

ωfiÎ ÿflı¿ ¤‰˘‹Î_ ÷ı ÷ı ¤‰fiı ±fiw’ ≠Ï÷Ïfi›÷ ±Î¿Îfl‰Î‚Ì ÂflÌflÎÏÿfiÌ fl«fiÎ

±ı¿w’‰Î‚Î V‰¤Î‰‹ÎhÎ◊Ì Á_¤‰Ì ¿ı fiËŸ. ÷ı◊Ì ¿‹˝ fi΋fi_ V‰÷_hÎ ÏfiÏ‹kοÎflHÎ

÷‹Îflı ‹Îfi‰_ Ωı¥±ı. ––1914-1915––

◊ÈûÊÙ •◊ÈûÊÙ fl ÕÙ, ¡ß ◊ÈûÊÙ ÃÙ˘Á÷„UÊáÊ•Ù Á÷ãŸÙ –∑§ê◊ÁûÊ ‚„UÊflÙÁûÊ ÿ, ¡ß flÊ˘◊ÈûÊÙ Ÿ ∑§ûÊÊ ÃÙ H1916H

Œ„UÊáÊ¢ flÙ◊¢ Á¬fl, ¡ÈûÊÊ ∑§îÊÊß•Ù ÿ ◊ÈÁûÊ◊ÿÊ –•„U ‚Ù ÁŸP§Ê⁄UáÊÿÊ, ÃÙ π⁄UÁ‚¢ªÊŒ•Ù „UÙ¥ÃÈ H1917H

(◊ÍÃÙ¸˘◊ÍÃÙ¸ flÊ ‚∑§Ù, ÿÁŒ ◊ÍøSÃÃÙ˘Á÷œÊŸÃÙ Á÷㟗 –∑§◊¸ ßÁà Sfl÷Êfl ßÁÃ, ø ÿÁŒ flÊ˘◊ÍÃÙ¸ Ÿ ∑§Ãʸ Ã× HŒ„UÊŸÊ¢ √ÿÙ◊fl, ÿÈÄÃÊ ∑§ÊÿʸÁŒÃp ◊ÍÁø◊ÃÊ –•Õ ‚ ÁŸc∑§Ê⁄UáÊÃÊ, Ã× π⁄UoÎXÔUÊŒÿÙ ÷flãÃÈ H)

√Î◊Î◊˝ - ‰‚Ì ÷ı V‰¤Î‰ ‹Ò÷˝ »ı ¿ı ±‹Ò÷˝ »ı ? Ωı ‹Ò÷˝ »ı ÷˘ ““±Î ¿‹˝ »ı

±fiı ±Î V‰¤Î‰ »ı. ±Î‹ fi΋‹ÎhÎ◊Ì … ‰V÷ ϤLfi ◊¥ ±fiı Ωı ÷ı V‰¤Î‰ ±‹Ò÷˝

»ı ÷˘ ÷ı V‰¤Î‰ ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ ÿıËÎÏÿ ¤Î‰˘fi˘ ¿÷ν ◊Âı fiËŸ. ÷◊Î ¿Î›˝ ‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì

÷ı V‰¤Î‰fiı ‹Ò÷˝ ‹Îfi‰˘ … ›„@÷›@÷ »ı ±fiı Ωı ‹Ò÷˝ ‹Îfi˘ ÷˘ fi΋ÎL÷fl◊Ì ¿‹˝ …

V‰Ì¿Îflı·_ ◊Âı. ˉı Ωı ÷ı V‰¤Î‰ ÏfiW¿ÎflHÎ÷Î w’ … ¿Ëı¢ ÷˘ ¬flf≤_√ÎÏÿ ’HΠˢ.

––1916-1917––

ω‰ı«fi - ‰‚Ì ÷‹ı …ı ““V‰¤Î‰”” fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ ‹Îfi˘ »˘ ÷ı Â_ ‹Ò÷˝ »ı ?

(±ıÀ·ı ¿ı ‰Hν-√_‘-flÁ ±fiı V’½‰Î‚˘ w’Ì ’ÿÎ◊˝ »ı ?) ¿ı Â_ ±‹Ò÷˝ »ı ? (±ıÀ·ı

¿ı ±w’Ì »ı ?) ˉı Ωı ±Î V‰¤Î‰ fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ ‹Ò÷˝ »ı ±ıÀ·ı ¿ı w’Ì »ı ÷˘ ±‹ı

…ı ¿‹˝ ¿Ë̱ı »Ì±ı ÷ı … ÷k‰ ÷‹ı V‰Ì¿Î›*. Œ@÷ fi΋‹ÎhÎ◊Ì … ¤ıÿ flè΢. ±‹ı

…ıfiı ¿‹˝ ¿Ë̱ı »Ì±ı ÷ıfiı … ÷‹ı V‰¤Î‰ ¿è΢. ¿ÎflHÎ ¿ı ±‹ı …ı ¿‹˝ fi΋fi_ ¿ÎflHÎ

‹Îfi̱ı »Ì±ı ÷ı ’ÿ˚√·ƒT› ˢ‰Î◊Ì w’Ì »ı. ÷ı‰˘ … ±Î V‰¤Î‰ ’HÎ ÷‹ı w’Ì ’ÿÎ◊˝

‹ÎL›˘ ±ıÀ·ı ÷ı ’HÎ w’Ì … »ı. ±◊ν÷˚ ¿‹˝ … »ı. ±Î‹ fiyÌ ◊¥ … √›_. ÷˘ ’H›-

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ498

’Î’ fi΋fi_ …ı ¿‹˝ »ı ÷ıfiı … ÷‹ı fi΋ÎL÷fl ‹ÎhÎ◊Ì V‰Ì¿ÎflfiÎflÎ ◊›Î. ““¿‹˝ ¿Ë˘ ¿ı

V‰¤Î‰ ¿Ë˘”” ÷ı ⁄Lfiı ±ı¿ … ÷k‰ ◊›_.

ˉı Ωı ÷ı V‰¤Î‰ ±‹Ò÷˝ »ı ±Î‹ ¿Ëı¢ ÷˘ ÷ı V‰¤Î‰ ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ ÿıËÎÏÿ

(ÿıË-¥„Lƒ›˘-Á¬-ÿ—¬ ‰√ıflı) ¤Î‰˘fi˘ ¿÷ν ⁄fiÂı fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı ‹Ò÷˝ ˢ› »ı ÷ı

… ¿÷ν ˢ› »ı. …ı‹¿ı CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ¿÷ν ±fiø‹ı ¿<_¤Îfl ±fiı ‰Hοfl ⁄fiı

»ı ¿ı …ı ‹Ò÷˝ »ı. ’HÎ ±Î¿Î ¿÷ν ⁄fi÷_ fi◊Ì ¿ı …ı ±‹Ò÷˝ »ı. ÷ı‹ ±Î V‰¤Î‰ ’HÎ

Ωı ±‹Ò÷˝ ‹Îfi¢ ÷˘ ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ ÷ı V‰¤Î‰ ÿıËÎÏÿ ¤Î‰˘fi˘ ¿÷ν ⁄fiÌ Â¿Âı fiËŸ.

‰‚Ì ÷‹ı V‰¤Î‰ fi΋fi_ …ı ¿ÎflHÎ ‹Îfi˘ »˘ ÷ı ‹Ò÷˝ … ‹Îfi‰_ ›˘B› »ı. ±‹Ò÷˝

‹Îfi‰_ ›˘B› fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ıfi_ ¿Î›˝ ‹Ò÷˝ »ı. ‹ÎÀı ÷ı V‰¤Î‰ ‹Ò÷˝ … ˢ‰˘ Ωı¥±ı.

±‹ı ÿıË-¥„Lƒ›˘-Á¬-ÿ—¬ÎÏÿfi_ ¿ÎflHÎ …ı ¿‹˝ ¿Ë̱ı »Ì±ı ÷ı ‹Ò÷˝ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ıfiÎ

¿Î›˝¤Ò÷ ÿıËÎÏÿ ’HÎ ‹Ò÷˝ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ÷‹ı V‰¤Î‰fiı ¿ÎflHÎ ‹Îfi˘ »˘ ÷ı V‰¤Î‰◊Ì

…ı ÿıËÎÏÿ ¿Î›˘˝ ◊Λ »ı ÷ı Á‰ı˝ ¿Î›˘˝ ‹Ò÷˝ »ı. ÷ı◊Ì V‰¤Î‰ ’HÎ ‹Ò÷˝ … ‹Îfi‰˘ ’ÕÂı

±fiı ‹Ò÷˝ ‹Îfi˘ ±ıÀ·ı ¿‹˝fi_ ⁄Ì…\_ fi΋ … ◊›_. ’fl‹Î◊˝◊Ì ÷˘ ÷ı ¿‹˝ … ◊›_.

±Î flÌ÷ı V‰¤Î‰fiı ‹Ò÷˝ ‹Îfi˘ ÷˘ ÷ı fi΋ÎL÷fl◊Ì ¿‹˝ … V‰Ì¿Î›* ±fiı Ωı ±‹Ò÷˝

‹Îfi˘ ÷˘ ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ ÷ı V‰¤Î‰ ÿıËÎÏÿfi˘ ±¿÷ν ◊Âı. ±Î‰Ì ÷‹fiı ±Î’ÏkÎ ±Î‰Âı.

ˉı Ωı ““ÏfiW¿ÎflHÎ÷Δ” fi΋fi˘ ⁄ÌΩı ’ZÎ V‰Ì¿Îfl˘ ÷˘ ÏfiW¿ÎflHÎ÷Î ±ıÀ·ı ¿ı

¿˘¥’HÎ ¿ÎflHÎfi_ fi ˢ‰_, Á‰˝◊Î ¿ÎflHÎΤΉ ±◊ν÷˚ …ı Á‰˝◊Î ““±Á÷˚”” »ı. ÷ıfiı ÷‹ı

Ωı V‰¤Î‰ ¿Ë˘ ±fiı ±Î‰Ì ÏfiW¿ÎflHÎ÷Î◊Ì ±ıÀ·ı ¿ı ¿ÎflHÎΤΉ‹ÎhÎ◊Ì Ωı ÿıËÎÏÿ ◊÷Î_

ˢ› ÷˘ ÂÂf≤_√ ±fiı ¬flf≤_√ ±ÎÏÿ …ı ’ÿÎ◊˘˝ ±Î …√÷‹Î_ fi◊Ì. Á‰˝◊Î ±Á÷˚ »ı.

÷ıfiÎ◊Ì ’HÎ ÿıËÎÏÿ ¤Î‰˘ ◊‰Î Ωı¥±ı. …ı‹ ÏfiW¿ÎflHÎ÷Î ±ı ¿˘¥ ‰V÷V‰w’ fi◊Ì »÷Î_

÷ıfiÎ◊Ì Ωı ÿıËÎÏÿ ◊÷Πˢ› ÷˘ ÷ıfiÌ …ı‹ ¬flf≤_√ ¿ı ÂÂf≤_√ ’HÎ ¿˘¥ ‰V÷V‰w’

fi◊Ì. ÷ıfiÎ◊Ì ’HÎ ÿıËÎÏÿ ¤Î‰˘ ◊α˘ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ ““±Á÷˚‹Î_◊Ì ‰V÷ μI’Lfi

◊‰ÎfiÌ”” ÷‹fiı ±Î’ÏkÎ ±Î‰Âı. ““V‰¤Î‰”” ±ı Â_ ¿˘¥ ‰V÷ »ı ? ±ıÀ·ı ¿ı Â_ CÎÀ-

’À …ı‰Ì ¿˘¥ ‰V÷ »ı ? ¿ı ÏfiW¿ÎflHÎ÷Î »ı ? ¿ı ‰V÷fi˘ ‘‹˝ »ı ? ±Î‰Î hÎHÎ ’Z΢

’Ò‰ı˝ …ı ¿Ëı·Î ÷ı‹Î_◊Ì ⁄ı ’ZÎ ’ÒflÎ ¿flÌfiı ˉı ’»ÌfiÌ √Î◊΋Î_ hÎÌΩı ’ZÎ ¿ËÌfiı ÷ıfi_

¬_Õfi ¿flı »ı. ––1916-1917––

•„U flàÕÈáÊÙ ‚ œê◊Ù, ¬Á⁄UáÊÊ◊Ù ÃÙ ‚ ∑§ê◊-¡ËflÊáÊ¢ –¬ÈãŸÿ⁄UÊÁ÷„UÊáÊÙ, ∑§Ê⁄UáÊ∑§îÊÊáÊÈ◊•Ù ‚Ù H1918H

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 499

Á∑§Á⁄UÿÊáÊ¢ ∑§Ê⁄UáÊ•Ù, Œ„UÊ߸áÊ¢ ø ∑§îÊ÷ÊflÊ•Ù –∑§ê◊¢ ◊ŒÁ÷Á„Uÿ¢ Áà ÿ ¬Á«UflîÊ Ã◊ÁǪ÷Íß √fl H1919H

â Áøÿ Œ„UÊ߸áÊ¢ Á∑§Á⁄UÿÊáÊ¢ Á¬ ÿ ‚È÷Ê‚È÷ûÊÊ•Ù –¬Á«UflîÊ ¬ÈááÊ-¬Ê¬¢, ‚„UÊfl•Ù Á÷㟡Ê߸ÿ¢ H1920H

(•Õ flSÃÈŸ— ‚ œ◊¸—, ¬Á⁄UáÊÊ◊SÃ× ‚ ∑§◊¸-¡ËflÿÙ— –¬ÈáÿÃ⁄UÊÁ÷œÊŸ—, ∑§Ê⁄UáÊ∑§ÊÿʸŸÈ◊ÿ— ‚— HÁ∑˝§ÿÊáÊÊ¢ ∑§Ê⁄UáÊÃÙ, Œ„Uʌ˟ʢ ø ∑§Êÿ¸÷ÊflÊØ –∑§◊¸ ◊ŒÁ÷Á„UÃÁ◊Áà ø, ¬˝ÁìlSfl àfl◊ÁÇŸ÷ÍÁÃÁ⁄Ufl –ÃŒfl Œ„Uʌ˟ʢ, Á∑˝§ÿÊáÊÊ◊Á¬ ø ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷àflÊØ –¬˝ÁìlSfl ¬Èáÿ¬Ê¬¢ Sfl÷ÊflÃÙ Á÷㟡ÊÃËÿ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ˉı Ωı ÷ı V‰¤Î‰ ±ı ‰V÷fi˘ ‘‹˝ »ı ±Î‹ Ωı ÷‹ı ‹Îfi˘ ÷˘ ∞‰ ±fiı

¿‹˝fi˘ ’H›-’Î’ fi΋fi˘ ’ÏflHÎ΋ … »ı ±Î‹ fiyÌ ◊¥ … Ω› »ı ±fiı ÷ı ¿‹˝ fi΋fi_

÷k‰ ¿ÎflHÎ-÷◊Î ¿Î›˝◊Ì ±fi‹ı› »ı. ÿÎfiÎÏÿ ±fiı ÏË_ÁÎÏÿ Ïø›Î±˘ ¿ÎflHΠˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ

¿Î›˝ V‰w’ı ±fiı ÿıËÎÏÿ ±ı ¿Î›˝ ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ ¿ÎflHÎ V‰w’ı ‹Îv_ ¿Ëı·_ …ı ¿‹˝, ÷ı ¿‹˝fiı

÷‹ı ±„Bfi¤ÒÏ÷fiÌ …ı‹ V‰Ì¿Îfl˘. ÷ı ÿıËÎÏÿ¿Î›˝ ±fiı ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î±˘ ¤Î¤ ⁄ı

≠¿ÎflfiÌ Ë˘‰Î◊Ì ’H›-’Î’ fi΋fi_ ¿‹˝ ’HÎ ⁄ı ≠¿Îflfi_ »ı ±fiı ÷ı V‰¤Î‰◊Ì Ï¤Lfi

ΩÏ÷‰Î‚_ »ı ±Î‹ ÷‹ı Á‹Ωı ±fiı V‰Ì¿Îfl˘. ––1918-1919-1920––

ω‰ı«fi - ˉı Ωı ÷‹ı hÎÌΩı ’ZÎ V‰Ì¿Îfl˘ ÷˘ ±ıÀ·ı ¿ı ±Î V‰¤Î‰ ±ı V‰÷_hÎ

‰V÷ ’HÎ fi◊Ì ±fiı ÏfiW¿ÎflHÎ÷Î ’HÎ fi◊Ì ’HÎ ¿˘¥¿ ‰V÷fi˘ ‘‹˝ »ı. ¿˘¥¿ ‰V÷fi˘

’ÏflHÎ΋ »ı. ±Î‹ Ωı ¿Ë˘ ÷˘ fiyÌ ◊›_ ¿ı ÷ı ∞‰ fi΋fiÌ ‰V÷fi˘ ±fiı ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎ

fi΋fiÎ ’ÿ˚√·ƒT›fi˘ … ’ÏflHÎ΋ »ı. ±◊ν÷˚ Á‹›ı Á‹›ı ∞‰‹Î_ ø˘‘-‹Îfi-‹Î›Î ±fiı

·˘¤ÎÏÿ V‰w’ı ±◊‰Î Ï‹J›ÎI‰-±Ï‰flÏ÷-≠‹Îÿ-¿ÊΛ ±fiı ›˘√ÎI‹¿¤Î‰ı ±ÎI‹Îfi_ …ı

’ÏflH΋fi ◊Λ »ı ÷ı ’ÏflH΋fi ◊‰Î V‰w’ ““’ÏflHÎ΋”” »ı ÷ı … ¤Î‰¿‹˝ »ı ±fiı

¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfi_ ¿‹˝w’ı w’ÎL÷fl ◊‰Î V‰w’ …ı ’ÏflHÎ΋ »ı ÷ı ƒT›¿‹˝ »ı. ±Î‹ ∞‰

±fiı ¿Î‹˝HΉ√˝HÎ΋Î_ ’ÿ˚√·˘fi_ ±fiø‹ı ¤Î‰¿‹˝w’ı ±fiı ƒT›¿‹˝w’ı ’ÏflH΋fi ◊‰Î w’

∞‰-¿‹˝fi˘ ’ÏflHÎ΋ … »ı. ¤ ˢ› ÷˘ ’H› fi΋‰Î‚˘ ±fiı ±Â¤ ˢ› ÷˘ ’Î’

fi΋‰Î‚˘ ±Î ∞‰-’ÿ˚√·fi˘ ’ÏflHÎ΋ ‹ÎhÎ … »ı ±fiı ±Î ’ÏflH΋fi w’ ¿‹˝, ±ı

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ500

¿ÎflHÎ◊Ì ±fiı ¿Î›˝◊Ì ±fi‹Îfi ¿fl‰Î ›˘B› »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ⁄Lfiı ±fi‹Îfi˘◊Ì ““¿‹˝””fiÌ

… ÏÁÏ© ◊Λ »ı. ÷ı ±fi‹Îfi ±Î ≠‹ÎHÎı »ı.

∞‰ ±fiı ¿‹˝fi˘ ’H› ±fiı ’Î’ fi΋fi˘ ±Î ’ÏflHÎ΋ ¿ÎflHÎ ¶ÎflÎ ±fiı ¿Î›˝

¶ÎflÎ ±fi‹Îfi ¿fl‰Î ›˘B› »ı. ÷ı ⁄Lfiı ±fi‹Îfi˘ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

∑§Êÿ¸÷Íâ ∑§◊¸ •Sàÿfl, ŒÊŸÊŒËŸÊ¢ Á„¢U‚ʌ˟ʢ ø Á∑˝§ÿÊáÊÊ¢ ∑§Ê⁄UáÊàflÊØ ÿÕÊ∑ΧcÿÊÁŒÁ∑˝§ÿÊáÊÊ¢ ‡ÊÊÁ‹ÿflªÙœÍ◊ÊÁŒ»§‹◊˜ –

…ı‹ ¬ı÷Ì-‰ı’Îfl ±fiı flÎ_‘‰Î ±ÎÏÿfiÌ Ïø›Î±˘ ±ı ¿ÎflHÎ »ı ÷˘ ÷ıfiÎ Œ·V‰w’ı

±◊ν÷˚ ¿Î›˝V‰w’ı ÂÎÏ·-…‰ ±fiı CΙ ‰√ıflı ±fiÎ…fiÌ ≠΄M÷ ◊‰Ì, ‘fifiÌ ≠΄M÷ ◊‰Ì,

±ÎËÎflfiÌ ≠΄M÷ ◊‰Ì ‰√ıflı ¿Î›˘˝ ◊Λ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ÿÎfiÎÏÿ ¤Ïø›Î±˘ ±fiı ÏË_ÁÎ

±ÎÏÿ ±Â¤ Ïø›Î±˘ ±ı Ïø›Î±˘ ¿ÎflHÎ »ı. ÷ı◊Ì ÷ıfiÎ Œ·V‰w’ı ¤ ±fiı ±Â¤

¿‹˝⁄_‘ ◊‰Î w’ Œ‚ ±‰U› »ı …. ‹ÎÀı ÿÎfiÎÏÿ ±fiı ÏË_ÁÎÏÿ Ïø›ÎfiÎ ¿Î›˝V‰w’ı ’H›

±fiı ’Î’ fi΋fi_ ¿‹˝ ±‰U› »ı …. (±Î ¿ÎflHÎ◊Ì ¿Î›˝fiÌ ÏÁÏ© ◊¥).

ÂÎj΋Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı -

‚◊Ê‚È ÃÈÀÿ¢ Áfl·◊Ê‚È ÃÈÀÿ¢ ‚ÃËcfl‚ìÊÊåÿ‚ÃË·È ‚ìÊ –»§‹¢ Á∑˝§ÿÊÁSflàÿÕ ÿÁãŸÁ◊ûÊ¢, ÃŒ˜ ŒÁ„UŸÊ¢ ‚Ù˘ÁSà ŸÈ ∑§Ù˘Á¬ œ◊¸— H1H

‚◊Ê‚È Á∑˝§ÿÊ‚È ÃÈÀÿ◊˜ = CÎHÎ̉Îfl ¬ı÷Ì-‰ı’Îfl ±ÎÏÿ Á‹Îfi Ïø›Î ¿flfiÎflα˘fiı

÷S› Œ‚ ‹‚ı »ı. Áfl¬˘ ’ο ±fiı Áfl¬Ì ¿‹ÎHÎÌ ◊Λ »ı. Áfl·◊Ê‚È Á∑˝§ÿÊ‚È ÃÈÀÿ◊˜= CÎHÎ̉Îfl ωʋ Ïø›Î ¿fl‰Î »÷Î_ ±ıÀ·ı ¿ı ±Á‹Îfi Ïø›Î ¿fl‰Î »÷Î_ ’HÎ ÷S›Œ‚fiÌ

≠΄M÷ ◊Λ »ı. Á‹Îfi ’ο ±fiı Á‹Îfi ‘fi≠΄M÷ ‰√ıflı ◊Λ »ı. ‚ÃË·È Á∑˝§ÿÊ‚È •‚Øø = CÎHÎ̉Îfl ¬ı÷Ì ±fiı ‰ı’ÎflfiÌ Ïø›Î Áfl¬Ì ¿fl‰Î »÷Î_ ’ο ±fiı ‘fi≠΄M÷ ◊÷Ì

fi◊Ì. •‚ÃË·È Á∑˝§ÿÊ‚È ‚Ø ø = ±fiı CÎHÎ̉Îfl ¬ı÷Ì ÷◊Î ‰ı’ÎflÎÏÿfiÌ Ïø›Î fi ¿fl‰Î

»÷Î_ ’HÎ ÿÎÀı·_, ⁄Î’ÿÎÿÎfi_, ‰_ ’fl_’flÎfi_ ‘fi ‹‚Ì ’HÎ Ω› »ı. ±Î‹ ωϫhÎ÷Î

ˢ‰Î◊Ì ≠ÎHÎ̱˘fiı …ıfiÎ ÏfiÏ‹kÎı ±Î ωϫhÎ÷Î ◊Λ »ı ÷ı ¿‹˝ fi΋fi˘ ¿˘¥¿ ’ÿÎ◊˝

»ı. ±◊ν÷˚ ±ı fi΋fi_ ¿˘¥¿ ÷k‰ »ı.

ˉı ¿Î›˝◊Ì ¿ÎflHÎfiÌ ÏÁÏ©fi_ ±fi‹Îfi …HÎΉı »ı -

Œ„Uʌ˟ʢ Á∑§Á@à∑§Ê⁄UáÊ◊ÁSÃ, Œ„Uʌ˟ʢ ∑§Êÿ¸àflÊØ, ÿÕÊ ◊ÎŒ˜-Œá«U-ø∑˝§-øËfl⁄UÊÁŒ‚Ê◊ª˝Ë∑§Á‹Ã— ∑ȧ‹Ê‹— ÉÊ≈USÿ ∑§ÃʸM§¬∑§Ê⁄UáÊ— –

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 501

ÂflÌfl-¥„Lƒ›˘ ‰√ıflıfi_ ¿˘¥¿ ¿ÎflHÎ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÂflÌfl ±fiı ¥„Lƒ›ÎÏÿ ¿Î›˝

»ı ‹ÎÀı, …ı‹ ‹ÎÀÌ-ÿ_Õ-«ø ±fiı «Ì‰fl (‰ôÎ) ±ÎÏÿ Á¿· Á΋√˛Ì◊Ì ›@÷ ±ı‰˘

¿<_¤¿Îfl CÎÀfi˘ ¿÷νw’ı ¿ÎflHÎ »ı ÷ı‹ ÂflÌfl ±fiı ¥„Lƒ›˘ ‰√ıflı ¿Î›˝ ≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı.

÷ı◊Ì ÷ıfiÎ ¿ÎflHÎw’ı ¿‹˝ …ı‰_ ¿˘¥¿ ÷k‰ ±‰U› »ı. (±Î ÿıËÎÏÿ ¿Î›˝◊Ì ¿ÎflHÎw’ı

¿‹˝fiÌ ÏÁÏ© ◊¥.)

≠ë - ÂflÌfl ±fiı ¥„Lƒ›ÎÏÿ ¿Î›˘˝fi_ …ı ¿ÎflHÎ ÷ı ¿‹˝ »ı ±Î‹ ¿Ë˘ »˘, ’fl_÷

ÂflÌfl ±fiı ¥„Lƒ›ÎÏÿ ¿Î›˘˝ …ı ⁄fiı »ı ÷ıfi_ ¿ÎflHÎ ‹Î÷Î-Ï’÷Î … ‹ÎfiÌ ·¥±ı ÷˘ «Î·ı.

¿‹˝fiı ‹Îfi‰ÎfiÌ ÂÌ …wfl ? ‹Î÷ÎfiÎ ±fiı Ï’÷ÎfiÎ ÂflÌflÎ_‹Î_◊Ì … ±Î ∞‰ ’˘÷Îfi_

ÂflÌfl ±fiı ¥„Lƒ›˘ ⁄fiΉı »ı. ±Î‹ … ¿Ë̱ı ÷˘ Â_ ÿ˘Ê ? ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Î ¿ÎflHÎfiı

… ¿ÎflHÎ ‹Îfi‰_ Ωı¥±ı. ±ºpfiı ¿ÎflHÎ ‹Îfi‰ÎfiÌ ÂÌ …wfl ?

μkÎfl - Ÿ flÄÃ√ÿ◊˜ = ±Î‹ ¿Ëı‰_ ÷ı μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı Ωı ºp¿ÎflHÎfiı …

(‹Î÷Î-Ï’÷ÎÏÿfiı …) ¿ÎflHÎ ‹Îfi̱ı ÷˘ ±ı¿ … ‹Î÷Î-Ï’÷ÎfiÌ ¿<¬ı …L‹ı·Î ⁄΂¿˘‹Î_

Áw’÷Î ±fiı ¿<w’÷Î, Áfl˘Ï√÷Î ±fiı Ïfifl˘Ï√÷Î, ⁄Ï©‰_÷÷Î ±fiı ±S’⁄Ï©‰_÷÷Î,

±S’ΛW¿÷Î ±fiı ÿÌCÎν›W¿÷Î ¥I›ÎÏÿ w’ı …ı ωϫhÎ÷Î ÿı¬Î› »ı ÷ı ωϫhÎ÷Î ±ºp

¿ÎflHÎV‰w’ı flËı·Î ¿‹˝fiı ‹ÎL›Î ωfiÎ ¿ı‰· ±ı¿·Î ºp¿ÎflH΋ÎhÎ◊Ì … fi Á_¤‰ı. ±Î

¿ÎflHÎ◊Ì ‹Î÷Î-Ï’÷Î ±ÎÏÿ …ı ⁄ÎèÎ-ºp¿ÎflHÎ »ı ÷ı ÏfiÏ‹kοÎflHÎ »ı ±fiı ¿‹˝ ±ı ±ºp

±ı‰_ ±P›L÷flÏfiÏ‹kοÎflHÎ »ı ±fiı ÷ı … ≠‘Îfi¿ÎflHÎ »ı. ±Î ¿‹˝ fi΋fi_ ¿ÎflHÎ ’H›

±fiı ’Î’fiÎ ¤ıÿı ⁄ı ≠¿Îflfi_ »ı. μk΋ ÿıËÎÏÿfi_ ¿ÎflHÎ ’H›¿‹˝ »ı. lıq ÿıË ≠ÎM÷ ◊‰˘

±ı ’H›¿‹˝fi_ ¿Î›˝ »ı ±fiı ÷E» ÷◊Î ¿Ïfiq ÿıËÎÏÿfiÌ ≠΄M÷ ◊‰Î‹Î_ ’Î’¿‹˝ ¿ÎflHÎ

»ı. Ë·¿˘ ÿıË ‹‚‰˘ ÷ı ’Î’¿‹˝fi_ ¿Î›˝ »ı. ±Î flÌ÷ı ÿıËÎÏÿfi_ ±ºp¿ÎflHÎ ’H›-’Î’

fi΋fi_ ¿‹˝ »ı. ÂÎj΋Î_ … ¿èÎ_ »ı ¿ı -

ß„U ŒÎCÔU„Uàfl‚ê÷Áfl∑§Êÿ¸Áfl‡Ê·ÊØ ∑ȧ‹Ê‹ÿàŸ ßfl –„UàflãÃ⁄U◊ŸÈ◊ÿ¢, ÃØ ∑§◊¸ ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷¢ ∑§Ãȸ— H

…ı‹ CÎÀ ⁄fiΉ‰Î‹Î_ ‹ÎÀÌ-ÿ_Õ-«ø ±fiı «Ì‰fl ‰√ıflı ºp ‰V÷±˘ V‰w’ ¿ÎflHÎ

ˢ‰Î »÷Î_ F›Î_ Á‘Ì ¿<·Î·fi˘ ≠›Ifi ±_ÿfl ¤‚÷˘ fi◊Ì I›Î_ Á‘Ì CÎÀ ⁄fi÷˘ fi◊Ì.

÷flÌ-‰ı‹ÎÏÿ ¿ÎflH΢ ‹‚‰Î »÷Î_ ’HÎ F›Î_ Á‘Ì ‰Hοflfi˘ ≠›Ifi ±_ÿfl ¤‚÷˘ fi◊Ì

I›Î_ Á‘Ì ‰jÎ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ºp¿ÎflH΢ …ı ‹Î÷-Ï’÷ÎÏÿ »ı ÷ıfiÎ◊Ì ±Á_¤Ï‰÷

±ı‰Ì Áw’÷Î ±fiı ¿<w’÷Î ±ÎÏÿ …ı ¿Î›˝Ï‰ÂıÊ ◊Λ »ı ÷ı‹Î_ fi ÿı¬Î÷_ ±ı‰_ ¿˘¥¿

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ502

¿ÎflHÎÎL÷fl ˢ‰_ … Ωı¥±ı. ÷ı◊Ì ±Î‰_ …ı ¿ÎflHÎ »ı ÷ı … ¤Î¤ fi΋fi_ ¿‹˝ ±ı

¿ÎflHÎ »ı. ±Î ¿Î›˝◊Ì ¿‹˝fi_ ±fi‹Îfi Á‹ΩT›_.

‰‚Ì ““¿‹˝ fi΋fi_ ±ºp ¿ÎflHÎ »ı”” ±Î‹ Ë_ ¿Ë_ »\_. ‹ÎÀı ‹ÎflÎ ¿Ëı‰Î◊Ì

±„Bfi¤ÒÏ÷fiÌ …ı‹ Ëı ±«·¤˛Î÷ ! ÷‹ı ’HÎ ¿‹˝ V‰Ì¿Îfl˘. Ë_ Á‰˝iÎ »\_ ±fiı Á‰˝iÎfi_

‰«fi ÁÿÎ ≠‹ÎHΤÒ÷ ˢ› »ı ‹ÎÀı, ““¿‹˝”” »ı ±ıÀ·_ … fiËŸ ’HÎ ÷ı ¿‹˝ ’H› ±fiı

’Î’fiΠω¤Î√ı ⁄ı ≠¿Îflfi_ »ı ±ı‹ ’HÎ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿‹˝fiÎ Œ·¤Ò÷ ÿıËÎÏÿ

¿Î›˘˝ ±fiı ¿‹˝fiÎ ¿ÎflHΤÒ÷ ÿÎfiÎÏÿ ÷◊Î ÏË_ÁÎÏÿ Ïø›Î±˘ ¤Î¤ ÷flÌ¿ı ⁄ı ≠¿ÎflfiÌ

≠I›ZÎ ÿı¬Î› »ı. lıq ÿıËÎÏÿ ±fiı ¿Ïfiq ÿıËÎÏÿ ÿı¬Î› »ı ‹ÎÀı ÷ıfiÎ ¿ÎflHÎw’ı

¤Î¤ ⁄ı ≠¿Îflfi_ ¿‹˝ »ı. ÷◊Î ÿÎfiÎÏÿ ±fiı ÏË_ÁÎÏÿ ¤Î¤ ⁄ı ≠¿ÎflfiÌ Ïø›Î±˘

ÿı¬Î› »ı. ‹ÎÀı ÷ıfiÎ ¿Î›˝w’ı ¿‹˝ ⁄ı ≠¿Îflfi_ »ı. ±Î‹ Ëı ±«·¤˛Î÷ ! ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘.

––1918-1919-1920––

‰‚Ì ’H›-’Î’fiÌ ÏÁÏ© ‹ÎÀı ⁄Ì…\_ ≠‹ÎHÎ ’HÎ …HÎΉı »ı -

‚È„UŒÈÄπÊáÊ¢ ∑§Ê⁄UáÊ◊áÊÈM§fl¢ ∑§îÊ÷Êfl•Ù˘flS‚¢ –¬⁄U◊ÊáÊflÙ ÉÊ«US‚ fl ∑§Ê⁄UáÊÁ◊„U ¬ÈááÊ-¬ÊflÊߢ H1921H

(‚ÈπŒÈ—πÿÙ— ∑§Ê⁄UáÊ◊ŸÈM§¬¢ ∑§Êÿ¸÷ÊflÃÙ˘fl‡ÿ◊˜ –¬⁄U◊ÊáÊflÙ ÉÊ≈USÿfl ∑§Ê⁄UáÊÁ◊fl ¬Èáÿ¬Ê¬ H)

√Î◊Î◊˝ - Á¬ ±fiı ÿ—¬ ±ı ¿Î›Î˝I‹¿ ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiı ±fiw’ ±‰U› ¿ÎflHÎ »ı

…. …ı‹ CÎÀfiÎ ¿ÎflHΤÒ÷ ’fl‹Îb±˘ »ı ÷ı‹ Á¬ ±fiı ÿ—¬fiÎ ¿ÎflHΤÒ÷ ’H› ±fiı

’Î’¿‹˝ ’HÎ »ı. ––1921––

ω‰ı«fi - CÎÀ-’À ‰√ıflı ¿Î›˘˝ »ı, …ı …ı ¿Î›˘˝ ˢ› »ı ÷ı ÷ı ¿Î›˘˝fiı ’˘÷Îfiı

±fiw’ ¿ÎflHÎ ±‰U› ˢ› … »ı. ¿ı‹¿ı ¿ÎflHΠωfiÎ @›Îflı ’HÎ ¿Î›˝ ◊÷_ fi◊Ì. ±ËŸ

CÎÀ¿Î›˝fiı ’˘÷Îfiı ±fiw’ ‹ÎÀÌfiÎ ’fl‹Îb±˘ ±ı ¿ÎflHÎ »ı. ’À¿Î›˝fiı ’˘÷Îfiı ±fiw’

÷L÷fiÎ ’fl‹Îb±˘ ±ı ¿ÎflHÎ »ı ÷ı‰Ì … flÌ÷ı Á¬ ±fiı ÿ—¬ ±ı ¿Î›˝ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı

Á¬ ±fiı ÿ—¬ ±ı ¿Î›˝w’ı μI’Lfi ◊÷_ ±fiı fiΠ’΋÷_ ÿı¬Î› »ı. ÷ı ‹ÎÀı ÷ıfiı ’HÎ

±fiw’ ±‰U› ¿˘¥¿ ¿ÎflHΠˢ‰_ … Ωı¥±ı. ÷ı◊Ì Á¬fi_ ±P›L÷fl¿ÎflHÎ ’H› ±fiı

ÿ—¬fi_ ±P›L÷fl¿flHÎ ’Î’, ±Î ⁄Lfiı ¿ÎflHÎV‰w’ı ¿‹˝ ±‰U› »ı. Á¬ ±fiı ÿ—¬fiÎ_

±fiø‹ı …ı‹ ’W’‹Î·Î-lıq‰jÎ-±·_¿ÎflÎÏÿ ±fiı ¿Î_ÀÎ-Á’˝-ωÊÎÏÿ ⁄ÎèÎ ¿ÎflH΢ »ı.

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 503

÷ı‹ ’H›-’Î’ ±ı ±P›L÷fl ¿ÎflHÎ ’HÎ »ı. CÎÀfiı ±fiw’ ‹ÎÀÌ, ’Àfiı ±fiw’ …ı‹

÷L÷ »ı ÷ı‹ Á¬fiı ±fiw’ ’H› ±fiı ÿ—¬fiı ±fiw’ ’Î’ fi΋fiÎ_ ¿ÎflHÎ »ı. ––1921––

±Î ωʛ‹Î_ ±«·¤˛Î÷Î∞ ≠ë ¿flı »ı ¿ı -

‚È„U-ŒÈÄπ∑§Ê⁄UáÊ¢ ¡ß ∑§ê◊¢, ∑§îÊS‚ ÃŒáÊÈM§fl¢ ø –¬ûÊ◊M§fl¢ âÁ¬ „ÈU, •„U M§Áfl¢ ŸÊáÊÈM§fl¢ ÃÙ H1922H

(‚ÈπŒÈ—π∑§Ê⁄UáÊ¢ ÿÁŒ ∑§◊¸ ∑§Êÿ¸Sÿ ÃŒŸÈM§¬@ –¬˝ÊåÃ◊M§¬¢ ÃŒÁ¬ πÀflÕ M§Á¬ ŸÊŸÈM§¬¢ Ã× H)

√Î◊Î◊˝ - Á¬ ±fiı ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ Ωı ¿‹˝ ¿Ëı¢ ±fiı ÷ı ’HÎ ¿Î›˝fiı ±fiw’

… ¿Ëı¢ ÷˘ ÷ı ¿‹˝ ±w’Ì »ı ±ı‹ ≠ÎM÷ ◊Âı ±fiı Ωı ÷ı ¿‹˝fiı w’Ì ¿Ëı¢ ÷˘ ÷ı

¿Î›˝fiı ±fiw’ ¿Ëı‰ÎÂı fiËŸ. ––1922––

ω‰ı«fi - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ÷‹ı Á¬ ±fiı ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ ¿‹˝ ¿Ë˘ »˘ ±fiı ÷ı ’HÎ

¿Î›˝fiı ±fiw’ ¿Ë˘ »˘. ±Î ‰Î÷ ⁄flÎ⁄fl Á_√÷ ◊÷Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı Ωı Á¬ ±fiı

ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ ¿‹˝ ˢ› ±fiı ÷ı ¿‹˝ ’HÎ ¿Î›˝fiı ±ıÀ·ı ¿ı Á¬-ÿ—¬fiı ±fiw’ … ˢ‰_

Ωı¥±ı. ±◊ν÷˚ ÁºÂ … ˢ‰_ Ωı¥±ı. ±Î‹ Ωı ¥E»Î› ÷˘ Á¬ ±fiı ÿ—¬ ±ı ±ÎI‹Îfi˘

±fi¤‰w’ ‘‹˝ ˢ‰Î◊Ì ±ÎI‹’ÏflHÎ΋w’ »ı ‹ÎÀı ±w’Ì »ı. ÷ı◊Ì ’H›-’Î’ÎI‹¿ ¿‹˝

’HÎ ÷ıfiı ±fiw’ ‹Îfi‰Î◊Ì ±w’Ì … V‰Ì¿Îfl‰_ ’ÕÂı. ÷‹ı ÷˘ ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘fi_

⁄fiıı·_ ¿‹˝ ¿Ë˘ »˘. …ı ’ÿ˚√·ƒT› ˢ‰Î◊Ì ‰HÎνÏÿ‰Î‚_ »ı ‹ÎÀı w’Ì »ı. ˉı Ωı ¿‹˝

w’Ì »ı ±ı‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ ÷ı Á¬-ÿ—¬fiı ±fiw’ ¿ÎflHÎ fi ¿Ëı‰Î›. ¿ÎflHÎ ¿ı Á¬-ÿ—¬

±ÎI‹’ÏflHÎ΋ÎI‹¿ ˢ‰Î◊Ì ±w’Ì »ı ±fiı ¿‹˝ ÷˘ ’ÿ˚√·ÎI‹¿ ˢ‰Î◊Ì w’Ì »ı. ‹ÎÀı

¿‹˝ ±ı ÷˘ Á¬-ÿ—¬◊Ì Ï‰·ZÎHÎ ◊›_. ±Î flÌ÷ı ω«Îfl÷Î_ ¿‹˝ ±ı Á¬-ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ

CÎÀÌ Â¿÷_ fi◊Ì. Ωı ¿‹˝fiı ±fiw’¿ÎflHÎ ‹Îfi̱ı ÷˘ ¿‹˝ ±w’Ì ‹Îfi‰_ ’Õı, ±fiı ¿‹˝fiı

w’Ì ‹Îfi̱ı ÷˘ ±fiw’¿ÎflHÎ’b_ CÎÀ÷_ fi◊Ì. ±Î‰˘ ≠ë¿Îfl ±«·¤˛Î÷fi˘ ±Î› »ı.

––1922––

μ’fl˘@÷ ≠ëfi˘ μkÎfl ¤√‰Îfi ±Î’ı »ı -

Ÿ Á„U ‚√fl„UÊáÊÈM§fl¢, Á÷㟢 flÊ ∑§Ê⁄UáÊ¢, •„U ◊ÿ¢ à –Á∑¢§ ∑§îÊ∑§Ê⁄UáÊûÊáÊ◊„UflÊ flàÕÈûÊáÊ¢ ÃS‚ H1923H

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ504

(Ÿ Á„U ‚fl¸ÕÊŸÈM§¬¢ Á÷㟢 flÊ ∑§Ê⁄UáÊ¢, •Õ ◊â à –Á∑¢§ ∑§Êÿ¸-∑§Ê⁄UáÊàfl◊ÕflÊ flSÃÈàfl¢ ÃSÿ ? H)

√Î◊Î◊˝ - …ı ¿ÎflHΠˢ› »ı ÷ı ¿Î›˝fiı Á‰˝◊Î ±fiw’ … ˢ›, ±ı‹ ’HÎ fi◊Ì

÷ı‹… Á‰˝◊ΠϤLfi (±fifiw’) ˢ› ±ı‹ ’HÎ fi◊Ì. Ωı Á‰˝◊Î ±fiw’ … ˢ› ÷˘

¿Î›˝-¿ÎflHÎ’b_ flËı÷_ fi◊Ì. ±◊‰Î ±ı¿ÎL÷ı ¤ıÿ … ‹Îfiı »÷ı ¿ÎflHÎfi_ ‰V÷’b_ ¿ı‹ CÎÀı ?

––1923––

ω‰ı«fi - √Î◊Î 1921‹Î_ ±Î ≠‹ÎHÎı …ı ¿Ëı‰Î‹Î_ ±ÎT›_ »ı ¿ı ““¿Î›˝fiı ±fiw’

¿ÎflHΠˢ‰_ Ωı¥±ı”” ÷ı◊Ì Á¬ ±fiı ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ ’H› ±fiı ’Î’ fi΋fi_ ¿‹˝ »ı. ±Î

ωʛ‹Î_ √Î◊Î 1922‹Î_ …ı ≠ë ¿fl‰Î‹Î_ ±ÎT›˘ ¿ı Ωı Á¬ ±fiı ÿ—¬fi_ …ı ¿ÎflHÎ

ˢ› ÷ı (¿Î›˝)fiı ±fiw’ … ¥E»Î› ÷˘ Á¬-ÿ—¬ ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ ¿ÎflHΤÒ÷ ¿‹˝fiı

’HÎ ±fiw’÷ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ±‹Ò÷˝ … ‹Îfi‰_ ’Õı ±fiı Ωı ¿‹˝fiı ’ÿ˚√·ƒT› ˢ‰Î◊Ì ‹Ò÷˝

»ı ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ Á¬-ÿ—¬ÎI‹¿ ¿Î›˝fiı ±fiw’ ¿ÎflHÎ flËı÷_ fi◊Ì. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ

≠ëfi˘ μkÎfl ±Î √Î◊΋Î_ ±Î’ı »ı ¿ı -

““¿Î›˝fiı ±fiw’ ¿ÎflHΠˢ‰_ Ωı¥±ı”” ±ı‰_ ±‹ı …ı 1921‹Ì √Î◊΋Î_ ¿èÎ_ »ı

I›Î_ Á‰˝◊Î ¿Î›˝fiı ±fiw’ ¿ÎflHΠˢ‰_ Ωı¥±ı ±ı‰_ ±‹ÎflÎ ‰Õı ¿Ëı‰Î›_ fi◊Ì. ⁄‘Î …

‘‹˘˝◊Ì ±fiw’ ¿ÎflHΠˢ‰_ Ωı¥±ı ±ı‰_ ±‹ı ¿Ëı÷Î fi◊Ì ¿ı …ı◊Ì Á¬-ÿ—¬ÎI‹¿ ¿Î›˝

±‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÌ …ı‹ ÷ıfiÎ ¿ÎflHÎw’ı ‹Îfiı·_ ¿‹˝ ±fiw’ ‹Îfi‰Î◊Ì ¿‹˝fi_ ’HÎ

±‹Ò÷˝’b_ ‹Îfi‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰ı. ’HÎ Á‰˝ ‘‹˘˝◊Ì ¿ÎflHÎ ±ı ¿Î›˝fiı ±fiw’ ˢ‰_ Ωı¥±ı

±ı‰_ ±‹Îv_ ¿Ëı‰_ fi◊Ì. ÷ı‹… Á‰˝ ‘‹˘˝◊Ì ¿Î›˝◊Ì ¿ÎflHÎ ±ı¿ÎL÷ı ϤLfi … ˢ‰_ Ωı¥±ı

±ı‰_ ’HÎ ±‹Îv_ ¿Ëı‰_ fi◊Ì. ±◊ν÷˚ ¿ıÀ·Î¿ ‘‹˝◊Ì Á‹Îfi ±fiı ¿ıÀ·Î¿ ‘‹˝◊Ì ±Á‹Îfi

±ı‹ Á‹Îfi-±Á‹Îfi ⁄Lfiı ¤Î‰‰Î‚_ ¿ÎflHΠˢ› »ı. ±Î‹ ±‹Îv_ ¿Ëı‰_ »ı.

•„U ◊ÿ¢ à = Ωı ¿ÎflHÎ ±ı ¿Î›˝fiÌ ÁÎ◊ı Á‰˝‘‹˘˝◊Ì Á‹Îfi … ˢ‰_ Ωı¥±ı ±Î‰˘

±ı¿ÎL÷‰Îÿ V‰Ì¿Îfl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ±◊‰Î Á‰˝‘‹˘˝◊Ì ±Á‹Îfi … (ϤLfi …) ¿ÎflHΠˢ‰_

Ωı¥±ı, ±Î‰˘ ±ı¿ÎL÷‰Îÿ ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ±Î ⁄Lfiı ±ı¿ÎL÷‰Îÿ ‹Îfi‰Î‹Î_ ÿ˘Ê …

±Î‰ı »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ⁄Lfiı ±ı¿ÎL÷‰Îÿ ‹Îfi‰Î μÏ«÷ fi◊Ì. ÷ı‹Î_ ÿ˘Ê ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

(1) Ωı Á‰˝‘‹˝◊Ì ¿Î›˝fiı ±fiw’ … ¿ÎflHΠˢ‰_ Ωı¥±ı ±Î‰˘ ±ı¿ÎL÷‰Îÿ

‹Îfi̱ı ÷˘ ±ı¿fiı ¿ÎflHÎ ‹ÎL›ı »÷ı ⁄ÌΩfiı ’HÎ ¿ÎflHÎ … ‹Îfi‰_ ’Õı. ““‹ÎÀÌ-CÎÀ, ÷L÷-

’À”” ±Î μÿÎËflH΋Î_ ‹ÎÀÌ ±fiı ÷L÷ ¿ÎflHÎ »ı ÷ı◊Ì CÎÀ ±fiı ’Àfiı ’HÎ Á‰˝‘‹˝◊Ì

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 505

Á‹Îfi ‹Îfi‰Î …÷Î_ ¿ÎflHÎ … ‹Îfi‰Î ’Õı. Ωı CÎÀ-’Àfiı ¿Î›˝ »ı ±Î‹ ¿Ë̱ı ÷˘ Á‰˝◊Î

±fiw’ ‹ÎL›Î ¿Ëı‰Î› fiËŸ. ÷ı◊Ì ⁄Lfiıfiı ¿Î_÷˘ ¿ÎflHÎ ‹Îfi‰Î ’Õı ±◊‰Î ¿Î_÷˘ ¿Î›˝

‹Îfi‰Î ’Õı ±fiı ±ı‹ ‹Îfi‰Î …÷Î_ ““¿Î›˝-¿ÎflHÎ÷Δ” CÎÀı fiËŸ.

±◊‰Î ±ı¿fiı ¿Î›˝ ‹ÎL›ı »÷ı ⁄ÌΩfiı ’HÎ ¿Î›˝ … ‹Îfi‰_ ’Õı, ±Î … ⁄Lfiı

μÿÎËflH΋Î_ CÎÀ-’À ¿Î›˝ ˢ‰Î◊Ì ‹ÎÀÌ ±fiı ÷L÷ ’HÎ ¿Î›˝ … ‹Îfi‰Î_ ’Õı ÷˘ …

Á‰˝‘‹˝◊Ì Á‹Îfi÷Î √HÎΛ ±fiı ±Î‹ ‹Îfi‰Î …÷Î_ ‹ÎÀÌ ±fiı CÎÀ ⁄Lfiı ¿Î›˝ … ◊‰Î◊Ì

¿Î›˝-¿ÎflHÎ÷Î ¿Ëı‰ÎÂı fiËŸ. ±Î flÌ÷ı Á‰˝‘‹˝◊Ì Á‹Îfi÷Î Ωı ·¥±ı ÷˘ ±ı¿fiı ¿ÎflHÎ

‹ÎL›ı »÷ı ±L›fiı ’HÎ ¿ÎflHÎ ‹Îfi÷Î_, ÷◊Î ±ı¿fiı ¿Î›˝ ‹ÎL›ı »÷ı ±L›fiı ’HÎ ¿Î›˝

‹Îfi÷Î_ ¿Î›˝-¿ÎflHÎ÷Î Á_¤‰÷Ì fi◊Ì. ⁄Lfiıfi_ ¿Î_ ÷˘ ¿ÎflHÎ’b_ … ◊Λ »ı ±◊‰Î ÷˘

⁄Lfiıfi_ ¿Î›˝’b_ … ◊Λ »ı. ’HÎ ““¿Î›˝-¿ÎflHÎ÷Δ” Á_¤‰÷Ì fi◊Ì.

(2) ˉı Ωı ¿Î›˝◊Ì ¿ÎflHÎfi˘ ±ı¿ÎL÷ı ¤ıÿ … ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı ±ıÀ·ı ¿ı ¿˘¥’HÎ

‘‹˝◊Ì Á‹Îfi fi … ˢ‰_ Ωı¥±ı. Á‰˝◊Î ±Á‹Îfi … ˢ‰_ Ωı¥±ı ±Î‰_ Ωı ‹Îfi‰Î‹Î_

±Î‰ı ÷˘ CÎÀ-’À ‰√ıflı ¿Î›˝fiı ‰V÷V‰w’ ‹ÎL›ı »÷ı ‹ÎÀÌ ±fiı ÷L÷-±ÎI‹¿ ÷ıfiÎ

¿ÎflHÎfi_ ‰V÷’b_ ¿ı‹ flËıÂı ? ±◊ν÷˚ ‹ÎÀÌ ±fiı ÷L÷fiı ‰V÷w’ı ‹fiÎÂı fiËŸ. ¿ÎflHÎ

¿ı ¿Î›˝fiı ’HÎ ‰V÷ ‹Îfi̱ı ±fiı ¿ÎflHÎfiı ’HÎ ‰V÷ ‹Îfi̱ı ÷˘ »ıS·ı ““‰V÷’HÎÎ◊Ì””

÷˘ ÷ı ⁄Lfiı Á‹Îfi … ◊¥ Ω›. Á‰˝◊Î ¤ıÿ ‹Îfi‰ÎfiÌ ËÎÏfi ◊‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰ı. ±ıÀ·ı

Ωı ¿Î›˝fiı ‰V÷V‰w’ ‹Îfi˘ ÷˘ ¿ÎflHÎfiı ±Î¿ÎÂ’W’fiÌ …ı‹ ±Á÷˚ ‹Îfi‰Î_ ’Õı ±fiı Ωı

¿ÎflHÎfiı ‰V÷V‰w’ ‹Îfi˘ ÷˘ ¿Î›˝fiı ±Î¿ÎÂ’W’fiÌ …ı‹ ±Á÷˚ ‹Îfi‰Î_ ’Õı. ‹ÎÀı

Á‰˝‘‹˝◊Ì ±Á‹Îfi … ˢ‰Î Ωı¥±ı ±Î‰˘ ±ı¿ÎL÷‰Îÿ ’HÎ μÏ«÷ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ¿Î›˝fiÌ

±fiı ¿ÎflHÎfiÌ Á‰˝‘‹˘˝◊Ì ±fiw’÷Î ¿ı Á‰˝‘‹˘˝◊Ì ±fifiw’÷Î ‹Îfi‰Ì μÏ«÷ fi◊Ì. ’fl_÷

¿ıÀ·Î¿ ‘‹˘˝◊Ì ÷S›÷Î ±fiı ¿ıÀ·Î¿ ‘‹˘˝◊Ì ±÷S›÷Î ‹Îfi‰Ì ±ı … L›Î›‹Î√˝ »ı.

––1923––

Ωı Á‰˝◊Î ±fiw’÷Î ¿ı Á‰˝◊Î ±fifiw’÷Î ‹Îfi‰Î‹Î_ ÿ˘Ê … ÿı¬Î› »ı. ÷˘ Â_

‹Îfi‰_ μÏ«÷ »ı ? ±◊ν÷˚ Â_ ‹Îfi̱ı ÷˘ ÿ˘Ê fi ±Î‰ı ? ÷ı ¿Ëı »ı -

‚√fl¢ ÃÈÑÊÃÈÑ¢, ¡ß ÃÙ ∑§îÊÊáÊÈM§flÿÊ ∑§ÿ¢ ?¡¢ ‚Ùê◊ ! ‚¬îÊÊ•Ù ∑§îÊ¢ ¬⁄U¬îÊ•Ù ‚‚Ù H1924H

(‚flZ ÃÈÀÿÊÃÈÀÿ¢ ÿÁŒ Ã× ∑§ÊÿʸŸÈM§¬ÃÊ ∑§ÿ◊˜ –ÿØ ‚ıêÿ ! Sfl¬ÿʸÿ— ∑§ÊÿZ ¬⁄U¬ÿ¸ÿ— ‡Ê·— H)

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ506

√Î◊Î◊˝ - Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘ ÷S›-±÷S›w’ »ı. Ωı ±Î‹ »ı ÷˘ ¿ÎflHÎfiÌ ±Î

¿Î›Î˝fiw’÷Î ‰‚Ì Â_ ωÂıÊ »ı ? ¿Î›˝ ±ı ¿ÎflHÎfi˘ V‰’›Î˝› ±fiı ⁄οÌfi˘ ÁC΂˘

¿ÎflHÎfi˘ ’fl’›Î˝› »ı. ––1924––

ω‰ı«fi - ¿Î›˝◊Ì ¿ÎflHÎ ¿ıÀ·Î¿ ‘‹˘˝◊Ì ÷S› »ı ±fiı ¿ıÀ·Î¿ ‘‹˘˝◊Ì ±÷S› »ı.

±◊ν÷˚ ÷S›Î÷S› »ı. ¿Î›˝ ±fiı ¿ÎflHÎ … ÷S›-±÷S› »ı ±ÎÀ·_ … fiËŸ ’fl_÷ hÎHÎı

¤‰fifiÌ ±_ÿfl flËı·Ì ÁCÎ‚Ì ’HÎ ‰V÷±˘ ’flV’fl ÷S›-±÷S› »ı. hÎHÎı ¤‰fi‹Î_ flËı·Ì

¿˘¥’HÎ ‰V÷ ¿˘¥’HÎ ‰V÷fiÌ ÁÎ◊ı Á‰˝◊Î ÷S› (±fiw’) … ˢ› ¿ı Á‰˝◊Î ±÷S›

(±fifiw’) … ˢ› ±ı‰_ ⁄fi÷_ fi◊Ì. …ı‹ ¿ı CÎÀ ±fiı ’À …·Î‘Îfl÷Î ±fiı ÂÌ÷hÎÎHÎ÷Î

‘‹˝◊Ì ±÷S› »ı »÷Î_ ⁄Lfiı ’ÿ˚√·ƒT›’HÎı ÷S› »ı. ±Î‹ Á‰˝hÎ ÷S›Î÷S›÷Î »ı.

≠ë - Ωı ¿˘¥’HÎ ‰V÷ ¿˘¥’HÎ ‰V÷fiÌ ÁÎ◊ı ÷S›Î÷S› … »ı ÷˘ ’»Ì ≠ëfi˘

±‰Áfl ’΋Ìfiı ±«·¤˛Î÷∞ ≠ë ¿flı »ı ¿ı Ωı ±Î‹ Á‰˝ ‰V÷±˘‹Î_ ’flV’fl ÷S›÷Î

±fiı ±÷S›÷Î ⁄Lfiı flËı·Ì »ı …, ÷˘ ’»Ì ““¿Î›˝fiı ±fiw’ ¿ÎflHΠˢ‰_ Ωı¥±ı”” ±Î‹

¿ËÌfiı ¿ÎflH΋Î_ ¿¥ ωÏÂp ¿Î›Î˝fiw’÷Î (¿Î›˝fiÌ ÁÎ◊ı ÷S›÷Î) ÷‹ÎflÎ ‰Õı ¥E»Î›

»ı ? ¿ı …ı◊Ì 1921‹Ì √Î◊΋Î_ ¤Îfl’Ò‰˝¿ ±Î‹ ¿Ëı‰Î›_ »ı ¿ı Á¬ ±fiı ÿ—¬fiı ±fiw’

… ¿ÎflHΠˢ‰_ Ωı¥±ı ±fiı …ı ±fiw’ ¿ÎflHÎ »ı ÷ı ¿‹˝ »ı.

Ωı ¿˘¥ ¿ÎflHÎ ’˘÷ÎfiÎ ¿Î›˝fiÌ ÁÎ◊ı ±ı¿ÎL÷ı ±fiw’ Á_¤‰÷_ ˢ› ÷˘ … ±Î‹

¿Ëı‰_ μÏ«÷ »ı. ’fl_÷ Ωı ¿˘¥’HÎ ‰V÷ ¿˘¥ ’HÎ ‰V÷fiÌ ÁÎ◊ı ±ı¿ÎL÷ı ±fiw’ ¿ı

±ı¿ÎL÷ı ±fifiw’ »ı … fiËŸ. ’fl_÷ Á‰ı˝ ‰V÷±˘ Á‰˝fiÌ ÁÎ◊ı ’flV’fl ÷S›Î÷S› w’

… »ı. ÷˘ ¿Î›˝ ±fiı ¿ÎflH΋Î_ ±fiw’÷Πˢ‰Ì Ωı¥±ı ±Î‰_ ωÂıÊHÎ ·√ÎÕÌfiı ±Î ¿◊fi

ωÂıÊfi_ Â_ ≠›˘…fi »ı ? ⁄‘ı ÷S›Î÷S›÷Î »ı ÷ı‹ ¿Î›˝-¿ÎflH΋Î_ ’HÎ ÷S›Î÷S›÷Î »ı

…, ’»Ì ωÂıÊ ¿Ëı‰ÎfiÌ ’λ‚ ±Î› Â_ ?

μkÎfl - Ëı Á˙Q› ! Ωı ¿ı ÷S›Î÷S›÷Î Á‰˝T›Î’Ì »ı ±ıÀ·ı ¿ı Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘

Á‰ı˝ ‰V÷±˘fiÌ ÁÎ◊ı ¿ıÀ·Î¿ ‘‹˘˝◊Ì ÷S› ±fiı ¿ıÀ·Î¿ ‘‹˘˝◊Ì ±÷S› »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı

¿Î›˝-¿ÎflH΋Î_ ’HÎ ÷S›Î÷S›÷Î »ı …. ÷˘ ’HÎ ±ËŸ ¿Î›˝fiı ±fiw’ ¿ÎflHΠˢ‰_ Ωı¥±ı

±ı‰Ì …ı ωÂıÊ÷Î …HÎΉΛ »ı ÷ı ±ı »ı ¿ı …ı ¿ÎflH΋Î_◊Ì …ı ¿Î›˝ fiÌ’…ı »ı ÷ı ¿Î›˝

÷ı ¿ÎflHÎfi˘ V‰’›Î˝› ¿Ëı‰Î› »ı. …ı‹ ‹ÎÀÌ‹Î_◊Ì CÎÀ fiÌ’…ı »ı ‹ÎÀı CÎÀ ±ı ‹ÎÀÌfi˘

V‰’›Î˝› »ı. ’À ±ı ÷L÷fi˘ V‰’›Î˝› »ı. ±Î flÌ÷ı V‰’›Î˝›fiÌ ±’ıZÎαı ¿Î›˝fiı ±fiw’

¿ÎflHÎ ±ËŸ ¥E»Î› »ı. ÂıÊ ±ıÀ·ı ⁄οÌfiÎ ±¿Î›˝w’ …ı Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˝ »ı. ÷ı

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 507

ω‰ÏZÎ÷ ¿ÎflHÎfi˘ ’fl’›Î˝› »ı. …ı‹¿ı CÎÀ ±ı ‹ÎÀÌfi˘ V‰’›Î˝› »ı. ÷◊Î ‹ÎÀÌ‹Î_◊Ì

⁄fi÷Î ¿˘ÕÌ›_, ÷‰Ì, ‹ÎÀ·_ ‰√ıflı ’ÿÎ◊˘˝ ‹ÎÀÌfiÎ V‰’›Î˝› ¿Ëı‰Î› ’fl_÷ ¥÷fl Á‰ı˝

’HÎ ‰V÷±˘ ‹ÎÀÌfi˘ ’fl’›Î˝› »ı, ±◊ν÷˚ ±fifiw’ »ı. ±Î flÌ÷ı ¥÷fl Á‰ı˝ ‰V÷±˘

≠I›ı ω‰ÏZÎ÷ ±ı‰_ ÷ı ¿ÎflHÎ ±Á‹Îfiw’‰Î‚_ ±◊ν÷˚ ±fifiw’ ¿Ëı‰Î› »ı.

≠ë - ‹ÎÀÌ-CÎÀ ±fiı ÷L÷-’À‹Î_ V‰’›Î˝›fiı ±Îl›Ì ±fiw’÷Î ±fiı ’fl’›Î˝›fiı

±Îl›Ì ±fifiw’÷Î Á‹Ω› »ı. ’fl_÷ ≠V÷÷ ±ı‰Î_ Á¬ ±fiı ÿ—¬ÎI‹¿ ¿Î›˝‹Î_

¿ÎflHÎfi˘ (¿‹˝fi˘) V‰’›Î˝› ¿ı‰Ì flÌ÷ı ¿Ëı‰Î› ? Á¬-ÿ—¬ ±ı ¿Î›˝ »ı ±fiı ¿‹˝ ±ı

¿ÎflHÎ »ı. ÷ı‹Î_ V‰’›Î˝›÷Î ¿ı‰Ì flÌ÷ı Á_¤‰ı »ı ? ÷ı Á‹Ω‰˘ ¿ı …ı◊Ì ¿Î›˝fiÌ ±fiw’÷Î

¿ÎflH΋Î_ »ı ±Î ‰Î÷ ⁄flÎ⁄fl Á‹Ω›.

μkÎfl - ∞‰ ±fiı ’H›fi˘ Á_›˘√ ±ı Á¬fi_ ¿ÎflHÎ »ı ÷ı◊Ì ÷ı ∞‰ ±fiı ’H›fiÎ

Á_›˘√fi˘ Á¬ ±ı V‰’›Î˝› »ı. ±ı‰Ì … flÌ÷ı ∞‰ ±fiı ’Î’fi˘ Á_›˘√ ±ı ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ

»ı ÷ı◊Ì ÷ı ∞‰ ±fiı ’Î’fiÎ Á_›˘√fi˘ ÿ—¬ ±ı V‰’›Î˝› »ı. ±Î flÌ÷ı V‰’›Î˝›÷Î

ΩHΉÌ. ÷◊Î Á¬fiı …ı‹ ¤-¿S›ÎHÎ-ω ¥I›ÎÏÿ ÂOÿ˘◊Ì T›’ÿıÂΛ »ı ÷ı‹ ÷ıfiÎ

¿ÎflHΤÒ÷ ’H›ÎI‹¿ ¿‹˝’ÿ˚√·V¿_‘˘fiı ’HΠ¤-¿S›ÎHÎ-ω ¥I›ÎÏÿ ÂOÿ˘◊Ì T›’ÿıÂΛ

»ı. ±ı‰Ì … flÌ÷ı ÿ—¬fiı …ı‹ ±Â¤-±¿S›ÎHÎ-±Ï‰ ¥I›ÎÏÿ ÂOÿ˘◊Ì T›’ÿıÂΛ »ı

÷ı‹ ÷ıfiÎ ¿ÎflHΤÒ÷ ’Î’ÎI‹¿ ¿‹˝ ’ÿ˚√·V¿_‘˘fiı ’HÎ ±Â¤-±¿S›ÎHÎ ±fiı ±Ï‰

¥I›ÎÏÿ ÂOÿ˘◊Ì T›’ÿıÂΛ »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı Á¬-ÿ—¬ ±ÎI‹¿ ¿Î›˝ ±fiı ∞‰fiÌ ÁÎ◊ı

’H›-’Î’fiÎ Á_›˘√w’ ¿ÎflHÎfiı ωÂıÊı ¿flÌfiı ±fiw’÷Î ¿Ëı·Ì »ı. ±Î ¤Î‰Î◊˝ …HÎΉ‰Î

‹ÎÀı … 1921‹Ì √Î◊΋Î_ ¤Îfl’Ò‰˝¿ ¿Î›˝-¿ÎflHÎfiÌ ±fiw’÷Πˢ‰Ì Ωı¥±ı ±ı‹

…HÎÎT›_ »ı. ––1924––

≠ë ¿fl‰ÎfiÌ ¥E»Î‰Î‚Î ±«·¤˛Î÷Î ≠ë ’Ò»‰Îfi˘ ±‰¿Î ˢ‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎ◊Ì

¤√‰Îfifiı ≠ë ¿flı »ı ¿ı -

Á∑¢§ ¡„U ◊ÈûÊ◊◊ÈûÊS‚ ∑§Ê⁄UáÊ¢ ÄU ‚È„UÊ߸áÊ¢ ∑§ê◊¢? –ÁŒ_Ô¢U ‚È„UÊß∑§Ê⁄UáÊ◊ãŸÊß ¡„U„U ÄU ∑§ê◊¢ H1925H

(Á∑¢§ ÿÕÊ ◊Íø◊◊ÍøSÿ ∑§Ê⁄UáÊ¢ ÃÕÊ ‚Èπʌ˟ʢ ∑§◊¸? –ŒÎCÔ¢U ‚ÈπÊÁŒ∑§Ê⁄UáÊ◊ãŸÊÁŒ ÿÕ„U ÃÕÊ ∑§◊¸ H)

√Î◊Î◊˝ - Â_ ¿˘¥ ‹Ò÷˝ ‰V÷ ±‹Ò÷˝fi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı, ±ı‰_ ¿˘¥ μÿÎËflHÎ »ı ? ¿ı

…ı◊Ì ‹Ò÷˝ ±ı‰_ ¿‹˝ ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î Á¬-ÿ—¬ÎÏÿfi_ ¿ÎflHÎ ‹ÎfiÌ Â¿Î› ? μkÎfl - ±LfiÎÏÿ

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ508

(±Lfi ±fiı …·ÎÏÿ) …ı‹ ≠I›ZÎ’HÎı Á¬ÎÏÿfi_ ¿ÎflHÎ »ı ÷ı‹ ¿‹˝ ’HÎ Á¬ÎÏÿfi_ ¿ÎflHÎ

⁄fiı »ı. ––1925––

ω‰ı«fi - ‹Ò÷˝’HÎı ÿı¬Î÷Ì CÎÀ-’À ±ÎÏÿ ‰V÷±˘ fiÌ·-’Ì÷ÎÏÿ ‰Hν‰Î‚Ì »ı. ‹ÎÀı

‹Ò÷˝ »ı ±fiı ÷ı … ‰V÷±˘ ÷ıfiÎ ’˘÷ÎfiÎ … ωʛfi˘ ≠Ï÷¤ÎÁ ¿fl÷Î ±ı‰Î ±ÎI‹Î‹Î_

μI’Lfi ◊÷_ ±‹Ò÷˝ ±ı‰_ iÎÎfiÎI‹¿ …ı ¿Î›˝ »ı, ÷ıfi_ ¿ÎflHÎ ’HÎ ⁄fiı »ı. ωʛfiı Ωı¥fiı

… ±ÎI‹Î‹Î_ ÷ı ωʛfi_ ‹Ï÷-l÷iÎÎfi ≠√À ◊Λ »ı. ÷ı‹Î_ ‹Ò÷˝ ±ı‰Ì ‰V÷±˘ ¿ÎflHÎ

⁄fiı »ı ±fiı ±‹Ò÷˝ ±ı‰_ iÎÎfi ¿Î›˝ ⁄fiı »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±ÎI‹Î‹Î_ μI’Lfi ◊÷Î Á¬-

ÿ—¬ÎI‹¿ ±fi¤‰˘ ±‹Ò÷˝ »ı. ÷ı‹Î_ ‹Ò÷˝ ±ı‰_ ’H›-’Î’ÎI‹¿ ¿‹˝ ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı. ‹Ò÷˝

‰V÷ ’HÎ ±‹Ò÷˝fi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı. …ı‹ ±LfiÎÏÿ, …·ÎÏÿ, ±˙Ê‘ÎÏÿ ‹Ò÷˝ »ı. ÷ıfiÎ◊Ì

∞‰‹Î_ ZΑλıÿ, I≤Êλıÿ ±fiı fl˘√»ıÿ ±ÎÏÿ w’ ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î_ Á¬ÎÏÿ ◊Λ »ı. ±Î

‰Î÷ ≠I›ZÎ’HÎı ÿı¬Î› … »ı.

±ÎÏÿ ÂOÿ◊Ì d·fiÌ ‹Î‚Î, «_ÿfi, ±_√fiÎ ‰√ıflı ‹Ò÷˝ ’ÿÎ◊˘˝ Á¬fi_ ¿ÎflHÎ ±fiı

Á’˝-Ï‰Ê ±fiı ¿Î_ÀÎ ±ÎÏÿ ‹Ò÷˝’ÿÎ◊˘˝ ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı. ±Î μÿÎËflH΢‹Î_ …ı‹ ‹Ò÷˝

‰V÷±˘ ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î Á¬-ÿ—¬ÎÏÿfi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı ÷ı‹ ’H›-’Î’ÎI‹¿ ¿‹˝ ’HÎ ‹Ò÷˝

ˢ‰Î »÷Î_ ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î Á¬-ÿ—¬ÎÏÿfi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı. ±Î ‰Î÷ Ïfiω˝‰Îÿw’ı ÏÁ© ◊Λ

»ı. ˉı ±ËŸ ±ı¿ ⁄ÌΩı ≠ë ◊Λ »ı. ÷ı ≠ë ˉı ’»ÌfiÌ √Î◊΋Î_ …HÎΉΛ »ı.

––1925––

„UÙ©U Ãÿ¢ Áøÿ Á∑¢§ ∑§ê◊áÊÊ, Ÿ ¡¢ ÃÈÑ‚Ê„UáÊÊáÊ¢ Á¬ –»§‹÷•Ù ‚Ù˘flS‚¢, ‚∑§Ê⁄UáÊÙ ∑§Ê⁄UáÊ¢ ∑§ê◊¢ H1926H

(÷flÃÈ ÃŒfl Á∑¢§ ∑§◊¸áÊÊ, Ÿ ÿØ ÃÈÀÿ‚ÊœŸÊŸÊ◊Á¬ –»§‹÷Œ— ‚Ù˘fl‡ÿ¢, ‚∑§Ê⁄UáÊ— ∑§Ê⁄UáÊ¢ ∑§◊¸ H)

√Î◊Î◊˝ - ÷˘ ÷ı ‹Ò÷˝ ±ı‰Î_ ±LfiÎÏÿ … Á¬-ÿ—¬fiÎ ¿ÎflHΠˢ. ¿‹˝fiı ¿S’‰ÎfiÌ

ÂÌ …wfl ? ±Î ≠ë ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷S›ÁΑfi‰Î‚΋Î_ ’HÎ …ı Œ‚¤ıÿ »ı

÷ı ±‰U› Á¿ÎflHÎ »ı. ÷ıfi_ …ı ¿ÎflHÎ »ı ÷ı … ¿‹˝ »ı. ––1926––

ω‰ı«fi - ±Î ωʛ‹Î_ ±‰Áfl ‹‚‰Î◊Ì ±«·¤˛Î÷∞ ’fl‹ÎI‹Îfiı ±Î ≠‹ÎHÎı

≠ë ¿flı »ı ¿ı ‹Ò÷˝ ‰V÷ ’HÎ ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î iÎÎfifi_ ±fiı ±‹Ò÷˝ ±ı‰Î Á¬-ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ

⁄fiı »ı. ±Î ‰Î÷ ÷‹ı …ı μ’fl Á‹Ω‰Ì ÷ı ±‰U› Á‹Ω› »ı. ÷ıfiÎ◊Ì ±ı fiyÌ ◊Λ

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 509

»ı ¿ı ‹Ò÷˝‰V÷ ±‹Ò÷˝fi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı. ÷˘ ’»Ì ±LfiÎÏÿ, …·ÎÏÿ, ±˙Ê‘ÎÏÿ ±fiı ±ÎÏÿ

ÂOÿ◊Ì d·fiÌ ‹Î‚Î, «_ÿfi-±_√fiÎ, ωÊ, Á’˝ ±fiı ¿_À¿ÎÏÿ ≠I›ZÎ’HÎı fi…flı ÿı¬Î÷Ì

…ı ‹Ò÷˝ ‰V÷±˘ »ı ÷ıfiı … Á¬-ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ ‹ÎfiÌ ·˘ fiı ? fi ÿı¬Î÷Î ±ı‰Î ¿‹˝fiı

¿ÎflHÎ ‹Îfi‰ÎfiÌ …wfl Â_ ? ⁄ÎèÎ ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷Ì ‰V÷±˘ ¿ÎflHΠˢ‰Î »÷Î_ ±ºp ±ı‰Î

¿‹˝fiı ¿ÎflHÎ ‹Îfi̱ı ÷˘ ±Ï÷≠Á_√ ±Î‰ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î‰Ì fi ÿı¬Î÷Ì ⁄Ì∞ ‰V÷fiı ’HÎ

¿ÎflHÎ ‹Îfi‰ÎfiÌ ±Î’ÏkÎ ±Î‰ı.

μkÎfl - Ìߘ Ÿ = ÷ı ±Î ≠ë μÏ«÷ fi◊Ì. Ωı ¿ı‰· ±ı¿·Ì «ZÎ◊Ì ÿı¬Î÷Ì

⁄ÎèÎ ‰V÷±˘fiı … Á¬-ÿ—¬ÎÏÿfi_ ¿ÎflHÎ ‹Îfi̱ı ÷˘ Á¬ ±fiı ÿ—¬fiÎ ÁΑfi¤Ò÷ ±ı‰Ì

«ZÎ◊Ì ÿı¬Î÷Ì ⁄ÎèΉV÷±˘ …ıfiÌ …ıfiÌ ’ÎÁı ÷S› »ı »÷Î_ ÷ı‹Î_ Œ·¤ıÿ ±◊ν÷˚ ‹˘À˘

¿Î›˝¤ıÿ fi…flı ÿı¬Î› »ı. ÷ıfiÌ ’λ‚ ±‰U› ¿˘¥¿ ±ÎL÷Ïfl¿¿ÎflHΠˢ‰_ Ωı¥±ı ±fiı

÷ı … ¿‹˝ fi΋fi_ ±ÎL÷Ïfl¿ ¿ÎflHÎ »ı.

÷S› ±LfiÎÏÿ, …·ÎÏÿ, ±˙Ê‘ÎÏÿ ‹‚‰Î »÷Î_ ’HÎ ¿˘¥¿fiı ÷ıfi˘ μ’›˘√ ¿flÌfiı

’fl‹ ±ÎêÎÿ ◊Λ »ı ±fiı ÷ı … ±LfiÎÏÿfi˘ μ’›˘√ ¿flÌfiı ⁄ÌΩ ¿˘¥¿fiı fl˘√ÎÏÿfiÌ

μI’ÏkÎ ◊Λ »ı. ±ı¿ … ≠¿Îflfi_ ±˙Ê‘ ·ı‰Î »÷Î_ ¿˘¥¿fi˘ fl˘√ ‹Àı »ı ±fiı ¿˘¥¿fi˘

fl˘√ ‹À÷˘ fi◊Ì. ±Î ≠‹ÎHÎı ⁄ÎèÎ ±ı‰Î_ ±LfiÎÏÿ ÁΑfi ÷S› ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ …ı

Œ‚¤ıÿ ÿı¬Î› »ı ÷ıfiÌ ’λ‚ ±‰U› ¿˘¥¿ ¿ÎflHÎ »ı. Ωı ÏfiW¿ÎflHÎ ±Î‹ ⁄fi÷_ ˢ›

÷˘ ÁÿÎ ÷ı‹… ⁄fi‰_ Ωı¥±ı ±◊‰Î @›Îflı› ’HÎ ÷ı‹ fi ⁄fi‰_ Ωı¥±ı. ¿ÎflHÎ ¿ı

ÏfiW¿ÎflHÎ ‹Îfi‰Î‹Î_ ÏfiI› Ák‰-±Ák‰fi˘ ≠Á_√ ±Î‰ı. ‹ÎÀı ÷S› ÁΑfiÁ΋√˛Ì ˢ‰Î

»÷Î_ ’HÎ …ı Œ‚¤ıÿ ÿı¬Î› »ı ÷ıfi_ ¿ÎflHÎ fi ÿı¬Î÷_ ±ı‰_ ±ºp ¿‹˝ … »ı. ÷ı◊Ì ¿ı‰·

±ı¿·Ì ⁄ÎèÎ ÁΑfiÁ΋√˛Ì Á¬-ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ fi◊Ì ’HÎ ±_ÿfl flËı·_ «ZÎ◊Ì fi ÿı¬Î÷_

±ı‰_ ’H›-’Î’ fi΋fi_ ¿‹˝ ’HÎ ¿ÎflHÎ »ı. ÷ı◊Ì ¿‹˝fiÌ ¿S’fiÎ ¿fl‰Ì ÷ı ±fi◊˝¿ fi◊Ì

’HÎ ÁÎ◊˝¿ »ı, Á≠›˘…fi »ı. ––1926––

Á¬-ÿ—¬ÎÏÿfi_ ¿ÎflHÎ ’H› ±fiı ’Î’ fi΋fi_ ¿‹˝ »ı ±fiı ÷ı fi◊Ì ÿı¬Î÷_ ÷˘ ’HÎ

‹Ò÷˝ »ı, w’Ì »ı. ˉı ¿‹˝fiı ‹Ò÷˝ ‹Îfi‰Îfi_ ¿ÎflHÎ Â_ ? ÷ı ’fl‹ÎI‹Î Á‹Ω‰ı »ı -

∞ûÊÙÁìÊÿ â ◊ÈûÊ¢, ◊ÈûÊ’‹Ê„UÊáÊ•Ù ¡„UÊ ∑È¢§÷Ù –Œ„UÊß∑§îÊ◊ÈûÊÊß•Ù fl ÷ÁáÊ∞ ¬ÈáÊÙ ÷áÊß H1927H

(∞ÃS◊ÊŒfl ߘ ◊ÍÃZ, ◊Íø’‹ÊœÊŸÃÙ ÿÕÊ ∑ȧê÷— –Œ„UÊÁŒ∑§Êÿ¸◊ÍÃʸÁŒÃÙ flÊ ÷ÁáÊà ¬ÈŸ÷¸áÊÁà H)

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ510

√Î◊Î◊˝ - ±Î ¿ÎflHÎ◊Ì … ÷ı ¿‹˝ ‹Ò÷˝ »ı ÷◊Î ¿<_¤fiÌ …ı‹ ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ÿıËÎÏÿfiı

⁄·Î‘Îfi ¿flfiÎfl ˢ‰Î◊Ì ’HÎ ÷ı ¿‹˝ ‹Ò÷˝ »ı ±◊‰Î ÿıËÎÏÿ ¿Î›˘˝ ‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ¥I›ÎÏÿ

¿ÎflH΢◊Ì ’HÎ ÷ı ¿‹˝ ‹Ò÷˝ »ı. ±Î‹ ¿èÎı »÷ı ŒflÌ◊Ì ±«·¤˛Î÷∞ ≠ë ¿flı »ı. ––1927––

ω‰ı«fi - μ’flfiÌ √Î◊΋Î_ »ıS·_ …ı ¿◊fi ¿›* ±ıfiÎ◊Ì … ¿‹˝ ‹Ò÷˝ »ı ±ı‹

Á‹…‰_. ±ıÀ·ı ¿ı ±LfiÎÏÿ-ÁΑfiÁ΋√˛Ì ÷S› ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ±ı¿fiı ’fl‹ ±ÎêÎÿ

±fiı ⁄ÌΩfiı fl˘√fiÌ μI’ÏkÎ ◊Λ »ı. ±ı‰Ì … flÌ÷ı ±˙Ê‘ÎÏÿ ÷S› ˢ‰Î »÷Î_ ±ı¿fiı

fl˘√fi˘ fiΠ±fiı ⁄ÌΩfiı fl˘√fi˘ ±fiΠ◊Λ »ı ¥I›ÎÏÿ …ı Œ·¤ıÿ …HÎΛ »ı ÷ı

±‰U› Á¿ÎflHÎ »ı ±fiı ÷ıfi_ ⁄ÎèÎ ¿ÎflHÎ ±LfiÎÏÿ ±fiı ±˙Ê‘ÎÏÿ …ı‹ ‹Ò÷˝ »ı ÷ı‹

±ÎL÷Ïfl¿ ¿ÎflHÎ ¿‹˝ ’HÎ ±‰U› ‹Ò÷˝ »ı ÷◊Î fiÌ«ıfiÎ_ ±fi‹Îfi˘◊Ì ’HÎ ÷ı ¿‹˝ ±‰U›

‹Ò÷˝ »ı.

(1) ∑§◊¸ ◊Íø◊˜, ◊ÍøSÿ Œ„UÊŒ’¸‹ÊœÊŸ∑§ÊÁ⁄UàflÊØ, ∑ȧê÷flØ = ¿‹˝ ±ı ±‰U› ‹Ò÷˝

»ı. ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ÿıËÎÏÿfiı ⁄·Î‘Îfi ¿flfiÎfl ˢ‰Î◊Ì, CÎÀfiÌ …ı‹. …ı‹ ’ÎHÎÌ ‰√ıflı ’ÿÎ◊˘˝

·Î‰‰Î-·¥ …‰Î ˢ› ÷˘ ±ı¿·Î ÂflÌfl‹ÎhÎ◊Ì ¿_¥ ·Î‰‰Î-·¥ …‰Îfi_ ¿Î‹ ◊÷_ fi◊Ì.

’fl_÷ Ωı CÎÀ ˢ› ÷˘ ÷ı ¿Î›˝ ¿fl‰Î‹Î_ ÂflÌflfiÌ …ı‹ CÎÀ ±ı ’HÎ ÏfiÏ‹kÎ ¿ÎflHÎ »ı

÷ı◊Ì … CÎÀÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ ’ÎHÎÌ ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ ·Î‰‰Î-·¥ …‰Î‹Î_ ÂflÌflfiÌ ±_ÿfl ⁄·T≤Ï©

¿flfiÎfl »ı. CÎÀ ±ÎÏÿ ÁΑfi¤Ò÷ ’ÿÎ◊˘˝ ÿı¬Ìfiı ’ÎHÎÌ ±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ·Î‰‰Î-·¥

…‰Îfi˘ T›‰ËÎfl ¿fl‰Î ‹ÎÀı ÂflÌfl‹Î_ „@÷ωÂıÊ ≠√À ◊Λ »ı. ¿Î‹ ¿fl‰Îfi˘ μIÁÎË

‰‘ı »ı, ÷ı CÎÀ …ı‹ ‹Ò÷˝ »ı ±fiı ‹Ò÷˝ ±ı‰Î ÿıËÎÏÿ‹Î_ ⁄·Î‘Îfi ¿flfiÎfl »ı ±ı … ≠‹ÎHÎı

¿‹˝ ’HÎ ÂflÌfl‹Î_ ⁄·T≤Ï© ÷◊Î ¿Î›˝ ¿fl‰Îfi_ ÏfiÏ‹kοÎflHÎ »ı. ÷ı◊Ì CÎÀfiÌ …ı‹ ¿‹˝

±ı ‹Ò÷˝‰V÷ »ı.

(2) ∑§◊¸ ◊Íø◊˜, ◊ÍøŸ d∑˜§-ø㌟ÊXÔUŸÊÁŒŸÊ ÃSÿÙ¬øÿ‹ˇÊáÊSÿ ’‹SÿÊœËÿ◊Ê-ŸàflÊØ ∑ȧê÷flØ = …ı‹ CÎÀ ¿Î«˘ ˢ› ÷˘ Ïfi⁄˝· ˢ› »ı. ÷ıfiı ¤}ÎfiÌ ±„Bfi◊Ì

’¿‰‰Î‹Î_ ±Î‰ı I›Îflı ÷ı CÎÀ‹Î_ ⁄·T≤Ï© ◊Λ »ı. ±◊‰Î ’¿‰ı·Î CÎÀfiı ÷ˆ·ÎÏÿ ‹Ò÷˝

’ÿÎ◊˘˝ ‰Õı ω·ı’fi ¿fl‰Î ¶ÎflÎ CÎÀ‹Î_ ⁄·T≤Ï© ¿flΛ »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ‹Ò÷˝ ‰V÷±˘ ‰Õı

CÎÀ‹Î_ ⁄·Î‘Îfi÷Î ¿flΛ »ı ±fiı ⁄·Î‘Îfi÷Î ◊Λ »ı, ÷ı◊Ì ÷ı CÎÀ ‹Ò÷˝ »ı. ÷ıfiÌ …ı‹

’W’‹Î·Î-«_ÿfi ±fiı ±_√fiÎ ±ÎÏÿ ‹Ò÷˝ ’ÿÎ◊˘˝ ‰Õı flÎ√ÎÏÿ ◊‰Î ¶ÎflÎ ¿‹˝ ‰‘Îflı

⁄·‰Î‚_ («Ì¿b_) ⁄_‘Λ »ı. ÷ı◊Ì ’HÎ CÎÀfiÌ …ı‹ ¿‹˝ ±ı ‹Ò÷˝ ’ÿÎ◊˝ »ı. ÷ˆ·ÎÏÿ ‰Õı

⁄·T≤Ï© ’΋÷˘ CÎÀ …ı‹ ‹Ò÷˝ »ı. ÷ı‹ ’W’‹Î·ÎÏÿ ‰Õı ⁄·T≤Ï© ’΋÷_ ¿‹˝ ’HÎ ‹Ò÷˝ »ı.

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 511

(3) ±◊‰Î ∑§◊¸ ◊Íø◊˜, Œ„UÊŒSÃà∑§Êÿ¸Sÿ ◊ÍøàflÊØ, ¬⁄U◊ÊáÊÈflØ = …ı‹ ±fiı¿

’fl‹Îb±˘fi˘ ⁄fiı·˘ CÎÀ ±ı ‹Ò÷˝ »ı ÷ı◊Ì ¿Î›˝¤Ò÷ ±ı‰Î CÎÀfiÎ ¿ÎflHΤÒ÷ ’fl‹Îb±˘

’HÎ ‹Ò÷˝ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¿‹˝fiÎ μÿ›◊Ì ≠ÎM÷ ◊›ı· ¿‹˝fiÎ ¿Î›˝¤Ò÷ ±ı‰Î ÿıËÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝

‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ ¿ÎflHΤÒ÷ ±ı‰_ ¿‹˝ ’HÎ ‹Ò÷˝ »ı. …ıfi_ ¿Î›˝ ‹Ò÷˝ ˢ› »ı. ÷ıfi_ ¿ÎflHÎ

’HÎ ‹Ò÷˝ ˢ› »ı. …ı‹ ’fl‹Îb±˘fi_ ¿Î›˝ CÎÀ ±ı ‹Ò÷˝ »ı ÷ı◊Ì ’fl‹Îb±˘ ’HÎ ‹Ò÷˝ »ı

÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¿‹˝fiÎ ¿Î›˝¤Ò÷ ÂflÌflÎÏÿ ‹Ò÷˝ »ı ÷ı◊Ì ÷ıfiÎ ¿ÎflHΤÒ÷ ¿‹˝ ’HÎ ‹Ò÷˝ »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı ±fiı¿ ±fi‹Îfi˘◊Ì ¿‹˝ ±ı ‹Ò÷˝’ÿÎ◊˝ »ı, ’ÿ˚√·ƒT› »ı, ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎ

»ı ±ı‹ ÏÁ© ¿›*. ±Î‰Ì ‰Î÷ ¿èÎı »÷ı ±«·¤˛Î÷ fiÌ«ı ‹…⁄ ≠ë ¿flı »ı. ––1927––

ÃÙ Á∑¢§ Œ„UÊ߸áÊ¢ ◊ÈûÊûÊáÊ•Ù Ãÿ¢ „Uflß ◊ÈûÊ¢ –•„U ‚È„U-ŒÈÄπÊ߸áÊ¢, ∑§Ê⁄UáÊ÷ÊflÊŒM§fl¢ ÁÃ? H1928H

(Ã× Á∑¢§ Œ„Uʌ˟ʢ ◊ÍøàflÃSÃŒ˜ ÷flÁà ◊Íø◊˜ –•Õ ‚ÈπŒÈ—πʌ˟ʢ ∑§Ê⁄UáÊ÷ÊflÊŒM§¬Á◊ÁÃ? H)

√Î◊Î◊˝ - ¿‹˝fiÎ ¿Î›˝V‰w’ ±ı‰Î_ ÿıËÎÏÿ ‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì Â_ ÷ı ¿‹˝ ‹Òkν »ı ? ¿ı

∞‰fiÎ_ Á¬-ÿ—¬ÎÏÿfi_ ¿ÎflHÎ (¿‹˝) ˢ‰Î◊Ì ÷ı ¿‹˝ ±‹Ò÷˝ (±w’Ì) »ı ? ––1928––

ω‰ı«fi - ¿‹˝ Â_ ‹Ò÷˝ »ı ? ¿ı ±‹Ò÷˝ »ı ? ±Î‰˘ ≠ë ±«·¤˛Î÷∞ ’fl‹ÎI‹Îfiı

¿flı »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ¿‹˝◊Ì ≠ÎM÷ ◊fiÎflÎ ¤Î‰˘ ‹Ò÷˝ ’HÎ ÿı¬Î› »ı ±fiı ±‹Ò÷˝ ’HÎ ÿı¬Î›

»ı. ⁄Lfiı ≠¿ÎflfiÎ ¤Î‰˘fi_ ¿ÎflHÎ ¿‹˝ …HÎΛ »ı. ÷ı◊Ì ¿Î›˝fiı ±fiw’ ¿ÎflHΠˢ‰_

Ωı¥±ı. ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ±Î’fi˘ ¿Ëı·˘ L›Î› »ı. ÷ı◊Ì ±Î L›Î›fiı ±fiÁÎflı Â_¿Î ◊Λ

»ı ¿ı Â_ ¿‹˝ ±ı ‹Ò÷˝’ÿÎ◊˝ »ı ? ¿ı ¿‹˝ ±ı ±‹Ò÷˝ ’ÿÎ◊˝ »ı ?

Á_ÁÎflÌ ∞‰˘fiı ≠ÎM÷ ◊÷Î_ ÂflÌfl, ¥„Lƒ›˘ ‰√ıflı ¤Î‰˘ ¿‹˘˝fi_ ¿Î›˝ (Œ‚) »ı

±fiı ÷ı ÿıËÎÏÿ¿Î›˝ ‹Ò÷˝ ÿı¬Î÷Î_ ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ ¿ÎflHΤÒ÷ ±ı‰_ ¿‹˝ ’HÎ ‹Ò÷˝ ˢ‰_ Ωı¥±ı

÷◊Î Á¬-ÿ—¬-ø˘‘-‹Îfi-‹Î›Î-·˘¤ ‰√ıflı ¤Î‰˘ ∞‰fiÎ ’ÏflHÎ΋w’ »ı. ∞‰fiÎ

±K›‰ÁΛÎI‹¿ »ı ÷ı◊Ì ±‹Ò÷˝ »ı ±fiı ±Î‰Î ’ÏflHÎ΋˘ ’HÎ ’Ò‰˝⁄© ‰ıÿfiÌ› ±fiı

‹˘ËfiÌ›ÎÏÿ ¿‹˘˝fiÎ μÿ›◊Ì ±Î‰ı »ı. ±ıÀ·ı ¿‹˘˝fiÎ ¿Î›˝¤Ò÷ (Œ·¤Ò÷) »ı. ±Î flÌ÷ı

¿‹˘˝fiÎ Œ‚¤Ò÷ Á¬-ÿ—¬ÎÏÿ ±‹Ò÷˝ ÿı¬Î÷Πˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ ¿ÎflHÎw’ı ¿‹˝ ±‹Ò÷˝ ˢ‰_

Ωı¥±ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ¿‹˘˝fiÎ_ ¿Î›˘˝ ÂflÌflÎÏÿ ‹Ò÷˝ ±fiı Á¬-ÿ—¬ÎÏÿ ±‹Ò÷˝ ±ı‹ ⁄Lfiı

≠¿ÎflfiÎ_ ¿Î›˘˝ ÿı¬Î÷Î_ ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ ¿ÎflHΤÒ÷ ±ı‰_ ¿‹˝ Â_ ‹Ò÷˝ ‹Îfi‰_ ¿ı ±‹Ò÷˝ ‹Îfi‰_ ?

Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ‹ÎflÎ ±Î ≠ëfi˘ ±Î’lÌ μkÎfl …HÎΉ˘. ––1928––

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ512

±Î ≠‹ÎHÎı ≠ë¿Îfl (±«·¤˛Î÷) ‰Õı ’һΛı »÷ı ¤√‰Îfi μkÎfl ¿Ëı »ı -

Ÿ ‚È„UÊ߸áÊ¢ „U™§ ∑§ê◊¢ Áøÿ, Á∑§ãÃÈ ÃÊáÊ ¡ËflÙ Áfl –„UÙß ‚◊flÊß∑§Ê⁄UáÊÁ◊ÿ⁄¢U ∑§ê◊¢ Áà ∑§Ù ŒÙ‚Ù ? H1929H

(Ÿ ‚Èπʌ˟ʢ „UÃÈ— ∑§◊Ò¸fl Á∑§ãÃÈ Ã·Ê¢ ¡ËflÙ˘Á¬ –÷flÁà ‚◊flÊÁÿ∑§Ê⁄UáÊÁ◊Ã⁄UØ ∑§◊¸Áà ∑§Ù ŒÙ·— ? H)

√Î◊Î◊˝ - Á¬-ÿ—¬ÎÏÿ ¤Î‰˘fi_ ¿‹˝ ±ı … ¿ı‰· ¿ÎflHÎ fi◊Ì. ’fl_÷ ÷ıfi_ ¿ÎflHÎ

∞‰ ’HÎ »ı. ÷◊Î ∞‰ ±ı Á‹‰ÎÏ›¿ÎflHÎ »ı (±fiı ÷ı ±‹Ò÷˝ »ı) ÷◊Î ¿‹˝ ±ı ÷˘

±Á‹‰ÎÏ›¿ÎflHÎ »ı. (÷ı◊Ì ‹Ò÷˝ »ı) ‹ÎÀı ±Î‹ ˢ‰Î‹Î_ ¿˘¥ ÿ˘Ê fi◊Ì. ––1929––

ω‰ı«fi - ÿıËÎÏÿfi_ ¿ÎflHÎ ’HÎ ¿‹˝ »ı ±fiı Á¬-ÿ—¬ÎÏÿfi_ ¿ÎflHÎ ’HÎ ¿‹˝ »ı.

’fl_÷ ⁄Lfiı …B›Î±ı ¿‹˝ ±ı ±Á‹‰ÎÏ› ¿ÎflHÎ »ı. ’fl_÷ μ’ÎÿÎfi ¿ÎflHÎ (Á‹‰ÎÏ›¿ÎflHÎ)

fi◊Ì. …ı μ’ÎÿÎfi ¿ÎflHÎ (±◊ν÷˚ Á‹‰ÎÏ›¿ÎflHÎ) ˢ› »ı ÷ı … ¿Î›˝fiı ±fiw’ ¿ÎflHÎ

ˢ› »ı. ÿıËÎÏÿfi_ μ’ÎÿÎfi ¿ÎflHÎ ±˙ÿÎÏfl¿‰√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘ »ı ±fiı Á¬-ÿ—¬ÎÏÿfi_

μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ ±ÎI‹Î »ı. ÿıËÎÏÿ ¿Î›˝ ‹Ò÷˝ »ı ÷ı◊Ì ÷ıfi_ μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ (Á‹‰ÎÏ›¿ÎflHÎ)

±˙ÿÎÏfl¿ ‰√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘ ’HÎ ‹Ò÷˝ … »ı ±fiı Á¬-ÿ—¬ÎÏÿ ¤Î‰˘ ±‹Ò÷˝ »ı. ÷ı◊Ì

÷ıfi_ μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ (Á‹‰ÎÏ›¿ÎflHÎ) ±ÎI‹Î ’HÎ ±‹Ò÷˝ … »ı. ±Î‹ μ’ÎÿÎfi¿flH΋Î_

±ıÀ·ı ¿ı Á‹‰ÎÏ›¿ÎflH΋Î_ … ±fiw’ ¿Î›˝-¿ÎflHΤΉ ˢ› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı

μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ̤Ò÷ (Á‹‰ÎÏ›¿ÎflHÎ̤Ò÷) ƒT› ˢ› »ı. ÷ı … ƒT› ¿Î›˝w’ı ’ÏflHÎ΋

’΋ı »ı. ‹ÎÀı I›Î_ … ±fiw’ ¿Î›˝-¿ÎflHΤΉ ˢ› »ı.

Á¬-ÿ—¬ÎÏÿ ¤Î‰˘ …wfl ±‹Ò÷˝ »ı. ’fl_÷ ÷ıfi_ ¿ÎflHÎ ±ı¿·_ ¿‹˝ fi◊Ì. ¬flı¬fl

μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ (Á‹‰ÎÏ›¿ÎflHÎ) ÷˘ ±ÎI‹Î … »ı ±fiı ÷ı ±‹Ò÷˝ … »ı. ¿‹˝ ÷˘

±Á‹‰ÎÏ›¿ÎflHÎ »ı. (fiˆ›ÎÏ›¿fiÌ ’Ïfl¤ÎÊÎ ≠‹ÎHÎı ±Á‹‰ÎÏ›¿ÎflHÎ ¿Ëı· »ı)

…ˆfiÿ½fifiÌ ’Ïfl¤ÎÊÎ ≠‹ÎHÎı ¿‹˝ ±ı ÏfiÏ‹kοÎflHÎ »ı ±fiı ÏfiÏ‹kοÎflHÎ ¿Î›˝fiı ±fiw’

… ˢ‰_ Ωı¥±ı ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. ¿˘¥¿ ‹ÎHÎÁ ‰Õı »˘ÕΛı·Ì √˘‚Ì ±◊‰Î ’I◊fl

‰Î√ı ÷˘ ÷ıfiÎ◊Ì ∞‰fiı ’ÌÕÎ ◊Λ »ı. ±ËŸ ’ÌÕÎI‹¿ ¿Î›˝ μI’Lfi ◊‰Î‹Î_ ±ÎI‹Î

μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ (Á‹‰ÎÏ›¿ÎflHÎ) »ı ±fiı √˘‚Ì ÷◊Î ’I◊fl ÏfiÏ‹kοÎflHÎ »ı. I›Î_ ‰ıÿfiÎ-

’ÌÕÎ-ÿ—¬ ±ı ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î »÷Î_ √˘‚Ì ±fiı ’I◊fl …ı ÏfiÏ‹kοÎflHÎ ◊Λ »ı ÷ı ‹Ò÷˝ ˢ¥

¿ı »ı. ÷ı‹ Á¬-ÿ—¬ÎÏÿ ¤Î‰˘ ±‹Ò÷˝ »ı. ÷ı‹Î_ μ’ÎÿÎfi¿ÎflHÎ w’ı …ı ±ÎI‹Î »ı ÷ı

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 513

÷˘ ±‹Ò÷˝ … »ı. ’fl_÷ ¿‹˝ ±ı ‹Ò÷˝ »ı ±fiı ÷ı ÏfiÏ‹kοÎflHÎ (±Á‹‰ÎÏ›¿ÎflHÎ) »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı …√ÿ˚T›‰V◊Î »ı ±fiı ±Î‹ ‹Îfi‰Î‹Î_ ¿˘¥ … ÿ˘Ê ±Î‰÷˘ fi◊Ì. ––1929––

÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı μ’fl˘@÷ ±◊˝fi˘ μ’Á_ËÎfl ¿fl÷Î ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤

¿ı‰·’H› ·ZÎHΉ΂Π≠◊‹ ω¿S’fiı ÿÒÏÊ÷ ¿fl÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı -

ßÿ M§ÁflûÊ ‚È„U-ŒÈÄπ∑§Ê⁄UáÊûÊ ÿ ∑§ê◊ÈáÊÙ Á‚h –¬ÈááÊÊflªÁ⁄U‚◊ûÊáÊ ŒÈÄπ’„ÈU‹ûÊáÊ◊¡ÈûÊ¢ H1930H

(ßÁà M§Á¬àfl ‚ÈπŒÈ—π∑§Ê⁄UáÊàfl ø ∑§◊¸áÊ— Á‚h –¬Èáÿʬ∑§·¸◊ÊòÊáÊ ŒÈ—π’„ÈU‹àfl◊ÿÈÄÃ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ±Î ≠‹ÎHÎı Á¬ ±fiı ÿ—¬fiÎ ¿ÎflHΤÒ÷ ±ı‰_ ¿‹˝fi_ w’Ì’HÎ_ ÏÁ© ◊›ı

»÷ı ’H›fiÎ ±’¿Ê˝‹ÎhÎ◊Ì ÿ—¬fiÌ ⁄Ë·÷Î ‹Îfi‰Ì ÷ı ±›@÷ »ı. ––1930––

ω‰ı«fi - Á_ÁÎflÌ ∞‰˘‹Î_ …ı Á¬ ±fiı ÿ—¬ ÿı¬Î› »ı ÷ıfi_ ¿ÎflHÎ Â_ ? ±Î

≠ëfiÎ μkÎfl‹Î_ …\ÿÎ …\ÿÎ ÿ½fi¿Îfl˘fiÎ …\ÿÎ …\ÿÎ ‹÷˘ »ı. …ı √Î◊Î 1908‹Î_ ’Î_«

‹÷˘ …HÎΉ‰Î‹Î_ ±ÎT›Î »ı ÷ı ’Î_« ‹÷˘‹Î_◊Ì ’Î_«‹Î ‹÷w’ı fl…\ ¿flΛı·Î V‰¤Î‰‰Îÿfi_

±Î ¬_Õfi «Î·Ì flèÎ_ Ë÷_. μ’fl˘@÷ ±fiı¿ ≠¿ÎflfiÌ ›„@÷±˘ ¶ÎflÎ ’Î_«‹Î ω¿S’w’ı

flËı·Î V‰¤Î‰‰Îÿfi_ ¬_Õfi ±ËŸ Á‹ÎM÷ ◊Λ »ı. ±Î flÌ÷ı Á¬fi_ ¿ÎflHÎ ’H›¿‹˝ ±fiı

ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ ’Î’¿‹˝ »ı. ±Î‹ ’H›-’Î’ÎI‹¿ ±ı‰_ ⁄ı ≠¿Îflfi_ ¿‹˝ … Á¬-ÿ—¬fi_

¿ÎflHÎ »ı ±fiı ÷ı ¿‹˝ ’˙ÿ˚√Ï·¿ƒT› ˢ‰Î◊Ì w’Ì »ı, ‹Ò÷˝ »ı. ±Î‹ ““«˘◊Î ’ZΔ” fiÌ

ÏÁÏ© ◊›ı »÷ı ’Ëı·˘-⁄ÌΩı ±fiı hÎÌΩı ±ı‹ ≠◊‹fiÎ hÎHÎı ’Z΢ ’HÎ ¬˘ÀÎ »ı. ±Î‹

ÏÁ© ◊Λ »ı. I›Î_ ’H›◊Ì Á¬ ±fiı ’H›fiÌ ËÎÏfi◊Ì (’H›fiÎ ±’¿Ê˝◊Ì) … ÿ—¬fiÌ

⁄Ë·÷Î ≠ÎM÷ ◊Λ »ı ±Î‰_ ‹ÎfifiÎflÎ ≠◊‹ ω¿S’‹Î_ …ı ¿_¥ ’Ò‰ı˝ √Î◊Î 1909 ‹Î_

¿Ëı‰Î‹Î_ ±ÎT›_ »ı ÷ı ±›@÷ … »ı ±ı‹ ΩHΉ_. ––1930––

1909‹Ì √Î◊΋Î_ ¿Ëı·_ ¿ı‹ ±›@÷ »ı ? ÷ı Á‹Ω‰ı »ı -

∑§ê◊嬪Á⁄U‚¡ÁáÊÿ¢, ÃŒflS‚¢ ¬ªÁ⁄U‚ÊáÊÈ÷Í߸•Ù –‚ÙÄπ嬪Á⁄U‚÷Í߸, ¡„U ¬ÈááÊ嬪Á⁄U‚å¬÷flÊ H1931H

(∑§◊¸¬˝∑§·¸¡ÁŸÃ¢ ÃŒfl‡ÿ¢ ¬˝∑§·Ê¸ŸÈ÷Í× –‚ıÅÿ¬˝∑§·¸÷ÍÁÃÿ¸ÕÊ ¬Èáÿ¬˝∑§·¸¬˝÷flÊ H)

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ514

√Î◊Î◊˝ - …ı ‰ıÿfiÎfiÎ ≠¿Ê˝fi˘ (ÿ—¬ ⁄Ë·÷Îfi˘) ±fi¤‰ »ı ÷ı ±‰U› ’˘÷Îfiı

±fiw’ ±ı‰Î ¿‹˝fiÎ (’Î’fiÎ) ≠¿Ê˝◊Ì … μI’Lfi ◊›ı·˘ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ≠¿ÊνI‹¿

±fi¤‰ ˢ‰Î◊Ì, …ı‹ ’H›fiÎ ≠¿Ê˝◊Ì μI’Lfi ◊›ı·˘ Á¬fiÎ ≠¿Ê˝fi˘ ±fi¤‰ »ı ÷ı‹

±Î Á‹…‰_. ––1931––

ω‰ı«fi - ¿˘¥ ’HÎ ≠¿ÎflfiÎ ¿Î›˝‹Î_ …ı ≠¿Ê˝ (μI¿Úp÷Î) ÿı¬Î› »ı. ÷ı ÷ıfiı

±fiw’ (÷ıfiı ±fi¿<·) ±ı‰Î ¿ÎflHÎfiÎ ≠¿Ê˝◊Ì … …L› ˢ› »ı. ωw’¿ÎflHÎ◊Ì …L›

÷ı ≠¿Ê˝ ˢ÷˘ fi◊Ì. …ı‹¿ı CΙfiÎ ÿÎHÎÎ ‰ÎT›Î ˢ› ÷˘ CΙfiÎ ÿÎHÎÎfi˘ … ≠¿Ê˝ ◊Λ

»ı ÷◊Î ‹√fiÎ ÿÎHÎÎfi˘ ≠¿Ê˝ fiÌ’F›˘ ˢ› ÷˘ ÷ı‹Î_ ÷ıfiı ±fiw’ ‹√fiÎ ÿÎHÎÎ … ¿ÎflHÎ

⁄fiı »ı. ÷ı‹ ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı ÿ—¬fi˘ ≠¿Ê˝ (CÎHÎÌ … CÎHÎÌ ‰ıÿfiÎ-’ÌÕÎ) ÿı¬Î› »ı.

÷ı ÷ıfiı ±fiw’ ¿ÎflHΤÒ÷ ±ı‰Î ’Î’fiÎ ≠¿Ê˝◊Ì … …L› »ı. ’fl_÷ ωw’ ±ı‰Î ’H›fiÎ

±’¿Ê˝◊Ì …L› fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ’H› ±ı ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ … fi◊Ì, ÷ı◊Ì ’H›fi˘ ±’¿Ê˝

±ı ÿ—¬ÎÏ÷›fi_ ¿ÎflHÎ ⁄fi÷˘ fi◊Ì. …ı‹ Á¬fiÎ ≠¿Ê˝fi˘ ±fi¤‰ ÷ıfiı ±fiw’ ’H›fiÎ

≠¿Ê˝◊Ì …L› »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ÿ—¬fiÎ ≠¿Ê˝fi˘ ±fi¤‰ ’HÎ ÷ıfiı ±fiw’ ±ı‰Î ’Î’fiÎ

≠¿Ê˝◊Ì … …L› »ı. ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ ’Î’ ±fiı Á¬fi_ ¿ÎflHÎ ’H› »ı ‹ÎÀı. ±Î ‰Î÷

L›Î›ÂÎjÎfiÌ fiÌÏ÷ ≠‹ÎHÎı ±fi‹Îfi◊Ì ±Î flÌ÷ı ¿Ëı‰Î› »ı.

ŒÈ—π’Ê„ÈUÀÿ¢ (’ZÎ), SflÊŸÈM§¬∑§◊¸¬˝∑§·¸¡ÊÃ◊˜ (ÁÎK›), ¬˝∑§·¸M§¬áÊÊŸÈ÷ÍÁÃàflÊØ(Ëı÷), ÿÕÊ ‚Èπ¬˝∑§·Ê¸ŸÈ÷ÍÁ× ¬Èáÿ¬˝∑§·¸¬˝÷flÊ H

±Ï÷› ÿ—¬ ±ı ÷ıfiı ±fiw’ ±ı‰Î (’Î’) ¿‹˝fiÎ ≠¿Ê˝◊Ì μI’Lfi ◊›ı·_ »ı.

¿ÎflHÎ ¿ı μI¿Ê˝w’ı ÷ıfi˘ ±fi¤‰ ◊÷˘ ˢ‰Î◊Ì, …ı‹ Á¬fiÎ ≠¿Ê˝fi˘ ±fi¤‰ ’H›fiÎ

≠¿Ê˝◊Ì ◊Λ »ı ÷ı‹ ±Î ÿ—¬fi˘ ≠¿Ê˝ ’HÎ ÷ıfiı ±fiÁflfiÎflÎ ’Î’¿‹˝fiÎ ≠¿Ê˝◊Ì …

μI’Lfi ◊›ı·˘ »ı. ‹ÎÀı ÿ—¬fi˘ ≠¿Ê˝ ÷ıfiı ±fifiw’ ±ı‰Î ’H›fiÎ ±’¿Ê˝◊Ì ◊›ı·˘ fi◊Ì.

÷ı◊Ì ’H›fiÎ ±’¿Ê˝◊Ì ÿ—¬fi˘ ≠¿Ê˝ ◊Λ »ı ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ …ı ’Ëı·˘ ’ZÎ »ı ÷ı ±›@÷

»ı. ––1931––

≠◊‹’ZÎfiÎ ¬_Õfi‹Î_ … ⁄Ì∞ ›„@÷ ¿Ëı »ı -

ÄU ’֤ʂʄUáÊ嬪Á⁄U‚¢ª÷ÊflÊÁŒ„UááÊ„UÊ Ÿ Ãÿ¢ –Áflfl⁄UËÿ’֤ʂʄUáÊ’‹å¬ªÁ⁄U‚¢ •flÄπîÊÊ H1932H

(ÃÕÊ ’ÊsÔ‚ÊœŸ¬˝∑§·Ê¸XÔU÷ÊflÊÁŒ„UÊãÿÕÊ Ÿ ÃØ –Áfl¬⁄UËÃ’ÊsÔ‚ÊœŸ’‹¬˝∑§·¸◊¬ˇÊà H)

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 515

√Î◊Î◊˝ - ⁄ÎèÎ ±ı‰Î ±ÏfipÎËÎflÎÏÿ ÁΑfifi˘ ≠¿Ê˝ ±ı (ÿ—¬‹Î_) ¿ÎflHΠˢ‰Î◊Ì

ÿ—¬fiÌ ⁄Ë·÷Î ±ı ’H›fiÎ ±’¿Ê˝◊Ì …L› fi◊Ì. ±L›◊Î (±ıÀ·ı Ωı ±ı‹ fi ‹Îfi̱ı

÷˘) ω’flÌ÷ ±ı‰Î ±ÏfipÎËÎflÎÏÿ ⁄ÎèÎ ÁΑfi˘fiÎ ⁄·fiÎ ≠¿Ê˝fiÌ ÷ı ÿ—¬⁄Ë·÷Î

±’ıZÎÎ fi flά÷. ––1932––

ω‰ı«fi - ‹Ò·√Î◊΋Î_ ·¬ı·˘ ““ÃÕÊ”” ÂOÿ ⁄Ì∞ ›„@÷ …HÎΉ‰Î ‹ÎÀı »ı.

±Î Á_ÁÎfl‹Î_ Á‰ı˝˝ ’HÎ ≠ÎHÎ̱˘fiı …ı ÿ—¬fiÌ ⁄Ë·÷Î ≠ÎM÷ ◊Λ »ı ÷ı ¿ı‰· ±ı¿·Î

’H›fiÎ ±’¿Ê˝‹ÎhÎ◊Ì …L› ˢ¥ ¿÷Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÿ—¬fiÌ ⁄Ë·÷΋Î_ ⁄ÎèÎ …ı

…ı ±Ïfip ±ÎËÎfl-’ÎHÎÌ, ±Ïfip ±˙Ê‘, ±ÏfipZÎıhÎ ¥I›ÎÏÿ (’Î’˘ÿ›…L›) ¿ÎflH΢fi˘

…ı ≠¿Ê˝ »ı ÷ı … ÷ı‹Î_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı, ±Î‹ Ωı fi ‹Îfi̱ı ±fiı ω’flÌ÷ ‹Îfi̱ı,

±ıÀ·ı ¿ı ÿ—¬≠¿Ê˝‹Î_ ’Î’ ¿ÎflHÎ fi◊Ì ’HÎ ’H›fi˘ ±’¿Ê˝ ¿ÎflHÎ »ı. ±Î‹ Ωı ‹Îfi̱ı

÷˘ ±ıÀ·ı ¿ı Ωı ÿ—¬fiÌ ⁄Ë·÷Î ’H›fiÎ ±’¿Ê˝‹ÎhÎ◊Ì … …L› »ı. ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘

’H›˘ÿ›◊Ì ≠ÎM÷ ◊÷Î ¥p ±ı‰Î ±ÎËÎfl-’ÎHÎÌ-±˙Ê‘ ±fiı ZÎıhÎÎÏÿ◊Ì … ÷ı ÿ—¬ ≠¿Ê˝

◊‰˘ Ωı¥±ı. ’fl_÷ ÷ıfiÎ◊Ì (’H›˘ÿ›◊Ì) ω’flÌ÷ ±ı‰Î ’Î’˘ÿ›◊Ì ≠ÎM÷ ◊÷Î ±ı‰Î

±Ïfip ±ÎËÎfl-’ÎHÎÌ-±˙Ê‘ÎÏÿ ⁄ÎèÎ ÁΑfi˘fiÎ ≠¿Ê˝fiÌ ±ıÀ·ı ⁄ÎèÎ ÁΑfi˘fiÎ Á΋J›˝fiÌ

±’ıZÎÎ ÷ı ÿ—¬⁄Ë·÷αı flά‰Ì Ωı¥±ı fiËŸ.

¤Î‰Î◊˝ ±ı‰˘ »ı ¿ı - ÿ—¬fiÌ ⁄Ë·÷Î Ωı ’H›fiÎ ±’¿Ê˝◊Ì …L› ˢ÷ ÷˘

’H›˘ÿ›◊Ì ≠ÎM÷ ◊÷Î_ ±ı‰Î_ ¥p ±ÎËÎflÎÏÿ …ı ÁΑfi˘ »ı ÷ıfiÎ ±’¿Ê˝◊Ì ±Î

ÿ—¬⁄Ë·÷Î ◊‰Ì Ωı¥±ı. ’fl_÷ Á_ÁÎfl‹Î_ ±Î‹ ◊÷_ fi◊Ì. ±Ïfip ±ÎËÎflÎÏÿ◊Ì {ÎÕÎ-

μ·ÀÌ ±ÎÏÿ ’ıÀfiÌ ’ÌÕÎ …ı‰Ì ◊Λ »ı ÷ı‰Ì ’ıÀfiÌ ’ÌÕÎ ¥p ±ı‰Î ±ÎËÎflÎÏÿ ±˘»Î_

·ı‰Î◊Ì ◊÷Ì fi◊Ì. ωʒÎfi◊Ì …ı‰_ Q≤I› ◊Λ »ı ÷ı‰_ Q≤I› ±Q≤÷ ±S’ ’̉Î◊Ì ◊÷_

fi◊Ì. ‹ÎÀı ÷ı ÿ—¬fiÌ ⁄Ë·÷Î ¥p ±ÎËÎflÎÏÿfiÌ ±S’÷Î◊Ì ◊÷Ì fi◊Ì. ’fl_÷ ¥p

±ÎËÎflÎÏÿ◊Ì Ï‰’flÌ÷ ±ı‰Î_ …ı ±Ïfip ±ÎËÎflÎÏÿ ⁄ÎèÎ ÁΑfi˘ »ı ÷ıfiÎ … Á΋J›˝◊Ì

◊Λ »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ÿ—¬fiÌ ⁄Ë·÷Î ±Ïfip ±ı‰Î_ ±ÎËÎfl-’ÎHÎÌ ±fiı ±˙Ê‘ÎÏÿfiÌ ±’ıZÎÎ

flάı »ı ’HÎ ÷ı ÿ—¬fiÌ ⁄Ë·÷Î ’H›˘ÿ›…L› ¥p ±ÎËÎflÎÏÿfiÌ ±S’÷ÎfiÌ ±’ıZÎÎ

flά÷Ì fi◊Ì. ‹ÎÀı ÿ—¬⁄Ë·÷Îfi_ ¿ÎflHÎ ’H›fi˘ ±’¿Ê˝ fi◊Ì ’HÎ ’Î’fi˘ ≠¿Ê˝ …

¿ÎflHÎ »ı. ±Î flÌ÷ı Á¬fi_ ¿ÎflHÎ ’H› ±fiı ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ ’Î’ ±ı‹ ⁄Lfiı ¿‹˘˝ V‰÷_hÎ

±fiı ϤLfi ϤLfi »ı. ––1932––

Œ„UÙ ŸÊfløÿ∑§•Ù, ¬ÈááÊÈP§ Á⁄U‚ fl ◊ÈÁûÊ◊ûÊÊ•Ù –„UÙîÊ fl ‚ „UËáÊÃ⁄U•Ù, ∑§„U◊‚È÷ÿ⁄UÙ ◊„UÑ Ù ÿ ? H1933H

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ516

(Œ„UÙ ŸÊ¬øÿ∑Χ×, ¬ÈáÿÙà∑§·¸ ßfl ◊ÍÁø◊ûflÊØ –÷flŒ˜ flÊ ‚ „UËŸÃ⁄U∑§—, ∑§Õ◊‡ÊÈ÷Ã⁄UÙ ◊„UÊ¢p ? H)

√Î◊Î◊˝ - ÂflÌfl ±ı ’H›fiÎ ±’¿Ê˝◊Ì …L› fi◊Ì, ¿ÎflHÎ ¿ı ‹ÒÏ÷˝‹Îfi »ı ‹ÎÀı,

…ı‹ ’H›fiÎ μI¿Ê˝◊Ì ≠ÎM÷ ◊›ı· Á_ÿfl ÂflÌfl. ±◊‰Î ’H›fiÎ ±’¿Ê˝◊Ì …L› Ωı ÂflÌfl

ˢ› ÷˘ fiÎfi_ ±fiı ¤ ◊‰_ Ωı¥±ı ’HÎ ‹ËÎfi ±fiı ±Â¤÷fl ¿ı‹ ⁄fiı ? ––1933––

ω‰ı«fi - fl˘√˘◊Ì ¤flı·_ ±fiı ±Ï÷› ÿ—¬Ì ±ı‰_ ËÎ◊Ìfi_ ‹˘À<_ ÂflÌfl ¿ı‰·

±ı¿·Î ’H›fiÎ ±’«› ‹ÎhÎ◊Ì ⁄fiı·_ fi◊Ì. …ı ·˘¿˘ ¿ı‰· ±ı¿·Î ’H›¿‹˝fiı … ‹Îfiı

»ı, ’Î’fiı ‹Îfi÷Î fi◊Ì. ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ ’Î_« ω¿S’˘‹Î_fi˘ …ı ≠◊‹ ω¿S’ »ı. ÷ı±˘fiÎ

‹÷ı ’H›fiÎ μI¿Ê˝◊Ì Á_ÿfl ÂflÌfl ⁄fiı »ı ±fiı ’H›fiÎ ±’¿Ê˝◊Ì ÿ—¬Ì ÂflÌfl ≠ÎM÷

◊Λ »ı. ±Î‰Ì ÷ı±˘fiÌ ‹ÎL›÷Î »ı. ÷ı ‰Î÷fi_ ¬_Õfi ¿fl÷Î_ √˛_◊¿ÎfllÌ ¿Ëı »ı ¿ı -

ÿ—¬Ì-fl˘√Ì ±fiı ‰ıÿfiÎ◊Ì ¤flı·_ ËÎ◊Ìfi_ ÂflÌfl ¿ı‰· ±ı¿·Î ’H›fiÎ ±’¿Ê˝

‹ÎhÎ◊Ì ◊›ı·_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ÂflÌfl ‹ÒÏ÷˝‹Îfi »ı ‹ÎÀı, …ı …ı ÂflÌfl˘ ‹ÒÏ÷˝‹Îfi ˢ›

»ı ÷ı ÷ı ÂflÌfl˘ ¿ı‰· ’H›fiÎ ±’¿Ê˝◊Ì …L› ˢ› ±ı‰Ì T›Î„M÷ ◊÷Ì fi◊Ì. …ı‹¿ı

±fikÎfl‰ÎÁÌ ÿı‰˘fiÎ_ ÂflÌfl˘ ±fiı «ø‰÷a flÎΩfiÎ_ ÂflÌfl˘, ±Î ÂflÌfl˘ ‹ÒÏ÷˝‹Îfi »ı ±fiı

’H›Î’¿Ê˝…L› fi◊Ì, ’HÎ ’H›fiÎ μI¿Ê˝…L› »ı. ±Î ±L‰›T›Î„M÷ ◊¥. ÷◊Î …ı …ı

’H›fiÎ ±’¿Ê˝…L› ˢ› »ı ÷ı ÷ı ‹ÒÏ÷˝‹Îfi ’HΠˢ÷_ fi◊Ì. …ı‹¿ı ¿_¥ ’HÎ fi ≠ÎM÷

◊‰_ ÷ı. ±◊ν÷˚ …ı‹ …ı‹ ’H› CÎÀ÷_ Ω› »ı ÷ı‹ ÷ı‹ ±Î ∞‰fiı ‹ÒÏ÷˝‹Îfi ±ı‰_ ¿˘¥’HÎ

Á¬ÁΑfi ‹‚÷_ fi◊Ì. ±Î T›Ï÷flı¿ T›Î„M÷ ΩHΉÌ.

±Î flÌ÷ı ω«Îfl÷Î_ …ı‹ μI¿Úp’H›◊Ì ±Ï÷› Á_ÿfl ÿıËfiÌ ≠΄M÷ ◊Λ »ı ÷ı‹

Ωı ’H›fiÎ ±’¿Ê˝◊Ì ÿıËfiÌ ≠΄M÷ ◊÷Ì Ë˘› ÷˘ ±S’ ±ı‰Ì ’HÎ Á_ÿfl÷Ή΂_ ÂflÌfl

‹‚‰_ Ωı¥±ı. ±’¿Ê˝ ˢ‰Î◊Ì ±S’ ±fiı ’H› ˢ‰Î◊Ì Á_ÿfl÷Î ±◊ν÷˚ ’H›fiÎ

±’¿Ê˝◊Ì ‹‚÷_ ÂflÌfl ±S’ ¤÷Ή΂_ ˢ‰_ Ωı¥±ı. ’HÎ CÎb_ ‹˘À<_ ±fiı ±Â¤÷fl

fi ˢ‰_ Ωı¥±ı. ÷ı◊Ì ÿ—¬Ì ±ı‰_ ËÎ◊Ìfi_ ÂflÌfl CÎb_ ‹˘À<_ »ı ±fiı CÎb_ ±Â¤ »ı. ±◊ν÷˚

CÎHÎÌ ’ÌÕÎ (‰ıÿfiÎ)‰Î‚_ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ’H›Î’¿Ê˝…L› ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ?

…ı ‹˘ÀÎ’b_ »ı ÷ı ‹ËÎfi-’H›fiÎ μI¿Ê˝◊Ì …L› »ı ±fiı …ı fl˘√Ì-ÿ—¬Ì-’ÌÏÕ÷-

±Â¤÷fl’b_ »ı ÷ı ±Â¤ ¿‹˘˝◊Ì (’Î’◊Ì) ≠ÎM÷ ◊Λ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ’H› ±ı Á¬fi_

¿ÎflHÎ »ı ÷ı◊Ì …ı‹ ’H›fi˘ μI¿Ê˝ ˢ› ÷˘ Á¬fi˘ μI¿Ê˝ ˢ› »ı. ÷ı‹ Ωı ’H›fi˘

±’¿Ê˝ ˢ› ÷˘ Á¬fiÌ ±S’÷Πˢ›, ’HÎ ÿ—¬fiÌ ⁄Ë·÷Î ÷˘ fi … ˢ›. ¿ÎflHÎ ¿ı

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 517

’H› ±ı ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ … fi◊Ì. ‹ÎÀı ’ÌÕΉ΂_ ÿ—¬Ì ÂflÌfl ’Î’¿‹˝fiÎ (±Â¤ ¿‹˝fiÎ)

μÿ›◊Ì …L› »ı. ±Î flÌ÷ı …ı‹ ’H› »ı ÷ı‹ ’Î’ ’HÎ »ı ….

±S’ ’H› ˢ› ÷˘ ’HÎ ÷ıfiÎ ‰Õı ¤ … ÿıË ≠ÎM÷ ◊Λ. ¤·ı ±S’ ¤÷Î

ˢ› ’HÎ ÿ—¬Ì ÂflÌfl fi … ≠ÎM÷ ◊Λ. …ı‹¿ı ±S’‹ÎhÎΉ΂ΠÁ‰Hν ‰Õı …ı CÎÀ

⁄fiΉΛ ÷ı CÎÀ ¤·ı fiÎfi˘ ⁄fiı, ’HÎ ⁄fiı ÷˘ Á˘fiÎfi˘ …, ’fl_÷ ÷ı ¿_¥ ‹ÎÀÌfi˘ ¿ı

÷Î_⁄Îfi˘ CÎÀ ⁄fi÷˘ fi◊Ì. ÁÎflÎ_ ¿ı Á˘fi_ ¤·ı ±S’‹ÎhÎΉ΂_ ˢ› ÷˘ ’HÎ ÷ı ωÏÂp

‘Î÷’HÎı … flËı, ÷ı‹ ’H›fi˘ ¤·ı ±’¿Ê˝ ˢ› ÷˘ ’HÎ ÷ı ’H›¿‹˝ ˢ‰Î◊Ì Á¬fi˘

… Ëı÷ ⁄fiı. ÿ—¬fi˘ Ëı÷ fi ⁄fiı. ¤·ı ±S’‹ÎhÎΉ΂_ Á¬ ±Î’ı ’HÎ Á¬ … ±Î’ı

ÿ—¬ ÷˘ fi … ±Î’ı. ‹ÎÀı ÿ—¬Ì, fl˘√Ì, ’ÌÏÕ÷ ±ı‰_ ÂflÌfl ’H›Î’¿Ê˝…L› fi◊Ì. ’fl_÷

’Î’fiÎ μÿ›◊Ì …L› »ı. ÷ı◊Ì ¿ı‰· ±ı¿·_ ’H› ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ fi◊Ì. ’HÎ ’H› ±fiı

’Î’ ±ı‹ ⁄Lfiı ¿‹˘˝ »ı …. ±Î flÌ÷ı ““¿ı‰· ±ı¿·_ ’H›¿‹˝ … »ı”” ±Î fi΋fiÎ

≠◊‹’ZÎfi_ ¬_Õfi ±ËŸ Á‹ÎM÷ ◊›_. ––1933––

ˉı ““’Î’¿‹˝ … ±ı¿·_ »ı, ÷ıfiÎ μI¿Ê˝◊Ì ÿ—¬ ±fiı ÷ıfiÎ … ±’¿Ê˝◊Ì Á¬

‹‚ı »ı. ±Î fi΋fi˘ ⁄ÌΩı ’ZÎ ÷◊Î ’H›-’Î’ÎI‹¿ Ï‹l ¿‹˝ »ı. ±Î fi΋fiÎ hÎÌΩ

’ZÎfi_ ¬_Õfi ¿fl÷Î_ ’fl‹ÎI‹ÎlÌ Á‹Ω‰ı »ı ¿ı -

∞fl¢ Áøÿ Áflfl⁄UËÿ¢ ¡Ù∞îÊÊ ‚√fl¢ ¬Êfl¬Äπ Áfl –Ÿ ÿ ‚Ê„UÊ⁄UáÊM§fl¢ ∑§ê◊¢, ÃP§Ê⁄UáÊÊ÷ÊflÊ H1934H

(∞fl◊fl Áfl¬⁄UËâ, ÿÙ¡ÿØ ‚flZ ¬Ê¬¬ˇÊ˘Á¬ –Ÿ ø ‚ÊœÊ⁄UáÊM§¬¢ ∑§◊¸ Ãà∑§Ê⁄UáÊÊ÷ÊflÊØ H)

√Î◊Î◊˝ - ±Î … ≠‹ÎHÎı ““±ı¿·_ ’Î’¿‹˝ … »ı”” ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ⁄ÌΩ ’Z΋Î_

’HÎ μ’fl˘@÷ Á‰˝ Ë¿Ì¿÷ ω’flÌ÷’HÎı ΩıÕ‰Ì. ÷◊Î ’H› ±fiı ’Î’ ±ı‹ ⁄Lfiıfi_ ÁÎ◊ı

‹‚Ìfiı ⁄fiı·_ Ï‹l ±ı‰_ ’HÎ ±ı¿ ¿‹˝ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı‰_ Ï‹l¿‹˝ ⁄_‘Î÷_ ˢ› ÷ı‰Î_

¿ÎflH΢fi˘ ±¤Î‰ »ı. ––1934––

ω‰ı«fi - 1908 √Î◊΋Î_ ¿Ëı·Î ’Î_« ’Z΢‹Î_◊Ì ≠◊‹ ’ZÎ ““’H›¿‹˝ ‹ÎhÎ

… »ı”” ±Î ’ZÎfi_ ¬_Õfi Á‹ÎM÷ ¿flÌfiı ˉı ““’Î’¿‹˝ … ‹ÎhÎ »ı”” ±Î‰Ì ‹ÎL›÷Ή΂Î

⁄ÌΩ ’ZÎfi_ ¬_Õfi ±Î √Î◊΋Î_ ¿flı »ı. ⁄ÌΩ ’ZΉ΂Îfi_ ¿Ëı‰_ ±ı‰_ »ı ¿ı -

±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ““’Î’¿‹˝ … ±ı¿ »ı”” ’H›¿‹˝ fi◊Ì. ’Î’fi˘ Ωı μI¿Ê˝ ˢ› ÷˘

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ518

±Ï÷› ÿ—¬ ±Î‰ı »ı ±fiı ÷ı … ’Î’fiÎ ±’¿Ê˝◊Ì Á¬ ≠ÎM÷ ◊Λ »ı. ±Î‹ ÿ—¬

±fiı Á¬ ±Î ⁄Lfiı ’Î’◊Ì … ÏÁ© ◊¥ Ω› »ı. ‹ÎÀı ’H›¿‹˝ ‹Îfi‰ÎfiÌ …wfl fi◊Ì.

’Î’fi˘ μI¿Ê˝ ±ı ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ ±fiı ’Î’fi˘ ±’¿Ê˝ ±ı Á¬fi_ ¿ÎflHÎ »ı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ

‹ÎL›÷Ή΂Π±Î ⁄ÌΩ ’ZÎfiÎ ¬_Õfi ‹ÎÀı ““¿ı‰· ’H›¿‹˝ … »ı ±ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ ≠◊‹

’ZÎfiÎ ¬_Õfi‰Î‚Î ‰Îÿ‹Î_ …ı …ı ÿÒÊH΢ ¿èÎÎ_ ÷ıfiÎ◊Ì Ï‰’flÌ÷ ⁄Ï© ‰Õı Á‰˝ L›Î› ±ËŸ

’HÎ V‰›_ ΩıÕÌ ÿı‰˘. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

’Î’ ±ı ÿ—¬fi_ … ¿ÎflHΠˢ‰Î◊Ì …ı‹ μI¿Úp ’Î’ ˢ› ÷˘ μI¿Úp ÿ—¬ ˢ›

»ı. ÷ı‹ ’Î’fi˘ ±’¿Ê˝ ˢ› (±ıÀ·ı ¿ı ±S’ ’Î’ ˢ›) ÷˘ ÷ıfiÎ◊Ì ¤·ı ±S’‹ÎhÎΉ΂_

ÿ—¬ ≠ÎM÷ ◊Λ, ’HÎ ÷ı ’Î’fiÎ ±’¿Ê˝◊Ì ÿ—¬ … ≠ÎM÷ ◊Λ, Á¬ ≠ÎM÷ fi … ◊Λ.

¿ÎflHÎ ¿ı …ı‹ ’H› Á¬fi_ … ¿ÎflHÎ »ı. ÷ıfiÎ◊Ì ÿ—¬ fi … ±Î‰ı, ÷ı‹ ’Î’ ÿ—¬fi_

… ¿ÎflHÎ »ı ‹ÎÀı ÷ıfiÎ◊Ì ÿ—¬ … ±Î‰ı, ’fl_÷ ±S’‹ÎhÎΉ΂_ ’HÎ Á¬ fi … ±Î‰ı.

…ı‹ ±Q≤÷ ±ı ∞‰fifi_ ¿ÎflHÎ »ı ÷ı μI¿Úp‹ÎhÎαı ˢ› ÷˘ ∞‰fifiı μI¿Úp’HÎı ·_⁄Ήı

±fiı ÷ı … ±Q≤÷ ±S’‹ÎhÎαı ˢ› ÷˘ ∞‰fifiı ±S’‹ÎhÎαı ·_⁄Ήı, ’HÎ ·_⁄Ή‰Îfi_

¿Î‹ ¿flı, À>_¿Î‰‰Îfi_ ¿Î‹ fi … ¿flı. ÷◊Î Ï‰Ê ‰‘Îflı ≠‹ÎH΋Î_ ˢ› ÷˘ ÷fl÷ … Q≤I›

¿flΉı ±fiı ÷ı … ωÊfi˘ ◊˘Õ˘ ±ı‰˘ ’HÎ ±_ ˢ› ÷˘ ‘Ì‹ı ‘Ì‹ı Q≤I› ¿flΉı ’HÎ Q≤I›fi_

… ¿ÎflHÎ ⁄fiı. V‰ÎVJ›fi_ ¿ı ·Î_⁄Î ∞‰fifi_ ¿ÎflHÎ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ωÊfi˘ ±_ »ı ÷ıÀ·Î

±_‹ÎhÎ◊Ì ÷ı V‰ÎVJ›Ëı÷ ⁄fi÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î¬flı ÷˘ ÷ı ±_Â-·‰ »ı ÷˘ ’HÎ

ωÊfi˘ … ·‰ »ı. ±ıÀ·ı ωÊfi_ Œ‚ …ı ‹ÎflHÎ »ı ÷ı ‹ÎflHÎfiı … ±Î’fiÎfl ⁄fiı »ı.

∞‰ÎÕfiÎfl ⁄fi÷_ fi◊Ì.

±Î flÌ÷ı ω«Îfl÷Î_ ±S’ ±ı‰_ ’HÎ Á¬ ’H›¿‹˝◊Ì …L› »ı ’HÎ ’Î’fiÎ

±’¿Ê˝◊Ì …L› fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı μ’fl ¿Ëı·Ì ÏÿÂÎ ≠‹ÎHÎı ω’flÌ÷’HÎı ’˘÷ÎfiÌ ⁄Ï©◊Ì

… V‰›_ Á‹∞ ·ı‰_. ÷ı◊Ì …ı‹ ∞‰fifi˘ Ëı÷ ±Q≤÷ ±fiı ‹flHÎfi˘ Ëı÷ Ï‰Ê ±ı‹ ⁄Lfiı

¿Î›˘˝‹Î_ ⁄Lfiı ¿ÎflH΢ ϤLfi ϤLfi »ı ±fiı V‰÷_hÎ »ı. ±Q≤÷fiÌ ±S’÷Î◊Ì Q≤I›-±ÎI‹¿

¿Î›˝ ±fiı ωÊfiÌ ±S’÷Î◊Ì ∞‰fiÎI‹¿ ¿Î›˝ ◊÷_ fi◊Ì. ÷ıfiÌ …ı‹ Á¬ ±fiı ÿ—¬ÎI‹¿

⁄Lfiı ≠¿ÎflfiÎ_ ¿Î›˘˝fi_ ’H›-’Î’ÎI‹¿ ⁄Lfiı ≠¿Îflfi_ ¿‹˝ ϤLfi-ϤLfi ±fiı V‰÷_hÎ

Á‹…‰_ Ωı¥±ı, ’HÎ ’H›fiÎ ±’¿Ê˝◊Ì ÿ—¬ ±fiı ’Î’fiÎ ±’¿Ê˝◊Ì Á¬ ‹Îfi‰_ Ωı¥±ı

fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ’H›¿‹˝ @›Îflı› ÿ—¬fi_ ±fiı ’Î’¿‹˝ @›Îflı› Á¬fi_ ¿ÎflHÎ ⁄fi÷_ fi◊Ì.

±Î flÌ÷ı ⁄ÌΩ ’ZÎfi_ ¬_Õfi ’HÎ ±ËŸ Á‹ÎM÷ ◊›_.

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 519

Á¬fi_ ¿ÎflHÎ ’H› ±fiı ÿ—¬fi_ ¿ÎflHÎ ’Î’ ˢ‰Î◊Ì ⁄Lfiı ¿‹˘˝ ϤLfi ϤLfi

»ı ±fiı V‰÷_hÎ »ı. ÷ı◊Ì … ⁄Lfiıfi_ ÁÎ◊ı ‹‚Ìfiı ÁΑÎflHÎw’ı Á_¿ÌHν (Ï‹l) ⁄fiı·_ ±ı‰_

±ı¿ ¿‹˝ »ı. ±Î‹ ’HÎ fi ‹Îfi‰_ Ωı¥±ı. ’Î_« ’Z΢‹Î_fi˘ ±Î hÎÌΩı ’ZÎ »ı ¿ı …ı±˘

’H›-’Î’fi_ ÁÎ◊ı ‹‚ı·_ Ï‹l ±ı‰_ ±ı¿ ¿‹˝ ‹Îfiı »ı. ÷ı‹Î_ ’H›fiÌ ±Ï‘¿÷Πˢ› ÷˘

Á¬ ±fiı ÷ı‹Î_ … ’Î’fiÌ ±Ï‘¿÷Πˢ› ÷˘ ÿ—¬ ≠ÎM÷ ◊Λ »ı ±Î‹ …ı±˘ ‹Îfiı »ı.

÷ı±˘fiÌ ±Î ‹ÎL›÷Î ’HÎ ¬˘ÀÌ »ı.

Á_¿ÌHν V‰¤Î‰‰Î‚_ (Ï‹l V‰¤Î‰‰Î‚_) ’H›-’Î’ÎI‹¿ ±ı‰_ ÁΑÎflHÎw’ı ±ı¿

¿‹˝ ˢ›, ±Î‰_ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ÷ı Ï‹l V‰¤Î‰‰Î‚Î ¿‹˝fiÎ ⁄_‘fiÎ_

¿˘¥ ¿ÎflH΢ ÂÎj΢‹Î_ …HÎÎT›Î_ fi◊Ì. Ï‹l¿‹˝ ⁄_‘Ήı ±ı‰_ ¿˘¥ ¿ÎflHÎ fi◊Ì. Ï‹J›ÎI‰,

±Ï‰flÏ÷, ≠‹Îÿ, ¿ÊΛ ±fiı ›˘√ ±Î ’Î_« ¿ÎflH΢‹Î_◊Ì ¿˘¥ ¿˘¥ ±Â¤w’ı ˢ›

I›Îflı ’Î’¿‹˝⁄_‘fiÎ_ ¿ÎflH΢ ⁄fiı »ı ±fiı ¿˘¥ ¿˘¥ ¤w’ı ˢ› I›Îflı ’H› ¿‹˝⁄_‘fiÎ_

¿ÎflH΢ ⁄fiı »ı ’HÎ μ¤›ÎI‹¿ ¿‹˝fiÎ_ ¿ÎflH΢ ¿˘¥ ⁄fi÷Î_ fi◊Ì. ±Î … ‰Î÷

±fi‹Îfi≠›˘√◊Ì ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

‚VÔUËáÊÙ¸÷ÿM§¬¢ ∑§◊¸ ŸÊÁSÃ, (Á_¿ÌHν = Ï‹l ±ı‰_ 줛V‰¤Î‰‰Î‚_ ¿‹˝ fi◊Ì),

•‚ê÷Ê√ÿ◊ÊŸÒfl¢Áflœ∑§Ê⁄UáÊàflÊØ = ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ¿‹˝⁄_‘fiÎ_ ¿ÎflH΢fi˘ …

±Á_¤‰ »ı ‹ÎÀı, flãäÿʬÈòÊflŒ˜ = ‰LK›Î’hÎfiÌ …ı‹. ±Î ±fi‹Îfi◊Ì Ï‹lV‰¤Î‰‰Î‚_

¿‹˝ ‹ÎfifiÎflÎ hÎÌΩ ’ZÎfi_ ¬_Õfi ◊Λ »ı. ––1934––

±fi‹Îfi≠›˘√‹Î_ Ëı÷ ±ÏÁ© »ı ±ı‹ ¿˘¥ ¿Ëı ÷˘ ÷ı ÿ˘Êfiı ÿÒfl ¿fl÷Î_ ’fl‹ÎI‹Î

lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ …HÎΉı »ı ¿ı -

∑§ê◊¢ ¡ÙªÁŸÁ◊ûÊ¢, ‚È÷Ù˘‚È÷Ù flÊ ‚ ∞ª‚◊ÿÁê◊ –„UÙîÊ Ÿ ©U ©U÷ÿM§flÙ, ∑§ê◊¢Á¬ Õ٠ÃÿáÊÈM§fl¢ H1935H

(∑§◊¸ ÿÙªÁŸÁ◊ûÊ¢, ‡ÊÈ÷Ù˘‡ÊÈ÷Ù flÊ ‚ ∞∑§‚◊ÿ –÷flŸ˜ Ÿ ÃÍ÷ÿM§¬— ∑§◊ʸÁ¬ ÃÃSÃŒŸÈM§¬◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ›˘√fiÎ ÏfiÏ‹kÎı ¿‹˝fi˘ ⁄_‘ ◊Λ »ı ±fiı ±ı¿Á‹›‹Î_ ±ı¿∞‰fiı ÷ı

›˘√ ¿Î_ ÷˘ ¤ ˢ› »ı ±◊‰Î ¿Î_ ÷˘ ±Â¤ ˢ› »ı. ’fl_÷ 줛w’ ›˘√ ±ı¿

Á‹›‹Î_ ˢ÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÷ıfiı ±fiÁÎflı ¿‹˝⁄_‘ ’HÎ ’H›ÎI‹¿ ±◊‰Î ’Î’ÎI‹¿ ◊Λ

»ı. ’fl_÷ Ï‹l¿‹˝ ⁄_‘Î÷_ fi◊Ì. ––1935––

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ520

ω‰ı«fi - •‚ê÷Ê√ÿ◊ÊŸÒfl¢Áflœ∑§Ê⁄UáÊàflÊØ ±Î Ëı÷ ’Z΋Î_ CÎÀ÷˘ fi◊Ì ±ı‹

Á‹∞fiı ¿˘¥ ‰ÎÿÌ ±Î Ëı÷fiı ±ÏÁ© ËıI‰Î¤ÎÁ ¿flı ±fiı ÷ıfiÎ◊Ì μ’fl˘@÷ ±fi‹Îfifiı

¬˘À<_ ’ÎÕı ÷˘ √˛_◊¿ÎfllÌ ÷ıfi˘ ’Ëı·ı◊Ì … …‰Î⁄ ±Î’÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı -

Ï‹J›ÎI‰-±Ï‰flÏ÷-≠‹Îÿ-¿ÊΛ ±fiı ›˘√ ±Î ’Î_« ¿‹˝⁄_‘fiÎ_ ¿ÎflH΢ »ı. ÷ı‹Î_

Ï‹J›ÎI‰ÎÏÿ ≠◊‹fiÎ_ «Îfl „V◊Ï÷⁄_‘ ±fiı flÁ⁄_‘fiÎ_ ¿ÎflH΢ »ı ±fiı ›˘√ ±ı ≠ÿıÂ⁄_‘

±fiı ≠¿ÚÏ÷⁄_‘fi_ ¿ÎflHÎ »ı. ÷ı◊Ì „V◊Ï÷⁄_‘-flÁ⁄_‘‰Î‚_ ¿ı „V◊Ï÷⁄_‘-flÁ⁄_‘ ωfiÎfi_ ’HÎ

¿‹˝ ›˘√ ¶ÎflÎ ⁄_‘Λ »ı. 1 ◊Ì 10 √HÎV◊Îfi¿ Á‘Ì Ï‹J›ÎI‰ÎÏÿ «Îfl ⁄_‘Ëı÷±˘‹Î_◊Ì

¿˘¥fiı ¿˘¥ ⁄_‘ Ëı÷ ˢ› »ı ÷ı◊Ì I›Î_ ÁÎQ’flÎÏ›¿⁄_‘ ◊Λ »ı ±fiı 11 ◊Ì 13

√HÎV◊Îfi¿ Á‘Ì Ï‹J›ÎI‰ÎÏÿ «Îfl ⁄_‘Ëı÷ ˢ÷Î fi◊Ì ’fl_÷ ¿ı‰· ›˘√ ⁄_‘Ëı÷ »ı ‹ÎÀı

¥›Î˝’Ï◊¿⁄_‘ ◊Λ »ı. ±Î flÌ÷ı ÁÎQ’flÎÏ›¿⁄_‘‹Î_ ¿ı ¥›Î˝’Ï◊¿⁄_‘‹Î_ ›˘√ ÷˘ Á‰˝hÎ

T›Î’¿’HÎı ⁄_‘fi_ ¿ÎflHÎ »ı. ÷ı◊Ì ±Î ’Î_«‹Î ›˘√ fi΋fiÎ ¿ÎflHÎfiı ±Îl›Ì T›Î’¿’HÎı

ω‘Îfi ¿flı· »ı. Ï‹J›ÎI‰ ’Ëı·Î √HÎV◊Îfi¿ Á‘Ì, ±Ï‰flÏ÷ 4/5 √HÎV◊Îfi¿ Á‘Ì,

≠‹Îÿ » √HÎV◊Îfi¿ Á‘Ì, ¿ÊΛ ÿÁ √HÎV◊Îfi¿ Á‘Ì ±fiı ›˘√ ÷ıfl √HÎV◊Îfi¿ Á‘Ì

⁄_‘Ëı÷ ˢ› »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı ›˘√fi_ ±_÷ı ω‘Îfi ¿flı· ˢ‰Î◊Ì 1 ◊Ì 13 √HÎV◊Îfi¿‹Î_ Á‰˝hÎ

¿‹˝⁄_‘fi˘ Ëı÷ ˢ‰Î◊Ì, ¿‹˝⁄_‘fi_ Ëı÷’b_ ›˘√fiÌ ÁÎ◊ı ±Ï‰fiΤΉÁ_⁄_‘‰Î‚_ »ı ÷ı◊Ì

‹fi-‰«fi-¿Î›ÎfiÎ ›˘√˘fiı … ⁄_‘Ëı÷ ¿Ëı‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ‹ÎÀı ›˘√fiÎ ÏfiÏ‹kÎı ¿‹˝ ⁄_‘Λ

»ı ±Î‹ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷k‰Î◊Î˝Ï‘√‹ÁÒh΋Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı ““∑§ÊÿflÊæ˜U ◊Ÿ—∑§◊¸ ÿÙª—, ‚•ÊüÊfl—”” ¿Î›Î-‰«fi ±fiı ‹fifiÌ …ı «ıpÎ ÷ı … ›˘√ »ı ±fiı ÷ıfiı … ±Îl‰ ¿Ëı‰Î›

»ı. ±Î flÌ÷ı ›˘√ ±ı ¿‹˝⁄_‘fi˘ Ëı÷ »ı. ±Î ‰Î÷ Á‹Ω‰Ì.

ˉı ÷ı ‹fi-‰«fi ±fiı ¿Î›Îfi˘ ›˘√ ¤ ’HΠˢ› »ı ±fiı ±Â¤ ’HΠˢ›

»ı. ’fl_÷ ±ı¿ ∞‰fiı ±ı¿ Á‹›‹Î_ ¿Î_ ÷˘ ¤›˘√ ≠‰÷ı˝, ¿Î_ ÷˘ ±Â¤›˘√ ≠‰÷ı˝ ’fl_÷

¤Î¤ 줛ÎI‹¿ ›˘√ ≠‰÷ı˝ fiËŸ. ÷ı◊Ì ¿ÎflHÎfiı ±fiw’ … ¿Î›˝ ◊Λ, Ωı ±ÎI‹Îfiı

¤›˘√ ≠‰÷˝÷˘ ˢ› ÷˘ ÷ı‰Î ≠¿Îflfi_ ¿ÎflHΠˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ Œ‚V‰w’ı ¿‹˝⁄_‘ ’HΠ¤

±ı‰˘ ’H›⁄_‘ V‰w’ … ¿‹˝⁄_‘ ◊Λ »ı ±fiı F›Îflı ±Î ∞‰fiı ±Â¤›˘√ ≠‰÷˝÷˘

ˢ› I›Îflı ÷ı‰Î ≠¿Îflfi_ ¿ÎflHΠˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ Œ‚V‰w’ı ¿‹˝⁄_‘ ’HÎ ±Â¤ ±ı‰˘ ’Î’w’

… ⁄_‘ ◊Λ »ı. ’fl_÷ Á_¿ÌHνV‰¤Î‰‰Î‚_ 줛ÎI‹¿ ±ı‰_ ¿‹˝ ±ı¿ ¿Î·ı ∞‰fiı ⁄_‘Î÷_

fi◊Ì. ‹ÎÀı Á_¿ÌHνV‰¤Î‰‰Î‚_ ¿‹˝fiı ‹ÎfifiÎfl˘ hÎÌΩı ’ZÎ ’HÎ ⁄flÎ⁄fl fi◊Ì. ––1935––

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 521

ŸáÊÈ ◊áÊ-flß-∑§Ê•ÙªÊ, ‚È÷Ê‚È÷Ê Áfl ‚◊ÿÁê◊ ŒË‚¢Áà –Œ√flÁê◊ ◊Ë‚÷ÊflÙ, ÷flîÊ Ÿ ©U ÷Êfl∑§⁄UáÊÁê◊ H1936H

(ŸŸÈ ◊ŸÙ-flÊ∑˜§-∑§Êÿÿ٪ʗ, ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷Ê •Á¬ ‚◊ÿ ŒÎ‡ÿãà –º˝√ÿ Á◊üÊ÷ÊflÙ ÷flŸ˜, Ÿ ÃÈ ÷Êfl∑§⁄UáÊ H)

√Î◊Î◊˝ - ≠ë - ±ı¿ ∞‰‹Î_ ±ı¿ Á‹›‹Î_ ¤ ±fiı ±Â¤ ±ı‰Î ‹fi-‰«fi

±fiı ¿Î›ÎfiÎ ›˘√˘ ˢ› »ı ±Î‰_ ÿı¬Î› »ı. μkÎfl-ƒT››˘√‹Î_ Ï‹l¤Î‰ ÿı¬Î› »ı.

’fl_÷ ¤Î‰›˘√‹Î_ Ï‹l¤Î‰ ˢ÷˘ fi◊Ì. ––1936––

ω‰ı«fi - ±ı¿ ∞‰‹Î_ ±ı¿ Á‹›‹Î_ ¤ … ›˘√ ˢ› »ı ±◊‰Î ±Â¤ …

›˘√ ˢ› »ı. ±Î‰_ 1935‹Ì √Î◊΋Î_ …ı ¿Ëı‰Î‹Î_ ±ÎT›_ »ı ÷ı ωʛ‹Î_ ±«·¤˛Î÷∞

≠ë ¿flı »ı ¿ı -

±ı¿ ∞‰‹Î_ ±ı¿ Á‹›‹Î_ ¤ ±fiı ±Â¤ ±ı‹ ⁄Lfiı ≠¿ÎflfiÎ ‹fi-‰«fi-

¿Î›ÎfiÎ ›˘√˘ ±ı¿ÌÁÎ◊ı ≠I›ZÎ fi…flı ÿı¬Î› … »ı ÷˘ ’»Ì μ’flfiÌ √Î◊΋Î_ ±ı‹ ¿ı‹

¿Ëı‰Î› »ı ¿ı ¿Î_ ÷˘ ¤ … ›˘√ ˢ› »ı ±◊‰Î ¿Î_ ÷˘ ±Â¤ … ›˘√ ˢ› »ı,

±Î‰_ ÂÎ ‹ÎÀı ¿Ëı‰Î› »ı ? ⁄Lfiı ›˘√˘ ÁÎ◊ı ˢ› ±ı‹ ÿı¬Î› »ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

¿˘¥¿ ÿÎ÷Î ±Ï‰Ï‘±ı ’˘÷ÎfiÌ ¥E»Î ≠‹ÎHÎı ω‰ı¿flÏË÷’HÎı ÿÎfi ±Î’‰Îfi˘

‹fi‹Î_ ω«Îfl ¿flı ±fiı ÷ıfiÎ Á_⁄_‘‹Î_ Ï«_÷fi-‹fifi ¿flı ÷˘ ÷ı ¤Î¤ Ï‹l ‹fi˘›˘√

◊›˘ ¿Ëı‰Î›. ¿ÎflHÎ ¿ı ÿÎfi ±Î’‰Îfi˘ …ı ω«Îfl »ı ÷ı ¤ ±fiı ±Ï‰Ï‘±ı ≠‰÷˝‰_

»ı ÷ı ±Â¤ - ±Î‹ ⁄Lfiı ≠¿Îflfi˘ ‹fi›˘√ ÁÎ◊ı ◊›˘.

±ı‰Ì … flÌ÷ı ±Ï‰Ï‘±ı ÿÎfiÎÏÿ ‘‹˝fi˘ ¿˘¥ ‰@÷Î μ’ÿı ±Î’ı I›Îflı ¤Î¤-

Ï‹l ‰«fi›˘√ ’HÎ ◊›˘ ÷◊Î ±Ï‰Ï‘±ı … Ï…fiırfl≠¤fiÌ ’ÒΩ-‰_ÿfi ±ÎÏÿ ‘‹Î˝fiqÎfi˘

±Îÿfl÷Î_ ¤Î¤-Ï‹l ¿Î››˘√ ’HÎ ◊›˘. ±Î flÌ÷ı Ï‹l ›˘√ ˢ› »ı. ÷ı◊Ì ÷ıfiÎ◊Ì

⁄_‘Î÷_ ¿‹˝ ’HÎ ’H›-’Î’ÎI‹¿ ±ı‰_ Ï‹l ±ı¿ ¿‹˝ ˢ› ±Î‰_ ¿ı‹ fi ⁄fiı ?

μkÎfl - ÌÌÿÈÄÃ◊˜ = ÷ı ±Î ≠ë μÏ«÷ fi◊Ì. ›˘√ ⁄ı ≠¿Îflfi˘ »ı ±ı¿

ƒT››˘√ ±fiı ⁄ÌΩı ¤Î‰›˘√. I›Î_ ‹fi›˘√’HÎı ‰«fi›˘√’HÎı ±fiı ¿Î››˘√’HÎı

≠‰÷˝÷Î_ ±ı‰Î_ (‹fi˘‰√˝HÎÎfiÎ_-¤ÎÊΉ√˝HÎÎfiÎ_ ±fiı ±˙ÿÎÏfl¿ÎÏÿ ‰√˝HÎÎfiÎ_) …ı ’ÿ˚√·ƒT›˘

»ı, ÷ı ƒT››˘√ »ı. ÷◊Î ÷ı ’ÿ˚√·˘ ¶ÎflÎ ‹fi-‰«fi ±fiı ¿Î›Îfi_ ’ÏflV’LÿfiÎI‹¿

(Ë·fi-«·fiw’ı-±„V◊fl÷Îw’ı) …ı ◊‰_ ÷ı ’HÎ ƒT››˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ522

⁄Lfiı‹Î_ ’ÿ˚√·ÎI‹¿ ’flƒT›w’ ±Î ›˘√ »ı. ‹ÎÀı ƒT››˘√ »ı. ’fl_÷ ±Î ⁄Lfiı ≠¿Îflfi˘

ƒT››˘√ »ı Ëı÷ …ı‹Î_ ±ı‰˘ ±ÎI‹ƒT›fi˘ …ı ±K›‰ÁΛ ÷ı ¤Î‰›˘√ »ı. μ’fl˘@÷ ⁄Lfiı

≠¿ÎflfiÎ ’ÿ˚√·ƒT›˘ (w’ ƒT››˘√) ¶ÎflÎ ±ÎI‹Î‹Î_ …ı …ı ±K›‰ÁΛ˘ ±Îω¤Ò˝÷ ◊Λ

»ı ÷ı ±K›‰ÁΛV◊Îfifiı (±ÎI‹ƒT›fi_ ‰ˆ¤Îω¿ V‰w’) ˢ‰Î◊Ì ¤Î‰›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı.

I›Î_ μ’fl ¿Ëı· ±Ï‰Ï‘±ı ÿÎfi ±Î’‰ÎfiÌ Ï‰«ÎflHÎÎ, ÿÎfi ±Î’‰Îfi˘ μ’ÿı ±fiı

Ï…fi’ÒΩ-‰_ÿfiÎÏÿ ¿fl‰Î_ ¥I›ÎÏÿ w’ı …ı ‹fi-‰fi«-¿Î›ÎfiÎ ›˘√˘ »ı. ÷ı‰Î ›˘√‹Î_ ⁄Lfiı

≠¿ÎflfiÎ …ı ƒT››˘√˘ ÿı¬Î› »ı. ÷ı‹Î_ T›‰ËÎflfi›fiÌ ºÏp±ı ¤÷Î ±fiı ±Â¤÷Î ±ı‹

Ï‹l÷Î Á_¤‰Ì ¿ı »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ›˘√ ’ÿ˚√·ƒT›ÎÏl÷ »ı ±fiı ’ÿ˚√·ƒT› ¤Î¤

ÁÎ◊ı ˢ¥ ¿ı »ı. T›‰ËÎflfi› V◊Ò·ºÏp‰Î‚˘ »ı. ÷ı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ’ÿ˚√·ƒT›ÎI‹¿

ƒT››˘√fiı (¤Î‰›˘√fi_ ¿ÎflHΠˢ‰Î◊Ì) ¿‹˝⁄_‘fi˘ Ëı÷ ‹Îfiı »ı. ’fl_÷ ‹fi-‰«fi ±fiı

¿Î›ÎfiÎ ÏfiÏ‹kÎı ±ÎI‹Î‹Î_ ≠√À ◊÷Î ±K›‰ÁΛÎI‹¿ ¤Î‰›˘√‹Î_ ±Î‰Ì ¤Î¤÷Î

Ï‹lw’ı ˢ÷Ì fi◊Ì. Ïfiç›fi› ÁÒZ‹ºÏp‰Î‚˘ »ı. ÷ı ±ÎI‹ÎfiÎ ±K›‰ÁΛÎI‹¿ ¤Î‰›˘√fiı

⁄_‘Ëı÷ ‹Îfiı »ı.

¤Î‰Î◊˝ ±ı‰˘ »ı ¿ı - T›‰ËÎflfi›fiÌ ºÏp±ı ƒT››˘√ ¤Î¤w’ı ¥E»Î› »ı.

’fl_÷ Ïfiç›fi›fiÌ ºÏp±ı ÷ı … ƒT››˘√ ¶ÎflÎ ±ÎI‹Î‹Î_ ≠√À ◊÷˘ ±K›‰ÁΛÎI‹¿

…ı ¤Î‰›˘√ ˢ› »ı ÷ı … ’fl‹Î◊˝◊Ì ¿‹˝⁄_‘fi_ ¿ÎflHÎ »ı ±fiı ÷ı ¤Î‰›˘√ ¿Î_ ÷˘ ¤

… ˢ› »ı ±◊‰Î ¿Î_ ÷˘ ±Â¤ … ˢ› »ı. ’fl_÷ 줛ÎI‹¿-Ï‹l›˘√ ±ı¿Á‹›‹Î_

ÁÎ◊ı ˢ÷˘ fi◊Ì.

μ’fl ¿Ëı·Î_ Ï«L÷fi-ÿıÂfiÎ ±fiı ‘‹Î˝fiqÎfi˘ ¿fl÷Ì ‰¬÷ı ≠‰÷˝÷Î ƒT››˘√˘ ’HÎ

Ïfiç›fi›fiÌ ºÏp±ı ¤Î¤-Ï‹lw’ı Á_¤‰÷Î fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÿÎfiÎÏÿfi_ Ï«_÷fi ÿÎfiÎÏÿfi˘

μ’ÿı ±fiı ¿Î›Î◊Ì ¿flÎ÷Î_ ‘‹Î˝fiqÎfi˘ ¤Ïø›Î ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ±Ï‰Ï‘ÿ˘Ê‰Î‚Î_

ˢ‰Î◊Ì Ïfiç›fi›fiÌ ºÏp±ı ±ÎI‹Îfi˘ ÷ı ¿Î·ı ±K›‰ÁΛ (’ÏflHÎ΋) ±Â¤ … »ı.

‹ÎÀı ¤Î‰›˘√fiÌ ºÏp±ı ±Î ±Â¤›˘√ … »ı ±fiı ±Î ¤Î‰›˘√ … ¿‹˝⁄_‘fi˘ Ëı÷

ˢ‰Î◊Ì ±Î√‹-ÂÎj΢‹Î_ Ïfiç›fi›fiÌ ºÏpfiÌ … ω‰ZÎÎ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰Ì »ı.

¤ ±K›‰ÁΛV◊Îfi˘ ±fiı ±Â¤ ±K›‰ÁΛ V◊Îfi˘ ±ı‹ ⁄ı ≠¿ÎflfiÎ ±K›‰ÁΛ

V◊Îfi˘fiı ‹¿Ìfiı ¤Î¤ (±ıÀ·ı ¿ı Ï‹l) ±ı‰Î ±K›‰ÁΛV◊ÎfiV‰w’ hÎÌΩı flÎÏÂ

±Î√‹ÂÎj΢‹Î_ @›Î_› ¥E»Î÷˘ fi◊Ì ¿ı …ı◊Ì ±K›‰ÁΛV◊ÎfiV‰w’ ¤Î‰›˘√‹Î_

¤Î¤I‰w’ Ï‹l’b_ CÎÀı. ÷ı◊Ì ±ı¿ ∞‰‹Î_ ±ı¿ Á‹›‹Î_ ¤Î‰›˘√ ¿Î_ ÷˘ ¤

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 523

ˢ› ±◊‰Î ¿Î_ ÷˘ ±Â¤ ˢ› »ı. ’HÎ ±ı¿ … ≠¿Îfl ˢ› »ı. Ï‹l Á_¤‰÷˘ fi◊Ì.

÷ı◊Ì ÷ı‰Î ¤ ±fiı ±Â¤ ›˘√fiÎ ÏfiÏ‹kÎı ⁄_‘Î÷_ ¿‹˝ ’HÎ ’H› ±fiı ’Î’ÎI‹¿ ⁄ı

≠¿Îflfi_ ϤLfi ϤLfi ˢ› »ı ’HÎ Ï‹lw’ ±ı¿ ≠¿Îflfi_ ¿‹˝ Á_¤‰÷_ fi◊Ì ±Î‹ ÏÁ©

◊›_. ––1936––

μ’fl ¿Ëı·Ì ‰Î÷fiı … ‰‘Îflı V’p ¿flı »ı -

¤ÊÊáÊ¢ ‡ÊÈ÷◊‚È÷¢ flÊ, Ÿ ©U ◊Ë‚¢ ¡¢ ÿ ¤ÊÊáÊÁfl⁄U◊ Áfl –‹‚Ê ‚È÷Ê˘‚È÷Ê flÊ, ‚È÷◊‚È÷¢ flÊ Ã•Ù ∑§ê◊¢ H1937H

(äÿÊŸ¢ ‡ÊÈ÷◊‡ÊÈ÷¢ flÊ, Ÿ ÃÈ Á◊üÊ¢ ÿìÊ äÿÊŸÁfl⁄U◊˘Á¬ –‹‡ÿÊ ‡ÊÈ÷Ê˘‡ÊÈ÷Ê flÊ, ‡ÊÈ÷◊‡ÊÈ÷¢ flÊ Ã× ∑§◊¸ H)

√Î◊Î◊˝ - K›Îfi ’HΠ¤ ±◊‰Î ±Â¤ »ı ’HÎ Ï‹l fi◊Ì. K›Îfi ωfl΋ ’΋ı

I›Îflı ·ıU›Î ’HΠ¤ ±◊‰Î ±Â¤ »ı (’HÎ Ï‹l fi◊Ì). ÷ı◊Ì ¤Î‰›˘√…L› ¿‹˝

’HΠ¤ ±fiı ±Â¤ ±ı‹ ϶ω‘ »ı ’HÎ Ï‹l fi◊Ì. ––1937––

ω‰ı«fi - ¿˘¥ ’HÎ ±ı¿ ωʛfiÎ Ï«_÷fi-‹fifi‹Î_ ±ÎI‹Îfi_ „V◊fl ◊‰_ ÷ı K›Îfi.

…ı ¿ÎflHÎ◊Ì ±Î√‹˘‹Î_ ±ı¿ ¿Î·ı ±ı¿ ∞‰fiı ¿Î_ ÷˘ ‘‹˝K›Îfi ±◊‰Î ¿Î_ ÷˘ ¿·K›Îfi,

±Î‹ ±Î ⁄ı‹Î_fi_ ¿˘¥ ±ı¿ ¤ K›Îfi ˢ› »ı ±◊‰Î ±Î÷˝ ±fiı fl˙ƒ K›Îfi‹Î_fi_ ¿˘¥

±ı¿ ±Â¤ K›Îfi ˢ› »ı ±Î‹ ±Î√‹˘‹Î_ …HÎΉı·_ »ı. ’fl_÷ ¤Î¤w’ Ï‹l K›Îfi

@›Î_› ¿Ëı·_ fi◊Ì. F›Îflı K›ÎfiV◊ΉV◊Πωfl΋ ’΋ı I›Îflı ’HÎ ¿Î_ ÷˘ ÷ıΩı-’• ±fiı

¿· ‰√ıflı ¤·ıU›Î ≠‰÷ı˝ »ı ±◊‰Î ¿ÚWHÎ, fiÌ· ±fiı ¿Î’˘÷ ‰√ıflı ±Â¤·ıU›Î ≠‰÷ı˝

»ı. ’fl_÷ ¤Î¤V‰w’ Ï‹l·ıU›Î ≠‰÷˝÷Ì fi◊Ì. K›Îfi ±fiı ·ıU›ÎI‹¿ ±ÎI‹ÎfiÎ …ı

±K›‰ÁΛ˘ »ı ÷ı … ¤Î‰›˘√ »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ¤Î‰›˘√˘ ’HÎ ±ı¿ ¿Î·ı ¿Î_ ÷˘ ¤ ˢ›

±◊‰Î ¿Î_ ÷˘ ±Â¤ ˢ›. ’HÎ Ï‹l ¤Î‰›˘√˘ ˢ÷Î fi◊Ì.

÷ı◊Ì ¤Î‰›˘√˘fiÎ ÏfiÏ‹kÎı ⁄_‘ÎfiÎv_ ¿‹˝ ’HÎ ±ı¿ ¿Î·ı ¿Î_ ÷˘ ’H›¿‹Î˝I‹¿

¤¿‹˝ ⁄_‘Λ »ı ±◊‰Î ’Î’¿‹Î˝I‹¿ ±Â¤¿‹˝ ⁄_‘Λ »ı. ’fl_÷ ’H›-’Î’ÎI‹¿ ±ı‰_

Ï‹l ¿‹˝ ⁄_‘Î÷_ fi◊Ì. ‹ÎÀı hÎÌΩı ’ZÎ ’HÎ μÏ«÷ fi◊Ì. ––1937––

¬È√flªÁ„Uÿ¢ ø ∑§ê◊¢, ¬Á⁄UáÊÊ◊fl‚áÊ ◊Ë‚ÿ¢ ŸîÊÊ –ßÿ⁄Uÿ⁄U÷Êfl¢ flÊ, ‚ê◊Ê-Á◊ë¿UÊߢ Ÿ ©U ª„UáÊ H1938H

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ524

(¬Ífl¸ªÎ„UËâ ø ∑§◊¸, ¬Á⁄UáÊÊ◊fl‡ÊŸ Á◊üÊÃÊ¢ ŸÿØ –ßÃ⁄UÃ⁄U÷Êfl¢ flÊ ‚êÿ∑˜§-Á◊âÿÊàfl, Ÿ ÃÈ ª˝„UáÊ H)

√Î◊Î◊˝ - ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ √˛ËHÎ ¿flı·_ (⁄Î_‘ı·_) ±ı‰_ ¿‹˝ ±K›‰ÁΛfiÎ ⁄·◊Ì

Ï‹l÷Îfiı (Ï‹l‹˘ËfiÌ›w’ı) ◊Λ »ı ±◊‰Î ÁQ›¿˚I‰‹˘ËfiÌ›w’ı ±fiı Ï‹J›ÎI‰‹˘ËfiÌ›

w’ı ±ı‹ ¥÷fl-¥÷fl¤Î‰fiı ’΋ı »ı. ’fl_÷ √˛ËHοηı (¿‹˝ ⁄_‘Î÷_ ˢ› I›Îflı) ¤Î¤

±ı‰_ Ï‹l¿‹˝ ⁄_‘Î÷_ fi◊Ì. ––1938––

ω‰ı«fi - ±◊‰Î ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ⁄Î_‘ı·_ ¿‹˝ Ë…\ ¤Î¤ ±ı‰Î Ï‹l¤Î‰fiı ’΋ı

»ı. ±Î‰Ì Á_¤Î‰fiÎ (¿S’fiÎ) ¿flΛ »ı. ’HÎ ⁄Î_‘÷Ì ‰¬÷ı (⁄_‘¿Î·ı) ¤Î¤ ±ı‰_

Ï‹l ¿‹˝ ⁄_‘Î÷_ ˢ› ±Î‰_ ⁄fi÷_ fi◊Ì.

ÂÎjÎfiÎ ±fiÁÎflı Ë…\ ±Î‰Ì Á_¤Î‰fiÎ (¿S’fiÎ) ¿flΛ »ı ¿ı ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ⁄Î_‘ı·_

Ï‹J›ÎI‰‹˘ËfiÌ› fi΋fi_ ¿‹˝ ±K›‰ÁΛfiÎ ‰Â◊Ì Á_ø‹ ¶ÎflÎ hÎHÎ ’_…w’ı ¿flÎ÷_ »÷_

““ÁQ›„B‹J›ÎI‰w’”” = Ï‹l ’_…w’ı ⁄fiı »ı. ±◊‰Î ±L›-±L›w’ı ’HÎ ⁄fiı »ı. ±ıÀ·ı

¿ı ÁQ›¿˚I‰‹˘ËfiÌ›w’ı ±fiı Ï‹J›ÎI‰‹˘ËfiÌ›w’ı ’HÎ ⁄fiı »ı. ¤Î‰Î◊˝ ±ı‰˘ »ı ¿ı -

’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ⁄Î_‘ı·Î_ Ï‹J›ÎI‰‹˘ËfiÌ›¿‹˝fiÎ_ ’ÿ˚√·˘fiı ω© ’ÏflHÎ΋‰Î‚˘ ◊›˘ »÷˘

±Î ∞‰ ¢‘Ìfiı (© ¿flÌfiı) CÎH΢ CÎH΢ flÁCÎÎ÷ ¿fl‰Î ‰Õı ÁQ›¿˚I‰‹˘ËfiÌ› w’ı

⁄fiΉı »ı. ÷◊Î ¿ıÀ·Î_¿ ÿÏ·¿˘‹Î_ ◊˘Õ˘ flÁCÎÎ÷ ¿flÌfiı Ï‹l‹˘ËfiÌ›w’ı ’HÎ ⁄fiΉı »ı

±fiı ÂıÊ ¿ıÀ·Î_¿ ÿÏ·¿˘fiı Ï‹J›ÎI‰w’ı … flάı »ı. ÷◊Î ‰‚Ì ±Â© ’ÏflHÎ΋‰Î‚˘

◊›˘ »÷˘ ±Î ∞‰ … ±˘»Î flÁ‰Î‚Î_ ¿flı·Î_ ÁQ›¿˚I‰‹˘ËfiÌ›fiÎ_ ¿‹˝’fl‹Îb‹Î_ flÁfi˘

μI¿Ê˝ ¿flÌfiı Ï‹J›ÎI‰‹˘ËfiÌ›¿‹˝fiÎ ’_…‹Î_ fiάÌfiı Ï‹J›ÎI‰w’ı ’HÎ ¿flı »ı. ±Î‹

’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ⁄Î_‘ı·Î ±fiı ÁkÎ΋Î_ flËı·Î_ ±ı‰Î ¿‹˘˝‹Î_ ¤Î¤I‰w’ ±Î Ï‹l’b_

Á_¤‰Ì ¿ı »ı. ’fl_÷ √˛ËHοηı ±ıÀ·ı ¿ı ¿‹˝ ⁄_‘Î÷_ ˢ› I›Îflı ’H›-’Î’ÎI‹¿ ±ı‰_

Á_¿ÌHνV‰¤Î‰‰Î‚_ Ï‹l ¿‹˝ ⁄_‘Î÷_ ’HÎ fi◊Ì ±fiı ⁄_‘Î÷_ ±ı‰_ ¿˘¥ ’HÎ ±ı¿ ¿‹˝ ÷ı

¿Î·ı ±L›-±L›w’ı Á_øÏ‹÷ ’HÎ ◊÷_ fi◊Ì. ‹ÎÀı ““’H›-’Î’ÎI‹¿”” ±ı‰_ Ï‹l¿‹˝ ˢ›

»ı. ±Î hÎÌΩı ’ZÎ ’HÎ T›Î…⁄Ì fi◊Ì. ±Î‹ hÎHÎ ’Z΢fi_ ¬_Õfi ’ÒHν ◊›_. ––1938––

μ’‹ÁQ›¿˚I‰‰Î‚˘ ∞‰ Ï‹J›ÎI‰‹˘ËfiÌ›fiı Ï‹l‹Î_ ±fiı ÁQ›¿˚I‰‹˘ËfiÌ›‹Î_

Á_ø‹Î‰ı »ı ÷◊Î ÁQ›¿˚I‰◊Ì ’ÕÌfiı Ï‹J›ÎI‰ı ±Î‰fiÎfl˘ ∞‰ ÁQ›¿˚I‰‹˘ËfiÌ›fiı

Ï‹J›ÎI‰‹˘ËfiÌ›‹Î_ Á_ø‹Î‰Ìfiı Ï‹J›ÎI‰‹˘ËfiÌ›w’ı ¿flı »ı. ±Î‹ μ’flfiÌ 1938‹Ì

√Î◊΋Î_ ¿èÎ_ »ı. ÷ı◊Ì (¿Q‹’›ÏÕ √˛_◊fiÎ ±Î‘Îflı) Á_ZÎı’◊Ì ¿‹˘˝fiÌ Á_ø‹Ï‰Ï‘fiı ’HÎ

±ËŸ …HÎΉı »ı -

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 525

◊ÙûÊÈáÊ •Ê©Uÿ¢ π‹È, Œ¢‚áÊ◊Ù„¢U øÁ⁄UûÊ◊Ù„¢U ø –‚‚ÊáÊ¢ ¬ªß¸áÊ¢, ©UûÊ⁄UÁflÁ„U‚¢∑§◊Ù ÷îÊÙ H1939H

(◊ÈÄàflÊ˘˘ÿÈc∑¢§ π‹È Œ‡Ê¸Ÿ◊Ù„¢U øÊÁ⁄UòÊ◊Ù„¢U ø –‡Ê·ÊáÊÊ¢ ¬˝∑ΧÃËŸÊ◊ÈûÊ⁄UÁflÁœ‚æ˜U∑˝§◊Ù ÷ÊÖÿ— H)

√Î◊Î◊˝ - ±Î›W›¿‹˝, ÿ½fi‹˘ËfiÌ› ±fiı «ÎÏflh΋˘ËfiÌ› ¿‹˝fiı »˘ÕÌfiı ⁄οÌfiÌ

≠¿ÚÏ÷±˘‹Î_ μkÎfl≠¿ÚÏ÷±˘fi˘ Á_ø‹ ¤…fiαı ◊Λ »ı. ––1939––

ω‰ı«fi - ⁄_Αı·Î ±fiı ÁkÎ΋Î_ flËı·Î ¿˘¥ ±ı¿ ¿‹˝fiı ±L› ¿‹˝w’ı w’ÎL÷fl

¿fl‰_ ÷ıfiı Á_ø‹ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î‰Ì Ïø›Î ±ÎI‹ÎfiÎ …ı ‰Ì›˝Ï‰ÂıÊ (¤Î‰›˘√ωÂıÊ) ‰Õı

◊Λ »ı. ÷ı ‰Ì›˝Ï‰ÂıÊfiı Á_ø‹HοflHÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ±ËŸ Á_ZÎı’◊Ì Á_ø‹Ï‰Ï‘ Á‹Ω‰Î›

»ı.

(1) iÎÎfiΉflHÎÌ›-ÿ½fiΉflHÎÌ› ‰√ıflı ‹Ò· ±Îà ¿‹˘˝fi˘ ’flV’fl Á_ø‹ @›Îflı›

’HÎ ◊÷˘ fi◊Ì. iÎÎfiΉflHÎÌ› ¿‹˝ ÿ½fiΉflHÎÌ›ÎÏÿ‹Î_ Á_ø‹Î‰Î÷_ fi◊Ì. μkÎfl ≠¿ÚÏ÷±˘fi˘

… Á_ø‹ ◊Λ »ı. ÷ı ’HÎ ’˘÷’˘÷ÎfiÎ ‹Ò·¿‹˝◊Ì ±Ï¤Lfi ±ı‰Ì μkÎfl≠¿ÚÏ÷±˘fi˘ …

’flV’fl Á_ø‹ ◊Λ »ı. …ı‹¿ı ‹Ï÷iÎÎfiΉflHÎÌ›¿‹˝fi˘ l÷iÎÎfiΉflHÎÌ›ÎÏÿ «Îfl

iÎÎfiΉflHÎÌ›‹Î_ Á_ø‹ ◊Λ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ‹Ò·¿‹˝w’ı ±Ï¤Lfi »ı ’fl_÷

«ZÎÿ½fiΉflHÎÌ›ÎÏÿ‹Î_ ‹Ï÷iÎÎfiΉflHÎÌ›¿‹˝fi˘ Á_ø‹ ◊÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ‹Ò·¿‹˝fiÌ

±’ıZÎαı ϤLfi ¿‹˝ »ı.

(2) ±Î›W›¿‹˝fiÌ «Îflı μkÎfl≠¿ÚÏ÷±˘fi˘ ’flV’fl Á_ø‹ ◊÷˘ fi◊Ì. ‹fiW›fiÎ

∞‰ı ÿı‰Î›W› ⁄Î_K›_ ˢ› ÷˘ ÷ı ⁄_‘Λı·Î ÿı‰Î›W›fi˘ Á_ø‹ ÁkÎ΋Î_ flËı·Î ‹fiW›Î›W›‹Î_

◊÷˘ fi◊Ì. Ωı ¿ı ‹Ò·¿‹˝fiÌ ±’ıZÎαı ±Î ⁄Lfiı ≠¿ÚÏ÷±˘ ’flV’fl ±Ï¤Lfi »ı. ÷˘ ’HÎ

«Îflı ±Î›W›˘fi˘ ±flÁ’flÁ Á_ø‹ ◊÷˘ fi◊Ì. ±ËŸ ‹Ò·√Î◊΋Î_ •Ê©Uÿ¢ ±Î‹ ±ı¿

‰«fifi˘ Ïfiÿı˝Â ¿›˘˝ »ı. ÷˘ ’HÎ ÷ı ΩÏ÷≠‘Îfi Ïfiÿı˝Â »ı. (±◊ν÷˚ ±Î›W›¿‹˝fiÌ ÁC΂Ì

ΩÏ÷ ±ı‰˘ ±◊˝ ¿fl‰˘) ÷ı◊Ì ±◊˝ ⁄ˉ«fi‹Î_ ΩHΉ˘. ±◊ν÷˚ «Îflı ±Î›W›˘fi˘ ’flV’fl

Á_ø‹ ◊÷˘ fi◊Ì.

(3) ÷◊Î ÿ½fi‹˘ËfiÌ›¿‹˝ ±fiı «ÎÏflh΋˘ËfiÌ› ¿‹˝fiı »˘ÕÌfiı Á_ø‹ ◊Λ »ı.

±ıÀ·ı ¿ı ÿ½fi‹˘ËfiÌ› ±fiı «ÎÏflh΋˘ËfiÌ› ±Î ⁄Lfiı ¿‹˘˝ ““‹˘ËfiÌ›”” fi΋fiÎ

‹Ò·¿‹˝◊Ì ±Ï¤Lfi »ı. ÷ı◊Ì ÿ½fi‹˘Ëfi˘ «ÎÏflh΋˘Ë‹Î_ ±fiı «ÎÏflh΋˘Ëfi˘ ÿ½fi‹˘Ë‹Î_

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ526

Á_ø‹ ◊‰˘ Ωı¥±ı. ’fl_÷ ’˘÷ÎfiÌ ‹Ò·≠¿ÚÏ÷ ““‹˘ËfiÌ›¿‹˝””◊Ì ±Ï¤Lfi ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ

ÿ½fi‹˘Ëfi˘ «ÎÏflh΋˘Ë‹Î_ ±fiı «ÎÏflh΋˘Ëfi˘ ÿ½fi‹˘Ë‹Î_ ’flV’fl Á_ø‹ ◊÷˘ fi◊Ì.

(4) ⁄οÌfiÌ Á‰ı˝ ’HÎ μkÎfl≠¿ÚÏ÷±˘fi˘ ’˘÷’˘÷ÎfiÎ ‹Ò·¿‹˝◊Ì ±Ï¤Lfi ±ı‰Ì

μkÎfl≠¿ÚÏ÷±˘‹Î_ ’flV’fl Á_ø‹ ¤…fiαı ◊Λ »ı …ı‹Î_ Á_ø‹ ¿fl‰˘ »ı ÷ıfi˘ ⁄_‘ «Î·÷˘

ˢ› ÷˘ … Á_ø‹ ◊Λ »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ±Î‘Îfl¤Ò÷ (’÷ÿ˚√˛Ë) ≠¿ÚÏ÷fi˘ ⁄_‘ «Î·÷˘ ˢ‰˘

Ωı¥±ı, ±L›◊Î Á_ø‹ ◊÷˘ fi◊Ì ÷◊Î …ıfi˘ Á_ø‹ ¿fl‰˘ »ı ÷ıfiÌ ÁkÎΠˢ› ÷˘ Á_ø‹

◊Λ »ı ±L›◊Î ◊÷˘ fi◊Ì. ‹ÎÀı ¤…fiÎ (ω¿S’fiÎ) ¿ËÌ »ı. ¤…fiÎ (ω¿S’ı) ·¬‰Îfi_

¿ÎflHÎ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı - iÎÎfiΉflHÎÌ› ’Î_«, ÿ½fiΉflHÎÌ› fi‰, ¿ÊΛ Á˘‚, Ï‹J›ÎI‰‹˘Ë,

¤›, …\√MÁÎ, ÷ˆ…Á-¿Î‹˝HÎ, ‰HÎνÏÿ «÷W¿, ±√v·CÎ, μ’CÎÎ÷, Ïfi‹Î˝HÎ ±fiı ±_÷flΛ

’Î_« ±Î ÁÕ÷ηÌÁ μkÎfl≠¿ÚÏ÷±˘ ‘˛‰⁄_‘Ì »ı. ÷ı ÁÕ÷ηÌÁ‹Î_◊Ì …ı …ı ≠¿ÚÏ÷ ⁄_‘Î÷Ì

ˢ› ÷ı‹Î_ ’˘÷ÎfiÎ ‹Ò·¿‹˝◊Ì ±Ï¤Lfi ±ı‰Ì μkÎfl ≠¿ÚÏ÷±˘fi˘ ’flV’fl Á_ø‹ Ë_‹ıÂÎ_

ÿÁ √HÎV◊Îfi¿ Á‘Ì ◊Λ »ı. …ı‹¿ı iÎÎfiΉflHÎÌ› ¿‹˝fiÌ ±_ÿfl ‹Ï÷iÎÎfiΉflHÎÌ›

¿‹˝‹Î_ l÷iÎÎfiΉflHÎÌ›ÎÏÿ «Îflfi˘ ±fiı ÷ı «Îflı‹Î_ ‹Ï÷iÎÎfiΉflHÎÌ› ±ÎÏÿ ÂıÊ «Îflıfi˘

±Î‹ ’flV’fl Á_ø‹ ◊Λ »ı.

(5) ’fl_÷ ⁄οÌfiÌ …ı ±‘˛‰⁄_‘Ì 73 ≠¿ÚÏ÷±˘ »ı ÷ı±˘fi˘ ’˘÷ÎfiÎ ‹Ò·¿‹˝◊Ì

±Ï¤Lfi ±ı‰Ì μkÎfl≠¿ÚÏ÷ ⁄_‘Î÷Ì Ë˘› ÷˘ … ⁄_‘Î÷Ì‹Î_ fi ⁄_‘Î÷Ì ≠¿ÚÏ÷fi˘ Á_ø‹ ◊Λ

»ı. …ı‹¿ı ÁÎ÷ΉıÿfiÌ› ⁄_‘Î÷_ ˢ› I›Îflı ÷ı ÁÎ÷΋Î_ fi ⁄_‘Î÷Ì ±ÁÎ÷Îfi˘ Á_ø‹ ◊Λ

»ı. ’fl_÷ ÷ı ⁄_‘Î÷Ì ÁÎ÷Îfi˘ fi ⁄_‘Î÷Ì ±ÁÎ÷΋Î_ Á_ø‹ ◊÷˘ fi◊Ì. ±ı‰Ì … flÌ÷ı

±ÁÎ÷Î ⁄_‘Î÷Ì Ë˘› I›Îflı ⁄_‘Î÷Ì ±ÁÎ÷΋Î_ fi ⁄_‘Î÷Ì ÁÎ÷Îfi˘ Á_ø‹ ◊Λ »ı. ’HÎ

⁄_‘Î÷Ì ±ı‰Ì ±ÁÎ÷Îfi˘ Á_ø‹ fi ⁄_‘Î÷Ì ±ı‰Ì ÁÎ÷΋Î_ ÷ı ¿Î·ı ◊÷˘ fi◊Ì. ‹ÎÀı ‹Ò·√Î◊΋Î_

¤…fiαı Á_ø‹ ¿è΢ »ı. ±Î ωʛ‹Î_ ◊˘ÕÎ ±’‰Îÿ »ı ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı »ı.

(6) ⁄ÌΩ-hÎÌΩ √HÎV◊Îfi¿‹Î_ flËı·Î ∞‰˘ ÿ½fi‹˘ËfiÌ› hÎHÎ ¿‹˝fi˘ ’flV’fl

Á_ø‹ ¿fl÷Î fi◊Ì.

(7) ÿflı¿ ¿‹˘˝fiÌ ⁄_‘ΉϷ¿Î, μÿ›Î‰Ï·¿Î ±fiı Á_ø‹Î‰Ï·¿Î Á¿· ¿flHÎfiı

±›˘B› ˢ› »ı. ‹ÎÀı ÷ı ±Î‰Ï·¿Î√÷ ¿‹˝fi˘ Á_ø‹ ◊÷˘ fi◊Ì. ωÂıÊ ±’‰Îÿ

’_«Á_√˛Ë-¿Q‹’›ÏÕ◊Ì ΩHΉÎ, ±Î ≠¿ÚÏ÷Á_ø‹ Á‹ΩT›˘. ⁄οÌfiÎ ≠ÿıÂÁ_ø‹ „V◊Ï÷Á_ø‹

±fiı ±fi¤Î√Á_ø‹ ’HÎ μ’fl˘@÷ L›Î›fiı K›Îfi‹Î_ flάÌfiı ‹Ò·¿‹˝◊Ì ±Ï¤Lfi ±ı‰Ì

⁄_‘Î÷Ì μkÎfl≠¿ÚÏ÷‹Î_ ◊Λ »ı ÷ı ωʛ V◊ÎfiÎL÷fl◊Ì (’_«Á_√˛Ë¤Î√ ⁄ÌΩı ±fiı

¿Q‹’›ÏÕ ¥I›ÎÏÿ √˛_◊˘◊Ì) ΩHÎÌ ·ı‰˘. ––1939––

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 527

±Î ≠‹ÎHÎı V‰¤Î‰‰Îÿ fi΋fiÎ ’Î_«‹Î ’ZÎfi_ Á˙◊Ì ≠◊‹ ±fiı I›Îfl⁄Îÿ

’H›¿‹˝ … »ı, ’Î’¿‹˝ … »ı ±fiı Ï‹l¿‹˝ »ı. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ≠◊‹-϶÷Ì› ±fiı I≤÷Ì›

’ZÎ ±ı‹ 1-2-3-5 ±Î «Îfl ’Z΢fi_ ¬_Õfi ¿flÌfiı ‰ÎV÷ω¿’HÎı ’H›¿‹˝ ’HÎ »ı ±fiı

’Î’¿‹˝ ’HÎ »ı ±fiı ÷ı ⁄Lfiı ’flV’fl ϤLfi »ı. ±Î‹ «˘◊˘ ’ZÎ … ÁI› »ı ±Î‰Ì

T›‰V◊Î ¿flÌfiı ˉı ’H› ±fiı ’Î’fiÎ_ ϤLfi ϤLfi ·ZÎH΢ ¿Ëı »ı -

‚Ù„UáÊflááÊÊߪÈáÊ¢ ‚È÷ÊáÊÈ÷Êfl¢ ø Ãÿ¢ ¬ÈááÊ¢ –Áflfl⁄UËÿ◊•Ù ¬Êfl¢, Ÿ ’Êÿ⁄¢U ŸÊß‚È„ÈU◊¢ ø H1940H

(‡ÊÙ÷ŸfláÊʸÁŒªÈáÊ¢, ‡ÊÈ÷ÊŸÈ÷Êfl¢ ø ÿØ ÃØ ¬Èáÿ◊˜ –Áfl¬⁄UËÃ◊× ¬Ê¬¢, Ÿ ’ÊŒ⁄¢U ŸÊÁÃ‚Íˇ◊¢ ø H)

√Î◊Î◊˝ - ¢¤fi‰HÎνÏÿ‰Î‚_ ±fiı ¤ ±fi¤Î‰‰Î‚_ …ı ¿‹˝ »ı ÷ı ’H› »ı.

÷ıfiÎ◊Ì …ı ω’flÌ÷ »ı ÷ı ’Î’¿‹˝ »ı. ±Î ⁄Lfiı ¿‹˘˝ ⁄Îÿfl ’HÎ fi◊Ì ±fiı ±Ï÷›

ÁÒZ‹ ’HÎ fi◊Ì. ––1940––

ω‰ı«fi - ’ÿ˚√·˘ ⁄ı Ω÷fiÎ_ ˢ› »ı. ¢¤fi (Á_ÿfl) ‰HÎνÏÿ √HΉ΂Î_, Á_ÿfl

‰Hν, √_‘, flÁ ±fiı V’½‰Î‚Î_ ÷◊Î ±Â¤ ‰HÎνÏÿ √HΉ΂Î_, ±Á_ÿfl ‰Hν, √_‘, flÁ

±fiı V’Âԉ΂Î_. ÷ı‹Î_ …ı ’H›¿‹˝fiÎ_ ’ÿ˚√·˘ »ı ÷ı Á_ÿfl ‰HÎνÏÿ‰Î‚Î_ »ı ±fiı …ı

’Î’¿‹˝fiÎ_ ’ÿ˚√·˘ »ı ÷ı ±Á_ÿfl ‰HÎνÏÿ √HΉ΂Î_ »ı. ÷◊Î ’H›¿‹˝fiÎ_ ’ÿ˚√·˘ ¤

±fi¤Î‰‰Î‚Î_ ó Á¬¿ÎflÌ Œ‚ ±Î’fiÎflÎ_ »ı ±fiı ’Î’¿‹˝fiÎ_ ’ÿ˚√·˘ ±Â¤ ±fi¤Î‰‰Î‚Î_

±ıÀ·ı ¿ı ÿ—¬¿ÎflÌ Œ‚ ±Î’fiÎflÎ_ »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı Á_ÿfl ‰Hν-√_‘-flÁ ±fiı V’½·ZÎHΉ΂Π√H΢ …ı ¿‹˝fiÎ »ı ±fiı

…ıfi˘ ¤ ω’ο »ı ÷ı ’H›¿‹˝ ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ’H›◊Ì …ı ω’flÌ÷

·ZÎHΉ΂_ ±ıÀ·ı ¿ı ±Â¤‰HÎνÏÿ‰Î‚_ »ı ±fiı ±Â¤ ω’ο‰Î‚_ »ı ÷ı ’Î’¿‹˝ ¿Ëı‰Î›

»ı. ±Î ’H› ±fiı ’Î’ ±ı‹ ⁄Lfiı ≠¿Îflfi_ ’HÎ ¿‹˝ ¿ı‰_ »ı ? ÷˘ ’fl‹ÎI‹ÎlÌ …HÎΉı

»ı ¿ı ‹ıw’‰˝÷ ¿ı ‹ËÎ-Ï·Π±ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ …ı‹ CÎHÎÎ ‹˘ÀÎ ⁄Îÿfl¤Î‰ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı·Î

V¿_‘˘ »ı ÷ı‰_ ÷ı ¿‹˝ ⁄Îÿfl¤Î‰‰Î‚_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±˙ÿÎÏfl¿ÎÏÿ ≠◊‹fiÌ «Îfl ‰√˝HÎα˘

⁄Îÿfl ’ÏflHÎÎ‹Ì »ı. ¤ÎÊÎ-rÎÁ-‹fi ±fiı ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎ ÁÒZ‹’ÏflHÎÎ‹Ì »ı ±fiı ¿‹˝ ±ı

ÁÒZ‹ ±ı‰Ì ¿Î‹˝HΉ√˝HÎ΋Î_◊Ì ⁄fiı·_ »ı ‹ÎÀı ⁄Îÿfl fi◊Ì. ÷◊Î ’fl‹Îb-¶›b¿-h›b¿

±ÎÏÿfiÌ …ı‹ ±Ï÷› ÁÒZ‹ ’HÎ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±fi_÷Îfi_÷ ’fl‹Îb±˘ ‰Õı ⁄fiı·_ »ı.

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ528

±Î flÌ÷ı ’H›¿‹˝ ¤ ‰HÎνÏÿ‰Î‚_ ±fiı ¤ ω’ο‰Î‚_ ÷◊Î ’Î’¿‹˝ ±Â¤‰HÎνÏÿ‰Î‚_

±fiı ±Â¤ ω’ο‰Î‚_ »ı ÷◊Î ⁄Lfiı ¿‹˝ fi◊Ì ⁄Îÿfl ±fiı fi◊Ì ±Ï÷› ÁÒZ‹. ’fl_÷

ÁÒZ‹‰√˝HÎÎ◊Ì ÏfiW’Lfi »ı ‹ÎÀı ÁÒZ‹ »ı, ±÷Ì„Lƒ› »ı, ¥„Lƒ›◊Ì ±√˘«fl »ı.

––1940––

÷ı ’H› ±fiı ’Î’V‰w’ ⁄ı ≠¿ÎflfiÎ ¿‹˝fiı √˛ËHÎ ¿fl÷˘ ±Î ∞‰ ¿ı‰_ ¿‹˝ √˛ËHÎ

¿flı »ı ? ±fiı ¿ı‰Ì flÌ÷ı √˛ËHÎ ¿flı »ı ? ÷ı …HÎΉı »ı -

Áªá„Uß ÃîÊÙª¢ Áøÿ ⁄UáÊÈ¢ ¬ÈÁ⁄U‚Ù ¡„UÊ ∑§ÿé÷¢ªÙ –∞ªÄπûÊ٪ʅ¢U, ¡ËflÙ ‚√flå¬∞‚Á„¢U H1941H

(ªÎ ÔUÊÁà ̘ÿÙÇÿ◊fl ⁄UáÊÈ¢ ¬ÈL§·Ù ÿÕÊ ∑ΧÃÊèÿXÔU— –∞∑§ˇÊòÊÊflªÊ…¢U ¡Ëfl— ‚fl¸¬˝Œ‡ÊÒ— H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ ÷ˆ·ÎÏÿ◊Ì ‹ÿ˝fi ¿flı·˘ ’vÊ ÁÒZ‹ fl…fiı √˛ËHÎ ¿flı »ı ÷ı‹ flÎ√ÎÏÿ

¤Î‰‰Î‚˘ ∞‰ ¿‹˝fiı ›˘B› ’ÿ˚√·˘fiı √˛ËHÎ ¿flı »ı. ±ı¿ZÎıhÎΉ√Îœ‰√˝HÎÎfiı ’˘÷ÎfiÎ

Á‰˝ ±ÎI‹≠ÿı¢◊Ì ±Î ∞‰ √˛ËHÎ ¿flı »ı. ––1941––

ω‰ı«fi - …ı‹ ÷ˆ·ÎÏÿ◊Ì ¿flı·_ »ı ‹ÿ˝fi (‹Î·ÌÁ) …ıHÎı ±ı‰˘ ’vÊ Ë‰Î‹Î_ μÕ÷Ì

ÁÒZ‹ fl…fiı √˛ËHÎ ¿flı »ı. ±◊ν÷˚ ‹ÿ˝fiÎÏÿ ¿flı·Î ’vÊfiı …ı‹ ÁÒZ‹ fl… «˘ÓÀı »ı ÷ı‰Ì

… flÌ÷ı flÎ√ ±fiı ¶ıÊÎÏÿ ¿ÊΛ˘◊Ì „@·p (‹Ï·fi) V‰w’‰Î‚˘ ±Î ∞‰ ’HÎ ÷ı ’H›

±fiı ’Î’ÎI‹¿ ¿‹˝fiı ›˘B› ±ı‰Î_ ¿Î‹˝HΉ√˝HÎ΋Î_ flËı·Î_ ÁÒZ‹ ±fiı ±fi_÷Îfi_÷ ≠ÿı‰΂Î_

’ÿ˚√·ƒT›˘fiı √˛ËHÎ ¿flı »ı. ’fl_÷ ±I›L÷ ÁÒZ‹ ±ı‰Î ’fl‹Îb ±ÎÏÿfiı ÷◊Î ¿‹˝

⁄fi‰Îfiı ±›˘B› ±ı‰Î_ ±˙ÿÎÏfl¿ÎÏÿ ⁄Îÿfl ‰√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·ƒT›˘fiı ±Î ∞‰ ¿‹˝w’ı

√˛ËHÎ ¿fl÷˘ fi◊Ì.

‰‚Ì ““∞∑§ˇÊòÊÊflªÊ…U◊fl”” ±ı¿ … ZÎıh΋Î_ ±ıÀ·ı ¿ı ∞‰ …ı ZÎıh΋Î_ flËı·˘ »ı

÷ı … ZÎıh΋Î_ flËı·Ì ¿Î‹˝HÎ ‰√˝HÎÎfiı ±Î ∞‰ √˛ËHÎ ¿flı »ı. ’˘÷ÎfiÎ◊Ì ±‰√Îœ ◊›ı·Î

ZÎıhÎ ¿fl÷Î_ ϤLfi ZÎıh΋Î_ flËı·Ì ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfiÎ ≠ÿı¢fiı ±Î ∞‰ √˛ËHÎ ¿fl÷˘ fi◊Ì.

∞‰fiÌ ÁÎ◊ı Á‹Îfi ≠ÿı¢‹Î_ flËı·Ì ±ı‰Ì … ¿Î‹˝HÎ ‰√˝HÎÎfiı ±Î ∞‰ √˛ËHÎ ¿flı »ı.

ZÎıhÎÎL÷fl‹Î_ flËı·Ì ‰√˝HÎÎfiı ∞‰ √˛ËHÎ ¿fl÷˘ fi◊Ì.

’˘÷ÎfiÌ ÁÎ◊ı Á‹Îfi ZÎıh΋Î_ flËı·Î_, ±fi_÷Îfi_÷≠ÿıÂfiÎ_ ⁄fiı·Î_, ÁÒZ‹’ÏflHÎ΋‰Î‚Î_

±ı‰Î_ ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘fiı ’HÎ ±Î ∞‰ ’˘÷ÎfiÎ Á‰˝ ±ÎI‹≠ÿı¢ ¶ÎflÎ √˛ËHÎ

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 529

¿flı »ı. ’fl_÷ ±‹¿ … ±ÎI‹≠ÿı¢ ‰Õı √˛ËHÎ ¿flı ±ı‰_ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ∞‰ ’˘÷ÎfiÎ

Á‰˝≠ÿı¢ ¶ÎflÎ … ¿‹˝√˛ËHÎ ¿flı »ı. ÂÎj΋Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı -

∞ª¬∞‚٪ʅ¢U ‚√fl¬∞‚Á„¢U ∑§ê◊ÈáÊÙ ¡ÙǪ¢ –’¢œß ¡„ÈUûÊ„U©¢U ‚Êßÿ◊áÊÊßÿ¢ flÊÁfl H1H

¿‹˝fiı ›˘B›, ±ı¿Áfl¬Î Á‹Îfi ≠ÿı¢‹Î_ flËı·Î ±ıÀ·ı ¿ı …ı …ı ±Î¿ÎÂ≠ÿı¢‹Î_

±ÎI‹≠ÿı¢ flËı·Î »ı. ÷ı … ±Î¿ÎÂ≠ÿı¢‹Î_ flËı·Î ¿‹˝≠ÿı¢fiı ∞‰ ’˘÷ÎfiÎ Á‰˝≠ÿı¢

¶ÎflÎ ›◊˘@÷ Ëı÷±˘±ı ¿flÌfiı ⁄Î_‘ı »ı. ÷ı ¿‹˝ ÁÎÏÿ ’HÎ »ı ±fiı ±fiÎÏÿ ’HÎ »ı.

Á΋ÎL›◊Ì ±Î›W›¿‹˝ ÏÁ‰Î› ⁄οÌfiÎ_ ÁÎ÷ı ¿‹˘˝ Á_ÁÎflÌ Á‰ı˝ ∞‰˘ ±fiÎÏÿ¿Î‚◊Ì

⁄Î_‘ı »ı. ‹˘ZÎı …÷Î_ ZÎ’¿lıHÎ̱ı «œ÷Î_ ÷ı ÷ı √HÎV◊Îfi¿ı ¿‹˝fiÎ ⁄_‘fi˘ ±_÷ ¿flı »ı ±ıÀ·ı

±Î ⁄_‘ ±fiÎÏÿ-ÁÎL÷ ◊Λ »ı. ±¤T› ∞‰˘ ±◊‰Î ΩÏ÷¤T› ∞‰˘ ZÎ’¿lıHÎÌ

‹Î_Õ‰ÎfiÎ fi◊Ì ÷ı◊Ì ÷ı±˘fiı ÁÎ÷ ¿‹˝fi˘ ⁄_‘ ±fiÎÏÿ-±fi_÷ »ı ÷◊Î …ı ∞‰˘ μ’‹lıHÎÌ

μ’fl «œuÎ »ı. ±Ï√›Îfl‹Î √HÎV◊Îfi¿ı «œÌfiı fiÌ«ı μ÷flı »ı ÷ı‰Î ∞‰˘fiı fiÌ«ı μ÷fl÷Î_

ÿÁ‹Î √HÎV◊Îfi¿ı » ¿‹˝fi˘ ÁÎ_’flÎÏ›¿ ⁄_‘ ±fiı fi‰‹Î √HÎÃÎHÎı ‹˘ËfiÌ›¿‹˝fi˘ ⁄_‘

Âw ◊Λ »ı. I›Îflı ÷ı ⁄_‘ ÁÎÏÿ »ı. ±Î‰Î ∞‰˘ ¿Î·ÎL÷flı ±‰U› ZÎ’¿lıHÎÌ ‹Î_Õ‰ÎfiÎ

… »ı ÷ı◊Ì ÷ı ⁄_‘ ÁÎL÷ »ı. ±Î‹ ‹Ò· ÁÎ÷¿‹˘˝fi˘ ⁄_‘ ±fiÎÏÿ-±fi_÷, ±fiÎÏÿÁÎL÷

±fiı ÁÎÏÿÁÎL÷ ±ı‹ hÎHÎ ≠¿Îflfi˘ ˢ› »ı. F›Îflı ±Î›W›¿‹˝ ¤‰‹Î_ ±ı¿ … ‰Îfl

⁄_‘Î÷_ ˢ‰Î◊Ì ±fiı ÷ı ’HÎ ‹ÎhÎ ±L÷‹˝ËÒ÷˝ … ⁄_‘Î÷_ ˢ‰Î◊Ì ÁÎÏÿ-ÁÎL÷ »ı. ––1941––

•ÁflÁ‚_ÔU¬ÙǪ‹ÉÊáÊ ‹Ù∞, ÕÍ‹ÃáÊÈ∑§ê◊¬Áfl÷ʪ٠–¡ÈîÊîÊ ª„UáÊ∑§Ê‹, ‚È÷Ê‚È÷ÁflflÿáÊ¢ ∑§ûÊÙ ? H1942H

(•ÁflÁ‡ÊCÔU¬ÈŒ˜ª‹ÉÊŸ ‹Ù∑§ SÕ͋ßÈ∑§◊¸¬˝Áfl÷ʪ— –ÿÈÖÿà ª˝„UáÊ∑§Ê‹ ‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷ÁflfløŸ¢ ∑ȧ× ? H)

√Î◊Î◊˝ - ±Ï‰ÏÂp ’ÿ˚√·˘fiÎ Á‹ÒË◊Ì ¤flı·Î ±ı‰Î ±Î ·˘¿‹Î_ V◊Ò· ±fiı

ÁÒZ‹ ¿‹˝fi˘ ω¤Î√ ÷˘ Ë…\ Á_¤‰Ì ¿ı »ı. ’fl_÷ ⁄_‘¿Î·ı ¤-±Â¤fi˘ ω¤Î√ ¿ı‹

CÎÀı ? ––1942––

ω‰ı«fi - «˙ÿ flÎ…·˘¿ ≠‹ÎHÎ ±Î ·˘¿Î¿Î ±˙ÿÎÏfl¿ÎÏÿ ±ÎÃı √˛ÎèÎ ±fiı

±√˛ÎèÎ ‰√˝HÎα˘fiÎ ±fi_÷Îfi_÷ ≠ÿı¢ ‰Õı ≠Ï÷≠ÿıÂı ¤flı·˘ »ı. ·˘¿Î¿ÎÂfiÎ ≠I›ı¿ ≠ÿıÂı

±Ï‰ÏÂp ±ı‰Î_ ±ıÀ·ı ¿ı ““±Î ¤ ±fiı ±Î ±Â¤”” ±ı‰Î ≠¿ÎflfiÎ ¤ıÿflÏË÷’HÎı

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ530

√˘Ã‰Î›ı·Î_ ±◊ν÷˚ ¤Î¤fiÎ ¤ıÿ◊Ì flÏË÷’HÎı flËı·Î_ ±ı‰Î_ ±◊ν÷˚ ±ı‰Î ¤ıÿ ωfiÎfiÎ

’ÿ˚√·˘◊Ì ÏfiflL÷fl ±Î ·˘¿ ¤flı·˘ »ı, T›ÎM÷ »ı. ÷ı◊Ì …ı Á‹›ı ±Î ∞‰ ¿‹˘˝fi˘

⁄_‘ ¿flı »ı ÷ı Á‹›ı ““V◊Ò· ±fiı ÷fi”” ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ ⁄ı ωÂıÊH΢‹Î_◊Ì ÁÒZ‹fiı …

√˛ËHÎ ¿flı ±fiı V◊Ò·fiı (⁄Îÿflfiı) √˛ËHÎ fi ¿flı. ±Î ωÂıÊHÎ 1940‹Ì √Î◊΋Î_ ¿Ëı·_

CÎÀÌ Â¿ı »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÃŸÈ = ±◊ν÷˚ ÁÒZ‹‰√˝HÎÎ … ±Î ∞‰ ¿‹˝w’ı √˛ËHÎ ¿flı »ı.

±Î‰Î ÁÒZ‹ ωÂıÊHÎ◊Ì Ï‰ÏÂp …ı ’ÿ˚√·˘ »ı. ÷ıfiÎ◊Ì ±L› (⁄Îÿfl ÷◊Î ±Ï÷›

ÁÒZ‹) ’ÿ˚√·˘ ÷˘ ±Î ∞‰ ‰Õı ¿‹˝w’ı V‰¤Î‰◊Ì … √˛ËHÎ ¿flÎ÷Î_ fi◊Ì. ‹ÎÀı ⁄Îÿfl

±fiı ÁÒZ‹‹Î_◊Ì ÁÒZ‹fiı … √˛ËHÎ ¿flı »ı. ±Î ωÂıÊHÎ ÁÎ◊˝¿ »ı. CÎÀÌ Â¿ı »ı ‹ÎÀı

›◊Î◊˝ »ı.

’fl_÷ ¤Î¤ ±Î‰_ ωÂıÊHÎ √˛ËHοηı (⁄_‘¿Î·ı) ¿ı‹ Á_¤‰ı ? ¿ÎflHÎ ¿ı ¤

±fiı ±Â¤ ±ı‹ ⁄Lfiı ≠¿ÎflfiÎ_ ’ÿ˚√·˘◊Ì ±Ï‰ÏÂp’HÎı ±Î ·˘¿ ¤flı·˘ »ı. ±ıÀ·ı ±Î

∞‰ ’˘÷ÎfiÎ V‰¤Î‰◊Ì ÷˘ ¤Î¤ ±ı‰Î ¤ıÿ◊Ì flÏË÷ Á΋ÎL› ’ÿ˚√·˘fiı √˛ËHÎ ¿flÌ

¿ı »ı. ÷ı◊Ì ¿‹˝fiÎ ⁄_‘¿Î·ı ±◊ν÷˚ ÷ı … ZÎH΋Î_ ¿‹˝’ÿ˚√·˘fiı √˛ËHÎ ¿fl‰ÎfiÎ ¿Î·ı …

÷ı ∞‰fiı ¤Î¤fi˘ ¤ıÿ ¿ı‹ CÎÀı ? ¤ … ’ÿ˚√·˘ ·ı‰Î_ ’HÎ ±Â¤ ’ÿ˚√·˘ fi ·ı‰Î_

±◊‰Î ±Â¤ … ’ÿ˚√·˘ ·ı‰Î_ ’HΠ¤ ’ÿ˚√·˘ fi ·ı‰Î_, ±Î‰˘ ω¤Î√ ⁄_‘¿Î·ı ¿ı‹

CÎÀı ? ⁄Îÿfl-ÁÒZ‹‹Î_◊Ì ÁÒZ‹ ωÂıÊHÎ CÎÀı, ’HΠ¤Î¤ ωÂıÊHÎfi˘ ω¤Î√ ¿ı‹

CÎÀı ? ±Î ωÂıÊHÎ ⁄_‘¿Î·ı ¿˘¥ flÌ÷ı CÎÀ÷_ fi◊Ì. ±Î‰˘ ’flfi˘ (’Ò»fiÎflfi˘) ±Î› »ı.

÷ı◊Ì ““‚Ù„UáÊflááÊÊߪÈáÊ¢”” ¥I›ÎÏÿ √Î◊΋Î_ ¿‹˘˝fiÎ …ı ¤Î¤ ¤ıÿ ’ÎÕuÎ

»ı ÷ı ›˘B› fi◊Ì, CÎÀ÷Î fi◊Ì. ±Î‹ ≠ë ¿flfiÎfl ±«·¤˛Î÷Î∞fiΠˈ›Îfi˘ ¤Î‰ »ı.

––1942––

’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ μkÎfl ±Î’ı »ı -

•ÁflÁ‚_Ô¢U Áøÿ â ‚Ù ¬Á⁄UáÊÊ◊Ê‚ÿ‚÷Êfl•Ù Áπ嬢 –∑ȧL§Ã ‚È÷◊‚È÷¢ flÊ ª„UáÊ ¡ËflÙ ¡„UÊ„UÊ⁄¢U H1943H

(•ÁflÁ‡ÊCÔU◊fl ÃØ ‚ ¬Á⁄UáÊÊ◊ÊüÊÿSfl÷Êfl× ÁˇÊ¬˝¢ –∑ȧL§Ã ‡ÊÈ÷◊‡ÊÈ÷¢ flÊ ª˝„UáÊ ¡ËflÙ ÿÕÊ˘˘„UÊ⁄U◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ∞‰ ≠◊‹ ÷˘ ±Ï‰ÏÂp ±ı‰Î … ¿‹˝’ÿ˚√·˘fiı √˛ËHÎ ¿flı »ı. ’fl_÷

’˘÷ÎfiÎ ±K›‰ÁΛV‰¤Î‰fiÎ ¿ÎflHÎı ±fiı ±Îl›V‰¤Î‰fiÎ ¿ÎflHÎı √˛ËHοηı … ±ÎËÎflfiÌ

…ı‹ ±Î ∞‰ ÷ı ¿‹˝fiı ¤ ±◊‰Î ±Â¤w’ı ’ÏflH΋Ήı »ı. ––1943––

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 531

ω‰ı«fi - …ı Á‹›ı ∞‰ ¿‹˝ ⁄Î_‘ı »ı ÷ı Á‹›ı ÷˘ ¤ ±fiı ±Â¤ ±Î‰Î

≠¿ÎflfiΠωÂıÊHÎ◊Ì ±Ï‰ÏÂp … ¿Î‹˝HÎ ‰√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘fiı ±Î ∞‰ √˛ËHÎ ¿flı »ı.

±fiı …SÿÌ …SÿÌ ÷ı √˛ËHÎ Á‹›ı … ±Î ∞‰ ±Ï‰ÏÂp ±ı‰Î_ ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfiÎ_ ±Î

’ÿ˚√·˘fiı ¤’HÎı ±fiı ±Â¤’HÎı ’ÏflH΋Ήı »ı. ¿‹˝’ÿ˚√·˘fi_ ÷ı‰Î ≠¿Îflfi_ ’ÏflH΋fi

¿fl‰Îfi_ ¿ÎflHÎ. ““’ÏflHÎ΋Îl›V‰¤Î‰ »ı”” ÷ıfi˘ ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

(1) ¿‹˝⁄_‘ ¿fl÷Ì ‰¬÷ı ’Ò‰˝⁄© ¿‹˘˝fiÎ μÿ›fiÎ ±Îl›¤Ò÷ (±Î‘Îfl¤Ò÷) ±ı‰Î

∞‰fi˘ ¤ ±◊‰Î ±Â¤ ±K›‰ÁΛ - ’ÏflHÎ΋‰Î‚˘ …ı V‰¤Î‰ ÷ı V‰¤Î‰fiÎ ¿ÎflHÎı

¿‹˝’ÿ˚√·˘fiı ¤Î¤w’ı ’ÏflH΋Ήı »ı.

(2) ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfiÎ ’ÿ˚√·˘‹Î_ ’HÎ ±ı‰Î ≠¿ÎflfiÌ ÷ı ¿˘¥ ›˘B›÷ÎωÂıÊ flËı·Ì

»ı ¿ı …ı ¤ ±◊‰Î ±Â¤w’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı ±ıÀ·ı ¿ı ¤I‰ ±fiı ±Â¤I‰w’ı

’ÏflHÎ΋ ’΋‰ÎfiÎ ±Îl›‰Î‚Î_ ¿‹˝’ÿ˚√·˘ »ı. ±Î‹ ∞‰‹Î_ ¿‹˘˝ÿ›…L› ±K›‰ÁΛ

±fiı ¿‹˝’ÿ˚√·˘‹Î_ ’ÏflH΋fi V‰¤Î‰ flËı·˘ »ı. ÷ı◊Ì … À̿΋Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı ’Ò‰˝¿Î·ı

⁄Î_‘ı·Î ’H› ±fiı ’Î’ ±ı‹ ⁄Lfiı ≠¿ÎflfiÎ ¿‹˝fiÎ μÿ›fiÌ ±Î‘Ìfi÷ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ¿‹˝fiÎ

±Îl›‰Î‚˘ ±Î ∞‰ »ı ±fiı ¤Î¤I‰fiÎ ’ÏflHÎ΋fiÎ ±Îl›‰Î‚_ ¿‹˝ »ı. ±ıÀ·ı

∞‰ ’HÎ ±Îl›V‰¤Î‰‰Î‚˘ ±fiı ¿‹˝ ’HÎ ±Îl›V‰¤Î‰‰Î‚_ »ı. ±Î‹ ⁄Lfiı ƒT›˘

±Îl›V‰¤Î‰‰Î‚Î_ »ı. …ı‹ ±„Bfi‹Î_ ÿÎË¿V‰¤Î‰ »ı ±fiı ¿ÎqÎÏÿ‹Î_ ÿÎèÎV‰¤Î‰

»ı. ÷ı◊Ì … ±„Bfi ¿ÎqÎÏÿfiı ⁄Î‚Ì Â¿ı »ı. ÷ı‹ ∞‰ ’ÏflHÎ΋ ’‹ÎÕ‰ÎfiÎ V‰¤Î‰fi˘

±Îl› »ı ±fiı ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfiÎ ’ÿ˚√·˘ ¿‹˝’HÎı ’ÏflHÎ΋ ’΋‰ÎfiÎ V‰¤Î‰fi˘ ±Îl›

»ı. ±Î‹ ÷ı‰Î ÷ı‰Î V‰¤Î‰fiÌ ±Îl›T≤ÏkÎfiÎ ¿ÎflHÎı ∞‰ ¿‹˝fiı ¤Î¤w’ı √˛ËHÎ

Á‹›ı … ’ÏflHÎ‹Î‰Ì Â¿ı »ı.

±Î flÌ÷ı ’ÏflHÎ΋ (±K›‰ÁΛ) ±fiı ±Îl›V‰¤Î‰ ±Î ⁄LfiıfiÎ ¿ÎflHÎı ∞‰

¿‹˘˝fiı √˛ËHοηı … ¤Î¤’HÎı ’ÏflH΋fi ’‹ÎÕ‰Îfi_ ¿Î›˝ ¿flı »ı. ¤Î‰Î◊˝ ±ı‰˘ »ı

¿ı (1) ∞‰fi˘ …ı ¤ ±◊‰Î ±Â¤ ’ÏflHÎ΋ »ı (±K›‰ÁΛ »ı) ÷ıfiÎ ‰Â◊Ì ±Î

∞‰ √˛ËHÎÁ‹›ı … ¿‹˝’ÿ˚√·˘‹Î_ ¤I‰ ±◊‰Î ±Â¤I‰ μI’Lfi ¿flı »ı. (2) ÷◊Î

’Ò‰ı˝ ⁄Î_‘ı·Î ‹˘ËfiÌ›ÎÏÿ ¿‹˘˝fiÎ μÿ›fiÎ ±Îl›¤Ò÷ (±Î‘Îfl¤Ò÷) ±ı‰˘ ±Î ∞‰ ’˘÷ı

’HÎ flÎ√-¶ıÊÎÏÿ ¤Î‰ı ¤-±Â¤’HÎı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı. ÷ı◊Ì ¿‹˝fiÎ μÿ›fiÎ ±Î‘Îfl¤Ò÷

±ı‰Î ∞‰fi˘ ÷ı‰˘ ¿˘¥ V‰¤Î‰ … »ı ¿ı …ı ’˘÷ı ¤ ±◊‰Î ±Â¤’HÎı ’ÏflHÎ΋ ’ÎQ›˘

»÷˘ ¿‹˝fiı √˛ËHÎ ¿flı »ı ±fiı ¿‹˝fiı ÷ı w’ı ’ÏflH΋Ήı »ı. (3) ÷◊Π¤’HÎı ±fiı

±Â¤’HÎı ’ÏflHÎ΋ ’΋‰ÎfiÌ ›˘B›÷Ή΂Π±ıÀ·ı ÷ı‰Ì ›˘B›÷ÎfiÎ ±Îl›¤Ò÷ ±ı‰Î_

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ532

¿‹˝’ÿ˚√·˘fi˘ ’HÎ ÷ı‰˘ ÷ı‰˘ V‰¤Î‰ »ı. ±◊ν÷˚ ÷ı‰Ì ÷ı‰Ì ¿˘¥ ›˘B›÷ÎωÂıÊ ±_ÿfl

»ı ¿ı …ı◊Ì Â¤-±Â¤ ¤Î‰‰Î‚Î ∞‰ ‰Õı √˛ËHÎ ¿flÎ÷_ »÷_ ÷ı ¿‹˝ ’HÎ ÷ı w’ı (¤-

±Â¤w’ı) ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı.

…ı‹ ∞‰ ‰Õı √˛ËHÎ ¿flÎ÷˘ ±ÎËÎfl ±ı¿Áfl¬˘-Á‹Îfi ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ∞‰fiÎ

¿ÎflHÎı ϤLfi ϤLfi w’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı. √Λ ÿÒ‘ ’̱ı ÷˘ ÷ı ±ÎËÎfl ÿÒ‘w’ı ’ÏflHÎ΋

’΋ı ±fiı ÁÎ’ ÿÒ‘ ’̱ı ÷˘ ωÊw’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı. ±Î flÌ÷ı ±Îl›fiÎ V‰¤Î‰fiÎ

¿ÎflHÎı ÿÒ‘ …ı‹ ÿÒ‘ ±fiı Ï‰Ê ⁄fiı »ı ÷ı‹ ∞‰ ‰Õı ¿‹˝ ¤ ±fiı ±Â¤¤Î‰ı ’ÏflHÎ΋

’΋ı »ı. ÷◊Î ±ÎËÎflw’ı ·ı‰Î÷Î ÷ı ÿÒ‘‹Î_ ’HÎ ÷ı‰˘ V‰¤Î‰ »ı ¿ı …ı ÿÒ‘w’ı ±fiı ωÊw’ı

’ÏflHÎ΋ ’΋‰ÎfiÌ ›˘B›÷ÎωÂıÊ ‘flΉı »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¿‹˝fiÎ ’ÿ˚√·˘‹Î_ ’HΠ¤’HÎı

±fiı ±Â¤’HÎı ’ÏflHÎ΋ ’΋‰ÎfiÌ ›˘B›÷ÎωÂıÊ ’HÎ flËı·Ì »ı.

≠ë - ¿‹˝ ’ÿ˚√·˘‹Î_ ±fiı ∞‰‹Î_ flËı·Î ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ ’ÏflH΋fi ¿fl‰ÎfiÎ

±fiı ’ÏflH΋fi ’΋‰ÎfiÎ ±Îl›V‰¤Î‰fiÎ ¿ÎflHÎı Â_ ¤Î¤I‰ w’ ’ÏflH΋fi ‹ÎhÎ

… ◊Λ ? ¿ı ⁄Ì…\_ ’HÎ ¿_¥ ’ÏflH΋fi ◊Λ ?

μkÎfl - ¿‹˘˝‹Î_ ¤Î¤I‰ w’ …ı ’ÏflH΋fi ◊Λ »ı ÷ı ÷˘ μ’·ZÎHÎw’ »ı.

±◊ν÷˚ ±Î ±ı¿ ’ÏflH΋fifi_ ω‘Îfi ¿flı· »ı. ÷ıfiÎ μ’·ZÎHÎ◊Ì (÷ıfiÎ◊Ì ±K›ÎËÎfl’HÎı)

…ı Á‹›ı ∞‰ ¿‹˝ ⁄Î_‘ı »ı ÷ı … Á‹›‹Î_ ÷ı ¿‹˝’ÿ˚√·˘‹Î_ ≠¿ÚÏ÷, „V◊Ï÷ ±fiı ±fi¤Î√fiÌ

ωϫhÎ÷Î ’HÎ ±Î ∞‰ ¿flı »ı. ±fi_÷Îfi_÷ ¿‹˝ ÿÏ·¿˘ ∞‰ √˛ËHÎ ¿flı »ı. ÷ı‹Î_ …\ÿÎ

…\ÿÎ ¿‹˝ÿÏ·¿˘fiı …\ÿÌ …\ÿÌ ≠¿ÚÏ÷w’ı ’ÏflH΋Ήı »ı. ÷◊Î ÿflı¿ ¿‹˝≠¿ÚÏ÷±˘‹Î_ …\ÿ˘ …\ÿ˘

„V◊Ï÷⁄_‘ ’HÎ ¿flı »ı. ÷◊Î ÿflı¿ ¿‹˝’ÿ˚√·˘‹Î_ ϤLfi ϤLfi flÁ⁄_‘ ’HÎ ¿flı »ı. ±Î

flÌ÷ı ∞‰fi˘ ’ÏflHÎ΋V‰¤Î‰ ±fiı ¿‹˝’ÿ˚√·˘‹Î_ ÷ı‰Î ÷ı‰Î ¤Î‰ı ’ÏflHÎ΋ ’΋‰ÎfiÌ

›˘B›÷Î ±Î ⁄Lfiı ¿ÎflH΢fiı ·Ì‘ı ∞‰ √˛ËHÎÁ‹›ı … ±Î ÁC΂_ ¿Î›˝ ¿flı »ı.

±ı¿Á‹›ı √˛ËHÎ ¿flÎ÷Î ÷ı ±fi_÷Îfi_÷ ¿‹˝’fl‹Îb±˘fi˘ ¿˘¥ ¿‹˝fiı ±S’¤Î√

±fiı ¿˘¥¿ ¿‹˝fiı ⁄ˤÎ√ ±Î’ı »ı. ±Î‰Ì ωϫhÎ÷Î ’HÎ ±Î ∞‰ √˛ËHÎÁ‹›ı …

μ’fl˘@÷ ¿ÎflH΢fiı ·Ì‘ı ¿flı »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ∞‰ ’˘÷ı … ¿‹˘˝fiÎ ⁄_‘¿Î·ı … ’ÏflHÎ΋

’‹ÎÕ‰ÎfiÎ ±fiı ’ÏflHÎ΋ ’΋‰ÎfiÎ ±Îl›V‰¤Î‰fiÎ ¿ÎflHÎı … Á‰˝¿Î›˝ ¿flı »ı. ÂÎj΋Î_

¿èÎ_ »ı ¿ı -

ª„UáÊ‚◊ÿÁê◊ ¡ËflÙ, ©Uå¬Ê∞ß ªÈáÊ ‚¬ìÊÿ•Ù –‚√flÁ¡ÿÊáʢêÈáÊ, ∑§ê◊¬∞‚‚È ‚√fl‚È H1H

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 533

•Ê©Uÿ÷ʪ٠ÕÙflÙ, ŸÊ◊ ªÙ∞ ‚◊٠Õ٠•Á„UªÙ –•Êfl⁄UáÊ◊¢Ã⁄UÊ∞ ‚Á⁄U‚Ù •Á„UªÙ ÿ ◊Ù„U Áfl H2H

‚√flÈflÁ⁄U flÿáÊË∞, ÷ʪ٠•Á„UªÙ ©U ∑§Ê⁄UáÊ¢ Á∑¢§ÃÈ –‚È„U-ŒÈÄπ∑§Ê⁄UáÊûÊÊ ÁΔU߸ Áfl‚‚áÊ ‚‚Ê‚È H3H

ÁÎZÎ̤Ò÷ √Î◊α˘fi˘ ±◊˝ -

√˛ËHÎÁ‹›ı … ∞‰ ’˘÷ÎfiÎ ±K›‰ÁΛfiı ±fiÁÎflı ÷ı Á‰˝ ¿‹˝ ’ÿ˚√·˘‹Î_ Á‰˝

∞‰ ¿fl÷Î_ ±fi_÷√HÎÎ flÁÎω¤Î√fiı μI’Lfi ¿flı »ı. ÷◊Î ÿÏ·¿˘fiÌ ‰ËıÓ«HÎÌ‹Î_

±Î›W›¿‹˝fiı Á˙◊Ì ±S’ ¤Î√ ±Î’ı »ı. ÷ıfiÎ◊Ì fi΋¿‹˝ ±fiı √˘hο‹˝fiı ±Ï‘¿ ¤Î√

±Î’ı »ı. ’HÎ ’flV’fl Á‹Îfi ¤Î√ ±Î’ı »ı. ÷ıfiÎ◊Ì iÎÎfiΉflHÎ-ÿ½fiΉflHÎ ±fiı

±_÷flΛ¿‹˝fiı ±Ï‘¿ ¤Î√ ±Î’ı »ı. ’HÎ ’flV’fl Á‹Îfi ¤Î√ ±Î’ı »ı. ÷ıfiÎ ¿fl÷Î_

‹˘ËfiÌ›fiı ’HÎ ±Ï‘¿ ¤Î√ ±Î’ı »ı. ÷ı‹… Á‰˝¿‹˘˝◊Ì μ’fl (±Ï‘¿) ¤Î√ ‰ıÿfiÌ›¿‹˝fiı

±Î’ı »ı. ‰ıÿfiÌ›¿‹˝fiı Á˙◊Ì ±Ï‘¿ ¤Î√ ±Î’‰Îfi_ ¿ÎflHÎ ±ı »ı ¿ı Á¬ ±fiı ÿ—¬fi˘

±fi¤‰ ¿flΉ‰Î‹Î_ ÷ıfi˘ ±Ï‘¿ ¤Î√ ¿ÎflHÎ »ı. ⁄οÌfiÎ ¿‹˘˝fiı „V◊Ï÷ωÂıÊ ≠‹ÎHÎı

ÿÏ·¿ ω¤Î√ ±Î’ı »ı. ––1943––

¿‹˘˝‹Î_ ¤Î¤I‰fi_ ’ÏflH΋fi, ≠¿ÚÏ÷-„V◊Ï÷-flÁ⁄_‘ÎÏÿfi_ ⁄Î_‘‰_ ÷◊Î ËÌfiÎÏ‘¿

¿‹˝Ï‰¤Î√fiÌ fl«fiÎ ±Î Á‰ı˝ ’HÎ ¿Î›˘˝ ±Î ∞‰ ¿‹˝ √˛ËHÎ ¿fl‰ÎfiÎ Á‹›ı …

±ÎËÎflfiÎ ºpÎL÷ı ¿flı »ı. ÷ı◊Ì Ë‰ı ÷ı ±ÎËÎflfi_ ºpÎL÷ … Á‹Ω‰ı »ı -

¬Á⁄UáÊÊ◊Ê‚ÿfl‚•Ù œáÊÍ∞ ¡„UÊ ¬•Ù Áfl‚◊Á„US‚ –ÃÈÑ Ù Áfl ÌʄUÊ⁄U٠ÄU ¬ÈááÊʬÈááʬÁ⁄UáÊÊ◊Ù H1944H

(¬Á⁄UáÊÊ◊ÊüÊflfl‡Ê× œãflÊ ÿÕÊ ¬ÿÙ Áfl·◊„U— –ÃÈÀÿÙ˘Á¬ ÌʄUÊ⁄USÃÕÊ ¬ÈáÿʬÈáÿ¬Á⁄UáÊÊ◊— H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ √Λ ±fiı Á’˝fi˘ ±ÎËÎfl (ÿB‘ÎÏÿ) ÷S› ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ

’ÏflHÎ΋ ±fiı ±Îl›fiÎ ‰Â◊Ì ‘ıfifiı ÷ı ±ÎËÎfl ÿÒ‘w’ı ±fiı Á’˝fiı ÷ı ±ÎËÎfl ωÊw’ı

’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı. ÷ı‹ ∞‰‹Î_ ¿‹˝fi˘ ’H›-±’H› ’ÏflHÎ΋ ΩHΉ˘. ––1944––

ω‰ı«fi - …ı √Λ ±fiı Á’˝ fi΋fiÎ ≠ÎHÎ̱˘fi˘ ÿÒ‘ ‰√ıflı ±ÎËÎfl »ı ÷ı ÷S›

ˢ› »ı. ±ıÀ·ı ¿ı √Λfiı ’HÎ ÿÒ‘ … ’Ή΋Î_ ±Î‰ı ±fiı Á’˝fiı ’HÎ ÿÒ‘ … ’Ή΋Î_

±Î‰ı ÷˘ ’HÎ ’ÏflHÎ΋ ±fiı ±Îl›fiÎ ‰Â◊Ì (±ıÀ·ı ÿB‘ÎÏÿ ±ÎËÎfl‹Î_ ÿÒ‘w’ı ±fiı

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ534

ωÊw’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋‰ÎfiÌ ›˘B›÷Πˢ‰Î◊Ì ÷◊Î √Λ fi΋fi_ ≠ÎHÎÌ ±ı‰˘ ±Îl› »ı

¿ı …ı‹Î_ ’Ì‘ı·_ ÿÒ‘ ’HÎ ÿÒ‘w’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı ±fiı Á’˝ fi΋fi_ ≠ÎHÎÌ ±ı‰˘ ±Îl› »ı

¿ı …ı‹Î_ ’Ì‘ı·_ ÿÒ‘ ωÊw’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı. ±Î‹ ’ÏflHÎ΋ ’΋‰ÎfiÌ ›˘B›÷Î ±fiı

±Îl›¤Ò÷ √Λ ±fiı Á’˝fiÎ V‰¤Î‰fiÎ ‰Â◊Ì …ı‹ √Λfi_ ’Ì‘ı·_ ÿÒ‘ ±ı ÿÒ‘ ⁄fiı »ı

±fiı Á’˝fi_ ’Ì‘ı·_ ÿÒ‘ ±ı ωʒHÎı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ±Î ∞‰ ‰Õı √˛ËHÎ

¿flΛı·Î_ ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘ ’ÏflHÎ΋V‰¤Î‰ ±fiı ±Îl›fiÎ V‰¤Î‰◊Ì ’H› ±fiı

±’H›w’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı.

¤Î‰Î◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı - ÷ı ±ÎËÎflfi˘ ±ı‰Î ≠¿Îflfi˘ ’ÏflHÎ΋ »ı ¿ı …ı◊Ì ÷S›

ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ±Î‘Îfl ωϫhÎ ‹‚‰Î◊Ì Ï‰Ï«hÎ ¤Î‰ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı. ±Îl›¤Ò÷

(±ÎËÎflfiÎ ±Î‘Îfl¤Ò÷) ±ı‰Ì √Λfi˘ ±fiı ±Î‘Îfl¤Ò÷ ±ı‰Î Á’˝fi˘ ’HÎ ÷ı‰Î ≠¿Îflfi˘

V‰¤Î‰ »ı ±◊ν÷˚ ÷ı‰Î ≠¿Îflfi_ ’˘÷Îfi_ Á΋J›˝ »ı ¿ı …ı◊Ì ÷S›w’ı √˛ËHÎ ¿flΛı·Î

±ÎËÎflfiı ’HÎ ÷ı ÷ı V‰w’ı ’ÏflH΋Ήı »ı ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¿Î‹˝HΉ√˝HÎÎfiÎ_ ’ÿ˚√·˘‹Î_ ’H›-

±’H›w’ı ’ÏflH΋fi ’΋‰Îfi˘ V‰¤Î‰ ±fiı ¿‹˝ ⁄Î_‘fiÎflÎ ∞‰fi_ ’HÎ ÷ı‰_ Á΋J›˝ ¿ı

÷S› ±ı‰Î_ ’HÎ ’ÿ˚√·˘fiı ’H›-±’H›w’ı ’ÏflHÎ‹Î‰Ì Â¿ı »ı. ±Î ‰Î÷ Á‹…‰Î ‹ÎÀı

±„Bfi ±fiı ¿ÎqÎÏÿ‹Î_ flËı·Î ±fiø‹ı ÿÎË¿ ±fiı ÿÎèÎV‰¤Î‰fi_ μÿÎËflHÎ ±ËŸ ΩHΉ_.

±Î ≠‹ÎHÎı ¤Î¤ ±ı‹ ⁄ı ≠¿Îflfi_ ¿‹˝ ⁄fiı »ı. ––1944––

√Λ ±fiı Á’˝ ±ı‹ ⁄LfiıfiΠϤLfi ϤLfi ÂflÌfl‹Î_ ÷S› ±ÎËÎflfi_ ϤLfi ϤLfi

’ÏflH΋fi Á‹Ω‰Ìfiı ¿‹˝‹Î_ ¤Î¤÷Î Á‹Ω‰Ì. ˉı ±ı¿ … ÂflÌfl‹Î_ ÷S› ±ÎËÎflfi_

ϤLfi ϤLfi ’ÏflH΋fi …HÎΉ‰Î ¶ÎflÎ ¿‹˝‹Î_ ¤Î¤÷Î Á‹Ω‰ı »ı -

¡„U flª‚⁄UË⁄UÁê◊ Áfl ‚Ê⁄UÊ‚Ê⁄U¬Á⁄UáÊÊ◊ÿÊ◊ß –•ÁflÁ‚_ÔUÙ flÊ„UÊ⁄U٠ÄU ∑§ê◊‚È÷Ê‚È÷Áfl÷ʪ٠H1945H

(ÿÕÊ flÒ∑§‡Ê⁄UË⁄U˘Á¬ ‚Ê⁄UÊ‚Ê⁄U¬Á⁄UáÊÊ◊ÃÊ◊Áà –•ÁflÁ‡ÊCÔU ßflÊ„UÊ⁄USÃÕÊ ∑§◊¸‡ÊÈ÷ʇÊÈ÷Áfl÷ʪ— H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î ±Ï‰ÏÂp (±ıÀ·ı ¿ı ÷S›) ±ı‰˘ ±ÎËÎfl …ı‹ ±ı¿ ÂflÌfl‹Î_

’HÎ ÁÎfl-±ÁÎfl÷Îfiı ’΋ı »ı ÷ı‹ ¿‹˝‹Î_ ¤ ±fiı ±Â¤fi˘ ω¤Î√ ◊Λ »ı.

––1945––

ω‰ı«fi - μ’flfiÌ 1944 ‹Ì √Î◊΋Î_ √Λ ±fiı Á’˝fi_ ϤLfi-ϤLfi ÂflÌfl

·¥fiı ±ÎËÎflfi_ ϤLfi-ϤLfi ’ÏflH΋fi …HÎÎT›_ »ı. ˉı ±Î √Î◊΋Î_ ±ı¿ … ÂflÌfl

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 535

·¥fiı ±ÎËÎflfiÎ ’ÏflH΋fifiÌ Ï‰Ï«hÎ÷Î Á‹Ω‰ı »ı - jÎÌ ±◊‰Î ’vÊÎÏÿfi_ ¿˘¥fi_ ’HÎ

…ı ±ı¿ ÂflÌfl »ı ÷ı ÂflÌfl‹Î_ ¤˘…fiV‰w’ı ·ı‰Î›ı·˘ ‹˘ÿ¿ÎÏÿfi˘ …ı ±ÎËÎfl »ı ÷ı

±ı¿V‰w’‰Î‚˘ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ÷ı … ZÎHÎı ÁÎflÎÁÎflw’ı …ı‹ ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı. ¿ıÀ·˘¿

±ÎËÎfl vÏ‘fl-‹Î_Á-«fl⁄Ì ±fiı ËÎÕ¿Î_fiÌ ‹…⁄Ò÷Î¥w’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı ‰‚Ì ¿ıÀ·˘¿

±ÎËÎfl ‹ÒhÎ ±fiı ’flÌÊ (ωpÎ-‹·) w’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı »ı. ±Î ⁄Lfiı ≠¿Îflfi_ ’ÏflH΋fi

±ı¿w’‰Î‚Î ±ÎËÎfl‹Î_◊Ì ±ı¿ÌÁÎ◊ı ◊Λ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ¿‹˘˝‹Î_ ’HÎ ±Ï‰ÏÂp ¤Î‰ı

√˛ËHÎ ¿flΛı·Î_ ¿‹˝’ÿ˚√·˘fi˘ ’ÏflH΋fiV‰¤Î‰ ±fiı ±Îl› V‰¤Î‰fiÎ ‰Â◊Ì

¤Î¤w’ı ω¤Î√ ◊Λ »ı. ––1945––

±Î ≠‹ÎHÎı ’H›-’Î’ fi΋fiÎ_ ⁄ı ≠¿ÎflfiÎ_ ¿‹˘˝ »ı. ±ı‹ ’Î_« ’Z΢‹Î_fiÎ «˘◊Î

’ZÎfiÌ ÏÁÏ© ¿flÌfiı ˉı ÷ı ’H› ±fiı ’Î’¿‹˝fiÎ ’ıÀΤıÿw’ı flËı·Î ≠¿ÚÏ÷¤ıÿ˘ ¶ÎflÎ ’HÎ

’H›-’Î’fi˘ ¤ıÿ Á‹Ω‰ı »ı.

‚Êÿ¢ ‚ê◊¢ „UÊ‚¢ ¬ÈÁ⁄U‚-⁄Uß-‚È÷Ê©U-ŸÊ◊-ªÙûÊÊߢ –¬ÈááÊ¢, ‚‚¢ ¬Êfl¢ Ÿÿ¢ ‚Áflflʪ◊Áflflʪ¢ H1946H

(‚Êâ ‚êÿÄàfl¢ „UÊSÿ¢ ¬ÈL§·-⁄UÁÃ-‡ÊÈ÷ÊÿÈ-ŸÊ¸◊-ªÙòÊÊÁáÊ –¬Èáÿ¢, ‡Ê·¢ ¬Ê¬¢ ôÊÿ¢ ‚Áfl¬Ê∑§◊Áfl¬Ê∑§◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ÁÎ÷Î, ÁQ›¿˚I‰‹˘ËfiÌ›, ËÎV›, ’vʉıÿ, flÏ÷, ¤ΛW›, ¤fi΋¿‹˝

±fiı ¤√˘hο‹˝ ±ı ’H›¿‹˝ »ı. ⁄οÌfi_ ÁC΂_ › ’Î’¿‹˝ »ı. ‰‚Ì ÷ı Áω’ο ±fiı

±Ï‰’ο ±ı‹ ⁄ı ≠¿Îflfi_ ˢ› »ı. ––1946––

ω‰ı«fi - ÁÎ÷ΉıÿfiÌ›¿‹˝, ÁQ›¿˚I‰‹˘ËfiÌ› (¿ı …ı ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ Ï‹J›ÎI‰‹˘Ëw’ı

⁄_‘Λ_ Ë÷_ ±fiı ÷ı ’ÿ˚√·˘‹Î_ flÁCÎÎ÷ ¿flÌfiı ‹_ÿ ⁄ı ÃÎHÎÌ›˘ ±fiı ±ı¿ ÃÎHÎÌ›˘ flÁ

¿fl‰Î ¶ÎflΠ¢‘Ìfiı ÁQ›¿˚I‰‹˘ËfiÌ› w’ı ⁄fiΉΛ_ »ı ÷ı ¿‹˝), ËÎV›‹˘ËfiÌ›, ’vʉıÿ,

flÏ÷‹˘ËfiÌ›, ¤Λ, ¤fi΋ ±fiı ¤√˘hÎ ±Î Á‰ı˝ ’HÎ ¿‹˘˝ ’H›¿‹˝ ¿Ëı‰Î› »ı.

±ËŸ ¤ΛW› ¿èÎ_ ˢ‰Î◊Ì fifl¿fiÎ ±Î›W›fiı ‰∞˝fiı ÂıÊ (ÿı‰-‹fiW› ±fiı Ï÷›*«fi_

±ı‹) hÎHÎ ±Î›W› ΩHΉÎ_. ¤fi΋¿‹˝ ÂOÿ◊Ì ÿı‰Ï¶¿, ›Â¿ÌÏ÷˝, ÷Ì◊*¿fl fi΋¿‹˝

‰√ıflı fi΋¿‹˝fiÌ 37 ≠¿ÚÏ÷±˘ ¤ ΩHΉÌ. (ÿı‰Ï¶¿ 2, ‹fiW›Ï¶¿ 2, ’_«ı„Lƒ›ΩÏ÷

1, ÂflÌfl 5, ±_√˘’Î_√ 3, ≠◊‹ Á_CΛHÎ 1, ≠◊‹ Á_V◊Îfi 1, ‰HÎνÏÿ «÷W¿ 4,

¤ωËΛ˘√Ï÷ 1, ’flÎCÎÎ÷ ±ÎÏÿ (μ’CÎÎ÷ ωfiÎ) 7 ±fiı hÎÁÿ¿ 10 ±ı‹ 37

fi΋¿‹˝fiÌ Â¤ ≠¿ÚÏ÷±˘ ΩHΉÌ.) ¤√˘hÎ ÂOÿ◊Ì μE«√˘hο‹˝ ΩHΉ_. ±Î‹ ¿<·

46 ¿‹˝≠¿ÚÏ÷±˘ ¤ ˢ‰Î◊Ì ’H› ΩHΉ_.

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ536

≠ë - ¿‹˝√˛_◊ ±fiı fi‰÷k‰ÎÏÿ ±L› √˛L◊˘‹Î_ 42 ’H› ≠¿ÚÏ÷±˘ Á_¤‚Λ »ı

÷˘ ±ËŸ 46 ¿ı‹ ¿ËÌ ?

μkÎfl - ÁQ›¿˚I‰‹˘ËfiÌ›, ’vʉıÿ, ËÎV› ±fiı flÏ÷‹˘ËfiÌ› ±Î «Îfl ¿‹˘˝

‹˘ËfiÌ›¿‹˝fiÎ ¤ıÿ »ı. ±ıfiÎ ≠Ï÷’ZÎÌ ¿‹˘˝ ¿fl÷Î_ ±Î ¿‹˘˝ ¿_¥¿ Á¬ÿΛÌ-≠‹˘ÿËı÷

»ı. …ı‹¿ı Ï‹J›ÎI‰ ±fiı Ï‹l‹˘ËfiÌ› ¿fl÷Î_ ÁQ›¿˚I‰‹˘ËfiÌ› ÁÎflÌ, jÎÌ-fi’_Á¿ ‰ıÿ

¿fl÷Î_ ’vʉıÿ ÁÎfl˘, ±flÏ÷-¢¿ ¿fl÷Î_ ËÎV›-flÏ÷ ÁÎv_. ±Î‰Ì ω‰ZÎαı T›‰ËÎflfi›fiı

±Îl›Ì ±Î «Îfl ≠¿ÚÏ÷±˘ ’H›‹Î_ ‰‘Îflı √HÎ÷Î_ 46 ’H›≠¿ÚÏ÷±˘ ±ËŸ ÷◊Î

÷k‰Î◊Î˝Ï‘√‹ ÁÒh΋Î_ ¿ËÌ »ı.

’fl_÷ ±L› ±Î«Î›˘˝ ‹˘ËfiÌ›¿‹˝fiÎ Á‰ı˝ ’HÎ ¤ıÿ˘ ∞‰‹Î_ ω’›Î˝Á⁄Ï©

¿fl‰Î‹Î_ Ëı÷ ˢ‰Î◊Ì Ïfiç›fi›fiı ±Îl›Ì ’Î’ … ‹Îfiı »ı. ÷ı◊Ì ÷ı «Îfl ¿‹˘˝ ωfiÎ

⁄οÌfiÌ 42 ¿‹˝≠¿ÚÏ÷±˘fiı … ±L› ±Î«Î›˘˝ ’H› ¿Ëı »ı. ±L› ÂÎj΢‹Î_ ¿èÎ_ »ı ¿ı -

‚Êÿ¢ ©UìÊʪÙÿ¢, Ÿ⁄UÁÃÁ⁄UŒflÊ©UÿÊߢ ÄU ŸÊ◊ –ŒflŒÈª¢ ◊áÊÈÿŒÈª¢, ¬ÁáÊ¢ÁŒ¡Ê߸ ÿ ÃáÊȬáʪ¢ H1H

•¢ªÙfl¢ªÊáÊ Áê¢, ¬…U◊¢ ‚¢ÉÊÿáÊ◊fl ‚¢ΔUÊáÊ¢ –‚È÷flááÊÊßø©UP¢§, •ªÈL§‹„ÍU ÄUÿ ¬⁄UÉÊÊÿ¢ H2H

™§‚Ê‚¢ •ÊÿÊfl¢ ©UîÊÙÿ Áfl„Uªªß¸ Áfl ÿ ¬‚àÕÊ – ’Êÿ⁄U-¬îÊûÊ¢, ¬ûÊÿ ÁÕ⁄¢U ‚È÷¢ ‚È÷ª¢ H3H

‚ÈS‚⁄U •Ê∞îÊ ¡‚¢, ÁŸÁê◊áÊ ÁÃàÕÿ⁄U◊fl ∞ÿÊ•Ù –’ÊÿÊ‹¢ ¬ªß¸•Ù, ¬ÈááÊ¢ Áà Á¡áÊÁ„¢U ÷ÁáÊ•Ê•Ù H4H

±Î «Îflı √Î◊α˘‹Î_ 42 ’H›≠¿ÚÏ÷±˘ √HÎÎ‰Ì »ı. …ı μ’fl ¿Ëı‰Î¥ √¥ »ı.

±ıÀ·ı ŒflÌ◊Ì ·¬÷Î fi◊Ì. ±Î 42 ÏÁ‰Î›fiÌ ⁄οÌfiÌ …ı 82 ≠¿ÚÏ÷±˘ »ı ÷ı Á‰ı˝

±Â¤ ˢ‰Î◊Ì ’Î’¿‹˝ »ı ±ı‹ ΩHΉ_.

≠ë - ÁQ›¿˚I‰fiı (ÁQ›¿˚I‰‹˘ËfiÌ›¿‹˝fiı) ±Â¤ ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ? ±fiı ÷ıfiı

’Î’¿‹˝ ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ?

μkÎfl - ÁQ›¿˚ vÏ« V‰w’ …ı ±ÎI‹’ÏflHÎ΋ »ı. ÷ı ÷˘ ¤ … »ı. ’HÎ ÷ı

±ÎI‹’ÏflHÎ΋ ˢ‰Î◊Ì ±ÎI‹Îfi˘ √HÎ »ı, ¿‹˝ fi◊Ì. ‹ÎÀı ÷ı ±ËŸ ±Â¤’HÎı ¿Ëı‰Î÷_fi◊Ì. ’fl_÷ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ …ı Ï‹J›ÎI‰ ‹˘ËfiÌ›¿‹˝ ⁄Î_K›_ »ı ±fiı ÷ıfi˘ flÁCÎÎ÷ ¿flÌfiı

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 537

¢‘fiÏø›Î ‰Õı ¢‘Ìfiı Ï‹l‹˘ËfiÌ› ±fiı ÁQ›¿˚I‰‹˘ËfiÌ›w’ ⁄ı ’_… fi‰Î ⁄fiÎT›Î»ı. ÷ı‹Î_ Â˘Ï‘÷ Ï‹J›ÎI‰fiÎ_ …ı ’ÿ˚√·˘ »ı ¿ı …ıfiı ÁQ›¿˚I‰ fiËŸ ’HÎ ÁQ›¿˚I‰‹˘ËfiÌ›¿‹˝¿Ëı‰Î› »ı ÷ı ¿‹˝ ˢ‰Î◊Ì ±Î ¿‹˝ ±ÎI‹Îfiı Â_¿Î-¿Î_ZÎÎ ‰√ıflı ±Ï÷«Îfl˘ μI’Lfi ¿fl‰Îw’±fi◊˝fi˘ Ëı÷ ˢ‰Î◊Ì ±Â¤ … »ı ±fiı ±Â¤ ˢ‰Î◊Ì ’Î’ »ı.

≠ë - Ωı ÁQ›¿˚I‰‹˘ËfiÌ›¿‹˝ Â_¿Î-¿Î_ZÎÎÏÿ ±Ï÷«Îfl μI’Îÿ¿ »ı ÷˘ ÷ıfiıÁQ›¿˚I‰ ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› »ı ?

μkÎfl - ÁQ›¿˚I‰‹˘ËfiÌ›¿‹˝ Ωı ¿ı Â_¿Î-¿Î_ZÎÎ ±ÎÏÿ ±Ï÷«Îfl˘ μI’Lfi ¿flfiÎfl»ı ÷˘ ’HÎ ±ÎI‹Î‹Î_ flËı·Ì ÁQ›√˚wÏ« V‰w’ …ı ÁQ›¿˚I‰√HÎ »ı ÷ı √HÎfi_ ±Ï÷›’HÎı±Î ¿‹˝ ±Î‰Îfl¿ ⁄fi÷_ fi◊Ì, ‹ÎhÎ ±Ï÷«Îfl μI’Îÿ¿ ⁄fiı »ı. ’fl_÷ vÏ«√HÎfi_ ’ÒHν’HÎı±Î‰Îfl¿ ¿‹˝ fi ˢ‰Î◊Ì ‹ÎhÎ μ’«Îfl◊Ì … ±Î ÁQ›¿˚I‰ ¿Ëı‰Î› »ı. ’fl‹Î◊˝◊Ì ÷˘

±Î ¿‹˝ Ï‹J›ÎI‰‹˘ËfiÌ› … »ı. ‹ÎhÎ flÁCÎÎ÷ ¶ÎflÎ flÁ ¿_¥¿ ‹_ÿ ¿flı· ˢ‰Î◊Ì √HÎfi_

’ÒHν’HÎı ±Î‰Îfl¿ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì μ’«Îflı ÁQ›¿˚I‰ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î ¿‹˝ ±ı ¿_¥

±ÎI‹Îfi˘ √HÎ fi◊Ì. ±ÎÀ·Ì ‰Î÷ ≠Á_√◊Ì Á‹Ω‰Ì »ı.

±Î ’H› ±fiı ’Î’ fi΋fi_ ⁄Lfiı ≠¿Îflfi_ ¿‹˝ Áω’ο ’HΠˢ› »ı ±fiı ±Ï‰’ο

’HΠˢ› »ı. …ı ¿‹˝ …ı‰_ ⁄Î_K›_ ˢ› ÷ı‰_ ω’ο◊Ì (flÁ˘ÿ›◊Ì) ¿˘¥¿ ¿‹˝ ¤˘√‰Î›»ı ÷ı ¿‹˝fiı Áω’ο ¿Ëı‰Î› »ı. ω’ο˘ÿ›◊Ì (flÁ˘ÿ›◊Ì) ¤˘√‰Î› ÷ı‰_ ¿Ëı‰Î› »ı

±fiı ¿˘¥¿ ¿‹˝ …ı‰_ ⁄Î_K›_ ˢ› ÷ı‰Î flÁı fi ¤˘√‰Î÷Î_ ‹_ÿflÁ‰Î‚_ ¿flÌfiı ·√¤√

fiÌflÁ≠Λ ¿flÌfiı ⁄ÌΩ ¿‹˝‹Î_ Á_ø‹Î‰Ìfiı ¤˘√‰Î› »ı ÷ıfiı ≠ÿı¢ÿ›◊Ì ¤˘√‰Î›ı·_

±ıÀ·ı ¿ı ±Ï‰’ο‰Î‚_ ¿‹˝ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ’H› ±fiı ’Î’fiÎ ¤ıÿ◊Ì ⁄ı ≠¿Îflfi_

¿‹˝ »ı. ÷ıfiÌ T›‰V◊Î ÏÁ© ¿flÌ ÷ı◊Ì ’H›-’Î’ÎI‹¿ Ï‹l ±ı¿ ¿‹˝ »ı ±Î‰Ì

‹ÎL›÷Ή΂ΠhÎÌΩ ’ZÎfi_ ¬_Õfi ◊›_.

’H›-’Î’ÎI‹¿ ±ı‰_ Ï‹l ±ı¿ ¿‹˝ fi◊Ì. ÷ı ‰Î÷ μ’fl Á‹Ω‰Ì ÷˘ »ı …. »÷Î_⁄Ì∞ ’HÎ ›„@÷ ±Î’Ìfiı ±Î ‰Î÷fi_ ¬_Õfi ¿flı »ı ¿ı ßÃpÊÿ◊ÿÈÄ× = ˉı …HÎΉÎ÷Î

±ı‰Î ¿ÎflHÎ◊Ì ’HÎ ““Ï‹l ±ı‰_ ±ı¿ ¿‹˝ ‹Îfi‰_”” ÷ı ±›@÷ »ı. Ωı ’H›-’Î’ÎI‹¿ ±ı‰_

Ï‹l ±ı¿ ¿‹˝ ˢ› ÷˘ Á‰ı˝ ’HÎ Á_ÁÎflÌ ∞‰˘fiı ÷ı ¿‹˝ ωz‹Îfi ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ ¿Î›˝w’ı(Œ‚w’ı) Ï‹l ±ı‰Î_ Á¬ ±fiı ÿ—¬ÎI‹¿ ⁄Lfiı ¿Î›˝ ÁÎ◊ı ˢ‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰ı. ±◊ν÷˚Á‰˝ Á_ÁÎflÌ ∞‰˘fiı ÿ—¬-Á¬ ⁄Lfiı ˢ‰Î_ … Ωı¥±ı ±Î‰_ ⁄fi‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰ı, ’HÎ

Ÿ øÒÃŒÁSà = ±Î‰_ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÿı‰ÎÏÿ ωÏÂp ∞‰˘fiı ¿ı‰· ±ı¿·_ Á¬ …

±Ï‘¿ ˢ› »ı ±Î‰_ ÿı¬Î› »ı ±fiı fiÎfl¿Ì ∞‰˘fiı ¿ı‰· ±ı¿·Î ÿ—¬fiÌ … ≠«Òfl÷Îÿı¬Î› »ı. Ωı ±ı¿ … ¿‹˝ ˢ› ÷˘ ±Î CÎÀı fiËŸ.

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ538

Á‰˝◊Î ÁÎflÌ flÌ÷ı Ï‹l ◊›ı·Î ±fiı ±ı¿V‰w’ ⁄fiı·Î ±ı‰Î Ëı÷fiÌ (¿ÎflHÎfiÌ)

±S’÷Î ±fiı ⁄Ë·÷Îfi˘ ¤ıÿ ˢ÷ı »÷ı ¿Î›˝fiÌ ±S’÷Î ±fiı ⁄Ë·÷Πˢ¥ ¿ı »ı ’HÎ

¿Î›˝fiÌ ±S’÷Î ±fiı ⁄Ë·÷Î »˘ÕÌfiı V‰w’‹ÎhÎfi˘ ¤ıÿ ≠‹ÎHÎ◊Ì CÎÀÌ Â¿÷˘ fi◊Ì.

…ı‹¿ı ÿÒ‘-¬Î_Õ-«Î ±fiı ‹Áη˘ Ï‹l ¿flÌfiı ±ı¿‹ı¿ ◊›ı·Ì ’̉Λ ±ı‰Ì «Î ⁄fiΉΛ

»ı. ÷ı‹Î_ ÿÒ‘ ±fiı ¬Î_Õ Ï‹l ◊›ı·Î_ »ı, ±ı¿w’ ⁄fiı·Î_ »ı. ÷ı‹Î_ ÿÒ‘ ±ı rı÷÷Îfi_ ¿ÎflHÎ

»ı ±fiı ¬Î_Õ ±ı ‹‘fl÷Îfi_ ¿ÎflHÎ »ı. ÿÒ‘ ±S’‹ÎhÎαı ˢ› ÷˘ rı÷÷Î ±S’ ±fiı ÿÒ‘

±Ï‘¿‹ÎhÎαı ˢ› ÷˘ rı÷÷Î ±Ï‘¿ ˢ› ±Î‹ ⁄fiÌ Â¿ı »ı. ’fl_÷ ÿÒ‘ ±Ï‘¿ ˢ›

÷˘ rı÷÷Î ±Ï‘¿ ±fiı ÿÒ‘ ±S’ ˢ› ÷˘ rı÷÷Î ±S’fiı ⁄ÿ·ı ‹‘fl÷Î ±Ï‘¿ ±Î‰Ì

Ω› ±Î‰_ ⁄fi÷_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÿÒ‘ ±ı ‹‘fl÷Îfi_ ¿ÎflHÎ … fi◊Ì. ±Î … flÌ÷ı ¬Î_Õ

±Ï‘¿ ˢ› ÷˘ ‹‘fl÷Î ±Ï‘¿ ’HÎ ¬Î_Õ ±S’‹ÎhÎαı ˢ› ÷˘ ‹‘fl÷Î ±S’ ◊‰Îfiı

⁄ÿ·ı rı÷÷Î ±Ï‘¿ ◊¥ Ω›. ±Î‹ ω’flÌ÷ ¿Î›˝ ◊÷_ ÿı¬Î÷_ fi◊Ì. ÷ı‹ ’H›¿‹˝fiÌ

±Ï‘¿÷αı Á¬ÎÏ÷› ±fiı ’H›¿‹˝fiÌ ËÌfi÷αı Á¬fiÌ ±S’÷Πˢ¥ ¿ı »ı. ’HÎ

’H›¿‹˝ ±S’ ˢ› I›Îflı ÿ—¬fiÌ ⁄Ë·÷Πˢ› ±ı‹ CÎÀÌ Â¿÷_ fi◊Ì. ±ı‰Ì … flÌ÷ı

’Î’fiÌ ±S’÷αı ÿ—¬fiÌ ±S’÷Πˢ› ’HÎ ÷ıfiÎ◊Ì Á¬fi_ ≠Ϋқ˝ CÎÀ÷_ fi◊Ì.

÷◊Î ‹ı«¿‹ÏHÎ ±fiı¿ ‰H΢˝ ÿı¬Î‰Îfi_ ¿ÎflHÎ »ı ±fiı ±fiı¿ ‰H΢˝ ÿı¬Î‰Î ±ı ÷ıfi_

¿Î›˝ »ı. ‹ÎÀı ‹ı«¿‹ÏHÎ◊Ì ÷ıfiÎ ¿Î›˝w’ı ±fiı¿ ‰H΢˝ ÿı¬Î› »ı, ’HÎ ¿˘¥ ±ı¿ ‰HνfiÌ

μI¿À÷Î ÿı¬Î÷Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ÷ıfi_ ¿Î›˝ fi◊Ì. ÷ı‹ ±ËŸ Á‹…‰_. ÷ı◊Ì Á¬≠Ϋқ˝fi_

¿ÎflHÎ ±L› »ı (’Î’fiÌ ±S’÷Î ±ı Á¬≠Ϋқ˝fi_ ¿ÎflHÎ fi◊Ì ’HÎ ’H›fiÌ ±Ï‘¿÷Î

±ı ¿ÎflHÎ »ı.) ÷◊Î ÿ—¬≠Ϋқ˝fi_ ’HÎ ¿ÎflHÎ ±L› »ı. (’H›fiÌ ËÌfi÷Î ±ı ¿ÎflHÎ fi◊Ì

’HÎ ’Î’fiÌ ±Ï‘¿÷Î ±ı ¿ÎflHÎ »ı.)

Á‰˝◊Î ±ı¿V‰w’ ⁄fiı· ±fiı Á_’ÒHν’HÎı Ï‹l ◊›ı·Î ±ı‰Î ’H›-’Î’ÎI‹¿ ±ı¿

… ¿‹˝fiı ¿ÎflHÎ ‹Îfi‰Î◊Ì Á¬-≠Ϋқ˝fiÎ ¿ÎflHΤÒ÷ ’H›Î_ÂfiÌ …ı T≤Ï© »ı ÷ı ÿ—¬ÎÏ÷›fiÎ

¿ÎflHΤÒ÷ ±ı‰Î ’Î’Î_ÂfiÌ ËÎÏfi ‰Õı ◊Λ »ı ±fiı ÷ı Á¬ÎÏ÷›fi_ ¿ÎflHÎ ⁄fiı »ı ±Î‹

¿S’‰_ μÏ«÷ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î‹ ¿S’‰Î◊Ì Ï‹l ◊›ı·Î ±ı‰Î ÷ı ¿‹˝‹Î_ ’H›Î_ ±fiı

’Î’Î_Âfi˘ ¤ıÿ ◊¥ …‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰ı ±◊ν÷˚ Ï‹l ±ı‰Ì ±ı¿¿Î›˝÷Î flËı fiËŸ. ÷ı ±Î

≠‹ÎHÎı - …ıfiÌ T≤Ï©‹Î_ …ı fi ‰‘ı ÷ı ÷ıfiÎ◊Ì Ï¤Lfi ˢ› »ı. …ı‹¿ı ÿı‰ÿkÎfiÌ T≤Ï© ◊Λ

(ÿı‰ÿkÎfi_ ÂflÌfl ‰‘ı) ±ıÀ·ı ›iÎÿkÎfi_ ÂflÌfl ‰‘÷_ ˢ› ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı

÷ı ⁄Lfiı ϤLfi »ı. ±ı‰Ì … flÌ÷ı ’H›Î_ÂfiÌ T≤Ï© ◊Λ I›Îflı ’Î’Î_ÂfiÌ ’HÎ T≤Ï© …

◊Λ ±ı‰˘ Ïfi›‹ fi◊Ì. ‹ÎÀı ’H›¿‹˝◊Ì ’Î’¿‹˝ ϤLfi ÷k‰ »ı. μ’fl˘@÷ ««Î˝◊Ì ’H›-

√HΑfl‰Îÿ fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î 539

’Î’fi_ ⁄fiı·_ ±ı¿ Ï‹l¿‹˝ »ı. ±Î‰˘ …ı hÎÌΩı ’ZÎ »ı, ÷ı ¿˘¥’HÎ flÌ÷ı ›„@÷-Á_√Ï÷fiı

’΋÷˘ fi◊Ì.

’fl_÷ ’H› ±ı Á¬Ëı÷ »ı ±fiı ’Î’ ±ı ÿ—¬Ëı÷ »ı. ±ı flÌ÷ı ϤLfi ϤLfi ¿‹˝

»ı, ’fl_÷ ±Î¬flı ⁄Lfiı ’HÎ ¿‹˝ »ı. ±ı‹ ¿‹˝’HÎı ÁΑÎflHÎw’ı ÷ı ⁄Lfiı ¿‹˘˝fiÌ

±Ï¤Lfi÷Î-±ı¿÷Î-Á‹Îfi÷Î ¥E»Î› ÷˘ ±‹fiı …ˆfi˘fiı ÏÁ©ÁÎK›÷Î »ı. ±◊ν÷˚ ±‹Îflı

¿˘¥ ‰Î_‘˘ fi◊Ì. ¿‹˝’HÎı Á‹Îfi÷Î »ı. …ı‹¿ı ÁÎ÷Î ±fiı ›Â¿ÌÏ÷˝ ‰√ıflı ’H›¿‹˝fiÌ ±fiı

±ÁÎ÷Î ±’›Â ‰√ıflı ’Î’¿‹˝fiÌ ≠¿ÚÏ÷ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ““¿‹˝’HÎı”” Á‹Îfi÷Î-±ı¿÷Î

±‹ÎflÎ ‰Õı ’HÎ V‰Ì¿ÎflÎ¥ »ı. …ı‹ √Λ ±fiı CÎ˘Õ˘ √˘I‰‘‹˝◊Ì ±fiı ±rI‰‘‹˝◊Ì

ϤLfi-ϤLfi ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ’ÂI‰‘‹˝◊Ì Á‹Îfi »ı …. ÷ı‹ ±ËŸ ’H› ±fiı ’Î’¿‹˝

’H›’HÎı ±fiı ’Î’’HÎı ϤLfi ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ““¿‹˝’HÎı”” ±‰U› Á‹Îfi »ı. ±Î flÌ÷ı

μ’fl˘@÷ ««Î˝◊Ì ’H› ±fiı ’Î’ V‰w’ı ’H›¿‹˝ ±fiı ’Î’¿‹˝ ±‰U› ⁄Lfiı ϤLfi

ϤLfi »ı ….

±Î flÌ÷ı Ëı ±«·¤˛Î÷∞ ! Á¬ ±fiı ÿ—¬fiÌ Ï‰Ï«hÎ÷΋Î_ ¿ÎflHÎ’HÎı ±fiø‹ı

’H›¿‹˝ ±fiı ’Î’¿‹˝ ±ı‹ ⁄Lfiı ϤLfi ϤLfi w’ı ¿ÎflHΠˢ‰Î◊Ì ›◊˘@÷-L›Î›ı ¤ıÿ

ÏÁ© ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ÷‹Îflı ±Î ωʛ‹Î_ Á_› ¿fl‰˘ μÏ«÷ fi◊Ì.

‰‚Ì Ωı ’H›¿‹˝ ±fiı ’Î’¿‹˝ …ı‰Î ⁄ı ¤ıÿ‰Î‚_ ¿‹˝ fi ‹Îfi̱ı ÷˘ ÷‹ÎflÎ ‰ıÿ‹Î_

¿Ëı·Ì fiÌÏ÷ ≠‹ÎHÎı Á‹Ω‰ı·Î ±ı‰Î ±„BfiˢhÎÎÏÿ ›i΢fiÌ ±fiı ·˘¿‹Î_ Á‰˝hÎ ≠ÏÁ©

±ı‰Î_ ÿÎfiÎÏÿ ‘‹˝¿Î›˘˝fiÌ ÏfiWŒ‚÷Î ◊¥ …Âı. ±Î ‰Î÷ ˉı ’»ÌfiÌ √Î◊΋Î_ √˛_◊¿ÎfllÌ

Á‹Ω‰ı »ı. ––1946––

•‚ß ’Á„U ¬È㟬Êfl, ¡◊ÁǪ„UÙûÊÊߢ ‚Ǫ∑§Ê◊S‚ –ÃŒ‚¢’h¢ ‚√fl¢, ŒÊáÊÊß»§‹¢ ø ‹Ù•Áê◊ H1947H

(•‚ÃÙ’¸Á„U— ¬Èáÿ¬Ê¬ÿÙÿ¸ŒÁÇŸ„UÙòÊÊÁŒ Sflª¸∑§Ê◊Sÿ –ÃŒ‚ê’㜢 ‚flZ ŒÊŸÊÁŒ»§‹¢ ø ‹Ù∑§ H)

√Î◊Î◊˝ - Ωı ’H› ±fiı ’Î’ ±Î‹ ⁄ı ϤLfi-ϤLfi ¿‹˘˝fi_ ±„V÷I‰ fi ‹Îfi̱ı

÷˘ ⁄ËÎfl (±L› √˛_◊˘‹Î_ ±◊ν÷˚ ‰ıÿ˘‹Î_) V‰√˝fiÌ ¥E»Î‰Î‚Îfiı ±„BfiˢhÎÎÏÿ ›iÎ

¿fl‰Îfi_ ±fiı ·˘¿‹Î_ ≠ÏÁ© ±ı‰Ì ÿÎfiÎÏÿ ‘‹˝Ïø›Î±˘fi_ …ı Œ‚ ¿èÎ_ »ı ÷ı Á‰˝ Á_⁄_‘

ωfiÎfi_ ◊Λ. ––1947––

fi‰‹Î √HΑfl - ±«·¤˛Î÷Î √HΑfl‰Îÿ540

ω‰ı«fi - ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ ’H›¿‹˝ ±ı Á¬Ëı÷ »ı ±fiı ’Î’¿‹˝ ±ı ÿ—¬Ëı÷ »ı.

Ωı ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ_ ’H› ±fiı ’Î’ ⁄Lfiı V‰÷_hÎ ¿‹˘˝ »ı ±Î‰_ fi ‹Îfi̱ı ÷˘ …ˆfi

±Î√‹˘◊Ì ⁄ËÎflfiÎ ÂÎj΢‹Î_ ±◊ν÷˚ ‰ıÿÎÏÿ ÂÎj΢‹Î_ …ı ¿èÎ_ »ı ¿ı V‰√˝fiÌ ¥E»Î‰Î‚αı

±„BfiˢhÎ ›iÎ ¿fl‰˘ ‰√ıflı ¿◊fi ±◊˝‰Î‚_ ⁄fiı fiËŸ. Ïfifl◊˝¿ ◊¥ Ω›, ÷◊Î ÿÎfi-

ÂÌ›· ±ÎÏÿ ‘‹˝Ïø›Î±˘fi_ ±fiı ÏË_ÁÎ-…\Ã-«˘flÌ ±ÎÏÿ ’Î’‹› Ïø›Î±˘fi_ Œ‚ ±fiø‹ı

’H› ±fiı ’Î’ …ı ≠ÏÁ© »ı ÷ı◊Ì … Á΋ÎL›’HÎı ·˘¿˘ ÿÎfiÎÏÿ‹Î_ ΩıÕΛ »ı ±fiı

ÏË_ÁÎÏÿ◊Ì Ï‰fl΋ ’΋ı »ı. ÷ı ÁC΂̛ ‰V÷ Á_⁄_‘ ωfiÎfiÌ ◊¥ Ω›. ¿ÎflHÎ ¿ı V‰√˝fiÌ

≠΄M÷ ◊‰Ì ±ı ’H›fi_ Œ‚ »ı ±fiı fifl¿ÎÏÿfiÌ ≠΄M÷ ◊‰Ì ±ı ’Î’fi_ Œ‚ »ı. ÷‹ÎflÎ

‹÷ı ÷˘ ’H›-’Î’ »ı … fiËŸ. ÷ı◊Ì V‰√˝-fifl¿ CÎÀÂı fiËŸ ±fiı ÷ıfiÎ Ëı÷¤Ò÷ ’H›-

Ïø›Î±˘fi_ Áı‰fi ±fiı ÷ı‰Ì ’Î’ Ïø›Î±˘fi˘ I›Î√ ÏfiW≠›˘…fi ◊¥ …Âı. ÷ı◊Ì ’H›¿‹˝

±fiı ’Î’¿‹˝ ⁄Lfiı ϤLfi ϤLfi »ı …, ±Î‹ V‰Ì¿Îfl‰_ Ωı¥±ı.

±Î ≠‹ÎHÎı ‰ıÿfiÎ_ ‰«fi˘fiÌ ≠‹ÎHÎ÷Πˢ‰Î◊Ì ±fiı ±fiı¿ ›„@÷±˘ ≠¤ lÌ

‹ËΉÌflV‰Î‹Ì ’ÎÁı◊Ì ÁÎ_¤‚‰Î◊Ì ÷ı ±«·¤˛Î÷∞fi˘ Á_› »ıÿΛ˘. Á_› »ıÿΛÎ

’»Ì ÷ı ±«·¤˛Î÷∞±ı Â_ ¿›* ? ÷ı ˉı ’»ÌfiÌ √Î◊΋Î_ ¿Ëı »ı. ––1947––

Á¿UãŸÁê◊ ‚¢‚ÿÁê◊, Á¡áÊáÊ ¡⁄U◊⁄UáÊÁflå¬◊ÈP§áÊ¢ –‚Ù ‚◊áÊÙ ¬√flß•Ù, ÁÃÁ„U •Ù ‚„U π¢Á«Uÿ‚∞Á„¢U H1948H

(Á¿U㟠‚¢‡Êÿ Á¡ŸŸ ¡⁄UÊ◊⁄UáÊÁfl¬˝◊ÈÄß –‚ üÊ◊áÊ— ¬˝fl˝Á¡Ã—, ÁòÊÁ÷SÃÈ ‚„U πÁá«U∑§‡ÊÃÒ— H)

√Î◊Î◊˝ - …flÎ ±fiı Q≤I›◊Ì ±I›L÷ ‹@÷ ◊›ı·Î ±ı‰Î Ï…fiırfl ≠¤ ‰Õı

±«·¤˛Î÷∞fi˘ Á_› »ıÿΛı »÷ı ÷ı ±«·¤˛Î÷∞ fi΋fiÎ l‹HÎ hÎHÎÁ˘ ÏÂW›˘fiÌ

ÁÎ◊ı ÿÌÏZÎ÷ ◊›Î. ––1948––

ω‰ı«fi - ¤Î‰Î◊˝ 1904 √Î◊ÎfiÌ …ı‹ Á√‹ »ı.

fi‰‹Î √HΑfl lÌ ±«·¤˛Î÷Î∞fi˘ ‰Îÿ Á‹ÎM÷ ◊›˘.

–– ‹ı÷Λ˝ fi΋fiÎ ÿ‹Π√HΑfl ––

ˉı ‹ı÷Λ˝ fi΋fiÎ ÿ‹Π√HΑflfi˘ ±Ï‘¿Îfl …HÎΉı »ı -

à ¬√flß∞ ‚Ù©¢U, ◊•îÊÙ •Êªë¿U߸ Á¡áÊ‚ªÊ‚¢ –flìÊÊÁ◊ áÊ fl¢ŒÊÁ◊, fl¢ÁŒûÊÊ ¬îÊÈflÊ‚ÊÁ◊ H1949H

(ÃÊŸ˜ ¬˝fl˝Á¡ÃÊŸ˜ üÊÈàflÊ, ◊ÃÊÿ¸ •Êªë¿UÁà Á¡Ÿ‚∑§Ê‡Ê◊˜ –

fl˝¡ÊÁ◊ flãŒ, flÁãŒàflÊ ¬ÿȸ¬Ê‚ H

√Î◊Î◊˝ - ÷ı fi‰ı ¤Î¥±˘fiı ≠‰˛Ï…÷ ◊›ı·Î ÁÎ_¤‚Ìfiı ““‹ı÷Λ˝”” fi΋fiÎ ÿ‹Î

⁄˛ÎõHÎ’_ÏÕ÷ lÌ Ï…fiırfl≠¤ ’ÎÁı ±Î‰ı »ı ±fiı ‹fi‹Î_ ω«Îflı »ı ¿ı ““Ë_ ’HÎ ’fl‹ÎI‹Î

’ÎÁı Ω™, ‰_ÿfi ¿v_ ±fiı ‰_ÿfi ¿flÌfiı ÷ı±˘fiÌ Áı‰Î ¿v_. ––1949––

ω‰ı«fi - √Î◊Î 1905 fiÌ …ı‹ ¤Î‰Î◊˝ Á√‹ »ı. ––1949––

•Ê÷_ÔUÙ ÿ Á¡áÊáÊ¢, ¡Êß-¡⁄UÊ-◊⁄UáÊÁflå¬◊ÈP§áÊ¢ HŸÊ◊áÊ ÿ ªÙûÊáÊ ÿ, ‚√flááÊÍ ‚√flŒÁ⁄U‚Ë áÊ¢ H1950H

(•Ê÷ÊÁ·Ãp Á¡ŸŸ, ¡ÊÁÃ-¡⁄UÊ-◊⁄UáÊÁfl¬˝◊ÈÄß –ŸÊêŸÊ ø ªÙòÊáÊ ø ‚fl¸ôÊŸ ‚fl¸ŒÁ‡Ê¸ŸÊ H)

√Î◊Î◊˝ - …L‹-…flÎ ±fiı Q≤I›◊Ì Á‰˝◊Î ‹@÷ ⁄fiı·Î ±ı‰Î ±fiı Á‰˝iÎ

÷◊Î Á‰˝ÿÂa ±ı‰Î lÌ Ï…fiırfl ‹ËΉÌfl ≠¤ ‰Õı ÷ı fi΋ ±fiı √˘hÎ ‰Õı ⁄˘·Î‰Î›Î.

––1950––

ω‰ı«fi - F›Îflı ‹ı÷Λ˝ fi΋fiÎ ±Î ⁄˛ÎõHÎ’_ÏÕ÷ ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl ≠¤

’ÎÁı ’ˢÓE›Î I›Îflı …L‹-…flÎ ±fiı Q≤I›◊Ì ‰Ï…˝÷ ±ı‰Î ÷◊Î Á‰˝iÎ ±fiı Á‰˝ÿÂa ±ı‰Î

’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤±ı Ëı ‹ı÷Λ˝’_ÏÕ÷ ! ±Î‹ ÷ı‹fiÎ fi΋ ±fiı √˘hÎ ÁÎ◊ı

⁄˘·ÎT›Î, ±Î‰¿Î›Î˝.

fi∞¿fiÎ … ¿Î·‹Î_ ¿S›ÎHÎ ’΋‰ÎfiΠˢ‰Î◊Ì ±Î ∞‰ μk΋ »ı ±Î‰_ ¿ı‰·iÎÎfi◊Ì

ΩHÎÌfiı ““÷‹ı ¤·ı ±ÎT›Î”” ±ı‹ ¤Î‰’Ò‰˝¿ ‹ı÷Λ˝ ’_ÏÕ÷∞fiı ±Î‰¿Î›Î˝ ±fiı ‹ı÷Λ˝∞

¿_¥ ≠ë ¿flı ÷ı ’Ëı·Î_ … ¿ı‰·iÎÎfi◊Ì ÷ı±˘fiÎ xÿ›√÷ Á_›fiı ΩHÎÌfiı ¤√‰Îfiı ±Î

≠‹ÎHÎı Á‹Ω‰‰Îfi˘ ≠Îfl_¤ ¿›˘˝. ––1950––

ÿ‹Π√HΑfl - ‹ı÷Λ˝ √HΑfl‰Îÿ542

Á∑¢§ ◊㟠¬⁄U‹ÙªÙ, •ÁàÕ ŸÁàÕÁûÊ ‚¢‚•Ù ÃÈÖ¤Ê –flÿ¬ÿÊáÊ ÿ •àÕ¢, Ÿ ÿÊáÊÁ‚ ÃÁ‚◊Ù •àÕÙ H1951H

(Á∑¢§ ◊ãÿ‚ ¬⁄U‹Ù∑§Ù˘ÁSà ŸÊSÃËÁà ‚¢‡ÊÿSÃfl –flŒ¬ŒÊŸÊ¢ øÊÕZ, Ÿ ¡ÊŸÊÁ‚ ÷Ê◊ÿ◊Õ¸— H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı ‹ı÷Λ˝∞ ! ÷‹ı ‹fi‹Î_ ±ı‹ ‹Îfi˘ »˘ ¿ı Â_ ’fl¤‰ »ı ¿ı fi◊Ì ?

±Î‰˘ Á_› ÷‹fiı »ı. ’HÎ ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ±◊˝fiı ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì. ÷ı ‰ıÿ’ÿ˘fi˘ ÁΫ˘ ±◊˝

±Î ≠‹ÎHÎı »ı. ––1951––

ω‰ı«fi - Ëı ±Î›W‹Îfi˚ ‹ı÷Λ˝ ! ¤‰ÎL÷fl‹Î_ …‰Î V‰w’ ’fl¤‰ »ı ¿ı ’fl¤‰

fi◊Ì ? ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ Á_› ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ‰÷ı˝ »ı. ±Î Á_› ◊‰Îfi_ ¿ÎflHÎ ’flV’fl

ωv© ±ı‰Î_ ‰ıÿ’ÿ˘fi_ l‰HÎ »ı. ÷ı ‰ıÿ’ÿ˘ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı - ““ÁflôÊÊŸÉÊŸ ∞flÒÃèÿÙ÷ÍÃèÿ— ‚◊ÈàÕÊÿ ÃÊãÿflÊŸÈ ÁflŸ‡ÿÁÃ, Ÿ ø ¬àÿ‚¢ôÊÊ˘ÁSÔ” ¥I›ÎÏÿ ≠◊‹ √HΑfl¤√‰_÷fiÎ

≠Á_√ı ¿Ëı·Î_ ‰ıÿ’ÿ˘ ±ËŸ Á‹∞ ·ı‰Î_. ±Î ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ÁΫΠ±◊˘˝fiı ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì

¥I›ÎÏÿ ÁCÎ‚Ì ‰Î÷ ≠◊‹ √HΑfl¤√‰_÷fiÎ ≠Á_√ı …ı‹ ¿ËÌ »ı ÷ı‹ … ±ËŸ ΩHΉÌ.

––1951––

‹ı÷Λ˝∞fiÎ xÿ›‹Î_ …ı …ı ›„@÷±˘◊Ì ’fl·˘¿fi_ fi΄V÷’b_ Á‹Ω›ı·_ »ı ÷ı

›„@÷±˘fiı ≠√À ¿fl÷Î ¤√‰Îfi ¿Ëı »ı -

◊ãŸÁ‚ ¡ß øÿááÊ¢, ◊îÊ¢ª◊©U √fl ÷Íÿœê◊ÙÁûÊ –ÃÙ ŸÁàÕ ¬⁄U‹ÙªÙ, ÃãŸÊ‚ ¡áÊ ÃãŸÊ‚Ù H1952H

(◊ãÿ‚ ÿÁŒ øÒÃãÿ¢, ◊lÊXÔU◊Œ ßfl ÷ÍÃœ◊¸ ßÁà –ÃÃÙ ŸÊÁSà ¬⁄U‹Ù∑§SÃãŸÊ‡Ê ÿŸ ÃãŸÊ‡Ê— H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ ‹ÿ‘‹˝ ‹zfiÎ ±_√˘fi˘ ˢ› »ı ÷ı‹ Ωı «ˆ÷L› ±ı ¤Ò÷˘fi˘ ‘‹˝

ˢ› ÷˘ ’fl·˘¿ fi◊Ì …. ¿ÎflHÎ ¿ı ¤Ò÷˘fiÎ fiÎÂfiÌ ÁÎ◊ı ÷ıfi˘ («ˆ÷L›fi˘) fiΠ◊¥

Ω› »ı. ––1952––

ω‰ı«fi - Ëı Á˙Q› ‹ı÷Λ˝ ! ÷‹ı ÷‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ ±Î‰Î ω«Îfl˘ ¿fl˘ »˘ ¿ı Ωı

«ˆ÷L› ±ı M≤Ï◊‰Ì-…·-÷ı…-‰Î› ±fiı ±Î¿Î ±Î ’Î_« ¤Ò÷˘fi˘ ‘‹˝ ˢ› ÷˘ ¤Ò÷˘fiÎ

fiÎÂfiÌ ÁÎ◊ı ÷ı «ˆ÷L›fi˘ ’HÎ fiΠ… ◊¥ Ω›, ÷˘ ¤‰ÎL÷fl‹Î_ Ω› ¿˘HÎ ? ±ıÀ·ı

√HΑfl‰Îÿ ÿ‹Π√HΑfl - ‹ı÷Λ˝ 543

¿ı ’fl·˘¿ Á_¤‰÷˘ fi◊Ì. …ı‹ ‹ÏÿflÎfiÎ_ ±_√˘ √˘‚-‘ΉÕÌ ‰√ıflı ’ÿÎ◊˘˝ »ı ÷ıfi˘ …

‘‹˝ …ı ‹ÿ„@÷ »ı ÷ı ‹ÿ„@÷ ‹ÏÿflÎfiÎ_ ±_√˘ ˢ› I›Î_ Á‘Ì … ˢ› »ı. ‹ÏÿflÎfiÎ_

±_√˘fi˘ fiΠ◊›ı »÷ı ÷ıfiÎ ‘‹˝¤Ò÷ ±ı‰Ì ‹ÿ„@÷fi˘ ’HÎ fiΠ◊Λ »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı

«ˆ÷L› ±ı ¤Ò÷˘fi˘ ‘‹˝ »ı ±Î‹ ‹Îfi̱ı ÷˘ ÷ı «ˆ÷L› ¤Ò÷˘◊Ì ±Ï¤Lfi ÷k‰ ◊›_. ¿ÎflHÎ

¿ı ‘‹a◊Ì ‘‹˝ ±Ï¤Lfi ˢ› »ı. ˉı ‘‹a ±ı‰Î ¤Ò÷˘fi˘ fiΠ◊›ı »÷ı ÷ıfiÎ ‘‹˝¤Ò÷

±ı‰Î «ˆ÷L›fi˘ ’HÎ fiΠ… Á_¤‰ı »ı. ÷ı◊Ì ’fl·˘¿›Î›Ì ¿˘¥ ÷k‰ … fi ˢ‰Î◊Ì

’fl·˘¿fi˘ ±¤Î‰ ◊Λ »ı. …ı ‘‹˝ …ıfiÎ◊Ì ±Ï¤Lfi ˢ› »ı ÷ı ‘‹afi˘ fiΠ◊›ı »÷ı

÷ı ‘‹˝fi˘ ’HÎ fiΠ◊Λ »ı. …ı‹¿ı ’ÀÎÏÿ ’ÿÎ◊˝fi˘ ‘‹˝ ¿·÷Î ±ÎÏÿ »ı. ÷ı ’ÀÎÏÿfi˘

fiΠ◊›ı »÷ı ÷ı Â@·÷ÎÏÿ ‘‹˝fi˘ ’HÎ fiΠ◊Λ … »ı. ¿’Õ<_ ⁄Î‚Ì fiά̱ı I›Îflı

¿’ÕÎfiÌ μFF‰‚÷Î ’HÎ ⁄‚Ì … Ω› »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ ¤Ò÷˘fiÎ fiÎÂfiÌ ÁÎ◊ı … «ˆ÷L›

fiΠ’Î‹Ì Ω› »ı. ÷ı◊Ì ¤‰ÎL÷fl√‹fi ¿ı‹ CÎÀı ? ––1952––

ˉı ¿ÿΫ ¿˘¥ ±ı‹ ¿Ëı ¿ı «ˆ÷L› ±ı ¤Ò÷˘◊Ì ±◊νL÷fl (ϤLfi) »ı. ÷˘ ’HÎ

’fl·˘¿ CÎÀ÷˘ fi◊Ì. ±Î ‰Î÷ Á‹Ω‰ı »ı -

•„U Áfl ÃŒàÕ¢Ã⁄UÿÊ, Ÿ ÿ ÁŸìÊûÊáÊ◊•Ù Áfl ÃŒflàÕ¢ –•Ÿ‹S‚ flÊ˘⁄UáÊË•Ù, Á÷ãŸS‚ ÁflŸÊ‚œê◊S‚ H1953H

(•ÕÊ˘Á¬ ÃŒÕʸãÃ⁄UÃÊ, Ÿ ø ÁŸàÿàfl◊ÃÙ˘Á¬ ÃŒflSÕ◊˜ –•Ÿ‹SÿflÊ˘⁄UáÊËÃÙ Á÷ãŸSÿ ÁflŸÊ‡Êœ◊¸Sÿ H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î «ˆ÷L›fiÌ M≤J‰Ì ±ÎÏÿ ¤Ò÷˘◊Ì ±◊νL÷fl÷Î ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘

’HÎ ¤‰ÎL÷fl›Î›ÌfiÎ ±¤Î‰ fi΋fi_ ÿÒÊHÎ ÷ı‰Ì … ±‰V◊Ή΂_ ±Î‰ı »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı

«ˆ÷L› ±ı ÏfiI› fi◊Ì. …ı‹ ±flHÎÌfiÎ ¿Îq◊Ì μI’Lfi ◊›ı·˘ ±ı‰˘ ωfiΑ‹˝›@÷ ±„Bfi

fiΉ_÷ »ı ÷ı‹. ––1953––

ω‰ı«fi - ˉı ¿ÿΫ «ˆ÷L›fiÌ M≤Ï◊‰Ì ±ÎÏÿ ’Î_«¤Ò÷˘◊Ì ±◊νL÷fl÷Î V‰Ì¿ÎflΛ.

±ıÀ·ı ¿ı «ˆ÷L› ±ı ¤Ò÷‘‹˝ fi◊Ì ’HÎ ¤Ò÷˘‹Î_◊Ì μI’Lfi ◊fiÎfl˘ V‰÷_hΠϤLfi ’ÿÎ◊˝

»ı. ÷˘ ’HÎ ÷ı … ÿ˘Ê ±Î‰ı »ı. ±◊ν÷˚ ¤‰ÎL÷fl‹Î_ …fiÎflÎ ∞‰fi˘ ±¤Î‰ ◊‰Îfi˘

÷ı … ÿ˘Ê μ¤˘ flËı »ı. ±ıÀ·ı ÃŒflSÕ¢ = ÷ı ÿ˘Ê ÷ı‰Ì … ±‰V◊Ή΂˘ … μ¤˘ flËı

»ı. ÿ˘Ê ÿÒfl ◊÷˘ fi◊Ì. √Î◊΋Î_ ·¬ı· ø ÂOÿfi˘ ±◊˝ ÿ× ¿fl‰˘. ÿ× ±ıÀ·ı ¿ÎflHÎ

¿ı, ÷ı◊Ì, ±Î‰˘ ±◊˝ ◊Λ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ¤Ò÷˘◊Ì Ï¤Lfi ‹Îfiı·_ ±ı‰_ ’HÎ «ˆ÷L› ÏfiI›

ÿ‹Π√HΑfl - ‹ı÷Λ˝ √HΑfl‰Îÿ544

fi◊Ì. μI’ÏkΑ‹˝‰Î‚_ »ı ‹ÎÀı ωfiΑ‹˝‰Î‚_ ’HÎ »ı …. ¿˘fiÌ …ı‹ ±Î «ˆ÷L› ±ÏfiI›

»ı ? ±Î‰˘ ≠ë ¿ÿΫ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ±„BfifiÌ …ı‹, ¿ı‰Î ±„BfifiÌ …ı‹ ? ÷˘ ϤLfi

‹Îfiı·Î ±ı‰Î ±„BfifiÌ …ı‹, ¿˘fiÎ◊Ì Ï¤Lfi ‹Îfiı·Î ? ÷˘ ±flHÎÌ fi΋fiÎ ¿Îq◊Ì Ï¤Lfi

‹Îfiı·Î.

±Î¬Ì ‰Î÷fi˘ ÁÎfl ±ı »ı ¿ı - ’Î_« ¤Ò÷˘◊Ì Ï¤Lfi ‹Îfiı·_ ±ı‰_ ’HÎ «ˆ÷L›

±ÏfiI› »ı. (fiΠ’΋fiÎv_ »ı) ±Î ’ZÎ ◊›˘, ¿ÎflHÎ ¿ı μI’ÏkΑ‹˝‰Î‚_ ˢ‰Î◊Ì, ±Î

Ëı÷ ◊›˘. ±flHÎÌfiÎ ¿Îq◊Ì μI’Lfi ◊›ı·Î ±fiı ±„Bfi◊Ì Ï¤Lfi ƒT›w’ı flËı·Î

±„BfifiÌ …ı‹. ±Î μÿÎËflHÎ ΩHΉ_. …ı …ı μI’ÏkΑ‹˝‰Î‚_ ˢ› »ı ÷ı ÷ı ωfiΑ‹˝‰Î‚_

’HΠˢ› … »ı. …ı‹¿ı CÎÀ-’À ±◊‰Î ±flHÎÌfiÎ ¿Îq◊Ì μI’Lfi ◊›ı· ±„Bfi. ±Î

±L‰›T›Î„M÷ ΩHΉÌ. …ı …ı ±ÏfiI› ˢ› »ı ÷ı ÷ı ◊˘Õ˘¿ ¿Î· flËÌfiı ±‰U› ¿Î·ÎL÷flı

ωfiΠ’΋ı … »ı. ÷ı‹ «ˆ÷L› ’HÎ ±S’¿Î· flËÌfiı fiΠ’΋ı … »ı. ÷ı◊Ì ÷ı «ˆ÷L›

’fl·˘¿›Î›Ì ◊¥ ¿÷_ fi◊Ì. ±Î ¿ÎflHÎ◊Ì ’fl·˘¿›Î›Ì ±ı‰Î ∞‰fiÌ ÏÁÏ© ◊÷Ì fi◊Ì.

––1553––

ˉı ±ËŸ ‹ı÷Λ˝∞ ±ı‰˘ ≠ë ¿flı ¿ı ÂflÌflı ÂflÌflı ϤLfi ϤLfi ±ı‰Î_ ¤Ò÷˘fiÎ

‘‹Î˝I‹¿ ±fiı¿ «ˆ÷L›˘ (±fiı¿ ∞‰˘) ±‹ÎflÎ ‰Õı ¥E»Î÷Î fi◊Ì. ±◊ν÷˚ ÂflÌflı ÂflÌflı

…\ÿ˘ …\ÿ˘ ∞‰ ˢ› ±fiı ÷ı ÷ı ÂflÌflfi˘ fiΠ◊Λ I›Îflı I›Îflı ÷ı ÷ı ÂflÌfl‰÷a ∞‰fiı

¤‰ÎL÷fl‹Î_ …‰_ ’Õı, ±ı‰_ ±‹ı ‹Îfi÷Î fi◊Ì. ’fl_÷ Á‹V÷ «ˆ÷L›fiÎ ±Î‘Îfl‰Î‚˘, Á_’ÒHν

±ı‰Î hÎHÎı ¤‰fi‹Î_ T›ÎM÷ ±fiı Ïfi„Wø› ±ı‰˘ ±ı¿ … ±ÎI‹Î ±‹ı V‰Ì¿Îfḻı »Ì±ı.

±ıÀ·ı ¿ı Á‰˝ ÂflÌfl˘‹Î_ flËı·˘ Á‰˝T›Î’Ì ±fiı Ïfi„Wø› (√‹fiÎ√‹fifiÌ Ïø›Î ωfiÎfi˘)

±ı‰˘ ±ı¿ … ±ÎI‹Î »ı. ±Î‰_ ±‹ı ¿Ë̱ı »Ì±ı. ÿ× ©UÄÃ◊˜ - ¿ÎflHÎ ¿ı (±‹ÎflÎ)

ÂÎj΢‹Î_ ±Î ≠‹ÎHÎı ¿èÎ_ »ı ¿ı -

∞∑§ ∞fl Á„U ÷ÍÃÊà◊Ê, ÷Íà ÷Íà √ÿflÁSÕ× –∞∑§œÊ ’„ÈUœÊ øÒfl, ŒÎ‡ÿà ¡‹øãº˝flØ H1H

¤Ò÷˘‹Î_ flËı·˘ ±ı¿ … ±ÎI‹Î »ı. ÷ı Á‰˝ ¤Ò÷˘‹Î_ flËı·˘ »ı. …·‹Î_ ≠Ï÷Ï⁄_⁄w’ı

ÿı¬Î÷Î «LƒfiÌ …ı‹ ±ı¿ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ÷ı ⁄Ëw’ı ÿı¬Î› »ı. ÷ı‹ ∞‰ Á‰˝T›Î’Ì »ı

±fiı √‹fiÎ√‹fi ωfiÎfi˘ »ı. ÷◊Î ±ı¿ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ⁄Ëw’ı ÿı¬Î› »ı. ±Î flÌ÷ı

‹Îfi̱ı »Ì±ı ÷ı◊Ì ’fl·˘¿fiÌ ÏÁÏ© ◊÷Ì fi◊Ì. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

√HΑfl‰Îÿ ÿ‹Π√HΑfl - ‹ı÷Λ˝ 545

•„U ∞ªÙ ‚√flª•Ù, ÁŸÁP§Á⁄U•Ù ÄUÁfl ŸÁàÕ ¬⁄U‹Ù•Ù –‚¢‚⁄UáÊÊ÷ÊflÊ•Ù, flÙ◊S‚ fl ‚√flÁ¬¢«U‚È H1954H

(•ÕÒ∑§— ‚fl¸ªÃ—, ÁŸÁc∑˝§ÿSÃÕÊÁ¬ ŸÊÁSà ¬⁄U‹Ù∑§— –‚¢‚⁄UáÊÊ÷ÊflÊŒ˜ √ÿÙêŸ ßfl ‚fl¸Á¬á«U·È H)

√Î◊Î◊˝ - Á‰˝ÂflÌfl˘‹Î_ ±ı¿ … ±ÎI‹Î »ı ±fiı ÷ı Ïfi„Wø› »ı ÷◊Î Á‰˝T›Î’Ì

»ı. ±Î‹ Ωı ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ’HÎ ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ Á_ÁflHÎ Ïø›Î fi ˢ‰Î◊Ì ’fl·˘¿

CÎÀ÷˘ fi◊Ì. ––1954––

ω‰ı«fi - 1952 ±fiı 1953 ‹Ì √Î◊΋Î_ ¿Ëı‰Î‹Î_ ±ÎT›_. ÷ı‹ ¤Ò÷ı ¤Ò÷ı

…\ÿ˘ …\ÿ˘ ±ÎI‹Î fi ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı ±fiı Á‰˝ ÂflÌfl˘‹Î_ ‹‚Ìfiı T›Î’¿ ±fiı Ïfi„Wø›

(√‹fiÎ√‹fifiÌ Ïø›Î ωfiÎfi˘) ±ı‰˘ ±ı¿ ±ÎI‹Î ±Î¿ÎƒT›fiÌ …ı‹ ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı

÷˘ ’HÎ ’fl·˘¿fiÌ ÏÁÏ© ◊÷Ì fi◊Ì. ±Î ‰Î÷ ±Î √Î◊΋Î_ Á‹Ω‰Ì »ı.

Ωı ±ÎI‹Î ±ı¿, Á‰˝T›Î’Ì ±fiı Ïfi„Wø› V‰Ì¿ÎflΛ ÷˘ ’HÎ ’fl·˘¿√‹fifiÌ

ÏÁÏ© ◊÷Ì fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı Á‰˝T›Î’Ì ‹Îfiı·˘ ÷ı ±ÎI‹Î √Λ-‹fiW›-ÿı‰-fiÎfl¿Ì ±ÎÏÿ

Á‰˝ ÂflÌflÏ’_Õ˘‹Î_ ‰÷˝÷˘ ˢ‰Î◊Ì Á‰˝T›Î’Ì ◊›˘ ÷ı◊Ì ÷ıfiı @›Î_› …‰Îfi_ flËı÷_ … fi◊Ì.

·˘¿‹Î_ … ∞‰˘fiÌ √Ï÷ ◊Λ »ı. ±·˘¿‹Î_ ¿˘¥fiÌ √Ï÷ Á_¤‰÷Ì fi◊Ì ±fiı ·˘¿‹Î_

÷˘ ±Î¬Î ·˘¿‹Î_ ÷ı ±ı¿ ∞‰ flËı·˘ … »ı. ±ıÀ·ı √‹fiÎ√‹fi fi ˢ‰Î◊Ì ÷ı ∞‰fiÌ

’fl·˘¿√‹fifiÌ ÏÁÏ© ◊÷Ì fi◊Ì.

÷◊Î ±ÎI‹Î Ïfi„Wø› ‹ÎL›˘ ˢ‰Î◊Ì ’HÎ ¤‰ÎL÷fl√‹fi CÎÀ÷_ fi◊Ì. Ωı

¤‰ÎL÷fl√‹fi ¿flı ÷˘ ÁÏø› ◊¥ Ω›. ±Î flÌ÷ı Á_ÁflHÎ (√‹fiÎ√‹fi) Ïø›Î fi

ˢ‰Î◊Ì ’fl·˘¿√‹fifiÌ ÏÁÏ© ◊÷Ì fi◊Ì. …ı‹ ±Î¿Î Á‰˝T›Î’Ì »ı ±fiı Ïfi„Wø› »ı

÷ı◊Ì ÷ı‹Î_ √‹fiÎ√‹fi Ïø›Î fi◊Ì, ÷ı‹ ∞‰ ’HÎ Á‰˝T›Î’Ì ±fiı Ïfi„Wø› ‹ÎL›˘ ˢ‰Î◊Ì

÷ı‹Î_ √‹fiÎ√‹fi Ïø›Î CÎÀı fiËŸ. ‹ÎÀı Á‰˝T›Î’Ì ±ı¿ ±ÎI‹Î ‹Îfi̱ı ÷˘ ’HÎ ’fl·˘¿

√‹fifiÌ ÏÁÏ© ◊÷Ì fi◊Ì. ––1954––

‰‚Ì fiÌ«ı …HÎΉı·Ì ›„@÷◊Ì ’HÎ ’fl·˘¿fiÌ Â_¿Î ◊Λ »ı -

ß„U‹ÙªÊ•Ù fl ¬⁄UÙ ‚È⁄UÊß‹ÙªÙ Ÿ ‚Ù Áfl ¬ìÊÄπÙ –∞fl¢ Á¬ Ÿ ¬⁄U‹ÙªÙ, ‚È√flß ÿ ‚È߸‚È ÃÙ ‚¢∑§Ê H1955H

ÿ‹Π√HΑfl - ‹ı÷Λ˝ √HΑfl‰Îÿ546

(ß„U‹Ù∑§ÊŒ˜ flÊ ¬⁄U— ‚È⁄UÊÁŒ‹Ù∑§Ù Ÿ ‚Ù˘Á¬ ¬˝àÿˇÊ— –∞fl◊Á¬ Ÿ ¬⁄U‹Ù∑§— üÊÍÿà ø üÊÈÁÃ·È Ã× ‡ÊVÔUÊ H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î ±Î ·˘¿◊Ì ’fl ±ı‰˘ …ı ·˘¿ ÷ı ’fl·˘¿, ±ıÀ·ı ¿ı ÿı‰-fifl¿ÎÏÿ

…ı ¤‰ ÷ı ’fl·˘¿, ÷ı ’HÎ ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷˘ fi◊Ì. ±Î ≠‹ÎHÎı ’fl·˘¿ ÏÁ© ◊÷˘ fi◊Ì

±fiı lÏ÷ÂÎj΢‹Î_ ’fl·˘¿ Á_¤‚Λ »ı. ÷ı◊Ì ÷‹fiı ’fl·˘¿fiÌ Â_¿Î ◊¥ »ı. ––1955––

ω‰ı«fi - ±◊‰Î ±Î ·˘¿fiÌ ±’ıZÎαı ÿı‰¤‰ ±◊‰Î fifl¿¤‰fiı ’fl¤‰

¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı ÿı‰¤‰ ±◊‰Î fifl¿¤‰w’ ’fl·˘¿ ÷˘ ≠I›ZÎ ÿı¬Î÷˘ … fi◊Ì. ±ÎÀ·Î

·Î_⁄Î ¤Ò÷¿Î·‹Î_ CÎHÎÎ CÎHÎÎ ∞‰˘ ±ÎflΑ¿ ◊›Î »ı. ÷ı ⁄‘Î ±ÎflΑ¿÷ÎfiÎ ¿ÎflHÎı

ÿı‰·˘¿‹Î_ … √›Î ˢ‰Î Ωı¥±ı. ÷ı‹ … CÎHÎÎ CÎHÎÎ ∞‰˘ ¿ÊΛÌ, ‰ıU›Î√‹fi ±fiı

’fljÎÌ√‹fi …ı‰Î_ ’Î’˘ ¿flÌfiı fifl¿‹Î_ ’HÎ √›Î ˢ‰Î Ωı¥±ı. »÷Î_ ÿı‰·˘¿‹Î_ √›ı·Î

∞‰˘‹Î_◊Ì ¿˘¥ ±ı¿ ∞‰ ’HÎ ±ËŸ ±Î‰Ìfiı ±‹fiı ÷ı‰Ì ±ÎflΑfiÎ ¿fl‰ÎfiÌ ≠ıflHÎÎ

±Î’÷˘ fi◊Ì ±fiı fifl¿‹Î_ √›ı·Î ∞‰˘‹Î_◊Ì ¿˘¥ ±ı¿ ∞‰ ’HÎ ±ËŸ ±Î‰Ìfiı ±‹fiı

÷ı‰Î_ ’Î’˘◊Ì Ï‰fl‹‰Îfi˘ μ’ÿı ±Î’÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ’HÎ ÿı‰·˘¿ ¿ı fifl¿·˘¿ …ı‰˘

’fl·˘¿ ¿˘¥ »ı … fiËŸ ±ı‹ ÏÁ© ◊Λ »ı.

’fl_÷ lÏ÷ÂÎj΢‹Î_ ±fiı ‰ıÿÎÏÿ‹Î_ ±Î ’fl·˘¿ Á_¤‚Λ »ı. ’fl·˘¿ »ı ±ı‰Î_

μÿÎËflH΢ ’HÎ ±Î‰ı »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ’fl·˘¿ »ı. ±Î‹ ’HÎ Á‹Ω› »ı. ÷ı◊Ì ’fl·˘¿Á_⁄_‘Ì

÷‹fiı Â_¿Î ◊¥ »ı ¿ı ““’fl·˘¿ »ı ? ¿ı ’fl·˘¿ fi◊Ì ?”” ±ËŸ Á‘Ì ¤√‰_÷ lÌ

‹ËΉÌfl≠¤±ı ‹ı÷Λ˝∞fiÎ xÿ›‹Î_ flËı·˘ ≠ë … ωfiÎ ≠ë ¿›ı˝ ¬S·˘ ¿›˘˝. ±Î ’Ò‰˝’ZÎ

Á‹ÎM÷ ◊›˘. ––1955––

ˉı ÷ıfi˘ μkÎfl ±’Λ »ı. «ˆ÷L› ±ı ¤Ò÷˘fi˘ ‘‹˝ »ı ±Î‹ …ı ¿èÎ_ I›Î_

≠Ï÷ω‘Îfi ¿flΛ »ı.

÷ÍߢÁŒÿÊßÁ⁄UûÊS‚ øÿáÊÊ ‚Ù ÿ Œ√fl•Ù ÁŸìÊÙ –¡ÊßS‚⁄UáÊÊ߸Á„¢U ¬Á«UflîÊ‚È flÊ©U÷Íß√fl H1956H

(÷ÍÃÁãº˝ÿÊÁÃÁ⁄UÄÃSÿ øßÊ, ‚ ø º˝√ÿÃÙ ÁŸàÿ— –¡ÊÁÃS◊⁄UáÊÊÁŒÁ÷— ¬˝ÁìlSfl flÊÿÈ÷ÍÁÃÁ⁄Ufl H)

√Î◊Î◊˝ - ¤Ò÷˘fiÌ ⁄fiı·Ì ¥„Lƒ›˘◊Ì ±Ï÷Ïfl@÷ ±ı‰Î ±ÎI‹ƒT›fi˘ ‘‹˝ «ı÷fiÎ

√HΑfl‰Îÿ ÿ‹Π√HΑfl - ‹ı÷Λ˝ 547

»ı ±fiı ÷ı ±ÎI‹ƒT› ƒT›◊Ì ÏfiI› »ı. ΩÏ÷V‹flHÎ ‰√ıflı iÎÎfi˘◊Ì ±Î ±ÎI‹Î »ı ±ı‹

÷‹ı ‰Î›¤ÒÏ÷fiÌ …ı‹ V‰Ì¿Îfl˘. ––1955––

ω‰ı«fi - M≤J‰Ì ±ÎÏÿ ’Î_« ¤Ò÷˘◊Ì ±fiı ÷ı ¤Ò÷˘fiÌ ⁄fiı·Ì ¥„Lƒ›˘◊Ì ±Ï÷Ïfl@÷

(ϤLfi) ±ı‰˘ ±ÎI‹Î fi΋fi˘ ±ı¿ V‰÷_hÎ ’ÿÎ◊˝ »ı. ¿ı …ıfiÌ (≠◊‹ √HΑfl‰Îÿ ≠Á_√ı)

’Ò‰ı˝ ¿Ëı·Î_ ±fi‹Îfi˘◊Ì ÏÁÏ© ¿flı·Ì »ı. ÷ı ±ÎI‹Î-Á_⁄_‘Ì «ı÷fiÎ »ı. ±◊ν÷˚ «ı÷fiÎ ±ı

±ÎI‹Îfi˘ ‘‹˝ »ı. ’fl_÷ «ı÷fiÎ ±ı ¤Ò÷˘fi˘ ‘‹˝ fi◊Ì ¿ı …ı◊Ì ¤Ò÷˘ fiΠ’ÎQ›ı »÷ı «ı÷fiÎ

fiΠ’΋ı. …ı◊Ì ’fl·˘¿ fi◊Ì - ±Î‰˘ ≠ë ◊Λ. «ı÷fiÎ ±ı ¤Ò÷˘fi˘ ‘‹˝ fi◊Ì ’HÎ

±ÎI‹Î fi΋fiÎ V‰÷_hÎ «ı÷fiƒT›fi˘ ‘‹˝ »ı.

±Î ±ÎI‹Î ΩÏ÷V‹flHÎ ±ÎÏÿ Ëı÷±˘◊Ì ƒT›’HÎı ¿◊_Ï«ÿ˚ ÏfiI› »ı. ÷ı ‰Î÷

‰Î›¤ÒÏ÷fiÎ ≠Á_√ı Á‹Ω‰Ì »ı. I›Î_◊Ì ÷ıfiÌ …ı‹ Á‹∞ ·ı‰Ì. √›Î ¤‰˘‹Î_ …ı ∞‰ƒT›

Ë÷_ ÷ı … ∞‰ƒT› ±Î ¤‰‹Î_ ˢ› »ı. ΩÏ÷V‹flHÎiÎÎfi◊Ì ±Î ¤‰‹Î_ flËı·Î ∞‰fiı

’Ò‰˝¤‰˘fi_ V‹flHÎ ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ¤‰˘¤‰‹Î_ flËıfiÎfl˘ ±ÎI‹Î ƒT›ºÏp±ı ÏfiI› »ı. ±fiı

’›Î˝›ºÏp±ı ±ÏfiI› »ı, ±ı‹ ÏfiI›ÎÏfiI› ˢ‰Î◊Ì ““±ı¿ÎL÷ı ±ÏfiI› ‹Îfi‰Î‰Î‚Î

’Z΋Î_ …ı ÿ˘Ê˘ ·Î√ı »ı”” ÷ı ÿ˘Ê˘ ±‹fiı ·Î√÷Î fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±‹ı ±ÎI‹Îfiı ⁄˙©fiÌ

…ı‹ ±ı¿ÎL÷ı ±ÏfiI› (ZÎÏHο) ¿Ëı÷Î fi◊Ì, ‹ÎhÎ ’›Î˝›◊Ì ±ÎI‹Îfi_ ±ÏfiI›’b_ ±‹ı

V‰Ì¿Î›* »ı. ±fiı ÷ı‰_ ±ÏfiI›’b_ ±ÎI‹Î‹Î_ »ı. ––1956––

ˉı Á‰˝T›Î’Ì ±fiı Ïfi„Wø› ±ı‰˘ ±ı¿ ±ÎI‹Î ÷‹ı ¿ı‹ fi◊Ì V‰Ì¿Îfl÷Î ? ÷ıfi˘

μkÎfl ±Î’ı »ı -

Ÿ ÿ ∞ªÙ ‚√flª•Ù, ÁŸÁP§Á⁄U•Ù ‹ÄπáÊÊß÷ÿÊ•Ù –∑È¢§÷ÊŒ©U√fl ’„UflÙ, ¬Á«UflîÊ ÃÁ◊¢Œ÷Íß√fl H1957H

(Ÿ øÒ∑§— ‚fl¸ªÃ— ÁŸÁc∑˝§ÿÙ ‹ˇÊáÊÊÁŒ÷ŒÊØ –∑ȧê÷ÊŒÿ ßfl ’„Ufl— ¬˝ÁìlSfl ÃÁ◊ãº˝÷ÍÁÃÁ⁄Ufl H)

√Î◊Î◊˝ - ±Î ±ÎI‹Î ±ı¿, Á‰˝T›Î’Ì ±fiı Ïfi„Wø› fi◊Ì. ·ZÎHÎÎÏÿfi˘ ¤ıÿ

ˢ‰Î◊Ì, CÎÀÎÏÿfiÌ …ı‹ ⁄Ë ∞‰˘ »ı ±ı‹ ¥Lƒ¤ÒÏ÷fiÌ …ı‹ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. ––1957––

ω‰ı«fi - ±‹ÎflÎ ‰Õı ±ÎI‹Î ±ı¿ ¥E»Î÷˘ fi◊Ì. ’fl_÷ ⁄Ë ±ıÀ·ı ¿ı ±fi_÷

±ÎI‹Î »ı ±ı‹ V‰Ì¿ÎflΛ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ·ZÎHÎfi˘ ¤ıÿ ˢ‰Î◊Ì. μ’›˘√ ·ZÎHΉ΂˘

∞‰ »ı ±fiı ÷ı μ’›˘√ ÂflÌflı ÂflÌflı ‰÷˝÷Î ∞‰‹Î_ …\ÿ˘ …\ÿ˘ »ı. ÷ı μ’›˘√ ±ıÀ·ı

ÿ‹Π√HΑfl - ‹ı÷Λ˝ √HΑfl‰Îÿ548

iÎÎfi-ÿ½fi „@÷fi˘ ‰’flÎÂ. ∞‰‹Î_ ‰÷˝÷Ì …ı iÎÎfi-ÿ½fiw’ „@÷ »ı ÷ıfiÎ ‰’flÎÂfiı

μ’›˘√ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î iÎÎfiÿ½fiÎI‹¿ μ’›˘√ flÎ√-¶ıÊ-¿ÊΛ-ωʛ‰Î‚Î ±K›‰ÁΛ˘

‰√ıflı ‰Õı ϤLfi ϤLfi ˢ› »ı. ±Î‹ μ’ÎÏ‘fiÎ ¤ıÿ◊Ì μ’›˘√ ±fi_÷ »ı. ÷ı◊Ì ±ÎI‹Î

’HÎ ±fi_÷ »ı. …ı‹ CÎÀ-’À-‹Ã ¥I›ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝ ϤLfi-ϤLfi »ı ÷ı‹ ÂflÌflı ÂflÌflı

±ÎI‹Î ϤLfi-ϤLfi »ı. ¡ËflÊ— •ŸãÃÊ—, ‹ˇÊáÊ÷ŒÊØ ÉÊ≈UÊÁŒflØ

÷◊Î ±Î ±ÎI‹Î ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ Á‰˝T›Î’Ì fi◊Ì ’HÎ ’˘÷’˘÷ÎfiÎ ÂflÌfl‹Î_ …

T›ÎM÷ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı F›Î_ ÂflÌfl ˢ› »ı I›Î_ … ±ÎI‹ÎfiÎ √H΢fiÌ μ’·„O‘ ◊Λ »ı.

±Î‰_ ±fi‹Îfi ’HÎ ΩHΉ_. ‹Ò·√Î◊΋Î_ ‹ÄπáÊÊß ÂOÿ‹Î_ ¿Ëı·Î •ÊÁŒ ÂOÿ◊Ì

ÃŒ˜ªÈáÊÙ¬‹éœ— Ëı÷ Á‹∞ ·ı‰˘. V’½fiı„Lƒ›fiÌ …ı‹ ±Î ºpÎL÷ ΩHΉ_. •Êà◊Ê Ÿ‚fl¸√ÿÊ¬Ë Á∑§ãÃÈ ‡Ê⁄UË⁄U√ÿʬË, ÃòÊÒfl ÃŒ˜ªÈáÊÙ¬‹éœ—, S¬‡Ê¸ŸÁãº˝ÿflŒ˜ ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ ±fi‹Îfi

ΩHΉ_. …ıfiÎ √H΢ F›Î_ ÿı¬Î› ÷ı ‰V÷ I›Î_ … ˢ› »ı. …ı‹ V’½fiı„Lƒ›fi˘ √HÎ V’½

F›Î_ ÷ı ¥„Lƒ› ˢ› »ı I›Î_ … …HÎΛ »ı. ±ı‹ ±ÎI‹ÎfiÎ √H΢ ÂflÌfl‹Î_ … …HÎΛ

»ı. ‹ÎÀı ±ÎI‹Î ÂflÌflfiÌ ±_ÿfl T›ÎM÷ »ı. ’HÎ Á‰˝T›Î’Ì fi◊Ì. ÷◊Î ±ÎI‹Î Ïfi„Wø›

fi◊Ì ’HÎ ÁÏø› »ı. √‹fiÎ√‹fifiÌ Ïø›Î‰Î‚˘ »ı. Á¬-ÿ—¬ÎÏÿ ¤Î‰˘fi˘ ¤˘@÷Î

ˢ‰Î◊Ì ÿı‰ÿkÎfiÌ …ı‹. …ı‹ ÿı‰ÿkÎ Á¬-ÿ—¬ÎÏÿfi˘ ¤˘@÷Πˢ‰Î◊Ì Á¬‹Î_ ΩıÕÎfiÎfl˘

±fiı ÿ—¬◊Ì ¤Î√fiÎfl˘ ±ı‹ √‹fiÎ√‹fifiÌ Ïø›Î‰Î‚˘ »ı. ÷ı‹ ±Î ±ÎI‹Î ’HÎ Á¬-

ÿ—¬ÎÏÿfi˘ ¤˘@÷Πˢ‰Î◊Ì √‹fiÎ√‹fifiÌ Ïø›Î‰Î‚˘ »ı, ’HÎ Ïfi„Wø› fi◊Ì.

±Î flÌ÷ı ±Î ±ÎI‹Î ±ı¿ fi◊Ì ’HÎ ±fi_÷ »ı. Á‰˝T›Î’Ì fi◊Ì ’HÎ ÂflÌfl‹ÎhÎT›Î’Ì

»ı. Ïfi„Wø› fi◊Ì ’HÎ ÁÏø› »ı. ±Î ÁCÎ‚Ì ⁄Î⁄÷˘ ¥Lƒ¤ÒÏ÷ fi΋fiÎ ≠◊‹ √HΑflfiÌ

…ı‹ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. ––1957––

…ı ’Ëı·Î_ 1955‹Ì √Î◊΋Î_ ±ı‹ ¿Ëı‰Î‹Î_ ±ÎT›_ ¿ı ÿı‰˘ ±fiı fiÎfl¿Ì ≠I›ZÎfi˘

±Ï‰Ê› ˢ‰Î◊Ì ’fl·˘¿fiÌ ⁄Î⁄÷‹Î_ ‹fiı Á_› ◊Λ »ı. ÷ı ÷‹ÎflÌ ‰Î÷ ±›@÷ »ı.

¿ÎflHÎ ¿ı ÁÎ÷‹Î-±ÎËΠ‹˙›˝ ±fiı ±¿„Q’÷ √HΑflfiÎ ‰Îÿ‹Î_ … ÿı‰˘ ±fiı fiÎfl¿˘fiÌ

ÏÁÏ© ¿flı·Ì … »ı. ÷ı◊Ì ÷ıfiÌ …ı‹ ±ËŸ Á‹∞ ·ı‰_. ±Î ‰Î÷ …HÎΉ÷Î_ ¿Ëı »ı ¿ı -

ß„U‹ÙªÊ•Ù ÿ ¬⁄UÙ ‚Ùê◊ ! ‚È⁄UÊ ŸÊ⁄UªÊ ÿ ¬⁄U‹Ù•Ù –¬Á«UflîÊ ◊ÙÁ⁄U•Ê∑¢§Á¬©U √fl ÁflÁ„Uÿå¬◊ÊáÊÊ•Ù H1958H

(ß„U‹ÙªÊìÊ ¬⁄U— ‚ıêÿ ! ‚È⁄UÊ ŸÊ⁄U∑§Êp ¬⁄U‹Ù∑§— –¬˝ÁìlSfl ◊ıÿʸ∑§Áê¬ÃÊÁflfl ÁflÁ„Uì˝◊ÊáÊÊØ H)

√HΑfl‰Îÿ ÿ‹Π√HΑfl - ‹ı÷Λ˝ 549

√Î◊Î◊˝ - Ëı Á˙Q› ! ±Î ·˘¿◊Ì ’fl ±ı‰˘ ÿı‰˘ ±fiı fiÎfl¿ÌfiÎ ∞‰˘ V‰w’

’fl·˘¿ »ı. ±ı‹ ‹˙›˝ ±fiı ±¿_Ï’÷fiÌ …ı‹ I›Î_ ¿Ëı·Î_ ≠‹ÎH΢◊Ì ÷‹ıı V‰Ì¿Îfl˘.

––1958––

ω‰ı«fi - ‹˙›˝ fi΋fiÎ ÁÎ÷‹Î √HΑfl ±fiı ±¿_Ï’÷ fi΋fiÎ ±ÎËΠ√HΑflfiÎ

‰ÎÿfiÌ ««Î˝≠Á_√ı ÿı‰ ±fiı fiÎfl¿Ì ∞‰˘ »ı ±Î ‰Î÷ ÏÁ© ¿flı·Ì »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı √Î◊Î

fi_⁄fl 1866 ‹Î_ ‹˙›˝√HΑflfiÌ ÿı‰Á_⁄_‘Ì Â_¿Î …HÎÎ‰Ì »ı ±fiı 1887 √Î◊΋Î_

±¿_Ï’÷ √HΑflfiÌ fiÎfl¿ÌÁ_⁄_‘Ì Â_¿Î …HÎÎ‰Ì »ı. ÷ıfi˘ ≠I›kÎfl ÷ıfiÌ ’»ÌfiÌ √Î◊α˘‹Î_

±Î’ı·˘ … »ı. ‹ÎÀı ÿı‰˘ ±fiı fiÎfl¿Ì »ı ±ı‹ Ëı ‹ı÷Λ˝ ! ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. ––1958––

±ËŸ ‹ı÷Λ˝∞ ≠ë ¿flı »ı ¿ı -

¡ËflÙ ÁflááÊÊáÊ◊•Ù â øÊÁáÊìÊ¢ Áà ÃÙ Ÿ ¬⁄U‹ÙªÙ –•„U ÁflááÊÊáÊÊŒááÊÙ, ÃÙ •áÊÁ÷ááÊÙ ¡„Uʪʂ¢ H1959H

ßûÊÙÁìÊÿ Ÿ ‚ ∑§ûÊÊ, ÷ÙûÊÊ ÿ ••Ù Áfl ŸÁàÕ ¬⁄U‹ÙªÙ –¡¢ ø Ÿ ‚¢‚Ê⁄UË ‚Ù •ááÊÊáÊÊ˘◊ÈÁûÊ•Ù π¢ fl H1960H

(¡ËflÙ ÁflôÊÊŸ◊ÿSÃìÊÊÁŸàÿÁ◊Áà ÃÃÙ Ÿ ¬⁄U‹Ù∑§— –•Õ ÁflôÊÊŸÊŒãÿSÃÃÙ˘ŸÁ÷ôÊÙ ÿÕÊ˘˘∑§Ê‡Ê◊˜ Hßà ∞fl Ÿ ‚ ∑§Ãʸ ÷ÙÄÃÊ øÊÃÙ˘Á¬ ŸÊÁSà ¬⁄U‹Ù∑§— –ÿìÊ Ÿ ‚¢‚Ê⁄UË, ‚Ù˘ôÊÊŸÊ◊ÍÁø× πÁ◊fl H)

√Î◊Î◊˝ - ∞‰ ±ı ωiÎÎfi‹› »ı ±fiı ÷ı ωiÎÎfi ±ÏfiI› »ı. ÷ı◊Ì ’fl·˘¿ fi◊Ì.

ˉı ¿ÿΫ ∞‰fiı ωiÎÎfi◊Ì Ï¤Lfi ‹Îfi¢ ÷˘ ±Î ∞‰ ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ …Õ ◊¥ …Âı

±fiı …Õ ◊‰Î◊Ì … ÷ı ±ÎI‹Î ¿‹˘˝fi˘ ±fiı ¤˘√˘fi˘ ¿÷ν ±fiı ¤˘@÷Î CÎÀÂı fiËŸ ±ı◊Ì

’HÎ ’fl¤‰ fi◊Ì. ‰‚Ì ±Î ±ÎI‹Î iÎÎfiflÏË÷ ˢ‰Î◊Ì ±fiı ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì ±Î¿ÎÂfiÌ

…ı‹ ÷ıfiı Á_ÁÎflÌ’b_ ’HÎ CÎÀÂı fiËŸ. ––1959-1960––

ω‰ı«fi - Ëı ¤√‰Îfi˚ ! ±Î’fiÎ ‰Õı ±ÎI‹Î ωiÎÎfi‹› ‹fiΛ˘ »ı ±ıÀ·ı ¿ı

ωiÎÎfi◊Ì ±Ï¤Lfi V‰Ì¿ÎflΛ˘ »ı. ωiÎÎfi ±ı ‘‹˝ »ı ±fiı ±ÎI‹Î ±ı ‘‹a »ı. ÷ı ⁄Lfiıfi˘

÷‹ÎflÎ ‹÷ı ±¤ıÿ »ı. ˉı ÷ı ωiÎÎfi ±ÏfiI› »ı. ZÎHÎı ZÎHÎı ⁄ÿ·ÎfiÎv_ »ı. ωfirfl

V‰¤Î‰‰Î‚_ »ı. ÷ı◊Ì ÷ıfiÎ◊Ì ±Ï¤Lfi ±ı‰˘ ±ÎI‹Î ’HΠωfirfl V‰¤Î‰Ì ±◊ν÷˚

±ÏfiI› ◊Âı. ÷ı◊Ì ¤‰ÎL÷fl‹Î_ …‰Î V‰w’ ’fl·˘¿ CÎÀÂı fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı ¤‰ÎL÷fl‹Î_

ÿ‹Π√HΑfl - ‹ı÷Λ˝ √HΑfl‰Îÿ550

…fiÎfl˘ ∞‰ Ë÷˘ ÷ı ωiÎÎfi◊Ì ±Ï¤Lfi ˢ‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ωiÎÎfifiÌ ÁÎ◊ı ÷ı ’HÎ

ZÎHÎωfiÎÂÌ ◊›˘. ÷ı◊Ì ’fl¤‰ CÎÀÂı fiËŸ.

ˉı ¿ÿΫ ±Î’lÌ ±ı‰˘ ⁄«Î‰ ¿fl˘ ¿ı ∞‰ ±ı ωiÎÎfi◊Ì Ï¤Lfi »ı. ÷ı◊Ì

ωiÎÎfi ¤·ı ±ÏfiI› ˢ› (ωfirflV‰¤Î‰Ì ¤·ı ˢ›) ÷˘ ’HÎ ÷ı ωiÎÎfi ∞‰◊Ì

ϤLfi »ı. ‹ÎÀı ±Î ±ÎI‹Î V‰›_ ÏfiI› »ı. ÷ı◊Ì ’fl·˘¿fi˘ ±¤Î‰ ◊Âı fiËŸ. ±Î’fi˘

±Î ⁄«Î‰ ’HÎ T›Î…⁄Ì fi◊Ì. Ωı ±Î ∞‰ ωiÎÎfi◊Ì Ï¤Lfi ˢ› ÷˘ ±fiϤiÎ

(iÎÎfiflÏË÷-…Õ ±ı‰˘) ∞‰ ◊Âı. …ı‹ ±Î¿Î ±◊‰Î ¿ÎqÎÏÿ iÎÎfi◊Ì flÏË÷ »ı ‹ÎÀı

±fiϤiÎ (…Õ) »ı ÷ı‹ ±Î ±ÎI‹Î ’HÎ iÎÎfiflÏË÷ ‹Îfi‰Î◊Ì ±Î¿Î ±fiı ¿ÎqÎÏÿfiÌ

…ı‹ …Õ ◊Âı. ±Î flÌ÷ı ±Î ±ÎI‹Î …Õ ◊‰Î◊Ì ±fiı ÏfiI› ˢ‰Î◊Ì ¿‹˘˝fi˘ ¿÷ν ±fiı

Á¬-ÿ—¬fi˘ ¤˘@÷Î CÎÀÂı fiËŸ. …ı‹ ±Î¿Î …Õ Ë˘‰Î◊Ì ±fiı ÏfiI› ˢ‰Î◊Ì ¿÷ν-

¤˘@÷Î fi◊Ì ÷ı‹ ∞‰ ’HÎ ¿‹˘˝fi˘ ¿÷ν ±fiı Á¬-ÿ—¬ÎÏÿfi˘ ¤˘@÷Î flËıÂı fiËŸ.

‰‚Ì ÏfiI› ±ı‰Î ±ÎI‹Îfiı Á¬-ÿ—¬ÎÏÿfi˘ ¿÷ν-¤˘@÷Î ‹Îfi¢ ÷˘ ÷ı ±ÎI‹Î

ÏfiI› ˢ‰Î◊Ì ÁÿÎ-Á‰˝¿Î·ı ÷ı ¿I≤˝I‰ ±fiı ¤˘@I≤I‰ ‹Îfi‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰Âı. Á¬fi˘

¤˘@÷Î ÁÿÎ Á¬Ì … flËıÂı. ÿ—¬fi˘ ¤˘@÷Î ÁÿÎ ÿ—¬Ì … flËıÂı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÏfiI› ’ÿÎ◊˝

Ë_‹ıÂÎ_ ±ı¿V‰w’‰Î‚˘ … ˢ› »ı. ÷◊Î ¿I≤˝I‰ ±fiı ¤˘@I≤I‰ fi CÎÀ‰Î◊Ì ’fl·˘¿ CÎÀÂı

fiËŸ. ±Î flÌ÷ı ’HÎ ’fl·˘¿fi˘ ±¤Î‰ ◊Âı. ¿I≤˝I‰ ωfiÎ ’HÎ ’fl·˘¿ ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı

÷˘ ±ıÀ·ı ¿ı …ıHÎı ’fl¤‰fi_ ±Î›W› fi ⁄Î_K›_ ˢ› ÷ıfi˘ ’HÎ ’fl¤‰ V‰Ì¿Îfl‰Î‹Î_ ±Î‰ı

÷˘ ÏÁ©fiÎ ∞‰fiı ’HÎ ’fl¤‰ ‹Îfi‰ÎfiÌ ±Î’ÏkÎ ±Î‰ı. ÷◊Î ¤˘@I≤I‰ ‘‹˝ fi◊Ì ÷ı◊Ì

’HÎ ’fl·˘¿fi˘ ±¤Î‰ ◊Âı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ∞‰ Ωı ±¤˘@÷Î »ı ÷˘ ±¤˘@÷Î ±ı‰Î

∞‰fiı ’fl·˘¿fiÎ Ëı÷¤Ò÷ ±ı‰Î ¿‹˝fi_ ¤˘@I≤I‰ CÎÀı fiËŸ ÷ı◊Ì ’HÎ ’fl·˘¿ fi◊Ì.

‰‚Ì fiÌ«ıfiÌ ›„@÷◊Ì ’HÎ ’fl·˘¿fi˘ ±¤Î‰ …HÎΛ »ı. ÷‹ı ±Î ±ÎI‹Îfiı

iÎÎfi◊Ì ±I›L÷ ϤLfi ‹ÎL›˘ »ı. iÎÎfi◊Ì Ï¤Lfi ˢ‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı CÎÀ-’À ±fiı ¿ÎqfiÌ

…ı‹ ±Î ∞‰ …Õ ◊Âı. ±fiı …Õ ’ÿÎ◊˝fiı ’fl¤‰√‹fiw’ Á_ÁÎfl CÎÀ÷˘ fi◊Ì.…ı ¿ÎflHÎ◊Ì

±Î ∞‰fiı Á_ÁÎflÌ’b_ (√‹fiÎ√‹fi’b_) CÎÀÂı fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı ’˘÷ı V‰›_ ±iÎÎfiw’

»ı, …Õw’ »ı. ¿Îq¬_ÕfiÌ …ı‹ Á_ÁÎflÌ’b_ CÎÀÂı fiÏË, ÷◊Î ±Î ±ÎI‹Î ±‹Òkν ˢ‰Î◊Ì

±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ ’HÎ Á_ÁÎflÌ ±‰V◊Î CÎÀÂı fiËŸ. …ı‹ ±Î¿Î ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì Á_ÁflHÎÏø›Î

fi◊Ì ÷ı‹ ±ÎI‹Î ’HÎ ±‹Ò÷˝ ˢ‰Î◊Ì Á_ÁflHÎÏø›Î CÎÀÂı fiËŸ. ±Î‹ ‹ı÷Λ˝∞ ≠ë ¿flı

»ı. ––1959-1960––

μ’flfiÎ ≠ëfi˘ ˉı ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤ μkÎfl ±Î’ı »ı -

√HΑfl‰Îÿ ÿ‹Π√HΑfl - ‹ı÷Λ˝ 551

◊ãŸÁ‚ ÁfláÊÊÁ‚ ø•Ù, ©Uå¬ÁûÊ◊ŒÊÁŒ•Ù ¡„UÊ ∑ȧê÷Ù –ŸáÊÈ ∞ÿ¢ Áøÿ ‚Ê„UáÊ◊ÁfláÊÊÁ‚ûÊ Áfl ‚ ‚Ùê◊ H1961H

(◊ãÿ‚ ÁflŸÊÁ‡Ê øà ©Uà¬ÁûÊ◊ŒÊÁŒÃÙ ÿÕÊ ∑ȧê÷— –ŸãflÃŒfl ‚ÊœŸ◊ÁflŸÊÁ‡Êàfl˘Á¬ ÃSÿ ‚ıêÿ ! H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı ‹ı÷Λ˝ ! ÷‹ı ±ı‹ ‹Îfi˘ »˘ ¿ı «ˆ÷L› ±ı μI’ÏkÎ ±ÎÏÿ ‘‹˝‰Î‚_

ˢ‰Î◊Ì CÎÀfiÌ …ı‹ ωfiÎÂÌ (±ÏfiI›) »ı. ’fl_÷ Ëı Á˙Q› ! ±Î … μI’Ïk΋I‰ Ëı÷

±Ï‰fiÎÏÂ’HÎ΋Î_ ’HÎ Á_¤‰ı »ı. ––1961––

ω‰ı«fi - ““∞‰ ωiÎÎfi‹› »ı ±fiı ÷ı ±ÏfiI› »ı”” ±Î‰_ ¿Ëı÷Î ÷‹ı ±ı‹ ¿Ëı‰Î

‹Î√˘ »˘ ¿ı «ı÷fiΠωfiÎÂÌ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı μI’ÏkÎ ‘‹˝‰Î‚Ì »ı CÎÀfiÌ …ı‹. ±fi‹Îfi

≠›˘√ ±Î ≠‹ÎHÎı - øÒÃãÿ¢ ÁflŸE⁄¢U, ©Uà¬ÁûÊ◊ûflÊØ, ∑ȧê÷flØ ‹Ò·√Î◊΋Î_ ·¬ı·Î •ÊÁŒÂOÿ◊Ì ““¬ÿʸÿàflÊØ”” ±Î‰˘ Ëı÷ ’HÎ ΩHΉ˘. …ı ¿˘¥ ‰V÷ μI’ÏkÎ‰Î‚Ì »ı ±◊‰Î

…ı ¿˘¥ ‰V÷ ’›Î˝›V‰w’ »ı ÷ı ‰V÷ ±‰U› ωfiÎÂÌ »ı. ±Î ±L‰›T›Î„M÷ ΩHΉÌ.

…ı‹¿ı CÎÀ-’À ±Î ±L‰› μÿÎËflHÎ »ı. ±◊‰Î …ı‹ V÷_¤ÎÏÿ ’ÿÎ◊˘˝‹Î_ fi‰Î-…\fiÎ’HÎÎfiÎ

’›Î˝›˘ »ı ‹ÎÀı ωfiÎÂÌ »ı. ±Î flÌ÷ı «ˆ÷L› ’HÎ μI’ÏkÎ ‘‹˝‰Î‚_ ±fiı ’›Î˝›ÎI‹¿

ˢ‰Î◊Ì ±ÏfiI› »ı. ±fiı ±ÏfiI› ˢ‰Î◊Ì ÷ıfiÎ◊Ì ±Ï¤Lfi ±ı‰˘ ∞‰ ’HÎ ±ÏfiI› ◊Âı,

÷ı◊Ì ’fl·˘¿fi˘ ±¤Î‰ ◊Âı. ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ Ëı ‹ı÷Λ˝ ! ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ±Ï¤≠Λ »ı.

÷‹Îfl˘ ±Î ±Ï¤≠Λ (‹ÎL›÷Î) ›˘B› fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ““ωiÎÎfi”” ±ÏfiI› …wfl

»ı. ’fl_÷ ±ı¿ÎL÷ı ±ÏfiI› fi◊Ì. ±◊ν÷˚ ¿◊_Ï«ÿ˚ ±ÏfiI› ±fiı ¿◊_Ï«ÿ˚ ÏfiI› »ı. ÷ı◊Ì

Ëı Á˙Q› ! ÷‹Îfl˘ ±Î … Ëı÷ (±Î … ≠‹ÎHÎ) ““ωiÎÎfi ±ÏfiI› »ı.”” ±Î‰Î ’Z΋Î_

…ı‹ ‰÷ı˝ »ı ÷ı‹ ωiÎÎfi ±Ï‰fiÎÂÌ »ı = ÏfiI› »ı, ±Î‰Î ’Z΋Î_ ’HÎ ‰÷ı˝ »ı. ÷ı◊Ì

ÁÎK›fiÌ …ı‹ ÁÎK›Î¤Î‰‹Î_ ’HÎ Ëı÷ ‰÷˝÷˘ ˢ‰Î◊Ì ÷‹Îfl˘ ¿Ëı·˘ ±Î Ëı÷ ±fiˆ¿Î„L÷¿

ËıI‰Î¤ÎÁ ◊Λ »ı.

¤Î‰Î◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı - ‰ÎV÷ω¿’HÎı Á‹V÷ ‰V÷±˘ μI’Îÿ-T›› ±fiı

‘˛˙T›÷Î◊Ì ›@÷ »ı ±◊ν÷˚ Á‰˝ ‰V÷±˘ ÏhÎ’ÿÌ‰Î‚Ì »ı. Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘ ƒT›ºÏp±ı

ÏfiI› »ı ±fiı ’›Î˝›ºÏp±ı ±ÏfiI› »ı. ÷ı◊Ì μI’Ïk΋k‰ Ëı÷◊Ì …ı‹ ωfiÎÂÌ’b_ ÏÁ©

◊Λ »ı ÷ı‹ ±ı … μI’Ïk΋k‰ Ëı÷◊Ì … ‰V÷fiÌ ‘˛‰÷Î ’HÎ ÏÁ© ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ¿◊_Ï«ÿ˚

ÏfiI›’b_ ’HÎ ‰V÷‹Î_ »ı …. ±Î ≠‹ÎHÎı μI’Ïk΋k‰ Ëı÷ …ı‹ ωfiÎÏÂI‰ ÏÁ© ¿flı »ı

÷ı‹ ±Î … Ëı÷◊Ì ±Î‰_ ’HÎ ¿ËÌ Â¿Î› »ı ¿ı ÁflôÊÊŸ¢ ÁŸàÿ◊˜, ©Uà¬ÁûÊ◊ûflÊØ, ÉÊ≈UflØ

ÿ‹Π√HΑfl - ‹ı÷Λ˝ √HΑfl‰Îÿ552

…ı‹ μI’Ïk΋Îfi˚ ˢ‰Î◊Ì Ï‰iÎÎfi ωfiÎÂÌ »ı ±ı‹ ÷‹ı ¿Ë˘ »˘ ÷ı‹ μ’fl˘@÷ ±fi‹Îfi

¶ÎflÎ ±Î … Ëı÷◊Ì ÏfiI›I‰ ’HÎ ÏÁ© ¿flÌ Â¿Î› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı …ı …ı ‰V÷ μI’ÏkΉ΂Ì

»ı ÷ı ÷ı ‰V÷ ÏhÎ’ÿÌ‰Î‚Ì Ë˘‰Î◊Ì ƒT›ºÏp±ı ‘˛‰-ÏfiI› ’HÎ ±‰U› »ı …. ±Î flÌ÷ı

ωiÎÎfi ÏfiI› ÏÁ© ◊‰Î◊Ì ÷ıfiÎ◊Ì ±Ï¤Lfi ±ı‰˘ ±ÎI‹Î ’HÎ ƒT›ºÏp±ı ¿◊_Ï«ÿ˚ ÏfiI›

±‰U› »ı …. ÷ı◊Ì ’fl·˘¿fi˘ ±¤Î‰ ◊÷˘ fi◊Ì. ––1961––

±◊‰Î ““©Uà¬ÁûÊ◊ûfl”” ±Î Ëı÷ …ı‹ ÁflŸÊÁ‡Êàfl ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı ’›Î˝› ±’ıZÎαı

CÎÀı »ı ÷ı‹ ±Î … ©Uà¬ÁûÊ◊ûfl Ëı÷ ÁÎK›◊Ì Ï‰v© ±ı‰Î •ÁflŸÊÁ‡Êàfl fiÌ ÁÎ◊ı ’HÎ

ƒT›ºÏp±ı ±T›Ï¤«ÎflÌ’HÎı Á_¤‰ı »ı. ÷ı◊Ì ≠Ï÷V’‘a ±fi‹Îfi ’HÎ ◊¥ ¿ı »ı. ÷ı

≠Ï÷V’‘a ±fi‹Îfi Â_ »ı ? ÷ı ¿Ëı »ı -

•„UflÊ flàÕÈûÊáÊ•Ù ÁfláÊÊÁ‚ ø•Ù Ÿ „UÙß ∑ȧê÷Ù √fl –©Uå¬ÁûÊ◊ŒÊÁŒûÊ ∑§„U◊ÁfláÊÊ‚Ë ÉÊ«UÙ ’ÈhË ? H1962H

(•ÕflÊ flSÃÈàflÃÙ ÁflŸÊÁ‡Ê øÃÙ Ÿ ÷flÁà ∑ȧê÷ ßfl –©Uà¬ÁûÊ◊ŒÊÁŒàfl ∑§Õ◊ÁflŸÊ‡ÊË ÉÊ≈UÙ ’ÈÁh— ? H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î «ˆ÷L› ±ı ‰V÷ ˢ‰Î◊Ì ¿<_¤fiÌ …ı‹ ±Ï‰fiÎÂÌ »ı. (±ı¿ÎL÷ı

ωfiÎÂÌ fi◊Ì) ≠ë-μI’Ïk΋ÿ˚ ‰√ıflı Ëı÷ ˢ÷ı »÷ı CÎÀ ±Ï‰fiÎÂÌ ¿ı‹ ¿Ëı‰Î› ? ±Î‰Ì

¿ÿΫ ’flfiÌ ⁄Ï© ◊Λ. ––1962––

ω‰ı«fi - Ωı ¿ı ≠ë¿Îfl ±ı‰Î ‹ı÷Λ˝∞±ı ““©Uà¬ÁûÊ◊ûfl”” Ëı÷fiı √Î◊Î 1961

fiÎ ’Ò‰Î˝‘˝‹Î_ ““ÁflŸÊÁ‡Êàfl”” ÁÎK› ÁΑ‰Î‹Î_ ΩıÕı· »ı. ’fl‹ÎI‹Î±ı ±Î … Ëı÷fiı ±ı¿ÎL÷ı

ωfiÎÏÂI‰ ÁÎK› ÏÁ© ¿fl‰Î‹Î_ ±fiˆ¿Î„L÷¿ ËıI‰Î¤ÎÁ 1961fiÎ μkÎflΑ˝‹Î_ ⁄fiÎT›˘

»ı. ÷◊Πω’flÌ÷ÁÎK› ÁΑ‰Î‹Î_ ±ıÀ·ı ¿ı ±Ï‰fiÎÏÂI‰ ÁÎK› ÁΑ‰Î‹Î_ ±Î … Ëı÷fiı

±T›Ï¤«ÎflÌ ±◊ν÷˚ ÁΫ˘ Ëı÷ ¿è΢ »ı. ÷ı ≠Ï÷V’‘a ±fi‹Îfi ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

ø× ∞∑§Êãß ÁflŸÊÁ‡Ê Ÿ ÷flÁÃ-•ÕʸØ ∑§ÕÁ@ÁãŸàÿ◊Á¬ ÷flÁÃ, ©Uà¬ÁûÊ◊ûflÊرΉ_ ±ı¿ ±fi‹Îfi 1961‹Ì √Î◊ÎfiÎ μkÎflΑ˝‹Î_ … ¿›* »ı. ⁄Ì…\_ ’HÎ ±Î‰_ …

≠Ï÷V’‘a ±fi‹Îfi Á‹Ω‰ı »ı ø× ∞∑§Êãß ÁflŸÊÁ‡Ê Ÿ ÷flÁÃ, •ÕʸØ ∑§ÕÁ@ÁãŸàÿ◊˜•åÿÁSà flSÃÈàflÊØ ∑ȧê÷flØ = …ı‹ ¿<_¤ ±ı¿ ‰V÷ ˢ‰Î◊Ì ƒT›ºÏp±ı ¿◊_Ï«÷˚ ÏfiI›

»ı. ÷ı … flÌ÷ı ωiÎÎfi ’HÎ ƒT›ºÏp±ı ±ı¿ ‰V÷V‰w’ ˢ‰Î◊Ì ÏfiI› »ı. ÷ı◊Ì ±ı¿ÎL÷ı

ωfiÎÂÌ fi◊Ì. ±◊ν÷˚ ¿◊_Ï«÷˚ ÏfiI› »ı. ÷ı◊Ì ±Î‰Î ≠¿Îflfi_ ≠Ï÷V’‘a ±fi‹Îfi ωz‹Îfi

√HΑfl‰Îÿ ÿ‹Π√HΑfl - ‹ı÷Λ˝ 553

ˢ‰Î◊Ì ““©Uà¬ÁûÊ◊ûfl”” fi΋fi˘ ≠◊‹ Ëı÷ ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı …ı‹ T›ÎM÷ »ı. ÷ı‹ ÁÎK›Î¤Î‰fiÌ

ÁÎ◊ı ’HÎ T›ÎM÷ ˢ‰Î◊Ì T›Ï¤«ÎflÌ ËıI‰Î¤ÎÁ ◊Λ »ı. ±◊‰Î …ı‹ ±ÏfiI› ÏÁ©

◊Λ »ı ÷ı‹ ¿◊_Ï«ÿ˚ ÏfiI› ’HÎ …wfl ÏÁ© ◊Λ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ’Îfl‹ÎÏ◊˝¿ flÌÏ÷±ı Á‰ı˝

‰V÷ hÎHÎ ‘‹˝‰Î‚Ì … »ı. ÷ı ¿ÎflHÎı μI’Ïk΋k‰ Ëı÷◊Ì …ı‹ ωfiÎÏÂI‰ ÏÁ© ◊Λ »ı

÷ı‹ hÎÌΩı ‘‹˝ …ı ‘˛‰I‰ »ı ÷ı ’HÎ ±Î … μI’Ïk΋k‰ Ëı÷◊Ì ÏÁ© ◊Λ »ı. ‹ÎÀı ±Î

μI’Ïk΋k‰Ëı÷ ÁÎK›fiÌ ÁÎ◊ı …ı‹ ‰÷ı˝ »ı. ÷ı‹ ÁÎK›Î¤Î‰fiÌ ÁÎ◊ı ’HÎ ‰÷ı˝ »ı ÷◊Î

‰V÷I‰‘‹˝fiÌ ±’ıZÎαı ÏfiI›I‰ ’HÎ ÏÁ© ◊Λ … »ı. ‹ÎÀı ≠I›fi‹Îfi ωz‹Îfi ˢ‰Î◊Ì

‹Ò· ±fi‹Îfifi˘ Ëı÷ T›Ï¤«ÎflÌ Ëık‰Î¤ÎÁ ¿Ëı‰Î› »ı.

≠ë - ¿ÿΫ ±ËŸ ‹ı÷Λ˝∞fiÌ ±Î‰Ì ⁄Ï© ◊Λ, ±◊ν÷˚ ÏÂW›fiı ¿ÿΫ ±Î‰˘

≠ë ◊Λ ¿ı - 1961‹Ì √Î◊ÎfiÎ μkÎflΑ˝‹Î_ ““ŸáÊÈ ∞ÿ¢ Áøÿ ‚Ê„UáÊ◊ÁfláÊÊÁ‚ûÊ Áfl””¥I›ÎÏÿ …ı ’Îà ¿è΢ »ı I›Î_ ’flfiı ¿ÿΫ ±Î‰Ì Â_¿Î ◊Λ ¿ı ©Uà¬ÁûÊ◊ûfl Ëı÷◊Ì

ωfiÎÏÂI‰ ÷˘ CÎÀfiÌ …ı‹ ÏÁ© ◊Λ, ’fl_÷ ÷ı … Ëı÷◊Ì Ωı ±Ï‰fiÎÏÂI‰ ÁÎK› ÏÁ©

¿fl˘ ÷˘ ºpÎL÷ w’ı ‹Ò¿ı·Î CÎÀ‹Î_ ÷¿·ÌŒ ’Õı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı CÎÀ‹Î_ ±Ï‰fiÎÂÌ’b_ ¿ı‹

ÏÁ© ◊Λ ? ¿˘¥ flÌ÷ı ÏÁ© ◊Λ fiËŸ. ¿ÎflHÎ ¿ı CÎÀ ωfiÎÂÌ ÷flÌ¿ı … Á≠ÏÁ© »ı.

÷ı◊Ì ºpÎL÷̤Ò÷ ±ı‰Î CÎÀ‹Î_ μI’Ïk΋k‰ Ëı÷ »ı. ’fl_÷ ωfiÎÂÌ … ˢ‰Î◊Ì ±Ï‰fiÎÏÂI‰

ÁÎK› ÷ı‹Î_ CÎÀ÷_ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı ±Ï‰fiÎÏÂI‰ ÁÎK›fiÌ ±ÏÁÏ© ˢ‰Î◊Ì ºpÎL÷‹Î_

T›Î„M÷ fi ·Î√‰Î◊Ì ÿÎpν„L÷¿ ±ı‰_ ωiÎÎfi ’HÎ ““±Ï‰fiÎÂÌ”” »ı ±ı‰_ ÏÁ© ◊¥ ¿Âı

fiËŸ. ±Î‹ ’flfi_ ’Ò»‰_ »ı. ’flfiÎ xÿ›fi˘ ±Î‰˘ ±Ï¤≠Λ »ı.

ÁÎflÎ_ ¿ı ºpÎL÷ w’ı ‹¿Î›ı· CÎÀ ωfiÎÂÌ … »ı ±Î ‰Î÷ …√÷‹Î_ ≠ÏÁ©

»ı. ‹ÎÀı F›Î_ F›Î_ μI’Ïk΋k‰ ˢ› I›Î_ I›Î_ ±Ï‰fiÎÏÂI‰ ˢ› ±Î T›Î„M÷ ºpÎL÷̤Ò÷

±ı‰Î CÎÀ‹Î_ CÎÀ÷Ì fi◊Ì. ÷ı◊Ì ÿÎpν„L÷¿ ±ı‰Î ωiÎÎfi‹Î_ ’HÎ CÎÀÂı fiËŸ. ÷ı◊Ì

«ˆ÷L› (±ÎI‹Î) ±Ï‰fiÎÂÌ (ÏfiI›) ÏÁ© ◊Âı fiËŸ. ÷ı◊Ì ’fl·˘¿fi˘ ÷˘ ±¤Î‰ …

flËıÂı. ––1962––

±Î ≠ëfi˘ μkÎfl ¿Ëı »ı -

M§fl-⁄U‚-ª¢œ-»§Ê‚Ê, ‚¢πÊ-‚¢ΔUÊáÊ-Œ√fl-‚ûÊË•Ù –∑ȧê÷ÙÁûÊ ¡•Ù ÃÊ•Ù ¬‚Íß-ÁflÁë¿UÁûÊ-œÈflœê◊Ê H1963H

(M§¬-⁄U‚-ªãœ-S¬‡Êʸ—, ‚æ˜U ÅÿÊ-‚¢SÕÊŸ-º˝√ÿ‡ÊÄÃÿ— –∑ȧê÷ ßÁà ÿÃSÃÊ— ¬˝‚ÍÁÃ-√ÿflÁë¿UÁûÊ-œ˝Èflœ◊ʸáÊ— H)

ÿ‹Π√HΑfl - ‹ı÷Λ˝ √HΑfl‰Îÿ554

√Î◊Î◊˝ - …ı ¿ÎflHÎ◊Ì w’-flÁ-√_‘-V’½-Á_A›Î-Á_V◊Îfi-‹ÎÀÌV‰w’ ƒT› ±fiı

„@÷ ±Î Á‰˝fi˘ Á‹ÿΛ ÷ı ¿<_¤ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı◊Ì ÷ı ≠ÁÒÏ÷ (μI’ÏkÎ), T›‰„E»ÏkÎ

(T››) ±fiı ‘˛‰‘‹˝‰Î‚˘ ÷ı ¿<_¤ »ı. ––1963––

ω‰ı«fi - ¿<_¤ ±ıÀ·ı CÎÀ, ±ËŸ CÎÀ ±ı Â_ ‰V÷ »ı ? ÷ı ≠◊‹ Á‹∞±ı. fiÌ·-

¿ÚWHÎÎÏÿ ¿˘¥ ±ı¿ ≠¿Îflfi_ w’, Ï÷¿˚÷ÎÏÿ ¿˘¥ ±ı¿ ≠¿Îflfi˘ flÁ, ÁflϤ-ÿflϤ‹Î_◊Ì

¿˘¥ ±ı¿ √_‘, Q≤ÿ-¿¿˝ÂÎÏÿ‹Î_◊Ì ¿˘¥ V’½ ·ZÎHΉ΂Π√H΢fi˘ Á‹ÿΛ, ±ı¿ CÎÀ ˢ›

÷˘ ±ı¿, ⁄ı-hÎHÎ CÎÀ ˢ› ÷˘ Á‹ÒËfiı ±Îl›Ì ⁄ı ±◊‰Î hÎHÎfiÌ Á_A›Î, fiÌ«ı◊Ì ’ˢ‚˘

’ˢ‚˘ ±fiı ’ıÀ◊Ì ÁÎ_¿Õ˘ ÁÎ_¿Õ˘ ¥I›ÎÏÿ M≤◊⁄Kfi˘ÿflÎÏÿ ±Î¿Îflw’ı Á_V◊Îfi, ‹ÎÀÌ

fi΋fi_ ƒT›, …·ÎËflHÎ (’ÎHÎÌ ¤fl‰_ - CÎÌ ¤fl‰_) ¥I›ÎÏÿ ¿Î›˝ ¿fl‰Îw’ „@÷±˘

±Î ÁC΂Π¤Î‰˘fi˘ …ı Á‹ÿΛ ÷ı ¿<_¤ ¿Ëı‰Î› »ı ±ıÀ·ı ¿ı ¿<_¤‹Î_ μ’fl˘@÷ ⁄‘Î …

¤Î‰˘ ±ı¿ÌÁÎ◊ı ‰÷ı˝ »ı.

÷ı w’, flÁ, √_‘, V’½, Á_A›Î, Á_V◊Îfi, ƒT› ±fiı „@÷, ±Î Á‰ı˝ ¤Î‰˘

μI’ÏkÎ-T›› ±fiı ‘˛˙T› ‘‹˝‰Î‚Î »ı. ±ıÀ·ı ¿ı μI’Îÿ-T››-‘˛˙T› V‰w’‰Î‚Î »ı. ÷ı◊Ì

CÎÀ μI’ÏkΉ΂˘ ˢ‰Î◊Ì ±Ï‰fiÎÂÌ ±ıÀ·ı ¿ı ‘˛‰ (ÏfiI›) ’HÎ ÏÁ© ◊Λ »ı. ±Î ‰Î÷

ˉı ’»ÌfiÌ ⁄ı √Î◊΋Î_ ωV÷Îfl◊Ì Á‹Ω‰ı »ı. ÷ı◊Ì ±Î √Î◊΋Î_ ±‹ı ‰‘Îflı ω‰ı«fi

·¬÷Î fi◊Ì. ––1963––

ß„U Á¬á«UÙ Á¬á«UʪÊ⁄U-‚ÁûÊ-¬îÊÊÿÁfl‹ÿ‚◊∑§Ê‹¢ –©Uå¬îÊß-∑È¢§÷ʪÊ⁄U-‚ÁûÊ-¬îÊÊÿM§fláÊ H1964H

M§flÊß Œ√flÿÊ∞ Ÿ ¡Êß Ÿ ÿ flß ÃáÊ ‚Ù ÁŸìÊÙ –∞fl¢ ©Uå¬Êÿ-√flÿ-œÈflS‚„UÊfl¢ ◊ÿ¢ ‚√fl¢ H1965H

(ß„U Á¬á«UÙ Á¬á«UÊ∑§Ê⁄U-‡ÊÁÄÃ-¬ÿʸÿ Áfl‹ÿ-‚◊∑§Ê‹◊˜ –©Uà¬là ∑ȧê÷Ê∑§Ê⁄U-‡ÊÁÄìÿʸÿM§¬áÊ HM§¬ÊÁŒº˝√ÿÃÿÊ Ÿ ¡Êÿà Ÿ √ÿÁà ß ‚ ÁŸàÿ— –∞fl◊Èà¬ÊŒ-√ÿÿ-œ˝ı√ÿSfl÷Êfl¢ ◊â ‚fl¸◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ±ËŸ …ı Q≤„I’_Õ »ı ÷ı Ï’_ÕοÎfl’HÎı ±fiı ÷ıfiÌ Â„@÷w’ ’›Î˝›’HÎı …ı

Á‹›ı fiΠ’΋ı »ı. ÷ı … ¿Î·ı ¿<_¤Î¿Îfl’HÎı ±fiı ¿<_¤fiÌ Â„@÷ V‰w’ ’›Î˝›’HÎı ÷ı

‰V÷ μI’Lfi ◊Λ »ı. ÷◊Î ÷ı … ¿Î·ı w’ÎÏÿ √HΉ΂ΒHÎı ±fiı ƒT›V‰w’ı ÷ı ‰V÷

√HΑfl‰Îÿ ÿ‹Π√HΑfl - ‹ı÷Λ˝ 555

fi◊Ì μI’Lfi ◊÷Ì ±fiı fi◊Ì fiΠ’΋÷Ì ÷ı◊Ì ÷ı ÏfiI› ’HÎ »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı Á‰ı˝ ’HÎ

‰V÷±˘ μI’ÏkÎ-ωfiΠ±fiı ‘˛‰V‰¤Î‰‰Î‚Ì ‹fiΛı·Ì »ı. ––1964-1965––

ω‰ı«fi - 1 w’, 2 flÁ, 3 √_‘, 4 V’½, 5 Á_A›Î, 6 Á_V◊Îfi, 7 ‹ÎÀ̃T›

±fiı 8 …·ÎËflHÎÎÏÿ „@÷ωÂıÊ ±Î‹ ±Î ·A›Î ≠‹ÎHÎı ±Îà ¤Î‰˘, ’fl‹Î◊˝◊Ì ÷˘

±Î‰Î ±fi_÷Îfi_÷ ¤Î‰˘◊Ì …ı ¤flı·˘ »ı ÷ı ¿<_¤ (CÎÀ) ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı‹Î_ ¿_¥¿

ÁÒZ‹⁄Ï©◊Ì Ï‰«Îfḻı ÷˘ ¤Î‰˘ fiÌ«ı ≠‹ÎHÎı »ı.

(1) …ı ‹ÎÀÌfi˘ Ï’_Õ (Q≤„I’_Õ) »ı ÷ı ¿÷ν »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı ‹ÎÀÌfi˘ Ï’_Õ … Ï’_Õ

±‰V◊Îfiı »˘ÕÌfiı CÎÀοÎflfiı ’΋fiÎfl »ı. ‹ÎÀı ÷ıfiı … ¿÷ν ±ıÀ·ı ¿ı fi‰Î fi‰Î w’ÎL÷flfiı

’΋fiÎfl˘ ’ÿÎ◊˝ ¿Ëı· »ı.

(2) ‹ÎÀÌfiÎ Ï’_տηı …ı T≤kÎÁ_V◊Îfi V‰w’ = √˘‚ √˘‚ fiyfl’HÎı ’flV’fl

«˘ÓÀÌ …‰Îw’ ‹ÎÀÌfi˘ ’˘÷Îfi˘ …ı Ï’_ÕοÎfl »ı ÷ı, ÷◊Î ÷ı ¿Î·ı ‹ÎÀÌfiÎ Ï’_Õ‹Î_ …ı

Ï’_Õ’HÎÎfiÌ Â„@÷ flËı·Ì »ı ÷ı „@÷w’ ’›Î˝› ±Î‹ ±Î ⁄Lfiı ’›Î˝›˘fi˘ …ı ¿Î·ı (CÎÀ

⁄fi÷Ì ‰ı·Î±ı) ω·› ◊Λ »ı ÷ı … ¿Î·ı ±Î … Q≤„I’_Õ fiÌ«ı◊Ì ’ˢ‚˘-’ˢ‚˘ ±fiı

’ıÀfiÎ μ’flfiÎ ¤Î√◊Ì ÁÎ_¿Õ˘-ÁÎ_¿Õ˘ ±ıÀ·ı ¿ı M≤◊⁄Kfi˘ÿflÎÏÿ …ı ±Î¿Îfl »ı ÷ı

±Î¿Îfl’HÎı, ÷◊Î …·ÎËflHÎ-C≤÷ÎËflHÎ-÷ˆ·ÎËflHÎ ‰√ıflı CÎÀfiÌ …ı „@÷±˘ »ı ÷ı „@÷±˘

w’ı ±Î ’ÿÎ◊˝ μI’Lfi ◊Λ »ı. ÁÎflÎ_ ¿ı Q≤„I’_ÕοÎfl’HÎı fiΠ±fiı M≤◊⁄Kfi˘ÿflÎÏÿ

±Î¿Îfl’HÎı μI’Îÿ, ‹ÎÀÌfiÎ Ï’_ÕfiÌ …ı „@÷±˘ »ı ÷ı „@÷ V‰w’ı fiΠ±fiı CÎÀfiÌ

…ı „@÷±˘ »ı ÷ı „@÷±˘ ’HÎı μI’Îÿ. ±Î ’›Î˝›fi˘ ’·À˘ ±ı¿ÌÁÎ◊ı ±ı¿¿Î·ı ◊Λ

»ı. ÷ı◊Ì ÷ı‹Î_ μI’ÏkÎ ±fiı fiΠÁ_¤‰ı »ı.

(3) …ı Á‹›ı ±Î ‰V÷ Ï’_ÕοÎflı ±fiı Ï’_ÕfiÌ Â„@÷V‰w’ı fiΠ’΋ı »ı ÷◊Î

…ı Á‹›ı CÎÀοÎfl’HÎı ±fiı CÎÀfiÌ Â„@÷V‰w’ı ±Î ‰V÷ μI’Lfi ◊Λ »ı ÷ı … Á‹›ı

w’-flÁ-√_‘ ±fiı V’½w’ı ÷◊Î ‹ÎÀ̃T›V‰w’ı ±Î Ï’_Õ fi◊Ì μI’Lfi ◊÷˘ ¿ı fi◊Ì fiÎÂ

’΋÷˘. ÷ı◊Ì ÷ı ‰HÎνÏÿ‰Î‚Î’HÎı ±fiı ‹ÎÀ̃T›w’ı ±Î ’ÿÎ◊˝ ÏfiI› ¿Ëı‰Î› »ı. ¿ÎflHÎ

¿ı ÷ı ’ÿÎ◊˝ ‰HÎνÏÿ‰Î‚Î’HÎı ±fiı ‹ÎÀÌV‰w’ı ’Ëı·Î_ ’HÎ Ë÷˘ ±fiı Ëη ’HÎ »ı. ±fiı

¤Ï‰W›‹Î_ ’HÎ flËıÂı ‹ÎÀı Áÿοη ÷ı ¤Î‰ı ±Î ’ÿÎ◊˝ ±‰„V◊÷ »ı.

÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı - ‹ÎÀÌfi˘ ±Î Ï’_Õ, ’˘÷ÎfiÎ Ï’_ÕοÎfl’HÎı ±fiı Ï’_ÕfiÌ Â„@÷V‰w’ı

fiΠ’΋ı »ı. ÷ı … ¿Î·ı CÎÀοÎfl’HÎı ±fiı CÎÀ√÷ „@÷V‰w’ı ÷ı ’ÿÎ◊˝ μI’Lfi ◊Λ

»ı. ÷◊Î ÷ı … ¿Î·ı w’ÎÏÿ √H΢‰Î‚Î’HÎı ±fiı ‹ÎÀ̃T›w’ı „V◊fl (‘˛‰) flËı … »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı ±Î ’ÿÎ◊˝ μI’Îÿ-T›› ±fiı ‘˛˙T› V‰¤Î‰‰Î‚˘ ¿Ëı‰Î› »ı.

ÿ‹Π√HΑfl - ‹ı÷Λ˝ √HΑfl‰Îÿ556

±Î … ≠‹ÎHÎı CÎÀ ⁄L›Î ’»Ì ’HÎ CÎÀ ωfiΠfi ’΋ı I›Î_ Á‘Ì‹Î_ ’HÎ

≠Ï÷Á‹›ı ◊÷Î ’ÒflHÎ-√·fifiÎ ¿ÎflHÎı ’Ò‰˝’›Î˝›w’ı fiΠ’΋ı »ı. fi‰Î-fi‰Î CÎÀοÎfl’HÎı

μI’Lfi ◊Λ »ı ÷◊Î w’ÎÏÿ √HΉ΂ΒHÎı ±fiı ‹ÎÀ̃T›w’ı ‘˛‰ flËı »ı. ÷ı◊Ì ⁄fiı·˘

±ı‰˘ ’HÎ ±Î CÎÀ μI’Îÿ-T›› ±fiı ‘˛‰‘‹˝‰Î‚˘ »ı. ±Î flÌ÷ı ±L› ’HÎ …ı ¿˘¥ ‰V÷

±Î Á_ÁÎfl‹Î_ »ı ÷ı Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷ μI’Îÿ-T›› ±fiı ‘˛‰ V‰¤Î‰‰Î‚Ì … »ı. ±Î‰_

÷Ì◊*¿fl ¤√‰_÷˘fiı ±Ï¤‹÷ »ı. ÷ı±˘±ı ¿ı‰·iÎÎfi◊Ì ±Î ≠‹ÎHÎı ‰V÷fi_ V‰w’ Ωı›ı·_

»ı ±fiı ≠I›ZÎ’HÎı Á_ÁÎflÌ Á‰ı˝ ∞‰˘fiı ’HÎ ±Î … ≠‹ÎHÎı ‰V÷V‰w’ ±fi¤‰Î› »ı.

÷ı◊Ì μI’Ïk΋k‰ ‘‹˝ ˢ‰Î◊Ì CÎÀ‹Î_ …ı‰_ ωfiÎÂÌ’b_ ÏÁ© ◊Λ »ı ÷ı … flÌ÷ı ±Ï‰fiÎÂÌ’b_

’HÎ ÏÁ© ◊Λ »ı. ÷ı‹ ◊›ı »÷ı ÁÎK› ÁΑ‰Î ‹ÎÀı ‘‹a (’ZÎ) ÷flÌ¿ı ⁄fiΉı·Î «ˆ÷L›

fi΋fiÎ ’Z΋Î_ ωfiÎÏÂI‰fiÌ …ı‹ ±Ï‰fiÎÏÂI‰ ’HÎ ÏÁ© ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì «ˆ÷L›‘‹˝◊Ì

±Ï¤Lfi ±ı‰˘ ∞‰ ’HÎ ¿◊_Ï«ÿ˚ …ı‹ ωfiÎÂÌ »ı ÷ı‹ ¿◊_Ï«ÿ˚ ÏfiI› ’HÎ »ı ….

‹ÎÀÌfi˘ …ı Ï’_Õ »ı ÷ıfi˘ Ï’_ÕοÎfl’HÎı ωfiÎÂ.

Ï’_Õ‹Î_ …ı Ï’_Õ√÷ „@÷ »ı ÷ı „@÷w’ı ωfiÎÂ.

M≤◊⁄Kfi˘ÿflÎÏÿ …ı CÎÀοÎfl »ı ÷ı ±Î¿Îfl’HÎı μI’Îÿ.

CÎÀfiÌ …·Î‘ÎflÎÏÿ …ı „@÷ »ı ÷ı „@÷w’ı μI’Îÿ.

‰HÎνÏÿ √HΉ΂ΒHÎı ⁄Lfiı ¿Î·‹Î_ ˢ‰Î◊Ì ‘˛˙T›.

÷◊Î ‹ÎÀ̃T›w’ı ⁄Lfiı ¿Î·‹Î_ ˢ‰Î◊Ì ‘˛˙T›.

±Î ≠‹ÎHÎı CÎÀ’ÿÎ◊˝‹Î_ ’Ò‰˝’›Î˝›w’ı ωfiÎÂ, μkÎfl’›Î˝›w’ı μI’Îÿ ±fiı

‹Ò·ƒT›w’ı ‘˛˙T› ±ı‹ hÎHÎı ‘‹˘˝ ±ı¿ÌÁÎ◊ı … »ı. ÷ı◊Ì μI’Îÿ ˢ‰Î◊Ì …ı‹ T›› »ı

÷ı‹ ÷ı … μI’Îÿ ˢ‰Î◊Ì ‘˛˙T› ’HÎ ÁÎ◊ı … »ı. ‹ÎÀı «ˆ÷L›√HÎ ¿ı‰· ±ı¿·˘ ωfiÎÂÌ

fi◊Ì ’HÎ ±Ï‰fiÎÂÌ (ÏfiI›-‘˛‰) ’HÎ ±‰U› »ı …. ÷ıfiÌ ÁÎ◊ı ±¤ıÿ¤Î‰ı flËı·˘ ∞‰

’HÎ ¿ı‰· ωfiÎÂÌ fi◊Ì ’HÎ μI’ÏkΉ΂˘ ˢ‰Î◊Ì ‘˛‰ (ÏfiI›) ’HÎ ±‰U› »ı …. ‹ÎÀı

’fl·˘¿ CÎÀÌ Â¿ı »ı. ’fl·˘¿fi˘ ±¤Î‰ ◊÷˘ fi◊Ì. ±Î ‰Î÷ ˉı ’»ÌfiÌ √Î◊΋Î_ ‰‘Îflı

V’p ¿flı »ı. ––1964-1965––

ÉÊ«UøÿáÊÿÊ ŸÊ‚Ù, ¬«UøÿáÊÿÊ ‚◊Èé÷flÙ ‚◊ÿ¢ –‚¢ÃÊáÊáÊÊflàÕÊ, ÄU„U-¬⁄U‹Ù•-¡ËflÊáÊ¢ H1966H

◊áÊÈ∞„U‹ÙªŸÊ‚Ù ‚È⁄UÊ߬⁄U‹Ùª‚¢÷flÙ ‚◊ÿ¢ –¡ËflÃÿÊ˘flàÕÊáÊ¢, Ÿ„U÷flÙ Ÿÿ ¬⁄U‹Ù•Ù H1967H

√HΑfl‰Îÿ ÿ‹Π√HΑfl - ‹ı÷Λ˝ 557

(ÉÊ≈UøßÿÊ ŸÊ‡Ê—, ¬≈UøßÿÊ ‚◊ÈŒ˜÷fl— ‚◊∑§◊˜ –‚¢ÃÊŸŸÊflSÕÊ, ÃÕ„U-¬⁄U‹Ù∑§-¡ËflÊŸÊ◊˜ H◊ŸÈ¡„U‹Ù∑§ŸÊ‡Ê—, ‚È⁄UÊÁŒ¬⁄U‹Ù∑§‚¢÷fl— ‚◊∑§◊˜ –¡ËflÃÿÊ˘flSÕÊŸ¢, Ÿ„U÷flÙ ŸÒfl ¬⁄U‹Ù∑§— H)

√Î◊Î◊˝ - CÎÀfiÎ μ’›˘√w’ı fiΠ±fiı ’ÀfiÎ μ’›˘√w’ı μI’ÏkÎ ±Î ⁄Lfiı …ı‹

±ı¿ÌÁÎ◊ı »ı ÷◊Î «ˆ÷L›fiÌ ’fl_’flÎ ‰Õı ±‰„V◊÷÷Î = ‘˛‰÷Î »ı ÷ı … flÌ÷ı ±Î ·˘¿

±fiı ’fl·˘¿fiı ±Îl›Ì ∞‰˘‹Î_ ÏhÎ’ÿÌ »ı. ‹fiW›’HÎı ±Î ·˘¿fi˘ fiÎÂ, ÿı‰¤‰’HÎı

’fl·˘¿fiÌ μI’ÏkÎ ÷◊Î ÁÎ◊ı … ∞‰’HÎı ±‰V◊Îfi (‘˛‰I‰) »ı. ¿ı F›Î_ ±Î ¤‰ ¿ı

’fl¤‰fiÌ Ï‰‰ZÎÎ ¿flÎ÷Ì fi◊Ì. ––1966-1967––

ω‰ı«fi - CÎÀfiΠωʛ‰Î‚_ …ı iÎÎfi ≠‰÷ı˝ ÷ıfiı CÎÀ«ı÷fiÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ÷ı‰Ì …

flÌ÷ı ’ÀfiΠωʛ‰Î‚_ …ı iÎÎfi ≠‰÷ı˝ ÷ıfiı ’À«ı÷fiÎ ¿Ëı‰Î› »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı …ı …ı

ωʛfi˘ iÎÎfi˘’›˘√ ±Î ∞‰fiı ¿Î·ø‹ı ≠‰÷ı˝ »ı ÷ıfiı ÷ı ÷ı ωʛfiÌ «ı÷fiÎ ¿Ëı‰Î›

»ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ±Î ∞‰fiı F›Îflı CÎÀÁ_⁄_‘Ì Ï‰iÎÎfi ◊›Î ’»Ì ’ÀÁ_⁄_‘Ì Ï‰iÎÎfi ≠√Àı

»ı I›Îflı CÎÀfiÌ «ı÷fiÎ ‰Õı ±ıÀ·ı CÎÀfiÎ iÎÎfifiÎ μ’›˘√‰Î‚Î’HÎı ÷ı ∞‰fi˘ fiΠ◊Λ

»ı ±fiı ’ÀfiÌ «ı÷fiÎ ‰Õı ±ıÀ·ı ¿ı ’ÀiÎÎfifiÎ μ’›˘√‰Î‚Î’HÎı ÷ı ∞‰fi˘ μI’Îÿ ◊Λ

»ı. ±Î fiΠ±fiı μI’Îÿ ±ı‹ ⁄Lfiı ±ı¿ÌÁÎ◊ı ±ı¿ … Á‹›‹Î_ μI’Lfi ◊Λ »ı. ‰Î_¿Ì

±Î_√‚Ìfiı ÁÌ‘Ì ¿fl˘ I›Îflı …ı Á‹›‹Î_ ‰ø÷Îfi˘ fiΠ◊Λ »ı ÷ı Á‹›‹Î_ … Áfl‚÷ÎfiÌ

μI’ÏkÎ ◊Λ »ı. ‹ËÎ’Àfiı ŒÎÕ̱ı I›Îflı …ı Á‹›ı ±¬_Õ ’Àfi˘ fiΠ◊Λ »ı ÷ı Á‹›‹Î_

… ¬_Õ’ÀfiÌ μI’ÏkÎ ◊Λ »ı. ÷ıfiÌ …ı‹ CÎÀ˘’›˘√w’ «ı÷fiÎfiÌ ±’ıZÎαı ∞‰fi˘ fiÎÂ

±fiı ’À˘’›˘√w’ «ı÷fiÎfiÌ ±’ıZÎαı ∞‰fiÌ μI’ÏkÎ ±Î ⁄Lfiı ±ı¿Ì ÁÎ◊ı ±ı¿ …

Á‹›‹Î_ ◊Λ »ı.

‰‚Ì ±fiÎÏÿ¿Î‚◊Ì ≠‰÷ı˝·Ì «ı÷fiÎfiÌ …ı ’fl_’flÎ, ÷ı ’fl_’fl΋ÎhÎfiı ±Îl›Ì

ωÂıÊHÎflÏË÷’HÎı ∞‰I‰‹ÎhÎV‰w’ı ±‰V◊Îfi (‘˛‰I‰) »ı. ±Î CÎÀ«ı÷fiÎ ≠‰÷ı˝ »ı ¿ı

’À«ı÷fiÎ ≠‰÷ı˝ »ı ¿ı ‹Ã«ı÷fiÎ ≠‰÷ı˝ »ı ¥I›ÎÏÿ ωÂıÊH΢fiÌ Ï‰‰ZÎÎ Ωı fi ¿fḻı ±fiı

«ı÷fiÎfiÌ ‘ÎflÎw’ ∞‰I‰fiÌ Ωı ω‰ZÎÎ ¿fḻı ÷˘ ±fiÎÏÿ¿Î·◊Ì ÷ı «ı÷fiÎ »ı ±fiı

±fi_÷¿Î· ÷ı «ı÷fiÎ flËıÂı. ±Î ω‰ZÎαı ‘˛‰I‰ ’HÎ Á_¤‰ı »ı. ±Î ÏhÎ’ÿÌ …ı …HÎΉÌ

÷ı ±Î ¤‰‹Î_ ‰÷˝÷Î ∞‰fiı ±Îl›Ì CÎÀ˘’›˘√-’À˘’›˘√ ±fiı μ’›˘√‹ÎhÎfiÌ Ï‰‰ZÎαı

fiÎÂ-μI’ÏkÎ ±fiı ‘˛‰÷Î V‰w’ ÏhÎ’ÿÌ …HÎÎ‰Ì »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ’fl¤‰‹Î_ …÷Î ∞‰fiı

±Îl›Ì ’HÎ ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÎ … hÎHÎ V‰¤Î‰ ΩHΉÎ. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

ÿ‹Π√HΑfl - ‹ı÷Λ˝ √HΑfl‰Îÿ558

F›Îflı ¿˘¥’HÎ ±ı¿ ‹fiW› Q≤I› ’΋Ìfiı ÿı‰·˘¿‹Î_ Ω› »ı I›Îflı ‹fiW›w’ı …ı

’›Î˝› »ı ÷ıfi˘ fiΠ◊Λ »ı. ÷ıfiÌ ÁÎ◊ı Á‹Îfi¿Î·ı … ÿı‰·˘¿ÎÏÿ w’ı …ı ’›Î˝› »ı

÷ıfi˘ μI’Îÿ ◊Λ »ı. ÷ıfiÌ ÁÎ◊ı … ÷ı ⁄Lfiı ±‰V◊΋Î_ ∞‰’HÎı ‘˛‰I‰ flËı »ı. F›Îflı

±Î ±ÎI‹Î‹Î_ ∞‰’HÎÎfi_ ‘˛‰I‰ ‹A›’HÎı ω«ÎflΛ »ı I›Îflı ‹fiW›ÎI‹¿ ±Î ¤‰fiÌ

¿ı ÿı‰·˘¿ÎI‹¿ ’fl¤‰fiÌ Ï‰‰ZÎÎ ¿flÎ÷Ì fi◊Ì. ’fl_÷ ÷ı ÷ı ’›Î˝› ’΋÷˘ ˢ‰Î »÷Î_

’HÎ ÷ı ÷ı ’›Î˝›˘fiÌ √˙HÎ÷Î ¿flÌfiı ’›Î˝›˘fiÌ Ï‰‰ZÎΠωfiÎfi_ ∞‰‹ÎhÎw’ı flËı·_ …ı ƒT›

»ı ÷ı ƒT›fiÌ … F›Îflı ω‰ZÎÎ ¿flΛ »ı. I›Îflı ÷ıfiı ‘˛‰I‰ ¿Ëı‰Î› »ı.

±Î ≠‹ÎHÎı ∞‰ fi΋fi_ ±Î ƒT› μI’Îÿ-T›› ±fiı ‘˛‰I‰ ‘‹˝‰Î‚_ ˢ‰Î◊Ì

’fl·˘¿fi˘ ±¤Î‰ ◊÷˘ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ±Î ∞‰ƒT› ’Ò‰˝’›Î˝› w’ı ¤·ı ωfiÎÂÌ »ı.

μkÎfl’›Î˝› w’ı ¤·ı μI’ÎÿÌ »ı. ÷◊ÎÏ’ ∞‰I‰‹ÎhÎ w’ı ‘˛‰ ’HÎ ±‰U› »ı …. ¿ı‰·

-±ı¿·_ ±ÏfiI› fi◊Ì. ‹ÎÀı ±Î ·˘¿◊Ì ’fl·˘¿√‹fiÂÌ· ∞‰fiÌ ÏÁÏ© ◊Λ »ı.

––1966-1967––

≠ë - Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘‹Î_ μI’Îÿ-ωfiÎÂ-‘˛‰÷Î ±ı‹ ÏhÎV‰¤Î‰÷Î ¿ı‹ CÎÀı ?

÷ıfi˘ μkÎfl ¿Ëı »ı -

•‚•Ù ŸÁàÕ ¬‚Í߸, „UÙîÊ fl ¡ß, „UÙ©U π⁄UÁfl‚ÊáÊS‚ –Ÿ ÿ ‚√fl„UÊ ÁfláÊÊ‚Ù, ‚√flÈë¿Uÿ嬂¢ªÊ•Ù H1968H

ÃÙ˘flÁàÕÿS‚ ∑§áÊÁfl Áfl‹•Ù œê◊áÊ ÷fláÊ◊ãŸáÊ –‚√flÈë¿U•Ù Ÿ ◊•Ù ‚¢flfl„UÊ⁄UÙfl⁄UÙ„UÊ•Ù H1969H

(•‚ÃÙ ŸÊÁSà ¬˝‚ÍÁ×, ÷flŒ˜ flÊ ÿÁŒ, ÷flÃÈ π⁄UÁfl·ÊáÊSÿ –Ÿ ø ‚fl¸ÕÊ ÁflŸÊ‡Ê—, ‚flÙ¸ë¿UŒ¬˝‚XÔUÊØ HÃÃÙ˘flÁSÕÃSÿ ∑§ŸÊÁ¬ Áfl‹ÿÙ œ◊¸áÊ ÷flŸ◊ãÿŸ –‚flÙ¸ë¿UŒÙ Ÿ ◊×, ‚¢√ÿfl„UÊ⁄UÙ¬⁄UÙœÊØ H)

√Î◊Î◊˝ - Á‰˝◊Î ±Á÷˚ ‰V÷fiÌ μI’ÏkÎ ◊÷Ì fi◊Ì. Ωı ◊÷Ì Ë˘› ÷˘ ¬fl-

ωÊÎHÎfiÌ ’HÎ μI’ÏkÎ ◊α˘. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ‰V÷fi˘ Á‰˝◊Î fiΠ◊÷˘ fi◊Ì. Ωı Á‰˝◊Î

fiΠ◊Λ ÷˘ Á‰˝fi˘ μE»ıÿ ◊‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰ı. ÷ı◊Ì ±‰„V◊÷ (‘˛‰) flËı·Ì ‹Ò·¤Ò÷

‰V÷fi˘ ¿˘¥ ±ı¿ ‘‹˝w’ı ω·› ◊Λ »ı ±fiı ¿˘¥ ⁄ÌΩ ±ı¿ ‘‹˝ ‰Õı μI’ÏkÎ ◊Λ

√HΑfl‰Îÿ ÿ‹Π√HΑfl - ‹ı÷Λ˝ 559

»ı. ’fl_÷ ‰V÷fi˘ Á‰˝◊Î μE»ıÿ ◊Λ ±Î‰Ì ‰Î÷ iÎÎfi̱˘fiı ‹ÎL› fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı ÷ı‹

‹Îfi‰Î‹Î_ Á‰˝ T›‰ËÎfl˘fi˘ ωfl˘‘ ±Î‰ı. ––1968-1969––

ω‰ı«fi - ±Î Á_ÁÎfl‹Î_ …ı ‰V÷ Á‰˝◊Î ±Á÷˚ »ı …ı‹¿ı ±Î¿ÎÂ’W’, ‰LK›Î’hÎ,

ÂÂf≤_√, fiflf≤_√ ¥I›ÎÏÿ. ±Î‰Î ≠¿ÎflfiÌ Á‰˝◊Î ±Á÷˚ ‰V÷±˘fiÌ @›Îflı› ’HÎ ≠ÁÒÏ÷

(μI’ÏkÎ) ◊÷Ì fi◊Ì. …ı ƒT›‹Î_ …ı ’›Î˝› „@÷w’ı ’HÎ Á÷˚ »ı ÷ıfiÌ … μI’ÏkÎ ◊Λ

»ı. Á‰˝◊Î ±Á÷˚fiÌ μI’ÏkÎ ◊÷Ì fi◊Ì ±fiı Ωı Á‰˝◊Î ±Á÷˚fiÌ μI’ÏkÎ ◊Λ ÷˘ ¬fl-

ωÊÎHÎfiÌ (√‘ıÕÎfiÎ_ ÏÂ_√ÕÎ_fiÌ) ’HÎ μI’ÏkÎ ◊‰Ì Ωı¥±ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ±ÁI’b_ ±ı¿Áfl¬_

Á‹Îfi »ı. ÷ı◊Ì ¿˘¥’HÎ w’ı …ı ‰V÷ Á÷˚ »ı ÷ı … ⁄ÌΩ ’›Î˝›w’ı μI’Lfi ◊Λ »ı.

…ı‹¿ı …ı ‹ÎÀÌ Ï’_Õw’ı »ı ÷ı … ‹ÎÀÌ Ï’_Õ’HÎı fiΠ’΋Ìfiı CÎÀw’ı μI’Lfi ◊Λ »ı.

±◊ν÷˚ Ï’_Õ’HÎı ωz‹Îfi (‚Ø) ±ı‰Ì … ‹ÎÀÌ CÎÀοÎfl’HÎı μI’Lfi ◊Λ »ı.

÷◊Î …ı Á÷˚ ‰V÷ »ı ÷ıfi˘ Á‰˝◊Î fiΠ◊÷˘ fi◊Ì. F›Îflı ‹ÎHÎÁ Q≤I› ’΋ı I›Îflı

÷ıfi˘ Á‰˝◊Î fiΠ◊÷˘ ˢ› ÷˘ ±fiø‹ı Á‰ı˝ ∞‰˘ Q≤I› ’΋÷Î_ fiÎfl¿-Ï÷›*«-‹fiW›

±fiı ÿı‰ÎÏÿfi˘ Á‰˝◊Î fiΠ◊÷Î_ Á_ÁÎflfi˘ … μE»ıÿ ◊‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰ı. ÷ı◊Ì ⁄Ï©ÂηÌ

±ÎI‹Î±˘±ı ω«Îfl‰_ Ωı¥±ı ¿ı -

±‰„V◊÷ flËı·Ì (±◊ν÷˚ ‹Ò·ƒT›w’ı ‘˛‰ flËı·Ì) ±ı‰Ì ∞‰ÎÏÿ fi΋fiÌ ‰V÷fi˘

‹fiW›ÎÏÿ ’›Î˝›w’ı … ωfiΠ◊Λ »ı. Á‰˝◊ΠωfiΠ◊÷˘ fi◊Ì. ÷◊Î ±L› ±ı‰Î

ÿı‰ÎÏÿ ¤‰w’ı … μI’Îÿ ◊Λ »ı. Á‰˝◊Î ‰V÷fi˘ fi‰˘ μI’Îÿ ◊÷˘ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı

‘˛‰¤Ò÷ ‰V÷fi˘ ±ı¿ ’›Î˝›w’ı μI’Îÿ ±fiı ⁄ÌΩ ’›Î˝›w’ı ωfiΠ◊Λ »ı. ’fl_÷ Á‰˝◊Î

fi‰Ì ‰V÷fi˘ μI’Îÿ ¿ı …\fiÌ ‰V÷fi˘ Á‰˝◊Î fiΠ◊÷˘ fi◊Ì. ±Î‹ iÎÎfi̱˘fiı ‹ÎL›

»ı. Á‰˝◊Î fi‰˘ μI’Îÿ ¿ı ‹Ò·¤Ò÷ ‰V÷fi˘ Á‰˝◊Î fiΠ‹Îfi‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ·˘¿T›‰ËÎflfi˘

CÎH΢ ωfl˘‘ ±Î‰ı. ±◊ν÷˚ ·˘¿T›‰ËÎflfi˘ μE»ıÿ ◊‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

¿˘¥ ±ı¿ √΋‹Î_ ±ı¿ flÎΩ Ë÷˘. ÷ıfiı ±ı¿ ’hÎÌ ±fiı ±ı¿ ’hÎ ±ı‹ ⁄ı Á_÷Îfi

»ı. ÷ı flÎΩ±ı ’˘÷ÎfiÌ flÎ…’hÎÌfiı fl‹‰ÎfiÎ Ëı÷◊Ì Á‰Hν¿·Â ±ÎM›˘. ÷ı Ωı¥fiı flÎ…’hÎı

fl‹‰Î ‹ÎÀı Á˘fiÎfi˘ ÿÕ˘ ‹ÎB›˘. flÎΩ±ı flÎ…’hÎÌfiı ±Î’ı·˘ Á‰Hν¿·Â ·¥fiı Á˘fiÌ

’ÎÁı …¥fiı ÷ı Á‰Hν¿·Â ¤Î_√Ìfiı Á‰Hνfi˘ ÿÕ˘ ⁄fiÎ‰Ì ±Î’‰Îfi_ ¿èÎ_. Á˘fi̱ı ÷ı

¿·Âfiı ¤Î_√Ìfiı ÿÕ˘ ⁄fiÎ‰Ì ±ÎM›˘. flÎΩ±ı ÷ı ÿÕ˘ flÎ…’hÎfiı ±ÎM›˘. ±Î ±ı¿ ‰Î÷ν

»ı. ±Î‹ ◊‰Î◊Ì flÎ…’hÎÌfiı ¢¿ ◊›˘. flÎ…’hÎfiı ËÊ˝ ◊›˘ ±fiı Á‰HνfiÎ V‰Î‹Ì ±ı‰Î

flÎΩfiı μÿÎÁÌfi÷Î flËÌ ±ıÀ·ı ¿ı ËÊ˝ ’HÎ fi ◊›˘ ±fiı ¢¿ ’HÎ fi ◊›˘. ¿ÎflHÎ ¿ı

Á‰Hνfi˘ V‰Î‹Ì ±ı‰˘ flÎΩ ¿·ÂΉV◊΋Î_ ’HÎ ‹Îv_ Á˘fi_ ÷˘ ÷ıfi_ ÷ı … »ı ±fiı ÿÕÎfiÌ

ÿ‹Π√HΑfl - ‹ı÷Λ˝ √HΑfl‰Îÿ560

±‰V◊΋Î_ ’HÎ ‹Îv_ Á˘fi_ ÷˘ ÷ıfi_ ÷ı … flËı »ı ±ı‹ 줛 ±‰V◊΋Î_ ’HÎ flÎΩfiı

Á‰Hνfi˘ ±Ï‰fiΠ= ‘˛‰I‰ … ÿı¬Î› »ı. ÷ı◊Ì ËÊ˝-¢¿ ωfiÎfiÌ μÿÎÁÌfi ±‰V◊Ή΂˘

flËı »ı. F›Îflı flÎ…’hÎÌfiı ¿·Âfi˘ fiΠ‹ÎhÎ ÿı¬Î› »ı ÷ı◊Ì Â˘¿ ◊Λ »ı. flÎ…’hÎfiı

ÿÕÎfi˘ μI’Îÿ‹ÎhÎ ÿı¬Î› »ı. ÷ı◊Ì ËÊ˝ ◊Λ »ı. ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘ …ı ±Î ·˘¿T›‰ËÎfl

≠ÏÁ© »ı ÷ı Á‰˝ ·˘¿T›‰ËÎflfi˘ Ωı ‰V÷fiı μI’Îÿ-T›› ±fiı ‘˛‰V‰w’ı fi V‰Ì¿Îfḻı

÷˘ μE»ıÿ ◊‰Îfi˘ ≠Á_√ ±Î‰ı. ÷ı◊Ì ∞‰ ƒT› ’HÎ CÎÀ˘’›˘√’HÎı ωfiΠ±fiı

’À˘’›˘√’HÎı μI’Îÿ ’΋‰Î »÷Î_ ’HÎ ∞‰ fi΋fiÎ ƒT›V‰w’ı ±Ï‰fiÎÂÌ ±ıÀ·ı ¿ı ‘˛‰

’HÎ »ı. ÷ı◊Ì ’fl·˘¿fi˘ ±¤Î‰ ◊÷˘ fi◊Ì.

Á_ÁÎfl‹Î_ flËı·Ì Á‰ı˝ ’HÎ ‰V÷±˘ ≠Ï÷ZÎHÎı ’Ò‰˝-’Ò‰˝ ’›Î˝›w’ı fiΠ’΋ı »ı ±fiı

fi‰Î fi‰Î ’›Î˝›w’ı ≠Ï÷ZÎHÎı μI’ÏkÎ ’HÎ ’΋ı … »ı. »÷Î_ ’Ò‰Î˝’fl ◊÷Î ’›Î˝›˘fiÌ

±Ï‰‰ZÎÎ ¿fḻı ±fiı ‹Ò·¤Ò÷ ƒT›w’ı ω«Îfḻı ÷˘ ‘˛‰V‰w’ ’HÎ flËı … »ı. ±Î‰Î

≠¿ÎflfiÌ V‰›_ …√÷˚„V◊Ï÷ »ı. ∞‰-±∞‰ ±ÎÏÿ Á‰ı˝ ’HÎ ’ÿÎ◊˘˝fi˘ ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘

μI’Îÿ-T››-‘˛‰‘‹Î˝I‹¿ ÏhÎ’ÿÌ‹› V‰¤Î‰ … »ı. ’ÿÎ◊˘˝fiÎ ’˘÷ÎfiÎ ÏhÎ’ÿÌ‹› V‰¤Î‰fiı

»˘ÕÌfiı ±Î …√÷fi˘ ¥rflÎÏÿ ¿˘¥ ¿÷ν fi◊Ì ÷◊Î ¿˘¥ Á_Ë÷ν fi◊Ì. ÷◊Î ¿˘¥ Á_flZο

¿ı ’η¿ fi◊Ì. …√÷˚ V‰›_ ’˘÷ÎfiÎ V‰¤Î‰◊Ì … ÏhÎ’ÿÌ‹› »ı. ––1968-1969––

Ωı V‰√˝·˘¿ÎÏÿ w’ ’fl·˘¿ fi V‰Ì¿Îfḻı ÷˘ ‰ıÿ‹Î_ ¿Ëı·Ì ±„BfiˢhÎÎÏÿ

‘‹˝Ïø›Î±˘ ÷◊Î ·˘¿≠ÏÁ© ÿÎfiÎÏÿ Ïø›Î±˘ ÏfiWŒ‚ ◊‰ÎfiÌ ±Î’ÏkÎ ’HÎ ±Î‰ı ÷ı

⁄Î⁄÷ …HÎΉı »ı -

•‚ß fl ¬⁄UÁê◊ ‹Ù∞, ¡◊ÁǪ„UÙûÊÊß ‚Ǫ∑§Ê◊S‚ –ÃŒ‚¢’h¢ ‚√fl¢, ŒÊáÊÊß»§‹¢ ø ‹Ù•Áê◊ H1970H

(•‚Áà flÊ ¬⁄UÁS◊°ÑÙ∑§, ÿŒÁÇŸ„UÙòÊÊÁŒ Sflª¸∑§Ê◊Sÿ –ÃŒ‚¢’h¢ ‚flZ, ŒÊŸÊÁŒ»§‹¢ ø ‹Ù∑§ H)

√Î◊Î◊˝ - Ωı ’fl·˘¿ fi ˢ› ÷˘ V‰√˝fiÌ ¿Î‹fiΉ΂Îfiı ±„BfiˢhÎÎÏÿ ›iÎfi_

…ı ω‘Îfi »ı ÷ı ÷◊Î ·˘¿‹Î_ …ı ÿÎfiÎÏÿ ‘‹˝Ïø›Î±˘fi_ ’H›Œ‚ ≠ÏÁ© »ı ÷ı Á‰˝ CÎÀÌ

¿ı fiËŸ. ––1970––

ω‰ı«fi - Ωı «ˆ÷L› √HΉ΂˘ ±Î ∞‰ ¿◊_Ï«÷˚ ÏfiI› fi ˢ› ±fiı Á‰˝◊Î

ZÎÏHο … ˢ› ±fiı ÷ıfiÎ ¿ÎflHÎı Ωı ’fl·˘¿ fi ˢ› ±◊ν÷˚ ∞‰fiÎ Q≤I› ⁄Îÿ ÷ıfi_ Ωı

’fl¤‰√‹fi fi ˢ› ÷˘ ‰ıÿ’ÎÃ˘‹Î_ ÷◊Î lÏ÷ÂÎj΢‹Î_ V‰√˝fiÌ ¿Î‹fiΉ΂αı

√HΑfl‰Îÿ ÿ‹Π√HΑfl - ‹ı÷Λ˝ 561

±„BfiˢhÎÎÏÿ ›i΢ ¿fl‰Î ±Î‰_ …ı ÂÎjÎω‘Îfi »ı ÷ı ÁC΂_ ω‘Îfi ÏfiWŒ‚ ◊Λ. Ωı

’fl¤‰‹Î_ …‰Îfi_ … fi ˢ› ÷˘ ±„BfiˢhÎ ¿fl‰Îfi_ ω‘Îfi T›◊˝ ⁄fiı. ‹ÎÀı ±‰U›

’fl¤‰ »ı.

÷◊Î ÿÎfi-ÂÌ›‚ ±ÎÏÿ ‘‹˝Ïø›Î±˘fi_ ±fiı ÏË_ÁÎ, …\Ã, «˘flÌ, T›Ï¤«ÎflÎÏÿ

’Î’Ïø›Î±˘fi_ Œ‚ ·˘¿‹Î_ ’H› ±fiı ’Î’fiÎ fi΋ı ≠ÏÁ© »ı. Ωı ’fl¤‰‹Î_ …‰Îfi_ ˢ›

… fiËŸ ÷˘ ±Î ¤‰‹Î_ √‹ı ÷ı‰Î_ ’H›fiÎ_ ¿Î‹˘ ¿fl˘ ¿ı √‹ı ÷ı‰Î_ ’Î’fiÎ_ ¿Î‹˘ ¿fl˘

’HÎ Q≤I› ⁄Îÿ Ωı Á¬-ÿ—¬ ‹‚‰Îfi_ … fi ˢ› ÷˘ ±Î ‘‹˝Ïø›Î±˘ ±fiı ’Î’Ïø›Î±˘

’HÎ ÏfiWŒ‚ ◊Λ. ÷ı ‹ÎÀı ±‰U› ’fl¤‰ »ı …. …ı ±ÎI‹Î±˘ ÿÎfi-ÂÌ›‚ ‰√ıflı

‘‹˝Ïø›Î±˘ ¿flı »ı ÷ı ’H›fi˘ ⁄_‘ ¿flÌfiı ¤‰ÎL÷fl‹Î_ Á¬Ì ◊Λ »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ’H›Œ‚

¤˘√‰ı »ı ±fiı …ı ±ÎI‹Î±˘ ÏË_ÁÎ, …\Ã, «˘flÌ ¥I›ÎÏÿ ’Î’Ïø›Î±˘ ¿flı »ı ÷ı ’Î’fi˘

⁄_‘ ¿flÌfiı ’fl·˘¿‹Î_ ÿ—¬Ì ◊Λ »ı. ±ıÀ·ı ¿ı ’Î’Œ‚ ¤˘√‰ı »ı. ‹ÎÀı ÂÎjÎω‘Îfi◊Ì

’HÎ ’fl¤‰ »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ±Î ÿ‹Π‹ı÷Λ˝’_ÏÕ÷fiÎ ‹fifi˘ Á_› »ıÿΛ˘. ¤√‰ÎfifiÌ

‰ÎHÎÌ◊Ì ≠Ï÷⁄˘‘ ’ÎQ›Î. ––1970––

Á¿UãŸÁê◊ ‚¢‚ÿÁê◊ Á¡áÊáÊ ¡⁄U◊⁄UáÊÁflå¬◊ÈP§áÊ¢ –‚Ù ‚◊áÊÙ ¬√flß•Ù, ÁÃÁ„U•Ù ‚„U πÁá«Uÿ‚∞Á„¢U H1971H

(Á¿U㟠‚¢‡Êÿ, Á¡ŸŸ ¡⁄UÊ◊⁄UáÊÁfl¬˝◊ÈÄß –‚— üÊ◊áÊ— ¬˝fl˝Á¡Ã—, ÁòÊÁ÷SÃÈ ‚„U πÁá«U∑§‡ÊÃÒ— H)

√Î◊Î◊˝ - …flÎ-‹flHÎ◊Ì Á‰˝◊Î ‹¿Î›ı·Î ±ı‰Î Ï…fiırfl≠¤ ‰Õı Á_› »ıÿΛı »÷ı

÷ı ‹ı÷Λ˝l‹HÎ ’˘÷ÎfiÎ hÎHÎÁ˘ ÏÂW›˘ ÁÎ◊ı ≠¤ ’ÎÁı ÿÌÏZÎ÷ ◊›Î. ––1971––

ω‰ı«fi - ¤Î‰Î◊˝ ’Ò‰˝fiÌ …ı‹ Á√‹ »ı. ’fl‹ÎI‹Î …L‹-…flÎ-Q≤I›◊Ì ±I›L÷

‹@÷ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ˉı ±Î ±„L÷‹ ¤‰ »ı. I›Îfl ⁄Îÿ ÷ı±˘lÌfiı @›Î_› …L‹

·ı‰Îfi˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì …flÎ-‹flHÎ ±Î‰‰ÎfiÎ_ fi◊Ì. ÷ı±˘fiÌ ±’Ò‰˝ ‰ÎHÎÌ ÁÎ_¤‚‰Î◊Ì

‹ı÷Λ˝ fi΋fiÎ ÿ‹Π’_ÏÕ÷ ⁄˛ÎõHÎfiÎ ‹fifi˘ ““’fl·˘¿ »ı ¿ı fi◊Ì”” ±Î Á_›

»ıÿΛ˘. Á_› »ıÿΛı »÷ı ‹ı÷Λ˝ ⁄˛ÎõHÎı ’˘÷ÎfiÎ hÎHÎÁ˘ ÏÂW›˘ ÁÎ◊ı ’fl‹ÎI‹Î ’ÎÁı

≠‰˛F›Î √˛ËHÎ ¿flÌ. ––1971––

ÿÁ‹Î √HΑfl lÌ ‹ı÷Λ˝∞fi˘ ‰Îÿ Á‹ÎM÷ ◊›˘.

–– ≠¤ÎÁ fi΋fiÎ ±Ï√›Îfl‹Î √HΑfl ––

ˉı ≠¤ÎÁ fi΋fiÎ ±Ï√›Îfl‹Î √HΑflfi˘ ±Ï‘¿Îfl …HÎΉı »ı -

à ¬√flß∞ ‚Ù©¢U, ¬„UÊ‚Ù •Êªë¿U߸ Á¡áÊ‚ªÊ‚¢ –flìÊÊÁ◊ áÊ fl¢ŒÊÁ◊, fl¢ÁŒûÊÊ ¬îÊÈflÊ‚ÊÁ◊ H1972H

(ÃÊŸ˜ ¬˝fl˝Á¡ÃÊŸ˜ üÊÈàflÊ, ¬˝÷Ê‚ •Êªë¿UÁà Á¡Ÿ‚∑§Ê‡Ê◊˜ –

fl˝¡ÊÁ◊ flãŒ, flÁãŒàflÊ ¬ÿȸ¬Ê‚ H

√Î◊Î◊˝ - ÷ı ÿÂıfiı ÿÌÏZÎ÷ ◊›ı·Î ÁÎ_¤‚Ìfiı ≠¤ÎÁ fi΋fiÎ ±Ï√›Îfl‹Î ⁄˛ÎõHÎ

’_ÏÕ÷ Ï…fiırfl≠¤ ’ÎÁı ±Î‰ı »ı. ‹fi‹Î_ ω«Îfl ¿flı »ı ¿ı Ë_ …SÿÌ …SÿÌ Ω™. ≠¤fiı

‰_ÿfi ¿v_ ±fiı ‰_ÿfi ¿flÌfiı ≠¤fiÌ Áı‰Î ¿v_. ––1972––

ω‰ı«fi - I›Î_ √›ı·Î ÿ ‹˘ÀÎ ‹˘ÀΠω¶Îfi ⁄˛ÎõH΢fiı ’flΤ‰ ’΋ı·Î

ÁÎ_¤‚Ìfiı ±fiı ’fl‹ÎI‹ÎfiÌ ’ÎÁı …ˆfiÌ› ≠‰˛F›Î V‰Ì¿Î›Î˝fiÎ Á‹Î«Îfl ΩHÎÌfiı »ıS·Î

≠¤ÎÁ fi΋fiÎ ’_ÏÕ÷∞ ‹fi‹Î_ ω«Îflı »ı ¿ı Ë_ ’HÎ ¤√‰Îfi ’ÎÁı …SÿÌ …SÿÌ Ω™.

’fl‹ÎI‹Îfiı ¤Î‰◊Ì ‰_ÿfiÎ ¿v_. ‹ÎflÎ xÿ›fi˘ ≠ë ’Ò»Ìfiı ÁΫ˘ μkÎfl ‹ı‚‰_ ±fiı

’fl‹ÎI‹ÎfiÎ «flHο‹·fiÌ μ’ÎÁfiÎ (Áı‰Î) ¿v_. ±Î‰Ì Á_ÿfl ¤Î‰fiÎ ¤Î‰÷Î ¤Î‰÷Î

’˘÷ÎfiÎ ÏÂW›-’Ïfl‰Îfl ÁÎ◊ı ≠¤ÎÁ∞ ’HÎ ¤√‰L÷fiÌ ’ÎÁı ±ÎT›Î. ––1972––

•Ê÷_ÔUÙ ÿ Á¡áÊáÊ¢, ¡Êß-¡⁄UÊ-◊⁄UáÊÁflå¬◊ÈP§áÊ¢ HŸÊ◊áÊ ÿ ªÙûÊáÊ ÿ, ‚√flááÊÍ ‚√flŒÁ⁄U‚Ë áÊ¢ H1973H

Á∑¢§ ◊㟠ÁŸ√flÊáÊ¢, •ÁàÕ ŸÁàÕ ÁûÊ ‚¢‚•Ù ÃÈÖ¤Ê –flÿ¬ÿÊáÊ ÿ •àÕ¢, Ÿ ÿÊáÊÁ‚ ÃÁ‚◊Ù •àÕÙ H1974H

(•Ê÷ÊÁ·Ãp Á¡ŸŸ, ¡ÊÁÃ-¡⁄UÊ-◊⁄UáÊ-Áfl¬˝◊ÈÄß –ŸÊêŸÊ ªÙòÊáÊ ø, ‚fl¸ôÊŸ ‚fl¸ŒÁ‡Ê¸ŸÊ H)(Á∑¢§ ◊ãÿ‚ ÁŸflʸáÊ◊ÁSà ŸÊSÃËÁà ‚¢‡ÊÿSÃfl –flŒ¬ŒÊŸÊ¢ øÊÕZ, Ÿ ¡ÊŸÊÁ‚ ÷Ê◊ÿ◊Õ¸— H)

√Î◊Î◊˝ - …L‹-…flÎ ±fiı Q≤I›◊Ì Ï‰ÂıÊ ‹¿Î›ı·Î, Á‰˝iÎ ±fiı Á‰˝ÿÂa ±ı‰Î

Ï…fiırfl≠¤ ‰Õı fi΋ ±fiı √˘hÎ◊Ì ≠¤ÎÁ∞fiı ⁄˘·Î‰Î›Î. Ëı ≠¤ÎÁ∞ ! ÷‹ı ‹fi‹Î_

√HΑfl‰Îÿ ±Ï√›Îfl‹Î √HΑfl - ≠¤ÎÁ 563

±Î‰˘ Á_› ‘flΉ˘ »˘ ¿ı Ïfi‰Î˝HÎ (‹˘ZÎ) »ı ¿ı fiËŸ ? ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ±◊˝fiı ÷‹ı ΩHÎ÷Î

fi◊Ì. ÷ı ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ÁΫΠ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı. ––1973-1974––

ω‰ı«fi - ≠¤ÎÁ’_ÏÕ÷∞fiı fi∞¿ ±Î‰ı·Î ΩHÎÌfiı …L‹-…flÎ-Q≤I›◊Ì Á‰˝◊Î

‹@÷ ⁄fiı·Î Á‰˝iÎ ±fiı Á‰˝ÿÂa ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl≠¤±ı ÷ı‹fiÎ fi΋ ±fiı √˘hÎ

ÁÎ◊ı ÷ı‹fiı ⁄˘·ÎT›Î ±fiı ≠¤ÎÁ∞ ¿_¥ ≠ë ¿flı ÷ı ’Ëı·Î_ … ¿ı‰·iÎÎfi◊Ì ÷ı±˘fiÎ

xÿ›√÷ ≠ëfiı ΩHÎÌfiı ’fl‹ÎI‹Î±ı Á‘ÎÁ‹Îfi ‰ÎHÎÌ◊Ì ‰Î÷fi˘ ≠Îfl_¤ ¿›˘˝. Ëı

±Î›W›‹Îfi˚ ≠¤ÎÁ ! ÷‹ı ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ Â_ ‹˘ZÎ »ı ¿ı ‹˘ZÎ fi◊Ì ? ±Î‰Î ≠¿Îflfi˘

Ïfi‰Î˝HÎωʛ¿ Á_› ‘flΉ˘ »˘. ’flV’fl ωv© ±ı‰Î_ ‰ıÿ˘fiÎ ’ÿ˘fiÎ l‰HÎ◊Ì ÷‹fiı

±Î Á_› ◊›ı·˘ »ı. ÷ı ‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı -

(1) ¡⁄UÊ◊ÿZ flÒÃØ ‚flZ ÿŒÁÇŸ„UÙòÊ◊˜(2) ‚Ò·Ê ªÈ„UÊ ŒÈ⁄UflªÊ„UÊ(3) m ’˝rÊÔáÊË ¬⁄U◊¬⁄¢U ø, ÃòÊ ¬⁄¢U ‚àÿ¢ ôÊÊŸ◊ŸãÃ⁄¢U ’˝rÊÔ

μ’fl˘@÷ ‰ıÿfiÎ ’ÿ˘fiÎ ±◊˘˝ ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ ±Î ≠‹ÎHÎı ‰÷ı˝ »ı. (1) …ı ±Î

±„BfiˢhÎ ›iÎ »ı ÷ı CÎÕ’HÎ ±Î‰ı I›Î_ Á‘Ì ±◊ν÷˚ ›Î‰F∞‰ Á‘Ì ¿fl‰˘ Ωı¥±ı.

¡⁄UÊ◊ÿZ ÂOÿfi˘ ±◊˝ ›Î‰F∞‰ Á‘Ì ±Î ›iÎ ¿fl‰˘ Ωı¥±ı. Q≤I›fi˘ ±_Ï÷‹ Ïÿ‰Á

±Î‰ı I›Î_ Á‘Ì ±„BfiˢhÎ ›iÎ ¿fl‰˘ Ωı¥±ı ¿ı …ı Ïø›Î ¤Ò÷˘fiÎ (∞‰˘fiÎ) ‰‘fi˘ Ëı÷

ˢ‰Î◊Ì Ïfifl‰z fi◊Ì ’HÎ ÁΉz »ı. Ωı ¿ı ÷ı ‘‹˝Ïø›Î ’HÎ Ïfifl‰z ˢ÷ ÷˘ ‹˘ZÎËı÷

◊Î÷. ’fl_÷ ±Î Ïø›Î ÁΉz »ı. ÷ı◊Ì V‰√˝Ëı÷ … ⁄fiı »ı. ±’‰√˝Ëı÷ ⁄fi÷Ì fi◊Ì.

±„BfiˢhÎ ›iÎfiÌ ±Î Ïø›Î V‰√˝Ëı÷ »ı ’HÎ ‹˘ZÎËı÷ fi◊Ì. ÷◊Î ÷ı Ïø›Î ›Î‰F∞‰

¿fl‰ÎfiÌ ¿ËÌ »ı. ÷ı◊Ì ‹˘ZÎfiÌ Ïø›Î ¿fl‰Îfi˘ ¿˘¥ ¿Î· … fi◊Ì ¿ı F›Î_ ‹˘ZÎfiÎ Ëı÷¤Ò÷

Ïø›Î ¿flÌ Â¿Î›. ÷ı◊Ì ‹„@÷fiÌ ≠΄M÷fiÎ Ëı÷¤Ò÷ ‘‹˝Ïø›Î ¿fl‰Îfi˘ ¿Î· fi ˢ‰Î◊Ì

ÁΑfifiÎ ±¤Î‰ı ÁÎK›fi˘ (‹˘ZÎfi˘) ’HÎ ±¤Î‰ »ı. ÷ı◊Ì ±Î ‰ıÿ‰Î@›˘ ‹˘ZÎfiÎ

±¤Î‰fiı ÁÒ«‰fiÎflÎ_ »ı. ±ı‹ ÷‹Îv_ ‹Îfi‰_ »ı.

⁄οÌfiÎ_ ⁄Lfiı ‰Î@›˘ ‹˘ZÎfiÎ ±„V÷I‰fiı ÁÒ«‰fiÎflÎ_ »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ““‚Ò·Ê ªÈ„UÊŒÈ⁄UflªÊ„UÊ”” ±Î ‰Î@›‹Î_ …ı ªÈ„UÊ ÂOÿ »ı ÷ıfi˘ ±◊˝ ◊ÈÁÄà ◊Λ »ı. ÷ı ±Î ‹„@÷

Á_ÁÎfl‹Î_ … Á¬ ‹ÎfifiÎflÎ ∞‰˘fiı ŒÈ⁄UflªÊ„UÊ = ÿ—¬ı ÿ—¬ı ≠ÎM÷ ¿flΛ ÷ı‰Ì »ı. ÷ıfi˘

±◊˝ ±ı ◊›˘ ¿ı ‹„@÷ »ı ¬flÌ, ’HÎ Á_ÁÎflÎϤfi_ÿÌ ∞‰˘ ‰Õı ≠ÎM÷ ¿fl‰Ì ÿW¿fl »ı.

±Î ‰Î@› ‹„@÷fiÎ ±„V÷I‰fiı ÁÒ«‰fiÎv_ »ı.

±Ï√›Îfl‹Î √HΑfl - ≠¤ÎÁ √HΑfl‰Îÿ564

÷◊Î hÎÌΩ ’ÿ‹Î_ ⁄˛õ ⁄ı ≠¿Îflfi_ »ı ±ı¿ ’fl ±fiı ⁄Ì…\_ ±’fl, ÷ı‹Î_ …ı ¬⁄¢U’˝rÊÔ ‚àÿ¢ ◊ÙˇÊ—, •ŸãÃ⁄¢U ÃÈ ’˝rÊÔ ôÊÊŸ◊˜ ““’fl‹ ±ı‰_ ±ÎI‹V‰w’ ±ı … ÁΫ˘ ‹˘ZÎ »ı.

÷ı ≠ÎM÷ ◊Λ I›Îflı ÷fl÷ … ±ÎI‹iÎÎfi ≠‰÷ı˝ »ı. ±Î ‰Î@› ’HÎ ‹˘ZÎfiÎ ±„V÷I‰fiı

ÁÒ«‰ı »ı. ±Î ≠‹ÎHÎı ‹˘ZÎfi_ ±„V÷I‰ ±fiı ‹˘ZÎfi_ fi΄V÷I‰ ‰ıÿfiÎ_ ’ÿ˘‹Î_ ¿Ëı·_ ΩHÎÌfiı

÷‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ Á_› ◊›ı·˘ »ı. ’fl_÷ ±Î ‰ıÿ’ÿ˘fiÎ ÁΫΠ±◊˝fiı ÷‹ı ΩHÎ÷Î fi◊Ì.

¬flı¬fl ÷ı ‰ıÿ’ÿ˘fi˘ ÁΫ˘ ±◊˝ ±Î ≠‹ÎHÎı »ı. …ı Ë‹HÎÎ_ ¿Ëı‰ÎÂı. ––1973-1974––

““‹˘ZÎ fi◊Ì”” ±Î‰Ì ‹˘ZÎfiÎ ±¤Î‰fiı ≠Ï÷’Îÿfi ¿flfiÎflÌ ≠¤ÎÁ∞fiÎ xÿ›‹Î_

flËı·Ì ›„@÷fiı ’HÎ ¬˘ÀÌ »ı. ±ı‹ …HÎΉ‰Î ‹ÎÀı ¤√‰Îfi ÷ı ›„@÷fiı ≠√À ¿fl÷Î_ ¿Ëı

»ı ¿ı -

◊ãŸÁ‚ Á∑¢§ ŒËflS‚ fl ŸÊ‚Ù ÁŸ√flÊáÊ◊S‚ ¡ËflS‚ –ŒÈÄπÄπÿÊßM§flÊ Á∑¢§ „UÙîÊ fl ‚ ‚•Ù˘flàÕÊ? H1975H

(◊ãÿ‚ Á∑¢§ ŒË¬Sÿfl ŸÊ‡ÊÙ ÁŸflʸáÊ◊Sÿ ¡ËflSÿ –ŒÈ—πˇÊÿÊÁŒM§¬Ê Á∑¢§ ÷flŒ˜ flÊ ÃSÿ ‚ÃÙ˘flSÕÊ? H)

√Î◊Î◊˝ - Ëı ≠¤ÎÁ∞ ! ÷‹ı ‹fi‹Î_ ±Î‰_ ω«Îfl˘ »˘ ¿ı ÿÌ’¿fiÎ fiÎÂfiÌ …ı‹

±Î ∞‰fi˘ Á_’ÒHν’HÎı K‰_Á ◊Λ ÷ı Ïfi‰Î˝HÎ ¿Ëı‰Î› »ı ? ¿ı Á÷˚ ±ı‰Î ±Î ∞‰fiÌ

ÿ—¬ÎÏÿfiÎ Á_’ÒHν ZΛ V‰w’ ±ı‰Ì ¿˘¥ ωÏÂp ±‰V◊Î »ı ¿ı …ıfiı Ïfi‰Î˝HÎ ¿Ëı‰Î›

»ı ? ––1975––

ω‰ı«fi - Ëı ≠¤ÎÁ∞ ! ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ Ïfi‰Î˝HÎfiΠωʛ‹Î_ ⁄ı Ω÷fiÌ Ï‰«Îfl‘ÎflÎ

≠‰÷ı˝ »ı. ÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

(1) …ı‹ ÿÌ’¿ Á‰˝◊Î ⁄{Î¥ Ω› »ı I›Îflı ÿÌ’¿ Ïfi‰Î˝HÎ ’ÎQ›˘ ±ı‹ ¿Ëı‰Î›

»ı. ÷ı‰Ì flÌ÷ı ∞‰fi˘ Á_’ÒHν’HÎı K‰_Á ◊Λ ±◊ν÷˚ fiΠ◊¥ Ω› I›Îflı Ïfi‰Î˝HÎ ¿Ëı‰Î›.

…ı‹ ⁄˙©ÿ½fi ±ÎÏÿ ¿ıÀ·Î¿ ÿ½fi¿Îfl˘ ¿Ëı »ı. ÷ı‹ ∞‰fifiÌ Á‹Î„M÷ ◊‰Ì ÷ı … ‹˘ZÎ.

÷ı ±Î ≠‹ÎHÎı -

ŒË¬Ù ÿÕÊ ÁŸflθÁûÊ◊èÿȬÃÙ, ŸÒflÊflÁŸ¢ ªë¿UÁà ŸÊãÃÁ⁄UˇÊ◊˜ –ÁŒ‡Ê¢ Ÿ ∑§ÊÁ@Œ˜ ÁflÁŒ‡Ê¢ Ÿ ∑§ÊÁ@Ø, SŸ„UˇÊÿÊØ ∑§fl‹◊Áà ‡ÊÊÁãÃ◊˜ H1H

¡ËflSÃÕÊ ÁŸfl¸ÎÁûÊ◊èÿȬÃÙ, ŸÒflÊflÁŸ¢ ªë¿UÁà ŸÊãÃÁ⁄UˇÊ◊˜ –ÁŒ‡Ê¢ Ÿ ∑§ÊÁ@Œ˜ ÁflÁŒ‡Ê¢ Ÿ ∑§ÊÁ@Ø Ä‹‡ÊˇÊÿÊØ ∑§fl‹◊Áà ‡ÊÊÁãÃ◊˜ H2H

√HΑfl‰Îÿ ±Ï√›Îfl‹Î √HΑfl - ≠¤ÎÁ 565

±◊˝ - ⁄{Î¥ √›ı·˘ ÿÌ’¿ …ı‹ M≤J‰Ì‹Î_ …÷˘ fi◊Ì, ±Î¿Î‹Î_ …÷˘ fi◊Ì, ¿˘¥

ÏÿÂ΋Î_ …÷˘ fi◊Ì ÷ı‹ ¿˘¥ ωÏÿÂ΋Î_ ’HÎ …÷˘ fi◊Ì. Œ@÷ ÷ı·fiÎ ZΛ◊Ì Â΄L÷fiı

… ’΋ı »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ÏfiT≤˝ÏkÎfiı ’΋ı·˘ ∞‰ ’HÎ M≤J‰Ì‹Î_ …÷˘ fi◊Ì, ±Î¿Î‹Î_

…÷˘ fi◊Ì. ¿˘¥ ÏÿÂ΋Î_ …÷˘ fi◊Ì ÷ı‹ ¿˘¥ ωÏÿÂ΋Î_ …÷˘ fi◊Ì. ’fl_÷ @·ı¢fi˘ ZΛ

◊‰Î◊Ì ¿ı‰· Â΄L÷fiı ’΋ı »ı. ÷‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ ±ı¿’ZÎ ±Î ≠‹ÎHÎı ≠‰÷ı˝ »ı ¿ı ⁄˙©ÎÏÿ

ÿ½fi¿Îfl˘fiÌ ‹ÎL›÷Îfiı ±fiÁÎflı ÿÌ’¿ ⁄{Î¥ Ω› »ı ÷ı‹ ∞‰ ÂÎL÷ ◊¥ Ω› »ı.

÷ıfiı … ‹„@÷ ¿Ëı‰Î› »ı. ±◊ν÷˚ ‹„@÷ fi΋fiÌ ⁄Ì∞ ¿˘¥ ±‰V◊Î fi◊Ì. ±Î‹ ÷‹ÎflÎ

xÿ›‹Î_ ‹„@÷fiÎ ±¤Î‰fiı ÁÒ«‰fiÎflΠω«Îfl˘ ±ı¿ ⁄Î…\ ≠‰÷ı˝ »ı ÷˘ ⁄Ì∞ ⁄Î…\

…ˆfi˘fiÌ ‹ÎL›÷ÎfiÁÎfl Á÷˚ ±ı‰Î ∞‰fiÌ … ¿˘¥ ωÏÂpΉV◊Î ÷ı ‹„@÷ »ı. ±Î‹ ⁄Ì∞

ω«Îfl‘ÎflÎ ≠‰÷ı˝ »ı. ÷ı ⁄Ì∞ ω«Îfl‘ÎflÎ ±Î ≠‹ÎHÎı -

(2) ∞‰ fi΋fi˘ ’ÿÎ◊˝ …ı‹ Á_ÁÎfl‹Î_ ±„V÷I‰ ‘flΉı »ı ÷ı‹ ‹„@÷‹Î_ ’HÎ

±„V÷I‰ ‘flΉı »ı. I›Î_ ’HÎ ±Î ∞‰ Á÷˚ »ı. Œ@÷ ‚Ø ±ıÀ·ı ¿ı ωz‹Îfi ±ı‰Î ∞‰fiÌ

¿˘¥ ωÏÂp ±‰V◊Î »ı ¿ı …ı Á‰˝¿‹˝flÏË÷ »ı, Á_’ÒHν © »ı, ÏfiflΉflHÎ »ı, Á‰˝√HÎ

Á_’Lfi »ı. ‰‚Ì ÷ı ±‰V◊Î ¿ı‰Ì »ı ? flÎ√-¶ıÊ-‹ÿ-‹˘Ë-…L‹-…flÎ ±fiı ÂÎflÌÏfl¿

fl˘√ÎÏÿ …ı ÿ—¬˘ »ı ÷ı Á‰ı˝fiÎ ZΛfiÎ V‰w’‰Î‚Ì ±‰V◊Î »ı. ÷ı … ‹„@÷ »ı. ÂÎj΋Î_

¿èÎ_ »ı ¿ı -

∑§fl‹‚¢ÁflŒ˜Œ‡Ê¸ŸM§¬Ê— ‚flʸÁøŒÈ—π¬Á⁄U◊ÈÄÃÊ— –◊ÙŒãà ◊ÈÁÄêÃÊ ¡ËflÊ—, ˇÊËáÊÊãÃ⁄UÊÁ⁄UªáÊÊ— H1H

±◊˝ - ¿ı‰·iÎÎfi‰Î‚Î, ¿ı‰·ÿ½fi‰Î‚Î, Á‰˝ ≠¿ÎflfiÌ ’ÌÕÎ ±fiı ÿ—¬˘◊Ì ‹@÷

◊›ı·Î, ZÎÌHÎ ¿›Î˝ »ı ±ÎL÷Ïfl¿ ÂhÎ√HÎ …ı±˘±ı ±ı‰Î ‹˘Z΋Î_ √›ı·Î ∞‰˘ ±Îfi_ÿ

±Îfi_ÿ ¿flı »ı. ±Î ω«Îfl‘ÎflÎ ≠‹ÎHÎı ‹„@÷ »ı I›Î_ ∞‰˘ Ω› »ı. ¿‹Î˝Ïÿ @·ıÂflÏË÷

ˢ‰Î◊Ì ±fi_÷ V‰Î¤Îω¿ Á¬‹Î_ ‹Bfi ˢ› »ı. ÷ı◊Ì ±fi_÷ ±fi_÷ Á¬‰Î‚Î »ı. ±Î

≠‹ÎHÎı ⁄Lfiı ≠¿ÎflfiÌ Ï‰«Îfl‘ÎflÎ ÷‹ÎflÎ xÿ›‹Î_ ≠‰÷ı˝ »ı. ÷ı◊Ì ÷‹fiı ‹„@÷fiΠωʛ‹Î_

Á_ÿıË ◊›ı· »ı. ––1975––

Ïfi‰Î˝HÎfiÎ Á_›fi_ …ı ¿ÎflHÎ »ı ÷ı ⁄Ì∞ flÌ÷ı ’HÎ …HÎΉı »ı -

•„UflÊ˘áÊÊßûÊáÊ•Ù, πS‚ fl Á∑¢§ ∑§ê◊¡Ëfl¡ÙªS‚ –•Áfl•ÙªÊ•Ù Ÿ ÷fl ‚¢‚Ê⁄UÊ÷Êfl ∞flÁûÊ? H1976H

±Ï√›Îfl‹Î √HΑfl - ≠¤ÎÁ √HΑfl‰Îÿ566

(•ÕflÊ˘ŸÊÁŒàfl× πSÿfl Á∑¢§ ∑§◊¸¡ËflÿÙªSÿ –•Áflÿ٪ʌ˜ Ÿ ÷flà‚¢‚Ê⁄UÊ÷Êfl ∞flÁÃ? H)

√Î◊Î◊˝ - ±◊‰Î ∞‰ ±fiı ¿‹˝fi˘ Á_›˘√ ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹ ±fiÎÏÿ ˢ‰Î◊Ì

ω›˘√ ◊‰Îfi˘ fi ˢ‰Î◊Ì @›Îflı› Á_ÁÎflfi˘ ±¤Î‰ ◊Λ fiÏË, (‹ÎÀı ‹˘ZÎ fi◊Ì.)

––1976––

ω‰ı«fi - ±◊‰Î ⁄Ì∞ flÌ÷ı ’HÎ Ïfi‰Î˝HÎfi˘ ±¤Î‰ »ı ±Î‰_ ÷‹ı ‹fi‹Î_ ω«Îfl˘

»˘. ÷ıfi_ ¿ÎflHÎ ±ı »ı ¿ı -

±Î Á_ÁÎflÌ ∞‰fiı Á_ÁÎflfi˘ ±¤Î‰ @›Îflı› ’HÎ ◊Λ fiÏË, ¿ı‹ fi ◊Λ ? ÷˘

•ÁflÿÙªÊØ = ω›˘√ fi ◊÷˘ ˢ‰Î◊Ì, ¿˘fi˘ ω›˘√ ◊÷˘ fi◊Ì ? ÷˘ ∞‰ ±fiı ¿‹˝fiÎ

Á_›˘√fi˘, ¿ı‹ ω›˘√ ◊÷˘ fi◊Ì ? ÷˘ ±Î Á_›˘√ ±fiÎÏÿ¿Î·◊Ì »ı ‹ÎÀı ±Î Á_›˘√fi˘

ω›˘√ ◊÷˘ fi◊Ì. ¿˘fiÌ …ı‹ ? ÷˘ ±Î¿ÎÂfiÌ …ı‹. ¤Î‰Î◊˝ ±ı‰˘ »ı ¿ı - ±Î Á_ÁÎfl‹Î_

…ı ⁄ı ’ÿÎ◊˝fi˘ Á_›˘√ ±fiÎÏÿ ˢ› »ı ÷ı ⁄ıfiÎ Á_›˘√fi˘ ω›˘√ @›Îflı› ◊Λ fiÏË.

…ı Á_›˘√ ±fiÎÏÿ ˢ› »ı ÷ı Á_›˘√ ±fi_÷¿Î· flËı »ı. …ı‹¿ı ““∞‰ ±fiı ±Î¿ÎÂfi˘

Á_›˘√.””

…ı‹ ∞‰ ±fiı ±Î¿ÎÂfi˘ Á_›˘√ ±fiÎÏÿ »ı ÷ı◊Ì ±fi_÷ ¿Î· flËı »ı. ÷ıfi˘

@›Îflı› ’HÎ ±_÷ ±Î‰÷˘ fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ∞‰ ±fiı ¿‹˝fi˘ Á_›˘√ ’HÎ ±fiÎÏÿ »ı.

÷ı◊Ì ÷ı ±fi_÷¿Î· flËı‰Î‰Î‚˘ »ı. ‹ÎÀı @›Îflı› ω›˘√ ◊÷˘ fi◊Ì. ±Î flÌ÷ı ∞‰ ±fiı

¿‹˝fi˘ Á_›˘√ ±fiÎÏÿ ˢ‰Î◊Ì ±fi_÷ »ı. ÷ı◊Ì ±Î ∞‰fiı Á_ÁÎflfi˘ ±¤Î‰ @›Îflı ’HÎ

◊÷˘ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ‹˘ZÎ fi◊Ì. ±Î‰Ì ›„@÷ ’HÎ ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_ fl‹ı »ı. ––1976––

≠¤ÎÁ’_ÏÕ÷∞fi˘ 1975 ‹Î_ ±ı¿ ±fiı 1976 ‹Î_ ±ı¿ ±ı‹ ⁄ı ›„@÷±˘◊Ì

““‹˘ZÎ fi◊Ì”” ±ı‹ ’Ò‰˝’ZÎ ¤√‰Îfiı ¿Ëı·˘ Ë÷˘. ÷ıfi˘ ¤√‰Îfi Ωı ø‹Áfl …‰Î⁄ ±Î’ı

÷˘ ≠◊‹ 1975 ‹Ì √Î◊ÎfiÌ ›„@÷fi˘ μkÎfl ±Î’‰˘ Ωı¥±ı ±fiı I›Îfl⁄Îÿ 1976

‹Ì √Î◊ÎfiÌ ›„@÷fi˘ μkÎfl ±Î’‰˘ Ωı¥±ı. ’fl_÷ ““≠I›ÎÁÏkΔ” L›Î›◊Ì ±ıÀ·ı ¿ı

Á‹Ì’’HÎÎfiÎ L›Î›◊Ì ’Ëı·Î_ 1976‹Ì √Î◊ÎfiÌ ›„@÷fi˘ μkÎfl ±Î’ı »ı -

¬Á«UflîÊ ◊Áá«U•Ù ßfl, ÁflÿÙªÁ◊„U ∑§ê◊¡Ëfl¡ÙªS‚ –Ã◊áÊÊßáÊÙ Áfl ∑¢§øáÊ-œÊ™§áÊ fl áÊÊáÊ-Á∑§Á⁄UÿÊÁ„¢U H1977H

√HΑfl‰Îÿ ±Ï√›Îfl‹Î √HΑfl - ≠¤ÎÁ 567

(¬˝ÁìlSfl ◊Áá«U∑§ ßfl ÁflÿÙªÁ◊„U ∑§◊¸¡ËflÿÙªSÿ –àfl◊ŸÊŒ⁄UÁ¬ ∑§Ê@ŸœÊàflÙÁ⁄Ufl ôÊÊŸÁ∑˝§ÿÊèÿÊ◊˜ H)

√Î◊Î◊˝ - ∞‰ ±fiı ¿‹˝fi˘ Á_›˘√ ±fiÎÏÿ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ““Á‰Hν ±fiı ‹ÎÀÌfiÌ

…ı‹”” iÎÎfi ÷◊Î Ïø›Î ‰Õı ÷ı Á_›˘√fi˘ ω›˘√ ◊Λ »ı. ÷ı ÷‹ı ‹_ÏÕ¿fiÌ …ı‹ V‰Ì¿Îfl˘.

––1977––

ω‰ı«fi - Ëı ≠¤ÎÁ ! ±Î ∞‰ ±fiı ¿‹˝fi˘ Á_›˘√ ±fiÎÏÿ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ

÷ıfi˘ ω›˘√ ◊Λ »ı ±Î‹ ÷‹ı V‰Ì¿Îfl˘. ¿‹˝fi˘ ⁄_‘ ±fiı ¿‹˝◊Ì ‹˘ZÎ ±Î ωʛ¿

‰Îÿ‹Î_ ’Ëı·Î_ ‹_ÏÕ¿’_ÏÕ÷fiÌ ÁÎ◊ı ‰Îÿ‹Î_ …ı‹ Á‹ΩT›_ »ı ÷ı‹ ÷‹ı ’HÎ ΩH΢.

¿›Î ⁄ı ’ÿÎ◊˝fi˘ Á_›˘√ ±fiÎÏÿ ˢ‰Î »÷Î_ ’HΠω›˘√ ’΋ı »ı ? ÷ı ¿Ë˘ ¿ı

÷ıfiÎ μÿÎËflHÎ◊Ì ±Î Á_›˘√fi˘ ω›˘√ ’HÎ V‰Ì¿ÎflΛ ? ÷˘ ““Á‰Hν ±fiı ‹ÎÀÌfi˘””

Á_›˘√ …ı‹ ±fiÎÏÿ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ÷ı‰Î ÷ı‰Î μ’Λ˘◊Ì Ï‰›˘√ ¿flΛ »ı ÷ı‹ ∞‰

±fiı ¿‹˝fiÎ Á_›˘√fi˘ ’HΠω›˘√ ¿flÌ Â¿Î› »ı.

≠ë - Â_ ¿˘¥ ’HÎ ¿ÎflHΠωfiÎ ÏfiËı˝÷¿ … ∞‰ ±fiı ¿‹˝fiÎ Á_›˘√fi˘ ω›˘√

◊Λ »ı ? ¿ı ÷ı‹Î_ ¿˘¥ ¿ÎflHÎ »ı ?

μkÎfl —- ÏfiËı˝÷¿ fiËŸ ’HÎ ÁËı÷¿ ω›˘√ ◊Λ »ı ±fiı ÷ı ’HÎ iÎÎfi‘‹˝ ±fiı

Ïø›Î‘‹˝fiÌ ±ÎflΑfiÎ ‰Õı ∞‰-¿‹˝fiÎ Á_›˘√fi˘ ω›˘√ ◊Λ »ı.

¤Î‰Î◊˝ ±Î‰˘ »ı ¿ı - …ı ⁄ı ‰V÷fi˘ Á_›˘√ ±fiÎÏÿ¿Î·Ìfi ˢ› ÷ı ¤Ï‰W›‹Î_

’HÎ ±fi_÷¿Î· … flËı ±ı‰˘ ±Î ±ı¿ÎL÷ Ïfi›‹ fi◊Ì. ±◊ν÷˚ …ı ±fiÎÏÿ Á_›˘√ ˢ›

»ı ÷ı ±fi_÷ ’HΠˢ› »ı ±fiı ÁÎL÷ ’HΠˢ› »ı. ¿ÎflHÎ ¿ı ‹ÎÀÌ ±fiı Á‰Hνfi˘ Á_›˘√

ÏfiÁ√˝’HÎı ±fiÎÏÿ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ÷ı‰Î ÷ı‰Î ≠¿ÎflfiÌ ±„Bfi ±ÎÏÿ ‰V÷±˘fiÎ Á_’¿˝◊Ì

ω›˘√ ¿flÌ Â¿Î› »ı ±fiı ‹·Ìfi Á‰Hν © Á‰Hν ⁄fiı »ı. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ∞‰ ±fiı

¿‹˝fi˘ Á_›˘√ ’HÎ ±fiÎÏÿ ˢ‰Î »÷Î_ ’HÎ ÁQ›BiÎÎfi ±fiı ÁQ›¿˚Ïø›ÎfiÌ ±ÎflΑfiÎ

‰Õı ÷ıfi˘ ω›˘√ ¿flÌ Â¿Î› »ı. ±Î ‰Î÷ ‹_ÏÕ¿ ’_ÏÕ÷∞fiÌ …ı‹ Ëı ≠¤ÎÁ∞ ! ÷‹ı

’HÎ V‰Ì¿Îfl˘. …ı Á_›˘√ ±fiÎÏÿ ˢ› »ı ÷ı Á_›˘√ ±fi_÷ … ˢ› ±ı‰˘ ±ı¿ÎL÷Ïfi›‹

fi◊Ì. ÁÎL÷ ’HΠˢ› »ı. ÷ı◊Ì ∞‰-¿‹˝fi˘ Á_›˘√ ±fiÎÏÿ ˢ‰Î »÷Î_ ±ÎflΑfiÎ ‰Õı

÷ıfi˘ ω›˘√ ¿flÌ Â¿Î› »ı. ––1977––

‹˘ZÎfiÎ ±¤Î‰fiı ≠Ï÷’Îÿfi ¿flfiÎfl˘ ≠¤ÎÁ∞fi˘ ±Ï¤≠Λ ±L› flÌ÷ı ’HÎ »ı.

÷ı ≠√À ¿fl÷Î_ ¤√‰Îfi …HÎΉı »ı ¿ı -

±Ï√›Îfl‹Î √HΑfl - ≠¤ÎÁ √HΑfl‰Îÿ568

¡¢ ŸÊ⁄UªÊß÷ÊflÙ, ‚¢‚Ê⁄UÙ ŸÊ⁄UªÊßÁ÷ááÊÙ ÿ –∑§Ù ¡Ëfl٠â ◊ãŸÁ‚, ÃãŸÊ‚ ¡ËflŸÊ‚ÙÁûÊ H1978H

(ÿŒ˜ ŸÊ⁄U∑§ÊÁŒ÷Êfl— ‚¢‚Ê⁄UÙ ŸÊ⁄U∑§ÊÁŒÁ÷ãŸp –∑§Ù ¡ËflSàfl¢ ◊ãÿ‚, ÃãŸÊ‡Ê ¡ËflŸÊ‡Ê ßÁà H)

√Î◊Î◊˝ - …ı fiÎfl¿ÎÏÿ ’›Î˝› »ı ÷ı … Á_ÁÎfl »ı. fiÎfl¿ÎÏÿ ’›Î˝›◊Ì Ï¤Lfi ±ı‰˘

∞‰ Â_ »ı ? ¿ı …ı ÷‹ı ‹Îfi˘ »˘ ? (¿˘¥ … fi◊Ì). ‹ÎÀı ÷ı ’›Î˝›fi˘ fiΠ◊›ı »÷ı

∞‰fi˘ ’HÎ fiΠ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ‹˘ZÎ …ı‰_ ¿˘¥ ÷k‰ … fi◊Ì. ––1978––

ω‰ı«fi - ’fl‹ÎI‹Î lÌ ‹ËΉÌfl ≠¤ ¿Ëı »ı ¿ı Ëı ≠¤ÎÁ∞ ! ÷‹ÎflÎ ‹fi‹Î_

±Î‰Î ω«Îfl˘ ’HÎ ≠‰÷ı˝ »ı ¿ı fiÎfl¿-Ï÷›*« ±fiı ÿı‰ÎÏÿ …ı ’›Î˝›˘ »ı ÷ı … Á_ÁÎfl

»ı. ÷ı ’›Î˝›˘◊Ì …\ÿ˘ ¿˘¥ Á_ÁÎfl fi◊Ì ±fiı fiÎfl¿ÎÏÿ ’›Î˝›¤Î‰ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı·˘ …ı

’ÿÎ◊˝ »ı ÷ı … ∞‰ »ı. ÷ıfiÎ◊Ì ±L› ¿˘¥ ∞‰ƒT› …\ÿ_ fi◊Ì. ¿ÎflHÎ ¿ı fiÎfl¿-Ï÷›*«-

‹fiW› ±fiı ÿı‰ÎÏÿ ’›Î˝› V‰w’ı … ∞‰ƒT› …HÎΛ »ı. ÷ıfiÎ◊Ì Ï¤Lfi’HÎı @›Îflı› ’HÎ

∞‰ƒT› …HÎÎ÷_ fi◊Ì. ÷ı◊Ì ±Î fiÎfl¿ÎÏÿ ’›Î˝›w’ı ’ÏflHÎ΋ ’΋ı·_ …ı ƒT› »ı ÷ı …

∞‰ »ı.

÷ı◊Ì ÷ıfi˘ fiΠ◊›ı »÷ı ±ıÀ·ı ¿ı fiÎfl¿ÎÏÿ ¤‰w’ ¤Î‰˘fi˘ ±ıÀ·ı ¿ı ’›Î˝›˘fi˘

fiΠ◊›ı »÷ı ÷ıfiÎ◊Ì ±Ï¤Lfi ¤Î‰ı flËı·Î ±ı‰Î ∞‰ƒT›fi_ ’˘÷Îfi_ V‰w’ ’HÎ fiÎÂ

’΋‰Î◊Ì ÷ı ¿Î·ı ∞‰fi˘ Á‰˝◊Î fiΠ… ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì Ë‰ı ∞‰ƒT› flËı÷_ … fi◊Ì

÷˘ ±Î ‹˘ZÎ ¿˘fi˘ ◊Λ ? ÷ı◊Ì ‹˘ZÎ fi◊Ì. ±Î‹ ÷‹ı ω«Îfl˘ »˘. ÷ı ÷‹ÎflÌ ±Î

ω«ÎflHÎÎ ±›@÷ »ı. ¿ı‹ ±›@÷ »ı ? ÷ı ˉı …HÎΉı »ı - ––1978––

Ÿ Á„U ŸÊ⁄UªÊ߬îÊÊÿ◊ûÊŸÊ‚Áê◊ ‚√fl„UÊ ŸÊ‚Ù –¡Ëflg√flS‚ ◊•Ù, ◊ÈgÊŸÊ‚ fl „U◊S‚ H1979H

∑§ê◊∑§•Ù ‚¢‚Ê⁄UÙ, ÃãŸÊ‚ ÃS‚ ¡ÈîÊ∞ ŸÊ‚Ù –¡ËflûÊ◊∑§ê◊∑§ÿ¢, ÃãŸÊ‚ ÃS‚ ∑§Ù ŸÊ‚Ù ? H1980H

(Ÿ Á„U ŸÊ⁄U∑§ÊÁŒ¬ÿʸÿ◊ÊòÊŸÊ‡Ê ‚fl¸ÕÊ ŸÊ‡Ê— –¡Ëflº˝√ÿSÿ ◊ÃÙ ◊Ⱥ˝ÊŸÊ‡Ê ßfl „Uꟗ H

√HΑfl‰Îÿ ±Ï√›Îfl‹Î √HΑfl - ≠¤ÎÁ 569

∑§◊¸∑Χ× ‚¢‚Ê⁄USÃãŸÊ‡Ê ÃSÿ ÿÈÖÿà ŸÊ‡Ê— –¡Ëflàfl◊∑§◊¸∑Χâ, ÃãŸÊ‡Ê ÃSÿ ∑§Ù ŸÊ‡Ê—? H)

√Î◊Î◊˝ - …ı‹ ‰ŸÀÌfi˘ fiΠ◊›ı »÷ı ‹Ò·ƒT›¤Ò÷ Á‰Hνfi˘ fiΠ◊÷˘ fi◊Ì ÷ı‹

fiÎfl¿ÎÏÿ ’›Î˝› ‹ÎhÎfi˘ fiΠ◊›ı »÷ı ∞‰ƒT›fi˘ Á‰˝◊Î fiΠ‹fiÎ÷˘ fi◊Ì. ––1979––

Á_ÁÎfl ±ı ¿‹˝¿Ú÷ ±‰V◊Î »ı. ÷ı◊Ì ¿‹˘˝fi˘ fiΠ◊›ı »÷ı ÷ı Á_ÁÎflfi˘ fiÎÂ

Á_¤‰Ì ¿ı »ı. ’fl_÷ ∞‰ƒT› ±ı ¿‹˝¿Ú÷ fi◊Ì ÷ı◊Ì ¿‹˘˝fi˘ fiΠ◊›ı »÷ı ÷ı ∞‰ƒT›fi˘

fiΠ¿ı‹ ◊¥ ¿ı ? ––1980––

ω‰ı«fi - fifl-fiÎfl¿-Ï÷›*« ±fiı ÿı‰ÎÏÿ w’ı ∞‰ ƒT›fi_ …ı ◊‰_ ÷ı ⁄‘Î ¤‰˘

∞‰ƒT›fiÎ ’›Î˝›˘ »ı. ’›Î˝› ‹ÎhÎfi˘ fiΠ◊›ı »÷ı ’›Î˝›‰Î‚Î ‹Ò·¤Ò÷ ∞‰ƒT›fi˘

Á‰˝◊Î fiΠ◊Λ »ı ±Î‰_ ‹fiÎ÷_ fi◊Ì. Œ@÷ ÷ı ÷ı ’›Î˝›w’ı ∞‰ƒT›fi˘ fiΠ◊Λ »ı

±Î‹ ‹fiΛ »ı. ÷ıfiı ¿◊_Ï«÷˚ fiΠ¿Ëı‰Î› »ı ±fiı ÷ı V‰Ì¿ÎflΛ »ı. Á‰˝◊Î fiÎÂ

V‰Ì¿ÎflÎ÷˘ fi◊Ì.

…ı‹ ¿ı ‹ƒÎÏÿ (‰ŸÀÌ-ËÎfl-⁄_√ÕÌ-¿<_Õ· ¥I›ÎÏÿ) ’›Î˝›˘fi˘ ‹ÎhÎ fiΠ◊›ı »÷ı

÷ı‹Î_ flËı·Î ‹Ò·¤Ò÷ Á‰Hν ƒT›fi˘ Á‰˝◊Î fiΠ◊÷˘ Ωı‰Î›˘ fi◊Ì. Œ@÷ ÷ı ÷ı ±·_¿Îfl

w’ı Á‰Hνfi˘ fiΠ◊Λ »ı. …ıfiı ¿◊_Ï«÷˚ fiΠ¿Ëı‰Î› »ı. Á‰˝◊Î Á‰Hν «ÎS›_ …÷_

fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı fifl-fiÎfl¿ÎÏÿ ÁÎ_ÁÎÏfl¿ ’›Î˝›fiÌ ÏfiT≤ÏkÎ ◊›ı »÷ı Á‰˝ ¿‹˝flÏË÷ ±ı‰Î

‹„@÷’›Î˝›w’ ’›Î˝›ÎL÷fl ’΋‰Îw’ı ∞‰fiÌ μI’ÏkÎ ◊Λ »ı. …ı‹ ‹ƒÎ (‰ŸÀÌ’HÎÎ)fi˘

’›Î˝› fiΠ’΋÷ı »÷ı ¿Hν’Òfl (¿<_Õ·) fi΋fiÎ ⁄ÌΩ ’›Î˝›’HÎı ÷ı Á‰HνfiÌ μI’ÏkÎ ◊Λ

»ı. ±ı‹Î_ ¿˘¥ ωfl˘‘ fi◊Ì. ÷ı‰Ì … flÌ÷ı ∞‰ƒT›fiÎ Á_ÁÎflÌ’›Î˝›˘fi˘ fiΠ◊›ı »÷ı

÷ı … ∞‰ƒT› ‹„@÷I‰ ’›Î˝›w’ı ’›Î˝›ÎL÷flfiı ’΋ı »ı. ’fl_÷ Á‰˝◊Î ∞‰ƒT›fi˘ fiÎÂ

◊÷˘ fi◊Ì.

≠ë - …ı‹ ¿‹˘˝fi˘ fiΠ◊›ı »÷ı Á_ÁÎfl fiΠ’΋ı »ı ÷ı‹ ÷ı ¿‹˘˝fi˘ fiΠ◊›ı

»÷ı ∞‰‹Î_ flËı·Î ∞‰I‰fi˘ ’HÎ fiΠ◊‰Î◊Ì ∞‰ƒT› … flËıÂı fiËŸ. ÷ı◊Ì ±Î’˘±Î’

‹˘ZÎfi˘ ±¤Î‰ ÏÁ© ◊Âı, ¿‹˝fiÎ fiÎÂfiÌ ÁÎ◊ı ∞‰I‰fi˘ fiΠ◊Λ »ı. ÷ı◊Ì ∞‰ƒT›fiÎ

±¤Î‰ı ‹˘ZÎfi˘ ’HÎ ±¤Î‰ … ◊Λ. ±Î‹ ‹˘ZÎΤΉ ÏÁ© ◊Λ »ı.

μkÎfl - ∞ÃŒåÿ‚Ê⁄U◊˜ = ±Î ≠ë ’HÎ T›Î…⁄Ì fi◊Ì. fifl-fiÎfl¿-Ï÷›*«-ÿı‰ÎÏÿ

±‰V◊ÎfiÌ ≠΄M÷w’ …ı Á_ÁÎfl »ı. ÷ı … ¿‹˝¿Ú÷ »ı. Á¬-ÿ—¬-fl˘Ï√I‰-Ïfifl˘Ï√I‰ ÷◊Î

ÿı‰ÎÏÿ ¤‰˘‰Î‚Ì ±‰V◊α˘ ’Ò‰˝¿Î·‹Î_ ⁄Î_‘ı·Î ¿‹˘˝fiÎ μÿ›◊Ì ≠ÎM÷ ◊Λ »ı. ‹ÎÀı