ره

شما16

1 ♦

ار به

97 ♦

تاري و معناشناختی بازشناسی مفهوم قلمرو در سه حوزه کالبدي، رف )موردي: عشایر بویراحمد مطالعه( در معماري کوچ

*** رادغزال انصاري، ** قاسم مطلبی، *اکبر حیدريعلی

24/01/1395 تاریخ دریافت مقاله: 06/11/1395 تاریخ پذیرش مقاله:

چکیدهباشد. ها مینشینان و فرهنگ و اجتماع آنزندگی کوچ بسیار دارد که متأثر از شیوه هاي نهفتهاري کوچ و زندگی عشایر، جنبهمعم

جایی ساالنه و موسمی است که گروهی ازمردم همراه با چهارپایان خود، از محل چادرهاي زمستانی از زندگی با جابه يا نشینی شیوه کوچکوچ نوعی هماهنگی و هگردند. پدیدکنند و در فصل سرما دوباره به اردوگاه زمستانی خود باز می ابستانی نقل مکان میهاي تتا چراگاه

توان چنین پنداشت که زندگی سازش انسان با محیط طبیعی است که تا حدودي تحت تأثیر جبر محیطی نیز قرار دارد. بر این اساس میکند. در این خصوص مفهوم زندگی خاصی را معرفی می فرهنگی است که شیوه مسئله الطبع یکنشینی یک نوع امرار معاش و ب کوچ

اي گیري نظام فضایی این نوع معماري، از جایگاه ویژهم مطرح در مطالعات انسانی و محیطی، در شکلیعنوان یکی از مفاه قلمرو به، مفهومی ذهنی بوده که هم در ساختار کالبدي محیط و هم الگوهاي که یک ویژگی کالبدي باشدبرخوردار است. این مفهوم بیش از آن

رسد که بررسی این مفهوم نظر می کنند، نمود دارد. با این حال چنین بهرفتاري ساکنین و معانی که ساکنین از محیط زندگی خود ادراك میرد توجه قرار گرفته است. لذا پژوهش حاضر ضمن ر موکمتدر معماري کوچ، با توجه به نوع زندگی و شیوه سکونت خاص این افراد،

بررسی نوع زندگی و شیوه سکونت خاص این افراد و نیز سازمان فضایی این نوع زندگی، به بررسی مفهوم قلمرو در سه حوزه کالبدي، ر این اساس با مراجعه پردازد. بعنوان نمونه موردي می محمودي از طوایف بویراحمد سفلی بهرفتاري و معناشناختی در ایل سادات

ه نقشه و کروکی از سازمان فضایی ایل و همچنین انجام مصاحبه و مشاهده، به گردآوري یحضوري به محل زندگی این عشایر و تهنمود ، اطالعات الزم پرداخته شده است. نتایج تحقیق نشان داد که مفهوم قلمرو در سه بعد کالبدي، عملکردي و معنایی در معماري کوچ

ارد و این مفهوم هم از بعد عینی و هم از بعد ذهنی قابل مشاهده است. د

.: معماري کوچ، قلمرو، کالبد، رفتار، معناواژگان کلیدي

Aliakbar_heidari@yu.ac.ir .وجئت علمی دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه یاسهیاستادیار معماري، عضو * .ئت علمی دانشکده هنرهاي زیبا دانشگاه تهرانیاستادیار معماري، عضو ه**

.شرق دانشجوي کارشناسی ارشد معماري دانشگاه پیام نور واحد تهران ***

107

Dow

nloa

ded

from

jhre

.ir a

t 2:2

4 +

0330

on

Mon

day

Feb

ruar

y 3r

d 20

20

ره شما

161

♦ هار

ب

97 ♦

مقدمه جـایی سـاالنه و از زندگی با جابه يا نشینی شیوهکوچ

موسمی است که گروهی ازمـردم همـراه بـا چهارپایـان هاي تابستانی خود، از محل چادرهاي زمستانی تا چراگاه

رما دوبـاره بـه اردوگـاه کنند و در فصل س نقل مکان میکوچ ه. پدید)1360، اله گردند (امانزمستانی خود باز می

نوعی هماهنگی و سازش انسان با محیط طبیعـی اسـت که تا حدودي تحت تأثیر جبـر محیطـی نیـز قـرار دارد

نشـینان، ترین ویژگی زندگی کـوچ . مهم)1360، اله (امانــه ــت و جاب ــدي حرک ــأمین نیازمن ــراي ت ــایی ب ــج اي ه

جـایی شـرایط خاصـی را شان اسـت. ایـن جابـه زندگینشـینان از که تمامی شئون زنـدگی کـوچ کند میایجاب

هاي قبیل معماري، فرهنگ، خلق و خوي و حتی ویژگیدهـد و بـه ایـن ها را تحت شعاع قـرار مـی جسمانی آنسـازد جانشـینی متمـایز مـی نشینی را از یکترتیب کوچ

تـوان چنـین پنداشـت ین اساس می. بر ا)1360، اله (امان نشینی یک نوع امرار معاش و بالطبع یک که زندگی کوچ

فرهنگی است که شیوه زندگی خاصی را معرفی مسئله. این در حالی است کـه کنکـاش و بررسـی ایـن کند می

نوع شیوه زندگی در مطالعات مربوط به معمـاري بـومی هـا شایران مغفـول مانـده و جایگـاه ایـن دسـت پـژوه

هاي فرهنگـی معمـاري معاصـر، منظور شناخت ریشه به رسد.نظر می امري ضروري به

این پژوهش قصد بر آن دارد کـه بـا شـناخت الگـوي زندگی عشایر و رفتارهاي محیطـی سـاکنین آن، مفهـوم قلمرو را از منظر کالبدي، رفتـاري و معنـا شـناختی، در

نیمـه عمـومی و عمـومی سه حوزه زندگی خصوصـی، مورد بررسی قرار دهد. بـر ایـن اسـاس پـس از معرفـی شیوه زندگی مردم کوچ، به تبیین ادبیات نظـري مفهـوم

شـود کـه در نهایـت بـه اســتخراج قلمـرو پرداختـه مـی سپس بـا معرفـی گرددچارچوب نظري تحقیق ختم می

مـوردي، مفـاهیم قلمــرو در سـه حـوزه کالبــدي، نمونـه مـورد بررسـی قــرار رفتـاري و معنـایی در ایـن نمونـه،

خواهد گرفت.

پیشینه تحقیق در رابطه با مفهـوم قلمـرو افـراد متعـددي دسـت بـه پژوهش زدند که بـی شـک راهگشـاي تحقیقـات پـیش

ــی ــه م ــت. از آن جمل ــتمن روس ــروین آل ــه ای ــوان ب ت)Altman, 1975( ،لنـگ) اشــاره 1938و جـان لنـگ (

ر و فـ لطیفـی (عینـی فـر و آزاده آقـا کرد. علیرضـا عینـی هـاي ) نیز مفهوم قلمـرو را در مجموعـه 1390آقالطیفی،

انـد. بـا ایـن حـال ایـن مسکونی مورد مطالعه قـرار داده پژوهش قصـد دارد تـا بـا نگـاه نـو بـه مفهـوم قلمـرو

را در معماري کوچ مورد بررسی قرار دهد. پرداخته و آنهـایی انجـام در ارتباط با کوچ و عشایر نیـز پـژوهش

هاي ارزنده افـرادي چـون یافتهان به دستتو شده که مینـژاد )، جواد صـفی 1391نادر افشارنادري (افشارنادري،

الـه بهاروند (امان اله ) و نیز سکندر امان1368نژاد، (صفی) اشـاره کـرد. ایـن در حـالی اسـت کـه 1360بهاروند، هـاي انجـام شـده در زمینـه علـوم اجتمـاعی و پژوهش

از دید معمارانه به این موضوع رکمتشناسی بوده و مردمهایی نیز درباره معماري کوچ و نگاه شده است. پژوهش

توان به افـرادي عشایر صورت گرفته که از آن جمله میمی (افشاري و یهمچون محسن افشاري و شهرام پوردیه

) اشـاره کـرد. بـا ایـن حـال نیـاز بـه 1394می، یپوردیه .ر در این زمینه محسوس استتبررسی بیش

بررسی ادبیات موضوع شیوه زندگی مردم کوچ

زنـدگی اصطالحی است کـه بـه نحـوه 1زندگی شیوهیک گروه و یـا چنـدین قـوم اشـاره دارد شده تصویب

)Benedikter. et al, 2011( ــوم یکــی از ــن مفه . ایترین و مفیـدترین ابـزار سـنجش بـراي درك رفتـار مهم

108

Dow

nloa

ded

from

jhre

.ir a

t 2:2

4 +

0330

on

Mon

day

Feb

ruar

y 3r

d 20

20

ره

شما16

1 ♦

ار به

97 ♦

ــع آن شـــکل کالبـــدي م ســـکونی ســـاکنان و بـــه تبـ. روش زنـدگی، محصـول نهـایی )Lee, 2005(باشد می

هـاي روزمـره افـراد واسـطه فعالیـت فرهنگ است که به. ایـن مفهـوم در )Rapoport, 2005(شـود آشـکار مـی

ها، ل آ هها یعنی ایداساس ارزش هاي ساخته شده برمحیطد و متأثر از فرهنگ گیر میها شکل وارهتصورات و طرح

امع اسـت. در تحلیـل و طراحـی محـیط، ها در جوگروههاي فعالیت، مفاهیمی مهم و مفهوم روش زندگی و نظام

).1394(افشاري و پوردیهیمی، باشد میمورد تأکید ــه ــدگی شــناخت معمــاري کــوچ، ب ــوان ظــرف زن عن

پذیر نشینان، بدون بررسی حقیقت این زندگی امکان کوچر منظـور شـناخت معمـاري کـوچ د نیست. بنـابراین بـه

عشایر، در مرحله اول بایـد بـه شـناخت شـیوه زنـدگی نشینی از شـیوه خاصـی ها پرداخته شود. زندگی کوچ آن

شود که بر پـرورش دام مبتنـی از معاش انسان ناشی میجـایی انسـان در است. این نـوع زنـدگی مسـتلزم جابـه

فصولی از سال در جستجوي مراتع طبیعی بـراي تـأمین ــم ــس مه ــت. پ ــذاي دام اس ــغ ــدگی ت ــی زن رین ویژگ

ــوچ ــه ک ــت و جاب ــینان، حرک ــأمین نش ــراي ت ــایی ب ج ).1388هاي زندگی است (لفافچی، نیازمندي

بنا به تعریف رایج، جامعه عشایر کوچنده، به جماعتی گردد که اساس معیشت آنـان مبتنـی از عشایر اطالق می

بر دامداري سنتی بـوده، از نظـام ایلـی تبعیـت نمـوده و دام و تأمین معاش بین ییالق و قشـالق منظور تعلیف به

چادر، آالچیـق حرکت منظم فصلی داشته و غالباً از سیاهو انواع سرپناه قابل حمـل در تمـام یـا بخشـی از سـال

).34: 1384نماید (برخوردار، استفاده میجـایی اجـزاي زنـدگی بـه سادگی، سبکی و قابلیـت جـا

ـ کوچ ا ایـن شـیوه نشینان و به طور کلی تناسب این اجـزا بآورد. سـازگاري بـا محـیط زندگی امکان کوچ را فراهم می

نشـینان اسـت طبیعی پیرامون، رکن مهمی در زندگی کـوچ

هـا چراکه طبیعت بستر اصـلی زنـدگی عشـایر اسـت و آن ).1388(لفافچی، طندطور مستقیم با آن در ارتبا همواره به

رو چادر، مسـکن متحـرك و سـنتی عشـایر کـوچ سیاه“ بهـون ”بیشتر “ بویراحمد”و “ کهگیلویه”که در باشد می

شود. گروه از عشایر گاه اوقات در سردسـیر نامیده می. گـروه کنند میچادر سکونت و گاه در گرمسیر در سیاه

دیگر به طور دائمی هم در گرمسیر و هم در سردسیر در هـاي اخیـر بعضـی از چادر سکونت دارند. در سالسیاه

هـایی نیـز بـراي سـکونت خـود ایجـاد تمانعشایر ساخچـادر داراي دو بخـش مجـزا اند. سـاختمان سـیاه نموده

، بخشی که از قطعـات بافتـه شـده از مـوي بـز باشد میگردد و بخش دیگر قطعات چوبی پایه و میخ تشکیل می

).106: 1362نژاد، (صفی هو غیر

مفهوم قلمرو شـده نیاي مشـخص و تعیـ هر رفتـاري در محـدوده

شود. این مفهوم ریشـه افتد که قلمرو نامیده میاتفاق میشناختی زندگی شـهري دارد کـه از هاي جامعهدر تحلیل

,Park, Burgess &Mckenzie( آغاز شد 1920دهه 1925; Thrasher, 1927; Whyte, 1943;

Yablonsky, 1962; Zorbaugh, 1929 .( ــوم مفهري متقابـل از مکـان و انحصـا استفاده قلمرو دربردارنده

& Altman(هاسـت اشـیا توسـط اشـخاص یـا گـروه Hythorn,1967; Altman & Taylor & Wheeler,

1971; Sundstrom, 1974.( قلمـرو فضـایی محـدودشده است که یک شخص یا گروه از آن استفاده نمـوده

. ایـن قلمـرو کنـد مـی و همچون فضایی انحصاري دفاع روانی با یک مکان است که دربردارنده احساس یگانگی

جویانــه و قــرار دادن اشــیا در آن بـا رفتارهــاي مالکیــت . مفهـوم )Pastalan, 1970( شود مشخص و محدود می

قلمرو تنها یک موضوع فضایی نیست، بلکه یک پدیـده رود. در حقیقـت قلمــرو را شـمار مـی اجتمـاعی نیـز بـه

109

Dow

nloa

ded

from

jhre

.ir a

t 2:2

4 +

0330

on

Mon

day

Feb

ruar

y 3r

d 20

20

ره شما

161

♦ هار

ب

97 ♦

توان موقعیت و مکان یک اجتمـاع در فضـا دانسـت می)Lawson, 2001: 168( .

توان چنین ادعا نمـود کـه مفهـوم قلمـرو و نقـش میفراهم براي او اساسی آن در زندگی انسان، این امکان را

نمـوده و هـی نماید که فضاي اطراف خود را سـاماند میبه آن هویتی فردي یا جمعی دهد. قلمروپایی بـا امکـان

ه سزایی سازي آن تأثیر بتغییر محیط و به نوعی شخصیــت دارد ,Roberts &Russel(در ایجــاد حــس هوی

هاي خاصی دارند. یکـی از قلمروها ویژگی). 17 :2002هاي قلمروها حس هویت اسـت. چـرا ترین ویژگیمهم

اي جغرافیـایی و نظـارت بـر آن که اشراف بـر محـدوده ,Altman(دهد دست می تعریفی عینی از فرد یا گروه به

ل تعامل اجتماعی و تثبیـت یسه. نقش قلمروها ت)1975هاي اجتماعی اسـت. از طریـق نظـارت بـر تعامـل نظام

اجتماعی رابطـه افـراد را تسـهیل و از ایـن رهگـذر، از کنـد مـی تضاد و ارتباط نادرسـت اجتمـاعی جلـوگیري

)Lang, 1938(.

ترین معیارها قلمروها انواع مختلفی دارند. یکی از مهمهـا دت زمـان اسـتفاده از آن بندي قلمروها مـ براي دسته

توان به قلمروهاي . بر این اساس، قلمروها را میباشد میــود. ــیم نم ــی تقس ــاي دائم ــت و قلمروه ــایی موق فضقلمروهاي موقت مبین تصـاحب موقـت و کنتـرل یـک

هـاي رفتــاري دائمــی قرارگـاه رفتــاري در مقابـل مکــان ).Lang, 1938(هستند

ابطه با عمومی یاهایی که در ربندي تقسیماز دیگر

بندي آلتمن تر بودن قلمرو وجود دارد، دستهخصوصیهــاي افــراد ) اســت. وي بــا اشــاره بــه پــژوهش 1975(

، »نخسـتین «گوناگون درباره قلمرو، سـه گونـه قلمـروي بندي تقسیمکه این کند میرا معرفی » عمومی«و » ثانویه«

ــبــر اســاس ما مراتبــی اســت ت مفهــومی و سلســلههی(Altman, 1975) .

قلمرو اولیه: این نوع قلمرو تحت مالکیـت و اسـتفاده - انحصاري فرد یا گروه خاصی است که توسط دیگران نیـز به رسمیت شناخته شده است و بـه شـکلی دائمـی تحـت

) ایـن نـوع قلمـرو 1965اختیار مالکین آن قرار دارد. براور( داند. را خانه می نامد و نمونه آن را قلمرو شخصی می

نقش مرکزي کمترقلمرو ثانویه: این سطح از قلمرو -هـــاي ثانویـــه در و انحصـــاري دارد و معـــادل گـــروه

است. این قلمرو فضایی مابین قلمرو اولیه شناسی جامعهو قلمرو عمومی است که از یک طرف براي چند گـروه

داشــته و از ســویی دیگــر از ءجنبــه خصوصــی و مشــا نماید. وگیري میاستفاده عموم از آن جل

اي مـوقتی اسـت و قلمرو عمومی: این سطح، حوزه -امکـان اســتفاده و دسترسـی بــه آن بـراي عمــوم تقریبـاًً پذیر است. این نوع قلمـرو را قلمـرو آزاد، قلمـرو امکان

,Altman( انـد نامیـده عمـومی و نیـز قلمـرو اختیـاري بـا نظریـه فضـاي قابـل دفـاع بنـدي تقسیماین ). 1975

ار نیومن، در ارتباط با مفهوم قلمـرو در سـه حـوزه اسکعمومی و فضاي عمـومی، فضاي خصوصی، فضاي نیمه

.)1(تصویرشماره)Newman, 1996: 58(ارز است هم

)1975بندي آلتمن (تقسیم

)1996بندي نیومن (تقسیم عمومیفضاي نیمه صیفضاي خصو فضاي عمومی

قلمرو ثانویه

قلمرو عمومی

قلمرو اولیه

.1393بندي آلتمن و نیومن. مأخذ: پاکزاد و بزرگ، مقایسه تقسیم. 1ت

110

Dow

nloa

ded

from

jhre

.ir a

t 2:2

4 +

0330

on

Mon

day

Feb

ruar

y 3r

d 20

20

ره

شما16

1 ♦

ار به

97 ♦

معنا دارد "منظـوري "شده، اشاره به در محیط ساخته "معنا"

نمایـد. را تـأمین مـی که خصوصیات محیط ساخته شده آن) در خصوص معنا معتقد اسـت کـه ایـن 1970هرشبرگ (

. در نظریـه کننـد میافراد هستند که معنا را بر چیزها حمل و در ذهـن صـورت اسـت هرشبرگ، معنـا امـري درونـی

).1394یرد (افشاري و پوردیهیمی،پذ میدر رویکــرد ارتبــاط غیرکالمــی، خصوصــیات محــیط ساخته شده جوابگوي معانی ذهنی انسـان هسـتند. ایـن

هـاي سـاخته شـده مفهوم است که معنا در محـیط بدان گـردد، بلکـه معنـا چیزي نیست که به عملکرد اضافه می

ترین عاملی است که محیط بایـد بـه آن پاسـخ خود مهمدهد. لذا بعد معنـایی نقـش مهمـی در رویکـرد ارتبـاط

). 6 :1390انسان دارد (پوردیهیمی، هـا ارزش"نویسد که درباره منبع معانی پوردیهیمی می

، از طریـق کننـد میکه در ارزیابی محیط نقش مهمی ایفا شـوند ها و معانی بیان میوارهح ها، تصورات، طرآلایده

ها منجـر بـه ایجـاد هنجارهـا، اسـتانداردها، که این جنبههـا گردند که در نهایت همـه آن قوانین، توقعات و ... می

به روش زندگی وابسـته هسـتند. مفهـوم روش زنـدگی هـاي هاي محیطی، کیفیـت طور ویژه به انتخاب کیفیت به

ها که مربوط بـه روش ها و شیوه فعالیتزندگی، فعالیتگـردد. روش ، منجـر مـی باشـد مـی هـا زندگی در محیط

هاي ساخته هرحال در محیطزندگی مفهومی است که بههـا، تصـورات و آلهـا یعنـی ایـده شده بر اساس ارزش

"آیـد د و در جوامـع پدیـد مـی گیر میها شکل وارهطرح ).10 :1390(پوردیهیمی،

مسئله مهم در سازگاري محیط با روش زندگی انسان، معنا است. معانی [منظورهاي غیرمستقیم] -انطباق قابلیت

هـا ها در نظام فرهنگی هستند و قابلیـت مربوط به ارزشمربوط به خصوصیات محیط [مسکن] هستند. انسان بین

ور] و قابلیـت خصوصـیات محیطـی ارتبـاط معنا [منظـ و خصوصیاتی را کـه معـانی او را تـأمین کند میبرقرار

قابلیـت در ذهـن -د. انطبـاق معنـا گیـر میکار به کنند می :2003(طـور کـه چمـرو دهد. لذا همـان انسان رخ می

گـردد ، معنا به خواسته انسان برمـی می کند ) اشاره 181هـاي یطی متناسب با تواناییهاي محگی ژو قابلیت به وی

هـاي انسان و درك انسان بستگی دارد. انسان از ویژگـی مختلف محیطی بنابر اسـتعداد خـاص خـود، قـابلیتی را

و با توجـه بـه توانـایی خـود بـراي تـأمین کند میدرك معـانی [منظورهــاي] مختلـف، از آن قابلیــت در جهــت

خـود رویدادها محیط را براي تأمین معانی [منظورهاي]نماید و اگر قابلیتی در محیط موجود نباشـد، استفاده می

خصوصیات متناسب با قابلیت مطلـوب را بـراي تـأمین تـوان اظهـار داشـت کـه . بنابراین مـی کند میمعنا ایجاد

سازگاري محیط بـا روش زنـدگی انسـان در انطبـاق دو ــوم ــا "مفه ــت و معن ــاري و "قابلی ــت (افش ــه اس نهفت

).1394پوردیهیمی، چارچوب نظري تحقیق

با توجه به دیدگاه آلتمن، قلمرو در سـه حـوزه اولیـه، ثانویه و عمـومی قابـل بررسـی اسـت. قلمـرو اولیـه در

منظـور .زندگی عشایر، معادل فضاي درونی چادر استاز سطح ثانویه، فضاي باز بین چادرها و سـطح عمـومی

رسـی . از طرفی برباشد می 2همان فضاي باز میانی وورد مفهوم قلمـرو در هـر کـدام از سـه حـوزه مـذکور، هـم از منظر کالبدي، هم از منظر عملکـردي و هـم از منظـر

سی قابـل بررسـی اسـت. لـذا ایـن پـژوهش در شنا معناکننـده هاي کالبدي تبیینبعد کالبدي، به معرفی شاخص

ــدگی ــوزه زن ــه ح ــدام از س ــر ک ــرو در ه ــوم قلم مفهد عملکـردي بـه اســتخراج پـردازد. در بعـ عشـایري مـی

پـردازد کـه در هــر کـدام از ســه الگوهـاي رفتـاري مــی سـی بـه شـنا معنـا و در سطح دهندقلمرو مذکور رخ می

111

Dow

nloa

ded

from

jhre

.ir a

t 2:2

4 +

0330

on

Mon

day

Feb

ruar

y 3r

d 20

20

ره شما

161

♦ هار

ب

97 ♦

پـردازد کـه افـراد نسـبت بـه مختلفی مـی بررسی معانی حضــور در هــر کــدام از ســه قلمــرو مــورد نظــر ادراك

روش تحقیقهدف پژوهش ردیدگونه که پیش از این عنوان گهمان

حاضر، بازشناسی مفهـوم قلمـرو در سـه حـوزه فضـاي عمومی و عمومی زندگی عشایر با تأکید خصوصی، نیمه

سی است. بر ایـن شنا معنابر سه جنبه کالبدي، رفتاري و موردي، با استفاده از ترسیم اساس پس از انتخاب نمونه

کروکی به استخراج شیوه چیـدمان فضـایی چادرهـا در . گـردآوري 3ل اتـراق ایـل مـورد نظـر پرداختـه شـد مح

اطالعات از طریق مشاهده حضوري و نیـز مصـاحبه بـا انجام گرفت. ساکنین ایل مورد نظر

گانــه زنــدگی عشــایر در مرحلــه اول قلمروهــاي ســه از منظر کالبدي در نمونه مـورد نظـر مشـخص گردیـد. در ایـــن ارتبـــاط، مجموعــــه عناصـــر و اجزایــــی

گیـري کالبـدي هـر کـدام ردید که در شـکل استخراج گــه ــاي س ــه از قلمروه ــی، نیم ــه خصوص ــومی و گان عم

در مرحلـه دوم بـا مشـاهده . عمومی تأثیرگـذار هسـتند اسـتخراج سـاکن در ایـل، بـه هاي مختلف افراد فعالیت

بر ایـن اسـاس، چـارچوب نظـري تحقیـق . نمایند می قابل تبیین است. 1صورت نمودار شماره به

هــا در هـر کــدام از سـه قلمــرو الگوهـاي رفتـاري آن بــا اســتفاده مـورد نظــر پرداختــه شــد و در نهایـت نیــز

از تکنیـک مصـاحبه، معـانی مختلفـی کـه افـراد در هـر در ذهـن دارنـد، اسـتخراج کدام از این سه حوزه قلمرو

گردید. موردي نمونه

محمودي از تموردي در این پژوهش، ایل سادا نمونهبویراحمـد واقـع در اسـتان کهگیلویـه و عشایر کوچنده

اي از . عشــایر بویراحمــد اتحادیــهباشــد مــیبویراحمــد هاي متعدد است که در سه واحد سیاسـی طوایف و تیره

بویراحمد گرمسیر، بویراحمد سردسـیرعلیا و بویراحمـد محمــودي سردسیرسـفلی ســکونت دارنـد. ایــل سـادات

یر بویراحمدسـفلی اسـت کـه یـیالق ایـن از توابع عشـا طایفه در منطقـه سردسـیري بویراحمدسـفلی و قشـالق

راه آن بـر آن در منطقه گرمسیري کهگیلویـه اسـت. ایـل ــی 2شــماره تصــاویر روي نقشــه اســتان در ــل 4 ال قاب

مشاهده است.

قلمرو

ابعاد معنایی ابعاد رفتاري

اولیه ثانویه عمومی

ابعاد کالبدي

اولیه ثانویه عمومی اولیه ثانویه عمومی

ــایی فعالیــت هــه در کـــــــــاز فضــاهاي بــا ــین چادره ب

شوند انجام می

ــاي فضــــ درون چادر

فضـــاهاي بـــاز بـــین

چادرها

هــایی فعالیـت کــــــــه در فضــاهاي بــاز ــانی انجــام می

شوند می

هــایی فعالیــتکــــــه درون ــام چــادر انج

شوندمی

معــانی کــه در فضاي درونـی چــادر نمــود

یابند می

معــــانی کــــه درفضاهاي بـاز بــین چادرهــا

یابندنمود می

معــانی کــه در ــاز فضــاهاي بمیــانی نمــود

یابندمی

فضاهاي باز میانی

چارچوب نظري پژوهش. (مأخذ: نگارندگان).. 1 ن112

Dow

nloa

ded

from

jhre

.ir a

t 2:2

4 +

0330

on

Mon

day

Feb

ruar

y 3r

d 20

20

ره

شما16

1 ♦

ار به

97 ♦

ها و بحثفتهتجزیه و تحلیل یا مرحله اول: تبیین قلمرو کالبدي معماري کوچ

ها و عناصـر کالبـدي در این بخش به شناخت ویژگیکننده قلمرو کالبـدي در سـه حـوزه خصوصـی، تعریف

موردي پرداخته عمومی و عمومی در معماري نمونهنیمهشود. بـراي ایـن منظـور، پـس از مراجعـه بـه محـل می

ر، به ترسیم ساختار فضـایی و نـوع استقرار ایل مورد نظهـا پرداختـه چادرها و عناصر وابسته بـه آن چیدمان سیاه

ارائه شده است. 5تصویر شماره شد که کروکی آن درــدام از ــر ک ــدي ه ــزاي کالب ــر و اج ــه عناص در ادام

ارائه شده است. 1شماره گانه در جدولقلمروهاي سهنمایـان 1شـماره هـاي جـدول گونـه کـه از داده همان

چـادر است، قلمرو اولیـه شـامل محـدوده فضـاي سـیاه . در این فضا از عناصري چـون بالشـت، فـرش، باشد می

اجاق (چالـه) و تلـواره نگهدارنـده رختخـواب اسـتفاده شود که نوع چیدمان این عناصر در منطقـه ییالقـی و می

قشالقی نیز با یکدیگر متفاوت است.

اولیههاي کالبدي قلمرو ویژگی بـاز اسـت چادر عشایر به نوعی یک فضـاي نیمـه سیاه

.باشـد مـی که از سه طـرف بسـته و از یـک طـرف بـاز

ــل. 2 ت ــفلی.ایـ ــد سـ ــایر بویراحمـ راه عشـمأخذ: نگارندگان (با استفاده از نقشه ارائه شـده

).1391توسط سازمان امور عشایر،

ــفلی. . 3 ت ــد سـ ــایر بویراحمـ ــرو عشـ قلمـخذ: نگارندگان (با استفاده از نقشه ارائه شـده مأ

).1391توسط سازمان امور عشایر،

محمودي.سیماي خارجی عشایر سادات. 4 ت

113

Dow

nloa

ded

from

jhre

.ir a

t 2:2

4 +

0330

on

Mon

day

Feb

ruar

y 3r

d 20

20

ره شما

161

♦ هار

ب

97 ♦

چادرها به سمت قلمـرو گیري این سیاهجهت معموالً که این امر عـالوه بـر تـأمین دیـد باشد میعمومی نیمه

قلمـرو مناسب به سمت ایـن فضـا، موجـب تعریـف .)6( تصویر شماره شود عمومی نیز می نیمه

محمودي. مأخذ: نگارندگان.ورد عشایر ساداتیکروکی . 5 ت

شاخص تفسیر تصویر ویژگی کالبدي نمود قلمرو قلمرو

ابعاد کالبدي اولیه قلمرو

ر موجود در عناصفضاي داخلی

چادرها

چادر به عنوان استفاده از سیاه کننده فضاي خانهمرز تعریف

ترین قلمرو در چادر کوچکسیاه

معماري کوچ است.

استفاده از عناصري چون بالشت و تشک به منظور تفکیک فضاي درون چادر

ــت ــومی جه ــان ب ــارکرد مبلم ک

تفکیک فضایی

رنگ استفاده از جنس و قالیچه به منظور تفکیک فضاي مهمان از اهل چادر

اي جایگاه مهمان، جایگـاه ویـژه

ــدمان ــرین چی ــه از بهت اســت کــود ــن خ برخــوردار اســت و ای

شود.باعث تفکیک آن می

ابعاد کالبدي قلمرو. مأخذ: نگارندگان.. 1 ج

114

Dow

nloa

ded

from

jhre

.ir a

t 2:2

4 +

0330

on

Mon

day

Feb

ruar

y 3r

d 20

20

ره

شما16

1 ♦

ار به

97 ♦

قلمرو. مأخذ: نگارندگان. ابعاد کالبدي. 1 جادامه

ــاخص شـ قلمرو

تفسیر تصویر ویژگی کالبدي نمود قلمرو

ابعاد کالبدي قلمرو

ثانویه

عناصر موجود درفضاي باز بین

چادرها

استفاده از حصـار چـوبی بـه منظور تفکیک فضایی بین دو

بخش انسانی و حیوانی

فضاي دام از انسان جدا شده ولـی

یابنـد چادرها به نوعی استقرار میکه اشـراف کامـل بـه فضـاي دام

. 4داشته باشند

اجاق (چاله) استفاده از عنصربه منظور تعریف قلمرو پخت

و پز و فعالیت زنان ایل

هر کـدام از عناصـر چالـه، مـالر، تلواره و انباره هیزم، خود باعث به وجــود آمــدن خردقلمروهــایی در

شـود. فضاي باز بین چادرهـا مـی مجموعه این عناصر کـه بـه یـک خانوار تعلق دارند، باعث تعریـف

هـا ن خـانواده قلمرو ثانویه براي ای شده است.

نصب مالر (ابـزار دوغ زنـی) در فضاي خارج از چـادر در

محدوده قلمرو ثانویه

استقرار چهارپایـه نگهدارنـده وسایل پخت و پز (تلواره) در

محدوده قلمرو ثانویه

دپو هیزم در محـدوده قلمـرو ثانویه

عمومی فضاي باز میانی

واسـطه تشکیل این فضـا بـه چادرهـاي هــر چیـدمان سـیاه

خانوار

ایـن فضــا، مــابین خردقلمروهــاي ــین ــط هم ــت و توس ــود اس موج

گیرد.خردقلمروها شکل می

توجه به توپـوگرافی زمـین و انتخاب سایت مسـطح بـراي

حوزه عمومی

هموارترین سایت موجود براي این شود.منظور انتخاب می

115

Dow

nloa

ded

from

jhre

.ir a

t 2:2

4 +

0330

on

Mon

day

Feb

ruar

y 3r

d 20

20

ره شما

161

♦ هار

ب

97 ♦

چادر ییالقیاجزاي سیاه چاله (اجاق) .1

فضاي مرکزي .2 نشیمن .3 لوازم خانه و رختخواب .4 نگهداري مواد غذایی .5 نگهداري نوزاد .6 هاي زن ایلفعالیت .7 تهیه مواد غذایی .8

چادر قشالقیاجزاي سیاه چاله (اجاق) .1

فضاي مرکزي .2 نشیمن .3سکوي سنگی (جهت قرار دادن .4

ازم خانه و رختخواب)لو استراحت و خواب .5 تهیه مواد غذایی .6

قلمرو اولیه

قشالقی)-تقسیم عرفی در داخل چادر (به تفکیک مناطق ییالقی

فضاي درونی چادر

.چادر. مأخذ: نگارندگانچیدمان داخلی سیاه. 6ت

116

Dow

nloa

ded

from

jhre

.ir a

t 2:2

4 +

0330

on

Mon

day

Feb

ruar

y 3r

d 20

20

ره

شما16

1 ♦

ار به

97 ♦

هاي کالبدي قلمرو ثانویهویژگیه که پـیش از ایـن نیـز اشـاره شـد، زنـدگی گونهمان

نشینان وابسته به دام است. لـذا اختصـاص فضـایی کوچمخصوص نگهـداري دام در معمـاري کـوچ از جایگـاه

ایـن فضـا بایـد در همچنـین اي برخـوردار اسـت. ویژهوسـیله اشـرافیت ها باشد تا بدیننزدیکی محل اتراق آن

این اساس حـد کافی نسبت به آن وجود داشته باشد. برعنوان قلمـرو چادر و فضاي نگهداري دام به فاصل سیاه

.)7(تصویر شماره شود ثانویه شناخته میشـود در سـکونتگاه عشـایر، گونه که مشاهده میهمان

واسطه دیوارهاي ساخته شده به وجود مرز بین فضاها بهواسـطه حـدود ذهنـی بلکه ایـن مرزهـا بـه نیامده استاین مرزهاي ذهنی در محدوده قلمـرو شود. مشخص می

ــک ــف و تفکی ــه باعــث تعری ــا از ثانوی حــریم خانواره یکدیگر در سایت کلـی شـده اسـت کـه ایـن مرزهـا از

زم،یـ طریق محل آغل گوسفندان، محـل اسـتقرار دپـو ه

محل نصب مالر و نیز محل استقرار سـکوي وسـایل، ـ براي سایر ساکنین ایل مشخص می ذا منظـور از شـود. ل

اي است که در حدفاصل ایـن مرز ذهنی، همان محدودهحـال د. با ایـن گیر میعنوان قلمرو ثانویه شکل عناصر به

است کـه برخـی از عناصـر مـذکور ماننـد آغـل، یهیبدداراي یک حصارکشی عینی هستند که محدوده خود آن

.کند میعنصر را در فضا مشخص یهاي کالبدي قلمرو عمومویژگی

در ارتباط با قلمرو عمـومی در سـاختار فضـایی ایـل، توان به فضاي باز بین چادرها اشاره نمود. ایـن فضـا میچادرهـاي خانوارهـاي ایـل واسطه نوع چیـدمان سـیاه به

د و معموالً یک فضـاي مسـطح بـراي ایـن گیر میشکل شود. این فضا بـه ماننـد یـک حیـاط منظور انتخاب می

هــاي عمــومی افــراد ایــل و یمرکــزي، محــل گردهمــایهــاي همگــانی در ســطح ایــل همچنــین انجــام فعالیــت

.)8(تصویر شماره باشد می

قلمرو ثانویه

هر خانواده در قلمرو خویش داراي حریم

خاص خود است

مرزهاي ذهنی روابط ارتباط بخش انسانی و حیوانی

عنصر مرتبط بیرون و درون، که توجه زیادي به

بیرون دارد

ارتباط چادرهاي منفک عشایر با یکدیگر

تفکیک فضایی بین دو بخش انسانی و حیوانی

.. مأخذ: نگارندگانابعادکالبدي قلمرو ثانویه. 7ت

117

Dow

nloa

ded

from

jhre

.ir a

t 2:2

4 +

0330

on

Mon

day

Feb

ruar

y 3r

d 20

20

ره شما

161

♦ هار

ب

97 ♦

مشــخص 8و 7تصــاویر شــماره از گونــه کــههمــانهـایی بـراي است، فضاهاي باز در قلمـرو عشـایر مکـان

برقراري روابط اجتماعی و همچنین ایجاد پیوستگی بین دهنـده ایـن عنوان واحدهاي تشکیل هاي متعدد بهیورت

آینـد و بـر قلمرو هستند. افراد در این مکان گرد هم میها، اعیاد، مراسم عـزاداري و هاي کهن جشنمبناي سنت

مذهبی را برگـزار و از ایـن طریـق بـا یکـدیگر ارتبـاط .کنند میبرقرار

مرحله دوم: تبیین قلمرو رفتاري معماري کوچاین بخش به شناخت الگوهاي رفتاري کـه در هـر در

د، گیر میکدام از قلمروهاي اولیه، ثانویه و عمومی انجام الگوهاي رفتاري استخراج این منظور شود. به پرداخته می

که نتـایج آن در استفاده شداز روش مصاحبه و مشاهده ارائه شده است. 2شماره جدول

ولیهالگوهاي رفتاري مربوط به قلمرو اشـود، رفتارهـایی گونه که در جدول مشاهده میهمان

چـادر) انجـام که در قلمرو اولیـه (فضـاي درونـی سـیاه د، شــامل رفتارهــاي روزمــره، در جهــت رفــع گیــر مــی

نیازهاي فردي مانند پخت و پز، شستشـو و نگهـداري از کودك، رفتارهاي مربوط به گـذران اوقـات فراغـت ماننـد

گـویی و نیـز رفتارهـاي مربـوط بـه خوانی و متیلامهشاهن .)9(تصویر شماره تعامالت اجتماعی و صله ارحام است

الگوهاي رفتاري مربوط به قلمرو ثانویهبیشترین الگوي رفتـاري کـه در قلمـرو ثانویـه انجـام

هاي مـرتبط بـا امـرار معـاش د، مربوط به فعالیتگیر میوسـط زن خـانوار مـورد . این قلمرو که بیشـتر ت باشد می

د، با رفتارهـایی چـون دوشـیدن دام، گیر میاستفاده قرار ریسیدن نخ، پخت و پز و مواردي از این دسـت، همـراه

.)10(تصویر شماره است الگوهاي رفتاري مربوط به قلمرو عمومی

چادرهـا قلمرو عمومی شامل فضاي باز مسطح میـانی رفتارهاي جمعی منظور انجام است. از این فضا بیشتر به

د. در ایـن گیـر مـی و تعامالت اجتماعی میان افراد انجام هـاي چـون عروسـی، بـازي یینـی فضا عمومـاً مراسـم آ

یـرد پـذ مـی محلی و همچنین سوادآموزي کودکان انجام .)11(تصویر شماره

عمومیقلمرو

ارتباط چادرهاي عشایر و فضاي عمومی

روابط فضاي باز میانی

فضاهاي عمومی (کارکرد همگانی)

پیوستگی بین یووردهاي متعدد نقش فضاي ارتباطی

118 .. مأخذ: نگارندگانابعاد کالبدي قلمرو عمومی. 8ت

Dow

nloa

ded

from

jhre

.ir a

t 2:2

4 +

0330

on

Mon

day

Feb

ruar

y 3r

d 20

20

ره

شما16

1 ♦

ار به

97 ♦

تفسیر رفتارهاي جاري شاخص قلمرو

رفتاري ابعاد روقلم

اولیه

خوابیدن

دهند اغلب رفتارهایی هستند که رفتارهایی که در قلمرو اولیه رخ میباشند. این فضا که از طریـق نـوع در حوزه معیشتی زندگی فرد می

و نیز با استفاده از بالشت تفکیک شده پوشش کف (گلیم و جاجیم) است، خود به دو بخش خصوصی و عمـومی تقسـیم شـده اسـت.

هاي زن خانواده است که در آن بخش خصوصی بیشتر محل فعالیتهایی از جمله تهیه و پخت غذا، نگهداري از نوزاد، شست و فعالیت

چـادر عـالوه بـر پذیرد. در بخش عمـومی سـیاه شو و ... انجام میهـایی سـرایی، فعالیـت انی و داسـتان وخپذیرایی از میهمان، شاهنامه

پذیرد.چون خوابیدن و استراحت کردن نیز انجام می

هاي غذاییصرف وعده نگهداري از کودك نوزاد

راز و نیاز (عبادت) چادرنظافت داخل سیاه

نگهداري مواد غذایی پوشش

سبک ساخت صنایع دستی پذیرایی از مهمان

خوانیشاهنامه سرایی)گویی (داستانمتیل

برپایی و برچیدن چادر ریسیدن نخ از موي بز

بافتن گلیم، قالی، گبه، جاجیم، مرفج و . . . شستشو

پخت و پز

ثانویه

چادرهاي سیاهبافتن لته دهی دامعلوفه

چادر (حوزه خصوصـی)، بودن فضاي داخلی سیاه به علت کوچکهاي روزمره افراد در قلمرو ثانویه به وقـوع بخش زیادي از فعالیت

هاي شهري پیوندد. این حوزه که به نوعی نقش حیاط را در خانهمیهاي دهد و فعالیتدارد، فضاي بیشتري را در اختیار خانوار قرار می

هیه غذا و شستشو، بافتن گلیم و مختلفی از جمله رسیدگی به دام، ت پذیرد.... در این فضا انجام می

دوشیدن دام حفاظت و مراقبت از دام

حرکت سیال بین فضاهاي وورد هیزم و انباشتن تهیه

چینی دامپشم کمک به یکدیگر در شرایط سخت

ریسیدن نخ از موي بز اجیم، مرفج و . . .بافتن گلیم، قالی، گبه، ج شستشو

پخت و پز

عمومی

آداب مربوط به مراسم شادي (رقص و سرور جمعی به همراه ساز و دهل)

گیرد، بیشـتر رفتارهایی که در قلمرو عمومی زندگی کوچ انجام میدر حوزه اجتماعی و مربوط به برگزاري مراسمات و رسوم جمعی

است. این مکان به عنوان فضـایی از جمله عروسی، عزاداري و ....ها مورد هاي اهالی ایل و تعامالت اجتماعی میان آنبراي گردهمایی گیرد.استفاده قرار می

آداب مربوط به مراسم عزا (سوگ با ساز و دهل چپ) رقص محلی

هاي محلیبازي سوارکاري

عشایر مدرسه نشینانمالقات و گفتگوي کوچ

جایی فصلی (کوچ)جابه

.. مأخذ: نگارندگانابعاد رفتاري قلمرو. 2ج

119

Dow

nloa

ded

from

jhre

.ir a

t 2:2

4 +

0330

on

Mon

day

Feb

ruar

y 3r

d 20

20

ره شما

161

♦ هار

ب

97 ♦

قلمرو اولیه

قلمرو زندگی در فضاي درون چادر

فعالیتهایی که در قلمرو اولیه رخ میدهند

.. مأخذ: نگارندگاندیاگرام رفتاري در قلمرو اولیه. 9ت

ثانویهقلمرو

هاي انجام اغلب فعالیتاصلی زندگی در فضاي

باز

در فضاي قلمرو زندگی باز بین چادرها

.. مأخذ: نگارندگاندیاگرام رفتاري در قلمرو اولیه. 10ت

120

Dow

nloa

ded

from

jhre

.ir a

t 2:2

4 +

0330

on

Mon

day

Feb

ruar

y 3r

d 20

20

ره

شما16

1 ♦

ار به

97 ♦

مرحله دوم: تبیین قلمرو معنایی معماري کوچدر این بخش به بررسی معـانی کـه سـاکنین مختلـف معماري کوچ نسبت بـه هـر کـدام از قلمروهـاي اولیـه،

ــه مــی شــود. ثانویــه و عمــومی در ذهــن دارنــد پرداختمنظور استخراج معانی مختلفـی کـه افـراد نسـبت بـه به

از گاهشـان در ذهـن دارنـد، فضاهاي مختلـف سـکونت بخش از شد. در اینابزار مصاحبه با ساکنین بهره گرفته

از قلمروهاي که در هر کدامزمانی"افراد پرسیده شد که ند و یا با مشـاهده رفتارهـایی کـه در گیر میمذکور قرار

افتد، چه معناییمی هاي مذکور اتفاقهر کدام از قلمرو

"شود؟ ها تداعی مینبراي آات مختلفـی کـه بر این اساس، افراد معانی و احساسـ

نسبت به هر کدام از قلمروهاي مذکور در ذهـن داشـتند ارائـه 3شـماره را ارائه نمودند که نتـایج آن در جـدول

.شده استاسـت، معـانی نمایان 3شماره که از جدولگونه همان

ــوزه ــه ح ــبت ب ــراد نس ــه اف ــی ک ــف مختلف ــاي مختل هز انـد، بـیش از هـر چیـز متـأثر ا شان ارائه نمـوده زندگی

به . دگیر میالگوهاي رفتاري است که در آن حوزه انجام واســطه انجــام کــه در قلمــرو خصوصــی، بــه معنــاایــن

عمومیقلمرو

هایی که در فعالیتقلمرو عمومی رخ

دهندمیپیوستگی بین یوردهاي

متعدد

قلمرو زندگی در فضاي باز میانی

.. مأخذ: نگارندگاندیاگرام رفتاري در قلمرو عمومی. 11ت

121

Dow

nloa

ded

from

jhre

.ir a

t 2:2

4 +

0330

on

Mon

day

Feb

ruar

y 3r

d 20

20

ره شما

161

♦ هار

ب

97 ♦

رفتارهاي فردي، معانی که در ذهن ساکنین شکل گرفتـه . ایـن در حـالی باشـد میاست نیز به نوعی معانی فردي

است که هر چه فرد از فضاي درونی چادر به فضاي باز واسـطه روابـط اجتمـاعی بـه شـود، می نزدیکجلو چادر

دهد، معانی نیز به وجوه بیشتري که در آن محیط رخ میو در نهایـت در حـوزه قلمـرو شود اجتماعی نزدیک می

عمومی، معانی بـیش از هـر چیـز وجـوه نوسـتالژیک و د.گیر میاجتماعی به خود

نتیجهي زنــدگی مــردم کــوچ را الگوهــاي کالبــدي و فضــا

ــی ــه م ــی)، ثانوی ــه (خصوص ــرو اولی ــه قلم ــوان در س تعمومی) و عمومی تقسیم نمود. قلمرو اولیه شـامل (نیمه

چادر است که محل زندگی افراد یک فضاي درونی سیاه. قلمرو ثانویه به فضاي بـاز جلـو چـادر باشد میخانوار

دام حد فاصل چادر تا محل اسـتقرار شود که اطالق میشود. در این فضا، محل تهیه مواد غـذایی و را شامل می

لبنیات، شست و شو و نیز محل نگهداري دام قرار دارد. عمومی نیز به فضاي بـاز میـانی چادرهـا اطـالق قلمرو

چادر شکل گرفته اسـت. شود که از تجمع چند سیاه میــام ــایی انج ــذکور، رفتاره ــاي م ــدام از قلمروه در هرک

تــوان بــه رفتارهــاي معیشــتی شــامل مــید کــه گیــر مــیغذاخوردن، استراحت کردن، پذیرایی از میهمان و ... در حوزه خصوصی، رفتارهـاي مربـوط بـه امـور دام، تهیـه

دسـت در حـوزه غذا، شسـت و شـو و مـواردي از ایـن ــا ــاط ب ــایی در ارتب ــام رفتاره ــت انج ــه و در نهای ثانوی

جـام مراسـم یی، انهماهاي اجتماعی از جمله گرد فعالیتآیینی و ... در حوزه عمومی اشاره نمود. در نهایـت هـر

هـا کدام از قلمروهاي مذکور و نیز رفتارهایی کـه در آن گیـري معـانی مختلفـی در د، منجر به شکلگیر میانجام

هاي عنوان ویژگی گردد که این معانی، بهاذهان عشایر میجملـه یابـد. از زندگی عشایر در اذهان عمومی نمود می

نـوازي، آزادي توان به سلحشوري، میهمان این معانی می اشاره نمود. خودبسندگی و

اي کـه از تحلیـل و تفسـیرهاي انجـام شـده در نتیجهشـد ایـن اسـت کـه کالبـد، منجـر بـه حاصـل پژوهش

شـود و ایـن گیري الگوهاي مختلـف رفتـاري مـی شکلهـا نکـه بـا آ کننـد مـی الگوهاي رفتاري، معانی را ایجاد

توان از معـانی شوند. میها ادراك میو از آن بوده مرتبطنظر چنین به. نیز به شناخت کالبد معماري کوچ پرداخت

شده ادراك معانی قلمرو شاخص

ابعاد معنایی قلمرو

اولیه

محرمیت خصوصی حریم

روحی آرامش حفاظت

خودبسندگی )مهمان تکریم( نوازيمهمان

پاکیزگی آزادي و طوایـف سران و بزرگان تکریم سفیدانریش

فراغت اوقات گذران

ثانویه

تعاون خودبسندگی

امنیت پاکیزگی

آزادي فراغت اوقات گذران

عمومی

اتحاد سلحشوري و دالوري

ارحام صله آزادي

)سواد( پرورش و آموزش ايقبیله و قومی روابط

.. مأخذ: نگارندگانشناختی قلمروابعاد معنا. 3ج

122

Dow

nloa

ded

from

jhre

.ir a

t 2:2

4 +

0330

on

Mon

day

Feb

ruar

y 3r

d 20

20

ره

شما16

1 ♦

ار به

97 ♦

رسد که روابط میان کالبد، رفتار و معنـا در معمـاري میکوچ، یک رابطه سـه سـویه و مـرتبط اسـت. برخـی از

، افتـد طور مشترك در هر سه حوزه اتفـاق مـی رفتارها به این موضوع مبین آن است که قلمروها در هر سه حـوزه

داراي اشتراکاتی هستند که باعث پیوند قلمرو زنـدگی هم پیوسته را شکل شده و یک مجموعه کلی و به عشایر

هــاي پــژوهش در جــدول دهــد. در نهایــت، یافتــهمــی قابل مشاهده است. 4شماره

.. مأخذ: نگارندگانکالبد، رفتار و معنا در سه حوزه مذکور. 4ج

معنا رفتاري الگوهاي کالبد سطح

چادر ندرو فضاي اولیه

خوابیدن غذایی هايوعده صرف خصوصی حریم

نوزاد کودك از نگهداري بز موي از نخ ریسیدن

. . . و جاجیم گبه، قالی، گلیم، بافتن خودبسندگی غذایی موادتهیه

گوییمتیل فراغت اوقات گذران خوانیشاهنامه نوازيمهمان مهمان از پذیرایی

حفاظت چادر برچیدن و اییبرپ روحی آرامش نیاز و راز

چادرسیاه داخل نظافت پاکیزگی شستشو محرمیت چادرها ورودي جهت چرخش

آزادي پوشش ایل سران و بزرگان تکریم باالنشینعنوان به فضایی اختصاص

چادرها بین باز فضاي ثانویه

چادرسیاه هايلته بافتن

خودبسندگی

دامه دعلوفه دام دوشیدن

انباشتن و مهیزتهیه دام چینیپشم بز موي از نخ ریسیدن

. . . و جاجیم گبه، قالی، گلیم، بافتن غذایی موادتهیه امنیت دام از مراقبت و حفاظت

پاکیزگی شستشو تعاون سخت شرایط در یکدیگر به کمک

آزادي یورد فضاهاي بین سیال حرکت

میانی باز فضاي عمومی

عزا مراسم به مربوط آداب ايقبیله و قومی روابط شادي مراسم به مربوط آداب اتحاد محلی رقص

فراغت اوقات گذران سوارکاري سلحشوري و دالوري محلی هايبازي

پرورش و آموزش عشایر مدرسه حامار صله گفتگو و مالقات

آزادي )کوچ( فصلی جاییجابه

1232

Dow

nloa

ded

from

jhre

.ir a

t 2:2

4 +

0330

on

Mon

day

Feb

ruar

y 3r

d 20

20

ره شما

161

♦ هار

ب

97 ♦

نوشت پی 1. Life Style

باشند و . وورد (یورد): تجمع چند خانوار ایلی که از یک طایفه می2 .در یک مکان مشترك اتراق دارند

که محل اتـراق ایـل در یـیالق و الزم به ذکر است با توجه به این. 3یـز ن اقامتگـاه قشالق، عموماً ثابت است، لذا نوع چیدمان در ایـن دو

.باشدهمواره ثابت میهاي اقلیمی بعضی مواقع در مناطق سردسیري، به جهت محدودیت. 4

چادر) قرار و نیز تأمین امنیت، دام و انسان هر دو در یک مکان (سیاه گیرند.می

منابع فهرست )،1391.(الویـا ،رسـترپو ؛جواد ،نژادصفی ؛افشارنادري، نادر -

جسته.ایل بهمئی، انتشارات ختـوالی معنـادار )،1394.(شـهرام ،افشـاري ؛افشاري، محسن -

.17-5، 7ها در مسکن، مطالعات معماري ایران، شماره فعالیتسازگاري محـیط بـا )،1394.(شهرام ،افشاري ؛افشاري، محسن -

.16-3، 152روش زندگی انسان، مسکن و محیط روستا، شماره نشینی در ایران، بنگـاه کوچ ،)1360.(سکندرابهاروند، اله امان -

ترجمه و نشر کتاب.ــران، تهــران، کــوچ)، 1384.(برخــوردار، ارســالن - نشــینان ای

انتشارات دستان.الفبـاي روانشناسـی )،1393.(حمیده ،بزرگ ؛پاکزاد، جهانشاه -

محیط براي طراحان، چاپ دوم، انتشارات آرمانشهر.هویـت و )، 1392.(عبدالمجید ،نورتقانی ؛پوردیهیمی، شهرام -

مسکن، بررسی سـاز و کـار تعامـل هویـت سـاکنین و محـیط .18-3، 141مسکونی. مسکن و محیط روستا، شماره

)،1391.(شرکت امور عشایر اسـتان کهگیلویـه و بویراحمـد - هاي استان کهگیلویه و بویراحمد. راهشناسایی و احیاء ایل

در عشـایر مرکـزي ابزار کار سنتی )،1362.(نژاد، جواد صفی - هاي عشایري ایران.ایران، انتشارات اتحادیه مرکزي تعاونی

عشــایر مرکـزي ایــران، تهــران، )،1368.(نــژاد، جـواد صـفی - انتشارات امیرکبیر.

مفهـوم قلمـرو در )،1390.(آزاده ،آقالطیفی ؛فر، علیرضاعینی - .28-17، 47هاي مسکونی، نشریه هنرهاي زیبا، شماره مجموعه

معمـاري کـوچ در عشـایر قشـقایی، )،1388.(لفافچی، مینو - د بهشتی.یارشد، دانشگاه شه رساله کارشناسی

فر. آفرینش نظریـه ترجمه علیرضا عینی )،1938.(لنگ، جان - معماري، چاپ پنجم، انتشارات دانشگاه تهران.

- Altman, I., &Haythorn, W. W. The ecology of isolated groups. Behavioral Science, 1967, 12, 169-182. - Altman, I.,Taylor, D. A., & Wheeler, L. Ecological aspects of group behavior in social isolation. Journal of Applied Social Psychology, 1971, 1, 76-100. - Altman, Irwin (1975), Environment and Social Behavior, Monterey, Ca.: Brooks/Cole. - Benedikter Roland, Juergensmeyer M, Anhe H., (2011), Lifestyle, the Sage Encyclopedia of Global Studies. - Chemero, A. (2003). An Outline of a Theory of Affordances. Journal of Ecological Psychology, 15(2), 181-195. - Lawson, Bryan (2001), The Language of Space, Butterworth-Heinemann, London. - Lee Hyun-Jeong, (2005), Influence of Lifestyle on Housing Preferences of Multifamily Housing Residents, Dissertation Submitted to the Faculty of the Virginia Polytechnic Institute and State University in Partial Fulfillment of the Requirements. - Newman, Oscar, "Creating defensible space". Institute for community design analysis, 1996. - Park, R. E., Burgess, E. W., & McKenzie, R. D. The city, Chicago. Chicago: University of Chicago Press, 1925. - Pastalan, L. A. Privacy as an expression of human territoriality. In L. A. Pastalan and D. H. Carson (Eds.), Spatial behavior of older people. Ann Arbor: - University of Michigan Press, 1970. Pp. 88-101. (a) - Pastalan, L. A. Privacy as a behavioral concept. Social Forces, 1970, 45(2), 93-97. (b) - Rapoport, Amos. 2005. Culture, Architecture, and Design. Chicago: Locke Science Publishing Company,Inc. - Roberts, Craig & Russell, Julia (2002), Angles on Environmental Psychology, Nelson thornes Ltd. Sundstorm, E., & Altman, I. Field study of dominance and territorial behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 1974, 30(1), 115-125. - Thrasher, F. M. The gang. Chicago: University of Chicago Press, 1927. - Whyte, W. F. Street corner society. Chicago: University of Chicago Press, 1943. - Yablonsky, L. The violent gang. New York: Macmillan, 1962. - Zorbaugh, H. W. The Gold Coast and the slums. Chicago: University of Chicago Press, 1929.

124

Dow

nloa

ded

from

jhre

.ir a

t 2:2

4 +

0330

on

Mon

day

Feb

ruar

y 3r

d 20

20