ΨΗΦΙ∆ΕΣ ΑΠΟΤΙΣ ΕΚ∆ΗΛΩΣΕΙΣ ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΟΥ

ΤΩΝ ΧΙΩΝΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ

ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΤΟΥΣ

H µοίρα των ελληνικών πλοίων που µετέφε-ρε τον απελευθερωτικό στρατό φάνηκε σταστενά της Χίου το πρωί της Κυριακής 11ηςΝοεµβρίου του 1912, ανήµερα της εορτής τωνπολιούχων του νησιού Αγίων Βικτώρων. Τηναποτελούσαν τα εύδροµα «Εσπερία», «Μυκάλη»,«Μακεδονία», «Αρκαδία», τα αντιτορπιλικά «ΝέαΓενιά», «Αετός», «Ναυκρατούσα» και «Κεραυνός»,η κανονιοφόρος «Αµβρακία» και τα µεταγωγικά«Πατρίς», «Σαπφώ» και «Εριέττα». Ο ελληνικόςστρατός αποβιβάστηκε στην παραλία Κοντάριτο απόγευµα της ίδιας ηµέρας, όπου ακολού-θησαν σφοδρές µάχες. Πρώτοι νεκροί ελευθε-ρωτές του νησιού ο Εµµανουήλ Ποθητός και οΙωάννης Χρυσολωράς. Το πρωί της εποµένηςο στρατός όδευσε θριαµβευτικά προς την πόλητης Χίου. Στο ∆ιοικητήριο της Χίου υψώνεται ηελληνική σηµαία και στον Μητροπολιτικό Ναόψάλλεται δοξολογία από τον Μητροπολίτη Ιε-ρώνυµο. Οι τουρκικές δυνάµεις αποσύρο-νται προς την ενδοχώρα της Χίου και µε επί-κεντρο το χωριό Πυτιός προβάλλουν σθεναρήαντίσταση στις ελληνικές δυνάµεις. Φονικέςµάχες γίνονται στις περιοχές των Καρυών, τουΑίπους, των Καρδαµύλων, της Βολισσού και τηςκεντρικής Χίου. Ανάµεσα στα θύµατα των µα-χών του Αίπους ήταν και ο ανθυποπλοίαρχοςΝικόλαος Ρίτσος και ο δόκιµος σηµαιοφόροςΙωάννης Παστρικάκης. Μετά από σαράνταηµέρες, στις 20 ∆εκεµβρίου 1912 στο χωριόΚαρυές, ο Τούρκος διοικητής συνταγµατάρχηςΖιχνή µπέης παραδίδεται στις ελληνικές δυνά-µεις. Την εποµένη υπογράφεται η άνευ όρωνπαράδοση του τουρκικού στρατού και έτσι λή-γει η πολύχρονη κατοχή του νησιού της Χίουαπό τους Οθωµανούς. Στον απελευθερωτικόαγώνα του νησιού συµµετείχαν ενεργά τα α-νταρτικά εθελοντικά σώµατα των χωριών τηςΧίου. Στην συγκρότηση των σωµάτων αυτώνπρωτοστάτησαν κληρικοί, ιατροί και τοπικοίπαράγοντες. Όλοι οι Χιώτες προσέφερανανεκτίµητες υπηρεσίες στον απελευθερωτικόΑγώνα του 1912. Από τις 13 Νοεµβρίου, τοσυσσίτιο του ελληνικού στρατού παρασκευά-ζονταν µε δαπάνες της ελληνικής Κοινότηταςτου νησιού. Η περίθαλψη και η φιλοξενία τωνστρατιωτών εκ µέρους του χιώτικου λαού υ-πήρξε ενθουσιώδης. Το ίδιο αξιοµνηµόνευτηπαραµένει και η στάση των Χιωτών απέναντιστους αιχµαλώτους στους οποίους δεν απηύ-θυναν ούτε µια προσβλητική φράση ή ατιµω-τικό λόγο. Η αναχώρηση του απελευθερω-τικού στρατού έγινε το πρωί της 27ης ∆εκεµ-βρίου 1912 κάτω από τις ζητωκραυγές και τιςεπευφηµίες των κατοίκων.

ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ

Τµήµα φωτογραφίας από εορτασµό της 11ης Νοεµβρίου,τα αµέσως µετά την απελευθέρωση χρόνια.

συµπατριώτισσεςκαι συµπατριώτες, Χιώτισσες και Χιώτες του 2012, τοχρέος και η τιµή να πανηγυρίσουµε για τα 100 χρόνιαελευθερίας του νησιού µας. Μιας ελευθερίας για τηνοποία οι Χιώτες και οι Χιώτισσες του 1912 «δύνανται νακαυχώνται ότι δεν την έλαβον δωρεάν» όπως γράφει ουποστράτηγος Πέτρος Καρακασσώνης, υπασπιστής τότετου “Ελληνικού Στρατού Κατοχής”, δηλαδή του στρατούπου απελευθέρωσε τη Χίο από την Οθωµανική Κατοχή,έναν αιώνα πριν.

Τα εκατό χρόνια που µεσολάβησαν από τότε δεν είναιµικρό διάστηµα. Εκείνοι που βίωσαν το ιστορικό γεγονόςδεν υπάρχουν πια. Και οι ελάχιστοι υπεραιωνόβιοι πουείναι εν ζωή στο νησί µας σήµερα, το µόνο που θα έχουννα µαρτυρήσουν είναι ότι γεννήθηκαν Οθωµανοί υπήκοοι,πριν, βρέφη ακόµη, πολιτογραφηθούν Έλληνες!

Μα για να επιτευχθεί αυτό, έγιναν πολλά. Αγώνες,µάχες, θυσίες και η ύπαρξη µιας άσβεστης λαχτάρας γιατη λευτεριά, που την έτρεφε η εθνική συνείδηση των Χίωνπρογόνων µας.

Γι’ αυτό, ελάτε να πανηγυρίσουµε δηµότισσες και δη-µότες της Χίου, στη µνήµη όλων εκείνων, αλλά και στηντύχη τη δική µας να είµαστε εδώ έναν αιώνα µετά! Να ση-µαιοστολίσουµε τα σπίτια µας, τα µαγαζιά µας, να συγ-κεντρώσουµε αντικείµενα και ντοκουµέντα που µαςεµπιστεύτηκαν οι παππούδες και οι γιαγιάδες µας, να κα-ταγράψουµε τις διηγήσεις που έχουµε ακούσει, να δια-σώσουµε την ιστορία µας!

Ο ∆ήµος µας, ο ∆ήµος της Χίου περιµένει τη συµµε-τοχή σας στον εορτασµό των 100 χρόνων ελευθερίας του,για να τιµήσουµε έτσι εκείνους που «περίµεναν πεντακό-σια χρόνια»...

Ο ∆ήµαρχος Χίου του έτους 2012Πολύδωρος Λαµπρινούδης

Έτυχε σε µας

∆ΗΜΟΣ Χ ΙΟΥ

“Πού είστε µωρέ παιδιάπου σας περιµέναµε πεντακόσια χρόνια!”

Νικόλαος Κουβελάς, ∆ήµαρχος Χίου κατά το 1912.

Oι ∆ηµαρχίες στην Τουρκία δη -µιουργήθηκαν το 1876. Ο πρώτος δή -µαρχος Χίου (1876-1878) ήταν Τούρ κος.Στη συνέχεια εκλέγονται χριστιανοίδήµαρχοι και η χιακή σφίγγα εµφανίζε -ται ως σήµα του ∆ήµου σε διάφοραέγγρα φα και αντικείµενα.

Αµέσως µετά την απελευθέρωσητου νησιού το 1912, ο «∆ήµος Χίων»,επιλέγει, όπως και η αρχαία αυτοδιοι-κού µενη πόλη-κράτος της Χίου, ως έµ-βληµα του τη Σφίγγα, που εικονίζεταιστο κέντρο της πρώτης µεταλλικήςσφρα γίδας του µε τον αµφορέα και τοσταφύλι µπροστά της, στον τύπο τωναρχαίων κλασικών χιακών νοµισµάτων.

Σήµερα η Σφίγγα παραµένει τοσήµα του ∆ήµου.

Ο Ελληνικός στρατός στην πλατεία Βουνακίου.Τµήµα από καρτ-ποστάλ της εποχής.

Αυτή τη φράση είπε, αγκαλιάζοντάς τον, στον λοχαγό ΟδυσσέαΜαρούλη -τον πρώτο στρατιωτικό που συνάντησε µπροστά του- ο∆ήµαρχος Χίου κατά το 1912 Νικόλαος Κουβελάς, όταν βγήκε ναπροϋπαντήσει τον Ελληνικό Στρατό που, νικηφόρος, έφτανε στηνπόλη της Χίου από το Κοντάρι.

Συνειδητά ή ασυνείδητα τα 500 χρόνια που ανέφερε δεν απέ-χουν πολύ από την πραγµατικότητα.

Η Χίος ήταν υποδουλωµένη 566 συνεχή έτη. Το 1346 την κα-τακτούν οι Γενουάτες, και από αυτούς το 1566 περνάει στην κυ-ριαρχία των Οθωµανών, για να ελευθερωθεί τελικά το 1912, ογδόνταδύο χρόνια µετά την απελευθέρωση της κύριας Ελλάδας.

Οι δύο προσπάθειες απελευθέρωσης που έγιναν είχαν τα γνω-στά ολέθρια αποτελέσµατα για το νησί. Η πρώτη το 1822, που τηνακολούθησαν οι σφαγές και η ερήµωση του τόπου, και η δεύτερητο 1827, γνωστή ως «εκστρατεία του Φαβιέρου», που πάλι κατέληξεσε αποτυχία και σε αιµατοχυσίες.

Έτσι, η λαχτάρα των Χίων για λευτεριά ήταν µεγάλη. Για τούτοκαι οι συγκινητικές εκδηλώσεις που συναντούσε ο ελληνικός στρα-τός όταν ελευθερωτής όδευε προς την πόλη. Γυναίκες έκλαιγαν καιφιλούσαν τα χέρια των αξιωµατικών και πολλές έπεφταν κάτω προ-σπαθώντας να φιλήσουν τα πόδια τους. Τους έραιναν µε άνθη, τουςπετούσαν ανθοδέσµες και από παντού ακουγόταν το «Χριστός Ανέ-στη» και το «Αναστάσεως ηµέρα». Και ακόµη προσπαθούσαν να τουςδώσουν και χρήµατα και, φυσικά, τους φίλευαν µε τρόφιµα και ψωµί.

ας σας κεράσω όπου κρυώνετε, να σας δώκω απ’ένα µανταρίνι, κι ας πεθάνω φχαριστηµένος πουµας φέρνετε τη λεφτεριά...» απάντησε ένας γερον-τάκος στον λοχία που του συνέστησε να κρυφτεί,όταν εκτεθειµένος στα πυρά, κρατώντας ένα µπου-κάλι µε ρακί στο χέρι και, κουβαλώντας δυο κοφί-νια µανταρίνια µε τη βοήθεια κάποιου νεαρού,κερνούσε τους Έλληνες στρατιώτες που διανυκτέ-ρευσαν στο Κοντάρι µετά την απόβασή τους εκεί.

Για τη συµπεριφορά των Χιωτών γράφει και οΚαρακασσώνης. «Μου είναι αδύνατον να πιστεύωότι υπήρξε ποτέ χώρα Ελληνική... ήτις παρέσχεµέχρι τούδε τοιαύτην φιλοξενείαν εις πρόσωπον,όσο οι Χιώτες παρέσχον εις ολόκληρον φάλαγγανστρατού». Οι κάτοικοι φιλοξενούσαν καθηµερινάστρατιώτες και αξιωµατικούς. Οι γυναίκες τουαπλού λαού είχαν κάνει τα σπίτια τους µόνιµα πλυν-τήρια. «Λάµποµε από καθαριό τητα» έγραφαν οιφαντάροι στους δικούς τους.

Τόση δε ήταν η φιλοξενία ώστε έγινε σύστασηνα µετριαστεί, για να µην πληγεί το “αξιόµαχο τουστρατεύµατος”. Για τους ίδιους τους Χιώτες όµως,τίποτα δεν φαινόταν υπερβολικό, αφού έτσι έδει-χναν την ευγνωµοσύνη τους σ’ αυτούς που τουςέφεραν τη λευτεριά.

“Ας µε σκοτώσουν γιούκα µου

Φαντάρος του ελληνικού στρατού φωτογραφήθηκε στη Χίο για νααφήσει ενθύµιο στη χιώτικη οικογένεια που τον φιλοξενούσε.

φώναξε στο συγκεντρωµένο πλήθος ο αρχιµανδρίτης του στρατού Νεό -φυτος Παπαναστασίου µόλις ύψωσε πρώτος εκείνος την ελληνική σηµαίαστο ∆ιοικητήριο (στη θέση της παλιάς Νοµαρχίας), το πρωί της 12ης Νο-εµβρίου 1912. Ο ∆ιοικητής του Στρατού Νικόλαος ∆ελαγραµµάτικαςαπευθύνει τότε προκύρηξη προς τους κατοίκους της Χίου.

«...Ἐν ὀνόματι τοῦ βασιλέως τῶν Ἑλλήνων Γεωργίου τοῦ Α´, καταλαμβὰνω τὴν νῆσον Χίον καὶ προσκαλῶ ἅπαντας τοὺς κατοίκους εἰς ὑποταγήν ὑποσχόμενος αὐτοῖς ἄνευ διακρίσεως φυλῆς καὶ θρησκεύματοςἀσφάλειαν ζωῆς, τιμῆς καὶ περιουσὶας...». Τέτοιες προκυρήξεις τοιχοκολλήθηκαν και στις συνοικίες των Τούρ-

κων στο Κάστρο. Ο λαός συνεχίζει να πανηγυρίζει και κατακλύζει τη Μητρόπολη,

όπου λίγο πριν το µεσηµέρι τελείται ∆οξολογία. Οι συγκινητικές εκδη-λώσεις δεν σταµατούν.

“Ελεύθεροι Χίοι,η δουλεία καταργείται!”

Νικόλαος ∆ελαγραµµάτικας. ∆ιοικητής του Στρατού Κατοχής Χίου.

µια νεαρή κοπέλα, η Ευγενία Μαδιά φτιάχνει βιαστικά µια ελ-ληνική σηµαία και το µεσηµέρι της 12ης Νοεµβρίου 1912, τηνπηγαίνει στο Φρουραρχείο (το κτήριο δίπλα στη ΒιβλιοθήκηΚοραή), το οποίο το πρωί της ίδιας µέρας είχε καταλάβει ο Ελ-ληνικός Στρατός, παρακαλώντας τον φρούραρχο να αντικαταστήσει την τουρκική, που µόλις λίγες ώρες πρινείχαν κατεβάσει από το κοντάρι. Ο φρούραρχος Καταφυγιώτης όχι µόνο δέχτηκε την «πολύτιµη προσφορά»της αλλά και «διέταξεν την παράταξιν φρουράς προς απόδοσιν τιµών». Και τότε «η µικρά ανύψωσε διά των χει-ρών της την σηµαίαν εν µέσω εξάλλου ενθουσιασµού και υπό τας φρενητιώδεις ζητωκραυγάς και τα χειρο-κροτήµατα του τυχαίως συγκεντρω θέντος υπό το φρουραρχείον πλήθος».

Σηµαιοστόλιστα συναντούσαν και τα σπίτια του Κάµπου και της πόλης οι Έλληνες στρατιώτες που έρ-χονταν από το Κοντάρι µε σηµαίες που είχαν γίνει “από κοινόν ρούχον. Το λευκόν ήτο σχεδόν πάντοτε σεν-δόνιον, το γαλάζιο µάλλινον ή µεταξωτόν από ρούχον γυναικείον. Εφαίνετο δε ότι είχον ραφεί εν βία”, γράφειο Γεώργιος Χωρέµης, εθελοντής δεκανέας του µηχανικού, από τους πρωτεργάτες της απελευθέρωσης.

Η ιστορική σηµαία της Ευγενίας Μαδιά, που σήµερα φυλάσσεται στη Βιβλιοθήκη Χίου «Κοραής».

Το βιβλίο φυλάσσεται στο Μουσείο Ιστορίας και Φυσικής 1ου Γυµνασίου-«Σχολή Χίου».

«Έµπλεως την ψυχήνπατριωτικώναισθηµάτων...»

[Τὸ χιλιοστόν ἐννεακοστόνδωδέκατον (1912) ἔτος μηνόςΝοεμβρίου 11, ἡμέρα Κυριακή,Ἁγίου Μηνά, ἦλθον Ἑλληνικάἀτμόπλοια μετά τὴν κατάληψιντῆς Μυτιλήνης 10 τὸν ἀριθμόνκαὶ κατέλαβον τὴν Χίον, ἦλθονδὲ ὥρα τὴν 6ην πρωϊνήν καὶ ἡμάχη ἤρχισε 3½ μετά μ. ΠρῶτονΑ΄ κάτωθεν τοῦ Ἁγίου Κωνστα -ντίνου καὶ ἔπεσαν μέχρι 80. ΟἱἙλληνες ἦσαν καθώς λέγουνἄλλοι 10 χιλιάδες, ἄλλοι 8 ἄλλοι5 καὶ ἄλλοι 3. Ἡ μάχη δὲ ἡ κυ-ριωτέρα ἦτο εἰς τὸν Προβατὰ,ἔγινε λυσώδης, διήρκησεν ἐπί 2ἡμέρας. Ἕλληνες δέν ἐφονεύθη-σαν διόλου. Διεσπάρησαν οἱἥρωές μας εἰς τὰ διάφορα μέρητῆς πόλεώς μας.

Ἡ γράφουσα ταῦτα εἶναι ἡκτήρωρ τοῦ βιβλίου τούτου.Ἑλένη Ν. Βασιλειάδου.]

«∆ιεσπάρησαν οι ήρωές µας ειςτα διάφορα µέρη της πόλεώς µας.»

γράφει µια άλλη κοπέλα, η Ελένη Ν. Βασιλειάδου, στο σχολικό βιβλίο της, την Οδύσσεια του Οµήρου, όπου στοεσώφυλλο συνοψίζει συγκινητικά τα γεγονότα της απελευθέρωσης για να µην σβηστούν ποτέ απ’ τη µνήµη...

H πρώτη σελίδα της δισεβδοµαδιαίας εφηµερίδας «ΝΕΑ ΧΙΟΣ», της 15ης Νοεµβρίου 1912. Πίσω από το κείµενο κυµµατίζει η γαλανόλευκη, το σύµβολο του Ελληνικού κράτους,

όπως είχε οριστεί ήδη από τον δεύτερο χρόνο της επανάστασης το 1822 στην Α’ Εθνική Συνέλευση της Επιδαύρου.

Η οδός Απλωταριάς σηµαιοστολισµένη λίγο µετά την απελευθέρωση.

ρώτησε ο 30ετήςανθυποπλοίαρχος

Νικόλαος Ρίτσος δεχόµενος τις περιποιήσεις του γιατρού Γεωρ-γίου Πιταούλη στο σχολείο του Αγίου Γεωργίου Βροντάδου, πουείχε µετατραπεί σε νοσοκοµείο.

-Νικούµε παιδιά...;

Η σορός του Νικολάου Ρίτσου στη Μητρόπολη της Χίου.

Κάρτα της εποχής για την απελευθέρωση της Χίου.

-Νικούµε, του απάντησαν κι εκείνος ξεψύχισε µε µειδίαµα...Η κηδεία του έγινε στον Μητροπολιτικό Ναό Χίου. Ο Ρίτσος ήταν ένας από τους 46 νεκρούς της µάχης για την κατάληψη του Αίπους.

Κτύπα το δόρυ σου Παλλάς, απάνω στην ασπίδαελεύθερη σε χαιρετώ, δευτέρα µου πατρίδα,

που του τυφλού σου ραψωδού σ’ ωνόµασαν κοιτίδα.Ελεύθερη σε χαιρετώ, µυριανθισµένη γη,

που βάρβαρη σ’ ερήµαξε τροµάρα και σφαγήκ’ υψώνονται τα σύµβολα των Ελευθερωτών

σε πύργους Γιουστινιάνηδων και Τούρκων δεσποτών.Τώρα κατάκλεισταις καρδιαίς

γοργοπετούν κοντά σουν’ ανοίξουν µεσ’ στις ευωδιαίς

και µεσ’ στ’ αρώµατά σου.Στρατούς λεβέντικης γενεάς

µ’ ανθούς τους ραίνεις λεµονιάς,βασανισµένη χώρα.

Κι από τον άγιο σου Μηνάπαντού το σήµαντρο µηνά την λευθεριά σου τώρα.

Μοσχοβολούνε πιο πολύ µαστιχοφόροι σχίνοι,κι ο Κοραής που στέκει ’µπρος’στο φλογερό Καµίνι,

µ’ ένα δικό σου µάρµαρο θέλει καµµιάν ηµέρανα του στηθή µια προτοµή µεγάλη κ’ εκεί πέρα.

Νέας χαράς ηµέρακ’ η Χίος ελευθέρα, 1912

γράφει ο Γεώργιος Σουρής (1852-1919) στησατιρική εφηµερίδα του «Ρωµηός» υµνώ νταςτην απελευθέρωση της εκ της µητέρας του ιδι-αίτερής του πατρίδας µε το παρακάτω ποίηµα.

Λιθογραφία της εποχής για την κατάληψη της Χίου.

“

”

T A Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Κ Α Σ Τ Ο Ι Χ Ε Ι Α Κ Α Ι Ο Ι Φ Ω Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Ε Σ Π Ρ Ο Ε Ρ Χ Ο Ν Τ Α Ι Α Π Ο Τ Α Β Ι Β Λ Ι Α :Βαριαδάκη Ιωάννη, Η Χίος Ελευθέρα. Χρονικό του 1912, Έκδ. Βιβλιοπωλείου Χαβιάρα, Χίος 1962 (;).Ζαχαρού-Λουτράρη Κ. Αθηνά, Βιβλιοθήκη Χίου «Κοραής». Η ιστορία της και οι θησαυροί της, Χίος 2008.Ζαχαρού-Λουτράρη Κ. Αθηνά, Χιακή Σφίγγα. Η διαχρονική πορεία ενός τοπικού συµβόλου, Χίος 1998.Καρακασσώνη Γ. Πέτρου, Ιστορία της απελευθέρωσης της Χίου, Εν Αθήναις, Τύποις Λ. Θ. Λαµπρόπουλου, 1928.Μίτση Νίκου, Ερανίσµατα περί Χίου και Χίων, «άλφα-πι», 2002.Μουτσάτσου Γιώργου, Χίος 1898-1920. Ένα ταξίδι στο παρελθόν διά µέσου των καρτ-ποστάλ της εποχής,

Εκδ. Ιππόκαµπος, Χίος 2002.Χωρέµη Ι. Γεωργίου, Όσα ο ίδιος είδον κατά την κατάληψιν της Χίου το 1912 υπό του ελληνικού στρατού,

Έκδ. «άλφα πι», Χίος 2002.

Α Π Ο Τ Α Π Ρ Ο Σ Ω Π Ι Κ Α Α Ρ Χ Ε Ι Α Τ Ω Ν :Ζαχαρού-Λουτράρη Κ. ΑθηνάΜίτση ΝίκουΜιχαηλίδη Ανδρέα ΕΚ∆ΟΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ: «άλφα πι»

ΚΕΙΜΕΝΑ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Γεωργία Λουκά-ΜίτσηΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΚ∆ΟΣΗΣ: Αθηνά Κ. Ζαχαρού-Λουτράρη

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΣΕΛΙ∆ΟΠΟΙΗΣΗ: ∆έσποινα Καρατζά

«Η κατάληψις της Χίου» από τον πλοιογράφο Αριστείδη Γλύκα (Βροντάδος 1870 - Πειραιάς 1940).Τέµπερα σε χαρτί, 51x74 εκ., Ναυτικό Μουσείο Χίου.

Ε Κ ∆ Ο Σ Η :

Γραφείο Επικοινωνίας και ∆ηµοσίων Σχέσεων∆ηµοκρατίας 2, Χίος 82100

Τηλ.: 22713 50866, Fax: 22710 44393e-mail: damigou@cbb.gr

«Ἐκ τῆς τετιμημένης δάφνης τοῦ 1912-13.Εἰς ἀνάμνησιν τῶν νικηφόρων μας πολέμων».

Χαρακτηριστικό κέντηµα της εποχής που δείχνει το φρόνηµα του χιώτικου λαού.

(Κειµήλιο οικογένειας Κων. Ν. Λουτράρη)

ΔΗΜΟΣ ΧΙΟΥ