İFRAT VE TEFRİT ARASINDA KUR’ÂN VE İLMİ HAKİKATLER · İFRAT VE TEFRİT ARASINDA KUR’ÂN VE İLMİ HAKİKATLER 169 ve zenginliğine inandıklarını, tabiinin de sahabe

167

ÖzetBu makalede Kur’ân ve ilmî hakikatler konusu dünden bugüne gelişim seyrine kısaca

temas edildikten sonra, Kur’ân’ın temel maksatları, hidayet rehberi olması ve evrensel-liği ile ilmî hakikatler arasındaki irtibat; Kur’ân ve ilmî hakikatleri kabul eden, etmeyen ve mutedil yaklaşanların görüşleri farklı açılardan ele alınıp değerlendirilmiştir. Kur’ân ve ilmî hakikatlerin tefsir-i ilmî, i’caz-ı ilmî açısından ele alınarak işlenmesi üzerinde durulmuş ve genel manada bu konuda riayet edilmesi gereken disiplin ve prensipler zik-redilmiştir.

Anahtar kelimeler: İlmî hakikatler, i’caz-ı ilmî, tefsir-i ilmî, ifrat, tefrit, i’tidal.

The Qur’an and Scientific Truths Between ExtremesAbstract

This paper aims to explore the Qur’an in relation to scientific truths. After briefly touching on the development of this dichotomy throughout history, we discuss the Qur’an in terms of its main purposes, being a guide of belief, universality, and its connections with scientific truths. The paper points to the disciplines of scientific exegesis of the Qur’an (al-tafsir al-ilm: pertaining to any relevance between the scripture and any scientific finding) and Qur’an’s miraculousness (i’jaz al-ilm: considering a confirmed scientific truth referred to in the Qur’an as an evidence for its miraculous divine nature) in addition to other general principles in dealing with the scripture’s relevance to scientific truths.

Keywords: Scientific truths, İ’jaz al-ilm (science of Qur’an’s miraculousness), al-tafsir al-ilm (scientific exegesis), extremity, moderation.

İFRAT VE TEFRİT ARASINDA KUR’ÂN VEİLMİ HAKİKATLER

*) Yrd.Doç.Dr.,FatihÜniversitesiİlahiyatFakültesi,TefsirAnaBilimDalı (e-posta:[email protected])

Ergün ÇAPAN (*)

EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 16 Sayı: 51 (Bahar 2012)

168 / Yrd. Doç. Dr. Ergün ÇAPAN EKEV AKADEMİ DERGİSİ

GirişKur’ân,Kıyametekadarbütüninsanlığamaddî-manevîherhusustarehberlikyapacak

bir potansiyele sahiptir.Onunmucize olan nazmındaki bu potansiyelinin, enginlik vezenginliğinkendisiniifadeetmesiinananinsanlarınbaştaimanına,varlıkkitabınıdoğruokuyupdoğruanlamalarınavezamanınınilmî,teknolojikvaridatındansağlıklıistifade-lerinebağlıdır.

HerdönemdeMüslümanlarihtiyaçendeksliolarakKur’ân’ayönelmişveondanisti-fadeederekdeğişikilimlerigeliştirereksistemleştirmişlerdir.Özelliklefıkıh,fıkıhiçindedebilhassaibadetvemuamelatahkâmıileilgiliayetleresürekliihtiyaçhissedildiğindenonlarınüzerindedahabirehemmiyetledurulmuşvebukonudapekçokesertelifedilmiş-tir.Aynışekildeİslam’ınkalpveruhhayatınıdisiplineedentasavvufperspektifliyorum-lardilegetirilmişveeserlerkalemealınmıştır.

Günümüzedoğrugelindiğinde iseKur’ân’ın sosyoloji, psikoloji, pedagoji, ferdveaileeğitimi,çokhızlıgelişen/gelişmekteolanilmîhakikatlerveteknolojigibiinsanvetoplumhayatınıçokciddiilgilendirenkonulardakisemavîvefıtrateksenlimesajlarınıniyianlaşılıp,yorumlanmasınavehayatataşınmasınaherdönemdendahaçokihtiyaçvar-dır.BununyoludaKur’ântefsirindeihtiyaçendeksliolarakbahsigeçenkonularadahabirağırlıkverilmesinevebunlarındeğişikdisiplinleraltındasistemleştirilmesinebağlıdır.Zirabinüçyüzdenfazlaayet,diğerbir ifadeyleKur’ân’ınbeştebirivarlığıokumaya,ibretlesüzmeye,kevnîhakikatleriaraştırmaya,tefekkürvetedebbüresarahaten,işaretenveimaendavetetmektedir.

İştebizbumakalemizdeKur’ânveilmîhakikatlerkonusunu–ulaşabildiğimizkaynak-larveanlayabildiğimizçerçevede-metodolojikbiryaklaşımlaelealmayaçalışacağız.

Kur’ân ve ilmi Hakikatlere Genel Bir Bakışİlkdönemdenitibarenkevnîayetlerintefsirveyorumundaicmalenvebirerçekirdek

halindedurulmuş,İmam-ıGazzâlî(v.505/1111),Fahreddiner-Razî(v.606/1209),Ebu’l-Fadlel-Mursî(v.695/1257),Suyutî(v.911/1505)İskenderanî(1869),(Ateş,2003:133)Kevakibî(1902),MuhammedAbduh(1905),ReşitRızaileyenidencanlanmış,20.asırdaiseGaziAhmetMuhtar Paşa (v.1918)TantavîCevherî (v.1940), ElmalılıHamdiYazır(v.1944)ilehızkazanmış(Ateş,2002:124-127)asrımızadoğrugelindiğindeisemüstakililmîbirdisiplinolarakelealınmış“i’caz-ıilmî”enstütivekürsileriaçılmıştır/açılmaktadır.Buaçıdanbakıldığındaonunsürekligelişenbirilimdalıolduğugörülür.

Kur’ân’ınbütün ilimlere şamilolduğunu ilkdefa İmam-ıGazzâlî’nin (v.505/1111)söylediğinden hareketle bu sahadaki çalışmaların onunla başladığı ifade edilmektedir.NevarkiKur’ân’ındeğişikilmîhakikatlereişaretettiğiGazalî’dençokönceleriyaşayanMukatilb.SüleymanveTaberî’nintefsirlerindeyeralmaktadır.Buitibarlailkasırdaniti-barenkevnîayetlerin,ilmihakikatlereişareteden,ufukgösterentefsirveyorumlarınözlübirşekildeolduğunudadikkatealmakgerekir.NitekimbuhususMürsî’nin,Kur’ân’ınöncekilerinvesonrakilerinilimleriniihtivaettiğini,buhakikatinPeygamberimiztarafın-danhaberverildiğini,O’ndandasahabeninaldığınıvesahabedenbazılarının“DeveminyularınıkaybetsemonuAllah’ınkitabındabulurum.”diyecekkadarKur’ân’ınenginlik

169İFRAT VE TEFRİT ARASINDA KUR’ÂN VE İLMİ HAKİKATLER

vezenginliğineinandıklarını, tabiinindesahabeçizgisindegittiğinifakatdahasonrakidönemlerdebuilimlerinnaklikonusundaaynıkuşatıcılığıngösterilemediğiniveherkesinbellibirilimdalındaihtisaslaşmayayönelerekoilmiayaktatutmayaçalıştığınıveayet-lerindeğişikilmîhakikatlerebakanyönleriüzerindedüşünülmediğişeklindekitespitveyaklaşımıdadesteklemektedir(Suyutî,1973:20-22).

Tefsirlerdeyeryerkevnîayetlerinyorumumünasebetiyleilmîhakikatlerini’cazve-cihlerindenbiriolduğuüzerindekısacadurulduğuolmuştur.İlmîhakikatlereişaretedenkevnîayetlerintefsirveyorumuileilgilikavramvemetodolojinintespitvetemellendi-rilmesisüreciyaşanmaktadır.

Kur’ân’ınişaretettiğiilmî,kevnîhakikatler,“ilmîi’caz”,“ilmîtefsir”,“kevnîayet-lerin tefsiri”, “bilimsel tefsir”, “modern ilimler ile uzlaşan tefsir” ve “Kur’ân ve ilmihakikatler” gibi değişik adlar altında (Yıldırım, 1987:38;Ateş, 2002:117) farklı farklıisimlerinverilmesidebirkavramlaştırmasürecininyaşandığınıaçıkbirşekildegöster-mektedir.Istılahlarınoluşması,kristalleşmesizamanavezamaniçindekitelâhuk-uefkârabağlıdır.NitekimKur’ânveSünnetkaynaklı tefsir,hadis,fıkıh,kelam,tasavvuf,usul-i fıkıh, usul-i tefsir gibi ilmidisiplinlerinhepsindebenzeri bir süreçyaşanmıştır. İlimadamları,yaşadıklarıdevrinilimvekültürufkunagöreKur’ân’amüracaatederekbirerçekirdekhalindeolanve açılımı zamanabırakılanmazmunvemuhtevaları keşfetmiş,geliştirmişvesistematizeetmişlerdir.

Kur’ân’ıntefsirveyorumundadikkatedilmesigerekenenönemlinoktalardanbiri-siKur’ân’ın temelmaksatlarınıgözardıetmemekhattaonlarımerkezekoymaktır.BudurumKur’ân’ınişaretettiğiilmihakikatlerintefsirindedeoldukçaönemlidir.Temeldebeşerindünyevi-uhrevîhidayetinihedefleyenyücekitabımızınmüspetilimlerlenekadaralakasınınolduğununtespitedilmesigerekir.

Kur’ân’ın Temel Maksatları ve İlmî HakikatlerKur’ân’ınbütünüanalizedilerekçıkarılantemelesaslara“makasıdu’l-Kur’ân”denil-

mektedir.Âlimlerimizinbukonudakiyaklaşımlarışuşekildedir:İmamGazzâlî’yegöreKur’ân’ıntemelmaksatları;Kur’ân’ıntanınıpbilinmesinive

inanılmasınıistediğiYüceYaratıcıyıtanıtma,Allah’agötürensırat-ımüstakimitarifveAllah’aulaştıktansonrakihayat(ahirethayatı)olmaküzereüçtür(Gazzâlî,1985:23).

Fahreddin er-Razi, Kur’ân’ın temel maksatlarının; tevhid, adalet, nübüvvet, mead(ahiret)olduğunuifadeetmiştir(Razi, 2000,17/143;18/178;27/123).

Kur’ân’ıntemelmaksatlarınıntevhid,nübüvvet,haşirveadaletolduğunuifadeedenBediüzzaman(Nursî,2002:13),onunelealdığıdiğerkonularınbutemelesaslarabirervesileolduğunavurguyapmaktadır.Buitibarlavesilelerdetafsilata,detayagidilmesibukonudakiprensipleremuhaliftir.Ziramaksatharicimeşguliyetlertemelmaksatlarıgölge-lerikinci,üçüncüderecedebırakır.BuitibarlaKur’ân,bazıkevnîhakikatlerianlatırkenyerinegöre icmal, iphamihmalyollarındanbirini tercihetmiştir.MuhataplarınınçoğuavamolduğundanKur’ân,konularıherkesinhissesizkalmayacağıbirüsluplatemsilveözlüanlatımlarlakonularıtakdimetmiştir.İstikbaldekeşfedilecekmeseleleriicmalenan-latmıştır(Nursî,2007:217).


Bediüzzaman,medeniyetharikalarınınKur’ân’daaçıktanzikredilmemesininhikme-tini açıklarkenKur’ân’ın asıl vazifesinin rububiyetdairesininkemalatve şuunatınıveubudiyetdairesininvazifevesorumluluklarınıöğretmekolduğunuifadeetmişvemede-niyetharikalarınınbuikigayeyehizmetleriölçüsündeişaretveremizlerlezikredildiğinivurgulamıştır(Nursî,2007:281-282).

MuhammedGazzâlî(v.1996)deKur’ân’ınbeştemeleksenitakipettiğinisöylemek-tedir.Bunlar,Allah’ınvarlıkvebirliği(tevhid),YüceYaratıcı’yıbildirenveişaretedenkâinat,kıssalar,haşirvehesapgünü,terbiyeveteşri’dir(Gazzalî,1983:21).

Kur’ân’ıntemelmaksatlarıvemuhtevasıylailgili“tevhid,haberler,tarihîolayveçe-şitlikıssalarvediyanât(dinvehidayetileilgilibilgiler);“marifetullah,ibadetler,emirvenehiyler,va’dvevaîdler”;“ulûhiyet,nübüvvet,meâd(ahirethayatı)vekaza-kader”;tevhid,ibadetler,tezkîr,ahlak,hukuk,kevniyât,insan,yaratılışvevarlıklar,toplum,tarihîolayveçeşitlikıssalarveahkâm”gibideğişikbaşlıklaraltındayapılantasniflervardır.Bütünbutasnifleri,“tevhid,nübüvvetveahiret”ortakpaydasındadeğerlendirmekmüm-kündür.NitekimdündenbugüneâlimlerimizzikredilenbuüçkonuyuKur’ân’ınanamev-zularıolarakkabuletmişlerdir(Yılmaz,2007:206).

BütünbunlarlabirlikteKur’ân’ın temelmaksatları ile ilgiliengenel tasnif, tevhid,nübüvvet, ahiret ve adalet şeklindeki tasniftir.Çünkühemenhemenbütün tasniflerde,tevhit,nübüvvetveahiretinortakolduğugörülmekteolup,adaletiseeşitlik,hukuk,ahlakveibadetideiçinealangenişbirkavramdır.Ayrıcadiğertasniflerdezikredilendahabaşkakavramlardaadalet içindedeğerlendirilebilir (Çaykara,2007:297).Ziraadalet,kulun,Allah,varlık,toplumvenefsinekarşıolansorumluluklarındüzenlenmesiniiçinealdığıiçinoldukçagenişbiranlamyelpazesinesahiptir.

Kur’ânbirfizik,astronomiveyatıbkitabıdeğildir.Bununlabirliktetevhid,nübüvvet,haşirveadaleteksenindeveyabutemelmaksatlardanbiriaçısındandeğişikilimlereaitmes’elelerveKıyâmet’ekadarilimleradınayapılacaktespit,teşhisvekeşiflerveinsanhayatıylaçokyakınmünasebetibulunanteknikvasıtalardaçaplarınagöreçeşitlihüviyetvemahiyetlerde,bazenbirçekirdek,bazenişaret,bazenfezleke,bazenremz,bazendeformüle edilmiş kânun ve prensipler halindeKur’ân’da yer almaktadır (Gülen, 1998:2/120;Nursî,2007:268).

Pekçokilmîhakikat,insanlarınaraştırmasına,çalışmasınavegayretineemanetedil-mişbirerçekirdekvetohumhalindeKur’ân’dayeralmaktadır.Nitekimbirhadistebuhususa şu şekilde işaret edilmiştir: “Muhakkak her âyetin zâhirî, bâtınî, bir haddi vemüttalâ’ı(yaniaçıkveişaretyolluma’nâları,ayrıcamuttalîolunanveanlaşılabilenbirhaddi);bundanbaşka,herbiriiçindedallarvebudaklar(vefünunaaitma’nâlar)vardır”buyurulmaktadır(EbûYa’lâ,1984:9/81-82,278;Taberânî,1994:1/236).

Kur’ântemelmaksatlarınımerkezekoyarakdeğişikilimdallarındankapılar,pence-releraçıyor,hedeflergösteriyorveasırlaröncesindenzamaniçerisindekeşfedilecekilmîhakikatlerden tevhid,nübüvvet, haşirve adalet açısındanbahsediyorsa-tefsirusulününprensiplerineriayetetmekşartıyla-bukonularlameşgulolmakmahzurluolmakbiryanaKur’ân’ainananlarınvazifesicümlesindenolsagerektir.


Kur’ân,butemelgayelerinematufpekçokvarlıktanbahseder,temelesaslarınavur-gununyanındapekçokmanayadaişareteder.BuitibarlaKur’ân’dakikevnîayetlerherşeydenöncetevhiddelilidir.Allah’ınvarlığını,birliğinibildirmeyeyöneliktir.Buitibarlatemelgayesi tevhidolanbuayetleri,herdevir insanıkendi ilimve idrakufkunagöreyorumlar. İlgili ayetleri gelişen ilimlerin tespit ettiği ilmî hakikatlerle anlamaya çalış-mak,asılgayeningerçekleşmesineyardımcıolmaktadır. İnsanfizyonomisi,astronomi,biyolojivejeolojigibideğişikilimdallarınıaitasırlarsonratespitedilenpekçokilmihakikatKur’ân’ınherdevrehitapettiğinigöstermekteve i’cazınıortayakoymaktadır.Kur’ân,nazilolduğudönemdebeyan,fesahatvenazmıylaedebiyatınzirvedeolduğuodevir insanını acizbırakmıştır; bugünde ilimve teknoloji çağının insanlarına i’cazınıgöstermektedir.

Mesela,birçokayette,insanıntopraktanyaratıldığıbildirilmektedir(Hacc,22/5;Rum,30/20;Fâtır,35/11;Gâfir,40/67)İnsan,annevebabasınınbitkivehayvanlardanaldığıgıdalarınözündenoluşan spermaveyumurtacığınbirleşmesiylehayatabaşlamaktadır.Topraktabulunankarbon,hidrojen,oksijen, fosfor,azot,kalsiyum,potasyum,sodyumgibielementlerininsandadabulunduğusonrakidönemlerdetespitedilmiştir.Kur’ân’ınilkmuhataplarıinsanınyaratılışsafhalarındanbahsedenayetlerdenkendidönemlerininbilgilerinegörebirşeyleranlıyorlardı.Günümüzegelincegelişenilimlerintespitettiğiilmîhakikatlerlebuayetlerdahaiyianlaşılmaktadır.Amabusonucudeğiştirmemektedir.Kur’ân’ınbuayetlerdekiesasmaksadıolan tevhidhakikati,Allah’ınkudretve iradesiherikidurumdadakendisinigöstermektedirkiönemliolandabudur(Aygün,2007:166-167).

Günümüzdeilimlerbaşdöndürenbirhızlailerlemektedir.İlminüstünlüğümüsellemolmaklabirlikteonun,düşüncekaymalarına,inkâr-ıulûhiyetehattaputlaştırılmayapa-yandayapıldığıdagörülmektedir.İlim,Allah’ınvarlıkkitabındakoymuşolduğukanunveprensiplerinkeşfedilereksistemleştirilmesindenibarettir.BukanunveprensiplerAllahtarafındankonulmuştur.İlmîhakikatlerinKur’ân’ıntemelmaksatlarıperspektifindenelealınıpyorumlanmasıgerekir.BununlabirliktegünümüzdeAllah’ınvarlıkâlemindekoy-duğukanunveprensiplerdeğişikilimleraltındakeşfedilerekpekçoğupozitivist,natüra-listveagnostikbiryaklaşımlatemellendirilereksunulmaktadır.Üzülerekifadeedelimki,önemlibirilimadamıgelişenilimveteknolojinininsanlığıYaratıcı’yainanmaktanmüs-tağnikılacağıdüşüncesinibilimsellikadınaortayaatabilmektedir(Mertek,2012:16-19).

BuitibarlaKur’ân’ıntemelmaksatlarıylavehidayetkitabıolmasıylakevnîhakikat-lerarasındaçokciddibir irtibatvardır.Aksi takdirdebirbiri ilealakasız, irtibatsızgibideğerlendirilmesitevhid,imanmarifetullahvetahkikegötürenenönemliargümanlarıninançsızlıkveataeizmhesabınakullanılmafırsatınıvermektedir.

İlmî Hakikatler ve Hidayet İlişkisiKur’ân, insanve toplumlarındünyaveahiret saadetininyolharitasınıgösterenbir

hidayetkitabıdır.Kur’ân’ınsemavibirkanunveilahibirkitapolması,insanlarıhidayeteulaştırması,ilahiirşatlardabulunması,akide,ibadet,muamelatveahlakesaslarınıihtivaetmesivebütünhayatıkucaklaması,onunkevnîhakikatlereişaretetmesinemanideğildir.


Kur’ânkevnî hakikatleriAllah’ın varlığına, birliğine, azametine, kudretine,mahlûkatıyoktan yaratmasına, öldükten sonra haşretmesine işaret sadedinde zikretmektedir.Bü-tünkevnî işaretlerAllah’ınherşeyiyarattığınıvevahdaniyetinibildirmektedir.VarlığıAllah’tandahaiyikimbilebilir?KâinatıyoktanyaratanAllah’ınkevnîhakikatlerleilgilibeyanları,insanlarıiçindeyaşadığımızilimveteknolojiasrındailimdiliyleAllah’ınhakdininedavetetmektedir.

Müslümanlarherdönemdebuhakikatinşuurundaolarakhareketetmişolsalardıkevnîhakikatlerinkeşfindevebunlarınteknolojiyedönüştürülmesindehepenöndeolurlardı.Vakıahicri3-5asırlardaMüslümanlarkendiRönesanslarınıgerçekleştirerekilimvetek-nolojidezirveyitutmuşdahasonrasekizasırdaonunmerkezihızıylayolalmışlardı.Amason2-3asırdanberiMüslümanlarınİslam’ıngösterdiğiufkunçokgerisindekalarakilimveteknolojidevesayetteyaşadığıortadadır.

DiğertaraftanKur’ân,varlığınderinden,incedeninceyetefekküredilerekaraştırılma-sınıveAllah’ınkâinatta“sünnetullah”olarakkoyduğukanunlarınkeşfedilerekbunlarlayeryüzününimaredilmesiniistemektedir.Tabiibuduruminsanınyeryüzünehalifeolarakgönderilmesiyledealakalıdır(Bakara,2/30;Ahzab,33/72).Cenab-ıAllah,insanıhilafetmisyonuylaeşyavehadiseleremüdahaleetmeyetkisivererekyeryüzünegöndermiştir.Buhilafetmisyonununhakkıylayerinegetirilmesideinsanınvarlığıiyiokuyup,sünne-tullahıkeşfederekherzamanvemekândabubilgivedonanımlainsanlarıAllah’adavetetmesineveyeryüzünürızay-ıilâhîendeksliimaretmesinebağlıdır.İnsanlarınbilgiufkunekadar inkişaf ederse etsinKur’ânhepsininüstündemüheyminyanigörüp-gözeten,doğrusunutespityanlışınıtashihedenilahîrehberdir.ÇünküKur’ân,yeri,gökleri,bunla-rıniçindekileriniveinsanıilmiyle,kudretiyle,hikmetiyleyaratanYüceAllah’ınkelamı-dır.Allahsanatınıherkestendahaiyibilendir.KâinatıbüyükbirmescitgibidüşünürsekKur’ânburadavarlığıokumaktadır.

BütünbunlardanhareketleAllah’ınkelamınıbeşerinulaştığıtecrübîilimlerle-şartları-nariayetederek-tefsiretmek,MüslümanlarınKur’ân’aolanimanınıartırır.Hakvehaki-katiarayanlarıngöğüsleriniaçar,onlaradoğruyolugösterir.İnkâredenlerekarşıdelillersunar.BununlabirliktebirmüfessirKur’ânayetlerininbirinindelaletinianlamadahataedersebudaoşahsayöneliktirveonubağlar.AllahTeâlâ’nınkelamınınbüyüklüğünebirhalelgetirmez.NitekimKur’ân’ıArapçanındilyapısıaçıdantefsiredenlerisabetettiğigibihatadaedebilmektedirler.AynıdurumKur’ân’ıtarihselçerçevedetefsiredenleriçindegeçerlidir.Neticeitibariyletecrübeyedayanantıp,fizik,kimya,astronomivs.gibiilimdallarındaki âlimlerin-tefsir ilminin disiplinlerinden vize almak kaydıyla-elde ettikleribilgibirikimleriylekevnîayetleriyorumlamalarınakarşıçıkmamakgerekir.Ziradeğişikilimleredelaletedenayetlerinmanasınıtamanlamak,onlardakii’cazyönlerinitespitet-meksadecedilileolacakbirşeydeğildir(Neccar,2006:34-41).

Bizlerbugündeğişikilmîaraştırmametodlarıyla,tatbikatlaeldeedilenilmihakikatlerışığındaKur’ân’daki kevnî hakikatlere işaret eden ayetlere baktığımızda seçilen ifadeve kelimelerin hassas, dakik;manalarının çokkapsayıcı, delaletininmuttarid ve sebatiçindeolduğunuveyüzlerceyılöncesindenpekçokilmîhakikatinkeşfineişaretettiğinigörüyoruz.BütünbunlardaKur’ân’ınbeşerkelamıdeğilYüceAllah’ınkelamıolduğuna


şehadetetmektedir.MeselaKur’ânbalıninsanlıkiçinşifakaynağıolduğunubildiriyor(Nahl,16/69).MalayaÜniversitesiTıpMerkezi’ndetıbbimikrobiyolojist,ortopedikcer-rah ve rehabilitasyon uzmanından oluşan bir ekip, klinik gözlem çalışmalarında balınyaratedavisindekietkinliğinibeşyılaraştırmışvefarklısebeplerleortayaçıkan,kronik,iyileşmeyenyarayasahip102hastayıoldukçakısabirzamanaralığındayaralarınasafbalsürerektedavietmişlerdir(Kamuriddin,2011:14-15mayıs)builmîaraştırmavetespitbizeKur’ân’ınbildirdiğibirilmîhakikatinbiryönünügöstermektedir.Balındahanelereşifaolduğuzamaniçerisindeyapılacakaraştırmaveçalışmalarabağlıdır.KevnîayetlerüzerineyapılacakçalışmalarKur’ânileinsanlığıbuluşturmaadınaçokönemlibirmisyonedaedecektir.

Kanaatimizce yapılması gereken ilmî hakikatlerin kevnî ayetlerin rehberliğinde veKur’ân’ıntemelmaksatlarıeksenindeelealınması,yorumlanmasıvetemellendirmesidir.BöyleceYüceKitabımızınhidayetrehberliğinegötürenyollaraçılmışolacaktır.

Kevnî Hakikatler Tefekkür-İbadet İlişkisiAllah,pekçokayettevarlıkâlemindenmisallervererekbunlarıntefekkür1edilmesini

teşviketmekte,Kur’ânayetlerinindelaletettiğimanalarınanlaşılmasıiçintedebbüredil-mesiniistemektehattaböyleyapmayanlarıikazetmektedir:“Kur’ân’ıgereğigibitedeb-büretmeyeceklermi?EğerKur’ânAllah’tanbaşkasınaaitolsaydı,elbetteiçindebirçoktutarsızlıklarbulurlardı.”(Nisa,4/82;Sa’d,39/24;Muhammed,47/24).

Kur’ânayetlerinintefekkürvetedebbüredilmesiiseayetinönünün,arkasının,seçi-lenlafızlarınmanakatmanlarınınvebunlarıncümleiçindekidiğerunsurlarlaifadeettiğianlamlarınsiyak-sibakbütünlüğüdegözönündebulundurularakelealınmasıve tahliledilmesidemektir.

Rahman Suresi’nde otuz bir kere“O halde Rabbinizin nimetlerinden hangi birini inkâr edebilirsiniz?” buyurularakAllah’ın lütfettiği nimetlerin farkında olunması vebunlaraşükürlemukabeleedilmesigerektiğineişaretedilmektedir.Bahsigeçensuredezikredilenlere baktığımızda güneş, ay, bitkiler,meyveler, yeryüzünün canlıların istifa-de edebileceği şekilde yaratılması, iki doğu-iki batı, denizlerin birbirine karışmaması,onlardan çıkarılan inci,mercanvs.Bütünbunların nasıl bir nimet olduğunu anlamak,bunlarıyakındantanımayadolayısıylabunlarıaraştıran,tecrübeeden,Allah’ınonlardakoymuşolduğukanunları,hakikatleritespitedenilimlerinverilerinibilmeyebağlıdır.Budabunlarıaraştıran,tecrübeeden,Allah’ınonlardakoymuşolduğukanunlarıtespitedenilimlerinverilerinibilmeklemümkündür.

BirdiğertaraftanAllahTeâlâ,Kur’ân-ıKerîmayetlerinintedebbüredilmesinininsanaklınıngüçvekudretdairesindeolduğunuKamersuresindedörtkerezikretmiştir:“Ye-min olsun: Biz, okunup tedebbür edilsin diye Kur’ân’ın zikrini kolaylaştırdık. Haydi var mı düşünen ve ibret alan?”(Kamer,54/17,22,32,40).

Müfessirlerinortakkanaatinegöreayettegeçen“zikir”Kur’ân’ın tilavetve tedeb-bürüneşamildir.Veaynızamandaayetbuzikirve tedebbürameliyesininasırlarboyu

1) Mesela,Yunus,10/24;Ra’d,13/3;Nahl,16/44;Casiye,45/13.


devamına işaret etmektedir.Budurumda ayetin nassının sabit olmakla birlikte delaletettiğimanalarıninsanlarınanlayışvebilgiufkunungenişlemesiölçüsündeyenilendiğinigöstermektedir.Tabiibudurumayetitefsiredenmevsukbirrivayetinesasalınmayacağımanasınagelmez.Tefsirveyorumaaçıkalanlardadasözkonusudur.İnsanlarıntecrübîilimlerileilgilibirikimvemalumatınınartmasıölçüsündeKur’ân’dandahazenginma-nalaranlaması,anlayışveyorumdairesiningenişlemesibazılarınıniddiaettiğigibiAllahkelamıilebeşerkelamıarasındabirkarşılaştırma,mukayesedeğildir.BudurumAllah’ınkelamınıanlamagayretidir.ZatenAllahKur’ân’ıinsanlaranlasın,dersveibretalsındiyeindirmiştir(Neccar,2006:34-36).

Fahreddiner-Razi,A’rafsuresi54.ayetininyorumunda,kevnîayetlerintefsirindeilmîverilerdenistifadeetmesinitenkitedenlereşuşekildecevapvermektedir:

1.ŞüphesizAllahTeâlâ,ilim,hikmetvekudretinesemavatvearzın,ışıkvekaranlı-ğın,güneş,ayveyıldızınhallerinden,gecevegündüzünbirbiripeşinegidipgelmesindenistidlallerlekitabınıdoldurmuştur.ÜstelikbuvarlıklarınAllah’ınilim,hikmetvekudre-tinedelaletedenyönlerinipekçoksuredezikretmiş,tekrarbertekrarnazaravermiştir.Şayetonlardanbahsetmek,onlarüzerineiyideniyiyearaştırmayapmak,tefekküretmekcaizolmasaydıAllahkitabınıbunlarladoldurmazdı.

2.Allah,“Hiçüzerlerindekigöğebakmazlarmı?BakıpdaBizimonunasılsağlamcabina ettiğimizi, onda en ufak bir çatlaklık, dengesizlik olmadığını düşünmezlermi?”(Kaf,50/6)buyurmaktadır.AllahTeâlâbuayetteinsanları,göklerinasılbinaettiğihusu-sundadüşünmeyeteşviketmiştir.Astronomiilmininise,Allah’ınbugöklerinasılbinaettiğiveherbirininasılyarattığıhususundatefekkürdebulunmadanbaşkabirmaksatvegayesiyoktur.

3. Cenâb-ıAllah,“Göklerin ve yerin yaratılışı insanların yaratılışından elbet daha büyüktür. Fakat insanların çoğu bunu bilmezler” (Gâfir,40/57)buyurmuştur.Allahbuayette,semavattakivarlıklarınharikuladeyaratılışlarınıninsanlarınbedenlerininyaratı-lışından çokdahabüyükvemükemmelolduğunubeyan etmektedir.Başkabir ayette:“Kendi nefislerinizde dahi nice âyetler var. Bunları görmüyor musunuz?”(Zâriyat,51/21)buyurarakinsanları,kendibedenleriüzerindearaştırma,tetkikvetefekkürdebulunmayateşviketmiştir.Buradanhareketleenönemlikonumdaveenbüyükdelildurumundabu-lunanayönelerekonundeğişikhallerininveAllah’ınondayarattığıharikuladelikveori-jinalliklerinaraştırılması,bilinmesigerekmektedir.

4.Cenâb-ıAllah,göklerinveyerinyaratılışıhakkındatefekkürdebulunanlarıövmüşve “Onlar göklerin, yerin yaratılışı hakkında inceden inceye düşünürler ve şöyle derler: “Ey Rabbimiz, sen bunları boşuna yaratmadın”buyurmuştur(Al-iimran,3/191).Eğertefekkürdebulunmakyasakolsaydı,Oböylebuyurmazdı.

5.Eğerbirkimse,aklîvenaklîilimlerinincelikleriniharikabirşekildeihtivaedeneşi,benzeriolmayançokkıymetlibirkitaptelifetse;bueserinkıymetveüstünlüğüneinananinsanlarikikısımdır:

Bunlardanbirkısmıtafsilatlıveayrıntılıbirşekildeincelikvenüktelerinevakıfol-maksızın,bukitabıngenelmanadakıymetliolduğunainanırlar.Birkısmıda,bukitaptakibütün inceliklere tafsilatlı ve ayrıntılı bir şekilde vakıf olarak inanır.Birinci kısımda-


kilerin inancı, her ne kadar, çok kuvvetli ve üstün bir dereceye ulaşmış ise de, ikincikısımdakilerinkidahamükemmel,dahagüçlüvedahatamdır.Aynışekildebukitabıninceliklerinevenüktelerinedahaçokvakıfolankimse,onunyazarınınbüyüklüğünevecelalinedahamükemmelbirşekildeinanır.

Bugerçeksabitolunca,şukanaatimiziseslendiririz:“İnsanlariçinde,buâleminta-mamınınsonradanmeydanageldiğinivehersonradanmeydanageleninde,birmucidiolduğunainananvebuyollaYüceYaratıcı’nınvarlığınadelilgetirenkimselervardır.

Yineinsanlariçerisinde,zikredilenbuistidlalderecesiyleyetinmeyerekbunailaveleryaparakulvîvesüflîâlemlerhakkındatafsilatlı,detaylıaraştırmayapanlardavardır.Buşekildehareketedenkimselerinkarşısınaâlemdekiherbirvarlıktaaşkınbirhikmetvebaşdöndürensırlarçıkar.İştebudurummütevatirburhanlarvebirbirinitakipedendelil-lerleokimseninaklınıdonatanbirmecrayagirmesidemektir.Artıko,sürekliherlahzaveheranbirbürhandandiğerine,birdelildenbirbaşkasınaintikaleder.Delillerinçokvepeşipeşineolmasınınyakiningüçlenderilmesindeveşüpheleringiderilmesindebüyükbirtesirivardır.Durumböyleolunca,ortayaşuneticeçıkar:AllahTeâlâbukitabı,ancakbufaydavesırlarıbildirmekiçinindirmiştir.”(Razi,1990:14/126-127)2

AllahTeâlâ,varlığıenmükemmelbirşekildeyaratmış,Sünnetullahdenenkanunlarıdakâinatavazetmiştir.Kainatıgörünengörünmeyenyanlarıylaengüzelveenmükem-melbirşekildeyaratarakinsanınistifadesinesunmuşveinsanadavarlıkkitabınıdoğruokuyupanlamasıveanladıklarınıhayatataşıyarakhemyeryüzünühemdekendidünya-sınıhayıristikametindeimaretmesiiçinakılvermiştir.İnsan,imal-ifikirederek,basi-retlekâinattakikanunlarıokumaya,yaratılışkanunlarınıkeşfetmeye,melekututedebburetmeyevehemKur’ân’ıhemdeKur’ân’ınrehberliğindevarlıkkitabınımütalaaedecekbirdonanımdayaratılmıştır.İşteböylebirdonanımlayeryüzünegönderileninsan,varlıkkitabınıbasiretle tedebbürvemütalaaedecekAllah’ınkainattakoymuşolduğu sırları,şifrelerikeşfederekbunlarıilimveteknolojiyeçevirecektir.

Buşekildebirbakışaçısıylabakıldığındatabiiilimlersahasındaaraştırmayapmakveeldeedilenbilgileritatbikatakoymakbiribadetalanıdır.Zirainsan,namaz,oruç,zekatvs.ileAllah’ayaklaştığıgibiO’nunvarlıkkitabındakikudretvehikmettecellilerinioku-yarak,bunlarüzerindetefekkürederekayrıbirkulvardamarifetullahdaderinleşebilirveO’nakurbetkazanabilir.Budabirçeşitibadettir(Şerafeddin,2007:255).

BuitibarlailimdenhissesifazlaolanınKur’ân’danistifadesideoölçüdeartar.AllahTeâlâ,Kur’ân’dadeğişikyerlerderububiyetine,vahdaniyetinedelillerzikrettiktensonra

2) FahreddinRazigibiçağlarahitapedenmüfessirlerintefsirlerindeçokorijinalyorumlarvardır.Me-selaRazi,yerinyuvarlakolduğunuGalile’dençokönceleri“arzıdayaydık”(Hicr,15/19)ayetinintefsirindesöylemektedir(Razi,200:19/135).Tabiibuaradaonlarıneserlerindeyaşadıklarıdevrinkültürünün,ilimanlayışınıntesirindeyapılanyorumlardavardır.Mesela,“Oyerisiziniçinbirdö-şekyaptı”(Bakara,2/22)ayetinintefsirindeyerinhareketsizolduğuyorumunuyapmaktadır(Razi,2000:2/94).Razigibiinsanlarıntefsirindegünümüzdetespitedilenilmîhakikatlerleuyuşmayandahadoğrusubugünbedihîolanhakikatleretersdüşenbutürisabetliolmayanyorumlarınolmasınıdatabiikarşılamaklazım.32.Ciltlikbirtefsirdetaransakaçtaneböyledurumçıkar?Çıkanlarıdaiçtihadhatasıolarakkabuletmekveyagelişen ilimlerevezamanınenbüyükmüfessirolmasınavermekgerekmezmi?


“ulul’l-elbab”(entelektüelakılsahipleri)“tefekküredenler”(Yunus,10/24;Ra’d,13/3;Nahl,16/11,69;Casiye,45/13)“akıllarınıkullananlar”(Bakara,2/164;Ra’d,13/4;Nahl,16/12;Rum,30/24;Câsiye,45/5)gibiifadelerleiradesininhakkınıveripaklını,fikrini,zihnîaktivitesinikullananlarınazaravermektedir.Kur’ân’dazikredilenbuvasıflarınherbirisiilefarklıhakikatlerinidrakedildiğinitenbihetmektedir(Zerkeşî,1984:2/24).

Allah’aimanvetakvaatmosferindegelişenilmîaraştırmalarmübarektirveinsanlı-ğınıslahınayöneliktir.Zirailimiletakvaarasındaçokciddibirtelazumvardır.Nitekimayetteşöylebuyurulmuştur:“AllahsaygısınıtamolarakancakO’nutamolarakbilenlerduyar.”(Fatır,35/28)Buitibarlailmiaraştırmalarıntakvaprensipleriyledisiplineedilme-silazımdırkibusayededinintemelmaksatlarınacevapverilmişolsun(Mecma,2007:57-59).

Belli bir bilgiye dayanmadan tefekkür ve tedebbür nasıl yapılacaktır? Hele varlıkalemindekiAllah’ınicraatına,sanateserlerineyönelikyapılacaktefekkürünsağlambirbilgiye,araştırmayadayanmadansağlıklıyapılmasımümkündeğildir.Günümüzdeartanbir ivme ilekainatçokdeğişikdisiplinler tarafından incelenmekteeldeedilenbilgiler,keşfedilenhakikatlerilimveteknolojiyedönüştürülmektedir.BunlardanistifadeederekKur’ân’ayönelmekzatenbirMüslümanınvazifesiolmalıdır.

Kur’ân’ın Evrenselliği ve İlmî HakikatlerKur’ân’ınvePeygamberEfendimizinmesajıevrenseldir.Kıyametekadarbütünza-

manvemekânlarahitapedecektir(Sa’d,38/87;Kalem,68/52;Tekvir,81/27;A’raf,7/158).Hz.Musa(a.s.)’nınasasınınyılanadönüşmesi,Hz.İsa’nınölüleridiriltmesi,Salih(a.s.)ındevesi gibi geçmiş peygamberlere verilenmucizeler onların zamanlarındaki insanlarahitapediyordu.Hatemu’l-EnbiyaolanPeygamberEfendimiz’inparmaklarındansuyunfışkırması,azıcıkyemeğinpekçokinsanıdoyurması,hurmakütüğününağlaması,elindetaşlarıntesbihetmesigibipekçokkevnîmucizesibulunsadaO’nunenbüyükmucizesiKur’ân-ıKerîm’dir.NitekimPeygamberEfendimizbuhakikatişuşekildeifadebuyur-muştur:“Peygamberlerden hiçbiri yoktur ki Allah Teâlâ ona beşerin iman edeceği bir mucize vermiş olmasın. Bana verilen mucize de Allah’ın vahyettiği Kur’ân’dır. Kur’ân mucizesinin devamlı olup, herkese hitap etmesinden ötürü Kıyamet günü en çok ümmeti olan peygamber olacağımı ümit ediyorum.”(Buharî,itisam,1;Müslim,iman,239)

Hadisilmininotoritelerindenİbn-iHacerel-AskalanîbuhadisinKur’ân’ınmucizeli-ğininkıyametekadardevamedeceğini,onunüslup,belağatvegayblardanhabervermedeharikuladeolduğunu,geçmişasırlardaKur’ân’ınhaberverdiğihakikatlerdenbazılarınınkeşfedilerekortayaçıktığınıve ileridedeçıkacağınadikkatleriçekmektedir(Askalanî,t.y.:9/7).TabiikiKur’ân’ınbusemavienginlikvezenginlikleri,ihtiyaçtezkeresivegönülsafvetiyleonayöneleninsanlarakapılarınıaçacaktır.

Kur’ân,herkesinilimufkunagöreaçılmagibimucizevîbirözelliğesahiptir.Kur’ân’ınifadelerindebirtelevvünveçokboyutlulukvardır.O,birhakikatinazaraverirken,aynızamandaohakikatiçindedahabaşkakonularıdasatıraralarında(müstetbeâtü’t-terâkib)ifadeeder.Böylece,ufkununderinliğinegöreherseviyedekiinsanbuhakikatlerdenbirşeyleranlarvemutlakaistifadeeder.


Kur’ân-ıKerim,birmeseleyiarzederken,kullandığıüslûpitibarıylaaynıifadeiçindekevnîbirhâdiseyideanlatıverir.Dikkatedilmediğinde,meseleninbirianlaşılırken,diğe-rigözdenkaçabilir.Meselâ,Kur’ân’dakıyametinkopmasıesnasındameydanagelecekhâdiselersırasıylaelealınır.Güneşintedvirvetekviredilmesi,yanidürülüpmuhafazaal-tınaalınmasıanlatılırken,aynızamandaonungeçirdiğideğişiksafhalardaişaretleniverir(Tekvir,81/1-3).İştebudurum,Kur’ân’ınçokboyutluluğuvecâmiiyetininifadesidir.

Keza,Kur’ân’ınöylebirifadeüslûbuvardırki,hemenherdevrininsanıondanken-disineaitpekçokhakikatleri,hemdehiçbirtekellüfevesun’îliğegirmedenanlayabilir.Yanibinseneevvelyaşayanbirinsan,Kur’ân’dankendineaitbirkısımhakikatlerkeşfe-dipkendidevriniaydınlattığıgibi,20.asrıninsanıdaaynıifadelerdenkendidevrineaitbirkısımilmîhakikatleribulupçıkarabilir.Meselâ:“Allah kimi doğru yola iletmek isterse onun göğsünü İslâm’a açar; kimi de saptırmak isterse onun göğsünü (o kimse) göğe çıkı-yormuş gibi dar ve tıkanık hale getirir ..”(Enam,6/125)âyetiniöncekimüfessirlersadecekâfirilemü’mininvekâfirinküfrüilemü’mininimanınınbirmukayesesişeklindeanla-mışlardı(Razi,13/150;Âlusi,8/25).Onlarınbuilâhîbeyanı,semayayükseldikçegöğsündaralacağı,canlıların,atmosferinancakbellibirtabakasındayaşayabileceği,butabakayıaştıklarındanefesalamayıphayatlarınıyitireceklerişeklindeanlamalarıherhâldedüşü-nülemezdi.Çünküogününbilimseviyesibunamüsaitdeğildi.Ama20.asrıninsanı,aynıâyetten,küfürvedalâletileimanvehidayetinmukayesesiyanında,ilmîbirhakikatidekeşfederekatmosfereaitbirgerçeğiçıkarabilir.Ziraonunelindeböylebirufkaulaşmasıiçinyeterliteknikimkânlarvardır.Ancak,Kur’ân’ınbucâmiiyetinikavramakiçinenginbirufkasahipolmakgerekmektedir.Zamanilerleyip, teknikveteknolojikvasıtalarilemalumatlarımızdaarttıkça,Kur’ânâyetleribirazdahaiyianlaşılacakvezamanınihtiyar-lamasınakarşılıkonungençleştiğiayânbeyanortayaçıkacaktır(Gülen,2011:477).

Kur’ân’ınevrenselliğininenönemliboyutlarındanbirideonunmanasındakienginlik,aşkınlıkvekapsayıcılıktır.ŞöylekiKur’ân,çeşitlidevirlerdeyaşayaninsanlarınfarklıanlayışvekapasitelerineriayetedeneşsizbirüslubasahiptir.Kur’ânöylebirdilkullanırkionunazilolduğudönemdekiinsanlarrahatlıklaanladığıgibiasırlarcasonragelenlerdeanlar.Tabiikiherkesinanlayışıdakendiseviyesinegöredir.EnhavasdanenavamakadaraynıandahitapetmeözelliğiKur’ân’ınmucizevîözelliklerindenbiridirkibunaonuncamiiyetidenmektedir.Kur’ân’ınbuözelliğinibirhadislerindepeygamberEfen-dimiz(sallallahualeyhivesellem)şöyleifadeetmişdir: “Her ayetin bir zahrı (görünen) bir batnı (açıkça görünmeyen) bir haddi (son sınırı) bir de muttalaı (sınır ötesi/netice itibariyle anlaşılan manası ) vardır. Ayrıca bunların hepsinin de hem dalları hem de bir kısım yaprakları vardır.” (EbûYa’lâ,el-Müsned, 9/81-82,278;Taberânî,el-Mucemü’l-evsat, 1/236).

Bediüzzaman’ınPeygamberlerininsanlığaherhusustarehberolduğu,Allah’ınonla-rınçizgisindengitmeemrininilmîgelişmelerideiçinealdığı,Kur’ân’dazikredilenpey-gambermucizelerininilmîaraştırmavegelişmelerinulaşacağısonsınırları işaretlediğişeklindebiryaklaşımıvardır.Bediüzzamanbuyaklaşımınıdeğişikmisallerleanlatmak-tadır.Mesela,Hz.SüleymandönemindeBelkıs’ıntahtınıncelbedilmesininilerideeşya-nınaynıylanakline,ışınlanmasına,Hz.İsa’nınonulmazciltvederihastalıklarınıtedavi


etmesi,busahadakeşfedilecektedaviyöntemlerine,ölüleridiriltmesiölümegeçicihayatrengiverilmesigibipekçokufuklarıişaretetmektedir(Nursî,2007:269-279).

Diğertaraftanbirilimadamınınayetindelaletettiğimanayıanlamadaulaştığıanlamseviyesisonsınırdeğildir.Zirahadistebildirildiğiüzere“Kur’ân’ın orijinallikleri bitip, tükenmez.”(Tirmizî,sevabu’l-Kur’ân,14;Darimî,fazailu’l-Kur’ân,1)herbirayetinpekçokmanakatmanıvardır.Mesala;Kur’ânsemavatınyediolduğundanbahsetmektedir.Buayetfarklışekillerdeyorumlanmıştır;yedihavatabakası,içindebulunduğumuzyerküreileonunarkadaşlarıolanhayatsahibiküreler,yedigezegen,güneşsistemiiçindekiesirinyeditabakası,güneşsistemiilebirliktealtıayrıgüneşsistemi,esirindeğişikşekilleralma-sıylameydanagelenyediayrıtabaka,görünendünyasemasınınötesindegörünmeyenaltıtanedahasema.Bazıalimlerdesemavatınyediolmasınısadeceşehadetalemineinhisarettirmeyipdünya,ahiret,gaybvemisalalemlerinikuşatanbirzarf,ihatalıbirtavanolarakyedisemanınvarolduğunuanlamışlardır.Hattadahagenişdairedeyedi,yetmiş,yediyüzgibi tabirlerinarapçadaçokluk ifadeettiğinidolayısıylayediküllî tabakanınpekçoktabakalarıihtivaedebileceğişeklindeyorumlanmıştır.Bütünbuyorumlarıyapanlarkendiistidadına,anlayışufkunagöreKur’ân’ınfeyzindenistifadeetmiş,hisselerinialmışlardır.Kur’ânbütünbuanlayışlara(mefhumlara)şamildir(Nursî,2007:227;2007:86-87).

Kur’ânAllahkelamıdır.O,fani,bellibirzamandayaşayansınırlıbirvarlığınkela-mınabenzemez.Allah’ınilmi,herşeyikuşatırdolayısıylapekçokmanakatmanıvardır.İnsanlarınkelamıgibisınırlıbirkaçmanayadeğildir.

Kevnî ayetlerinmanasının sadece keşfedilen ilmî hakikat/hakikatlerle anlaşılacağışeklinde bir yaklaşım isabetli değildir. İşin doğrusu değişik ilimlerin tespit ettiği ilmîhakikat/hakikatlerlebirayettenkeşfedilenmanalardaoayetinmanavecihlerindenbirtanesidir.Buitibarladaraltıcı, indirgemeciyorumlardanuzakdurmakgerekir(Şimşek,1989:202).

Kur’ân,insanlarınelindekıyametekadarbirmucizeolmayadevamedecektir.DeğişikilimdallarındayapılanheryenikeşifvefetihilebirlikteKur’ân’ınaçtığıufuklar,gös-terdiğihedeflerdahaiyianlaşılmaktadır.ZamanihtiyarladıkçaKur’ân,gençleşmektedir.Kur’ân’ınbuyönüdeilmîhakikatlerinKur’ânilemutabakatıölçüsündeortayaçıkacak-tır.

Kur’ân ve ilmî Hakikatlere Farklı YaklaşımlarKur’ânveilmîhakikatlereyaklaşımlardeğişikaçılardantasnifedilebilir.Bizbuko-

nuyu iki farklıgrupaltındaelealmak istiyoruz.Birincisi;kabuletmeyenler,çerçeveyiçokgeniştutanlarvemutedilyaklaşanlar.İkincisiisetefsir-iilmî,i’caz-ıilmî,açısındankonuyuelealanlar.

Kabul Etmeyenler Âlimlerin çoğunluğu Kur’ân’daki kevnî ayetlerin ilmi hakikatlerle tefsir edilmesi

kanaatinde olup hatta bunun zaruri olduğunubile söylemektedirler.Bugenel kabulünyanındakabuletmeyenlerdevardır.Kabuletmeyenveyamesafeliduranlarınbuşekildekonuyayaklaşmalarınındeğişiksebepleri,gerekçelerivardır.Bizkabuletmeyenlerinbile


bazıayetleriilmîhakikatlerletefsiretmeveyayorumlamadankendilerinialamadıklarınıörneklerleelealmakistiyoruz.

Rivayettefsirininenönemlisimalarındanİbn-iKesir(ö.774/1373),kevnîayetlerinilmîhakikatlerletefsiredilmesinemesafelidurmaklabirlikte“Evet, Biz ileride onlara de-lillerimizi gerek dış dünyada, gerek kendi öz varlıklarında göstereceğiz; ta ki Kur’ân’ın, Allah tarafından gelen gerçeğin ta kendisi olduğu onlar tarafından da iyice anlaşılacak. Rabbinin her şeye şahid olması yetmez mi?” (Fussilet,41/153)ayetinintefsirinde:“buayetleinsanvücudunundonanımındabulunanunsurlar,insanıhayrettenhayretesevke-densistemlerkastedilmişolabilirkibunlarYüceYaratıcı’nınhikmetinedelaletedenteş-rih(anatomi)ilmindetafsilatlıolarakbildirilmektedir.(İbn-iKesir,1982:4/106)Görüldü-ğüüzereİbn-iKesîr,ilgiliayetiyorumlarkenbiyolojiveanatomiilmininkeşfettiğiilmîhakikatlereişaretetmektedir.

ReşitRıza(v.1354)ilmîtefsireşiddetlekarşıçıkanlardanbirisiolmaklabirlikte(Rıza,(t.y.):1/7)Bakarasuresi24.ayetintefsirindebeşerinbilmediğiilmigerçekleriKur’ân’ınasırlar öncesinden bildirmesinin onun i’caz vecihlerinden birisi olarak kabul edilmesigerektiğinivurgulamıştır.Buyaklaşımınıdaörneklerleanlatmaktadır;“Kur’ân’ınnazilolduğudönemdebilinmeyenilmîvetarihîkonular”başlığıaltındarüzgârlarınaşılaması,yervegöğünöncedenbitişikolması,herşeyinçiftyaratılması,yaratılanhervarlıktakiintizamveahenk,yeryüzününküreşeklindeolmasınıbukonuileilgiliayetleredayana-rakanlattıktansonraKur’ân’ınbildirdiğibu ilmigerçeklerinaraplarvegenelmanadadainsanlıktarafındanbilinmediğinedikkatleriçekmektedir.ReşitRıza,kevnîayetlerinyorumundazamaniçerisindeayetinaçıkbildirdiğizahirimanasıbirkenarabırakılarakyaşanılandevrinkültürününtesiriyleyorumagidildiğişeklindebirtespittedebulunmak-tadır(Rıza,(t.y.):1/212-214).

KevnîayetleringelişenilmîhakikatlerleyorumlanmasınaşiddetlekarşıçıkanmuasıralimlerdenbirideMuhammedHüseyinez-Zehebî’dir.HüseyinZehebî,ilmîhakikatlerleKur’ânayetlerinintefsiredilmesini,ilmîterimlerihakemkılarakilgiliayetlerdendeğişikilimlerive felsefîfikirleriçıkarmaolarakdeğerlendirmektevebunadanazilolduklarıdönemdeanlaşılmayanmanalarıKur’ân’ayüklemeolarakbakmaktadır.

Zehebî’ninbuyaklaşımınınKur’ânayetleriniilminazariyelerleölçüsüzce,aceledenbağdaştırmayaçalışanlarabirtepkiolduğuanlaşılmaktadır.Zirabufikirleriniseslendir-diğiyerinsonkısmındaşöyledemektedir:“HalbukiKur’ân’dasarihbirnassın,o ilimdallarındasabitesaslaraaykırıolmaması,onlarakâfigelmeliydi.Gerçekolanyeninazari-yelervebilimselkeşiflerlebağdaşanbilgilerihtivaetmesideKur’ân’akâfidir.”(Yıldırım,1987:40).

SeyyidKutupdaBakarasuresinin189.ayetinin tefsirindeKur’ân’dakikevnîayet-lerin ilimlerin verileriyle tefsir edilmesine şiddetle karşı çıkarak; Kur’ân’da olmayanşeylerionaizafeeden,kastetmediğinionayüklemeyeçalışan,tıp,kimya,astronomivebenzeriilimlerincüziyatına,detaylarınadairbilgilerçıkaranlarıYüceKitabahamasetlebağlananlarınbasitliğiolarakdeğerlendirmektedir.Kutup,Kur’ân’ınbildirdiğihakikatle-rinnihaî,kesinvemutlakolduğunu,insanlarınyaptığıilmîaraştırmaların-hangiyollarlave aletlerle olursa olsun-kesin ve nihaî olmayan gerçekler olduğunu ve bunların da o


insanlarıntecrübeleriyle,içindebulunduklarışartlarlavekullandıklarıaletlerlesınırlıol-duğunusöylemektedir.VeburadanhareketleKur’ân’dakikesin,nihaîhakikatleri,beşerinulaştığıkesinolmayan,izafi,nisbihakikatlerleyorumlamakgibibirmetodhatasıyapıldı-ğınıifadeetmektedir(Kutup,1986:1/181-182).

Bununlabirliktemüfessirimizbaşkabiryerde,Zümersuresinin5.ayetinin“O, gök-leri ve yeri hikmetle ve ciddî bir maksatla yarattı. Devamlı sûrette geceyi gündüze dolar, gündüzü geceye dolar.”tefsirindebuayetebakankimseyiyerinyuvarlaklığıileilgilikeş-fedilenensonilmîverilereönemvermeyemecburbıraktığınıitirafetmektedir.KendisideKur’ân’ıbeşerinulaştığıilmînazariyelerleyorumlamamahususundanekadarhassasolmasınarağmen,buayetintefsirindeayetteyerinküreviyetininbildirilmesininkendisiniböylebiryaklaşımazorladığınısöylemektedir.Şöyleki;yeringüneşeyönelikkısmınınondangelenışıklarlakaplanıpgündüzolduğunulakinbukısmınyerindönmesiyledeğiş-tiğini,geceningündüzükapladığını,birbiriüzerinedolandığını,birbirinitakipettiğinibirmüddetsonraaynışekildegündüzüngeceüzerinedolandığınıvebununsüreklidevamettiğinisöylemekteve:“Yerinyuvarlaklığıvedönüşübuayetiöyledakik,incebirtefsirediyorkibunazariyeyesahipolmayanhiçbirtefsirbuayetiböylebirincelikteyorumla-yamaz.”demektedir(Kutup,1986:5/3038)

Ebu’l-A’lael-Mevdudî,(v.1979)“Ey Resulüm! İşte sana bu kutlu kitabı indirdik ki her şeyi açıklasın, doğru yolu göstersin, Allah’a teslimiyetle itaat edecek olanlara, rah-metin ve müjdenin ta kendisi olsun.”(Nahl16/89)ayetininhidayetiledalalet,felahilehüsranvehakilebatılarasındakifarkınbilinmesiiçinbütünşeylerinizahedilmesişek-lindebirtefsirehasretmekteveayetiyanlışanlayanbazıkimselerinKur’ân’danherşeyinaçıklandığımanasını çıkardıklarını vebuyaklaşımlarını doğrulamak içindeherbilimdalıözellikledeilimvefenileilgilipekçoknazariyeveformülleriKur’ân’dabulmayaçalıştıklarınısöylemektedir(Mevdudî,1995:2/1258).

Mevdudî,Enbiyasuresinin33.ayetinin“Geceyi ve gündüzü, güneşi ve ayı yaratan O’dur. Her biri bir yörüngede yüzmektedir.”tefsirindesadecegüneşveayındeğilbütüngökcisimlerininkendidaireleriiçindeyüzdüklerinisöyleyerekçağımızdafizik,biyolojive astronomiden elde ettiğimiz bilgilere göre ayetin eskiden yapılan tefsirinden farklıanlamboyutlarıkazandığınıbunungibi,ilerideinsanınbilgihazinesigenişledikçebunla-rınbaşkabiranlamtaşıyacağınınkesinolduğunusöylemektedir.Devamındakişuifade-siözelliklekonumuzilemünasebetiaçısındanönemlidir:“Şurasımuhakkakki,mevcutbilgilerimizegöre ilgili ayetlerinmantık, akılvebilimselliğeaykırıherhangibiryönüyoktur,hattabilgilerimizidoğrularniteliktedir.” (Mevdudî,1995:2/1541-1542).Bahsigeçenayetleaynımuhtevadaki“O gök cisimlerinden her biri, birer yörüngede akar, du-rur.”(Yasin,36/40)ayetinintefsirindedegezegenlerinyörüngelerindeyüzmesi,güneşinyapısı,uzaklığıvs.ilepekçokteknikmalumatvermektedir(Mevdudî,1995:3/2588).

Tabiibuaradaaklaşöylebirsorugelmektedir: İlmî tefsirekarşıçıkanlarbilebelliayetlerin tefsirindeKur’ân’ınasırlaröncesindenbildirdiğikevnîhakikatlerle,ulaşabil-diğiilmigerçekleriKur’ân’amutabakatçizgisindeelealarakyorumyapmaktankendinikurtaramamışhattabununöneminevurguyapmışlardır.Onlarınbirbirinezıtolanyakla-şımlarınınasıltelifetmekgerekir?


Bunundeğişik sebepleri olabilir. İncelediğimiz eserlerden anlaşıldığı kadarıyla 19.asırdanitibarenyaşananmodernleşmesüreciİslamdünyasınıdaciddietkilemişvebudö-nemdeyazılaneserleretesiretmiştir.Tefsirkonusundayapılançalışmalarıdaetkilemiş-tir.Dolayısıylatefsirkonusundayapılançalışmalardabundannasibinialmıştır.BilimseltefsirkonusundakiçalışmalarınhızkazandığıbudönemdeözellikleMısır’dabugidişatıendişeylekarşılayanMahmutŞeltut,EminHûli,MuhammedMustafael-Merağî,ReşitRızagibiinsanlarolmuştur(Ateş,2002:136)

Bunun temel sebeplerinden bir tanesiMuhammedDıraz’ın 1947 yılındaFransa’daParisÜniversitesi’nde“InitationauKoran”adlıdoktoratezininsavunmasındaverdiğişucevaptaolsagerektir:Dinianlatmagayretiylebazımodern tefsircilerKur’ânayetlerinibilimsel gelişmeler doğrultusunda yorumlama konusunda bizzat imanı tehlikeye düşü-recekkadarifratakaçmışlardır.Gerçektenbumüfessirler,bazennekelimeninyapısı,nedegrameryönündenhamledilmesiimkânsızolanbirmanayıayetlerevererek,Kur’ân-ıKerîm’inmetninegerekensaygıyıgöstermemekte;bazendekontrolüimkânsızvehattaçelişkiliolanfaraziyelerinibenimseyecekşekildemüspetilimlerlemeşgulolanilimadam-larınıngörüşlerinekörükörünebağlanmaktahatayadüşmektedirler(Ateş,2002:127).

Kur’ânveilmîhakikatlerkonusunamakulvedengeliyaklaşanlardanDıraz,başkabiryerdekullanılmalarınatamamenkarşıçıkmadığıilmîverilerin,kesinlikkazanmışolmakşartıylaKur’ân ayetleriyle karşılaştırılabileceğini ve böyle hareket etmenin de imanınkuvvetlendirilmesiiçinzaruriolduğunuifadeetmektedir(Ateş,2002:127).

Neticeitibariylekevnîayetlerinilmihakikatlerleveyanazariyelerleyorumlanmasınaşiddetle karşı çıkanlar bile değişik ilimlere işaret eden ayetlerin tefsirinde ilmî tefsiregirmekmecburiyetindekalmışlardır.ZiraKur’ân’ınhiçbirilmihakikatetersdüşmediği/düşmeyeceğidündenbugünebütünâlimlerinortakkanaatidir.Buitibarlazikredilenkim-selerinkarşıçıkmalarınıtefsirusulününprensiplerineriayetetmedenölçüsüzceönünege-lenilmînazariyelerle,Kur’ân’daicmalenbirözhalindezikredilenhakikatleridetaylan-dırarakyorumlamayakalkanlarıdengelemekiçingösterilenbirtepkiolarakyorumlamakgerekmektedir.ZiraKur’ân’ınhiçbirilmihakikatetersdüşmediği/düşmeyeceğidündenbugünebütünâlimlerinortakkanaatidir.

Çerçeveyi Çok Geniş TutanlarKur’ânveilmîhakikatlerkonusunukabuletmeyenlerinyanındaçerçeveyiçokgeniş

tutanlardavardır.Tabiibunlarınhepsinibirçizgidedeğerlendirmemekgerekir.MeselaİmamGazzalî,ZerkeşiveSuyutîgibiâlimlerilimlerinasıllarınınKur’ân’adayandığını,Kur’ân’ınsarih,işaretveyaremizleilimlerinözüneişaretettiğinibunudaherkesindeğilAllah’ınkendisineanlamakabiliyetvekapasitesiverdiğikimselerinbilebileceğinisöyle-mektedirler.Kur’ân’ınihtiyaçduyulanherşeydenbahsettiğinisöyleyenRazi,tefsirindeilmîtefsiriçokgenişalanlıtatbiketmiştir.19.Ve20.asırdaiseİskenderanî,KevakibiveözellikleCevahirsahibiTantavigibiilimadamlarıKur’ân’ıpozitifilimlerperspektifin-den yorumlamış bazen de ilmi hakikat seviyesine yükselememiş nazariyelerleKur’ânayetleriniyorumlamayakalkmışlardır.Tabiibu aradaevrim teorisiniKur’ân ile tevfiketmeyeçalışanlarbileçıkmıştır.


KevnîayetlerinyorumundaçerçeveyioldukçageniştutarakKur’ân’ınilimvetekno-lojiyekarşıolmadığınıtamtersineonlaraufukgösterdiğinivegelişmekteolanilimlerinverilerininKur’ântarafındanasırlaröncesindenbildirildiğinianlatanbueserlerinyazıl-dığıdönemidegözönündebulundurmakgerekir.

BatınınEndülüsyoluylaMüslümanlardanalarakgeliştirip, inkişaf ettirdiği ilimveteknolojiyleRönesans’ınıvesanayiinkılâbınıgerçekleştirmesikarşısındaİslamdünya-sınınentelektüellerininpekçoğuadetaşokolmuştur.BirkısmıBatı’dangelenherşeyimisk-i ambergibigörürkenbazılarıda savunmapsikolojisiyleKur’ân’ınakla,bilime,teknolojiyekarşıolmadığınıgöstermekiçinhareketegeçmişlerdir.Geneldeilmitefsireeleştirigetirenlerinbirvurgusudabutürtefsirinİslamdünyasındayaşanansosyal,kültü-relveentelektüelbuhranlardönemlerindeçıktığıhususudur(Demir,2010:421).

19.AsırdaErnestRenangibibatılılarMüslümanlarıngerikalmasını İslam’afaturaederekİslam’ıakılvebilimekarşıgöstermeiddiasındabulunmuşlardır.İslamuleması-nınbirkısmıonlarınbuvehimlerinintesirindekalırken,birkısmıdabuiddialaracevapvermeküzerehareketegeçmiştir. Kur’ân’ınilme,bilimekarşıolmadığınıhattaasırlarön-cesindenpekçokilmihakikateişaretettiğiniifadeedeneserlerkalemealanlarolmuştur.TabiibuaradatepkihareketlerindedengekorunamadığındandoğruluğukesinleşmemişnazariyelerlekevnîayetleriyorumlamayateşebbüsedenlerolmuşhattailminazariyelerKur’ân’avizeettirilmeyeçalışılmış;Kur’ân’ınbildirdiğihakikatlerzamanzaman-güyaihtiyacıvarmışgibi-bilimselteorilerepayandayapılmakistenmiştir(Demir,2010:415).

Anlayabildiğimizkadarıylaçerçeveyiçokgeniştutanlarınbuşekildehareketetmele-rininböyletarihi,kültürelvepsikolojikarkaplanıdasözkonusudur.

Tabiibuşekildeçerçeveyiçokgeniştutarakteoridenhakikateulaşamamışnazariye-lerleaceledenveölçüsüzceKur’ânayetlerininyorumlamayakalkmak,bazılarınıtepkiyesevketmişonlardabuaşırılığıdengelemekisterkenyeryertamamenilmîtefsirekarşıçıkanbirtutumizlemişlerdir.

TabiibuaradaaynıkimselerKur’ân’ınhiçbirilmîhakikatetersdüşmeyeceğinisöy-lemişvedahaöncegeçtiğiüzerebazıkevnîayetlerintefsirindedemecburenilmîtefsiregirmemecburiyetindekalmışlardır.

KevnîayetlerinyorumundaçerçeveyiçokgeniştutanlarınisabetlikabuledilmeyenbirdiğeryaklaşımlarıdaKur’ân’daicmalenbirözhalindeişaretedilenilmîhakikatlerimev-cutilmîverilerleçokdetaylandırmalarıdır.Kur’ânbirfizik,kimya,tıbvs.kitabıdeğildir.Bildirdiği,işaretettiğiilmîhakikatleretemelmaksatlarıçerçevesindemeseleninözünü,ruhunuifadeetmektedir.DolayısıylaKur’ân’ınbildirdiğiveyaişaretettiğihakikatleresaselealınarakilmîhakikatlerdeonamutabakataölçüsündedeğerlendirilmelidir.

Mutedil YaklaşımKur’ânveilmîhakikatlerkonusundakimutedilyaklaşım;neKur’ân’dakiilmîhaki-

katlereişaretedenayetlerigörmezliktengelerektefritedüşmenedeönünegelenkesin-leşmemiş her türlü nazariye ile nassları yorumlamayakalkarak, acele ile hareket edipKur’ânî hakikatlere payandabulma,Kur’ân’ı onların peşinde koşturma, onubir fizik,kimya,astronomivs.kitabıhalinegetirmegibibirifrattandauzakolanyaklaşımdır.Ni-tekimpekçokilimadamıkevnîhakikatleribuçerçevedeelealmış/almaktadır.


Buyaklaşım,Kur’ân’ıninsanlığınhidayetiiçingönderilmiş,temelmaksadıtevhid,nübüvvet,haşirveadaletolduğunu;zikredilenbutemelmaksatlarıylairtibatlıolarakilmîhakikatlerinözüne,ruhunaişaret,îmaveremizlerdebulunduğunumerkezealanyakla-şımdır.

Mutedilyaklaşım,Kur’ân’ınbildirdiği, işaretettiği, îmadabulunduğukevnîhaki-katlerimümkünmertebekesinlikkazanmış ilmîgerçeklerle ele alıpyorumlamaktadır.Bunuyaparkendetefsirilminindisiplinlerineriayetederek,kesinleşmişilmîhakikatleriKur’ân’ınbiricmalveözhalindebildirdiğihakikatlerenekadarmutabakatediyorsaoölçüdeelealıp,yorumlamaktadır.

Kur’ân’dakikevnîhakikatlereişaretedenayetler,sırfilmîhakikatleritebliğiçingel-memişlerdir.Hikmet-i ilâhiye insanaklına,fikrinevedonanımınadeğervererek tefsir,hadis,fıkıh,tasavvufgibitemelİslamiilimlerdemuhkemâtariayetetmekşartıylabiriç-tihadalanıbırakmıştır.Buiçtihadalanındaasırlardırinsanlarnesildennesileyarışmakta-dırlarvebuyarışkıyametekadardadevamedecektir.İlâhîiradekevnîhakikatleribütüntafsilatıylainsanlarınönüneserseydidünyahayatıanlamınıyitirirdi.ZiraAllah,dünyayıbirimtihanyeriyapmışveinsandanbahşettiğikabiliyetleriyaratılışgayesiistikametindeinkişafettirmesini istemiştir.Bütünkevnîhakikatler tafsilatıylabildirilseydi insanakıl,fikirveduyuorganlarınınişletilmesine,araştırılmasınaihtiyaçkalmaz,mahiyetindekibudonanımlarinkişafetmez,donuklaşırhayatdanesildennesilebiryenilik,birkeşif,biricatolmaksızınyeknesakhareketsizvekupkuruolurdu.Tabiibirdebütünbunlarasürekliyenitecellileremazharvarlıkâlemininmerkezindeyaşayaninsanaçısındandabakmaklazım.

Diğertaraftaninsanaklıkevnîhakikatlerinhepsinibirdenkabuletmektenacizdir.İn-san,kevnîhakikatlerianlamada,keşfetmede,delillerinibulupçıkararakhakikatleriispatetmede,nesillerboyubirbiriniikmaledentecrübevebirikime;telâhukuefkâra,sünnetul-lahıistikrayamuhtaçtır(Neccar,2009:120).

Elmalılı’nınşugörüşleridekonuyaitidalileyaklaşmaadınaçokönemlidir:“Kur’ân’ıntefsiriniherhangibirzamanınfenvefelsefesisınırlarıiçineçekerekfikirvevicdanlarıda-raltmayaçalışmakdoğruolmaz.”(Elmalılı,8/209).

“İtirafetmekgerekirkifenlerintecrübesahasındakeşifvetatbikatlarıilerledikçebun-lar,Kur’ân’ınmanalarınaaykırıdüşmemiş,aksinebirçokayetindahaiyianlaşılmasınayardımcıolmuştur.”(Elmalılı,8/208).

HamdiYazır,tefsirinindeğişikyerlerindekevnîayetleriilmigelişmelerlemutabakatçizgisindeele alıp tefsir etmiştir.3Mesela, “Biz rüzgârları aşılayıcıolarakgönderdik.”(Hicr,15/22)ayetinintefsirindebuayetinmazmunununbaşlıbaşınabirilmîmucizeoldu-ğunusöylemektevebuhakikatinilkdönemmüfessirleritarafındansöylendiğinedeİbn-iAbbas’ın “rüzgarların ağaçları vebulutları aşıladığı” şeklindeki yorumununaklederekdikkatleriçekmiştir.Elmalılı,rüzgârlarınbitkileriaşılamasınınbitkilerinçiçeklerindekierkeklikvedişiliğinkeşfedilmesindensonrabilindiğiniayetinasırlaröncesindenbildirdi-ğibirilmîhakikatinyakınzamandaanlaşılmasınıniseonunbirmucizesiolduğunavurguyapmaktadır(Elmalılı,5/3054).

3) Bkz.Elmalılı,1/252-253;6/415-416;417-418;5/448-452,231;8/208-220.


Kur’ân-ıKerîm,kevnîhakikatleriküllîbirbakışaçısıylaicmalenanlatmaktatafsila-tınıinsanlarıniçtihadlarınabırakmaktadır.Fakatbununyanında“kemmiyet”,“keyfiyet”gibiönemliyönleresüreklitenbihetmektedir.Nitekimnitelikveniceliksorgusutecrübîilimlerintemelesaslarındandır.“Kemmiyet”hacme,kütleye,zamana,mekâna,artma-ek-silme,dağılma,yokolmavebunlarınfarklıderecelerinetaalluketmektedir.Misalolarakbir-kaçayetzikretmekistiyoruz:“Doğrusu O’nun katında her şey bir ölçü iledir.”(Ra’d,13/8)

“Gerçekten Allah her şey için bir ölçü, her iş için bir vâde belirlemiştir.” (Talak,65/3)“Muhakkak ki Biz her şeyi bir kaderle, bir ölçü ile yarattık.”(Kamer,54/49),“Her şeyi yaratıp nizam veren ve her şeyin varlığını bir ölçüye göre belirleyen O’dur.” (Furkan,25/2)

Keyfiyete yani eşyanın heyeti, terkibi,müsebbebatı, kevnî hakikatlerinmecrası vemeydanagelmesi,ilâhîkanunlarıncereyanınagelinceKur’ân,pekçokyerdebunoktayadikkatleriçekmektedir.Mesela,“İşte bak, Allah’ın rahmetinin eserlerine! Ölmüş topra-ğa nasıl hayat veriyor! İşte bunları yapan kim ise, ölüleri de O diriltecektir. O, her şeye hakkıyla kadirdir.”(Rum,30/50),“Bakmaz mısın Rabbin gölgeyi nasıl uzatır? Dileseydi onu hareketsiz kılardı. Sonra nasıl güneşi ona delil kılarız? Sonra da nasıl tutup onu azar azar Kendimize doğru dilediğimiz yere alırız.”(Furkan,25/45-46).

Kur’ân’daki ilmi hakikatlere işaret eden ayetler görmezlikten gelinemez. ZiraKur’ân’ın beşte biri tefekkür, araştırma ve kevnî hakikatlerden bahsetmektedir. YineKur’ân’daki114suredenkırkdanfazlasıkâinattakibazıvarlıklarınvehakikatlerinisminitaşımaktadır.DiğerönemlibirnoktaiseKur’ân’ınsemavatvearzınyaratılması,geceilegündüzünbirbiripeşinegelmesi,kainatıngenişlemesi,semanınduhandan,hayatınsudanyaratılması,cenininyaratılışsafhalarıgibipekçoktecrübîilimlerinelealdığıkonularıarzetmesidir(Neccar,2006:58-60).

Kur’ânveilmîhakikatleremutedilyaklaşımındiğerbirtarafıdaifratagitmemektir.Aşırıyorumise,Kur’ân’dakikevnîhakikatleribildirenayetleri,onutemelmaksatların-dankopararak,ortayaatılanvekesinleşmemişhertürlünazariyeileyorumlamak,YüceMesajıbirfizik,kimya,astronomi,tıpkitabıhalinegetirmektir.İfratyaklaşımolarakde-ğerlendirebileceğimizdiğerbirnoktadailmînazariyelerimerkezealarakayetlerionlarapayandayapmaktır.NitekimKur’ân,hilkatipekçokayettebildirdiğihaldebuayetlerievrimileuyuşturmayaçalışanlarolmuştur.

Mutedilyaklaşımlailgilişugörüşlerdeoldukçaönemlidir:“Bukonudaifratvetefritedüşmeden, ayetlerin tefsirinde kesinleşmişmüspet ilimlerin verilerinden yararlanmak,Kur’ân’ınruhunaaykırıgörüşlerhakkındasondereceihtiyatlıdavranmak,kesinleşme-mişteorikbilgilerhakkındadayanlışolmaihtimallerinidikkatealarakaceleciyorumlar-dankaçınmaktır.Aksihalde,bugünbizlergeçmiştekiyanlışbilimsel tefsirörneklerinebakarak, bu tefsirleri yapanlar hakkında “keşke böyle yapmasalardı!” dediğimiz gibi,gelecekasırlardakiinsanlardabizimyanlışyorumlarımızabakarakhemgülecekhemdeüzüleceklerdir.”(Güllüce,2007:133-134)

“Bilimalemitarafındankabulgörenkesinlenmişbilimselgerçeklereistinatetmek,terkipvelafızlarakaldıramayacaklarımanalarıyüklememek,ayetinsibak-siyakınıdik-


katealmak,yapılanyorumuayetindeğişmezgenelgeçernihaîdelaletiolarakgörmemek,Kur’ân’ınesashedefiolanhidayetamacınıgölgelememek.”(Karslı,3/94).

Kur’ânveilmîhakikatleri,kabuleden,etmeyenvemutedilyaklaşımolarakbuşekildeelealdıktansonraşimdikonuyuilmîhakikatleribildiren,işaretedenayetlerindelaletiniveilmîhakikatlerinonlarlamutabakatınınseviyesinegöre“tefsir-iilmî”ve“i’caz-ıilmî”başlıklarıaltındatemellendirerekişleyenvesonzamanlardagittikçegelişenperspektifegeçmekistiyoruz.

Tefsir-i ilmî, İ’caz-ı ilmîTefsir-i ilmî:Ayetindelaletettiğibirmanayıdahagüzelanlamakiçinortayakonulan

beşerîbirgayrettir.Böylebirgayretteisabetedenmüfessiriki,etmeyenbirsevapkazanır.Tabiibunudaşahsınniyetibelirler.Buradaşunoktanınaltınınçizilmesigerekir:tefsir-iilmîdeyapılanhatayorumyapankimseyeracidir.Kur’ân’ıncelalveazametinedokun-maz.

İ’caz-ı ilmîileKur’ân’ınnazilolduğudönemdekiilimeldeetmeyolvevasıtalarıylabilinmesimümkünolmayanKur’ânveSünnet’inbildirdiğibirhakikatintecrübîilimlertarafındanyakınzamandaispatedilmesikastedilmektedir.İ’caz-ıilmî,Kur’ân’ıngayb-danhaberverdiğii’cazıkısmınadâhildir.Gaybdanverdiğimucizehaberlerinbirbölümüdedeğişikilimdallarınaaitbildirdiğihakikatlerdir.Kur’ânîbirözveicmalhalindebil-dirilenbuhakikatler;jinekoloji,embriyoloji,astronomi,jeoloji,botanik,zooloji,değişikdallarıylatıbilimlerigibikevnîilimlerinkişafedilipkeşfedildikçedahaçokortayaçık-maktaböyleceilmîhakikatlerleilgiliayetlergaybîbirmucizeolaraktecellietmektedir.Kur’ân’da ilmîgelişmelerin sunduğu/sunacağıdahaderinve farklıbakışzaviyeleriylemodernyorumlarçerçevesindeyorumlanmışveyorumlanacakpekçokayetvardır.ZiraKur’ânveSünnet’tebildirilenpekçokkevnîhakikatlervardırkibugüngelişmişvehızlagelişmekteolanpekçokilmîhakikatleronlarlamutabakatetmektedir.Buradanşuanlaşıl-maktadırkiKur’ânveSünnet’teyeralankevnîhakikatler,ispatedilmiş,kesinleşmişilmîhakikatlerledahaiyianlaşılmaktaonagöretefsirveteviledilmektedir.Nitekimbirayette:“Her haberin kararlaştırılmış bir zamanı vardır; Siz de yakında öğrenirsiniz.”(Enam,6/67)buyrulmuştur.Zağlulen-Neccar,AbdullahMuslih,Zindanî,Fehdb.Abdurrahmaner-Rumîgibibusahanınöndegelenâlimlerinegöre“tefsir-iilmî”ile“i’caz-ıilmî”ilmi-ninbirbirindenayrıtutulmasınınzaruretivardır.

Kevnî ayetlerin tefsiri konusunu, “kabul edenler”, “kabul etmeyenler” şeklinde ikikategorideelealarakciddîdeğerlendirmelerdebulunaner-Rûmî’ninneticeolarakyaptığışudeğerlendirmedeoldukçaönemlidir:

Kur’ânve ilmihakikatlerkonusundayapılançalışmalar tefsir-i ilmîve i’caz-ı ilmîolarakikikategoridetoplanmaktadır.Bunlardantefsir-iilmîaraştırmavemünakaşako-nusudur.İ’caz-ıilmîisecedelveprobleminolmadığıkabuledilenbiryaklaşımdır.Nedenböyleolmasınkiondörtasırönceinenbirkitabın,semavatvearzınyaratılması,bulutlarınsevki,terakümü,yağmurunyağması,güneşvekamerinyörüngesindeakıpgitmesi,yıldız-lar,ceniningeçirdiğisafhalar,bitkiler,denizlergibivarlıkkitabındanbildirdiğipekçokkevnîhakikatler tespitedilenkeşfedilenilmîhakikatleretersdüşmemekte,Kur’ân’danbirkelimebileeksiltememekte,onuncüziyatındanhiçbirisiileçelişmemektedir.Durum


böyleolduğunagöreKur’ân’ınbildirdiğikevnîhakikatlerbaşlıbaşınaonunilmîbiri’cazıolarakkabuledilmektedir.

Kur’ânhiçbirilmîhakikatleçelişmemiştir,aslaçelişmezde.DündenbugüneKur’ân’ınilmîbirhakikatetersdüştüğünüsöyleyenbirisinigörmedim.Yapılantartışmalari’caz-ıilmîileilgilideğiltefsir-iilmîetrafındadönmektedir.

Rumî özellikle şu nokta üzerinde ciddi vurgu yapmaktadır: Müslümanların hepsii’caz-ıilmîkabuletmekte;fakattefsir-iilmîdeihtilafetmektedirler(Rûmî,2002:2/600-601).

Zamaniçindepekçokkevnîhakikatdeğişikilimdallarıtarafındankeşfedilmiştir.Bukeşfedilenilmihakikatlerilekevnîayetlerinmanalarıdahaaçık,derinvekapsamlıbirşekildeanlaşılmaktadır(Muslih,Savi,2008:31;Neccar,2009:152;Zindanî,1987:25).

Tefsir-iilmî,i’caz-ıilmîdendahageneldir.Zirai’caz-ıilmidetefsiriilmikabilinden-dir.Aralarındaşufarklarvardır:

1. İ’caz-ıilmî,şerîhakikatlerilekevnîhakikatlerarasındakiuygunluklaalakalıbirözelliktir.Tefsir-iilmîisekevnînaslarıntefsirindenazariyevezımnîişaretlerielealır.

2. İ’caz-ı ilmîdetefsirciler ittifakettiklerihaldeilmî tefsirdeihtilafetmektedirler.Hattabazıalimleronucaizdegörmemektedirler.

3. İlmîtefsirdeicaz-ıilmininkurallarınaveşartlarınayeterinceriayetedilememek-tedir.Faraziye,nazariyevezımniişaretgibiçokgenişyelpazedebiranlamaalanıolduğundanbunlardanhareketleyapılanyorumlarındoğruolmaması sözkonu-sudur.Zira faraziyevenazariyelerkesinleşmemiş ilmihakikatlerolduklarındanisabetliolupolmadıklarızamanlaortayaçıktığındanonlaradayalıyapılantefsirlerdegeçerliliğiniyitirmişolmaktadır.Buyüzdenpekçokaraştırmacıbukurallarariayetedemediklerindenhataetmektedirler.Buyüzdeni’caz-ıilmîdehatadahaazdır(Muslih,Savi,2008:32).

Tefsir-iilmîilei’caz-ıilmîarasındakifarklarabuşekildeişaretettiktensonraçoğun-luğun ittifakettiği i’caz-ı ilmî ile ilgili yaklaşımlarüzerindedurmanın faydalı olacağıkanaatindeyiz.

Allah Teala, her peygambere peygamberliğini ve getirdiği mesajın hakkaniyetineşahitlikedecekmucize/mucizelervermiştir.PeygamberlerinAllah’ın iznive inayetiylegösterdiğimucizeleryaşadıklarıdevrinzirvedekabulettiğienharikaşeylerialaşağıedenözelliktedir.Mesela,Hz.İsa’nınbeşikteikenkonuşması,çamurdankuşyapıpüfleyerekAllah’ın izniylehayatvermesi,onulmazcilthastalıklarını,doğuştangöremeyenleri te-davietmesi,ölüleriihyaetmesigibimucizelerleonunpeygamberolduğunu(Al-iimran,3/49;Maide, 5/110), fevkalade bir donanıma sahip olduğunu ve birmesajla geldiğinielinebumucizelerivererekgöstermiştir.

PeygamberEfendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) devrine gelindiğinde onun dö-nemindegüzelsöz,fesahatvebelağattoplumdaolağanüstübirdeğeresahipti.Öylekiinsanlarbirşairinbirsözüylesavaşagirdiklerigibibirlafıylasulhdeyapabiliyorlardı.PeygamberEfendimiz(sallallahualeyhivesellem)inparmaklarındansuyunfışkırması,azıcık yemeğin pek çok insanı doyurması, hurma kütüğünün ağlaması, elinde taşların


tesbihetmesigibipekçokkevnîmucizesinin(Buhârî,menâkıb25;meğâzî35;Müslim,fezâil6,7;imâre72,73)yanındaenbüyükmucizesiKur’ân-ıKerîm’dir.

Kur’ân’ıni’cazıkonusundaçokşeysöylenmiştirvesöylenmeyededevamedilecektir.BazılarıKur’ân’ıni’cazınıonunnazım,belagatvebeyanharikalığında;bazılarımanala-rınınaşkınlığı,enginliği,kapsayıcılığı,seçilenkelimelerinmükemmelliğiveherzamanveseviyedekiinsanahitapetmesindebazılarıgetirdiğinizamınmükemmellikveşümu-lündebazılarıdahemgeçmişhemdegelecekileilgiliverdiğitarihibilgilerdegörmüşler-dir(Çağıl,2002:60).

Kur’ân,mislininhatta enküçük suresininbile bir benzerini getirmeleri hususundabaştaaraplarolmaküzerebütüninsanlığameydanokumuş,bunarağmenogününedebi-yatdâhileribirsuresininhattabirayetininbilemislinigetirmektenacizkalmışlardır(Tur,52/33-34;Hud,11/13-14;Yunus,10/38).BazılarıKur’ân’ıni’cazınısadecenazım,bela-gatvefesahatineindirgesedeKur’ân’ınmeydanokumasıkıyametekadardevamedecek-tir.Kur’ân’ınherasrabakani’cazyönlerivardır.İlimveteknolojiasrıolanzamanımızabakanKur’ân’ınenönemlii’cazyönüiseilmîi’cazıdır.NitekimdeğişikilimdallarındauzmanolanönyargıdanuzakilimadamlarınınKur’ân’ınbildirdiğikevnîhakikatlerkar-şısındakiitiraflarıbununenönemlidelillerindendir.

AllahTeâlâ,Kur’ân’ın ilahimuhafaza altında olduğunu taahhüd etmiş ve onu kı-yametekadarinsanlarınelindeolacakenbüyükbirmucize,birdelilyapmıştır.“De ki: “Şahit olarak hangi şey daha büyüktür?” “De ki: “Allah! Benimle sizin aranızda O, şahit olarak yeter. Şu Kur’ân bana sizi ve kendisine ulaşan herkesi uyarmam için vahyolundu.” (Enam,6/19)AyettebuyurulduğuüzereKur’ân’ınmesajıkıyametekadarulaştığıherkesehitapedecektir.Budurumilmîmucizeiledealakalıdır.“Lâkin Allah sana indirdiğine şahitlik eder ki onu Kendi ilmiyle indirmiştir.”(Nisa,4/166)Kur’ân,herşeyibilenYüceAllah’ın ilmiezelisiyle inzalettiği, ilimadınayapılanher fetihdeKur’ân’ınenginliği,ilmi,gösterdiğiufuklarvetazeliğibirkeredahaanlaşılacaktır.

Ayetteki“Kendi ilmiyle indirdi”kısmıylailgiliolarakrivayettefsirininenöndege-lenlerindenİbn-iKesir,buayetinanlamçerçevesi içinegaybî ilimlerindegirdiğiniveAllahTeâlâ’nınkullarınınbunlaramuttaliolmasınıistediğinideifadeetmektedir(İbn-iKesir,1982:1/590).Bugaybîilimlerinenönemlilerindenbiridezamaniçindekeşfedile-cekolankevnîhakikatlerdir.

Kur’ân’da ilmi ilahidenkullarınanlayabileceği, idrakedebileceğikadarı tecelli et-mektedir.Kur’ân’datecelliedenbuilmiilahiyiherdevirinsanıkendiilimveidrakuf-kunagöreanlamaktadır.Kur’ânherzamanteceddüdetmekteherdevirinsanınaufuklargöstermektedir.Nitekimşuayet,

18

Allah Teâlâ, Kur’ân’ın ilahi muhafaza altında olduğunu taahhüd etmiş ve onu kıyamete kadar insanların elinde olacak en büyük bir mucize, bir delil yapmıştır. “De ki: “Şahit olarak hangi şey daha büyüktür?” “De ki: “Allah! Benimle sizin aranızda O, şahit olarak yeter. Şu Kur’ân bana sizi ve kendisine ulaşan herkesi uyarmam için vahyolundu.” (Enam, 6/19) Ayette buyurulduğu üzere Kur’ân’ın mesajı kıyamete kadar ulaştığı herkese hitap edecektir. Bu durum ilmî mucize ile de alakalıdır. “Lâkin Allah sana indirdiğine şahitlik eder ki onu Kendi ilmiyle indirmiştir.” (Nisa, 4/166) Kur’ân, her şeyi bilen Yüce Allah’ın ilmi ezelisiyle inzal ettiği, ilim adına yapılan her fetihde Kur’ân’ın enginliği, ilmi, gösterdiği ufuklar ve tazeliği bir kere daha anlaşılacaktır.

Ayetteki “Kendi ilmiyle indirdi” kısmıyla ilgili olarak rivayet tefsirinin en önde gelenlerinden İbn-i Kesir, bu ayetin anlam çerçevesi içine gaybî ilimlerin de girdiğini ve Allah Teâlâ’nın kullarının bunlara muttali olmasını istediğini de ifade etmektedir. (İbn-i Kesir, 1982:1/590) Bu gaybî ilimlerin en önemlilerinden biri de zaman içinde keşfedilecek olan kevnî hakikatlerdir.

Kur’ân’da ilmi ilahiden kulların anlayabileceği, idrak edebileceği kadarı tecelli etmektedir. Kur’ân’da tecelli eden bu ilmi ilahiyi her devir insanı kendi ilim ve idrak ufkuna göre anlamaktadır. Kur’ân her zaman teceddüd etmekte her devir insanına ufuklar göstermektedir. Nitekim şu ayet,

Bu Kur’ân, ancak bütün alemler (bütün“ ع يهن ن هو لا ذكر للعالميه ولتعلمها وبأه insanlık) için bir derstir. Onun verdiği haberin doğruluğunu bir süre sonra siz de pek iyi öğrenirsiniz.” (Sad, 38/87-88) Bu itibarla Kur’ân’ın ilimlerin hakikatinin anlaşılmasına dair bildirdiği gaybî haberlerin anlaşılması sadece belli bir vakte mahsus olmayıp, kıyamete kadar bütün zamanlar için söz konusudur. Nitekim ayette geçen يهن (bir zaman) kelimesi, karine olduğu zaman belli bir zamanı ifade etmekle birlikte burada olduğu gibi her hangi bir karine olmadan zikredildiğinde ise mutlak olup belli bir zaman ile sınırlı değildir. Bu itibarla Kur’ân’ın bildirdiği gaybî haberlerin, ilimlerin hakikatinin anlaşılması sadece bir zamana mahsus olmayıp kıyamete kadar bütün zamanlar için söz konusudur. (Taberî, 1995:23/225)

Müfessir el-Alûsî, bahsi geçen ayetin tefsirinde Kur’ân’ın üslûp ve belağatıyla mucize olduğu gibi gaybî haberleriyle ve ileride zaman içerisinde ortaya çıkacak, keşfedilecek bazı bilgilere işaret etmesiyle de mucize olduğunu ifade etmektedir (Alûsî, (t.y.) e11/120-121).

Kur’ân’daki kevnî hakikatlere icmalen işaret eden ayetlerin bildirdiği hakikatlerin keşfedilmesi Allah’ın kitabındaki i’caz şekillerinden biridir. Bu hakikatin ortaya çıkması ancak değişik ilim dallarında derinleşmiş, uzmanlaşmış kimseler tarafından bilinir. İlimlerin inkişafı ve Kur’ân’a teveccüh ölçüsünde Kur’ân’ın ilmî i’cazı daha iyi keşfedilecek ve şu ayetin hakkaniyeti her geçen gün daha iyi anlaşılacaktır: “Bu Kur’ân, ancak bütün milletler için bir derstir. Onun verdiği haberin doğruluğunu bir süre sonra siz de pek iyi öğrenirsiniz.” (Sa’d, 37/77-78) (Neccar, 2009: 81).

Kur’ân’ın asırlar öncesinden bildirdiği, işaret ettiği ilmi hakikatlerin günümüzde ancak keşfedilmesi onun mucizevî bir özelliğidir. Kur’ân, peygamber kıssalarıyla, teşbih, temsil gibi değişik ifade enstrümanlarıyla gelecekte ulaşılacak merhaleyi çok önceden işaret etmiştir. Her şeyi bilen ve kuşatan Zat’tan başka birinin çok çeşitli ilmî meselelerin asırlar sonrasında kazanacakları seviye ve merhalelere önceden işarette bulunması hatta sarihe yakın bir üslup ile onlardan bahsetmesi mümkün değildir. (Gülen, 1992:116)

İlmî i’caza bir örnek vermek istiyoruz4: Kur’ân insan menisinin nasıl yaratıldığını ve nereden çıktığını mealen şöyle ifade buyurmaktadır: “Onun için insan bir düşünsün neden yaratıldığını! Bir atılgan/atan bir sudan yaratıldı ki, arka kemiği ile göğüs kemikleri arasından çıkar.” (Tarık, 86/5-7) Ayetler, insanın atılan ve fışkıran bir sudan yaratıldığını, bu suyun atılma yerinin de sırt kemiği

4 Bkz. Neccar, 2009: 171-203; Muslih, Savi, 2008:24-26

“Bu Kur’ân, ancak bütün alemler (bütün insanlık) için bir derstir. Onun verdiği haberin doğruluğunu bir süre sonra siz de pek iyi öğrenirsiniz.”(Sad,38/87-88)BuitibarlaKur’ân’ınilimlerinhakikatininan-laşılmasınadairbildirdiğigaybîhaberlerinanlaşılmasısadecebellibirvaktemahsusol-mayıp,kıyametekadarbütünzamanlariçinsözkonusudur. Nitekimayettegeçen

18

Allah Teâlâ, Kur’ân’ın ilahi muhafaza altında olduğunu taahhüd etmiş ve onu kıyamete kadar insanların elinde olacak en büyük bir mucize, bir delil yapmıştır. “De ki: “Şahit olarak hangi şey daha büyüktür?” “De ki: “Allah! Benimle sizin aranızda O, şahit olarak yeter. Şu Kur’ân bana sizi ve kendisine ulaşan herkesi uyarmam için vahyolundu.” (Enam, 6/19) Ayette buyurulduğu üzere Kur’ân’ın mesajı kıyamete kadar ulaştığı herkese hitap edecektir. Bu durum ilmî mucize ile de alakalıdır. “Lâkin Allah sana indirdiğine şahitlik eder ki onu Kendi ilmiyle indirmiştir.” (Nisa, 4/166) Kur’ân, her şeyi bilen Yüce Allah’ın ilmi ezelisiyle inzal ettiği, ilim adına yapılan her fetihde Kur’ân’ın enginliği, ilmi, gösterdiği ufuklar ve tazeliği bir kere daha anlaşılacaktır.

Ayetteki “Kendi ilmiyle indirdi” kısmıyla ilgili olarak rivayet tefsirinin en önde gelenlerinden İbn-i Kesir, bu ayetin anlam çerçevesi içine gaybî ilimlerin de girdiğini ve Allah Teâlâ’nın kullarının bunlara muttali olmasını istediğini de ifade etmektedir. (İbn-i Kesir, 1982:1/590) Bu gaybî ilimlerin en önemlilerinden biri de zaman içinde keşfedilecek olan kevnî hakikatlerdir.

Kur’ân’da ilmi ilahiden kulların anlayabileceği, idrak edebileceği kadarı tecelli etmektedir. Kur’ân’da tecelli eden bu ilmi ilahiyi her devir insanı kendi ilim ve idrak ufkuna göre anlamaktadır. Kur’ân her zaman teceddüd etmekte her devir insanına ufuklar göstermektedir. Nitekim şu ayet,

Bu Kur’ân, ancak bütün alemler (bütün“ ع يهن ن هو لا ذكر للعالميه ولتعلمها وبأه insanlık) için bir derstir. Onun verdiği haberin doğruluğunu bir süre sonra siz de pek iyi öğrenirsiniz.” (Sad, 38/87-88) Bu itibarla Kur’ân’ın ilimlerin hakikatinin anlaşılmasına dair bildirdiği gaybî haberlerin anlaşılması sadece belli bir vakte mahsus olmayıp, kıyamete kadar bütün zamanlar için söz konusudur. Nitekim ayette geçen يهن (bir zaman) kelimesi, karine olduğu zaman belli bir zamanı ifade etmekle birlikte burada olduğu gibi her hangi bir karine olmadan zikredildiğinde ise mutlak olup belli bir zaman ile sınırlı değildir. Bu itibarla Kur’ân’ın bildirdiği gaybî haberlerin, ilimlerin hakikatinin anlaşılması sadece bir zamana mahsus olmayıp kıyamete kadar bütün zamanlar için söz konusudur. (Taberî, 1995:23/225)

Müfessir el-Alûsî, bahsi geçen ayetin tefsirinde Kur’ân’ın üslûp ve belağatıyla mucize olduğu gibi gaybî haberleriyle ve ileride zaman içerisinde ortaya çıkacak, keşfedilecek bazı bilgilere işaret etmesiyle de mucize olduğunu ifade etmektedir (Alûsî, (t.y.) e11/120-121).

Kur’ân’daki kevnî hakikatlere icmalen işaret eden ayetlerin bildirdiği hakikatlerin keşfedilmesi Allah’ın kitabındaki i’caz şekillerinden biridir. Bu hakikatin ortaya çıkması ancak değişik ilim dallarında derinleşmiş, uzmanlaşmış kimseler tarafından bilinir. İlimlerin inkişafı ve Kur’ân’a teveccüh ölçüsünde Kur’ân’ın ilmî i’cazı daha iyi keşfedilecek ve şu ayetin hakkaniyeti her geçen gün daha iyi anlaşılacaktır: “Bu Kur’ân, ancak bütün milletler için bir derstir. Onun verdiği haberin doğruluğunu bir süre sonra siz de pek iyi öğrenirsiniz.” (Sa’d, 37/77-78) (Neccar, 2009: 81).

Kur’ân’ın asırlar öncesinden bildirdiği, işaret ettiği ilmi hakikatlerin günümüzde ancak keşfedilmesi onun mucizevî bir özelliğidir. Kur’ân, peygamber kıssalarıyla, teşbih, temsil gibi değişik ifade enstrümanlarıyla gelecekte ulaşılacak merhaleyi çok önceden işaret etmiştir. Her şeyi bilen ve kuşatan Zat’tan başka birinin çok çeşitli ilmî meselelerin asırlar sonrasında kazanacakları seviye ve merhalelere önceden işarette bulunması hatta sarihe yakın bir üslup ile onlardan bahsetmesi mümkün değildir. (Gülen, 1992:116)

İlmî i’caza bir örnek vermek istiyoruz4: Kur’ân insan menisinin nasıl yaratıldığını ve nereden çıktığını mealen şöyle ifade buyurmaktadır: “Onun için insan bir düşünsün neden yaratıldığını! Bir atılgan/atan bir sudan yaratıldı ki, arka kemiği ile göğüs kemikleri arasından çıkar.” (Tarık, 86/5-7) Ayetler, insanın atılan ve fışkıran bir sudan yaratıldığını, bu suyun atılma yerinin de sırt kemiği

4 Bkz. Neccar, 2009: 171-203; Muslih, Savi, 2008:24-26

(birzaman)kelimesi,karineolduğuzamanbellibirzamanıifadeetmeklebirlikteburadaolduğugibiherhangibirkarineolmadanzikredildiğindeisemutlakolupbellibirzaman


ilesınırlıdeğildir.BuitibarlaKur’ân’ınbildirdiğigaybîhaberlerin,ilimlerinhakikatininanlaşılmasısadecebirzamanamahsusolmayıpkıyametekadarbütünzamanlariçinsözkonusudur(Taberî,1995:23/225).

Müfessirel-Alûsî,bahsigeçenayetintefsirindeKur’ân’ınüslûpvebelağatıylamuci-zeolduğugibigaybîhaberleriyleveileridezamaniçerisindeortayaçıkacak,keşfedilecekbazıbilgilereişaretetmesiyledemucizeolduğunuifadeetmektedir(Alûsî,(t.y.)e11/120-121).

Kur’ân’daki kevnî hakikatlere icmalen işaret eden ayetlerin bildirdiği hakikatlerinkeşfedilmesiAllah’ınkitabındakii’cazşekillerindenbiridir.Buhakikatinortayaçıkmasıancakdeğişikilimdallarındaderinleşmiş,uzmanlaşmışkimselertarafındanbilinir.İlim-lerininkişafıveKur’ân’ateveccühölçüsündeKur’ân’ınilmîi’cazıdahaiyikeşfedilecekveşuayetinhakkaniyetihergeçengündahaiyianlaşılacaktır:“Bu Kur’ân, ancak bütün milletler için bir derstir. Onun verdiği haberin doğruluğunu bir süre sonra siz de pek iyi öğrenirsiniz.” (Sa’d,37/77-78)(Neccar,2009:81).

Kur’ân’ınasırlaröncesindenbildirdiği,işaretettiğiilmihakikatleringünümüzdean-cakkeşfedilmesionunmucizevîbirözelliğidir.Kur’ân,peygamberkıssalarıyla,teşbih,temsilgibideğişik ifadeenstrümanlarıylagelecekteulaşılacakmerhaleyi çoköncedenişaretetmiştir.HerşeyibilenvekuşatanZat’tanbaşkabirininçokçeşitliilmîmeselelerinasırlarsonrasındakazanacaklarıseviyevemerhalelereöncedenişarettebulunmasıhattasariheyakınbirüslupileonlardanbahsetmesimümkündeğildir(Gülen,1992:116).

İlmîi’cazabirörnekvermekistiyoruz4:Kur’âninsanmenisininnasılyaratıldığınıveneredençıktığınımealenşöyleifadebuyurmaktadır:“Onun için insan bir düşünsün ne-den yaratıldığını! Bir atılgan/atan bir sudan yaratıldı ki, arka kemiği ile göğüs kemikleri arasından çıkar.” (Tarık,86/5-7)Ayetler,insanınatılanvefışkıranbirsudanyaratıldığını,busuyunatılmayerinindesırtkemiğiilegöğüskemikleriarasındaolduğunuvemenininilkönceburadançıktığınıbeyanetmektedir.Bukonuyuaraştırıp tespitedenuzmanla-rıngörüşüşuşekildedir:Dış tenasüluzuvlarınınkadındayumurtanın,erkektesperminyapımındaveatımındahiçbirgöreviyoktur.Dış tenasüluzvu sadeceerkektemeninindışarıçıktığıyerdir.Sadeceuyarıları refleksmerkezine iletenbirvasıtadır.Atımolayı,Kur’ân’ınişaretettiğisırtkemikleriilegöğüskemikleriarasındançıkanreflekssinirleri-ninemriyleolur.Spermveyumurtanınatılmafiilininbaşlangıcısırtvegöğüskemikleriarasındançıkansempatiksinirlerinelektrikdeşarjıdır.

Kadınveerkektesuyunatılmasındagörevibaşlatmayasebepolanortaknoktasırtvegöğüskemikleriarasındançıkanreflekssinirleridir.Kuran-ıKerimatmagöreviniyaptıranrefleks merkezi olan omuriliği işaret eder. Çünkü bir şeyin çıktığı yer başlangıcıdır.Atıldığıyer ise terkettiğiyerdir.Atılan sonorganolankadındayumurtalığın, erkektetenasüluzuvlarınınatılmada,sürümünde,yapılmasında,bazıkimyasallarınkarışmasındahiç bir rolü yoktur. Kur’ân’ın işaret ettiği yer olan sırt omuriliğinden (Torakal)çıkanrefleks sinirleri bu görevi yapar.Atılma işinin başlangıç uyarısını götüren sinirler sırtomurları ile göğüskemiklerininyaptığı eklemin altındaki deliklerden (foremenlerden)çıkar.(T1-L1)ÇoğunluğuT10-L1arasındangelensempatiklifler,hipogastriksempatik4) Bkz.Neccar,2009:171-203;Muslih,Savi,2008:24-26.


pleksusvepelvissempatikpleksuslaradıaltındagenitalorganlaraulaşır.Cinselhazvediğerduygusaluyarılarlauyarılanreflekssinirleriemisyonu(sürüm)başlatır,ejekülasyonu(atma,fırlatma)tetikler.Kadındayumurtayı,erkektemeniyidışarıyaatar(Mayda,2011).Kur’ân’ınbildirdiği tespitedilenbu ilmîhakikatonunbir ilmî i’cazıdır.Gelişen ilim-lerveinsanlarınKur’ân’ayönelerekonunbildirdiğikevnîhakikatlerüzerindearaştırmayapmasına parelel olarak daha pek çokKur’ân’ın bildirdiği hakikatler keşfedilecektir(Neccar,2009:78).

İ’caz-ıilmîninönemindenbuşekildebahsettiktensonraşimdikonununnirenginok-tasınıteşkiledentefsir-iilmî,i’caz-ıilmîvegenelmanadadaKur’ânveilmîhakikatlerkonusundaayetlerinanlamzenginliğinidaraltmadan,ifratvetefrite,keyfîyorumlamayadüşmedenriayetedilmesigerekenesaslarızikretmekistiyoruz.

Kevnî Ayetlerin Tefsirinde Riayet Edilmesi Gereken KurallarKur’ân’da bildirilen ilmî hakikatlerin tefsir ve yorumunda riayet edilmesi gereken

prensipleribusahadayapılandeğişikçalışmalardanistifadeilemaddelerhalindeşuşe-kildeelealabiliriz:

1. KevnîhakikatlereişaretedenayetinlafzınınArapça’dadelaletettiğimanalarauy-gunvedoğrubirşekildeanlaşılmasıgerekir.BununiçinArapçanındilkaidelerineveüslupözelliklerineriayetedilmesigerekir.ÇünküKur’ândeğişikayetlerdebil-dirildiğiüzereaçık,netengüzelbirArapçaylanazilolmuştur.Ayrıcaaraştırmacıbirkarineolmadanayettekilafızveyalafızlarınhakikimanasınıbırakıpmecazayönelmemelidir.

2. Ayetinnüzulsebebinin,has,amm,mutlak,mutlak,mukayyedinmanalarınınvebunlararasındakifarklarıniyibilinmesivenâsih-mensuhun-eğervarsa-olupol-madığınıntespitedilmesigerekir.

3. İlgiliayetitefsiredenayet/ayetlerveyahadis/hadislerinolupolmadığıgenişalanlıbirşekildearaştırılmalıdır.Aynıkonu ile ilgiliayetvesahihhadislerin toplanıpbirbirininasıl tefsirettiği,birbirinenasıl ışık tuttuğuanlaşılmayaçalışılmalıdır.Ziraayetinayetle,ayetinhadisletefsiriyanivahyinvahiyletefsiridiğertefsirdi-namiklerindenöncegelir.Bununyanındasahabe,tabiinvetebe-itabiininveon-lardangünümüzekadargelenmüfessirlerintefsirlerinemüracaatedilmelidir.

4. Kur’ân’ınnazilolduğudönemdekiörfülügateyaniifadeettiğimanayariayetedil-mesigerekir.Odönemdensonrakazanılanmanalarhernekadargenişalanlıbirkullanımaulaşsadanazar-ıitibaraalınmamalıdır.

5. İ’rabvebelagatkaidelerine,beyanilmininüslupözelliklerineriayetedilmelidir.Edilmelidirkinasslarınmanaboyutlarıdoğruanlaşılsın.

6. Nassın,siyakı,sibakı,mukteza-yıhâlvebunungibikarinelerindikkatealınmasıgerekir.Şöylekikevnîhakikatlerileilgilibirayet,siyak-sibakından(sonrası-ön-cesi)koparılmadandeğerlendirilmeyealınmalıdır.BilindiğiüzerepekçokayetteKur’ânkevnîhakikatleripeşipeşineyeminsilsilesiiçindezikretmektedir.Bunun-labirliktebazenzaruriolarakbirbiriileirtibatlıolmaksızındakevnîhakikatifadeedilmektedir.


7. Tefsirveyorumuyapılanayetinkonuyaişaretininaçıklıkvenetliğininiyitespitedilmesivebuilmîişaretinsınırlarınındatayinedilmesigerekir.

8. İlmîhakikatveya tespiti ayet ileuyum içerisindegöstermek için tekellüfeyanizorlamalıyorumlaragidilmemelidir.Kur’ânveonunbildirdiğihakikatlerhertürlüilmihakikatvetespitinüstündebirdeğeresahiptir.Çünküherşeyiyoktanyaratan,ilmiherşeyikuşatanveyarattığınıeniyibilenyüceAllah’ınilmigerçekbilgidir,onundışındakileronunlamutabakatıölçüsündedeğerlendirilmelidir.

9. Nassınüslupvesiygasına(kipine)dikkatetmekgerekir.Amm,mutlak,mücmelveyamüşterekmiolduğutespitedilmelidir.Ayetinilmîhakikatelügatyönündendoğrudanveyaihtimalliolarakhangişekildedelaletettiğitespitedilmelidir.

10.Naslarınifadeettiklerimanalardakiönceliksırasınariayetetmekgerekir.Şöyleki,muhkem,zahirden;zahirnastandahaöncegelir.Zahirdetevilyoluylaeldeedilenmanadan daha güçlüdür.Nassınmantukumefhumundan önce gelir.Bu itibarlaaceleederekmuteberbirtercihediciolmadanbiryorumudiğerinetercihetmemekgerekir.

11.Kur’ân,ilmihakikatleriicmalenbirözhalindebildirmektedir.Buitibarlakevnîhakikatleribildirenayetlerintefsirveyorumundaistifadeedilenilmîhakikatvetespitlerintafsilatlımeselelerinezaruretolmadıkçagirilmemelidir.Mesela,kim-yanınince,dakikrumuzları,matematiğinmuğlakmeselelerigibi.

12.Nasste’viledileceksebununbirgerekçesiolmalıdır.Te’viledilirkendeusulvetefsirilminintemelkaideleriişletilmelidir.Bukaidelerdenbazılarışunlardır:“Se-bebinhususiyetinedeğilhükmünumumiliğine itibaredilir”,“Kelamınamelet-tirilmesi(işlettirilmesi)ihmaledilmesindenevladır”,“Delildenkaynaklanmayanzannaitibaredilmez.”

13.Arapçaharfveedatlarınmanasındaarapdilivebelağatınınotoritelerininkabulettiğianlamlaresasalınmalıdır.

14.Kevnîhakikatleribildiren,işaretedenayetleri,kesinilmihakikatlerletefsiretmegayretindeolmakgerekir.Tabiinazariyedenhakikatseviyesineulaşmışilmive-rilerle bunuyapmakgerekir.Zira ilmî hakikatler zaman içerisinde iptal olmaz.Aksinenesildennesileâlimleringayretleriyledahaçokinkişafedervedahavâzıhhalegelir.Zirailmîverilerhakikatveyakanunseviyesineulaşıncaartıkdeğişmezfakatgüngeçtikçedahabiriyianlaşılırhalegelir.Araştırma,incelemevedeğişikilimeldeetmeyollarıylakazanılan ilimler cüzîdir.Bunlar ile ilgilikanunlardacüzîdir.Zirasınırlıhakikattenhabervermektedir.Müktesepilimleringenelyapısıise ilim adamlarının birbirinin tecrübe ve birikiminden istifade etmek suretiylesürekligelişmeveinkişafetmeşeklindedir.

15.Herkonuileilgiliosahadauzmanilimadamınıngörüşünebaşvurulmalıdır.Ayetindelaletettiğimanayıanlamakiçinbizzatokonununuzmanıileokonuhakkındabilginakledenibirbirindenayırmakgerekir.Herkesinuzmanlıkisteyenkonularadalarakkendinceyorumlaryapmasıdoğrudeğildir.AynışekildeKur’ân’dailmîhakikatlereişaretedenbindenfazlaayettekii’cazvecihlerini,ilmihakikatleribirinsanınbilmesimümkündeğildir.Embriyolojiden,astronomiyeondan jeolojiye


pekçokilimalanıileilgiliayetleriherbranşınuzmanıilebirliktedeğerlendirmekgerekir.

16.BazenKur’ânnassıilmîkesinhakikatemutabakatetmeklebirlikteoayetlekaste-dilenmecazîmanayıdanefyetmez.Diğertaraftanbazıayetlerteşbihveyamecazmakamındagelmeklebirlikteayetinsiygasıçokince,dakik,üstünilmihakikatleredeişaretetmektedir.

17.İsrailiyyatkaynaklıhaberlerevehadisâlimlerinintespitettiğisıhhatkriterlerineuymayanrivayetlereitibaredilmemelidir.

18.Kur’ân’ınhakkaniyetinetambirimanveteslimiyettenhareketletecrübîilimlerinhenüzulaşamadığıilmîhakikatlereKur’ân’ınbildirdiğiişaretettiğihakikatlerdenyolaçıkarakulaşılmayaçalışılmalıdır.

19.Âlimlerekarşıedeplivesaygılıolmalı,onlarıngörüşlerini,akıllarınıtezyifedi-ci ifadelerdenuzakdurulmalıdır.Onlarınkevnî ayetlerindelalet ettiğimanalarıanlamakiçinhalisanebirgayretleyaşadıklarıdevrinverdiğiilimvemarifetufkuseviyesinegöreyaptıklarıyorumlardanbugünkiilimlerinulaştığıseviyeyegöreisabetsizolanlarolabilir.Bunlarönesürülerekonlarıngayretlerihafifealınmama-lıdır.ŞurasıçokiyibilinmelidirkiKur’ân’ınsabitlafızlarınındelaletettiği,işaretettiğimanakatmanlarınınanlaşılması,keşfedilmesiinsanlığınilimvemarifetuf-kunungelişmesinevegenişlemesinebağlıdır.Kur’ân’ındelaletettiğimanalarınanlaşılmasıbirtekamüliçindeolur,birbiriniikmaledervebirzıtlıkdaolmaz.BuözellikAllahkelamınındışındakibirsöziçinsözkonusudeğildir.Diğertaraftanherkesyaşadığıdevrinkültürününçocuğudur.İçindebulunduğuzamanınilimvekültürufkunagöreKur’ânayetleriniyorumlamaktadır.Aynıdurumgünümüzdekiilimadamlarıiçindegeçerlidir(Neccar,2009:148-153;Muslih,Savî,2008:31;Rûmî,2011:2/602-604).

Sonuçİlimlerbirerçekirdekhalindebaşlar,zamaniçerisindeolgunlaşarak,kavramvepren-

sipleriylekristalizehalegelmeyeçalışırlar.Nitekimtefsir,hadis,fıkıh,kelam,tasavvufgibiKur’ânveSünnetkaynaklıilimdallarıdatelakukuefkârilenesildennesiletemelkaynaklardabirernüvehalindezikredilenhakikatlerininkişafettirilip,sistematizeedil-meksuretiylemüstakilbirerilmîdisiplinhalinegetirilmişlerdir.Dahaönceleritefsirilmiiçindemütalaaedilenkevnîayetlerintefsirveyorumudagünümüzdegittikçeartanbirivmeilemüstakilbirilmîdisiplinhalinegelmiştir.Tabiiıstılahveusulününolgunlaşmasıvekristalizehalegelmesiisebellibirsürecevabestedir.BuaçıdanKur’ânveilmîhaki-katlerkonusundayapılançalışmalarınbirolgunlaşmasürecininsesi-soluğuolarakkabuledilmesikanaatindeyiz.

GeneldeKur’ân’dakikevnîhakikatleribildiren,işaretedenayetlerindeğişikilimlerlemünasebetiüzerindeilkdefaİmamGazzalîtarafındandurulduğu,FahreddinRaziiletat-bikatakonulduğukabuledilsedebuyaklaşımkanaatimizcedoğruolmaklabirlikteeksik-tirveizahamuhtaçtır.ŞöylekiilkmüfessirlerdenTaberîhattaondanbirbuçukasırönceyaşayanMukatilb.Süleymangibimüfessirlerineserlerindekevnîayetlerintefsirindesa-


habevetabiinkaynaklıbugünkümodernilimeldeetmemetodlarıylaancakulaşılabilecekhakikatlerdenbahsedilmektedir.Tabiionlarınelealışşekligünümüzdekigibideğişikilmîdisiplinlerleirtibatkurarakyorumlamaktarzındadeğildi.Zatenböyleolmasıdadüşünü-lemezdi.Zirafizik,kimya,jeoloji,astronomigibiilimdallarıdahasonrakidönemlerdebirermüstakililmîdisiplinhalinegelmiştir.DolayısıylaMukatilb.Süleyman,TaberîgibiilkmüfessirlerineserlerindebirernüvehalindekevnîayetlerintefsirindebahsedilenilmîhakikatlerinGazzalîveFahreddinRazitarafındançokdahagenişçerçevedeelealınarakekolhalinegetirildiğisöylenebilir.

Kur’ânve ilmîhakikatlerkonusundaifrat-tefriteksenliyaklaşımlarolmaklabirlik-temeseleyimutedil çizgide ele alanpek çok ilimadamıdavardır.Hatta bu sahadakitefsir çalışmalarınakarşı çıkanlarınbile eserlerindebazı ayetlerin tefsirini pozitif ilmîtespitveyaklaşımlarlatefsiretmemecburiyetindekaldıklarıdagörülmektedir.Bundananlaşılmaktadırki,büyükçoğunlukitibariylebusahadakiyapılançalışmalaraolumsuzbakanlarınkarşıçıkışsebebi;tefsirusulünündisiplinlerineriayetetmedenaceledenkesinbirilmîhakikathalinegelmemişnazariyelerleaceledenveölçüsüzceyapılanyaklaşımveyorumlaradır.

Kur’ân-ıKerîm,dinadınasonnoktayıkoyanvekıyametekadarmucizeliğidevamedecekolan ilahîmesajdır.O’nunherdevrebakan i’cazyönlerivardır.Nitekimdeği-şikayetlerdeKur’ân’ınzamaniçerisindekeşfedilecekilmîi’cazıbildirilmektedir.BinüçyüzdenfazlaayetdiğerbirifadeyleKur’ân’ınbeştebirisarihveyaişarîolarakdeğişikilmîhakikatlerlealakalıdır.Buayetlerintefsirveyorumukeşfedilenvekeşfedilecekolanilmîhakikatlerebakmaktadır.DolayısıylaKur’ânveilmîhakikatlerkonusundaçokciddiçalışmalarınyapılmasıKur’ân’ınmesajındanistifadeadınaçokönemliolsagerektir.

Kanaatimizce, Kur’ân’ın icmalen bir öz halinde bildirdiği hakikatleri onun temelmaksatlarıolantevhid,nübüvvet,haşrveadaletileirtibatınıkoruyarakveçokdetaylan-dırmadanelealmakgerekmektedir.Kur’ân’ı ilmîhakikatlerden tecridetmekbir tefridolduğugibionu,adetabirfizik,kimya,matematik,astronomikitabıgibideğerlendirmekdeifrattır.Tabiimeseleninenkritikvehassasnoktasını,ifratvetefrittenuzak,itidalçizgi-sindekevnîayetlerinkesinleşmişilmîhakikatlerleArapça,belağatvetefsirdisiplinlerininvizesinialarakKur’ân’amutabakatekseninde,onunenginlikveesnekliğinidaraltmadanveonunmanakatmanlarınasaygıiçerisindeelealınmasıoluşturmaktadır.

Bir-kaçasırdırpozitifilimlertevhidinancındanuzak,pozitivist,natüralistbirbakışaçısıylaelealınmaktave sunulmaktadır.Kevnîhakikatlervebunlarla ilgili ilmîdisip-linlerinKur’ân’ın temelmaksatlarıperspektifindengünümüzdeyeniden tevhidblokajıüzerindetemellendirilmesizaruretivardır.Bununiçinisebaştatefsirolmaküzereİslâmîilimlerindeğişikalanlarındasözsahibiâlimlerle;fizik,kimya,tıb,astronomigibipozitifilimlerdeuzmanilimadamlarınınberaberçalışmasınaçokciddiihtiyaçvardır.Buistika-metteilahiyatçılarınenazındanansiklopedikseviyedemüspetilimleri;pozitifilimlerdeihtisasyapanlarındaİslamDini’ninterminolojisivebilhassatefsirilmininusûlveıstı-lahlarınıasgari seviyedebilmesiveböyleceher iki tarafınbellibirmüşterekzemindebuluşarakberaberçalışmalarıçokciddiönemarzetmektedir.


Hâsılı,kâinatveinsanileilgiliilmîgelişmelerKur’ân’ınhakkaniyetinibirkezdahaortayakoyupbütünâlemeduyuracaktır.Bunungerçekleşmesi iseesbapplanındabelliusulveprensiplereriayetederekhakikataşkıylaçalışacak,herbranştanilimadamlarınınceht ve gayretlerineemanettir.

KaynakçaAhmetb.Hanbel(t.y.).Müsned.Mısır:Müessesetu Kurtuba.Âlusi,Şihabuddin(1987).Ruhu’l-Meanî.Beyrut:Dâru’l-Fikr.Askalanî,İbn-iHacer(t.y.).Fethü’l-Bâribi-ŞerhiSahihi’l-Buharî.Beyrut.Dâru’l-mari-

fe.Ateş,Abdurrahman(2002).“GeçmiştenGünümüzeBilimselTefsirEkolu”.DinBilimleri

AkademikAraştırmaDergisi,2(4):117-141.Ateş,Abdurrahman(2003).“Keşfu’l-Esrâr:BilimselTefsirHareketininXIX.Asırdakiİlk

Muharriki”.AÜİFD,44(1):111-134.AygünAbdullah (2007).“Şatibî’ninKur’ân’ınÜmmiliğiveİlmîTefsirGörüşleriÜzeri-

ne”.UsülİslamAraştırmaları,7,163-164.Bûtî,SaidRamazan(1975).MinRevaii’l-Kur’ân.Şam:MektebetuFarabi.Çağıl,Necdet(2002).“KılasikAnlayışlaBilimselBulgularınKesiştiğiNoktadaKur’ân

Nazmı”,EkevAkademiDergisi,6(11):59-73.Çaykara,Faruk (2007).“Kur’ân’ınYorumlanmasındaAmaçsalYaklaşımlar.” (Doktora

Tezi).Ankara:AnkaraÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü.Demir,Şehmus(2010).“Kur’ân’ınBilimselVerilerIşığındaYorumlanmasınaEleştirel

BirYaklaşım”TarihtenGünümüzeKur’ân’ayaklaşımlar.İstanbul:ÖzkanMatbaacılık.

EbûHayyan,Muhammedb.Yusuf(2001).el-Bahru’l-Muhît.Beyrut:Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.

Ebu’s-Suud,Muhammedb.Muhammed(T.y.).İrşad-ıakli’s-selimilamezaya’l-Kur’âni’l-Kerim,Beyrut:Dâruihya-i’t-Turasi’l-Arabi.

EbûYa’lâ(1984).el-Müsned.(Thk.HüseyinSelimEsed).Dimeşk(Şam):Dârume’munli’t-turas.

ElmalılıHamdiYazır(1982).HakDiniKur’ânDili.İstanbul:EserYayınları.Gazzâlî,Muhammed (1983). el-Mehaviru’l-Hamse li’l-Kur’âni’l-Kerîm.Beyrut:Dâru

şuruk.Gazzâlî,EbûHamid(1985).Cevahiru’l-Kur’ân.(Thk.MuhammedReşitRızaKabbanî).

Beyrut:Dâruihyaiulûm.Gazzâlî,EbûHamid(1992).Mustasfa.(Thk.MuhammedAbdü’s-Selam)Beyrut:Daru’l-

kütübi’l-ilmiyye.


Gülen,Fethullah(1992).“Kur’ânveİlmîHakikatler-1”.YeniÜmitDergisi.4,(16):1-3.Gülen,Fethullah(1998).İnancınGölgesinde.İzmir:NilYayınları.Gülen,Fethullah(2007).YolMülahazaları.İzmir:NilYayınları.Gülen,Fethullah(2011).Kur’ân’ınAltınİkliminde.İzmir:NilYayınları.Gülen,Fethullah(2011).“DarBirAçıdanBirKezDahaKur’ân”.YeniÜmitDergisi,24

(92):1-3.Güllüce,Veysel,(2007).BilimselTefsirdeUsûl.İstanbul:AktifYayınevi.İbn-iÂşur,MuhammedTahir(T.y.).et-Tahrirve’t-Tenvîr.Tunus:DâruSahnun.İbn-iCevzî,Abdurrahmanb.Ali(1983).Zâdu’l-Mesîr.Beyrut:el-Mektebet-iİslamî.İbn-iEmirhac(1996).et-Takrirve’t-Tahrir.Beyrut:Daru’l-fikir.İbn-iKesir,Ebu’l-fidaİsmailb.Ömer(1982).Tefsir-iKur’ân’il-azîm.Beyrut:Dârufi-

kir.Hakim, Muhammed b. Abdullah (1990). el-Müstedrekale’s-Sahihayn. Beyrut: Dâru

Kütübi’l-ilmiyye.Heyet(İ.Yılmaz,İ.H.İhsanoğlu,S.Aydın,F.Bozer,N.Beyhan,İ.İnal)(1998).YeniBir

BakışAçısıylaİlimveDin.İzmir:NilYayınları.HeysemîAlib.EbûBekir,(1986).Mecmaü’z-Zevaid.Kahire:Daru’r-Reyyân.Karslı, İbrahimHilmi (2010). “Kur’ân’ınBilimselTefsiriÜzerineBazıMülahazalar”,

DiyanetİlmîDergi,46(3):94.Kurtubî,EbûAbdillah(T.y.).el-Câmi’liAhkâmi’l-Kur’ân.Beyrut:Mektebet-iMenâhili’l-

irfân.KutupSeyyid(1986).FiZilâli’l-Kur’ân.Beyrut:Dâru’ş-şurûk.Kuzaî,Muhammedb.Selame(1986)Müsned-iŞihap.Beyrut:Müesseset-iRisale.el-Müttakî,Ali(1998).Kenzü’l-Ummal.Beyrut:Dar-ıkütüb-iilmiye.Nursî,BediüzzamanSaid(2007).Lemalar.İstanbul:ŞahdamarYayınları.Maturidî,EbûMansur(2006).Te’vilatu’l-Kur’ân.(Thk.ErtuğrulBoynukalın).İstanbul:

Dar-ıMizan.Mayda,Aslan(2011).“Kur’ân’daMenininYaratılışı”,Kur’ânveilmîHakikatlerSem-

pozyumu.14-15Mayıs,İstanbul:YeniÜmit-HiraDergileri.Mertek,Muhammed (2012). “KâinatınYaratılışındaEsrarlı Fizik”. SızıntıDergisi, 34

(397):16-19.Mevdudî,Ebu’l-A’la(1995)Tefhimu’l-Kur’ân.(Terc:AhmetAsrar).İstanbul:HilalYa-

yınları.Muslih,Abdullahb.Abdulaziz;Savî,Abdu’l-Cevad(2008).el-İ’cazu’l-ilmîfi’l-Kur’ân

ve’s-Sünnet.Cidde:Dâruciyad.


Mukatilb.Süleyman(2003).Tefsir-iMukatilb.Süleyman.(Thk.AhmetFerid)Beyrut:Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.

Neccar,ZağlulMuhammedRatib(2006).Kaziyyatü’l-i’cazı’l-ilmîfi’l-Kur’âni’l-KerîmBeyne’l-Müeyyidve’l-Muarız. Amman: Cem’iyyetü’l-Muhafaza ala’l-Kur’âni’l-Kerîm.

Neccar, Zağlul Muhammed Ratib (2009). Medhal ilâ dirasati’l-i’cazi’l-ilmî. Beyrut:Dârumarife.

Neccar, Zağlul Muhammed Ratib (2009). el-İ’cazu’l-ilmî fi’s-Sünneti’n-Nebeviyye.Mısır:NehdatuMısır.

Nursî, Bediüzzaman Saîd (2002). İşaratu’l-İ’caz. (Terc.Abdülmecid Nursî). İstanbul:SözlerYayınevi.

Nursî,BediüzzamanSaîd(2007).Muhâkemât,İstanbul:ŞahdamarYayınları.Nursî,BediüzzamanSaîd(2007).Şualar,İstanbul:ŞahdamarYayınları.Pekcan,Ali (2002). “FıkıhUsulüBağlamındaMakasıdü’ş-ŞerîaDüşüncesininSeyri”,

Makasıdveİctihad.(Haz.AhmetYaman).Konya:Yediverenkitap.Razi,Fahreddin(2000).Mefatihu’l-gayb.Beyrut:Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.Rumî, Fehd b.Abdurrahman (2002). İtticahatu’t-tefsir fi’l-Karni’r-RabiaAşar. Riyad:

Mektebet-iRüşd.Suyutî, Celaleddin (1973).Mu’tereku’l-akran fi İ’cazi’l-Kur’ân.Mısır:Dârü’l-Fikri’l-

Arabi.Suyutî,Celaleddin(1996).el-İtkanfiulûmi’l-Kur’ân.(Thk.SaidMendub)Lübnan:Dâru

fikir.Şatibî,Ebûİshak(2010).el-Muvafakat.Kahire:Dâru’l-fazilet.Şehhate,AbdullahMahmud(2000).Tefsîru’l-Kur’ân’il-Kerîm.Kahire:DâruGarib.Şeltut,Mahmut,(1966).Tefsîru’l-Kur’âni’l-Kerîm.Kahire:Dârü’l-Kalem.Şerefaddin,AliTahir(t.y.).“el-Bahsu’l-ilmîfi’l-ulûmi’t-tabiiyyefiDavi’l-Makasıdi’ş-Şe-

riyye”.Mecelletümecmai’l-fıkhi’l-İslâmî,”4,253-270.Sudan:Hartum.Şevkanî,Muhammed b.Ali (1992). İrşadu’l-fuhul. (Thk.Muhammed Saîd el-Bedrî).

Beyrut:Dâru’l-fikir.Şimşek,Sait(1989).“İlmîTefsirÜzerine”.GünümüzDinBilimleriAraştırmalarıSem-

pozyumu,27-30Haziran,1989,Samsun:OndokuzMayısÜniversitesiİla-hiyatFakültesi,55,189-204.

Taberanî, Süleyman b.Ahmet (1983). el-Mucemü’l-kebîr, (Thk. HamdiAbdülmecit).Musul:Mektebetü’z-Zehra.

Taberanî,Süleymanb.Ahmet(1994).el-Mucemü’l-Evsat.(Thk.Tarıkb.İvazullah)Ka-hire:Daru’l-haremeyn.


Taberî,İbn-iCerîr(1994).Câmiu’l-BeyananTe’vil-iâyi’l-Kur’ân.Beyrut:DaruFikir.Yıldırım,Suat(1987).“Müstenadatü’t-tevfîkbeyneNususi’l-Kur’ânveBeyneNetaici’l-

İlmiyyeti’s-Sahiha”,Ta’silu’l-İ’cazi’l-İlmîfi’l-Kur’ânve’s-Sünnet.Pakis-tan:İslamabad.

YılmazHasan,(2007).“Kur’ân-ıKerîm’inTemelMuhtevasıÜzerine”,AtatürkÜniver-sitesiİlahiyatFakültesiDergisi.27:203-219.

Yusuf,Kamuriddinb.Muhammed(2011).BalınŞifaOlması.Kur’ânveİlmîHakikatlerSempozyumu,14-15Mayıs,İstanbul:YeniÜmit-HiraDergileri.

Zemahşerî,Mahmud b.Ömer (t.s.). Keşşaf. (Thk.AbdurrezzakMehdi) Beyrut: Dâruİhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.

Zerkeşî,Bedreddin(1984).el-BurhânfiUlûmi’l-Kur’ân.(Thk.MuhammedEbu’l-fazl)Kahire: Daru’t-turas.

Zindanî,Abdülmecid (1987). Ta’silu’l-İ’cazi’l-İlmî fi’l-Kur’ân ve’s-Sünneti. Pakistan:İslamabad.

Zuhaylî, Muhammed (2007). “Nazariyetu makasidi’-ş-Şerîa”. Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî,4(1-45),Sudan:Hartum.

Documents

İFRAT VE TEFRİT ARASINDA KUR’ÂN VE İLMİ HAKİKATLER · İFRAT VE TEFRİT ARASINDA KUR’ÂN VE İLMİ HAKİKATLER 169 ve zenginliğine inandıklarını, tabiinin de sahabe