franz kafka ve yusuf atılgan anayurt oteli yalnızlık

7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk

1/114

T.C.

YZNC YIL NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

ALMAN DL VE EDEBYATI ANABLM DALI

FRANZ KAFKANIN DE VERWANDLUNG VE YUSUFATILGANIN ANAYURT OTEL ADLI YAPITLARINDA

YABANCILAMA VE YALNIZLIK

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan

zgr CANGLE

VAN2006


2/114

T.C.

YZNC YIL NVERSTES





YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan

zgr CANGLE

Danman

Do. Dr. Arif NAL

VAN2006


3/114

T.C.

YZNC YIL NVERSTES





YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan

zgr CANGLE

Danman

Do. Dr. Arif NAL

VAN2006


4/114

NDEKLER Sayfa

NSZ I

1. GR 1

1.1 Ama 3

1.2 Yntem 4

2.YABANCILAMA VE YALNIZLIK 8

2.1.Yabanclama 8

2.1.1 Terim Olarak Yabanclama 8

2.1.2 Kavram Olarak Yabanclama 10

2.1.3 Edebiyatta Yabanclama 14

2.2 Yalnzlk 192.2.1 Kavram Olarak Yalnzlk 19

2.2.2 Edebiyatta Yalnzlk 22

3.NCELENEN YAPITLARIN YAZARLARI 24

3.1 Franz Kafka 24

3.1.1 Yaam ve Yaptlar 24

3.2 Yusuf Atlgan 27

3..2.1 Yaam ve Yaptlar 27

4. NCELENEN YAPITLAR 294.1 Die Verwandlung ( Dnm) 29

4.1.1 Anlatnn Konusu 29

4.1.2 Die Verwandlungda Yabanclama ve Yalnzlk ile lgili Unsurlar 32

4.1.2.1. Dnm 33

4.1.2.1.1 Hayvan Figr 33

4.1.2.1.1.1 Bcek 34

4.1.2.2 Duyular 37

4.1.2.2.1 Ses 374.1.2.2.2 Grme Yetisi 38

4.1.2.2.3 Devinim 38

4.1.2.3 Topografya 40

4.1.2.3.1 Oda 40


5/114

4.1.2.3.2 Kaplar 41

4.1.2.3.3 Pencere 42

4.1.2.3.4 Kanepe 42

4.1.2.3.5 Mobilyalar 43

4.1.2.4 Nesneler 44

4.1.2.4.1 Elma 44

4.1.2.4.2 Gazete 45

4.1.2.4.3 Resim 45

4.1.2.5 Otorite 47

4.1.2.5.1 Baba 47

4.1.2.5.2 Patron ve Mdr 47

4.1.2.5.3 Kirac Bay 484.1.2.6 Hava 49

4.1.2.6.1 Sis 49

4.1.2.6.2 Gne 49

4.1.2.7 50

4.1.2.8 Zaman 51

4.2 Anayurt Oteli 52

4.2.1 Romann Konusu 52

4.2.2 Anayurt Otelinde Yabanclama ve Yalnzlk ile lgili Unsurlar 554.2.2.1 Topografya 56

4.2.2.1.1 Kasaba(ya da Kent) 56

4.2.2.1.2 Otel 57

4.2.2.1.3 kili Aevi, Horozcular Kahvesi,Sinema, Sokaklar 58

4.2.2.2.Kiiler 59

4.2.2.2.1 Zebercet 59

4.2.2.2.2 Ortalk Kadn 61

4.2.2.2.3 Gecikmeli Ankara Treniyle Gelen Kadn 634.2.2.2.4 Emekli Subay Olduunu Syleyen Adam 64

4.2.2.3 Kedi 65

4.2.2.4 Nesneler 66

4.2.2.4.1 Odadaki ki Havlu 66


6/114

4.2.2.4.2 Otel Tabelas 66

4.2.2.4.3 Byk 67

4.2.2.4 Cinsellik 68

4.2.2.5 lm 69

4.2.2.5.1 Cinayet 69

4.2.2.5.2 ntihar 69

4.2.2.6 Zaman 70

5.NCELENEN YAPITLARDA YABANCILAMA 72

5.1 Die Verwandlungda Yabanclama 72

5.1.1 Topluma Yabanclama 73

5.1.2 Kendine Yabanclama 74

5.1.3 Aileye Yabanclama 755.1.4 Cinsel Ynden Yabanclama 76

5.1.5 Ekonomik Ynden Yabanclama 76

5.1.6 Yaama Yabanclama. 77

5.2 Anayurt Otelinde Yabanclama 78

5.2.1 Topluma Yabanclama 79

5.2.2 Kendine Yabanclama 80

5.2.3 Aileye Yabanclama 81

5.2.4 Cinsel Ynden Yabanclama 835.2.5 Ekonomik Ynden Yabanclama 86

5.2.6 Yaama Yabanclama 86

6. NCELENEN YAPITLARDA YALNIZLIK 88

6.1 Die Verwandlungda Yalnzlk 88

6.2 Anayurt Otelinde Yalnzlk 90

7 KARILATIRMALI DEERLENDRME VE SONU. 92

7.1 Benzer zellikler 93

7.2 Benzer Olmayan zellikler 967.3 Sonu 98

Bibliyografya 100

ZET 106

ABSTRACT 107


7/114

I

NSZ

Franz Kafkann Die Verwandlung ve Yusuf Atlgann Anayurt Oteli Adl

Yaptlarnda Yabanclama ve Yalnzlk adl almamzn amac, Trk edebiyatndan

setiimiz Yusuf Atlgann Anayurt Oteli adl romanyla, Alman edebiyatndan

setiimiz Franz KafkannDieVerwandlung ( Dnm) adl anlatsn, karlatrarak

incelemek, yabanclama ve yalnzlk kavramlar balamnda ele almak, ad geen

kavramlarn nasl yorumlandn ve benzer olan ve olmayan zelliklerin neler olduunu

tespit etmektir.

Bilindii gibi yzylmzn en nemli yazarlarndan birisi olan Kafka, yaad

dnemde ok az okur kitlesine ulam, fakat lmnn ardndan zamannda hi

kimsenin tasavvur edemedii bir n edinmitir. Gelecei sezen bir yazar olarak Kafka,gnmz insannn yaad en byk sorunlarn banda gelen yabanclama, yalnzlk

ve iletiimsizlik temalarn incelediimiz yaptnda fantastik elerden de faydalanarak

ele almtr.

lk basks 1973 ylnda gerekleen Yusuf Atlgann sra d romanAnayurt Oteli,

yazld dnemde toplumsalc ideolojiye yaktrlan bir takm kurallar adna yerden

yere vurulmu, insan ruhunun ayrks ynlerini ve karanlk noktalarn ele alan

yabanclamann bu klt yapt yeterince anlalamamtr. Roman hakkettii okur

kitlesine ancak 2000li yllarn banda yeni basklarnn yaplmasyla ulamtr.almama bu iki yapt sememin nedeni, yabanclamaya yaklam tarzlarndaki

belirli farkllklara ramen aralarnda gizli bir simetrinin bulunmasdr. Hem Kafka hem

de Atlgan, yklerini bireyi ve onun yalnzln eksen alarak kurmulardr.

almalarm srasnda bana yol gsteren ve yardmc olan tez danmanm ve hocam

Do. Dr. Arif nala teekkr etmeyi bir bor bilirim.

Van2006zgr CANGLE


8/114

1

1. GR

Gerek soyadlar Kavka olan Kafka ailesinin 1883de doan oullar Franz,

imzalarnn ounu Kavka olarak atard. Kavka, ekede alakarga cinsinden bir kuun

addr. Prag'da olduka ok bulunan kavkalara bazen kutsal bir simge olarak

baklrken kimi zaman da srler halinde umalarndan dolay felaket habercisi

olduklarna inanlmtr.1 Soyadnn tad bu anlam, lmnden sonra, yaad

dnemde hi kimsenin tasavvur edemedii bir ne kavuacak olan Franz Kafkann,

Brechtin deyimiyle yaptlarndaki peygamberce ynn ve gelecei sezen bir sanat

olmasnn; yaklaan eyi, yaklaann gerekte ne olduunu grmeden grm

olmasnn2 bir n belirteci gibidir.

Kafkann yaamna ait nemli zelliklerden biri, babasyla arasndaki ilikidir.Franz Kafka, evde ve i yerinde herkesi ezen otoriter bir baba olan Hermann Kafkadan

ocukluundan beri korkmutur. Babas mr boyu cann diine takp altn, neyi

varsa ocuklarnn ama en ok Franzn uruna feda ettiini, onun da bylelikle beyler

gibi bir yaam srm olduunu, diledii gibi bir renim yapma konusunda katksz bir

zgrl elinde bulundurduunu, yiyecek iecek sknts ekmediini dnr. Btn

bunlara karlk ocuklarndan ona gleryz gstermelerini, bir duygudalk belirtisini

aa vurmalarn ister. Oysaki Franz, bunlarn hibirine yanamayarak babasndan hep

korkup bir keye sinmi, odasna, kitaplarna, babasnn zrzop diye adlandrddostlarna ve kaka dncelerine snmtr.3

Babas tarafndan soukluk, yabanclk ve nankrlk4 gibi zellikler yaktrlan

Kafka, babasyla arasndaki bu yabanclamay Die Verwandlungda bcee dnm

gezgin pazarlamac Gregor Samsa figryle kendi alegorik varlk tablosunu izerek

iler. Anlatda Gregor Samsann babasnn iflas etmesi ve olun onun yerine ailenin

bakmn stlenmesi, yaam boyunca ailesini ilerini ne srerek ezmeye alan

Hermann Kafkaya gnderilmi bir mesaj ya da Franz Kafkann bir fantezisi5 olarak

1ZAFER ALTU - 16 Eyll 2002, Zorbaln Yaratt Yazarhttp://www.hurriyet.com.tr/agora/article.asp?sid=3&aid=129 Eriim: 01.05.20062http://www.halksahnesi.org/yazilar/brecht_soylesiler_benjamin/brecht_soylesiler_benjamin.htm Eriim:01.05.20063 Franz Kafka,Babama Mektup, ev.K.ipal, Cem Yaynevi, st.2002,s.104 a.g.y.s.115 Zafer Altu, a.g.y.


9/114

2

dnlebilir. Kafka, bu anlaty kendi yaamndaki kimi gereklerle gelecei sezen

dehasn birletirerek ortaya koymutur.

1924 ylnda len Kafka, Prag-Straschnitzdaki Yahudi mezarlna, yaam

sresince basks zerinden kalkmayan babas da 1931 ylnda lnce, ayn mezara, yani

Franz Kafkann stne gmlr. Bask mezarda da devam eder!

Kafkann lmnden yl nce Manisada taral bir ailenin olu olarak dnyaya

gelen Yusuf Atlgan, O dan stnde bir akku olur/ kim kacak dara ol anda lr

diyen airi dorular bir yaam srmtr. rencilik yllarnda yesi olduu sol bir

dernek yznden ok sevdii retmenlik mesleinden atlm ve kyde yaamak

zorunda kalmtr. Bu durum onun kendi kynn bile yabancs olmas sonucunu

dourmutur.6 Kk bir kyde yaam ve entelektel ura birleinceAnayurt Oteli gibi

Trk edebiyatnn yap talarndan birisi ortaya kmtr.Yazar yalnzlk, yabanclama ve iletiimsizlik gibi amzn en nemli sorunlarnn

tarada da yaanabileceini farkl bir karakter ve farkl bir roman diliyle anlatmtr.

nsan ruhunun karanlk noktalarna eilen yazar, az sayda yapt vermesine karn, Trk

edebiyatnn modern nclerinden birisi olmutur.

6 Enis Batur, Yusuf Atlgan, Bir Profil Denemesi Kitap-lk 41, Mays-Haziran 2000 (s.80-83)


10/114

3

1.1Ama

Franz Kafkann Die Verwandlung ve Yusuf Atlgann Anayurt Oteli Adl

Yaptlarnda Yabanclama ve Yalnzlk adl almamzn amac, Trk

edebiyatndan setiimiz Yusuf Atlgann Anayurt Oteli adl romanyla, Alman

edebiyatndan setiimiz Franz Kafkann Die Verwandlung adl anlatsn,

karlatrmak, kompozisyon deerlerini belirlemek, yabanclama ve yalnzlk

kavramlar balamnda ele alarak benzer ve farkl ynlerini aa karmaktr.

20. yzyl insannn en byk problemlerinden olan yabanclama, yalnzlk ve

iletiim kopukluunun Franz Kafka ve Yusuf Atlgan tarafndan ad geen

yaptlarda nasl almland, nasl yorumland ve ne ekilde kurguland

almamzn asl amacn oluturmaktadr. almamza ad geen yaptlarsememizin nedeni, konu seimi yaplrken yaplan n okumalarda bu ok nemli

iki edebi metinde yabanclama ve yalnzlk temalarnn ele alnmas ve youn

biimde ilenmesidir. Zaten genel olarak dnya edebiyatnda yabanclama denince

akla ilk gelen adlardan birinin Kafka olduu bir gerektir. Benzer bir durum Trk

edebiyatnda Yusuf Atlgan iin geerlidir.


11/114

4

1.2Yntem

almamz yedi blmden olumaktadr. Bu blmler srasyla:

1.Giri,

2. Yabanclama ve Yalnzlk,

3. ncelenen Yaptlarn Yazarlar,

4. ncelenen Yaptlar,

5. ncelenen Yaptlarda Yabanclama,

6. ncelenen Yaptlarda Yalnzlk,

7. Karlatrmal Deerlendirme ve Sonu.

olarak snflandrlmtr.

Birinci blm almann genel olarak tantld giri ksmndan olumaktadr.

kinci blmde ilk olarak yabanclama ardndan yalnzlk kavramlar ayrntl

ekilde ele alnmtr. Yabanclama terim olarak aklanrken ilk kez kim tarafndan

kullanld, neyi ifade ettii, szlk anlamlarnn ne olduu; kavram olarak

incelenirken Hegel, Feuerbach, Marx, Kierkegaard,Heidegger, Camus ve Sartre gibi

filozoflarca nasl akland; ncln Durkheim, Weber ve Simmelin yaptsosyolojik dnce geleneinin ne anlamda yorumland; ada dnrlerden

Erich Fromm tarafndan nasl eletirildii belirtilmitir. Edebiyatta Yabanclama alt

balyla da gemiten bugne edebiyatta yabanclamaya yaklam Yldz

Ecevitin penceresinden sunulmutur.

nc blmde incelenen yaptlarn yazarlarnn yaam yklerine yer

verilmitir. lk olarak Franz Kafkann yaam aile, eitim yllar ve i olarak ele

alnm, ksa mrne sdrd amzn en nemli edebi metinlerinden olanyaptlar yazm tarihlerine gre verilmitir. Ardndan Yusuf Atlgann yaamna ve

yaptlarna ilikin bilgiler sunulmutur.


12/114

5

Drdnc blmde anlat btnn belirlemeye ynelik almaya geilmitir.

lk olarak Die Verwandlung adl anlatnn konusu zetlenmitir. Ardndan ayn

yaptn yabanclama ve yalnzlkla ilgili unsurlar belirlemeye ynelik alma

yrtlmtr. Bu blmde kavram ve nesnelerin mitolojide tadklar anlamlara da

ayrntl ekilde yer verilmitir.Die Verwandlungda dnm olgusunun ne anlama

geldii, hayvan figrnn neyi anlatt ve zellikle bcek sembolnn niin

seilmi olabilecei zerinde durulmutur. yk kahramannn fiziksel zellikleri

ele alnm, ses, grme yetisi ve devinimlerin kiinin yabanclamasn simgeledii

belirtilmitir. Topografya alt balnda anlatda nemli yeri olan topografik imgeler

zmlenmi ve Odayla Samsann yaltlmlnn, Kap ile

snrlandrlmlnn, Pencere dekoratif esiyle d dnyaya sadece bir seyirci

olduunun, Kanepe ile Mobilyalarn onun insan gemiini simgeledii tespitedilerek ada Kafka yorumcularnn grleriyle birlikte aklanmtr. Nesneler,

Otorite, Hava, ve Zaman alt balklar da benzer bir yntemle gerek mitolojide

tadklar anlam gerek Kafka yorumcularnn grleri nda incelenmitir.

Nesneler blmnde incelenen elma motifinin dini bir arm yklendii,

gazete motifiyle babann en basit eyalar bile bir silaha evirebildii, resimle de

Samsann yaamnda cinselliin yerinin ne kadar snrl olduu grlmtr.

Hava blmnde incelenen sis ve gne alt balklarnn srasyla olayn

belirsizliini ve kurtuluu simgeledii belirtilmitir. blmnn yabanclamay anlatt grlmtr; bir bcee dnmesine

ramen giyinip ie gitmeye alan yk kahramann durumu yabanclamaya rnek

olarak verilmitir.

Die Verwandlungla ilgili alama tamamlandktan sonra Anayurt Oteli adl

romana geilmitir. Roman nce zetlenmi ardndan yabanclama ve yalnzlk ile

ilgili unsurlar belirlemeye ynelik alma yrtlmtr. Topografya alt balnda

Kasaba (ya da Kent), Otel, kili Aevi, Horozcular Kahvesi, Sinema, Sokaklar gibi

romandaki meknlarn kompozisyon deerleri ve neyi simgeledikleri belirlenmitir.Yazarn romana mekn olarak kk bir kasabay ve konaktan dnme bir oteli

semesinin nedeninin yabanclamann evrensel bir olgu olduunu ve her yerde

yaanabileceini anlatmak olduu belirlenmitir.


13/114

6

Kiiler ksmnda srasyla Zebercet, Ortalk Kadn, Gecikmeli Ankara Treniyle

Gelen Kadn, Emekli Subay Olduunu Syleyen Adam tantlm, kiisel

zelliklerine ve d grnlerine yer verilmi ve yklendikleri simgesel anlamlar

aklanmtr. Zebercetin izoid kiilikli biri olmasnn, onun yalnzlyla

birlemesi sonucu iletiim kopukluuna dnt, toplum basks sonucu

yabanclamann gerekletii grmtr. Kafkaesk bir yaps olan romanda

nesneler, otel tabelas, iki havlu ve byk olarak zmlenmitir. Romanda bir nevi

laytmotif olan cinsellik ve lm temalarna ayrntl yer verilmi; lm temas

Cinayet ve ntihar alt balklaryla incelemitir. Romanda ayrntl olarak yer

verilmesine ramen belirlenmesi okura brakldndan gizli bir simetri barndran

zaman esi zmlenmi, yirmi iki gnlk bir sreyi kapsad ve 20 Ekim 1963

tarihinde balayarak 10 Kasm 1963de bittii tarafmzdan saptanmtr.

Beinci blmde her iki yaptta da tespit ettiimiz yabanclama olgusuna genel

olarak bakldktan sonra alt alt balk altnda incelenmitir. Bu balklar srasyla:

1- Topluma Yabanclama,

2- Kendine Yabanclama,

3- Aileye Yabanclama,4- Cinsel Ynden Yabanclama,5- Ekonomik Ynden Yabanclama,6- Yaama Yabanclama.

olarak ele alnmtr.

Altnc blmde yalnzlk temasna nasl yaklald belirlenmitir. Samsann

yalnzlnn nedeninin ekonomik ve somut nedenler olduu belirlenmitir. Zebercetin

yalnzlnn nedeni ise sonu olarak ekonomik ve somut nedenlerle birlikte marazi birkiilie sahip olmasdr, denebilir. Die Verwandlungda yalnzlk ii ve ailesi arasnda

skk bir yaam olan Gregor Samsann durumunun dnmn ardndan boyut

deitirdii ve bcek bedeniyle oda arasnda skmaya evirildii vurgulanmtr.

Anayurt Otelinde ise Zebercetin d grn ve yapt i nedeniyle benzer bir


14/114

7

skml yaad grlmtr.

Yedinci ve son blmde ise incelen yaptlar karlatrlmtr. Benzer zellikler alt

balyla her iki anlatda ki benzer temalar ve yabanclamaya yaklam belirlemitir.

Ardndan her iki yapttaki benzer olmayan zellikler tespit edilerek temel farkn

yabanclamaya felsefi yaklam olduu anlalmtr. Kafkada yabanclama, somut ve

ekonomik koullarn belirlediini bir durumken, Atlganda psikolojik bir kavram

olarak ele alnmtr.


15/114

8

2. YABANCILAMA VE YALNIZLIK

2.1. Yabanclama

2.1.1 Terim Olarak Yabanclama

Terim olarak yabanclama, ilk kez 18. yzyl Alman filozofu Hegel tarafndan

Platinusu tartrken Entusserung ve Entfremdung olarakkullanlmtr7; baz felsefe

szlklerinde Verusserung olarak geer.8

ngilizce ve Franszcada Alienation olarak kullanlan terimin kkeni Greke

alloioiosis ve bundan tretilen Latince alienatiodur. Szlk anlam esrime, kendinden

geme, benliin dna kma olarak kaynaklarda yer alr.

9

Peki, bu kavramn sosyoloji ve felsefedeki anlamlar nelerdir? Ahmet Cevizci

Felsefe Szlnde10 kavram:

1-zgn anlam iinde, bir eyi ya da kimseyi baka bir eyden ya da kimseden

uzaklatran, baka bir eye ya da kimseye yabanc hale getiren eylem ya da gelime,

2-Psikiyatride, normalden sapma durumu,

3- ada psikoloji ya da sosyolojide, kiinin kendisine, iinde yaad topluma,

doaya ve baka insanlara kar duyduu yabanclk hissi,

7 Temel Demirer-Sibel zbudun, Yabanclama. teki Yaynlar, Ankara 1998, s 11. Gnmzde (Almanca) sosyoloji, felsefe,

pisikoloji ve edebiyatta Entfremdung olarak kullanlan yabanclamann szlk anlamlamlar :

Entusserung: Vazgeme, bakasna devretme, elden karma;

Entfremdung: Yabanclama, soukluk;

Verusserung:Mlk veya hakk bakasna devretme; temlik olarak belirtilir.Almanca-Trke Szlk, Prof. Yaarnen-Cemal Ziya enbey,Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara 1993

8 Ahmet Cevizci, Paradigma Felsefe Szl, Paradigma Yaynlar, stanbul 2000,s.994

9Temel Demirer-Sibel zbudun, a.g.y, s.1010 Ahmet Cevizci, a.g.y, s.994


16/114

9

4- Felsefede, eylerin, nesnelerin bilin iin yabanc, uzak ve ilgisiz grnmesi, daha

nceden ilgi duyulan eylere, dostluk ilikisi iinde bulunulan insanlara kar kaytsz

kalma, ilgi duymama, hatta bkknlk ya da tiksinti hissetme,

5- Benin kendi znden uzaklamasyla, kendisine ve eylemlerine nesnel bir biimde,

sanki bir ustann elinden km bir nesneye bakarcasna yaklamyla belirlenen bilin

hali. Kiinin kendi benliiyle ya da zihin halleriyle, kendisi arasna duygusal bakmdan

mesafe brakmas durumu, kiinin gerek beniyle olan isel temasn yitirdiini

anlamasnn sonucu olan kendisinden kopmas hali olarak aklar.

Gordon Marshalln Sosyoloji Szlnde ise:

.en genel erevesiyle bireylerin birbirlerinden ya da belirli bir ortam ya da sretenuzaklamalarn anlatr... ksa ve z bir biimde tanmlanr.11

11Gordon Marschall, Sosyoloji Szl, Bilim ve Sanat Yaynlar, Ankara 1999,1. Bask, s.798


17/114

10

2.1.2 Kavram Olarak Yabanclama

Kavram olarak kkeni Eski Ahit12 ve hatta ncesinde Homerosun lyadasna13

uzanan yabanclama, literatrde ilk olarak Platinusun yazlarnda dikkat

ekmektedir. Bu kavram ilk kullananlar arasnda J.J.Rousseauda vardr.14

Yabanclama farkl filozoflarca birbirinden ayr erevelerde tanmlanmaktadr. Esas

itibariyle bu kavram ilk kullananlar 18. yzyl Alman filozoflardr. Yukarda da

belirtildii gibi Hegel, Platinusu tartrken Entusserung ve Entfremdung kavramlarn

gelitirir.15 Hegele gre, insann geliim srecinin merkezi olan ve kendi dnda bir

dnya yaratan sonra da bu dnyann kendi rn olduunu anlayan ruhun yava yava

dnyann kendi dnda olmadn kavramasdr; yabanclamann da bu kavrayn

eksikliinin sonucu olduunu yazar.

16

Hegelin etkisinde kalan Ludwig Feuerbachyabanclamann dinsel cephesiyle ilgilenmitir; Hristiyanln z adl kitabnda

dinin zellikle Hristiyanln nesnel znn insann znden yani duygudan baka bir

ey olmadn iler srer.17 Yabanclamann, nsann Tanr olarak kurmaca bir z

imal etmesi olduunu belirtir.18

Marx, Hegelin yaklamn tersine evirerek konuya bakmtr; maddeci bir gzlkle

her eyin insan emeinin bir rn olduunu ileri srmtr.19 18451847 yllarnda

Marx bu terimi ontolojik bir kavramdan sosyolojik bir kavram haline getirmi tir. Marx

insann yabanclamasn ada toplumun i srecine verdii biimde bulmaktadr. blm ve bunun sonuland insan kiiliinin paralara blnmesi, temelini

teknolojik artlarda bulmaktadr. Toplumun dzeni ne olursa olsun bu teknolojik artlar

varln srdrecektir.20 Marxa gre insan bir i ve eylem varl oluturduundan,

kiinin etkinlii, rn ile belirlenmektedir. zel mlkiyete dayal bir rejimde ise insan

12mer Say, 1960-80 Aras Trk Hikayeciliinde Yabanclama Kavram . Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Yznc Ylniversitesi ,Sosyal Bilimler .Enstits Van 1995 ,s. 413 Temel Demirer-Sibel zbudun, a.g.y, s. 9

14Sulhi Dnmezer, Sosyoloji, Beta Yay. stanbul, 1990, s.20215 Temel Demirer-Sibel zbudun, a.g.y,s.1116 Trker Alkan, D. Ergil, Siyaset Psikolojisi, Siyasal Toplumsallama ve Yabanclama, Turhan Kitabevi, Ankara, 1980, s. 190

17 Turker Alkan, D. Ergil, a.g.y.,s.191

18 Temel Demirer-Sibel zbudun, a.g.y,s.16

19 Trker Alkan, D. Ergil, a.g.y,s.192-193

20 Sulhi Dnmezer, a.g.y., s.202


18/114

11

z, kendisine ters dmektedir. Zira insan emeinden oluan sermaye insana yabanc

ve dman olmaktadr. nsan kendi zne dnnce yabanclamadan kurtulur. Kapitalist

retim biimi bylece insanlar yabanclatrmaktadr ve hzlanan yabanclama bu

sistemin sonu olacaktr.

Yabanclamaya Marksist bak geleneinin dnda temsilciliini Durkheim, Weber

veSimmelin yapt sosyolojik dnce geleneinin de ok etkili olduunu biliyoruz.

Bu gelenee gre, modern insan, imdiye kadar hi olmad lde yaltlm,

kendisine ve toplumuna yabanclam durumdadr.

Eski geleneksel deerlerle balarn koparan modern insan, yeni rasyonel ve

brokratik dzende, hibir eye gvenmez, her ey karsnda inansz olmutur.

rnein Webere gre, toplumsal dzendeki rasyonalizasyon ve formalizasyon eilimi

karsnda, kiisel ilikiler azalrken, kiisel olmayan brokrasinin gc ve nemiartar.21

Varoluu gelenek, yabanclamay, bir insann baka insanlara olduu kadar

kendisine, kendi benine aykr dmesi diye tanmlayp, bireyin gerek beninden,

znden, daha derindeki kiiden ayr dmesinin ise, onun bakalarnn isteklerine gre

eylemesi, rahatn bozmamak istemesi, toplumsal kurumlarn basksndan

kurtulamamas, sorumluluktan kamas, dardan ynlendirilmesi eklinde tezahr

ettiini syler. Kierkegaard,Heidegger, Camus ve Sartre gibi dnrlerin yer ald bu

gelenek iinde, nesnel bilgi karsnda znel hakikatin nemini vurgulayan Kierkegaard,yabanclamann temel probleminin, anlamszlk ve umutsuzluun hkm srd bir

dnyada, insann kendi benine anlam ykleyebilmesi, kendi zne ilikin olarak uygun

bir kavraya ulaabilmesi problemi olduunu; yabanclamay amann da ancak

inancn srayyla, Tanrya ynelmeyle mmkn olabileceini belirtir.22

Ateist varoluu dnrler Sartre ile Camus ise yabanclamann anlam ve amatan

yoksun bir dnyada doal bir durum; varolu samalnn doal sonucu olduuna

inanrlar. Yabanclamay amann, yaamn anlamszln itenlikle kabul edip, kiinin

etkin ve zgr seimlerle kendini yeniden yaratmasyla mmkn olacan savunurlar.23

21Ahmet Cevizci, a.g.y, s.995

22 Ahmet Cevizci, a.g.y,s,995

23 Ahmet Cevizci, a.g.y,s.995-996


19/114

12

Yabanclama kavramnn ada yorumlarna gelirsek; Erich Fromm eletirilerini

modern sanayilemi topluma yneltmektedir. Frommyabanclamadan kastn, kiinin

kendini yabanc olarak duyumsad deneyim tarz olduunu savunmaktadr ve unlar

eklemektedir:

(Kii) kendisine yabanclamtr, kendini dnyann, kendi edimlerinin yaratcs

olarak grmemektedir- tersine edimleri onun efendisi haline dnmtr; onlara boyun

eer, hatta tapnr. Yabanclam kii kendisiyle ya da tekilerle temas halinde deildir

() kendisiyle ve dnyayla retken bir iliki kuramaz Fromm bu durumun din,

lider klt ve tketim toplumlarnda ortaya ktn ve her durumda da temel

gereksinimlerin24 yerine yapay gereksinimlerin ikame edildiini syler.25

Yabanclama bireyin toplumun deerlerine, evresine kar ilgisinin yok olmas,dnyaya kar iine dnk bir tutum elde etmesi anlamna gelir. Yabanclama kavram

gszlk, iktidarszlk, kuralszlk ve sosyal ynden tecrit olunmay da kapsar.

Sosyoloji ynnden yabanclama, kiinin mensubu bulunduu gruba kar olmasdr.

Yabanclama srecindeki kii byk gruba kar olan husumeti nedeni ile mensubu

bulunduu kk grup ile tam bir btnleme iine girmektedir. Uyuturucu madde

kullanan genlik gruplar, hippiler, tm dzene yabanclam tedhii gruplarn

durumunda olan budur.

Yabanclaan kiide ie geirilmi balayc normlar mevcut bulunmamasndanbaka o kendisini gsz ve iinde gene kendisine ait bir yer bulunmayan haksz bir

sosyal sistemin maduru olarak da grmektedir. Bylece yabanclama kiinin tam

olarak duygusal ynden toplumdan kopmas sonucunu dourmaktadr.26

Yabanclamaya bir dier nemli yaklam ise yledir: Bilimsel gelimeler sonunda

gittike klen, yalnzlaan, grdne, bildiine inanamaz olan, atmalar iinde

yuvarlanan insan bunalma srklenmitir. Bilim insann z tanmn salayan

24 Fromm insann temel gereksinimlerinin biyolojik deil insann doayla uyum halinde yaayan hayvanlardnyasndan ayrldka ve bilgisi arttka younlaan gvensizlik duygusuyla bantl, yani insann evrim srecinde

ortaya kan gereksinimlerinden sz eder. Bunlar 1.Bakalaryla toplumsal iliki iinde olmak; 2.Yaratc

olmak;3.Sabit kklere sahip olmak;4.kimlik gereksinimi;5.Kendini zihinsel anlamda ynlendirebilmek, olarak

sralanmaktadr. Temel Demirer-Sibel zbudun a.g.y, s.3225 Temel Demirer-Sibel zbudun a.g.y, s.33

26Sulhi Dnmezer, a.g.y., s.202


20/114

13

efsanelerin, astronomik, biyolojik, fiziksel, toplumsal bireysel temellerini birer birer

ykmtr. Ama karlnda btnl olan saygn bir yer edinebilecei bir dnya

sunamamtr. nsan sadece tabiat karsnda deil, toplum ve siyasal dzen karsnda

da ufalp, nemsizlemi, yalnzlamtr. Brokrasi, teknokrasi, yasal dzenlemeler

ekonominin kii st ileyii, bireyi gnlk yaamnda tam bir gszlk ve

yabanclama duygusu iine itmitir.27 Bir baka ifadeyle birincil guruplarn egemen

olduu, kiinin birey olarak deil, grubun bir yesi olarak tanmland toplumlardan,

byk ve kiilik d (impersonal) brokratik rgtlerin egemen olduu topluma gei,

kiiyi yabanclatrp nemsizletirmektedir.28

nsan ve her toplum kendini dnyann merkezi ve dnyay evrenin merkezi olarak

grmekte idi. Ancak evrenin boyutlar ve dier toplumlar alglandka bu merkezilik

sona ermeye balad. nsann merkezilii tanr merkezli aklamalarla desteklenirken,Darwin ve dierleriyle insann evrendeki hayvanlardan biri olduu tezi bu merkezilii

iyice sarst.29 Merkezilik yitirilmiti ama ahlak, gelenek, yasa, deer yarglar, kurum

ve kltrleriyle insann merkezilii yeniden tesis edilmeye alld. Bu aamada Marx

tm bunlarn altyap ve snflar aras mcadele ile ilgili olduunu ileri srnce, bunlar

zsel deerlerini yeniden yitirip toplum makinesinin almasnda kullanlan birer ara

gibi grlmeye balanmlardr.30 Bu gre gre ortaya Marxn yaklamyla yeni bir

zmszlk biimi kyordu.

Tm bu grler ile birlikte tartmalar genellendiinde yabanclamann iki temelboyutu ileri srlebilmektedir: Bunlardan ilki artan bireyciliktir; artan bireycilik kiinin

z ve gizil gcn gelitirmesi olarak deil, yakn evresinden balarn koparm bir

kiinin yalnzlk ve yabanclk iinde bunalma dmesi olarak gelimitir.31kincisi ise

artan kitlesellemedir. Ancak bu kii ile toplum arasnda doyurucu balarn kurulmas,

kiinin toplumsal kltrle kendi deerleri arasnda retken bir etkileim salayabilmesi

olarak deil, bireyin kiiliindeki kendine zg yanlarn, ounluun basks altnda

trplenip yok edilmesi olarak gereklemitir.32

27Trker Alkan, Saldrganlk, nyarg ve Yabanc Dmanl, Hil yay. stanbul, 1983, s.187

28 Trker Alkan, a.g.y, s.184

29 Trker Alkan, a.g.y.,s.185

30 Trker Alkan, a.g.y.,s.185-186

31 Trker Alkan, a.g.y.,s.18932 Trker Alkan, a.g.y.,s.189


21/114

14

2.1.3 Edebiyatta Yabanclama

Yldz Ecevit 1998 ylnda Virgl dergisinde yaynlanan Edebiyatta Yabanclama ve

Yabanclatrma adl makalesinde, insan yalnzl'nn, onun kendisine ve evresine

'yabanclamas'nn 20. yzyln ana gereklerinden ve a edebiyatnn da baat

motiflerinden biri olduunu belirtir. 33 Ecevite gre ruh ve madde bireimi bir yapya

sahip olan insan, yapsn oluturan bu iki ana zelliin ularnda dolaarak yaamda

deneyim kazanr, ruhla madde arasndaki gel-git'le biimlenir. Kimi kez maddeyi

dorukta deneyimler, kimi kez ise i dnyann dipsizliinde, kendini, dnyay, evreni,

insan ve onun bu dnyadaki yaam amacn sorgular. O dipsiz derinlikte uzun sre

kalmay baarabilen insan ise, -moda deyile- 'ykselen deerler'le biimlenmi bu

dnyay artarak 'yabanclaan' baklarla izler.Kkeninin Homerosa kadar uzadn bildiimiz yabanclama kavramnn

balangtan bu yana edebiyatta da var olduunu syleyebiliriz. Edebiyatta

yabanclama, toplumdaki geerli yaam biimini 'yabanc' bir bakla izleyen, ona

'yabanclam' insanlarn yklerinin anlatlmasdr. Marxn byk Floransal34 diye

tanmlad Dante, Cehennem (Inferno), Araf (Purgatorio) ve Cennet (Paradiso)

blmlerinden oluan lahi Komedya (Divina Comedia) adl yaptnda cehennemin

katmanlar arasnda dolaan yoz bir toplumun insanlarnn karanlk eylemleri35yle

yabanclama kavramn ele alr. Dante, 14. yzyl talyasnn aydn yabanclamasnarnek olarak verilebilir.

18. yzylda Goethe'nin Gen Werther'i, kalplam deer ltleriyle

biimlenmi burjuva toplumunda, st kllenmeye balayan bir insan zelliini,

'duygu'yu dorukta yaayabildii iin bir 'yabanc' madde gibi alglanr evresi

tarafndan. Toplumdaki gidie yabanclaan, ona ayak uyduramayan ve 'z'n yaamak

isteyen insann lklaryla doludur Goethe'nin Werther roman.

nsann uygarlamasnn tarihi, bir balamda da onun kendisine ve 'z'ndebarndrd deerlere yabanclamasnn tarihidir. nsan bilimde ilerleyip kendi yarar

dorultusunda doay deitirmeye baladndan bu yana, kendi z-doasndan da

33 Yldz Ecevit, Edebiyatta Yabanclama ve Yabanclatrma VRGL 14, Aralk 1998, s. 4547

34 Karl Marx,Das Kapital, 1. Cilt, s.1935 Yldz Ecevit, a.g.y. s.45-47


22/114

15

adm adm uzaklamay, ona 'yabanclamay' srdrmtr. Teknolojik uygarlamann

doruu olan 20. yzyln insan, hem betonlam yapay bir dnyada gerek yerkre

doasna hem de maddesel deer ltlerinin sarmalnda gerek insan doasna

yabanclamtr. O artk ruh ve madde btnl iinde yaayan 'gerek insan' deildir.

amz edebiyat bir sredir onu bir insan karikatr olarak yanstmaktadr

metinlerinde; edebiyat bilimi terimiyle o bir 'anti-kahraman'dr artk.

Kafka'nn ve Beckett'in insanlar 'grotesk' zelliklerle dolarlar metnin iinde.

'Korku', 'yalnzlk' ve 'umarszlk' yeni edebiyatn insann biimlendiren ana elerdir.

Kendisine de, evresine de yabanclam bu insan, d grnnde de yabanclatrr

Kafka: Modernizmin bu byk ustas onu bir bcee evirir Deiim adl anlatsnda.

20. yzyl insannn geirdii tinsel mutasyon, edebiyat dzleminde insann bcee

dnmesiyle somutluk kazanr. Beckett ise tinsel dzlemde yaanan bu geri gidii;sakat, felli, grotesk grnml insanlaryla edebiyat dzlemine tar. ndirgenmi

insan anlatr Beckett; boyutlarndan birini, tinsel olan yitirmi insandr bu; Marcuse'nin

"tek boyutlu insan" diye nitelendirdii canldr... Bu insan, maddeler evreninde

rlplak kalmtr, yalnzdr, kendisine de evresine de yabancdr.

svireli yazar Max Frisch'in dilimize arpk Sevda adyla evrilen Homo Faber

balkl romannn ana kiisi teknik adam Walter Faber duygularn yaayamaz, onlara

yabanclamtr; bir teknolojik aygt gibidir; bir tr yar robot... lmcl bir hastala

yakalandnda mistik duygulara kaplmaz, istatistiksel dzlemde kurtulma olaslnsaptamaya alr. Doa onu rktr; yaam teknoloji demektir onun iin. Bir gemi

gezisinde inanlmaz gzellikteki gnbatmn, o an dorudan doruya yaamak yerine,

amzn ou insan gibi kamerayla filme alr Faber; daha sonra ap izlemek iin

'konserve' eder doay. Yaam TV/medya araclyla ikinci elden yaayan yzyl sonu

insannn nclerindendir Walter Faber.

Trk edebiyatnda ise Ouz Atay, d dnyada 'tutunamamak'la zdeletirir

'yabanclamay'. Modern romann lkemizdeki ncs Tutunamayanlar'da, roman

kiisi Selim, kk ihtiras oyunlarna, agzllklere, rekabetlere, dedikodulara,birbirine elme atmalara yabancdr, byle bir dnyada soluk almay bilmez o; bana

yaamasn retmediler der. Tutunamayanlar tmyle bir yabanclamann romandr,

erdemli tinselliin, yozlam maddesellie yabanclamasnn yksn ierir. Trk

edebiyatnda Yusuf Atlgan, Ferit Edg, Bilge Karasu, [Adalet Aaolu] ve Orhan


23/114

16

Pamuk'un rnleri bu tr bir yabanclamann farkl rneklerini motif dzlemine

tarlar.

nsana yabanc bir d dnyann belki de a edebiyatndaki en arpc yansmalar,

Elias Canetti'nin Krleme [Die Blendung] romannda grlr. Tmyle maddeye

baml bu arpk ilikiler dnyasnda 'insan' artk bireyselliini yitirir, tek bir

organizmaym gibi devinen 'kitle canavar'nn bir hcresini oluturur yalnzca. Fransz

nouveau romanclar ve onlarn zelliklerini uca tayan postmodernistler duygudan

yaltlm bu nesneler dnyasn tm yabanclyla edebiyat dzlemine tarlar. Byte

ilevi gren kimi edebiyat tekniklerinin yardmyla iyice belirginleen bu ii bo dnya,

ou kez okurun tepkisini eker: "Bu kadar da deildir artk! nsann erdemlerini ve

yaamn anlamn bylesine yitirmi olmas olas mdr?"

nsann yabanclamas acl edebiyatn ana sorunsaldr. 20. yzyl edebiyat, okkatmanl bir yabanclamalar evrenini resimler bize; insan-toplum, insan-doa, insan-

tinsellik arasnda yaanan bu kopuu ya da ruh-madde, akl-duygu boyutlar arasnda

oluan almaz 'yabanclama' uurumunu metnin ana izlei yapar. Bu izlein

'biimlendirilmesi' aamasnda ise, yine ayn kkenli bir baka szck bu kez

'yap/kurgu/dil' dzleminde bir st kavram olarak yer alr: Yabanclatrma. erikte

yabanclaan insan odak alan bu edebiyatn, biimdeki ana sorunsal ise

yabanclatrmadr.

20. yzyl edebiyat, gerei dorudan yanstmaz; onu farkl bir mercekten geirerekkrar, ltlerini deitirir, bker, arptr. Kimi kez Batlnn iinde yaad sistemi

in'e tar, ona gereini 'yabanc' bir lkenin koullarnda, Shen Te'nin dnyasnda

yaatr, Brecht gibi; kimi kez bireyin sisteme yabanclamasn, Dava'nn labirenti

andran koridorlarnn metaforik yapsnda ya da ato'nun sonu olmayan imgesel

yollarnda biim dzlemine tar, Kafka gibi; kimi kez yontucu Giacometti'nin

ayrntdan btnyle arndrlm 'p adam'lar gibi verir gerei, minimal sanatn

ularnda dolaarak yalnzca biimin bysne kaplr, yazy imlere dntrmeyi

dener, Ferit Edg gibi...acl edebiyatn biim anlaynn odanda yer alr 'yabanclatrma' esi: Brecht

tiyatrosunun bu ana terimi, ada anlat edebiyatnn da ana biim esidir. Gerei

teke tek yanstmak yerine onu farkl biim klflar araclyla, okura 'yabanc'

boyutlara tar a yazar; onu 'yabanclatrr'. Yzyln ilk yarsnda bu teknikle


24/114

17

amalanan, iinde yaadmz dnyann/sistemin/gerein stne serilmi alkanlk

perdesini kaldrmak; insann, iinde yaad gerein 'z'n farkl bir adan tm

plaklyla grmesini salamakt. Bir anlam arayyla ve -her eye karn- eitsel bir

amala i ieydi ilk onyllarn yabanclatrma etmeni.

Okurun alkn olduu iin 'gremedii' gerekleri yabanclatrmak amacyla her

trl biimsel arac dener modernist yazar. Kimi yerde ise yazarn amac, kendisinin de

anlamakta zorland bu 'yabanc' gerein konturlarn biim araclyla

belirsizletirmek, onu satr arasna itmek, yoruma ak klmaktr. inde yaadmz

yzyln sonlarna doru ise postmodern sanat, artk kendisine tmyle yabanclaan

gerekle uramak yerine, daha fazla 'biim'le har neir olacak, 'yabanclatrma

etmeni'ni o uup gitmekte olan anlam yakalamak ya da anlamszl yanstmak iin

kullanmayacaktr. Yzyl sonu yazarlarnda metnin yabanclatrlmas, ounluklabiim araynn doal bir sonucu olarak ortaya kar.

D gerekle rtmeyen, somut yaam yanstmayan yeni bir 'gerekilik' anlaynn

biim tekniidir yabanclatrma. acl edebiyatn estetik amac, d gerei 'birebir'

kopya etmek deil, onu yeniden kurmaktr, nk gerei birebir kopyalamak iin, her

eyden nce birebir alglanabilecek bir gerein bulunmas gerekir. Hl byle bir

gerei alglyormuasna dnyay teke tek yanstmaya alan ve onu bir nceki

yzyln estetik ltleriyle 'yklemeyi' srdren yazar ise yalnzca bir 'ardl'dr;

sanatn znde yatan estetik gerei kavrayamamtr: Sanat srekli bir yenilenmelerzinciridir, her halkas bir dierini yadsyan ama yine de bir ncekinin iinden geen.

Fransz nouveau romannn ncs Alain Robbet-Grillet, an biim teknii

yabanclatrmay kullanmadan, gerei geleneksel mimesis estetii ltleri iinde

dorudan 'yanstarak' ykleyen yaklamla ilgili saptamasnda sert bir dil kullanr:

Stendhal gibi yazyor diye gen yazar vmek, ifte namussuzluk olur. nk bylesi

bir ustalk hem hayran olunmaya demez hem de sanld kadar olanaksz deildir:

Stendhal gibi yazmak iin her eyden nce, 1830'da yazmak gerekir36 (Yeni Roman,

1989, s. 32).Oysa gemi yzyllardan gnmze uzanan estetik ve dnsel alkanlklar, a

gereini yanstmak iin yeterli deildir. Yabanclatrma estetii ise, bir nceki

yzyln dengeli, uyumlu, determinist, 'mantkl' dnya grnn ve estetik anlaynn

36 Y.Ecevit, VRGL,a.g.y. s.45-47


25/114

18

odana yerletirilmi bir bomba etkisi ierir; grnr gerei deforme eder,

groteskletirir, abartr, sinikletirir, absrd klar, parodi dzleminde onunla elenir.

ou kez itici, rktc, 'yabanc', rahatsz edici bir gerekliktir ortaya kan;

geleneksel estetie alm okuru, yeni edebiyata kar kmaya ynlendiren trde bir

gereklik.

Okurun yeni edebiyatla arasn aan ite bu ift boumlu yabanclamadr.

Boumlardan birincisi, insana tmyle yabanclam bir 'd dnya' ve ona uyum

salamak iin mutasyona urayarak zne yabanclaan, zellikle teknoloji

toplumlarnda bir tr cyborga dnen insanoludur. kinci boum ise, bu son derece

grotesk, rahatsz edici gerei tm plaklyla edebiyat dzlemine tayan, onun

stndeki yanlsamay yok eden 'yabanclatrma' tekniidir. Belki de acl edebiyat,

gerei okurun katlanabileceinin ok stnde bir dozda sergilemektedir; Kafka,Beckett, Yusuf Atlgan ya da Canetti araclyla, narkoz kullanmadan... Yeni edebiyat

estetiinin gerekiliidir bu.37

37 Yldz Ecevit, a.g.y.s. 45-47


26/114

19

2.2.Yalnzlk

2.2.1 Kavram Olarak Yalnzlk

Kavram olarak yalnzl bir insann kendini tekilerden ayr ve yaltlm hissetmesi

olarak tanmlayabiliriz. Farkl bak alarna gre farkl deerlendiren yalnzlk

olgusuna Sosyal Bilimlerin yaklam kural dlktr( Normabweichung).38 Alman

filozof Schopenhauerun mutluluk ve huzurun kayna (Quelle des Glcks und der

Gemtsruhe) olarak tanmlad yalnzlk, yazar Thomas Mann ve piyanist ve besteci

Glenn Goulde gibi birok sanatya gre ise yaraty besleyen en gl olgudur.39Yusuf

Atlgan gerek sanatnn yalnz brakld iin uraan deil urat iin yalnz

kalan olduunu belirtir.

40

Yalnzlk, sadece sanatlar tarafndan nemsenen bir deer deildir. Dinler tarihine

baktmz zaman yalnzln kiinin kendini gerekletirmesi iin ne kadar nemli

olduunu grrz. Hz. Muhammedin Hira Danda bulunan Hira Maarasna kp

orada tefekkrde bulunmas, kendisine peygamberliin burada bildirilmesi; slam

Dinindeki tasavvuf geleneindeki ile kavram; Budann meditasyon ayinleri veya

Ortaa Avrupa ve Yakn Doudaki Katolik ve Ortodoks Hristiyanlarda bulunan

mnzevilik (Einsiedler-Eremit) olgusunu rnek olarak rahatlkla verebiliriz. Sanat iin

olmazsa olmaz bir olgu olan yalnzlk, kar yakadaki sradan insanlar- Heideggerinnitelemesiyle Das Man41- iin bir hapishanedir.

Yalnzlk, gnmzde insanlk iin byk bir sorundur. rnein sadece Trkiyede

Devlet statistik Enstitsnn verilerine gre 766 bin tek nfuslu hane bulunmaktadr.

stanbul'da her 16 evden birinde, yani toplam 1 milyon 664 bin 821 haneden 95 bin

10'unda; zmir'de 650 bin 391 hanenin 44 bin 606'snda, Ankara'da ise 724 bin 778

haneden 33 bin 978'inde tek kii yaamaktadr. zellikle sanayinin gelitii byk

ehirlerde tek bana yaayanlarn saysnn da hzla art gsteriyor olduu bir gerektir.

38http://de.wikipedia.org/wiki/ Einsamkeit, Eriim:19.05.200639http://www.planet-wissen.de/pw/Artikel/Einsamkeit. Eriim: 19.05.200640 Yusuf Atlgan, Kitap-lk 41(Mays-Haziran 2000) Fotobiyografi III41 Ahmet Oktay,Anlatlarn Aynas: Yaznsal Eletiriler 2, 1954-2000, YKY,ST.2001,s.178


27/114

20

Radikal Gazetesinin haberine gre:

Almanya'da yaplan bir aratrma her kiiden birinin yalnzlk ektiini

gsteriyor Sadece Fransa'da 14 milyon yalnz var. Britanyann bakenti Londra da

tam bir yalnzlar cenneti veya cehennemi. Bekr, dul veya boanm, Londrallarn

neredeyse yzde 60' yalnz nsann yalnzlna dair ABD'nin 75 kentinde yaplan bir

anketten de arpc bir sonu kt. Yalnzln hangi hallerde artp azaldn bulmaya

ynelik aratrma sonucunda, Tanr'ya korkarak bakanlar ve Tanr'y otorite olarak

grenlerde yalnzlk hissinin artt, 'Tanr'ya sevgiyle bakanlarda' ise yalnzlk hissinin

azald saptand. Yine ABD'de yaplan aratrmaya gre genellikle byk

kalabalklarn iinde yaayan hemireler ve niversite rencileri, hayattan elini eteini

ektii dnlen yallardan daha fazla 'yalnzlk ekiyor'.

42

stanbul niversitesi letiim Fakltesi Gazetecilik Blm retim yesi Edibe

Szen, sosyolojik anlamda yalnzlk kriterlerini gszlk, birok eyi anlamsz bulma,

kuralszlk, tecrit edilme ve giderek szl kltrden uzaklama olarak sralamakta ve

sistem ve dier insanlarn karsnda kendini gsz hissetmenin, insanlar yalnzla

ittiini belirtmektedir. Szen, kuralsz yryen bir yaamn sonunda, insanlarn

yalnzln penesine debileceini vurgulamaktadr.43

Konuya farkl bir yorum getiren Beykent niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Dekan

Prof. Dr. nsal Oskaya gre yalnzln anlalmas en zor yan, gnmzdeki

yalnzln nereden geldiini anlayabilmektir. Bunu kimsenin kurgulayamadn, ilk

kez 1900'lerde Berlin'de Zimmer'in fark ettiini belirten Prof. Dr. Oskay dncelerini

u ekilde dile getirmektedir:

Zimmer, insann yalnz olduunu hissetmi, grm aklayamam bunu. Berlin'in

bir ucundun br ucuna trenle, otobsle ayn koltukta gidiyor insanlar, vcutlarbirbirine deiyor ama konumuyorlar. nsanlk tarihinde ilk defa byle bir ey oluyor.

Yaamn bir hayhuyu var bu belli. Yaanan hayatn slubu insanlar birbirlerine dman

haline getiriyor. Bu slubun ezdii insanlar hn, husumet duyuyor ve atlayacak hale

42 Radikal Gazetesi, 09.01.2005, Yalnzlk a(1),Hatice Yaar43 Radikal Gazetesi, 09.01.2005 a.g.y


28/114

21

geliyor. atlayacak hale geldii zaman bunu da aktacak bir k noktas aryor.

Gndelik hayatn bozmak istemiyor, ekmeini kaybetmek istemiyor. Ama hncn

boaltmak istiyor. Herkes birilerini nnde engel olarak gryor. zellikle alttaki

kesimi perian ediyor alma etii.44

ncelediimiz yaptlarn ikincisi olan Anayurt Oteli adl romann ana temalarndan

birini oluturan intihar olgusuyla yalnzlk arasnda sk bir ba olduunu

kantlayabilecek olan aadaki cmleleri, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi

Sosyoloji Blm Sosyometri Anabilim Dal Bakan Prof. Dr. Mahmut Arslan

sylyor:

Durkheim, 'ntihar' adl kitabnda intihar yalnzla balar. nsann fazla dindar

olmamas halinde intiharn geerli olabileceini de syler Durkheim. Bunu syleyenDurkheim'n kendisi de materyalisttir. ehirlerde ok olan intihar oran kylerde

azalyor. Cemaat yaplarnda son derece az. nk yalnz kalamyorsunuz ki intihar

edesiniz. Daha dorusu cemaat sizi yalnz brakmyor. ntiharn kkeninde insann

kendini yapayalnz hissetmesi yatar. diyor Durkheim, bu da kent hayatnda oluyor.45

44 Radikal Gazetesi, 09.01.2005, Yalnzlk a(1), Hatice Yaar45 Radikal Gazetesi,12.01.2005, Yalnzlk a(4),Hatice Yaar


29/114

22

2.2.2 Edebiyatta Yalnzlk

Alman Edebiyatnda yalnzlk olgusuna, Aydnlanma dneminde (Aufklrung )

pozitif bir deer yklenir; yalnzlk, duraan gndelik yaamdan manevi etkinliklere ve

kendi bilincine dnn yolu olarak nitelendirilir.46 Sturm und Drang dneminin en

nl yaptlarndan biri olan Goethenin Die Leiden des jungen Werthersin de (Gen

Wertherin Aclar) yalnzlk hkim bir temadr. Roman kahraman Werther, akna

karlk bulamayp yalnz brakld iin intihar eder. Romantik dnem, valyeleri ve

pastoral yaam ele alarak yalnzla farkl bir biimde yaklar. nsan yalnzl'nn,

onun kendisine ve evresine 'yabanclamas'nn 20. yzyln ana gereklerinden ve a

edebiyatnn da baat motiflerinden olduunu daha nce belirtmitik.47 Franz Kafka,Die

Verwandlung adl anlatda kahramann yalnzln onu bcee dntrerek iler.Heinrich Bll ve Wolfgang Brochert gibi kimi yazarlar ise yalnzl savatan dnp

topluma ayak uyduramayan bireylerin dram ve durumu zerinde durarak verir. Thomas

Mann, Dr.Faustusta bir mzisyen olan kahramannn yalnzln, entelektel bir

yalnzlk olarak biimlendirir.

Trk romannda ise yalnzlk olgusu, Yakup Kadri Karaosmanolunun Yaban adl

romann ve Halit Ziya Uaklgilin yaptlarn saymazsak, Ouz Atay ve Yusuf

Atlgann yaptlarnda toplumsaldan bireye inilmesiyle ilenmeye balar. Ouz Atay,

Tutunamayanlar adl romannda kahramanlar Selim Ik ve Turgut zbeninbireysellie kann nedenini iinde yaadklar kk burjuva snfnn yaamna, yoz

deerlerine duyduklar tepki olarak sergiler.48 Ad geen romanda yalnzlk nemli bir

imgedir ve aadaki iirsel cmlelerle bir durum olarak nitelendirilir:

nce Kelime vard, diye balyor Yohhanaya gre ncil. Kelimeden nce de

Yalnzlk vard. Ve Kelimeden sonra da var olmaya devam etti Yalnzlk Kelimenin

bittii yerde balad; Kelime sylenemeden nce balad. Kelimeler, Yalnzl

unutturdu ve Yalnzlk, Kelime ile birlikte yaad insann iinde. Kelimeler Yalnzl

46http://de.wikipedia.org/wiki/ Einsamkeit, Eriim:19.05.200647 B.k.z.Edebiyatta Yabanclama48 Berna Moran, Trk Romanna Eletirel Bir Bak 2 , letiim Yay.8.Basm,st.2002,s.323


30/114

23

anlatt ve Yalnzln iinde eriyip kayboldu. Yalnz Kelimeler acy dindirdi ve

Kelimeler insann aklna geldike, Yalnzlk byd, dayanlmaz oldu.49

Ouz Atay niversite mezunu ve kentli iki mhendisin yks anlatrken, Yusuf

Atlgan ilk roman Aylak Adam benzer bir karakterle oluturmu fakat ikinci roman

olan Anayurt Otelinde ilkokul mezunu bir kasaba adamnn yaamn eksen olarak

almtr. Her iki yazarda toplum tarafndan dlanm bireylerin yklerini anlatrken

isyanlarn hem ierik hem de yaptlarn biimiyle verirler.Anayurt Oteli biim ve ierik

itibariyle Sama kuramna uygun bir yapt olutururken Ouz Atay, Tutunamayanlarda

klasik roman kurallarn ykar.50 Yalnz bireyin yaamn ele alan Trk edebiyatnn bu

iki nc yazarn romanlarnn kafkaesk yapsyla Ferit Edg izler. 1980li yllara

gelindiinde 12 Eyll Askeri Darbesinin yol at sosyopolitik deiimler Trkedebiyatnda; Marksist devlet sistemlerindeki k de dnya edebiyatnda bireyci

eilimlerin ne kmasn krkler.51 Ahmet Altan, Yalnzln zel Tarihi adl

romanyla yalnzlk temasn ele alr.

Dnya edebiyatna baktmz zaman ise amzn en nl romanlarndan biri olan,

Kolombiyal yazar Gabriel Garcia Marquezin Yzyllk Yalnzlk (Cien aos de

soledad) adl roman, yalnzl ana tema olarak alr ve bu temay kitabn ad olarak da

belirler.

49 Ouz Atay, Tutunamayanlar, letiim Yaynlar, stanbul 2004,3235.Bask, s.15150 Berna Moran, a.g.y, s.32351 Yldz Ecevit, Trk Romannda Postmodern Almlar, letiim Yaynlar, stanbul 2002,s.89


31/114

24

3. NCELENEN YAPITLARIN YAZARLARI

3.1 Franz Kafka

3.1.1 Yaam ve Yaptlar

Franz Kafka 3 Temmuz 1883 de taral Yahudi kkenli Hermann Kafka ( 1852

1931) ve ei Julinin (18561934) en byk ocuklar olarak Prag da Zum Turm adl

evde doar. Ailenin br ocuklar doduktan ksa bir sre sonra len erkek kardeleri

Georg (188587) ve Heinrich (188788) ile Auschwitz toplama kampnda katledilen

Elli(1889), Vali( 1890) ve Ottladr (1892).

Kafkann yaad dnemde de Pragda ounluun kulland dil ekedir; fakatAvusturya-Macaristan mparatorluunun etkisiyle elit tabakann dili Almancadr. Ailesi

bu gereklii gz nnde bulundurarak onu 1889 da Pragdaki Fleischmarkt ta

bulunan Deutsche Knabenschule adl okula gnderir; bunu srasyla 1893-1991 yllar

arasnda Altstdter Deutschen Gymnasiums ve ardndan 1901 de Prag Alman

niversitesi izler.1906 ylnda tamamlayaca niversitenin ilk iki haftasnda Kimya

derslerine, ardndan gelecekteki mesleini belirleyecek olan Hukuk blmne devam

eder; renimini ikinci smestrinde Germanistik eitimi alr.

1902 de dostluklar lmne kadar srecek olan Max Brodla tanr.1903 ylndaDresdende bir sanatoryumda tedavi grr. Kafkann ilk edebi almas olan

Beschreibung eines Kampfesin (Novel) oluumu 190405 yllar arasndadr. Yakn

arkada evresini oluturan Oskar Baum, Max Brod ve Felix Weltsch ile dzenli

grmeleri de bu yllara denk gelir.

1906 ylnda hukuk doktorasn tamamlar ve bir yl srecek olan avukatlk stajna

balar. Bu dnemin rn bir roman fragman olan Hochzeitsvorbereitungen auf dem

Landedir(1907).

1907 de Hyperion adl gazetede Betrachtung st balkl 8 dzyazs ilk kezyaynlanr. 1908 ylnda 1922 de emekli oluncaya dein alaca Pragdaki Bohemya

Krall i-Kaza-Sigorta Kurumunda(Arbeiter-Unfall-Versicherungsanstalts fr das

Knigreich Bhmen) ie balar.1909 da Franz Werfelle tanr. Paris ve Berline tatil

amal geziler yapar; Gnlke (Tagebcher) balar.


32/114

25

1911de Kuzey Bohemyaya uzun sreli i gezileri yapar; Max Brodla svire, talya

ve Fransaya tatil amal gezilere kar. lk kitab 18 dzyazdan oluan Betrachtung

yaynlanr.

1912 yl Kafka iin olduka verimli geer; yln balarnda Verschollenenin

(Amerika) ilk taslaklarn; Eyll de bir gecede yazp Aralk aynda Prag da ilk kez bir

topluluk nnde okuyaca Das Urteil adl yky; Eyllden 1913 Ocakna kadar

Verschollenin ilk yedi blmn; Kasm-Aralk aylar iinde ise Die Verwandlungu

yazar. Ayn yl Felice Bauerle tanr ve mektuplamaya balar.

1913deDer Heizeryaynlanr ve Felice Bauerle nianlanr fakat bu nianllk uzun

srmez; ayn yln Temmuz ay ierisinde nian bozulur.

1914de Der Prozessi ve In der Strafkolonieyi yazmaya balar. Felice Bauerleyeniden mektuplamaya balar ve bir sonraki yl yeniden grr; bu grmeler 1917

de ikinci nianlanmaya ve ksa bir sre sonra tekrar ayrlmaya kadar srer. Kasm 1915

de Die Verwandlung yaymlanr. Carl Sternheim, kendisine sunulan Fontane dln

Kafkaya verir. Alman dilinin 20. yzyldaki en nitelikli rnlerinden birisi olan Der

Mann ohne Eigenschaftn yazar Robert Musil, Kafkay Prag da ziyaret eder. Das

Urteil davurumcu kitap serisiDer jngste Tag adl kitap serisi arasnda yaynlanr.

1916 da topluluk nnde kendi yazdklarn ikinci defa okumasna ev sahiplii

yapacak kent bu kez Mnihtir: In der Strafkolonie. Babasna atfettii Ein Landarztyaynlanr. 1917de kendisine Akcier Tberklozu tehisi konur; Kuzey Bohemya

deki Zrauya kz kardei Ottlann yanna tanr. Aphorismen burada oluturulur.

1918de Schlesiende zanaatkr bir ek-Yahudi aileden gelen Julie Wohryzek ile

tanr ve 1920 ylna kadar nianl kalr.In der Strafkolonieyaynlanr.

Babasyla arasndaki ilikileri akla kavuturmay amalad ve her ikimizi biraz

rahatlatmak, yaamay ve lmeyi kolaylatrmak52 szckleriyle tanmlad uzun

mektubuBriefe an Vateri 1919 da kaleme alr. 1920 de yaptlarn ekeye eviren

gazeteci Milena Jesenka ile mektuplamaya balar.1921 ylndan 1924 ylnn balarndaki lmne kadar Kafka, hastalklarla bouur;

Temmuz 1922 de emekliye ayrlr ve ok sevdii kz kardei Ottlann Bat

Bohemyadaki Planda bulunan yazlna gider. Milena ile son bulumas da bu yl

52 K.Wagenbach, Franz Kafka, Yaam yks, Cem Yaynevi,st.1997 s.12


33/114

26

ierisindedir. Ksa sreli i dndaki tm zamann tedavi amal gezilere ve kimi

fragman haldeki yaptlarn tamamlamaya ve yeni ykler yazmaya ayrr. Erstes Leid,

Ein Hungerknstlerve Forschungen eines Hundesi bu yllarn rndr.

1923 Eyllnde Eine kleine Frau veDer Bau adl anlatlarn yazar."Hochschule fr

die Wissenschaft des Judentums" adl okulu ziyaret ederek branice derslerine balar.

1924 ylnda son yazdklar olacakJosefine, die SngerinoderDas Volk der Museyi

tamamlar. Sal ok bozulan Kafka, tberkloz tehisiyle nce Wiener Wald adl

kuzey Avusturya da bulunan bir sanatoryuma ardndan Universittsklinik Wiene,

oradan da 19 Nisanda Klosterneuburg, Kierlingteki Sanatorium Dr. Hoffmannda

tedavi olur. Tedavi sonu vermez ve Franz Kafka, 3 Haziran 1924te Klosterneuburg,

Kierlingde lr. lmeden nce Max Broda tm yazdklarn yakmasn vasiyet eder53;

fakat bu vasiyet artc bir ekilde arkada tarafndan yerine getirilmez ve yzyln ennemli edebi yaptlar, insanla kazandrlr.

53 Mein Testament wird ganz einfach sein-die Bitte an Dich, alles zu verbrennen. Seluk nl, FranzKafkada Mahkeme Kavram(Gericht bei Kafka),Doktora Tezi, Atatrk niversitesi Basmevi, Erzurum1976,s.1


34/114

27

3.2 Yusuf Atlgan

3.2.1 Yaam ve Yaptlar

Tam adyla Yusuf Ziya Atlgan 27 Haziran 1921de Manisada doar. Yazarn babas

devrin Duyun- Umumiye idaresindeki aar memurluu grevinde bulunan Hamdi

Beydir. Manisa dadisinden mezundur. Atlgann atalar 1847 savanda

Yunanistandan gm nceleri iftilikle urap ardndan ticarette karar klm bir

ailedir. Yunanlar kaarken Manisay yaktklarnda evleri de yand iin babas,

Manisaya 35 km uzaklktaki Hacrahmanl kyne yerlemeye karar verir ve memurluk

grevinden ayrlarak yerletii kyde bir bakkal dkkn aar. Annesi Avniye

Hanmdr. Yusuf Atlgann Turgut adnda birde kardei vardr.Okul yaamna Hacrahmanlda balayan Yusuf Atlgan ilkokul nc snf kyde

bitirdikten sonra ninesiyle Manisaya gnderilip ilk ve ortaokullar orada okur. Liseyi

1939da Balkesirde tamamlayan yazar, stanbul ni.Ed.Fak. Trkoloji blmn

1944te bitirir. Dnemin nl hocalar olan dil bilgini Ragp Hulusi, Rahmeti Arat,

Halide Edip Advar ve Ahmet Hamdi Tanpnarn rencisi olur. Kendisi bu yllar

en byk ansm yl Ahmet Hamdi Tanpnarn rencisi olmam. rnein

Recaizadeden Prousta, Gidee, iyi mzie atlayarak anlatt derslerin ve ara sra zel

konumalarmzn yazarlk mizacmda byk etkisi olduuna inanyorum. szleriyleanlatr54. Akehirde Maltepe Askeri Lisesinde edebiyat retmeniyken rencilik

yllarnda gizli bir dernee girmek suuyla stanbul Sk Ynetim Mahkemesinde

yarglanp 6 ay hapse arptrlr. Cezaevinden 1946da ktktan sona Hacrahmanlya

yerleip iftilik yapmaya balar.

1950 ylnda annesinin pek sevdii ve ona yardmc olan Sabahat adl, kyn yoksul

bir kzyla evlenir. Bu ara ykler yazmaya balar.1954te Evdeki yks Tercman

yk Yarmasnda birinci; 1958de ise ilk roman Aylak Adam Yunus Nadi Roman

Yarmasnda ikinci olur. Bu roman 1959 da Varlk Yaynevi basar.1960 da a dergisiyaynlarndan yk kitabBodur Minareden te kar.1962 de ilk einden ayrlr; iftin

bu evlilikten ocuklar olmaz. Yazmaya bir sre ara verdikten sonra 1973 de ikinci

roman Anayurt Oteli yaynlanr.1976 da kendisini Aylak Adam romannn kadn

54 Mahir nl, Yusuf Atlganla Son Konuma, Milliyet Sanat Dergisi, say 227, 1 Kasm 1989Yusuf Atlgan a Armaan,letiim Yay.stanbul 1992 s. 78-80


35/114

28

kahramanlarndan B. le zdeletiren tiyatro sanats Serpil Gence ile uzun bir

mektuplama dneminin ardndan evlenir ve 30 yl yaad Hacrahmanl kynden

ayrlp stanbula yerleir. 1979 da olu Mehmet dnyaya gelir. Serbest yazar olarak

Karacan Yaynlarnda ve redaktr olarak Can Yaynlarnda alr.1981de Bodur

Minareden tenin ikinci basks Karacan Yaynlarndan kar. Ankaraya her

gidiinde misafir olarak kald dostu Prof. Dr. Ouz Onarann kk olu Korkuta bir

eit armaan niyetiyle yazd iki masaldan oluan Ekmek Elden St Memedeni

Arkada Kitaplar basar. Ken Baynesin Toplumda Sanat adl yaptn dilimize

kazandrr.1987 ylndaAnayurt Oteli roman mer Kavur tarafndan filme alnr. 1988

ylnda sonradan Canistan adyla yaymlanacak olan eksik kalm roman kenceyi

yazmaya balar. Fakat roman istedii hzda ilerlemez. lmyle yarm kalan son

blm yazlmam bu roman, 2000 ylnda yaynlanr.1989 ylnda sal bozulur. Bbrek ta drr; bir ftk ameliyat olur. Beyninde

bir tromboz saptanr ve kk bir ameliyat geirir. Nekahet dnemini izleyen gnlerde,

9 Ekim 1989 Pazartesi sabah geirdii kalp krizi sonucunda vefat eder. 10 Ekim

1989da skdarda Blbl Deresi Mezarlna gmlr.

Biri tamamlanmam roman, bir yk ve bir masal kitabyla snrl sayda yapt

vermesine karn ele ald modern bireyin bunalm ve kmazlar ile yalnzlk,

yabanclama ve iletiimsizlik gibi acl temalar; roman yaps, kurgusu ve kulland

tekniklerle Trk Edebiyat iindeki nemini hala korumaktadr.


36/114

29

4. NCELENEN YAPITLAR

4.1 Die Verwandlung (Dnm)

4.1.1 Anlatnn Konusu

Anlat bir sabah tedirgin dlerinden uyandnda kendisini dev bir bcee

dnm olarak bulan gezgin pazarlamac Gregor Samsann dnmden sonraki

yaam hakkndadr ve blmden olumutur. Kafka anlaty aka blme

ayrmtr. Bunlardan ilki Gregor Samsann mesleiyle, ikincisi ailesiyle, ncs ise

kendi kendisiyle olan ilikisini anlatr.55

Birinci blm de bir kuma firmasnn gezgin pazarlamacln yapan Gregor Samsa,bir sabah uyanr ve kendisini bcee dnm olarak bulur:

Als Gregor Samsa eines Morgens aus unruhigen Trumen erwachte, fand er sich in

seinem Bett zu einem ungeheueren Ungeziefer verwandelt.56

Gregor durumun vahametini bir sre kavrayamaz ve yatandan kalkmaya alr.

Anne, baba ve kz kardeten mteakip ailesi, onun niin ge kalm olduunu merak

ettiklerinden odann farkl kilitli kapsnn nnde durarak bir sorun olup olmadnrenmek isterler. Gregor onlara bir sorun olmadn birazdan kacan syler. O

esnanda alt firmann mdr Gregorun ie niin gelmediini sorgulamak iin eve

gelir. Bunu fark eden Gregor, uzun bir uran ardndan kilitli kapy azyla aar ve

ailesiyle Mdr Bey dnmden haberdar olur; Mdr Bey korkudan kaar. Babas

bastonunun da yardmyla Gregoru odasna geri gndermek ister ve en sonunda bir

tekmeyle bunu baarr.

Birinci blmde tedirgin dlerinden uyanan Gregorun yksnn ikinci blm

de, baygnla benzer derin uykusundan uyanmasyla balar. Bu blmde Gregorunailesiyle arasndaki ilikinin kklerine inilir. Gregorun babas anlatda yal ve km

bir adam olarak tasvir edilir. Daha nceleri evin geimini salayan dolaysyla evin reisi

55 F.Kafka, Deiim, ev. K.ipal, Cem Yay.st.2004 s.7256 F.Kafka, Smtliche Erzhlungen, Die Verwandlung, Verffentlicht im Fischer Taschenbuch VerlagGmbH, Frankfurt am Main Januar 1970, s.56


37/114

30

olan Baba, bu konumunu be yl nce iflas ederek byk bir borla birlikte olu

Gregora devretmitir. imdiyse kendini ailesi iin feda eden olu sayesinde kars ve

kzyla emekliliini yaamaktadr. Kz kardei Grete, Gregor iin ok deerlidir ve onu

keman almay sevdii iin konservatuara gndermek istemektedir.Annesi babasnn

glgesinde yaayan bir kadndr. Gregorun dnmnn ardndan onunla ilgili bakm

ileri kz kardei Greteye devredilmitir; gitgide deien damak tadna uygun yemekler

kz kardei tarafndan getirilir; odasn o temizler.Grete ve Gregor arasndaki ses

benzerlii dnm yaamalarnda da kendini gsterir; Gregorla birlikte Grete de

dnme urar; bceklemez ama bakalar. Yeni bir insan olur.

Dnmne alan Grete, bir gn Gregorun odasndaki mobilyalar darya

karmak ister. Annesi nceleri buna kar kar fakat sonra o da bu boaltma iine

yardm eder. Gregor mobilyalarn kendisi iin ne kadar nemli olduunu annesi ve kzkardei oday boaltmaya baladklar an anlar: Sevdii ne varsa tek tek alnp odadan

karlr. Gregorun kurtarmay setii ilk nesne duvarda asl olan krklere brnm

kadn resmidir. Gregorun mobilyalarn gitmesine bu kadar byk tepki gstermesinin

nedeni ona insan olduu zamanlar hatrlatmasdr; belki de geri dnmn

salayacak olan nesnelerdir.

Resmi kurtarmaya kalkan Gregoru duvarda gren annesi fenalar ve Gregor bir

eyler yapmak iin odasndan dar kar. Sonradan eve gelerek bu durumu renen

babas Gregoru odasna geri gndermek iin onu elma bombardmanna tutar. Attelmalardan biri Gregorun srtna saplanr ve sonradan lmne neden olur.

nc blmde vcuduna yedii elma yznden bir ay akn bir sre ac eken ve

devinim yeteneini neredeyse kaybeden Gregora acyan ailesi odasnn kapsn

akamlar ak brakyor, kendileri karanlkta yatt iin onu gremiyor fakat o onlar

masann banda oturmuken grebiliyordur. Ksmen de olsa aile yaamna bir seyirci

olarak katlabiliyordur. lerleyen gnlerde aile evinin bir odas baya kiralanr; anne

ve kz karde onlara hizmet ederler. Oturma odas onlarn yemek salonu halini alr; aile

toplanmak iin Gregorun gremedii mutfaa yollanr. Bir gn bu Kirac Bay,Greteden onlara keman almasn isterler. Kemann sesini duyan Gregor, kz kardeine

yaklamak ister ve odasndan kar. Bunu fark eden kirac baylardan biri oday en yakn

zamanda boaltacaklarn ve kaldklar sre iin para vermeyeceklerini syler. Btn

bunlar duyan kz karde Gregorun evden gitmesi gerektiini ebeveynlerine bildirir.


38/114

31

Bu olayn olduu gece Gregorun ld hizmeti tarafndan anlalr. Aile yelerine

haber verilir. kirac bay, baba tarafndan evden kovulur ve aile yeleri ilerinden izin

alarak Gregorun ld gn ilk kez dar karlar. Gneli bir gndr; bu durum aile

yeleri tarafndan yeni dlerinin ve gzel beklentilerinin onaylandna saylr.


39/114

32

4.1.2 Die Verwandlungda Yabanclama ve Yalnzlk ile lgili Unsurlar

Edebiyat ve resim, heykel gibi gzel sanatlarda ska rastladmz birok sembol

kkl bir gelenee sahiptir. Bu sembollerin anlamlar mitoloji, masal ve fabllardan

kaynaklanm ve gnmze kadar - her ne kadar deimi olsa da - sre gelmitir.

Aadaki blmlerde ilk olarak sembollerin bat mitolojisindeki anlamlarn ve

ardndan da bunlarn Kafkadaki karlklarn rnekleriyle birlikte incelenmitir.

Anlatya genel olarak baktmz zaman aada geen simgesel deerlerin belirgin

bir simetriye gre snflandrldn grrz:

1. Dnm( Hayvan Figr, Bcek),

2. Duyular ( Ses, Grme Yetisi, Devinim),

3. Topografya(Oda, Kaplar, Pencere Mobilyalar, Kanepe),

4. Nesneler( Elma, Gazete, Resim),

5. Otorite (Baba, Patron ve Mdr, Kirac Bay),

6. Hava (Sis, Gne),

7. ,

8. Zaman,


40/114

33

4.1.2.1 Dnm57

4.1.2.1.1 Hayvan Figr ( Tiergestalt)

Dnm semboln aklarken istem ve istem dlk arasndaki fark da

belirtmemiz gerekir. Hayvan figrne dnme eskia efsanelerinde sklkla yer alr.

Burada ounlukla isteme bal dnmler sz konusudur. ounlukla Tanr ve

Tanralar hayvan eklinde insanlarla genellikle cinsellik balamnda iliki kururlar.

rnein Zeus, Sparta kral Tyndareosun kars Ledaya bir kuuya dnm olarak

yaklar ve iliki kurar.58

stem d dnmler, ceza olarak insanlar yaarken59 ya da lmlerinden sonra

vuku bulur. l daha sonra geri dner. Masallarda bu tr dnmler ok sk grlr.Ba aktr bir cad veya byc tarafndan bylenir. Okur hem bylenmenin sebepleri

hem de dnm srecinde olan olaylarn bilgisine sahiptir. Bynn bozulmas ise

farkl tarzda gerekleir. Dtan bir g araclyla, yani pckle insan haline geri

dnen kurbaa prensin masaln buna rnek gsterebiliriz.

G.Samsann dnm de istem d olarak gereklemitir. Dnm, anlatnn

balangcnda oktan tamamlanp, neticelenmitir; Gregor Samsa bir sabah huzursuz

dlerinden uyandnda, yatanda kendisini devcileyin bir bcee dnm olarak

bulur.Gregor kendisini kimin, niin ve nasl dntrdn hibir zaman sormaz belki de

soramaz; o, gereklii yanstr ve bu gereklii pheli klar.60 Gregor yaad

57http://www.geo.uni-bonn.de/cgi-bin/kafka?Rubrik=symbolik&Punkt=verwandlungEriim: 25.09.2005 17:48

58Byk Larousse Szlk ve Ansiklopedisi, Interpress Basn ve Yaynclk A.,14.cilt, Leda maddesi,s.7405

59Handwrterbuch des deutschen Aberglaubens, hrsg. v. E. Hoffmann-Kramer u. a., in 10 Bnden,Berlin/Zrich, 1931/1932 (Handwrterbcher zur deutschen Volkskunde, hrsg. v. Verband deutscherVereine fr Volkskunde; Abteilung I: Aberglaube). Lexikon des dt. Aberglaubens, Bd. VIII, s. 820,http://www.geo.uni-bonn.de/cgi-bin/kafka?Rubrik=symbolikPunkt=verwandlung&Unterpunkt=verwandlung&Teil=kaeferEriim26.09.2005 17:45

60 MLLER, Michael: Franz Kafka. Die Verwandlung, in: Interpretationen. Erzhlungen des 20.Jahrhunderts, hrsg. v. Reclam Verlag, Bd. 1, Stuttgart, 1996, S. 139-159. s.145


41/114

34

dnm bir mddet alglayamaz; yle ki deien halini hesaba katmakszn hayvani

gvdesiyle insani devinimler yapmaya kalkar. Mesela yaralanabileceini gz nne

almakszn azyla kapy aar.

Gregor kendisindeki deiimleri gzleyerek kefeder; fakat o bu deiimleri

hemencecik fark etmez. O kendi bedenine yabanclamtr. Yeni bedenine altka

bcekleir. Bcekletike yalnzl koyular.

4.1.2.1.1.1 Bcek61

Eski efsanelerde bcee dnme ska rastlanlan bir olgudur; cad, eytan ve Alman

efsanelerindeki ev perileri bcekleirler. Bunlarla birlikte prens ve prensesler dedeiime urayabilirler; genellikle altn gibi parlayan bceklere( Goldkfer) veya mays

bceine (Maikfer) dnrler.62

Peki, Gregor Samsa hangi bcee dnmtr? Bu konuda Rus kkenli Amerikal

yazar Vladimir Nabakov Lecture on the Metamorphosis adl incelemesinde ayrntl

bilgiler verir63. Nabakov, alma notlarnda Gregorun yknn hemen balangcnda

yatanda sa tarafa yatmak iin debelenip dururken gzlerini yummasndan hareketle

normal bir bcein gzkapaklarnn olmadn ve dolaysyla gzlerini

yumamayacan hatrlatr ve ekler: a beetle with human eyes(nsan gzl bir bcek).br yandan ou Kafka yorumcusunun zerinde uzlat nokta Gregorun bir hamam

bceine dnm olduudur. Nabakov, hamam bceinin uzun ve byk bacakl,

yass bir bcek olduunu belirtir; oysa Gregor panzer gibi sert srtyla bir sr clz

bacaa sahiptir; hamam bceiyle rten tek zellii rengidir. Anlatnn hemen ilk

paragrafnda Gregorun kahverengi karnndan haberdar oluruz:

61http://www.geo.uni-bonn.de/cgi-bin/kafka?Rubrik=symbolikPunkt=verwandlung&Unterpunkt=verwandlung&Teil=kaeferEriim25.09.2005 17:48

62Lexikon des dt. Aberglaubens, Bd. IV, S. 907f.63http://victorian.fortunecity.com/vermeer/287/nabokov_s_metamorphosis.htm Eriim 18.04.2006 21:54


42/114

35

seinen gewlbten, braunen, von bogenfrmigen Versteifungen geteilten Bauch

64

Yine Nabakov, Gregorun sahip olduu panzer gibi sert srt olan bu tr bceklerin

(seinem panzerartig harten Rcken)65, srt kenarlarnda kk kanatlarn var olduunu

ve bu kanatlarn onlar binlerce mil uzaa uurabileceini hatrlatr. Fakat Gregor bu tr

bir zellii olduunu hibir zaman fark etmez; belki fark ederde uup gitmeye cesaret

edemez.

Nabakov, Gregor Samsann dnm olduu bcein grnmnn aa yukar u

ekilde olmas gerektiini dnr:

Anlatnn nc blmnde hizmeti kadn Gregoru Mistkfer diye arr:

64 Franz Kafka, Die Verwandlung, s.5665 Franz Kafka,Die Verwandlung, s.56


43/114

36

()Anfangs rief sie ihn auch zu sich herbei, mit Worten, die sie wahrscheinlich frfreundlich hielt, wie Komm mal herber, alter Mistkfer! oder Seht mal den altenMistkfer!()66 ( Hizmeti kadn Gregoru gel buraya koca bok bcei, ya da ukoca bok bceine bakn hele kendince dosta bir edayla aryordu.)

Bu ekilde kendince dosta armasna ramen Gregorun dnt devcilleyinbcein bu trden bir bcek olduunu syleyemeyiz; zira onun Mistkfer( dung beetle)

olmas her eyden nce teknik olarak imkanszdr; her ne kadar ad geen bcein eski

Msrda kutsal kabul edildiini bilsek bile67 Kafkann burada yalnzca grotesk anlat

zelliklerinden faydalandn dnebiliriz.

Gregorun dnm olduu bcein, d dnyayla ban koparmasyla bedeni

arasndaki gizli simetriyi gzden karmamamz gerekiyor. Mesleinin getirdii i

ykmll nedeniyle genellikle evin dnda vakit geiren ve aile yaam da yok

denecek kadar az olan Gregor, yknn banda dnmnn sebebinin de iiolduunu dnr. Ebeveynleri ve kz kardei sabah uyanp birlikte kahvalt yapmaya

baladklarnda o, oktan evden gitmitir. alt dnemlerde kald otellerde dier

insanlarla arasndaki iletiimsizlik ve srekli deien gnbirlik ilikilerdeki

samimiyetsizlik onu toplumdan ve ailesinden uzaklatrmtr. Evde olduu dnemlerde

de ailesiyle arasnda iletiim kopukluu olduunu annesinin Mdr Beye

sylediklerinden tahmin edebiliyoruz:

Da sitzt er bei uns am Tisch und liest still die Zeitung oder studiert Fahrplne. Es ist

schon eine Zerstreuung fr ihn, wenn er sich mit Laubsgearbeiten beschftigt68

nsan yaamnda bu tr bir iletiimsizlik ve d dnyadan yaltlmlk ierisinde

bulunan Gregorun bana gelenler, aslnda nceki yaamnn bir uzantsdr ve ton

deitirerek devam eder. Panzer gibi sert srt onun skt yada sktrldn anlatr

bize; insan kalm bir bcek; zira sesi hala insan sesidir; gzlerini bcee dnm

olmasna ramen ap kapayabiliyordur; mzik onu etkiliyordur ve bir insan

hassasiyetine sahiptir fakat btn bu zelliklerini d dnyaya yanstamaz. Bu da onun

yabanclatn gsterir bize. Srasyla nce yalnzlk ardndan iletiimsizlik ve en

sonunda da yabanclama onun kaderdir.

66 Franz Kafka,Die Verwandlung, s.8967Byk Laousse Szlk ve Ansiklopedisi, 4.Cilt,s.176768 Franz Kafka,Die Verwandlung, a.g.y.s.62


44/114

37

4.1.2.2 Duyular

Bu blmde ses, grme zellikleri ve devinim zerinde duralm.

4.1.2.2.1 Ses

Anlatnn balangcnda Gregorun annesi ve kz kardeiyle sesinin yeterince anlalr

olmamasna ramen konumasna ahit oluruz; slk gibi kar sesi. O bu sorunu

szckleri enikonu titizlikle syleyerek ve aralarna uzun sreli boluklar

yerletirerek69 amaya alr:

sorgfltigste Aussprache und und durch Einschaltung von langen Pausen zwischenden einzelnen Worten70

Sesindeki deiimi ilk alglayan da yine Gregordur. Sesindeki bu deiimi

anladktan sonra kendisine sorulanlara yant vermez; zaten anlatnn ilerleyen

blmlerinde sessizlik, onun yegne sna olacaktr. Sessizliini bozmasna sebep

olan ey ise Mdr Beyin ii ile ilgili olan tehditleridir; tekrar konumaya ite o zaman

balar ve bakalar sesinin insan sesi gibi deil de bir hayvan sesi (Tierstimme)71 gibi

ktn fark edinceye dein konuur. artc olan Gregorun sesinin bir hayvan sesigibi ktn ilk fark eden kii de yine ie gelmediini ilk fark eden Mdr Beydir.

Bylece Gregor hayvan sesli biri olarak- ve tabii ki bir bcek- toplumun dna itilir.

O ailesindeki fertlerin ve Mdr Beyin konumalarn ve kendilerini anlar fakat onlar

tarafndan anlalmaz; bu durum onun yazgs olacaktr. Ne gereksinimlerinin ne

olduunu bakalarna anlatabilir, ne de dncelerini paylaabilir. Kendisini, babasnn

saldrlarna kar savunamaz bile. Toplumun dna itilmitir.

69 Franz Kafka,Deiim, s.970 Franz Kafka,Die Verwandlung, s.5871 Franz Kafka,Die Verwandlung,a.g.y,s.64


45/114

38

4.1.2.2.2 Grme Yetisi

Gregor grme yetisini de seste olduu gibi zamanla kaybeder. Onun iin grme ok

nemlidir nk odasnn pencereden dnyay izlemek ona iyi gelir. Fakat yava yava

d dnya kaln bir sisle rtlerek kaybolmaya balar ve bir sre sonra hepten yok olur.

Yaad yerin Charlotte Soka olduunu bilmese grdnn ssz bir yer olduuna

yemin edebilir:

in den Sessel gestemmt, sich ans Fenster zu lehnen, offenbar nur in irgendeiner

Erinnerung an das Befreiende, das frher fr ihn darin gelegen war, aus dem Fenster zu

schauen. Denn tatschlich sah er von Tag zu Tag die auch nur ein wenig entfernten

Dinge immer undeutlicher; das gegenberliegende Krankenhaus, dessen nur allzuhufigen Anblick er frher verflucht hatte, bekam er berhaupt nicht mehr zu Gesicht,

und wenn er nicht genau gewut htte, da er in der stillen, aber vllig stdtischen

Charlottenstrae wohnte, htte er glauben knnen, von seinem Fenster aus in eine

Einde zu schauen, in welcher der graue Himmel und die graue Erde ununterscheidbar

sich vereinigten72

Bylece grme duyusunu da kaybetmeye balayan Gregor, bsbtn bir yalnzla

itilir ve bu yaltlm yaam zgr olduu tek ortamda yani odasnda srdrr.

4.1.2.2.3 Devinim

Gregorun vcudunu tanyp gerekli devinimlerde bulunmas uzun zaman alr; onu en

ok da bacaklar megul eder:

Als er aber nach gleicher Mhe aufseufzend so dalag wie frher, und seineBeinchen womglich noch rger gegeneinander kmpfen sah und keine Mglichkeit

fand, in diese Willkr Ruhe und Ordnung zu bringen ...73

72 Franz Kafka,Die Verwandlung,a.g.y.,s.7773 Franz Kafka,Die Verwandlung,a.g.y.,59


46/114

39

Gregor her an yeni bir devinim becerisi edinir ve bu vcut kefi tavana trmanmay

baarncaya dein srer:

... so nahm er zur Zerstreuung die Gewohnheit an, kreuz und quer ber Wnde und

Plafond zu kriechen 74

rendii her yeni devinim, yani bcek olarak att her yeni adm, onu insanlndan

bir adm daha uzaklatrr.

74 Franz Kafka,Die Verwandlung, a.g.y.,78


47/114

40

4.1.2.3 Topografya

Bu blmde srasyla oda, kap, pencere, kanepe ve mobilyalarn simgesel deerleri

zmlenecektir.

4.1.2.3.1 Oda

Her insan yalnzl ilk olarak odada tanr. Odann, insann kendi bana kald;

kendini deerlendirdii; kendine dnp kendini sorgulad ve dnt bir liman

olduunu kendi yaam deneyimlerimizden yola karak rahatlkla syleyebiliriz.

nsanlar odalarda yalnzl tepeden trnaa yaar ve tedavi olarak yaama geri dner; en

azndan normal insanlar iin bu byledir. Fakat Kafkada odann yaltc yn daha arbasar. Oda her ne kadar odaya kapatlan iin geici bir zgrlk sunsa da aslnda

toplumun dna itilii, kiinin topluma yabanclamasna ev sahiplii yapan bir mekn

zellii gsterir.

Samsa ailesinin evi drt oda ve bir mutfaktan ibarettir. Gregorun odas tam

ortadadr; odann darya alan kaps vardr. Bu kaplarn ilki ebeveynlerin yatak

odasna, ikincisi kz kardeinin odasna ncs ise oturma odasna alr; sz geen

kaplar Gregor tarafndan otellerde kalmann verdii bir alkanlkla hep kilitli tutulur.

Oturma odas tm aile bireyleri iin ortak kullanm alandr. Gregorun dnmnnardndan dland aile yaam ile ilgili btn olaylar bu odada yaanr; o sadece

odasnda yaar ve ailesini onlar sanki bir sahnedeymiesine izler. Oturma odasndaki

yaama kabul edilerek katlma, ailenin bir yesi olduunun da kabul anlamna gelir.

... im Dunkel seines Zimmer liegend, vom Wohnzimmer aus unsichtbar, die ganze

Familie beim beleuchteten Tische sehen und ihre Reden, gewissermaen mit

allgemeiner Erlaubnis, also ganz anders als frher, anhren durfte 75

Gregorun odas ile oturma odas arasndaki kapnn eii bir nevi snrdr: o snr asla

ihlal edilmemelidir. Gregor snr kez ihlal eder: Birincisinde babasndan sk bir

tekme yer; ikincisinde kapnn hemen yanndayken srtna yedii elma onu yaralar ve

75 Franz Kafka,Die Verwandlung, a.g.y.,s.85


48/114

41

sonradan lmne sebep olur; ncsnn bedeli her ikisinden de daha ardr: Keman

alan kz kardeinin gzlerini grp onu ne kadar sevdiini anlatmak istedii iin ve

mziin de etkisiyle odasndan kmas ailesiyle arasndaki ok snrl iletiimi

tamamen sonlandrr; artk Gregor deil bir hayvan olduu ilk kez yannda sylenir. Bu

srtna ald yaradan daha ok etkiler onu.

Gnderildii bir srgn yeri olan bu dnyada tek bana belki de yalnzlktan lr.

4.1.2.3.2 Kaplar

Mitolojide kap kutsal bir yerdir; zira peri ve llerin ikametghdr. Evlerin

kaplarna balanan eitli sungularn orada yaayanlar ieriye girmeye alan cin veeytanlardan koruduuna inanlr. Ayrca kap yeni bir dnyaya girii de simgeler.

Gelinlerin kapnn eiinden tanarak ieriye alnmas, bu bakn tipik bir rneidir.76

Kapal kaplar bir gizi, bununla birlikte yasa ve baarszl; ak kaplar ise oraya

gelenleri davete kabul ve bilinen bir gizi temsil eder. 77

Die Verwandlung adl anlatda da kap, Gregor ve ailesiyle arasnda bir snr olduu

iin nemli bir simgedir. Gregorun odasnn zellii kapl olmasdr ve o bu

kaplar her zaman kilitli tutar.

...er lobte die vom Reisen her bernommene Vorsicht, auch zu Hause alle Tren

whrend der Nacht zu versperren78

Kaplar onun ailesiyle olan balarn simgeler. Anlatnn banda her biri farkl bir

kapdan seslenir. Gregorun kendi isteiyle kilitledii bu kaplar ailesiyle arasndaki

iletiimi de ykmtr. Kafka yorumcularndan S.Schubiger, Gregorun sa, sol ve

karsndaki srgl kapnn l ilikiyi temsil ettiini syler.79

76Lexikon des Deutschen Aberglaubens, Bd. VIII, S. 1185-120977Herder Lexikon. Symbole, hrsg. v. Verlag Herder, Freiburg, Basel, Wien, 1978,s.17378 Franz Kafka,Die Verwandlung a.g.y.,s.58

79 Jrg Schubiger: Franz Kafka. Die Verwandlung. Eine Interpretation, Freiburg, Zrich, 1969 (ZricherBeitrge zur deutschen Literatur- und Geistesgeschichte, hrsg. v. Emil Staiger; 34). s.68


49/114

42

Ailesi kapy amas iin srar eder ama o kapy amamaya kararldr; Mdr beyin

tehditleri onu kapy amaya zorlar. Gregor kapy amak iin eie geldiinde bir

tarafta dnmden bihaber olan aile ve Mdr Bey; teki tarafta Gregor vardr ve

kapy azyla ap dar kar kmaz dnm bakalar tarafndan renilir ve sosyal

evresiyle arasndaki ilikilerin tm bir daha balamamak zere son bulur.

Anlatnn sonunda Gregorun odasndan mzik sesini duyarak son kez kmas ve

tepkiler zerine odasna geri dnmek zorunda kalmasnn ardndan kz kardei

tarafndan kap son kez zerine kilitlenir; bu tm kaplarn yani iletiimin bittiini; ailesi

ile arasndaki tm balarn koptuunu simgeler.

Wir mssen versuchen, es loszuwerden

80

Ondan kurtulmalar gerektiini ilk syleyen de yine kz kardeidir.

4.1.2.3.3 Pencere

Pencere d dnyadan gelen etkilere kar ak ve yatkn olmay simgeler. Gregor

ounlukla -odada kimse yoksa tabii ki- pencere kenarnda durup dary izler; bu onun

d dnyayla tek balantsdr. Grme duyusunun azalmasna ramen nceden bildiiyerlere anlarn canlandrarak bakmak onu rahatlatr ve onu ksmen de olsa iinde

bulunduu yaltlmlktan kurtarr.81

Benzer bir kurtulu kz kardei iin de geerlidir. Grete, Gregorun odasna girer

girmez nefesini tutar ve koar admlarla pencereyi amaya gider; bir sre temiz havay

cierlerine ektikten sonra gereklie geri dner ve oday temizler.

80 Franz Kafka,Die Verwandlung,a.g.y.,s.9481Reinhard Meurer : Franz Kafka. Erzhlungen. Interpretation, 2. Auflage, Mnchen, 1988 (OldenburgInterpretationen; Bd. 18). S.55


50/114

43

4.1.2.3.4 Kanepe

Kanepe, Gregorun dnmnden sonraki dnemde, kz kardei ile arasnda olan

ilikide, daha dorusu var olmayan ilikide nemli bir rol oynar. Kz kardeinin odaya

gireceini anlar anlamaz kanepenin altna saklanr; buras onun tamamen yalnz

kalabildii tek yerdir. Kz kardeinin vcudunun her hangi bir parasn grd zaman

korkup kaacan dnen Gregor, onu bu durumdan esirgemek iin yatak arafn

kanepeye tar ve drt saatlik bir uratan sonra araf tm vcudunu rtecek gibi

kanepenin stne yerletirir. Kz kardei gerekli grrse alacaktr araf nasl olsa.

araf hibir zaman kanepenin zerinden alnmaz ve hatta odasndaki mobilyalar annesi

ve kz kardei tarafndan bulunduklar yerden tandklar zaman bile kanepe odada

kalr.

4.1.2.3.5 Mobilyalar

Gregor mobilyalarn kendisi iin ne kadar nemli olduunu annesi ve kz kardei

oday boaltmaya baladklar an anlar: Sevdii ne varsa tek tek alnp odadan karlr.

Gregorun kurtarmay setii ilk nesne duvarda asl olan krklere brnm kadn

resmidir. Gregorun mobilyalarn gitmesine bu kadar byk tepki gstermesinin nedeni

kendisine insan olduu zamanlar hatrlatmasdr; belki de geri dnmn salayacakolan nesnelerdir. Mobilyalarn atadan kalmalar nemini iki kat artrr.

da sein Zimmer ausgeleert wrde. Hatte er wirklich Lust, das warme, mit ererbten

Mbeln gemtlich ausgestattete Zimmer in eine Hhle verwandeln zu lassen, in der er

dann freilich nach allen Richtungen ungestrt wrde kriechen knnen, jedoch auch

unter gleichzeitigem schnellen, gnzlichen Vergessen seiner menschlichen

Vergangenheit? War er doch jetzt schon nahe daran, zu vergessen, und nur die seit

langem nicht gehrte Stimme der Mutter hatte ihn aufgerttelt. Nichts sollte entferntwerden; alles mute bleiben; die guten Einwirkungen der Mbel auf seinen Zustand

konnte er nicht entbehren; und wenn die Mbel ihn hinderten, das sinnlose

Herumkriechen zu betreiben, so war es kein Schaden, sondern ein groer Vorteil82

82 Franz Kafka,Die Verwandlung, a.g.y.,s. 80


51/114

44

Kurtarabildii yegne nesneye tm gcyle sarlr.

4.1.2.4 Nesneler

Bu blmde elma, gazete ve resmin anlat btnndeki kompozisyon deerleri

incelenecektir.

4.1.2.4.1 Elma

Eski kltrlerde elma bereketi ve akn belirecei kehanetini simgeler.

83

Herderegre ise yuvarlak ekliyle ounlukla sonraszln semboldr.84 Hristiyan

terminolojisi de elmaya simgesel anlamlar ykler; Hz. dem ve Hz. Havvann

cennetten kovulmasna neden olan yasak meyve, elmadr. konografide de bunu

gzlemleyebiliriz; mesela Van Akdamar Kutsal Ha Kilisesinin gney duvarn

ssleyen kabartmalarda tasvir edilen bu sahnede bile yenilen su meyvesinin elma

olduunu grrz.

Die Verwandlung anlatsnda elma, babann olunu ezmek iin kulland baston ve

gazete ile birlikte anlabilecek nc silahtr; Gregora frlatt elmalardan biri srtnasapladktan sonra annesi koup kollarna atlarak olunun cann balamas iin

yalvarp yakarncaya kadar elma bombardmanna devam eder. Gregorun srtna

saplanan bu elma belki de onun kaderidir: srtndaki elma rdke bedenide iltihap

kaplayp rr.

... war er auch ganz staubbedeckt; Fden, Haare, Speiseberreste schleppte er auf

seinem Rcken und an den Seiten mit sich herum; [...] Tatschlich war Gregors Krper

vollstndig flach und trocken, ...85

83Lexikon des deutschen Aberglaubens, Bd. I, S. 510522.84Herder Lexikon Symbole, S. 16.85 Franz KafkaDie Verwandlung,a.g.y.,s.91


52/114

45

Adem ve Havva hayat aacndan elmay kopararak cennetten yani sonrasz yaamdan

koparlp dnyaya kovulur; Gregor ise snr ihlal ederek cennetinden yani yaamdan

koparlarak lme gnderilir.

4.1.2.4.2 Gazete

Gazetenin -en azndan Die Verwandlungun yazld dnemde- geleneksel bir

anlam yoktur. Anlatda gazete, dnmden nceki zaman anlatan bir nesnedir;

Gregor ailesinin yannda olduunda masann banda oturup sessizce gazete

okumaktadr; babas ise kahvaltsn eitli gazeteleri okuyarak saatlerce srdrr ya da

her gn belli bir saate ikindi vakti kan gazeteleri annesi ve kz kardeine yksek sesleokur.

Gazete okuma evde bir riteldir ve de otoritenin bir gstergesidir; ne kadar uzun

srerse, baba da o denli gldr.

4.1.2.4.3 Resim

...die, mit einem Pelzhut und einer Pelzboa versehen, aufrecht dasa und einenschweren Pelzmuff, in dem ihr ganzer Unterarm verschwunden war, dem Beschauer

entgegenhob... 86

Kafka yorumcularndan Rudloff Gregor Samsa und seine Brder adl

incelemesinde krkl kadnn, tarihi, yazar ve de mazoizmin isim babas Leopold von

Sacher-Masochsun (18361895) Venus im Pelzindeki kadn kahramanla zde

olduu yorumunda bulunur ve bu resmin Gregorun erotik yaantlarn simgelediini

dnr. 87 Bu resim de Gregora belki de yalnzln anmsatarak ac ektirir.

86 Franz Kafka,Die Verwandlung,a.g.y.,s. 56

87 Rudloff, Holger: Gregor Samsa und seine Brder. Kafka - Sacher-Masoch - Thomas Mann, Wrzburg,1997. s.1517


53/114

46

Yukarda tm ayrntlaryla aklanan, masasnn zerinde asl bu resim bize

Gregorun kadnlarla ilikisi hakknda birok bilgi verir. Gregor gezgin bir pazarlamac

olduundan kadnlarla diyalou da dier tm insan ilikilerde de grdmz gibi

snrldr. Hatta bu ylesine ileri gitmitir ki anlat boyunca bir tara otelindeki oda

hizmetisini tatl bir anmsama ile sz edilen bir apka maazasndaki kasadar kz

dnda(ein Stubenmdchen aus einem Hotel in der Provinz, eine liebe, flchtige

Erinnerung, eine Kassiererin aus einem Hutgeschft)88 krk atkl kadn resmi, bu

tipik bekarn biricik cinsel yaantsn da oluturuyor benzemektedir. 89

Gregor, cinsel ynden de kendi bedenine yabanclamtr diyebiliriz ve de odas

boaltlrken duvarda asl bu krkl kadn resmini niin onlara vermek istemediini de

anlayabiliriz. O sadece insan yaamndaki anlarna sahip kmtr.

88 Franz Kafka,Die Verwandlung, a.g.y.,s.87

89 Franz Kafka,Deiim, s.85


54/114

47

4.1.2.5 Otorite

Otorite st bal altnda baba, ailenin geim yk ve kirac adam incelenecektir.

4.1.2.5.1 Baba

Anlatda Gregorun babas yal ve km bir adam olarak tasvir edilir. Daha

nceleri evin geimini salayan dolaysyla evin reisi olan Baba, bu konumunu be yl

nce iflas ederek byk bir borla birlikte olu Gregora devretmitir. imdiyse kendini

ailesi iin feda eden olu sayesinde kars ve kzyla emekliliini yaamaktadr.

Anlatda baba rolnn tekliini kaybederek ikiye blndn aka grrz.

nk baba, aile reislii konumunu oluna brakarak geriye ekilmitir. Evin geimioul tarafndan salanr. Bu da babay geri plana iter. Bu durum baba ile oul arasnda

bir iktidar ekimesine neden olur. Her ikisi de ailenin reisi olmay dener. Mesela

Gregor, anne ve babas kar

Documents

franz kafka ve yusuf atılgan anayurt oteli yalnızlık