frankfurt okulu

7/30/2019 frankfurt okulu

1/8

Frankfurt Okulu

Frankfurt Okulu

Almanyada 1920li ve 30lu yllarda ortaya kan Frankfurt Okulunun menei, Marksizmin ya

da her trl tahakkm eletirmek ve ortadan kaldrmak gibi pratik bir niyetle tasarlanm bir

kuramn kapsamn neyin oluturduu tartmasndan bamsz deildir.Okulun dnsel geliim eksenini kavramak iin, bu eksenin balamn oluturan alkantl

olaylarn yerli yerine oturtulmas gereklidir.: I.Dnya Savann ardndan Bat Avrupadaki solkanat ii snf hareketlerinin yenilgisi , Almanyadaki kitlesel sol kanat partilerinin reformist Yada Moskova denetimindeki hareketler eklinde k, , Rus Devrimini Stanilizme dnerekyozlamas Nazizm ve Faizmin ykselii. Bu olaylar , Marksizmden esinlenen, ama yasosyalizmin ' plan"nn tarihin kanlmaz bir paras olduu ya da "doru" toplumsal eyleminyalnzca , parti izgisinin resmi duyurusunu takip edecei grlerinin ne kadar yanltc v etehlikeli olduunu anlamaya hazr olanlar asndan temel sorunlarn sorulmasn salad.

Frankfurt okulu, dorudan doruya anti-Bolevik bir radikalizm ve ucu ak braklm ya daeletirel bir Marksizm ile ilikilendirilebilir. Hem kapitalizme hem de Sovyet sosyalizminedman olan Frankfurt okulunun yazlar, toplumsal gelime iin alternatif bir yol olana tutmaaray iinde olmu; ve 1960 ve 1970'li yllarda "Yeni Sol"a bal olanlarn ou ;almalarnda, hem Marksist kuram ilgi ekici bir yorumunu ve hem de Marksizme dahaortodoks yaklamlar tarafndan hem de hi ulatrlmayan konu ve sorunlarn (rnein brokrasive otoriterlik) zerinde nemle durulduunu grmlerdir.Frankfurt okulunun dnceleri genel olarak "eletirel kuram bal altnda

adlandrlmaktadr. (Jay 1973; Jacoby 1974). Ancak, eletirel kuramn bir btn oluturmadnnemle vurgulamak gerekir. Eletirel kuram, ona bal olan herkes asndan ayn anlamagelmez. (Dubiel 1978; Held 1980). Bu ad altnda gevek bir biimde toplanabilecek dncegelenei iki kola ayrlmtr. Birincisi, 1923'de Frankfurtta kurulan, 1933'de Almanya'dan srgnedilen, bundan ksa bir sre sonra Amerika'ya yerleen ve 1950'li yllarn balarnda Frankfurt'ta yeniden kurulan "Toplumsal Aratrma Enstitits" etrafnda toplanmt.Enstitnn nemli yeleri, Max Horkheimer (felsefeci, sosyolog ve sosyal psikolog), Friedric

h Pollock

(iktisat ve ulusal planlama sorunlar konusunda uzman),

Theodor Adorno(felsefeci, sosyolog mzikolog),Erich Fromm

(psikanalist, sosyolog),Herbert Marcuse

(felsefeci),Franz Neuman

(siyaset bilimci, zellikle hukuk alannda uzman),Leo Lowenthal

(popler kltr edebiyat konularnda uzman),

Henryk Grossman(siyasal iktisat),

1 / 8


2/8

Frankfurt Okulu

Arkadij Gurlarland

(iktisat, sosyolog) ve Enstitnn "d evresinin bir yesi olarakWalter Benjamin

(denemeci ve edebiyat eletirmeni). Enstitnn yelerine sk sk "Frankfurt okulu" olarak hitap

edilir. Ancak bu, Enstit yelerinin almalar her zaman birbirine skca bal ya datamamlayc bir projeler dizisinden olumad iin, yanltc bir adlandrmadr. Bir "okul" danmeru bir biimde sz edilebilmesi, yalnzca Horkheimer, Adorno, Marcuse, Lowenthal, Pollockve (Enstitnn ilk dnemleri iin) Fromm'un almalarna referansla mmkndr ki, bu kiilerarasnda da olduka temel gr ayrlklar bulunmaktadr.Eletirel kuramn ikinci kolu, Jrgen Habermas'n felsefe ve sosyoloji alanlarndaki, eletirel

kuram kavramn yeniden ekillendiren yakn dnem almalarndan kaynaklanmaktadr. Buyeniden ekillendirilme giriimine katkda bulunanlar arasnda, Albrecht Wellmer (felsefeci),Claus Offe (siyaset bilimcisi, toplumbilimci) ve Klaus Eder (antropolog) bulunmaktadr. (Wellmer

1974).Aada yaplacak olan deerlendirme, Frankfurt okulunun nde gelen yelerinin -Adornoo,

Horkheimer, Marcuse ve Habermas- almalarna yneliktir; onlar, eletirel bir toplumkuramnn gelitirilmesinde bugne dek balca katklar gerekletirmi olan kiilerdir. Bu tr birkuram fikri, onlarn almalarndaki birtakm ortak geler araclyla saptanabilir. Eletirikavramnn akl ve bilginin olanakllnn koullarna ynelik bir ilgiden (Kant), tinin ortaya kstne dnmeye (Hegel) ve daha sonra da zgl tarihsel biimler stnde birvurguya-kapitalizm, deiim sreci (Marx) doru geniletilip, gelitirilmesi, Enstit tarafndan dasrdrlmtr.

Enstit yeleri, tm toplumsal pratiklerin tartlmasnda eletirel bir perspektif gelitirmeyealtlar; bu, ideoloji eletirisiyle, yani asimetrik iktidar ilikilerini gizlemeye ve merulatrmayaalan ve gerekliin sistematik bir biimde tahrif edilmi yorumlar olan ideolojinin eletirisiyleuraan bir perspektifti. Onlar, toplumsal karlarn, atma ve elikilerin dncede naslifade edildii ve bunlarn tahakkm sistemlerinde nasl retildii ve yeniden retildiiyleilgiliydiler. Bu sistemlerin incelenmesinin, tahakkmn kkleri konusunda uyan oaltmada,ideolojileri geriletme ve bilinlilik ve eylem deiikliklerini zorlamada yardmc olacanumuyorlard.

ncelikle felsefe eitimi alm olan eletirel kuramclarn hepsi, Alman Felsefe Geleneinintemel kazanmlar zerine yazdlar. Amalar btn kapal dnce sistemlerinin kilidini krmakve eletirel projenin geliiminin nne set eken gelenekleri ykmak olduundan, onlar bualmalarn, hem zmleme hem de mdahale olarak kavryorlard. Bu drt dnr, Almanidealizminin ilgilerinin ounu sakl tuttular -rnein, akln, hakikatin ve gzelliin doas-; fakatKant ve Hegel'in bunlara ilikin anlaylarn yeniden formle ettiler. Marx' izleyerek tarihi,felsefe ve topluma yaklamlarnn merkezine yerletirdiler (rnegin, Marcuse 1941).Ancak, her bir ye, bir yandan btn bilginin tarihsel olarak koulland fikrini muhafaza

ederken, te yandan da bu bilgiye ilikin hakikat iddialarnn zgl toplumsal (rnein snfsal)

karlardan bamsz bir biimde rasyonel olarak deerlendirilebileceini ileri srd. Eletirelkuramclar, zerk bir eletiri momentinin olanaklln savunmutur (Horkheimer 1968, Adorno

2 / 8


3/8

Frankfurt Okulu

1966).Eletirel kuramclarn almalarnn ou, gemiin ve gnmzn nemli felsefeci ve

toplumsal dnrleriyle girilen bir dizi eletirel diyalog etrafnda odaklanmtr. Frankfurt

okulunun nde gelen simalar, dierlerinin yansra Kant, Hegel, Marx, Weber, Lukacs veFreud'un almalaryla ilgilenmeyi ve bu almalarn baz ynlerini bir senteze ulatrmaydenediler. Habermas iin, Anglo-Amerikan dncesinin belirli gelenekleri, zellikle dil felsefesive son dnem bilim felsefeleri de nemlidir. Bu tr bir giriim iin gerekli motivasyon her birkuramc iin benzerlik gstermektedir. Yani, disiplinler aras bir aratrma balam iersinde,toplumun yeniden retimi ve dntrlmesini mmkn klan koullar, kltrn anlam ve bireytoplum ve doa arasndaki iliki konusundaki sorularn aratrlmasnda bir temel oluturmaaray.Marksizmin Stalinist grnmyle baskc bir ideoloji haline geldiinin teslimi-bylece de

Marksizmin doktrinlerinin zorunlu olarak hakikati aklayan anahtar konumunda olmadnndorulanmas-, eletirel kuramn hayati ncllerinden birini oluturmaktadr. Bu yalnzca "klasik"Marksist kavramlarn, (dierleri arasnda Stalinizm ve Faizm gibi) bir dizi olgunundeerlendirilmesinde yetersiz kaldnn deil, ama ayn zamanda Marksistlerin kar karyakaldklar sorunlarn zmnde -devrim neden Bat'da bekleniyordu ve neden gereklemedi?-Weber ve Freud gibi dnrlerin dnce ve kuramlarnn nemli ipular saladnnkabuln de beraberinde getirmektedir. Eletirel kuramclarn Marksist olmayan dncebiimlerine kymet vermeleri ve bunlar, uygulanabilir bulduklar lde de gelitirmeye ynelikilgileri, Marksizmi zayflatmak ynnde bir aba anlamna gelmez; tersine bu, Marksizmiyeniden canlandrmak ve gelitirmek iin gsterilen bir abadr.

Bu anlamda, eletirel kuramclar, Marx'n ekonomi politie yapt katknn nemini teslimederken, bunun gnmz toplumunu anlamada yetersiz bir temel oluturduunudnmektedirler. Devletin giderek daha ok alanlara yaylmas, "altyap" ve "styap"nn artankenetlenmesi, "kltr endstrisi" adn verdikleri olgunun yaylmas, otoriterliin gelimesi; btnbunlar, ekonomi politiin dier ilgi alanlaryla btnletirilmesi gerektiine iaret ediyordu.Bylece siyaset sosyolojisi, kltrel eletiri, psikanaliz ve dier disiplinler, eletirel kuramnerevesinde kendilerine bir yer buldular. Mlkiyet ve kontrole ilikin temel sorunun yansra,iblm, brokrasi, kltrel rntler ve aile yapsna ilikin sorunlar ortaya atan Frankfurtokulu, "eletiri"nin konusu olan alan kesin bir biimde geniletti ve "siyasal" nosyonunun

dnmesine yardmc oldu.Eletirel kuramclarn almalar, belki de Marx klliyatn en temel dayana olan retim

tarznn, basite, nesnel yaplar, yani insani ajanlarn "zihinleri zerinde" ykselen eyler olarakkarakterize edilmesini nleyen karmak iliki ve dolaymlarn gsterilmesiyle yola kt. Onlar,zellikle, (grnrde zerk olan ekonomik "altyap" tarafndan ynlendirilen) tarihsel gelimenintersine evrilemez aamalarn ve bu aamalarn anlalmasnda doa bilimlerininyntembilimsel tarznn uygunluunu vurgulayan tarihsel materyalizmin "determinist" ve"pozitivist" yorumunu sorguladlar. Marx'n kendisinin de reddettii bir dnce tarzna yani,insani znelliin merkezi nemini gzard eden bir "tefekkrc materyalizm"e denk dtn

iddia ettiler. Ortodoks Marksizmin geleneksel gr as (Alman Komnist Partisinin doktriniylerneklenebilecei gibi), hem eylemin nesnel koullarnn hem de bu koullarn hangi tarzlarda

3 / 8


4/8

Frankfurt Okulu

anlald ve yorumlandnn birlkte incelenmesinin nemini kavramakta. baarsz kalmtr.rnein, kltr ya da kimlik.:oluumunun elerinin zmlenmesi zorunludur; nk "tarih","ksmen bilen znelerin '' konumlanm davranlar" tarafndan "yaplmaktadr". retici glerve retim ilikiler arasndaki eliki, nceden belirlenmi bir kriz. rotasna yol amaz. Krizin

yn, zmnn doas, toplumsal ajanlarn pratiklerine ve kendilerinin de iinde olduklardurumu nasl anladklarna baldr. Eletirel kuram, yap ve toplumsal pratikler arasndakikarlkl etkilemelerin, nesnel ve znel olann belirli toplumsa olaylar iinde ve onlar araclyladolaymnn incelenmesini arr.Sorunlar formle edi tarzlar asndan aralarnda nemli farklar bulunmasna karn, eletirel

kuramclar, gerekleebilirse toplumun rasyonelliini arttracak olan ilerdeki olanaklar adasiyasal ve toplumsal sorunlarn incelenmesi araclyla aydnlatabileceklerine inanyorlard.Bununla birlikte ne yalnzca rtk olan ortaya karma, ne de Horkheimer ve Adorno'nun skabelirttikleri gibi, unutulma tehlikesiyle kar karya olan bir gemii -yani, zgrleme iin

yaplan mcadeleyi, bu mcadelenin nedenlerini, eletirel dncenin kendi doasn- yalnzca"hatrlamaya" ya da "yeni den biriktirmeye" alyorlard; onlar ayn zamanda, kuram ve pratikanlaylar araclyla nemli yeni vurgular ve fikirler de gelitirdiler Marcuse'nin rnein, (ilecive priten bir bak asn srdren devrimcilere kar) kiisel doyumu; (zgrln basiteretici gler ve retim ilikilerindeki degiimi izleyecei yolunda tartmalar yapanlara kar)bireysel zgrlemeyi; (varolan teknolojik biimlerin gelii ' 'nin hzlandrlmas yanllarna kar)insanlk ve' doa arasnda varolan ilikilere kar radika alternatifleri savunmas...; btn bunlargeleneksel Marksist doktrinlerden belirgin bir ayrlma oluturmaktadr (Marcuse 1955).Bununla birlikte, Horkheimer, Adorno ve Marcuse hibir dnemde kat bir siyasal talepler dizisi

sunmadlar. nk dncelerinin temel bir ilkesi, ki Habermas da buna dahildir, zgrlksrecinin bir kendini zgrletirme ve kendini yaratma sreci gerektirdiinde yatmaktadr. Buanlamda Leninist nc rgtleri, bunlarn emek, brokrasi ve otoriter nderlik arasnda kronik birblnmeyi yeniden rettiini dndkleri iin eletirel bir biimde deerlendirdiler. Eletirelkuramclar, sreklilii olan bir siyasal kuram retmemi olmalarna ramen, zgrlk vesosyalizmi birarada dnen ve rasyonel bir toplumun hedeflerinin, bu topluma ulamak iingerekli aralar iinde ve bu aralarla tutarl olarak tasarlanmas gerektiini iddia eden birgelenek iinde yer aldlar.1930'lu ve 1940'l yllar boyunca Horkheimer'in ynetimindeki Toplumsal Aratrma Enstits,

bireysel kimlik oluumu, aile ilikileri, brokrasi, devlet, ekonomi ve kltr ieren birka farklalanda aratrma ve zmleme gerekletirdi. "Frankfurt" toplumsal kuram olarak biline geleneletirel kuram genellikle bildik Marx aksiyomlarla ie balam olsa da, bulgulan grlebilir birgelecekte toplumsal dnmn nndeki pek ok engeli aydnlattka, vard sonularnounluu geleneksel Marksist kurama aykr dt. Aada belirtilen eler takm, Frankfurtokulunun kapitalist toplumda meydana gelen ada gelimeleri deerlendirmeleri asndannem tamaktayd.BRNCS, ekonomik ve siyasi olann giderek daha ok btnlemesini getiren bir ynelim

saptadlar. Tekeller ortaya kp, devlete mdahale ederken, devlet ekonomik sreleri himaye

etmek ve srdrmek iin mdahalede bulunmaktadr.

4 / 8


5/8

Frankfurt Okulu

KNCS, ekonomi ile siyasal toplumun (polity) giderek artan kenetlenmesi, yerel giriiminbrokratik kararlara ve kaynaklara, pazar iin- deki dalmn merkezi planlamaya boyun eiinigarantilemektedir. Toplum, giderek daha kendine yeterli hale gelen ama tek ynl bir biimderetime ynelen, gl (zel ve kamusal) ynetimler tarafndan dzenlenmektedir.

NCS, brokrasinin ve rgtlln yaylmas sonucu, arasal akln, yani ncedenbelirlenmi hedefler dorultusunda aralar verimli olarak kullanmaya ynelik ilginin yaylmasaraclyla toplumsal yaam artan bir biimde rasyonellemektedir.DRDNCS, iblmnn srekli olarak genilemesi, yaplmas gereken ileri de

paralamaktadr. Yaplan iler giderek artan lde makineletike, erkek ve kadn iilerinkendi emekleri zerinde dnme ve rgtlenme anslar azalmaktadr. Toplam i srecineilikin bilgi, daha az ulalabilir hale gelmektedir. Mesleklerin ou, atomize olmu ve yaltlmbirimler haline gelmektedir.

BENCS, yaplan ilerin ve bu ilere ait bilginin paralanmas, snfsal tecrbeyizayflatmaktadr. Tahakkm hibir zaman olnadg lde giderek kiisellik d olmaktadr.nsanlar, kendine ait bir varolua sahip olduunu gsteren amalarn yerine getirilmesi iinaralar haline gelmektedir. Bu sreleri koullandran belirli toplumsal iliki rntleri -kapitalistretim ilikileri- eylemektedir. Toplumsal yaamn giderek daha ok alan, salt meta zelliklerikazanmaya baladka, eyleme desteklenmekte ve toplumsal ilikiler grlmedik biim- dedaha az anlalr hale gelmektedir atma, giderek, toplumun temelini sorgulamayan marjinalsorunlarda onaya kmaktadr.Frankfurt okulunun bu sreleri zmlemesi, grnrde anonim olan tahakkm biimlerinin

zgl toplumsal temelini ortaya kartmak ve bylece de, insanlarn, kendiliindenlik ve pozitifeylem yeteneine sahip "zneler olarak kendilerinin bilincine varmalar"n neyin engellediinigstermek iin yola kmtr. Bu temann izlenmesinde dikkat, "popler kltr" araclyla fikirve inanlarn aktarlmas yolunun yani, benliin dsal (aile d) toplumsallamas araclylakiisel, zel alann zayflatlmasnn yolunun deerlendirilmesi zerinde odaklanmtr.

Horkheimer ve Adorno, burjuva dneminin byk sanatlarnn rnlerinin, tpk Rnesansve Hristiyan Ortaa'nn byk sanatlarnn rnleri gibi, tamamen pragmatik olan karlardnyasndan belirli bir zerklii koruduuna inanyorlard (Horkheimer ve Adorno 1947). Busanatlarn yaptlar, biim ya da sluplar araclyla, bireysel tecrbelerini, bu tecrbelerin

anlamna k tutacak bir biimde temsil ediyordu. Adorno'nun ska bavurduu adyla "zerk"sanat, gzellik ve dzen ya da eliki ve uyumsuzluk imgeleri gereklikten ayn anda hemuzaklaan ve hem de onu aydnlatan bir estetik alan retmektedir Bu estetik alann nesnednyas kurulu dzenden tretilmekte, ancak bu dzen konvansiyonel olmayan bir biimderesmedilmektedir. Bu suretle sanat, hem bilisel hem de bakaldrc bir zellie sahiptir.Sanatn "hakikat- ierii", konvansiyonel anlam rntlerini yeniden yaplandrmas yeteneindeyatar.Frankfurt okulu kuramclar, onlarn dnemine kadar kltrn kendisinin bir "endstri" ve

kltrel varlklarn ounun da metalar haline gelmi bulunduunu ne srdler. Burada

"endstri" terimi, kltrel yapntlarn (artifact) "standartlamas" ve "szde bireyselleme" ya dafarklarnn marjinal olmasna (rnein, televizyon Westernleri ya da film mzikleri) ve bu

5 / 8


6/8

Frankfurt Okulu

rnlerin tantma ve datm tekniklerinin rasyonellemesine iaret eder. Sanatsal biiminbtnselliine nem vermeyen kltr endstrisi, yaratlacak "etkinin ncelikle hkimiyeti" ileilgilidir. Kltr endstrisinin ncelikli amac, gndelik hayatn sorumluluk ve ar, skc ilerindengeici bir ka salayarak, oyalanma ve zihinsel uzaklama yaratmaktr. Bununla birlikte kltr

endstrisinin sunduu ka hakiki deildir. nk onun salad -talepler ve abalardanyaltlm- dinlenme, insanlar yalnzca yaamlarndaki temel basklardan uzaklatrmaya vealma azimlerini yeniden retmeye hizmet eder. Televizyon, sanat, popler mzik ve astrolojizmlemelerinde Adorno, zellikle "endstri" rnlerinin insanlarn kandklar dnyannyapsn nasl yalnzca kopyaladn ve glendirdiini gstermeye alt. Kltr endstrisirnleri, hayattaki olumsuz faktrlerin doal nedenlere ya da ansa bal olarak ortaya ktinancn ve bylece de, bir tr kadercilik, bamllk ve ykmllk anlayn glendirirler.Kltr endstrisi, mevcut dzen iin bir "toplumsal sva" retir. (Adomo bunun btn sanat vemziin kaderi olduu dncesinde deildi. rnein, Schnberg'in yapt atonal mziineletirel, olumsuzlayc bir ilevi sakl tuttuu fikrini yorulmadan srekli vurgulad.) Frankfurt

okulu, modern sanat ve mzik incelemeleri araclyla, eitli kltrel olgularn doasndeerlendirmeye alt. Bu aratrmada, bo zaman etkinliklerinin nasl denetlendii ve kontroledildiini gstermeye altlar. Hem retim hem de tketim alanlarnn, bireyintoplumsallamas zerinde nemli etkileri bulunmaktadr. Kiisel olamayan gler yalnzcabireylerin inanlar zerinde deil, ama ayn zamanda onlarn sikleri zerinde de hkmnsrdrr.Frankfurt okulu, kulland pek ok psikanalitik kavram araclyla, toplumun, toplumsal

karakter tiplerini reterek bireyi nasl oluturduunu inceledi. Toplumsallama srecinde aileninneminin giderek azaldn tespit ettiler. Aileler, d dnyann ok gl basklarna kar

giderek zayflamaya balad. Bunun sonucu, rnein, erkek ocuun babas gibi olmayzlemek yerine, giderek daha ok, genel olarak kltr endstrisi (ya da Nazi Almanyas'ndaFaizm) tarafndan sunulan imajlara benzemeyi zlemesidir. Baba belirli bir gc srdrmekte,ancak talepleri ve koyduu yasaklar ocukta, en iyi haliyle, zayf bir isellemeylesonulanmaktadr. Babann iktidar, bu nedenle, keyfi grnmektedir. Bu durumda ocuk, soyutbir iktidar ve g fkri edinmekte ve bu imaja uygun daha gl bir "baba" figr aramaktadr.Dsal glere kar bylece genel bir dayankszlk durumu yaratlm olmaktadr faistdemagojilere kar, rnein. The Authoritarian Personality

adl klasik almalar (Adorno ve arkadalar 1950), bu dayankszlk durumunu, byle basklar

altnda belirginleen bir kiilik sendromu araclyla zmlemeyi amalad. Bu alma, belirlikiilik zellikleri ile, saldrgan milliyetilik ya da rk nyarg gibi, potansiyel olarak faist diyetanmlanabilecek siyasal grler arasndaki i balantlar kurmaya ynelmiti. alma,stereotipler kullanmaya eilimli olan kat bir dnce tarzna sahip, konvansiyonel deerlere veotoriteye krlk derecesinde itaatkr ve btl inanl olan bir "standartlam" birey ortayakard. deolojinin ne kadar derinde kk salm olduunu ve insanlarn "kendi rasyonel karnakart" inan sistemlerini neden kabul edebildiklerini gsterdi. almada otoriter kiilik tipi,eletirel yarg yeteneine sahip olan zerk bir bireye kart olarak ortaya konuyordu.Frankfurt okulunun ada kltr, otoriterlik rntleri vb. deerlendirmeleri, zgrleme iin

yaplan mcadelenin bymesine yardm niyeti tayordu; ancak, bu tasarmn kati anlamzerinde okul yeleri arasnda bir tartma bulunduu gerei de hemen ardndan eklenmelidir.

6 / 8


7/8

Frankfurt Okulu

Zaten, Frankfurt okulunun almalarnda belirgin bir paradoks bulunduu aktr, bu, insani vetoplumsal deime potansiyellerinin tarihsel olarak temellendirilmesi gerekliliini savunduklariin zellikle rahatsz edicidir. Sunduklar kuram temelden bir toplumsal dnmn neminivurgulamasna ramen, bu temel pek de toplumsal mcadelede yatmyordu. Eletirinin

ilikilendirme terimlerini ve siyaset kavramn geniletmeleri, kendi konumlarndan dolay ortayakan gerilimleri birarada tutmada nemli bir adm oluturuyordu. Tam da, kapitalizmindnmesinin kanlmaz olmadn grdkleri iin, ideoloji eletirisiyle bu denli ilgileniyor vebylece varolan hkimiyet yapsndan bir kopuun olanakllna dair bir farkndalkyaratlmasna yardm ediyorlard. Ancak gerilimler, sorgulanabilir bir tezden kaynaklanmaktadr:Hem belirli siyasal mcadele tiplerinin ve hem de kendi almalarnn bu mcadeleler iinnemini deerlendiremeyen bir tezden.Frankfurt okulunun balca ilgilerinden bir tanesi, Marx'n dnd gibi devrimin neden

Bat'da gereklemediini aklamakt. Devrimin olmamas durumunu yorumlamaya alrken,

siyasal olaylarn karmakln gzard ettiler. Deimenin mevcut dzenle kat'i bir kopu onucugereklemesi gerektiine dair var- saymlan, toplumu dengede tutmak zere alan glerinkudretine gereksiz bir nem ver- melerine neden oldu. Umduklarnn neden gereklemediiniaklamaya alrken, "sistem"in muhalefeti emme kapasitesini abarttlar. Bunun sonucu olarak,eletirel kuram, Bat'da ve Bat dndaki nemli toplumsal ve siyasal mcadeleler -siyasetinyzn deitiren ve hl da deitirmekte olan mcadeleler- alannn nemini kavramaktayetersiz kald.Frankfurt okulu kuramclar, deien siyasal olaylar kmesine her zaman gerekli kymeti

verememelerine ramen, yine de kuram, eletiri ve radikal siyasal hareketleri kstlayan birok

tahakkm biimini zmlenmesi konularndaki ilgileri, dikkate deer pratik bir etkidebulunmutur. Bu alandaki almalar, Marksist gelenein btnleyici ve nemli bir parasdurumundadr.Burada ele alnamayacak olmasna karn, Frankfurt okulunun konumuna ilikin baka

eletiriler de mevcuttur . En nemli kusurlara, eletirel kuramclarn ikinci kuana mensupyelerin yazlarnda, zellikle de dncelerini Adorno, Horkheimer ve Marcuse'ninkindentemelden farkl bir erevede oluturan ikinci kuagn nde gelen ismi Habermas tarafndandeinilmi olmas anlamldr. Habermas, zellikle, eletirel kuramn rasyonellik ve "iyi toplum"konusundaki n gereklilikleri amlamaya girierek eletirel kuramn felsefi temellerini

derinlemesine aratrm ve eletirel kuramn kapitalist toplumun gelime olanaklarkonusundaki yorumunu yeniden deerlendirmitir (Habermas 1968,1973). Henz bir gelimesreci iinde olan Habermas'n almas, her ne kadar bugn biz eletirel kuramn oudoktrinini eletirmeden kendimize mal edemiyorsak da, eletirel toplum kuramnngelitirilmesinin hl canl bir proje olduu gereine bir delil tekil etmektedir.

Marksist Dnce Szl Tom Bottomore

7 / 8


8/8

Frankfurt Okulu

eviri: Meral zbek letiim Yaynlar

8 / 8

Documents

frankfurt okulu