FRANCIS FUKUYAMATarihin Sonu ve Son nsan'n Yazan

NEOCONLARIN SONUYOL AYRIMINDAK AMERKA indekiler nsz ............................................................................9 Birinci Solm lkeler ve Saduyu .........................................................15 kinci Blm Neo-Con Miras..............................................................24 nc Blm Tehdit, Risk ve nleyici Sava........................................75 Drdnc Blm Amerikan Ayrcal ve Uluslararas Meruiyet..................................................103 Beinci Blm Sosyal Mhendislik ve Kalknma Sorunu..........................................................120 Altnc Blm Dnya Dzeni iin Kurumlarn Yeniden Dnlmesi................................158 Yedinci Solm Farkl Bir Amerikan D Politikas..................................181 Notlar...........................................................................195 Dizin ..........................................................................223

nsz Bu kitabn konusu, 11 Eyll 2001 tarihindeki El Kaide saldrlarndan bugne kadar yrtlen Amerikan d politikasdr. Bu, benim iin zel bir konudur. Kendisini uzun sre neo-con* (yeni muhafazakr) olarak grm biri olarak dier pek ok neo-con'la - George W. Bush ynetiminde grev yapm arkadalarm ve tandklarm da dhil - ortak bir dnya gr paylatm dnmtm. Savunma Bakan eski yardmcs Paul D. Wolfovvitz'le nce ABD Silahlarn Kontrol ve Silahszlanma Dairesi, daha sonra da Dileri Bakanl'nda olmak zere iki kez altm. Ayrca kendisi Johns Hopkins Uluslararas leri almalar Okulu'nun dekanyken beni orada almaya ikna eden de o olmutu. Onun akl hocas Albert Wohlstetter'n danmanlk irketi Pan Heuristics'te bu kiiyle birlikte altm ve onun gibi ben de Rand Corporation'da birka yl analist olarak grev yaptm. Leo Strauss'un rencisi ve The Closing of the American Mind'n (Amerika Dncesinin Kapan) yazar Allan Bloom'un rencisiydim. niversitede VVilliam Kristol'un snf arkadaydm ve onun babas tarafndan kurulmu olan The National Interest ve The Public Interest, ayrca Commentary dergisi iin sk sk yazlar yazyordum.' ABD siyasetinde ahin kanad temsil eden grleri savunan kimse. Bu kilapla yeni muhafazakr yerine neo-con kullanlacak. [.N.]NEO-CONLARIN SONU NSZ

Yine de dier pek ok neo-con'un aksine, Irak sava iin ne srlen gereke beni hibir zaman ikna edemedi. lk bata Irak meselesine olduka iddetli bir tutumla yaklatm ve Saddam Hseyin'in Birlemi Milletler silah denetilerine engel olmasnn ardndan, 1998 ylnda Yeni Amerikan Yzyl Projesi adnda bir mektup yazarak Clinton ynetiminin Badat'a kar daha sert bir tavr taknmasn istedim. Fakat o dnemde Amerika'nn Irak' igal etmesi sz konusu deildi ve 11 Eyll 2001 olaylarna kadar da sz konusu olmayacakt. galden hemen nceki yl, terrle mcadeleye ynelik uzun vadeli ABD stratejisi zerine yaplan bir almada yer almam istendi. te tam bu noktaya gelindiinde savan mantkl olmadna karar verdim ve bu alma bana, elinizdeki kitapta yer alan konularn birou zerinde dnme frsat verdi. O zamandan beri beni neo-con klan dncelerimi bir ekilde deitirdim mi yoksa savan neo-con destekileri hepimizin hl paylat ortak ilkeleri yanl m uyguluyordu, diye dnerek ok zaman geirdim. Benim inandm ey le dier neo-con'larn inanyor gibi grndkleri ey arasndaki fark, 2004 ubat'nda, ke yazar Charles Krauthammmer'n "Realism: An American Foreign

Polcy for a Unipolar World" (Realizm: ok Kutuplu Bir Dnyada Amerikan D Politikas) balkl Irving Kris-tol'un konumasn yapt American Enterprise Institute'n yllk yemeine katldmda daha ak bir ekilde anladm. ABD'nin Irak' igal etmesinden yaklak bir yl sonra yaplan bu konuma, sava neredeyse mutlak bir baar olarak deerlendiriyordu. Etrafmdaki herkesin konumay cokuyla alklamasn anlayamyordum, nk Birleik Devletler, Irak'ta herhangi bir kitle imha silah bulamam, iddetli bir10

isyan bataklna gmlm ve Kauthammer'n savunduu tek kutuplu stratejiye benzer bir yol izleyerek kendisini neredeyse dnyann geri kalanndan tamamen tecrit etmiti. Ertesi gn The National Interest'in o zamanki editr John O'Sullivan'la karlatm ve kendisine bir eletiri yazmak stediimi syledim. O'Sullivan teklifimi hemen kabul etti ve 2004 yaznda yaynlanan "Neo-con Dnemi" adl makaleyi yazdm. Makalemi neo-con'luun hem politik bir sembol hem de bir dnce biimi olarak benim daha fazla destekleyemeyeceim bir hale dntn syleyerek noktaladm. Bu kitapta gstermeye alacam zere neo-con dnce, Souk Sava dneminde hem yurtiinde hem yurtdnda olduka mantkl politikalar retmi tutarl bir ilkeler dizisi zerine kurulmutu. Fakat bu ilkeler eitli ekillerde deerlendirilebilirdi, ama 1990'larda g kullanmn ar biimde vurgulayan bir Amerikan d politikasn hakl karmak amacyla kullanlmlar ve sonu olarak Irak savana yol amlard. Neo-con dnce artk George W. Bush ynetiminin lk dnemindeki politikalarla tanmlanr hale gelmitir ve bu noktadan sonra bu etiketten kurtulmaya ynelik herhangi bir giriim muhtemelen bir yere varamayacaktr. Amerikan d politikasn Bush ynetiminin ve onun neo-con destekilerinin mirasnn tesine geecek ekilde yeniden tanmlamak ok daha nemlidir. Bu kitap, neo-con mirasn aydnlatmaya, Bush ynetiminin -bana gre- nerede hata yaptn aklamaya ve ABD'nin dnyann dier lkeleriyle iliki kurmasna ynelik alternatif bir yolun taslan izmeye ynelik bir giriimdir. Bu kitap ayrca beni, tamamyla Amerika'nn dnyadaki rol sorusuyla ilgilenen yeni bir gazete, The American Interest11NEO-CONLARIN SONU

(www.the-american-interest.com), karmak zere harekete geirdi. Ortaya koymak istediim gr, ABD d politikas tartmas ierisindeki mevcut hibir ekoln etkisi altnda kalmamtr, ama bu grn Amerikallardan olduka geni lekli bir destek bulacan dnyorum. Buna "gereki Wilsonculuk" adn verdim. Kukusuz bu uygunsuz bir tabir, nk hem gerekilik hem de Woodrow Wilson'un miras, ileri youn biimde doldurulmu kavramlardr. Eer buna daha iyi bir isim koyabilecek biri varsa, bu kiiler nerileriyle birlikte benimle temasa geebilirler. Krauthammer'n konumasna ynelik eletirimi okumu dikkatli okuyucular, o yazdaki baz neo-con'larn sert bir stratejik srail doktrinini zmseyip bunu bana gre yanl biimde Amerika'nn 11 Eyll sonrasndaki durumuna uyarladklaryla lgili bir tartma satrnn bu kitapta yer almadn fark edeceklerdir. Bu, zellikle Charles Krauthammer iin geerliydi ve onunla daha sonra yaptmz sohbetler bu konuda hakl olduumu dorulad. Mslman dnyasndan yneltilen tehditle ilgili vahiysel gr, nc Blmde ortaya koyduum nedenlerden tr yanltr. Ancak bu zel bak as, her ne kadar belirli kiiler iin geerli olsa da, ne daha geni apta neo-con'lara atfedilebilir ne de bundan Bush ynetimi sorumlu tutulabilir. Ynetimin srail-Filistn anlamazl konusunda farkl biimde yapm olmasn stediim birok ey var. Ancak srail-Filistin anlamazlnn nihai zmne ynelik byk bir giriimde bulunmak iin ynetimin ilk drt ylndaki artlarn elverili olduunu dnmyorum. Yaser Arafat hayatta olduu srece Filistin Ynetiminde politik bir reform gereklemesi veya srail'le grp bar anlamasn yrrle koyabilecek Filistinli bir temsilci olmas ihtimali ok dkt. Bush yne-

12NSZ

timi, bu ve dier neo-con meseleler zerindeki gerek snavn, ynetimin ikinci dneminde, Gazze'den ekilmenin ardndan verecektir. Bu kitaptaki veriler ilk olarak, 11, 12 ve 18 Nisan 2005 tarihlerinde Yale niversitesinde verdiim Castle Konferanslarnda sunuldu. Konferanslara ev sahiplii yapan Etik, Politika ve Ekonomi Programna ve konferans vermem in beni nceden davet eden Program yneticisi Seyla Benha-bib'e teekkr ederim. Ayrca atas saygdeer James Pierpo-int'i onurlandrmak zere konferanslar finanse eden John K. Castle'a da kranlarm sunuyorum. Aralarnda Robert Boynton, Mark Cordover, Charles Davidson, Hillel Fradkin, Adam Carfnkle, John Ikenberry, Roger Leeds, Mark Lilla, Mike Mandelbaum, Trta Parsi, Marc Plattner, Jeremy Rabkin, Stephen Sestanovich, Abra-ham Shulsky, Tom VVhite ve Adam VVolfson'un bulunduu birok kii ya kitabn msveddesi hakknda yorumda bulundu ya da kitap yaynlandnda tepkilerini dile getirdi. Yale niversitesi Yaynlar'nda kitap eletirmeni olarak alan John Levvis Gadds ve Steven Smith'e de teekkr etmek istiyorum. Yaynevinin ba editr John Kukla, msvedde geliirken faydal bir rehberlik yapt. Gelimekte olan lkelerdeki Amerikan politikas konusunda tandm en bilgili insanlardan biri olan Stephen Hosmer ile yaptm saysz sohbetlerden ok faydalandm. Aralarnda Peter Berkowitz, Zbignievv Brzezinski, Kurt Campbell, Eliot Cohen, Ivo Daal-der, Mike Desch, Barbara Haig, Leon Kass, Tom Keaney, Tod Lindberg, Rob Litwak, John Mearsheimer, Nathan Tar-covve Ken VVeinsten'n da bulunduu birka kii (kimi bilse, kimi bilmese de), sonunda bu kitaba konulan dnceler ve tartma konularyla katkda bulundu. Eim Laura13NEOCONLARIN SONU

Holmgren, bandan beri Irak savana pheyle yaklamtr ve onunla bu konu zerine yaptmz ok sayda sohbetten istifade ettim. Asistanm Cynthia Doroghazi, bu projenin birok farkl safhasnda yardmc oldu. Carlos Hamann, Ina Hoxha ve Krystof Monastersk, aratrma asistanlarm olarak altlar. Son olarak bu kitabn ortaya kmasn salayan Uluslararas Yaratc Ynetim'deki becerikli edebi kiiler olan Esther Nevvberg, Christine Bauch, Betsy Robbins, Margaret Haiton ve Liz Iveson'dan oluan ekibime minnetlerimi sunuyorum.

BRNC BOLMlkeler ve Saduyu14

George W. Bush'un lk bakanlk dneminde Birleik Devletler, tarihteki en ykc terrist eylemle, radikal slamc rgt El Kaide tarafndan kendi topraklarnda saldrya urad. Bush ynetimi, ei grlmemi bu olaya olaanst ve kapsaml yeni politikalarla karlk verdi. ncelikle tamamen yeni bir federal makam olan Gvenlik Bakanl'n oluturdu ve olas terristlere kar mcadele etmek iin kanun uygulayclarna daha geni yetkiler vermek zere tasarlanm Vatanseverlik Yasas'n Kongre'den geirdi. Daha sonra dnyann br tarafndaki, drt taraf karayla evrili Afganistan' igal etti ve orada, El Kaide'y barndrm olan Taliban rejimini devirdi. nc adm olarak, Souk Sava politikasnn esas noktalar olan caydrma ve korunma ilkelerine dayanmaktan ziyade dmanla dorudan savamay ngren yeni bir nleyici eylem stratejik doktrinini - aslnda nleyici sava doktrinini - aklad. Ve son olarak Saddam Hseyin'e, kitle imha silahlarna (KS) sahip olduu veya olmay plnlad topraklarda saldrp onun rejimini ykt. Bu giriimlerin lk ikisi 11 Eyll saldrlarnn, hem Cumhuriyetilerin hem de Demokratlarn yeleri tarafndan istenilen ve Amerikan halknn ezici bir ounluu tarafndan desteklenen kanlmaz karlklaryd. Her ne kadar baz kiiler Vatanseverlik Yasasn bireysel zgrlkleri ar15NEO-CONLARIN SONU

lde kstlamakla eletirmi olsa da ulusun, Dnya Ticaret Merkezi ve Pentagon saldrlarnn ardndan i gvenlie ynelik uyuuk tutumunu srdreceini hayal etmek ok zordur. Sonraki iki giriim ise - geni bir nleyici eylem doktrininin ilan ve Irak'n igali-dorudan 11 Eyll'e verilen karlklar deildi. Her ki politika da birka temel zerinde hakl karlabilir. Bunlar zellikle tartmal klan ey, Bush ynetiminin Irak'ta rejim deiiklii konusunda neredeyse saplant boyutundaki srar ve Washington'a bu sorunu sadece halletme hakk deil, grevini de veren Amerikan ayrcalnn ak bir ekilde dile getirilmesidir. Bata Bakann kendisi olmak zere ynetimdeki birok yetkili, ABD'nin mttefiklerinin grlerine aldrmakszn Saddam'a kar harekete geeceini aka dile getirmiti. Aka grnyor k bu karar, BM silah denetilerinin Irak'a yeniden girilerinden veya resmi Gvenlik Konseyi toplantsndan nce 2002 yaznda alnmt.1 ABD, Gvenlik Konseyi'nden destek almaktan memnuniyet duyacan aklam olsa da mttefiklerinin veya uluslararas toplumun dndklerinin kendisini hibir ekilde kstlamasna zin vermemitir. Bush ynetimi, ksa bir sava ve Saddam sonras Irak'a hzl ve nispeten acsz bir gei umuyordu. Sava sonras yeniden yaplandrma ihtiyalarn pek hesaba katmam ve ABD'nin uzun sreli bir isyana kar savamak durumunda kalmasna armt. Neo-con aydnlar, 2000 seiminden nce iktidardan uzakta geen yllarnda, Bush ynetiminin d politikasnn zellikleri olan rejim deiiklii, iyiliksever hegemonya, tek kutupluluk, nleyici eylem ve Amerikan ayrcal gibi kavramlar eren bir d politika gndemi sunmulard. BirokLKELER VE SADUYU

neo-con sava aleni olarak destekliyor ve ilgi odann El Kaide'den Irak'a evrilmesini savunuyordu. Dahas Bush ynetimi, bakann Birliin Durumu, bakanlk dnemi al konumas, 2002 Haziran' ile 2003 ubat'nda West Point ve American Enterprise Institute konLimalar ve 2002 Ey-ll'nde yaynlanan ABD Ulusal Gvenlik Stratejisi gibi konumalar ve politika beyanatlaryla bu byk strateji zerinde kendi dnceleriyle ilgili olduka zengin doktrin ieren kaytlar yaratmtr. te tm bunlarn hepsi bir araya gelerek Bush Doktrini'ni oluturmutu. Bu resmi aklamalar, ynetimin dndaki neo-con'larm iddia ettikleri eyle tutarldr. Aslnda tpk Bush'un bakanlk dnemi al konumasnda olduu gibi, ynetim dndaki baz kiiler dncelerini dorudan dile getirmilerdir. Buna baklacak olursa, birok gzlemcinin Bush ynetiminin kesin olarak neo-con'lar tarafndan ekillendirdiini dnmesi artc deildir. Bush'un ilk dnem politikalaryla neo-con'luu iliki-lendirmek iin yeterli neden olmasna ramen bu kitabn ana temalarndan biri, bu balantnn genellikle abartld ve ok daha karmak bir gerei geitirdiidir. Ynetimdeki kilit isimlerin, hzla deien olaylara verdikleri karlklarn aksine, daha byk fikirler tarafndan hangi lde ynlendirilmi olduklarn bu kiilerin hatralar yazlana ve gelecekteki tarihiler lerini yapana kadar renemeyeceiz. Ynetimin sava en ok savunan balca isimleri - Savunma Bakan Donald Rumsfeld ve Bakan Yardmcs Dick Cheney - memuriyetlerinden nce neo-con olarak bilinmiyorlard ve bu noktada onlarn grlerinin kkenlerini bilmiyoruz. Daha da nemlisi politikay ynlendiren ey fikirler olsayd bile, neo-con'larn inandklar fikirler bizzat karmak16 17NEO-CONLARIN SONU

ve farkl yorumlamalara akt. Ynetimin d politikas zellikle, nceki nesillerin kendilerini neo-con olarak gren isimlerinin dncelerinden domamt. Kkleri 1940'larn balarna kadar uzanan neo-con miras karmak ve eitlidir. Bu miras, geni apta i ve d politika seeneklerinden haberdar, tutarl bir fikir birikimi oluturmutu.

Drt ortak ilke veya kol, Souk Sava'n sonlar boyunca bu dncenin byk bir ksmn tekrarlamtr: demokrasi, nsan haklar ve daha genelde devletlerin i politikalaryla ilgilenilmesi; ABD'nin gcnn ahlki amalar iin kullanlabilecei inanc; ciddi gvenlik sorunlarnn zlmesinde uluslararas hukuk ve kurumlarn gc konusunda pheci yaklam ve son olarak, hrsl sosyal mhendisliin ou kez beklenmedik sonulara yol at ve kendi amalarn baltalad gr. Bu ilkeler soyut bir biimde ifade edildiinde ou Amerikal, bunlarda kart klacak ok az ey bulacaktr: Birlemi Milletleri destekleyenler bu tekilatn kstlamalarn ve kusurlarn itiraf ederken Henry Kissinger ve onun gereki mritleri, demokrasinin nemli olduunu inkr etmeyeceklerdir. Bu yzden insanlar, Bush ynetiminin hatalarnn altta yatan ilkelerin yansmas deil de sadece saduyulu karar verememe veya politika uygulama yanllklar olduu sonucuna varacaklardr. Ancak sorun o kadar basit deil, nk soyut fikirler, ilkeli durulardan ziyade niyetler ve dnya grleri olarak tanmlanabilecek baz zgn biimlerde yorumlanmtr. Bu niyetlerden doan saduyulu seimlerin yanl, bireysel karar verme hatalarn tesinde eyler olduklar ortaya knca, kendilerini yaratan belirli uygun stikametlere ynelme eiliminde olmulardr, Bush ynetimini ilk dne18LKELER VE SADUYU

minde ABD d politika idaresinde'yanllar yapmaya ynelten nyargl karar diye adlandrabileceimiz eyin ana alan vard. lki tehdit deerlendirmesiydi. Ynetim, radikal slam'n ABD'ye ynelttii tehdidi abartm veya daha dorusu yanl tanmlamt. Kitle mha silahlaryla donanm, caydrlmalar mmkn olmayan terristlerin varolmas konusundaki yeni ve kayg verici olasln kendisini gerekten de ortaya karmasna ramen ynetim, yanl bir hamleyle bunu Irak'n ynelttii tehdit ve daha genel olarak haydut devlet/nkleer silahlarn yaylmas sorunuyla birletirmiti. Yanl hkm ksmen, ABD istihbarat rgtlerinin savatan nce Irak'n KS programlarnn durumunu doru olarak deerlendirme konusundaki byk baarszlklarna dayanmaktayd. Ancak istihbarat rgtleri terrist/KS tehdidi konusunda asla ynetim kadar yaygarac olmamlard. Bu tehdidin olduundan byk gsterilmesi daha sonra nleyici savan yeni bir gvenlik stratejisinin temel ta noktasna getirilmesini hakl kard. Ynetim, 11 Eyll'n nleyici sava dmanla dorudan savamann bir arac olarak gerekli kldn iddia etmiti, ama bu iddia yalnzca gerek dmann doru biimde tanmlanmasyla anlam tayabilirdi. Buna ek olarak Bush ynetimi, "iyiliksever hegemonya" kavramnn uygulanmasna ynelik son derece olumsuz kresel tepkiyi ngrememiti. Ynetim, Birlemi Milletler ile Uluslararas Sava Sular Mahkemesi gibi dier uluslararas tekilatlara kar kuvvetli bir deolojik nyargyla greve gelmiti. Yetkililer, uluslararas ibirliinin birok biimini grnte kmseyici ekilde devre d brakmalaryla byk lde iddetlenecek gl bir Amerikan kartl akntsna kar krek ekmekte olduklarn fark edememilerdi.NEO-CONLARIN SONU

Souk Sava sonrasnda ortaya tek kutuplu bir dnya kmas, Amerikan hegemonyasnn bykln, grld zere, Amerika'nn en yakn mttefikleri iin bile bir endie kayna haline getirmiti. Son olarak, Bush ynetimi Irak'ta bar salamak ve bu lkeyi yeniden yaplandrmak iin gerekli eyleri ngrememi ve geni apl bir sosyal mhendisliin sadece Irak'ta deil, btn Ortadou'da kolaylkla gerekletirilebilecei konusunda son derece iyimserce dnmt. Bu, altta yatan ilkenin bir baarszl olamazd, nk yukarda belirtildii gibi, neo-con dncenin temalarndan biri de sosyal mhendislik olaslklar hakknda srekli phecilik olmutur. stelik savan yandalar, sava hararetli br biimde desteklerken kendilerine ait ilkeleri unutmua benziyorlard. Kkleri ne kadar karmak olursa olsun neocon dnce kanlmaz olarak, Bush ynetimi tarafndan uygulamaya konulan nleyici

eylem, rejim deiiklii, tek tarafllk ve iyiliksever hegemonya gibi kavramlarla ilikilendirilen bir durum haline gelmitir. Bana gre bu terimin ismini kurtarmak in beyhude bir abaya girimek yerine bu smi terk edip tamamen farkl bir d politika tutumu gelitirmek daha doru olacaktr. Neo-con dnce bugn Amerikan d politikasndaki drt yaklamdan biridir. Neo-con'lara ek olarak, Henry Kis-singer geleneini takip eden, gce sayg duyan ve dier rejimlerin iyaplar ile insan haklar meselelerini pek nemsemeyen "gerekiler"; g politikalarn tamamen devre d brakp hukukun ve kurumlarn stnlne dayanan uluslararas bir dzen oluturmay mit eden liberal enternasyonal stler ve Amerikan ulusal karlaryla ilgili dar, gvenlie dayal bir gre sahip olan, ok taraflla gven20LKELER VE SADUYU

meyen ve daha ar boyutlarda milliyetilie ve izolasyonculua kayan Walter Russell Mead'in tanmyla "Jackson"cu Amerikan milliyetileri vardr.2 Irak sava, Badat'ta rejim deiiklii gerekesini farkl sebeplerden tr kabul eden neo-con'lar ile jacksoncu milliyetilerden oluan bir ittifakla tevik edilmiti. Bu kiiler, Cumhuriyeti Parti ierisinde George Herbert VValker Bush'un ynetiminde grev yapm ve savan gerekesi hakknda kuku duyan Brent Scovvcroft ve James Baker gibi gerekileri kenara itmilerdi. Irak'a zgrlk Operasyonu, muzaffer bir zgrletirmeden ezici bir gale ve gerilla savana dntke, neo-con'lar savunmaya ekildiler ve gerekiler g kazanmaya baladlar. Neocon'lar 30 Ocak 2005'teki Irak seimlerinden sonra konumlarn geri kazandlar, ama isyan devam ettii iin bu konumu tekrar kaybettiler. Bir kesimin dieri zerindeki greceli stnln bir kez daha deitirecek sava sonular kendilerini gstermeye devam ettii srece phesiz bunlarn dnda da ini klar olacaktr. Sorun, bu grlerden -neo-con, gereki, Jacksoncu milliyeti veya liberal enternasyonal ist - hibirinin 11 Eyll ve Irak'n igali sonrasnda ABD'nin izlemesi gereken yaklam dnyaya tam anlamyla aklamamaktadr. zellikle gereki ve neo-con grler, Souk Sava dneminde ksmen birbirlerine muhalif olarak tanmlanmlard. Ayrca her ikisi de 21. yzylda ortaya kan dnyay kavramada yetersizdir. Bu dnya Amerikan hegemonyas ve kresel br Amerikan kar-tlyla birlikte henz gelimemi "yumuak" dengeleme biimleri; hareket yrngesinde ulus devletlerden devlet olmayan unsurlara ve dier uluslararas glere doru bir deiim; bunun beraberinde egemenliin hem kuralc bir ilke hem de deneysel bir gereklik olarak paralanmas ve kre21NEO-CONLARIN SONU

sel sorunlarn ounun kayna olan zayf ve baarsz devletlerden oluan bir kuan ortaya kmasyla ekillenmitir. Ortaya kan bu d evreyi gz nne alarak ABD'nin, mevcut grlerin hibirinin esiri olmayan yeni bir d politika yaklam belirlemesi gerekmektedir. Bu yaklam, baz neo-con terimlerden yola kar: ncelikle ABD politikas ve uluslararas topluluk, tpk gerekilerin yapaca gibi, sadece kendilerinin d tutumlaryla deil, dier lkelerin iinde neler olduuyla daha yakndan ilgilenmelidir. kinci olarak, ahlki amalara ulamak iin ou kez g - zellikte Amerikan gc - gereklidir. Bu yaklam ayrca neo-con'larn Irak savana yol aan srete unutmu gibi grndkleri bir neo-con ilkesinden de yararlanmaktadr: hrsl sosyal mhendislik ok zordur ve her zaman zen ve alakgnlllkle ele alnmaldr. Dier bir deyile ihtiyacmz olan ey dier toplumlarla ilgilenirken aralar amalarla daha iyi eletirecek daha gereki bir Wilsonculuktur. Gereki Wilsonculuu klsik gerekilikten ayran ey, dier devletlerde neler olup bittiini ABD d politikasnn bir paras olarak ciddi biimde ele almasdr. Ulus ina etmenin veya demokrasiyi desteklemenin zor olduunu sylemek, bunun imknsz veya kesinlikle kanlmas gereken bir ey olduu anlamna gelmez. Dorusu zayf veya baarsz devletler

gnmzn kresel dzensizliinin en byk kaynaklarndan biridir ve hem gvenlikle lgili hem de ahlki nedenlerden tr, dnyann tek sper gcnn Bunlara srtn dnmesi kesinlikle mmkn deildir. Ne gerekiler ne de neo-con'lar, yllardr ne kalknma sorununa yeterli ilgi gstermilerdir ne de dnyada kalknmann en sorunlu olduu Afrika ve Latin Amerika gibi blgelere (elbette bu blgelerdeki lkeler gvenlik tehditleri haline geldikleri zamanlar dnda) odaklanmlardr.22LKELER VE SADUYU

Gereki Wilsonculuk, neo-con dnceden (ve Jack-soncu milliyetilikten) uluslararas kurumlar ciddiye ald lde farkllk gstermektedir. Bizler, ulusal egemenliin yerini anlamsz uluslararas organizasyonlara brakmak stemeyiz. Birlemi Milletler, bugn etkin ve meru bir kresel ynetim makam deildir ve asla da yle olmayacaktr. Dier yandan devletler olarak tanmladmz dikey yaplar arasnda u an iin yeterli - yani, bugn kreselleme olarak nitelendirdiimiz youn ekonomik ve sosyal btnlemeye uymaya yetecek - yatay sorumluluk mekanizmalar kmesine sahip deiliz. Devlet, yerine hibir uluslararas unsurun konulamayaca hayati bir ilevi srdrmektedir: bir kanun hkmn uygulayabilecek tek g kayna olarak durmaktadr. Fakat bu gcn etkili olabilmesi iin onun meru olarak grlmesi arttr ve salam bir meruiyet, devletler arasnda mevcut olandan daha st dzeyde bir kurumsallama gerektirir. Bu ihtiyalar karlayacak ok kurumlu br dnya yava yava olumaktadr, ama henz o noktaya gelmedik ve u anki d politika ekollerinin hibiri oraya varmamz salayacak yeterlikte deildir. Bu kitap, Amerika'nn dnyayla iliki kurmas iin farkl bir yol - ne neo-con ne de gereki, Jacksoncu veya liberal enternasyonal ist - sunmaktadr. Kitap, ABD'nin politik ve ekonomik kalknmay desteklemesinde nleyici savan dnda daha gereki bir yol bulmaya alyor ve gerek, mevcut kreselleen dnyaya uygun ok tarafl bir gndem ayor.23

KNC BLMNeo-con Miras Irak savana giden ve onu takip eden srete neo-con'lar konusu ve bu kiilerin Bush ynetimini ellerinde tuttuklar iddias zerinde ok sayda yaz kaleme alnd. Hikye son derece etkileyicidir, nk grne gre, ynetimin davran tarzna ynelik komplocu bir kilidi amaktadr. Elizabeth Drew, New York Revew of Books'ta, "Irak'a kar sava balatmamzdan byk lde neo-con'lar sorumludur" demitir. Bu szler, Bush ynetiminin "neo-con'lar" tarafndan ele geirilmi olduunu iddia eden Demokrat bakan aday Howard Dean tarafndan 2004 bakanlk seimi kampanyas esnasnda tekrarland. Birok yorumcu, Paul Wolfowitz, Douglas Feth ve Richard Perle gibi Irak savann nde gelen birka destekisinin Yahudi olduu gereine dikkat ekmi ve Irak politikasnn nihayetinde Ortadou'yu israil iin gvenli hle getirmek zere tasarlandn leri srmtr. Ayr bir dnce kanad ise Leo Strauss'un "sadece kk br sekinler grubunun entelektel olarak gerei bilmeye uygun olduu iin halk kitlelerine yalan sylemenin esasen bir grev olduu dncesi olan 'yce yalann' destekisi" olduu szn ortaya koyarak Irak savann sorumluluunu neo-con hareketin Straussu kanadna yklemitir.1 Kt niyet ve Bush ynetimiyle onun destekilerinin szlerinin kastl olarak arptlmasyla hayat bulan bu yaz24NEO-CON MRASI

larn ou tamamen yanltr. Bu hikyelerin birounu dinleyen herhangi biri, neo-con dncenin uzaydan gelip Amerikan siyasi yapsna hastalk bulatran yabanc bir hcre olduunu dnecektir. Baz neo-con'larn da buna karlk olarak, kendi eletirmenleri araclyla, neo-con tanmnn Yahudi kelimesi iin kullanlan ifre olduunu iddia etmeleri muhtemelen artc bir durum deildir. nk Amerikan siyasi yapsnn iddia edilen ele

geirilme biimi, Yahudi dmanl tarihi boyunca Yahudilere ynelik yrtlm olan btn komplo biimlerine son derece benzemektedir. Irak savann hemen ardndan neocon'lara yaplan acmasz saldr, dier neo-con'lar neo-con dncesi diye bir eyin varln ya da onun Bush ynetimi tarafndan izlenen politikalarla herhangi zel bir ilikisi olduunu inkr etmeye yneltmitir.2 in gerei udur ki, neo-con dncenin 20. yzyln ortasndan gnmze kadar gelien ana lkeleri, eitli Amerikan geleneklerinin derinliklerinde yatmaktadr. Neo-con dnce deneyimle elde edilen dnceler, iddialar, yarglar yndr ve bu fikirleri benimseyenlerin etnik veya dini kimliklerine gre deil kendi deerleri zerinden yarglanmalar gerekir. Ayrca bu tr bir hareketin varln inkr etmenin de bir anlam yoktur, zira neo-con dncenin iki vaftiz babas, Irving Kristol ve Norman Podhoretz, Irak savandan bir hayli zaman nce neo-con dncenin ne olduu zerine denemeler yazmlar ve kendilerini neo-con olarak tanmlayan farkl nsanlarn aralarndaki mutabakat ve uyumazlk noktalarn kefetmekten mutluluk duymulard.3 Neo-con dncenin var olduunu inkr edenler, tpk Marksizm-Leninizm'de olduu gibi yerleik herhangi bir25NEO-CONLARIN SONU

neo-con "doktrini" olmad gereine iaret etmekte ve szde neo-con'lar arasndaki anlamazlklara ve elikilere dikkat ekmektedirler. Tm bunlar dorudur, fakat neo-con dncenin tek bir vcut olmamas gerei, orjun tutarl bir dnceler temeline dayanmad anlamna gelmemektedir. Neo-con dnce daha ziyade, neo-con'lar arasnda belirsizlik veya anlamazlk noktalaryla sonulanan entelektel akmlarn kavadr. Neo-Con Dncenin Kkleri Neo-con dncenin imdiye kadar yazlm birka genel tanm, hareketin entelektel kkenleri hakknda bir kavray salamaktadr. Daha nce belirtildii zere Kristol ve Podhoretz, nasl neo-con olduklar hakknda kendi gvenilir hikyelerini yazmlardr. Neocon olmayan birisi tarafndan yazlm muhtemelen en dengeli tarihe, iki Fransz gazeteci Alain Frachon ve Daniel Vernet'in kaleme aldklar L'Amerque Messanique (2004) adl eserde yer almaktadr. ngilizce olarak ise James Mann, Rseofthe Vulcans (ahinlerin Ykselii) (2004) adl eserinde Savunma Bakan. Yardmcs Paul Wolfowitz'in ahsi gemiini sunmaktadr. Murray Friedman, neo-con dncenin zellikle Yahudi entelektel kklerinin ayrntl bir tarihini yazmtr. Elbette bu konu zerine yazlm bir sr yanl, dmanca ve son derece arptlm eletiriler de vardr.4 CITY COLLEGE Neo-con dncenin kkleri, 1930'larn ortalarndan 1940'larn bana kadar New York City College'da (CCNY) okuyan, ounlukla Yahudi aydnlardan oluan sra d bir26NEO-CON MRASI

gruba dayanr. Bu grubun iinde Irving Kristol, Daniel Bell, Irving Howe, Seymour Martin Lipset, Philip Selznick, Nathan Clazer ve ksa bir sre sonra katlan Daniel Patrick Moynihan gibi simler vard Bu grubun hikyesi, bata yurt apnda yaynlanan bir belgeselde ve Joseph Dorman'n grupla ilgili Argung the World{2001)5 adl kitabnda olmak zere birok yerde anlatlmtr. Tm bu isimler, ii snfndan ve gmen ailelerden geliyorlard ve Columbia ile Har-vard gibi sekin niversitelerin kaplar onlara ounlukla kapal olduu iin CCNY'ye gidiyorlard. O dnem, tpk bugn gibi, dnya politikasndaki en bunalml dnemlerden biriydi. CCNY grubu tamamen politikti ve sol grl politikalara balyd. CCNY kafeteryasnda Trokist olan Oda 1 ile Stalin-ci olan Oda 2'nin hikyesi ve Irving Kristol'un balangta Oda 1 ile olan ilikisi artk herkese biliniyor. Ancak CCNY grubunun en nemli miras, youn bir an-ti-komnizm ve komnizmi destekleyen ve onun temsil ettii ktl gremeyen liberallere ynelik eit lde bir nefretti. Neo-con dnceden hareketle bu akmn en bandan beri topik sosyal

mhendislie kar dnp duran muhalefetin kkenleriyle bu liberal anti-komnizmin balangcn anlamak son derece nemlidir. CCNY grubunun birok yesinin balarda Trokist olmas tesadf deildir. Elbette Trok'nin kendisi de bir komnistti, ama ardndan Hitler-Stalin antlamasnn, onun ardndan da Almanya'nn Sovyetler Birlii'ni igal etmesi zerine gzde akma doru bir dn yaanld bu popler hareket srecinde Trokistler, Stalin rejiminin mutlak olum-suzculuunu ve vahiliini ou kiiden daha iyi anlamlard. O vahilik, Stalin'in 1940 ylnda Troki'yi Mexico City'de ldrtmesine neden olmutu.27NEO-CONLARIN SONU NEO-CON MRASI

Hayal krklna uram Sol'un komnizm kartl, geleneksel Amerikan Sa'nn antikomnizm kartlndan olduka farkldr. Amerikan Sa, ateist, dman bir d gle balantl ve kapal bir piyasa olduu iin komnizme kar kyordu. Anti-komnist Sol ise tersine komnizmin sosyal ve ekonomik amalarn destekliyordu, ama 1930'lU ve 1940'11 yllarda "mevcut gerek sosyalizmin" benimsemi olduu idealist hedeflerin temelinin tamamyla istenmeyen sonulardan olumu bir ucube haline geldiini fark etti. Ar boyutlara tanan iyi niyetler tehlikesi, bir sonraki nesil boyunca bu grubun yelerinin birounun i yaamnn temelini oluturacakt. ikinci Dnya Sava'na kadar CCNY grubunun neredeyse tamamnn Markiszm'den ayrlm olmasna ramen, her birinin sa kanada nihai geilerinin zamanlamas ve mesafesi deimektedir: Irving Kristol en saa gitmi, Irving Howe san gerisinde durmu; Bell, Glazer, Lipset ve Moynihan bu kisinin arasnda bir yerde kalmlard. Saa gei neredeyse kanlmazd, nk yavaa Sovyetler Birlii'nin dna taan Staln dehetinin doas aa kmakla kalmam, ayrca kapitalist ABD, Nazi Almanyasna mdahale etmi ve bu lkeyle Japonya'nn yenilgiye uratlmalarnda nemli bir rol oynamt. O zamanlar herkesin kinci Dnya Sava iin ahlki bir son olarak grd durumu yaratan, grnteki snrsz Amerikan gcnn kullanmyd. New York'un 1940'larn sonlar ve 1950'lerin balarndaki kapal entelektel yaam, Partisan Review ve Commentary gibi dergilerin etrafnda toplanmt. Ayn dnemde etkisi giderek artan Souk Sava ile McCarthyzm'in perde arkasna ynelik bir tartma balatld; bu da zamanla Sol'dan daha fazla kopulara neden olarak neo-con'larn saflarna yeni isimler katt. Norman Podhoretz, kendisinin sa kanada gei yolculuunu kapsaml biimde kaleme almtr ve Commentary de onun editrlnde saa geerek neocon dncenin nde gelen dergisi olmutu.6THE PUBLIC INTEREST

CCNY grubunun komnizm kartlyla 1965 ylnda Irving Kristol ve Danief Bell (ksa sre sonra e editr olarak yerine Nathan Glazer geecekti) tarafndan kurulan The Pubic Interest dergisinden doan ikinci nemli neo-con dnce akm arasnda hatr saylr bir ba vardr. 1960'larn sonlarnda Amerikan politikalar arpc bir biimde deimiti: insan haklar hareketi ve Vietnam Sava'nn sonucu olarak 1930'larn eski komnistleri ile her yan saran Solun yerini, en azndan geici bir sreliine, Tom Hayden'n Yeni Solu ve Demokratik Toplum Taraftar renciler almt. Bu ayrca byk lekli sosyal mhendisliin ABD hkmeti tarafndan Lyndon Johnson'un Yoksullukla Mcadele ve Byk Toplum programlar eklinde yeniden canlandrld bir dnemdi. Bell, Glazer ve Lipset gibi isimler oktan niversitelerdeki yerlerini almlar ve kendilerini yeni bir radikal renci neslinin muhalefeti karsnda bulmulard. Hocalarnn pek de olumlu yaklamadklar yeniliki sosyal almalar destekleyen bu renciler, niversiteleri Amerikan kapitalizmi ve emperyalizminin hizmetisi olmakla suluyorlard.

Neo-con dnceyi ekillendiren ilk sava, 1930lu ve 1940l yllarda Stalincilerle; ikincisi ise Yeni Sol ile onun 1960larda dourduu kar kltrle yaplan kavgayd. kinci savan hem i hem de d politika boyutlar vard.28

29NEO-CONLARIN SONU

Vietnam Sava muhalefeti; Havana, Hanoi, Pekin ve Managua'daki komnist veya Marksist rejimlere yaknlk duyan bir Amerikan sokulan nesli yaratt; ayrca Avrupa'nn mreffeh lkelerini model olarak almaya, sosyal eitsizliin altnda yatan nedenlerin birouna ynelmeye alan tutkulu bir i gndeme yol at. The Public Interest, Kristol ve Bell tarafndan tamamyla gndemin i politika ksmn, ou kez olumlu olsa da, eletirel bir gzle zlemek iin kurulmutu. Bu dergi, akademisyenler, sosyal bilimciler ve aralarnda Glazer, Moynihan, James Q. Wilson, Glenn Loury, Charles Murray ve Stephan ve Abigail Thernstrom'un da olduu beyin takm entelektellerinden oluan bir kuaa ev sahiplii yapt. Bu yazarlar, Byk Toplum projesini eletirdiler; bu da 1980'ler ve 1990'larn sosyal politikasnda daha sonra sa akma gei iin entelektel temeli hazrlad. Eer The Public Interesfte yazan kiilerce dile getirilen sosyal politika eletirilerini bir at altnda toplayan tek bir tema varsa o da sosyal mhendisliin snrlardr. Bu yazarlar, organik sosyal ilikileri zedeleyen byk devlet mdahalesi (rnein zorunlu otobsle tama} gerektirdikleri veya beklenmedik sonular (zenginliin bir sonucu olarak tek ebeveynli ailelerin saysnn artmas gibi) yarattklar nedeniyle sosyal adalet aramaya ynelik hrsl abalarn sol grl toplumlar ou kez olduklarndan daha kt bir hale getirdiini ileri sryorlard. Bu yzden Amerikan kamu politikasnn eletirilmesiyle CCNY grubunun komnizm kartl arasnda dorudan bir ba vardr: hem Amerikan liberalleri hem de Sovyet komnistleri deerli amalar peinde kouyorlar, ama politik gnllln snrlarn grememekle kendilerine zarar veriyorlard.30NEO-CON MRASI

Bu konuyla ilgili saysz rnek vardr. Nathan Glazer pozitif ayrmcln, kendisinin szde miraslarn iaretlemesi ve sosyal ilerlemeye ynelik aksi ynde drtler oluturmas asndan ortaya kard olumsuz sonular yazmt. James Q. Wilson, su zerine yazd kapsaml yazlarnda, sosyal politikann suun yoksulluk ve rklk gibi temel sebeplerine ulaabileceine inanmann aptallk olduunu ve makul sula mcadele politikalarnn ksa vadeli semptomlarla ilgilenmesi gerektiini savunuyordu. nl (George Kelling ile birlikte yazd) "Krk Pencereler" makalesi, polis karakollarnn byk sularn yan sra daha kk sosyal dzen meselelerine de odaklanmalar gerektiini ne sryordu; bu makalenin New York ehrinin, metrolar-dak duvar yazlarn silmeye ikna edilmesinde olaanst bir etkisi olmutu.7 Daniel Patrick Moynihan, muhtemelen en ok 1965 tarihli The Negro Family adl almasyla tannyordu. Bu alma, zencilerin yoksulluunun kltrde ve aile yapsnda yatan karmak kkleri olduunu ve bunun, sosyal alkanlklar gz nnde bulundurmayan teviklerle zlemeyeceini ddia ediyordu. Moynihan raporu, ilk yaynlandnda olduka tartma yaratt ve "yoksulluk kltr" zerine hararetli, pe pee tartmalara yol at. Moynihan'n eletirisi, evlilik d doumlar tevik eden ve yoksulluk kltrne katkda bulunan ocuklu Fakir Ailelere Yardm (AFDC) gibi yardm programlarnn beklenmedik sonularna dikkat eken Charles Murray tarafndan geniletildi.8 AFDC'nin bu ekilde eletirilmesi sonunda, Cumhuriyeti Parti Kongresi tarafndan sunulan ve Bakan Bili Clinton tarafndan imzalanan 1996 tarihli Kiisel Sorumluluk ve alma Frsat Uzlama Yasas altnda yrrlkten kaldrlmasna yol at.31NEO-CONLAfilN SONU

The Public Interest, yalnzca i politikayla ilgileniyordu. Irvng Krstol, The National Interest adnda d politika zerine karde bir dergi kurdu. Dergi, kurucu editr Owen Harries'in ynetiminde ABD d politikas hakknda, ounlukta merkezin sa olmak zere, ok eitli grlere ev sahiplii yapt. The Public Interest tarafndan balatlan i po-litika eletirisi sonunda ABD d politikasyla ilgili anlamlar tayacakt, ama arada dorudan bir iliki yoktu ve birok neo-con da asla byle bir iliki kurmamt. Neo-con d politikasnn daha yakn kkleri baka bir yerde yatmaktadr. LEOSTRAUSS Neredeyse hibir konu hakknda Leo Srauss ve Irak sava hakknda edildii kadar bo laf sarf edilmemitir. Mark Lilla, Strauss'un kim olduu konusunda uzun ve aydnlatc bir yaz yaynlam, gizli bir anti-demokratik reti ortaya koyduu veya kamu yetkililerinin yalan sylemelerini destekledii ynnde Anne Norton, Shadia Drury, Lyndon La-Rouche ve dierleri tarafndan ortaya atlan batan savma sulamalara kar Strauss'u ustalkla savunmutu.9 Strauss'un Bush ynetiminin d politikas zerinde etkisi olduunu dnmenin sama olmasnn nedenlerinden biri de Irak savana giden srete ynetimde hibir Straussunun yer almam olmasdr. Dick Cheney, Donald Rumsfeld, hatta Bakan Bush'un kendisine bile Leo Strauss'un kim olduunu soracak olursanz muhtemelen bo baklarla karlarsnz. Straussuluun Irak savanda etkin olduu dncesi, srf savunma bakan yardmcs Paul Wolfowitz'in ksa sreliine Strauss ve kendisi de Strauss'un rencisi olan Allan32NEO-CON MRASI

Bioom'la alm olduu iin geerlik kazanmt. Ancak Wolfowtz kendisini asla Strauss'un vesayeti altnda grmemi ve d politika grleri dier retim grevlilerinden, zellikle de Albert VVohlstetter'dan ok daha fazla etkilenmiti. Leo Strauss, Nazilerden kaarak 1930'larda Birleik Devletlere g etmi, Ernst Cassirer'den ders alm ve 1973'teki lmnden ok ksa bir sre ncesine kadar ounlukla Chicago niversites'nde ders vermi Alman Yahudi'si bir siyaset kuramcsyd. Eserlerinin ou, Bat felsefesinin rasyonalist geleneini iten ykp modernlii kendi inanlar ve kurumlar iin kullanaca derin bir felsefi temelden yoksun brakm olan Nietzsche ve Heidegger'e verilen karlk olarak grlebilir. Buna ek olarak btn yaam boyunca, ilahi vahiy ile iyi yaamn doas hakkndaki siyaset st savlarn politik felsefeden Avrupa Aydnlanma dneminin dnd kadar kolaylkla soyutlanamayaca-n ne sren "teolojik-politik sorunla" uramt. Strauss'un ada bantcla verdii karlk, eski dnrlerin eserlerinin zenle okunmasyla modern a ncesi felsefi dnme biimlerini yeniden canlandrmak ve zellikle de klsik dnem politik filozoflarn doann mantkl bir aklamasn bulmaya ve onun politik yaamla ilikisini anlamaya ynelik abalarna kar bir takdir duygusu yaratmak olmutu. Bu yzden eserleri, dogmatik yazlardan ziyade Plato, Thucydides, Farabi, Maimondes, Makyavelli, Hobbes ve dier filozoflar zerine uzun ve ar denemelerdir. Strauss, Marks ve Lenin'in ortaya koyduklar anlamda bir doktrin retmemitir ve onun yazdklarndan kamu politikas analizine benzeyen herhangi bir ey karmak son derece gtr.33NEO-CONLARIN SONU

Strauss'un da elbette politik grleri vard: liberal demokrasiyi komnizme ve faizme tercih ediyor, totaliter ideolojilere kar durduu iin VVinston Churchill'e byk bir hayranlk duyuyor ve felsefi modernlik krizinin Bat'nn kendine gvenini ykacandan endie duyuyordu. Ancak rencilerine alad ey, bir kamu politikas talimatlar kmesi deil, Bat'nn felsefi geleneini ciddiye alp anlamaya ynelik bir istekti. Mark Lilla, Strauss'un ahsen derin felsefi dncelere sahip olmasna ve dncelerinin politiklemesini nlemek iin zorluklara gs germesine ramen onun ikinci, nc ve

drdnc nesil rencilerinin hocalarnn retilerini ucu ak aratrmaya bir davet olarak deil, br ilmihal olarak grmeye baladklarn ne sryor, lla'ya gre bu kiiler, Strauss'un dncelerini politikletirmeye ve bunlar belirli ada kamu politikas formlleriyle ilikilendirmeye balamlard. Strauss'un rencilerinden iki tanesi bu geite kilit rol oynamt: Claremontlu Harry Jaffa ile lla'mn ifadeleriyle Straussuluun srasyla "Sousacu" ve "Wagner-ci" kanatlarn gelitirmi olan Allan Bloom. Jaffa, (effer-son'n Bamszlk Bildirgesi'nde doal haktan bahsetmesinden olduka faydalanarak Amerikan ynetimini klasik doa kanunu geleneiyle likilendirmiti. rencileri, Birleik Devletler'! Plato ve Aristo'dan gelen felsefi gelenein en yce rnei olarak gryorlar, bylece Strauss'un felsefi grlerini Amerikan milliyetliiyle birletiriyorlard.10 te yandan Bloom, "modernlik krizinin" Amerikan siyasi ve sosyal yaamnda gereklemekte olduklarn grd paralayc sonular konusunda ok daha karamsard. ok satlan kitaplar listesine giren 1987 tarihli The Closing of the American Mind, Heidegger'in Rectroratsrede adl a34NEO-CON MRASI

lmasn dorudan ve muhteem bir ekilde Amerikan niversitelerindeki ada krizin yan sra seks, uyuturucu, mzik ve popler kltrdeki dier akmlarla ilikilendiriyor-du.11 Bu kitap, hassas bir noktaya dokunuyor ve yeni bir sorunu tanmlyordu. Kltrel bantclk mantn insanlarn miras aldklar kltrel ufuklarn tesine geemeyecei inanc - aslnda ada entelektel yaamda oktan kendisine yer edinmiti. Bu, Nietzsche ve Heidegger gibi nemli dnrler tarafndan st dzeyde merulatrld; postmodernizm ve yap skclk gibi entelektel akmlarla yayld ve kltrel antropoloji ve ada bilimin dier blmleri tarafndan uygulamaya geirildi. Bu dnceler, zerinde yaayan insanlarn "yaam biimlerinin" eletirilmesine kar ktklar Amerikan siyasi kltrnn eitlikiliinde kendileri iin verimli topraklar buldular. Bu tr bir bantcln birok akademisyen ve niversite yneticisinin 1960'larda niversitelere ynelik saldrlar karsnda kendi lklerini koruyamam olmalarnn nedenlerinden bri olduuna da phe yoktur. Bloom, politikadan ok felsefi fikirler ve liberal eitimle ilgileniyordu; muhafazakr olduunu aka reddediyordu. Daha nce belirttiim zere, neo-con hareketin Daniel Bell ve Nathan Glazergibi ncleri de kendilerini 1960'lar-da Yeni Sol ve renci radikalizmi ile yaanan mcadelenin muhafazakr tarafnda bulmulard. Bloom'un daha sonra aklayp da onlarn zamannda ifade edemedikleri ey, ada liberal demokrasinin zayflk kaynaklarna ynelik ok daha derin bir anlayt Isaiah Berlin ve Karl Popper gibi liberal, ok uluslu bir toplumu desteklemeleri ve savunmalar iin bavurulan felsefi dnrler, Strauss'un felsefi deneyim dzeyinin yanna eriememilerdi. Bu yzden StraNEO-CONIARIN SONU

uss, Jaffa veya Bloom'dan etkilenmi kiilerin 1980'lerde neo-con evrelere gemi olmalar pek de artc deildir. Strauss ve Straussuluk ile ilikilendrilip de Bush ynetiminin d politikasyla ilgisi olan dikkate deer bir fikir vardr: "rejim" fikri. Rejimin siyasi yaamn merkezinde olmas Strauss'a deil, her ikisi de aristokratik, monarik ve demokratik rejimlerin doalar le bunlarn hkmettikleri insanlarn kiilikleri zerindeki etkileri hakknda olduka sz sylemi olan Plato ve Aristo'ya baldr. Plato ve Aristo'nun ikisi de bir rejimi modern biimde, gzle grlr resmi kurumlar kmesi olarak deil, daha ok resmi politik kurumlarla gndelik alkanlklarn srekli olarak birbirlerini ekillendirdikleri bir yaam biimi olarak grmektedir. Demokratik bir rejim, belirli tipte bir vatanda, dolaysyla Plato'nun Devlet adl eserinin sekizinci kitabnda Sokrates'in mehur demokratik adam tanmn ortaya koyar: Sonra dedim ki; kh iki iip fltn sesini dinleyerek, kh suya dalarak; kimi zaman jimnastik yaparak, kimi zaman da yine aylak aylak gezip hibir eye aldrmayarak ve bazen de zamann felsefeyle megulm gibi geirerek anlk arzularn tatmin ederek yaar. ou kez

politikayla ilgilenir ve ayaa frlayarak aklna geleni syler ve yapar; birilerine hayranlk duymaya grsn, hemen o yne gider - isterse ok para kazanan kiiler olsun. Hayatnda ne dzen vardr ne de zorunluluk, ama srdrd bu hayat onun iin tatl, zgr ve huzurludur.^2 ada politik dnrler arasnda antik rejim anlayn kavramaya Alexis de Tocqueville kadar yaklaan olmamtr. Tocquevlle, Amerika'da Demokrasi adl eserinde Amerikan rejimini tanmlarken, ie lkenin resmi kurumlarnn analiziyle balyordu: Anayasa, federalizm ve farkl Amerikan eyaletlerindeki yasalarn doalar. Ancak Tocqu36NEO-CON MRASI

eville'in kitabn zellikle arpc klan ey, Amerikan halknn alkanlklar, gelenekleri ve toplumsal davranlaryla -gnll birlie eilimleri, dindarlklarnn yaps, ahlk anlaylar, kendi demokratik kurumlarndan duyduklar ar gurur- ilgili yapt gzlemlerdi. Aristokrat bir Fransz ailesinden gelen Tocqueville, demokrasinin insan kiilii zerine yapt etkiler konusunda Sokrates kadar nyargl deildi, ama bir rejimin kiilik zerine etkilerinin o rejimin trnn anlalmasnda nemli olduuna nanyordu. Tocqu-eviile, Amerikan ynetim biiminin lkenin siyasi kurumlarn tanmlayan, fakat ayn zamanda da vatandalarnn davranlarnn ve inanlarnn ine ileyen bir eitlik dncesine dayandn iddia ediyordu. Bu gndelik alkanlklar da - siyasi yaamn sosyolojik ve antropolojik katmanlar -resmi siyasi kurumlarn oluumunu mmkn klm ve bu kurumlar ayakta tutmutu. Bu yzden daha geni anlamyla rejim, siyasi yaamn anlalmasnda bir kilit grevi grmt. Strauss'un ve onun rencilerinin birounun yazlarnda gze arpan bir konu da rejimlerin ekillenmesinde politikann roldr. Strauss, Doal Hak ve Tarih (1953) adl eserinde, salkl siyasi dzenlerin gelenekler, grenekler, deerler ve davran biimlerinin tarihsel geliimlerine dayandklarn iddia ettii iin ngiliz Liberal Parti yesi, dnr Edmund Burke' eletiriyordu. Strauss, tpk Plato ve Aristo gibi, ortak yaam amalar meselesinin ada liberal projenin yapmaya alt gibi siyasi yaamdan tamamyla dlanamayacana inanyordu. stelik (Straussu olmayan terminolojiyle ifade etmek gerekirse) resmi siyasi kurumlar gndelik kltrel kurallarn ve alkanlklarn ekillenmesinde hayati bir rol oynamlardr. Straussular arasnda yne37NEO-CONLARIN SONU

tim biiminin "belirlenmesi" konusunda - Solon, Lycurgus veya Amerika'nn kurucu babalar rneklerinde olduu gibi neredeyse her zaman tarihsel olaylar balamnda olsa da -ok sayda tartma yaanmaktadr. Kurucu babalar ele alacak olursak, ister Sousac ister VVagnerci olsun neredeyse btn Straussular Amerikan karakterinin kesinlikle Amerikallarn 1776 ile 1789 arasndaki dnemde kendileri iin setikleri siyasi kurumlar tarafndan ekillendirildiine inanmaktadrlar. Bu kurumlarda sadece Burke'n yazsz hukuk srecinin uzun vadeli ve aadan yukarya onaylamalar deildi. Bu kurumlar, bazen gerek felsefi yansmann dzeyine ulaan ve Federalist gazetelerde yer alan ak tartmalarla ara sra bildiriliyorlard.13 Ne tesadftr ki politikann merkezde olduu grn, Amerikan kurumlarnn iine yerlemi siyasi eitlik dncesinin Amerikallarn daha sonradan sergiledikleri alkanlklar ve davran biimlerini akladna inanan Tocqueville de paylayordu. Bu yzden Strauss ne anti-politik ne de ant i-devletiydi; o da tpk Aristo gibi, insanlarn yaradl itibariyle politik olduklarna ve tam baarya yalnzca ehir hayatnda yer alarak ulatklarna inanyordu. te bu nedenle neo-con hareketin Straussu kanad, liberal muhafazakrlarla her zaman bir sorun yaamtr. Liberaller, zgrl sadece olumsuz ynde, hkmet gcnden gelen zgrlk olarak alglyorlar. Adam Wolfson yle anlatyor: "Liberaller, kendi kendini ynetme dndaki akla yatkn her zgrl savunurlar... Neocon'lara gre ise klelie giden gerek yol, liberaller ile sol grl sekinlerin zgrlk adna anti-de-mokratik bir sosyal politika uygulamaya ynelik abalarnda yatmaktadr. Ancak

verilen, dar ve zelletirilmi bir zgrlktr. Sonu olarak kamusal ilerle faal ve etkin bir e38NEO-CON MRASI

kilde ilgilenmek nlenmitir. Kamusal deerler sisteminin oluturulmas srecinde sz sahibi olmak dnda her ey serbesttir."14 Bu nedenle Straussular ve neo-con'lar, refah reformu gibi konularda geleneksel muhafazakrlar ve liberallerle daha geni anlamda hemfikir olduysalar da sorunu ok farkl biimde alglyorlard. Refahn fakir insanlarn kiilikleri zerindeki ypratc etkilerine odaklanyorlard; aslnda buna devlet mdahalesinin dourduu bir sonu olarak bakmyorlard. Bush ynetimi, "rejim deiikliini" d politikasnn ilk srasna ve merkezne koymu, bu amacna askeri gle ulaarak Afganistan ve Irak'taki rejimleri ykmtr. Bu tr bir politika, Strauss ve onun takipilerinin anladklar gibi rejimin merkezde olduu anlayndan m geliyor? Bu, felsefi dnceleri gerek politikalara dntrmenin ar zorluunu gstermesi asndan ksmen doru, ksmen de yanltr. Bu karmn doru ksm, belirli siyasi sorunlarn yalnzca rejim deiiklii yoluyla zlebileceidir. Dier bir deyile, rejimler genel yaam biimlerini oluturur ve yanstrlar; Sokrates her ne kadar d politikadan bahsetmese de ona gre rejimin yapsnn bir toplumun da dnk davranlarn etkilemeyeceini dnmek ok zordur. Bu dnce, "demokratik bar" hakkndaki ada uluslararas ilikiler kuramlarnda gizlidir: ulus devletler, gerekilerin kabul ettikleri gibi, kara kutular veya g in birbirinden bamsz olarak mcadele eden bilardo toplar deildir; d politika, toplumlarnn temellerinde yatan deerleri yanstr. Kendi vatandalarna adaletsiz davranan rejimler muhtemelen yabanclara da ayn eyi yaparlar. Bu yzden zalim veya totaliter rejimlerin tutumlarn yzeysel karlklar ya da ceza39NEO-CONLARIN SONU

larla deitirmeye ynelik abalar her zaman iin rejimin temelindeki yapy deitirmekten daha az etkili olacaktr. Polonya, Macaristan ve ekoslovakya, 1989'dan nce komnist rejimlere sahiptiler ve Varova Pakt'na yeydiler; Bat Avrupa'ya ynelttikleri tehdit, Avrupa'daki Konvansiyonel Gler mzakereleri gibi silah kontrol anlamalaryla deil, onlarn liberal demokrasilere dntrlmeleriyle nlendi. Buraya kadar her ey iyi: Afganistan ve Irak'taki rejim deiiklikleri, bunlarn ABD'yi veya komularn, bir zamanlar Taliban ve Saddam Hseyin'in yaptklar gibi tehdit etmeyeceklerinin en byk teminatlardr. Strauss'un siyasetin merkezde olmas anlay ayn zamanda baarl rejim deiikliinin uzun vadede toplumlarn alkanlklar ve davran biimleri zerinde olumlu bir etkiye sahip olacan ne srm olmalyd. Saddam Hseyin'in zorba ynetimi pasiflii ve kadercilii dourmutu -zulmn ve iddetin ktlklerini sylemeye gerek bile yok - fakat demokratik bir Irak, vatandalarna muhtemelen daha byk bir zgven kazandracaktr. Ancak Straussuluun rejimle ilgili yorumunun doru biimde anlalmas, Amerika'nn rejim deiiklii gerekletirmeye ynelik abalarna ilikin tehlike sinyalleri de vermi olmalyd. Bu anlaya gre rejimler, yalnzca resmi kurumlar ve yetki makamlar deildir; onlar, ynettikleri toplumlar ekillendirir ve onlar tarafndan ekillendirilirler. nsanlarn yaamlarn yneten, din, yaknlk ve ortak tarihsel deneyime dayanan yazsz kurallar da rejimin bir parasdr. Klasik politik felsefe, yeni rejimlerin kurulmasnn yeni yaam biimlerine yol aabileceini ne srerken, bunlarn kurulmalarnn zellikle kolay olduklarn iddia etmemektedir. zellikle Plato, insanlar mevcut siyasi dzenleri40NEO-CON MRASI

nin kinatn byk dzeninin zerine kurulu olduuna inandrmak iin ehre zg br dine benzer bir eye duyulan ihtiyac vurgulamaktadr. Bu, hem Devletin onuncu kitabnda

Sokrates'in Er efsanesini ilemesiyle hem de Kanunlar'da dinin uzunca tartlmasyla desteklenmektedir. Strauss'un modern Aydnlanma projesine duyduu phenin ana bir noktas varsa ayet, o da salam bir siyasi dzen kurmak iin mantn tek bana yeterli olduu veya mantk d aa karma iddialarnn politikadan dlanabilecei dncesidir. Yeni bir siyasi dzen kurmak bu yzden zor bir itir ve kendilerine yasalar kardklar insanlarn alkanlklar, davran biimleri ve geleneklerini yakndan tanmayanlar iin iki kat daha zordur. Tarihe bakacak olursak, ok az sayda Amerikan denizar imparatoru - Douglas MacArthur dnda - bu tr bir almaya byk bir uygunluk gstermitir.13 Yerli halklarn alkanlklar ve deneyimlerinin iinden doan kurumlar grmek yerine yabanc topraklara kendi Amerikan deneyimlerini gtrme eiliminde olmulardr. Amerikan deneyiminin evrenselliinde Straussu inanca dair herhangi bir ey yoktur; ne Strauss ne de antik politik filozoflarn hibiri, demokrasinin diktatrln ortadan kaldrlmasndan sonra toplumlarn dneceklerinin dnld rejim olduuna inanmyordu. Tocquevlle, eitliin ilerleyiinin kanlmaz olduunu ve her bireyin geleceinde demokrasinin yattn sylyor.16 Ancak onun demokrasiye ynelik belirgin, yzyllarca sren tarihsel akm iddiasyla salam bir demokrasinin belirli bir yerde ve zamanda kurulabileceine ilikin nan arasnda byk bir fark vardr. Tocqueville, demokrasinin ABD'de, kltr ve sosyal uyguiama alanlarndan gelen ve41NEO-CONLARIN SONU

bugn "destekleyici yaplar" dediimiz eylerin varlna dayanan anavatan Fransa'dan daha iyi ilemi olduunu aklamaya ok zaman harcamt. Rejimin nemiyle ilgili Straussu anlay, davranlarda baz deiiklikleri gerekletirmek iin rejim deiikliinin gerekli olduunu ve bunu baarmann da son derece zor olduuna aret ediyordu. ALBERT WOHLTElTER Leo Strauss d politika hakknda neredeyse hibir ey sylememi olsa da onun rencilerinin veya rencilerinin de rencilerinin ou, onun felsefi dncelerini politikalara dntrmeye alm olabilirler. te yandan ayn ey, Paul Wolfowitz, Richard Perle, Zalmay Halilzad ve Bush ynetiminin iindeki veya ona yakn dier kiilerin retmeni olan Albert Wohlstetter iin sylenemez. VVohlstetter, Rand Corporation'm 1950'lerdeki grkemli yllarnda burada alm, daha sonra Chicago niversitesi'nde ders vermi olan matematiksel dnen bir mantkyd Meslek yaamnn belirleyici iareti, iki ana konu zerine ok uzun zamandr duyduu lgi olmutu. lki, geniletilmi caydrclk yntemiydi. Wohlstetter, Souk Sava gnlerinde Fransz General Pierre Galois gibi strateji uzmanlar tarafndan ortaya atlan, en az miktardaki bir nkleer caydrcnn ucuz ve etkili bir ulusal savunma biimi olaca ynndeki inanca kar kmt. Wohlstetter genel politika evrelerinde en ok, Sovyetler Birlii'nin snrlarnn etrafndaki orta menzilli ABD nkleer bombardman uaklarnn nleyici saldrya kar savunmaszlklarn gstermi 1954 tarihli Rand Corporation'in baskn tarzndaki mdahaleleri bombalama esasl teori almasyla tannyordu. G42NEO-CON MRASI

rnen oydu ki, nkleer bir caydrcya sahip olmak yeterli deildi; lkeler, nkleer sava senaryolarndaki savunmaszlklarn gzden geirmek zorundaydlar. Bu alma, Souk Sava caydrma teorisinin en nemli maddesi haline gelen ilk darbe/ikinci darbe kavramn ortaya koydu.17 Wohlstetter'm uzun srefi ikinci ilgi konusu ise nkleer silahlara sahip olunmasyd. 1968 tarihli Nkleer Silahlarn Yaylmasn nleme Antlamas'nn {NPT) hemen ardndan ortaya kan nkleer silahszlanma biiminin, nkleer silahlarn yaylmasn nlemeye alrken dier yandan da sivil nkleer gce sahip olma hakkn tand konusunda pheleri vard; ona gre bu iki tr teknoloji birbirilerinden doru biimde ayrlamazd. Wohlstetter'in endieleri bugn, ran'n NPT'ye dayanarak sivil kullanma ynelik nkleer enerji iin zenginletirilmi

uranyum retme hakkna sahip olduunu iddia ettii Ortadou'da hayata gemektedir. Bu yntem, gizli nkleer silah program iin mkemmel bir rt salamaktadr. Nkleer silahlara sahip olunmas meselesi, Wohlstetter'n zihninde, geniletilmi caydrclkla balantlyd. Nkleer gce sahip birok devletin olduu bir dnyann karlkl caydrma yoluyla duraan hale getirilebilecei dncesi akla yatkndr, ancak bu devletler gvenli ikinci darbe imkn ve kabiliyetlerine ulamadka bu dnce hayata gemeyecektir. Kk, gelimekte olan nkleer glerin, rakiplerini baskn nlemler almaya sevk ederek istikrarszl arttrmalar daha muhtemeldi. Albert Wohlstetter'in kendisini neo-con olarak grp grmedii belli deildir, ama Sovyetler Birlii tarafndan yneltilen tehdit hakkndaki karamsar gr nedeniyle o ve rencileri az ok belli etmeden bu hareketle birlemiler43NEO-CONLARIN SONU

dir. Sovyetler Biri'ni caydrmak iin Karlkl Gvenli Yok Etme doktrininin (MAD) yeterli olacana dair 1960l ve 1970'li yllarda alnan bilgileri kabul etmiyordu. Wohls-tetter onlarca, yzlerce milyon sivili yok edecek bir tehdidin hem ahlka aykr hem de gerek d olduunu iddia ediyordu. CBM'lerin (Ktalar aras balistik fze) isabet oranlarnn artmas ve oklu sava balklarnn konulandrmasyla ileride bir gn szde kar kuvvetin - rnein Sovyetlerin Amerikan nkleer slerine kar bir ilk darbe balatp ABD'nin karada konulu nkleer glerinin byk bir ksmn yok etmesi, ayrca bir denizaltndan ehirlere ynelik kar darbeyi pskrtmeye yetecek kadar silaha sahip olmas gibi - mmkn olabileceine dikkat ekiyordu. Kar kuvvet senaryolarnn ou, radyoaktif serpinti ve dier ikincil etkiler yoluyla her iki tarafta da muhtemelen milyonlarca insann lmne yol aacak olsa da, ehirleri hedef alan nkleer mha kar deer savalarnn aksine bu tr bir sava en azndan imkn dhilindeydi. Wohlstetter, Sovyetler Birlii'nin gemite politik amalar in zayiatlara raz olduunu, bu yzden kar kuvvet saldrsna kar savunmasz bir kuvvet durumunun gelecekte onu daima cay-dramayabileceini savunuyordu. Wohlstetter, Wolfowitz, Perle ve Senatr Henry M. "Kepe" Jackson gibi siyasi mttefikler (ayrca Sovyet tehdidini inceleyen szde B Takm'nda Wolfovvitz ile birlikte alm olan Paul Nitze gibi memurlar), MAD'yi yceltmek amacyla stratejik silahlarn kontroln kullanmaya alan Henry Kissinger ile merkeziyeti Cumhuriyetilere ve Demokratlara kar bir araya gelmilerdi. 1970'lerde stratejik nkleer silahlarla ilgili gerekletirilen SALT antlamasn, gelien Sovyet kar kuvvet imkn ve kabiliyetlerini engelle44NEO-CON MRASI

mede baarsz olarak caydrcl zayflatmakla eletiriyorlard. VVohlstetter bu yzden ilk neo-con'larn Sovyetler Birli-i'ne kar dmanca grlerini ve bu kiilerle Strauss rencilerinin de rejimlerin d politika iin nemli olduklar inancn paylayordu. Onun ortaya koyduu ey, uluslararas likiler, savunma politikas ve gvenlik meseleleri konusunda uzman olmadklaryd. VVohlstetter, 1970lerin sonunda ve 1980'lerde, ilgisini Basra Krfezi, Irak, ran-lrak sava ve Ortadou'da filizlenmekte olan nkleer silahlanma sorununa evirdi. O ve rencileri bylece, geni ve genel bir neo-con dnceler kmesinin belirli d politika tercihlerine dntrlmesinde ok nemli bir rol oynadlar. VVohlstetter'in Wall Street Journal1in gr sayfasnn kdemli editr Robert Bartley gibi isimler zerindeki etkisi sayesinde bu tercihler, Kissinger ve yumuama politikasna kar salam bir alternatif oluturdular ve Ronald Reagan bakan seildiinde politikaya dhil edildiler. VVohlstetter'in almasnda srekli olarak ilenen bir konu da artan hedef tespiti doruluk orannn sava zerindeki etkisiydi. Nkleer dzeyde, bamsz olarak hedefe y-neltilebilen oklu atmosfere dn blmeleri (MIRV), sertletirilmi fze snaklarna ynelik bir kar kuvvet saldrsn mmkn klarken, konvansiyonel savata ise duyarl hedefleme ttifak

glerinin Almanya ve Japonya'ya kar gerekletirdikleri bombardman harektlar esnasnda gerekleen ehirlerin ve sivil nfusun yerle bir edilmesini geersiz klyordu. VVohlstetter, bu duyarl hedeflemeyi, ikinci Dnya Sava'nda Dresden, Hamburg, Tokyo ve Hiroima gibi ehirlerde yz binlerce sivilin cann alan savatan daha insani buluyordu.45NEO-CONLARIN SONU

Fakat duyarl hedeflemenin esasen konvansiyonel savata ortaya knn beklenmedik baz sonular olmutu. VVohlstetter'n mkemmel biimde ngrm olduu teknolojik devrim, 1990'lara kadar byk lde gereklemiti. lk Krfez Sava'ndan itibaren Amerikallar, hedeflerine doru hzla lerleyerek zel binalar veya aralar havaya uuran Amerikan bombalarnn televizyon yaynlarna aina olmulard. DAM'lerle (serbest dteki "kr" bombalar akll bombalara dntren Birleik Dorudan Saldr Cephaneleri) donatlm B52 bombardman uaklar bir kez daha, Kuzey ttifak savalaryla birlikte ilerleyen zel Kuvvetler birlikleri tarafndan gkyznden ortaya karla-bdikleri Afganistan savann nemli bir paras haline geldiler. Bu gelimeler ve bunlara paralel olarak istihbarat ve muhabere teknolojisinde gerekleen devrim, savan ynetilme biiminde byk bir dnm mmkn klyordu. Savunma Bakan Donald Rumsfeld tarafndan askeri "dnm" olarak byk destek gren bu daha hafif, daha hzl ve daha hareketli bir muharebe ekline gei, Amerikan mdahalesini daha mmkn klmt. Bu dnm, Amerika'nn zayiatlar asndan savan dk maliyetli olaca ynnde bir kan uyandrd. 1991 ylndaki Krfez Sava'nda arpmalarda len askerlerin says iki yzn altndayd; Clinton ynetiminin Haiti ve 1999 Kosova sava ile sonulanan Bosna gibi yerlerdeki birok kk mdahalesinde tek br Amerikal bile lmemiti. Grne gre Rumsfeld, bu tr bir sava ynteminin uygulanabilirliini sergilemek amacyla rak' mmkn olan en kk kuvvet yapsyla igal etmek istiyordu. Savalarda daha az Amerikalnn lmesi elbette ABD iin daha iyidir. Dier yandan Amerikan askeri teknolojis46NEO-CON MRASI

nin 1990'l yllardaki baars, askeri bir mdahalenin Krfez veya Kosova savalarnda olduu gibi her zaman iin baarl ve ucuz olaca yanlsamasn yaratmt. Irak sava, bu tr hafif, hareketli sava ynteminin snrlarn ak bir ekilde sergilemektedir: neredeyse mevcut btn konvansiyonel askeri gleri bozguna uratabilir, ama isyana kar uzun sreli mcadelede herhangi zel bir stnlk salamaz. JDAM'ler ve televizyon gdml tanksavar fzeler, ne syanclarla sivilleri birbirinden ayrt edebilirler ne de askerlerin Arapa konumalarna yardm ederler. Dorusu Vietnam savann son gnlerinde kurulan profesyonel, tamam gnlllerden oluan bir askeri gcn ilk rnei, yalnzca ksa ve yksek younluklu savalarda ie yarar. ABD, rejim deiiklii ve askeri gcn dnyann drt bir yanndaki lkelerde politik hedefleri desteklemek iin kullanma konusunda ciddiyse, Albert VVohlstetter'n tasavvur ettiinden birok ynden farkl br askeri gce htiya duyacaktr. Byk Birleme Neo-con hareketinin kurucular Kristol, Bell ve Clazer, sonuta farkl siyasi noktalarda yer aldlar, Kristol, Reagan Devrimini benimseyip Cumhuriyeti olurken Bell ve Glazer ise daha merkeziyeti ve daha az partizand. Daniel Patrick Moynihan ise Demokrat kald ve New York senatr olarak 1996 Refah Reformu teklifine kar oy kulland. Hareketin kklerinin sol grl anti-komnizmde yattna bakacak olursak neo-con'larn ounun Henry Kissn-ger'n 1970'lerdeki gereki d politikasna kar km olmalar hi de artc deildir. Uluslararas ilikiler kuramnda tanmland ekilde gerekilik, rejimlerine bakl47NEO-CONLARIN SONU

makszn btn uluslarn gce ulamak in mcadele ettikleri ynnde bir varsaymla balar. Gerekilik bazen rejimler hakknda greceli ve kukucu olabilir; gerekiler genellikle liberal demokrasinin muhtemelen evrensel ynetim biimi olduuna veya onun temelinde yatan insani deerlerin kesinlikle demokratik olmayan toplumlarn temelinde yatanlardan stn olduuna inanrlar. Aslnda onlara gre tehlikeli biimde istikrarszlatran bir hle gelebilen sava demokratik idealizme kar uyarda bulunuyorlar. Henry Kissinger, klsik bir gerekiydi. Bu tutumunu, Metternich zerine hazrlad doktora tezinden diplomasi konusundaki bayaptna kadar srekli olarak muhafaza etti.18 Ulusal gvenlik danman ve daha sonra da Savunma Bakan olarak eski Sovyetler Birlii ile yumuama politikas yrtmeye almas, Sovyetler Birlii'nin dnya meselelerinde srekli bir konu olduu ynndeki grn yanstyordu. Kissinger'a gre ABD ve dier demokrasilerin Sovyetler Birii'nin gcne uyum salamak zorunda olacaklard. Bu yzden neo-con'larn ounun Ronald Reagan'n Sovyet komnizmi le liberal demokrasi arasndaki mcadeleyi yeniden dzenlemeye ynelik giriimini byk lde desteklemi ve Reagan, Sovyetler Birlii'nden bir "er imparatorluu" olarak bahsettiinde utan ierisinde titrememi olmalar artc deildir. Dier yandan 1970'lern sonlarndan itibaren neo-con dnce giderek Amerikan muhafazakrlnn gerek kk ynetim zgrl, dini veya sosyal muhafazakrlna gerekse Amerikan milliyetiliine dayanan dier daha geleneksel biimlerinden ayrt edilemez hale gelmiti. Kimin neo-con olarak nitelendirilebilecei bile olduka zordu. Bu, iki nedenle dorudur. ncelikle birok neo-con dnce,48NEO-CON MRASI

ana gr savunan neo-con'lar ve Amerikan halknn byk br kesimi tarafndan itenlikle benimsenmiti. Ronald Reagan, "refah kralieleri" hikyeleri anlatm olabilirdi, ama refahla ilgili tartma, AFDC gibi sosyal programlarla refah bamll arasndaki ba The Public Interest'in sayfalarnda deneyci toplumbilimciler tarafndan desteklendiinde daha ciddi bir hl almt. D politikada ise Paul Nitze gibi karc Souk Sava yanllar, Kissinger'n Sovyetler Brlii'ne uyum salanmas ynndeki dncesine muhalif olarak neo-con'larn saflarnda yer almlard. Ancak bu ama birliinin kinci bir nedeni de birok neo-con'un, geleneksel muhafazakrlarn i politika tutumlarn benimsemeye balam olmalardr. CCNY/Public In-terest grubunun gerek grleriyle - neticede ou siyasi hayatlarna sosyalist olarak balamt - Ronald Reagan'n serbest piyasa muhafazakrl arasnda doal br ba olmadn sylemekte bir saknca yoktur.19 Bununla birlikte 1980'lere kadar ou neo-con Amerikan kapitalizmiyle barmt: kapitalizme, Ludwg von Mises veya Friedrich Ha-yek'in takipileri kadar inanmyorlard, ama gndemlerinde asla piyasa kapitalizmi hakknda bir eletiri olmad. 1990'lara kadar bu birlik, kltr ve din alanlarna kadar genileyecekti. Ancak ne-con'lar, g ve serbest ticaret gihi konularda Patrick Buchanan gibi Jacksoncu muhafazakrlardan farkl dnmeye devam ediyorlard (onlar, her iki konuyu da byk lde destekliyorlard).20 Neo-con dncenin Amerikan muhafazakrlnn dier kollaryla birbirine gemesi, neocon tutumlar belirli bir biimde tanmlamay zorlatrmtr. Neo-con dncenin bugnk dmanlar, kendilerini neo-con olarak tanmlayan kiilerden oluan grubun erisinde 1980'lerden beri varhNEO-CONLARIN SONU

n koruyan grlerin tutarll meselesini son derece abartmaktadrlar. Ortak br gre sahip olmamalar, 1989-1991 dneminde komnizmin beklenmedik knn ardndan d politikada birlik ortadan kalkp da neo-con'lar kendi aralarnda Souk Sava sonras dnyada Amerika'nn ulusal karlarnn yapsn tartmaya baladklarnda daha ak bir hle geldi.

Yukarda neo-con'lar en ok birletiren unsurun rejimin yapsnn nemine duyulan inan ile gerekiliin rtl bantclna ynelik dmanlk olduunu belirttim. Fakat 1990'larn balarnda, demokrasinin desteklenmesi veya nsan haklarnn ABD d politikasnn temelini hangi lde oluturmas gerektii veya Amerika'nn dnya apndaki taahhtlerinin uygun derecesi hakknda neo-con'lar arasnda herhangi bir mutabakat yoktu. The National Interest'n, birok neo-con'un yazlarn yaynlayan editr Owen Har-ries de, ABD karlaryla ilgili daha dar bir anlay savunan, kendisini gereki (ve Avustralya vatanda) olarak ilan eden biriydi. Irving Kristol, 1980'lerde ABD'nin Avrupa'yla balantsn kesmesini gzden geirmesi gerektiini savunmaya balad; The National Interest adl bir dergi karmas, Amerika'nn kendisini dnyada nasl grmesi gerektiiyle lgili daha kstlayc bir bak as sunuyordu. Kendilerini neo-con olarak adlandranlar arasnda ABD-n ilikileri, NATO genilemesi ve Balkanlara mdahale edilip edilmemesi gibi 1990'larda ortaya kan balca d politika meselelerinde hareketli tartmalar yaanyordu.50NEO-CON MRASI

KRSTOL, KAAN VE 1990LAR Bugn neo-con dncenin temeli kabul edilen yaylmac, mdahaleci, demokrasiyi destekleyen duru - Max Boot'un deyimiyle "sk VVilsonculuk"2' ve dierlerinin deyimiyle de "hormonlu VVilsonculuk" - daha ok 1990'larn ortalarndan sonlarna kadar VVilliam Kristol'un The VVeekly Standard adl dergisinde bu tr bir d politikay savunmaya balayan Irving Kristol'un olu VVliam ile Robert Kaan gibi gen yazarlarn rndr. Kristol ile Kagan'n neo-con dnceyi bu ekilde yeniden tanmlamaya ynelik giriimleri, bugn dnyann drt bir yanndaki insanlarn ounun bu hareketi onlarn tanmlamasyla alglamalarn salayacak kadar baarl olmutur. Bu tr nsanlar, gerek neo-con'larn farkl grleri hakkndaki gereklere aldrmaks-zn, grlerini deitirmeye ikna edilemeyeceklerdir. Kristol ile Kagan'n neo-con d politikay yeniden tanmlamaya ynelik giriimleri ilk kez 1996 ylnda Foreign Affairs dergisi iin yazdklar bir makalede {daha sonra Pre-sent Dangers [2000] adl br kitaba dntrlmt) sistematik olarak sergilenmi, Cumhuriyeti Parti iin "yeni Re-aganc" bir gndem belirlemiti. Meseleyi Jeane Kirkpat-rick'in, Souk Sava'n sona ermesinin ardndan Amerikan "normalliine" dnle ilgili raporundan yola karak ele aldlar ve bunun yerine Amerika nderliinde, "bakaldran diktatrler ile dman ideolojilere kar koymay ve mmkn olduu her yerde bunlar ykmay;... Amerika'nn karlar ile liberal demokratik ilkelerin desteklenmesini; ve... insan ktlnn daha ar hallerine kar mcadele etmeye alanlara yardm salanmasn" gerektiren bir politika olan "yiliksever hegemonyay" istiyorlard.2251NEO-CONLARIN SONU NEO-CON MRASI

Bu Yeni Reaganc d politika, ou kez VVlsonculuk olarak tanmlanmtr. Ama bu, uluslararas kurumlar gz ard eden bir Wlsonculuktu.23 nk VVoodrovv VVilson, Milietler Cemiyeti'ne dayanan liberal bir uluslararas yasal dzenin oluturulmas yoluyla demokratik bar kurmaya ve liberal demokrasinin yaylmasn desteklemeye alyordu. Bu geleneksel liberal enternasyonalizm gelenei, Roose-velt ve Truman ynetimlerinin Birlemi Milletleri kurma abalar] sayesinde Amerikan d politikasnn gl bir paras olarak yerini korudu, ama ne gemiteki ne de imdiki neo-con'larn gndemlerinde kendisine bir yer bulamad. Kristol ve Kaan, uluslararas kurumlarn yerine, ABD'nin nfuzunun yanstlmas iin maddenin altn iziyorlard: ezici askeri stnlk; ABD'nin mttefiklerine kar salam bir ballk ve Amerikan anavatann kar saldrlardan korumann bir arac olarak fze savunmas.24 Kristol ve Kaan, ak bir ekilde, rejim deiikliini Yeni Reaganc politikalarnn ana unsuru olarak savunuyorlard. Zorba rejimleri, anlamalar, uluslararas hukuk veya normlar

yoluyla medeni kurallar erevesinde hareket eder duruma getirmenin tamamyla gerek d olduunu; uyumu ve ortak karlar uzun vadede yalnzca demokratikletirmenin temin edebileceini iddia ediyorlard. 1991 ylndaki Krfez Sava esnasnda ABD'nin Saddam Hseyin'i ldrmek zere Badat'a gitmemesinin bir hata olduunu ve NATO glerinin de Srbistan'da Milosevi'i devirmek iin Kosova'nn tesine gemi olmalarnn gerektiini sylyorlard. Rejim deiikliini sadece Irak, Kuzey Kore ve ran gibi "haydut" devletler deil, 11 Eyll'den nceki dnemde uluslararas sistemde balca rakipleri konumunda olan in iin de istiyorlard. Kristol-Kagan gndemi, bu tr hareketli bir d politikann ABD karlar asndan en iyisi olduuna duyulan inan tarafndan ynlendiriliyordu. Fakat gndem ayn zamanda daha az aikr olan politik bir hesabn da gdmn-deydi. Birleik Devletler'in grnrde herhangi bir ciddi d tehditle kar karya olmad Clinton dneminde, o zamanlar Weekly Standard'ta editrlk yapan David Brooks, Theodore Roosevelt'in ynetimini model alarak bir "ulusal byklk" politikasnn izlenmesi gerektiini savunmaya balad.25 Ulusal byklk, Cumhuriyeti Parti'nin kinci Dnya Sava boyunca izolasyon yanls ve tekrar o yne dnebilecek nemli bir kanadnn nemsiz veya ynetim kart zgrlklne kar bir panzehir olarak grlyordu. Bu, Amerikallarn zihinlerini toplumsal meseleler yerine aile ve arkada evresiyle megul etmeye ynelik, ilk kez Alexis de Tocquevlle tarafndan fark edilen yaygn eilimlerinin bir paras olarak grlebilir. Ulusal byklk kanlmaz olarak kendisini d politikayla gsterir, nk d politika her zaman iin kamuyu ilgilendiren bir konudur ve hayati meseleleri ierir. Kristol bunun dnda birka kez, Cumhuriyeti Parti'nin her zaman d politika meseleleri tehlikeli bir duruma geldiinde ilginin i politika veya ekonomiye odakland zamana kyasla daha baarl olduunu belirtmiti. Bu yzden d politikay d dnyann doasndan elde etmek yerine i politikayla ilgili olduka soyut grn etrafnda bir d politika tasarladlar. Amerika'nn, borsann ykselmesi ve Monica Lewinsky gibi meseleleri kafasndan atmas iin ulusal bir projeye ihtiyac olduunu dnyorlard. Kristol ile Kagan'n gndemi, 1990'larn son yllar boyunca Cumhuriyeti Parti'nin ierisindeki nemli gruplarla52 53NEO-CONLARIN SONU

aralarnn almasna neden oldu. Aksine "sk" VVlsoncu-luklar, Clnton ynetiminin birok politikasyla rtyor-du: Balkanlar'a ve Afrika'ya insani mdahaleyi destekliyor, partinin Kissengerc gereki ve Jacksoncu milliyeti kanatlarnn ikisi tarafndan da kabul edilmeyen uluslararas eylemcilii belirli bir lye kadar savunuyorlard. Bu durum ayrca zamannda Kristol ve Kaan'n Amerika'nn ulusal karlaryla ilgili ok daha tutucu grlere sahip Jeane Kirk-patrick ve Charles Krauthammer gibi kendilerini neo-con olarak adlandran dier birok kiiyle de aralarn amt. Neo-con dncenin 1990'lardaki bir zellii, uluslararas ekonomi veya gelimeye olan genel ilgisizliiydi. Uluslararas yeni kurumlarn oluturulmasna ynelik son zamanlarda edilen taleplerin ou, kresel ticaret ve yatrmn ihtiyalar tarafndan ne srlmektedir. Bu da, Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlamas (GATT), Dnya Ticaret rgt (WTO), Dnya Fikri Mlkiyet rgt ve benzeri tekilatlarn oluumuna yol amtr. Neo-con'lar politika, gvenlik ve ideolojiyle genelde ilgi duyuyorlard; kreselleme, rekabetilik, gelime ve dier meseleler hakknda nispeten daha az sayda zgn fikir retmilerdir. Neo-con grl dergilerde ekonomi konularndaki makaleler, profesyonel iktisatlara yazdrlyordu. lk balarda modern kapitalizme ynelik baz kuramsal eletirilere ramen ekonomi politikas grleri, zamanla gittike daha fazla oranda gnmz Amerikan neo-klasik ekonomisinin muhafazakrln izleme eiliminde oldular.26

Kristol-Kagan gndemi, kesin bir biimde neo-con dnceyle ilikilendirildi ve George W. Bush ynetimi tarafndan uygulamaya konulduu iin tm bunlarn stne neo-con d politikasn yeniden tanmlamaya almak ok 54NEO-CON MRASI

zorlu bir mcadeledir. Fakat neo-con mirasn, ok sayda kola sahip karmak bir miras olduu ve in, Irak ya da Avrupallar le nasl ilgilenilecei konusunda temel ilkelerden karlabilecek belirli politika anlamlarnn ille de Kristol ve Kaan tarafndan seilenler olmad akla kavuturulmaldr. RNALD REAGAN YEN MUHAFAZAKR MYD? FEKi YA GEORGE W. BUSH? Neo-con'larn 1980'lerden itibaren Amerika'daki ana muhafazakr hareketle e gemeleri, kimin neo-con olarak nitelendirilebilecei konusunda ortaya baz ilgin sorular koyuyor. Kristol ve Kaan, ak bir ekilde Reaganc rtnn altna girmi, d politikalarn bundan tretmeye almlard. George W. Bush'un d politikas hangi noktaya kadar sadece Reaganc gelenein devamdr ve bu da Bakan Bush'u neo-con olarak nitelendiriyor mu? Reagan' veya Bush'u bir neo-con olarak adlandrmak kulaa olduka tuhaf geliyor. Neocon'lar (ou) esasen okumay, yazmay, tartmay ve dnmeyi seven Yahudi aydnlard Bir anlamda, onlarn en ok gze arpan zellikleri ve onlar eski zaman muhafazakrlarndan ayran ey, entelektel dehalar, fade etme yetenekleri ve zihinsel dnme srecindeki ince farklar ve esneklikleriydi. Sz konusu iki bakandan bana gre Ronald Reagan'n neo-con olarak nitelendirilmesi daha olasdr. Dmanlar tiraf etmek istemeseler de, Ronald Reagan br eit entelekteldi: meslek yaamnn yaklak lk on ylnda ortaya koyabildii eyler yalnzca komnizm, serbest piyasa, Amerikan deerleri ve ynetimi elinde tutan liberal muhafazakr55NEO-CON LARIN SONU

lk hakknda grler ve tartmalard. Ayrca kendisi de sol grten komnizm kartlna getii iin City Coilege grubuyla bir benzerlik tayordu: meslek yaamna bir Demokrat ve Franklin Roosevelt'in hayran olarak balam, Sinema Aktrleri Birlii'nin bakan olarak kendisi de bir veren olarak almt. Komnizmin doasyla ilgili dncesi, grne gre, Holyvvood'dak komnistler veya komnist sempatizanlaryla mcadelelerinin bir sonucu olarak domutu. Onun d politikas, ]immy Carter veya Nxon-Ford-Kissinger ekibinin d politikasndan gzle grlr ekilde farklyd. Rejimlerin iyaplarnn onlarn da dnk davranlarn tanmladna nemli lde inanyordu ve balangta Sovyetler Birlii ile uzlamaya steksizdi. nk bu lkenin elikilerini ve zayfln birok kiiden daha ak biimde gryordu.27 George W. Bush'un u anda veya gemite herhangi bir zamanda neo-con olup olmad sorusuna gelecek olursak, bana gre kinci dneminin bana kadar artk o neo-con olmutu. Aday olarak yapt konumalarda d politikada VVlsoncu br gndemden ok fazla bahsetmiyordu ve 2000 ylnda ok yi bir konuma yapmt: "Askerlerimizin, ulus ina etmek denen ey in kullanlmalar gerektiini dnmyorum. Bence askerlerimiz, savamak ve sava kazanmak iin kullanlmaldrlar." Bush'un d politika srda ve daha sonra da ulusal gvenlik danman, ardndan da Dileri Bakan olan Condoleezza Rice, Balkanlar'daki "ABD askerlerinin okul rencilerini korumak iin kullanlmamalar gerektiinden" yaknyor, bu askerlerin lkeye geri getirilmelerini istiyordu. Irak'taki savan ilk gerekeleri aslnda VVilsoncu terimlere deil, Irak'n kitle imha silahlarnn ynelttii tehdide ve Irak'n terrizmle balantsna dayandrl56NEO-CON MRAM

mt. Bakan Bush, savatan sadece bir ay nce Irak' demokratikletirme fikrini bir sava hedefi, ayrca daha geni apta Ortadou'yu politik olarak dntrme projesi olarak resmen

duyurduunda, sistematik olarak daha kapsaml bir politik dnm gndeminden bahsediyordu. Bush, ikinci kez. bakan seildiinde yapt al konumasna kadar neo-con gndeminin ounu, en azndan yeni dnemi iin ifade biimi olarak kabul etmiti. Terrizm hakknda tek bir laf etmemi, gvenlik hakknda ise ok az ey sylemi, bunun yerine demokratik deerlerin evrenselliinden bahsetmiti ("zgrln ars er ge her akla ve her kalbe gidecektir"). rejimi da dnk davranlara balyordu (demokrasinin desteklenmesi "ulusumuzun gvenliinin acil ihtiyacdr") ve "zgrln topraklarmzda varln srdrebilmesi, gittike zgrln dier lkelerdeki baarsna bal olmaktadr" diyordu. Birok yorumcu, Bush'un VVlsoncu gndemi merkeze almasn byk lde ynetiminin tanmlayc eyleminin gvenlik gerekesinin - Irak sava - ortadan kalkm olduuna balyordu. Bu doru olabilir, fakat artk politika yrrlkte olduu iin bakann o noktaya nasl gittiinin nemi yoktu. Ayrca Bush'un demokrasinin desteklenmesi gndemiyle ilgili kendisinin sylediklerine, en azndan bir ilke meselesi olarak, inandna dair ok az kuku vardr. Bush'un ikinci dnemiyle lgili sorun uydu: birinci dneminde yrtlen politikalar ynetime kar o kadar byk derecede dmanlk yaratmt ki, kusursuz olarak grlen demokrasiyi destekleme gndemi gzden dmt -Bush'un kendisi bile artk buna inanmyordu. nleyici bir sava idealist adan hakl karmaya ynelik gemiteki giriimi, birok eletirmenin onun istediklerinin tam tersini arzu etmelerine neden olmutu.57NEO-CONLARIN SONU

Bilano Neo-con kelimesi artk bir suistimal ifadesi anlamna geldiine gre, neo-con mirasnn son be deil, elli ylna bakmamz gerekiyor. Yukarda belirtildii gibi, kendilerini neo-con olarak adlandran kiilerin sahip olduklar grlerde son yirmi be ylda ok byk farkllklar vardr ve bu grlerin hibiri ortak bir ynde hareket etmemektedir. Bununla birlikte neo-con dnceyi nitelendiren ve bu kiilerin takndklar politika tutumlarn mantkl olarak aklayan, neo-con'lar d politikayla ilgili dier dnce ekollerinden ayran drt temel ilkeyi veya temay elde etmek de mmkndr. Bu ilkeler unlardr: Rejimlerin iyaplarnn nemli olduu ve d politikann liberal demokratik toplumlarn en derin deerlerini yanstmas gerektii inanc. Muhafazakrlar, rejimin doasnn da dnk davranlar etkiledii grn, rejim trlerine baklmakszn btn devletlerin gce ulamaya altklar ynndeki alternatif gereki grten daha tutarl bir ekilde ele almaktadrlar. lk neo-con anti-Stalinistiler, Souk Sava' ideoloji ve deerlere kar bir mcadele, Sovyetler Birlii'nin stesinden nasl gelineceiyle ilgili Reagan yllarna kadar sren bir kavga olarak gryorlard. Neo-con dncesindeki Straussu akm da rejimi, siyasetin ana bir dzenleyici ilkesi olarak gryordu. Amerika'nn gcnn ahlki amalar iin kullanlmakta olduu ve kullanlabilecei ve ABD'nin uluslararas meselelerle ilgilenmeye devam etmesi gerektii ynnde bir nan. Neo-con d politikann, ahlki amalara ulamak58NEO-CON MRASI

iin ou kez g kullanlmas gerektii dncesinde yatan gereki bir boyutu vardr. Dnyann egemen gc olarak ABD'nin gvenlik alannda zel sorumluluklar bulunmaktadr. Bu, kinci Dnya Sava ve Hitler'e kar mcadelede olduu gibi, 1990'larda da Balkanlar iin geerliydi. Hrsl sosyal mhendislik projelerine duyulan gvensizlik. Sosyal plnlamaya ynelik hrsl abalarn tatsz sonular, neo-con dnce ierisinde, 1940'larda Stalncliin eletirilmesini The Public Interest'in 1960'lardaki Byk Toplum hakkndaki phelerine balayan srekli bir temadr.

Ve son olarak gerek gvenlie gerekse adalete ulalmasnda uluslararas hukukun ve kurumlarn meruiyeti ve etkinlii hakknda duyulan phe. Neo-con'lar VVilsoncu olarak adlandrlm olsalar da VVoodrovv VVilson'un kendisi, Milletler Cemiyeti'nin oluturulmas yoluyla demokrasiyi desteklemeye almt. Kuvvet politikasnn alp onun yerine uluslararas hukukun geirebilecei hayali, bugn Amerikan liberal enternasyonalistler ve birok Avrupal tarafndan paylalmaktadr. Neo-con'lar bu balamda, uluslararas hukukun kural uygulayamayacak veya saldrganl nleyemeyecek kadar zayf olduu konusunda gerekilerle hemfikirdirler; uluslararas adaletin hem bir hakemi hem de uygulaycs olarak Birlemi Milletler' son derece eletirmektedirler. Birlemi Milletler'e duyulan gvensizlik, ou neo-con iin, ok tarafl ibirliinin btn biimlerine kadar uzanmaz; rnein ou NATO ittifakna olumlu yaklamakta ve demokratik ilkelere dayanan mterek eyleme inanmaktadr.2959NEO-CONLARIN SONU

Kendilerini tanmlayan ana konu olan komnizme kar mcadelede neo-con'lar, sorunun yaps ve zmleriyle ilgili temel analizlerinde rakiplerinden daha haklydlar -dorusu birok muhafazakrn bizzat fark ettiinden bile daha haklydlar. Souk Sava'n ilk gnlerinde John F. Ken-nedy ve Hu'bert Humphrey'den Paul Nitze ve George Ken-nan'a kadar birok Amerikal, komnist totalitarizmin esiz bir ktl temsil ettiine inanyordu. Birok Souk Sava, "rejim deiiklii" terimini kullanmam olsa da Sovyet tehdidinin rejimin yapsndan doduunu ve rejimin kendisi deitirilene kadar bu tehdidin sona ermeyeceini dnyordu. Fakat Vietnam'dan sonra, Bat'nn "ar komnizm korkusu" ierisinde yaadna inanan Bakan Jimmy Carter'n szleriyle yanstlan farkl bir gr domutu. Bu ikinci tutum, komnizmin sosyalist amalarna biraz sempati duyan ve yalnzca yntemlerine kar kan sol grl insanlar ve komnizmi Bati demokrasilerinin uymak zorunda kalacaklar bir baka ynetim biimi olarak kabul eden sa grl gerekiler tarafndan paylalyordu. Neocon'lar Vietnam'dan sonra komnizmi esiz bir ktlk olarak gren ilk zamanlardaki Souk Sava dncesinin mealesini tamay srdrmlerdi. Ronald Reagan, Sovyetler Birlii'ni ve onun mttefiklerini bir "er imparatorluu" olarak adlandrd ve Mkhail Gorbaov'u yalnzca sistemini yiletirmeye deil, ayn zamanda "komnizm duvarn ykmaya" da zorlad in Amerikan solu ve Avrupa'daki kltrl kiiler tarafndan alayl yolla eletiriliyordu. Reagan'n, uluslararas gvenlik politikasndan sorumlu savunma bakan yardmcs Richard Perle, bu uzlamaz ve kat tutum nedeniyle "karanlklar60NEO-CON MRA51

prensi" olarak adlandrlmt; ve Perle'n orta menzilli nkleer gler mzakerelerindeki ift tarafl sfrlama (orta menzilli fzelerin tamamen kaldrlmas) teklifi, ulalmas son derece gerek d olduu gerekesiyle D likiler Konseyi ve D leri Bakanl gibi yerlerdeki iyi niyetli merkeziyetiler tarafndan acmaszca eletirilmiti. Bu kiiler, Souk Sava' ynetmenin aksine gerekten kazanma umudundaki Reaganclarn tehlikeli biimde topyac olduklar dncesindeydiler.30 Ve aslnda Souk Sava dneminden elde edilen zafer, kesinlikle 1989-1991 srecinde meydana gelen olaylardr. Gorbaov, yalnzca ift tarafl sfrlamay deil, konvansiyo-nel glerinde byk kstlamalar da kabul etmiti; daha sonra ise Lehler, Macarlar ve Dou Almanlarn imparatorluktan ayrlmalarna engel olamamt. Komnizm, i ahlki zayfl ve elikileri nedeniyle birka sene ierisinde kt; Dou Avrupa ve eski Sovyetler Birli'ndeki rejim deiikliiyle birlikte Bat'ya ynelik Varova Pakt tehdidi ortadan kalkm oldu.31 er imparatorluunun Lehler, ekler ve Estonyallar gibi eski tebaalar, Reagan'n ahlki diline hi itiraz etmemilerdi ve bu rklar, Souk Sava dneminde Sovyet ynetiminden zgrlklerini elde etme davalarnda onlar yalnz brakm olan birok Bat

Avrupa lkesine bugn bile kzgndrlar. Eski ve Yeni Avrupa arasndaki mevcut ayrlmalar, dorudan rejim deiiklii meselesine balanabilir: yeni Avrupallar, demokratik Bat ile yeniden birlee-medikleri srece durumlarnn deimeyeceini biliyorlard. NATO'nun snrlar bugn Bothnia Krfezi ve der Nehr'ne kadar geniletilmitir ve 20042005 srecinde Viktor Yushchenko'yu iktidara getiren Ukrayna'daki geni apl halk ayaklanmas, demokratik dalgann henz dinme61NEO-CONLARN SONU

mi olabileceini gstermektedir. Komnizmin hzl, beklenmedik ve byk lde sakin biimde k, rejim deiiklii kavramn uluslararas ilikilere ynelik bir yaklam olarak geerli klmt. Ve bu sra d hakl "karma, bir sonraki on yllk dilimde birok neo-con'un yanl tarafa ynelmesine zemin hazrlayarak bu kiilerin 11 Eyll sonras d politikasn ynetmeleri zerinde dorudan sonular yaratmtr. Hem 1989'da olanlar yorumlama hem de siyasi rakipleriyle psikolojik ilikileri dzeyinde yaanan sorun, iki katmandan oluuyordu. 1989, komnizmin "tarihin p kutusuna" doru gitmekte olduunu dnen Ronald Reagan'n bile muhtemelen ummad mucizelerle dolu olduu bir yld. ster sada olsun ister solda, Sovyet gc konusunda uzman olan neredeyse herkes, rejim deiikliinin sakin biimde ve grnrdeki Sovyet yaptrm varken Dou Avrupa'ya ulamayacan dnyordu. nsanlar Moskova'nn yan sra Polonya ve Dou Almanya'daki politbrolarn reformcular ve tutucular arasnda blnm olduklarn ve bu iki grup kar karya geldiinde tutucularn askeri g yoluyla direnip deiime kar koyacaklarn dnyordu. Tutucularn bu tr bir mcadeleye hi de niyetli olmamalar, komnist sistemin merkezinde gerekte kimsenin dnemedii kadar derin bir ahlki rmenin olduunu gsteriyordu.32 Bir mucizeye ki ekilde tepki gsterilebilir. Bir insan kp da "mucizeler olur" deyip dier insanlarn bu mucizenin her yerde eit lde gereklemesi beklentilerini arpc biimde arttrabilir. Komnizmin kmesi olaynda bu tutum, Dou Avrupallarn deneyimlerinin dnyann dier blgelerine yaylmas eklinde grnd. Dou Avrupallar, aka, kt bir zorbaln elinden kurtulmaya alyorlard; Sovyet62NbO-CON MRASI

gcnn ortadan kaldrlmas, br nehrin doal yatana dnmesine imkn salayan bir baraj patlamasna benziyordu. Dou Avrupallarn tutsaklklarna alm olduklarn syleyen kiiler bizleri bir zaman aldatmlard; bu nedenle baka yerlerdeki demokratik drty kmsememeliyiz. kinci tepki ise mucizeyi yaayan kiinin, olaanst ans iin Tanr'ya kretmesi, kazanmlarn biriktirmesi ve henz tank olduu eyin koullarnn esizliinin zerinde iyice dnmesidir. Korkun zorba ynetimlerin neredeyse hibir giriimde bulunulmadan eninde sonunda keceklerine inanmakszn liberal demokrasinin gelecein dalgasn oluturduuna inanan kiiler olabilir. Bulunduumuz noktada geriye doru dnp bakacak olursak komnizmin, temelindeki toplumlara herhangi bir organik kk salmam, esiz biimde ii bo ve yapay bir ideoloji olduunu grebiliriz. Dou Avrupallarn demokrasiye dnlerinin daha ok onlarn, doal lerlemeleri 20. yzyln korkun olaylaryla engellenmi olan kalknmann yksek bir noktasndaki gerek Avrupallar olmalar gereiyle ilgilidir. Fakat bu, btn diktatrlklerin benzer ekilde toplumsal kklerden yoksun olduklar veya Avrupa komnizmi kadar hzl ya da sakin biimde ortadan kaybolacaklar anlamna gelmez. Birok insan, Tarihin Sonu ve Son insan (1992) adl kitabmn ilk yorumu - yani zgrlk iin btn insanlarn iinde, onlar sonunda liberal demokrasiye gtrecek evrensel br zlem olduunu ve liberal demokrasiden yana, hzlanan uluslararas bir hareketin ortasnda olduumuzu - savunduunu dnmektedir. Bu, iddiann yanl biimde yorumlanmasdr.33 Tarihin Sonu, nihayetinde modernleme hakknda bir tartmadr. Esasen evrensel olan ey, liberal demokrasi arzusundan ziyade teknoloji, yksek yaam stan63

NEO-CONLARIN SONU

dartlar, salk hizmetleri ve dnyaya daha geni lde eriim imknna sahip modern bir toplumda yaama arzusudur. Ekonomik modernleme, baarl olduu zaman korunma, st dzey eitim ve bireyler olarak kabul edilmeleri konusuyla ilgilenme haklarna sahip bir orta snf oluturarak siyasi katlma ynelik talepleri ynlendirme eiliminde olur. Liberal demokrasi, bu modernleme srecinin yan rnlerinden biri, yalnzca tarihsel sre erisinde evrensel bir tutku haline gelen bir eydir. Modernleme kuramnn, kalknmann kat evrelerine veya ekonomik adan belirli sonulara sahip gl bir biimini asla benimsemedim. Olaslk, liderlik ve dnceler daima byk baarszlklar mantkl olmasa da mmkn klm olan karmak bir rol oynamlardr. Bilim adam Ken )owitt, benim dncelerimi ve bunlarn Bush ynetiminin yaklamndan tam olarak nasl farkllk gsterdiklerini tanmlamtr: Bush ynetimi balangta, st kapal olarak olsa da, dnyann "geri kalannn" az ok doal yollarla genelde Bat'ya ve zelde ABD'ye benzeyecei ynndeki "tarihin sonu" tezini kabul etmiti. 11 Eyll bunu deitirdi. 11 Eyll sonrasnda Bush ynetimi, Fukuya-ma'nn tarihsel zaman izelgesinin ok serbesti olduu ve tarihsel deiime yol aan unsurlara hi de yeteri kadar zen gstermedii sonucuna varmt. Bush ynetimi, tarihin belirli dzene, liderlie ve ynetime ihtiya duyduu kararna varmt Bu ironilerin ironisi ierisinde Bush ynetiminin rejim deiikliini, terrle mcadele politikas iin hayati ve demokratik bir kapitalist dnya arzusunun ayrlmaz bir paras olarak taNEO-CON MRASI

nmlamas, Fukuyama'nn pasif "Marksist" sosyal teolojisinin yerine aktif bir "Leninist" d politikann gemesine yol amtr.3* Leninizm'in esas biimini sevmiyordum ve Bush ynetimi Leninist olduunda baz phelerim vard. Benim grme gre demokrasinin evrensel olarak yaylmas uzun vadede olasdr. Fakat Lehler, Macarlar, hatta Romanyallar tarafndan gerekletirilen demokrasiye ve serbest piyasalara hzl, olduka sakin geiin dnyann dier blgelerinde sratle tekrarlanp tekrarlanamayaca veya bu geiin, tarihte belirli bir dnemde yabanclar tarafndan g kullanlmas yoluyla desteklenip desteklenemeyecei pheye aktr. Eski komnist dnya ierisinde, Polonya ve Estonya rneklerindeki demokrasiye ve piyasa ekonomisine hzl entegre olmaktan Beyaz Rusya ve Orta Asya'nn pek ok ardl devleti rneklerindeki otoriter ynetimlerin varlklarn srdrmelerine kadar deien geni gei rnekleri vardr. Liderler, tarih, kltr, corafya ve konuyla ilgili dier etkenler, eski komnist dnyann her yerinde farkllklar gstermi ve siyasi deiimin baarsn byk lde etkilemitir. Aada tartlaca zere, demokrasiye geilerin gerekletirilmesi genellikle zordur ve ekonomik kalknmann desteklenmesi de eit lde ardr. Bu, komnist dnyada tank olduumuz trden ve Souk Sava' sona erdirmi olan iddetli dnmlerin kaideden te istisnalar olabileceklerini gstermektedir. Kristo! ve Kaan gibi neo-con'lar, olaylar farkl yorumlamlardr. Present Dangers'da unlar yazmlard:65NEO-CONLAR1N SONU

Amerika'nn, diktatrlerce ynetilen devletlerde rejim deiiklerini desteklemek amacyla gcn kullanmas dncesi, birok kiiye gre ancak bir topyadr. Aslnda bu, son derece gerekidir. Son otuz ylda yaananlar gz nne aldmzda yurtdnda demokrasiye geiin desteklenmesinin imknszlnn aklanmasnda ters bir ey vardr. Filipinler, Endonezya, ili, Nikaragua, Paraguay, Tayvan ve Gney Kore gibi hi beklenmedik yerlerde diktatrlklerin devrildiklerini grdkten sonra, Irak gibi bir yerde rejim deiikliini hayal etmek ne kadar topiktir? Sovyetler Birli-i'nde ok daha gl ve muhtemelen daha istikrarl bir oligari ykldna gre in'deki Komnist Partisi oligarisinin yklmas in almak ne kadar topiktir? Getiimiz son otuz yl boyunca ei grlmemi bir hzla dnyay kuatan

demokrasiye geie bakacak olursak, baka zaferler kazan-lamayacanda srar etmek "gereki" bir bak as mdr?35 Demokrasiye geiin yaklamakta olduu inanc iki eye dayanyordu. Birincisi, demokrasinin kltrler aras cazibesinin yorumlanmas ve 20. yzyln sonundaki demokratik dncenin hzla yaylmasyla ilgiliydi. kincisi, neo-con'larn Amerikan gcnn merkeziyetiliine olan inanlar ve zellikle de, eski Sovyetler Birli'nin knde Ronald Reagan'n politikalarnn hayati rol oynam olduu grleriyle ilgiliydi. Hzla yaylan demokratik coku dalgasnn, 1980'lern sonlarnda ve 1990'larn balarnda, dnyann birok blgesinin zerinden gemi olduu ortadadr; baarl demokrasi iin gerekli yapsal artlarn hibirini karlamayan bir blge olan Sub-Sahara Afrika'snda yaanan demokrasiye geileri baka trl nasl aklayabiliriz? Fakat Tarihin So66NEO-CON MRASI

nu'nda sergilenen benzer geni bir modernleme srecinden doan demokrasiye gei kuram, demokratik yaylmann bir toplumu ancak belirli bir noktaya kadar getirebileceini ne srmektedir. Belirli yapsal artlar yerine getirilmedii takdirde stikrarszlk ve baarszlk hkm srer. Bu, nceki btn demokratikleme dalgalarnn neden geri ekildii