FORTEPIAN OBOWIĄZKOWY

Katarzyna Plust

Program nauczania przedmiotu

FORTEPIAN OBOWIĄZKOWY

Szkoła muzyczna II stopniaII etap edukacyjny

specjalność: instrumentalistyka

© Centrum Edukacji Artystycznej

SPIS TREŚCI

WSTĘP …………………………………………………………………………………….. 2

CELE EDUKACYJNE ………………………………………………………………..... 3

MATERIAŁ NAUCZANIA …………………………………………………………. 4

Treści zgodne z treściami nauczania zawartymi w podstawie programowej ……... 4

Przykładowe formy realizacji treści nauczania ……………………………………….. 4

Repertuar do realizacji – propozycje ……………………………………………………. 7

Formy sprawdzania osiągnięć ucznia …………………………………………………. 13

Opis osiągnięć ucznia na zakończenie drugiego etapu edukacyjnego …………... 15

KOMENTARZ DO REALIZACJI PROGRAMU NAUCZANIA ……… 17

Ogólna koncepcja programu nauczania ………………………………………………. 17

Wskazówki metodyczne ………………………………………………………………… 18

© Centrum Edukacji Artystycznej Strona 1

Opis warunków niezbędnych do realizacji programu nauczania …………………. 20

ZAKOŃCZENIE ……………………………………………………………………. 20

Wybrane publikacje ……………………………………………………………………... 21

Gdybym zdołał przekazać uczniowi warsztat naszej sztuki tak dokładnie,

jak potrafi nauczyć swego rzemiosła stolarz, byłbym wtedy zadowolony1.

Arnold Schönberg

WSTĘP

Program nauczania przedmiotu fortepian obowiązkowy przeznaczony jest dla drugiego etapu edukacyjnego szkół muzycznych II stopnia, w ramach specjalności zawodowej - instrumentalistyka. Został opracowany w oparciu o następujące akty prawne:

1. Ustawa o systemie oświaty dnia 7 września 1991 r. (tekst jednolity DZ. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późniejszymi zmianami).

2. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 2 lipca 2014 r. w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego w publicznych szkołach artystycznych (DZ. U. z 2014 r., poz. 1039).

3. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 20 maja 2014 r. w sprawie ramowych planów nauczania w publicznych szkołach i placówkach artystycznych (Dz. U. z 2014 r., poz. 785).

Niniejszy program jest programem typu spiralnego, bowiem zakłada realizację tych samych treści na coraz wyższych poziomach kształcenia, 1 Cytat za: Arnold Schönberg, Harmonielehre, Universal Editio, Wien 1911, s. 7.


rozszerzając ich zakres. Program nauczania fortepianu obowiązkowego zawiera cele edukacyjne, treści nauczania oraz osiągnięcia ucznia na zakończenie etapu edukacyjnego, które w pełni odnoszą się do zapisów zawartych w podstawie programowej kształcenia w zawodzie: muzyk, o której mowa powyżej. Przedstawione zostały w nim również przykładowe formy realizacji treści nauczania, propozycje repertuaru oraz formy sprawdzania osiągnięć ucznia, które w swych założeniach mogą być wykorzystane w pracy z uczniami o zróżnicowanych predyspozycjach i poziomach zaawansowania w grze na fortepianie, również tych bez przygotowania muzycznego. W programie zawarte zostały wskazówki metodyczne oraz wykaz przykładowych publikacji, które mogą stanowić istotne dla nauczyciela źródła własnego rozwoju pedagogicznego, ukierunkowanego na indywidualne potrzeby ucznia wynikające ze specyfiki nauczania tego przedmiotu.

CELE EDUKACYJNE

Sformułowane cele edukacyjne odwołują się do określonych w podstawach programowych efektów kształcenia po zakończeniu nauki w szkole muzycznej II stopnia oraz ogólnych celów kształcenia przedmiotu fortepian obowiązkowy dla specjalności: instrumentalistyka.

Cele edukacyjne1. Zainteresowanie ucznia muzyką artystyczną, w tym

szczególnie fortepianową.2. Zapoznanie z historią, budową oraz możliwościami

brzmieniowymi fortepianu.3. Kształtowanie właściwej postawy oraz prawidłowego aparatu

gry na instrumencie.4. Wykształcenie umiejętności prawidłowej realizacji zapisu

nutowego utworów w kluczu wiolinowym i basowym.5. Rozwijanie umiejętności technicznych i interpretacyjnych

z uwzględnieniem podstawowych sposobów artykulacji, dynamiki, agogiki, frazowania, pedalizacji, formy i stylistyki utworu.

6. Rozwijanie wyobraźni i pamięci muzycznej oraz wrażliwości na środki wyrazu muzycznego.

7. Rozwijanie umiejętności gry a vista.8. Nabywanie umiejętności w zakresie gry zespołowej, w tym

realizacji prostych akompaniamentów.9. Kształcenie umiejętności łączenia i wykorzystywania wiedzy

z zakresu przedmiotów ogólnomuzycznych w działaniach praktycznych.

10. Kształcenie umiejętności pomocniczego traktowania © Centrum Edukacji Artystycznej Strona 3

fortepianu w przygotowaniu repertuaru realizowanego na przedmiocie głównym.

11. Rozwijanie umiejętności świadomego i samodzielnego wykonywania pracy domowej.

12. Przygotowanie do umiejętnego korzystania z technologii informacyjnej i komunikacyjnej, pogłębiających wiedzę i umiejętności.

13. Przygotowanie do publicznych występów artystycznych solowychi zespołowych.

14. Przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w kulturze, w szczególności w różnych formach życia muzycznego.

MATERIAŁ NAUCZANIATreści zgodne z treściami nauczania zawartymi w podstawie programowej

Przedstawione treści nauczania odwołują się w sposób bezpośredni do wymagań kształcenia w zakresie przedmiotu fortepian obowiązkowy, zawartych w podstawie programowej dla specjalności zawodowej - instrumentalistyka.

Treści nauczania1. Budowa, możliwości brzmieniowe oraz historia fortepianu.2. Podstawy prawidłowego aparatu gry.3. Podstawy i elementy notacji muzycznej w utworach

fortepianowych.4. Różnorodność problemów technicznych w utworach

fortepianowych.5. Problematyka interpretacji utworów muzycznych.6. Problematyka realizacji utworów a vista.7. Zasady muzykowania zespołowego.8. Problematyka samodzielnej pracy nad utworem.9. Realizacja repertuaru fortepianowego.

Przykładowe formy realizacji treści nauczania

I rok nauki

1. Przedstawienie budowy i możliwości brzmieniowych fortepianu oraz historycznego rozwoju instrumentu.

2. Omówienie zasad prawidłowego posługiwania się aparatem gry, takich jak: postawa przy instrumencie, ułożenie rąk, pozycja dłoni i palców oraz koordynacja i niezależność rąk. Ćwiczenia praktyczne.


3. Wprowadzenie (dla uczniów początkujących) lub przypomnienie (dla uczniów kontynuujących naukę gry na fortepianie) oznaczeń graficznych potrzebnych w realizacji utworów, takich jak: klucz wiolinowy i basowy, wysokości dźwięków, wartości rytmiczne nut i pauz, znaki chromatyczne (krzyżyk, bemol, kasownik), zapis graficzny artykulacji, dynamiki, pedalizacji, podstawowe oznaczenia agogiczne. Ćwiczenia praktyczne.

4. Wprowadzenie wybranych problemów technicznych na przykładzie realizowanego repertuaru dotyczących np. biegłości palcowej, gry dwudźwięków i akordów, pochodów pasażowych, podstawowych ozdobników. Realizowanie zasad techniki gry z wykorzystaniem artykulacji (portato, legato, staccato), dynamiki, agogiki, frazowania (pedalizacji – dla uczniów zaawansowanych).

5. Omówienie zasad prawidłowej interpretacji utworów repertuarowych w zależności od stylu epoki (kompozytora), formy, oznaczeń wykonawczych.

6. Wprowadzenie gry a vista prostych utworów w kluczu wiolinowym i basowym. Zwrócenie uwagi na poprawną realizację tekstu i konieczność wstępnej analizy utworu.

7. Wprowadzenie do repertuaru prostych utworów na cztery ręce. Omówienie zasad pracy w zespole. Zwrócenie uwagi na istotę spójnej interpretacji wszystkich wykonawców (w zakresie agogiki, dynamiki, frazowania).

8. Wskazanie metod samodzielnej pracy ucznia w domu. Zwrócenie uwagi na właściwe sposoby ćwiczenia, dokładną realizację tekstu muzycznego, przestrzeganie wskazówek nauczyciela i in.

9. Realizacja repertuaru (wybór w zależności od umiejętności ucznia).

Propozycje wymagań edukacyjnych w I roku nauki: gamy majorowe i minorowe (harmoniczna i melodyczna) do dwóch

znaków; trójdźwięki/pasaże toniczne bez przewrotów; akordy Subdominanty i Dominanty; zrealizowanie przynajmniej czterech utworów o zróżnicowanym

charakterze w każdym semestrze (w tym jeden utwór w zakresie gry zespołowej);

czytanie a vista.

II i III rok nauki

1. Przypomnienie i utrwalenie wiedzy z zakresu budowy i możliwości brzmieniowych fortepianu oraz historycznego rozwoju instrumentu.

2. Przypomnienie zasad prawidłowego posługiwania się aparatem gry. Ćwiczenia praktyczne doskonalące nabyte umiejętności.

3. Utrwalenie oznaczeń graficznych potrzebnych w realizacji utworów. Ćwiczenia praktyczne doskonalące nabyte umiejętności.

4. Praca nad problemami techniki fortepianowej na przykładzie realizowanego repertuaru w zakresie biegłości palcowej, gry dwudźwięków, akordów, pochodów pasażowych, ozdobników, z


wykorzystaniem artykulacji (portato, legato, staccato), dynamiki, agogiki, frazowania, pedalizacji.

5. Utrwalenie zasad oraz rozwijanie umiejętności prawidłowej interpretacji utworów w zależności od stylu epoki, indywidualnego stylu kompozytora, formy, oznaczeń wykonawczych itp.

6. Rozwijanie umiejętności gry a vista prostych utworów w kluczu wiolinowym i basowym.

7. Realizacja prostych utworów na cztery ręce lub akompaniamentów. Przypomnienie zasad pracy w zespole. Zwrócenie uwagi na istotę spójnej interpretacji wszystkich wykonawców (agogika, dynamika, frazowanie).

8. Rozwijanie umiejętności samodzielnej pracy ucznia. 9. Realizacja repertuaru (wybór w zależności od umiejętności ucznia).

Propozycje wymagań edukacyjnych w II roku nauki: gamy majorowe i minorowe (harmoniczna i melodyczna) do pięciu

znaków; trójdźwięki/pasaże toniczne z przewrotami; Łączenie akordów T-S, S-T, T-D, D-T; czterodźwięki dominatowo-septymowe rozłożone w postaci

zasadniczej; zrealizowanie przynajmniej czterech utworów z różnych działów w

każdym semestrze (w tym jeden utwór w zakresie gry zespołowej, np. na 4 ręce);

czytanie a vista.Propozycje wymagań edukacyjnych w III roku nauki:

wszystkie gamy majorowe i minorowe (harmoniczna i melodyczna); trójdźwięki/pasaże toniczne z przewrotami; czterodźwięki dominantowo-septymowe rozłożone w postaci

zasadniczej; czterodźwięki dominantowo-nonowe bez prymy; kadencje w układzie czterogłosowym; zrealizowanie przynajmniej czterech utworów z różnych działów w

każdym semestrze (w tym jeden utwór w zakresie gry zespołowej); czytanie a vista.

IV rok nauki

1. Uporządkowanie wiedzy z zakresu budowy i możliwości brzmieniowych fortepianu oraz historycznego rozwoju instrumentu.

2. Doskonalenie umiejętności prawidłowego posługiwania się aparatem gry.

3. Utrwalenie oznaczeń graficznych potrzebnych w realizacji utworów. 4. Rozwijanie techniki pianistycznej w realizowanym repertuarze. 5. Doskonalenie umiejętności prawidłowej interpretacji utworów, w tym

szczególnie repertuarowych. 6. Doskonalenie umiejętności gry a vista prostych utworów w kluczu

wiolinowym i basowym.


7. Realizacja utworów na cztery ręce lub dwa fortepiany, prostych akompaniamentów, wybranych koncertów fortepianowych. Ugruntowanie zasad muzykowania zespołowego.

8. Utrwalenie prawidłowych metod samodzielnej pracy ucznia. 9. Realizacja repertuaru na zakończenie etapu edukacyjnego (wybór w

zależności od umiejętności ucznia).

Propozycje wymagań edukacyjnych w IV roku nauki: wszystkie gamy majorowe i minorowe (harmoniczna i melodyczna); trójdźwięki/pasaże toniczne z przewrotami; gamy chromatyczne od każdego dźwięku; czterodźwięki dominantowo-septymowe rozłożone; czterodźwięki dominantowo-nonowe bez prymy; kadencje w układzie czterogłosowym; zrealizowanie przynajmniej sześć utworów z różnych działów w

całym roku szkolnym, w tym: * etiuda (lub inny utwór o charakterze etiudowym),

* utwór polifoniczny lub polifonizujący, * jedna z form klasycznych, np. sonata, rondo, wariacje, * utwór dowolny, * utwór z zakresu muzykowania zespołowego, * inny utwór (problematyka i forma utworu do wyboru); czytanie a vista.

Repertuar do realizacji – propozycje (do wyboru przez nauczyciela)1. Gamy i pasaże

Z. Drzewiecki, J. Ekier, J. Hoffman, A. Rieger (oprac.), Gamy i pasaże, część I

Z. Drzewiecki, J. Ekier, J. Hoffman, A. Rieger (oprac.), Gamy i pasaże, część II*

2. Szkoły gry na fortepian dla początkujących

M. Aaron, Methode de piano (Szkoła na fortepian) A.M. Klechniowska, Szkoła dla początkujących na fortepian H. Lachert, Nuta, dźwięk, klawisz N. Lubomudrowa, K. Sorokin, A. Tumanian, Chrestomatia

(Wypisy z pedagogicznego repertuaru) W. Markiewiczówna, Do-re-mi-fa-sol A. Nikołajew, Szkoła gry na fortepianie M. Preuschoff-Kaźmierczakowa, Fortepian dla najmłodszych A. Różycki, Elementarna szkoła ABC na fortepian op. 50 E. Schütte-Kötschau, Schule des Klavierspiels (Szkoła na fortepian) Z. Śliwiński, Nowy Bayer (Szkoła na fortepian)

3. Ćwiczenia techniczne i etiudy


E. Altberg, Z. Romaszkowa, 313 wprawek H. Berens, Najnowsza szkoła biegłości op. 61 H. Bertini, Etiudy op. 100 F. Burgmüller, Etiudy op. 100, op. 105, op. 109 F. Chopin, Trzy etiudy metodyczne* J.B. Cramer, 50 etiud C. Czerny, Wybór etiud op. 139, op. 599, op. 636 C. Czerny, Szkoła biegłości op. 299 B. Domaniewski, Vademecum J. Duvernoy, Etiudy elementarne op. 176 J. Garścia, Małe etiudy polirytmiczne op. 23 H. Gnesina, Małe etiudy dla początkujących Ch.-L. Hanon, Wirtuoz fortepianu* S. Heller, Etiudy op. 45, op. 46, op. 47 H. Lemoine, Etiudy dziecięce op. 37 F. Liszt, Etiudy op. 1* A. Löschorn, Etiudy op. 65* i op. 66* J. Pischna, Małe ćwiczenia S. Raube, Etiudy dla dzieci, zeszyt I i II Z. Romaszkowa, Zbiór etiud dla dzieci i młodzieży W. Sawicka, G. Stempniowa, Etiudy, zeszyty I, II, III, IV, V*, VI* L. Schytte, 25 łatwych etiud op. 108 L. Schytte, Etiudy op. 68

4. Utwory dawnych mistrzów, polifonizujące, polifoniczne

E. Altberg, Wybór utworów z XVII i XVIII wieku E. Altberg, Studium gry polifonicznej J.S. Bach, Łatwe utwory J.S. Bach, Drobne utwory J.S. Bach, Małe preludia J.S. Bach, Inwencje dwugłosowe i trzygłosowe (sinfonie)* J.S. Bach, Suity francuskie * (wybrane części) J.S. Bach, Suity angielskie * (wybrane części) J.S. Bach, Partity * (wybrane części) J.S. Bach, Das Wohltemperierte Klavier, tom I* (wybrane preludia i

fugi) D. Cimarosa, Album na fortepian – Sonaty M. Frey, Szkoła gry polifonicznej G.F. Händel, Dwanaście łatwych utworów na fortepian G.F. Händel, Utwory wybrane – Fughetty G.F. Händel, Suity* (wybrane części) J. Hoffman, A. Rieger (oprac.), Dawne tańce i melodie, część I i II A. Scarlatti, Esercizi per gravicembalo (Sonaty)* Z. Śliwiński (oprac.), Z dawnych wieków M. Sokołow (oprac.), Utwory polifoniczne

5. Formy klasyczne

L. van Beethoven, Sonatiny nr 1 Es-dur, nr 2 f-moll, nr 3 D-dur


L. van Beethoven, Sonaty wybrane części sonat, np.: f-moll op. 2 nr 1* c-moll op. 10 nr 1* F-dur op. 10 nr 2* E-dur op. 14 nr 1* G-dur op. 14 nr 2 * cis-moll op. 27 nr 2 Księżycowa, część I* g-moll op. 49 nr 1 G-dur op. 49 nr 2 G-dur op. 79* L. van Beethoven, Wariacje, np.: 6 łatwych wariacji F-dur na temat piosenki szwajcarskiej 6 wariacji G-dur na temat własny 6 wariacji „Nel cor piú” 9 wariacji „Quanto e piu bello”* L. van Beethoven, Ronda, np.: A-dur C-dur op. 51 nr 1* G-dur op. 51 nr 2* L. van Beethoven, Bagatele op. 33, op. 119 M. Clementi, Sonatiny op. 36 A. Diabelli, Sonatiny J.L. Dussek, Sonatiny op. 20 J. Garścia, Sonatiny op. 4 i op. 38 J. Garścia, Małe sonatiny op. 51 J. Haydn, Sonaten-Album, cz. I–IV* wybrane części sonat, np.: nr 5 C-dur* nr 7 D-dur* nr 11 G-dur nr 12 G-dur nr 15 D-dur nr 18 E-dur nr 20 D-dur* nr 21 F-dur* nr 22 B-dur* nr 23 A-dur nr 29 A-dur nr 43 C-dur J. Haydn, Wariacje, np.: Andante con variazioni B-dur Hob.XVII:12 Menuetto con variazioni A-dur Hob. XVI:30 Allegretto con variazioni A-dur Hob. XVII:A3* Menuetto con variazioni Es-dur Hob. XVII:3* Arietta con variazioni A-dur Hob.XVII:2 J. Hoffman, A. Rieger (oprac.), Wybrane sonatiny, tom I i II J. Kuhlau, Sonatiny op. 55 i 59 J. Łuciuk, Cztery sonatiny L. Miklaszewski, Sonatiny


W.A. Mozart, Sonatiny wiedeńskie W.A. Mozart, Sonaty* wybrane części sonat, np.: KV 279 C-dur* KV 282 Es-dur* KV 283 G-dur* KV 309 C-dur* KV 311 D-dur* KV 547a F-dur KV 545 C-dur (Facile) W.A. Mozart, Wariacje, np.:

KV 24 8 wariacji G-dur * KV 25 7 wariacji D-dur* KV 265 12 wariacji „Ah! vous dirai-je Maman”*

W.A. Mozart, Rondo D-dur S. Raube (oprac.), Wybór sonatin dla dzieci, tom I i II A. Rowley, Sonatina op. 40

6. Utwory różne (dowolne)

E. Altberg, Czytanki muzyczne, zeszyty I–IV E. Altberg, 6 utworów polskich kompozytorów G. Bacewicz, Suita dziecięca T. Baird, Mała suita dziecięca B. Bartók, Dziesięć łatwych utworów B. Bartók, Mikrokosmos, zeszyty I–IV I. Berkowicz, Preludia M. Biskupska, D. Bruce, Łatwy blues na fortepian A. Casella, Carillon A. Casella, 11 utworów dziecięcych W. Chmielowska, Światek dziecięcy F. Chopin, Dwa zapomniane utwory F. Chopin, Cantabile F. Chopin, Drobne utwory F. Chopin, Preludia op. 28, np.:

Nr 4 e-moll, nr 6 h-moll, nr 7 A-dur, nr 15 Des-dur, nr 20 c-moll F. Chopin, Polonezy, np.:

b-moll op. posth., gis-moll op. posth., As-dur F. Chopin, Mazurki*, np.:

B-dur op. 7 nr 1, g-moll op. 67 nr 2, a-moll op. 67 nr 4, F-dur op. 68 nr 3

F. Chopin, Walce*, np.:E-dur op. posth., cis-moll op .64 nr 1, As-dur op. 69 nr 1, h-moll op.

69 nr 2 F. Chopin, Nokturny*, np.:

cis-moll op. posth., e-moll op. 72 nr 1., Es-dur op. 9 nr 2, g-moll op. 37

C. Corea, Children’s songs (Piosenki dziecięce)* P. Czajkowski, Album dla młodzieży op. 38 P. Czajkowski, Pory roku op. 37*


C. Debussy, Kącik dziecięcy* C. Debussy, Preludia*, np.:

Dziewczę o lnianych włosach, Ślady na śniegu, Wrzosy J. Dzielska, Kolorowe kamyki J. Ekier, Kolorowe melodie* J. Field, Nokturny wybrane J. Garścia, Najłatwiejsze utwory dla dzieci J. Garścia, Miniatury op. 5 J. Garścia, Obrazki muzyczne dla najmłodszych op. 21 J. Garścia, Ikebana J. Garścia, 6 ekspresyjnych miniatur J. Garztecka, Tańce polskie A. Greczaninow, Album dla młodzieży op. 98 E. Grieg, Utwory liryczne op. 12, op. 38*, op. 43* E. Grieg, Tańce norweskie op. 17* C. Grudziński, Miniatury kompozytorów polskich D. Kabalewski, Utwory wybrane op. 27 D. Kabalewski, Łatwe utwory op. 39 J. Lefeld, Utwory fortepianowe dla dzieci W. Lutosławski, Melodie ludowe* W. Lutosławski, Trzy utwory dla młodzieży* W. Lutosławski, Bukoliki* J. Łuciuk, Improwizacje dziecięce M. Magin, Mała suita polska* S. Majkapar, Biriulki F. Mendelssohn, 6 utworów dziecięcych op. 72 F. Mendelssohn, Pieśni bez słów* M.K. Ogiński, 5 tańców I.J. Paderewski, Chant d’amour (Pieśń miłosna)* S. Prokofiew, Bajeczki babuni op. 38* S. Prokofiew, Muzyka dziecięca op. 65 W. Raczkowski, Miniatury dla dzieci i młodzieży M. Ravel, Pawana na śmierć infantki* A. Rowley, Z mojego szkicownika op. 39 F. Rybicki, Zaczynam grać F. Rybicki, Już gram F. Rybicki, Gram wszystko F. Rybicki, Pieśni ludowe op. 46 F. Schubert, Wybór tańców na fortepian R. Schumann, Album dla młodzieży op. 68 R. Schumann, Kartki z albumu op. 124* A. Skriabin, Preludia op. 11* D. Szostakowicz, Album dziecięcy D. Szostakowicz, Tańce lalek* M. Szymanowska, Nokturn* M. Szymanowska, 5 tańców na fortepian K. Szymanowski, Tańce polskie* R. Twardowski, Mały wirtuoz. Łatwe utwory na fortepian R. Twardowski, Wesołe miasteczko H. Villa-Lobos, Pajac, Taniec *


7. Utwory w zakresie gry zespołowej

7.1. Utwory na cztery ręce

E. Altberg, Francuski wachlarzyk. Wybór łatwych utworów na fortepian na 4 ręce

E. Altberg, Z. Romaszkowa (oprac.), Utwory na 4 ręce L. van Beethoven, Pięć drobnych utworów na 4 ręce J. Brahms, Walce op. 39* A. Diabelli, Sonatiny op. 24, 54, 58, 163* A. Diabelli, Ćwiczenia melodyjne op. 149 A. Dvořak, Legendy* J. Garścia, Graj ze mną na 4 ręce A. Greczaninow, Na zielonej łące. 10 łatwych utworów na fortepian

na 4 ręce op. 99 E. Grieg, Tańce norweskie op. 35* A. Löschorn, 10 utworów dziecięcych op. 182 J. Łuciuk, Mini-opus S. Majkapar (oprac. Z. Śliwiński), Pierwsze kroki na 4 ręce S. Raube (oprac.), Drobiazgi na cztery ręce A. Rieger (oprac.), Wybór drobnych utworów na 4 ręce A. Ruthardt (oprac.), Lehrer und Schüler (Nauczyciel i uczeń) R. Schumann, Bilder aus Osten (Obrazy ze Wschodu) op. 66* I. Strawiński, Pięć łatwych utworów na 4 ręce G. Türk (oprac. E. Doflein), Zbiór utworów na 4 ręce C.M. von Weber, F. Schubert, Wybór utworów na 4 ręce, zeszyt I i II

7.2 . Utwory na dwa fortepiany/Koncerty

J.S. Bach, Koncerty: f-moll*, A-dur* J.Chr. Bach, Koncerty: B-dur, D-dur* M. Clementi, Dwie sonaty B-dur na dwa fortepiany* C. Debussy, Petite Suite (Mała suita) na 4 ręce* G. Fauré, Dolly Suite na 4 ręce J. Garścia, Mała suita op. 18 na dwa fortepiany H.M. Górecki, Toccata na dwa fortepiany* G.F. Händel, Koncert F-dur J. Haydn, Koncerty: G-dur * i D-dur* A. Rowley, Koncert miniaturowy G-dur* F. Rybicki, Koncert dla małych rąk K. Stromenger (oprac.), Utwory klasyczne na dwa fortepiany T. Szeligowski, Suita „Na łące” na dwa fortepiany

7.3. Akompaniamenty

Utwory na głos z fortepianem N. Vaccai Metodo pratico de canto (Praktyczna metoda włoskiego

śpiewu) G. Concone, Ćwiczenia na głos z fortepianem F. Chopin, Pieśni (wybór)


M. Karłowicz, Pieśni (wybór)Utwory instrumentalne

Ch. Dancla, Mała szkoła melodii op. 123 na skrzypce i fortepian D. Obijalska, M. Wawruk, Skrzypiące nutki, czyli piosenki bez słów E. Towarnicki, Szkoła na flet, część 1 Akompaniament fortepianowy R. Twardowski, Kolorowe nutki. Łatwe utwory na skrzypce i fortepian

____________________Uwaga: Oznaczenie (*) dotyczy propozycji dzieł przeznaczonych w szczególności dla uczniów najbardziej zaawansowanych w grze na fortepianie.Formy sprawdzania osiągnięć ucznia

W procesie nauczania fortepianu obowiązkowego, podobnie jak w przypadku innych przedmiotów indywidualnych realizowanych w szkole muzycznej, niezwykle istotną rolę odgrywa obiektywna ocena pracy ucznia przez nauczyciela. W przebiegu nauczania tego przedmiotu to nauczyciel decyduje o ostatecznej ocenie dla ucznia, bowiem naczelną formą sprawdzania osiągnięć w zakresie gry na fortepianie jest ocena jego postępów na każdej lekcji. Warto podkreślić, iż szczególnie mobilizującą i praktykowaną w szkołach formą sprawdzania osiągnięć uczniów (choć nieobowiązkową) są przesłuchania zarówno śródroczne, jak i końcoworoczne. Zaleca się przede wszystkim zorganizowanie dla uczniów przesłuchania na zakończenie etapu edukacyjnego. Ponadto nauczyciel może organizować samodzielnie inne formy muzykowania lub włączać uczniów do udziału w nich, co daje możliwość sprawdzania rozwoju i postępów wychowanków. I tak mogą to być np.: koncerty i audycje klasowe, koncerty i audycje szkolne, konkursy szkolne i pozaszkolne. Przedstawione powyżej formy sprawdzania osiągnięć ucznia ilustruje poniższy diagram.

Przykładowe formy sprawdzania osiągnięć ucznia


Koncerty i audycje klasowe

Występypozaszkoln

e

Konkursy szkolne

i pozaszkolne

Koncerty i audycje

ogólnoszkolne

Przesłuchania

półroczne i

końcoworoczne

Każda lekcja

fortepianu

Warto zaznaczyć, iż zarówno ocena bieżąca, śródroczna, jak i roczna powinny uwzględniać specyfikę nauczania przedmiotu: fortepian obowiązkowy, przede wszystkim zaś nauczyciel powinien zadbać o indywidualne traktowanie każdego ucznia w zależności od jego wieku, uzdolnień i predyspozycji muzycznych, wrażliwości i cech charakteru oraz poziomu zaawansowania w grze na fortepianie.

Biorąc powyższe pod uwagę, autor niniejszego programu proponuje, aby oceniać osiągnięcia ucznia, uwzględniając następujące kryteria:

► stopień realizacji wymagań edukacyjnych dla danego roku nauczania (zgodnie z wewnętrznymi ustaleniami);► liczba opanowanych pozycji repertuarowych, w tym również pamięciowo (zgodnie z ustalonymi wymaganiami);

► poprawność aparatu gry (prawidłowa postawa przy instrumencie, ułożenie i korelacja rąk itp.);► jakość wykonania poszczególnych pozycji repertuarowych (w tym prawidłowe odczytanie tekstu, walory brzmieniowe);► postępy w zdobywaniu i rozwijaniu umiejętności warsztatowych (technicznych i interpretacyjnych);► postępy w zdobywaniu i rozwijaniu umiejętności gry a vista;► stopień realizacji zadań pracy w zespole (współdziałanie w zakresie wykonania utworów na 4 ręce, akompaniamentów itp.);

► stopień wykorzystania wiedzy w zakresie innych przedmiotów (szczególnie ogólnomuzycznych) w przygotowaniu i realizacji utworów;► systematyczność i przygotowanie do lekcji;► aktywność i zaangażowanie podczas lekcji;► aktywny udział w koncertach, audycjach itp.

Szczegółowe wymagania i kryteria na poszczególne stopnie powinny być określone w odrębnych dokumentach szkolnych, takich jak: Statut czy Wewnętrzny System Oceniania, stąd autor nie umieszcza ich w prezentowanym programie.



Opis osiągnięć ucznia na zakończenie etapu edukacyjnego

Poniżej przedstawiono wspólne efekty kształcenia po zakończeniu nauki w szkole muzycznej II stopnia (tabela nr 1) oraz osiągnięcia w zakresie przedmiotu: fortepian obowiązkowy (tabela nr 2) – określone w podstawach programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego2. Tabela nr 1

Osiągnięcia ucznia na zakończenie drugiego etapu edukacyjnego

– wspólne efekty kształcenia1. Szanuje dziedzictwo kulturowe własnego i innych narodów.2. Przestrzega zasad kultury i etyki, prawa autorskiego oraz innych

aktów prawnych związanych z ochroną dóbr kultury.3. Zna historię dziedziny artystycznej, w obszarze której działa.4. Posiada wiedzę niezbędną do prawidłowej realizacji zadań

praktycznych w dziedzinie artystycznej, którą prezentuje.5. Zna związki między swoją i innymi dziedzinami sztuki.6. Aktywnie uczestniczy w życiu kulturalnym.7. Prezentuje swoje dokonania.8. Kreatywnie realizuje zadania, wykazując się wrażliwością artystyczną.9. Potrafi ocenić jakość wykonywanych zadań. 10.

Realizuje indywidualnie i zespołowo zadania i projekty artystyczne w zakresie wyuczonej specjalności.

11.

Pracuje w zespole w ramach podzielonych zadań, biorąc współodpowiedzialność za efekt końcowy wspólnej pracy.

12.

Nawiązuje kontakty i współpracuje z muzykami zespołu.

13.

Buduje relacje oparte na zaufaniu.

14.

Prezentuje aktywną postawę w działaniu.

15.

Potrafi organizować swoją pracę.

16.

Dba o bezpieczne i higieniczne warunki swojej pracy oraz o kondycję fizyczną i zdrowie.

17.

Konsekwentnie dąży do celu.

18.

Przewiduje skutki podejmowanych działań.

19.

Stosuje sposoby radzenia sobie ze stresem, w szczególności z tremą.

2 Aktualizuje wiedzę i doskonali swoje umiejętności zawodowe.

2 Na podstawie zapisu w: Rozporządzeniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 2 lipca 2014 r. w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego w publicznych szkołach artystycznych w zawodzie muzyk (symbol cyfrowy 343602), DZ. U. z 2014 r., poz. 1039.© Centrum Edukacji Artystycznej Strona 16

0.21.

Wyszukuje, dokonuje wyboru i oceny informacji zawartych w różnych tekstach kultury.

22.

Wykorzystuje technologię informacyjną i komunikacyjną w realizacji zadań artystycznych do pogłębienia wiedzy i doskonalenia umiejętności.

23.

Jest przygotowany do kontynuowania nauki.

24.

Pracuje nad własnym rozwojem artystycznym i zawodowym.

25.

Potrafi świadomie określić swoje możliwości.

Tabela nr 2Osiągnięcia ucznia na zakończenie drugiego etapu

edukacyjnego –w zakresie przedmiotu: fortepian obowiązkowy

Ogólne umiejętności ucznia

Szczegółowe umiejętności ucznia Uczeń:

1.

Zdobycie podstawowej wiedzy na temat budowy i historii instrumentu.

1) potrafi wymienić i określić poszczególne części fortepianu;2) zna możliwości brzmieniowe instrumentu;3) zna zarys historyczny instrumentu.

2.

Zdobycie podstaw gry na instrumencie.

1) prawidłowo posługuje się aparatem gry w zakresie:

a) postawy przy instrumencie,b) ułożenia rąk,c) pozycji dłoni i palców,d) koordynacji i niezależności rąk;

2) zna podstawową notację muzyczną w kluczu wiolinowym i basowym:a) potrafi przyporządkować nutę jako

znak graficzny właściwym klawiszom,

b) prawidłowo odczytuje rytm, znaki chromatyczne: krzyżyk, bemol, kasownik,

c) zna zapis graficzny artykulacji, dynamiki i pedalizacji,

d) potrafi wyjaśnić oznaczenia agogiczne;

3) potrafi analizować utwory pod względem budowy formalnej i przebiegu tonalnego.

3.

Rozwinięcie umiejętności technicznych i interpretacyjnych.

1) potrafi zrealizować utwory o różnych problemach technicznych, takich jak:

a) biegłość palcowa,


b) gra dwudźwięków i akordów,c) pochody pasażowe,d) ornamenty (podstawowe

ozdobniki); 2) potrafi zastosować techniki gry z wykorzystaniem:

a) artykulacji (portato, legato, staccato),

b) dynamiki,c) agogiki,d) stylistyki,e) frazowania,f) pedalizacji;

3) posiada umiejętność stosowania zasady kształtowania dźwięku;4) potrafi wykonać utwory w fakturze homofonicznej i polifonicznej;5) potrafi właściwie rozplanować i realizować dynamikę utworu;6) interpretuje utwory zgodnie z ich stylem.

4.

Wykształcenie umiejętności gry a vista.

1) potrafi dokonać wstępnej analizy utworu;2) potrafi kojarzyć zapis nutowy z jego brzmieniem;3) potrafi zagrać a vista proste utwory w kluczu wiolinowym i basowym;4) dba o poprawną realizację tekstu.

5.

Wykształcenie umiejętności w zakresie gry zespołowej.

1) potrafi wykonać utwory na cztery ręce lub proste akompaniamenty instrumentalne i wokalne;2) potrafi współpracować z pozostałymi muzykami, realizując spójną interpretację w zespole (dotyczącą elementów dzieła muzycznego, takich jak agogika, dynamika, frazowanie).

6.

Wykształcenie umiejętności samodzielnej pracy.

1) potrafi wykonać z pamięci wybrane utwory z własnego repertuaru w zakresie przedmiotu: fortepian obowiązkowy;2) potrafi samodzielnie pracować nad utworem, wykorzystując wiedzę zdobytą na innych przedmiotach, szczególnie ogólnomuzycznych;3) potrafi zaplanować i zrealizować różnorodne przedsięwzięcia muzyczne;4) dba o samodzielny rozwój, wykorzystując technologię informacyjną i komunikacyjną (nagrania muzyczne,


zasoby nutowe, opracowania teoretyczne i inne).

KOMENTARZ DO REALIZACJI PROGRAMU NAUCZANIA

Ogólna koncepcja programu nauczaniaKoncepcja programu nauczania przedmiotu fortepian obowiązkowy

powstała dzięki wnikliwej analizie zapisów aktualnie obowiązującej podstawy programowej kształcenia w zawodzie muzyk, wyznaczników zawartych w nowych ramowych planach nauczania przeznaczonych dla publicznych szkół i placówek artystycznych oraz w wyniku wieloletnich doświadczeń autora programu w nauczaniu tego przedmiotu. Fortepian obowiązkowy w ramach specjalności zawodowej instrumentalistyka należy do grupy obowiązkowych zajęć uzupełniających, których wymiar godzinowy w cyklu kształcenia oraz warunki ich realizacji wynikają ze szkolnego planu nauczania3. W niniejszym programie nauczania realizacja tego przedmiotu przewidziana została na cztery kolejne lata nauki w klasach I–IV szkoły muzycznej II stopnia w wymiarze jednej jednostki lekcyjnej (45 minut) odbywającej się raz w tygodniu w całym cyklu kształcenia.

Główne hasła programowe, takie jak: cele edukacyjne, treści nauczania oraz opis osiągnięć ucznia na zakończenie etapu edukacyjnego, sformułowane według wyznaczników zawartych w podstawie programowej, wyróżnione zostały w formie tabeli, co ma stanowić o ich nadrzędności wobec pozostałych treści ujętych w programie. Dla lepszego zrozumienia ogólnych celów i procesu nauczania wszystkich przedmiotów realizowanych w szkole muzycznej II stopnia, w tym również fortepianu obowiązkowego, uznano za stosowne w części „Osiągnięcia ucznia” przedstawić wspólne efekty kształcenia po zakończeniu nauki4, które mają uzmysłowić istotę wzajemnej korelacji tych przedmiotów oraz pozwolą nauczycielowi we właściwy sposób wytyczyć ostateczny kierunek działania.

Formy realizacji treści nauczania zawartych w podstawie programowej, repertuar do realizacji oraz formy sprawdzania osiągnięć ucznia określone w niniejszym programie należy traktować jako przykładowe propozycje rozwiązań wybranych problemów, które nauczyciel ma prawo modyfikować i poszerzać, dostosowując je do indywidualnych możliwości i potrzeb poszczególnych uczniów. Z pewnością szczególnie ważne w tym zakresie będą także zamieszczone poniżej wskazówki metodyczne dla nauczyciela.

Wskazówki metodyczne

W szkole muzycznej II stopnia przedmiot fortepian obowiązkowy prowadzony jest w ramach zajęć indywidualnych. Wskazaniem do realizacji celów kształcenia jest zatem dostosowanie metod i materiału nauczania do 3 Zob. Ramowy plan nauczania szkoły muzycznej II stopnia, Załącznik nr 3, poz. 3.4 Zob. Tabela nr 1, str. 15.


indywidualnych potrzeb każdego z uczniów. Jak wspomniano na wstępie, prezentowany pogram nauczania uwzględnia pracę z uczniami zarówno bez przygotowania muzycznego, jak i uczniami kontynuującymi naukę gry na fortepianie, jednak o zróżnicowanych poziomach zaawansowania. W związku z powyższym każda jednostka lekcyjna powinna być przez nauczyciela ściśle zaplanowana – zarówno pod względem jej przebiegu, jak i wykorzystania odpowiednich metod nauczania. W miarę możliwości i czasu tok każdej lekcji powinien uwzględniać:

sprawdzenie stopnia opanowania zadanego materiału przygotowanego przez ucznia w domu (np. gamy, trójdźwięki, pasaże, utwory repertuarowe);

ćwiczenie nad wybranymi problemami techniczno-wykonawczymi; ćwiczenia w grze a vista; przekazanie wyczerpujących wskazówek na temat dalszej pracy.

Podczas zajęć nauczyciel powinien szczegółowo omówić oraz wyjaśnić wszelkiego rodzaju problemy techniczne i interpretacyjne w utworach, tak aby uczeń mógł daną kompozycję precyzyjnie wykonać i we właściwy sposób pracować nad nią samodzielnie. Wskazane jest, aby zwłaszcza w pierwszych latach nauki, nauczyciel prezentował propozycje interpretacji utworu uczniowi, który jeszcze na etapie początkowego rozwoju muzycznego nie posiada rozwiniętej umiejętności w tym zakresie. Jednak w kolejnych latach nauki nauczyciel powinien dążyć do stopniowego rozwijania umiejętności technicznych i interpretacyjnych ucznia, pozostawiając mu więcej swobody w opracowaniu i przygotowaniu realizowanego materiału.

Treści szczegółowe zawarte w programie nauczania zostały przedstawione dla czterech kolejnych lat nauki w zakresie fortepianu obowiązkowego. Formy realizacji tych treści odwołują się do celów kształcenia wytyczonych w podstawie programowej i zakładają ich powtarzalność w każdym roku nauki ze zwiększoną intensywnością i pogłębionym stopniem zaawansowania. Materiał nauczania obejmuje poznawanie, utrwalanie i rozwijanie wiedzy z zakresu: budowy, możliwości brzmieniowych i historii fortepianu, prawidłowego aparatu gry, elementów notacji muzycznej oraz umiejętności dotyczących problemów technicznych i interpretacyjnych, gry a vista, zasad muzykowania zespołowego oraz samodzielnej i świadomej pracy nad repertuarem. Zaleca się, aby w kolejnych latach nauki uczeń realizował:

różnorodne zadania rozwijające aparat gry i technikę pianistyczną na podstawie gam, trójdźwięków, pasaży, akordów, kadencji, gam chromatycznych, ćwiczeń i wprawek oraz etiud;

różnorodne ćwiczenia i utwory dawnych mistrzów polifoniczne lub polifonizujące (np. tańce, preludia, inwencje, fugi), pozwalające kształcić umiejętność prowadzenia kilku niezależnych głosów oraz umiejętność linearnego słyszenia, istotne dla przygotowania do gry zespołowej;

formy klasyczne, takie jak sonatiny, sonaty, ronda czy wariacje, kształcące umiejętność realizowania faktury homofonicznej,


wykonania utworów zgodnie ze stylem epoki, umożliwiające kształcenie zdolności interpretacyjnych;

utwory dowolne prezentujące najczęściej repertuar muzyki XIX i XX wieku, stanowiący doskonały materiał do rozwijania umiejętności technicznych i interpretacyjnych w odniesieniu do stylu epoki lub kompozytora, kształtujące wrażliwość i wyobraźnię muzyczną ucznia;

utwory do gry a vista, rozwijające biegłość w czytaniu zapisu nutowego, przygotowujące do nauki akompaniamentu i gry zespołowej, dającego przy tym możliwość praktycznego utrwalania wiedzy ogólnomuzycznej w zakresie literatury różnych epok;

utwory realizowane w zespole, np. na 4 ręce, 2 fortepiany, akompaniamenty kształtujące umiejętność pracy w zespole, wspomagające problematykę jedności interpretacyjnej wszystkich wykonawców.

Wprowadzenie poszczególnych problemów oraz poziom ich trudności wykonawczych powinny być uzależnione od stopnia zaawansowania ucznia w grze na fortepianie i szczegółowo omawiane przede wszystkim na podstawie realizowanego materiału. W programie zaproponowano szeroki zakres repertuaru do realizacji, uwzględniający wszystkie stopnie zaawansowania uczniów. Nie uwzględniono w nim jednak podziału na kolejne lata nauki, gdyż w przypadku tak zróżnicowanego poziomu przygotowania uczniów w jednej klasie wydaje się to raczej niemożliwe. W wykazie repertuarowym zasugerowane zostały utwory dla uczniów najbardziej zaawansowanych, które oznaczono gwiazdką (*). W przypadku realizacji gam, trójdźwięków, pasaży itp. zaleca się wprowadzanie kolejnych problemów zgodnie dla wszystkich uczniów, należy zróżnicować jednak trudność wykonania, np. poprzez wykonanie ich przez jedną oktawę dla uczniów początkujących czy przez dwie oktawy dla uczniów zawansowanych.

Opis warunków niezbędnych do realizacji programu nauczania

Istotnym czynnikiem umożliwiającym efektywną pracę na lekcjach fortepianu obowiązkowego, pozwalającą na realizację programu nauczania, jest spełnienie następujących warunków:

indywidualizacja procesu kształcenia uwzględniająca dostosowanie materiału nauczania oraz metod do umiejętności i poziomu zaawansowania ucznia;

posiadanie przez ucznia instrumentu w domu lub zapewnienie uczniowi dostępu do sal szkolnych w celu umożliwienia mu samodzielnej i systematycznej pracy;

systematyczna praca i udział ucznia w zajęciach; sala wyposażona w nastrojony fortepian lub pianino (idealnym

rozwiązaniem jest sala wyposażona w dwa instrumenty) oraz stołek o regulowanej wysokości;


właściwe oświetlenie i akustyka sali; dostęp do szkolnej biblioteki wyposażonej w odpowiednie

materiały nutowe i inne publikacje przydatne zarówno dla ucznia, jak i nauczyciela.

ZAKOŃCZENIE

Warto na zakończenie podkreślić, iż realizacja programu nauczania będzie możliwa przede wszystkim przy równoczesnym zaangażowaniu ucznia i nauczyciela, co z pewnością wpłynie nie tylko na efektywniejsze przyswajanie wiedzy i pogłębianie umiejętności ucznia, lecz także na wzajemne relacje, tak ważne w indywidualnym procesie nauczania.


Wybrane publikacje

Adamowski J., Gra a vista. MP COPSA, z. 186, Warszawa 1982.Chmielowska W., Z zagadnień nauczania gry na fortepianie. PWM, Kraków

1963.Chmielowska W., O sztuce nauczania gry na fortepianie. AM, Katowice

2010.Dawydowna-Brianskaja T. (tłum. K. Miklaszewski), Kształtowanie i rozwój nawyku czytania

nut a vista w pierwszych latach nauki gry na fortepianie. MP COPSA, z.166, Warszawa

1976.

Foldes A., ABC pianisty. PWM, Kraków 1966.Głośnicka I., Jak wdrażam uczniów do systematycznej i świadomej pracy. MID COPSA, z.

72, Warszawa 1963.

Głowacka E.M., Funkcje analizy formy muzycznej w procesie samodzielnego uczenia się

utworu muzycznego. MP COPSA, z. 144, Warszawa 1972.

Gudel J., Realizacja ozdobników w muzyce fortepianowej XVIII wieku. AM, Gdańsk 2003.

Kierska A., Nauczanie gry na fortepianie – powołanie, umiejętność, wiedza. AM, Wrocław 2011.

Kotowicz K., Czytanie nut a vista jako problem dydaktyczny w nauce gry na fortepianie. COPSA, Warszawa 1974.

Kozakiewicz L., Podstawy techniki pianistycznej. Musica Jagellonica, Kraków 2008.

Marchwiński J., Partnerstwo w muzyce. PWM, Kraków 2010.Niemira M., Jak rozwijać i utrzymać technikę pianistyczną. Bydgoszcz

2002.Neuhaus H., Sztuka pianistyczna. PWM, Kraków 1970.Poźniak B., ABC pianisty. ARS NOVA, Poznań 1992.Popowa L. (tłum. I. Sołomko), Metodyka nauczania akompaniamentu fortepianowego. MP

COPSA, z. 179, Warszawa 1978.

Preuschoff-Kaźmierczakowa M., Fortepian dla najmłodszych. CEA, Warszawa 2009.

Rosłoń-Esztenyi T., Umiejętność gry a vista w dydaktyce i praktyce artystyczno-zawodowej. AMFC, Warszawa 1997.


Sandor G., O grze na fortepianie. Gest, dźwięk i wyraz. PWN, Warszawa 1994.

Sielużycki C., Ręka pianisty. Fizjologiczne podstawy techniki. PWM, Kraków 1982.

Szendzielorz-Jungiewicz G., Praktyka wykonawcza muzyki XX wieku. WSP, Częstochowa 2003.


Documents

FORTEPIAN OBOWIĄZKOWY