Føroyski búskapurin- eitt sindur øðrvísi -

Magni Laksáfoss

Magni Laksáfoss

• Búskaparfrøðingur

• Arbeiði við phd-verkætlan:“Kanning av føroyska búskapinum”

• Stuðlað av:– BP Amoco Exploration (Faroes) Ltd.– The Faroese Partnership– Statoil

Grundin til verkætlanina

• Bygdi myndilin EMFI í 1997

• Munur millum teoretisku læribøkurnar og ’veruleikan’ – serliga langt-sikt

• EMFI er ein stutt-sikts myndil

• Verkætlanin arbeiðir við langt-sikt

Gjøgnumgongdin

• Føroyski búskapurin øðrvísi

• Hvussu veksur búskapurin?

• Frá útboðsbúskapi til eftirspurningsbúskap

• Niðurstøða

Føroyski búskapurin øðrvísi

Kjarnin í “vanligari” búskaparfrøði

Dømi: ekspansivur fíggjarpolitikkurtrýst á arbeiðsmarknaðin

lønarvøkstur

verri kappingarføriútflutningurin minkarinnflutningur økist

Kjarnin í “vanligari” búskaparfrøði

Samanumtikið um “vanligan” ekspansivan fíggjarpolitikk:

Ekspansivur fíggjarpolitikkur vil- gjøgnum lønarvøkstur - kroysta útflutningsvinnurnar

- Størri almennan sektor- Minni privatan sektor

Føroyski búskapurin øðrvísi

Tríggir avgerðandi munir:

1. Støddin á búskapinum

2. Fólkaflytingin

3. Fiskimenn løntir við hýrum

Føroyski búskapurin øðrvísi

Støddin á búskapinum

Lítli búskapurin ger tað neyðugt at innflyta næstan alt- alneyðugt við “hørðum valuta”

Tí hevur útflutningsvinnan avgerðandi týdning fyri búskapin- “gongur tað væl í útflutningsvinnuni – so gongur tað væl í búskapinum”

Føroyski búskapurin øðrvísiFólkaflytingin

-5%

-4%

-3%

-2%

-1%

0%

1%

2%

1933 1943 1953 1963 1973 1983 1993 2003

Føroyski búskapurin øðrvísiFólkaflytingin

-5%

-4%

-3%

-2%

-1%

0%

1%

2%

1933 1943 1953 1963 1973 1983 1993 2003

Ringar tíðir

Góðar tíðir

Føroyski búskapurin øðrvísi

Fólkaflytingin

Tætt samband er millum fólkaflytingina og búskapargongdina

Nakað av tillagingini á arbeiðsmark- naðinum fer fram gjøgnum fólkaflyting (í mun til lønartillaging)

Føroyski búskapurin øðrvísi

Fiskimenn løntir við hýrum• Fiskimenn eru løntir við hýrum – tvs. eftir

fonginum

• Hýrupartarnir hava verið stórt sæð óbroyttir seinastu 30 árini

• Løningin av fiskimonnunum er í prinsippinum óheft av búskapargongdini annars og av lønargongdini á landi

Dømi: ekspansivur fíggjarpolitikkur

trýst á arbeiðsmarknaðin

lønarvøkstur

verri kappingarføri

útflutningurin minkar

innflutningur økist

- ja

fólkaflyting

- ikki eins nógv

onga ávirkan á hýrurnar

- ikki í fiskiveiðini

- ikki eins nógv

- ja

Hvørjar eru avleiðingarnar?

Kjarnan í “vanligari” búskaparfrøði

Samanumtikið um “føroyskan” ekspansivan fíggjarpolitikk:

Ekspansivur fíggjarpolitikkur vil- gjøgnum lønarvøkstur – kroysta útflutningsvinnurnar (?)

- Størri almennan sektor (Ja)- Minni privatan sektor (Netto: nei)

Hvussu veksur búskapurin?

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

1750 1800 1850 1900 1950 2000

Føroyar og Hetland

Pierre-Francois Verhulst

Notice sur la loi que la population pursuit dans son accroissement. (1838)

(Notat um lógina / reglusemi um fólkavøkstur)

r

-6,0

00

r

K

Fólkatal

Vøkstur

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000

population - N

r

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000

population - N

r

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000

population - N

r

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000

population - N

r

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000

population - N

r

K1 K2 K3 K4 K5K6

K7

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000

population - N

r

1856

1935

1905

1890

1871

1813

1989

K1 K2 K3 K4 K5K6

K7

1979

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000

population - N

r

1856

1935

1905

1890

1871

1813

1989

K1 K2 K3 K4 K5K6

K7

1979

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000

population - N

r

1856

1935

1905

1890

1871

1813

1989

K1 K2 K3 K4 K5K6

K7

1979

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000

population - N

r

1856

1935

1905

1890

1871

1813

1989

K1 K2 K3 K4 K5K6

K7

1979

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000

population - N

r

1856

1935

1905

1890

1871

1813

1989

K1 K2 K3 K4 K5K6

K7

1979

Deksbátar - sluppungar

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000

population - N

r

1856

1935

1905

1890

1871

1813

1989

K1 K2 K3 K4 K5K6

K7

1979

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000

population - N

r

1856

1935

1905

1890

1871

1813

1989

K1 K2 K3 K4 K5K6

K7

1979

Fiskimarkið

Hvat lyftur búskapin upp?

• Broytingarnar í beriførleika stava allar frá broytingum í útflutnings-vinnunum

• Líknandi úrslit eru m.a. kend frá búskaparfrøðini um menningarlond

• Gjaldsjavna-avmarking’Current account’-restricted economy

Hvat lyftur búskapin upp?

• Vinnupolitisku karmarnir hava stóran týdning fyri um broytingar henda

• Góður vinnu-, fiskivinnu- og fíggjarpolitikkur hava avgerandi týdning

Frá útboðsbúskapi til eftirspurningsbúskap

Landbúnaður

Fiskivinna

Flaka-vinna

Ídnaður og handverk

Byggi-vinna

Húsarhalds-tænastur

Flutningur

Almennar tænastur

Tænastu-vinna

Handil

0%

20%

40%

60%

80%

100%

1801 1826 1851 1876 1901 1926 1951 1976 2001

Fiskivinna og fiskavirking

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

1801 1826 1851 1876 1901 1926 1951 1976 2001

Landbúnaður

Fiskivinna

Flaka-vinna

Ídnaður og handverk

Byggi-vinna

Húsarhalds-tænastur

Flutningur

Almennar tænastur

Tænastu-vinna

Handil

0%

20%

40%

60%

80%

100%

1801 1826 1851 1876 1901 1926 1951 1976 2001

Útboðsbúskapur

Egin nýtsla Útflutningur

Landbúnaður

Fiskivinna

Flaka-vinna

Ídnaður og handverk

Byggi-vinna

Húsarhalds-tænastur

Flutningur

Almennar tænastur

Tænastu-vinna

Handil

0%

20%

40%

60%

80%

100%

1801 1826 1851 1876 1901 1926 1951 1976 2001

Blandingsbúskapurmen við rættiligum útboðs-eyðkennum

Landbúnaður

Fiskivinna

Flaka-vinna

Ídnaður og handverk

Byggi-vinna

Húsarhalds-tænastur

Flutningur

Almennar tænastur

Tænastu-vinna

Handil

0%

20%

40%

60%

80%

100%

1801 1826 1851 1876 1901 1926 1951 1976 2001

Eftirspurningsbúskapur

Avleiðingin

• Broytingin frá útboðsbúskapi til eftirspurningsbúskap hevur havt við sær:

– Útflutningsvinnurnar nógv minni ávirkan á búskapargongdina

– Eftirspurningurin frá tí almenna og tí privata hava stóra ávirkan (t.d. økti eftirspurningurin orsakað av nýggju lánimøguleikunum)

– Fíggjarpolitikkurin hevur stóran týdning fyri búskapargongdina

Niðurstøða

Niðurstøða (1)

• Føroyski búskapurin hevur øðrvísi eginleikar enn tað, lærubøkurnar innan búskaparfrøði vanliga leggja dent á

• Serliga kemst munurin av:– Støddini á búskapinum– Fólkaflytingini (arbeiðsmarknaðinum)– Lønningini av fiskimonnum

• Hetta ger, at nógvar av niðurstøðunum frá lærubókunum kunnu ikki nýtast ókritiskt

Niðurstøða (2)

• Búskaparvøksturin er avmarkaður av gjaldsjavnanum“gongur tað væl í útflutningsvinnuni

– so gongur tað væl í búskapinum”

• Avmarkingin var meiri eyðsýnd fyrr tá búskapurin var útboðsbúskapur, men er enn galdandi uppá langt sikt

• Góður vinnu-, fiskivinnu- og fíggjarpolitikkur hevur avgerandi týdning fyri búskaparvøksturin

Niðurstøða (3)

• Búskapurin er farin frá einum útboðsbúskapi til ein eftirspurningsbúskap

– útflutningsvinnan minni týdning fyri konjunkturin

– fíggjarpolitikkurin avgerandi fyri konjunkturstýringina

Føroyski búskapurin- eitt sindur øðrvísi -

Magni Laksáfoss

Takk fyri áhugan

Broytingar í beriførleika

Ár Broyting Frá Til

1784 + 500 5.000 5.500

1814 + 7.000 5.500 12.500

1871 + 14.500 12.500 27.000

1905 + 10.000 27.000 37.000

1935 + 23.000 37.000 60.000

1979 - 5.000 60.000 55.000

2003? - 3.000 55.000 52.000

Kommisionsbetænkningen fra 1938

• ”der stort set ikke findes andre erhverv end Landbrug og Fiskeri og de deraf afledede Erhverv (Handel, Haandværk, Bankvirksomhed, Samfærdsel).”

• ”Alt i alt kan man sige, at ca. 9/10 af Befolkningen i større eller mindre Grad er direkte eller indirekte afhængige af Fiskeriet.”

(s. 11 í ”Betænkningen angaaende Færøernes Erhvervsforhold 1938”)

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

1710 1760 1810 1860 1910 1960 2010

1784 1814

1979

1935

1905

1871

1710

D0

S0

N

w

N0

D1

A

B

C

N1

S1