FORMY OCENY WIADOMOŚCI I UMIEJĘTNOŚCI UCZNIÓW – BIOLOGIA

liceum ogólnokształcące, technikum, szkoła zawodowa

I. PODSTAWA PRAWNA - Rozporządzenie MEN z dn. 20 sierpnia 2010r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów. - Wewnątrzszkolny System Oceniania obowiązujący w Z.S. im J. Śniadeckiego w Pionkach.

II. CELE PRZEDMIOTOWEGO SYSTEMU OCENIANIA. - Systematyczne wspieranie rozwoju ucznia poprzez diagnozowania jego osiągnięć w odniesieniu do wymagań edukacyjnych. - Wypracowanie skutecznego systemu współpracy miedzy nauczycielem, uczniem i rodzicami - Wykorzystanie wyników osiągnięć uczniów do planowania pracy dydaktycznej.

III PODSTAWOWE WYMAGANIA.

1. Uczeń ma obowiązek przynoszenia na każdą lekcję:

- zeszytu przedmiotowego

- podręcznika - innych zalecanych przez nauczyciela materiałów i pomocy

2. Ocenie bieżącej podlegają:

a/ odpowiedzi ustne:

- odpowiedzi z bieżącego materiału / trzy jednostki lekcyjne/ - odpowiedzi z materiału powtórzeniowego / dział programu/

b/ prace pisemne / testy, sprawdziany, zadania dydaktyczne/

c/ prace domowe / pisemne i ustne /

d/ prace samodzielne / referaty/

e/ praca na lekcjach / samodzielna i w grupach /

f/ zeszyt przedmiotowy

3. Kryteria oceny

- Kryteria oceny prac pisemnych - Sprawdziany

Przy ocenie prac pisemnych ustala się wskaźniki procentowe %.

100 – 91% bdb (5)

90 – 75% db (4)

74 - 51% dst (3)

50 – 41% dop (2)

40 – 0 % ndst (1)

- Przy ocenia pracy pisemnej uczeń może otrzymać stopień celujący (6) jeśli wykonał prawidłowo i bezbłędnie zadanie podstawowe i dodatkowe oraz

wykazał się wiedzą wykraczającą ponad program.

- Termin prac pisemnych będzie wyznaczony i uzgodniony z klasą, co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem i wpisem do dziennika.

- Jeżeli uczeń nie pisał sprawdzianu lub testu zobowiązany jest do zaliczenia tego materiału w ciągu trzech tygodni od daty wpisania ocen klasy do

dziennika przez nauczyciela.

Nie zaliczony sprawdzian lub test jest równoznaczny z oceną niedostateczną.

- Uczeń ma prawo do jednokrotnej próby poprawy oceny niedostatecznej z pracy pisemnej, ale jeśli jej nie poprawi nie otrzymuje oceny

niedostatecznej po raz drugi. Uczeń ma również prawo do jednokrotnej poprawy oceny dopuszczającej jednego z przeprowadzonych w danym semestrze

sprawdzianów.

- Nauczyciel jest zobowiązany do oddania sprawdzonych prac pisemnych w ciągu miesiąca, jednak z ważnych i uzasadnionych przyczyn termin może

się przedłużyć, przy czym uczniowie są o tym fakcje powiadomieni.

Kryteria oceny prac pisemnych – Kartkówki

- Obejmują materiał trzech ostatnich lekcji - Kartkówki są niezapowiedziane - Mogą być formą sprawdzenia pracy domowej i przygotowania do zajęć - Oceny niedostateczne z kartkówki nie mogą być poprawiane

Kryteria oceny wypowiedzi ustnej

Kryterium oceny Max pkt

Zawartość rzeczowa 2

Wyrażanie sądów, uzasadnianie 1

Stosowanie poprawnych określeń technicznych 1

Sposób prezentacji 1

Kryteria oceny pracy domowej

Kryterium oceny Max pkt

Prawidłowe wykonanie 1

Zawartość rzeczowa 2

Wkład pracy 2

Kryteria oceny zeszytu przedmiotowego

Kryterium oceny Max pkt

Kompletność i systematyczność prowadzenie notatek 2

Sposób udzielenia odpowiedzi na pytania, własne przemyślenia 1

Czytelność i estetyka prowadzonych notatek 1

Poprawność wykonywania schematów, szkiców 1

Kryteria oceny pracy twórczej

Kryterium oceny Max pkt

Zaplanowane rozwiązania 1

Oryginalność rozwiązania 2

Prawidłowość rozwiązania 1

Wkład pracy 1

Estetyka wykonania 1

4.Częstotliwość oceniania ucznia

W zależności od liczby godzin przedmiotu w tygodniowej siatce godzin

Dane w tabelce dotyczą 2 godzin tygodniowo

Lp. Forma aktywności ucznia Częstotliwość I sem Częstotliwość II sem

1 Test 2 2

2 Sprawdzian 3 2

3 Kartkówki 3 3

4 Odpowiedz ustna 2 2

5 Praca domowa Sukcesywnie Sukcesywnie

6 Aktywność na lekcji Sukcesywnie Sukcesywnie

7 Zeszyt przedmiotowy Sukcesywnie Sukcesywnie

8 Praca na lekcji Sukcesywnie Sukcesywnie

9 Praca twórcza – referat, prezentacje

multimedialne

1 1

Ocena śródroczna i końcowa ustalana jest przez nauczyciela na podstawie ocen cząstkowych / nie jest średnią ocen cząstkowych/. Uczeń informowany jest o

ocenie pozytywnej co najmniej na tydzień przed klasyfikacją lub na miesiąc przed klasyfikacją w przypadku oceny niedostatecznej.

Uczeń, który opuścił w ciągu semestru 50 % zajęć, i brak podstawy do wystawienia oceny może być niesklasyfikowany.

Uczeń ma prawo do dodatkowych ocen za wykonane prace nadobowiązkowe ustalone przez nauczyciela.

Nauczyciel zobowiązany jest dostosować zasady pracy z uczniem mającym specyficzne trudności w uczeniu się potwierdzone zaświadczeniem wystawionym

przez Poradnię Psychologiczno –pedagogiczną.

5. Zasady współpracy z rodzicami

- W ramach indywidualnych konsultacji nauczyciel w szkole udziela Rodzicom informacji o ocenach, zachowaniu i postępach ucznia.

- Współpracuje z wychowawcą klasy informując na bieżąco o wynikach uczniów

- Powiadamia Rodziców o ocenach na pierwszy semestr i na koniec roku szkolnego

w terminie i trybie ustalonym w WSO.

- W przypadku występowania trudności w opanowaniu przez ucznia treści programowych, nauczyciel wspólnie z Rodzicami wypracowuje sposoby ich

pokonania.

- W przypadku zaobserwowania specjalnych uzgodnień ucznia nauczyciel wspólnie z Rodzicami i uczniem współpracuje sposoby rozwijania tych uzdolnień.

- Rodzice ucznia mającego specyficzne trudności w uczeniu się zobowiązani są do przedstawienia zaświadczenia wydanego przez poradnię psychologiczno- pedagogiczną. Zadaniem nauczyciela w tym przypadku jest dostosowanie tempa pracy i obniżenie poziomu wymagań zgodnie z zaleceniami przedstawionymi w zaświadczeniu wydanym przez poradnię psychologiczno- pedagogiczną.

IV.METODY OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Sprawdzanie i ocenianie ucznia to ważny element procesu dydaktycznego, zwany „ewaluacją”. Powinno ono mieć charakter całościowy,

pozwalający na indywidualizację oceny, uwzględniając zróżnicowanie poziomu intelektualnego i możliwości psychomotorycznych

poszczególnych uczniów. Ewaluacja może dokonywać się w różny sposób np. podczas rozmowy z uczniem , odpytywaniem, pisaniem testu,

obserwacji zachowania w określonej sytuacji, wykonywania czynności praktycznych. W ocenie należy brać pod uwagę zaangażowanie ucznia,

aktywność na zajęciach, umiejętności samodzielnego zdobywania informacji oraz przejawianie inicjatywy.

Podczas nauczania biologii proponuje się następujące poziomy wymagań, przypisując im odpowiednie oceny w obowiązującej skali:

Ocena niedostateczna – otrzymuje ją uczeń, który ma bardzo duże braki w zakresie podstawowej wiedzy. Nie rozumie prostych poleceń. nawet

przy pomocy nauczyciela nie potrafi odtworzyć fragmentarycznej wiedzy. Wykazuje brak systematyczności i chęci do nauki

Ocena dopuszczająca – uczeń ma duże braki w wiedzy. Przy biernej postawie na lekcjach wykazuje chęci do współpracy i odpowiedni

motywowany potrafi przy pomocy nauczyciela wykonać proste polecenia.

Ocena dostateczna – wiedza ucznia obejmuje podstawowe wiadomości i umiejętności. Przy pomocy nauczyciela jest on w stanie zrozumieć

najważniejsze zagadnienia. Nie potrafi łączyć zagadnień biologicznych w logiczne ciągi i dokonywać ujęć problemowych. Podejmuje próby

wykonywania zadań. Rzadko przejawia aktywność na lekcjach.

Ocena dobra – uczeń w zakresie wiedzy ma niewielkie braki. Inspirowany przez nauczyciela potrafi samodzielnie rozwiązywać zadania o

pewnym stopniu trudności. Potrafi dostrzec zależności przyczynowo – skutkowe. Wykazuje się aktywnością na lekcjach.

Ocena bardzo dobra – uczeń w stopniu wyczerpującym opanował materiał podstawy programowej. samodzielnie potrafi interpretować

problemy i procesy biologiczne. Wykorzystuje różne źródła informacji. Wykorzystuje wiedzę z różnych dziedzin nauki. Chętnie podejmuje się

prac dodatkowych.

Ocena celująca – uczeń w zakresie posiadanej wiedzy wykracza poza podstawę programową. Samodzielnie i twórczo rozwija własne

uzdolnienia i zainteresowania. Posiada dodatkową wiedzę zaczerpniętą z różnych źródeł informacji i osiąga sukcesy w olimpiadach na szczeblu

okręgowym lub krajowym.

(P) – poziom podstawowy, obejmujący wymagania konieczne (wiadomości i umiejętności umożliwiające uzyskanie oceny dopuszczającej) oraz

wymagania podstawowe (wiadomości i umiejętności, które wraz z wiadomościami i umiejętnościami koniecznymi umożliwiają uzyskanie oceny

dostatecznej)

(PP) – poziom ponadpodstawowy, obejmujący wymagania rozszerzające (wiadomości i umiejętności, które wraz z wiadomościami i

umiejętnościami koniecznymi i podstawowymi umożliwiają uzyskanie oceny dobrej) oraz dopełniające (wiadomości i umiejętności, które wraz

z wiadomościami i umiejętnościami koniecznymi, podstawowymi i rozszerzającymi umożliwiają uzyskanie oceny bardzo dobrej i celującej).

Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu biologia w zakresie podstawowym

Temat (rozumiany jako lekcja)

Wymagania na ocenę dopuszczającą. Uczeń:

Wymagania na ocenę dostateczną. Uczeń:

Wymagania na ocenę dobrą. Uczeń:

Wymagania na ocenę bardzo dobrą. Uczeń:

Wymagania na ocenę celującą. Uczeń:

Dział I. DNA jako źródło informacji genetycznej

1. DNA – życie ukryte w helisie

- wie, że DNA stanowi materiał genetyczny organizmów - wymienia najważniejsze cechy budowy DNA

- omawia doświadczenie Avery’ego - wie, na czym polega komplementarność zasad w DNA - definiuje pojęcie replikacji

- omawia budowę pojedynczej nici DNA - wie, w jaki sposób DNA jest upakowany w komórce - dowodzi, że DNA jest nośnikiem informacji genetycznej - omawia proces replikacji

- przeprowadza izolację DNA i omawia każdy z jej etapów - prowadzi dokumentację doświadczenia - analizuje związek między budową i funkcją DNA - wyjaśnia na czym polega semikonserwatywność procesu replikacji

- planuje, koordynuje i dokumentuje doświadczenia - wskazuje i nazywa na modelu poszczególne elementy budowy DNA - organizuje i przeprowadza Dzień DNA w swojej szkole

- bierze aktywny udział w organizacji DNA w szkole

2. Mechanizm dziedziczenia

- umie wyjaśnić, dlaczego spokrewnione osobniki są do siebie podobne - zna doświadczenia Mendla i Morgana - definiuje pojęcie gen

- umie omówić założenia doświadczeń Mendla i wyniki, które uzyskał - wie, gdzie zlokalizowane są geny - posługuje się pojęciami: „homozygota”, „heterozygota”, „allel”

- umie wyjaśnić istotę dziedziczenia cech opracowaną przez Mendla posługując się pojęciami: „allel dominujący”, „allel recesywny”, „heterozygota”, „homozygota recesywna”, „homozygota dominująca” - omawia mechanizm crossing over - przedstawia budowę genu organizmów eukariotycznych - charakteryzuje powtórzenia tandemowe w DNA

- przedstawia dziedziczenie cech za pomocą krzyżówek genetycznych i uzasadnia ich wyniki - wyjaśnia rolę crossing over w zmienności organizmów - wyjaśnia znaczenie obecności mikrosatelit w DNA - wymienia zastosowania analiz mikrosatelit DNA

- analizuje, porównuje i uzasadnia obraz z analizy mikrosatelit wybranych osób - uzasadnia celowość badań powtórzeń tandemowych w DNA - proponuje możliwe zastosowania badań mikrosatelit i minisatelit DNA

3. Reguły rządzące syntezą białek

- wymienia funkcje białek - wie, jaka jest kolejność przekazywania informacji genetycznej

-wyjaśnia zasadę przekazywania informacji genetycznej - wymienia i charakteryzuje rodzaje RNA - definiuje pojęcie „translacja” - wie, co to jest kod genetyczny

- porównuje budowę DNA i RNA - wyjaśnia w jaki sposób informacja o 20 aminokwasach jest zapisana w DNA - wyjaśnia na czym polega translacja - omawia konstrukcję tabeli kodu

- wyjaśnia funkcje mRNA oraz tRNA - wymienia niezbędne elementy kompleksu translacyjnego - rozpoznaje początek i koniec translacji - odczytuje z tabeli kodu genetycznego na podstawie sekwencji

- wyjaśnia, na czym polega uniwersalność kodu genetycznego i podaje przykłady wyjątków od tej zasady - analizuje znacznie załamania kodu życia

genetycznego - odczytuje tabelę kodu genetycznego - wymienia cechy kodu genetycznego

nukleotydowej skład aminokwasowy - umie graficznie przedstawić cechy kodu genetycznego

4. DNA podporządkowany człowiekowi – manipulacje DNA

- wie, w jaki sposób można manipulować DNA - wymienia techniki rekombinowania - wie, do czego służy PCR

- omawia ogólne zasady działania enzymów restrykcyjnych - wie, w jakim celu przeprowadza się sekwencjonowanie - omawia ogólne zasady PCR

- wyjaśnia rolę enzymów restrykcyjnych i ligaz w rekombinowaniu DNA - umie odnaleźć miejsce cięcia enzymami restrykcyjnymi w sekwencji nukleotydowej - omawia po kolei etapy sekwencjonowania - omawia proces odwrotnej transkrypcji - charakteryzuje poszczególne etapy PCR - wyjaśnia istotę elektroforezy

- potrafi zastosować zasady sekwencjonowania w prostym doświadczeniu - wyjaśnia, w jaki sposób uzyskuje się cDNA - wyjaśnia rolę odwrotnej transkryptazy w uzyskiwaniu komplementarnego DNA - podaje skład mieszaniny reakcyjnej PCR - omawia cechy polimerazy Taq - wyjaśnia, dlaczego PCR zrewolucjonizowało badania genetyczne - uzasadnia potrzebę przeprowadzania elektroforezy

- umie wyjaśnić pochodzenie nazw enzymów restrykcyjnych - wymienia praktyczne zastosowania sekwencjonowania i PCR - planuje teoretyczne doświadczenie mające na celu przygotowanie materiału pobranego z miejsca przestępstwa do analizy genetycznej, uwzględniając potencjalne metody rekombinowania - analizuje obraz z rozdziału elektroforetycznego

5. Człowiek bez tajemnic – Projekt Poznania Ludzkiego

- zna ogólne założenia Projektu Poznania Genomu Ludzkiego

- wymienia etapy projektu HUGO - rozróżnia pojęcia

- wymienia korzyści płynące ze znajomości pełnego zapisu

- omawia potencjalne zagrożenia wynikające ze znajomości genomu

- poszukuje rozwiązań, które zagwarantowałyby

Genomu „mapowanie” i „sekwencjonowanie” - podaje zarys prac nad rozszyfrowaniem genomu ludzkiego

genetycznego człowieka - wymienia organizmy o poznanym genomie - wie, że ludzie na poziomie genomowym nie są identyczni

człowieka - porównuje genomy organizmów pod względem ich wielkości i liczby genów - wyjaśnia rolę i znaczenie polimorfizmów punktowych SNP - analizuje zadania genomiki porównawczej - omawia założenia projektu HUPO

ochronę osobom z sekwencjonowanym genomem - wyjaśnia, dlaczego organizmy spokrewnione charakteryzują się wysokim stopniem podobieństwa genomów (np. człowiek i szympans) - wyszukuje informacje o genach i genomach w bazie NCBI - wyjaśnia przyczynę spadku cen sekwencjonowania w ostatnich latach

6. Organizmy modelowe – organizmy do zadań specjalnych

- wie, w jakim celu stosuje się w biologii modele

- wymienia najważniejsze organizmy modelowe

- podaje cechy charakteryzujące organizmy modelowe - charakteryzuje wybrane organizmy modelowe

- podaje przykłady badań z wykorzystaniem organizmów modelowych

- wyjaśnia, dlaczego badania przeprowadzone na modelach mogą być ekstrapolowane na człowieka

7. Zmiany w DNA – mutacje

- definiuje pojęcie „mutacja” - wymienia przykłady czynników mutagennych

- wyjaśnia istotę mutacji - dokonuje podziału mutacji - grupuje czynniki mutagenne w dwóch kategoriach - fizyczne i chemiczne - wymienia choroby

- wymienia rodzaje mutacji punktowych - wymienia rodzaje aberracji chromosomowych - definiuje pojęcia „choroba autosomalna”, „choroba sprzężona z

- analizuje skutki mutacji punktowych - podaje przykłady chorób autosomalnych dominujących, autosomalnych recesywnych oraz sprzężonych z płcią - omawia dystrofię

- omawia sukcesy naukowców w badaniach nad dystrofią mięśniową - wyszukuje w bazach internetowych informacji o konkretnych chorobach genetycznych

powodowane przez mutacje - proponuje sposoby ograniczenia wpływu czynników mutagennych na organizm

płcią” - dokonuje charakterystyki hemofilii i zespołu Downa - analizuje związek między wiekiem matki a urodzeniem dziecka z zespołem Downa

mięśniową, zespół FraX, zespół Turnera, zespół Klinefeltera - wyjaśnia, dlaczego wady wrodzone wieloczynnikowe są wyzwaniem współczesnej medycyny - wie, gdzie szukać informacji na temat chorób genetycznych

- uzasadnia znacznie istnienia baz dotyczących chorób genetycznych

Dział II. Biotechnologia i inżynieria genetyczna

8. Biotechnologia – tradycyjne metody w nowoczesnym świecie

- definiuje pojęcie „biotechnologia” - podaje główne obszary działań biotechnologii

- podaje przykłady dawnych procesów biotechnologicznych - wie, jakie możliwości daje inżynieria genetyczna

- wyjaśnia rolę sztucznej selekcji i krzyżowania w rozwoju współczesnej biotechnologii - wymienia procesy, które zostały zapożyczone przez biotechnologów z natury

- dzieli biotechnologię na cztery kolory i podaje przykłady działań w obrębie każdego z nich - uzasadnia, dlaczego rośliny, zwierzęta czy mikroorganizmy nazywamy bioreaktorami

- podaje konkretne przykłady bioreaktorów - analizuje rozwój współczesnej biotechnologii w kontekście wzrastającej liczby ludzi na świecie

9. Jak przekształcić DNA żywego organizmu?

- wymienia dwie podstawowe techniki manipulowania DNA

- wie, co to jest rekombinowana cząsteczka DNA oraz rekombinowane białko - dokonuje podziału metod wprowadzania genów do komórek na wektorowe i bezwektorowe - wymienia rodzaje wektorów

- tłumaczy istotę wykorzystania wektorów do przenoszenia genów - omawia poszczególne wektory - wie, w jaki sposób odróżnić komórki stransformowane od niestransformowanych - omawia proces

- wymienia elementy, które powinien zawierać wektor plazmidowy - analizuje i porównuje cykl lityczny i lizogeniczny bakteriofagów oraz uzasadnia wykorzystanie fagów jako wektorów

- porównuje wady i zalety wektorów - analizuje związek pomiędzy klonowaniem DNA a PCR - analizuje możliwości zastosowania nokautowania genetycznego i ukierunkowanej mutagenezy w

- wymienia bezwektorowe metody wprowadzania genów - definiuje pojęcie „klonowanie DNA”

agroinfekcji - charakteryzuje metody bezwektorowe - podaje kolejne etapy klonowania DNA - wyjaśnia ogólne zasady interferencji RNA

- planuje, w jaki sposób przeprowadzić selekcję i wyjaśnia rolę genów markerowych - analizuje te cechy Agrobacterium, które sprawiają, że jest wykorzystywana jako wektor do wprowadzania genów do komórek roślinnych - uzasadnia znacznie klonowania DNA w badaniach genetycznych - omawia inne metody inżynierii genetycznej (nokautowanie genetyczne, ukierunkowaną mutagenezę) - podaje przykłady wykorzystania RNA w medycynie

badaniach - przewiduje, w jaki sposób można wykorzystać RNA w ochronie środowiska lub przemyśle

10. Organizmy genetycznie modyfikowane a produkty GMO

- definiuje pojęcia „organizm genetycznie zmodyfikowany” oraz „żywność genetycznie modyfikowana” - wie, że żywność genetycznie modyfikowana jest dostępna w Polsce

- uzasadnia konieczność znakowania żywności modyfikowanej genetycznie

- wymienia ustawy regulujące konieczność znakowania produktów GMO - zna zasady dotyczące znakowania produktów GMO - wie, jakie pozwolenia powinien posiadać

- porównuje metody wykrywania obecności GMO w żywności - omawia zasady działalności Europejskiej Sieci Laboratoriów GMO

- porównuje obowiązek znakowania żywności GM w krajach świata - uzasadnia konieczność unifikacji metod oraz technik stosowanych we wszystkich laboratoriach należących do ENGL

producent żywności GM - wyjaśnia, w jaki sposób wykrywa się GMO w żywności

11. W świecie mikroorganizmów transgenicznych

- definiuje pojęcie „mikroorganizmy transgeniczne” - wyjaśnia, co to jest szczepionka - wylicza dziedziny życia, w których zastosowanie mają mikroorganizmy transgeniczne

- wymienia rodzaje szczepionek - definiuje pojęcie „szczepionka rekombinowana” - wymienia zastosowania mikroorganizmów GM w medycynie - podaje zastosowanie mikroorganizmów transgenicznych w rolnictwie, ochronie środowiska i przemyśle

- charakteryzuje poszczególne rodzaje szczepionek - analizuje skuteczność każdego rodzaju szczepionek klasycznych - wymienia przykłady szczepionek rekombinowanych - omawia działanie bakterii onkolitycznych - omawia proces produkowania ludzkich białek w bakteriach - omawia proces wiązania azotu z wykorzystaniem mikroorganizmów GM - podaje przykłady wykorzystania mikroorganizmów GM w usuwaniu zanieczyszczeń - wyjaśnia, w jaki sposób z wykorzystaniem mikroorganizmów

- porównuje skuteczność szczepionek klasycznych i szczepionek rekombinowanych - analizuje zalety szczepionek nowej generacji - wyjaśnia, dlaczego insulina produkowana metodami inżynierii genetycznej jest bezpieczniejsza od świńskiej - przewiduje kolejne etapy produkcji plastiku biodegradowalnego w mikroorganizmach - analizuje możliwości wykorzystania mikroorganizmów GM do produkcji enzymów, związków chemicznych - uzasadnia konieczność kontrolowania hodowli mikroorganizmów transgenicznych i

- podaje przykłady mikroorganizmów GM i ich zastosowanie

transgenicznych uzyskać podpuszczkę - analizuje zagrożenia wynikające ze stosowania mikroorganizmów transgenicznych

podaje sposoby zapobiegania ich rozprzestrzenianiu się

12. Modyfikacje genetyczne roślin

- podaje przykłady wykorzystania roślin transgenicznych - wylicza gatunki roślin najczęściej modyfikowanych genetycznie

- wymienia cele uzyskiwania roślin transgenicznych - wymienia największych światowych producentów roślin GM - charakteryzuje ideę „złotego ryżu”

- analizuje areał upraw roślin transgenicznych w krajach uprzemysłowionych i rozwijających się - wymienia sposoby uzyskiwania roślin transgenicznych o lepszej jakości - wymienia przykłady biofarmaceutyków uzyskiwanych w roślinach GM - posługuje się pojęciami „hiperakumulator”, „fitoremediacja”

- analizuje wykorzystanie roślin transgenicznych w kontekście zaspokojenia potrzeb żywieniowych ludzi na świecie - podaje przykłady roślin transgenicznych uzyskiwanych na potrzeby rolnictwa - uzasadnia, w jakim celu wprowadza się do roślin gen Bt - analizuje ideę uzyskiwania jadalnych szczepionek - dowodzi, że rośliny transgeniczne mogą być wykorzystane w celu usuwania zanieczyszczeń - analizuje korzyści wynikające z uzyskiwania roślin transgenicznych w

- omawia możliwe zastosowania biofarmaceutyków uzyskanych w roślinach transgenicznych - wyszukuje informacje, omawia działanie i zastosowanie transgenicznego lnu uzyskanego przez polskich naukowców z Wrocławia

kontekście społecznym, środowiskowym i ekonomicznym

13. Zwierzęta transgeniczne

- definiuje pojęcie „zwierzę transgeniczne” - wymienia przykładowe zastosowania zwierząt transgenicznych

- wymienia metody uzyskiwania zwierząt transgenicznych - wymienia cele uzyskiwania zwierząt transgenicznych

- omawia metody uzyskiwania zwierząt transgenicznych - podaje przykłady zwierząt transgenicznych i ich zastosowania - wymienia metody inżynierii genetycznej stosowane w ochronie gatunków zagrożonych

- analizuje możliwości wykorzystania biofarmaceutyków produkowanych przez zwierzęta transgeniczne - przewiduje możliwości wykorzystania zwierząt transgenicznych w transplantologii - uzasadnia ideę wykorzystania narzędzi inżynierii genetycznej w celu ochrony gatunków zagrożonych wyginięciem - uzasadnia rolę zwierząt transgenicznych jako obiektów badań naukowych

- analizuje możliwość wykorzystania plemników jako wektorów w procesie uzyskiwania zwierząt transgenicznych - wyjaśnia ideę wykorzystania białek GFP w badaniach naukowych i podaje przykłady takich badań

14. Obawy związane z GMO

- wylicza zagrożenia związane z GMO

- wymienia argumenty przeciwników i zwolenników GMO

- analizuje argumenty przeciwników GMO - omawia problem powstawania superchwastów

- dobiera właściwe argumenty w dyskusji za i przeciw GMO - omawia sposoby kontroli na każdym etapie uzyskiwania organizmów GM - analizuje teksty dotyczące spraw

- podsumowuje korzyści i straty związane z GMO

związanych z GMO pod kątem ich obiektywizmu

15. Klonowanie organizmów

- podaje definicję terminu „klon” - wymienia przykłady naturalnych klonów - podaje najważniejsze fakty dotyczące owieczki Dolly

- wymienia dwie metody klonowania - wyjaśnia, w jaki sposób sklonowano owieczkę Dolly - definiuje pojęcie „komórki macierzyste” - omawia ideę banków krwi pępowinowej

- wyjaśnia, na czym polegają metody klonowania - podaje powody klonowania zwierząt - wyjaśnia ideę międzygatunkowego klonowania somatycznego -omawia stan prac nad klonowaniem człowieka - wymienia rodzaje komórek macierzystych i ich cechy -wyjaśnia, na czym polega klonowane terapeutyczne

- porównuje skuteczność metod klonowania - analizuje cele międzygatunkowego klonowania somatycznego - uzasadnia kontrowersje związane z klonowaniem człowieka - analizuje potencjalne powody klonowania człowieka - podaje źródła pozyskiwania komórek macierzystych - przewiduje możliwości wykorzystania komórek pobranych z krwi pępowinowej - analizuje klonowanie terapeutyczne w aspekcie osób obdarzonych chorobami genetycznymi - uzasadnia konieczność opracowania metody pozwalającej na

- omawia sukcesy naukowców w klonowaniu zwierząt z zamrożonych tkanek - wyjaśnia, w jaki sposób można uzyskać komórki macierzyste z komórek odróżnicowanych - analizuje problemy, z jakimi wiąże się klonowanie terapeutyczne

całkowite przekształcanie komórek macierzystych

16. Badania DNA w służbie wymiaru sprawiedliwości oraz nauki

- podaje przykłady zastosowania analiz DNA w medycynie - podaje zastosowania badań DNA w kryminalistyce

- objaśnia, w jaki sposób ustala się sporne ojcostwo - podaje źródła, z których może pochodzić DNA do badań - określa pochodzenie antycznego DNA

- uzasadnia możliwość wykorzystania DNA pobranego ze śladów biologicznych - podaje, jakie informacje można uzyskać na podstawie analizy DNA pobranego ze śladów biologicznych - wyjaśnia udział mtDNA w analizie pokrewieństwa - wymienia założenia projektu Genographic - podaje przykłady badań antycznego DNA

- analizuje ideę baz danych DNA w kryminalistyce - wyjaśnia przydatność baz danych DNA w rozwiązywaniu zagadek kryminalnych i podaje przykłady - analizuje proste zagadki kryminalne - tłumaczy istotę dziedziczenia mitochondrialnego - analizuje praktyczne korzyści z przeprowadzenia projektu Genographic - analizuje wagę wyników uzyskanych w wyniku analizy antycznego DNA

- wyjaśnia, w jaki sposób rozwikłano zagadki dotyczące rodziny Romanowów i grobu Mikołaja Kopernika - podaje cele, jakie przyświecają członkom Fundacji Odtworzenia Tura

17. Profilaktyka i diagnoza chorób uwarunkowanych genetycznie

- wylicza działania profilaktyki zdrowotnej

- definiuje pojęcia „profilaktyka zdrowotna pierwotna” i „profilaktyka zdrowotna wtórna” - proponuje działania mające charakter profilaktyki zdrowotnej - wyjaśnia, w jakim celu

- przewiduje skutki niestosowania się do zasad profilaktyki - wyjaśnia zasady poradnictwa genetycznego - analizuje zadania diagnostyki genetycznej - dokonuje podziału

- uzasadnia brak metod profilaktyki pierwotnej w przypadku chorób genetycznych - uzasadnia potrzebę porady genetycznej u osób z grupy ryzyka - podaje argumenty za i przeciw wykonywaniu

- omawia stan wiedzy nad rzadkimi chorobami genetycznymi w naszym kraju - analizuje ofertę komercyjnie dostępnych badań genetycznych i

przeprowadza się badania prenatalne - podaje definicję terminu „test genetyczny” - określa rolę badań kontrolnych w zapobieganiu chorobom nowotworowym

profilaktyki wtórnej - wyjaśnia istotę przedimplantacyjnej diagnostyki genetycznej - wymienia nieinwazyjne i inwazyjne badania prenatalne - podaje cele wykonywania testu genetycznego - wymienia rodzaje markerów nowotworowych

przedimplantacyjnej diagnostyki genetycznej - analizuje wskazania do badań prenatalnych - analizuje znaczenie wykonywania badań przesiewowych - uzasadnia, dlaczego wyniki testów genetycznych należy każdorazowo konsultować z lekarzem - tłumaczy, w jaki sposób można na podstawie analizy markerów nowotworowych diagnozować choroby nowotworowe - uzasadnia znacznie znajomości mutacji powodującej nowotwór w doborze odpowiedniej terapii

uzasadnia celowość wybranych przykładów - analizuje udział genu BRCA w rozwoju raka piersi - przedstawia znacznie badań prowadzonych w ramach Międzynarodowego Konsorcjum Genomu Raka

18. Terapia genowa – przyszłość medycyny czy utopia?

- definiuje termin „terapia genowa”

- wylicza choroby, w przypadku których podejmowane są próby terapii genowej - podaje definicję terminu „badania kliniczne”

- wyjaśnia przebieg ( w etapach) terapii genowej - podaje trudności ograniczające skuteczność terapii genowej - omawia aktualny stan badań na świecie

- analizuje zagrożenia dla organizmu wynikające ze stosowania terapii genowej - wyjaśnia konieczność przeprowadzania badań klinicznych - wyjaśnia, dlaczego

- wyjaśnia, na czym polega transformacja komórek ex vivo w terapii genowej - wyjaśnia zasadność kolejnych etapów badań klinicznych - przewiduje potencjalne możliwości

związanych z terapią genową - podaje etapy badań klinicznych - wymienia sukcesy terapii genowej - podaje przykłady prób zakończonych niepowodzeniem

terapia genowa stanowi przyszłość medycyny

niedozwolonego wykorzystania terapii genowej

19. Biotechnologiczny science fiction

- wymienia przykłady projektów biotechnologicznych

- wymienia sytuacje, w których konieczny jest przeszczep

- wymienia najważniejsze problemy dzisiejszej transplantologii - wymienia zadania inżynierii tkankowej - wymienia dyscypliny biotechnologiczne - wyjaśnia udział bioinformatyki w rozwoju inżynierii genetycznej

- podaje alternatywy dla osób oczekujących na przeszczep - analizuje zastosowania sztucznej skóry i sztucznych narządów - podaje przykłady wykorzystania w praktyce produktów uzyskanych w nowych dyscyplinach biotechnologicznych

- dobiera właściwe argumenty w celu nakłonienia osoby na wyrażenie zgody bycia dawcą organów - wyjaśnia związek herceptyny z farmakogenomiką

20. Obawy związane z biotechnologią i inżynierią genetyczną

- podaje przykłady problemów związanych z biotechnologią

- omawia problem związany z przechowywaniem zarodków i gamet - wymienia rodzaje przepisów regulujących sprawy związane z biotechnologią

- analizuje problem ksenotransplantacji - wymienia przepisy związane z biotechnologią obowiązujące w Polsce - wymienia organy sprawujące kontrolę nad GMO w Polsce

- przedstawia kontrowersje związane z zapłodnieniem in vitro - analizuje wykorzystanie biotechnologii jako narzędzia dla bioterrorystów - uzasadnia konieczność regulacji prawnych i kontroli

- wyjaśnia, w jaki sposób przechowuje się zarodki i gamety - podaje możliwe konsekwencje niedoinformowania społeczeństwa w sprawach związanych z GMO

metod i projektów biotechnologicznych - dokonuje hierarchizacji przepisów regulujących sprawy biotechnologii - dowodzi, że rzetelna informacja jest potrzebna w zmniejszeniu obaw społeczeństwa przed GMO - dokonuje rzetelnej oceny argumentów przeciwników i zwolenników biotechnologii

Dział III. Różnorodność biologiczna i jej zagrożenia

21. Zasoby przyrody - dzieli zasoby przyrody na niewyczerpywalne i wyczerpywalne (odnawialne i nieodnawialne) - wymienia przykłady zasobów niewyczerpywalnych i wyczerpywalnych (odnawialnych i nieodnawialnych)

- dzieli zasoby przyrody na niewyczerpywalne i wyczerpywalne (odnawialne i nieodnawialne) - dzieli zasoby odnawialne i nieodnawialne - przedstawia wpływ działalności człowieka na zasoby przyrody - wymienia pozytywne aspekty wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii

- porównuje niewyczerpywalne i wyczerpywalne (odnawialne i nieodnawialne) zasoby przyrody - analizuje skutki wpływu działalności człowieka na zasoby przyrody - analizuje konieczność wykorzystywania niekonwencjonalnych źródeł energii

- analizuje wpływ wzrostu ludności świata, zanieczyszczenia atmosfery, katastrof ekologicznych na zasoby naturalne Ziemi -analizuje stan obecny i zużycie w dalszej przyszłości zasobów nieodnawialnych w powiązaniu z rozwojem cywilizacji - przytacza konkretne przykłady

- analizuje zalety i ewentualne wady wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii

wykorzystywania niekonwencjonalnych źródeł energii

22. Czym jest różnorodność biologiczna?

- definiuje pojęcia: „różnorodność biologiczna”, „różnorodność genetyczna”, „różnorodność gatunkowa”, „różnorodność ekosystemów i siedlisk”

- określa różne poziomy różnorodności biologicznej - przedstawia skutki wpływu działalności człowieka na zmniejszanie się różnorodności biologicznej

- porównuje różne poziomy różnorodności biologicznej i podaje przykłady - wyjaśnia na wybranych przykładach negatywne skutki wpływu działalności człowieka na różnorodność biologiczną

- analizuje różne poziomy różnorodności biologicznej - wykazuje na poziomach różnorodności biologicznej skutki negatywnego wpływu działalności człowieka

- analizuje wpływ doboru sztucznego, dryfu genetycznego i chowu wsobnego na zmienność genetyczną - analizuje związek, tzw. efektu wąskiego gardła a spadku różnorodności biologicznej - wyjaśnia, dlaczego Polska jest jednym z nielicznych państw europejskich o dużej różnorodności gatunkowej

23. Jak różnorodna jest biosfera?

- wymienia najliczniejsze i najmniej liczne taksony świata i Polski - wymienia najbogatsze pod względem gatunkowym wodne i lądowe ekosystemy świata

- przedstawia różny udział grup taksonomicznych w różnorodności biologicznej świata i Polski - charakteryzuje różnorodność biologiczną najbogatszych ekosystemów wodnych i lądowych świata

- porównuje różnorodność biologiczną poszczególnych grup taksonomicznych świata i Polski - porównuje najbogatsze pod względem gatunkowym wodne i lądowe ekosystemy świata

- wyjaśnia różny udział poszczególnych grup taksonomicznych w różnorodności biologicznej świata i Polski - analizuje znaczenie raf koralowych i wilgotnego lasu tropikalnego w zachowaniu różnorodności biologicznej - analizuje zmiany różnorodności

- przygotowuje prognozę zmian różnorodności gatunkowej ekosystemów wodnych i lądowych w sytuacji zmniejszania się raf koralowych i wilgotnego lasu tropikalnego

biologicznej od biegunów do tropików

24. Przyczyny wzrostu zagrożenia różnorodności biologicznej

- wymienia przyczyny wzrostu zagrożenia różnorodności biologicznej (niszczenie siedlisk; skażenia rzek, jezior i wód gruntowych; zanieczyszczenia atmosfery; introdukcja i zawleczenie obcych gatunków roślin i zwierząt; wprowadzanie organizmów modyfikowanych genetycznie i gatunków synantropijnych)

- wymienia przyczyny wzrostu zagrożenia różnorodności biologicznej - opisuje wymieranie gatunków wywołane niszczeniem siedlisk, zanieczyszczeniem wód, atmosfery, rozwojem nowoczesnego rolnictwa, introdukcją i zawleczeniem obcych gatunków roślin i zwierząt, gatunków synantropijnych i zmodyfikowanych genetycznie - opisuje skutki stosowania DDT dla zwierząt i człowieka - charakteryzuje zjawisko eutrofizacji wód -opisuje wpływ kwaśnych deszczów na stan wód i gleb -opisuje efekt cieplarniany i jego wpływ na różnorodność biologiczną

- ocenia skutki ograniczenia występowania gatunków - porównuje wpływ ścieków komunalnych, transportu i rolnictwa na ekosystemy wodne - analizuje skutki stosowania DDT w rolnictwie dla zdrowia zwierząt i człowieka - na wybranych przykładach analizuje wpływ kwaśnych deszczów na stan wód i gleb (wyróżnia erozję gleb i smog fotochemiczny) - analizuje zagrożenia wynikające z ocieplania się klimatu - na wybranych przykładach analizuje skutki introdukcji i zawleczenia obcych gatunków - ocenia wpływ gatunków synantropijnych i zmodyfikowanych

- analizuje znaczenie Polskiej Czerwonej Księgi Roślin i Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt dla zachowania różnorodności biologicznej - analizuje skutki kwaśnych deszczów i erozji gleb w Polsce - przewiduje skutki ocieplania się klimatu w skali Polski i świata - analizuje różnice i skutki introdukcji i zawleczenia obcych gatunków do Polski - analizuje w przyszłości konsekwencje wprowadzania dla bioróżnorodności biologicznej organizmów modyfikowanych genetycznie w Polsce

- opracowuje listę gatunków roślin i zwierząt z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin i Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt występujących w najbliższym miejscu zamieszkania - opracowuje listę gatunków synantropijnych w najbliższym miejscu zamieszkania i ocenia ich wpływ na różnorodność biologiczną

-charakteryzuje gatunki introdukowane, zawleczone , synantropijne, zmodyfikowane genetycznie i ich wpływ na różnorodność biologiczną

genetycznie na różnorodność biologiczną - analizuje sens ochrony bioróżnorodności

25. Współczesne rolnictwo a różnorodność biologiczna

- wymienia kierunki rozwoju współczesnego rolnictwa - konwencjonalne i ekologiczne - wymienia metody stosowane w rolnictwie konwencjonalnym i ich wpływ na różnorodność biologiczną - wymienia alternatywne dla intensywnego rolnictwa formy rolnictwa ekologicznego

- definiuje pojęcia „ekorozwój”, „agroekosystemy”, „rolnictwo biodynamiczne”, „czysta żywność” - charakteryzuje rolnictwo konwencjonalne i ekologiczne wskazując na jego wady i zalety w odniesieniu do zachowania różnorodności biologicznej

- porównuje metody stosowane w rolnictwie konwencjonalnym i ekologicznym - analizuje skutki stosowania nowoczesnych metod w rolnictwie dla różnorodności biologicznej - analizuje rolę starych ras zwierząt gospodarskich i starych odmian roślin w zachowaniu bioróżnorodności biologicznej - przedstawia strategię zrównoważonego rozwoju

- analizuje stosowanie monokultur i płodozmianu dla zachowania różnorodności biologicznej - ocenia rolę rolnictwa biodynamicznego i organiczno-biologicznego dla zachowania różnorodności biologicznej - analizuje strategię zrównoważonego rozwoju w skali kraju i świata dla zachowania różnorodności biologicznej

- analizuje kraje Unii Europejskiej pod względem bogactwa i różnorodności biologicznej

26. Przedmiot i formy ochrony przyrody

- wymienia cele ochrony przyrody - dzieli ochronę przyrody na bierną i czynną

- charakteryzuje formy ochrony przyrody w Polsce - porównuje bierną i czynną ochronę

- porównuje formy ochrony przyrody w Polsce - charakteryzuje i wymienia rezerwaty

- charakteryzuje wybrane parki narodowe w Polsce - lokalizuje na mapie Polski poszczególne

- ocenia znaczenie obszarów Natura 2000 pod kątem zachowania różnorodności biologicznej

- wymienia formy ochrony przyrody w Polsce

przyrody - porównuje ochronę ścisłą i częściową w parkach narodowych

biosfery w Polsce - charakteryzuje parki w Polsce z Listy Światowego Dziedzictwa Dóbr Kultury i Przyrody UNESCO

parki narodowe - podaje przykłady rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, pomników przyrody, obszarów chronionego krajobrazu w najbliższej okolicy

- ocenia znaczenie parków transgenicznych dla zachowania różnorodności biologicznej

27. Ochrona gatunkowa - dzieli ochronę gatunkową na całkowitą i częściową - wymienia cele ochrony gatunkowej - wymienia formy ochrony gatunkowej ex situ (ogrody zoologiczne, botaniczne, arboretum, banki nasion, przechowywanie tkanek, technika klonowania)

- porównuje ochronę gatunkową całkowitą i częściową - charakteryzuje proces reintrodukcji - porównuje rolę ogrodów zoologicznych, botanicznych, arboretum, banków nasion, przechowywania tkanek, techniki klonowania w ochronie gatunkowej ex situ

- opisuje wybrane przykłady reintrodukcji gatunków - przedstawia wybrany ogród zoologiczny jako przykład ochrony gatunkowej ex situ

- analizuje rolę banków nasion, przechowywania tkanek, techniki klonowania w ochronie gatunkowej ex situ

- ocenia skuteczność reintrodukcji dla ochrony gatunkowej na świecie

28. Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów

- wymienia główne grupy systematyczne chronionych roślin, zwierząt i grzybów

- porównuje udział chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów - wyjaśnia pojęcie „ochrona gatunkowa”

- opisuje przykłady gatunków, dla których wprowadzono okresy ochronne, wymiary ochronne i limity dziennego połowu

- analizuje zasadność stosowania prawnej ochrony gatunków, które zagrażają człowiekowi

- na wybranych przykładach zwierząt cennych gospodarczo przedstawia okresy ochronne i wymiary ochronne

29. Regulacje prawne dotyczące ochrony

- wymienia nadrzędne akty prawne regulujące

- omawia system prawny ochrony

- omawia konwencje międzynarodowe

-analizuje ideę utworzenia

- analizuje zadania Paneuropejskiej

przyrody ochronę przyrody w Polsce - wymienia przykłady organizacji zajmujących się w Polsce ochroną przyrody oraz edukacją ekologiczną

przyrody w Polsce dotyczące ochrony przyrody i środowiska, które podpisała Polska w ostatnich latach

ogólnoeuropejskiej sieci ochrony przyrody

Strategii Ochrony Różnorodności Biologicznej i Krajobrazowej