FOGHLAIM TRÍD AN SÚGRADH · v FOGHLAIM TRÍD AN SÚGRADH – RÉAMHRÁ Samplaí do fhrásaí simplí atá le tógáil ag páiste: Le do thoil. Go raibh maith agat. Gabh mo leithscéal

i

FOGHLAIM TRÍD AN SÚGRADH

Réamhrá ii

FoghlaimtríShúgradhDrámatúil 1

FoghlaimtríShúgradhleGaineamh 15

FoghlaimtríShúgradhle hUisce 45

FoghlaimtríShúgradhleTaosagusleCré 71

FoghlaimtríShúgradhBarrTábla 83

FoghlaimtríShúgradhDomhainBhig 95

FoghlaimtríShúgradhTógála 113

FoghlaimtríShúgradhCruthaitheach 143

CLÁR ÁBHAIR

ii

FOGHLAIM TRÍD AN SÚGRADH – RÉAMHRÁ

BaéPainéalIdirbhoirdnaLuathbhliantaa thiomsaighanleabhránseomarfhreagairtariarrataisóchleachtóiríi suíomhannaLuathbhliantaletreoira fháilarandulchuncinnsasúgradh.

Táanmhodheolaíochtagusandulchuncinna mholtarsacháipéisseofóirsteanachdonBhonnchéimmara mholannCCEAé.

Tásébeartaithego mbainfidhmúinteoiríúsáidasanáisseomarthúsphointeagusiadagpleanáildonsúgradh.

Tásúilagainngo mbeidhsíinacuidiúagat.

iii


ADMHÁLACHABaiadbaillPhainéalIdirbhoirdnaLuathbhliantaa dhearagusa thiomsaighanáisseo.Táimidthara bheithbuíochdenamúinteoiríseoa leanasasanméida rinnesiadara son:

DoreenO’Neill –St.Joseph’sNurseryUnitSELB PatriciaDunne –St.Eithne’sPrimarySchoolWELBLornetteMcAlister –AbercornPrimarySchoolSELB HazelHarris –GracehillPrimarySchoolNEELB

Chuirnamúinteoiríseoa leanasanfillteáninoiriúintdonaGaelscoileanna:

DeirdreUíChoisneacháin –BunscoilantSléibheDhuibhDoloresBarnes –BunscoilPhobalFeirste

Bamhaithlinnbuíochasa ghabháille hOifigighChúntaShinsearachaOideachaisna gcúigBhordOideachaisagusLeabharlannasanspreagadhagusasantacaíochtairgeadaisa chuirsiadarfáil.

TáanPainéalIdirbhoirdbuíochchomhmaithdeCCEAasa thacaíochttheicniúilleisanchomhada dhearadhagusa tháirgeadh.

TáimidbuíochchomhmaithdeBhunscoilantSléibheDhuibha thugceaddúinngrianghraifdáseisiúinsúgarthaa úsáid.

Ardeireadh,focalspeisialtabuíochaisleLorraineNoble(SEELB)asa foighneshíoraíagusasa scileannapróiseálafocaldenscoth.

iv


GAELSCOILEANNAIngaelscoil,táníosmónácoincheapna hoibreagusscileannaleforbairtagmúinteoirí.Tásédedhualgasarmhúinteoiríbéimnachbeaga churar fhorbairtnateanga.Bíonnspriocannafoghlamad’fhorbairtteangaagteachtgo comhthreomhari gcónaíleisnaspriocannafoghlamaeileatáleagthaamachdonagníomhaíochtaí.Bíonnfaillagnapáistíteangaa fhorbairtatáriachtanachfaoichoinnegnáthchomhrá,m.sh.frásaía fhoghlaimarnós‘Bamhaithliomsin’agusteangaa fhorbairtatábainteletéamaáirithe,m.sh.ainmneachaainmhithefeirme.Dábhrísinisfiúgnébhreisedenfhorbairtteangaa churleisnagníomhaíochtaíatámoltasachomhadseo.BíonntaithíéagsúilagnapáistíatáagteachtisteachchuignaluathbhliantaaranGhaeilgeagusbachóirgo raibhpleanáilforbairtteangaagfreastalarnariachtanaiséagsúlaseo.

LetuiscintnaGaeilgea churchuncinnbíonnanmúinteoirrangaagbaintleasaascuidmhórstraitéisí,m.sh.geáitsí,spreagthaípictiúrtha,amhráinagusdánta.Bíonndaingniúdedhítharthuiscint,arorduitheagusarchleachtaisranga.TrídansúgradhisféidireiseamláirGaeilgea thabhairtdonapáistí.Bíonnfaillacufrásaíagusfoclóireachtchuía chluinstin.Nímórdomhúinteoiríanméidatáráiteaganpháistei mBéarlaa athrái nGaeilge.I ndiaidhdonpháisteanmúnlateangaa chluinstinbeidhdaingniúde dhíthtríathráa spreagadhagusderéira chéiletiocfaidhnapáistíchuiganphointeina bhfuilanfhoclóireachtinúsáidgo neamhspleách.Níor chóirgo mbeifearagdúilleisnapáistíanstórfocaluiligatáluaiteanseoa thógáil;tarlaíonnséardhóighchéimnithe,deréira chéile.Bachóirpleanáilteangaa bheithináitfaoinachoinneseo.Isfiúteanganíoscastaa churi láthairnabpáistíachía mhíniúgo simplíardtús.

v


Samplaí do fhrásaí simplí atá le tógáil ag páiste:Ledothoil.Go raibhmaithagat.Gabh moleithscéal.Amhúinteoir.An bhfuilceadagamdulgo dtíanleithreasledothoil?Tabhairdomsin,ledothoil.Andtigliomsina bheithagami dodhiaidh?Andtigleatcuidiúliom?Táséagam.Seals’agamsaatáann.Bamhaithliomsin,ledothoil.Isliomsaé.Cá bhfuilan…?

Sampla d’orduithe atá le daingniú:Nighdolámha.Suighmarisceart.Éistigígo cúramach.Bígíagroinnt.Déanaigíscuaine.Amglanta–glanaigísuas.Stadaigíagusamharcaigí.Lámhaarbhurnglúine.Cuirígínalámhatrasnaara chéile.

*Scríobhadhanfillteánseoi mBéarlaartúsaguscuireadhinoiriúintédonagaelscoileanna.Tááiseannaluaitei nGaeilgeagusi mBéarlasadóighisgo bhfuilfaillarna háiseannauilig.

vi


RÉASÚNAÍOCHT TAOBH THIAR DEN SÚGRADH

Tharnabliantad’imiranobairatádéantaagcuidmhóroideachasóirí,síceolaithe,taighdeoiríaguscleachtóirítionchararnatuairimíatáagainnaransúgradh,agustácuidmhórscríofaarandóigha mbíonndaoineógaagfoghlaimagusarandóigharféidirledaoinefástatacúleisanfhoghlaimseo.

Sachéadchaibidildáleabhar“Early Childhood Education”,rianaíonnTinaBrucestairantaighdeseoóRousseauagusKantsan18ú haois,nacleachtóirísan19ú haoisamhailFroebel,MontessoriagusSteiner,agusaraghaidhuathusingo dtínasmaointeoirísan20ú haois,daoineamhailPiaget,VygotskyagusBruner.SaláatáinniuanntáanobairatádéantaagHowardGardner,FerreLaevers,LorisMalaguzzi,ChrisAtheyagusagdaoineeileagtabhairtdúshláinárn-eolaisféinaranábhar.

Iséatátagthachunsolaisónsmaointeoireachtseogo léirnásraithdechomhphrionsabailarféidirlecleachtóiríuilignaluathbhliantaiada churi bhfeidhm.

vii


1. Iséandóighisfearrlepáistía ullmhúdásaolfástanágachrudatáriachtanachdóibhmarpháistía thabhairtdóibh.

2. Isdaoineiomlánaiadpáistía bhfuilmothúcháin,smaointeagusgaoltaledaoineeileacu,aguscaithfidhsiada bheithfolláingo fisiciúil,go meabhrach,go moráltaagusgo spioradálta.

3. Níféidirábhairamhailmatamaiticagusealaína scaradhlenachéile;bíonnpáistíagfoghlaimardhóighchomhtháiteagusníardhóighnéataderéirrannánar leith.

4. Isfearra fhoghlaimíonnpáistínuaira thugtarfreagrachtchuídóibh,nuaira ligteardóibhmeancóga,cinntíagusroghannaa dhéanamhagusnuaira aithníteargurfoghlaimeoiríféinriarthaiad.

5. Cuirtearbéimarfhéinsmacht.Ar ndóigh,seoant-aonchineálsmachtaisfiúa bheithagduine.Tácóraisluaíochtamaithgo leorsaghearrthéarmaachnílsiadbuan.Caithfeara churiniúldopháistígo bhfuilfiúntasina gcuidiarrachtaí.

6. Bíonnamannaarleithannnuairisféidirlepáistírudaíáirithea fhoghlaim.

7. Isfearroideachaspáistía thosúleisnarudaíisféidirleoa dhéanamh(seachasleisnarudaínachféidirleoa dhéanamh).

8. Samhlaíocht,cruthaitheachtagusiompraíochtshiombalachdegachsórt(léitheoireacht,scríbhneoireacht,líníocht,damhsa,ceol,uimhreachamatamaitice,ailgéabar,rólghlacadhaguscaint),

forbraíonnsiadagustagannsiadchunsolaisfaoichúinsícuí.

9. Tácaidreamhledaoineeile(daoinefástaaguspáistí araon)fíorthábhachtachi saolpáiste.

10. Baineanntrírudle hoideachasdenscoth:anpáisteféin,comhthéacsnafoghlama,agusant-eolasagusantuiscintatáá bhforbairtagusá bhfoghlaimaganpháiste.

Tina Bruce

10 gCOMHPHRIONSABAL D’OIDEACHAS NA LUATHBHLIANTA

TánaprionsabailseomarbhonnagusthacaagcuraclamnaLuathbhliantaagusisiada threoraíonnár gcuidpleanála.Máphleanáilteargníomhaíochtaísúgarthago maithagusmábhíonnflúirseáiseannaleo,cothófarsmaointeoireachtagustuiscintanpháistea chinnteoidhgo mbeidhnaprionsabailseoina gcuidréadúildeshaolárbpáistíuilig.

viii


CAD É IS DUL CHUN CINN ANN?Baineanndulchuncinnsasúgradhleisanbhreathnóireachtagusleisanmheasúnachtareolasnabpáistí,aragcuidscileannaagusdearcthaíletaithíchuíasholáthar.Isfoghlaimeoiríeolachaiadnapáistícheanaféinsuladtosaíonnsiadsanaíscoil.

Tríbhreathnuithe,trímheasúnúagustríbhreithiúnaisphroifisiúntaa dhéanamh,faigheannmuidléargastábhachtacharandóighisfearra mbíonngachpáisteagfoghlaim.Isaraneolasseoa bhunófarár gcuidpleanálaleriararriachtanaisgachpáistemardhuinearleith.Má thuigteari gceartsuimeanna,riachtanaisagustaithíanpháistedéanfardulchuncinnsasúgradh.

Marchleachtóirí,nímórdúinna thuiscintgo gcaithfidhdulchuncinna bheithanni solátharnangníomhaíochtaíleriararriachtanaisfhorbarthanabpáistí.

ix


TÁ 2 SHRAITH DE DHUL CHUN CINN A mBÍONN TIONCHAR ACU AR A CHÉILE

Dul Chun Cinn san Fhoghlaim (eolas&scileannaagusdearcthaía thuiscint)

Dul Chun Cinn sa Soláthar(taithíagusáiseannaa leathnú;rólna ndaoinefásta)

Súgradh Trialach• Deiranpáiste“Cadéseo?”• Anpáisteagsúgradhinaaonar• Anpáisteagsúgradhganmóráneagrais• Anpáisteagaistriúábharnótrealaimhóáitgo háitnóiada leathadh

trínachéilearfudanurláir• Anpáisteagtógáilrudaagusáleaganansin,m.sh.trealamhtógála• Anpáisteagfiosrúairíonnaábhar,m.sh.cruachadh,cothromú,rolladh,

doirteadh,líonadh,brú,tarraingt• Níléiríonnanpáisteachbeagánteanganócomhrá,nóteanganócomhrá

arbithmaidirle hábhairnótrealamh

Cruthú agus Déanamh• Deiranpáiste“Cadéa dhéanannséseo?”• Tógannanpáistestruchtúirchothrománachaagusstruchtúir

cheartingearacha,m.sh.túrnódroichead,a aithníonnanpáisteféin(ainmníonnsiadiad)

• Tásúgradhcomhthreomharlefeiceáil• Tosaíonnanpáistearfhadhbannaa bhaineannlecruth,fadagus

cothromaíochta réiteach• Tagannforbairtarchumasnabpáistílabhairtarábhair

Baineanndhághnéthábhachtachalesúgradhdenscotha leathnú:

- ansoláthara leathnú- nádúrrólna ndaoinefásta,m.sh.agidirghníomhú,agéascú

• Bíonncuidiúdedhítharpháistílenasúgradha leathnú.Tigledaoinefástacuidiúlesmaointeoireachttheibía fhorbairt,tríáiseannaagusfrapaíbreisea churarfáil,marshampla,trícheisteannaoscailteachuragustrídhúshláinspreagúlaa thabhairt

Sraith 1 Sraith 2

x


Dul Chun Cinn san Fhoghlaim (eolas&scileannaagusdearcthaía thuiscint)

Dul Chun Cinn sa Soláthar(taithíagusáiseannaa leathnú;rólna ndaoinefásta)

Samhlú agus Smaointeoireacht• Deiranpáiste“Cadéa thigliom/linna dhéanamhleisseo?”• Baintaganpháistelepleanáilaguseagrúgrúpaí• Anpáisteagtógáilstruchtúrníoscasta,m.sh.díonagusfuinneoga• Anpáisteagúsáidfrapaí,comharthaí,lipéad• Anpáisteagúsáidáiseannaéagsúlaardhóighshamhlaíoch• Isminica mhaireannantsuimgo ceannroinntlaethanta

Ról na nDaoine FástaBeidhnadaoinefástaagtacúleisandulchuncinnsanfhoghlaimtríghníomhaíochtaícuía phleanáil.

• Tacaíochta thabhairtdonapáistíagusiadagsúgradh• Áiseannadenscotha churarfáil• Eolasachuraranfhoghlaimfhéidearthai ngachréimsedenchuraclam• Eiseamláira thabhairtdescileannaa bhaineannlesúgradh• Idirghníomhúleisnapáistí,ceisteannaa churagusmoltaía dhéanamh

letacúlena bhfoghlaim• EiseamláirídenGhaeilgechuía thabhairt• TuiscintaranGhaeilgea dhaingniútríathrá,agbaintleasaas

gníomhaíochtaíagusasáiseannanuairiscuí• Eolasachurarstórpríomhfhocal–eiseamláira thabhairtagustacúle

páistíinúsáidpríomhfhocalagusfrásaíarleibhéalatáagteachtletaithíagusletuiscintanpháistearanGhaeilge

• Agobairtaobhlepáistí,eiseamláiría thabhairtarscileannaagusardhearcthaí

• Leabhairficsin/neamhfhicsin,pleananna,treoirchártaísrl.a léamhleisnapáistí

• Smaointenabpáistía scríobh,agusobairnabpáistía churartaispeáint• Foghlaimnabpáistíagusúsáidantsoláthaira bhreathnú• Forbairt/dulchuncinnnabpáistía mheasdonphleanáildonamatále

teacht

Sraith 1 Sraith 2

1

3

FOGHLAIM TRÍ SHÚGRADH DRÁMATÚIL

SÚGRADH DRÁMATÚILTríShúgradhDrámatúilbíonndeisagpáistí

• Iadféina churiniúl

• Teangaa fhiosrúgansrian

• Mothúcháina fhiosrúagusa bheithagfoghlaimfúthuféinagusfaoidhaoineeile

• Comhoibriú,cúram,tuiscintagusrialúa fhorbairt

• Roghannaaguscinntía dhéanamh

• Teanganamatamaiticea úsáidaguscoincheapanamatamaiticea fhorbairt

• Raondescileannaluaileachaa fhorbairt

• A gcuidscileannaa úsáidlerudaíatádedhíthdásúgradha dhéanamhagusiada oiriúnúderéirmarisgá

• Domhanfantaisíochtadá gcuidféina fhiosrú

4


SÚGRADH DRÁMATÚIL A FHORBAIRTBhíodhantuairimannuairdentsaolgurtháinigforbairtarshúgradhdrámatúilarandóighchéannaleisnacineálachaeilesúgartha:

• Breathnóir

• Súgradhaonair

• Súgradhcomhthreomhar

• Comhoibríoch

Táléirithecheanaféingo mbíonngachceanndenacineálachasúgarthaseoletabhairtfaoidearaaggachcéimforbarthaagusgo mbeidhstílarleithinuachtaragcéimeannaáirithe.

Déanannpáistíaithrisarnadaoinethartorthutríchásannagnáthshaoila athchruthúagustríróilchoitiantaa ghníomhú.Arandóighseo,bíonnsúgradhsamhailteachagforbairtderéirmara éiríonnleoinsinta churisteachsasúgradh.Agusiadagfásaníos,ismótionchara imreoidha gcumassamhlaíochtaarchineálantsúgartha.Éiríonnansúgradhníoscastaagusismócarachtairaguseachtraía bhíonnsna hinsintía chruthaíonnsiad.

Andomhansamhailteacha chruthaíonnpáistí,fágannségurféidirleorudaía fhíorúinasamhlaíochtnuairnachféidirnarudaíseoa fhíorúsaghnáthshaol.Cuireannsúgradhfantaisíochtalecruthaitheachtaguslesamhlaíochtnabpáistíagusbachóiréa spreagadh.

Arna chur in oiriúint as ‘Supporting Creativity and Imagination in the Early Years’ le Bernadette Duffy

5


FORBAIRT TEANGA CUÍ

Bíonnforbairtteangai gceistsnagníomhaíochtaíuiliga bhaineannlesúgradhdrámatúil.Isiadnascileannalabharthaaguséisteachtaa fhorbraítearsasúgradhdrámatúila chruthaíonnna hinsintíara mbunaítearanléitheoireachtagusanscríbhneoireacht.Is i gcomhthéacsannaréadúlai gceantarrólghlacthaa dtaganndeiseannaaníosleisanléitheoireachtagusanscríbhneoireachta fhorbairt.

I gcásannarólghlactha,tiglepáistíanteangaatáareolasacua thriailchomhmaithleisanstórnuafocala fhoghlaimíonnsiadarscoil.

Bíonnanstórfocalsonrachagusúsáidteangaagbratharanchineáldeshúgradhsamhailteacha chuirteararfáildopháistí.

6


ÁISEANNA

Coirnéal BaileCISTIN SEOMRA SUÍ SEOMRA LEAPA

troscáncistine,m.sh.doirteal,sorn,cófra,tábla,cathaoireacha,cuisneoir,oigheannmicreathonnach,inneallníocháin,lámhainnírubair,cupáin,fochupáin,sceanra,potaí,racaspíosraí,folúsghlantóir,pannaí,gléasannacócaireachta/bácála,amadóir,clog,tráidireciúbannaoighir,vásaí,éadachboird,tuáillí,éadaí,iarannagusbordiarnála,glantóirí,scuabaguspannadeannaigh,citeal,naprún,tóstaer,gabhdáinéagsúla,bascaedsiopadóireachta,málaí,boscaílóin,fíorbhianóábhairsúgarthalebiaa léiriú,clárfógraí,uirlisíscríbhneoireachta,leabhairoideas,liostasiopadóireachta,fearasgarchabhrach,buidéalte,bláthanna,cártaípoist

tolgcathaoirteilifíseánseinnteoirDVDannaracairisípictiúirmaisiúcháinbláthannacúisínínuachtáincatmadadhteileafónaguseolaitheplandaíteilifíseántreoirleabhairleabhairscáthánteileafónagusleabharseoltaícatalógagrianghraifteaghlaigh,puipéid(le húsáidleteilifíseán)

leapachacliabháinéadaíleapabábógaéadaíbábógéadachuilefhóinteachagusceangailVelcroairhataíleithidéadaighclócaícrochadáinbordmaisiúcháinscáthánseodramálaíláimhebrógascaifeannaéagsúla

7


ÁISEANNABIALANN/CAIFÉ/SIOPA MEARBHIA SIOPA BLÁTHANNA OIFIG AN PHOIST

ainmanchaiféfógraídonchaifé–amannaoscailtetáblacathaoiréadachtábla/boirdtrealamhcócaireachtacistinecupáin,plátaí,sceanrasifínbláthannaleabhairoideasscipéadairgidpictiúirdebhiabia–déantadethaos,biaa rinneadharbhonntráchtálaclárle haghaidhbéileanlaeleabhairorduithe–pinn/pinnluaidhenaipcínímataítáblabiachlárairgeadmálaísiopadóireachtateileafón

bláthanna–arna ndéanamhagpáistíagbaintúsáidaspáipéar,cairtpháipéarceallafán,ábhairarthángthasorthufógraísiopa–amannaoscailtebláthannatriomaithebláthannaa rinneadharbhonntráchtála–páipéar,síoda,plaisteachfíorbhláthannaagusfíorphlandaíósaisíbascaeidsiopadóireachtacatalógascipéadairgid,airgeadliostaípraghsannateileafónleabharorduithecártaí–mór,beag,cártaíteachtaireachtapáipéarbeartánpóstaeirbuicéidvásaíplaisteachaspréiríplandaípotaíbláthannaribíníbláthannabrúite

boscapoistéideoifigpoistcomharthaíbileogaeolaisagusfoirmeacha–cáin,pas,ceadúnasteilifíseclúdaighlitreach,páipéar,pinncártaístampaílipéidpáipéarbeartánbeartáindemhéideannaagusdemheáchainéagsúlameáteileafónstampálaitheagusceapstampaíscipéadairgidagusairgeadleabhaircoigiltisairgeadraeachtrach,stampaímálapoistléarscáileanna

8


ÁISEANNAOSPIDÉAL/IONAD SLÁINTE GNÍOMHAIRÍ TAISTIL/SAOIRÍ IONAD GARRAÍODÓIREACHTA

éidedochtúra/altraéidetiománaíotharchairr/otharcharrmáladochtúra/lámhainnírubairbábógaleapacha/éadaíleapabindealáin/olannchadáisgreimlíníbuidéilleighis,spúnógasteallairísteiteascóipteirmiméadairseanphictiúirx-ghathannaseanteilginphlástairmaidícroisemeátomhaisairdeseomrafeithimhteileafónceapnótaí/oideasclárfáiscthe,cártaíbisighleabhairthagarthafaoinchorppóstaeir/cairteachaleabharcoinnícomhaid

deascteileafónpóstaeirsaoire,áiteannaarbhfhéidirdularsaoire(ceannphointí),eitleáin,báidpasannacártaípoiststampaíticéidmálaítaistil/málaídromaéadaísamhraidh/éadaígeimhridhspéaclaígréinebuicéid,spáda,hataígréine,fáinnírubair,liathróidtrá,gloinícosanta,líontániascaireachtatrealamhagusrugapicnice

síolta,paicéidsíoltale haghaidhbláthanna,glasraí,torthaíbleibeannaluibheannatráidirísíoltacipínílíreacáinpotaíbláthannabláthanna/plandaíéagsúla,páipéar,síoda,plaisteach,arna ndéanamhagnapáistíduilliúruirlisí–liáin,foirc,spáda,rácaícannaíspréite,spraeireuiscelomairefaicheithir,múirín,málaífáistáblaéangnéuiscelomáintroscángairdíncuntar,scipéadairgid,airgead,teileafónirisígarraíodóireachtaaguscatalógaleabhairscéaltaagusleabhairthagarthafaoingharraíodóireacht,faoinfhás

9


SÚGRADH DRÁMATÚILForbairt Phearsanta, Shóisialta & Mhothúchánach• comhoibriú,rudaía dhéanamhara sealagusrólghlacadha thosú• muinín,féinmheas,féinsmachta fhorbairtagusiadagathghníomhú

fíorchásannasasaol• andóighlebheithagobairasa stuaimféina fhoghlaimagusna háiseanna

a bheidhdedhítha aimsiú• andóighlebheithagobairmarbhalldeghrúpaa fhoghlaim,m.sh.ag

glacadhróléagsúili ngrúpaamhailsiopadóiraguscustaiméir• a gcuidtréitheagusa gcuidpearsantachtaíféina léiriútríshúgradh

samhlaíoch• teangaa bhaineannle hidirghníomhúsóisialtaa úsáid• measa bheithacuarthuairimídaoineeileagusiada úsáidsarólghlacadh• cuidiúleslachta churarrudaíagdeireadhantseisiúin• tionscnaíochta léiriúagussmaointeá bhforbairtsacheantarrólghlactha,

m.sh.agsocrúcomharthaía dhéanamhdonsiopa• abheithagsmaoineamharmhothúcháinmarchuiddenrólghlacadh,

m.sh.ospidéal• rólghlacadha úsáidleisnarudaíathaitníonnleoaguslena gcuidbuarthaí

a léiriú

Forbairt Fhisiciúil• scileannamínluaileachaaguscomhordúa fhorbairttrífhíor-uirlisíamhail

greadtóirí,teileafóin,méarchláira láimhseáil• comhordúa fhorbairttrícheangailaréadaí,tríthaea dhoirteadhas

taephota,trítháblaa chóiriú,tríbhábógaa ghléasadh• feasachta fhorbairtaranspásatáarfáilsacheantarrólghlacthaagusar

andóighleisanspássina roinntledaoineeile

Forbairt Chruthaitheach/Aeistéitiúil• antsamhlaíochta úsáidle‘scéalta’a fhorbairtsacheantarrólghlactha• teangadathannaagusuigeachtaa thabhairtisteachtríchineálacha

éagsúlaábhara úsáidagusa thabhairtisteach• páistía spreagadhleisnanitheseoa leanasa dhearadhagusa chruthú;

biachláir,dialanna,pictiúir,liostaípraghsanna,póstaeir,bileogaaguscártaí

• earraífaoichoinnerólghlacthaa dhéanamh,m.sh.taossúgartha,bonnóga,cácaí,brioscaídonsiopa,dramhábhairdocheapairí,burgair,béilídonchaifé

Eolas agus Tuiscint ar an Timpeallacht• ceantairrólghlacthaa chruthúbunaithearaneolasara dtimpeallacht

áitiúil,a mbailteagusa gcultúir,m.sh.ollmhargadh,leabharlann,siopapoitigéara,teachfeirme,coisfarraige,ospidéal,clinic,lialanndochtúra,naíscoil

• adteaghlachaphléi dtacale himeachtaísarólghlacadhde• ócáidíarleitha athghníomhú,m.sh.bainis,cóisirbreithlae,Nollaig• obairdaoineeilesaphobaláitiúila cheangallerólghlacadh,m.sh.cuairt

aranstáisiúndóiteáin,arfheirm,arshuíomhtógála,aroifiganphoist

10


SÚGRADH DRÁMATÚILLuath-thaithí san Eolaíocht & sa Teicneolaíocht• gnéithedenithebeoafhiosrúagusaaithint,m.sh.rólghlacadh

a dhéanamhbunaithearospidéal,arthréidlialannaagusarionadgarraíodóireachta

• gnéithedendóigha mbíonnrudaíagobaira fhiosrúagusa aithinttrírólghlacadha dhéanamhargharáiste,arshiopabréagán

• ábhairagustrealamhatáfóirsteanachdonrólghlacadha fhiosrúagusa roghnú

• scileanna,eolasaguscoincheapaeolaíochaa fhorbairttrírólghlacadh–is féidirgo mbeidhnatopaicíseoclúdaithe;leanaí,poill,rothaí

• teicneolaíochta úsáid,m.sh.scipéadairgid,áireamhán• ábhairfhóirsteanachaa roghnúlemionsamhlachaa dhéanamh,m.sh.

feithiclía bhfuilrothaíorthu,pramanna,troscánsrl,lenan-úsáidsacheantarrólghlactha

• scileannaa bhaineannlegearradh,filleadh,ceangala fhorbairt

Forbairt Teanga• pléadhéanamhara ndéananndaoineéagsúlai gcásrólghlactha• labhairti dteangaatáfóirsteanachdoróiléagsúla,m.sh.siopadóir,

mamaí,CochaillínDearg• rólghlacadha dhéanamharrainndopháistí,arscéalta• teangaa úsáidlefíorchásnócássamhlailteacha phleanáilagusa chruthú• teangacomhráa fhorbairt,m.sh.abheithagéisteachtlena ndeirpáistí

eile/daoinefástaagusfreagairtdó• curleisanstórfocala bhaineannlerólghlacadhsamhailteach,m.sh.

ospidéal,aerfort,stiúideoealaíontóra,ionadgarraíodóireachta• failla bheithacuarleabhairneamhfhicsin/fhicsinábharthasacheantar

rólghlactha• scileannascríbhneoireachtaa fhorbairttrínarudaíseoa leanasa scríobh:

liostaísiopadóireachta,oidis,cártaíbisigh,bileogataifid,foirmeacha,billí,bileoigíní,biachláir,litreacha

• scileannaTFCa fhorbairttrírólghlacadhoifige–teileafóin,méarchláir,fótachóipeálaí,ríomhaire

Luath-thaithí na Matamaitice• coincheapaéagsúlamatamaiticea bhaineannle hairgead,letoilleadh,le

méid,lemeáchan,lecomhfhreagrachtaonle haona fhiosrú• teangaa bhaineannlegachceannthuasa úsáid,m.sh.céchomhlán,

folamh,níosmó/lúdedhíth,trom,éadrom• fadhbannaa réiteachtríshúgradhsamhailteach,m.sh.cámhéadairgid

a bheidhdedhíthormdonearraseo?Cámhéadcupána bheidhdedhíthormdonteaghlach?

• coincheaparama fhorbairti súgradhtí–bricfeasta,dinnéar,amluí,ami lialanndochtúra.Tagairta dhéanamhdochloig,d’uaireadóirí

• rudaía churinord,a shórtáil,a mheaitseáilsacheantarrólghlactha

11


SÚGRADH DRÁMATÚILTAITHÍ

FHÉIDEARTHATORTHAÍ

FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHAR

Súgr

adh

Tria

lach

Súgr

adh

aith

rise

ach

–a

bhei

thá

balta

ab

heith

ag

súgr

adh

i dtim

peal

lach

ta a

ithní

onn

siad

agu

sgl

acad

hle

ról

a lé

irío

nna

dta

ithíf

éin

m

.sh.

mam

aí,d

aidí

,bua

chai

ll,c

ailín

,lea

nbh

• idirghníomhúsóisialta- caidreamhabhunú- comhoibriú- rudaía dhéanamhar

a seal,a bheithpáirteach- roinnt

• slachta churarrudaíagusairea thabhairtdothrealamh

• roghannaaguscinntía dhéanamh

• fiosrachta fhorbairt

• teangaa fhorbairt–agbaintúsáidasstórfocala aithníonnnapáistíagusasstórfocala tugadhisteachledéanaí

• scileannacumarsáideagusidirbheartaíochtaa fhorbairt

• mothúcháina churiniúl

• scileannaláimhsithea fhorbairtagustrealamhbeaginúsáid

• solátharbunúsachdoshúgradhbaile

• trealamhnuaarthéamaa thabhairtisteachderéira chéile,m.sh.leanaí,glanadh,peataí

• treoiródhuinefhástai rólghlacadh,inaeiseamláirarghníomharthaagusarfhorbairtteanga

• spreagadha thabhairtdo pháistía bhfuilleisceorthupáirta ghlacadh

• coirnéalbunúsachtí–cistin,éadaícóirithe

• uirlisícistine

• biacearta thabhairtisteach,biaa bhaineannlecultúiréagsúla

• cásannacoitiantaa thabhairtisteachsachoirnéaltí–breithlá,folcadánanlinbh,peatanua,anNollaig

• uirlisícócarála,potaí,pannaí,gréithe,citeal,tóstaer,taephota,éadachboird,gabhdáinbiafolmha,taos

• trealamhglanta–lámhainnírubair,glantóirí,pannadeannaighagusscuab,mapa,cartánpúdarníocháinfolamh

• éadaícóirithe,teileafóin,scátháin,póstaeir,leabhairoideas,leabharnótaí,pinnluaidhe,pinn,pramannabábóg,buidéillinbh,bialinbh,éadaílinbh

• isféidirgo soláthróidhpáistíábhairfhóirsteanachaónteach,m.sh.hataícóisire,maisiúcháin

12




FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHARRó

il ag

us m

othú

chái

n a

fhio

srú

• a gcuidtaithíféina thabhairtchuncuimhne

• coincheapamatamaiticea fhorbairti gcomhthéacsfior–agdéanamhmeastachán,agcuntas,ag tomhas

• scileannalitearthachtaa léiriúi suíomhréalaíoch

• suimi gcócaireachta fhorbairtónsúgradhbaile

• súgradhsiopa–grósaeireacht,báicéir,oifiganphoist,siopabláthanna

• coincheapamatamaitice–airgead,agmalartú,cruthagusméid,meáchan

• comparáid

• súgradhospidéil,lialannDG(dochtúirginearálta),clinicleanaí

• caifé/siopamearbhia

• níosmófrapaía thabhairtisteachderéira chéilelesúgradhsiopaa fhorbairt

• deiseannaa churarfáille haghaidhléitheoireachtaagusscríbhneoireachtai ngachceantarrólghlactha

• súgradhospidéila fhorbairttríníosmóáiseannaa thabhairtisteach

• tagairtadhéanamhdoleathanaigh6,7agus 8

13





Frap

aí c

uí fa

oi c

hoin

ne ró

lghl

acth

a a

rogh

nú/a

dhé

anam

hFr

apaí

cur

i gc

éill

a ús

áid

agus

ába

ltach

t don

sú

grad

h si

omba

lach

a fh

orba

irt• teangaaguscoincheapa

matamaiticea fhorbairt

• coincheapaagusscileannalitearthachtaa fhorbairt

• scileannaláimhsithei dtógáilfrapaía fhorbairt

• frapaía dhéanamhfaoichoinnecóiriúéadaí–hataí,biadonsiopa,bláthannadoshiopana mbláthanna,milseáindoshiopanamilseán

• ceantairrólghlacthaa fhorbairttrínapáistía spreagadhlena gcuidfrapaíféina sholátharagusa dhéanamh

• ancoirnéaltía fhairsingiútrísheomrasuí,seomraleapaa churisteachann

• puipéiddonteilifís

• leabhair,irisí

• táblamaisiúcháin,smideadh,seodra,scairbh,criosanna,hataí

• leabalinbh,cliabhán,éadaílinbh,culaithoíche,fallaingsheomra/cótatí

14





Ról a

léiri

ú i d

taca

le ta

ithí n

íos

leith

ne

de a

gus

i rao

n de

cha

rach

tair

éags

úla

• mothúcháinéagsúlaa shamhlúagusa léiriú,i ngníomharthadaoineeile,m.sh.carachtairfantaisíochtaónteilifís,síscéaltaagusseanscéalta–agbaintúsáidascultúiragustraidisiúineile,an t-ami láthairagusan t-ama chuaighthart

• scéalnóreacaireachta thabhairtisteachi súgradh

• róla ghlacadhi suíomhsamhailteach,m.sh.banphrionsa,rí,cailleacha

• súgradhcuri gcéill–easaontuithea réiteach,scéala chumadh

• domhanfantaisíochtaa fhiosrú

• fadhbannaa réiteach

• frapaíagusáiseannaa chruthú

• ábhairthéamachaeilelesúgradhfantaisíochtaa fhorbairt

• cuidíonndaoinefástalepáistílesúgradhfantaisíochtaa ghníomhú–agcurlecastachtanchomhrá

• gníomhaíochtaísiopadóireachta

• súgradhcaifé/bialainne

• teangaatáfóirsteanachdoróilarleitha úsáid,m.sh.dochtúirí,altraí,freastalaithe,custaiméirí

• rólatáárialúagrialachaa ghlacadh,m.sh.tréidlia,píolóta,feardóiteáin,rúnaí

• Déantagairtdoleathanaigh6,7agus 8

15

17

FOGHLAIM TRÍ SHÚGRADH LE GAINEAMH

Foghlaimíonnpáistífaoindomhantrína gcéadfaíagusisardhóighchéadfacha fhreagraíonnsiaddoghaineamhagusd’uisceanchéaduairriamh:tadhlaíonnsiadé,sliocannsiadé,bolaíonnaguscuimlíonnsiadé,arfeadhi bhfadinamanna,agbaintsultasantaithíthadhaillféin.

Isrudnádúrthaégo mbíonnsuimagpáistíbeagai gcomhábhairandomhain–i ngaineamhagusin uisceachgo háirithe.Tádeiseannasaibhrefoghlamaarfáildopháistíagusiadagúsáidnan-ábharseoachnífhoghlaimeoidhnapáistírudarbithmura mbainfidhsiadsultasabheithagsúgradhleisna substaintíiadféin–spreagannansultchunsúgarthaiad.

Pre-School Learning Alliance

18


TEANGA ÁBHARTHA

ainmneachagabhdán

aoireadagus/amhéadis/alaghadis barraíocht/nílgo leor cámhéad/cálaghad

cámhéad níosmó/níoslúníosmó/níoslú

trasna láneascraathraigh lánbabhla tit titesíoséagsúil lánbuicéid líon lánleathlángo leor láncartáin feistighfeistigh/cuiristeacharísfeistighthargo beacht láncupáin coinnighistighamuightaobhle lánubhchupáin tógidir lánléiche bogfágthaníosmóismó lánspúnóige sceithníos/islú anchéad...eile carnlár thar faoi doirtisteach/amach cuid tarraing

maran gcéannafanannmaran gcéanna spássabhreis iomlán

19


TEANGA ÁBHARTHA d’athraighsé bun cruthna hábhair thitséasa chéile dath méidmholta d’imighséasradharc cón spásuilig thitséisteach bearna barr líonsé poll chuirsétharmaoil marc leathaighséamach ubhchruthach d’fhágsé...inadhiaidh patrún chothromaighsé prionta bhogsé d’fhanséamach cuilithín charnsésuas d’fhansémaran gcéanna séidpreasáil sileann bris tarraingciorclach biorach tóg brúighbriosc garbh clúdaigh cuimilcuarthacruinn srac scrabhtais géar tarraing croithtirim síodúil leagsleamhnaighcothrom mín tit millséimh armaos/báite braith fáiscgreanach bog líon greamaighcrua soladach anteanga meil corraighard díoscachthuairisciúil déan claoncomhréidh cigilteachagusanteanga tógsuas iompaighbéalfaoiíseal iomaireach fantaisíochtauilig doirt silcnapach aúsáideannpáistí

20


SÚGRADH LE GAINEAMHTrealamh agus Áiseanna• tráidiremórgainimh• tráidiríaonairníoslú• tráidiregainimhchruthaithigh• gaineamhardhathanairgid,

gaineamhtrá,gaineamhtógálaí(glan)

• dathannaéagsúlaarghaineamh• naprúin• scuab• pannadeannaigh• buicéid• spáda/spúnóga• gabhdáinphlaisteacha

thrédhearcachadarcruthannaagusméideannaéagsúla

• tiúbra• criathair• cannaspréite• crúscaí• cupáin

• buidéilphlaisteacha• múnlaí• gearrthóirí• sceanraplaisteach• uirlisímúnlóireachta• rácaí• cíora• potaíplandaí• scúip• tonnadóirí• cipínílíreacáin• orláisteuibhe• tráidiregainimhchruthaithigh• trealamhdonghaineamh

chruthaitheach• rothaígainimh• muileanngainimh

21


SÚGRADH LE GAINEAMHSamhlaíoch• Duplo• miontrealamhtógálalego• daoinebeagabréagacha• zú• clóssúgartha• feirm• carranna• leoraithe• tochaltóirí• ollscartairí• tarracóirí• trucailídumpaire• dineasáir• bratacha• bláthannaplaisteacha• foireanntaeghréithe• ‘taisce’• ábhairnádúrtha

• cóin• dramhábhairlerudaía thógáil

agusa dhéanamh• áiseannaarleitha bhaineannle

topaicnóscéal• púróga• craobhóga• cleití• sliogáin• cnónnacapaill• tráidiríborróg• trealamhbácála• scátháin• báid• feadáinrollacistine• figiúirídomhainbhig• crainnphailme

22


SÚGRADH LE GAINEAMHDéanamh marcanna agus patrún• maidí• cíora• rácaí• brúiteoiríprátaí• gearrthóirí• gaineamhdaite• páipéar• piseanna• piseánaigh• rís• pasta• minsáibh• uirlisímúnlaithe• eochracha• gabhdáinsalainn• tráidiregainimhagustrealamh

23


SÚGRADH LE GAINEAMHToilleadh agus Meáchan• buicéid• cartáin• liacha• tonnadóirí• spúnóga• ubhchupáin• cupáinphlaisteacha• meá• foirnedebhuidéilpholaitéine

grádaithe• tráidiríónsiopamearbhia• bloic• sliogáin• málaísiúcra• málaíplaisteacha• málaíplúir• cannaípúdarcustaird

24


SÚGRADH LE GAINEAMHIonadaitheArdhóigh,ansulta bhaintearasabheithagsúgradhleisanábharnádúrthaseo,níféidirrudarbitheilea churinaionadcionnisgo bhfuilséchomhtarraingteachsindopháistíóga.Andóigharféidirgaineamha scriosadhagusa athchruthúarísagusaríseile,fágannségo bhfuilséiontachteiripeach.Tá ócáidíannnuaira spreagfaidhábhareileathrú.

MóinNuairatásítais,isféidiría bhrú,a iomparagusa mhúnlúina tírdhreachaarandóighchéannalegaineamhnachmór,aguscuireannsíletéamaanghairdín.

Min sáibh/ScamhacháinCaithfeariada chriathrúlescealpagéaraa bhaintarshiúlagusbachóiriada choinneáiltaissadóighnach n-ionanálóidhnapáistídusta.

N.B.Isféidirgo n-éireoidheachmanimhneachmargheallar roisínadhmaid,bachóir,marsin,dodhaoinefástaagusdo pháistía bhfuilailléirgíacua bheithcúramach.

Piseánaigh/Grán/RísNíféidiréseoa úsáidlepáistíatáró-ógnóró-anabaílego gcuirfidhsiadsabhéal,snacluasanósatsróné.Isféidiriada ‘dhoirteadh’arandóighchéannale huiscenachmórmargheallariada bheithmínagussleamhain.

PastaDathanna,cruthannaagusméideannaéagsúla.Ardóighlenascúpáilaguslerudaía líonadh.

SalannBícúramachmátágearradharpháiste!

25


Is féidir trealamh breise a chur leis an ghaineamh le hathruithe a spreagadh

- áiseannadéantadena hábhairchéanna,m.sh.adhmad,plaisteach,cairtpháipéar,cruachdhosmálta

- áiseannadendathcéannanóatátrédhearcachnólonrach

- áiseannaatámaran gcéannaachdemhéideannaéagsúla,m.sh.buicéid,spáda,spúnóga,miasa,rácaí,potaíiógairt,potaíplanda

- líonarleithd’earraí,m.sh.2cheanndegachrud

26


SÚGRADH LE GAINEAMH TAOBH AMUIGH

Éascaíonnanceantargainimhtaobhamuighanfhoghlaimi ngachgnédenchuraclam.Isféidiransolátharagusnagníomhaíochtaícéannadonsúgradhlegaineamhtaobh

istigha churarfáilachuirlisíníosmóa úsáid–dontochailt,donlíonadh,donfholmhú,donbhogadh,do

dhéanamhpatrúnagusdonsúgradhsamhlaíoch.Beidhséníosfearrarísachcórasulóigeasholáthar

leisanghaineamha bhogadh.Isbreálepáistíógaabheithsaorledulisteachsachlaisghainimh,

lerudaía fhiosrúagusa thriail.Caithfearclúdachcuíabheithannarmhaithe

lecúrsaísláinteagussábháilteachta.

27


GAINEAMH (Fliuch/Tirim)

Eolas agus Tuiscint ar an Timpeallacht• adtimpeallachtáitiúilaphlé,m.sh.trá,láithreáintógála• gnéithedádtimpeallachtsúgarthaa cheangallegnéithedádtimpeallacht

féinacháiseannafóirsteanachaa lua• gnéithefisiciúlaamhailcnoic,tolláin,bóithrea dhéanamh• nádúrcéadfachgainimha athrú,m.sh.cuirpastaleis,athraighgaineamh

tiriminaghaineamhfliuch/iontachfliuch

Forbairt Phearsanta, Shóisialta &Mhothúchánach• andóighlebheithagobairgo neamhspleáchagusletrealamha roghnú

a fhoghlaim• abheithagcomhoibriú,agdéanamhsealaíochtaagusagroinnttrealaimh

marbhalldeghrúpa• andóighlemeasa bheithacuarthuairimídaoineeilea fhoghlaim• antsamhlaíochta leathnúagussmaointeafhorbairtmaidirlesúgradhle

gaineamh,m.sh.nadaoinebeagabréagachaa úsáidlescéala chumadhsaghaineamh,agcurábhairnádúrthaleis

• andóighleisanghaineamha úsáidgo slánagusi gcomaoindaoineeilea fhoghlaim

• abheithaglabhairtgo muiníneachara bhfuildéantasaghaineamhacuagusabheithbródúilasa bhfuilbainteamachacu

• féinmheasa fhorbhairttríbheithagamharcarfhoghlaimsaghaineamh• taithía fháilaranleasteiripeacha bhaineannlebheithagobairle

gaineamhfliuch/tirim

Forbairt Fhisiciúil• scileannamínluaileachaa fhorbairttríuirlisía láimhseáil,trírudaí

a dhoirteadh,a líonadh,a chorraí,a bhrú,a tharraingt,a thochailt,a chuimilt,a mhúnlú,a líniúsrl.

• comhordúlámh/súla fhorbairt,m.sh.gaineamha dhoirteadhisteachi ngabhdán,cruthannagainimha dhéanamhlemúnla

• réimsetrealaimha úsáidlescilmhéadaitheach,m.sh.meá,rothgainimh,criathair

• abheitheolacharspássatráidiregainimhagusa bheithábaltaéa roinntledaoineeile

Forbairt Chruthaitheach/Aeistéitiúil• cruthanna3Ta fhiosrúleréimsemúnlaí• cruthannaagusuigeachtaía bhaineannlegaineamhfliuch/tirima fhiosrú• taithía fháilarnadathannaagusna huigeachtaíéagsúlaa bhaineannle

gaineamhfliuch/tirim• gaineamha úsáidlelíntea tharraingtaguslepatrúina dhéanamh• fuaima chruthúagusa fhiosrútríchroiteoirígainimh,gairbhéil,pasta

a úsáid

28


Forbairt Teanga• cursíosarthréithegainimh,m.sh.garbh,mín,greamaitheach,fliuch• anstórfocala bhaineannlesúgradhlegaineamha leathnú,m.sh.doirt,

líon,folmhaigh,lán,bog,buicéad,rothgainimh,criathar,múnlaigh,tochail,tollán,ráca,mín,ainmneachabréagáinghainimh

• cursíosara ngníomhaíochtaíféinagusarghníomhaíochtaídaoineeile,m.sh.agbrú,agtarraingt,agscúpáil

• ceisteannaa churagusa fhreagairt• rudaía mheabhrúagusa thuairisciúagamgrúpa• scileannaréamh-scríbhneoireachtaa fhorbairt,m.sh.agdéanamhpatrún,

marcanna• scéaltaa chumadhagúsáidfrapaíbreiseamhaildaoinebeagabréagacha,

ainmhithefeirme,feithiclí• a dtaithísaghaineamhaphléóthaispeántaisdeghrianghraifnó

de leabhairfaoishúgradhlegaineamh• failla bheithacuarscéaltaéagsúlaagusáiseannaeile,m.sh.Cois

Trá le Múinteoir Molly le HeatherHenning,Ag Súgradh ar an TráleJanMcPherson,aistritheaganÁisaonad,Déan Damhsa liom,clára seacht,

AnTrá,Dán:Plúra Lúra agus na Bopóga,leMaryRyan,lch13AnTrá

Luath-thaithí in Eolaíocht & Teicneolaíocht• airíonnagainimhthirim/fhliucha fhiosrú–comparáida dhéanamh• cosúlachtaí,difríochtaí,patrúini ngaineamhfliuch/tirima bhreathnú• nacéadfaía úsáidle hathruithei ngaineamha bhreathnú,m.sh.tríuisce

a churlegaineamhtirim• trealamhcuía roghnúdochineálachaéagsúladeshúgradhlegaineamh• scileannatógálaa úsáid

Luath-thaithí sa Mhatamaitic• coincheapaéagsúlamatamaiticea fhiosrú,m.sh.toilleadh,méid,

meáchan• teangamatamaiticea thuiscintagusa úsáid,m.sh.lán,folamh,níosmó/

lúdedhíth,trom,éadrom,líntedíreacha/cuartha,ainmneachacruthannacoitianta

• cruthannaaguspatrúina dhéanamhsaghaineamh• fadhbannaa bhaineannlegaineamha réiteach,m.sh.cámhéadis

féidira churi ngabhdánarleith?Gaineamhtirima dhoirteadhisteachi ngabhdáinde mhéideannaéagsúla

GAINEAMH (Fliuch/Tirim)

29


SÚGRADH LE GAINEAMH TAIS/FLIUCHTAITHÍ


FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHARSú

grad

h Tr

iala

ch

• scileannaláimhsithea fhorbairt–anbuicéada líonadh,anbuicéada thiontúthart,caisleángainimha dhéanamh

• méideannabuicéadagusspádaphlé

• spádmhóra mheaitseáillebuicéadmór

• dathannaa mheaitseáil–spáddhearglebuicéaddearg

• ancaisleángainimha mheaitseáilleisanbhuicéad

• stórfocala fhorbairt–lán,folamh,beagnachlán

• freagairtdothreoracha– andtigleatanbuicéad

a líonadh?– an dtigleatcaisleán

gainimha dhéanamh?• adtaithíarshúgradhle

gaineamhaphlé–trá,claisghainimh

• caisleáinghainimha chuntas• anmhéidisfearrspáideleis

anbhuicéada líonadhaphlé,m.sh.spádmhór/buicéadmór

• trealamhagusspása roinnt• neamhspleáchasa fhorbairtle

naprúna churorthu

• buicéida líonadhlelámhaagusspáda

• caisleáinghainimha dhéanamh

• abheithagamharcarmharcannasaghaineamha rinneadhlelámha,buicéid,spáda

• caisleáinghainimha leaganlespáda

• gaineamha dhéanamhmínaguscomhréidhlespáda

• marcannaaguspatrúina dhéanamhsaghaineamhlespáda

• caisleánganbhriseadha dhéanamh

• angaineamha dhéanamhníosfliche,agcursíosara dtarlaíonn

• abheithagamharcarphictiúiragusarghrianghraifcoistrá

• stórfocala fhorbairt–coinníonnséníosmó,coinníonnséníoslú

• gabhdáin/soitigha bhfuiloscailtníoscaoileorthua líonadh

• abheithagcomhoibriúagusmeasa thabhairtarobaira chéile

• tráidiregainimh

• buicéidgainimhdemhéideannaéagsúla

• spádademhéideannaéagsúlaagusa bhfuilcosghearrorthu

30





Súgr

adh

Tria

lach

– m

únlú

• scileannaláimhsithea fhorbairt–aglíonadhanbhuicéid,áthiontúthart,agdéanamhcaisleángainimh

• afhiosrúanféidircaisleángainimha dhéanamhleisnagabhdáindemhéideannaéagsúla

• anfátha n-oibríonnsé/nach n-oibríonnséa phlé

• nacruthannaa rinneadha churi gcomparáidlenachéile

• pléadhéanamharanmhéidisfearrspáideleisnagabhdáindemhéideannaéagsúlaa líonadh(spádmhór/gabhdánmór)

• rudaícoitiantaa fhiosrúagusa léiriúi bhfoirm3T

• cruthannabunúsachaa aithintagusa ainmniú

• súgradhlegaineamha cheangalleranndopháistím.sh.SeánagusSíle(Jack and Jill)

• comhfhreagrachtaonle haona fhorbairt

• gabhdáina líonadhlelámhaagusspáda

• caisleáinghainimha dhéanamhasgaineamhtaisagusgaineamhfliuchlegabhdáina bhfuiloscailtleathanorthu

• amharcarnacruthannaa dhéantarnuaira fholmhaítearangabhdán

• tráidiría líonadhle‘borróga’a dhéanamh

• BorrógaCúigChuirín–gaineamhaguspurógaa mheascadhleborróga

cuirínía dhéanamh

• scéaltafaoiláithreáintógálaa léamh.Cuiristeachrabhlaeirtógálaí,hataítógálaílecaitheamhagnapáistí

• angaineamha dhéanamhníosfliche/tirime

• cruthanghabhdáina mheaitseáillecruthanchaisleánghainimh

• sraithdechruthannatráchtálaa sholátharlenalíonadh,m.sh.brící,foireanndechruthannagainimh(NESArnold),torthaí,gléasannaiompair,múnlaílámhaguscos

• rainndopháistía rá

• áiseannacuía thabhairtisteachlerainna athghníomhúsatráidiregainimh

• tráidirígainimh(spádamóra/beagademhéideannaéagsúla)

• gabhdáina bhfuiloscailtleathanorthu,m.sh.potaíplandaí.babhlaímeasctha,sáspain,tobáinmargairín,trucailídumpála,tráidiríborróg

• puróga

• gaineamhdaite

31





grad

h Tr

iala

ch –

mún

lú

• scileannaláimhsithea fhorbairt–aglíonadhcruthanna,ádtiontúthartagusagdéanamhcruthannagainimh

• coincheapachaira léiriú• cruthannaa dhéanamhi spás

teoranta• nacruthannaaphlé,agcur

síosorthu,á gcuri gcomparáidlenachéile,á gcuntas

• cruthannaa aithintagusa ainmniú

• ancrutha mheaitseáilleisanmhúnla

• méideannaspúnóg,liachagusscúpa churi gcomparáidlenachéile–mór/beag,trom/éadrom

• na hábhairdá bhfuilspúnógadéantaaphlé

• cruthannagainimha chuntas– scileannasóisialta

a fhorbairttrealamhagusábhaira roinnt

– sealaíochta dhéanamh– comhoibriúlenachéile

• saorshúgradhlelámha–fáscadh,cuimilt,déanamhtollán,cruthanna

• gabhdáina líonadhle huirlisíéagsúlaagusiada thiontúamach

• angaineamha fhágáilganaontrealamhsadóighgo ndéanfaidhpáistía gcuidcruthannaféinlenalámha

• bíodhceadagnapáistígabhdáinéagsúlaa churann,m.sh.cupáin,potaíiógairt,cannaídemhéideannaagusdechruthannaéagsúla,sliogáin,crúscaí,gabhdáinphlaisteacha

• teangachomparáideach–coinníonnníosmó/lú

• tráidirígainimh(mór/beag)

• cruthanna/múnlaítráchtála,m.sh.torthaí,gléasannaiompair,lámha,cosa,éisc

• spádaéagsúla

• spúnóga–plaisteach,miotal,adhmad,liacha,scúip

32





Fios

rú s

aor

ag b

aint

ús

áid

as n

a cé

adfa

í

• abheitheolacharairíonnaagusuigeachtgainimhthais/gainimhfhliuch

• stórfocala dhéananncursíosa fhorbairt–fliuch,fuar,tais,crua,bog,fáscach,mín,garbh,cnapánach

• taithía fháilarannádúrteiripeacha bhaineannlebheithagsúgradhlegaineamh

• airíonnagainimha fhiosrútrínabhreathnú,a mhothúagusa bholú

• gaineamha chriathrútrímhéara

• abheithagfáscadh,ag tochailt,ag carnadh,ag doirteadh,ag scúpáil,ag pinseáil

• abheithagseasamh,ag bogadhcossaghaineamh

• na hairíonnaa bhaineannlecineálachaéagsúlagainimha churi gcomparáidlenachéile–gaineamhdedhathairgid,garbh,daite,tirim

• tráidirígainimh–mór/beag

Déa

nam

h m

arca

nna

agus

pat

rún

• scileannamínluaileachaa fhorbairtleréamh-scríbhneoireachta éascú

• patrúina aithintagusa chruthú

• stórfocala fhorbairt–agcursíosara bhfuiládhéanamhacu,agcursíosaranphatrún

• na hábhairnádúrthaagusnapatrúina dhéanannsiada shainaithint,a ainmniúaguscursíosa dhéanamhorthu

• patrúina dhéanamhleméara–rocachiomaireach,díreach,i bhfiarláin,cruinn

• pictiúira tharraingtsaghaineamh

• nagníomharthaa athrúgo mall,gasta,éadrom,trom

• nagníomharthaa athrúachúsáida bhaintasábhairnádúrthaéagsúlalemarcannaa dhéanamhaguslepatrúina chruthú

• iarrarpháistínacruthanna/patrúina rinnesiadsaghaineamha tharraingtnóa phéinteáil

• méarphéinteáil

• patrúnathfhillteacha dhéanamh

• patrúina dhéanamhóthaobhnaláimheclégo taobhnaláimhedeise

• patrúna chóipeáil

• tosúarlitreachaa scríobh

• tráidirígainimh

• tráidiregainimhchruthaithighábhairnádúrthaa churleo–clocha,sliogáin,puróga,craobhacha,gearrtháinadhmaid

33




FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHARD

éana

mh

mar

cann

aag

us p

atrú

n


• cursíosa dhéanamharnapatrúin

• napatrúina rinneadhlerudaíéagsúlaa churi gcomparáidlenachéile

• spássaghaineamha roinnt

• nagníomharthaa athrúachrudaíéagsúlaa úsáidlepatrúina chruthúaguslegaineamha bhogadhthart


• patrúineilea chuardachsaseomrasúgartha

• gníomhaíochtaípriontála

• réimsed’ábhairnádúrtha–cuiruirlisímúnlaitheleis,m.sh.foirc,cíora,rácaí–méideannaéagsúla

• trealamhdonghaineamhchruthaitheach

Loirg

• baillanchoirpa aithintagusa ainmniú

• cruthagusfoirma fhiosrú

• rudaía ainmniú

• scileannabreathnaithea fhorbairt

• aaithintgo gcoinníonngaineamhtaisloirg

• seicheamhsimplía léiriú

• loirga dhéanamhleméara,lámha,cosa,uillinneachaagusglúine

• patrúinindibhidiúlaa dhéanamhlerudaíéagsúla

• anlorga mheaitseáilleisanrud

• rudamháina roghnúlepatrúnathfhillteacha dhéanamh


• éa cheangalleisanobairle taosaguslecré

• roghnaigh2rudlepatrúnathfhillteacha dhéanamh


• sliogáin,taosrán,gearrthóirí,bloic,spóil,cláir,múnlaígainimh,brúiteoirprátaí,buaircínígiúise,eochrachaa churleis

• feithiclía bhfuilrothaíorthua churleis

34





Toill

eadh

/Meá

chan

/A

irde

• teangachomparáideacha úsáid,m.sh.trom/éadrom,fada/gearr,leathan/caol,ard/íseal

• réamh-mheasa dhéanamharcénacinna choinníonnanméidismó/lú

• gabhdáina líonadhagusa fholmhú,pléadhéanamhar:lán/folamh,beagnachlán,níos mó/níoslú

• gabhdáinfholmhaa thógáilinairde,iada líonadhlegaineamh,iada thógáilinairdearís

• málaía úsáidardhóighshamhlaíoch,m.sh.málaísiúcra,plúir,púdarníocháin

• gabhdáina choinníonnbeagnachanméidcéannaa aimsiúagusa líonadh

• gabhdáina choinníonnanméidcéannaacha bhfuilcruthannaéagsúlaorthu

• gabhdáina sheicheamhagusa churinordóncheanna choinníonnanméidismógo dtíanceanna choinníonnanméidislú,ismógo dtíis lú,istroimego dtíiséadroime,isairdego dtíisísle

• meáa churleisantráidiregainimh

• spáda,buicéid,gabhdáin–potaíplaisteachaiógairt/petit filous,málaíplaisteacha,boscaícairtchláir,cupáin,báisíní,scúip

Nád

úir

agus

airí

onna

ga

inim

h a

chur

i g

com

pará

id le

na c

héile

• eolasa úsáidlenafháilamachfaoina hairíonnaatáagcineálachaéagsúlagainimh

• afhiosa bheithacugo mboganngaineamhtirimgo réidhagusgo ngreamaíonnsédenlámhaguséfliuch

• teangaa dhéananncursíosa fhorbairt–doirt,sil.cnapánach,mín,dath,bog,crua

• afháilamachnach mbeidhpatrúni ngaineamhtirimchomhsoiléircéanna

• coinníonngaineamhfliuchloirgagusimíonnloirggo gastaóghaineamhan-fhliuch

• abheithagfiosrúagusagtriail• eolasa bhailiútrínacéadfaí,

ag mothú,agéisteacht,agamharc

• brógaa bhaintdíobh,méaraa lúbarnaíli ngaineamh,andóigha mothaíonnséa phlé

• gaineamha choinneáilsnalámha

• priontaía dhéanamhsna3staid(tirim,tais,an-tais)agussnacineálachagainimh

• patrúina tharraingtsnacineálachaéagsúlagainimh

• réamh-mheasadhéanamh–céncineál/staidgainimha dhéanfaidhancaisleánisfearr,a rothlóidhnarothaígainimh,a dhéanfaidhancnoc,antollánisfearr

• uiscea churlegaineamhtirim

• tráidirídeghaineamhtais/fliuch/tirim,mín,garbh,ardhathairgid

• gaineamh,spáda,rothaígainimh,liáin,múnlaí,rácaí,cíora,gloineformhéadaithe

35





Is fé

idir

an ts

amhl

aíoc

ht a

gus

smao

inte

oire

acht

a

fhor

bairt

trí á

isea

nna

fóirs

tean

acha

a

thab

hairt

iste

ach

• a gcuidtaithíféina úsáidlecomhráaguspléa spreagadh

• abheithpáirteachi rólghlacadh• gnéithedendúlraa fhiosrúagus

a aithint• abheithaontaithearnafrapaí

agusarshnáitheanscéilagusiada roinnt

• scéala athinsintderéirseichimh

• timpeallachtaía dhearadhagusa chruthúdáscéalta

• anfheirm• anzú• angaráiste• radharcbailemhóir(bóithre,

sráid,foirgnimh)• tailtefuara• antrá• angairdín• anláithreántógála• domhanna ndineasár• taiscefaointalamh

Isféidirscéaltaa fhorbairtsatráidiregainimh• Na Trí Bhéar(tírdhreacha)• Na Trí Mhuc Bheaga• Ag Dul i bhFolach,údar

sinsearach:RosemaryReuilleIrons,aistritheaganÁisaonad

• Cé atá sa chró?leBrendaParks,aistritheagan Áisaonad

• éadaí/hataícóirithea churinaiceleisantráidiregainimh

• scéaltaa léamhfaoiláithreántógála,faoiainmhithe,faoidhaoinea léiríonn/athacaíonnlesúgradhsamhlaíochna bpáistí

• napáistía spreagadhlena gcuidscéaltaa tharraingt,a phéinteáil

• gaineamha dhéanamhníosfliche/tirime

• gaineamhfliuch/tais• tráidirígainimh–mór/beag• ainmhithefeirme/zú• buachaillíbó,indiaigh,

saighdiúirí,dineasáir,daoinebeagabréagacha,tarracóirí,leantóirí,carranna,leoraithe,trucailí,ollscartairí,tochaltóirí,dumpairí,boscaí/gabhdáinle haghaidhtithe,siopaí,boscaícíste,tráidiríscragaill,gearrthóirítaosráin,sliogáin,uirlisígairdín,potaíplandaí,cannaíspréite,bláthanna,crainnphlaisteacha,craobhóga,liáin,scátháindonlinn,adhmad,puróga,báid,buicéid,spáda,tiúbraleathanplaisteach,feadáinrollacistine,“taisce”

• trealamha shainaithint• abheithaglabhairtara bhfuilá

dhéanamhacu–rudaíismaith/nachmaithleo

• méidbabhlaí,spúnóg,cupána churi gcomparáidlenachéile

• teangachomparáideacha fhorbairt

• líonannpáistígabhdáin,agcuri gcéillgo bhfuilsiadagbácáilnóagullmhúbéilí

• súgradhcomhoibríocha spreagadhi gcónaí

• freagairtdocheisteanna–cénceanna choinníonnanméidismó/lú?Cén ceannis mó/lú?

• trealamhcistinea churleis–babhlaí,sáspain,spúnóga,plátaímaróige,miasasíneacha,cipíníitheacháin,cupáin,wok,friochtán,uirlisícistine,trealamhbácála

36


SÚGRADH LE GAINEAMH TIRIMTAITHÍ



Súgr

adh

Tria

lach

• scileannaláimhsithea fhorbairt,ag tochailt,anbuicéada líonadh,anbuicéada fholmhúarís

• méideannabuicéadagusspádaphlé

• spádmhóra mheaitseáillebuicéadmór

• stórfocala fhorbairt,lán,folamh,beagnachlán

• antaithíarshúgradhle gaineamhaphlé–trá,claisghainimh

• treorachaa fhreagairt– andtigleatanbuicéad

a líonadh?– andtigleatcaisleán

gainimha dhéanamh?• aaithintnachféidir‘caisleán’

a dhéanamhsaghaineamhtirim

• pléadhéanamharanmhéidspáideisfearrleisanbhuicéada líonadh

• trealamhagusspása roinnt• neamhspleáchasa fhorbairt

• buicéida líonadhlelámhaagusspáda

• gaineamha dhoirteadhasbuicéidagdéanamhcairnghainimh–cruthannacónúla,cairnchruinne,cairnardaaguscairnísle

• angaineamha dhéanamhmíncomhréidhlelámhaagusspáda

• abheithagtochailtsaghaineamh

• angaineamha scuabadh

• nacineálachagainimha athrú,gaineamhdedhathairgid,garbh,daite

• scéaltacoistráa léamh

• abheithagamharcarchlochacoistrá

• abheithagamharcarphictiúiragusarghrianghraifcoistrá

• stórfocala fhorbairt–coinníonnníosmó/lú

• fiosrúchána dhéanamharanméiduiscea chaithfeara churisteachlecaisleángainimhnach mbrisfidha dhéanamh

• tráidiregainimh,buicéidgainimhdemhéideannaéagsúla

• spádademhéideannaéagsúlaagusa bhfuilcosghearrorthu

37





grad

h Tr

iala

ch –

láim

hsiú

agu

s co

mho

rdú

a fh

orba

irt

• scileannaláimhsithea fhorbairt

• taithía fháilarannádúrteiripeacha bhaineannlebheithagsúgradhle gaineamhtirim

• anteangaa bhaineannletoilleadha fhorbairt,m.sh.lán,beagnachlán,coinníonnníosmóná,níoslúná,anméidcéannale

• cursíosa dhéanamharghabhdáinagusiada ainmniú(mór,beagsrl.)

• gabhdáina líonadhle spáda,le spúnóga,le scúip,le lámha

• anspád/spúnógdenmhéidisfóirsteanaía líonfaidhgabhdána aimsiú

• gaineamha dhoirteadhóchrúscaisteachi ngabhdáin

• gaineamha fháscadh,a thochailt,a charnadh,a scúpáil,a dhoirteadh

• abheithagseasamh,agbogadhcossaghaineamh

• gabhdáina bhfuiloscailtchaolorthua líonadh

• comparáida dhéanamhidirméidgabhdántríghaineamha dhoirteadhócheannamháinisteachi gceanneile.Anceanna choinníonnanméidismó/lúa shocrú

• comparáida dhéanamhidirna hairíonnaa bhaineannlecineálachaéagsúlagainimh

• cáithnínígainimha bhreathnútríghloiníformhéadaithe

• tráidiregainimh,spáda,spúnóga,scúipdemhéideannaéagsúla

• gabhdáin,crúscaía bhfuiloscailtíéagsúlaorthu(móragusbeag)potaíplandaí,potaíiógairt,sáspain,cupáinpháipéir

38





Fios

rú s

aor

ag b

aint

úsá

id a

s na

céa

dfaí

• abheitheolacharna hairíonnaagusaranuigeachta bhaineannlegaineamh‘tirim’

• stórfocala dhéananncursíosa fhorbairt–mín,garbh,crua,cnapánach,biorach,bog,cigilteach

• scileannaéisteachtaa fhorbairtagustosúarúsáidteangaa dhéananncursíosa léiriú



• stórfocala fhorbairt–agcursíosara bhfuiládhéanamhacu,agcursíosarnapatrúin

• na hábhairnádúrthaagusnapatrúina dhéanannsiada shainaithint,a ainmniúaguscursíosorthu

• napatrúina dhéantarderéirmara athraítearairdeagusluasanghainimha bhreathnú

• teachtarairíonnagainimhtrínabhreathnú,a mhothúagusa bholú

• triaila dhéanamhtríghaineamha chriathrútrímhéara,tríghaineamha ghuairneáilóbhosnalámh

• gaineamha thógáilledhálámh,nalámhaagbrúsíosagusá gcurfaoin‘ghaineamh’

• triaila bhaintascineálachaéagsúlagainimh

• gaineamha dhoirteadhanuasóairdeagusligeandótitimarghaineamh,arpháipéar,agusardhromclaíadhmaid,plaistighagusmiotail

• patrúina dhéanamhleméara,rocach,iomaireach,díreach,i bhfiarláin,cruinn

• pictiúira tharraingt• gníomharthaa athrúgo mall,

gasta,éadrom,trom• loirgláimheaguscoise

a dhéanamh• maratáthuasachábhair

éagsúlanádúrthaa úsáidlemarcannaa dhéanamhaguslepatrúina chruthú

• patrúina fhiosrúagusgaineamhagsreabhadhamachasgabhdáinsalainn

• comparáida dhéanamhidirna hairíonnaa bhaineannlecineálachaéagsúlagainimh–gaineamhardhathanairgid,garbh,daite,tirim

• iarrarpháistínacruthanna/patrúinatádéantasaghaineamhacua tharraingtnóa phéinteáil



• patrúina dhéanamhó thaobhnaláimheclégo taobhnaláimhedeise


• comparáida dhéanamhidirpatrúinagusmarcannaa rinneadhi ngaineamhtirimagusi ngaineamhtais

• patrún/crutha tharraingt

• litreacha/uimhreachaa scríobh

• gaineamhtirim–airgead,tógálaí,trá,míngarbh,salann,minsáibh,daite

• tráidirígainimhtráidirígainimhchruthaithigh

• cuirábhairnádúrthaleis–clocha,sliogáin,puróga,craobhóga,gearrtháinadhmaid,cleití

• gabhdáinsalainna bhfuilsocdoirteorthu

39




FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHARD

éana

mh

mar

cann

aag

us p

atrú

n


• narudaía shainaithintaguscursíosa dhéanamhorthu

• cursíosa dhéanamharnapatrúin

• napatrúina rinneadhlerudaíéagsúlaa churi gcomparáidlenachéile

• nagníomharthaa athrúachrudaíéagsúlaa úsáidlepatrúina chruthúaguslegaineamha bhogadhthartlecnoica dhéanamh.Cnoicdemhéideannaéagsúlaa dhéanamh

• crutha tharraingtlebatapritt,gaineamha spréair


• rudaíeilea roghnúlepatrúina dhéanamh

• gníomhaíochtaípriontálalepatrúina chruthú

• uirlisímúnlaithea churleisfoirc,cíora,rácaí–méideannaéagsúla

• trealamhdonghaineamhchruthaitheach

Loirg

• baillanchoirpa aithintagusa ainmniú

• cruthagusfoirma fhiosrú

• rudaía ainmniú


• seicheamhsimplía léiriú

• loirga dhéanamhleméara,lelámha,lecosa,le huillinneachaagusleglúine

• patrúinindibhidiúlaa dhéanamhlerudaíéagsúla

• anlorga mheaitseáilleisanrud

• loirgboinna dhéanamhi ngaineamh

• rudamháina roghnúlepatrúnathfhillteacha dhéanamh


• éa cheangalleisanobairle taosaguslecré

• comparáida dhéanamhidirpatrúina rinneadhi ngaineamhtais/tirim

• ruda roghnúlepatrúnathfhillteacha dhéanamh


• sliogáin,brúiteoirprátaí,mirlíní,buaircíní,bloic,feithiclía bhfuilrothaíorthua churleis

• trealamhdonatráidirígainimhchruthaithigh

40





‘Ag

dul t

ríd’

• cursíosa dhéanamharnacruthannaa dhéantaragusangaineamhagsreabhadhtrídagusiada churi gcomparáidlenachéile

• stórfocala fhorbairt,sreabhadhtríd,doirt

• scileannaláimhsitheaguscoincheapaarmhéida fhorbairt

• pléadhéanamharanmhéidisfearrtonnadóralegabhdáinéagsúlaa líonadh

• coincheapaa fhorbairtaram

• coincheapaiontachluatha fhorbairtarfhórsaíagusar fhuinneamh

• saorshúgradhagligeandonghaineamhsreabhadhtríthonnadóirí

• nacairnéagsúlaghainimha fhiosrú,m.sh.cruthannacónúla,cairnchruinne,cairnardanóísle

• antonnadóira bhogadhagusangaineamhagsreabhadhtríd

• gabhdáinmhóraagusgabhdáinbheagaa líonadhletonnadóirí

• ant-amadóirgainimha fhiosrú

• gníomhaíochtaíéagsúlaa thriailleisanamadóirgainimh,m.sh.andtigleatanbuicéada líonadhsularachaidhangaineamhtríd

• gluaiseachtaíanrothaa fhiosrúagusa bhreathnúagusangaineamhagsreabhadhtríd

• patrúina dhéanamhlegaineamhaguséagsreabhadh

• tiúbraa churleis–sreabhanngaineamhtríthonnadóiragustríthiúbra

• méidantonnadóraatádedhíthleisanghabhdána líonadha mheaitseáil

• amadóirgainimha úsáidlelinngníomhaíochtaíeile,m.sh.slachta churarthrealamh,lámhaa ní,túra thógáil

• andóighlerothaígainimha churaggluaiseachtníosgastanóníosmoillea fhiosrú

• tonnadóirídemhéideannaéagsúla,gabhdáinmhóraagusgabhdáinbheaga

• tiúbraplaisteach,feadáinchairtchláir,feadáintaosfiacla,potaíbláthannaa bhfuilpoillinadtóin

• dramhábhaira ndearnadhpoilliontu,m.sh.buidéilphlaisteach,boscaí,gabhdáiniógairt

• rothaígainimh, muiltegainimh (NESArnold)

41




FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHAR‘A

g du

l tríd

’

• athuiscintgurbéancriathara bhfuilnapoillismóanna bheidhfolamhardtús

• anpróiseasaphlé

• luath-thaithía fhorbairtarthoirt

• coincheapaluathaa fhorbairtarmhéid

• teangaagusantsamhlaíochta fhorbairt

• gaineamha chriathrútrínaméara

• saorshúgradhtrialachlecriathairagussíothláin

• angaineamha chriathrúlenafháilamachcénagráinní/rudaía fhanfaidhsachriathar

• anfadamaa ghlacannséleisanghaineamha chriathrúa bhreathnú

• úsáida bhaintasgabhdáinatácurthafaoinghaineamhletolláina dhéanamha rachaidhfeithiclí,ainmhithe,daoinetríothu

• scéala chumadh

• criathara dhéanamhlecairtchlárnóleboscaía ndearnadhpoilliontu

• ancriathardenmhéidisfearrleisna hábhaira chriathrúa roghnúi.e.mátáanmogallrómhórrachaidhgachrudtríd

• éa cheangallegníomhaíochtaíbácála

• éa cheangallesúgradhlebloic–tolláin

• criathairagussíothláindemhéideannaéagsúla

• gráidéagsúlagainimh,puróga,clocha,cloichíní,cnaipí,boinn‘taisce’

• feadáinchairtchláirdethrastomhaiséagsúla,boscaía bhfuilnacinnoscailteiontu

• feithiclí,ainmhithe,daoinebeagabréagachademhéideannaéagsúla

42





Toill

eadh

/Meá

chan

• teangachomparáideacha úsáidtrom/éadrom,mór/beag,níos mó/níoslú,ismó/islú

• coincheapaluathaa fhorbairtarthoirt

• réamh-mheasa dhéanamharcénacinna choinníonnanméidismó/lú

• gabhdáina líonadhagusa fholmhú,pléadhéanamhar:lán/folamh,beagnachlán,níosmó/níoslú

• gabhdáinfholmhaa thógáilinairde,iada líonadhlegaineamh,iada thógáilinairdearís

• málaí,boscaía úsáidardhóighshamhlaíoch

• gabhdáina choinníonnbeagnachanméidcéannaa aimsiúagusa líonadh

• gabhdáina choinníonnanméidcéannaacha bhfuilcruthannaéagsúlaorthu

• meáa úsáid

• gabhdáina churinordderéirtoirte

• gaineamha dhoirteadhóghabhdánamháinisteachi ngabhdáneilelenafháilamachcéacuismó/islú

• spáda,spúnóga,buicéid,potaíplandaí,potaíiógairt/petit filous, méideannaéagsúladenapotaícéanna,málaíplaisteacha,málaísiúcra,cannaípúdarcustaird,cupáin,báisíní,crúscaítomhais,boscaípúdarníocháin

Sam

hlaí

ocht

agu

s Sm

aoin

teoi

reac

ht

• trealamha shainaithintagusa ainmniú

• pléadhéanamhara bhfuiládhéanamhacu–rudaíismaith/nachmaithleo

• méidbabhlaí,spúnóg,cupána churi gcomparáidlenachéile

• comhfhreagairt1–1a fhorbairt

• teangachomparáideacha úsáid

• líonannpáistígabhdáinlespúnóga

• curi gcéillgo bhfuilsiadagbácáilnóagullmhúbéilí

• afháilamachcénagabhdáina choinníonnanméidismó/islú,ismó/islú

• meáa churleis

• isféidirtrealamhcistinea churleis–babhlaí,sáspain,spúnóga,plátaímaróige,miasasíneacha,cipíníitheacháin,cupáin,wok,friochtán,uirlisícistine,trealamhbácála,potaíiógairt,málaísiúcra

43





Is fé

idir

an ts

amhl

aíoc

ht a

gus

smao

inte

oire

acht

a

fhor

bairt

trí á

isea

nna

fóirs

tean

acha

a

thab

hairt

iste

ach

• a gcuidtaithíféina úsáidlecomhráaguspléa spreagadh

• abheithpáirteachi rólghlacadh

• gnéithedendúlraa fhiosrúagusa aithint

• smaointea roinntagusa bheithaontaithearnafrapaíagusarshnáitheanscéil

• scéala athinsintderéirseichimh

• timpeallachtaía dhearadhagusa chruthúdáscéalta

• anfheirm• anzú• angaráiste• radharcbailemhóir(bóithre,

sráid,foirgnimh)• ant-aerfort• anfásach• angairdín• anláithreántógála• anmótarbhealach• radharcbhreithChríost• domhanna ndineasár• taiscefaointalamh• antrá• tailtefuara

Isféidirscéaltaa fhorbairtsatráidiregainimhleradharcó:• Na Trí Bhéar• Na Trí Mhuc Bheaga• Ag dul i bhFolachleRosemary

ReuilleIrons,aistritheaganÁisaonad

• Cé atá sa chró?leBrendaParks,aistritheaganÁisaonad

• bíodhidirghaineamhtirimagusghaineamhtaisi dtráidire

• éadaí/hataícóirithea churinaiceleisantráidiregainimh

• tráidireuiscea chursatráidiregainimh

• scéaltaa léamhfaoiláithreáintógála,ainmhithe,daoinesrl.a léiríonn/athacaíonnlesúgradhsamhlaíochnabpáistí

• pictiúirdeghairdíní,d’fhásach,dethrá,dethailtefuarasrl.a churtharttimpeallantráidiregainimh

• gaineamhtirim

• tráidirí–mór/beag

• ainmhithefeirme/zú

• buachaillíbó,indiaigh,saighdiúirí,dineasáir,daoinebeagabréagacha,tarracóirí,leantóirí,carranna,leoraithe,trucailí,ollscartairí,tochaltóirí,dumpairí,boscaí/gabhdáinle haghaidhtithe,siopaí,boscaícíste,tráidiríscragaill,gearrthóirítaosráin,sliogáin,uirlisígairdín,potaíplandaí,cannaíspréite,bláthanna,crainnphlaisteacha,craobhóga,liáin,scátháindonlinn,adhmad,puróga,báid,buicéid,spáda,tiúbraleathanplaisteach,feadáinrollacistine,“taisce”,camaill,pailmeacha,ábhairstríocacha,pubaill

44


GAINEAMHGaineamh idir do ladhrachaGaineamh idir do mhéaraGaineamh i do shrónGaineamh ar do thóin

Gaineamh san uachtar gréineGaineamh ar do t-léineGaineamh ar do bhádGaineamh ar do spád

Gaineamh i do cheapairí Gaineamh ar d’ispíníGaineamh i do bhiaÓ a Dhia!

Arnachurinoiriúintasandán‘Sand’leJohnFoster

45

47

FOGHLAIM TRÍ SHÚGRADH LE hUISCE

BREATHNÚIsféidirledaoinefástafoghlaimnabpáistía churchuncinnagusdúshlána thabhairttríeispéirisshúgarthale huisceaguslegaineamha ullmhúbunaithearbhreathnúcúramach.Óbheithagslaparnachinuisceanchéaduair,téannpáistíaraghaidhleisanuisce:

- a scúpáilaníos- a dhoirteadhamach- a scúpáilaníosaguséa dhoirteadhisteachi ngabhdáneileansin lecruinneasméadaitheach- angabhdána líonadhganligeandonuiscecurtharmaoil

Agusdaoinefástaagbreathnúnabpáistí,caithfidhsiada bheithfeasach/eolachardhulcinngachpáistemardhuineaonairlego mbeidha fhiosacucáhuairbacheartanpáistea fhágáilleisnóléiféinlescila thabhairtchunfoirfeachtatrína hathdhéanamhaguscá huairatácuidiúdedhítharanpháisteledularaghaidhgo dtíanchéadchéimeile.

“Ní mór dúinn a mheabhrú gur ar shúgradh na bpáistí féin a chaithfear tógáil, agus gan na gníomhaíochtaí a stiúradh ón taobh amuigh”

Arna chur in oiriúint ó Sand & Water Play ActivitiesPre-School Learning Alliance

DU

L CH

UN

CIN

N

48


SÚGRADH LE hUISCE

Trealamh Ginearálta agus Áiseanna• urlárneamhsciorrach,matasábháilteachta• tráidiremóruisce(tácanálacha,droichid agusrothaíuisceagcuidacu)• tráidiríindibhidiúlaníoslú• folcadánlinbh• báisíní• tráidireuiscedontaobhamuigh• sconnataobhamuigh• naprúin/rabhlaeirsúgartha• mapa/buicéad• buicéid• gabhdáinthrédheacacha/daitedechruthannaagus

de mhéideannaéagsúla–scóigleathanagusscóigchaol

• cannaí,buidéilagusgabhdáinlerudaía líonadh• tiúbra• greadtóiríbalúnacha• spúinsí• coirc• bréagáinsúgarthauisce• potaíplandaí

• tonnadóirí• rothaíuisce• scagairíuisce• dathúcháinnádúrtha• sifíní• bábóga• meaisínníocháin• líne/pionnaíéadaigh• éadaíbábóige• clárníocháin• foireanntaeghréithe• líontáinbheaga• ábhairfhóirsteanachaledroichida dhéanamh• boilgeoga• sobalfolctha• gallúnach• tuáillí• foireanndebhuidéilghrádáithephlaisteacha• lámhainnírubair

49


SÚGRADH LE hUISCE

Samhlaíoch• maighdeanamara• foghlaithemara• báid• éisc/ainmhithemara/froganna/torbáin• raithneach• carraigeacha• sliogáin• puróga• lachainphlaisteacha• scáthannafearthainne• cótaífearthainne• hataífearthainne• brógafearthainne• linnlapadála• rónta• piongainí• damháinallaplaisteacha• píobáinéagsúlaaguscónaiscéagsúlapluiméara

• péint• scuabaéagsúla• péintrollóirí• dathúchánbia• stiallachaadhmaid• daoinebeagabréagacha• cupáin&plátaí• sceanra• scuabníocháin• seampú• tuáillí• líontáin• “taisce”• lachainphlaisteacha• cluichíiascaireachta• gealra• cruthannascragaill

50


SNÁMH AGUS DUL FAOI UISCE • sliogáin

• coirc

• cumhdachbolgóideach

• tráidiríscragaill

• spúinsí

• gearrtháinadhmaid

• báid

• oighear

• tráidirípolaistiréine

• tráidiríplaisteacha

• slíogart

• bréagáinphlaisteacha

• liathróidíleadógtábla

• mirlíní

• marla

• fabraic

• sciatháinuisce

• báid

• gealra

• fíonchaora

• úlla

51


AG DUL TRÍD TOILLEADH AGUS MEÁCHAN• tonnadóirí–méideannaéagsúla

• criathair

• tiúbra

• rothaíuisce

• brúiteoiríprátaí

• spúnógasliotán

• píobáinaguscónaiscphlaisteacha

• líontáin

• potaíplandaí

• málaíplaisteacha/buidéilphlaisteachaa bhfuilpoilliontu

• piostailuisce

• buicéid

• cartáin

• liacha

• tonnadóirí

• spúnóga

• cupáinphlaisteacha

• gabhdáiniógairt

• meá

• foireanndebhuidéilghrádáithepholaitéine

• gabhdáinphlaisteachaagusbuidéilphlaisteacha–cruthannaéagsúlaacha choinníonnanméidcéanna

52


Rudaí le huisce a thógáil:• crúscaí

• scúip

• spúnóga

• eascraí

• potaíiógairt

• liacha

Rudaí le líonadh:• gabhdáinthrédhearcacha–coinníonn

cruthannaéagsúlaanméidcéanna

• gabhdáintheimhneacha

• gabhdáinisféidira líonadha bhfuilcluasaorthu

• gabhdáina bhfuilbarrleathan/caolorthu

• gabhdáina bhfuilpoillsabhunacu

• málaíplaisteachaa bhfuilpoilliontu

• gabhdáina bhfuilpoillsataobhacu

• faiddethiúbraplaisteachatáneamhthocsaineach

Rudaí le huisce a dhoirteadh astu:• taephotaí

• cannaíspréite

• spraeanna

• crúscaí

53


TREALAMH SÚGARTHA UISCE Á EAGRÚ

snámhdulfaoiuisce

líonadh&doirteadh agdultríd–criathair,tonnadóirí

tiúbra,goib

láníocháinníochán

gabhdáinghrádaithe

(½lítear,lítear,2lítear)

ionsúchán gabhdáindenmhéidchéanna

gabhdáindenchruthchéanna

báid coisfarraige láfearthainne/sneachta/seaca

anlinn

54


Is féidir trealamh breise a chur leis an uisce le hathruithe a spreagadh

- trealamharinneadhasanábharcéanna,m.sh.adhmad,plaisteach,miotal

- trealamhdendathcéanna,trédhearcach,lonrachnóteimhneach

-píosaítrealaimhatácosúillenachéileacha bhfuilméideannaéagsúlaiontu, m.sh.buicéid,potaíiógairt,tonnadóirí,buidéilphlaisteacha,gabhdáinbainne, potaíplandaí,cannaíspréite,báid

- líonarleithd’earraí,m.sh.2cheanndegachrud

-éa dhathúledathúchánbia

-éa chumhrúleblátholalíomóide,labhandairnólusanphiobair(lecúram)

-boilgeogaa churleis,naboilgeogaa dhathú

-gealraa churleis

-anteochta athrú–ciúbannaoighira churleis,tráidirílánd’uiscea reoagusuiscetea dhoirteadhorthuansin

- tráidired’uiscea ramhrúlegránphlúr

Sláinte & SábháilteachtBíodha fhiosagatcénapáistía bhfuilfadhbannacraicinnacu–isféidirle huiscecumhraithenódaitedocharadhéanamhgo háirithedopháistía bhfuileachmaorthu.Athraighant-uiscegachláagusnighna háiseannauiliggo rialta.Náleagdolámharoigheardíreachi ndiaidhduitéa thabhairtamachasanreoiteoir.Náhúsáidgabhdáinghloine.

55


SÚGRADH LE hUISCE TAOBH AMUIGHÉascaíonnanceantaruiscetaobhamuighanfhoghlaimi ngachceanndenapríomhréimsí

foghlama.Isféidiransolátharcéannaagusnagníomhaíochtaícéannaleosiúddoncheantaruisce

istigha churarfáilchomhmaithlescuabamórapéinteagusrollóirí,buicéidmhóra,píobáinagus

mátáséard’acmhainn,isféidirtrealamhiontachacheannachdontaobhamuighina bhfuilcaidéil,rothaí

uisce,ulóga,píobáinagussrutháin.

Thiocfadhleatlinnlapadálaa chursanáireamhsasamhradh,achar ndóighcaithfearairda thabhairtar

nagnáthaimhábharthasábháilteachta.

56


Forbairt Chruthaitheach/Aeistéitiúil• athrúdathaa bhreathnúnuaira chuirtearpéintnóruaimbialeis• teicnícímarmaraithea thabhairtisteach• iniúchadha dhéanamharantionchararuiscenuaira chuirtearábhair

nádúrthaagusábhairdhaondhéantaleis• domhanfaoiuiscea chruthúlesúgradhagusteangashamhlaíoch

a spreagadh• fuaimeannaa chruthúsanuisce,m.sh.séideadh,lapadaíl,tonnadh• gléasannaceoila dhéanamh–buidéila líonadhle huiscechuigleibhéil

éagsúla

Eolas agus Tuiscint ar an Timpeallacht• uiscesatimpeallachtáitiúilaphlé;sabhaile,inaibhneacha,i linn,aran

trá• trealamhóntimpeallachtáitiúila churleislesúgradhsamhlaíoch

a spreagadh,m.sh.sliogáin,feamainn,puróga,carraigeacha,líontáin,píobáin,cannaíspréite

• gairmeachaa bhfuilbaintshuntasachaguisceleoaphlé,m.sh.iascairí,firdóiteáin,mairnéalaigh,feirmeoirí,pluiméirí

• ainmhitheaguscréatúira chónaíonninuisceaphlé,m.sh.éisc,crogaill,piongainí,mór-rónta

• athábhachtaíatásláinteachasa thuiscintagúsáidantráidireuisce,m.sh.trealamha ní

SÚGRADH LE hUISCEForbairt Phearsanta, Shóisialta & Mhothúchánach• abheithagobairgo neamhspleách• abheithagcomhoibriú,agdéanamh

sealaíochtaagusagroinnttrealaimh• measa bheithacuarthuairimídaoineeile• taithía fháilaranleasteiripeacha bhaineann

lesúgradhle huisce• andóighle huiscea úsáidgo slána fhoghlaim–rialachasúgarthauisce

a thuiscint• anáitasa dtagannuisceaphlé• sulta bhaintasnádúrcéadfachuisce,agcurdathanna/rudaíeileleis

m.sh.gealra,anteochta athrú• andóighle hoibriúmarbhalldeghrúpaa fhoghlaim,m.sh.antonnadóir

a choinneáilagusduineeileagdoirteadhuisceisteach• antsamhlaíochta leathnútríáiseannaeilea churleis,m.sh.báid,

adhmad,rudaícoisfarraige• abheithmuiníneachmaidirlegníomhaíochtaíéagsúlaa dhéanamh

le huisce,m.sh.doirteadh,séideadhboilgeog• sláinteachaspearsantaa fhiosrú,m.sh.úsáidgallúnaí,bábógaaguséadaí

a ní

Forbairt Fhisiciúil• scileannamínluaileachaafhorbairt–uirlisía láimhseáil,líonadh–

doirteadh,folmhú,corraí,fáscadh,brú,tarraingt• comhordúlámh/súla fhorbairt,m.sh.gabhdáindemhéideannaéagsúla

a líonadhagusa fholmhú• abheithfeasacharspássatráidireuisceagusa bheithábaltaéa roinntle

daoineeile• uirlisí,uisceagusrudaía úsáidlesábháilteachtníosmó,m.sh.a bheith

feasacharcadéa tharlaíonnnuaira bhíonnan-chuiduiscearanurlár!

57


Forbairt Teanga• cursíosarairíonnauisce,m.sh.fliuch,fuar• cursíosara ngníomharthaféinagusarghníomharthadaoineeile,m.sh.

agdoirteadh,agfolmhú,agslaparnach• anstórfocala bhaineannlesúgradhle huiscea leathnú• cursíosarchosúlachtaí,ardhifríochtaíagusarathruithe,m.sh.cadiadna

rudaía shnámhann/athéannfaoiuisce?• míniúa thabhairtara bhfuilagtarlúagusanrothuisceagrothlú• abheithpáirteachi rólghlacadhmarfheardóiteáin,marphluiméir,mar

dhuinefástaagníéadaí,bábóg• failla bheithagpáistíarleabhairagusarrainna bhaineannle huisce,

m.sh.Maith thú, Leabhar Mór Alch2MiseLilí, Plúra Lúra agus na Bopógalch17UisceGlé,Beo go Deo 2dánlch239,An Leabhar Mór Dántalch7Splaisaguslch14DeoraFearthainne

• páistíaglabhairtara dtaithímaidirletaispeáint/leabhairfaoishúgradhle huisce

UISCE Luath-thaithí in Eolaíocht & Teicneolaíocht• airíonnauiscea fhiosrú,m.sh.doirteadh,sreabhadh,sileadh• ceisteannaa churfaoindóigha bhfeidhmíonnrudaíagusanfáth

a dtarlaíonnsiad,m.sh.clochainuisce,rothaíuisce,sreabhadhuisce,arsnámh,dulfaoiuisce

• nacéadfaía úsáidle huiscea fhiosrú,m.sh.dath–radharc,folcadánlinbh–boladh,te/fuar–tadhaill,uiscei mbuidéil–blas

• tábhachtuiscei sláinteachaspearsantaa aithint• andóigha n-iompraíonnrudaíinuiscea bhreathnú• rudaía réamh-mheas• scileannagearrtha,fillte,nascthaagusscileannatógálaa úsáidlebáid

a dhéanamhdonsúgradhle huisce• oighearinuiscea fhiosrú

Luath-thaithí sa Mhatamaitic• anméiduiscei ngabhdáinéagsúlaa churi gcomparáidlenachéiletrína

dhoirteadhócheannamháinisteachi gceanneile• teangamatamaiticea thuiscintagusa úsáid,m.sh.lán/folamh,níosmó/lú

dedhíth,trom/éadrom• méidgabhdána churi gcomparáidlenachéile,m.sh.cénceannismó?

cénceanna choinníonnanméidismó?• cruthgabhdánaphlé–sleasadíreacha,sleasacuartha,ciorcalagan

bhunsrl.• focailsuímha thuiscint&a úsáid,m.sh.agdoirteadhtríd,arsnámhar

bharrsrl.

58


SÚGRADH LE hUISCETAITHÍ



Súgr

adh

Tria

lach

• pléadhéanamhara dtaithíagamfolctha,arantrá,salinnsnámha,agnígréithe,agníéadaí

• bréagáinagustrealamha ainmniú

• treorachaa fhreagairt- andtigleatancupán/

taephotaa líonadh?- andtigleatant-uisce

a dhoirteadhónchrúscaisteachsachupán?

• trealamhagusspása roinnt• angálerialachaa phléagus

a aithint–gana bheithagslaparnach

• annádúrteiripeacha bhaineannlesúgradhle huiscetea fhorbairt

• taithía fháilarairíonnauisce,teannasdromchlaa fhiosrú

• saorshúgradhlebréagáinéagsúlaagamfolctha- cupáin,plátaí,crúscaí,

taephotaí,sceanra- trealamhtráaguslinn

snámha

• sláinteachasaphlé–iadféin,soithí,éadaí

• abheithagamharcarphictiúiragusghrianghraifcoisfarraige

• abheithagéisteachtlescéalta/rainn,m.sh.Istaephotamise (I’m a little teapot)

• ‘boilgeoga’a dhéanamhsatráidireuiscetríuiscea churagscinneadh

• cruthannaagusdathannaa phlé.Andtigleatamharctríbhoilgeog?

• boilgeogaa thógáilsnalámha,cursíosara bhfuillefeiceáil

• cursíosariomparna mbréagán

• abheithagamharcarphictiúiragusghrianghraifcoisfarraigeagusantaithíacuaphlé

• niteoirsoithí,meaisínníocháinbréagacha dhéanamh

• teachsúgarthaa churthartaranáita bhfuilandoirtealsaseomraranga–éa thiontúinachistin

• abheithagobairmarghrúpa,agusfeasacharriachtanaisdaoineeile

• boilgeogaa shéideadhtríshéideoirídechruthannaéagsúla.Cruthnamboilgeoga phlé

• Cadéa tharlaíonnnuaira phléascannsiad?

• tráidireuisce• bréagáinamfolctha,spúinsí,

gallúnach,tuáillí• sobalfolctha,leachtníocháin• gréithe,cupáin,crúscaí,

taephotaí,éadaísoithí,scuaba,tuáillítae,racasilte,sceanra

• sciatháinuisce,daoinebeagabréagacha,leabhair,buicéid,líontáin

• Maith Thú, Leabhar Mór A,lch2MiseLilí

• Plúra Lúra agus na BopógaleMaryRyanlch17UisceGlé

• Dánta,m.sh.Beo go Deo,dánlch239

• leachtníocháin,glicrín,sifíní,péint,tráidiríbeaga

59





grad

h Tr

iala

ch –

Lío

nadh

agu

s D

oirt

eadh

• scileannaláimhsithea fhorbairt–cupáin,cartáiniógairta líonadhagusan t-uiscea dhoirteadhamach

• scileannadianmhachnaimha fhorbairt

• méid/dathgabhdánaphlé

• stórfocala fhorbairt,m.sh.lán,folamh,beagnachlán,coinníonnníosmó,doirt,sreabhadh

• gabhdáina líonadhle huiscesatráidiretrína dtumadhfaoiuisce

• uiscea dhoirteadhóghabhdánamháinisteachi ngabhdáneile

• tonnadóiría úsáidleisansreabhadha rialú

• uiscea dhoirteadhóchrúscaíagusthaephotaíisteachi gcupáinagusi mbuidéil

• uiscea dhoirteadhóghabhdánamháinisteachi ngabhdáneile

• tonnadóirímóraa úsáid,agdularaghaidhansingo tonnadóiríbeaga

• doirteadhfaoismachtisteachi ngabhdáina bhfuilscóigleathanorthu,agdularaghaidhansingo doirteadhfaoismachtisteachi ngabhdáina bhfuilscóigchaolorthu

• trealamha roinntagusa bheithagcomhoibriú

• stórfocala mhéadú,m.sh.béal,leibhéal,éadomhain,domhain,go leor,trom

• gabhdáinéagsúlaa bhfuilscóigleathanorthu

• tonnadóiríplaisteachademhéideannaéagsúla

• buidéiléagsúlaa bhfuilscróigchaolorthu

• taephotaí,crúscaí,cupáin

60





Fios

rú s

aor

ag b

aint

ús

áid

as n

a cé

adfa

í

• taithía fháilarnádúragusarairíonnauisceagusiada fhiosrú

• stórfocala dhéananncursíosa fhorbairt,m.sh.fliuch,te,splais,glugaíl,silín,sioscadh,sileadh

• taithía fháilarannádúrteiripeacha bhaineannlesúgradhle huisce

• airíonnauiscea fhiosrútrínabhreathnú,a mhothú,a bholú,trídanfhuaim,trínabhlaiseadh(uiscei mbuidéal)

• uiscea dhoirteadhtrínalámha• nasúilea dhruidim,cursíos

arfhuaimanuisceaguséádhoirteadhóchrúsca/bhuidéal

• ancrutha fheiceanntúderéirmara thiteannant-uisceisteachsatráidirea bhreathnú

• abheithagseasamh,agbogadhcossanuisce

• boilgeogaa churleis,éa mheascadhlelámha,cursíosaranmhothú,boilgeoga thógáil,boilgeogaa shéideadh

• frithchaithimha aimsiúsanuiscenuairatásésocair

• an“dath”a fheiceáilinuisceglé

• datha churleis–andóigha scaipeannséa bhreathnú

• comparáidaguscursíosa dhéanamharmhothúuiscetheagusuiscefhuair

• lámhainnía chaitheamh–cursíosarandóigha mothaíonnant-uisceaguslámhainníplaisteachanóollaá gcaitheamhagat

• 2thráidireuiscenó2 bháisínbheaga–teagusfuar

• ganaontrealamh–lámhaaguscosaamháin!!

• sobalfolctha,dathúchánbia

• lámhainníéagsúla

Cru

thú

patr

ún



• stórfocala fhorbairt–agcursíosara bhfuiládhéanamhacu,agcursíosaranphatrún

• stórfocala dhéananncursíosa fhorbairtm.sh.iomaireach,díreach,cuilithíní,ciorcail

• patrúina dhéanamhleméara–rocachiomaireach,díreach,i bhfiarláin,cruinn

• gníomharthaa athrú-mall,éadrom,trom

• patrúina dhéanamhlespúnóga,spadail,bataí

• ligeandochlochatitimisteach–cuilithínía bhreathnú

• iarrarpháistínacruthanna/patrúinatádéantaacua tharraingtnóa phéinteáilómheabhairnóóghrianghraf



• patrúina dhéanamhóchlé→deas

• tráidiríuiscenóbáisíníéadoimhne,lámh,méara

• earraíéagsúlalemarcannaaguspatrúina dhéanamh,m.sh.spúnóga,spadail,bataí,clocha

61




FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHARLu

ath-

thai

thí m

atam

aitic

e –

só

rtai

l, to

illea

dh, u

imhr

eas,

cru

th

• tosúartheangachomparáideacha úsáidgo cruinn,m.sh.lán/folamh,leathan/caol,fliuch/tirim,trom/éadrom

• anceanna choinníonnanméidismó/lúa réamh-mheas

• sórtáila dhéanamhderéircritéaráirithe

• suima léiriúinuimhreasagusi gcuntas

• andóigha mbaineannuiscea leibhéalféinamacha bhreathnú

• treorachaa leanúint,m.sh.1 chupánoráiste6 chupánuisce

• comparáida dhéanamhidirgabhdáina bhfuilantoilleadhcéannaacuacha bhfuilcruthannaéagsúlaorthu

• gabhdáina líonadhagusa fholmhú,pléadhéanamhar:lán/folamh,beagnachlán,níos mó/lú

• gabhdáina shórtáilderéirdatha,crutha,agustoillte

• cuntas,m.sh.cnaipí,béiríníplaisteacha,báid,ainmhithe,éisc,clocha

• líonna mbuicéada bheidhdedhíthleisantráidirea líonadha chuntas

• uisceádhoirteadhisteachi lámhainnírubair,buidéilphlaisteachaa bhreathnú.Ceisteannaa chur,m.sh.An bhfuilnaméarauilelángo fóill?Anrachaidhan t-uiscesuasanbuidéalachníisteachsascóig?

• cruthgabhdánaphlé–taobhannadíreach/cuartha

• cursíosarchruthgabhdán• súoráistea chaolú• glóthacha dhéanamh• nacruthannaaphlé,cursíosar

a n-iomparinuisce

• dhághabhdána choinníonnanméidcéannauiscea fháil–an roghaa mhíniú

• gabhdáina sheicheamhagusa churinordóncheanna choinníonnanméidismógo dtíanceanna choinníonnanméidislú,ismógo dtíislú,istroimego dtíiséadroime,isairdego dtíisísle

• sórtáille haghaidh2chritéar,m.sh.deargaguscoinníonnníosmónácupán

• cuntasa fhadle5rudtríuimhira rádogachrud

• uimhreachacúira aithint• cursíosara dtarlaíonndo

leibhéalanuiscemátáanbuidéallíonta

• ciorcal/cearnóg/dronuilleoga shainaithintagbungabhdán

• líonníosmóderéadaa úsáidlego mbeidharpháistíuimhreachaníosmóa chuntas

• foclóireachta úsáid–tuaslaig,caolaigh,cá mhéad?

• rudaíarcóimhéida churisteachsatráidire,m.sh.sféir(liathróidí),ciúbanna,ciorcail

• gabhdáinm.sh.potaíplaisteachaiógairt,potaípetit filous,cupáin,ubhchupáin,cupáinphlaisteacha

• roghagabhdándenchruthchéannaachdemhéideannaéagsúla,m.sh.cartáinuachtair

• rudaílenasórtáil• tráidiríbia,cnónnacapaill,

sliogáin,daoinebeagabréagacha,béiríníplaisteacha,bloic,éisc,bloicduplo,buicéid

• lámhainnírubair,buidéilphlaisteachaa bhfuilhanlatollorthu

• roghadeghabhdáina bhfuilcruthannaéagsúlaorthu

• súoráiste,cupáin,crúscaítomhais

• roghadechruthannaliathróide,m.sh.oráiste,liathróidígailf,liathróidíleadógtábla,liathróidíplaisteacha,liathróidídamhánalla

62





Súgr

adh

tria

lach

– s

nám

h du

l go

tóin

• iomparrudaíéagsúlainuiscea bhreathnú

• afháilamachgo snámhannrudaíáirithe

• afháilamachnachdtéanngachrudtromgo tóin/nachsnámhanngachrudéadrom

• narudaía shnámhfaidh/a rachaidhgo tóina réamh-mheas

• andóigha mbíonniomparéagsúilag rudaíáirithea bhfuilan chumachéannaorthu,m.sh.liathróidgailf/liathróidleadógtáblaabhreathnú

• rudaía shnámhannagusrudaía théanngo tóina shórtáil,a chuntas,a mheaitseáilagusa churi gcomparáidlechéile

• pléadhéanamharaneispéireasa bhaineannlebheithaganlinnsnámha/ansnámha fhoghlaim.Cadéa chuidíonnleatabheitharsnámh?Amharcarbhandaísnámha,seaicéidtarrthála

• cumhdachbolgóideach,corcagussreangána thriaillemionseaicéidtarrthálaa dhéanamhle haghaidhdaoinemionsamhlacha

• narudaía shnámhfaidh/arachaidhgo tóina réamh-mheasagusa thriail,m.sh.clocha,liathróidleadógtábla

• báidshimplía dhéanamhle hábhairéagsúla,m.sh.tráidiríscragaill,tobáinmargairín

• buidéilphlaisteachaa thriailagusanclárorthuagusébaintearshiúlansin

• buidéila bhfuilanclárorthu/baintearshiúla churi gcomparáidlenachéilei dtacalesnámhagusdulgo tóinde

• athabhairtarshnámháina dhulgo tóin

• cursíosarandóigha dtarlaíonnséseo

• agfoghlaimsnámhaaphlé.Cadéa chuidíonnleatabheitharsnámh?Cadchuige?Amharcarsheaicéadtarrthála

• afháilamachgo mbíonntioncharagathrústaide/cruthaarbhuacacht,m.sh.snámhannleatháindescragallstáin,téannscragallstáinfáiscthego tóin

• teangachuía úsáid,barr,bun,faoibhun,faoi,trom,éadrom,soladach

• spúinse/litreachamaighnéadachaa churleisanuisce–ansnámhannsiadnóandtéannsiadgo tóin?

• oighearinuiscea fhiosrú

• taifead–

• taifeadi bhfoirmpictiúr

• sliogáin,clocha,coirc,spáda,sciatháinuisce,buidéilphlaisteacha,úlla,duilleoga,fíonchaora,buidéil,tráidiríscragaill,báid,feamainn,bloicduplo,bloicadhmaid,tobáinmargairín,fáiscínípáipéir,craobhóga,cipínílíreacáin,tráidiríoighirplaisteacha,slíogart,cumhdachboilgeogach,olannchadáis,scragallstáin,oighear

• spúinse/litreachamaighnéadacha

téannsiadgo tóin

snámhannsiad

63




FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHARU

isce

a th

aisc

éala

dh s

a do

mha

n se

o ag

amsa

– a

imsi

r

FEARTHAINN

• uiscea fhiosrúi dtacale haimsirde– fearthainn– oighear– sneachta

• stórfocala bhaineannle haimsira fhorbairt

• cursíosaranaimsir

• angále héadaíagustrealamhcuía aithint

• túsa churletuiscuintgo bhfuilstáideannaéagsúlaaganuisce

• abheithtaobhamuighláfearthainne–anfhearthainna mhothúaraghaidh,lámha

• na héadaíachaitheannmuidaphlé–na hábhairasa ndearnadhiad

• abheithagéisteachtlefearthainnagusíagtitimardhromchlaíéagsúla–talamh,scáthfearthainne,fuinneog,díon

• fearthainni ngoibagusi ndraenachaa bhreathnú

• locháinuiscetaobhamuigha bhreathnú,abheithagslaparnachsnalocháin

• anfhearthainnagsreabhadhsíosfuinneoga bhreathnú

• nacineálachaéagsúlafearthainneaphlé–brádán,toirneachagustintreach,tuilte

• pléarcáháitasa dtagannfearthainn

• éadaíuiscedhíonachaaphlé• éisteachtleisnascéalta/dánta: An Leabhar Mór Dántalch7Splais

aguslch14DeoraFearthainne• Maith Thú Leabhar Mór A lch10Ag

SúgradhsaGhairdín• éisteachtle Incy Wincy Spider agus

éa rá• goib,damháinallaaguscannaí

spréitea churlesúgradhle huisce• ligeandophéintuisciúilsileadh

ar pháipéar• loirgbrógafearthainne

a dhéanamh–An bhfuilcuiddenaboinnmaran gcéanna?

• scéalNaoi(Noah)a léamh• taispeántasd’ÁircNaoia chruthú• fuaima fhiosrútríghléasanna

a úsáidchunfuaimtuairtetoirnía chruthú,fuaimbraontafearthainnea churleis

• táblaspreagthaía chruthúinaiceleisantráidireuiscele hearraíláfearthainne/láseaca,m.sh.scáthfearthainne,cótafearthainne,hata,brógafearthainne,hataíolla,scaifeanna,lámhainní,cótaífionnaidh

• roghadebhrógafearthainne,tráidirepéinte,páipéar

• roghadechnaguirlisí

Ions

úite

acht • ionsúiteachta fhiosrú

• teangaábharthaa fhorbairt,silar/tríd,titimasa chéile,dultríd,rolladhas/sreabhadhó,súisteach/aníos,fanachttirim

• uiscea dhoirteadharbhinse/urlár,ligeandopháistíábhairéagsúlaa fhiosrúlenamhapáil–cadéa tharladonuisce?Cá ndeachaighsé?Cadémaratáa fhiosagat?Cadémarisféidirant-uiscea fháilarais?

• ligeandonapáistíabheithagtriailleisanpháipéarisionsúitía fháilasrogha,scragall,páipéarlonrach,páipéarsúite,páipéarsíoda,ceallafán,páipéarsípris

• spúinsí,rolladhcistine,ábharplaisteach

• roghadepháipéir,dathúchánbia

64





Uis

ce a

fhio

srú

i dta

ca le

is a

n do

mha

n se

o ag

amsa

de

– si

oc/o

ighe

ar

SIOC/OIGHEAR

• afháilamachgo dtigle huiscea bheithannfaoistaideannaéagsúla

• oigheara fhiosrúagusa fháilamachfaoichuiddáairíonna

• stórfocalcuía fhorbairt,m.sh.reoigh,leáigh,reoite,athraigh,níosfuaire,oighreata,sleamhain,siocúil,crua

• ciúbannaoighir,ainmhithesúgradhreoite/daoinebeagabréagachai dtráidiríplaisteacha,a churleisantráidireuisce

• líreacáinoighira dhéanamhi ndathanna,cruthannaagusblasannaéagsúla

• adhulamachlásioctha–locháinuiscereoite,siocarfhéara bhreathnú

• ligeandopháistíuiscea reoagusa bhreathnúansinarcadéa tharlaíonnnuaira ligteardonoighearabheithinashuí

• dathgorma churaruisce

• ainmhithemionsamhlachatailtefuaraa churleis

• ciúbannaoighira churle huiscete.Cursíosara dtarlaíonn

• abheithagéisteachtlecláirón tsraithPingu

• abheithagéisteachtleisanscéalBéirBhána

• uiscea reoi ngabhdáindechruthannaéagsúla–nagabhdáina mheaitseáillecruthanoighir

• salanna chroitheadharoighear–cadéa tharlaíonn?

• ioglúa chruthúle haghaidhrólghlacthaóphuballa bhfuilcruthcruinneacháinair

• anpuballa chlúdachlebráillíníbána

• piongain,béirbhána

• tráidiríciúbannaoighir

• puballcruinneacháin,leathánbán,cótaífionnaidh,scaifeanna,paicéiddebhiareoite,slatiascaigh,carrsleamhnáin

COMHDHLÚTHÚ

• comhdhlúthúarfhuinneogaa fhiosrú

• nafuinneogaa bhreathnúgo géar.Fiafraighdenapáistícadéa fheiceannsiad

• dearaíaguspictiúira tharraingtarfhuinneog.An t-uisceagsileadhsíosanfhuinneoga bhreathnú

• amharcarghalagteachtamachasciteal(sábháilteachta chursanáireamh)

• citeal

65





isce

a fh

iosr

ú m

aidi

r le

mo

dhom

han

féin

–

linnt

e, a

ibhn

each

a ag

us fa

rrai

gí

LINNTE AGUS AIBHNEACHA

• antaithíacuaglinnnóabhainnaphlé

• abheitheolacharchontúirtuisce

• nithebeoa aithintaguscúrama thabhairtdóibh

• luathchoincheapaa fhorbairtarfhórsaíagusfhuinneamh

• antráidireuiscea thiontúinalinn

• amharcarleabhairaguspictiúirfaoilinnteagusnacréatúira chónaíonniontuaphlé

• iascórgaa choinneáilsaseomraranga

• amharcarleabhairaguspictiúird’aibhneacha

• píobána cheangaldentráidireuiscelesreabhadhuiscea chruthú

• gluaiseachtuiscea fhiosrú

• uiscea bhogadhle huirlisícistine,rothaíuisce

• abheithagéisteachtlescéalta,rainn,dánta,amhráinfaoilinnte,m.sh.PógaíFrogagusnaCuilleoga

• cuairtarlinna eagrúlesampláillinnea dhéanamh(sábháilteachta chursanáireamh)

• smachta choinneáilarluasanrothuiscetrídanméiduiscea athrú

• tonntaaphlé

• páipéarceallafáinglasle haghaidhduilleogalile,seanlomáingearrthainadháleath,cumhdachboilgeogach(cosúilleglóthachfroig)créatúirlinne–froig,snáthaidímóra,púróga,clocha

• cuirréimserudaíartháblalebheithagiascaireachtleoamhailliacha,criathair,líontáinbheaga,buicéidbheaga

• gáitéarlachoscailteplaisteach

• báidbheagaphlaisteacha,cipínílíreacáin

• uirlisícistine,báid

66





Uis

ce á

fhio

srú

mai

dir l

e m

o dh

omha

n fé

in –

lin

nte,

aib

hnea

cha

agus

farr

aigí

COIS FARRAIGE

• antaithíacucoisfarraigeaphlé

• abheitheolacharchontúirtía bhaineannle huisce

• ‘coisfarraige’a dhéanamhdentráidire

• abheithagéisteachtletaifeadadhd’fhuaimeannaa bhaineannlebheithcoisfarraige

• abheithagéisteachtleslioganleisanfharraigea chloisteáil

• cluicheiascaireachtaa dhéanamhagusa imirt

• pictiúirchoisfarraigea phéinteáil.Pléigha dhéanamhardhathanna,arfhuaimeanna

• abheithagéisteachtlescéaltaa bhaineannlebheithcoisfarraige

• rímuimhreacha rá,m.sh.aon,dó,trí,ceathair,cúig5róninasuíaranchloch

• éiscphlaisteachaa ghearradhamach,fáiscínípáipéira churleoagusmaighnéida churarphíosasreingelebheith‘agiascaireacht’

• uiscegorm

• cuiristeachgaineamh,púróga,sliogáin,carraigeacha,clocha,feamainn(stiallachadecheallafángorm)

• cóipdeleabharpáistea bhaineannlecoisfarraige

• Amhráinfaoibháid;BáidínFheilimí(lch14)agusÓróMoBháidín(lch54)saleabharPlúra Lúra agus na BopógaleMaryRyan

• cuirréimsedechréatúirnafarraige,báidbhréagacha,buicéid,eiteogauisceartháblana n-áiseanna

• cuirtráidireuiscesatráidiregainimh

67





isce

á fh

iosr

ú m

aidi

r le

mo

dhom

han

féin

– fá

s

• abheithagaithintgo bhfuiluisceriachtanachdonfhás/donbheatha

• cúrama thabhairtdonithebeo

• gairdína chruthúsatráidiregainimha bhfuillinnbheagann

• síoltaféira churlefaichea dhéanamh,barracairéadmarthoimagussíoltabiolairmarghlasraí

• bleibeannaagussíoltaa churtaobhamuigh.Pléa dhéanamharandóighle huiscea thabhairtdóibh

• pléa dhéanamhardheochannaa bhfuiluisceiontu

• uiscegansúilíníagusuiscesúilíneacha fhiosrú

• pleandenghairdína tharraingt

• dialannphictiúrdenasíoltaagfása tharraingt

• éisteachtle hamhráin,le danta,lerímeannaagusle scéalta

• uiscea churi súoráiste

• múirín,púróga,clocha,dabhchabeagalelinntea dhéanamh,uirlisígairdín,síolta,bláthannaplaisteacha,cannaspréite,daoinebeagabréagacha

• ‘An Mealbhacán Uisce Ollmhór’, athleaganleBrendaParkesagusJudithSmith:aistriúchánleisanÁisaonad,Séan agus an Gas Ponaire, ‘Bliain i nGairdin Aodáin’(lch14)An Leabhar Mór NeamhfhicsinleKarinaLaw,aistriúchánleisanÁisaonad,Dán:‘AnChruimhChabáiste’lch8An Leabhar Mór DántaleJohnFosteraistriúchánleisan tÁisaonad,Déan Damhsa Liom,Sraith1,Clár1:Plandaí,leabharbeag:Ag fás,MavisWyvilla scríobhaistriúchánleisanÁisaonad

• buidéiluiscegansúilíníagusuiscesúilíneach,súnnatorthaídlútha

68





Uis

ce á

fhio

srú

mai

dir l

e m

o dh

omha

n fé

in –

ag

dul

trí r

udaí

• foclóireachta fhorbairt,sreabhadh,doirt,gasta,mall,silín

• scileannaláimhsitheaguscoincheapnaméidea fhorbairt

• pléadhéanamharmhéidantonnadóraisfearrlegabhdáinéagsúlaa líonadh

• coincheapaluathad’fhórsaíagusd’fhuinneamha fhorbairt

• súgradhsaora dhéanamhagligeand’uiscesreabhadhtrírudaí

• úsáida bhaintastonnadóirílegabhdáinmhóraagusgabhdáinbheagaa líonadh

• gluaiseachtanrothuisceagusuisceagsreabhadhtrída fhiosrúagusa bhreathnú

• feadána churleisantonnadóir–ligeand’uiscesreabhadhtrídanfheadánagusantonnadóir

• feadáindemhéidáirithea roghnúleghabhdáináirithea líonadh

• andóighleluasnarothaía dhéanamhníosgastanóníosfadálaía fhiosrú

• tonnadóirídemhéideannaéagsúla,gabhdáinmhóraagusgabhdáinbheaga

• feadánplaisteach

• rothaíuisce

69





isce

á fh

iosr

ú m

aidi

r le

mo

dhom

han

féin

–

ag d

ul tr

í rud

aí

• brúuiscea fhiosrú

• taithíluatharthoirta fhorbairt

• tuiscinta léiriúgo mbeidhantonnadóirismófolamhardtús

• sulta bhaintasscéalta/dántaagusa gcuidtuairimíorthua roinnt

• úsáida bhaintasteangamatamaitice–fada/gearr,tiubh/caol

• gluaiseachtanuiscetrínapolltaa fhiosrúagusa bhreathnú

• pléadhéanamharspraeannaagusarphiostailuiscea úsáid

• uisceagsreabhadhtríthonnadóiría fhiosrúagusant-uiscea cheapadhi mbuidéilagusi ngabhdáin

• damhánallaplaisteacha churarcrochadharchordasíosgo bunanphíopa.Tarraingtaranchordaletabhairtarandamhánallaanpíopaa dhreapadh

• píopaíuiscea chuardachtaobhamuighdenseomra

• píopaía chuardachsaleithreas

• aaithintgurmósreabhadhanuisceagbunanbhuidéil/mhála

• píosaadhmaida bhfuilpoillanna churoscionnan tráidireuiscemarthonnadóirí

• píobánraa churleis,nasca dhéanamhleIncy Wincy Spider

• píopaíéagsúlaagusnascóirípluiméireachtaa churlena gcuidoibre

• gáitéarlaighagusdraenachaaphlé

• daoinea chuidíonnlinnaphlé–anpluiméir

• buidéilphlaisteacha,málaíplaisteachaa bhfuilpoilliontu,cannaíspréitea bhfuilsoicorthu,spraeanna,spúnógasliotánacha,piostailuisce,eangachaiascaireachta,potaíplanda

• tonnadóirí,buidéil,crúscaí

• píobánra,damháinalla

• píopaíplaisteacha,nascóirí,gáitéarlaigh

70





Is fé

idir

sam

hlaí

ocht

agu

s sm

aoin

teoi

reac

ht

a fh

orba

irt tr

í áis

eann

a cu

í a th

abha

irt is

teac

h

• antaithíacuféinaúsáidlecomhráaguspléa spreagadh

• páirta ghlacadhi rólghlacadh

• gnéithedendúlraa fhiosrúagusa aithint

• smaointea roinntagusa chomhaontúarfhrapaíagusarábharscéil

• timpeallachtaídonascéaltaacua dhearadhagusa chruthú

• coisnafarraige• anchistin

– láníocháin– soithíání– cócaireacht

• angruagaire• angairdín• anlinn/abhainn• tailtefuara• amfolctha• anlinnsnámha• anmhuiríne• calafortiascaireachta• Seacat/bádfarantóireachta• teachsolais

Isféidirscéaltaa fhorbairtsatráidireuisce,m.sh.:

– ‘Na Trí Ghabhar Ghrusacha’,LeabharMórGaeilge(an tÁisaonad)

– ‘Cá bhfuil tú i do chónaí, SeánÓDuibhir(SéideánSí,An Gúm)

• bréagéadaía churinaiceleisantráidireuisce

• scéaltafaointrá,faoi ghairdíní,faoingheimhreadhsrl.a léamha bhaineannnóa thacaíonnlesúgradhsamhlaíochanpháiste

• tiglepáistípictiúir,líníochtaíagussamhaltáina dhéanamhlesúgradhuiscesamhlaíocha léiriú

• tráidireuisce

• gaineamh,púróga,clocha,buicéid,eiteogauisce,báid,daoinebeagabréagacha,soithí,buidéilseampú,tuáillí,scuaba,cíora,potaíbláthanna,cannaíspréite,froganna,snáthaidímóra,ábhairdhramhaíola,bréagáinamfolctha,spúinsí,éadaíaghaidhe,gearrtháinadhmaid,lomáin,eangachiascaireachta,créatúirfarraige,ainmhithe,innilldóiteáin,píobáin

71

73

FOGHLAIM TRÍ SHÚGRADH LE TAOS AGUS LE CRÉ

TAOSIsbreálepáistítaos.Bíonnsúgradhletaosan-suaimhneachcruthaitheach,ganfreagraceartabheithann.Spreagannséforbairtar scileannamínluaileacha,ar scileannacomhdhíritheagusar chruthaitheachtagustugtardeiseannalescileannasóisialtaagusteangaa fhorbairt.

Treorlíntí GineárltaNótaífaoichoinneúsáidtaois• Tabhairpíosamórtaois,neartspáisagusneartamadonapáistí.• Déancinntenach bhfuilailléirgearnapáistílebreiseáinatáinúsáid.• Déancinntego bhfuilfaillagnapáistíarábharlego mbeidhsiadinannnarudaíbamhaithleoafhiosrúa roghnú

agusa churleisantaos.• Tabhaireolasdonatuismitheoirílegodtuigfidhsiadnabuannaagusnadeiseannafoghlamaa bhaineannletaos.• Tabhairisteach uirlisíderéirachéilei ndiaidhdóibhabheithagbreathnúgo cúramach.• Bainna hoiriúintíarshiúlinamannaagusligdontaosabheith‘nádúrtha’.• Másamhlaidhgo gcuirtearandathisteachi ndiaidhdontaosabheith

meascthabeidhcumamharmarachair.• Cuireannpíosabeagdathacumaphastalachair.• Tigle holaagusledathannaláidremarcannaa fhágáilaréadaí.• Isféidirleisnapaistítaosneamhchócaráiltea dhéanamhagusfóireann

antascseogomórdóibh.• Spreagnapáistílebheithpáirteachsaghlantóireacht.• Ábhaira roinntarbhealachcairdiúilcothromagussuaimhneach.• Cuimhnighnach mbeidhdúilaggachpáisteinuigeachtantaoisagantúsnósaphrácásabhaineannleis.

74


CRÉIsféidirnadeiseannafoghlamacéannaa churarfáillecréagusletaos.Chomhmaithleisseo,spreagannsé:• Taithíchéadfach• Samhlaíocht• Scileannaoll-luaileacha,deaslámhachtagusscileannaláimhsithe• Forbairtnamothúchán• Forbairtteanga• Tuiscintarnaféidearthachtaíagusnateorainneachaa bhaineannlecréLigdonapáistícréa láimhseáil,na hairíonnaafhiosrúagusanchréa churi gcomparáidagusi gcodarsnachtletaos.Na hairíonnaaphlé–andóigha ngréamaíonnsíledolámh,andóigha bhfágannsíscreamhardolámhi ndiaidhditriomú.Déanmarcannaaranchréagbaintúsáidasuirlisí,crannfuinte,ábhaira bhfuiluigeachtthromacu,spúinsí,loirgmhéire.Íomhánna3Ta chruthútríliathróidíaguscornaídéantadechréa rolladh.Créa bhrútríchriathair,mhionbhrúiteoirgairleoigeaguslíontánsreinge.Cuirnapíosaíseoleleaccréagbaintúsáidascréleachtach.Potaícréa dhéanamh–potaíordóige–agbaintúsáidasméaraagusordógaleisanphotaa leathnúagusa mhúnlú.Cornaía dhéanamhagusa úsáidlenathrachademhéideannaagusdethiúiséagsúlaa dhéanamh.Litreachaa dhéanamhleisanchré.

Nótaí faoi choinne úsáid créTigleteasláimheanchréa thriomúgo gasta.Moldonapáistíspúinsea úsáidlena lámhaa choinneáiltais.Nuairatátúagobairlecrénáligdonchrédulsíosandoirteal.Déannalámhaa níi miasardtúsleisanchrébhreisea bhaint.

75


FORBAIRT TEANGA MAIDIR LE TAOS AGUS CRÉ

Teanga a bhaineann le fad agus le tiús• Níosfaidená

• Níosgiorraná

• Anfadcéannale

Teanga a bhaineann le dath agus le boladh

Teanga uigeachta• Cnapánach

• Garbh

• Lonrach

Rudaía chuirtearleisantaos,m.sh.cleití,cipínílíreacán,craobhóga

Teanga láimhsithe• Brúigh

• Tarraing

• Ligdótitim

• Fáisc

• Lúb

• Cas

• Roll

• Sín

• Scoith

• Leacaigh

• Scríob

• Smúdáil

• Smear

• Bris

• Leaisteach

76


TREALAMH DON TAOSClárdontaos/dromchlafóirsteanachCrannfuinte–gnáthcinnaguscinna bhfuilpatrúnorthuRéimsegearrthóiríAisréadóirplúirUirlisígearrtha–siosúr,uirlisítaoisDatha churleistríphéintphúdairneamhthocsaineachnódathúchánbiaa úsáidBolaidha churleistríolaí,spíosraíagusluibheannasrl.a churleisantaos.Uigeachtaía churleistríúsáida bhaintasgealra,síoltapoipíní,rís,piseánaigh,gráinní,minsáibh,cnócócóRéimsegabhdán,tráidiríborróg,boscaíuibheacha,cásannaborróg

TREALAMH DON CHRÉUirlisímúnlaitheplaisteachaGearrthóirícréCláirmhúnlaitheRéadauigeacha

77


Taos déanta sa Mhicreathonncupánamháin/200gplúrbán½cupán/100gsalainn2thaespúnógdeghealtartarspúnógtháblaamháind’olacupánamháin/300mluiscedathúchánbia(cuirleisanuisce)

Cuirnacomhábhairi mbabhlaatáoiriúnachdonmhicreathonn.Cócaráilarlánchumhachtiadfaoichoinnebomaiteamháin.Bain denmhicreathonnagusmeascgo maithé.Cuiraraissa mhicreathonnéaguscócaráilarísfaoichoinne1-1½bomaite.Baindenmhicreathonnagusscríobamachlespúnógadhmaidéaguscuirarleataobhéleligeandófuarú.Fuingo maithé,cuir andathúchánbialeisaganphointeseo.Coinnighi málapolaitéinésadóighisgo bhfanannsémín.

Taos Bunúsach2chupándephlúrbáncupánamháinsalainnspúnógtháblaamháind’olachócaireachta

Cuiruisceleisderéira chéilegodtígo bhfuilraimhretaoisann.Isféidirantaosseoa úsáidfaoichoinnemúnlaitheagusansinis féidiréachursanoigheannarteasísealletriomúfaoichoinne12 uairara laghad.Beidhantaosseocrua,solúbthaagusmín.Seansgo mbeidhpíosabeagplúirdedhíthsadóighisnachngreamóidhsé.

Taos cócaráilte200gdephlúrbán100gsalainnspúnógtháblaamháind’olachócaireachta2thaespúnógdeghealtartar300mluiscedathúchánbia

Meascanplúr,ansalannagusangealtartarlechéilei sáspanmór.Cuiruisceleisderéira chéilelenadhéanamhmín.(Isféidirdathúchánbiaa churleisanuisceanoisnóagandeireadhnuairatáantaosa fhuineadhagat.)Cuirteasmeasarthaísealfaoinsáspan,agmeascadhi rithanama.(Obairdhoilighatáann!)Tosóidhancumascagéirítiubhgo tobann.Leanortagmeascadhgo dtígo n-éiríonnantaosiontachrighin.Bainansáspandenteas.Scríobantaosamachaguscuirardhromchlamíné.Cuirarmaosansáspanláithreach.Déanantaosa fhuineadhgo cúramachmarbeidhantaosiontachtesalár.

78


Taos SinséirCupánplúir½cupánsalainn2thaespúnógdeghealtartarCupánuisce1taespúnógd’olacócaireachtaMeascánspíosraí:cainéal,ilspíosraí,sinséar,noitmigsrl.

Meascnacomhábhairthirime.Baintriailasnaspíosraía churlechéilearbhealaídifriúlago dtígo bhfaigheanntúanboladharmhaithleat.Meascanolaagusant-uiscelechéileardtúsansincuirleisnacomhábhairthirimeiadagusmeasc.Cócaráilfaoichoinne2nó3bhomaitei bpota,agmeascadhgo minic.Tosóidhantaosagtarraingtarshiúlóthaobhannaanphótaagusagéiríníosdlúithe.Glacantaosamachasanphótaagusdéanantaosa fhuineadhgo dtígo n-éiríonnsémínagusbog.Ligdófuarúaguscoinnighi ngabhdánaerdhíonaché.

Taos Leaisteach1½kgdephlúréiritheachbánUiscelemeascadh–thartfaoi500mlFuinnacomhábhairlechéilego dtígo bhfuilancumascmínagusgurféidira shíneadh.

Gránphlúr175ggránphlúir250mluisceMeasclechéilelespúnóg

Taos seacláide2chupánuisce½cupánsalainn2spúnógtháblad’olacócaireachta2spúnógthábladeghealtartar1/3cupáncócó3chupánplúir

Cuiruisceagussalainnarfiuchadh.Meascnacomhábhairisteachgo maith.Ligdonmheascánfuarú.Fuingo dtígo bhfuilsémín.

79


TAOSTAITHÍ



grad

h tr

iala

ch

• scileannaláimhsitheagusscileannaluaileachaa fhorbairt

• airíonnaantaoisa aimsiú–labhairfaoina hairíonna

• comhoibriú/roinnt

• sult/taithíchéadfacha fhorbairt

• féinléiriú

• frustrachasadhíbirt

• teangaa bhaineannle fad–comparáid

• múnlaigh

• cuircruthair

• dathannaa aithint,forbairtteanga

• feasachtaeistéitiúil

• taithíchéadfacha fhorbairt

• sult

• plé–cursíos

• fiosraighfaointaosnádúrtha–tarraing,brúigh,fáisc,lúb,cas,roll,sín,scoith,leacaigh,bainliomógas,réadaaguscruthannaa chruthúsrl.

• labhairfaoi,pléighagusdéancuirsíosarnarudaía dhéanannantaos

• patrúina dhéanamhsataoslelámha

• patrúina chruthúle huirlisíuigeacha

• róllaíadhéanamhagusdéancomparáidarcé chomhtiubh/fadaagusatásiad

• taosafhiosrúa bhfuildath/bolaithe/uigeachtaícurthaleis

• nascadhéanamhtaosletéamasúgartha

• airíonnadentaosa athrú,leaisteachas,tathag

• athraíonntaoiséagsúlaarbhealaíéagsúla–sínte/tarraingte

• ionchuródhuinefástaleteangaa fhorbairtaguseiseamláira thabhairtarscileannaláimhsithe,pléa spreagadh,tacaíochta thabhairtaguspáistía churara suaimhneas

• datha churleis

• dathagusboladha churleis

• dathagusuigeachta churleis

• dath,uigeachtagusboladha churleis

• tacaíochtódhuinefástamaratáthuasluaiteleteangaa dhéananncursíosa fhorbairt

• clárnádúrthataoisnóbarrtáblaatáoiriúnach

• datha churleisagbaintúsáidaspéintphúdairneamhthocsaineachnódathúchánbia

• bolaithea churleis–agbaintúsáidasolaícumhra,spíosraí:noitmig,cainéal,ilspíosraí,sinséar,luibheanna,púdartalcaim,fanaile,Angel Delight

• uigeachtaía churleistrí ghealra,síoltapoipíní,rís,piseánaighlintilí,gráinní,minsáibh,cnócócó,gaineamha úsáid

• plúrcaiscína úsáid

80


TAOSTAITHÍ



grad

h tr

iala

ch a

g ba

int ú

sáid

as

réim

se tr

eala

mh

• scileannarolltaa fhorbairt


• uigeacht,inphriontasataosleacaitheaphlé

• leacaighantaos

• cruthannaa aimsiú,méideannaa churi gcomparáidlenachéile,cuirsíosa dhéanamharchruthanna

• súgradhsamhlaíoch–borróga,cistí

• comhfhreagrasaonle haon,cuntas


• litreacha,uimhreachaa aithint

• agsórtáil,agcuntas

• teangaa fhorbairt

• teangaa fhorbairt–agcursíosarmharcannaagusarphatrúin

• patrúna churi gcomparáidlepatrúnpáisteeile

• teangaa fhorbairtagcursíosarthaosbrúiteagusmúnlaithe

• taosa fhiosrútríuirlisírolltaa úsáid• taosa rolladh,liathróidadhéanamh

dó,comparáidadhéanamharnapatrúinatádéantaagnarollóiríéagsúla.Bainúsáidascroiteoirplúirsadóighisnachngreamaíonnsé

• taosa bhualadhlenadhéanamhcothromleacaithe

• gearrthóiríaúsáidleisantaos• gearrannnapáistícruthanna

amachagbaintúsáidasgearrthóiríéagsúla–demhéideannaagusdechruthannaéagsúla.Déancursíosaguspléarnatorthaí

• cuntas,sórtáil,cuirordarchruthannaDéanpatrúin

• súgradhsamhlaíoch–borróga,cistíagusfrapaífaoichoinnescéalta

• frapaífaoichoinnerólghlactha• ancéadlitirdán-ainmféinagus

d’ainma gcuidcairdea dhéanamh• litreachaa mheaitseáil• uimhirdán-aoisféina dhearadh• uimhreacha1-5a churinord• taosa fhiosrútríréadaa churleisle

inphriontaíaguspatrúina dhéanamh• Déanannpáistípatrúinagus

marcannaarthaosa fhiosrútríréimseuirlisía úsáid.Patrúina churi gcomparáidlenachéile

• taosa fhiosrútríbheithagfáscadh‘tríd’

• déanannpáistítaosa fháscadhtríghabhdáinagusréada

• patrúina dhéanamh

• órollóircothromgo dtírollóiruigeachmeascánrollóirí

• tacaíochtódhaoinefástaleteangaa fhorbairt

• eiseamláira thabhairtartheicnící

• óchruthannabunúsachago dtícruthannaníoscasta

• anréimsegabhdána leathnú

• gearrthóirí/gabhdáina úsáidmarchuiddenshúgradhsamhlaíoch

• duinefástaletacaíochta thabhairtmaidirleforbairtteanga–comhfhreagrasaonle haon,sórtáil,cuntas

• duinefástaleforbairtteangaa dhéananncursíosa éascú

• réimserollóirícothromaagusuigeacha

• réimsegearrthóirí–cruthanna,daoine,ainmhithesrl.

• úsáida bhaintasgearrthóirílitreachaagusuimhreacha

• patrúina dhéanamhagbaintúsáidasLego,uirlisí,Sticklebrick, éadach,rothaícairr,sreang,baillanchoirp

• síothláin,malaíreoáin,criathair,mionbhrúiteoirgairleoigeagusbrúiteoirprátaía churleis

81


TAOSTAITHÍ


FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHARag

déa

nam

h


• forbairtteangaa spreagadh

• uirlisígearrthaa úsáidleisantaos.Gearrannpáistíantaos,agusscríobannsiadtaosasantábla

• gearradhlesiosúra chleachtadh

• éiríonngearrthóiríníosmionchruinne

• tacaíochtteangaarfáilódhuinefásta

• cruthannabreisea churarfáil,gearrthóiríabhaineannleisantéama

ag s

amhl

ú ag

us

ag s

mao

inea

mh

• comhfhreagrasaonle haon,meaitseáil,cuntas,taosa roinnt

• trealamha roinnt/comhoibriú

• réamh-mheas

• comparáidadhéanamh

• tuiscintarmheáchana fhorbairt:trom/éadrom

• coincheapnacothromaíochtaa fhorbairtagusmeáchainatácothromlenachéile

• gabhdáina úsáidleisantaos

• baineannpáistíúsáidasgabhdáinmarchuiddensúgradh–sórtáil,cuntas,meaitseáil,súgradhsamhlaíoch

• meáa úsáid

• úsáida bhaintasmeálemeáchaina churi gcomparáidlenachéile

• teanganamatamaitice–agroinnt,agmeaitseáil,agcuntas

• súgradhsamhlaíochaspreagadh

• réamh-mheasa dhéanamhfaoicadéatharlóidh.Réimsemeánnaa úsáid

• comhoibriú

• daoinefástalepléa spreagadh

• réimsegabhdán,tráidiríborróg,boscaíuibheacha,meá

• antaosamheálerudaíeile

82


TAOSTAITHÍ



sam

hlú

agus

ag

smao

inea

mh

• forbairtadhéanamhgosamhlaíoch/go cruthaitheach

• pléigh,comhoibrigh,bainsultasabheithagsúgradhletaos

• scileannamacasamhlacha(scileannaléiriúcháin)afhorbairt

• scileannaagussmaointesamhlaíocha/cruthaitheachaafhorbairt

• taosa úsáidmarchuiddecheantaranrólghlactha

• taosa mhúnlúderéirantéama

• úsáida bhaintastaosle haghaidheannaagusfíorachaa dhéanamh

• téamaía dhéanamha bhaineannlefíoracha–réaltaínollag,firshneachta,croítheLáFhéileVailintín,uibheacha

• smaointeaonarachaa fhorbairt

• torthaíagusarána dhéanamhdonchoirnéalrólghlactha

• nasca dhéanamhlescéalta–rainndopháistí

• daoinefástaletacaíochtteangaa thabhairtagussúgradhsamhlaíocha spreagadh

• áiseannaachurarfáilfaoichoinnesúgradhsamhlaíoch,cuirna háiseannabreiseseoleis–cleití,duilleoga,réiteoirípíopa,sliogáin,clocheduirlinge,cipíní,cipínílíreacáin,cóin,daoinebeagabréagacha,ainmhithebeagaplaisteacha,carrannasrl.cnaipí,súilebréagacha,pasta,piseánaigh,bláthanna,adhmad,craobhóga

83

85

FOGHLAIM TRÍ SHÚGRADH BARR TÁBLA

“Children will enjoy playing with a variety if jigsaws and table-top toys. This will be the start of early reading and mathematics,

and will help to develop children’s hand-eye co-ordination.”(APracticalGuidetoWorkingWithYoungChildren–HobartandFrankel1996)

“a very important aid to learning is being able to concentrate. This influences how readily children learn and how much they learn…

There is a subtle but important distinction between helping children complete the end product, be it a painting, a model or a puzzle,

and helping them with the process…”(EnhancingLearningThroughPlay–ChristineMacintyre2001)

“Physical development in the foundation stage is about improving skills of co-ordination, control, manipulation and movement…Young children’s

physical development is inseparable from all other aspects of development because they learn through being active and interactive…”

(CurriculumGuidancefortheFoundationStage–DfEE2000)

86


• Coloredo

• Comendicube

• Colorama

• Pyramaxi Cocoon

• Ordima Puzzles

• Tell-a-story

• Geometrix

• Place a shape

• Magnetic fish game

• Fuzzy felts

• Discovery Box Attribute blocks

• Pattern block tiles

• Pick and mix People game

• Tap tap school set

GNÍOMHAÍOCHTAÍ BARR TÁBLA

Trealamh agus Áiseanna• Réimsemíreannamearaí–míreannalecuristeach

sna háiteannacearta,míreannalecurinord(seicheamh),puzail‘tógagusamharc’,puzailollmhóra,puzaillecruthanna/dathanna,míreannamearaíbunaithearnaséasúiragusarthopaicísrl.

• Crannchur

• CluichíSnap/‘Isionann(iad)’lerudaíéagsúla,m.sh.ainmhitheóga

• Cluichícártaícuimhne,cluichemeaitseálapéirí

• Puzailfhéincheartaithe

• Cluichíseichimh,m.sh.logico

• Snáithiúaguslásáil

• Cruthannaashnáithiú(thready bears)

• Mósáic

• Tacairshórtálam.sh.Linking elephants, compare bears srl.

• Tacairdhúradánm.sh.uimhreacha,dathanna,cruthannasrl.

• Pionnachláir

• Casúragustairní

• Cruthannaaguscláirmhaighnéadacha

87


Luath-thaithí san Eolaíocht & saTeicneolaíocht• andóighlerudaía nascadhlechéileafhoghlaim,m.sh.

le tairníaguscasúr• ábhairafhiosrú• próisisfhisiciúlaa fhiosrú,m.sh.maighnéid

Forbairt chruthaitheach/aeistéitiúil• dearaía chruthúle hábhairéagsúla,m.sh.pionnachláir,

geometrix,srl.

Forbairt Fhisciúil• scileannamínluaileachaagusscileannacomhordaithe

a fhorbairttríréimseábhara láimhseáil,m.sh.pionnaí,snáithniú,míreannamearaí,srl.

• comhordúlámhissúla fhorbairt,m.sh.cóirínía churarshreang

Forbairt Teanga• stórfocala fhorbairtagus iadi mbunsúgradhbarrtábla• idirdhealúamhairca fhorbairt, m.sh.píosaídemhíreanna mearaía mheaitseáillepictiúr• rialachacluichea mhíniú

Forbairt Phearsanta, Shóisialta agusMhothúchánach• andóighlebheithagobairgo neamhspleácha fhoghlaim,

m.sh.puzaila churi gcríchleoféin• andóighlebheithagobairmarbhallghrúpaa fhoghlaim,

m.sh.crannchurnócluichesiopaa imirt• andóighlebheithagobairi gcomhpháirta fhoghlaim–

sealannaa ghlacadh,roinntaguscomhoibriú• buanseasmhachtagusscileannacomhdhírithea fhorbairt• sultagussásamha bhaintaspuzala churi gcríchnóanbuaa

bheithacui gcluiche

Eispéiris Luathmhatamaiticiúla• coincheapamatamaiticiúlaa fhiosrú,m.sh.patrún,uimhreas,

am,suíomh• teanganan-orduimhreachaa thuiscintagusa úsáid,m.sh.an

chéad,andara,antríú• cursíosa dhéanamharshuíomhdaoineagusrudaí,m.sh.

i míreannamearaí

Eolas agus Tuiscint ar an Timpeallacht• tuiscinta fhorbairtarphoista dhéananndaoine,arathrú

séasúrach,arantimpeallachtáitiúiltríúsáida bhaintaspuzailaguscluichíoiriúnacha

88


Teanga ábhartha:

Dathanna,m.sh.buí,dearg,gorm,glassrl.

Cruthanna:– dronuilleog– cearnóg– triantán– ciorcal

Teangaa dhéananncursíosarnapictiúirarmhíreannamearaí,cluichícuimhnesrl.

Cámhéadpíosa?inaicele

faoiarbharr

oscomhairarchúl/taobhthiarde…

Rialachaanchluiche:Beidhmisei gceannas

glacaigísealannabígíagroinnt

anchéadduineeile

Cadémara théannseolechéile?

cuntassórtáil

meaitseáil

89


SÚGRADH BARR TÁBLATAITHÍ



grad

h Tr

iala

ch

• a bheitheolacharanchurchuigeagusna hairíonnaabhaineannlesúgradhbarrtábla

• comhordúlámhissúla fhorbairt

• scileannacuimhnea fhorbairt

• antrealamhaphlé;napictiúir,cruthanna,méideannaagusdathanna

• scileannacomhdhírithea fhorbairt

• trealamha fhiosrúgo saoragusanúsáidabhaineannleisaaimsiú

• trealamha churarfáila chuireannlescileannaoll-luaileacha

• ligdonapáistípíosaítrealaimh/pictiúira mheaitseáil

• míreannamearaí/cluichídúshlánachaa churarfáil

• trealamha churarfáila chuireannlescileannamínluaileacha

• cuimhneamharrialachacluiche/gníomhaíochta

• napáistía spreagadhlebheithfreagrachasa gcluiche/míreannamearaíféin

• míreannamearaí

• bloicadhmaidmósáice

• cruthannaplaisteachamósáice

• geometrix

• coirníníaguspatrúin

• bloicshórtálaagusmheaitseála

• colorama

90





grad

h Tr

iala

ch

• buanseasmhachta fhorbairt

• a bheithábaltaa bheithagobairmarbhallgrúpa

• napáistía spreagadhchunsealannaa ghlacadhagustrealamha roinnt

• tuiscintrialachacluichíbarrtáblaa fhorbairt

• smaoineamhsiararmhothúcháins’acumaidirle húsáidna bpuzal

• míreannamearaíleníosmópíosaíaguscluichíleníosmórialachaa churarfáil

• cluichebarrtáblafaoichoinneníosmónáduineamháina imirt

• réimseábhara churarfáilina bhfuilsuimaganpháiste

• deiseannaa churarfáildonpháisteabheithinacheannaire

• réimsecluichíbarrtábla,trealaimhaguspuzal

91





déa

nam

h

• meaitseáilaonle haona fhorbairt

• ainmneachadathanna,cruthannaagusméideannaa fhoghlaim

• scileannaaithintuimhreachaa fhorbairt

• teangaa dhéananncursíosa fhorbairt

• míreannamearaíaúsáidina bhfuilpíosaílecursanáitcheart

• pionnachláiraguscruthannaéagsúlaa úsáidleisnadathanna,nacruthannaagusnaméideannaéagsúlaaphlé

• cluichíuimhreacha/díslía úsáid

• labhairleisnapáistífaoinamíreannamearaíatáidirlámhaacuagusnapictiúiratáá ndéanamhacu

• míreannamearaíleréimsepíosaía churarfáilaguspíosaía mheaitseáillepictiúir

• patrúna chruthú–againmniúcruthanna,méideannaagusdathanna

• ligdopháistímíniúdopháistíeilecadiadna huimhreachaatádedhíthorthulecluichea imirtnóletasca churi gcrích

• ligdonpháistecursíosarcadéatálefeiceáilsaphictiúrarmhíreannamearaí

• míreannamearaí

• cluichímeaitseála

• crannchur

• coirníní

• snáithiú

• ábharcéimseatan

• dúradáinlecruthannaagusle huimhreacha

• braturláirollmhórdonsúgradh

• cluicheollmhórdenathrachaagusdréimirí

• míreannamearaíarthopaicí,m.sh.naséasúir,daoinea chuidíonnlinn,ainmhithe

92





déa

nam

h

• scileannamínluaileachaa churchuncinn

• éisteachtletreorachaagusiada leanúint

• cosúlachtaíagusdifríochtaía aithint,m.sh.pictiúir,cruthannasrl.

• anpíosacuítrealaimha roghnú

• abheithagobairlepionnachláir,snáithiúnómíreannamearaíina bhfuilcuidmhórpíosaí

• abheithagobairlecluichea bhfuilníosmónátreoiramháinleis

• cluichecrannchuirlepictiúirnócluiche‘snap/isionanniad’a úsáidlelíonbeagcártaí

• píosaípuzaila leaganamachardhóigheannaéagsúla

• patrúna chruthúatáso-aitheanta–agúsáidpionnachláir

• cluichía fhorbairttríníosmótreorachaa churleis

• cuirleisanlíoncártaíatále haithintagusa bhfuilidirdhealúledéanamheatarthu

• méidanphuzaila mhéadúnóanpuzaladheanamhníoscasta

• casúr,tairníagustacarcruthanna

• puzailnach gcuirtearnapíosaíisteach,i.e.puzaille8,12nó16 phíosaacheanglaítear

• compendicube

• crannchur

• dúradáin

• díslemór

• cártaísnap/isionanniad

• cluichecuimhne

93





sam

hlú

agus

ag

smao

inea

mh

• tionscnaíochtagussamhlaíochta léiriúagusiadagcumadha rialachaféindochluichí

• a gcuidpuzal/cluichíféina chruthúletrealamhabhíinúsáidroimhe

• pictiúir/íomhánnaarphuzaila úsáidlesúgradhsamhlaíocha spreagadh

• trealamha churarfáil,a thiga úsáidardhóigheannaéagsúla

• smaointedochluichínuaa spreagadh

• puzailaguscásannaónfhíorshaola churarfáilsaseomraranga,m.sh.cóisirlábreithe,ainmhithe

• deiseannaa churarfáildopháistírialachacluichínuaa mhíniúdoghrúpaíníosmó

• cluichítráchtálaa bhaintarshiúlagusnacluichínuacheapthaa churinan-áit

• réimsecluichíbarrtábla,trealaimhaguspuzal

95

97

FOGHLAIM TRÍ SHÚGRADH DOMHAIN BHIG

SÚGRADH DOMHAIN BHIG

SainmhíniúIscineáldeshúgradhsamhlaíoch/rólghlacthaésúgradhandomhainbhig.Cuirteardeiseannaarfáildopháistíabheithcruthaitheachagusspontáineachi suíomhannadrámatúlaagusi suíomhannaanghnáthshaoila bhfuilsuimacuiontu.Tábaintnachbeagagsúgradhandomhainbhiglesúgradhlepuipéidagusle hinsintscéalta.

An tábhacht a bhaineann le súgradh an domhain bhig i bhfoghlaim na bpáistí• Spreagannsénapáistílelabhairt(gachsórtúsáidteanga)agusle héisteacht(nuairatápáistíagsúgradhlechéile).• Cuirteardeiseannaarfáildopháistíscéaltaa chumadhbunaithearrudaíatáareolasacu,m.sh.daoineagusainmhithe. Tiglepáistísmaoineamhgo cruthaitheachfaoieispéirisnachraibhacufosta.• Cuirtearcumadóireachtagusúsáidchuíteangachuncinn,teangashamhlaíochsanáireamh.• Cuirteardeiseannaarfáildopháistímothúcháina churiniúlgo sábháilte.• Tiglepáistía gcuidbarúlacha,torthaíaguseolasaransaol,arleabhairagusaranteilifísa churiniúl.• Bíonnansúgradhrialaitheagnapáistí,ruda ligeanndóibhdulisteachagusamachasdomhan samhlaíochara dtoil.• Spreagannsépáistílebheithagsúgradhlechéile,leféinrialúa chleachtadhagusle smaointea mhalartú.• Forbraítearfeasachtarmhothúcháin,arriachtanaisdhaoineeileagusariarmhairtí a gcuidgníomhartha,agbogadhi dtreocaidrimhghrúpaatánádúrthaagussláintiúil.

An tábhacht atá leis an domhan beag do chleachtas an mhúinteoraCuireannséarchumasanmhúinteorateachtar:• leibhéileolaisagustuisceananabpáistí• andóigha smaoiníonnnapáistí• dhearcadhnabpáistí• scileannateangaaguscumarsáidenabpáistí• chumaisnabpáistíabheithagsúgradhi ngrúpa

98


Ligeannsédonduinefástaagusdonpháisteabheithagcaitheamhlechéilei dtimpeallachtchomhroinnte,bunaithearsmaointena bpáistí.Tiglemúinteoirína heispéirisseoa úsáidlefoghlaima churchuncinniréimsíeiledenchuraclam.

Próisis a bhaineann leis an domhan beag• Foghlaim ghníomhach –agúsáidréadaagusbréagáincosúilleteachbábóige,

garáiste,figiúiríbeaga,braturláir,feithiclí,puipéidláimhe,dramhábhair.

• Aithris –nícóipeáilpáistíeileamháinatái gceistanseoachfoghlaimóna ndéanannpáistíeileagusansintriaila bhaintasróil,iomparagusteangadenchineálcéanna.

• Ag déanamh íomhánna –fuaimeanna,focailnógothaígnúiseatái gceistanseoa chuireannlescéalnóledrámaagbogadhi dtreoscéilnósuímhshamhlaíoch.

• Ag déanamh siombailí – réadaúsáidlerudéigineilea léiriú,m.sh.boscafaoichoinnecnoc,trádairefaoichoinnelinnsnámha…Beidhnarudaíseoníossoiléiredonapáistíiadféinagantúsachderéira chéilebainfidhnapáistíúsáidassiombailíatáaontaitheaganghrúpa.

Baineannnapróisisseolegachcineálsúgarthaléirithe;péinteáil,obairchré,súgradhtí,ceolagusbréagáinandomhainbhigsanáireamh.Cuireannsiaduiligtaithíspeisialta,uathúilagusfiúntacharfáil,a ligeanndonapáistía gcuidsmaointeagusa gcuidmothúchána churiniúlaguscaidrimha chothúledaoineeile.

99


Cineálacha Súgartha an Domhain Bhig• Súgradh le hainmhithe agus le créatúir eile,m.sh.ainmhithefeirme,ainmhithezúagusainmhithebaile,

ainmhitheréamhstairiúla,ainmhithenamara

• Súgradh le foirgnimh,m.sh.tithe,feirm,garáiste,caisleán,aerfort,stáisiúnspáis,busáras,stáisiúndóiteáin,scoil,siopa,otharlann

• Súgradh le suíomh, m.sh.lochán,trá,linnsnámha,radharcsneachta,seascann,foraois,cnoic,sléibhte,gleannta,anspás,carrchlós,sráid,líneiarnróid,bóthar,páirc

• Súgradh le daoine,m.sh.bailléagsúlateaghlaigh,réimseslitebeatha,m.sh.feirmeoir,saighdiúir,luchtmúchtadóiteán,spásairenótiománaí,figiúirífantaisíochta,m.sh.róbat,ollphéist,fathach

• Súgradh le feithiclí,m.sh.carranna,leoraithe,traenacha,roicéid,spásárthaí,innilldóiteáin,tarracóirí,busanna

• Súgradh le hábhair/trealamh seiftithe,m.sh.bloic,brící,boscaí,cannaí,clochaduirlinge,cóin,sliogáin,leithidéadaigh,cairpéad,polaistiréin,páipéar

Téannnapáistíidtaithíaransúgradhthuasluaitederéira chéile.Deréirmara mhéadaíonntaithíagusábaltachtnabpáistíleisnacineálachasúgarthaseo,bachóirgo mbeadhsaoirseagnapáistía suíomhsúgarthasamhailteachféina chruthú,agmeascadhna ngnéitheéagsúlathuasluaite.

100


“Imagination is more important than knowledge”(AlbertEinstein)

“Imaginative play is the key to children drawing on all their abilities in order to enhance their learning”

(DavidWhitebread,TeachingandLearning)

“The perceptions children have of life are bound up very closely within a world where fantasy and reality constantly go hand-in-hand. Research has shown that the children who indulge freely in good quality fantasy and pretend play, the children who are considered to be ‘high

fantasizers’ and spend a good deal of time in imaginative thinking (Singer and Singer, 1977; Pulaski, 1981; Reiss 1981;), have greater tendencies towards being creative with materials

and situations. Such studies have also found that these creative, internal thinkers have better concentration, are less aggressive generally, can tell more creative stories with greater

originality and more complex characters and situations, and are more inclined to enjoy what they do than children who are ‘low fantisizers”.

(JanetMoyles,JustPlaying)

ATHFHRIOTAIL AN DOMHAIN BHIG

101


• Braitshúgartha - Brata léiríonnaerfort

- Brata léiríonnláranbhaile- Brata léiríonnbótharmór

• Tacarfaoichoinnesaolna gcathrach

• TacarbótharagusiarnróddechuidLittle Tikes

• Garáiste,trucailaguscarranna

• Aerfortbréagach

• ÁircNaoiagusainmhitheanzú

• Tacardineasár

• Ainmhithenafarraigemóireagusa n-óga

ÁISEANNA TRÁCHTÁLA• Súgradhlepuipéid - Daoinea chuidíonnlinn - Puipéiddenteaghlach - Puipéidd’ainmhithe - Puipéidmhéirea bhaineannlerainnphaistí

• Teachbábóige–troscánagusteaghlaigh

• Páircshúgartha

• Caisleánríoga

• Stáisiúnspáis

• DaoineLego Duplo

• ClósfeirmedechuidPlaymobil

• Tacarainmhithetí

• SeomrarangadechuidPlaymobil

• Tacarsafari

• BriogáiddóiteáindechuidPlaymobil

• TacarotharlainnedechuidPlaymobil

• TacarpóilínídechuidPlaymobil

102


Cruthaitheacht a fhorbairt• réimseábharagusrudaía churi gceantarandomhainbhigleligeando na

páistía dtroscán,cróiteainmhitheagusbotháinféina chruthú• a ndomhainféina chruthúagbaintúsáidasréimseábharagusdéantán

Eolas agus Tuiscint ar an Timpeallacht• naisca dhéanamhidira ndomhansúgarthaagusa dtimpeallachtáitiúil,

m.sh.seomrai dteachsúgarthaa leaganamachcosúillenadteachféin• tuiscinta léiriúaranfheidhmabhaineannlegnéitheáiritheden

timpeallachtáitiúil,m.sh.otharlann,garáiste,siopaí• daoineinabpobaláitiúilaphlé,m.sh.feirmeoir,feardóiteáin,píolóta,fear

anphoist,tógálaí,altra,dochtúir• labhairtfúthuféin,m.sh.cáháita bhfuilcónaíorthu,adteaghlach• foghlaimfaoinadtimpeallachttríbheithagsúgradhlefeithiclíbeaga• tuiscintarshábháilteachtbóthaira fhorbairt

DOMHAN BEAG m.sh. garáiste,zú,aerfort,otharlann,teachbábóige,feirm

Forbairt Phearsanta, Shóisialta agus Mhothúchánach• andóighlebheithagobairgo neamhspleáchafhoghlaimi.e.áiseanna

beagaa roghnúdóibhféin• andóighlebheithagobairmarchuiddeghrúpaafhoghlaim,m.sh.

ag aisteoireachtmarchuiddedhrámasanotharlann• andóighlebheithagcomhoibriúafhoghlaim–sealannaa ghlacadh,

a bheithagroinntagusagcomhoibriú• andóighlemeasa léiriúarbharúlachadaoineeileafhoghlaim• airea thabhairtd’áiseannaandomhainbhig–abheitheolacharna

rialachasábháilteachtaagustuiscinta léiriúorthu• féin-léiriúa fhorbairttríphíosaíbeagatrealaimha láimhseáilarréimsede

bhealaíéagsúla• muinínagusa gcumassmaointeoireachtaa fhorbairtagbaintúsáidas

réimseáiseannaandomhainbhig• mothúcháin,eachtraí,imníagusbuarthaía fhiosrú agbaintúsáidasáiseannaandomhainbhig• áiseannaa úsáida léiríonncultúiréagsúla• réimseróila fhiosrúledaoinebeagabréagacha

Forbairt Fhisiceach• réimsescileannamínluaileachaaguscomhordaithea fhorbairttríréimse

ábhara láimhseáil,marshampla,daoinebeagabréagacha,ainmhithenafeirme,feithiclí

• feasachtspáisa fhorbairtagusa úsáidgo samhlaíoch,m.sh.troscána churisteachsateach,leapachasanotharlann,carrannasagharáiste

• comhordúlámhissúla fhorbairt,m.sh.coirnínía sháithiú• trealamhbeaga úsáidgo muiníneach,lescilaguslecomhordú

103


AN DOMHAN BEAGForbairt Teanga• a dtaithímaidirlena ndomhainmhionsamhlachaaphlé

• a gcuidmothúchánaphlé

• a gcuidscéaltaféina chumadhmarchuiddensúgradh

• astórfocala leathnú,m.sh.feirm,garáiste,aerfort,zú

• réimsecásannaa fhorbairtdoshúgradhsamhlaíoch

• leabhaira úsáidle heolasarthimpeallachtaísúgarthaa fhorbairt,m.sh.Bran amuigh ag siúl (AnGúm),Ruairí sa Zú (ClóMhaighEo)

• idirdhealúamhairca fhorbairt,m.sh.míreannamearaía mheaitseáillepictiúr

Luatheispéiris na hEolaíochta agus naTeicneolaíochta• ábhairnádúrthaagusdedhéantúsanduinea fhiosrú,m.sh.gairdínbeag

a dhéanamh

• a gcuidbarúlachaaphléagustaifeada dhéanamhdíobh,m.sh.pictiúra tharraingtdenfheirm,denaerfort,denzúagusdenteachatásiadi ndiaidhcruthú

• scileannaeolaíochaa fhorbairt,m.sh.agréamh-mheas,ag breathnú,agsórtáil

Luatheispéiris na Matamaitice• coincheapamatamaiticiúlaa fhiosrú,m.sh.patrún,cruth,spás,méid,

uimhreas,am

• teangachuímhatamaiticiúila úsáid,m.sh.mór,beag,leathan,éadrom,trom

• scileannamatamaiticiúlaa fhorbairt,m.sh.sórtáil,cuntas,meaitseáil,ordú

• cursíosarshuíomhdaoineagusrudaí,m.sh.sa,faoi,os cionn,inaicele,oscomhair

104


SÚGRADH AN DOMHAIN BHIGTAITHÍ


FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHARG

arái

ste

agus

car

rann

a

• beidhnapáistíeolacharnatréitheagusna hairíonnaabhaineannletrealamhandomhainbhig

• forbróidhsiada gcuidscileannamínluaileachaaguscomhordaithe

• cuirfidhsiadtúslenabheith

agobairmarbhallgrúpa

• foghlaimeoidhsiadandóighlebheithagroinntagusandóighlesealannaa ghlacadhlebréagáinandomhainbhig

• cuirfidhsiadtúsleréimse

róla fhiosrúle háiseannaandomhainbhig

• fiosróidhnapáistíantrealamhgo saoragusoibreoidhsiadamachandóighlenaúsáid

• spreagfarnapáistíleisna háiseannasatacargaráistea ainmniú

• cuideoidhnapáistíle háiseannaandomhainbhiga ghlanadharshiúlagdeireadhseisiúnsúgartha,m.sh.ásórtáili mboscaínóá gcurarnaseilfeannacuí

• réimseníosleithneábhara churarfáil

• napáistía spreagadhleisnacarranna,veaineanna,leoraitheagusdaoinebeagabréagachaashórtáil,a chuntasagusa mheaitseáil

• réimseleabhara úsáidlenan-eolasfaoingharáistea fhorbairt

• tacargaráistelebratsúgartha,garáiste,roghacarranna,leoraithe,veaineannaagusdaoinebeagabréagacha

105




FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHARTe

ach

Bábó

ige

• foghlaimeoidhnapáistíainmneachanaseomraíagusainmneachatroscántí

• forbróidhsiadteangasuímh• forbróidhsiadteanga

a dheananncursíos• cuirfidhsiada gcuid

scileannamínluaileachachuncinn

• beidhnapáistíábaltatroscána chursnaseomraíceartasateach

• spreagfarnapáistíchunseomraíagustroscántía ainmniú

• cumfaidhnapáistía scéaltaféinmarchuiddásúgradh

• déanfaidhnapáistícursíosarshuíomhna ndaoinebeagabréagachaagusarshuíomhantroscáin

• labhróidhnapáistíarcadéatáarsiúlacuagusréimseróla fhiosrúleisnadaoinebeagabréagacha

• cineálachaéagsúlaábhar/uigeachtaa thabhairtisteachchuigteachna mbábóglego dtiglepáistía gcuidtroscáin/cuirtíníféina chruthú

• napáistía spreagadhchunmothúcháin/imeachtaíinasaoltaféinsabhailea fhiosrútríghníomhaíochtaírólghlactha

• teachbábóige

• daoinebeagabréagacha

• troscán,m.sh.tábla,cathaoireacha,tolg,leaba,tarraiceáin,doirteal,cithfholcadh,folcadán,sorn,teilifís

106




FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHARai

nmhi

the

feirm

e

• ainmhithecoitiantafeirmea ainmniúagusnatréitheabhaineannleoa phlé

• feasachtarshaolnafeirmea fhorbairttríshúgradhlebéimar:– andóighle haireathabhairt

d’ainmhithearanfheirm– chuiddenacineálacha

éagsúlabiaa fhásannaranfheirm

– nadaoinea chónaíonnaranfheirm

– chuiddenafeithiclía bhaineannlesaolnafeirme

• súgradhle hainmhithefeirmeagusa n-óg

• páirceannaa dhéanamhle hainmhithea shórtáilagusfuaimeannaainmhithea dhéanamh

• radharcfeirmea dhéanamhleteach,daoineagusinnealrafeirme

• páirca dhéanamhsaghaineamhfhliuchlecrainn,ceantarplandaithe,tarracóiríagustrealamhfeirme

• úsáida bhaintascuidarbithdenasmaointethuasluaitelescéalsamhlaíocha chumadhlepáistíeile,lescéal/turasoideachasúilmarthúsphointe

AG FORBAIRT TEANGA• scéalta,dántaagusamhráinfaoi

ainmhithe• solátharainmhithefeirmeatá

éagsúilnónach bhfuilchomhcoitiantacéanna,pictiúir/póstaeirdenfheirm,leabhairfaoifeithiclífeirme

• gníomhaíochtaírólghlacthanuaira ligeannnapáistíorthugurbhiadanfeirmeoir,ainmhí,tarracóir,srl.

• agforbairtcruthaitheachta• radharcnapáircea bhreathnú

agusa tharraingt• patrúinibpáirceannatreafa

a phéinteáil

ÁISEANNA DO GHNÍOMHAÍOCHTAÍ• réimseainmhithefeirme,geataí,

trádaireuiscemarlinn…boscaí,éadachagusdramhábhaireileachurleolecruthaitheachta spreagadh

• amhráin‘BhíFeirmBheagagDónallMór’(Old McDonald) (oileanach.blogspot.com/2009/06/cupla-rann.html)

• leabhair:Mamó ar an FheirmleMaryArrigan(AnGúm)An Túsa mo Mhamaí(Séideán Sí)An FheirmleGearóidMacLochlainn(leabharagusdlúthdhiosca)

• cláir:Na Dódaí,Sraith2Clár 2‘Ar anFheirm’

• Déan Damhsa Liom,Sraith1Clár 9,AnFheirm

• turasgo dtíanfheirmnótiomáintfaointuath.Cuireadha thabhairtd’fheirmeoircuairta thabhairtaranseomrarangalenap(h)ostaphlé

• táblasuime:gaineamhfliuch,tarracóirí,rácaíagusspádabeaga,craobhóga,cnónnacapaillagussíolta/plandaíscailliún

107




FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHARan

oth

arla

nn

FOCLÓIREACHT OTHARLAINNEa FHORBAIRT

clinic,timpistíaguséigeandáil,deascfáiltithe,dochtúir,altraí,x-gha,steiteascóp,obráid,otharcharr

Tuiscinta fhorbairtfaoinapointíseoa leanas:

• guráitíanotharlanna thugannairedodhaoine-nárchóireaglaa bheithortroimhanotharlann

• go mbíonnpáistítinnagusgo mbíonnsétábhachtachcuairta thabhairtaranotharlann

• gnáthchúrsaína hotharlainne

• daoinea thugannairedúinnnuairatámuidsanotharlann

• stílshláintiúilmhaireachtála

• súgradhsaorleisantacar‘otharlannagusotharcharr’ó Play Mobil

• súgradhsaorleneartboscaíoscailteleisnaceantairéagsúlasanotharlanna léiriú

• cásannacuri gcéillfaoithreoirmhúinteora,m.sh.– cuairtarandochtúir– obráidabheithacu– cuairtar‘Timpistíagus

Éigeandáil’– dulfaoichoinnex-gha– cuairta thabhairtarbharda

nabpáistí

• pléa dhéanamharstílshláintiúilmhaireachtáladopháistí.Déannascle:– aclaíocht– biasláintiúil– sláinteachas

TEANGA A FHORBAIRT

• arbhealachnach gcuireannisteacharnapáistí,focailagusciallna bhfocala thabhairtdóibhlenastórfocala fhorbairt

• súgradhotharlainnea fhorbairti gcoirnéalanrólghlacthatríchlinicsúile,clinicnaleanaí,ceantarobráidenóbardapáistí

CRUTHAITHEACHT A FHORBAIRT

• pictiúira bhaineannleisanotharlanna tharraingtnóa phéinteáil.Déanleabharrangadenapictiúir

• cártaífaoichoinnedaoineatátinn/sanotharlanna dhéanamh

• pictiúirdex-ghaa dhéanamh,agbaintúsáidaspáipéardubhaguscailc

• pictiúira léiríonnandóighlebheithsláintiúila dhéanamh,m.sh.d’fhiaclaa scuabadh,neartaclaíochtaa dhéanamh,torthaíagusglasraía itheinionadmilseánagusbrioscánprátaí

TÁBLA SUIME

• máladochtúra,steiteascóp,teirmiméadar,leabharnótale hoideasa scríobh,buidéilfholamhachógais,x-gha,greimlíní,bindealáin

ÁISEANNA DO NA GNÍOMHAÍOCHTAÍ

• otharlannPlay Mobilagustacarotharchairr,rudaíóntáblasuime,póstaeiraléiríonnstílshláintiúilmhaireachtála

• scéaltaabhaineannlecuairtathabhairtarandochtúiraguslecuairtotharlainne

• rím:“BhíbábógagMáirea bhítinn,tinn,tinn,...”ará,agusnapáistíagúsáidfrapaíleisnagníomhaíochtaí

• cuireadhathabhairtd’altraceantairteachtisteachagusa p(h)ostaphlé,agusanrólatáacumaidirledaoineachoinneáilsláintiúil

108




FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHARan

trá

• antaithíatáagnapáistíarantráa phlé,go háirithena heachtraímaitheatharladóibh

• nacéadfaíaúsáidledath,uigeacht,cruthagusméida fhiosrúmaidirlerudaía fuarthasarantrá

• eolasabheithagnapáistíarnacontúirtía bhaineannleisantrá,m.sh.uisce,taoide,dógréine

TEANGA A BHAINEANN LEIS AN TRÁA FHORBAIRT• locháncarraige,sliogáin,smugairle

róin,uachtargréine,tonnta,clochaduirlingeaguscaisleáinghainimh

• nanitheatábeoarantráa phlé

• cártaípoistaguspictiúiri mbróisiúirtaistilabhaineannleisantráaphlé

• rudaía churleisantráidireuiscelenadhéanamhcosúilleisanfharraigemhór.Ainmhithenafarraige,báid,sliogáin,feamainna chursanuisce.Daoinebeagabréagachaa churleisagusnapáistía spreagadhlebheithagsúgradhgo cruthaitheach

• caisleáinghainimha dhéanamhsatráidiregainimh.Cuirdaoinebeagabréagachaagusréimseábharónliostathuasluaitearfáilledomhansamhailteachtráa chruthú

TEANGA A FHORBAIRT• cluicheréamhaithris:cuircuidden

ábhartrái bhfolachsaghaineamh.Iarrarnapáistíteachtarnarudaíaguscuirsíosa dhéanamhfaoicadémara mhothaíonnsiadsula n-amharcannsiadorthu

DÉAN SEICHEAMH IMEACHTAÍA BHAINEANN LE TURAS CHUIG ANTRÁ• ullmhúchán• turas• antráabhaintamach• filleadhóntrá

CRUTHAITHEACHT A FHORBAIRT • déanpictiúirdentrátríphriontáil

a dhéanamhlespúinsí–lecúlrauisceagusgaineamhadhéanamh.Bainúsáidasábharcosúilleceallafángorm,olannchadáis,scragalldaite,marcóiríagusgaineamhlecolláisa dhéanamh

• déanradharctráagbaintúsáidasboscafolamh,clochaduirlinge,craobhóga,gaineamh,ceallafángorm,cruthannaéiscagusábhareilefaoichoinnecolláise

• léigh Ag Súgradh ar an TráJanMcPhersona scríobhaistritheaganÁisaonad,leabhara chuireannsíosargníomhaíochtaísultmharaarantrá.Cois Trá le Múinteoir Mollyle HeatherHenning

• clár:Déan Damhsa Liom, clára seacht,AnTrá

• dán:An Trá.Plúra Lúra agus na Bopóga,leMaryRyan,lch13

ÁISEANNA FAOI CHOINNEGNÍOMHAÍOCHTAÍ• sliogáin,feamainn,clocha

duirlinge,ainmhithenafarraige,craobhóga,spáda,daoinebeagabréagacha,trádairíuisceagusgainimh

TURAS CHUIG AN TRÁLigdóibhpáirta ghlacadhsanullmhúchándonturas• cá bhfuilantrá?• cadéa thabharfaidhmuidlinn?• cadéaíosfaidhmuid?

RÓLGHLACADH A DHÉANAMH FAOINTURAS

TÁBLA SUIMERudaía tháinignapáistíorthucoistrá,m.sh.gaineamh,spád,feamainn,sliogáin,spéaclaígréine

109




FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHARBa

ill T

eagh

laig

h

• gachduinearbhfhéidirleoa bheithinabhallteaghlaigha ainmniú

• adteaghlachféinaphléagusnapáistíagsúgradhleisnadaoinebeagabréagacha

• léirthuiscintabheithacudoshaolanteaghlaigh

• cosúlachtaíaguséagsúlachtaía aithinti saolanteaghlaigh

• airíonnaabhaineannleisnabaillteaghlaigharoghnú

• eachtraía tharlai saolduineníossinesateaghlacha fhiosrú

• eachtraíi saoladteaghlaighsanami láthairagussanamatácaiteaphlé

• súgradhsaorledaoinebeagabréagacha.Spreagnapáistíle haisteoireachta dhéanamhbunaitheareachtraía tharlaíonninadteaghlachféin,m.sh.ambricfeasta,cóisirbreithlá,mamóagteachtarcuairt,turaschuignasiopaí

GNÍOMHAÍOCHTAÍ FAOI THREOIRAN MHÚINTEORA• cosúlachtaíaguséagsúlachtaí

idirnabaillteaghlaighaphlé• nadaoinebeagabréagacha

a shórtáil,m.sh.deréirdathgruaige,airde,inscne,dathéadaí

• tosaíonnanduinefástapatrún,m.sh.gasúr,cailín,gasúr,cailín.Iarrarnapáistíanpatrúna leanúint

TEANGA A FHORBAIRT• súgradhleisnadaoinebeaga

bréagacha.Déanpléa chothúfaoiróilna ndaoineéagsúlasateaghlach.Déannaiscleteaghlaighóchultúiréagsúla

• teaghlaighainmhithe

UIMHEARTHACHT A FHORBAIRT• úsáida bhaintasdeiseanna

nádúrthaleteangauimhris/shuímha fhorbairtaguspáistíagsúgradhledaoinebeagabréagacha

CRUTHAITHEACHT A FHORBAIRT• déanleabhránrangale

grianghraiftheaghlaighógachpáistesarang

• déantaispeántasdathúildechrannteaghlaightrícheista churarpháistíduineamháininadteaghlacha phéinteáil

• léighscéila bhaineannleisanteaghlach,m.sh.Mo TheaghlachleJanineScott,aistritheaganÁisaonad,DaideoleBrídNíMháille,SéideánSí,Teaghlach LiamleSeánÓDuibhir,SéideánSí

• clár:Na Dódaí, Sraith1,Clár 3–MoTheaghlach

• tabhaircuireadhdodhuineníosaostateachtchuiganrangletaithífaoinan-óigeaphléagusíachuri gcomparáidlesaolanlaeinniu,m.sh.folcadána thabhairtdoleanbh

DÉAN NAISC LE RÓLGHLACADH SACHOIRNÉAL TÍ• lebréagéadaí• frapaíi gcoirnéalantí

TÁBLA SUIME• cuirceistarnapáistína

bréagáinabfhearrleoagusiadinaleanaía thabhairtisteach

ÁISEANNA FAOI CHOINNEGNÍOMHAÍOCHTAÍ• réimsebábóg(daoinebeaga

bréagacha),grianghraiftheaghlaigh

110




FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHARIn

nill

dóite

áin

• foclóireachta bhaineannleisanbhriogáiddóiteáina fhorbairtinnealldóiteáin,píobán,dréimire,éigeandáil,clogad,éadaícosanta,bonnán

• tuiscinta fhorbairtfaoinphostatáagantrodaítine

• scileannaláimhsitheaguscomhordaithenabpáistía fhorbairt

• radharc/cúlradona hinnilldóiteáinadhéanamh

• comhoibriúlepáistíeile

• súgradhsaorleisna hinnillbhréagachadóiteáinagusleluchtmúchtadóiteán

• cuidighlepáistíinnilldóiteáina dhéanamhtrínarudaíseoa leanasa úsáid,boscaíbróg,péintdhearg,potaíiógairtfaoichoinnebonnánagusréiteoirípíopafaoichoinnenabpíobán

TEANGA A FHORBAIRT• focailúraathabhairtdona

páistílenastórfocalaleathnúagusciallna bhfocalamhíniúdonapáistíarbhealachnach gcuireannisteachorthu

• nadualgaiseileatáaganluchtmúchtadóiteánaphlé,m.sh.daoinei dtaismíbóthaira shábháil,cúra úsáidfaoichoinnetinteeitleáinagusainmhithegreamaitheináiteannaciotachaa shábháil

• andóighleteagmháiladhéanamhleisanbhriogáiddóiteáini gcáséigeandálaa phlé

CRUTHAITHEACHT AGUSFADHBRÉITEACH A FHORBAIRT• radharc/cúlraa chruthúdo

na hinnilldóiteáin.Bainúsáidasboscaífaoichoinnefoirgneamhagusbóithrea tharraingtlecailc

• cuirceistarpháistístáisiúntinea dhéanamhatámórgo leorfaoichoinne2innealldóiteáin

• cuairtathabhairtaranstáisiúndóiteáinnócuireadhathabhairtdonluchtmúchtadóiteánteachtchuiganrangleisanphosta phléagusna héadaícosantaa chaitheannsiada phlé

• spás/áiseannaachurarfáilleligeandopháistegléasadhagusrólghlacadha dhéanamh

TÁBLA SUIME• tabhairtacaíochtdopháistí

innilldóiteáina dhéanamhóthrealamhtógála,m.sh.Duplo, MobilonóSticklebrick

ÁISEANNA FAOI CHOINNEGNÍOMHAÍOCHTAÍ• réimseábhara churarfáil

faoichoinnedramhealaínele hinnilldóiteáin,radharc/cúlraagusbábógadenluchtmúchtadóiteána dhéanamh

111




FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHARRé

imse

ábh

ar l

e hú

sáid

de

réir

a dt

oil f

éin

tríspreagadha thabhairtdonapáistídonsúgradhagusréimseábhara churarfáilfaoichoinnedramhealaíneforbróidhmuidcumasna bpáistíle:• abheithagobairle hábhair

go samhlaíoch• roghannaa dhéanamh• smaointeagustaithía eagrú• abheithagcomhoibriú• smaointeagusmothúcháin

a léiriú

• sciobóla dhéanamhdonaba• leabaa dhéanamhdonbhábóg• teilifísa dhéanamhdonteach• veainfearanphoista dhéanamh

Déanpléarandóighlebáda dhéanamhledramhealaín• réimseábhar• anbádachurlechéile

Pléadhéanamharcénfátha dtéannbáidfaoi:• lastas(ualach)róthrom• cnocoighira bhuaileadh• seoladhisteachi lárstoirme

Déanpléfaoinméida tharlaíonndonlastasagusdonadaoinearanbhádnuaira théannséfaoi.

FADHBRÉITEACH• cadéatádedhíthorainnlena

dhéanamh?• cénboscaatáaranmhéid

cheart?• cáháita dtéannnamurláin/

rothaí?• céndatharchóirdúinncuirair?

FADHBRÉITEACH• pléadhéanamharandóighle

stopa churlebádagdulfaoi.Anféidirbádeilea dhearadhleníosmólastaisa iomparnóleteachtslántrístoirmsanfharraigemhór

TEANGA A FHORBAIRT• pléadhéanamharna

cineálachaéagsúlabád,m.sh.luasbhád,cúrsóir,bádtarrthála,loingchogaidh,longfoghlaithe

CRUTHAITHEACHT A FHORBAIRT• colláisía dhéanamhde

ghníomhaíochtaítrídanfharraigea phéinteáillespúinsemarchúlraagusdramhealaínaguspéinta úsáidleisanphictiúra dhéanamh

ÁISEANNA FAOI CHOINNEGNÍOMHAÍOCHTAÍ• boscaí,cairtchlárfaoichoinne

rothaí,murláin,coirc,cipínílíreacáinfaoichoinnecosa,téipghreamaitheach,glae,péint

• gabhdáinphlaisteacha–uachtarreoitenópotaímargairín,marla,éadach,tráidirescragall,polaistiréin(marchnocoighir)clochaduirlinge,buaircíní,spóil,coirc,daoinebeagabréagacha

• leabhair/pictiúirmarphointetagartha

TÁBLA SUIME• anscéalfaoiÁircNaoialéamh.

Báidadhéanamhastrealamhtógála,m.sh.Lego, Duplo

Ainmhithei mbeirteanna

113

115

FOGHLAIM TRÍ SHÚGRADH TÓGÁLA

“Children respond to the great variety of opportunities blocks open to them. Blocks are theprime unstructured material and permit children to create, with the next step determined

by them, not by the structure of the play material. With large construction children cancreate designs limited only by their imagination.”

CommunityPlaythings

“The minute you are involved in block play you are getting involved in engineering. You arebeginning to look at things like centres of gravity, how you can connect things.

Freestanding blocks are very challenging in that respect.”TinaBruce

“Children have lots of different ideas so having objects that allow them to express thoseideas is important. And one size doesn’t fit all. We have to have different sizes, we have to

have different shapes in order to express those things that we’re thinking.”Stuart Reifel (Associate professor, Early Childhood Education, University of Texas)

“I would challenge people to take a long second look at their blocks. And probably to addmore blocks, realizing that it’s such a valuable material that it could really form the core of

your curriculum. Everything could be built around blocks!”KarenMillar(Author/Consultant)

116


Teanga a bhaineann le TógáilRudaí....athógáil,a churlechéile,a bhriseadh,a bhaintónachéile,a churlechéile,a scoilt,a phleanáil,a dhearadh,a ghreamú,a bhrú,a tharraingt,a fháisc,a thitim,a mhúnlú,a dhéanamh,a iompar,a chlúdach,a chlaonadhAinmneachanamionsamhlacha,m.sh.caisleán,foirgneamhilstórach

Teanga le cur síos a dhéanamh Crua,lúbannsé,mín,bog,greamaitheach,crua,soladach,biorach,cuartha,cothrom

TEANGA CHUÍ

Ábhair Thógála agus na Codanna a Ainmniú

Ainmneacha na n-uirlisí tógála

Teanga suímh agus treochTaobhleis,archúl,oscomhair,arbharr,agandeireadhden,sa lár,thar,faoi,(taobh)istigh,agdulisteach,(taobh)amuigh,amach,idir,trasna,síos,thíos,agteachtaaníos,suas,thuas,ag teachtanuas,osa chionn,chuntosaigh,siar,ar,trí,thartar,aganbhun

Teanga MhatamaiticiúilCruth,méid,spásAinmneachana gcruthanna2Tagus3TAgbogadh,agrolladh,sleasa,faobhar,rinn,curtha,díreach,cothromNíosmó,níoslú,maran gcéanna,cámhéad,barraíocht,cothromú,go leor,fágtha,taobhistigh,taobhamuighArd,íseal,mór,beag,tiubh,tanaí,leathan,caol,trom,éadrom,Níos/is...airde,ísle,mó,lú,tiubhe,tanaí,leithne,troime,éadroimeAinmneachana ndathanna

117


ÁISEANNA

• Trealamhtógála–brícícomhghlasta,trealamhlenascóirí,rothfiaclachagusrothaí,scriúagusbolta,(Isfearri bhfad3nó4thacarmhaithed’ábhairthógálaaúsáid,inionadcuidmhórtacara bhfuilpíosaíariarraidh,lefrustrachasa seachaint)

• Tacarmórdebhlocaí'aonad'adhmaid

• Réimseleabharficsinagusneamhfhicsin

• Pleananna(m.sh.pleanannaailtirí,treorachafaoichoinnetroscán),léaráidí,treoracha

• Grianghraifdethógálacha(m.sh.AnTúrEiffel,Roth Móragaonach,titheóchultúiréagsúla)

• Léarscáileanna,m.sh.bóthair,traenacha

• Samplaídebhréagáinmheicniúla

• Ráilletraenachagustraen

• Daoinebeagabréagacha, ainmhithefeirme,ainmhithe zú,dineasáir,carranna

• Ciseánlerialóirí,pinn,pinn luaidhe,lipéidbheagadéanta dechárta(leligeandona páistía n-obairféina ainmniú.), clárfáiscthe,gnáthpháipéar,‘frámaí’pleanála

simplí

• ‘bataí’tomhais

• FillteánA4lepocaíplaisteachainadtiglepáistíorda choinneáilaran-obairféin.Cruthaíonnseoáislárnachdephleanannanabpáistía dtiocfadhleisanghrúpaiomlána úsáid.

118


PopoidsOctoplayConstructo StrawsStar BuilderLego DuploLego Duplo Mosaics – 9534Lego BasicSlot & Build (Galt)Zocketts (Galt)Zoob (Galt)Cleversticks (Galt)K’nex (Galt)Polydron (Galt)Transformable Shape Blocks (Hope)Mobilo

Lego-Soft (9020,9021,9022)Rondino (Galt)Poly-MWooden Building BricksWooden CubesBrio Coloured BlocksHexloKiblo (Galt)Molto BlocksKrinkles/SticklebricksGeo-linksCombi-SnapIncasConstructor Tech SetFlexi-BuildInter-StarGeorelloMagnet Blocks/MagneticoClic ConstructorWaffle Blocks

TREALAMH TÓGÁLA TRÁCHTALA FAOI CHOINNE TÓGÁLACHA

119


LocarPionsúrRialóiragus/nóDronbhacartFioghualPeannluaidheGlaeadhmaidMaighnéidPáipéargainimh(mínagusgarbh)

Leachtleibhéal Bogadhmad(sábhadóireachtaguscasúireacht)

AdhmadbalsaCrua-adhmad(gliúáilteagusgreanáilte)

SlischlárClársnáithíneachSraithadhmad

Brio Builder SystemBaufix (Galt)

Binse UirlisíTechnicoBrio Mec Constructor SetMeccano JuniorLego Action WheelersLego Dacta – 2916

CláruirlisíBinseoibreScriúiríéagsúlaRaicínTairní(ceanncothrom)

Casúir(8-10n-unsa)

CnóagusboltaBísnóClampaSábha(sábhtionúirnódéadsábh)

TeanchairDruilireláimhe

ÁISEANNA LE hUIRLISÍ AGUS ÁISEANNA FAOI CHOINNE OBAIR BHINSE

120


ÁISEANNA FAOI CHOINNE TÓGÁLACHA MÓRA

Pre-School Foam Blocks Big Soft Foam Blocks (Galt) Lincabricks (Galt)

LegoSoft Bloic aonaidTollbhricíMaxi-bricksPlasbricsJigsaw Bricks Large Waffle Blocks (Galt)

121


LegoDuploBasicTown–9064LegoDuploBasicCircus–9063LegoDuploHome–9148LegoDuploWorldPeople–9171LegoDuploTransportationSet–9124LegoDuploBigWheelers–9128LegoDuploPushTrain–9139LegoDuploFarm–9133LegoDuploFarmAnimals–9137LegoDuploZooAnimals–9192LegoDuploLittleForestFriends–9129LegoDuploAdventureParkLegoDuploDinosaurSetCityBlock&TrackBuild-A-BoatPlaySetClimbingClownsInterstarAnimals&PeopleGeorelloCircusPackGeorelloSafariParkInterstarZooBrioBuilderSystem–DiggerPlaysetBrioBuilderSystem–Fire&RescueSetWaffleZoo

WafflecastlePoly-MThemePackPoly-MPlaygroundThemeSetPoly-MAnimalsSetPoly-MGoodsTrainLegoDuploDollsLegoBasicTownSet–9248LegoBasicZoo–9250LegoCreatorFunPark–9304LegoCreatorAirport–9303LegoCreatorCommunitybuilders–9293LegoBasicVehicles–9371FuturisticCity(Galt)OrientalBuildingBlocks(Galt)CastleBuildingBlocks(Galt)LegoBelvilleFantasyKingdomSpaceStation(Galt)

TIMPEALLACHTAÍ TÓGÁLA – TÉAMAÍ

122


Ábhar NádúrthaClocha,sliogáin,clochaduirlinge,duilleoga,craobhóga,minsáibh,cóin,cnócapaill,tuí,cleití

PáipéarNuachtán,irisleabhair,catalóga,páipéarballa,cárta,páipéarsíprise,páipéarsiúcra,páipéarrocach,páipéarsíoda,scragall,páipéarbeartán,ceallafán,plátaípáipéar,cártaí

CairtchlárBoscaídonagránaighbhricfeasta,ubhchartáin,cartánsú,boscaíbróige,boscaítaosfiacla,boscaíciarsúr,rollaícistine,feadáinSmarties,boscaímóracairtchlár

MeascánCartúiniógairte,cipínílíreacán,tráidiríplaisteachaaguspolaistiréine,olann,sreang,claibínístáin,claibíníplaisteachaagusclaibínídemhéideannaaguscruthannaéagsúla,píosaíéadaigh,miasphióigedéantadescragall,claibíníbuidéilbhainne,cnaipí,ribín,gealra,corc,plainc,boinnócharrbhréagach,píosaí

ÁISEANNA BREISE (Ábhar in-athchúrsáilte)braturláir,hataícruaagusbréagéadaí,daoinebeagabréagacha,feithiclí,ainmhithe,rudaíónchoirnéaltí

UirlisíSiosúr(corrachagusfiarlán)glaethéip,téip chumhdaigh, scorán,comhaid,polltóir,bataíglae,glaePVA,fáiscínípáipéir,velcro,bandaíleaisteacha,réiteoirípíopa,blu-tack,pionnaíéadaigh,uirlisímúnlaithe

LeabhairFicseanLeabhaireolaisabhaineannletopaicíáirithePleanannatíagusbróisiúirPeannluaidheaguspáipéarledearaidha thaifeadagusmúnlaía tharraingt

123


AN TIMPEALLACHT TÓGÁLA

• Áitmhórarleitha bhfuilbraturláirarfáil

• Seilfeannaoscailte,faoichoinneblocaímóra

• Seilfoscailtelemionsamhlachanabpáistía léiriú

• Ciseáinstórálaagusboscaíantrealaimhléirithego soiléiri scríbhinnagus lepictiúir(gearrthaamachóchatalóga)

• Spássolúbthataobhistighagustaobhamuigh

124


Cruthaitheacht a fhorbairt• cruthanna,dathannaaguspatrúinatáarréimsetrealamhtógálaa fhiosrú• déannapáistía spreagadhleisna huigeachtaíaphlé;garbh/mínsrl.• mionsamhlachasimplía dhéanamh,m.sh.tithe,carranna,róbait,báid,

caisleáinagbaintúsáidasábhartráchtálaagustrídhramh-ealaína dhéanamh

• smaointecruthaitheachaa spreagadhtríthrealamhéagsúlaa mheascadh• úsáida bhaintasblocaí,obairdhramh-ealaíneagusábhartráchtálale

tabhairtfaoifhrapaía chruthúfaoichoinnesúgradhcruthaitheach,m.sh.nascéil:NaTríGhabharGhruasacha,NaTríMhucBheaga

• a gcuidoibreféinagusobairdhaoineeilea luacháil

Eolas agus Tuiscint agus ar an Timpeallacht• adtimpeallachtáitiúilaphlé,m.sh.mionsamhlachadethithe,siopaí,

naíscoil,droichida thógáil• anobaira dhéanannantógálaí,bríceadóir,ailtire,pluiméir,leictreoirsrl.

a phlé• adtaithíféinlecúrsaítógálaaphlé,m.sh.agtógáil/agbogadhtí• anfheidhmabhaineannlegnéitheáirithedádtimpeallachtathuiscint,

m.sh.cénfátha mbíonncarrchlóstaobhleisanollmhargadh• narudaíarantáblasuimeabhaineannleisantógáila fhiosrú,m.sh.lián,

brící,píopaí,adhmad,gáitéarlach

Forbairt Phearsanta agus Comhthuiscint• comhoibriú,sealannaaghlacadhagustrealamharoinntmarchuidden

ghrúpa• measa léiriúarbharúlachadaoineeileagusiadaluacháil• airea thabhairtdontrealamh• úsáida bhaintasteangachomhoibrithe,m.sh.andtabharfaidhtúan

rialóirdomledothoil?• muinína chothúina gcumasféinréimsetrealamhtógálaa úsáid• neamhspleáchasa fhorbairtagbaintúsáidasréimsetrealamhtógála• samhlaíochta fhorbairtagusa shíneadh• anméidatádéantaacuaphlélemuinínagusbród• freagrachta léiriúdásúgradhféin,m.sh.agpleanáil,agdearadhagusag

cruthúobairthógálago haonarachnómarchuiddeghrúpa

Forbairt agus Gluaiseacht Fhisiceach• scileannamínluaileachaa fhorbairttríréimsetrealamhtógálaa láimhsiú• scileannaoll-luaileachaa fhorbairt,m.sh.agtógáil,agiomparagusgreim

a choinneáilarphíosaímóradethrealamhtógála• andóighletrealamhtógálaa bhaintagusa churlechéileafhoghlaim

agusiadagcurlena gcumassmachtaaguslenascileannai rithanama• comhordúsúlislámh• feasachtarspása fhorbairt,m.sh.abheithagobairi spásannamórale

tógálachamóra• rialachasimplía thuiscintagusa churi bhfeidhm

TÓGÁIL

125


Forbairt Teanga• abheithaglabhairtagusagéisteachtlenaphiaraíagusledaoinefásta

faoina gcuidoibreletrealamhtógála• treorachaaleanúint• déancursíosaranphróiseastógála–cadéa d’oibrigh/nároibrigh?• pleanannaa leanúint• cuirsíosa dhéanamharanméidatádéantaacuagusatádéantaag

daoineeile• cuirlenadtuiscintfaoitheangaa bhaineannleisantógáil,m.sh.tóg,

dearadh,mionsamhla,arbharran,taobhleis,oscomhair,adhmad,duplo, mobilo,blocaí,plaisteach

• úsáida bhaintasleabhairmarfhoinsesmaointe,m.sh.tithe,MoTheachnó‘Bob the Builder’

• cursíosadhéanamhfaoichúisaguséifeacht,m.sh.thitantúrcionnisgo raibhbarraíochtblocaíann

• mionphléadhéanamharnarudaíatádéantaacu• réimsemeána úsáid(cailc,criáin,marcóirísrl.)leisanmhionsamhail

a mhaisiú• lipéidachurarmhionsamhlacha

TÓGÁILLuath-thaithí san Eolaíocht & sa Teicneolaíocht• trealamhfóirsteanacha roghnúfaoichoinnecineálachaéagsúladen

súgradhtógála–nádúrthaagusdedhéantúsanduine• ábhairéagsúlaagusa n-airíonnaa churi gcomparáidlenachéile• ceisteannaa churfaoindóigha n-oibríonnrudaíaguscénfáth,m.sh.cadé

marisféidirandréimirearaninnealldóiteáinadhéanamhníosfaide• úsáida bhaintasréimseuirlisílemionsamhlachaa dhéanamh–casúir,

siosúr,téipchumhdaigh• abheithagfiosrúfaoiábhaira nascadhlechéile,m.sh.téip,glae, pritt,

blu-tack,stáplaí• abheithagtógáilfaoichoinnefáthannaéagsúla,m.sh.trucailadhéanamh

le hainmhithea iompar,cathaoiradhéanamhdonteidí• úsáida bhaintasbraitshúgarthaletimpeallachtaíéagsúlaa léiriú

Luath-thaithí na Matamaitice• coincheapanamatamaiticea fhiosrú,m.sh.méid,cruth,uimhearthacht,

spás• cruthannaa aithintagusa aimsiúsatrealamh/rudaí• réimseteangasuímha aithintagusa úsáid,m.sh.arbharr,taobhleis,faoi• fadhbannaa réiteach–Cadéatáméagdula thógáil?Cadémar

a dhéanfaidhmééa bhogadh?• cuirnablocaíinordderéirméide–teanganacomparáidea fhorbairt,is

mó,is lú• comparáidadhéanamhderéirairde,faid,tiúis• meastachánagusréamhaithrisadhéanamh,m.sh.cámhéadeileatáde

dhíthorm?

126


SCILEANNA SIOSÚIR A FHORBAIRTPáipéara stróiceadh

Tuiscinta léiriúfaoiúsáidsiosúir

Greima choinneáilaransiosúragusésalámhmariscuí

Siosúra thógáilmarisceart

Siosúra oscailtagusa dhruidim

Siosúra oscailtagusdruidimfaoismacht

Greimaranpháipéaragusgearrthacharandamacha

Athghearradhagbogadhchuntosaigh

Gearradhi línedhíreach

Gearradhagathrútreouairamháin

Gearradhagathrútreoníosmónáuairamháin

Líntecuarthaaghearradh

Ciorcailaghearradh

127


CUID DE NA SOLÁTHRAITHE TREALAMH TÓGÁLAASCO Educational Supplies LtdGuthán:01132707070Ríomhphost:[email protected]íomh:www.ascoeducational.co.uk

EdcoGuthán:+35314500611Ríomhphost:[email protected]íomh:www.edco.ie

Galt EducationalGuthán:08451203005Ríomhphost:[email protected]íomh:www.galt-educational.co.uk

Hope EducationGuthán:08451202055Ríomhphost:[email protected]íomh:www.hope-education.co.uk

NES ArnoldGuthán:08451204525Ríomhphost:[email protected]íomh:www.nesarnold.co.uk

Play ResourceGuthán:02890357540Ríomhphost:[email protected]íomh:http://playresource.org

Step by StepGuthán:08451252550Ríomhphost:[email protected]íomh:www.sbs-educational.co.uk

128


AG TACÚ LE PÁISTÍ DUL CHUN CINN A DHÉANAMH LENA gCUID TÓGÁLAAg Foghlaim Trí Thógáil Dramhealaíne

Luath-scríbhneoireachtDeisabheithaganpháisteréimsemeána úsáid(cailc, criáin, marcóirí srl.)leisanmhionsamhaila mhaisiú

Luath-léitheoireachtLipéidardhramhealaínAirda dhíriúarlitreacha

atáareolasaganpháiste(m.sh. ainm an pháiste)

Cosúlachtaínómeaitseáilfocal

Naisc ChuraclaimTuiscinta léiriúarantimpeallacht

Forbairtfhisiciúil–scileannamínluaileachaagusscileannaoll-luaileacha

Mionsamhlachaa dhéanamhabhaineannletéamaínótopaic(feithicil le taisteal a dhéanamh)

Mionsamhailatácríochnaithea úsáidmaráisdonshúgradhsamhlaíoch(ioglú, croiteoir ceoil, eitleog, sraoilleán)

Cruthaitheachtagusaeistéitiúil–taispeántasa dhéanamhdemhionsamhailcríochnaithe

Scileanna sóisialtaÁbhaira roinnt

Pléadhéanamharthógáilagusarmhionsamhlacha

críochnaitheAbheithbródúilas

mionsamhaila chríochnú

Labhairt agus ÉisteachtCursíosadhéanamh

arábhairCuidiúathabhairtdopháistí

ant-ábharcuía roghnúComhráagusiadagtógáil

SeicheamhRéimserudaínóábhar

Mionsamhaila churlechéileRéamhinsint.

Cadéa tharlaíonnmá...?m.sh.ábhairanascadh

agusiadfliuchCénchumaa bheadharan

earradeiridh?

MatamaiticUimhearthacht (cá mhéad píosa)

CruthMéid

MeáchanAirde

Foclóireacht Ainmneachanan-ábharTeanganamatamaitice(mór/beag, níos mó srl.)

Teanga‘anDomhanThartOrainn’(dedhéantúsan

duine/nádúrtha)Teangasuímh–suas,

thuas,síos,thíos

CoincheapaAiríonnaábhar

(crua/bog, garbh/mín)CineálachaéagsúlaábharCéchomhgreamaitheach

isatáábhairéagsúla(Tá/Níl sé greamaithe)

Múnlaí dramhealaíne

129


FoclóireachtMór/níosmóBeag/níoslúFada/níosfaideGairid/níosgiorraArd/níosairdeCiorcalCearnógDronuilleogTriantánTeangasuímh(taobhleis,oscomhar,ar,faoi,archúl)SféarCiúbCiúbóidCónSorcóirAinmneachacodannadentrealamhTeangatreoch(chuntosaigh,siar)

RÓL AN DUINE FÁSTAPríomhcheisteanna• Cadéa d’úsáidtúledomhionsamhaila dhéanamh?• Cadéa rinnetú?• Cadéa rinnetúardtús?• Cadéatádedhíthortlecarra dhéanamh?• Cadéa insíonnanpleandúinn?• Andtigleatnacodannaléirithearanphlean

a aimsiú?• Inisdomcadchuigea ndearnatúanmionsamhail

seo?• Cénpíosaisfearra oibríonn?• Cadémarisféidirlinnantarracóira bhogadh?• Rachaidhséníosgastamábhaineannmuidúsáidas

rothaíníosmó/lúnóníosmórothaí.• An bhfuilangaráistemórgo leordoncharr?• Cadéa tharlóidhmábhuaileanncarré?-Andtig

linnéa dhéanamhníosláidre?• Andtigleatdroicheada thógáilardgo leorleligean

dobhusdulfaoi?

130


SÚGRADH TÓGÁLATAITHÍ



Súgr

adh

tria

lach

• taithía fháilletógáila thugannsuaimhneasdóibh

• scileannacomhdhírithea fhorbairt

• ath-thógáillebrící

• rudaímóraa thógáil–agobairlebrí,agtógáil,agiompar,tógáilarbharr

• úsáida bhaintasuirlisí,m.sh.casúr,sábh

• mothúcháinafhiosrú • gachcineáldethrealamhtógála

• abheithfreagrachtasa gcuidtógálachaféin

• rudaía thógáilgo haonarach,abheithagsúgradhletaobhpáistíeile

• ábharféina roghnú

• ant-ábhar‘isfearr’a roghnú

• adtrealamhféina ghlanadharshiúl

• abheithagobairmarchuiddeghrúpalemionsamhaila dhéanamh

• freagrachtaíéagsúlaa ghlacadharbordmarchuiddenghrúpa

• ábhairéagsúlaa eagrúagusa ghlanadharshiúl

• féinmhuinínagusféinsmachta fhorbairtlebheithagsúgradhmarchuiddeghrúpa

• freagrachtghrúpaa léiriúaspíosatógálaa phleanáil,a dhearadhagusa chruthú

• gachcineáldethrealamhtógála

131





grad

h tr

iala

ch

• túsa churlebheithmuiníneachsanobair,leréimseuirlisiagusleréimsetrealaimh

• foghlaimúsáidíéagsúlafaoichoinneuirlisíéagsúla

• abheitheolachfaoinaféidearthachtaía bhaineannle huirlisíéagsúla

• obairthógálaa thógáilgo haonarach–úsáida bhaintasa smaointeféin

• uirlisíéagsúlaa roghnúfaoichoinnefeidhmáirithe

• a gcuidsmaointeféina léiriúdodhaoineeile

• abheithagtógáilganabheithbuarthafaoimheancóga dhéanamh

• tógáilagbaintúsáidas‘triailisearráid’

• abheithagcomhoibriúagusag obairgo muiníneach

• pléadhéanamharthógáilgo muiníneach


• túsa churlebheithagglacadhsealannaagusa bheithagroinnttrealaimh

• abheithagroinntpíosaítrealaimh,m.sh.rothaí

• agglacadhsealannale huirlisía úsáid,m.sh.casúr

• rudaía thógáillechéile• trealamha roinntfaoichoinne

feidhmeannaéagsúla

• abheithagcomhoibriúagusidirbheartaíochta dhéanamhledaoineeileagustaobhistighdeghrúpa

• agcuidiúlenachéile,m.sh.ag gearradhglaethéipe


• túsa churlebheithneamhspleáchagusiadagobairle hábhairéagsúlatógála

• mionsamhaila dhéanamhagusa dhearadh

• abheitheolacharanáitarchóirtrealamha aimsiúagusa churarais

• abheitheolacharandóigha n-oibríonntógálachaéagsúla

• abheitheolacharanúsáida bhaineannleréimseuirlisí

• caisleána dhéanamhfaoichoinne‘Luathríona’,bótharfaoichoinnecarranna,daoinefaoichoinnetí

• trealamhféina roghnú,uirlisí• rudaía thógáilfaoichoinnefeidhm

áirithe


132





Súgr

adh

tria

lach

• airíonnaderéimsetrealaimh,codannatógálaagusuirlisía fhiosrú

• nascadhlechéile• scaradh/briseadh• tógáilgo ceartingearach• tógáilgo cothrománach,taobh

le,oscomhar,archúl• foirgnimhathógáille hairde

agusfada léiriú• caisleána thógáil• córaisa thógáil,m.sh.bóthair,

cosáin

• coincheapaa fhiosrú:– cruth,struchtúr, cothromaíocht,airde,

teasaláid


• trialachaa dhéanamhleréimsetrealaimh,uirlisíagusteicnícítógála

• úsáida bhaintaspíosaíáiritheatáfóirsteanachd'fheidhmeannaéagsúla,m.sh.píosaífuinneog,brícídondíon

• ábharcuía roghnú,m.sh.lemuileanngaoithe,mála,bararothaadhéanamh

• struchtúira phleanáil,m.sh.teachfaoichoinneainmhithe

• samhailadhéanamhd’fheirmi ndiaidhdóibhdulannarcuairt

• tóg,cuiri dtolla chéile• pleanáil,mionathruithe

a dhéanamh• cuirinoiriúint• Tógfoirgnimhatábainte

le hábhairáirithe,m.sh.cloch(TeachnadTríMhucBheaga)

• eagrú,seicheamh,ordú

• fiosrúcháina dhéanamharmhaithelespriocáirithea bhaintamach–go muiníneachagusgo neamhspleách

• mionsamhaila thógáilbunaitheara dtaithíféin

• réamhinsinta dhéanamhfaoicéchomhfóirsteanachisatáábharáirithe


133





grad

h tr

iala

ch

• scileannamínluaileachaa fhorbairt

• agtógáil• agnascadhlechéile• agscaradh/briseadhsuas• aglúbadh• agsmeachadh• agbrú• aggearradh• aggreamú• tógáillepíosaíníosmó,

m.sh.duplo

• cuirarbharr• cuirtaobhleis• tairnía ghreadadhisteach

sanadhmad• uirlisía láimhseáil• foirgnimhníoscastaa thógáil• níosmómionsonraía chur

arfhoirgnimh,m.sh.simléara churleisanfhoirgneamh

• tógáillepíosaíníoslú,m.sh. lego

• úsáida bhaintasuirlisíatáníoslú

• barrfheabhasa churarscileannamínluaileacha

• comhordúláimhissúla fhorbairt


134





Súgr

adh

tria

lach

• feasachtspáisa fhorbairt

• túsa churlerialachasábháilteachtaa thuiscint,m.sh.feasachta léiriúgurbhfhéidirgodtitfeadhtúriontachardagusduineaghortú

• tógáilleblocaímórai spásmóragusleblocaíbeagai spásteoranta

• timpeallachtaía chruthú,m.sh.bailemór,zú,feirm

• struchtúirnasctha,m.sh.bóthara thógáilidirteachagussiopa

• pleana tharraingt

• teacha thógáilleseomraíéagsúla,m.sh.seomraíbeagaleapa,cistinníosmó

• baile(nead)a thógáilfaoichoinneainmhithebeaga

• foirgneamha thógáillebonnleathansadóighisgo bhfuilsésábháilte

• úsáida bhaintasspásgo samhlaíoch


135





grad

h tr

iala

ch

• cruthannaafhiosrú • brícíachurarbharran,taobhle,srl.

• struchtúira thógáillebrícídenmhéidcéanna

• brícíleisanchruthchéanna,a churlechéile

• ballaa thógáilnachdtitfidh(naspásannaidirnabrícíascaradhónachéile)

• ainmhithenórobaita dhéanamhagbaintúsáidascruthannaéagsúla

• cruthannaa shórtáil• cruthannaa mheaitseáil• cruthanna2Tagus3Ta aithint

agusa ainmniú• uirlisía aimsiúfaoichoinne

cruthannaáirithe• teasaláidagussiméadracht

a fhiosrú


• meáchanafhiosrú • brícíachurarbharran...• struchtúra thógáil• brícíníostroimeachuragan

bhun,brícíníoséadroimeaganbharr

• brícídenmheáchanchéannaachurlechéile

• meáchana shórtáil• meáchana mheaitseáil• uirlisía aimsiúfaoichoinne

meáchanáirithe


• fadafhiosrú • brícíachurtaobhle,arbharr,oscomhair

• brícíd'fhaidéagsúlaa roghnúlefeidhmeannaéagsúlaa shásamh

• fada shórtáil• fada mheaitseáil• uirlisía aimsiúfaoichoinnefad

áirithe


136





Súgr

adh

tria

lach

• méida fhiosrú • brícídenmhéidchuía roghnúdomhionsamhail,m.sh.tithea dhéanamhdonatríbhéaragbaintúsáidas3mhéidéagsúlad'fhoirgneamh(mór,measarthaagusbeag)

• déanmeastachánaranmhéidbrícíabheidhdedhíth

• déancomparáidarbhlocaíderéirméide

• úsáida bhaintasblocaíéagsúlafaoichoinnefeidhmeannaéagsúla

• brícídenmhéidchéannaa churlechéilei bhfoirgneamh

• sórtáilderéirméide• meaitseáilderéirméide• trealamha roghnúdenmhéid

chuí


• uimhreasa fhiosrú • cuntasadhéanamharanméidblocaíarbhaineadhúsáidastu

• cuntasadhéanamharanméidblocaíatádedhíth

• meastachánadhéanamharanméidblocaíatádedhíth

• agsórtáilderéiruimhreacha• uimhreachaa mheaitseáil• trealamha roghnúdonméidcuí


• patrúina fhiosrú • patrúinadhéanamhdedhathanna,chruthannaagusdemhéideannaéagsúla

• muincea dhearadh• úsáida bhaintaspictiúirle

patrúna athdhéanamh

• patrúna athdhéanamh• patrúna chruthú

137




FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHARFo

rbai

rt n

a M

atam

aitic

e

• fadagustreoafhiosrú

• cothromaíochtafhiosrú

• meastachán

• tomhas

• tógáilchuntosaighagussiar

• treoa athrú,coirnéila thiontú

• fadagustreoa thomhas • gachcineáldethrealamhtógála

• duli dtaithíartheanganamatamaitice

• úsáida bhaintasábhairéagsúlademhéideannaagusdechruthannaéagsúlalecothromaíochtnóneamhchothroimea chruthú

• túira thógáil

• blocaíníosleithnea úsáiddonbhonn

• bóthaira dhéanamhníosfaide/giorra

• comparáida dhéanamhidirtúiratáardagusíseal

• cothromaíochta aithintaguseolasacufaoindóighlecothromaíochta bhaintamach

• teanganamatamaiticea aithintagusa úsáid

• teanganacomparáidea thuiscint



138





Súgr

adh

tria

lach

• dathanna,uigeacht,cruthaguspatrúnatáarthrealamhtógálaafhiosrú

• úsáida bhaintasbrícítógálaleréimsepatrúinchabharthaa dhéanamharmharlaagustíleannadéantadechré

• tógálachaadhéanamhlecuidiúleisansúgradhi ngnéitheeile,m.sh.báda dhéanamhdonuisce

• patrúina chruthú

• suíomhannaagustimpeallachtaía chruthú,m.sh.bailemór,feirm

• bacainníéagsúlaa thógáillenascileannafisiceachaféina thriail

• pleanáilagusdearadhleréimseuigeachtaí

• naisca dhéanamh

• ábhairchuía roghnú

• smaointeaonarachaa léiriú

• smaointea roinnttríbheithagcomhoibriú

• ábhairchruthaitheacha

• dramh-thógáil

139




FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHARFi

osrú

chán

– E

olaí

ocht

agu

s Te

icne

olaí

ocht

• andóighlepíosaía churlechéileafhiosrú

• úsáida bhaintasglae,pritt,stáplaí,téip,blu-tacklepíosaía cheangaillechéile

• réimsedethrealamhtógálaa churlechéile

• trealamha roghnúiadféinlepíosaía cheangaillechéile

• bainúsáidasréimsebealaílepíosaídemhionsamhaila cheangaillechéile

• mionsamhaila dhéanamhlepíosaía cheangaillechéilego neamhspleáchagusgo muiníneach


• na hairíonnaabhaineannleréimseábharagustrealamhtógálaafhiosrú

• cairtchlár,páipéara fhilleadh

• píosaíachomhghlasáil

• píosaísolúbthaa lúbadh,m.sh.sifíní

• píosaía smeachadhlechéile

• tógáillebrícíleathanaaganbhonn

• píosaíciorclacha,sféarúila roghnúfaoichoinnerothaí

• ‘popoids’a roghnúledaoinea dhéanamh

• úsáida bhaintasairíonnadethrealamhéagsúilfaoichoinnefeidhmeannaéagsúla


140





Forb

airt

tean

ga

• ceisteannaa fhreagairtfaoinamionsamhlachaa thógáil

• cadéa d’úsáidtú?

• cadéanúsáidatáleis?

• mionsamhailaphléagusiada dtógáilnói ndiaidhdóibháthógáil–ledaoinefásta,tuismitheoirínópáistí

• mionsamhlachatógálaatáartaispeáintaphlé

• comhráa thosúledaoinefásta/páistíeilefaoindóigha chursiadanmionsamhaili gcríoch

• sonraífaoinméidatádéantaacuaphlé

• ceisteannaa churfaoindóigha n-oibríonnrudaí


• duli dtaithíarfhoclóireachttógála

• trealamhtógála,codannaaainmniúairíonnana gcodannauirlisí,agusábhaircheangailte

• antrealamha d’úsáidsiadlenamionsamhaila dhéanamhaphlé

• túsa churlefoclóireachttógálaa thuiscintagusa úsáidgo simplí

• túsa churleteangachuíagusteangaa dhéananncursíosa thuiscintagusa úsáidgo simplí


• túsa churlena gcumasa bheithábaltaéisteachtletreoiramháinnódháthreoir

• andtigleatbrícedearga churarbharrantúir?

• andtigleatollphéistlecuidmhórcosaguscuidmhórceanna dhéanamh?

• éistgo géaragusdháthreoirnóníosmóa leanúint

• seicheamhgníomhaíochtaía leanúint


• scileannaréamhscríbhneoireachtaa fhorbairt

• úsáidabhaintascailc,criáin,péint,pinnluaidhesrl.leisanmhionsamhaila dhéanamhagusa mhaisiú

• barrfheabhasa churarscileannaréamhscríbhneoireachta

• ábhairdhramh-ealaíne

• ábhairchruthaitheacha

141




FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHARFo

rbai

rt te

anga

• éistlescéalta,dánta,amhráinabhaineannletógáil

• ballafaoichoinneHumptaíDumptaí,cathaoireachanóleapachaa dhéanamhfaoichoinnenadtríbhéar

• eolasabhailiúfaoiadhmadóleabhairneamhfhicsin

• puipéida dhéanamhóstocaí,málaípáipéir

• veainfearanphoista dhéanamh

• colláisa dhéanamhleranndopháistía léiriú

• mionsamhlachaa dhéanamhatáabhaineannlescéaltaagusdanta

• úsáida bhaintasscéaltaagusdantamarfhoinsesmaointeoireachta

• úsáida bhaintasleabhairneamhfhicsinlefiosrúfaoieolasa bhaineannle hábhartógala

• ábhairchuía roghnúlemionsamhlachaa dhéanamharbhfhéidiráúsáidlescéala insint


• réimseleabhar,m.sh.Na Trí Mhuca Bheaga (an tÁisaonad),Sa BhaileleKatePerry,Ag Tógáil Tílch2LeabharmórDdechuid'MaithThúB',lch2.Dánta,m.sh.'CúigearFearagTógáilTí'lch44Plúra Lúra agus na Bopóga leMaryRyan

• Leabhair'Mr Grumpy's Outing' agus 'Bob the Builder'

• Rímeanna:Wheels on the Bus, London Bridge

• ábhaircholláis• boscaícairtchlár

• túsa churlecomhráa bheithacuarleibhéalduine-le-duineledaoinefásta/páistíeilenói ngrúpabeag

• anméidatádéantaacuaphléaguscadémara rinnesiadé

• smaointe,eolasagusbarúlachaa roinnt

• úsáida bhaintasgrianghraifaguspictiúirmarfhoinseplé

• labhairledaoinefásta/piaraísaghrúpa

• smaointeagusbarúlachaa léiriúgo muiníneach


143

145

FOGHLAIM TRÍ SHÚGRADH CRUTHAITHEACH

FOGHLAIM TRÍ SHÚGRADH CRUTHAITHEACHTáforbairtchruthaitheachagusforbairtaeistéitiúilanpháistemarbhunchlochaganfhoghlaim.Tiglepáistíatácruthaitheachceangaila aithintidirachairfhoghlamaagusligeannséseodóibha thuiscinta churchuncinn.

Léiríonnpáistía gcuidmothúchángo maithagustácumasiontachacumothúcháina roinnt.Iscuidan-tábhachtachíantsamhlaíochtd'fhoghlaimnabpáistínóligeannsédopháistíeolasagustuiscinta fhiosrú.Tánarudaíseoa leanasan-tábhachtachi bhforbairtpháistíóga:abheithagcruthúagusagcursmaointe,mothúcháinagussamhlaíochtiniúlagusdeiseannaabheithacusulta bhaintasdathanna,cruthanna,uigeachta,fuaimeannaagusradhairc.Cuireannna heispéirisseole:

• scileannaintleachtacha,fisiceachaaguscumarsáideafhorbairt• muinínagusféinmheas• éagsúlachtantsaoil• foghlaimpáistífúthuféinagusfaoindomhan

Bachóirgo mbeadhbéimnachbeagaranPHRÓISEASfoghlama,aransult,aranchuriniúlagusaranfhoghlaimi ritheispéirischruthaitheachaagusaeistéitiúla.Níorchóirgo mbeadhanbhéimarfadaranTORADHagandeireadh.Trídna healaíona,tiglepáistísuimeannas’acua fhiosrúaguspilleadhorthuarréimsedóigheanna,sadóighisgo mbeidhfáilacuarpheirspíochtaíéagsúlaarleibhéalníosairdetuisceana.I suíomhnaluathbhlianta,bachóirdeiseannaa chruthúchunnacéadfaíuiliga spreagadhagusa úsáid.

Caithfidhcleachtóiríluathbhliantaluacha churleforbairtnacruthaitheachta,lebunúlacht,lecumasnabpáistíiadféina churiniúlaguscaithfidhsiadpleanáildáréir.Caithfidhsiadtimpeallachta churarfáila spreagannfionnachtainagusfiosrúcháinarábhar,phróiseas,smaointeagusmhothúcháin.

146


Gluaiseacht, Damhsa, DrámaCruthaíonndrámadeiseannadopháistíiadféina churiniúlgo samhlaíochróilagusareispéirisathchruthú.Tugannséseoléargasdóibharfhorbairtphearsantaagusshóisialta.

Teanga a úsáid go cruthaitheach le scéal a insint/rólghlacadh a dhéanamhBachóirdeiseannaa thabhairtdopháistía samhlaíochta churiniúltríaithrisadhéanamharscéalta(AnFearSinséirsrl.)

• áiseannacruthaitheacha(ábhairealaíneagusdearaidh,uirlisíceoil,suíomhannadonrólghlacadh,frapaí)achurarfáilgo furastadonapáistíi rithama.

• réimsegníomhaíochtaía churarfáila fhorbraíonnbunscileanna(scríbhneoireacht,úsáidpéinte,rithima bhualadhamach)agusgníomhaíochtaíoscailte.

SÚGRADH CRUTHAITHEACHEalaín agus DearadhBachóirdeiseannaa churarfáildopháistíabheithagcruthú,agdearadhagusagdéanamhrudaí.Bachóirnapáistía spreagadhchunréimseábharagusteicnícía úsáidleduli ngleicledath,líne,cruth,spás,foirm,uigeachtaguspatrúngo 2Tagusgo 3T.Cuidíonnséseouiliglefeasachtradhairc,feasachtarspásúlachtagusfeasachtthadhlachafhorbairt.Bachóirnapáistía spreagadhchunmarcáil,líníocht,péinteáilagustógáila úsáidlefreagairtípearsantaa chruthúaranméidatáfeictheacunóara n-eispéirisféin.

CeolTugannanceolsult,áthasagusdeisdopháistíiadféina léiriúgo cruthaitheach.Isdóighéifeachtachéanceolchunmothúcháinagusfoinna churiniúl.

Bachóirdeiseannaa churarfáildopháistísulta bhaintasgachfoirmceoil,lenaáirítearuirlisía sheinm,amhráinacheol,abheithagbogadhlerithimagusmothúcháiná léiriúacu,abheithagéisteachtleceolagusabheithagcruthúa gceolféin.Bachóirdeiseannaa churarfáildopháistíabheithagéisteachtlefuaimeanna,rithimí,ranntaagusleréimseleathanceoil,abheithagbogadhderéirceoil,abheithagamhránaíochtagusagbualadhbosagusabheithagcruthúa gceolféinlecnaguirlisíaguslerudaíatísiadgachlá.

147


GNÉITHE DEN DEA-CHLEACHTAIS(1) Timpeallacht Shaibhir Foghlama le háiseannaspreagúla:

• Táréimseleathanábhararfáil,m.sh.cré,páipéar,péinteanna,ábhairnádúrtha,coirníní,teicstílí,snáithe,tréshoilseáin,puipéidscátha.

• Bachóiranréimseleathanábharealaíneabheithartaispeántasarsheilfeannaísleoscailtesadóighgo bhfuilsiadarfáilgo furastadonapáistí.

• Bachóirgo mbeadhdeisagnapáistíréimseleathand'ábhairagus d'áiseannaa roghnúgo furastaleforbairta dhéanamhara gcuid oibre,ara n-úsáidíagusara gcuidsmaointeféin.Bíonnobair nabpáistíníossuimiúlaagusníosindibhidiúlamábhíonnandeis acua n-ábhairféina roghnú.

(2) An Timpeallacht Taobh Amuigh Bachóircuidmhórdeiseannaa thabhairtdopháistíama chaitheamhtaobhamuigh–cuireannbreathnúgéaragus cuairteannatimpeallachtalenan-eispéirisIsfoinseshuntasach íantimpeallachttaobhamuighdedhathagusd’uigeacht,ruda chuidíonnlepáistísmaoineamhgo cruthaitheachfaoindomhanatáthartorthu.

148


(3) Taispeántais• smaoinighardhóigheannacruthaitheachtanuálachale hobairnabpáistía churartaispeáint,

chanamháinnapíosaía mholanndaoinefásta.• scátháin,pictiúr,mionsamhlachaagusgrianghraifaúsáid.• anobairashocrúagleibhéalnabpáistíagusanobairaaistriú thartaranseomrasadóighisgo dtiggachruda fheiceáil.• gananspásarnaballaíamháinaúsáid:úsáidfuinneoga,doirse, síleálachaagusseilfeanna.• straitéisícruthaitheachaaúsáidlefrámaía churarobair nabpáistí–boscaí,trádairípolaistiréin,claibíní,feadáin chairtchláir,adhmadéadrom.• taifeadadhéanamharnapáistíagcursíosara gcuidoibre.• obairnabpáistíartaispeáintináiteannapoiblísacheantar,ilárionadsiopadóireachta,ionad

anphobail,lialannandochtúrasrl.

(4) Spreagtar na páistí chun:• ceisteannaa chur.• a gcuidoibrea phlé.• a gcuidoibrea roinntlepáistíeileagusledaoinefásta.• páirta ghlacadhi gcomhráitegrúpaagusfreagairtathabhairtar phíosaíoibre.• fadhbannaa réiteachlechéilei ngrúpaíbeagaagusnaréitigha léiriútrídanmhéana roghnaighangrúpa.

149


SMAOINTE EILE• PíosaíEalaíne,CeardaíochtaagusDearaidhaúsáid–tá

áiseannaarfáilónleabharlannáitiúil,ó chumainnealaíne,dánlannaealaíne,siopaíprionta,agusónidirlíon

• Cuairtathabhairtarandánlannáitiúilealaíne

• Ealaíontóiría bhfuiltaithíacuabheithagobairlepáistíógaaúsáid

• Cuireadhathabhairtdothuismitheoirípáirta ghlacadhi dtionscadailealaíne

150


Luatheispéiris na Matamaitice• coincheapaéagsúlamatamaiticiúlaa fhorbairta bhaineannlepéinteáil,

líníocht,gearradh,nascadh,múnlú,m.sh.patrún,cruth,achar,uimhreas,méidagussuíomh

• teangaa bhaineannlepatrún,cruth,achar,uimhreas,méid,suíomha thuiscintagusa úsáid,m.sh.níosfaidená,níosmó,ciorcal,inaicele,faoi,archúlsrl.

• méidaguslíona churi gcomparáidlenachéile• fadhbannaa réiteach,m.sh.andóighledháruda nascadhlechéile,cén

dathleroghnú,céna hábhairleroghnú• scileannamatamaiticiúlaa fhorbairt,sórtáil,meaitseáil,comparáid,curin

ord

Forbairt Teanga• cursíosara gcuideispéireasagusa gcuidgníomharthaagusar

eispéirisagusgníomharthadaoineeile• a gcuidoibreaphlé,leteangathuairisciúilafhorbairt• a gcuidoibrea luacháilagusandóighlenafheabhsúa phlé• scéalta,ranntaagusleabhaira úsáidmarspreagadh• éisteachtletreorachaagusiada leanúint• lipéidagusscríbhneoireachtarphictiúira aithint,m.sh.an-ainm

féin,ceannteidil• scileannaréamhscríbhneoireachtaa fhorbairttríuirlisía láimhseáil

agustríbheithagtarraingt,agpéinteáilagusagmúnlú• tabhairtchuncuimhneagustuairisciúagamgrúpa• cursíosarchosúlachtaí,éagsúlachtaíagusathrúinábhair• cluasghéara thabhairtdoréimseceoil• túsa churlepatrúinagusrímeannaa aithinti gceolagusin

amhráin• pictiúirnósiombailía úsáidaléireoidhfocailinamhránnóuirlisí

atáleseinm• úsáidamhráinatáareolasagnapáistícheanaféin

SÚGRADH CRUTHAITHEACHEolas agus Tuiscint faoin Timpeallacht• mionsamhlachaa dhéanamhdádtimpeallachtféin, m.sh.baileféin,foirgnimh,coisfarraige• pictiúira dhéanamhagusa dteaghlachféinaphlé• ainmneachaábharagustrealaimha fhoghlaim• trealamhagusáiseannaa churinord• abheithaglabhairtagusagobairarnósealaíontóirí, dearthóiríagusceardaithe• trealamhóntimpeallachtáitiúila úsáidchun cruthaitheachta spreagadh,m.sh.sliogáin,cnónna capaill,buaircíní,duilleoga,clocha,gaineamhsrl.

Luath-eispéiris Eolaíochta agus Teicneolaíochta• airíonnaábharéagsúlaa fhiosrú,m.sh.péinteanna,pastailola,

gualach,dúich,criáin,pinnluaidhe,pinnfheiltbhioracha,páipéir,ábhairshomhúnlaithesrl.

• a gcéadfaía úsáidle huigeachtagusfuaimeannaa fhiosrú• amharcarchosúlachtaí,éagsúlachtaí,patrúinagusathrú,m.sh.

agúsáidábhairéagsúla• ábhair/trealamhcuía roghnúdontasc• airíonnarudaíbeoa aithintagusa fhiosrú,m.sh.líníochtaíde

phlandaíóbhreathnadóireacht• ceisteannaa churfaoindóigha n-oibríonnrudaíaguscénfáth,

m.sh.céacuglaeisláidre?• scileannagearrtha,fillte,nascthaagustógálaa úsáid• réimsefuaimeannacoitiantaa aithint• ábhairagustrealamha fhiosrúagusa roghnúlefuaimeanna

éagsúlaa dhéanamh• úsáida bhaintaspéinteáil,líníochtagusmúnlúletaifead

a dhéanamhdá mbreathnuithe

151


Forbairt Chruthaitheach/Aeistéitiúil• deiseannaathabhairtdonapáistíabheithagobairleréimseleathanábhar

agusréad,m.sh.obaircholláise,scuabaphéintedemhéideannaagusdethiúiséagsúlaaúsáid,rollóirí,cíoraagusspúinsíaúsáid

• dath,cruthagusuigeachta fhiosrú• mionsamhlachaaguspictiúirbhunúsachaa dhéanamhi réimsesuíomh,

m.sh.abheithagobairleoféin,agobairi ngrúpaíbeaga/móra• fuaimagusrithima chruthúagusa fhiosrúle huirlisíceoil• mionsamhlacha3Ta dhearadhagusa chruthúleréimseábharagus

trealaimh• eispéirischéadfachaabheithagnapáistíle hábhairéagsúla• airíonnaábharshomhúnlaithea fhiosrú–rolladh,fáscadh,síneadhsrl.• eispéirisabheithagnapáistíledéantáinchréóréimsecultúr,agcurbéime

arúsáidpatrúinagusuigeachta• páirta ghlacadhi ngníomhaíochtaíbunúsachaceoil,m.sh.amhránaíocht

aguséisteachtleceol• freagairtdoncheolasastuaimféintríghluaiseachtagustrímhím• líníochta dhéanamhleceolgasta/fadálach

SÚGRADH CRUTHAITHEACHForbairt Phearsanta, Shóisialta agus Mhothúchánach• andóighlebheithagobairgo neamhspleáchafhoghlaim,m.sh.agaimsiú

trealaimhagusáiseanna• andóighlebheithagobairmarbhalldeghrúpaafhoghlaim–ealaín/

damhsacomhoibríoch• foghlaimfaoindóighle háiseannaagustrealamha roinnt• mothúcháin,smaointeagusluachannamoráltaa churiniúltríealaínagus

dearadh,trídhamhsaagustrícheol• coincheapna hindibhidiúlachtaagusnabunsmaointeoireachtaa fhorbairt

agusluachachurleis• andóighlemeasabheithacuarsmaointedaoineeileafhoghlaim• féinmheasagusmuinína fhorbairttrímheasaléiriúara gcuidoibreféin

m.sh.tríthaispeántas• comhordúa fhorbairttríréimseuirlisíagustrealaimha úsáid,m.sh.scuaba

péinte,siosúir,uirlisímúnlaithe,uirlisíceoilsrl.• andóighle huirlisía úsáidgo sábháilteafhoghlaimagusabheithag

smaoineamhfaoidhaoineeile• cruthaitheachtagusféinléiriúa fhorbairttríbheithagobairleréimseábhar• taithíabheithagnapáistíarluachteiripeachnan-ealaíoneispriseach• go gcloífidhleisantascatáarbun• anméidatádéantaacuaphlégomuiníneachagusabheithbródúilasan

méidatádéantaacu

Forbairt Fhisiceach• scileannamínluaileachaa fhorbairttríúsáida bhaintasréimseuirlisíagus

réimseábhar,m.sh.scuabademhéideannaéagsúla,spúinsí,bataíglae,spréiteoiríagussiosúir

• scileannamínluaileachaa fhorbairt,m.sh.gearradh,stróiceadh,láimhseáil,nascadh,múnlú

• comhordúsúlislámhafhorbairtagusabheithagéiríníosbeaichteagusiadagdéanamhpatrún,pictiúragusmionsamhlacha

• comhordúagusscileannaa fhorbairtinúsáidréimseuirlisí,m.sh.bualadh,croitheadh,séideadhagusstoitheadh

• túsa churlebogadhi rithimceoil• méadúarsmachtagusarchomhordúagusiadagbogadhgomuiníneach

152


SÚGRADH CRUTHAITHEACHTrealamh agus Áiseanna

Ealaín agus DearadhBachóirgo mbeadhréimsebunábhararfáilinaiceláimhedoghníomhaíochtaíealaíne• réimsetrealaimhlíníochta,pinnluaidhe,criáin,fioghual,pastailsanáireamh• réimsecineálachapéinteanna• réimsescuab• cártadedhathannaagusdethiúiséagsúla• cineálachaéagsúlapáipéir,cartúsagussiúcrasanáireamh• glaeagusspréiteoir• siosúir(deisealachagusciotach)• potauisce• pailéidmheasctha• réada/ábhairnádúrtha:craobhóga;sliogáin;duilleoga;bláthanna;púróga;síolta• ábhairdedhéantúsduine:cumhdachbolgóideach;liathróidíolannchadáis;sreang;

bandaíleaisteacha• cré,marla,taoslegearrthóiríagusuirlisí• ábhaircolláise• éadachd’uigeachta,dephatrúinagusdedhathannaéagsúla• coirnéalbaile,boscabréagéadaí

Déancinntego bhfuilnaprúinnórabhlaeiragnapáistílecaitheamh,agusgo bhfuilstórasmaithsean-nuachtánnóclúdaighphlaisteachaannledromchlaíoibrea chlúdach.

153


SÚGRADH CRUTHAITHEACHTrealamh Buan• Scátháin–cuireannscátháinpheirspictíochtaíéagsúlailáthairpáistíóga–agusscátháin suiteoscomhaira chéile,tigleocuidmhórfrithchaithimha dhéanamhnótig lepáistíiada úsáidlebreathnúara gcuidgothaígnúiseféinagusle féinphortráida dhéanamh.

• Táblaéadrom–páipéartrédhearcachdaitea úsáidledathagusledoimhneacht dathaa fhiosrú.

• Osteilgeoir-loirg,scáileanna,puipéidagusgearrthógaadhéanamh. Tignahéifeachtaícéannaafháilletoirsenólampaagusscáileándéantaas bordbán,aspíosaéadroméadaighnóascuirtín.

• Ceamairí.

154


FORBAIRT CRUTHAITHEACH – CEOL, FUAIM, DAMHSA AGUS RITHIMTAITHÍ



Súgr

adh

tria

lach

• andóigha dtigfuaimeannaa athrú,a fhiosrúagusa aithint,amhráinsimplía cheolóchuimhne,fuaimeannaathráiteaguspatrúinfuaimea aithint

• éisteachtle hidirdhealú,le hidirdhealútuinairdea fhorbairt

• tuiscinta fhorbairtgo dtigfuaimeannaagusceola léirmhíniútríghluaiseacht

• teangaa fhorbairtlecursíosa dhéanamharfhuaimeanna,arghluaiseacht,arghothacoirpagusarriochtcoirp

• smaointeagusmothúcháina churiniúltríréimseamhránagusuirlisíceoila úsáid

• ancorpa úsáidlerithimía dhéanamh,m.sh.bualadhbos,stampáil,tapáil

• nodaireachtcheoila thoiseacht–scórgrafach

Éisteacht le:

• guthannaglóracha,guthannaboga

• amhránaíochtghlórach,amhránaíochtbhog

• ceolglórach,ceolbog

• rithimía dhéanamhle huirlisíceoil

• ainmneachaa bhualadhamachtríbhualadhbos;triailabhaintasranntaa bhualadhamachmarseo

• buailamachainmneachaa bhfuil1, 2, 3bhuilleiontuagusancheista chur,“Cént-ainméseo?”

• fuaimeannaglóracha/bogaagusnótaíarda/íslea chóipeáilagusidirdhealúa dhéanamheatarthutríbheithagceolagustríuirlisíceoila sheinm

• bailiúchánderudaíseachasuirlisía dhéanannfuaimeanna,m.sh.bréagáinbhabaí,crothalbabaí,clingínígaoithe

• dlúthdhioscaíd’fhuaimeannasó-aitheanta

• réimseuirlisídaondéanta,xileafón,tambóirín,barraíclingíní,clingchloigaguscloigíní,feadóga,ciombail,drumaí,triantáin,croiteoirí,bloicghainimh,castainéid,maracas

• seinnteoirdlúthdhioscaíagusdlúthdhioscaí

155




FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHARui

rlísí

ceo

il a

fhio

srú

samhlaíochta úsáidsa cheol

• freagairtarréimsedóigheannaaranméida fheiceann,a chluineann,a bholaíonn,a thadhlaíonnsiadagusa mhothaíonnsiad

• amharcar/fiosraighuirlisíceoil

• éisteachtleceolbeo

• éisteachtleceolarthaifead/dlúthdhioscaí

• nacéadfaíuiliga úsáidle huirlisía fhiosrú

• uirlisíceoila churartaispeáint

• éisteachtleceol(tabhairtfaoidearacéchomhsáiteisatánapáistísacheol)

• napáistíaspreagadhlebheithidirghníomhaíoch

idtacaleisantaispeántasceoilde

• pictiúir,póstaeir,líníochtaíaguspéintéireachtaídedhaoineagseinmarchineálachaéagsúlauirlisíceoil

uirlí

sí c

eoil

a dh

éana

mh

• fiosraigh–cruth,foirmagusspás3T

• pioc/stoith

• croith

• buail

• scríob

• uirlisía sheinm

• taispeántasa dhéanamh

• scileannaealaíne,ceardaíochtaagusdearaidh(gearradh,greamú,péinteáil,tógáil)aúsáid

• na huirlisíamhaisiúgo cruthaitheachagusna hábhairafhiosrúagusiadagdéanamha n-uirlisíféin

• piocadhdoird,croiteoirí,tambóiríní,drumaí,bataírithime,clingínísceanra,clingíníuisce,scríobáinpáipéargainimh

156





Fios

rú fa

oi g

hlua

isea

chta

í coi

rp a

gus

sam

hlaí

ocht

a ú

sáid

• spás3Ta fhiosrú

• smaointeagusmothúcháina churiniúltríghluaiseacht

• gluaiseachtaía mheaitseáilleceol

• asamhlaíochta úsáidagusiadi mbundamhsa

• teachtardhóigheannalecodannaéagsúlacoirpa bhogadh

• coirpfheasachtagusfeasachtarspása fhorbairt

• damhsaspontáineach

• liostaadhéanamhdechodannaanchoirpagusdeghluaiseachtaíbunúsachaledulleo,m.sh.bosaabhualadh,méaraacroitheadh,ordógaachurinairde,cosaaghreadadh

• amhráindopháistía churinoiriúint‘ceann,guaillí,glúine,cosa’‘Mátátúsonasásta’‘Ó cá bhfuildochluasa?’srl.

• dlúthdhioscaídechineálachaéagsúlaceoil–amhráindopháistí,ceolclasaiceach,snagcheol,popcheol

• cnaguirlisí

157


FORBAIRT CRUTHAITHEACH – EALAÍN AGUS DEARADHTAITHÍ


FOGHLAMA GNÍOMHAÍOCHTAÍ DUL CHUN CINN SOLÁTHARA

g fio

srú

faoi

ábh

air

a ús

áid

go s

amhl

aíoc

h

• foghlaimfaoinadóigheannaéagsúlale hábhaira nascadh

• smaointeagussmaointeoireachtloighciúila shíneadh

• scileannamínluaileachaa fhorbairt

• comhoibriú

• foghlaimfaoispás,chruth,achar,thomhasagusshiméadracht

• dearagusdéan

• curlenan-eolasfaoiairíonnaábharéagsúil

• pictiúiragusmionsamhlachaa chruthú

• nascadh,filleadh

• clúdaigh

• patrúinadhéanamh

• gearr,greamaigh

• glaeagusábhaireilegreamaithea fhiosrú

• cursíosa dheanamharphictiúir,armhionsamhlachaagusaranphróiseaschruthaitheachabhaineannleo

• boscaístórálademhéideannaéagsúla,gabhdáin,málaípáipéir,claibíníbuidéal

• ábhairghreamaithe–PVA,fáiscínípáipéir,dúntóirídemhéideannaéagsúla,glaethéip/Seilitéip,sreang,bandaíleaisteacha

• leathanaighdolúbtha–cártatiubh,bordtanaícrua,trádairíplaisteacha,carraigeachaagustiúba–sifíní,tiúbacairtchláir,díreogdhuail

• snátha–sreang,ribín,rópa,olannchadáis,éadaíd’uigeachta,dephatrúinagusdedhathannaéagsúla

• ábhairnádúrtha,m.sh.buaircíní,duilleoga,coirc,síolta,sliseoga

158





ag p

éint

eáil

go s

amhl

aíoc

h

• dath,cruth,uigeacht,foirmagusspás2Ta fhiosrú

• smaointeagusmothúcháinaléiriúagusa churiniúltríúsáida bhaintasréimseleathanábharagusuirlisífóirsteanacha

• samhlaíochta úsáiddonealaínagusdondearadh

• freagairtaranméida fheiceannsiad,a thadhlaíonnsiad,a mhothaíonnsiadagusa chluineannsiad,arréimsedóigheanna

• úsáida bhaintasantacaspéinteála,asnatáblaínóasantalamhmardhromchlaíoibre

• greima choinneáilaranscuabpéinte

• abheithagobairlepéint

• samhlaíochta fhorbairt

• cruthaitheachta fhorbairt

teicnícípéinteáilte–

• páipéara chlúdachlebuillíscuabphéinte,abheithagpéinteáilgo cothrománachagusgo hingearach,poncannaagussteallógaa dhéanamh,éifeachtfeanachruthú

• péinta mheascadhletaospáipéarballa/plúr

dathannaa fhiosrú

• dathannaa mheascadh

• toinéagsúlaagusdoimhneachtaíéagsúladathaa thriail

• púrógaa phéinteáil

• péinteannadaitepúdair/leachtacha;réimsescuabadechineálachaagusdemhéideannaéagsúlalenan-airítearscuabaribíróinleathanaighmórapáipéirlefáiscínímóra;spúinsí,rollóirí,potaíplaisteachapéinte,tábla/urlár/spás/spásballamórcothrom;tacais;naprúin

ábhair bhreise leis an súgradha shíneadh:

• tábla,spúnógamiosúir,pailéadmheasctha

• réimsedechineálacha,dechruthannaagusdemhéideannapáipéir

• réimseleathanpéinteanna

• réimseábharpriontála

• réimserudaílecurlepéint,glae,taos,leachtníocháinsanáireamh

159





g fio

srú

faoi

líní

ocht

• dath,cruth,uigeacht,foirmagusspás2Ta fhiosrú


• dathannaa mheascadh

• uigeachtaéagsúlaa chruthú

• samhlaíochta úsáidsanealaínagussadearadh

• greima choinneáilaranpheannluaidhe;smachta choinneáilaranpheannluaidhelemarcannaa dhéanamh,spásannaa dhruidim,lelínteagcruthúlíníochtaímacasamhlacha

• líníochtaímacasamhlachaa dhéanamh,tuiscinta lorgseachasíomhánnaatáfurastaa aithint

• breathnúarshonraíagusiada thaifeadadh

• duli dtaithíarnacineálachaagusnadathannaéagsúlapáipéir

• páipéaraguspinnluaidhedegráidéagsúla,B,2B,cailcdaite,criáinchéarach,pinnluaidhedaite,fioghual

• réimsebláthanna,plandaí

160





Ag

fiosr

ú fa

oin

phrio

ntái

l

• dath,cruth,uigeacht,foirm,spás2Tagus3Ta fhiosrú

• smaointeagusmothúcháina churiniúltríúsáida bhaintasréimseleathanábharagusuirlisífóirsteanacha

• samhlaíochta úsáidinealaínagusdearadh

• freagairtarnacéadfaíarréimsedóigheanna

• idirdhealúa dhéanamhidirmarcannaagusgluaiseachtaípinnarpháipéar

• abheithagobairgo cruthaitheacharscálabeagagusmór

• túsa churlepriontáil

• priontáilleréimseábhar

• priontáilardhromchlaí2Tagusarshamhlacha3T

• priontáillegluaiseachtaíláimheatáfaoismacht

• patrúna chruthú–réadaagusdathannaéagsúlaaroghnúaguschurlechéile

• réimsepéinte,píosaíspúinseaguscruthanna,potaípéinteagusscuaba,páipéarsiúcra,rudaía bhfuilboscaíorthulepriontáilaréadachsrl.

161





g fio

srú

faoi

cho

lláis

• dath,cruth,uigeacht,foirm,spás2Tagus3Ta fhiosrú


• samhlaíochta úsáidsanealaínagussadearadh

• freagairtarnacéadfaíarréimsedóigheanna

• gearr

• greamaigh

• pictiúircholláise(saor-rogha)

• dearaílepónairíaguslepasta

• colláisa churlesamhlacha3T

• siosúira láimhseáilagusa úsáidlelinnobaircholláise

• smachta choinneáilarghlae(spadal/bata/scuab)

• cruthaitheachta léiriúi bpictiúircholláise–túsa churlepíosaídecholláisa leaganamachardhóigheannaéagsúlasulangreamaíteariad(ceapadóireacht)

• án-ábhairféinlebheithaggearradhagusaggreamúaroghnúgo neamhspleách

• cártaíaghearradh

• siosúir,gearrthóirí

• glae,réimsepáipéarceardaíochtaagusdramhpháipéir,páipéargainimh,olannchadáis,gealra,pasta,sliseoga,éadachsrl.

162





Ag

fiosr

ú fa

oi c

hré

agus

taos

• fiosrúchándhéanamhchunuigeachtaéagsúlaa chruthú

• trialachaadhéanamhleréimsecéadfaí

• rudamháina úsáidlerudeilea léiriú

• freagairtarthuairimíagusarcheisteanna,comhráa dhéanamhfaoinarudaía chruthaighnapáistí

• cré,taossúgarthaagusmarlaa fhiosrúagusabheithagsúgradhleo

• mionsamhlachaa dhéanamhdedhramhábhair

• déannascidiranghníomhaíochtaguspriontáil

• mionsamhlacha3Ta dhéanamh

• deiseannaa churarfáillebheithagobairgo cruthaitheachagusgo samhlaíocharscálabeag/mór

Gluaiseachtaíláimhea chomhordúchun:

• taos/créa rolladhamachlecrannfuinte– ispína rolladh– liathróida rolladh– pancógdhéanamh– tíleadhéanamh– agdéanamhpotale

d'ordóg– agdéanamhpotaatá

cornach

• nascadhéanamhidiranghníomhaíochtaguspriontáil

abheitheolacharairíonnasolúbthachtataoisaguscré

gearrthóircruthaa úsáid(gluaiseachtaíláimhea chomhordúagussmachta choinneáilorthu)

• taos

• cré

• gearrthóirícrutha

• sceana

• mionbhrúiteoirígairleoige

• rothtaosráin

TAGAIRTÍ Page“Early Childhood Education”,TinaBruce,HodderandStroughton,1987 vii“Supporting Creativity and Imagination in the Early Years”,BernadetteDuffy,1998 4“Sand and Water Play Activities”,Pre-schoolLearingAlliance(Nippa),1991 17"A Practical Guide to Working with Young Children",Hobart&Frankel,1996 85"Enhancing Learning Through Play",ChristineMacintyre,2001 85"Curriculum Guidance for the Foundation Stage",DfEE,2000 85“Teaching and Learning in the Early Years”,DavidWhitebread,1997 100“Just Playing”,JanetMoyles1989 100"Construction Play",CommunityPlaythingsVideo,2000 115

Documents

FOGHLAIM TRÍD AN SÚGRADH · v FOGHLAIM TRÍD AN SÚGRADH – RÉAMHRÁ Samplaí do fhrásaí simplí atá le tógáil ag páiste: Le do thoil. Go raibh maith agat. Gabh mo leithscéal