Προστατευόμενη Περιοχή Καρπάθου -Σαρίας

ένας ανεκτίμητος θησαυρός

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Προσ

τατευόμ

ενη Περιοχή Κ

αρπ

άθου -Σ

αρία

ςένα

ς ανεκτίμ

ητος θησαυρός

Προστατευόμενη Περιοχή Καρπάθου Σαρίας

ένας ανεκτίμητος θησαυρός

Προστατευόμενη Περιοχή Καρπάθου Σαρίας

ένας ανεκτίμητος θησαυρός

© Φορέας Διαχείρισης Καρπάθου Σαρίας

Ανάδοχος έργου: Ένωση εταιρειών AGENDA - IFORCE A.E.

Επιμέλεια κειμένων: Ανδρέας ΤσιλίραςΕπιστημονικός σύμβουλος: Γιάννης Λεμέσιος

Εικόνες και κείμενα λαογραφίας αντλήθηκαν από την έκδοση «Όλυμπος και Διαφάνι Καρπάθου».

Η διόρθωση κειμένων έγινε από την κα Χριστίνα Κονταξή, και την κα Βικτωρία Πακάκη.

Παραγωγή: Typorama (www.typorama.gr)

–5–

Περιεχόμενα

1. Εισαγωγή .................................................................................................................................... 7Σκοπός της έκδοσης ............................................................................................................ 9Ο Φορέας Διαχείρισης Καρπάθου Σαρίας ......................................................... 11

2. Ιστορική Αναδρομή – Πολιτισμός ...................................................................... 25

3. Περιοχή Οικοανάπτυξης Καρπάθου Σαρίας ............................................. 81Γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά .......................................................................... 90Γεωλογία – υδρολογία .................................................................................................... 91Ζώνες προστασίας ............................................................................................................. 95

4. Χλωρίδα ................................................................................................................................. 107Οικότοποι προστατευόμενης περιοχής ............................................................. 109Κοινά, σπάνια και ενδημικά φυτά ....................................................................... 119

5. Πανίδα προστατευόμενης περιοχής ............................................................... 133Φώκια Monachus monachus .......................................................................................... 135Χερσαία και Θαλάσσια Ασπόνδυλα ................................................................... 151Σπηλαιοπανίδα .................................................................................................................. 155Αμφίβια ................................................................................................................................... 159Ερπετά ..................................................................................................................................... 163Ορνιθοπανίδα ...................................................................................................................... 164

6. Οικοτουριστικός Προορισμός ................................................................................ 171Πεζοπορικές διαδρομές ................................................................................................ 173

7. Παράρτημα στα Αγγλικά / Appendix in English .............................. 203

8. Έγχρωμο Παράρτημα ................................................................................................ 215

Εισαγωγή

–8–

–9–

Το βιβλίο «Προστατευόμενη Περιοχή Καρπάθου Σαρίας – ένας ανεκτίμητοςθησαυρός» αποτελεί την πρώτη ολοκληρωμένη προσπάθεια συγκέντρωσηςσε μία έκδοση όλων των πληροφοριών για την προστατευόμενη περιοχήΚαρπάθου – Σαρίας, οι οποίες αποδεικνύουν τη μοναδικότητά της καιεξηγούν τους λόγους για τους οποίους θεωρείται ως ένας μοναδικόςθησαυρός μεγάλης περιβαλλοντικής και πολιτιστικής αξίας.

Είναι επιπλέον, απόδειξη της σπουδαίας δουλειάς που γίνεται από τοΦορέα Διαχείρισης Καρπάθου Σαρίας, στους τομείς της επιστημονικήςέρευνας, της ανάδειξης της περιοχής, της ευαισθητοποίησης κατοίκων καιεπισκεπτών, της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και της διασφάλισης τηςπροστασίας της.

Στα περιεχόμενα του βιβλίου θα ταξιδέψετε, μέσα από δεκάδεςφωτογραφίες, χάρτες και κείμενα, στο πλούσιο πολιτιστικό υπόβαθρο καιστην ιστορία της περιοχής, στον πλούτο της χλωρίδας και της πανίδας της,στα μονοπάτια και στα ιδιαίτερα περιβαλλοντικά της χαρακτηριστικά.

Παράλληλα θα ενημερωθείτε για την ταυτότητα, τους σκοπούς και τιςδραστηριότητες του Φορέα Διαχείρισης, το νομικό πλαίσιο προστασίας τηςπεριοχής, ενώ θα βρείτε όλες τις απαραίτητες πηγές πληροφόρησης πουχρειάζεται κάποιος για να προετοιμάσει την επίσκεψή του στην Κάρπαθοκαι τη Σαρία ή απλώς για να αναζητήσει περισσότερα στοιχεία.

Η έκδοση χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το ελληνικόκράτος μέσα από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Γ’ ΚΠΣ(2000 – 2006) και το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον και ΒιώσιμηΑνάπτυξη του ΕΣΠΑ (2007 – 2013).

Σκοπός της έκδοσης

Εσωτερικό του κέντρου ενημέρωσης στο Διαφάνι Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

–11–

ΊδρυσηΟ Φορέας Διαχείρισης Καρπάθου – Σαρίας ιδρύθηκε το 2002 και έχει ωςέδρα τον παραδοσιακό οικισμό της Ολύμπου. Με την Κοινή ΥπουργικήΑπόφαση 125914/1553 συστήθηκε το Διοικητικό Συμβούλιο του Φορέα Δια-χείρισης, το οποίο απαρτίζεται από 9 μέλη, εκπροσώπους της Κεντρικήςκαι Περιφερειακής Διοίκησης, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και ΜηΚυβερνητικών Περιβαλλοντικών Οργανώσεων. Ουσιαστική δράση ανέλαβετον Μάρτιο του 2007 όταν στελεχώθηκε με το ανάλογο επιστημονικό καιβοηθητικό προσωπικό.

Πολύ σημαντικό εργαλείο στα χέρια του Φορέα Διαχείρισης για την δια-χείριση, διατήρηση και ανάδειξη της περιοχής, αποτελεί το σχέδιο ΚοινήςΥπουργικής Απόφασης (2009) μέσω της οποίας η περιοχή Βόρειας Καρ-πάθου - Σαρίας χαρακτηρίστηκε ως «Περιοχή Οικοανάπτυξης ΟλύμπουΚαρπάθου» και σε αυτήν καθορίζονται και τα όρια και οι ζώνες προστα-σίας της θαλάσσιας και χερσαίας περιοχής καθώς και οι επιτρεπόμενεςχρήσεις, οι δραστηριότητες και τα μέτρα προστασίας και διαχείρισης κάθεζώνης ξεχωριστά.

Ο Φορέας Διαχείρισης Καρπάθου – Σαρίας

–12–

Φωτ.:Α. Περτσινιδης

–13–

Στόχοι – ΔράσειςΟι στόχοι του Φορέα Διαχείρισης Καρπάθου – Σαρίας είναι οι εξής:

Η προστασία και διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος:• των σπάνιων και ενδημικών ειδών της χλωρίδας και πανίδας καθώς

και των ενδιαιτημάτων τους• του πληθυσμού της Μεσογειακής φώκιας Monachus monachus• της πλούσιας ορνιθοπανίδας• των χερσαίων και θαλάσσιων τύπων οικοτόπων ευρωπαϊκού και με-

σογειακού ενδιαφέροντος (Posidonia oceanica)• των αλιευτικών αποθεμάτων• της βιοποικιλότητας και των φυσικών διεργασιών που διέπουν τα οι-

κοσυστήματα της περιοχής.

Η προστασία, διατήρηση και ανάδειξη:• των αρχαιολογικών και ιστορικών μνημείων της περιοχής• της τοπικής αρχιτεκτονικής και των παραδοσιακών οικισμών• της πλούσιας παράδοσης και των τοπικών εθίμων• των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του τοπίου.

–14–

Σκάφος «Σαρία» Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

–15–

Η ενίσχυση και προώθηση:• της βιώσιμης τοπικής ανάπτυξης με την ορθολογική χρήση των φυσι-

κών πόρων• των παραδοσιακών ασχολιών και δραστηριοτήτων• των ήπιων μορφών τουρισμού.

Η εκπαίδευση και η ευαισθητοποίηση του κοινού για τους τρόπους καιτις μεθόδους αρμονικής συνύπαρξης ανθρώπινων δραστηριοτήτων και φυ-σικών διεργασιών.

Για την εποπτεία και φύλαξη του θαλάσσιου τμήματος της προστατευό-μενης περιοχής καθώς και για τη διεξαγωγή μικρών ερευνητικών προ-γραμμάτων (συλλογή δειγμάτων, μέτρηση φυσικοχημικών παραμέτρων,παρατήρηση και έλεγχος κατάστασης σπηλιών της Μεσογειακής φώκιας,φωτογράφηση κ.ά.), ο Φορέας Διαχείρισης διαθέτει ένα ταχύπλοο σκάφος,με το όνομα «Σαρία». Το συγκεκριμένο σκάφος έχει παραχωρηθεί από τημη Κυβερνητική Οργάνωση «Εταιρεία για την Προστασία της ΜεσογειακήςΦώκιας (ΜΟm)» προς το Φορέα Διαχείρισης στο πλαίσιο συμφωνίας χρη-σιδανείου.

–16–

Ομάδα θερινών εθελοντών Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

–17–

Η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση τόσο των μόνιμων κατοίκων όσο και τωνπολυάριθμων τουριστών που επισκέπτονται την περιοχή, κατά τους καλο-καιρινούς κυρίως μήνες, αποτελεί μία από τις σημαντικότερες δράσεις τουΦορέα Διαχείρισης. Για το σκοπό αυτό, δημιουργήθηκε το Κέντρο Ενημέ-ρωσης Καρπάθου στο γραφικό οικισμό και μοναδικό λιμάνι της Βόρειαςπεριοχής της Καρπάθου, Διαφάνι. Οι επισκέπτες του Κέντρου έχουν τη δυ-νατότητα να γνωρίσουν, μέσα από το πλούσιο φωτογραφικό υλικό που εκτί-θεται, τα σπάνια χαρακτηριστικά αυτού του πολύ σημαντικού βιοτόπου.

Τέλος, στις σημαντικές δράσεις του Φορέα Διαχείρισης Καρπάθου – Σαρίαςσυγκαταλέγεται η ενημέρωση – ευαισθητοποίηση της νέας γενιάς για τα θέ-ματα προστασίας και διατήρησης του περιβάλλοντος. Στόχος της συγκε-κριμένης δραστηριότητας του Φορέα Διαχείρισης είναι η ενίσχυση τηςπεριβαλλοντικής συνείδησης και η διαμόρφωση υπεύθυνης συμπεριφοράςτων αυριανών πολιτών και χρηστών της προστατευόμενης περιοχής.

–18–

Καθαρισμός ακτών Φωτ.: Α. Δεληγιάννη

–19–

Το πλούσιο υλικό περιβαλλοντικής εκπαίδευσης του Φορέα Διαχείρισης περιλαμβάνει εκπαιδευτικές

δραστηριότητες για την τάξη και την ύπαιθρο, διασκεδαστικάθεατρικά παιχνίδια, παρουσιάσεις κ.ά.

Δράση ενημέρωσης στα σχολεία Φωτ.:B. Πακάκη

–20–

–21–

Εκπαιδευτικό παιχνίδι Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

–22–

–23–

Εκπαιδευτική δράση «Κάναμε τα σκουπίδια μας χρυσάφι» Φωτ.: Μ. Κοντονικόλας

Ιστορική Αναδρομή – Πολιτισμός

Οι παραδοσιακοί μύλοι της ΟλύμπουΦωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

–27–

ΌλυμποςΚτισμένη αμφιθεατρικά σε υψόμετρο 250μ., στον αυχένα του όρους Προ-φήτη Ηλία, η Όλυμπος αποτελεί το βορειότερο και πιο ορεινό χωριό της Καρ-πάθου. Η μακροχρόνια απομόνωσή της από την υπόλοιπη Κάρπαθο συντέλεσεστη διατήρηση της ιδιαίτερης πολιτιστικής της ταυτότητας μέχρι και σήμερα.Το αρχαϊκό γλωσσικό ιδίωμα, η μουσική, τα έθιμα και η αρχιτεκτονική απο-τελούν λίγα χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της μοναδικότητας πουπαρουσιάζει ο οικισμός. Επίσης η Όλυμπος ίσως να είναι από τα λίγα μέρητης Ελλάδας στα οποία μπορεί να δει κανείς τους κατοίκους του να φο-ρούν στην καθημερινή ζωή τις παραδοσιακές φορεσιές του τόπου τους.

Παραδοσιακοί οικισμοί

–29–

Ο οικισμός της ΟλύμπουΦωτ.: Ν. Σπανός

–30–

Το χωριό ΔιαφάνιΦωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

ΔιαφάνιΤο Διαφάνι είναι το δεύτερο λιμάνι της Καρπάθου και επίνειο της Ολύμπου.Είναι ένα γραφικό ψαροχώρι που προσφέρεται για ηρεμία και απόλαυσητης υπέροχης φύσης. Από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και μετά γνωρίζεισημαντική ανάπτυξη. Άρχισε να έχει μόνιμους κατοίκους από τα τέλη του19ου αιώνα και εξυπηρετούσε τις μεταφορές των γεωργών προς τη Σαρία.

Αρχαιολογικές ανασκαφές του 19ου αιώνα έφεραν στο φως μυκηναϊκά αγ-γεία και χάλκινο ξίφος πιθανώς από τάφο, τα οποία σήμερα βρίσκονται στοΒρετανικό μουσείο.

Στη θέση Καμπί, επάνω από το σημερινό λιμάνι, σώζονται δίπλα στη θά-λασσα λιγοστά ερείπια βυζαντινού λουτρού και, ψηλότερα στην πλαγιά, αψί-δα παλαιοχριστιανικής βασιλικής.

–31–

–32–

Πανοραμική εικόνα του ΔιαφανίουΦωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

–33–

Το όνομα της Ολύμπου και του ΔιαφανίουΗ Όλυμπος οφείλει το όνομα της στο ομώνυμο βουνό, όπου έχει χτιστεί. Σή-μερα το βουνό λέγεται Αης Ηλίας (Προφήτης Ηλίας), επειδή στην κορυφήτου, όπως και στις κορυφές άλλων υψωμάτων της Ελλάδας, χτίστηκε το εκ-κλησάκι του Προφήτη Ηλία. Στην αρχαία εποχή όμως το βουνό, όπως επί-σης πολλά άλλα βουνά του ελληνικού χώρου, λεγόταν Όλυμπος. Συχνά επί-σης χρησιμοποιείται η ονομασία Έλυμπος, όνομα που το βρίσκουμε και σεέγγραφα των αρχών του 19ου αιώνα, επίσημα όμως λέγεται και γράφεται«η Όλυμπος», με το θηλυκό άρθρο εννοώντας η πόλη, η χώρα και όχι ο Όλυ-μπος.

Το όνομα του Διαφανίου οφείλεται σε κάποιον Διοφάνη, που συνδεόταν ιδι-αίτερα με το μέρος αυτό, είτε ως γαιοκτήμονας, είτε ως μοναχός. Πάντωςαπό γλωσσολογική άποψη η ετυμολογία αυτή είναι η μόνη πειστική.

–34–

Γεωργικές δραστηριότητες στην Αυλώνα Φωτ.: Β. Πακάκη

–35–

ΑυλώναΟ οικισμός της Αυλώνας βρίσκεται βόρεια της Ολύμπου και αποτελεί το τρί-το κατοικημένο χωριό της βόρειας Καρπάθου. Ήταν το κέντρο της αγροτι-κής ζωής της περιοχής, όπου κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού το σύνο-λο του πληθυσμού της Ολύμπου και του Διαφανίου εγκαθίστατο εκεί καικαλλιεργούσε την εύφορη γη. Υπάρχουν πάνω από διακόσιες αγροικίες ήόπως λέγονται από τους ντόπιους «στάβλοι», όπου η κάθε μία, εκτός απότο αλώνι της, είχε και τις απαραίτητες κτιριακές εγκαταστάσεις διαρρυθ-μισμένες με τέτοιο τρόπο ώστε το κτίσμα να εξυπηρετεί ή να λειτουργείως αποθηκευτικός χώρος της σοδιάς και των γεωργικών εργαλείων, αλλάκαι ως χώρος διαμονής της οικογένειας. Πρόσφατα στην περιοχή βρέθηκαναγγεία μινωικής – μυκηναϊκής εποχής, πιθανότατα από τάφο.

Αυλώνα Φωτ.: Β. Πακάκη

Λαξευτοί τάφοι αρχαίας ΒρουκούνταςΦωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

–39–

Η ιστορία των δύο νησιών αποτυπώνεται στους αρχαιολογικούς χώρους καιστα ιστορικά και θρησκευτικά μνημεία τους:

Αρχαιολογικός χώρος Βρουκούντας (βόρεια της περιοχής Αυλώνα): Η Βρουκούντα αποτέλεσε μια από τις τρεις αρχαίες πόλεις του νησιού. Σώ-ζονται μέρος των τειχών της και ταφικοί θάλαμοι, σκαμμένοι στους βρά-χους ελληνιστικής εποχής, επίσης τρεις παλαιοχριστιανικές εκκλησίες καιλίγοι τάφοι της ίδιας εποχής.

Αρχαιολογικά Θρησκευτικά Μνημεία

Κοντινή άποψη οικήματος του αρχαιολογικού χώρου ΠαλατίωνΦωτ.: Κ. Τοκαλάκη

–41–

Σαρία, όρμος Παλάτια: Εκεί απαντώνται διάσπαρτα όστρακα και λίθινοςπέλεκυς νεολιθικής εποχής, όπλα και εργαλεία της Εποχής του Χαλκού, αρ-χαίος (ελληνιστικός;) λαξευτός τάφος, παλαιοχριστιανικός οικισμός με τέσ-σερις βασιλικές και λουτρό, μεσαιωνικά κτίσματα με ιδιόμορφη θολωτή στέ-γη, τα οποία έχουν συνδεθεί με τους αιώνες των αραβικών επιδρομών (7ος– 10ος αι).

Σάρος, Κάστελλος: Λόφος σε μικρή απόσταση νότια των Παλατίων όπουαρχαία (ελληνιστική;) ακρόπολη με τείχος, θαλαμωτό λαξευτό τάφο στουςπρόποδές της και παλαιοχριστιανική βασιλική στην κορυφή του λόφου.

Σαρία, Άργος: Εγκαταλειμμένος παραδοσιακός οικισμός σε πλάτωμα στηνκορυφή του βουνού.

Κοίμηση της Θεοτόκου (Όλυμπος)Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

–43–

Κοίμηση της Θεοτόκου (Όλυμπος): Ο κεντρικός ναός του οικισμού καλύ-πτεται από τοιχογραφίες της εποχής της Τουρκοκρατίας. Ξεχωρίζει το εξαι-ρετικής τέχνης ξυλόγλυπτο τέμπλο (17ος αι.).

Μινωικά ευρήματα (Διαφάνι, όρμος Καμπί): Η περιοχή φαίνεται πως είχεκατοικηθεί από τη Μινωική Εποχή.

–44––44–

Αρχαιολογικός χώρος ΒρουκούνταςΦωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

–45––45–

Άλλες σημαντικές εκκλησίες και ξωκλήσια της περιοχής είναι ο Αϊ–Ζα-χαρίας (Σαρία), κάτασπρο εκκλησάκι πάνω στην κορυφή του βουνού μετάαπό μονοπάτι με ογκόλιθους. Στην Όλυμπο, ξεχωριστό ενδιαφέρον πα-ρουσιάζουν τα μονόχωρα εκκλησάκια της Aγ. Άννας της Καθολικής με ανει-κονικό διάκοσμο, πιθανώς από την εποχή της εικονομαχίας (8ος–9ος αιώ-νας), ακριβώς δίπλα το εκκλησάκι των Aγ. Σαράντα με τοιχογραφίες του11ου αιώνα καθώς και το εκκλησάκι της Αγ. Μονής. Ανεικονικό διάκοσμο,που σήμερα πια δεν σώζεται, είχε και το εκκλησάκι του Αγίου Ονούφριου,στην είσοδο της Ολύμπου.

–46–

Αγία Άννα η καθολική (δεξιά) και Άγιοι Σαράντα (αριστερά) ΟλύμπουΦωτ.: Β. Πακάκη

–47–

Αγία Μονή (Γέννηση Θεοτόκου) ΟλύμπουΦωτ.: Β. Πακάκη

Κοντινή άποψη θολωτού κτίσματος στα ΠαλάτιαΦωτ.: Α. Δεληγιάννη

–49–

Ιστορικά στοιχεία

Αρχαία εποχήΟι αρχαιολογικές έρευνες έδειξαν ότι στην περιοχή της Ολύμπου είχαν εγκα-τασταθεί Μινωίτες και Μυκηναίοι, περίπου τον 15ο αιώνας π.Χ.. Με βάσητις πληροφορίες των αρχαίων συγγραφέων (Σκύλαξ, Στράβων ) και τα αρ-χαιολογικά ευρήματα, από τον 4ο π.Χ. αιώνα υπήρχαν στην περιοχή της Ολύ-μπου δύο αξιόλογες πόλεις, η Βρυκούς, στη θέση της σημερινής Βρουκού-ντας κι η Νίσυρος «ομώνυμος τη των Νισύριων νήσω» στη θέση Παλάτιατης Σαρίας. Αν όχι στο στενό της Σαρίας, τουλάχιστον στην περιοχή του βρι-σκόταν ο ναός του Πορθμείου Ποσειδώνος, που αποτελούσε κέντρο λατρείαςόλης της Καρπάθου, κατά την αρχαία και την ελληνιστική περίοδο. Από τηΒρουκούντα προέρχεται η περίφημη επιγραφή η γνωστή ως «Δωρικόν ψή-φισμα Καρπάθου», που αναφέρεται στο γιατρό Μηνόκριτο Μητροδώρου,στον οποίον οι Βρουκούντιοι απένειμαν εξαιρετικές τιμητικές διακρίσεις,επειδή είχε προσφέρει τις ιατρικές του υπηρεσίες με αφιλοκερδή και ανε-πίληπτο τρόπο για είκοσι και πλέον χρόνια. Από την αρχαία πόλη της Βρου-κούντας σώζονται δεκάδες υπόσκαφοι τάφοι, ερείπια τοίχων και οχυρώσεωνκαι τμήμα ελληνιστικών τειχών.

Όπως φαίνεται από τα βυζαντινά μνημεία που υπάρχουν στην περιοχή τηςΒρουκούντας και των Παλατιών, η ζωή συνεχίστηκε στις πόλεις αυτές καικατά τη βυζαντινή εποχή. Επειδή τα ερείπια της μεγάλης βασιλικής των Πα-λατιών (στη θέση της σημερινής Αγίας Σοφίας), του Στενού (στη θέση τηςσημερινής Αγίας Αικατερίνης) και του Φίλιους (στη θέση Αρχάγγελος) χρο-νολογούνται γύρω στον 6ο αιώνα, πιθανολογείται ότι ο Χριστιανισμός πρέ-πει να ήλθε στην Κάρπαθο (και ειδικά στην Όλυμπο) οπωσδήποτε πριν απότον αιώνα αυτόν.Υπάρχει η γνώμη (όχι απόλυτα επιβεβαιωμένη) ότι ο Ιω-άννης της Καρπάθου, περίφημη εκκλησιαστική μορφή του 6ου αιώνα, έζη-σε στη Βρουκούντα.

–50–

Θολωτά μεσαιωνικά κτίσματα στα Παλάτια, που συνδέονται με τους αιώνες των αραβικών επιδρομών (7ος – 10ος αιώνας).

Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

–51–

Οι Βρουκούντιοι και οι Νισύριοι παρέμειναν στις πόλεις τους μέχρι το τέ-λος περίπου του 7ου αιώνα, ίσως κι ως τον 8ο αιώνα, οπότε εξαιτίας τωναραβικών επιδρομών, αναγκάστηκαν από κοινού –πιθανότατα– να αναζη-τήσουν καταφύγιο μακριά από τη θάλασσα, σε φύσει οχυρές θέσεις. Η Βρου-κούντα φαίνεται ότι δεν κατοικήθηκε έκτοτε, ενώ στα Παλάτια συνεχίστη-κε η ζωή, πιθανώς όμως με Άραβες κατοίκους, που θα είχαν καταστήσει τηνπόλη εκείνη ορμητήριό τους, καθώς από τη θέση αυτή θα μπορούσαν να δε-σπόζουν στο πέρασμα Ρόδου – Καρπάθου.

–52–

Εγκατάσταση στην ΌλυμποΟι κυνηγημένοι πρόσφυγες της Βρουκούντας και της Νισύρου φαίνεται ναήρθαν στην Όλυμπο κατά την περίοδο των αραβικών επιδρομών (7ος–9οςαιώνας), που συμπίπτει με την περίοδο της Εικονομαχίας (8ος–9ος αιώνας).Τη γνώμη αυτή τη στηρίζει από τη μια η εγκατάλειψη των αρχαίων πόλε-ων κατά την εποχή αυτή κι από την άλλη η χρονολόγηση των σημερινών να-δρίων της Καθολικής και του Αγίου Ονουφρίου, αλλά και του παλαιότερουδιάκοσμου της κεντρικής εκκλησίας της Ολύμπου, ο οποίος εμφανίζεται σεσημεία όπου το μεταγενέστερο διακοσμητικό επίστρωμα έχει πλέον δια-βρωθεί. Στη διακόσμηση των ναών αυτών δεν υπάρχουν μορφές αγίων, υπάρ-χουν μόνο τα γνωστά χριστιανικά σύμβολα, σταυροί, ψάρια κλπ. τα οποίαεπέτρεπαν οι εικονομάχοι.

Είναι πιθανόν οι φυγάδες της Βρουκούντας και της Νισύρου να μην εγκα-ταστάθηκαν αμέσως στην Όλυμπο, αλλά ν’ αναζήτησαν πρωτύτερα άλλοντόπο εγκατάστασης, κάπου κοντά στις παλιές τους εστίες. Ως ένα τέτοιομπορούμε να υποθέσομε την Εξεπιταρέα, (που σημαίνει τόπος εκπατρισμού)όπου έχουν εντοπισθεί παλαιά ερείπια, ίσως του 8ου ή 9ου αιώνα.

Η θέση της Ολύμπου, σε υψόμετρο περί τα 300 μέτρα, παρείχε στους κα-τοίκους της υψηλή προστασία από πειρατικές επιδρομές, ώντας φύσει ασφα-λισμένη από τη βόρεια ως και τη νοτιοδυτική της πλευρά. Από το ύψωματης Ολύμπου ήταν δυνατή η επόπτευση της ανοιχτής θάλασσας αλλά και ηοπτική επαφή με τους φρυκτώρους των αντικρυνών υψωμάτων, που ειδο-ποιήούσαν σε περίπτωση παρατήρησης πειρατικών πλοίων, ώστε οι κάτοι-κοι να κλειστούν στο κάστρο τους. Επιπλέον, κοντά στο μέρος αυτό υπήρ-χε άφθονο πηγαίο νερό και η κύρια καλλιεργήσιμη έκταση, της Αυλώνας, δεν

–53–

απείχε πολύ. Ίχνη του κάστρου υπάρχουν ακόμα και πάντως το θυμίζουντα τοπωνύμια Μέσα Κάστρο, για μια συνοικία του χωριού και Όξω Καμά-ρα, τη συνοικία που βρίσκεται προς το μέρος της θάλασσας, χτισμένη έξωαπό τη δυτική πύλη του κάστρου, η οποία βρισκόταν στη νότια είσοδο τουσημερινού Πλατύου.

Άη Γιάννης της Βρακούντας

–55–

Νεότερα χρόνιαΟι πληροφορίες που έχουμε για την Όλυμπο από την εγκατάσταση των πρώ-των κατοίκων σ’ αυτήν μέχρι και τον περασμένο αιώνα δεν είναι πολλές.Οι ελάχιστοι περιηγητές που πέρασαν από την Κάρπαθο δεν έφταναν συ-νήθως μέχρι τη μακρινή Όλυμπο, μιλούν όμως με θαυμασμό για τη φήμηπου είχε για την αρχαιοπρεπή της γλώσσα, τα έθιμα και τα τραγούδια της.Με βάση τη γενικότερη ιστορία του νησιού και της ευρύτερης περιοχής, κα-θώς και τα όσα διέσωσε η λαϊκή παράδοση, μπορούμε να πούμε τα πα-ρακάτω:

Από την εποχή που ο διοικητής της Συρίας Μωαβίας καταστρέφει την Κάρ-παθο (647) λυμαίνονται την περιοχή οι Σαρακηνοί, μέχρι την τελική εκδίωξητους από τη Κρήτη που πέτυχε ο Νικηφόρος Φωκάς (961). Στα επόμεναχρόνια η Κρήτη, η Κάσος και η Κάρπαθος απετέλεσαν το «θέμα της Κρή-της» με επικεφαλής βυζαντινό στρατηγό. Με τη φραγκική κατάκτηση τηςΒυζαντινής Αυτοκρατορίας (1204) το νησί περιέρχεται διαδοχικά στον κρη-τικό ευγενή Λέοντα Γαβαλά, στους Γενουάτες Μορέσκο και στην κρητικο-ενετική οικογένεια των Κορνάρων, μέχρι το 1537, που ο τουρκικός στόλοςυπό το Χαϊρεντίν Βαρβαρόσσα καταλύει την φραγκική κυριαρχία. Στην επα-νάσταση του 1821 η Κάρπαθος επαναστατεί και διώχνει τους Τούρκους κα-τακτητές, αλλά με το πρωτόκολλο του Λονδίνου (1830) ξαναδίνεται στηνΤουρκία. Την τουρκική ακολουθεί η ιταλική κατάκτηση (1918) μέχρι το 1948που τα Δωδεκάνησα ενώνονται με την Ελλάδα.

Τα προνόμια, φορολογικά και διοικητικά, που είχαν παραχωρηθεί στα νη-σιά επί Τουρκοκρατίας είχαν βοηθήσει στην ανάπτυξη δημοκρατικών θε-σμών αυτοδιοίκησης και στη δημιουργία ανεκτής οικονομικής ζωής. Μέχρι

–56–

και τα τελευταία χρόνια της ιταλικής κατοχής, την Όλυμπο διοικούσαν οιδημογέροντες, που είχαν ευρύτατες διοικητικές, φορολογικές, εκπαιδευτι-κές και δικαστικές αρμοδιότητες. Θαυμασμό μας προκαλεί σήμερα ιδιαί-τερα ο τρόπος με τον οποίο εκείνοι οι τοπικοί άρχοντες καθόριζαν την ετή-σια χρήση της γης, ικανοποιώντας τις ανάγκες και εξισορροπώντας τις αντι-θέσεις ανάμεσα στο γεωργικό και το ποιμενικό στοιχείο.

–57–

Κιόνιο παλαιοχριστιανικής βασιλικής

Λάλημα του γαμπρού στην εκκλησία

–59–

Την αγάπη για τη μουσική φαίνεται πως τη κληροδότησε στους Καρπάθι-ους ο Απόλλωνας, ο θεός του ήλιου και της μουσικής, ένας από τους προ-στάτες θεούς του νησιού.

Στη μορφή που συντηρούνται σήμερα τα τραγούδια της Καρπάθου, ειδι-κά της Ολύμπου, είναι η πιο γνήσια αντιπροσώπευση της ελληνικής μου-σικής παράδοσης.

Πολλές είναι οι αυτοσχέδιες μαντινάδες που συνοδεύονται από μουσικά όρ-γανα, που η ιστορία τους χάνεται στα βάθη των αιώνων. Τα παραδοσιακάμουσικά όργανα είναι η αχλαδόσχημη τρίχορδη λύρα, με τον τραχύ αλλάπλούσιο και γλυκό ήχο, που, όπως και στην Κάσο, θέλουν όλα τα μικρά κου-δούνια στο δοξάρι τους να κουδουνίζουν, όπως οι μικρές καμπάνες στα κα-μπαναριά των μοναστηριών τους, η πατροπαράδοτη τσαμπούνα, που θε-ωρείται απόγονος του αρχαίου «άσκαυλου», το λαούτο και το βιολί.

Λένε πως οι σκοποί της Καρπάθου ξεπερνούν τους 70 και κατά άλλους τους100. Τα όργανα παίζονται συνήθως σε ζευγάρια, η λύρα με το λαούτο καιη τσαμπούνα με το βιολί. Ο παλαιότερος συνδυασμός των 3 οργάνων (ταλυροτσάμπουνα) διατηρείται σήμερα μόνο στα βόρεια χωριά.

Ο χορός γίνεται στην πλατεία του χωριού ή στο εκκλησιαστικό μέγαρο. ΣτηνΌλυμπο ιδιαίτερα (π.χ. στο πανηγύρι του Άη Γιάννη στη Βρουκούντα) ακο-λουθείται συγκεκριμένο τυπικό. Το ξεκίνημα γίνεται με εκκλησιαστικά τρο-πάρια και δημοτικά τραγούδια, ακολουθεί ο χορός, πρώτα ο σιανός ή κάτωχορός, μετά ο γονατιστός και στο τέλος ο ζωηρός πάνω χορός. Οι γυναίκεςχορεύουν στα δεξιά των ανδρών και πρέπει να φορούν ολυμπίτικη στολή.

Μουσική και χορός

«πάνω χορός»

–61–

Οι χοροί Ο Σιανός ή Κάτω είναι ο πλέον αργός χορός, κατατάσσεται στους «συρ-τούς» χορούς του νησιού, από το γεγονός ότι είναι ήσυχος. Αναπτύσσεταιμε αργά περπατητά βήματα, δύο δεξιά και ένα αριστερά. Τα χέρια δένο-νται μπροστά χιαστί, το δεξί κάτω από το αριστερό του προηγούμενου απότα δεξιά. Οι παλιοί αποκαλούν το Σιανό ή Κάτω «χορό τον μαντινάδων».Τον θεωρούν μάλιστα πιο σημαντικό από τους άλλους χορούς, ακριβώς γιατις μαντινάδες που τον συνοδεύουν και την ευκαιρία δημόσιας έκφρασηςπου περιέχουν. «Στο Σιανό εμπορείς να πεις ότι είχες να πεις για σ’ ένακαι για τους άλλους. Αυτό είχε την αξία του».

Η χαλαρή κίνησή του δίνει προτεραιότητα στις μαντινάδες. Οι χορευτές μπο-ρούν να ασχολούνται ευκολότερα με τη σύνθεση και την εκτέλεσή τους, κα-θώς είναι απαλλαγμένος από έντονη σωματική δράση.

Ο Γονατιστός έχει τα ίδια βήματα με το Σιανό, διαφέρει όμως ως προς τηνταχύτητα με την οποία χορεύεται και κατ’ επέκταση ως προς τις αισθητέςκάψεις των γονάτων σε κάθε πάτημα και την κίνηση που προκαλούν. Εκτόςτου ότι είναι γρηγορότερος από το Σιανό, επιταχύνεται σταδιακά μέχρι τημετάβαση στο γρήγορο Πάνω. Ο Γονατιστός, επειδή δε χρησιμοποιείται γιακοινωνικούς, αλλά για τεχνικούς και ψυχολογικούς κυρίως λόγους – για ναπροσαρμόζει το σώμα και τη διάθεση των χορευτών σε εντονότερα κινητι-κά επίπεδα – δε διαρκεί παρά λίγο χρόνο σε κάθε επανάληψή του.

Ο Πάνω χορός είναι η κορυφαία στιγμή της χορευτικής δραστηριότητας απόκινητική άποψη. Χορεύεται κυρίως επιτόπου. Οι απλές κινήσεις του εκτε-λούνται γρήγορα, εμπλουτισμένες με κρατήματα και πυκνά κατακόρυφασουσταρίσματα, τα οποία αποτελούν το κυριότερο χαρακτηριστικό του. Ο

Χορός στο Σελάι

–63–

χορός εκτελείται με μικρά, αδιόρατα βήματα. Τα πόδια δεν ανασηκώνονταιαπό το δάπεδο, είναι καζικωμένα, καρφωμένα εκεί.

Η Σούστα δεν έχει την ένταση του Πάνω. Είναι πιο ήσυχος και πιο στρω-τός χορός. Συρτό χορό τη θεωρούν και οι παλιοί χορευτές, αφού για την ποι-οτική εκτέλεσή της λένε ότι ο χορευτής πρέπει να σέρνει τα πόδια του στοδάπεδο, όχι με πίεση αλλά θωπευτικά. Τον ήσυχο και σχετικά ξεκούραστοχαρακτήρα της Σούστας επιβεβαιώνει το γεγονός ότι οι παλιότεροι την προσ-διορίζουν ως χορό των γερόντων και των γυναικών. Πράγματι οι γυναίκεςτων κάτω χωριών κατ’ εξαίρεση του κανόνα που λέει ότι οι γυναίκες δενχορεύουν στον κάβο, χόρευαν μόνες τους τη Σούστα χωρίς άντρα στην κο-ρυφή του κάβου. Μια ομάδα από γυναίκες συγγενείς του γαμπρού και τηςνύφης, κυρίως παντρεμένες, δένονται στην ομπρός μεριά του χορού. Εκείεναλλάσσονται στη θέση του κάβου ή αφήνουν αυτή τη θέση στη καλύτε-ρη χορεύτρια. Συχνά καλούν τη νύφη στην τιμητική θέση της δεύτερης καιτη χορεύουν.

Στον Αντιπατητή δένονται από τους ώμους σε ανοικτό κύκλο. Ο χορός έχειδύο φάσεις που εναλλάσσονται: την αργή και τη γρήγορη. Στη γρήγορη φάσημε τα πόδια σε διάσταση και τη μετάθεση του κέντρου βάρους στο δεξί καιτο αριστερό, είναι το αντιπάτημα του χορού. Το αντιπάτημα στην Καρπα-θιακή διάλεκτο, αντιστοιχεί στην κίνηση της εναντίωσης, της αντίστασης. Προ-έρχεται από το ρήμα αντιπατώ που σημαίνει «κοντράρω, δεν υποχωρώ ήεπιμένω, υποστηρίζω το ενάντιόν τι ζωηρώς» όπως αναφέρει ο Μιχαηλί-δης – Νουάρος. Κατά τον ίδιο, ένα άλλο παράγωγο του αντιπατώ είναι οαντιπάτης, «ο μοχλός που συγκρατεί την θύραν, ο εμποδίζων το άνοιγμάτης, ο σύρτης».

Μ. Παρασκευήστόλισμα του επιταφίου από τις «μυροφόρες»

–65–

Λόγω του μεγάλου λαογραφικού της πλούτου, η Κάρπαθος θεωρείται απότους σημαντικότερους «αιμοδότες» της Ελληνικής Λαογραφίας. Η γεωγραφικήτης θέση, μακριά από την κεντρική Ελλάδα, αλλά και η γνήσια καθαρή ελ-ληνική ψυχή του Καρπάθιου συντελέσαν ώστε η ξεχωριστή Κάρπαθος νααποδίδει έντονα το άρωμα του λαϊκού πολιτισμού. Ο τουρισμός δεν έχεικαμία επίπτωση στα ήθη και στα έθιμα του νησιού. Με κάθε ευκαιρία οιΚαρπάθιοι δείχνουν την προσήλωση στις παραδόσεις τους και όχι μόνο στιςεπετείους των εορτασμών και στα πανηγύρια, αλλά στην καθημερινότητατους, στη συμπεριφορά τους, στους δρόμους, στα σπίτια, στη μουσική, τονχορό, στις αυτοσχέδιες μαντινάδες. Δεν είναι άλλωστε τυχαία και η προ-σπάθεια των Καρπαθίων να ανακηρυχθεί η Όλυμπος σε «πόλιν» του λαϊ-κού πολιτισμού στα Δωδεκάνησα.

Με πολλές γιορτές και πανηγύρια σκορπισμένα σε όλη τη διάρκεια του χρό-νου οι Καρπάθιοι δίνουν ζωή σε ναούς και παρεκκλήσια, γλεντούν, χορεύ-ουν και τραγουδούν τιμώντας τους αγίους τους σε ένα άτυπο διαγωνισμό,όπου κάθε χωριό προσπαθεί να κάνει το πανηγύρι του καλύτερο από ταπανηγύρια των άλλων χωριών.

Τα σπουδαιότερα πανηγύρια είναι:

10/02 Αγίου Χαράλαμπου – Απέρι25/03 Ευαγγελίστριας – Πηγάδια23/04 Άγιος Γεώργιος – Λευκός17/07 Αγία Μαρίνα – Μενετές27/07 Άγιος Παντελεήμονας – Στες (Όθος)27/07 Άγιος Παντελεήμονας – Κατώδιο (Απέρι)06/08 Χριστού – Όθος

Λαογραφικά στοιχεία

Λαμπρή Τρίτη στην Όλυμπολιτάνευση των εικόνων

–67–

06/08 Χριστού – Βαλαντού (Απέρι)15/08 Δεκαπενταύγουστος στις Μενετές, Πυλές, Απέρι και Όλυμπο22/08 Της Παναγίας – Κυρά Παναγία (Απέρι)23/08 Της Παναγίας της Μερτωνίτισσας – Μερτώνας (Απέρι)28/08 Άγιος Ιωάννης – Λακκί, Όλυμπος (Βρουκούντα)29/08 Άγιος Ιωάννης – Λόροι (Απέρι)07/09 Λαρνιώτισα – Πηγάδια08/09 Παναγία η Βρυσιαννή – Μεσοχώρι08/09 Παναγία της Πλαγιάς – Βωλάδα14/09 Ύψωσις Τιμίου Σταυρού – Πυλές17/09 Αγία Σοφία – Αρκάσα03/11 Άγιος Γεώργιος – Σπόα

Επίσης στο Δημοτικό Διαμέρισμα Βωλάδας κάθε χρόνο διοργανώνεται Γιορ-τή Κρασιού. Μαζεύεται πολύς κόσμος για να δοκιμάσει το κρασί που φτιά-χνουν οι ντόπιοι στα πατητήρια τους, το «κρασί του Αδάμ», όπως το απο-καλούν.

–68–

Κατεργασία μαλλιού

Παροδοσιακές μπότες «στιβάνια»

Καρπάθηκες «Μακαρούνες»

«πασχαλινές αβγούλες»

Εσωτερική άποψη παραδοσιακών σπιτιών της ΟλύμπουΦωτ: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

-73-

Αντίθετα με το απλό εξωτερικό του, το Καρπάθικο σπίτι διακρίνεται γιατην εσωτερική του πλούσια διαρρύθμιση και διακόσμηση. Όλος χώρος τουσπιτιού διαιρείται σε πολλά μέρη για να μπορεί να εξυπηρετεί τις ανάγκεςτης οικογένειας σύμφωνα και με τα έθιμα του τόπου. Έτσι σχηματίζονταιοι «σουφάδες» και κάτω τους οι «αποκρίατοι» (υποκρέββατοι), τα «πα-γκάλια», τα ντουλάπια και τα συρτάρια που είναι τα χαρακτηριστικά γνω-ρίσματα του Καρπάθικου σπιτιού.

Το μεγαλύτερο μέρος του σπιτιού το πιάνουν οι δύο σουφάδες, που είναιξύλινα πατάρια εφαρμοστά στους τοίχους με φρακτή πρόσοψη προς το πά-τωμα. Οι σουφάδες έχουν στη μπροστινή τους πλευρά χαμηλά ξυλόγλυπτακαγκελάκια, τα «τραπουζάνια». Εκτός από τους σουφάδες πολλά σπίτιαέχουν ακόμη ένα ξύλινο πατάρι τη «μουσάντρα». Στους σουφάδες και στημουσάντρα, που χρησιμεύουν κυρίως ως υπνοδωμάτια, βρίσκονται τα στρώ-ματα, τα παπλώματα, τα κιλίμια και τα μπαούλα με τα χειροποίητα κε-ντήματα.

Ο χώρος κάτω από τους σουφάδες καλύπτεται από τους αποκρίατους, οόξω αποκρίατος και ο μέσα αποκρίατος. Και οι δύο έχουν περίτεχνες ξύ-λινες πόρτες και χρησιμεύουν ως αποθηκευτικοί χώροι.

Τα ξύλινα ράφια με τα λεπτά διακοσμητικά σκαλίσματα είναι επίσης χα-ρακτηριστικά του Καρπάθικου σπιτιού. Τα ράφια είναι συνήθως σε δυο ήτρεις σειρές περιμετρικά του τοίχου πάνω από τους σοφάδες. Στα ράφια«στολίζουν» όρθια στη σειρά παλιά πιάτα, «μαστραπάδες» και λαγήνια,που δίνουν με τα πλούσια χρώματά τους μια ιδιαίτερη ομορφιά στο σπί-τι. Στα ράφια συνήθως τοποθετούν και τα εικονίσματα ή σε γύψινο εικο-νοστάσι βυζαντινής τεχνοτροπίας.

Το εσωτερικό του Καρπάθικου σπιτού

Το σακοφούστανο

–75–

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία της Καρπάθου, που έχουν κάνειμάλιστα το γύρο του κόσμου, είναι και οι φορεσιές τους. Κάθε στοιχείο τηςγυναικείας και αντρικής φορεσιάς έχει τη δική του σημασία.

Η γυναικεία φορεσιάΗ ΒΕΣΤΑ

Η βέστα είναι η κατωχωρίτικη φορεσιά. Αποτελείται από μακρύ, μονοκόμματοφόρεμα από γυαλιστερό ύφασμα όπως ατλάζι. Στο κεφάλι φορούν δύο τσε-μπέρια, τα λεγόμενα σκουφοΰρια ή αντιτσέμπερα, το ένα έχει χρώμα λευ-κό με λουλούδια και το άλλο μαύρο. Το μέσα τσεμπέρι δένεται με κόμποενώ το εξωτερικό μαντήλι πέφτει ελεύθερο μπροστά.

ΤΟ ΚΑΒΑΪ

Κατ’ εξοχήν Ολυμπίτικη στολή που φοριέται μέχρι σήμερα μόνο από πα-ντρεμένες γυναίκες. Αποτελείται από πουκαμίσα άσπρη με κέντημα στα μα-νίκια, τον ποδόγυρο και γύρω από τη λαιμόκοψη. Πάνω από αυτή φοριέ-ται το καβάϊ σε μπλε ή μαύρο χρώμα με κεντήματα στα ίδια σημεία. Απόπάνω δένεται η ζώνη και η ποδιά με ζωηρό χρώμα και κέντημα με χρω-ματιστές πούλιες. Στο κεφάλι φορούν τα μαλλίτικα μαντήλια με ζωηρά χρώ-ματα και στο στήθος χρυσά νομίσματα (κολαΐνα). Στα πόδια φορούν στι-βάνια κόκκινα με κέντημα.

ΤΟ ΣΑΚΟΦΟΥΣΤΑΝΟ

Γυναικεία Ολυμπίτικη φορεσιά, που τη φορούν οι ελεύθερες κοπέλες καιοι νύφες. Αποτελείται από δύο μέρη, τη φούστα και τον σάκο. Ξεχωρίζειαπό τις άλλες φορεσιές για τα ζωηρά χρώματα και τα φανταχτερά κεντή-ματα με πούλιες. Στο κεφάλι φορούν μαντήλι άσπρο με έντονα λουλούδια

Οι ενδυμασίες

Καρπάθικος γάμος

–78–

και γύρω από το μαντήλι κρέμονται τα πιτσίλια (πλεγμένες χρωματιστέςχάντρες). Στα πόδια φορούν τις Ολυμπίτικες χειροποίητες παντόφλες μαύ-ρου χρώματος με πολλά χρωματιστά κεντήματα στο μπροστινό μέρος.

Η αντρική φορεσιάΟι άνδρες φορούσαν βράκα σε μαύρο ή μπλε χρώμα που έφτανε λίγο πιοκάτω από τα γόνατα κι έζωνε στη μέση με ένα ζωνάρι.

Φορούσαν άσπρη πουκαμίσα κι από πάνω γιλέκο στο ίδιο χρώμα με τη βρά-κα. Στο κεφάλι φορούσαν το φέσι επί τουρκοκρατίας και αργότερα φορούσανκασκέτο. Στα πόδια φορούσαν αντρικά στιβάνια ή παπούτσια με κάλτσες.Οι κάλτσες στηρίζονται με καλτσοδέτες που καταλήγουν σε μικρή φούντα.

–79–

Παραδοσιακή τοπική ενδυμασία της ΟλύμπουΦωτ.: Ν. Σπανός

Περιοχή ΟικοανάπτυξηςΚαρπάθου Σαρίας

Πανοραμική εικόνα της Ολύμπου

–83–

Η Κάρπαθος είναι το δεύτερο σε μέγεθος νησί της Δωδεκανήσου (μετά τηΡόδο) με έκταση 301 τετραγωνικά χιλιόμετρα και μήκος ακτών 160 χιλιό-μετρα. Βρίσκεται μεταξύ της Ρόδου και της Κρήτης, σε απόσταση 25 ν.μ.από το ΝΔ άκρο της Ρόδου και 40 ν.μ. από το ΒΑ της Κρήτης.

Η προστατευόμενη περιοχή περιλαμβάνει το βόρειο τμήμα της Καρπάθου(Δημοτική ενότητα Ολύμπου) έκτασης 83 km2, καθώς και το νησί της Σα-ρίας, έκτασης 21km2, που βρίσκεται στο βόρειο άκρο της Καρπάθου. Ταδύο νησιά χωρίζονται μεταξύ τους από μια θαλάσσια λωρίδα (Δίαυλος Σα-ρίας) μήκους 30μ.

Η περιοχή είναι αρκετά ορεινή και παρουσιάζει έντονη γεωμορφολογία μεβαθιές χαράδρες, σάρες, ρέματα και βραχώδης, απότομες ακτές. Υψηλότε-ρη κορυφή της Β. Καρπάθου είναι ο Προφήτης Ηλίας με υψόμετρο 719μ.και της Σαρίας το Παχύ Βουνό με υψόμετρο 631μ. Το κλίμα της περιοχήςείναι Μεσογειακό και εντάσσεται στο θερμότερο και ξηρότερο τμήμα τωνΜεσογειακών οικοσυστημάτων.

Απόκρημνες ακτές της Καρπάθου Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

–85–

Το έντονο ανάγλυφο, με τις μεγάλες κλίσεις σε συνδυασμό με τους δυνα-τούς ανέμους και την μικρή διαθεσιμότητα νερού παίζουν σημαντικό ρόλοστη διαμόρφωση της βλάστησης στη περιοχή. Στις δύσκολες αυτές συνθή-κες διαβίωσης, επιβιώνουν ανθεκτικά είδη όπως τα φρύγανα και οι θαμνώνεςπου αποτελούν και την κυρίαρχη βλάστηση. Ωστόσο, μεγάλη έκταση κα-ταλαμβάνουν και οι δασωμένες εκτάσεις με κυρίαρχο είδος την τραχεία πεύ-κη (Pinus brutia).

Η περιοχή της Β. Καρπάθου – Σαρίας θεωρείται ως ένας από τους σημα-ντικότερους βιοτόπους στην Ελλάδα λόγω της ύπαρξης πολλών σπάνιων καιενδημικών ειδών χλωρίδας και πανίδας πολλά από τα οποία συναντώνταιαποκλειστικά στη περιοχή και πουθενά αλλού στον κόσμο. Για τον λόγοαυτό η Β. Κάρπαθος και η Σαρία έχει ενταχθεί στο δίκτυο NATURA 2000(δίκτυο σημαντικών οικολογικά περιοχών της Ευρώπης) με κωδικό GR4210003.

–86–

Το χωριό Όλυμπος Φωτ: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

–87–

Απόκρημνες ακτές της Καρπάθου Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

–88–

Σύμφωνα με το σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος του 2009 η περιοχή χα-ρακτηρίστηκε ως προστατευόμενη με την ονομασία «Περιοχή ΟικοανάπτυξηςΟλύμπου Καρπάθου». Η συνολική έκταση της προστατευόμενης περιοχήςείναι 155 χιλιάδες στρέμματα (θαλάσσια έκταση περίπου 53 χιλιάδες στρέμ-ματα & χερσαία έκταση περίπου 102 χιλιάδες στρέμματα).

–89–

Η ποιότητα και η σπουδαιότητα της περιοχής, που την τοποθετούν στο χάρ-τη των προστατευόμενων περιοχών, απορρέουν από τα εξής:

Αποτελεί βιότοπο για έναν από τους μεγαλύτερους πληθυσμούς, του υπ΄αριθμό ένα υπό εξαφάνιση θαλάσσιου θηλαστικού στην Ευρώπη, της Με-σογειακής φώκιας Monachus monachus.

Η Βόρεια Κάρπαθος και η νήσος Σαρία έχουν χαρακτηρισθεί ως «Ση-μαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας» σύμφωνα με τη οδηγία79/409/EEC.

Η βιοποικιλότητα της περιοχής είναι μεγάλη και χαρακτηρίζεται από πλή-θος σπάνιων και ενδημικών ειδών φυτών και ζώων τα οποία προστα-τεύονται από Διεθνείς Συμβάσεις και την ελληνική νομοθεσία.

Ο κόλπος του Τριστόμου, στο βόρειο άκρο της Καρπάθου, αποτελεί τηνπιο σημαντική θαλάσσια περιοχή του νησιού καθώς στο σκληρό υπόστρωμαπου τον περιβάλλει συναντάται ένας μεγάλος πληθυσμός του δίθυρουArca noae (κοινώς Καλόγνωμη) ενώ το εσωτερικό λασπώδες υπόστρω-μα φιλοξενεί το μεγαλύτερο πληθυσμό του δίθυρου Pinna nobilis (κοινώςΠίνα) στο νότιο Αιγαίο.

Η γεωμορφολογία με τις σάρες, τους γκρεμούς και τις βραχώδεις ακτέςείναι τυπική της περιοχής του Αιγαίου και έχει ιδιαίτερη αισθητική αξία.

Επιπλέον η προστατευόμενη περιοχή παρουσιάζει μεγάλο αρχαιολογι-κό ενδιαφέρον.

Σπουδαιότηταοικοσυστήματος

–90–

Η περιοχή είναι ιδιαίτερα ορεινή (υψηλότερη κορυφή της Βόρειας Καρπά-θου είναι ο Προφήτης Ηλίας, ύψους 719 μ. και της Σαρίας το Παχύ Βουνό,ύψους 631 μ.), με βαθιές χαράδρες, σάρες, ρέματα και βραχώδεις, απότο-μες ακτές. Το έντονο ανάγλυφο της περιοχής με τις μεγάλες κλίσεις, σε συν-δυασμό με το θερμό μεσογειακό κλίμα, με τους δυνατούς ανέμους το χει-μώνα και τη μικρή διαθεσιμότητα νερού το καλοκαίρι, έχουν παίξει σημα-ντικό ρόλο στη διαμόρφωση της βλάστησης στη περιοχή. Έτσι η κυρίαρχηβλάστηση αποτελείται από ανθεκτικά είδη, όπως τα φρύγανα και η μακία.

Ωστόσο, στο ανατολικό τμήμα της περιοχής υπάρχουν υπολείμματα του πυ-κνού δάσους τραχείας πεύκης (Pinus brutia), που πριν να πληγεί από εκτε-ταμένη πυρκαγιά κάλυπτε μεγάλο μέρος των ανατολικών πλαγιών.

Γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά

–91–

Οι γεωλογικοί σχηματισμοί που εμφανίζονται στην περιοχή της Β. Καρπάθουκαι Σαρίας από τους αρχαιότερους προς τους νεότερους είναι οι ακόλου-θοι:

Μαύροι δολομίτες και δολομιτικά λατυποπαγή. Πρόκειται για κάτω Κρη-τιδικούς, παχυστρωματώδεις έως άστρωτους, δολομίτες πάχους αρκε-τών εκατοντάδων μέτρων.

Λεπτοστρωματώδεις ασβεστόλιθοι. Πρόκειται για λευκούς έως σκούρουςκαστανούς καλά ενστρωμένους ασβεστόλιθους σε εναλλαγές με μικρο-λατυποπαγείς ασβεστόλιθους με φακούς, κονδύλους και λεπτές στρώ-σεις πυριτιολίθων. Στους ασβεστόλιθους αυτούς βρέθηκαν απολιθώμα-τα που δηλώνουν Κάτω Κρητιδική έως Παλαιοκαινική ηλικία. Το πάχοςτου σχηματισμού είναι περίπου 700 μ.

Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι. Πρόκειται για παχυστρωματώδεις σκουρό-χρωμους μακρολατυποπαγείς ασβεστόλιθους πάχους που ξεπερνά τα 150μ. Προς την οροφή μεταβαίνουν σε φλύσχη.

Φλύσχης. Στη βάση μαργαϊκός και στη κορυφή πηλιτοψαμμιτικός. Η ηλι-κία του είναι ανω–ηωκαινική και το πάχος του περί τα 600 μ.

Θαλάσσια Κροκαλοπαγή: Πρόκειται για θαλάσσια αναβαθμίδα που βρί-σκεται 5–15 μ. πάνω από τη στάθμη της θάλασσας, πλειστοκαινικής ηλι-κίας.

Σύγχρονες αποθέσεις: Ποταμοχειμαρρώδη υλικά (άμμοι, άργιλοι, κρο-κάλες και λάτυπες), πλευρικά κορήματα και κώνοι κορημάτων (ολόκαινο)

Οι παραπάνω γεωλογικοί σχηματισμοί που δομούν την προστατευόμενη πε-

Γεωλογία – Υδρολογία

Στενό: πορθμείο που χωρίζει την Κάρπαθο από την Σαρία

–94–

ριοχή ως προς την υδρογεωλογική τους συμπεριφορά διακρίνονται σε:

Ημιπερατούς: Σε αυτούς ανήκουν τα θαλάσσια κροκαλοπαγή και ο μαν-δύας αποσάθρωσης του φλύσχη. Η μικρή τους όμως ανάπτυξη περιορί-ζει την δυναμικότητά τους η οποία υπόκειται και σε εποχιακές διακυ-μάνσεις στάθμης.

Υδροπερατούς: Στους σχηματισμούς αυτούς περιλαμβάνονται οι ασβε-στόλιθοι και οι δολομίτες, η υδροπερατότητα των οποίων οφείλεται στονέντονο κερματισμό και στην καρστικοποίηση, καθώς και οι πάσης φύ-σεως αλλουβιακές αποθέσεις. Οι πρώτοι, αναπτύσσουν καρστικούς υδρο-φορείς, ενώ οι αλλουβιακές αποθέσεις επικάθονται επί των ανθρακικώνπετρωμάτων. Ωστόσο η γειτνίαση των σχηματισμών αυτών με τη θάλασσαπεριορίζει τη δυνατότητα χρησιμοποίησής τους λόγω της ανάμειξης τουγλυκού με το θαλασσινό νερό.

Υδατοστεγανούς: Σε αυτούς εντάσσεται ο φλύσχης, ο οποίος λόγω τουλεπτόκοκκου χαρακτήρα του, λειτουργεί ως στεγανό υπόβαθρο.

–95–

Σύμφωνα με το σχέδιο της Κοινής Υπουργικής Απόφασης, η οριοθέτηση τωνζωνών προστασίας της Περιοχής Οικοανάπτυξης Καρπάθου Σαρίας και οιενέργειες που επιτρέπονται ή απαγορεύονται περιγράφονται ως εξής:

Οριοθέτηση ζωνώνΩς Ζώνη Α ορίζονται οι «Θαλάσσιες Ζώνες» και περιλαμβάνουν τις ακό-λουθες επιμέρους ζώνες:

Ζώνη Θ1 που χαρακτηρίζεται ως Περιοχή Προστασίας της Φύσης

Ζώνη Θ2 που χαρακτηρίζεται ως Περιοχή Προστασίας της Φύσης

Ζώνη Θ3 που χαρακτηρίζεται ως Περιοχή Προστασίας της Φύσης

Ζώνη Θ4 που χαρακτηρίζεται ως Περιοχή Προστασίας Παράκτιων Οι-κοσυστημάτων και αποτελείται από τις Ζώνες Θ4.1 και Θ4.2.

Ως Ζώνη Β ορίζονται οι «Χερσαίες Ζώνες» και περιλαμβάνουν τις ακό-λουθες επιμέρους ζώνες:

Ζώνη Χ1 που χαρακτηρίζεται ως Περιοχή Προστασίας της Φύσης

Ζώνη Χ2 που χαρακτηρίζεται ως Προστατευόμενο Τοπίο

Ζώνη Χ3, Χ4 που χαρακτηρίζονται ως Προστατευόμενοι Φυσικοί Σχη-ματισμοί

Ζώνη Χ5 που χαρακτηρίζεται ως Περιοχή Ήπιας Ανάπτυξης

Ζώνες προστασίας

–96–

–97–

Ζώνη Χ6 που χαρακτηρίζεται ως Περιοχή Ήπιας Τουριστικής Ανάπτυξης.

Δραστηριότητες και περιορισμοίΣτο σύνολο της Περιοχής Οικοανάπτυξης επιτρέπεται:

Η επιστημονική έρευνα

Η κατασκευή υποδομών και οι διαχειριστικές δράσεις για την προστα-σία, φύλαξη και αναβάθμιση των προστατευόμενων στοιχείων της πε-ριοχής

Η επίσκεψη με σκοπό την περιβαλλοντική εκπαίδευση, την παρατήρη-ση της φύσης, την αναψυχή, τα θαλάσσια λουτρά, καθώς και η εγκατά-σταση της απαραίτητης υποδομής

Ο εναλλακτικός τουρισμός

Η οργάνωση και λειτουργία καταδυτικών πάρκων

Η συντήρηση, επισκευή και αναστύλωση ιστορικών, θρησκευτικών και πο-λιτιστικών μνημείων και χώρων και οι αρχαιολογικές ανασκαφές –έρευνες

Η συντήρηση – εκσυγχρονισμός και επέκταση των υφιστάμενων δικτύωνκαι υποδομών, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις

Ο εμπλουτισμός και η επανεισαγωγή τοπικού και όμοιου γενετικά υλι-κού της άγριας πανίδας και της αυτοφυούς χλωρίδας.

Στο σύνολο της ΖΩΝΗΣ Α, επιπλέον, επιτρέπεται:

–98–

Η εγκατάσταση της απαραίτητης υποδομής για την επόπτευση του χώ-ρου, την περιβαλλοντική ενημέρωση, τη σήμανση και εν γένει διαχείρι-ση του συνόλου της Περιοχής Οικοανάπτυξης

Η συνέχιση της άσκησης των νόμιμα υφισταμένων δραστηριοτήτων

Η εκτέλεση έργων αξιοποίησης των υδατικών πόρων για την εξυπηρέ-τηση των επιτρεπόμενων έργων και δράσεων.

Εκτός των γενικών όρων, για την Ζώνη Α (Θαλάσσιες Ζώνες) καθορίζονταιεπιπλέον κατά ζώνη εξειδικευμένες πρόσθετες χρήσεις.

Στο σύνολο της Ζώνης Β, επιπλέον, επιτρέπεται:

Η κατασκευή νέων οδικών αξόνων παράλληλων προς την ακτή

Η συντήρηση και ο εκσυγχρονισμός των υφιστάμενων οδών και δικτύωνυποδομών

Νομίμως υφιστάμενα κτίρια – εγκαταστάσεις υπό προϋποθέσεις

Η ελεύθερη χρήση των παραλιών και οι οργανωμένες πλαζ

Η συλλογή βοτάνων, ασπόνδυλων και μυκήτων (μανιταριών), για την κά-λυψη ατομικών αναγκών.

Η άσκηση της γεωργικής δραστηριότητας

Η μελισσοκομία υπό προϋποθέσεις

Οι εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας, με χρήση φω-

–99–

τοβολταϊκών στοιχείων και γεωθερμικών πεδίων, για την κάλυψη των ανα-γκών των επιτρεπόμενων χρήσεων

Τα έργα συντήρησης και βελτίωσης βατότητας του οδικού δικτύου, κα-θώς και των υφιστάμενων υποδομών

Τα έργα πρόληψης ή αντιμετώπισης της υφαλμύρωσης των υπογείων υδά-των ή εδαφών

Η εκτέλεση έργων διαχείρισης υδατικών πόρων (υδρομαστεύσεις, υδρο-δότησης κ.λπ.), καθώς και τα έργα βελτίωσης της παροχετευτικότητάςτους

Η εκτέλεση έργων ορεινής υδρονομίας

Η υλοποίηση έργων αναδάσωσης και αντιπυρικής προστασίας

Η εκτέλεση των αναγκαίων αντιδιαβρωτικών και αντιπλημμυρικών έρ-γων

Η άσκηση της δασοπονίας υπό προϋποθέσεις

Η επισκευή και η αναστήλωση – αποκατάσταση κτισμάτων και η απο-κατάσταση στοιχείων του αγροτικού τοπίου

Η διατήρηση, αποκατάσταση και ανακατασκευή των παραδοσιακών ανα-βαθμίδων.

Εκτός των γενικών όρων, για την Ζώνη Β (Χερσαίες Ζώνες) καθορίζονταιεπιπλέον κατά ζώνη εξειδικευμένες πρόσθετες χρήσεις.

–100–

Γενικοί περιορισμοίΣτο σύνολο της Περιοχής Οικοανάπτυξης δεν επιτρέπεται:

Η κατασκευή έργων και η εγκατάσταση δραστηριοτήτων που περιλαμ-βάνονται στην 1η υποκατηγορία της πρώτης (Α) κατηγορίας, της ΚΥΑ15393 / 2332 / 5.8.2002

Κάθε φθορά της αυτοφυούς βλάστησης και του εδάφους στα δάση καιτις δασικές εκτάσεις

Όλες οι δραστηριότητες που υπάγονται στις διατάξεις της Οδηγίας«SEVESO», στο σύνολο της Καρπάθου και της Σαρίας

Η απομάκρυνση των φυτοφρακτών, με την εξαίρεση των έργων αναδα-σμού. Στα έργα αναδασμού είναι υποχρεωτική η δημιουργία φυτοφρα-κτών

Η διάθεση ανεπεξέργαστων αστικών λυμάτων, βιομηχανικών αποβλήτων,η απόθεση αδρανών υλικών, καθώς και οποιαδήποτε απόθεση τοξικούυλικού

Οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης και διακίνησης υγρών καυσίμων με απο-θηκευτική ικανότητα άνω των 300 m3, τα πετροχημικά και χημικά προϊ-όντα, καθώς και οι υποστηρικτικές υποδομές τους

Kάθε είδους αλλοίωση της ακτής και του πυθμένα της θαλάσσιας ζώ-νης (δεν θα καταστρέφονται ή επιβαρύνονται οι παράκτιοι και θαλάσ-σιοι οικότοποι)

–101–

Η διέλευση πετρελαιοφόρων και οποιουδήποτε πλωτού μέσου που με-ταφέρει επικίνδυνα τοξικά ή ραδιενεργά φορτία. Κατ' εξαίρεση επι-τρέπεται η διέλευση των πετρελαιοφόρων πλοίων που μεταφέρουν καύ-σιμα για τον ανεφοδιασμό της Ολύμπου.

–103–

NATURA 2000: Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για τις προστατευόμενες περιοχές της Φύσης Το πρόγραμμα NATURA 2000 είναι μια φιλόδοξη πρωτοβουλία της Ευ-ρωπαϊκής Ένωσης για την προστασία των σημαντικών οικολογικά περιο-χών των κρατών – μελών της. Ουσιαστικά αποτελεί ένα οικολογικό δίκτυοπεριοχών στις οποίες συναντώνται φυσικοί τύποι οικοτόπων, φυτικών καιζωικών ειδών, που είναι σημαντικοί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στο δίκτυο NATU-RA 2000 περιλαμβάνονται σήμερα περίπου 25.000 περιοχές της Ε.Ε (πε-ρίπου το 20% του εδάφους της).

Το δίκτυο NATURA 2000 περιλαμβάνει δυο κατηγορίες περιοχών:

Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) – Special Protection Areas (SPA)

Η κατηγορία αυτή αφορά περιοχές που φιλοξενούν σπάνια είδη της ορ-νιθοπανίδας που συμπεριλαμβάνονται στην Ευρωπαϊκή Οδηγία 79/409για τα πτηνά.

Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ) – Sites of Community Importance(SCI)

Η κατηγορία αυτή αφορά περιοχές που φιλοξενούν φυσικούς τύπους οι-κοτόπων και οικοτόπους ειδών που συμπεριλαμβάνονται στο ΠαράρτημαΙ (Τύποι φυσικών οικοτόπων κοινοτικού ενδιαφέροντος των οποίων η δια-τήρηση απαιτεί το χαρακτηρισμό περιοχών ως ειδικών ζωνών διατήρη-σης), στο Παράρτημα ΙΙ (Ζωικά και φυτικά είδη κοινοτικού ενδιαφέρο-ντος των οποίων η διατήρηση επιβάλλει τον καθορισμό ειδικών ζωνώνδιατήρησης) της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 92/43. Επίσης για τον καθορισμόμιας περιοχής ως ΤΚΣ λαμβάνονται υπ’ όψη και τα κριτήρια του Πα-ραρτήματος ΙΙΙ (Κριτήρια επιλογής των περιοχών που μπορεί να ανα-γνωριστούν ως περιοχές κοινοτικού ενδιαφέροντος και να χαρακτηριστούνως ειδικές ζώνες διατήρησης) της ίδιας οδηγίας.

–104–

–105–

Στην Ελλάδα, 402 περιοχές της ανήκουν στο δίκτυο NATURA 2000 και συ-γκεκριμένα 239 έχουν χαρακτηρισθεί ως ΤΚΣ και 163 ως ΖΕΠ. Μερικές απότις προηγούμενες περιοχές παρουσιάζουν χωρική αλληλεπικάλυψη, συγκε-κριμένα 31 ΤΚΣ είναι απολύτως ταυτόσημες με ΖΕΠ όσον αφορά την έκτα-ση και την χωροθέτησή τους.

Οι περιοχές της Ελλάδας που ανήκουν στο δίκτυο NATURA 2000, αν δενμετρηθούν διπλά οι αλληλεπικαλύψεις, καταλαμβάνουν έκταση περίπου3.390.147ha που αντιστοιχεί περίπου στο 26,5% της επιφάνειάς της (21%της ελληνικής χέρσου – 2.774.895ha και 5,5% των θαλάσσιων χωρικών υδά-των – 615.251ha).

Αναλυτικές πληροφορίες για το Δίκτυο NATURA 2000 περιλαμβάνονται στηνεπίσημη ιστοσελίδα του Δικτύου www.natura.org

Χλωρίδα

–108–

Posidonion oceanicae

Μεσογειακά εποχικά τέλματαΦωτ.: Χαράλαμπος Χριστοδούλου

–109–

Οι τύποι οικοτόπων που συναντώνται στην προστατευόμενη περιοχή της Β.Καρπάθου και Σαρίας είναι οι ακόλουθοι:

Παράκτιοι και Αλλοφυτικοί Οικότοποι

Θαλάσσια ύδατα και περιοχές στις οποίες εκδηλώνεται παλίρροια.Εκτάσεις θαλάσσιας βλάστησης με Posidonia (Posidonion oceanicae) (κω-δικός Natura 2000: 1120) • Αβαθείς κολπίσκοι και κόλποι (κωδικός Natura 2000: 1160) • Ύφαλοι (κωδικός Natura 2000: 1170).

Απόκρημνες βραχώδεις ακτές και παραλίες με κροκάλες. Απόκρημνεςβραχώδεις ακτές με βλάστηση στη Μεσόγειο με ενδημικά Limonium spp.(κωδικός Natura 2000: 1240).

Παράκτιες και Ενδοχωρικές Θίνες

Παράκτιες θίνες των ακτών του Ατλαντικού, της Βόρειας Θάλασσαςκαι της Βαλτικής• Υγρές κοιλότητες μεταξύ των θινών (κωδικός Natura 2000: 2190).

ΟικότοποιΠροστατευόμενης Περιοχής

Φρύγανα από Sarcopoterium spinosumΦωτ.: Β. Πακάκη

–111–

Οικότοποι Γλυκών Υδάτων

Στάσιμα ύδατα• Μεσογειακά εποχικά τέλματα (κωδικός Natura 2000: 3170).

Ρέοντα ύδατα – Τμήματα ρευμάτων ύδατος φυσικής και ημιφυσικήςροής (μικρές, μέσου μεγέθους και μεγάλες κοίτες) των οποίων η ποι-ότητα του ύδατος δεν εμφανίζει σημαντική αλλοίωση• Ποταμοί της Μεσογείου με περιοδική ροή από Paspalo–Agrostidion (κω-

δικός Natura 2000: 3290).

–112–

Δενδροειδή Juniperus spp.Φωτ.: Β. Πακάκη

–113–

Λόχμες με σκληρόφυλλη βλάστηση (Matorrals)

Δενδροειδή matorrals της Μεσογείου• Δενδροειδή Juniperus spp. (κωδικός Natura 2000: 5210)• Θερμομεσογειακές και προερημιτικές λόχμες (κωδικός Natura 2000:

5330)• Φρύγανα από Sarcopoterium spinosum (κωδικός Natura 2000: 5420).

Φυσικές και Ημιφυσικές χλοώδεις διαπλάσεις

Ημιφυσικές ξηρές χλοώδεις διαπλάσεις και περιοχές όπου φύονταιθάμνοι• Ψευδοστέπα με αγροστώδη και μονοετή φυτά από Thero–Brachypodi-

etea (κωδικός Natura 2000: 6220).

–114–

Σπήλαια κατά το ήμισυ κάτω από την επιφάνεια της θάλασσαςΦωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

–115–

Δάσος ενδημικού είδους τραχείας πεύκης (Pinus brutia)Φωτ.: Β. Πακάκη

–116–

Νότια παρόχθια δάση–στοές και λόχμες

–117–

Βραχώδεις οικότοποι και σπήλαια

Λιθώνες• Λιθώνες της Ανατολικής Μεσογείου (κωδικός Natura 2000: 8140).

Βραχώδη πρανή με χασμοφυτική βλάστηση• Ασβεστολιθικά βραχώδη πρανή με χασμοφυτική βλάστηση (κωδικός

Natura 2000: 8210)• Πυριτικοί βράχοι με πρωτογενή βλάστηση Sedo–Scleranthion ή Sedo albi–

Veronicion dillenii (κωδικός Natura 2000: 8230).

Άλλοι βραχώδεις οικότοποι• Σπήλαια των οποίων δεν γίνεται τουριστική εκμετάλλευση (κωδικός

Natura 2000: 8310).• Θαλάσσια σπήλαια εξ ολοκλήρου ή κατά το ήμισυ κάτω από την επι-

φάνεια της θάλασσας (κωδικός Natura 2000: 8330).

Δάση

Μεσογειακά δάση φυλλοβόλων• Δάση Platanion orientalis και Liquidambar orientalis (κωδικός Natura 2000:

92C0)• Νότια παρόχθια δάση–στοές και λόχμες (Nerio–Tamaricetea και Securinegion

tinctoriae) (κωδικός Natura 2000: 92D0).

Μεσογειακά δάση σκληροφύλλων• Δάση με Olea και Ceratonia (κωδικός Natura 2000: 9320).

Μεσογειακά και μακαρονησιώτικα ορεινά εύκρατα δάση κωνοφόρων• Μεσογειακά πευκοδάση με ενδημικά είδη πεύκων της Μεσογείου (κω-

δικός Natura 2000: 9540).

–118–Γλαδίολος ο ιταλικός ή τουρκοπούλι (Gladiolus italicus)

Φωτ.:Γ. Πρεάρης

–119–

Η νησιωτική απομόνωση της Καρπάθου, πάνω από 2.000.000 χρόνια, συ-ντέλεσε στην παρουσία ενός σημαντικού αριθμού σπάνιων και ενδημικών ει-δών μερικά από τα οποία δεν απαντώνται πουθενά αλλού στον κόσμο. Σή-μερα, στο βόρειο τμήμα του νησιού και στη Σαρία, όπου λόγω του έντονουανάγλυφου οι ανθρώπινες παρεμβάσεις υπήρξαν περιορισμένες, συναντώ-νται τα περισσότερα από τα σπάνια και ενδημικά είδη της Καρπάθου.

Κοινά, σπάνια και ενδημικά φυτά

Καμπανούλα της Καρπάθου (Campanula carpatha)Φωτ.: Γ. Πρεάρης

–121–

Μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί 87 είδη στην περιοχή Β. Καρπάθου – Σα-ρίας, που θεωρούνται σημαντικά, καθώς είναι ενδημικά, σπάνια ή απει-λούμενα. Τα είδη: Αριστολοχία η κρητική (Aristolochia cretica), Καμπανού-λα της Καρπάθου (Campanula carpatha), Καμπανούλα η πινάτσιος (Campan-ula pinatzii), Δίανθος ο θαμνώδης ή αγριογαρύφαλλο (Dianthus fruticosus ssp.carpathus), Ερύσιμον το κάντειον (Erysimum candicum ssp. carpathum),Όφρυς η αιγαιακή (Ophrys aegaea), είδος φλώμου ή ασφάκα (Phlomis pich-leri) και Σιληνή η αμμόφιλος της Καρπάθου (Silene ammophila ssp. carpathae)είναι τοπικά ενδημικά του συμπλέγματος Καρπάθου – Κάσου.

Ενδεχομένως τα είδη αυτά να υποτιμούν την πραγματικότητακαθώς υπάρχουν εξαιρετικά δυσπρόσιτες περιοχές

οι οποίες δεν έχουν ερευνηθεί επισταμένα.

Παιώνια η κλούζεια (Paeonia clusii ssp. clusii)Φωτ.: Β. Πακάκη

–123–

Τα είδη: Ασκόλυμπρος (Centaurea raphanina ssp. raphanina), Κρεπίς η κρη-τική – είδος πικραλίδας (Crepis cretica), είδος βαλσαμόχορτου (Hypericumcuisinii), Παιώνια η κλούζεια (Paeonia clusii ssp. clusii), Σέδον το κρητικόν(Sedum creticum), Σέδον το κρητικόν – ποικιλία το μονοκαρπικόν (Sedumcreticum monocarpicum), Σενέκιο το γναφαλοειδές (Senecio gnaphalodes), Στά-χυς ο ακιδωτός (Stachys mucronata), Στερνβεργία η γρωϋτέριος (Sternbergiagreuteriana), Τεύκριον το χαρίεν (Teucrium gracile), είδος άγριου τριφυλλιού(Trifolium praetermissum) και είδος βαλεριάνας (Valeriana asarifolia) είναι εν-δημικά της Κρητικής περιοχής (Κάρπαθος, Κάσος, Κρήτη και νησίδες).

–124–

Φρύγανα – ΘαμνώνεςΤα φρύγανα και οι θαμνώνες αποτελούν την κυρίαρχη βλάστηση στην προ-στατευόμενη περιοχή καθώς απαντώνται σε όλη σχεδόν την έκτασή της. Ει-δικά τα φρύγανα αποτελούν τη μοναδική ζώνη βλάστησης στο δυτικό τμή-μα της Β. Καρπάθου και στο βόρειο και δυτικό τμήμα της Σαρίας.

Χαρακτηριστικά είδη είναι η αστοιβή (Sarcopoterium spinosum), η ασφάκα ήφλώμος (Phlomis sp.), το θυμάρι (Coridothymus capitatus), η ακανθόθαμνος Ευ-φόρβια ή γαλαστοιβή (Euphorbia acanthothamnos), η λαδανιά (Cistus creticus),το αμάραντo (Limonium carpathum), η δενδρώδης Ευφόρβια (Euphorbia den-droides), το αγριοκυπάρισσο ή φίδα (Juniperus phoenicea) κ.ά.

–125–

Αγριοκυπάρισσο ή φίδα (Juniperus phoenicea)Φωτ.: B. Πακάκη

Oι χαμηλές διαπλάσεις με αγκαθωτούς, ημισφαιρικούς (μαξιλαρόμορφους) θάμνους, ονομάζονται φρύγανα.

Είναι αρκετά ανθεκτικά είδη και αντέχουν στις υψηλές θερμοκρασίες και στην ξηρασία.

–126–

Ευφόρβια η ακανθόθαμνος ή γαλαστοιβή (Euphorbia acanthothamnos)

Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

–127–

Ευφόρβια η δενδρώδης (Euphorbia dendroides)

Φωτ.: Γ. Πρεάρης

Τραχεία πεύκη (Pinus brutia)Φωτ.: Α. Περτσινίδης

–129–

ΠευκοδάσοςΣτις ανατολικές πλαγιές της Β. Καρπάθου καθώς και στις νότιες και ανα-τολικές πλαγιές της Σαρίας αναπτύσσονται αντιπροσωπευτικά και σε καλήκατάσταση διατήρησης δάση με τραχεία πεύκη (Pinus brutia). Το 1983, λόγωτης μεγάλης φωτιάς στην περιοχή, ένα μεγάλο μέρος του πευκοδάσους κα-ταστράφηκε.

Σήμερα οι εκτάσεις αυτές παρουσιάζουν ικανοποιητική αναγέννηση. Ο υπο–όροφος του πευκοδάσους αποτελείται κυρίως από θαμνώδη είδη όπως μα-στιχοφόρο σχίνο (Pistacia lentiscus), χαρουπιά (Ceratonia siliqua), ράμνος (Rham-nus lycioides), θυμάρι (Coridothymus capitatus) κ.ά.

Σιληνή του Χόλτσμαν (Silene holzmanii)Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

–131–

Άλλα σημαντικά είδηΣπάνια και ενδημικά, που επίσης απαντώνται στην περιοχή είναι τα εξής:Κρεπίς η φράζειος (Crepis fraasii), Λίνον το δενδρώδες (Linum arboreum), Λο-μελοσία η ποικιλόφυλλος – είδος κουφολάχανου (Lomelosia variifolia), Σιλη-νή η κυαμοειδής (Silene fabaria) και Σιληνή του Χόλτσμαν (Silene holzmanii)που περιλαμβάνεται στο Παράρτημα ΙΙ της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 92/43.

Πανίδα

Μεσογειακή φώκια (Monachus monachus)Φωτ.: MOm/ Π. Δενδρινός

–135–

Tο σημαντικότερο είδος που συναντάται στην προστατευόμενη περιοχή τηςΒ. Καρπάθου – Σαρίας είναι η μεσογειακή φώκια Monachus monachus, η οποίαείναι το υπ’ αριθμόν ένα θαλάσσιο θηλαστικό υπό εξαφάνιση στην Ευρώ-πη ενώ τοποθετείται στα δέκα πιο απειλούμενα είδη στον κόσμο.

Συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο των απειλουμένων ειδών της ΔιεθνούςΈνωσης για την Προστασία της Φύσης (IUCN 1996) ενώ στην Ελλάδα, η με-σογειακή φώκια, συμπεριλαμβάνεται ως απειλούμενο είδος στο «KόκκινοBιβλίο των Απειλουμένων Σπονδυλοζώων της Ελλάδας» (Ελληνική ΖωολογικήΕταιρία 1992) και προστατεύεται από το Π.Δ. 67/1981.

Monachus monachus Ένα είδος που απειλείται...

–136–

Η μεσογειακή φώκια είναι από τα μεγαλύτερα είδη φωκών που υπάρχουνστον κόσμο. Φτάνει σε μήκος τα 3 μέτρα και ζυγίζει μέχρι 300 κιλά. Τοσχήμα του σώματός της είναι ατρακτοειδές, έτσι ώστε να διευκολύνεται ηκίνηση του ζώου μέσα στο νερό. Τα άκρα του έχουν σχήμα πτερυγίων. Δενέχει εξωτερικά αυτιά, αλλά μικρές ακουστικές οπές. Διαθέτει μακριά μου-στάκια που χρησιμεύουν ως αισθητήρια όργανα. Το δέρμα της καλύπτε-ται από κοντό τρίχωμα μήκους περίπου μισού εκατοστού με πιο συνηθι-σμένα χρώματα το μαύρο, το σκούρο καφέ ή το γκρίζο στην πλάτη, ενώ στηνκοιλιά το ανοιχτό γκρίζο.

Διαφορές των δύο φύλων

Τα ενήλικα αρσενικά είναι κατά μέσο όρο λίγο πιο μεγάλα και βαριά απότα αντίστοιχα θηλυκά (αρσενικά: μήκος 2,4 μέτρα, βάρος 315 κιλά – θη-λυκά: μήκος 2,0 – 2,4 μέτρα, βάρος 300 κιλά). Εκτός του μεγέθους οι δια-φορές μεταξύ των δύο φύλων εντοπίζονται και στο χρωματισμό του τρι-χώματος.

Τα θηλυκά εμφανίζουν χρωματισμούς που ποικίλουν μεταξύ του καφέ – μπεζκαι γκρι – ασημί με ανοιχτότερες αποχρώσεις στην κοιλιά. Τα αρσενικά εμφανίζονται σκούρα γκρι ή μαύρα με μια ευδιάκριτη άσπρη κηλίδα στην κοιλιά.

Χαρακτηριστική σπηλιά της προστατευόμενης περιοχής, ιδανικό ενδιαίτημα για τη Μεσογειακή φώκια

Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

–139–

Μετακίνηση – Διατροφή

Οι δυνατότητες μετακίνησης, κατάδυσης, προσανατολισμού και σύλληψηςτης τροφής στη θάλασσα είναι πολύ μεγάλες. Σχετικά πρόσφατα επιστη-μονικά δεδομένα δείχνουν ότι οι Mεσογειακές φώκιες έχουν την ικανότη-τα να καλύψουν σημαντικές αποστάσεις μέσα σε λίγους μήνες (πάνω από150 ναυτικά μίλια σε 3 μήνες).

Η φώκια Monachus monachus τρέφεται με μια ποικιλία ψαριών και μαλα-κίων όπως χταπόδια, καλαμάρια και σουπιές. Καθημερινά χρειάζεται γιανα τραφεί 3–5 κιλά τροφής. Για την εύρεση της τροφής της, η μεσογειακήφώκια μπορεί να διανύσει καθημερινά αρκετά χιλιόμετρα ενώ κυνηγά σεβάθη έως 120 μέτρων, δυνατότητα την οποία αποκτά από την ηλικία λίγωνμόλις μηνών.

–140–

–141–

Η λατινική ονομασία της μεσογειακής φώκιας, Monachus monachus, σημαίνει «Φώκια μοναχός» και αυτό

γιατί το σκούρο χρώμα της θυμίζει ράσο και ο παχύς λαιμόςτης μοιάζει με κουκούλα μοναχού.

–142–

–143–

Οι σπηλιές της Β. Καρπάθου – Σαρίας αποτελούνιδανικό ενδιαίτημα για τις φώκιες και τα μικρά τους

Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ. (Γ. Πρεάρης)

–144–

–145–

Νεογέννητο φωκάκι κατά το θηλασμόΦωτ.: MOm – αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

–146–

Μικρό Mεσογειακής φώκιαςΦωτ.: MOm/ Α. Καραμανλίδης

–147–

Αναπαραγωγή

Στη μεσογειακή φώκια παρατηρείται ένας μέτριος βαθμός πολυγυνισμού,στον οποίο ένα ενήλικο αρσενικό ζευγαρώνει με περισσότερα από ένα θη-λυκά. Η περίοδος κύησης της φώκιας διαρκεί περίπου 10 μήνες και γεννάένα μικρό κάθε ένα με δύο χρόνια το οποίο θηλάζει για 3–4 μήνες. Το εί-δος μπορεί να ζήσει έως και 30 χρόνια στη φύση, ενώ η σεξουαλική ωρι-μότητα παρατηρείται στον 5ο–6ο χρόνο στα αρσενικά και στον 3ο–4ο χρό-νο στα θηλυκά.

Τα μικρά της μεσογειακής φώκιας έχουν μήκος περίπου 1 μέτρο και ζυγί-ζουν γύρω στα 15–18 κιλά. Το δέρμα τους καλύπτεται από μακρύ τρίχω-μα μήκους 1–1,5 εκατοστών, χρώματος σκούρου καφέ έως μαύρου με μίαάσπρη ευμεγέθης κηλίδα στην κοιλιά, της οποίας το σχήμα διαφέρει μεταξύτων δύο φύλων.

–148–

Εμφάνιση στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα φιλοξενείται ο μεγαλύτερος πληθυσμός της μεσογειακής φώ-κιας ο οποίος εκτιμάται περίπου στα 200 με 300 άτομα (IUCN 1998). Οιεμφανίσεις της είναι ευρύτατα κατανεμημένες σε όλη την χώρα με πιο ση-μαντικές περιοχές: τις Σποράδες (Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου καιΒορείων Σποράδων), τις Νοτιοδυτικές Κυκλάδες (Νησιωτικό σύμπλεγμα Κι-μώλου – Πολυαίγου), το Ιόνιο πέλαγος (Ζάκυνθος, Κεφαλονιά, Παξοί) καιτα Δωδεκάνησα (Κάσος, Κάρπαθος).

Η προστατευόμενη περιοχή της Β. Καρπάθου – Σαρίας χαρακτηρίζεται ωςένας πολύ σημαντικός βιότοπος για τη διαβίωση και αναπαραγωγή της με-σογειακής φώκιας λόγω των κατάλληλων χερσαίων ενδιαιτημάτων που συ-ναντώνται στην περιοχή και τα οποία χρησιμοποιούνται από αυτές. Εκτι-μάται ότι την περιοχή χρησιμοποιεί ένας πληθυσμός τουλάχιστον 30–35 ατό-μων διαφόρων ηλικιών, εκτός των νεογέννητων (MOm 2009).

–149–

Απειλές

Η κυριότερη απειλή που αντιμετωπίζει η μεσογειακή φώκια στην περιοχήείναι η μείωση των κατάλληλων ενδιαιτημάτων για ανάπαυση και αναπα-ραγωγή και οι οχλήσεις κυρίως λόγω της ανεξέλεγκτης και χωρίς όρους του-ριστικής ανάπτυξης της περιοχής της Καρπάθου. Επίσης η εκτεταμένη αλι-εία στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή με μηχανότρατες και γρι–γρι οδηγείστη μείωση της διαθέσιμης τροφής.

Η μεσογειακή φώκια είναι δείκτης υγείας του θαλάσσιου περιβάλλοντος και μέρος της πλούσιας βιοποικιλότητας της Ελλάδας.

Γαστερόποδο (Pyramidula chorismenostoma)Φωτ.: F. W. Schultes

–151–

Τα χερσαία ασπόνδυλα (εκτός των σπηλαιόβιων) που απαντώνται στην προ-στατευόμενη περιοχή και παρουσιάζουν ενδιαφέρον λόγω του ότι είναι εν-δημικά της Ελλάδος είναι τα Γαστερόποδα Albinaria unicolor, Cecilioides sp.,Pyramidula chorisme nostoma, Vitrea clessini και Zonites sariae.

Χερσαία και θαλάσσιαασπόνδυλα

Πίνα (Pina nobilis)Φωτ.: αρχείο Agenda

–153–

Από τα θαλάσσια δίθυρα ασπόνδυλα, τα είδη με εξαιρετικό ενδιαφέρον εί-ναι το Arca noae, κοινώς καλόγνωμη, και το Pinna nobilis, κοινώς πίνα, ο πλη-θυσμός του οποίου είναι από τους μεγαλύτερους στο νότιο Αιγαίο ενώ προ-στατεύεται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία, καθώς περιλαμβάνεται στο Πα-ράρτημα ΙV της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 92/43.

Νυχτερίδα (Myotis blythii)Φωτ.: αρχείο Agenda

–155–

Στην προστατευόμενη περιοχή συναντώνται δύο σπήλαια αυτό του «Αγί-ου Ιωάννη» στη Βρουκούντα (διαμορφωμένο σήμερα ως εκκλησία) και αυτότης Ολύμπου (ορατό από το δρόμο Πηγάδια – Όλυμπος στα 400 μ. υψό-μετρο). Στο πρώτο σπήλαιο έχουν βρεθεί δύο είδη ισοπόδων, το Chaetophilos-cia cellaria και το Bathytropa granulata και ένα είδος ορθοπτέρου, ενδημικότης Καρπάθου, το Discoptila kinzelbachi.

Σπηλαιοπανίδα

Πεπλόγλαυκα (Tyto alba)Φωτ.: St. Brace

–157–

Στο σπήλαιο της Ολύμπου έχουν παρατηρηθεί τα εξής είδη: η Πεπλόγλαυκα,είδος κουκουβάγιας (Tyto alba) που προστατεύεται από τη Σύμβαση της Βέρ-νης (περιλαμβάνεται στο Παράρτημα ΙΙ) τα θηλαστικά Μυγαλή (Crociduraleucodon), είδος τρωκτικού, και Μικρομυωτίδα (Myotis blythii), είδος νυχτε-ρίδας, καθώς και η Βουνονυχτερίδα (Pipistrellus savii). Τα είδη αυτά προ-στατεύονται από την Ελληνική Νομοθεσία με το Π.Δ. 67/81, με τη Σύμβα-ση της Βέρνης (η Μυγαλή συμπεριλαμβάνεται στο Παράρτημα ΙΙ και η Μι-κρομυωτίδα στο Παράρτημα ΙΙΙ) και με την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43 (ηΜικρομυωτίδα συμπεριλαμβάνεται στα Παραρτήματα ΙΙ και ΙV και η Βου-νονυχτερίδα στο Παράρτημα ΙV). Η Βουβονυχτερίδα Pipistrellus savii περι-λαμβάνεται στο Παράρτημα IV της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 92/43 και προ-στατεύεται από την Ελληνική Νομοθεσία με το Π.Δ. 67/81.

Βάτραχος (Pelophylax cerigensis)Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

–159–

Αν και η περιοχή δεν παρουσιάζει ποικιλία αμφιβίων, τα λίγα είδη που συ-ναντώνται είναι εξαιρετικά σπάνια και τοπικά ενδημικά. Χαρακτηριστικόπαράδειγμα είναι η σαλαμάνδρα Lyciasalamandra helverseni, κοινώς κοχυλί-να, η οποία είναι το μοναδικό ενδημικό ουροδελές στην Ελλάδα. Προστα-τεύεται από το Π.Δ. 67/81, από τη Συνθήκη της Βέρνης, από την ΕυρωπαϊκήΟδηγία 92/43 και συμπεριλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο των ΑπειλούμενωνΣπονδυλοζώων της Ελλάδας. Επίσης πολύ σημαντικό είδος αμφιβίου είναικαι ο βάτραχος Pelophylax cerigensis, τοπικό ενδημικό της Καρπάθου. Θεω-ρείται είδος άκρως απειλούμενο (IUCN 2010) και συμπεριλαμβάνεται στοΠαράρτημα ΙΙΙ της Συνθήκης της Βέρνης.

Αμφίβια

Σαλαμάνδρα (Lyciasalamandra helverseni)Φωτ.: Γ. Πρεάρης

–161–

Η κοχυλίνα εμφανίζεται μόνο στην Κάρπαθο, στη Σαρία, στην Κάσο και στο Καστελόριζο και πουθενά αλλού στον κό-

σμο. Προτιμά ξηρούς βιοτόπους για να ζήσει και μπορεί κανείς να τη συναντήσει κάτω από πέτρες σε μαντρότοιχους

αλλά και σε δασώδεις περιοχές.

–162–

Αβλέφαρος (Ablepharus kitaibelii)Φωτ.: R. Pelleg

Αβλεφαρόσαυρα (Ophisops elegans)Φωτ.: K. Kapustin

–163–

Τα είδη ερπετών με μεγάλο ενδιαφέρον για την προστατευόμενη περιοχήείναι το Cyrtopodionkotschyi oertzeni, κοινώς Κασίριδα, και το Ablepharus ki-taibelii fabichi, κοινώς Αβλέφαρος, καθώς εμφανίζονται μόνο στην Καρπα-θο, στη Σαρία, στην Κάσο και στα Αρμάθια. Προστατεύονται από το Π.Δ.67/81, από τη Συνθήκη της Βέρνης, ενώ ο Αβλέφαρος περιλαμβάνεται καιστο Παράρτημα IV της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 92/43.

Άλλα είδη που συναντώνται είναι η Αβλεφαρόσαυρα (Ophisops elegans), τοΛιακόνι (Chalcides ocellatus), το Σαμιαμίδι (Hemidactylus turcicus), το Νερό-φιδο (Natrix natrix) και ο Μαύρος Ζαμένης (Coluber jugularis), τα οποία προ-στατεύονται από το Π.Δ. 67/81, από τη Συνθήκη της Βέρνης και την Ευ-ρωπαϊκή Οδηγία 92/43.

Ερπετά

–164–

Η Β. Κάρπαθος και η Σαρία υπάγονται στις «Σημαντικές Περιοχές για ταΠουλιά στην Ευρώπη» καθώς από τα 43 συνολικά είδη πουλιών που έχουνκαταγραφεί στη περιοχή, τα 18 περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι της Ευ-ρωπαϊκής Οδηγίας 79/409 του Συμβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων.

Ορνιθοπανίδα

35 είδη πουλιών χρησιμοποιούν την προστατευόμενη περιοχήως τόπο αναπαραγωγής, 11 από αυτά περιλαμβάνονται στα

είδη προτεραιότητας της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 79/409.

Θαλασσοκόρακας (Phalacrocorax aristotelis)Φωτ.: Γ. Πρεάρης

–166–

Νησιώτικη πέρδικα (Alectoris chukar)Φωτ.: αρχείο Agenda

–167–

Στην περιοχή φωλιάζουν σπάνια αρπακτικά όπως ο Σπιζαετός (Hieraaetusfasciatus), ο Μαυροπετρίτης (Falco eleonorae), ο Πετρίτης (Falco peregrinus) καιη Αετογερακίνα (Buteo rufinus).

Άλλα σημαντικά είδη για την προστατευόμενη περιοχή είναι ο Αιγαιόγλα-ρος (Larus audouinii), που αποτελεί το μοναδικό είδος γλάρου που απαντάταιμόνο στη Μεσόγειο, η Νησοπέρδικα (Alectoris chucar), της οποίας ο πληθυ-σμός μειώνεται συνεχώς λόγω του κυνηγιού και ο Θαλασσοκόρακας (Pha-lacrocorax aristotelis), είδος τρωτό.

–168–

Ο Μαυροπετρίτης, γνωστός και ως βαρβάκι, είναι ένα μετανα-στευτικό γεράκι που φωλιάζει σε αποικίες, σε ακατοίκητες

νησίδες ή σε απόκρημνους βράχους. Αποτελεί το σημαντικότεροείδος στην Ελλάδα, καθώς φιλοξενείται το 75%

του συνολικού παγκόσμιου πληθυσμού του. Στην Ελλάδα συναντάται από τον Απρίλιο έως τα τέλη Οκτωβρίου.

Μαυροπετρίτης (Falco eleonorae)Φωτ.: T. Shears

–169–

Ο Σπιζαετός αποτελεί ένα από τα απειλούμενα αρπακτικάπουλιά που φιλοξενεί η περιοχή. Το Birdlife International τον

κατατάσσει στα απειλούμενα είδη σε ευρωπαϊκό επίπεδο. ΣτηνΕλλάδα συμπεριλαμβάνεται στα «Τρωτά» είδη του Ελληνικού

Κόκκινου Βιβλίου (Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία).

Σπιζαετός (Hieraaetus fasciatus)

ΟικοτουριστικόςΠροορισμός

–173–

Μέχρι τη δεκαετία του ’80 η επίσκεψη της περιοχής της Βόρειας Καρπάθουήταν αρκετά δύσκολη καθώς ο δρόμος που τη συνέδεε με τη ΝότιαΚάρπαθο ήταν πολύ δύσβατος και η ακτοπλοϊκή σύνδεση ανύπαρκτη. Αυτόείχε ως αποτέλεσμα η βόρεια περιοχή να είναι σχεδόν αποκομμένη απότην υπόλοιπη Κάρπαθο και τουριστικά υποβαθμισμένη καθώς ελάχιστοιτουρίστες την επισκέπτονταν. Με την βελτίωση του οδικού δικτύου και τηκατασκευή του λιμανιού στο Διαφάνι, στο τέλος της δεκαετίας του ’80, ηεπίσκεψη τουριστών στην περιοχή αυξήθηκε και αυτό λειτούργησε ωςέναυσμα για την κατασκευή ξενοδοχείων και ενοικιαζόμενων δωματίων.Κατά την περίοδο 1986–1996 οι επισκέψεις των τουριστών αυξήθηκανκατά 85% ενώ κατά 100% αυξήθηκαν οι διανυκτερεύσεις στα καταλύματατης περιοχής.

Ωστόσο, η Β. Κάρπαθος δεν διαθέτει κατάλληλη υποδομή για την υποδοχήμαζικού τουρισμού. Αν και η οικονομική ζωή του νησιού εξαρτάται άμεσααπό τον κλάδο του τουρισμού, ειδικά για την προστατευόμενη περιοχή τηςΒ. Κάρπάθου – Σαρίας, η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη δεν είναι θεμιτή γιατί θααλλοιώσει ανεπανόρθωτα τον ιδιαίτερα παραδοσιακό χαρακτήρα τηςπεριοχής και θα προκαλέσει καταστροφές στο φυσικό περιβάλλον.

Λόγω του πλούσιου φυσικού περιβάλλοντος, το εντυπωσιακό τοπίο, τουςπαραδοσιακούς οικισμούς ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, τους σημαντικούςαρχαιολογικούς χώρους, τα πολυάριθμα εκκλησάκια και τις εξαιρετικέςπαραλίες, η Βόρεια Κάρπαθος είναι ιδανική για ήπιες μορφές τουρισμού μεπολιτιστικά, ιστορικά και φυσιολατρικά στοιχεία, όπως είναι ο οικοτουρι-σμός, ο αγροτουρισμός, ο φυσιολατρικός – περιπατητικός τουρισμός κ.ά.

–174–

–175–

Πεζοπορικές ΔιαδρομέςΑναμφισβήτητα, ο αποτελεσματικότερος τρόπος να γνωρίσει κανείς τηνπεριοχή και τις ομορφιές της είναι πεζοπορώντας. Πράγματι, η ΒόρειαΚάρπαθος διαθέτει ένα καλά αναπτυγμένο δίκτυο πεζοπορικών διαδρομών(μονοπάτια) μέσω των οποίων μπορεί κανείς να γνωρίσει όλα τα αξιόλογασημεία της περιοχής.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα παλιά πετρόκτιστα μονοπάτια(καλντερίμια) που απαντώνται, τα οποία διατηρούν μέχρι σήμερα τοπαραδοσιακό τους χαρακτήρα. Επίσης αρκετές διαδρομές οδηγούν και σεεξαιρετικές παραλίες, οι οποίες δεν είναι προσβάσιμες, με άλλο μέσο, απότην ξηρά. Τέλος, η επίσκεψη στη νήσο Σαρία γίνεται μόνο με τα πόδιααφού δεν διαθέτει καθόλου οδικό δίκτυο.

Πρέπει να επισημανθεί ότι όλες οι διαδρομές του δικτύου είναι επαρκώςσηματοδοτημένες καθώς υπάρχουν τοποθετημένες κόκκινες πινακίδες κα-τεύθυνσης κάνοντας έτσι πιο εύκολη τη περιήγηση του επισκέπτη στη πε-ριοχή.

–176–

–177–

1. Σπόα – Όλυμπος

Η διαδρομή 1 αποτελεί ουσιαστικά τη σύνδεση της νότιας Καρπάθου με τηβόρεια καθώς ξεκινά από το όμορφο χωριό Σπόα (νότια) και καταλήγειστον παραδοσιακό οικισμό της Ολύμπου (βόρεια). Το μήκος της διαδρομήςείναι 16 χλμ. και η διάρκεια που θα χρειαστεί κάποιος για να τη διανύσειείναι 5,5 ώρες. Το μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής είναι μονοπάτι (10χλμ.) και το υπόλοιπο χωματόδρομος (6 χλμ.). Η υψομετρική διαβάθμισητης διαδρομής είναι 350 μ. – 670 μ. – 260 μ. Η βλάστηση κατά μήκος τηςείναι κυρίως χαμηλή θαμνώδης και μόνο ένα τμήμα κοντά στην Όλυμπο κα-λύπτεται με πυκνό πευκοδάσος τραχείας πεύκης.

Αν και στην αρχή η διαδρομή μπορεί να είναι λίγο κουραστική λόγω τις πε-ζοπορίας σε χωματόδρομο, ο πεζοπόρος αποζημιώνεται στο δεύτερο τμήματης, πλησιάζοντας στην Όλυμπο, καθώς περπατά σε καλοφτιαγμένο καλ-ντερίμι στις απόκρημνες δυτικές πλαγιές του Προφήτη Ηλία με εξαιρετικήθέα στο πέλαγος. Γενικά η περιοχή διαθέτει κατά μήκος της πολλά σημείαμε εντυπωσιακή θέα, όπως στο πρώτο κομμάτι η θέα στο ακρωτήριο τηςΑγ. Ειρήνης, η τοποθεσία Πέι και κυρίως η περιοχή Αποσκίνου με τις εντυ-πωσιακές πεζούλες, οι πλαγιές του Προφήτη Ηλία κ.ά.

–178–

Όλυμπος – ΦορόκλιΦωτ.: B. Πακακη

–179–

2. Όλυμπος – Τοποθεσία Πέι – Όλυμπος

Η τοποθεσία Πέι και κυρίως η περιοχή Αποσκίνου αποτελεί μια από τιςομορφότερες περιοχές της Βόρειας Καρπάθου λόγω του μοναδικού τηςανάγλυφου με τις πεζούλες, και την εντυπωσιακή θέα. Η διαδρομή 2 απο-τελεί μια κυκλική διαδρομή που μπορεί κανείς να ξεκινήσει από την Όλυ-μπο να επισκεφτεί τον κόλπο του Ευγώνυμου και το όμορφο Πέι –Αποσκίνου και να καταλήξει πάλι στην Όλυμπο. Το μήκος της διαδρομής2 είναι 13 χλμ. (μονοπάτι 11 χλμ., χωματόδρομος 2 χλμ.) και η διάρκειά της4,5 ώρες. Η υψομετρική διαβάθμιση είναι 350 μ. – 20 μ.– 260 μ. Ουσια-στικά μόνο το πρώτο κομμάτι της διαδρομής είναι νέο (Όλυμπος – Πέι)καθώς το δεύτερο (Πέι – Όλυμπος) συνεχίζει στο προηγούμενο μονοπάτι(καλντερίμι) της διαδρομής 1.

Η βλάστηση στο μεγαλύτερο μέρος της είναι χαμηλή θαμνώδης. Τα ενδια-φέροντα σημεία της διαδρομής, εκτός των Αποσκίνου και Πέι, είναι ο κόλ-πος του Ευγώνυμου, το εκκλησάκι της Αγ. Μονής με τις βυζαντινέςαρχαιότητες και γενικά η πανοραμική θέα στο πέλαγος σε όλη σχεδόν τηδιάρκεια της πεζοπορίας.

–180–

Παραλία ΦορόκλιΦωτ.: Μ. Χαρτοφυλαξ

–181–

3. Όλυμπος – Φορόκλι

Η εύκολη διαδρομή 3 δίνει τη δυνατότητα να επισκεφτεί κανείς την πα-ραλία Φορόκλι η οποία είναι μια αναξιοποίητη και απομονωμένη παραλίαπου γοητεύει τους επισκέπτες καθώς μπορούν να απολαύσουν ανενόχλη-τοι το μπάνιο τους. Επίσης σε κοντινή απόσταση (βορειότερα) βρίσκεταικαι η παραλία Κάντρι, μια επίσης όμορφη και ήσυχη παραλία. Η διαδρομήξεκινά από την Όλυμπο, το μήκος της είναι περίπου 5 χλμ. [(μονοπάτι –3,3 χλμ., χ/δ – 930 μ., ασφαλτόδρομος (α/δ) – 900 μ.)] και μπορεί κανείςνα τη διανύσει σε 2 ώρες.

Η βλάστηση κατά μήκος της είναι θαμνώδης αλλά σε μερικά σημεία η πε-ζοπορία γίνεται μέσα στο πυκνό πευκοδάσος της περιοχής. Έκτος της από-λαυσης του μπάνιου στη παραλία Φορόκλι, η διαδρομή 3 προσφέρει καιμια εξαιρετική θέα προς τις ανατολικές πλαγιές της Β. Καρπάθου.

–182–

4. Όλυμπος – Διαφάνι

Το εξαιρετικής ομορφιάς χωριό Διαφάνι, που αποτελεί και το μοναδικό λι-μάνι της Β. Καρπάθου, μπορεί κανείς να επισκεφτεί πεζοπορώντας κατάμήκος της διαδρομής 4. Η διαδρομή ξεκινά και αυτή από την Όλυμπο καιμετά από 5 χλμ. και 2,5 ώρες πεζοπορίας καταλήγει στο Διαφάνι (υψομε-τρική διαβάθμιση: 250 μ. – 260 μ. – 0 μ.) Το μεγαλύτερο τμήμα της είναιμονοπάτι, λιθόκτιστο κυρίως, ωστόσο υπάρχουν μικρά τμήματα χωματό-δρομου αλλά και ασφαλτοστρωμένου δρόμου (μονοπάτι – 4,5 χλμ., χ/δ – 90μ., α/δ – 550μ.). Κατά μήκος της διαδρομής η βλάστηση είναι θαμνώδηςέως πυκνή δενδρώδης (πευκοδάσος). Ενδιαφέροντα σημεία στη διαδρομήείναι οι δύο παλαιοί υδρόμυλοι που συναντά κανείς στο μέσο περίπου τηςαπόστασης. Επίσης η πανοραμική θέα της Ολύμπου σε συνδυασμό με τονεπιβλητικό όγκο του Προφήτη Ηλία κόβει την ανάσα. Τέλος, στο Διαφάνιεδρεύει και το Κέντρο Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης του Φορέα Διαχείρισηςαπό το οποίο μπορεί κανείς να πάρει πληροφορίες και να γνωρίσει καλύ-τερα τη προστατευόμενη περιοχή της Β. Καρπάθου – Σαρίας.

–183–«Και αν τώρα που αναπαύεσαι στον ίσκιο μου καπνίσεις,κοίταξε το τσιγάρο σου στο τέλος να το σβήσεις.»

Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

–184–

5. Όλυμπος – Αυλώνα

Ο οικισμός της Αυλώνας βρίσκεται βόρεια της Ολύμπου και αποτελεί τοτρίτο κατοικημένο χωριό της Β. Καρπάθου. Ήταν το κέντρο της αγροτικήςζωής της περιοχής όπου κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, το σύνολο τουπληθυσμού της Ολύμπου και του Διαφανίου, εγκαθίσταντο εκεί και καλ-λιεργούσε την εύφορη γη της. Η διαδρομή 5 δίνει τη δυνατότητα στουςεπισκέπτες να γνωρίσουν τον οικισμό της Αυλώνας και να δουν από κοντάτους παραδοσιακούς «στάβλους» που χρησιμοποιούσαν οι ντόπιοι ως χώροαποθήκευσης της σοδειάς αλλά και ως χώρο διαμονής τους.

Η διαδρομή ξεκινά από την Όλυμπο, το μήκος της είναι 4,7 χλμ. και ο χρό-νος πεζοπορίας έως την Αυλώνα, περίπου 2 ώρες. Το μεγαλύτερο τμήματης είναι λιθόκτιστο μονοπάτι και χωματόδρομος. Η υψομετρική διαβάθ-μιση κατά μήκος της είναι 260 μ. – 160 μ. – 350 μ. – 300 μ.

–185–

ΑυλώναΦωτ.:B. Πακάκη

–186–

Προς Προφήτη Ηλία

6. Όλυμπος – Κορυφή Προφήτη Ηλία

Ο Προφήτης Ηλίας αποτελεί τον ορεινό όγκο αμφιθεατρικά του οποίου έχεικτιστεί η Όλυμπος. Η κορυφή του είναι το ψηλότερο σημείο της Β. Καρ-πάθου με υψόμετρο 719 μ. Το να προσεγγίζει κανείς τη κορυφή του Προ-φήτη Ηλία πεζοπορώντας δεν είναι δύσκολο. Το μονοπάτι της διαδρομής6, μήκους 2 χλμ., δίνει τη δυνατότητα να επισκεφτεί κανείς τη κορυφή σεπερίπου 1,5 ώρα πεζοπορίας από την Όλυμπο. Η πανοραμική θέα από τηνκορυφή του βουνού, προς όλες τις κατευθύνσεις, είναι αδιαμφισβήτητα μο-ναδική! Τέλος το ομώνυμο εκκλησάκι στη κορυφή αποτελεί ένα από ταγνωστότερα αξιοθέατα της περιοχής.

–187–

6Β. Όλυμπος – Διασταύρωση διαδρομής 1 – Όλυμπος

Η διαδρομή 6Β ξεκινάει από το χωριό της Ολύμπου και για το πρώτο χι-λιόμετρο ταυτίζεται με την διαδρομή 3 και 7. Από εκεί κινείται νότια (στιςανατολικές πλαγιές του Προφήτη Ηλία), διασταυρώνει τη διαδρομή 6Α καικαταλήγει στη διαδρομή 1 κοντά στο εκκλησάκι του Αγ. Νικολάου. Απόεκεί μέσω της διαδρομής 1 καταλήγει ο πεζοπόρος και πάλι στην Όλυμπο.Ουσιαστικά η διαδρομή 6Β δίνει τη δυνατότητα να γνωρίσει ο επισκέπτηςτην άγρια φυσική ομορφιά των ανατολικών και νοτιοανατολικών πλαγιώντου Προφήτη Ηλία με αφετηρία όμως την Όλυμπο και όχι την κορυφή τουβουνού όπως η διαδρομή 6Α. Το μήκος της 6Β είναι 7 περίπου χιλιόμετρα(μονοπάτι – 6,5 χλμ., α/δ – 550 μ.) και χρειάζονται 3 ώρες για να διανυ-θεί. Η υψομετρική διαβάθμισή της είναι: 260 μ. – 500 μ. – 470 μ. – 260 μ.

6Α. Κορυφή Προφήτη Ηλία – Όλυμπος

Η διαδρομή 6Α αποτελεί ουσιαστικά την κάθοδο στην Όλυμπο από τη κο-ρυφή του Προφήτη Ηλία αλλά από άλλη κατεύθυνση σε σχέση με την άνοδο(διαδρομή 6). Η διαδρομή 6Α ξεκινά λίγο πριν την κορυφή του ΠροφήτηΗλία και ενώνει τη βασική διαδρομή 6 με τη διαδρομή 3 (Όλυμπος – πα-ραλία Φορόκλι). Το πλεονέκτημα της συγκεκριμένης διαδρομής είναι η πε-ζοπορία στις ανατολικές πλαγιές του Προφήτη Ηλία που προσφέρουνεξαιρετική θέα. Το μήκος της διαδρομής 6Α είναι 3,4 χλμ. (μονοπάτι – 1,7χλμ., χ/δ – 810 μ., α/δ – 900 μ.) και για να διανυθεί χρειάζεται περίπου 1,5ώρα. Η βλάστηση σε όλο το μήκος της διαδρομής είναι χαμηλή θαμνώδης.

–188–

Αγ. Κωνσταντίνος

–189–

7. Όλυμπος – Διάσελο Αγ. Κωνσταντίνου

Η διαδρομή 7 αποτελεί το πρώτο τμήμα δύο διαφορετικών διαδρομών (7Α& 7Β) που καταλήγουν όμως στο ίδιο σημείο, το Διαφάνι. Οι διαδρομέςαυτές αποτελούν μια εναλλακτική πρόταση της συνηθισμένης διαδρομήςΌλυμπος – Διαφάνι (διαδρομή 4). Η διαδρομή 7 ξεκινά από την Όλυμπο καικαταλήγει, με μεγάλη ευκολία, στο διάσελο του Αγ. Κωνσταντίνου, στοσημείο δηλαδή που ξεκινούν οι δύο επόμενες διαδρομές (7Α & 7Β). Τομήκος της είναι 2,3 χλμ. (μονοπάτι – 850 μ., χ/δ – 570 μ., α/δ – 900μ.) καιο χρόνος πεζοπορίας για να διανυθεί, 1 ώρα. Αν και το πρώτο τμήμα τηςδιαδρομής δεν προσφέρει κάτι καινούργιο στον πεζοπόρο, εντούτοις πα-ρουσιάζει εξαιρετική θέα η οποία κρατά το ενδιαφέρον αμείωτο.

–190–

7Α. Διάσελο Αγ. Κωνσταντίνου – Διαφάνι

Η διαδρομή 7Α, ξεκινά από το διάσελο του Αγ. Κωνσταντίνου, κατηφορί-ζει απότομα προς τη θάλασσα και καταλήγει στο Διαφάνι. Το πλεονέκτηματης συγκεκριμένης διαδρομής είναι ότι η πεζοπορία γίνεται δίπλα σχεδόνστη θάλασσα και παρουσιάζει μοναδική θέα. Το μήκος της είναι 4,5 χλμ.(μονοπάτι – 3,8 χλμ., χ/δ – 670μ.) και η διάρκεια για να τη διανύσει κα-νείς πεζοπορώντας, 1,5 ώρα. Η υψομετρική διαβάθμισή της είναι: 300μ. –0μ. – 30μ. – 0μ.

–191–

7Β. Διάσελο Αγ. Κωνσταντίνου – Διαφάνι

Η διαδρομή 7Β ξεκινάει από το διάσελο του Αγ. Κωνσταντίνου και διαφο-ροποιείται από την προηγούμενη αμέσως, καθώς συνεχίζει βόρεια προς τοπανέμορφο εκκλησάκι του Αγ. Κωνσταντίνου που βρίσκεται σε μικρή από-σταση από το διάσελο. Στη συνέχεια ο πεζοπόρος περπατάει δίπλα στορέμα μέχρι να φτάσει λίγο έξω από το Διαφάνι όπου διασταυρώνεται με τηδιαδρομή 4. Η πεζοπορία στη συγκεκριμένη διαδρομή παρουσιάζει μεγάλοενδιαφέρον, καθώς περπατά κανείς πάνω σε παλιό πετρόκτιστο μονοπάτιτο οποίο διασώζεται μέχρι σήμερα σε συνδυασμό με την εξαιρετική θέαστο πέλαγος. Το μήκος της 7Β είναι 3 χλμ. (μονοπάτι) και χρειάζεται 1 ώραγια να διανυθεί. Η υψομετρική διαβάθμιση είναι: 300μ. – 40μ.

–192–

8. Αυλώνα – Τρίστομο

Ο κόλπος του Τριστόμου αποτελεί ίσως την ομορφότερη περιοχή της Β.Καρπάθου παρουσιάζει εξαιρετικό φυσικό τοπίο και μία από τις σημα-ντικότερες οικολογικά, της προστατευόμενης περιοχής. Ο κόλπος και η ευ-ρύτερη περιοχή του, φιλοξενεί τα περισσότερα σπάνια και ενδημικά είδηχλωρίδας (π.χ. τη Σιληνή του Χόλτσμαν – Silene holzmanii, την Αριστολόχιατην κριτική – Aristolochia cretica κ.ά.) καθώς και πολλά είδη πουλιών, σπά-νια και απειλούμενα (Σπιζαετός – Hieraaetus fasciatus, Μαυροπετρίτης –Falco eleonorae κ.ά.).

Η διαδρομή 8 αποτελεί την πιο συνηθισμένη διαδρομή για αυτούς που θέ-λουν να επισκεφτούν τον κόλπο του Τριστόμου. Ξεκινά από την Αυλώνακαι καταλήγει στο Τρίστομο μετά από 8,4 χλμ. (μονοπάτι – 7,6 χλμ., χ/δ –840μ.) και περίπου 3,5 ωρών πεζοπορίας. Στο μεγαλύτερο μέρος του μο-νοπατιού σώζεται το παλιό πετρόκτριστο καλντερίμι κάνοντας την πεζο-πορία περισσότερο ενδιαφέρουσα. Η υψομετρική διαβάθμιση τηςδιαδρομής 8 είναι: 280 μ. – 420 μ. – 0 μ. Άλλα ενδιαφέροντα σημεία, εκτόςτου φυσικού τοπίου, είναι το εκκλησάκι του Αγ. Νικολάου στο Τρίστομοκαθώς και ο παραδοσιακός, παραθαλάσσιος, οικισμός ο οποίος είναι σχε-δόν εγκαταλελειμμένος.

–193–

9. Αυλώνα – Αρχαία Βρουκούντα

Η συγκεκριμένη διαδρομή δίνει τη δυνατότητα στους επισκέπτες – πεζο-πόρους της περιοχής να γνωρίσουν έναν από τους σημαντικότερους αρ-χαιολογικούς χώρους της Καρπάθου, την Αρχαία πόλη Βρυυκούντα. ΣτηνΒρουκούντα, όπως ονομάζεται στις μέρες μας, σώζονται δεκάδες λαξευτοίτάφοι, ερείπια τειχών και οχυρώσεων τις Ελληνιστικής περιόδου που δίνουνστην περιοχή τεράστια αρχαιολογική αξία.

Η διαδρομή 9 ξεκινά από τον οικισμό της Αυλώνας και χρειάζεται κανείςνα διασχίσει 4,3 χλμ. (μονοπάτι – 3,6 χλμ., χ/δ – 560 μ.) και περίπου 1,5ώρα για να φτάσει στη Βρουκούντα. Η υψομετρική διαβάθμισή της είναι:300 μ. – 20 μ. Στο μεγαλύτερο τμήμα του μονοπατιού σώζεται το παλιόπετρόκτιστο καλντερίμι το οποίο προσδίδει περισσότερο ενδιαφέρον στονπεζοπόρο. Στα σημαντικά αξιοθέατα της περιοχής της Αρχαίας Βρουκού-ντας είναι και το εκκλησάκι του Άη Γιάννη, το οποίο είναι κατασκευα-σμένο μέσα στη φυσική σπηλιά ενός τεράστιου βράχου.

ΑυλώναΦωτ.:Χ. Κονταξή

–194–

Αρχαία ΒρυκούνταΦωτ.:Α. Δελιγιαννη

–195–

10. Αυλώνα – Διαφάνι (Μέσω παραλίας Βανάντας)

Η διαδρομή 10 αλλά και η επόμενη, 10Α, ενώνουν τον οικισμό της Αυλώ-νας με το Διαφάνι. Και οι δύο διαδρομές μπορούν να ενταχθούν σε μια με-γαλύτερη κυκλική διαδρομή, η οποία ξεκινά από την Όλυμπο μεκατεύθυνση την Αυλώνα (διαδρομή 5), από εκεί συνεχίζει στο Διαφάνι (δια-δρομή 10 & 10Α) και καταλήγει πάλι στην Όλυμπο (διαδρομή 4). Επίσηςμπορούν να δημιουργήσουν και μία μικρότερη κυκλική διαδρομή για αυ-τούς που θέλουν από το Διαφάνι, να επισκεφτούν την Αυλώνα και να επι-στρέψουν από άλλη διαδρομή. Το πλεονέκτημα της διαδρομής 10 έναντι της10Α είναι ότι περνάει από την παραλία Βανάντα, μια από τις γνωστότε-ρες παραλίες της Β. Καρπάθου που διατηρεί εντούτοις τη φυσική της ομορ-φιά, όπου μπορεί κανείς να απολαύσει το μπάνιο του. Το μήκος τηςδιαδρομής 10 είναι 5,8 χλμ. (μονοπάτι – 4 χλμ., χ/δ – 1,5 χλμ., α/δ – 350μ.) και απαιτούνται περίπου 2 ώρες για να διανυθεί. Ενδιαφέρον επίσηςπαρουσιάζει το πευκόφυτο τμήμα της διαδρομής, λίγο πριν τη Βανάντακαθώς και το παραδοσιακό εκκλησάκι του Αϊ Γιάννη. Η θέα επίσης, καθ’όλη τη διάρκεια της διαδρομής είναι μαγευτική.

–196–

Διαφάνι

–197–

10Α. Αυλώνα – Διαφάνι

Η διαδρομή 10Α είναι μικρότερη και συντομότερη από τη 10 και χρησιμο-ποιεί αρχικά το παλιό πετρόκτιστο καλντερίμι, που ένωνε παλιότερα τοΔιαφάνι με την Αυλώνα, που σώζεται μέχρι τις μέρες μας. Το μήκος τηςδιαδρομής είναι 4 χλμ. (μονοπάτι – 2 χλμ., χ/δ – 2 χλμ.) και η διάρκειά της,πεζοπορώντας, 1,5 ώρες. Η υψομετρική διαβάθμιση κατά μήκος της είναι:300 μ. – 0 μ. Έκτος της πεζοπορίας σε παλιό πετρόκτιστο καλντερίμι, ηδιαδρομή 10Α προσφέρει και εξαιρετική θέα.

Τρίστομο

-199-

11. Διαφάνι – Δίαυλος Σαρίας – Τρίστομο

Η διαδρομή 11 θεωρείται από πολλούς ως η πιο εντυπωσιακή και δυσκο-λότερη διαδρομή της Β. Καρπάθου καθώς διασχίζει τις ανατολικές από-κρημνες πλαγιές βόρεια του Διαφανίου. Το θέαμα που αντικρίζει κανείςείναι μοναδικό και σίγουρα θα μείνει χαραγμένο στη μνήμη όλων όσων θαδιασχίσουν τη συγκεκριμένη διαδρομή.

Ξεκινά από το Διαφάνι με κατεύθυνση βόρεια, και κινουμένη κατά μήκοςτων ανατολικών ακτών φτάνει στον Δίαυλο Σαρίας και από εκεί στο Τρί-στομο. Το μήκος της διαδρομής 11 είναι 13 χλμ. (μονοπάτι – 10 χλμ., χω-ματόδρομος – 3 χλμ.) και ο χρόνος που χρειάζεται για να τη διανύσεικανείς, 5,5 ώρες. Η υψομετρική διαβάθμισή της είναι: 0 μ. – 30 μ. – 260μ.– 0μ. Έκτος του εξαιρετικού φυσικού τοπίου που προσφέρει, ενδιαφέ-ρον παρουσιάζουν τα παραδοσιακά εκκλησάκια που μπορεί κανείς να επι-σκεφτεί, όπως αυτό της Αγ. Αικατερίνης στον Δίαυλο Σαρίας και του Αγ.Νικολάου στο Τρίστομο καθώς και η πετρόκτιστη σκάλα (καλντερίμι) μετην τοπική ονομασία «Ξυλόσκαλα».

-200-

Περιοχή «Παλάτια» Σαρίας

-201-

12. Διάσχιση νήσου Σαρίας

Η Σαρία, η ακατοίκητη νήσος Βόρεια της Καρπάθου, αποτελεί μια από τιςσπουδαιότερες οικολογικά περιοχές και ίσως τον πυρήνα της προστατευ-όμενης περιοχής της Β. Καρπάθου – Σαρίας. Φιλοξενεί πολλά από τα σπά-νια και ενδημικά είδη χλωρίδας, καθώς και τα περισσότερα από τααπειλούμενα και σπάνια είδη ορνιθοπανίδας, κυρίως αρπακτικά. Για τολόγο αυτό η Σαρία έχει χαρακτηρισθεί ως «Σημαντική περιοχή για τα που-λιά της Ευρώπης». Εκτός της οικολογικής αξίας η Σαρία χαρακτηρίζεταικαι για την αρχαιολογική της αξία.

Μπορεί κανείς να επισκεφτεί το εκκλησάκι της Αγ. Σοφίας κοντά στον οι-κισμό του Άργους, περιμετρικά της οποίας βρίσκονται διάσπαρτοι αρχαίοικίονες αλλά και απομεινάρια αρχαίου ιερού καθώς και παλαιοχριστιανι-κής Βασιλικής του 5ου – 6ου αιώνα, τον παλιό οικισμό του Άργους με τα δε-κάδες αγροτόσπιτα ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής και ομορφιάς και τοναρχαιολογικό χώρο των Παλατιών που αποτελεί τη θέση της αρχαίας πόλης«Νίσυρος». Τέλος, μπορεί κανείς να επισκεφτεί τις εξαιρετικές παραλίεςτου νησιού, όπως την παραλία Παλάτια και λίγο βορειότερα την παραλίαΑλιμούντα.

Ο μόνος τρόπος να γνωρίσει ο επισκέπτης αυτή την πραγματικά ανέγγι-χτη, σχεδόν παρθένα, περιοχή της Σαρίας, είναι πεζοπορώντας αφού δενδιαθέτει καθόλου οδικό δίκτυο. Η διαδρομή 12 δίνει τη δυνατότητα στονπεζοπόρο να διασχίσει όλο το νησί (ανατολικές ακτές) καθώς ξεκινά απότον Δίαυλο και καταλήγει στην τοποθεσία – παραλία Παλάτια στα βόρεια.Το μήκος της διαδρομής είναι 8 χλμ. (μονοπάτι) ενώ χρειάζονται περίπου3 ώρες πεζοπορίας για να διανυθεί. Η βλάστηση κατά μήκος της διαδρο-μής 12 αποτελείται από το χαρακτηριστικό τύπο βλάστησης όλης της πε-ριοχής, δηλαδή τους χαμηλούς θάμνους – φρύγανα, ωστόσο υπάρχουν καιμερικά πευκόφυτα τμήματα. Η υψομετρική διαβάθμισή της είναι: 0μ. –230μ. – 0μ.

Appendix in English

–205–

Ecodevelopment Region ofKarpathos Saria

The area includes the north part of Karpathos with the island Saria and in-cludes the traditional villages of Olymbos, Avlona, Tristomo and the coastalvillage of Diafani with its harbor. The two islands are separated by a nar-row sea lane, the Saria strait. The area has become part of the NATURA2000 Network as one of the most important ecological regions of Europeunder the code GR4210003.

The area is declared protected under the name “Ecodevelopment Region ofNorth Karpathos – Saria” and a Management Agency is established.

The north region of Karpathos–Saria is exceptionally mountainous, the high-est peak of North Karpathos is “Prophet Elias”, 719 m, and of Saria is “PachiVouno”, 631 m, there are streams, rocky, steep coasts and screes. The intenserelief of the region, with the large gradients, in combination with the strongwinds and the low water availability play an important role to the form ofvegetation in the area.

Although the dominant vegetation is the brushwood, on the east of NorthKarpathos, as well as on the east and south of Saria, wooded areas of pine–trees (Pinus brutia) are also found.

–206–

Photo.: Ch. Kontaxi

–207–

Significance of the Protected Area

It is the habitat of one of the largest populations of the number one en-dangered marine mammal of Europe, the Mediterranean seal, Monachusmonachus.

Northern Karpathos and Saria island have been declared Important BirdAreas of Europe according to the Directive 79/409/EEC.

The biodiversity of the region is significant and includes numerous rareendemic species of plants and animals which are protected by interna-tional conventions and the Greek legislation.

The Gulf of Tristomo, at the north end of Karpathos, is considered themost significant breeding sea area of South Aegean Sea. On the hard sub-strate of the seabed a large population of the bivalve Arca noae (commonname Noah’s Arc) is found, whereas the inner muddy substrate sheltersthe largest population of the bivalve Pinna nobilis (common name Pina).

The geomorphology with the screes, the cliffs and the rocky coasts is typ-ical of the Aegean region and of particular aesthetic value.

Moreover, it is an area of great archeological and cultural importance.

–208–

Palatia Saria

–209–

Pelekitos Aros

Avlona Photo.: V. Pakaki

–211–

The Management Agency

The Management Agency of Karpathos–Saria was found in 2002. Its effec-tive action started in March 2007 when the appropriate scientific and assis-tant personnel were appointed there. The offices and the educational centreoperate in Diafani village. Activities included in the responsibilities of theManagement Agency are the following:

The protection of the habitats and the population of the Mediterraneanseal, Monachus monachus.

The protection of the habitats, of the coastal and marine habitats of Mediter-ranean and European interest, as well as of the fishery resources and themarine ecosystem.

The planning of operational policies for the environment and the aware-ness of the users and general public.

The environmental education of schools and youth.

The preservation of all the important features of the natural and the cul-tural environment of the area.

–212–

Olympos Windmills

–213–

Ecotouristic Destination

The hiking route network in the area is extensive, giving the opportunity tothe visitors to get to know the beauties of this rare biotope up close. The sug-gested hiking trails are the following:

1. Spoa – Olymbos (path, 16 km).2. Olymbos – Pei – Olymbos (path, 13 km).3. Olymbos – Forokli beach (path, 5 km). 4. Olymbos – Diafani (path, 5 km).5. Olymbos – Avlona (path, 5 km).6. Olymbos – Prophet Elias peak (path, 2 km).7. Olymbos – Agios Constantinos – Diafani (path – dirt road, 7 km).8. Avlona – Tristomo bay (path – 8,5 km).9. Avlona – ancient Vroukouda (path, 4 km).10. Avlona – Vanada beach – Diafani (path, 6 km).11. Diafani – Saria channel – Tristomo (path – dirt road, 13 km).12. Crossing of Saria Island (path, 8 km).

Έγχρωμο Παράρτημα

Παιώνια η κλούζεια (Paeonia clusii ssp. clusii)Φωτ.: Β. Πακάκη

Καμπανούλα της Καρπάθου (Campanula carpatha)Φωτ.: Γ. Πρεάρης

Καμπανούλα της Καρπάθου (Campanula carpatha)Φωτ.: Β. Πακάκη

-220-

Καμπανούλα η πινάτσιος (Campanula pinatzii)Φωτ.: Β. Πακάκη

-221-

Lomelosia variifoliaΦωτ.: Γ. Πρεάρης

Σιληνή του Χόλτσμαν (Silene holzmanii)Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

-222-

-223-

Κρεπίς η φράζειος (Crepis fraasii)Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

Αριστολοχία η κρητική (Aristolochia cretica)Φωτ.: Β. Πακάκη

Δρακοντιά ή τουρκομαχαίρα (Dracunculus vulgaris)Φωτ.: Β. Πακάκη

-226-

Όφρυς η αιγαιακή (Ophrys aegaea)Φωτ.: C.A.J.Kreutz

-227-

Όρχις ο ιερός (Orchis sancta)Φωτ.: αρχείο Agenda

-228-

Centaurea raphanina Φωτ: T. Raus

-229-

Καρλίνα η τραγακανθόφυλλη (Carlina tragacanthifolia)Φωτ.: T. Raus

-230-

Ευφόρβια η δενδρώδης (Euphorbia dendroides)

Φωτ.: Γ. Πρεάρης

Ευφόρβια η ακανθόθαμνος ή γαλαστοιβή (Euphorbia acanthothamnos)

Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

-231-

-232-

Αστοιβή (Sarcopoterium spinosum)Φωτ.: Β. Πακάκη

-233-

Θυμάρι (Coridothymus capitatus) Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

-234-

Σχινος (Pistacia lentiscus)Φωτ.: Γ. Πρεάρης

Τραχεία πεύκη (Pinus brutia)Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

-235-

Μεσογειακή φώκια (Monachus monachus)Φωτ.: MOm/ Β. Παράβας

Φωκάκι Monachus monachusΦωτ.: MOm/ Π. Δενδρινός

-237-

-238-

Καλόγνωμη (Arca noae)Φωτ.: M. Violante

Πίνα (Pina nobilis)Φωτ.: Αρχείο Agenda

Νυχτερίδα (Myotis blythii)Φωτ.: Αρχείο Agenda

Πεπλόγλαυκα (Tyto alba)Φωτ.: St. Brace

Βάτραχος (Pelophylax cerigensis)Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

-242-

-243-

Σαλαμάνδρα (Lyciasalamandra helverseni)Φωτ.: Δ. Πουρσανίδης

Αβλέφαρος (Ablepharus kitaibelii)Φωτ.: R. Pelleg

-244-

-245-

Αβλεφαρόσαυρα (Ophisops elegans)Φωτ.: K. Kapustin

-246-

Κασίριδα (Cyrtopodion kotschyi)Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

-247-

Νερόφιδο (Natrix natrix)Φωτ.: Γ. Πρεάρης

-248-

Αιγαιόγλαρος (Larus audouinii)Φωτ.:O. Tausch

-249-

Θαλασσοκόρακας (Phalacrocorax aristotelis)Φωτ.: Γ. Πρεάρης

-250-

Νησιώτικη πέρδικα (Alectoris chukar)Φωτ.: αρχείο Agenda

Πετρίτης (Falco peregrinus)Φωτ.: T. Shears

Μαυροπετρίτης (Falco eleonorae)Φωτ.: αρχείο Φ.Δ.Κ.Σ.

-252-

Σπιζαετός (Hieraaetus fasciatus)

-253-

-255-

Προστατευόμενη Περιοχή Καρπάθου -Σαρίας

ένας ανεκτίμητος θησαυρός

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Προσ

τατευόμ

ενη Περιοχή Κ

αρπ

άθου -Σ

αρία

ςένα

ς ανεκτίμ

ητος θησαυρός