FLAMAN RESİM ANLAYIŞINDAN ÇAĞDAŞ SANATA …tykhedergi.duzce.edu.tr/Dokumanlar/tykhedergi/Dosyalar/S...Yağlı boya tekniğine katkılarıyla tanınan ünlü ressam Jan Van Eyck

- 346 -

< Düzce Üniversitesi Sanat Tasarım ve Mimarlık Fakültesi Yayını >

Flaman Resim Anlayışından Çağdaş Sanata Evlilik Ritüelinin Temsili / Nagehan KUTLU BEYHAN

Tykhe Sanat ve Tasarım Dergisi > Aralık 2018 > Cilt 03 > Sayı 05 > s: 346-361

21

Ulusal / Hakemli e-dergi

FLAMAN RESİM ANLAYIŞINDAN ÇAĞDAŞ SANATA

EVLİLİK RİTÜELİNİN TEMSİLİ

Nagehan KUTLU BEYHAN1

ÖZET

Bu araştırma, Jan Van Eyck‘ın “Arnolfini’nin Evlenmesi” adlı eserini inceleyen

çalışmalara ve çağdaş sanattaki yansımalarına odaklanmaktadır. Araştırma kapsamında

Ortaçağ geleneksel sanat anlayışından sıyrılarak profan resimler yapan Eyck’ın resim

sanatına katkıları ele alınacaktır. Ayrıca farklı dönemlerde aynı temayı çağdaş bir biçimde

yorumlayan Botero’nun “After Van Eyck”, Duchamp’ın ‘Bekârları Tarafından Çırılçıplak

Soyulan Gelin’, Seda Hepsev’in ‘Ellerin Terli mi?’ eserleri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler: Flaman Sanatı, Jan Van Eyck, Çağdaş Sanat, Evlilik, Ritüel

1 Düzce Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Resim Anasanat Dalı, yüksek lisans öğrencisi,

[email protected]

- 347 -




21


FROM FLAMAN ART CONCEPTION TO CONTEMPORARY ART,

THE REPRESENTATION OF THE RITUAL OF MARRIAGE ON ART

ABSTRACT

This study focuses on work, analyzing a piece of Jan Van Eyck called ‘The Marriage Of

Arnolfini’ and its reflections on modern art.Within the scope of the study, eluding medieval

traditional art concept and drawing profone pictures, Eyck’s contributions to art is tobe

handled.

Furthermore, interpreting the same theme in contemporary ways in different periods, the

Works of Botero called ‘After Van Eyck’, Duchamp called ‘Bride Who Is Stripped Naked

By Her Bachelors’ and Seda Hepsev called ‘are your Hands Sweaty? will be examined.

Keywords: Flemish art, Jan Van Eyck, Contemporary Art, Marriage, Ritual

- 348 -




21


Giriş

Tarihsel süreçte birçok farklı disiplinin odaklandığı evlilik kavramı, sanatta da farklı

temsilleriyle değişime uğrayarak ortaya konmuştur. Evlilik ritüelinin konu alındığı

eserlerin dönemsel farklılıkları bulunmaktadır. Rönesans ve öncesi resim sanatı, dinsel

temalı ve sosyal statü göstergesi sipariş resimlerden ibaret olurken ilerleyen dönemlerde

evlilik olgusuna farklı anlamsal değerler açısından bakıldığı görülmektedir. Bu

çalışmada öncelikle sanat tarihinde önemli yere sahip olan Jan Van Eyck’in

“Arnolfini’nin Evlenmesi” ikonografik ve biçimsel çözümlemesi üzerinde durulmuştur.

Ayrıca sanat tarihinde ve çağdaş sanatta evlilik kavramını ele alan Botero’nun “After

Van Eyck”, Duchamp’ın “Bekârları Tarafından Çırılçıplak Soyulan Gelin”, Seda

Hepsev’in “Ellerin Terli mi?” eserleri incelenmiştir.

Bu araştırmada Jan Van Eyck‘in Arnolfini’nin Evlenmesi adlı eseri hakkında literatür

taraması yapılarak bilgilerin derlenip, çağdaş sanattaki yansımaları ve yorumlarıyla

karşılaştırmak amacıyla yapılmıştır. Ulusal Galeri, Londra, İngiltere’de sergilenen eser,

1434 yılında 82,2 cm × 60 cm Panel Üzerine Yağlı Boya tekniği ile yapılmıştır2 (Resim

1).

Resim 1. Jan Van Eyck, Arnolfini’nin Evlenmesi, 1434, Panel Üzerine Yağlı Boya, 82,2 cm × 60 cm

(https://bit.ly/2SN90s7)

2 https://bit.ly/2SN90s7

https://bit.ly/2SN90s7

- 349 -




21


Bruges’ de yaşayan İtalyan tüccar Giovanni Arnolfini’nin evlilik törenini konu alan

Arnolfini’nin Evlenmesi adlı eserde (Borchert, 2014:11) bulunan eşyaların her biri

sembolik anlam içerir. Eser hatıra resmi olmasının yanı sıra ressam, ünlü bir sanatçı ve

de bir tanık olarak bu belgeyi imzalamıştır. Doğum ve ölüm tarihleri ile ilgili net bir

bilgi bulunmayan Jan Van Eyck’in birçok kaynakta doğumu Maaseik (1395 öncesi),

ölümü Brugge (1441 öncesi) yazmaktadır (Charles, 2007:83). Eyck, 15. yüzyılda

gelişmekte olan yağlı boya tekniğinde bir çığır açarak Flaman resim tekniğini

yetkinleştirerek sanat tarihinde önemli bir yer edinmesinin yanı sıra eserlerine ilk imza

atan sanatçı olma özelliği ile de önemlidir (Brockwell, 1991:11).

Flaman Resim Tekniği ve Jan Van Eyck

Flaman resim tekniğinde ilk aşama, bitki lifli ve keten esaslı zeminler zımparalanarak,

alçı ve hayvansal tutkal karışımıyla astarlanmasıdır (Kiplik, 2008:361).

Kalın ve iyi kurutulmuş dümdüz zımparalanmış yüzeye 8-10 kat alçı astar

uygulandıktan sonra bu katmanın üzerine kurşun beyazı pigment ve hayvansal esaslı

tutkal karışımından oluşan en az 1-2 katman daha uygulanmıştır. Son katman kuruyunca

yarı ıslak cam kâğıdı kullanılarak üzerinin düzeltildiği görülmektedir. Tüm bu

işlemlerin ardından yüzeye çok ince bir keten bezi yapıştırıldığı da görülmüştür. Resmin

yapılacağı yüzeyle ilgili işlemler bittikten sonra detaylı eskizde ayrıntılı bir şekilde

iğneyle oluşturulan deliklere kömür tozu dökülerek çizgiler oluşturuluyordu ve böylece

eser yüzeye aktarılmıştır. Eskizi yüzeye aktarma işi genellikle kurşun kalem, fırça,

sulandırılmış tempera, sulandırılmış mürekkep veya Arap zamkının kömür tozuyla

karıştırılmasıyla uygulanmaktadır. Gölgeli alanlardan başlayarak ışıklı bölgelere doğru

boya katmanları yoğunlaştırılarak ve beyaz etkisi artırılmaktadır. Tempera katmanında

ışıklı alanların yanı sıra gölgeli alanların da resmedilmesinden sonra birkaç gün

kurutulmaktadır. “Grizail” başlangıç katmanı da kuruduktan sonra ince verniğin yağlı

boya ile karıştırılması suretiyle katmanların oluşturulması sağlanmaktadır (Doerner,

1960:42).

Jan Van Eyck (1395-1441) Temperadan yağlı boyaya geçiş olarak bilinen Flaman

yöntemini temellendirmiştir. Yağlı boya tekniğine katkılarıyla tanınan ünlü ressam Jan

Van Eyck siyaset ve edebiyatta da üstündür (Tansuğ, 2004:213). Yepyeni sanat

anlayışıyla Rönesans’a zemin hazırlayan Eyck, sanatın ve sanatçının kilise emrinde

olduğu bir dönemde janr resimler yapmıştır (Kırçiçek, 2017:1).

- 350 -




21


Kuzey’deki, sanatçıların aristokrat portrelerini yaparak para ve ün kazandıkları bir

dönemde, Hollandalı ressam Jan Van Eyck figürlere yağlı boya tekniği ile alegorik

anlamlar yüklenen gündelik nesneleri titiz ve gerçekçi tasviriye çalışmıştır3 .

Robert Campin’ den öğrendiği bilinen ışıltılı yağlı boya tekniği, Jan Van Eyck’ın

ustalığının gelişmesine önemli katkıda bulunmuştur (Gürak, vd. 2004:200).

Eyck’ın Arnolfini’nin Evlenmesi Eserinin İkonografik Tanımlaması

Eser ilk bakışta iki figürden oluşuyor gibi görünse de aynadaki yansımalarla birlikte

dört figürden oluşmaktadır. Resmin orta noktasında ayna, aynanın yanında püsküllü bir

tesbih, pencerenin altında bir etajer ve üzerinde portakallar, tavanda avize, resmin sol alt

kısmında bir çift takunya, resmin sol tarafında pencere, iki figürün ortasında bir koltuk,

eserin sağ yanında ise bir yatak ve iki figürün alt kısmında, zeminde bir köpek, onun da

gerisinde bir halı dikkatleri çekmektedir.

Soldaki erkek figür, bol kesimli pelerin gibi kürk bordürlü bir elbise giymekte ve

figürün başında genişçe bir şapka bulunmaktadır. Erkek figür çoraplarıyla yere bastığı

görülürken sağdaki bayan figürün ise başında beyaz bir örtü üzerinde kürklü işlemeli

yeşil bir elbise bulunmaktadır. Erkek figürünün uzatmış olduğu sol elinin üstüne sağ

elini uzatmış vaziyettedir. Sol eli ise bol kumaşlı kıvrımlı elbisesini tutar vaziyette karnı

üzerinde durmaktadır. Resmin sol alt kısmında: bir çift takunyanın rasgele bir şekilde

bırakılmıştır. Tavandaki avizede sadece birisinin yandığı görülmektedir o da erkek

figürün üstünde yer alır. İki figürün arasında, altta bol tüylü köpeği vardır. Duvardaki

ayna on adet çıkıntısı olan köşelerden oluşmaktadır. Aynanın üstünde duvara yazılmış

yazı “Jan Van Eyck buradaydı” demektedir. Kadın figürün solun duvarda dekoratif bir

ahşap malzemenin üzerinde süpürgeye benzer bir nesne bulunmaktadır. Ayrıca kadın

figürünün arka kısmında bulunan yatak büyüklüğü ve ihtişamı ile dikkat çekmektedir.

Böylece eserin ön-ikonografik açılımı, tanımlaması yapılmıştır. Panofsky’e göre

sembolik ifadeler “Sanatsal Motiflerdir, eserin ön-ikonografik çözümlemesi ise bu

sembolik ifadelerin betimlenmesidir (Karabulut, 2004: 75).

Arnolfini’nin Evlenmesi Adlı Eserin İkonografik Çözümlemesi

Arnofini’nin Evlenmesi eserinde; gündelik hayattaki bir bölümün, Flaman resim

tekniğine göre ayrıntılı bir şekilde resmedilen nesnelerin rastgele seçilmeyip, bir amaç

doğrultusunda yerleştirilen, nesnelerin ve renklerin sembolik bir bakış açısıyla

3 https://bit.ly/2S5T5VU

- 351 -




21


belirlendiği, ışık etkisinin önem kazandığını ve nesnelerin dokusal özelliklerinin

titizlikle işlendiği görülmektedir (Beksaç, 1994:219).

Tablo Giovanni Arnolfini ve karısı Giovanna Cenami’nin hayatlarının ulvi bir anını,

evlenmelerini, belgeliyor. Giovanna Cenami sağ elini, Arnolfini’nin sol eline

dokundurmak üzeredir. Arnolfini ise sağ elini, evlendiklerinin bir işareti olarak, yemin

edercesine havada tutmaktadır. Jan Van Eyck, bir noter gibi, çiftin evliliklerine şahitlik

yaparak bu anı ölümsüzleştirmiştir. Karşıda aynanın asılı olduğu duvara Latince, ‘Jan

Van Eyck buradaydı’ diye yazarak bu durumu tescillemiştir. Böylece ilk olarak bir

sanatçı evlilik törenine şahitlik ettiği belgelemektedir (Gombrich, 1986:179-180).

Ayna her zaman kendisine bakan kişinin emrindedir. Diğer taraftan insan aynaya

yaklaştıkça aradaki samimiyet artar ve karşılıklı konuşmalar başlar. Yaşlanmanın

anlaşılamaması her gün aynayla münasebette bulunulması ile ilgilidir. Ayrıca, narsist ve

cinsel kimlik bunalımında olanların da biricik dostu aynalardır denilebilir (Karabulut,

2004: 76).

Resimdeki yuvarlak ve dış bükey aynanın pek çok yan anlamı bulunmaktadır. Ayna

Tanrı gibi her şeyi görendir.”Speculum sine macula” yani lekesiz ayna, bekâretin

simgesi Meryem’i işaret eder. Ayrıca Norbert Schneider’e göre, ayna Meryem’in

bekâretiyle birlikte önce gelini, sonra da devrin evlenme sözleşmelerindeki iffeti de

temsil etmektedir. Bununla beraber ayna, evlilik törenine kendisiyle birlikte izleyiciyi

de alır olayın şahitliğine. Yalnızca aynada var olanı görmek ise aynayı daha önemli

kılar. Resim çift taraflı olarak algılanmaya başlar. Ressamla beraber resimde

görünmeyen başka bir şahidin aynadaki yansıması sanki izleyiciyle birlikte olma hissini

güçlendirerek görüntüyü daha gerçekçi bir biçimde ele alınmasına sebep olur (Ergüven,

1997:69).

Yani ayna kendi işlevinden ayrılarak yanılsamayı gerçekle örüp tüm ilişkiyi tepetaklak

eder ve adeta başrolü alır. Ayna, dışbükey oluşuyla görüntüyü deforme etmesinin

yanında görüntüyü küçültüp mekânın istenilen kadarını göstererek de genişletir.

Resimdeki alana manevi veya maddesel anlamlar yüklemektedir. Ayrıca canlıların bir

dışbükey ayna gibi olduğu düşünüldüğünde ve düzleştikçe Tanrı’yı yansıtma oranı artar.

Resimdeki aynada ise bükülme derecesiyle dünyevi olana bağ kurmaktadır. Dini simge

olarak püsküllü tesbih Meryem’in adanmışlığını, ahşap bölmedeki süpürgenin bir

ritüeli, günahların süpürülmesini ifade ettiği düşünülebilir. Saflık, bekâret ve ilk günah

timsali olan elmalar da pencerenin altında bulunmaktadır (Karabulut, 2004:76).

Resmin merkezini çiftin birleşen elleri iki eşit parçaya bölerek dikey aks yaratmaktadır.

Köpek ise bu aks üzerinde çiftin ayakları dibinde yer alır. Flaman sanatında köpeği

kadın figürle birlikte kullanarak sadakati simgeler. Gün ışığına rağmen mumu yanan

metal avize, yerleştirilme şekilleriyle sembolik olarak esere değer katmaktadır. Ruhu

- 352 -




21


aydınlatan Tanrının ışığını temsil eden mum erkek figürün üstünde yer almaktadır.

Büyük bir detaycılıkla resmedilen aynanın etrafındaki on madalyonda İsa’nın

Pasyonları (çektikleri) temalı betimlemeler bulunmaktadır. Burada dünyanın günahını

kaldırmak için İsa’nın kendini kurban edişi tasvir edilmektedir. Giovanni Cenami’nin

arkasındaki ahşap karyolanın yanındaki Antakyalı Azize Margaret’e ait bir heykel

görülmektedir (Beksaç, 1994:75). Hamile kadınları ve bebekleri koruyan elinde bir haç

tutan Azize Margaret bir koruyucudur. Bu heykel anlam itibariyle Giovanna’nın hamile

olduğu düşüncesini akla getirebilir 4

Rönesans’ın yeni bir dil inşa etme üzerine ilk resimlerinden olan J. V. Eyck’in

Arnolfini’nin Evlenmesi /1434 tablosu görüntü ve dil benzerliğine ışık tutmaktadır.

Dünyada var olanı aynen resmetme arzusu başka bir deyişle varlığı dil gibi iyi

betimleyebilme Rönesans resimlerinin dünyaya olan tutumlarının bir göstergesidir.

Arnolfini’nin Evlenmesi resmindeki aynanın resmin dış çerçevesini içine alarak

görüntüyü veren bir iç çerçeve işlevinde olduğu gözlemlenmektedir. Bunun yanı sıra

aynadaki görüntü, resimde var olanların dışında ressamın görüntüsünü de resmin dışına

taşarak yansıtmaktadır. Resimde yer alan figür ve simgelerin birbirlerine baskın çıkma,

mağlup etme çabası bir çerçeve olarak görülebilir (Özakın, 2012: 9).

Akıllıca kurulan bu çerçeve kompozisyonu, resmi bulunduğu yere bağlanmasını etkin

kılar. Böylece düşünce merkezli görüntü tarihine girilmiş olur. Yani Rönesans’ın

dünyada var olanı aynen resmetme arzusundaki düşünce temelli görüntü ortaya çıkar.

Rönesans’ta ortaya çıkan çerçeve probleminin çözümü, Arnolfini’nin Evlenmesi

resmindeki “seçilmiş görüntü” dür. İzleyiciyi de olaya dâhil eden bu çözüm, resimdeki

figür ve simgelerin birbirine galip gelme isteğiyle meydana gelmiştir. Başka bir deyişle

“bakışın iktidarı, seyirlik nesnenin elindedir” (Sayın, 2003: 13).

Eyck’ın Arnolfini’nin Evlenmesi Eserinin Plastik Sanat Eseri Olarak Salt Biçimsel

Çözümlemesi

Arnolfini’nin evlenmesi, flaman ustalığının sağlam çizgi ve perspektifle yansıtıldığı bir

eserdir. Ayaktaki figürlerin dikey duruşları resimdeki yataylarla denge kurmaktadır.

Ayrıca figürlerin simetrik duruşlarının aksine resmin diğer unsurlarındaki asimetriklik

resimdeki uyumu bozmuştur (Resim 2 ).

4 https://bit.ly/2RZsREA

- 353 -




21


Resim 2. Jan Van Eyck, Arnolfini’nin Evlenmesi, Perspektif Çözümlemesi (https://bit.ly/2SNh8J6)

Cenami’nin başörtüsündeki dantel beyazlığı fondaki koyulukla birleşerek onun yüzünü

ön plana çıkarıp resmin odağı haline getirmiştir. Mütenasip kimliğiyle akılarda yer

etmiştir. Işıltılı resim tekniğini renklerle harmanlayarak realist bir eser ortaya

koymuştur. Eserin bu kadar detay ve anlam yüklü olmasına rağmen bütünlüğünü

koruyabilmiştir. Fondaki yoğun kırmızı ile Cenami’nin elbisesinin yeşilliği kuvvetli bir

tezatlık oluşturmaktadır. Resme hakim nötr yayılım eserdeki etkiyi güçlendirip odak

noktalarını belirlemektedir (Karabulut, 2004:76)

Arnolfini’nin Evlenmesi adlı tablo klasik resim sanatı açısından kompozisyon ve teknik

ile ilgili yönleriyle çok önemli bir eserdir. Flaman Resim Anlayışı içerisinden

yükselerek Rönesans Sanatına zemin oluşturmayı sağlayan Eyck’in bu eseri modern ve

çağdaş sanatta da hala merkeze alınmaya, işlenmeye devam edilmektedir.

Eyck’ın Arnolfini’nin Evlenmesine Adlı Eserine Modern Bir Yorum: “After Van

Eyck”

Van Eyck’in Arnolfini’nin Evlenmesi eserini Botero (1932-……) şişman figürleriyle

yeniden yorumlamıştır. Van Eyck'in eserindeki asalet timsali figürlerin yerini sıcak ve

sevimli figürler almıştır. Böylelikle Botero bu klasik dönem eserini ironik biçimde

- 354 -




21


modernize etmiştir. Cenami’nin mazbut duruşunu Botero yuvarlak ve geniş hatlarla ele

alarak daha güçlü bir kadın figürüne çevirmiştir. Botero’nun yorumu sanat tarihinde

önemli bir yere sahip olan Arnolfini’nin Evlenmesi eserinin sarsılan otoritesi olarak

yorumlanabilir. Şişman figür Arnolfini’nin resmi ve soğuk ifadesini bertaraf ederek

kadınsı olanı erkeksi olana yaklaştırıp farklı katmanlar oluşturmaktadır (Rona, 1997:

276) (Resim 3).

Resim 3. Fernando Botero, After Van Eyck,1932, Yağlı Boya,134 x 106.7 cm. (https://bit.ly/2SNfMxX)

Botero eleştirel bir bakış açısıyla resmi modernize ederken, kendi kimliğini ön plana

çıkarmıştır. Böylece Botero’nun “After Van Eyck” eseri röprodüksiyon olmaktan

sıyrılarak ustaca kurgulanmış bir sentez olmuştur5.

Botero’nun sanat tarihindeki önemli bir tabloyu kendi üslubuna göre yeniden

gerçekleştirmesi çağdaş sanatta sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. Diğer yandan bir

başka eser bu tabloyu ele almış olmasa da evlilik ile ilgili verileri ve evlilik ritüelini ele

5 https://bit.ly/2EwsVbD

- 355 -




21


alışı ile araştırmanın konuları arasına girmektedir. Bu eser Duchamp’ın “Büyük Cam”

olarak da bilinen Bekârları Tarafından Çırılçıplak Soyulmuş Gelin adlı çalışmasıdır.

Evlilik Ritüeline Kavramsal Bir Bakış: Bekârları Tarafından Çırılçıplak Soyulan

Gelin

Dokuz Eril Kalıp (1914-15), Duchamp’ın cam yüzeyine yaptığı ikinci resimdir (Resim

4). Sanatçı bu resimde Baharda Genç Adam ve Genç Kız isimli eserinden bu yana

taşıdığı bekâr temasını tekrar ortaya koyar. Merdivenden inen bekârın çoğalması ile

resimdeki Bekâr’ın çoğalarak Dokuz Eril Kalıp olması aynı durumun tekrarıdır.

Duchamp’ın çoğalan Bekârları sanatçının kendisini alegorik biçimde ortaya koymasıdır

( Schwarz 2000: 126) .

Resim4. Marcel Duchamp, Bekârları Tarafından Çırılçıplak Soyulan Gelin, 1915-23, İki Cam Arasına

Yağlıboya Ve Kurşun Tel, 277 x 176 cm ( https://bit.ly/2CfstMQ )

- 356 -




21


Dokuz Eril Kalıp, Özel Kılıklar ve Üniformalar Mezarlığı (1913) isimli eskizdeki

Papaz, Büyük Mağaza Teslim Görevlisi, Jandarma, Zırhlı Süvari, Polis Memuru,

Mezarcı, Uşak, Kahveci Yamağı ve sonrasında İstasyon Şef’inden oluşan dokuz kişidir.

Bu kişiler üniformalarıyla erkekliklerini koruma altına almışlardır (Paz 2000: 145).

“Duchamp’ın, Cols Alités (1959) isimli manzara çalışması ile Büyük Cam arasında

bağlantılar olduğu yayınladığı eskizlerinde açıkça belirlenmektedir. Manzaradaki

tepelerle gelinin ve bekârların mekanik formundaki benzerlik göze çarpar 6 Duchamp’ın

camı seçmesinin sebebi, bu materyalin nosyonları çok boyutlu bir biçimde ele

almasındandır. Cam, anı ölümsüzleştirerek ikiye bölüp bir araya gelmeyecek ayrı

dünyaları temsil etmektedir. Yukarıda Gelin eşsizliğiyle yer alırken, altta erotizmin

güdümlediği Bekâr bütünlüğe ulaşma arzusuyla dağınık kompoze edilmiştir (Moure,

2009:200).

Resim 5. Marcel Duchamp, Gelin, 1912, Yağlı Boya, 89,5 x 55.25 cm (https://bit.ly/2LhyMlK)

6 https://bit.ly/2PILjzg

- 357 -




21


Duchamp, “Gelin” (Münih,1912) isimli yağlıboya eserinden esinlenerek Büyük

Cam’daki Gelin’in mekanizmasını oluşturmuştur (Resim 5). Büyük Cam’da

röntgencilik cinsel birleşmenin yerine geçerek soyunma ayinine dönüşmektedir

(Schwarz1989: 49).

Çiçekli ten rengi samanyolu görünümlü duvağın içindeki Hava Akımı Pistonlar

mekanik işleyişleri gereği, dişiliğe özgü duvak elemanı içinde erkeksi bir tavırla dikkat

çeker.

Çağdaş Sanatta Evlilik: Ellerin Terli Mi?

Gelin ve damadın stüdyo çekimi fotoğrafından hareketle iki adet resim yapılarak

“Ellerin Terli mi?”(2009) (Resim 6) isimli çalışma ortaya çıkmıştır. Bu fotoğraf, anı

bozacak tüm sorunlardan yalıtılmış yapay bir ortam olan stüdyoda çekilmiştir. Gelin ve

damat, evlilik töreninin kutsallığına tezat bir ciddiyetsizlikle poz vermişlerdir. İki

resimde de birlikteliğin kadraja sığan görüntüsü yoktur. Bir resimde şaşı, diğerinde de

gözleri kapalı olarak çirkin bir şekilde çizilen gelin ile evliliğin kusursuzluğuna

gönderme yapılmıştır (Hepsev, 2013:74).

Resim 6. Seda Hepsev, Ellerin Terli Mi? 2009, 180x120cm. (2 Adet) Tuval Üzerine

Akrilik,(https://bit.ly/2LhyMlK)

- 358 -




21


Sonuç

Orta Çağ Avrupası’nda kilise ve soyluların emrinde olan resim sanatı, bu konuların

dışına çıkarak para karşılığı janr resimler yapılmaya başlanmıştır. Evlilik törenini

gerçekleştiren bu çift, papaz yerine şahit olarak Jan Van Eyck’ı seçerek ressama itibar

kazandırmıştır. Eser hakkında net bir bilgi olmayışı farklı kaynaklarda farklı yorumlara

sebep olmaktadır. Bu evliliğin daha önce gerçekleştiğini öne sürenlerin yanında

eserdeki kadın figürün ölen eşini (Costanza Trenta) temsilen bir hatıra resmi siparişi

olduğu görüşü de bulunmaktadır. 1997 yılında edinilen bir başka bilgi ise bu çiftin 1447

yılında evlendiğidir. Yani çift, resmin yapılışından on üç yıl sonra, ressam Jan Van

Eyck’ın ölümünden de altı yıl sonra evlenmiştir. Bu bilgilere göre avizede yanan

mumun Giovanni Arnolfini’nin tarafında oluşu ve Cenami’nin üzerindeki mumların da

sönmüş oluşu bu resmin ölen eşinin anısına yaptırılmış olma ihtimalini güçlendirir.

Ayrıca yanan mumun Hz. İsa’nın ışığını temsil ettiği de söylenebilir.

Vernon Hyde Minor’dan alınan bilgiye dayanarak, son dönemdeki bir araştırmada

Arnolfini’nin Giovanna ile evliliğinin bir borç ödeme evliliği olduğu savunulmaktadır.

Yani Arnolfini’nin alacağına karşılık Giovanna’yı babasından istediği belirtilmektedir.

Bundan hareketle resimdeki kadın figürü tam anlamıyla bir metaya dönüştürülmüştür

denilebilir.

Erkek figürün kadın figürden bir adım önde oluşu ve sol elini uzatıyor olması, erkek

hegemonyasının bir göstergesi olabilir.

İncelenen resimler ele alındığında, Arnolfini’nin Evlenmesi’nde erkek egemen kutsal

evlilik töreni biçimsel mükemmelliğiyle resmedilmiştir Erkeğin egemenliğine son veren

Botero’nun After Van Eyck’ı, kadını da çekingen halinden sıyırarak güçlü bir kimliğe

büründürmüştür. Büyük Cam’da ise Duchamp, daha ileri giderek hem biçimsel resim

sanatına hem de evlilik kurumuna meydan okumuştur.

Burada Duchamp’a bir parantez açmak doğru olacaktır. Sanatçı, burjuvazinin

tekelindeki göze hitap eden resim anlayışını reddederek Dadaist bir yaklaşımla zihinlere

hitap eden eserler ortaya koymayı yeğlemiştir. Bu bağlamda Bekârları Tarafından

Çırılçıplak Soyulan Gelin (Büyük Cam) eseri de düşünsel bir başyapıttır denilebilir.

Duchamp tüm eserlerinde yaptığı gibi bu eserinde de bilinen resim anlayışını

eleştirerek, onu mekanik bir formda resmetmiştir. Resmin alt okumasın değinilecek

olursa, Büyük Cam’daki Gelin’in edebiyattaki gibi bahardaki ağaçların ve doğanın bir

tasviri olduğu düşünülebilir. Bu noktada Duchamp’ın şu sözü akla gelebilir: “Bir ressam

- 359 -




21


olarak, bir yazardan etkilenmiş olmak, başka bir ressamdan etkilenmiş olmaktan daha

iyi hissettirdi. Doğa gelin ise, Duchamp’ın tabiriyle onu soyan da insanlardır

denilebilir. Bu noktada Duchamp’ın Klasik Resim Anlayışına tepki olarak Kavramsal

Sanatı ortaya koyduğu düşünüldüğünde, soyma ifadesini ironik bir biçimde mahvetme

anlamında kullandığı söylenebilir. Yani Duchamp’a göre Klasik Resim anlayışı doğayı

olduğu gibi resmederek onu çıplak bırakmış ve onun bayağılaşmasına sebep olmuştur.

Bu noktada insanın doğa ile ilişkisini evlilik olarak gören sanatçı, Büyük Cam eseriyle

bu evliliğe eleştirel bir bakış açısı getirmiştir.

Seda Hepsev’in ‘Ellerin Terli mi?’ eserinde ise evlilik töreninin çağdaş bir yorumu söz

konusudur. Eser, evlilik ritüelini törensel bir ifadeden çıkarıp biçimsel mükemmelliği

hiçe sayarak bu ritüele kavramsal anlamlar yüklemektedir.

Sonuç olarak, Rönesans öncesi Flaman resim sanatında biçimsel ve anlamsal ifade ön

planda iken; postmodern ve çağdaş resim sanatında bu tabu yıkılmış düşünsel ifade

üzerine vurgu yapıldığı görülmektedir.

Kaynaklar

Beksaç, E. (1994). Avrupa Sanatı, Troya Yayıncılık, İstanbul

Borchert, T. H. (2014). Masterpieces İn Detail Early Netherlandish Art From Van Eyck

To Bosch. Münih-London-New York, S.11.

Brockwell, M. (1912). The Van Eyck’s And Their Art. (First Publisher). London: John

Lane The Bodley Head Limited,S.11

Charles, V. (2007). Renaissance Art. New York: Parkstone, S.83.

Doerner, M. (2009). Malmaterial Und Seine Verwendung İm Bilde. Freiburg:

Cristophorus Verlag Gmbh&Co. Kg. (Orijinal Çalışma Tarihi 1960), S.42

Ergüven, M. (1997). Yoruma Doğru, Metis Yayınevi, İstanbul, S.69

Gombrich. E.H, (1986). Sanatın Öyküsü, Çev.: Bedrettin Cömert, Remzi Kitabevi,

İstanbul, Sayı:20, S.179-180

Gürak, H. G. (Editör). (2004). Ressamlar Tük Ve Dünya Ressamları. (Cilt 1). Nesa

Yayın Grubu, İstanbul, S.200

- 360 -




21


Hepsev, S. (2003). Çağdaş Sanatta Aile Kurumu Temsili Ve Yeniden Kurgulanması,

Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Ve Tasarım Ana Sanat Dalı

Sanatta Yeterlik Programı ( Yayınlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi ) , İstanbul

Кiplik, D. İ. (2008). Tehnika Zhivopisi. İzdatelstvo V. Şevçuk, Мoskova, S.361

Kırçiçek, M. (2017). Hıristiyan Tasvir Sanatında Jan Van Eyck(Yüksek Lisans Tezi)

Sanat Tarihi Anabilim Dalı Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara

Karabulut, N. (2008). Sanat Eğitiminde Bir Alt Disiplin Olarak Sanat Eleştirisi Ve Bir

Akademik Eleştiri Örneği. Dergipark, S.73-78.

Moure, G., (2009) Marcel Duchamp, Works, Writings, Interviews, Barselona, Ediciones

Poligrafa

Özakın, D. (2012) “Deliliğe Övgü: Michael Cheval’in Saray Soytarısı Metaforuna

Karnavalesk Yaklaşım.” İdil Sanat Ve Dil Dergisi Cilt:1 Sayı:3 1-18 Paz, O. “Marcel

Duchamp Ya Da Yalnızlığın Şatosu”, Çev. Cem İleri, Sanat Dünyamız Sayı 75, Bahar

2000

Rona, Z. (1997), “Fernando Botero”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, Cilt: I, Yapı

Endüstrisi Merkezi Yayınları, İstanbul

Sayın, Z. (2003).İmgenin Pornografisi, Metis Yayınları, İstanbul, S.13

Schwarz, A. (2000) The Complete Works Of Marcel Duchamp, New York, Delano

Greenidge Editions

Schwarz, A. (1989). “Prolegomena To The Large Glass”, Avant Garde

Interdisciplinary And International Review, No: 2 Marcel Duchamp, Ed. Beekman

Klaus, Von Graevenitz Antje, Amsterdam, Editions Rodopi B.V

Tansuğ, S. (2004). Resim Sanatının Tarihi. (Beşinci Baskı), Remzi Kitabevi, İstanbul,

S.215.

İnternet Kaynakları

http://birazresimtaniyalim.blogspot.com/2017/02/arnolfininin-evlenmesi.html [Erişim:

21 Kasım 2018]

https://tr.khanacademy.org/humanities/renaissance-reformation/northern-

renaissance1/burgundy-netherlands/v/van-eyck-portrait-of-giovanni-arnolfini-and-his-

wife-1434 [Erişim: 21 Kasım 2018]

http://birazresimtaniyalim.blogspot.com/2017/02/arnolfininin-evlenmesi.html

https://tr.khanacademy.org/humanities/renaissance-reformation/northern-renaissance1/burgundy-netherlands/v/van-eyck-portrait-of-giovanni-arnolfini-and-his-wife-1434



- 361 -




21


http://alkislarlayasiyorum.com/m/content/308655/ressamin-gozu-arnolfininin-evlenmesi

[Erişim: 25 Kasım 2018]

http://www.sanatsal.gen.tr/jan-van-eyck-kimdir/ [Erişim: 12 Aralık 2018]

http://www.e-skop.com/skopbulten/sanat-ve-emek-ronesans-bottegasindan-montaj-

hattina-sanatci-studyosunun-gelisimi/2010 [Erişim: 12 Aralık 2018]

http://www.idildergisi.com/makale/pdf/1453893209.pdf [Erişim: 13 Aralık 2018]

https://www.tarihlisanat.com/jan-van-eyck-arnolfini-nin-evlenmesi/ [Erişim: 14 Aralık

2018]

https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-e/eyck-jan-van/jan-van-eyck-

arnolfininin-dugunu-10745/ [Erişim: 14 Aralık 2018]

http://www.ve-skop.com/skopbulten/marcel-duchampin-sanati-vemodern-parisin

cografyasi/986 [Erişim: 15 Aralık 2018]

http://www.theartstory.org/artist-duchamp-marcel.htm [Erişim: 17 Aralık 2018]

http://earsiv.atauni.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/123456789/1000/sonay_memo%C4%

9Flu_tez.pdf?sequence=1&isAllowed=y [Erişim: 18 Aralık 2018]

http://www.academia.edu/7657338/Yeditepe_%C3%9Cniversitesi_Felsefe_B%C3%B6l

%C3%BCm%C3%BC__B%C3%BCy%C3%BCk_Camda_Duygusal_Hata_Duchamp_

%C3%BCzerine_bir_inceleme_ [Erişim: 20 Aralık 2018]

Görsel-İşitsel Kaynaklar

http://birazresimtaniyalim.blogspot.com/2017/02/arnolfininin-evlenmesi.html [Erişim:

15 Aralık 2018]

http://influx.themissive.com/post/4809943733/van-eyck [Erişim: 16 Aralık 2018]

https://www.christies.com/lotfinder/Lot/fernando-botero-colombian-b-1932-the-

5561698-details.aspx [Erişim: 18 Aralık 2018]

https://acarbasak.wordpress.com/tag/sanat/ [Erişim: 20 Aralık 2018]

https://www.wikiart.org/en/marcel-duchamp/bride-1912 [Erişim: 21 Aralık 2018]

https://www.artxist.com/Sanatci-Cv/Seda-Hepsev/14 [Erişim: 21 Aralık 2018]

http://alkislarlayasiyorum.com/m/content/308655/ressamin-gozu-arnolfininin-evlenmesi

http://www.sanatsal.gen.tr/jan-van-eyck-kimdir/

http://www.e-skop.com/skopbulten/sanat-ve-emek-ronesans-bottegasindan-montaj-hattina-sanatci-studyosunun-gelisimi/2010

http://www.e-skop.com/skopbulten/sanat-ve-emek-ronesans-bottegasindan-montaj-hattina-sanatci-studyosunun-gelisimi/2010

http://www.idildergisi.com/makale/pdf/1453893209.pdf

https://www.tarihlisanat.com/jan-van-eyck-arnolfini-nin-evlenmesi/

https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-e/eyck-jan-van/jan-van-eyck-arnolfininin-dugunu-10745/

https://www.istanbulsanatevi.com/sanatcilar/soyadi-e/eyck-jan-van/jan-van-eyck-arnolfininin-dugunu-10745/

http://www.theartstory.org/artist-duchamp-marcel.htm

http://earsiv.atauni.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/123456789/1000/sonay_memo%C4%9Flu_tez.pdf?sequence=1&isAllowed=y

http://earsiv.atauni.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/123456789/1000/sonay_memo%C4%9Flu_tez.pdf?sequence=1&isAllowed=y

https://www.artxist.com/Sanatci-Cv/Seda-Hepsev/14

Documents

FLAMAN RESİM ANLAYIŞINDAN ÇAĞDAŞ SANATA …tykhedergi.duzce.edu.tr/Dokumanlar/tykhedergi/Dosyalar/S...Yağlı boya tekniğine katkılarıyla tanınan ünlü ressam Jan Van Eyck