Fidanlık Tekniği · 2019-12-26 · 6 2.1. VEJETATİF ÜRETME EKİLLERİ Vejetatif üretme içinde bir bitkinin gövde, kök veya yaprak kısımlarından tam bir bitki yetiştirilecek

(2019-2020 GÜZ DÖNEMİ)

Tohum ve

Fidanlık Tekniği

Prof. Dr. İbrahim TURNA

KTÜ Orman Fakültesi, TRABZON

Neden Vejetatif Yolla Üretim?• Tohumla üretimin zor olduğu türlerde,

• İstenilen özelliklerdeki bireyleri generatif yolla üreterek elde edilemiyorsa,

• Bu yolla çoğaltma tohumla çoğaltmadan daha hızlı bir gelişme sağlamaktadır (çilek, nane, patates, bazı süs bitkileri gibi).

• Tek bir bitkiden bir ya da daha fazla genotipi üretmek mümkündür.

• Bazı durumlarda vejetatif üretme daha kolay ve ekonomiktir. Bazı türlerde çimlenme engelleri nedenleri ile tohumla çoğaltma uzun zaman alabilmektedir (Ligustrum’da 2 yıl).

• Bazı meyve tür ve çeşitlerinde çekirdeksizlik söz konusudur (çekirdeksiz muzlar, incir, portakal, mandarin).

Prof. Dr. İbrahim TURNA 2019-20

Ginko bloba (KTÜ aynı günde çekilmiş iki resim)

3

1 Aralık 2017


4

3 Nisan 2016

29 Nisan 2016

2. VEJETATİF YOLLA FİDAN ÜRETİMİ

• Vejetatif yolla fidan üretme tekniği, süs bitkilerininyetiştirilmesinde esas olup, çelik, kalem, kök sürgünü,yaprak, yumru ve rizom gibi bitkinin vejetatiforganları ile yapılan üretme şeklidir.

• Yetiştirilen yeni bitkiler, bu bitki kısmının alındığı anabitkiye genetik özellikleri bakımından tıpatıp benzer birbitkidir.

• Vejetatif üretme materyalinin alındığı orijinal bitkiyeyani ana bitkiye “ortet (=anaç)” böyle bir bitkidenüretilen yeni bireylere (döllere) de “ramet” ve aynıgenotipe sahip olan bireylerin (ramet) oluşturduğutopluluğa “klon” denir.

5Prof. Dr. İbrahim TURNA 2019-20

6

2.1. VEJETATİF ÜRETME ŞEKİLLERİ

Vejetatif üretme içinde bir bitkinin gövde, kök veya yaprak kısımlarından tam bir bitki yetiştirilecek şekilde bir üretim söz konusu ise bu üretim şekline “autovejetatif üretme” denir.

Buna karşılık, bir ana bitkiden alınan aşı kalemi veya tomurcuk bir anaca (altlığa) aşılanarak bundan yeni bir bitki oluşturuluyorsa bu üretim şekline de “heterovejetatif üretme” denir.


Vegetatif

Üretme

Yöntemleri

Hetero-

vegetatif

Ü.(Aşı ile

Üretme)

Bindirme A.

Yarma A.

Kabuk A.

Yanaştırma A.

Auto-

vegetatif

Üretme Daldırma ile Ü.

Çelikle Ü.

Gövde Ç

Yaprak Ç.

Göz Ç.

Kök Ç.

Yarı odunsu Ç.

Yumuşak Ç.

Sert Ç.

Hendek D.

Tepe D.

Adi D.

Hava D.

Rizom, Stoma vb.

Kalem Aşısı

Kakma A.

Göz AşısıT - Aşısı

Yama Göz AşısıProf. Dr. İbrahim TURNA 2019-20

AUTOVEJETATİF ÜRETME YÖNTEMLERİ

Autovejetatif üretme bir çelikle üretme yöntemidir.En yaygın olarak kullanılan bu üretim şeklinin dışında,daldırma ile üretme yöntemleri (adi, hava, tepe ve hendekdaldırması) ve stomalar, rizomlar, yumrulu kökler, gibi bitkiparçalarının kullanıldığı yöntemler de bu üretim şekliiçerisinde kalmaktadır.


Seleksiyon Köklendirme Şaşırtma

Kültür

Çelikle

r

Çelikler

ÇELİKLE ÜRETMEÜretilecek bitkiden alınan ve çelik adı verilen bir organ

(kök, gövde parçası, yaprak, sürgün) ile yeni bir bitkininüretilmesi tekniğidir. Yöntem basit ve kolayuygulanabildiği için yaygın olarak kullanılmaktadır.

Çelikle üretmede bir takım koşullar köklenmeyietkilemektedir. Bunlar, köklenmeye etki eden faktörler içve dış faktörler olarak iki gruba ayrılır.


Çelikle Üretme Koşulları

Köklenmeyi etkileyen dış faktörler

•Senetetik büyüme maddeleri (IAA, IBA, NAA)

•Hava ve köklendirme ortamı nemi

•Hava ve köklendirme ortamı sıcaklığı

•Işık

•Köklendirme ortamının türü

Köklenmeyi Etkileyen iç faktörlerÇeliğin alındığı birey (ortet yaşı)Ortetin beslenme durumuOrtetin köklenme yeteneği


Çelik tipleri A-Sert çelikB-Herdem yeşil sert çelikC-Yaprak çeliğiD-Yaprak tomurcuk çeliğiE-Kök çeliği


Çelikle Üretme İç faktörler

Ortet yaşı köklenmeyi doğrudan etkilemektedir. Genç anaçlardan alınan çeliklerin daha kolay köklendikleri saptanmıştır.

Ortetin beslenme durumu köklenmeyi etkileyen diğer bir unsurdur. C/N oranında daha az azot içeren, dolayısıyla daha fazla karbonhidratın depolandığı ve güneşi daha fazla alan kısımlardan alınması doğru olacaktır.


Çelikle Üretme İç Faktörler

Ortetin köklenme yeteneğinde ise; köklenme hem ortete bağlı olarak ve hem de çeliğin alındığı konuma bağlı olarak değişir. Kavak, Söğüt, Ardıç, Taxus çok kolay köklenebildikleri halde, Acer rubrum, bazı Betula türleri orta derecede köklenmektedir. Meşelerin çoğu, Ks, Kn, dişbudak ve cevizler çok zor köklenen cinsler olup, aşı ile üretimi tercih edilir.

Kavak, Söğüt, Ardıç, Taxus, Chrysanthemum(Kasımpatı), Wisteria, Hydrangea, Forsythia, Eleagnus, Rosa, Hedera gibiçok kolay köklenebildikleri halde,

Acer rubrum, bazı Betula türleri, Juniperus, Vibirnum orta derecedeköklenmektedir.

Meşelerin çoğu, Kestane, Kayın, Dişbudak ve CevizlerCrateagus, Sorbus çok zor köklenen cinsler olup, tohumveya aşı ile üretimi tercih edilir.


Çelikle Üretme Dış Faktörler (HORMONLAR)

Çeliklerin kolayca köklenmesini sağlamak veya köklenme oranını artırmak için dikim çalışmalarından önce köklenmeyi tahrik eden bazı hormonal maddelerle muamele edilir (IAA; IBA,NAA).

Bunlar çözelti halinde hazırlanabildikleri gibi pudra formunda da kullanılmaktadır. Bunlar 20-200-10000 ppm dozda hazırlanabilmektedir (zayıf veya yoğun çözelti).

Örn. 1000 ml lik %0.01 dozda IBA sıvı çözelti

hazırlamak için 0.1 g (100 mg) IBA tartılarak

Alkolde çözündürülür ve 1000 ml saf suyla

karıştırılır. Kristalleşmeyi önlemek için birkaç

damla amonyum hidroksit damlatılır. Renkli

şişede saklanılır.Prof. Dr. İbrahim TURNA 2019-20

Kivide perlit ortamında IBA hormonu ile işleme tabi tutularak köklendirilmiş yarı odunsu çelikler


Salix’de perlit ortamında IAA hormonu ile işleme tabi tutularak PERLİT ortamında köklendirilmiş

yarı odunsu çelikler

16


Çelikle Üretme Dış Faktörler

Pudra formda hormon hazırlanması için; Örn. %1 lik IBA lı hormonda 1 g (1000 mg) hormon tartılır. Alkol veya Aseton içinde çözündürülür. 99 g pudra tartılır ve çözündürülmüş alkollü hormon pudraya ilave edilir. Pudra tamamen kuruduktan sonra kullanıma hazır hale gelmiş demektir.

Hormonla işleme hemen tüm bitkiler olumlu cevap vermektedir.


Çelikle Üretme Dış Faktörler (NEM)

Çeliklerin dikiminden sonraki hava ve toprak nemi çok önemlidir. Başlangıçta havanın neminin çok yüksek olması (>%70 veya %90) gerekmektedir.

Bu nedenle yeterli düzeyde köklenmiş fidecikler elde edilinceye kadar, köklendirme kasalarının üstü plastik örtülerle kapatılır. Otomatik kontrollü seralarda ise arzulanan nem ve sıcaklık elde edildiğinde üzerlerinin kapatılmasına gerek duyulmaz.

Hava ve ortam sıcaklığında ise; ideal bir köklenme hava sıcaklığına göre yaklaşık 5 °Cdaha sıcak olan köklendirme ortamlarında elde edilmektedir.

Buna göre hava sıcaklığı, kullanılan çelik çeşidine ve anaç türe bağlı olarak ortalama 15-25 °C olmalıdır.

19


(ORTAM SICAKLIĞI)


Çelikle Üretme Dış Faktörler (IŞIK)

Çeliklerde köklenme başarısı karbonhidrat içeriği ile direk ilişkilidir.

Fotosentezin ışık altında gerçekleşen döneminde, ışığın süresi ve parlaklığı önemlidir.

İdeal bir fotosentez için ortamda, direk güneş ışığı yerine diffüz ışık olması istenir.


Köklendirme ortamı olarak toprak, kum, yosun, perlit, vermikülit, talaş, çakıl ve su kullanılır. Türlere göre bu ortamlarda da başarı oranı değişmekle birlikte, perlit ve vermikülit ortamları nemli kalabilen ve havalanması iyi olabilen ortamlardır.

21


(KÖKLENDİRME ORTAMI)



1. Sentetik büyüme maddeleri: Çeliklerin kolayca köklenmesini sağlamak veya köklenme oranını artırmak için dikim çalışmalarından önce köklenmeyi tahrik eden bazı hormonal maddelerle muamele edilir (IAA; IBA, NAA).


Çeliklerin hazırlandıktan sonra hemen dikilmesi gerekir. Dikim sırasında çeliklerin tahminen yarısı köklendirme ortamına sokulmalıdır. Ya da çeliklerin alt uçları ile kasa veya yastık tabanı arasında en az 2.5-5.0 cm mesafe kalması tavsiye edilmektedir. Kullanılacak aralık mesafe ise, çelikler üzerinde bırakılan yapraklar hemen hemen birbirine değecek şekilde ayarlanır.


24


Yaprak çelikleri ile üretim (Menekşe)Prof. Dr. İbrahim TURNA 2019-20

Gövde Çeliği İle ÜretmeBu yöntem en basit ve en kolay olan bir yoldur. Yumuşak, yarı odunlaşmış ve sert çelikleriyle olmak üzere üç grupta toplanmaktadır.

Çeliklerin alım yeri, alım şekli, vb. özelliklere göre baş veya uç çeliği, ayak çeliği gibi isimleri tanımlamakta tekrar vardır.

26

AUTOVEJETATİF ÜRETME YÖNTEMLERİ


a)Yumuşak çelikle üretmede, odunsu bitkilerinhenüz odunlaşmamış olan taze ilkbaharsürgünlerinden hazırlanan çelikler kullanılır.

Ortalama olarak 4–8 cm uzunlukta veüzerinde 2–3 yaprak bulunan taze sürgünlersertleşmeden ilkbahar sonu-yaz başlarında alınır.Bu çelikler camekân veya seralarda yastıklaradikilir ve köklendirilir.Kökleme 9–10 ay sürer. Yöntemde kullanılançelikler genellikle “uç çeliği” şeklindedir.

Bu yöntem süs bitkilerinin üretiminde yaygınolarak çok sayıda türde kullanılmaktadır.


Bunlar arasında,

Yapraklılardan Acelia, Acer saccarum, Berberis, Betula(huş), Buxus (şimşir) , Calluna, Cornus (kızılcık),Cotoneaster (taş elması), Crataegus (alıç), Elaeagnus(iğde), Euonymus, Forsythia, Hedera, Hydrangea(ortanca), Jasminium, Ligustrum, Liriodendron (lale ağacı),Lonicera, Magnolia (manolya), Malus (elma), Morus (dut),Prunus, Rosa (gül), Spiraea, Syringa, Vaccinium (ligarba),Viburnum (kartopu) türleri,

İbrelilerden ise Cedrus (sedir), Chamaecyparis (yalancıservi), Cryptomeria, Juniperus (ardıç), Thuja (mazı),Thujopsis (mazı), Taxus (porsuk), vb. sayılabilir.


Açelya Vangelya Alıç

Çelik alım zamanı türe göre değişir. Açelya,Weigela (Vangelya), Berberis, Buxus,Crateagus, Lriodendron, Lonicera, Magnolia,Morus, Malus, Alnus, Vaccinium türlerde yazbaşında, Rosa ve Hedera her dönem yeşil çelikverebilirler.


Yumuşak Çeliğin Hazırlanışı ve KöklendirilmesiProf. Dr. İbrahim TURNA 2019-20

b) Yarı odunlaşmış çelikle üretme

Yumuşak çelikle üretmede kullanılan çeliklerin yarıodunlaşmış ve kısmen de sertleşerek odunlaşmayayönelmiş olması durumudur.

Bu yöntem ormangülleri, pitosporumlar, kamelyalar,çobanpüskülleri, limonlar, porsuk, Cryptomeria veardıçlarda kullanılır.

Çeliklerin alım zamanı, büyüme mevsiminin sonlarınadoğru, genellikle Ağustos ayı ve kısmen Eylül başlarıdır.Yarı odunsu çelikler 7.5-15.0 cm uzunlukta tepeye yakınkısımlardaki yapraklar bırakılıp, köklendirme ortamınagirecek olan kısımlarınkiler uzaklaştırılarak yapılır.


Yarı Odunsu Çeliklerle üretmeHerdem yeşil bitkilerde tepe tomurcuğunu taşıyan “baş çelik” ve taşımayan “ayak çelikleri” ile üretim

söz konusu olabileceği gibi , “ökçeli çelik” ve “dipçikli çelik” ile de üretim yapılabilmektedir.


Yarı Odunsu Çeliklerle üretme

Adi çelikler, yalnız o yılın sürgününü içerir. Bunlar da ayak ve

baş çeliği olmak üzere iki türlüdür. Ayak çeliği yantomurcuklardan gelişen sürgünler daha kuvvetli olmasınedeniyle baş çeliğine tercih edilmektedir. Her çeliğin boyu 15–18 cm boyunda, üzerinde 3–5 tomurcuk bulunur. Porsuk veArdıçlarda bu yöntem kullanılır.

Ökçeli çelikler, çeliğin tabanında, 2 yıllık odundan küçük birkısmı da içerir.

Dipçikli çelik ise daha yaşlı dalın 1–2,5 cm uzunluğunda birparçasını kapsar.


Yarı Odunlaşmış Çelik Tipleri (A=Adi Ç., B=Ökçeli

C= Dipçikli)


Kural olarak bir yaşındaki tamamen olgunlaşmışsürgünlerden elde edilen çelikler kullanılır.

Sert çelik, olgunlaşmış ve odunlaşmış sürgünlerdenelde edilen çeliklere denir. Dolayısıyla çelik alma zamanıolarak, büyümenin durduğu dönem önerilir.

Özellikle iğne yapraklı türlerde sonbahar sonu ve kışbaşları en iyi çelik alma zamanıdır. Bu süre ilkbaharbaşlarına kadar uzatılabilir.

c) Sert (=odun) çelikle üretme

Sert çelikle üretmede sürgünuçları zayıf ve yeterli gözesahip olmadığı için baş veyauç çelik değil ayak çelikleridaha çok kullanılır.


• Sert çelikler kışın yaprağını döken ve herdem yeşiliğne yapraklı türlerin üretiminde yaygın bir şekildekullanılır.

• Genellikle “ayak çeliği” olarak kullanılan sert çelikler 1yaşındaki sürgünlerden, üzerinde 3-5 adet gözbulunacak şekilde bir karış uzunlukta veya biraz dahakısa olarak hazırlanır.



Sert çelikler sonbahar sonlarından başlanarak ilkbahar başlangıcına kadar alınabilir. Sonbaharda hazırlanan çelikler 50-100 lük demetler halinde uç kısımları aşağıya gelecek şekilde rutubetli kumda 4-10 C de saklanabilir.


Köklendirme ortamı derin ve entansif bir şekilde işlenmiş, organik madde içeriği yeterli, gübrelenmiş kumlu balçık tekstüründe olmalıdır.

Dikim sırasında en az iki göz toprak altında, bir göz toprak üstünde kalmalıdır.

Çeliklerin üzeri hafif bir kapatma materyali ile kapatılır.








Çelik üzerinde bir göz söz konusudur. Çelik yatay olarak toprağa gömülür. Gözden çıkan sürgün genç fidanı meydana getirir.

Şekil. Göz Çeliği İle Üretim

2) Göz Çeliği İle Üretme


Köklerden alınan parçalarla yapılan bir üretim şekli olup çok kullanılan bir yöntem değildir.

Kök çeliklerinde, köklerde yer alan uyuyan gözler veya adventifgözlerden sürgünler oluşmaktadır. Çelikler dikey veya yatay olarak ortama konabilir.

Kök çeliği ile üretilmesi mümkün ve kolay olan bitki cinsleri ve türleri arasında Populus tremula, P. alba, Albizzia, Alnus, Robinia, Ailanthus, Aesculus, Prunus, Daphne, Rhododendron, Syringa vulgaris türleri sayılabilir

3) Kök Çeliği İle Üretme


48

Aesculus parvifolia, Ailanthus altissima, Albizia

jülibrissin, Bignonia campsis, Chaenomeles

japonica, Forsythia intermedia, Rubus spp., Syringa

vulgaris, Sophora japonica kök çelikleriyle

çoğaltılabilirler.


Köklerden alınan parçalarla yapılan bir üretim şekli olup çok kullanılan bir yöntem değildir.

Kış sonu ya da erken ilkbaharda henüz vejetasyon başlamadan hazırlanır.

Kök çeliklerinde, köklerde yer alan uyuyan gözler veya adventif gözlerden sürgünler oluşmaktadır. Çelikler dikey veya yatay olarak ortama konabilir.

49

Kök Çeliği İle Üretme


50

Küçük narin kökler 2.5-5.0 cm, etli kökler 5.0-7.5

cm, büyük kökler 5-15 cm uzunlukta hazırlanabilir.

Baş aşağı dikimden kaçınmak gerekir (kök çeliklerinde kök

boğazına yakın kısım büyüme kısmıdır ve bu kısımdan

sürgün gelişir). Kök çelikleri büyüme kısmı (uç) yukarıya

gelecek şekilde ya da yatay olarak dikilmelidir.

Kök çelikleriyle üretme


Yaprak çelikleriyle üretme

51

Gözlü yaprak çeliği yaprak ayası

yada yaprak sapı ile üzerinde göz

bulunan kısa bir dal parçasındanoluşur. Otsu ve odunsu süs ve

bahçe bitkilerinde kullanılır.

Ficus(kauçuk, benjamin), açelya,

kamelya gibi türlerin üretiminde

bu yöntem kullanılır.

Yaprak çelikleriyle üretme gözlü ve gözsüz yaprak

çelikleri olmak üzere iki kısımda yapılır.

Gözsüz yaprak çeliği yaprak

ayası ve sapıyla beraber

yada sadece yaprak ayası

ile birlikte kullanılır. Afrikamenekşesi, begonya, paşa

kılıcı örnek olarak

verilebilir.


Yaprak çelikleriyle üretme

Üretme ortamı olarak 18-24 C lik bir hava sıcaklığı nemli bir hava, bol ışık, nemli iyi havalanan süzek bir köklenme ortamı istenir.

Rex begonya, Peygamber kılıcı, Menekşe, Kauçuk, Kamelya gibi

süs bitkilerinde başarıyla

uygulanabilmektedir.


Yaprak-tomurcuk çelikleriyle üretme

Yaprak ayası+yaprak sapı+koltuk altı tomurcuğuveya Yaprak ayası+yaprak sapı+koltuk altı tomurcuğu ve küçük bir gövde parçasındanoluşan çeliklerle yapılan üretme şeklidir. Üretim materyalinin olgunlaşmış olması gerekir.

Rhododendron, Diffenbahia, Camelia ve Limonda bu yolla üretim yapılabilir.

Dişli kum iyi bir köklendirme ortamıdır. Çelikler köklendirme ortamına, göz yüzeyden 1.0-1.5 cm derinlikte kalacak şekilde yerleştirilir ve üzeri köklendirme ortamı olarak kullanılan karışımla kapatılır.


DALDIRMA İLE ÜRETME

Çelikle üretilmesi zor, tohum temini mümkün olmayan veya melez yapma özelliği yüksek olan türleri daldırma ile üretmek mümkündür.

Bu yöntem;

*adi daldırma,

*hendek daldırması,

*tepe daldırması,

*kemer daldırması ve

*hava daldırması

şeklinde uygulanabilir.


1. Adi Daldırma ile Üretme Anaçtan çıkan dallar bükülüp kavis verilerek sürgün ucu toprak dışında kalacak şekilde toprağa daldırılır. Daldırılan sürgünler 1 yaşında olmalıdır.

Manolya gibi türlerde köklenme için 2-3 yıl beklemek gerekir.

Daldırma genellikle ilkbahar başında yapılır. Haziran sonlarında da yapılabilir.

Corylus, Cornus ve Viburnum da “yaz daldırması” ile çoğaltılır.

Adi Daldırma :


• İlkbaharda vejetasyon başlamadanönce yapılması önerilir. Sürgünündaha iyi köklenmesi için toprağayatırılan dalın alt kısmında bir çizgiaçılması veya kabuğun kısmenhalkalanması veya yaralanmasıbaşarıyı arttırır.

56

Adi Daldırma (Kemer) ile Üretme


1 yaşındaki fidanlar eğimli olarak (30-45 derece) dikilir.

Tomurcuklar sürmeye başlayınca fidan toprakta açılan 5-10 cmderinlikte bir çizgi içine yatırılır ve birkaç çatalla tespit edilir.

Dal yatırılmadan önce altına gelen gözler köreltilir. Her gözdengenellikle sürgünler oluşur.

İlkbaharda toprak altında meydan gelen bu kökler sürgünübesleyecek hale gelirler.

Böylece köklenen sürgünler ana gövdeden ayrılır ve şaşırtılırlar.

Mevcut sürgünler de aynı yöntemle daldırılabilir

2. Hendek Daldırması (Yatırma) ile Üretme



Böylece köklenen sürgünler ana gövdeden ayrılır ve şaşırtılırlar.

Mevcut sürgünler de aynı yöntemle daldırılabilir

59


•Hendek Daldırması

Toprak yüzüne çıkan sürgünler 8-10 cm boya ulaşınca, bu

uzunluğun yarısına kadarlık kısım toprakla doldurulur.

Kökler toprak içinde kalan kısımlarda oluşur.


Sürgünleri kolayca bükülemediği için adi daldırma ile

üretilemeyen ancak kök boğazından her yıl çok sayıda

sürgün veren leylak, ortanca, frenk üzümü, Corylus,

Cornus varyeteleri, Manolya hibritleri, japon ayvası gibi

bitkilerde uygulanan bir üretme yöntemidir.

Tepe daldırması “boğaz doldurma” olarak da isimlendirilir.

1 yıl önceden anaç bitkiler dikilir. Yıl içinde üç kez

toprakla büyüyen sürgünler doldurulur.

3. Tepe Daldırması:


62

Tepe daldırması “boğaz doldurma” olarak da

isimlendirilir. 1 yıl önceden anaç bitkiler dikilir.

Yıl içinde üç kez toprakla büyüyen sürgünler

doldurulur.


Tepe Daldırmasında, bir yıl önceden yetiştirilen bitkilerin kök boğazlarının 5–10 cm üstünden gövde kısmı kesilir (C) ve buradan çok sayıda sürgünün çıkması sağlanır.

Tekniğine uygun bir üretmeyle bir anaç 15-20 yıl kullanılabilir. Büyüme dönemi sonunda yaprak dökümünü takiben fidanlar ayrılır.


64

.

Tepe Daldırması (=Yığma veya Boğaz) ile Üretme

Sürgünler ilkbaharda 8–12 cm boya ulaşınca sürgünlerin boğazı kademeli olarak toprakla doldurulur. Köklenme olduktan ve sürgünler belirli bir boya (20–25 cm) ulaştıktan sonra vejetasyon dönemi dışında anaçtan ayrılarak yeni bitkiler elde edilir.


Anaca bağlı dalın köklenmesi adi daldırmada olduğu gibi toprakta değil dal üstünde yani havada olması durumudur.

Yöntemde köklendirilmesi istenen dallarveya sürgünler üzerinde dalın ucunun 15–20cm altından halkalama, yarma veya yukarıdoğru çizerek yaralanmalar yapılır.Köklenme 2-3 ayda meydan gelir.

Bu yaralı yerlere nemlendirilmiş yosun,turba vb. köklendirme ortamı sarılarak üzerisuyu geçirmeyen ince bir polietilen plastikörtüyle kapanarak iki ucundan sıkıcabağlanır.

Yara dokularından yeterli köklenmeleroluştuktan sonra vejetasyon devresisonunda bu kısımlar ana bitkiden ayrılır veböylece yeni bitki elde edilir.

Kauçuk’ta Hava Daldırması İle Üretimi

4. Hava Daldırması ile Üretme



Hem açık alan koşullarında hem de sera

koşullarında uygulanabilir.

Hava Daldırması


Diğer Autovejetatif Üretme Yöntemleri

Kollarla Üretme : Bitkinin kök boğazındaki bir yaprağınkoltuğundan çıkan, toprak yüzeyine yatık olarakbüyüyen, üzerinde boğumlar içeren ve bu boğumlardanher birinde yeni bir bitki meydana getiren özelleşmişgövdeler “kol” olarak adlandırılır.

Kordela, Fregaria, Saxifraga da uygulanır.


Stolonlarla Üretme

Tepe tomurcuğundan oluşan ince hava sürgünleristolon olarak isimlendirilir. Bu üretme şeklindetoprak üstü sürgünler 3-5 cm’lik küçük parçalaraayrılır ve ihtiyaç duyulan alana, tohum eker gibiserpilerek ekilir.

Bermuda çimi güney bölgelerimizdeki sıcak kurakyörelerimizde yaygın bir şekilde kullanılır.Stolonlar toprakla temasa geçtiklerinde yeni bitkiyioluştururlar.


Toprak altında veya üstünde toprağa paralel olarak

büyüyen, silindire benzer görünümde, besin

maddelerinin depolandığı, ince ve uzun, etli gövde ve

dallar “rizom” olarak isimlendirilir.

Nodlardan çıkan büyüme konileri toprak üstü

kısımlarını, nodların alt kısımlarındaki adventif

tomurcuklardan çıkan kökler ise bitkinin toprak altı

kısımlarını meydana getirir. Bambu, Süsen (Iris),

70

Rizomlarla Üretme


71

Rizomla Zencefil YetiştiriciliğiProf. Dr. İbrahim TURNA 2019-20

Yumru kökler kış başlangıcında sökülür ve birkaç günkurutulduktan sonra uygun şartlarda (4-10 ℃) talaş, kuruyosun veya yonga içinde saklanarak, ilkbaharda parçalaraayrılarak ayrı ayrı dikilir.

Etli veya Yumru Köklerle Üretme

Allium, Chionodoxa, Fritillaria, Galanthus, Muscari, Ornithogalum,Cyclamen yumru

köklü üretime örnek olarak

verilebilir.


Ayırma ve Bölme İle Üretim

Soğanlar, soğanımsı gövdeler, yumrular, yumru kökler, rizomlar ve yalancısoğanlar gibi özelleşmiş gövde ve köklere sahip olan bitkilerin üretimi ayırmaveya bölme yöntemiyle yapılır.

Özelleşmiş vegetatif organlardan soğanlar ve soğanımsı gövdelergibi doğal olarak ayrılabilen kısımlardan yararlanan çoğaltmaişlemine "ayırma", bitkinin rizomlar, gövde ve kök yumrularındaolduğu gibi, kesilerek parçalara ayrıldığı durumlardaki çoğaltmayaise "bölme" adı verilir.

73


74

Bazı geniş ve iğne yapraklı süs bitkileri için uygun olan çelik

tipleri (Evans ve Blazich, 1999)

Tür Çelik Tipi* Tür Çelik Tipi*

Amelanchier spp. Y Cotoneaster spp. Y, YO

Betula spp. Y Cytisus spp. Y, YO

Catalpa spp. Y Erica spp. Y, YO

Cercis spp. Y Gardenia jasminoides Y, YO

Chioanthus spp. Y Hibiscus rosa-sinensis Y, YO

Cotinus coggygria Y Malus spp. Y, YO

Ginkgo biloba Y Metasequoia glyptostroboides Y, YO

Hypericum spp. Y Picea spp. Y, YO

Koelreuteria spp. Y Prunus spp. Y, YO

Larix spp. Y Viburnum spp. Y, YO

Liquidambar styraciflua Y Abies spp. Y, O

Morus spp. Y Deutzia spp. Y, O

Platycladus orientalis Y Hibiscus syriacus Y, O

*Çelik tipi: Y: Yumuşak, YO: Yarı Odunsu, O: Odun


Tür Çelik Tipi* Tür Çelik Tipi*

Rhododendron spp. Y Hydrangea spp. Y, O

Rhus spp. Y Lonicera spp. Y, O

Sambucus spp. Y Parthenocissus quinquefolia Y, O

Spiraea spp. Y Parthenocussus tricuspidata Y, O

Syringa spp. Y Philadelphus spp. Y, O

Tilia americana Y Populus spp. Y, O

Ulmus spp. Y Vaccinium spp. Y, O

Wisteria spp. Y Weigela spp. Y, O

Berberis julianae YO Abelia spp. YO, O

Berberis x mentorensis YO Berberis thunbergii YO, O

Chaenomeles spp. YO Buxus microphylla YO, O

Cryptomeria japonica YO Buxus sempervirens YO, O

Daphne spp. YO Cedrus spp. YO, O

Elaeagnus pungens YO Chamaecyparis spp. YO, O

Euonymus spp. YO Hedera helix YO, O

Ilex aquifolium YO Ilex cornuta YO, O

Ilex opaca YO Ilex crenata YO, O

Ilex x attenuata 'Fosteri' YO Ilex vomitoria YO, O

Jasminum spp. YO Juniperus chinensis YO, O

Lagerstroemia indica YO Juniperus conferta YO, O

Liriodendron tulipifera YO Juniperus horizontalis YO, O

Mahonia spp. YO Osmanthus heterophyllus YO, O

Nerium oleander YO Photinia spp. YO, O

Pinus mugo YO Rhododendron spp. YO, O

Pittosporum spp. YO Taxus spp. YO, O

Podocarpus spp. YO Thuja occidentalis YO, O

Pyracantha spp. YO Cupressocyparis leylandii YO, O

Pyrus calleryana YO Camelia spp. Y, YO, O

Rhododendron spp. YO Campsis spp. Y, YO, O

Elaeagnus angustifolia O Ceanothus spp. Y, YO, O

Euonymus spp. O Celastrus spp. Y, YO, O

Gleditsia triacanthos O Forsythia spp. Y, YO, O

Pinus strobus O Ligustrunum spp. Y, YO, O

Acer spp. Y, YO Rosa spp. Y, YO, O

Clematis spp. Y, YO Salix spp. Y, YO, O

Cornus spp. Y,YO Tsuga spp. Y, YO, O

75

*Çelik tipi:

Y: Yumuşak,

YO: Yarı Odunsu,

O: Odun


76

Çelik, aşı, daldırma gibi makro çoğaltım tekniklerinin

aksine, çok küçük bitki parçalarıyla (doku, hücre,

çimlenen embriyo meristemleri) yapılan in vitro

çoğaltma veya somatik hücrelerden embriyo üretme,

doku kültürünün kapsamı içindedir.

Doku kültürü bir vejetatif üretme (mikro-çoğaltım)

yöntemi olup, seçilen bitki genotiplerinin organogenesis

veya somatik embriyogenez teknikleri ile in vitro olarak

çoğaltılmasıdır.

Doku kültürü ile Ü. (mikrovejetatif üretme)



Seçilmiş genotipler geleneksel ıslah çalışmaları sonucu elde

edileceği gibi, örneğin gen aktarımını içeren biyoteknoloji

yoluyla da elde edilebilir. Seçilmiş genotiplerin

vejetatif olarak üretilmesini sağlayan doku kültürü,

biyoteknoloji yöntemiyle gen aktarımı yapılmış bir

hücrenin vejatatif yolla çoğaltılmasında da işlev yapar.


79

“Biyoteknoloji” biyolojik bilimlerdeki gelişmelerin

teknolojik gelişmeler yardımı ile uygulamada ve

ekonomik amaçlara dönük olarak kullanılmasıdır.


Doku kültürü çalışmalarında çalışma ortamının, besin

ortamlarının, alet ve ekipmanların, bitki materyali yüzeyinin ve

bitki parçalarının sterilizasyonu başarı için zorunludur.

Doku kültürü için tohum, meyve, gövde, hipokotil, yaprak ve

depo organları gibi bitki parçacıkları kullanılmaktadır.


81

Doku kültüründeki besin ortamları;

makro ve mikro elementler, vitaminler, şekerler, jel

yapıcı maddeler, bitki büyüme düzenleyicileri,

amino asitler, organik asitler, antibiyotikler ve

biyositler ve aktif karbon gibi diğer

komponentlerden oluşmaktadır.

Bazı yapraklı türlerde (örneğin Quercus sp.,

Eucalyptus sp.) ve birçok iğne yapraklı türde

çeliklerin köklendirilmesi çok güç veya bugünkü

koşullarda olanaksızdır. Bu türler için hücre, doku

ve organ kültürü teknikleri önerilmektedir.


Doku kültürünün genetik üstünlüğü belirlenmiş

klonların üretiminde kullanılabilmesi için aşağıdaki

hususlar gerçekleşmelidir.

· Doku kültürünün uygulandığı bitki kısmı kolayca

üretilebilmeli ve sağlıklı şekilde tüpte tutulabilmelidir.

· Bu materyalden kolayca kök ve sürgün

üretilebilmelidir.

· Elde edilen bitki laboratuvarda ve açık alana

dikildiğinde yaşamını sürdürebilmelidir.

· Doku kültüründe kullanılan iğne yapraklı ağaçlarda

genç fidanların (2-3 yaş) kullanılması zorunluluğu

aşılmalıdır.

Nitekim süreç içinde birçok iğne yapraklı türde bu

durum aşılmıştır.Prof. Dr. İbrahim TURNA 2019-20

Documents

Fidanlık Tekniği · 2019-12-26 · 6 2.1. VEJETATİF ÜRETME EKİLLERİ Vejetatif üretme içinde bir bitkinin gövde, kök veya yaprak kısımlarından tam bir bitki yetiştirilecek