fet*,,. LAMPY W SPRZĘC - Internet Archive

K

LAMPY W SPRZĘC fet*,,.

ISSN 1230-9362

zas między znacznikami zęslotiiwość

skainik nachylenia

odzialka czasowa

"h

skainik napięcia

/lllllllh

LU Vl!!,m

Hlmmi < f V Iłllllllll

t n 'Mim

Jest to przenośny oscyloskop z wyświetlaczem ciekłokrystalicznym, osiqgalny dla każdego. Ten mały przyrzgd wykonuje wszystkie funkcje zwykłego oscyloskopu, a ponadto ma pewne dodatkowe możliwości. Jest wyposażony w wysokokontrastowy, szerokókgtny wyświet lacz ciekłokrystal iczny. Wszystkie operacje wykonuje się z podręcznej kla-wiatury. Oscyloskop jest wyposażony w generator drgań sinusoidalnych, co ułatwia pomiary testowe i naprawy sprzętu akustycznego. Posiada wyjście szeregowe do transmisji danych gromadzonych w podręcznej pamięci do komputera w celu ich dalszego wykorzystania. Jest idealnym przyrzgdem do napraw i testowania sprzętu akustycznego, tele-wizorów, elektroniki samochodowej , układów cyfrowych, układów zasilanych z sieci, a także do analizy sygnałów RS232, układów impulsowych, czujników itp.

iinlmti

Odczyt wartości skutecznej lub szczytowej Znaczniki napięcia i czasu Funkcja automatycznego zakresu czułości wejściowej

Odczyt prgdu stałego z funkcjg odniesienia zerowego Odczyt częstotliwości za pomocg znaczników Funkcja łgczenia punktów Funkcja zatrzymywania ekranu Siatki i podziałki Nastawialny poziom wyzwalania Wyzwalanie zwykłe, automatyczne lub pojedyncze, wznoszgce lub opadajgce

Pamięć kształtu drgań Wyjście RS232 do komputera Automatyczne wyłgczanie zasilania Maksymalna szybkość sygnałów wielokrotnych 5 MHz

Maksymalna szybkość sygnałów jednokrotnych 0,5 MHz Impedancja wejściowa 1 MQ/20 pF Napięcie wejściowe max 100 V Wejście DC, AC lub GND Rozdzielczość pionowa: 8 bitów (6 bitów na wyświetlaczu) Liniowość ± 1 bit Wyświetlacz 64x128 pikseli Podstawa czasu 2 ms...20 s/działkę Czułość wejściowa 5 mV...20 Wdziałkę Generator drgań sinusoidalnych: ±400 Hz/l Vsk /10 k i i (nastawialne)

Wyjście drgań prostokgtnych: ±400 Hz ±3,5 V Napięcie zasilania: 9 V=/200 mA

(nie regulowane) Akumulator óxtyp AA/900 mA Prgd ładowania 90 mA Czas ładowania 14 h Czas pracy autonomicznej 5 h Temperatura pracy 0,.,50'C Wymiary: 130x230x43 mm

Wersja zmontowana: Kit:

•TTC

DYSTRYBUTO

AVT-Korpora<ja sp. z o.o. skr.poczt. 72

01-900 Warszawa te l . / fax (0-22) 35-67-67

n n "".

= =

SPIS TREŚCI

OKŁADKA Potrzeba minimalnego sprzętu, aby zbudować czytnik/programator pozwalający, przy pomocy PC i odpowiedniego oprogramowania, zbadać zawartość karty chipowej lub przeprogramować jq w celu zastosowania jako klucza w systemie elektroniczego zamka.

Elektor Elektronik jest miesięcznikiem wydawanym przez AVT-Korporacja Sp. z o.o. 01-900 Warszawa 118 skr. poczt. 72 teł./fax 35-67-67 e-mail: [email protected] na licencji wydawnictwa Elektuur B.V.

Red. nacz. polskiej edycji: Tadeusz Drozdek Dział Reklamy: Ewa Kopeć, teł. 35-66-77, 0-601 23-05-33 Prenumerata: Marzena Sakowska, łel. 34-74-75 Tłumaczenia: Krzysztof Kałużyński Andrzej Mierzejewski Krzysztof Pochwalski Andrzej Zauszkiewicz Copyright

© Uitgeversmaatschappij Elektuur B.V. cJo. intern. Adv. Dept. P.O. BOX 75 6190 AB BEEK (L) The NETHERLANDS tel: +31 46 438 9444 FAX: +31 46 437 0161 Naświetlanie: Reflex-Bis, Warszawa, ul. Białostocka 11 Druk: WYDAWNICTWO POMORSKIE 83-110 Tczew ul. Gdańska 32

AUDIO - HIFI - WIDEO 20 Nowoczesne systemy dźwięku

otaczającego

m m m m

KOMPUTERY

5 Czytnik/programator kart chipowych

49 Karta przekaźnikowa Centronics

MIERNICTWO

12 Podwójny tester ciągłości

15 System akwizycji danych

OGÓLNE

47 Bell i Edison

59

59

45

46

26

29

39

44

101 UKŁADÓW

Konwerter ciągu impulsów na sygnał sinusoidalny

Generator m.cz

KATALOG ELEKTORA

Oznaczenia, symbole parametrów i typy cokołów lamp elektronowych

Teoria tetrody strumieniowej i podstawowe układy pracy lamp KT66 i EL34

LAMPY W SPRZĘCIE AUDIO

Lampy elektronowe: krótkie wprowadzenie

Hybrydowy wzmacniacz audio

Jeszcze raz wzmacniacz Williamsona

Lampy w Internecie

BIULETYN INFORMACYJNY W SCALONYCH

53-58

Miniaturowe przetwornice DC/DC z izolacją galwaniczną (Burr-Brown, str. 53)

Liniowa matryca czujników oświetlenia (Texas Instruments, str. 53)

Sterownik synchronicznej przetwornicy dużej mocy (Linear Technology, str. 55)

Podwójny 12-bitowy przetwornik A/C o szybkości 250kSPS (Harris, str. 56 )

Numer 10 (49)

Październik 1997

System akwizycji danych str. 15

Nowoczesne systemy dźwięku otaczającego

str. 20

Karta przekaźnikowa Centronics

str. 49

Elektor 10/97 3

Miernik po/a magnetycznego (Elektor 2/1997) Na schemacie elektrycz-nym (strona 7) rezystor R12 ma błędną wartość 1 0 k a Prawidłowa wartość to 22kU/1%, zgodnie z wy-kazem elementów.

Emulator sterownika 68HC11 (Elektor 3/1997) Jeśli reset nie działa pra-widłowo, załeca się wtą-czyć kondensator -100nF w pobliżu IC5, pomiędzy wyprowadzeniami 1 (REF) i 4 (masa). Jeśli brakuje miejsca dla CIO (umieszczonego wew-nątrz podstawki), to ele-ment ten (zalecany SMA) może być umieszczony pod płytką.

Mikroprocesorowy sterownik silnika dla zdalnie sterowanych modeli (Elektor 4/1997) Wykaz elementów na stro-nie 50 powinien zostać zmieniony w następujący sposób: C3, C5: "lOOnF, SMD

C4: 10nF, SMD C6: 47/iF/10V, SMD IC2: L4940V5

Domowy system alarmowy sterowany procesorem PIC (Elektor S/1997) Wszystkie sterowniki PIC w pierwszej partii, którą dostarczyliśmy klientom i sprzedawcom zestawów, zawierają błędny kod we fragmencie dotyczącym oscylatora. Układy te moż-na rozpoznać po zupełnie nieczynnym oscylatorze. Prosimy Czytelników, któ-rzy doświadczyli takich problemów, o zwrot nie-sprawnych układów PIC w celu bezpłatnej wymiany (nr zam. 976501-1). Prosi-my nie zapomnieć o poda-niu własnego nazwiska i adresu oraz o odpowied-nim opakowaniu.

Zaawansowany miernik RLC (Elektor 5-7/1997) Kwarc X1 powinien być przystosowany do pracy na swojej częstotliwości pod-stawowej (24,576MHz). Wielu dystrybutorów kitów

i elementów dostarcza kwa-rce dla trzeciego owertonu, które w tym układzie oscy-lują na częstotliwości 8,192MHz. Na skutek tego częstotliwość mierzona w punkcie pomiarowym na płytce drukowanej wynosi 4,096MHz. Problem można usunąć zmieniając wartość C1 na 68pF i zwierając go obwodem szeregowym L-C złożonym z kondensatora 1nF i indukcyjności 4,7pH. Elementy te należy dołą-czyć pod płytką.

Czterokanalowy analizator logiczny (Elektor B/1997)

Program przedstawiony na rysunku 3 został przetesto-wany pod OBASIC 1.1 oraz Quick BASIC 4.5, a nie GW-BASfC, jak widniało w treści artykułu. Ponieważ OuickBASIC jest kompila-torem, utworzy program wykonywany szybciej, niż OBASIC. Górna częstotli-wość sygnałów, które pro-gram może przetwarzać, zależy w głównej mierze od komputera. W przypadku języka OBASIC 1.1 i proce-sora 486 DX 33, największa

częstotliwość sygnałów wejściowych jest rzędu 75Hz albo - dla trybu czte-rokanafowego - 20Hz. Dla Pentium 150 odpowiednie wartości są równe około 250Hz i 75Hz. Przy zasto-sowaniu języka OuickBA-SIC 4.5 otrzymamy wyniki około 6 razy lepsze. Pro-gram pracuje wyłącznie w prawdziwie DOS-owskim środowisku, to znaczy nie w okienku DOS, utworzo-nym przez Windows 95.

•Dla otrzymania skalibrowa-nej podstawy czasu należy po prostu podać sygnał ze-garowy o znanej częstotli-wości do jednego z kana-łów.

Miernik uplywności do ziemi (Elektor 9/1997)

W artykule podano niepra-widłowe numery rdzeni. Chociaż nie wpływa to na działanie układu, problemy mogą się pojawić, gdy układ zostanie zamknięty w podanej obudowie. Właściwym typem jest I N /

15/10-3C11, At. = 5/iH (Phi-lips Components).

Sprzężenie zwrotne

Wyniki ankiety „ Sprzężenie zwrotne" opublikowanej w sierpniowym wy- Kondensatory (56%) daniu Elektora.

Biuletyn Informacyjny Układów Scalonych (41%)

Dotykowy instrument muzyczny (36%)

System zabezpieczenia Stamp (29%)

Czterokanałowy analizator logiczny (29%)

Wyniki ankiety stuźą do określenia stopnia zainteresowania Czytelników poszczególnymi tematami prezento-wanymi na lamach EE oraz ustalenia asortymentu i wielkości oferty han-dlowej ptytek drukowanych.

4 Elektor 10/97

Komputery

Port równoległy pracuje w trybie szeregowym

Praktycznie nie ma ograniczenia na to, co można zrobić z portami równoległy-mi i szeregowymi twojego PC. Możesz zobaczyć interfejsy szeregowe jako quasi-równoiegle porty wejścia/wyjścia. W opisywanym projekcie mamy zamiar użyć portu równoległego do przenosze-nia danych w sposób szeregowy! Zastosowanie szeregowego przesyła-nia danych w opisywanym projekcie nie powinno zaskakiwać, ponieważ więk-szość z was zdaje sobie sprawę z fak-tu, że karta chipowa ma względnie nie-wiele styków (sześć do ośmiu), z któ-rych trzech wymaga masa i wyprowa-dzenia zasilania (Vqq i Vpp lub V s s ) . Oprócz linii wejścia/wyjścia (lub w pew-nych przypadkach po prostu wyjścia) karta chipowa ma zwykle wejście zega-ra CLOCK i wejście RESET, zazwyczaj działające na poziomach TTL (0V i +5V). Równoległy port dostępny w twoim PC oferuje znaczną liczbę linii wejścia i wyj-ścia, doskonale kompatybi lnych ze wspomnianymi poziomami przełącza-nia. Istotnie, wszystko co musisz zrobić, to zdecydować, który z portów równo-ległych twojego PC, LPT1 lub LPT2, jest wolny do odbycia „rozmowy" z czytni-kiem/programatorem, opisanym w tym artykule.

Jak obiecaliśmy, schemat elektryczny przedstawiony na rysunku 1 jest bar-dzo prosty, sprowadza się do pewnej liczby bezpośrednich połączeń pomię-dzy liniami portu równoległego i złą-czem na karcie chipowej. Jednak pewne elementy zostały doda-ne i mają one następujące funkcje:

R1 ogranicza prąd, który może pły-nąć z zasilania Vcc- gdy powstanie zwarcie w momencie wtykania karty chipowej w złącze. R2 jest rezystorem podciągającym, niezbędnym w przypadku kart cbipo-wych typu otwarty dren. Dla tych kart linia BUSY portu równoległego PC nie zapewnia odpowiedniej wartości re-zystora, stąd jest niezbędna mała ko-rekcja. Funkcja rezystora R3 jest podobna do R1, ale w odniesieniu do zasilacza na-pięcia programującego (Vpp). Napię-cie to jest, sporadycznie, wykorzysty-wane tyiko do zapisu na kartach wy-posażonych w NMOS EPROM (pierw-sza generacja kart telefonicznych, znana ogólnie we Francji jako typ „T1G", a przez GEMPLUS nazwana „GPM256"). Dzisiaj większość kart chipowych jest wykonywana w tech-nologii CMOS EEPROM i wymaga jednego napięcia zasilania (5V). C1 i C2 pomagają odsprzęgać napię-cia zasilania Vcc i Vpp. Kondensatory te są bardzo istotne dla kształtu szy-bko narastających zboczy sygnałów sterujących.

Diody D l i D2 zapewniają, że napię-cie końcówki Vpp dowolnej karty chi-powej wetkniętej w gniazdo czytni-ka/programatora jest utrzymywane na poziomie 5V, nawet jeśli nie jest dołą-czone napięcie zasilania Vpp. Cho-ciaż brak tego napięcia jest tolerowa-ny przez, na przykład, chipy TMS3561 firmy Texas Instruments, uniemożliwia jakikolwiek odczyt chi-pów ET1001 firmy SGS-Thomson. Dioda D3 wreszcie odgrywa ważną

Minimalny sprzęt jest potrzebny, by zbudo-

wać czytnik/program<> tor kart chipowych, któ-ry pozwoli cl użyć kom-

putera PC do spraw-dzenia elektronicznej

zawartości, między inny-mi, kart telefonicznych (interesujący materiał

dla kolekcjonerów!), Co więcej, układ pozwoli

użytkownikowi przepro-gramować nie zabez-pieczony obszar zuży-tych kart, nadając im

nowe zastosowania, na przykład w elektronicz-nym systemie zamyka-

nia drzwi.

P. Gueulle

Elektor 10/97 5

Czytnik/programator kart chipowych

o

o-

o4-8

I

H

x h J CU

O V

5V

© 4

N

5V

KARTA CHIPOWA

R3 1N4148 S H M — 0

3k3 I—(+)5V

Rys. 1. Schemat elekt-ryczny czytnika/progra-matora kart chipowych. Karła, której zawartość chcesz przeglądać, ko-munikuje się z kompu-terem PC poprzez jeden z równoległych portów drukarki.

rolę w ostatnich typach kart, których linia DATA jest nie tylko wyjściem, ale również wejściem. Dioda ta umożli-wia wymuszenie niskiego poziomu logicznego przez pobudzenie linii STROBĘ portu równoległego, nato-miast poziom logiczny „1" odpowia-da stanowi wysokiej impedancji (dio-da D3 zablokowana). Obecność tej diody jest szczególnie nieodzowna, jeśli chcesz odczytywać lub progra-mować karty chipowe wykorzystują-ce protokół l2C.

Wykonanie praktyczne

chipowej (typu ITT-Cannon) i 25-koń-cówkowy wtyk sub-D są montowane bezpośrednio na płytce zgodnie ze schematem rozmieszczenia elemen-tów, razem z dwoma blokami śrubowy-mi napięć zasilania Vcc i VPP. Znaczna większość kart chipowych ma obecnie rozkład ISO; dziś już przesta-rzała szczotkowa konfiguracja styków kart chipowych AFNOR (relikt z Francji) nie jest uwzględniona. Jeśli, w jakimś rzadkim przypadku, będziesz musiał użyć kart wyposażonych w rozkład AF-NOR, wystarczy przylutować osiem krótkich, izolowanych przewodów po-między wyprowadzenia o tej samej na-zwie w złączu (1 do 1, 2 do 2, i tak da-lej, do 8). Ta mała modyfikacja, aczkol-wiek rzadko potrzebna, jest z pewnoś-cią preferowana przed projektowaniem i trawieniem dwustronnej płytki druko-wanej...

Więcej informacji o kartach AFNOR znajdziesz w artykule o kartach chipo-

wych, który opublikowaliśmy w kwiet-niu 1997. Pamiętaj, że wewnątrz modu-łu czytnika kart grupy styków ISO i AF-NOR mogą być połączone równolegle.

Ustawianie

Mając zmontowaną i sprawdzoną płyt-kę, możesz dołączyć jednostkę czytni-ka/programatora do równoległego por-tu komputera PC. Nie jest istotne, czy wybierzesz LPT1 czy LPT2, ponieważ programy stworzo-ne dla tego projektu mają wewnętrzną funkcję umożliwiającą im automatyczne wykrywanie dołączonego sprzętu. Ponieważ zwykle są dostępne dwa por-ty równoległe, najbardziej logicznym wyborem będzie wykorzystanie LPT2 dla czytnika/programatora kart chipo-wych i pozostawienie LPT1 dla drukar-ki (PRN), która jest bardzo przydatna do tworzenia wydruków „obrazów kart" wyświetlanych przez programy na ek-ranie. Czytnik/programator kart chipowych jest połączony z równoległym portem PC przy użyciu 25-żyłowego kabla do rozszerzeń z wtykiem na jednym końcu i gniazdem na drugim, lub kabla z dwo-ma wtykami w połączeniu z odpowied-nią przejściówką. W każdym przypadku musisz mieć pew-ność, że wyprowadzenia 1, 2, 3, 4, 9,10, 11 i 25 mają połączenia 1 do 1 pomię-dzy końcami kabla. Niektóre kable RS232, w szczególności typu zero-mo-dem, są z definicji nieodpowiednie! Chociaż kable (płaskie lub ekranowa-ne) mogą mieć długość do 1 metra, ka-bel o długości jakieś 50cm powinien być wystarczający, by umożliwić umieszczenie jednostki czytnika/pro-gramatora w pobliżu klawiatury.

Jak można było się spodziewać, płytka drukowana (rysunek 2) ogranicza się do bardzo małej liczby punktów lutow-niczych i miedzianych ścieżek, umiesz-czonych na jednej stronie. Złącze karty

Rys. 2. Rozmieszczenie elementów na płytce (jednostronnej) czytni-ka/programatora kart chipowych (gotowa płyt-ka jest dostępna za po-średnictwem Działu Ob-sługi Czytelników). Rysunek ścieżek za-mieszczamy we wkładce na str. 34-35.

6 Elektor 10/97

w? Czytnik/programator kart chipowych

CARTE.4TH

\ READ PHONECARDS USING

100 MSDOS ' \ INCLUDE DISPLAY1.4th

declarat ions: o .5 2 CONSTANT OUT 633 CONSTANT INP

CPT \

FORTH directive to create .COM f i le

SETUP-VID

0 OUT PC!

250 OUT PC! 243 OUT PC I

3 0 IX'1

3 0 DC

0 CPT !

3 EG 7¥l 249 OUT PC! INP PCY

128 AND 0=

IF 49 EMIT

ELSE 48 EMIT

THEN 32 EMIT

^BL 0'JT RC:

c::-'T @ l + DUP cr-T : .i > UNTIL 32 =.M!~

LOOF

CR LOOP

UNSETUP-VID ;

INCLUDE D1SPUAY2.4TH

IHCLIJDK PORTHLIB.SCR EMC

632 for LPT2: f,SS for LPT]; 633 for LPT2: 889 for LPT1: bir. counter for lus start of .main program

no vcltage on any of t.he card lines RESET card 8 lines for card i:v.aqe 8 blocks of 4 bits for each line !::s- bń

one bit c-.it put by card read bit c-r. paraiioi port iead BOSY line display a bis. wirich is at I display a bit which is at 0 display «pace afcer each bit arivdncc card addrsss counter cour.t incj or ki i spi nyed bits d i r.p lay d space for every 4 bits n^t. b: t , • i eturn to line

load standard FORTH Iibrary compile the program (c)1995 Patrick CUEULLE

Rys 3 Wyciąg progra-mu napisanego dla od crytu tort chipowych GPM256

Napięcie zasilania 5V może być po prostu „pożyczone" z wyprowadzenia 1 15-stykowego złącza joysticka, do-stępnego w większości kart „multi l/O". Przy braku takiej karty, twój stołowy za-silacz wykona to zadanie równie dob-rze. Alternatywnie może być nawet uży-ta bateria 4,5V. Zasilacz jest obciążony tylko wtedy, gdy karta jest wetknięta w gniazdo czyt-nika kart, wyposażone w tym celu w specjalny detektor. Napięcie zasilania Vpp przeciwnie, może być włączone je-dynie wtedy, gdy odpowiedni program zachęci cię do tego komunikatem na ekranie. Oczywiście, zasilanie progra-mowania może być również włączone w trakcie twoich eksperymentów, ale tylko jeśli wiesz, co robisz! W każdym przypadku musi ono być wyłączone przed napięciem Vcc> innymi słowy przed wyciągnięciem karty ze złącza. Pamiętaj, pamięci EPROM nie prze-trwają obecności napięcia programują-cego (Vpp), jeśli brakuje normalnego napięcia zasilania (Vcc)l Tak więc, jeśli po namyśle postanowiłeś użyć zasilacza stołowego, ustaw 21V (i pamiętaj o wyłączniku). Jeśli chcesz poeksperymentować z programowa-niem kart, napięcie zasilacza powinno być dołączone do bloku końcówek Vpp.

Oprogramowanie sterujące

Ponieważ obecnie opisywany, ultra-prosty układ jest w stanie obsłużyć nie-mal wszystkie aktualnie dostępne karty chipowe typu synchronicznego, nie po-winieneś się zadowolić oprogramowa-niem ogólnego przeznaczenia do prze-prowadzenia rozmaitości eksperymen-tów, dostępnych za pośrednictwem pro-jektu. Zebraliśmy (na dyskietce) mnós-two programów, każdy dedykowany specyficznej rodzinie kart: Eurochip i podobnym, GPM256 i innym z rodziny T1G, francuskim typu T2G lub podob-nym i, na koniec, kartom |2C (głównie typów D2000 i D4000 firmy Philips). Również na dysku znajduje się pewna liczba programów użytkowych, które umożliwią ci rozpoczęcie poszukiwań we wspaniałym świecie kart chipowych, nawet jeśli zdarzy ci się mieć kartę cał-kowicie nie znaną: pamiątkę z zagra-nicznej wycieczki, kartę autobusową, parkingową lub z myjni samochodowej,

lub nawet identyfikacyjną/płatniczą otrzymaną w domu towarowym. Prosta ciekawość w tej dziedzinie pozwoli ci odkryć dla siebie wiele nowych rzeczy. Obfitość funkcji oferowanych przez wszystkie typy kart (w szczególności zapis) wymaga informacji nie zawsze łatwych do uzyskania. Nasza kolekcja oprogramowania użytkowego jest wy-nikiem kilku lat cierpliwych poszukiwań. Dla przykładu rysunek 3 przedstawia listing programu przeznaczonego do odczytu kart GPM256. Program ten wy-świetla dobrze znany format ośmiu linii po osiem bloków, każdy złożony z czte-rech bitów. Skądinąd FORTH użyty jako język pro-gramowania może być zaskoczeniem w dzisiejszych czasach języków C + + i Visual Basic. Użycie języka FORTH ujawnia liczne zalety w tym typie za-stosowań: na początek jest nią możli-wość tworzenia bardzo szybkich syg-nałów bez odwoływania się do kodu asemblera (pamiętaj, karty chipowe mogą być taktowane częstotliwościa-mi kilku MHz). Nawet jeśli nie jesteś oswojony ze skład-nią języka programowania FORTH, nie-trudno odkryć, że sygnały CLOCK i RE-SET karty chipowej są tworzone poprzez manipulację bitami portu 632 (dla LPT2) i że dane dostarczane przez kartę są od-czytywane poprzez maskowanie najbar-dziej znaczącego bitu (wartość dziesięt-

na 128) portu 633 (tj. linii BUSY).

Karty chipowe Euro i podobne

Program ELEKEURO.EXE na dyskiet-ce umożliwi ci dokonanie operacji od-czytu i zapisu pamięci kart chipowych pochodzących od niemieckiej „Telefon-karte". Obecnie grupa ta obejmuje nie tylko karty chipowe znane pod nazwą „Euro-chip", ale również te spośród poprzed-nich generacji, które są ciągle po-wszechnie używane w wielu zastoso-waniach. Oprogramowanie wykorzystuje „nor-malny" tryb pracy tych kart, tą drogą umożliwiając „sekwencyjny" dostęp do ich pamięci. Gdy tylko karta zostanie wetknięta i zre-setowana (co odbywa się automatycz-nie), wyświetlany jest pierwszy bit w jej pamięci. By przenieść się do następne-go bitu po prostu wciśnij klawisz spacji, z możliwością automatycznego powta-rzania, jeśli chcesz przemieszczać się szybko. Rysunek 4 przedstawia wynik uzyska-ny tą drogą. Zawsze istnieje możliwość uzyskania wydruku na papierze po-przez wykonanie „print screen". Jak widzisz, maksymalna liczba bitów, jakie mogą być odczytane, wynosi 512. Aczkolwiek liczba taka jest konieczna do pełnego przejrzenia ostatnio produ-

Elektor 10/97 7


Rys. 4. Program ELEKEURO.EXE daje cl dostęp do odczytu i zapisu pamięci kart pochodnych od niemieckiej „Teiefonkarte", TU przed-stawiono wynik operacji odczytu.

H H H I S S m ^ ^ ^ S M ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ S s M - * i

-key

1000 1010 0000 0000 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 11.1,1 1111

write O (current bit) write O with carry quit

0010 111 0001 000 0000 0000 1111 111 1111 111 1111 111 1111 111 1111 111 1111 111 1111 111 1111 111 1111 111 1111 111 1111 111 1111 111 1111 111

1111 1000 0000 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111

1100 1110 0000 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111

100 1010 100

0000 1 1 1 1 1 1 1 1 1

0100 0000 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111

kowanych kart, licznik adresów może się zapetnić dużo wcześniej (od bitu 128 dla najprostszych kart). Zakładając, że bieżący bit jest umiesz-czony w strefie, która nie jest zabezpie-czona przed zapisem, może być zamie-niony na 0, jeśli jest równy 1. Odbywa się to po wciśnięciu klawisza „+" kla-wiatury numerycznej. Wyświetlany odczyt nie zmieni się, po-nieważ odnośny bit został już odczyta-ny, a nie ma możliwości, by zmusić licz-nik adresów do wykonania powtórnego cyklu bez zresetowania go do zera (przy użyciu komendy RESET albo po-przez wyciągnięcie i ponowne wetknię-cie karty). Podobnie, jeśli wciśniesz klawisz „-" (minus) klawiatury numerycznej, nie tyl-ko zmienisz bieżący bit na 0, ale rów-nież zresetujesz osiem bitów mniej znaczącego licznika (LS) na 1. Oczywiście, ta funkcja „retencji" działa tylko wtedy, gdy bieżący bit jest umie-szczony w liczniku następnym po LS (patrz opis niemieckich kart telefo-nicznych w artykule z kwietnia 1997). We wszystkich innych przypadkach kla-wisz „-" działa tak samo jak klawisz „+". Jest możliwe wyjście z programu w do-wolnym momencie poprzez wciśnięcie klawisza „Esc", w którym to przypadku nie następuje uwikłanie się w akcję za-pisu. Wszystko, co musisz zrobić, aby rozpo-cząć odczyt od początku pamięci i zo-baczyć wynik poprzednich działań, to ponownie uruchomić program (na przy-kład, poprzez wciśnięcie F3).

Karty chipowe GPM256 i inne T1G

Program ELEKT1G.EXE umożliwia ci odczytywanie i zapisywanie, na zasa-dzie bit po bicie, pamięci kart telefo-nicznych pierwszej generacji używa-nych we Francji i w innych krajach, któ-re pozostały wierne tej technologii. Ten sam program odczytuje i zapisuje rów-nież inne karty wyposażone w 256-bito-wą pamięć EPROM. Oczywiście, obszar odpowiadający pierwszym 96 bitom jest zawsze tylko do odczytu, bezpiecznik umożliwiający zapis został przepalony przed wprowa-dzeniem karty do obiegu. Rysunek 5 przedstawia wygląd roboczego' ekranu programu. Jest on znacznie prostszy, niż programu opisywanego poprzed-nio, głównie dlatego, że starsze karty

nie mają funkcji „retencji". Począwszy od bitu 97 (początek czwar-tej linii) jest możliwa zmiana pojedyn-czego bitu, który jest równy 0, na 1. W praktyce, ten typ operacji wystąpi je-dynie w obszarze, który pozostaje nie wykorzystany po wyczerpaniu wszyst-kich jednostek opłaty telefonicznej, po prostu dlatego, że byłoby nieprawdo-podobne, gdybyś chciał zmniejszyć wielkość „kredytu" kart ciągle jeszcze pozostających w użyciu... Interesującą możliwością praktycznego użycia jest „personalizacja" wykorzys-tanych kart telefonicznych i w ten spo-sób umożliwienie zastosowania ich do elektronicznych systemów zamykania drzwi lub informacyjnych blokad bez-pieczeństwa.

Karty T2G i pochodne

Program ELEKT2G.EXE jest specjalnie ukierunkowany na karty telefoniczne drugiej generacji we Francji (T2G), jak również karty wyposażone w układy SGS-Thomson tej samej generacji, wy-korzystujące identyczną technologię (ST1331, ST1333, itp.). Jak możesz zobaczyć na rysunku 6, wykazują one duże podobieństwo do kart Eurochip, ponieważ również udo-stępniają mechanizm „retencji". Główna różnica polega na tym, że „czyste" na kartach} T2G oznacza 0 (tak, jak na kartach T1G). Konsekwentnie, klawisz „+" służy do zmiany 0 na 1. Klawisz „-" umożliwia resetowanie wszystkich bitów licznika do 0, podczas gdy jednocześnie w następnym, bardziej znaczącym liczniku jest zapisywana 1. Jest oczywiste, że w tych kartach zosta-ły wprowadzone potężne mechanizmy zabezpieczenia przed „ładowaniem" wykorzystanych kart!

spacebar: read next bit (auicwepeat) + key: write 1 (current bit)

Escape ' ' v H H H H H H H H B H H H H H H H H K S 1100 0111 0000 0011 0101 0100 0101 0000 1011 1111 0100 0111 1000 0100 0000 0111 1011 1111 1110 1110 0001 0000 0000 0110 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1100 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 1111 1111

WARNING: Switch the Vpp OFF!

ELEKT1G.EXE daje ci dostęp do odczyt suskich kart telefonicznych pierwszej gi yosaionych w 256-bitowy EPROM. Tu pi y; jest prostszy od poprzedniego.

Rys. 5. Pi bit po bk i innych I

8 Elektor 10/97


Karty chipowe l2C

Poprzez wyprodukowanie kart D2000 (256 bajtów) i D4000 (512 bajtów) Phi-lips ostatecznie stanął w szeregu stan-daryzowanego rozkładu wyprowadzeń kart, określonego normą IS07816. Przed D2000 i D4000 Philips (uparcie i' w niekonformistyczny sposób) wpro-wadzał na rynek karty oparte na ukła-dzie PCF8582. Wynikiem tej ewolucji jest to, że nasz czytnik/programator kart może dosko-nale czytać i programować pamięci tych dostępnych w handlu kart. Są one względnie tanie i mają wielką pojem-ność (odpowiednio 2048 i 4096 bitów). Fakt, że karty te oferują całkowicie swo-bodny dostęp, tj. nie mają żadnego za-bezpieczenia ani przed odczytem, ani zapisem, czyni je dla nas bardzo intere-sującymi. W przeciwieństwie'do synchronicznych kart IS07816, karty chipowe i2C nie są dostępne bit po bicie, ale bajt po bajcie, w sposób sekwencyjny lub dowolny. Skutek jest taki, że działanie programu narzędziowego dla odczytu tych kart, ELEKLI2C.EXE, znacząco różni się od innych programów omówionych do-tychczas. Odczytując sekwencyjnie zadaną licz-bę bajtów, poczynając od pierwszego (w większości przypadków będzie od-czytana cała zawartość karty), program wyświetla dane jako zestaw liczb dzie-siętnych (rysunek 7), przy czym wszys-tkie są zapisywane w pliku ASCII, na-zwanym I2C.ROM. Format pliku, free format decimal, jest kompatybilny z wieloma programami narzędziowymi przetwarzania, na przy-kład, na formaty binarny lub heksade-cymalny. Jest też, w każdym przypadku, możliwy do bezpośredniego wykorzystania przez program narzędziowy zapisu kart chipowych na naszej dyskietce, ELEKPI2C.EXE, umożliwiający ci spo-

Rys. 6. Program ELEKT2G.EXE jest specjalnie ukierunkowany na karty teiefoniczne drugiej generacji, używane głównie we Francji. Może być również użyty cto kart SGS-Thomson opartych na tej samej tech-nologii (ST1331, ST1333, itp.). Podobieństwo do struktury Eurochip jest oczywiste.

space bar; read next bit (auto-repeat) + key: write 1 (current bit) - key: write 1 (with carry}

ESCapekey: qult

. --

1000 0001 0100 0000 0010 0000 0000 0001 0100 0001 1001 0000 1001 0000 0000 0101 0000 0000 0000 0000 0111 1111 0000 0111 0111 1111 1111 1111 0001 0000 0001 1001 1111 1111 . 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0111 0101 1111 1111 0000 0000 0000 0000 1111 0101 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 0101 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 0101 1111 1111 1111. 1111 • 1111 1111 1111 0101 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 0101 1111 1111 1111 1111 1111 1111

rządzanie kopii kart chipowych w spo-sób najprostszy, jaki możesz sobie wy-obrazić. Interesujące będzie spostrzeżenie, że „czyste" na tych kartach oznacza 1, in-nymi słowy, gdy karta jest nowa, wszys-tkie bity są odczytywane jako FFh (256), a dowolny bit może być zmieniony z 1 na 0 i odwrotnie.

Programy przeglądania dwóch kart

Każde z narzędzi programowych omó-wionych dotychczas jest ukierunkowa-ne na określoną rodzinę kart chipo-wych. Nie jest możliwe, na przykład, analizowanie karty Eurochip przy uży-ciu programu przeznaczonego do kart T1G lub T2G, ponieważ sekwencja RE-SET tych ostatnich przez Eurochip jest interpretowana jako komenda UPI Program narzędziowy ELEKTCAR.EXE na dyskietce pozwala ci rzucić badaw-cze spojrzenie na dowolną nie znaną

kartę chipową, o ile jest typu synchro-nicznego. Innymi słowy, program ten jest nieodpowiedni dla kart chipowych l2C (które łatwo rozpoznać przy użyciu programu LECTI2C.EXE, odrzucają-cego wszystkie karty inne niż l2C). Program ten nie próbuje przeprowa-dzać wymuszonej operacji RESET, ale zaczyna czytać kartę taką „jaka jest" po włączeniu zasilania. Chociaż nie ma sposobu, aby to za-gwarantować, doświadczenie wskazu-je, że po tej metodzie można się spo-dziewać otwarcia dostępu do pierwsze-go bitu na karcie. Odczytywanie bitów jednego po dru-gim powinno umożliwić ci wychwycenie momentu, gdy licznik adresów zakoń-czy swój cykl i ponownie wskaże po-czątek. W przykładzie przedstawionym na ry-sunku 8 następuje to oczywiście przy adresie 512 i daje powód do mniema-nia, że mamy do czynienia z kartą Euro-chip. To przypuszczenie może być łat-

Rys. 7. Operacja odczytu przy pomocy programu narzędziowego ELEKU2C.EXE znacząco różni się od poprzednich programów, ponieważ odczyt sekwencyjny dostarcza szereg wartości dziesiętnych.

171 205 239 0 17 34 51 68 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 -255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 255 The above data are saved into l2C.R0M

Elektor 10/97 9


8 Rys. S. Program na^cfc/o«y ELEKTCAR.EXE je. wielkiej przygody. Może odczytać dosłownie każdą chroniczną z wyjątkiem typów i2C (które mogą być poprzez uruchomienie LECTI2C.EXE, odrzucając Dane uzyskane z tej karty wskazują, że licznik adn rry, gdy osiągnie wartość 512.

•* - * •

KJS • i biletem do. kartę syn-

rozpoznane inne niż PC).

ESC ace bar : ape key:

read next bit quit * <

0 (Oh) 1010 1000 0100 0110 0011 1011 0001 0000 31 (1Fh) 32 (20h) 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 63 (3Fh) 64 (40h) 0000 0011 1111 1111 1111 1111 1111 1111 95 (5Fh) 96 (60h) 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 127 (7Fh) 128 (80h) 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 159 (9Fh) 160 (AOh) 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 191 (BFh) 192 (COh) 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 223 (DFh) 224 (EOh) 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 255 (FFh) 256 (1 OOh) 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 287 (11 Fh) 288 (120h) 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 319 (13Fh) 320 (140h) 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 351 (15Fh) 352 (160h) 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 383 (17Fh) 384 (180h) 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 415 (19Fh) 416 (1 AOh) 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 447 (1 BFh)

OO

(1 COh) 111'1 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 479 (1 DFh) 480 (1 EOh) 0110 0000 1011 1111 1111 0011 0010 1011 511 (1 FFh) 512 (200h) 1010 1000 0100 0110 0011 1011 0001 0000 543 (21 Fh) 544 (220h) 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 575 (23Fh) 576 (240h) 0000 0011 1111 1111 1111 1111 1111 1111 607 (25Fh) 608 (260h) 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 639 (27Fh)

WYKAZ ELEMENTÓW

Rezystory R1: 56Q R2: 3,3kQ R3:150Q Kondensatory C1, C2:100rtF Półprzewodniki D1, D2, D3:1N4148 Różne K1: 25-stykowy wtyk sub-D do montażu na płytce K2, K3: 2-drożny blok śrubowy, rozstaw 5mm CR1: złącze karty chipowej, ITT-Cannon lub podobne* Płytka drukowana i dyskietka z programami: nr zam. 970050-C * * Dyskietka z programami: nr zam. 976010-1 * *

* ElectroMail (RS Components), numer katalogowy 453-751. * * Patrz Dział Obsługi Czytelników na str. 64.

wo potwierdzone poprzez odczytanie karty przy pomocy E L E K E U R O . E X E , który powinien dać dokładnie ten sam wynik (jednobitowe przesunięcie wska-zuje na kartę T2G). Każda z linii obrazu karty jest identyfiko-wana poprzez adresy (w notacji dziesięt-nej i heksadecymalnej) jej bitów pierw-szego i ostatniego. To pozwala ci (lub

OOOd

0 1 6 d

1 1 2 d

1 2 8 d

I0EHTYFIKACJA UKtAOU <6 bilów OBSZAR

IDENTYFIKACJI ZASTOSOWANIA

48 bum MATRYCA • KOMÓREK

EEPROM

TYLKO DO ODCZYTU

LICZNIKI 40 bitów OOCZYT. • ZAPIS.

KASOWANIE

METRYKA 16 bilów •ODCZYT. ZAPIS

OBSZAR DEFINIOWANY PRZEZ WYDAWCĘ 64 lary TYLKO 00

ODCZYTU

WSKAŹNIKI PRZECIWR0Z0ARCI0WE 32 biły

I ODCZYT. >• ZAPIS. I KASOWANIE

OBSZAR DEFINIOWANY PRZEZ UŻYTKOWNIKA 96 DUO w

1 ODCZYT. 1 ZAPIS Y |KASOWANIE J opcjonalne)

Rys. 9. Dane zapisywane przez SGS-Thomson w je-go układach ST1331 (pro-tokół 3-przewodowy) i ST1336 (protokół 2-prze-

komputerowi PC) dokonać skrośnej kontroli map pamięci. Wykonanie jej mo-że spowodować, że karta ujawni (niekie-dy niechętnie) swojego producenta i/lub producenta układu. Rysunek 9 przedstawia przykład da-nych uzyskanych z karty SGS-Thom-son o jej układach nazwanych ST1331 (protokół 3-przewodowy) i ST1336 (protokół 2-przewodowy). Na koniec program E L E K T I S O . E X E , który jest „ostatnią bronią", ponieważ umożliwia ci przyłożenie wolnozmien-nych sygnałów przełączających do każ-dego poszczególnego wejścia karty. To ustawi cię w pozycji umożliwiającej sprawdzenie odpowiedzi pojawiającej się na wyjściu karty. Po uruchomieniu program ten resetuje styki ISO 2, 3 i 4, pozostawiając wyjście karty (ISO 7) w stanie wysokiej impe-dancji. Wszystko, co musisz zrobić, aby, na przykład, zmienić poziom logiczny sty-ku ISO 3, to wciśnięcie klawisza F3, 1 podobnie dla styków układu ISO 2 i ISO 4. Przypadek ISO 7 jest bardziej złożony, ponieważ patrzymy na linię wyjściową, która w pewnych typach kart jest rów-nież wejściem! W stanie wysokiej impe-dancji (nieaktywnym) linia ta ma wyso-ki poziom logiczny. Może on być zmie-niony na niski przez samą kartę albo poprzez wciśnięcie klawisza F7.

Przykład przedstawiony na rysunku 10 ilustruje sesję analizy najprostszej z kart - GPM256. Łatwo rozpoznasz sekwen-

Rys. 10. Sesja przedstawio-10 na tutaj ilustruje najprostszy

przypadek karty chipowej GPM256. Sekwencja RESET może być łatwo rozpozna-na; po niej następuje od-czyt bitów jednego po dru-gim poprzez wysterowanie styku ISO 3 (zegara) karty.

H j amS^S^sof.

IS02 (F2)

IS03 IS04 E/IS07 P> (F4) (F7) &'IS07

0 0 0 1 ... ^

0 1 0 1 1 0 1 1 1 1 0 0 1 1 1 0 1 1 1 0 0 0 1 1 0 0 1 1 1 0 0 0 1 1 0 0 1 1 1 0 0 0 1 1 0 0 1 1 1 1 0 0 -1 1 1 0 1 1 1 1 0 0 1 1 1 0 1 1 1 1 0 0 1 1 1 0 1 1 1 0 0 0 1 1 0 0 1 1 1 0 0 0 1 1 0 0 1 1 1 0 m !SQ3 !SQ4 E/IS07

(F3} (F4) f7} 5/ISG7

10 Elektor 10/97

Czytnik!programator kart chipowych

1 1 RST

CLK

/ A

ffl*H •Kił?

RST

r »Li f\

AD DR. n Xn»l

l/O n

Ryk 11. Reprodukcja doku-mentu Siemensa przedstawia-faca prostą sekwencje zapfou (1 la) / sekwencję zapisu z „retencją" (11b) układu SLE4406 • Eurochipów

cję RESET, a następnie odczyt bitów jednego po drugim poprzez sterowanie styku ISO 3 (odbierającego sygnat ze-garowy) .

W5 n

Ta „tablica prawdy", która może być drukowana partiami i może być „rozwi-nięta" na dowolną długość, jest właśnie przedmiotem cierpliwości i pracy struk-turalnej. Dla twojej wygody, wiersz za-wierający legendę do tej mapy jest wprowadzany automatycznie, gdy po-przedni wiersz znika z ekranu. Program ten bardzo dobrze nadaje się do eksperymentów z prostymi sekwen-cjami zapisu (rysunek Ha) i sekwen-

/ V nur D(E

cjami zapisu z „retencją" (rysunek 11b). Sekwencje te mogą być takie, jak opisane przez Siemensa dla Jego ukła-du SLE4406 - przodka wszystkich Euro-chipów. Wszystkie programy wspomniane w ni-niejszym artykule są dostępne na dys-kietce, którą można uzyskać za pośred-nictwem Działu Obsługi Czytelników (numer zamówienia 976010-1, patrz str. 64). •

[g LTRON K o m p e t e n t n y p a r t n e r ^ ^ g ^

w e l e k t r o n i c e

- p a m i ę c i , mikrokontrolery, specjal is tyczne

uk łady te lekomun ikacy jne , logika cy f rowa ,

- uk łady l in iowe, op toe lek t ron ika ,

- d iody , mostki, tranzystory, tyrystory,

- bioki IGBT, diaki, triaki, bezpieczniki ,

- d iody zabezp iecza jqce warystory, odgromnik i

- kondensatory , kwa rce , rezystory

- o b u d o w y , z łqcza i inne...

Dystrybutor firm: SGS-THOMSON, TOSHIBA,

SAMSUNG, SEMIKRON, DIOTEC, AVX KYOCERA, WIMA

50-053 Wrocław, ul. Szewska 3 tel. (071) 343 97 55, 44 25 32, fax: (071) 44 11 41 01-793 Warszawa, ul. Rydygiera 12. tei./fax: (022) 663 47 80-748 Gdańsk, ul. Chmie lna 26, tel./fax: (058) 46 28 47

I 'C JUS i I'C)IV Ł l. £ KT (.'<-> MIC . nra»/ ELECTRONIC

Elementy SMD ; konwencjonalne w ilościach hurtowych WYBRANE POZYCJE Z PEŁNEJ OFERTY

> TRANSPONOERY P C F 7 9 3 0 / 7 9 3 1 • WE WYMAGA ZASILANIA W układyz kontrcierani; identyfikacji: zabezpeczen

> PROCESORY DIP. PLCC, QfP:

80c3i.«3t.80e49.Wc51.W5i.Wc52.80c535.80535,83c537, 83c517A, 80c562, S0C851,80c652. 83c154. 87c51.87c52,87c528.87c652, 1 ' 87c75' 37P50. 68HC11 . '

> PAMIĘCI: 24c02. 24c04. 24c16. 8582. 8594:93c46,93c66,2732/64/128(256.28c>7. 28f512 28C010. 6264. 62256 628128

> UKŁADY TELEKOMUNIKACYJNE: FX611. PC03352. PM82200. U4058. U4080. MSM 6388/6389/7508/7540 iCODEC;

> UKŁADY SERII LS, ALS, AC, HC, ACT, HCT, CMOS(4000): ?4xx125. 132.138 139.164,240,241,373,374,377,641.573.574 40xx01, 07.11 13,17 21, 25. 51. 52,60.93,106.4628. 4538.4584 ..

> UKŁADY UNIOWE: TOA 4580 4650 4660. 4661. 5030. 5331. 8730. 9800 SAA. 4700. 7157 719?, 5243E. 7110... U' 4030. 2129. 2560. 2829. 6043 ITFK) U4083=MC34119. LM124/224/319/324/358'!453..

> UKŁADY SYNTEZY I DZIELNIKI: SAB6456 SAB8726. SDA3202. SP5510 7SAS511 TDA8730

> TRANZYSTORY I DIODY BC546 558/846/858. BD825, RFD15P05. PLi..4448/BAV103/BAV99.

> KWARCE. GENERATORY, REZYSTORY CERAMICZNE: 32kHz, 3 00;3.57/3.58;6.00/l0.00m.05'12 8016 38/24 00/1OOMH?

> TRANSOPWKY, OPTOTRtAKI: CNvi7(1»4fnll. MOC3009'11 PC 3D1&317/357/814 SFH600/602 TiltU. TlPłM

> PRZEKAŹNIKI: 1.2V 5V, 12V.- .we np Vi2040.V2306l. 0AK-SH-109 0X

> WYŚWIETLACZE LCD I LED: ^ 1x24.2x8. 2x20.2x24 4x16 8x20,8x24 graficzne. 3 1-'2 cyfry, LED SMDnnnej

01-702 Warszawa, ul. Gqbińska 24 KURT: ui. Szegedyńska 13a. tel./fax (0-22) 34-44-27

(budynek hotelu AGORA. 800 metrów od Wolumenu) DCmiz Wolumen - pawi lon 40 (sobota i niedziela)

Elektor 10/97 11

Miernictwo

p o 0 * Ó J N Y T E S T E R

C I Ą G Ł O

d l a ś c i e ' ® "

® n i a ł e ' - - n a d a n e j ' i d u ż e l i m P ® "

; W artykule opisujemy przy-c rząd, mający szanse stania

się standardowym fragmen-t e m wyposażenia wieiu .techników elektroników,

f l e g o działanie polega nie tylko na zwyczajnym, akus-tycznym sygnalizowaniu ciągłości. Jest on także ro-dzajem bezprzewodowego szybkiego testera, dzięki któremu wystarczy zaledwie

p o ł k n ą ć urządzenia palcem, aby je sprawdzić. Tester wyróżnia się łatwością użytkowania: włącza się bez żadnych gałek lub przycis-ków, a automatyczny wy-łącznik zasilania zmniejsza zużycie baterii.

U. Łaag

Wstęp

Tester jest zbudowany z dwóch bloków, które w zasadzie mogą być wzajemnie niezależne. Jednak dzięki temu, że blo-ki te ze sobą współpracują, tester staje się tak bardzo przydatnym urządze-niem. Blok służący do sprawdzania ciągłości układów niskorezystancyjnych nie wy-różnia się niczym szczególnym. Jest to zupełnie standardowy układ testowy, przydatny do wyszukiwania złych połą-czeń, przerwanych ścieżek na płytkach drukowanych, niepewnych złączy, błę-dów okablowania. W tej aplikacji żarów-ki, cewki przekaźników ani diody nie są uważane za „prawdziwe" połączenia. Dzieje się tak dlatego, że tester reagu-je tylko na ścieżki o rezystancji mniej-szej od 5. . .15i l Do dokładnego usta-wienia zakresu pomiarowego służy po-tencjometr. Zauważmy, że napięcie tes-tujące jest niewielkie, więc nie ma ryzy-ka uszkodzenia wrażliwych elementów lub części. O wynikach sprawdzania in-formuje brzęczyk piezoelektryczny. Szybki tester znacznie się różni od po-przedniego. On także sprawdza ciąg-łość, lecz jest przeznaczony do szyb-

kiego badania, na przykład żarówek al-bo uzwojeń silników. Unikalnym aspek-tem przyrządu jest możliwość pracy bez końcówek pomiarowych: ze wzglę-du na wysokoimpedancyjny charakter testu, można go dokonać samą dłonią. Jedno z wyprowadzeń testera powinno kończyć się wkrętem lub metalowym zaciskiem'fkrokodylkiem), który uchwy-ci jedno z wyprowadzeń, powiedzmy żarówki albo zostanie do niego przyciś-nięty. Drugie wyprowadzenie to metalo-wy pasek albo inny podobny element, który dotykany jest zawsze, gdy użyt-kownik trzyma tester w dłoni. Gdy wów-czas drugie wyprowadzenie żarówki zostanie dotknięte drugą dłonią, za-mknie się pętla wysokoimpedancyjna (jeżeli żarówka jest sprawna) i zaświeci dioda LED. Jeżeli dioda nie świeci, to żarówka jest niesprawna, czyli spalona. Tester jest zasilany przez zwyktą baterię 9V. Szybki tester pobiera prąd tylko wtedy, gdy dioda LED świeci, dzięki czemu wyłącznik zasilania jest zbędny. Tester ciągłości niskorezystacyjnej jest włączany przy pomocy dodatkowego styku. Gdy styk ten zostanie dotknięty przez jedno z pozostałych wyprowa-dzeń - nieważne które - układ włącza

Elektor 10/97

Podwójny tester ciągłości

Wys. i. Optaymh ny przyrząd skf»-ća się z dwóch bloków: szybki* go tostera (rai ( m o o d M N f f ) o n z 2 lypaiwgo testera maijicfi ImpmdBncfl z automatycz-nym whjcnnłotn iwytęcżanhm i * painMkat

się na około 3 minuty. Po uptywie tego czasu przyrząd wytącza się. Czas pra-cy wydłuża się o trzy minuty za każdym razem, gdy zabrzmi brzęczyk. W prak-tycznym zastosowaniu rozwiązanie to udowodniło, że jest wygodne i ekono-miczne.

Opis układu

Schemat elektryczny podwójnego tes-tera przedstawiamy na rysunku 1: wy-raźnie widoczny jest podział przyrządu na dwa oddzielne bloki. Na lewo od baterii BT1 jest umieszczo-ny szybki tester. W zasadzie nie jest on niczym więcej, jak tylko bardzo czułym wzmacniaczem prądu stałego, zbudo-wanym na tranzystorze Darlingtona T1 i tranzystorze T2, który wysterowuje diodę świecącą D2. Z powodu bardzo dużego wzmocnienia, tranzystor T1 do włączenia się potrzebuje znikomego prądu bazy - wystarcza nawet duża re-zystancja między zaciskami PC3 a PC4. Rezystancja ludzkiej skóry ma wartość od kilkuset kiloomów aż do kil-ku megaomów. Zwarcie zacisków pal-cem wystarcza do przewodzenia tran-zystora T1 i włączenia T2, przy czym świeci zielona dioda D2. Pozostała część układu to zwyczajny niskoimpedancyjny tester z automa-tycznym włączaniem i wyłączaniem za-silania. Przewody pomiarowe łączą się z płytką w punktach PC1 i PC2. Gdy PC5 zostanie dotknięty przez jeden z przewodów pomiarowych, emiter i kolektor tranzystora T4 zostają na krótką chwilę zwarte przez R17 (niekie-dy w szeregu z R15). T3 zaczyna prze-wodzić, dzięki czemu bateria zostaje połączona z układem. Ponieważ poten-cjał na nieodwracającym wejściu IC1d jest bardziej dodatni, niż na (rozłado-

wanym) kondensatorze C2, wyjście wzmacniacza operacyjnego ma po-ziom dodatni. To oznacza, że T4 jest włączony i podtrzymuje prąd bazy tran-zystora T3. Właściwy tester ciągłości jest utworzo-ny ze wzmacniaczy operacyjnych IC1a oraz IC1c. Wejście nieodwracające IC1c jest połączone z dzielnikiem rezystan-cyjnym P1-R13-R14. Dzielnik jest do-strajany potencjometrem P1 w taki spo-sób, aby nieodwracające wejście IClc miało poziom nieco wyższy (bardziej dodatni) od wejścia odwracającego. Gdy R15 jest zbocznikowany przez nie-wielką rezystancję, to wyjście IC1a, a w ślad za nim także wejście IC1c, podwyższa swój poziom. Wyjście IC1c obniża swój poziom, co uruchamia brzęczyk BZ1. Gdy poziom na wyjściu IC1c opadnie poniżej 75% napięcia zasilania, wów-czas wyjście IC1 b obniża swój poziom, przy czym następuje szybkie rozłado-wanie kondensatora C2 poprzez diodę D1. Jeżeli natomiast wyjście IC1b zno-wu uzyska wysoki poziom, to C2 bę-dzie bardzo powoli ładował się przez R9. Po upływie około trzech minut na-pięcie na tym kondensatorze zrówna się z napięciem na rezystorze R10, więc poziom wyjścia IC1d obniży się. Tranzystory T3 i T4 stopniowo przesta-ną przewodzić; proces ten będzie przy-spieszany przez malejące napięcie na R10, co spowoduje, że poziom wyjścia IC1d jeszcze bardziej się obniży. W efekcie zasilanie układu zostanie nagle zakończone po około trzech mi-nutach.

Konstrukcja mechaniczna

Montaż testera na płytce drukowanej, którą widzimy na rysunku 2, jest zupeł-

nie łatwy. Jeżeli jednak po ukończeniu tester nie zacznie funkcjonować, nale-ży go dokładnie sprawdzić. Jeżeli nie znaleziono żadnych błędów, prosimy porównać napięcia w układzie z war-tościami podanymi na schemacie elek-trycznym. W przypadku szybkiego tes-tera napięcia te odnoszą się do stanu, w którym świeci dioda D2, natomiast w przypadku testera małej impedancji - gdy aktywny jest brzęczyk.

WYKAZ ELEMENTÓW Rszystory R1:10MQ R2, R7, R13, R14:47kfl R3:1Mfl

i R4: 220kil R5:390Q R6, R11:100kn R8:3,3MQ R 9 : 4 j m R10:330W1 R12:680Q R15:10Q R16, R17:4,7kfl R18, R19:15kQ R20: 270kG P1:5kQ, montażowy, 10-obrotowy Kondensatory 01:2,2nF 02:2W16V 03:1O0nF 04:1GM716V Półprzewodniki D1:1N4148 D2: zielona dioda LED Tl: BC517 T2.T3: BC557B T4: BC547B 101: LM324 Różne BT1: bateria alkaliczna 9V ^ BZ1: brzęczyk piezoelektryczny 9V DC Końcówki lutownicze, 9 szt. Płytka drukowana: nr zam. 970020 (patrz Dział Obsługi Czytelników na str. 64)

Elektor 10/97 13


Rys. 2. Płytka drukowa-na tostera zapewnia prosty / Mwy montat przyrządu. Wszystkie połącdanla sq wyraźnie oznakowana. Rysunek ścieiek płytki zamiesz-czamy nw wkładca na sir 34-35.

Przypuszczamy, że dobranie stosownej obudowy nie sprawi kłopotu czytelni-kom ze względu na niewielkie wymiary płytki. Wygodę korzystania z testera można zwiększyć, stosując dla PC1

i PC2 proste gniazdka, przeznaczone dla wtyczek bananowych. Końcówka pomiarowa PC5 może mieć postać ma-łego wkrętu, umieszczonego w obudo-wie w pobliżu tych gniazd. W przypadku szybkiego testera propo-nujemy połączyć PC4 z wkrętem M3, który będzie nieco wystawał z obudo-wy, a PC3 - z niewielkim kawałkiem bla-chy aluminiowej, znajdującym się na zewnątrz obudowy. Blaszka ta powinna zostać umieszczona w takim miejscu, żeby automatycznie stykała się ze skó-rą operatora, gdy trzyma on tester w dłoni. Kalibracja testera polega na prostym

zwarciu końcówek pomiarowych i ta-kim wyregulowaniu potencjometru P1, aby brzęczyk BZ1 zaczął piszczeć. Je-żeli rezystancja mierzonego połączenia przekracza 15Q, połączenie to znajdu-je się już poza zakresem obejmowa-nym przez P1. Szybki tester pobiera prąd około 20mA, jeżeli świeci D2. Wartość ta może wy-dawać się duża, lecz powinniśmy pa-miętać, że testy zwykłe trwają bardzo krótko, więc średni pobór prądu pozo-staje zupełnie maty. Jeżeli czytelnikowi zależy na przedłuże-niu czasu użytkowania baterii, powinien rozważyć zastosowanie diody LED o dużej sprawności. Wybierając taką właśnie diodę, trzeba jednocześnie 10-krotnie zwiększyć wartość R5. Tester małej impedancji pobiera prąd 3,6mA w czasie piszgzenia brzęczyka, a w stanie jałowym 2,0mA. Bateria 9V powinna wystarczyć na rok, nawet przy częstym korzystaniu z tes-tera. •

K. Sawicki electronics

0 1 - 9 0 9 Warszawa ul. Sokratesa 7 teł. (0 -22) 3 5 - 9 3 - 5 0 , 3 5 - 9 0 - 7 1 w.121 fax: (0 -22) <333-55-76

I S I O W Y A D R E S !

\1P** E P R O M y * * Z80A - 2 . 2 0 2716 - 0 . 6 0 8031 - 2 . 5 0 2732 - 0 . 7 0 80C31 - 3 . 3 0 2764 - 0 . 9 5 8251 - 1 . 2 0 27128 - 0 . 9 5 8253 - 1 . 8 0 27256 - 1 . 4 0 8255 - 1 . 9 0 27512 - 2 . 9 5 8279 - 2 . 5 0 27C64 - 1 . 8 0 8748 - 5 . 9 5 27C128 - 1 . 9 0 8749 - 9 50 27C256 - 2 . 1 0 8751 - 1 2 . 5 0 27C512 - 3 . 4 0 87C51 - 1 5 . 5 0 27C010 - 3 . 7 0 89C51 - 17.00 27C020 - 6.70 89C52 - 12.50 27C040 - 11.00 89C2051 - 8 .50 28F1000 - t e l .

D R A M I S I M * 1Mx4fSOJ) - 6 50 1

VR42426(ZiGZACi - 9 00 :

4 M x H S O J ) - 7 00 4 M x 9 - 6 5 . 0 0 1Mx9-7 - 1 8 . 0 0 4Mx9-7 - 8 5 . 0 0 PS4MB (32chip) - 3 5 00 PS8MB - 9 5 . 0 0 oraz 4x256 {DIP, SOJ, ZIP) 1 M x i (DIP, SOJ. ZIP) - ceny tel.

SRAWI** {obróbka +!G%ł f ^ f

6264 - 1 .85 $ S M D 6 2 6 4 - 1 . 4 5 i 62256 - 1.90 2 628128 - 9 . 5 0 | P R Z E K A Ź N I K I £

zł netto PK12M - s - t 8

PK5M 1 £ e L ? 5 S PK24M s " " - f powyże j 10.000 sztuk6-cena za 1 szt. 1.00

133 'GB, Mim

1MB, Monitor

r m y

i c k a r d - 1490,- zł netto

MB 49611 B -90/110 grafika PC11 MB (2MB) - 55/70 M3 486PCI -110/130 FDD 1.44 - 47/55 M3 lnie! P-100 • 120/140 Zasilacz 200W - 40/45 MB SIS P-166-160/180 Obudowa DeskTop - 55/85

TELEWIZJERY EV-101/.J1Q6, MODULATORY TV MT-lOG

Telewizjer spełnia podobne funkcje jak lideodomofon mdeo-bramofon) wykorzystując domowy odbiornik TV Możliwość podłączenia do istniejących instalacji telewizji domowej i kablowej. Obserwacja w całkowitej ciemności dzięki zastosowaniu emitera podczerwieni. Kamera czamo-hiaia lub kolorowa.,

ELPLAST sp. z o.o. PRZEDSIĘBIORSTWO P R O O U K C Y J N O - U S Ł U G O W O - H A N D L O W E

58-100 świdnica, ul. Armii Krajowej 9, tel./fax (074) 52-38-20

14 Elektor 10/97

Miernictwo

\ u

Funkcją rejestrato-ra danych jest przechwytywanie

i przechowywanie zadanej liczby wyni-ków pomiarów czujników w określo-nych wcześniej odstępach czasu i prze-syłanie danych, łącznie z czasem i da-tą, do komputera PC w formie pliku. W artykule przedstawiamy inteligentny rejestrator danych sterowany przez mik-rokontroler, ograniczający funkcje kom-putera PC do ustawiania parametrów roboczych i zapisywania danych w for-macie tekstowym DOS (do dalszego przetwarzania) na końcu sesji pomiaro-wej. Płytka rejestratora danych pracuje samodzielnie i może być odłączona od komputera PC. Ta właściwość jest

szczególnie interesująca, jeśli dokonuje się pomiarów, które trwają kil-ka dni lub nawet dłużej. Umożliwia również użycie rejestratora z dala od komputera. Gdy zostaną usta-wione parametry robocze (dane konfi-guracyjne), są one przechowywane w pamięci tak, jak dane pomiarowe, na-wet jeśli zaniknie napięcie zasilania. Urządzenie jest zasilane przez mały za-silacz sieciowy lub, w przypadkach awaryjnych, 9-woltową baterię. Może to trwać kilka godzin, ponieważ rejestrator pobiera prąd 75mA. Na końcu cyklu pomiarowego system oczekuje komendy z komputera PC, nakazującej przesłanie danych pomia-rowych. Dane te, z kolei, mogą być za-pisane jako plik (pod DOS-em) do dal-

Rejestrator danych, opi-sany w tym artykule,

przechwytuje wartości pomiarowe, które mo-gq być przedstawione

jako napięcie. Dziś czuj-niki i przetworniki sq do-stępne dla praktycznie każdej wielkości fizycz-

nej. Ponieważ czujniki te zamieniają zmierzone

przez siebie poziomy na proporcjonalne napię-cie, rejestrator danych

nadaje się do wielu róż-nych zastosowań i po-

zwala łatwo zaadapto-wać się do specyficzne-

go zadania.

H. Weidner

Elektor 10/97 15

System akwizycji danych

Rys. 1. Schemat elektryczny rejestratora danych przedsta-wia kompletny system mikro-kontrolera z wewnętrznym in-terfejsem RS232 do połącze-nia z komputerem PC. Po stronie wejściowej jest użyty multipieksowany przetwornik analogowo-cyfrowy.

szego przetworzenia przez odpowiedni program, na przykład arkusz kalkula-cyjny Lotusa. Do wzajemnej komunika-cji, rejestrator danych i komputer PC wykorzystują szeregowe łącze RS232.

Mikrokontroler z układem „ watchdog"

Schemat układu na rysunku 1 ukazuje, że rejestrator danych jest klasycznym systemem mikroprocesorowym, zbu-dowanym wokół 80C31 (lub 80C51). Mikrokontroler ma dostęp do pamięci EPROM (IC6), działającej jako pamięć programu, i pamięci RAM (IC7) do prze-chowywania danych. Port 0 mikrokont-rolera dostarcza danych i ośmiu młod-

szych bitów adresu. Obydwa zestawy bitów są rozróżniane poprzez przesła-nie sygnału ALE (Address Latch Enab-le) do zatrzasku 74HCT573 (IC5). Port 2 jest odpowiedzialny za osiem star-szych bitów adresu. Użyto pamięci RAM typu 62256 o pojemności 32768 8-bitowych słów. Przy ośmiu kanałach pomiarowych, umożliwia to zapamięta-nie maksymalnie 2048 próbek pomia-rowych na kanał. Liczba ta rośnie pro-porcjonalnie, jeśli zmniejszy się liczbę używanych kanałów. Port 3 ma wiele funkcji. Linie P3.0 i P3.1 są używane do komunikacji z PC. Układ IC8, typu MAX232, zamienia po-ziomy logiczne TTL, używane przez mikrokontroler, na asymetryczne pozio-my interfejsu szeregowego. Linie P3.3, P3.4 i P3.5 służą do wyboru jednego z ośmiu kanałów multiplekse-ra analogowego typu 4051. Sygnał analogowy na wybranym wejściu poja-wia się na wejściu przetwornika analo-gowo-cyfrowego za pośrednictwem wyjścia układu 4051.' Przetwornik ana-logowo-cyfrowy jest niedrogim i łatwym do sterowania ADC0804.

Cykl przetwarzania jest wyzwalany krót-kim ujemnym impulsem na wejściu WR przetwornika. Impulsu dostarcza mikro-kontroler, używając komendy zapisu (WR) na linii P3.6. Po pomyślnym zakończeniu przetwa-rzania wyjście INTR przetwornika przy-jmuje niski stan logiczny, zawiadamiają-cy kontroler, że powinien skopiować dane i zapisać je w pamięci RAM. Przy okazji, maksymalny zakres napięcia wejściowego przetwornika analogowo-cyfrowego jest określony jako 0...+5V względem potencjału masy na wypro-wadzeniu VI- poprzez zastosowanie diody odniesienia D1 o napięciu 2,5V. Aby mieć możliwość odzyskania zawar-tości pamięci RAM (pomiarów i konfigu-racji) nawet jeśli napięcie zasilania za-niknie, został dodany układ nadzoru mikroprocesora typu MAX791 (IC9). Układ ten robi dużo więcej niż proste działanie timera „watchdog", nawet je-śli jest to jego główna funkcja. MAX791 monitoruje napięcie 5V i doprowadza je do końcówki zasilania pamięci RAM. Jeśli spadnie ono poniżej 4,65V, zasila-nie pamięci RAM przejmuje bateria

16 Elektor 10/97


Interface: COtlZ Date: 01.0?.139? Tine: 21:19:38 Test points 1

Measurenents p. point resp. tine of neasurenent

Tine until first neasurenent Tine hetueen tuo neasurenents

1 days 0 days 0 days 0

Tine Tine Tine

00:00 00:00 00:00

00 00 00

Tine until next neasurenent days 0 Tine 00:00 00 Start of neasurenent

Measures taken Ho. of pouer fails

0 0

Status Data logger idle Display test point: 110 / all Nr.: 1 F: 0.50 Uaiue 0.0

File nane:

Conrcent:

gger expectedt

NiCd (niklowo-kadmowa) o napięciu 3,6V. W tym samym czasie wyjście RESET (k. 15) przyjmuje stan niski, re-setując mikrokontroler i umożliwiając jego start z określonego stanu. Takie samo działanie ma mały obwód włą-czania zasilania R4-C10. Podobny sku-tek daje również wciśnięcie przycisku połączonego z wejściem MR układu MAX791.

Oprogramowanie sterujące

Oprogramowanie napisane dla syste-mu akwizycji danych dzieli się pomię-dzy mikrokontroler z jednej strony i komputer PC z drugiej. Żadna wiedza na temat zapisanego w pamięci EP-ROM programu wykonywanego przez mikrokontroler nie jest potrzebna, po-nieważ pozostaje on „niewidoczny" dla użytkownika. Natomiast oprogramowa-nie PC ma interfejs użytkownika. Skła-da się ono z programu właściwego, na-zwanego DES08PC.EXE i pliku konfigu-racyjnego DES.INI. Aczkolwiek pro-gram może być uruchomiony bezpo-średnio z dyskietki, zaleca się skopio-wanie wszystkich plików do odpowied-nio nazwanego podkatalogu na twar-dym dysku. Po uruchomieniu program wyświetla najpierw informacje autorskie, a na-stępnie menu, przedstawione na rysun-ku 2. Po prawej stronie (w czwartym wierszu od dołu) widzisz komunikat: status: no datalogger connected (nie-podłączony rejestrator danych). Zmie-nia się on na datalogger idle (rejestrator danych uśpiony), gdy zostanie włączo-ne zasilanie rejestratora. Po lewej stro-nie ekranu znajdziesz siedem opcji me-nu, które mogą być wybierane przy po-mocy klawiszy strzałek. Wybór musi być potwierdzony wciśnięciem klawisza En-ter. Aby móc wprowadzić lub zmienić co-kolwiek w polu po prawej stronie ekranu, należy wybrać odpowiedni parametr kla-wiszami strzałek i potwierdzić podświet-lone pole wciskając klawisz Enter. Na-stępnie wpisać nowy parametr i ponow-nie potwierdzić klawiszem Enter. Oprócz parametrów roboczych (konfi-guracji systemu) prawa strona ekranu wyświetla również stan procesora po-miarowego: • Interface: Wciskając klawisz Enter

przełączasz pomiędzy COM1 i COM2. • Time/Date: Wskazuje datę i czas sys-

temu, które pojawią się również w protokole pomiarów. Czas/data mogą być zmieniane tylko w DOS-ie lub Windows.

2

Rys. 2. Główne menu programu sterującego uruchomionego na PC. Program pracuje tylko pod DOS-em. Aczkol-wiek uruchomienie pro-gramu w oknie DOS-a Windows 95 może spo-wodować błędne wyni-ki, działanie sprzętu re-jestratora danych pozo-stanie nie zakłócone.

• Test points: Liczba punktów pomia-rowych (od 1 do 8).

• Measurement p. point: Liczba pomia-rów (równa okres/odstęp czasu + 1).

• Resp. time of measurement: Czas trwania pomiarów (równy okres/liczba).

• Time until first measurement: Czas bezczynności przed pierwszym po-miarem; nie wpływa na okres.

• Time between two measurements: Odstęp pomiędzy dwoma pomiarami (min. 1s).

Jeśli wprowadzisz tylko liczbę punktów pomiarowych i pomiarów, program do-myślnie przyjmuje odstęp kilku milise-kund. Może to być bardzo przydatne do celów testowych. Następne pole na ekranie zawiera tylko informacje stanu, które nie mogą być zmieniane. W dodatku do tych dwu wspomnianych wcześniej komunikatów po status: mogą się pojawić jeszcze dwa teksty: measurement in progress i measurement finished. Wiersz poniżej pola status: oferuje na-stępujące opcje programowe:

• Display test points: Wprowadzając numer punktu pomiarowego (kanału) lub wszystkie możesz wywołać wy-

kres zawierający bieżące wartości wybranego punktu (punktów) pomia-rowego, którego wartości są aktuali-zowane co sekundę.

• F: Umożliwia skalowanie wejścia przetwornika. Przetwornik zwraca 0 przy 0V i 255HEX przy +5V. Wartoś-cią domyślną jest F=0.5, która daje wartość zakresu przetwarzania 127,5. F jest wprowadzana jako liczba czte-rocyfrowa, która (czasem) zawiera kropkę dziesiętną, jeśli jest użyta. Liczby ujemne powodują F=0, nato-miast początkowe zera są zbędne.

• File Name: Zachęca do wprowadze-nia nazwy pliku DOS. Jeśli nazwa nie zostanie wprowadzona, wybranie op-cji STORĘ spowoduje pojawienie się komunikatu błędu.

• Comment: Umożliwia ci wprowadze-nie w pierwszym wierszu pliku pomia-rowego komentarza, jaki uznasz za przydatny. Jeśli żaden komentarz nie zostanie wprowadzony, pierwszy wiersz pozostanie pusty.

Po lewej stronie ekranu jest widocznych siedem opcji menu. Mają one następu-jące znaczenia:

STATUS Wyświetla bieżące informacje stanu sekwencji pomiarowej. W sposób oczy-wisty wymaga dołączenia rejestratora danych do komputera PC.

START Wartości wprowadzone w sekcjach po prawej stronie ekranu są przesyłane do rejestratora danych i następuje urucho-mienie aktualnego pomiaru.

STOP Pomiar zostaje wstrzymany i nie może być kontynuowany. Jednak przechwy-cone wyniki pomiarów nie są tracone.

Elektor 10/97 17


Rys. 3. Format pliku da riych pomiarowych (przykład).

01 .07. 1997 13 23 40 2. .2 0. .0 01 .07. 1997 13 23 50 2. .2 0. .0 01 .07. 1997 13 24 00 2. .2 0, ,0 01 .07. 1997 13 24 10 2. ,2 5. .0 01 .07. 1997 13 24 20 1. .9 5. .0 01 .07. 1997 13 24 30 1. .4 5. .0 01 .07. 1997 13 24 40 1. .0 5. .0 01 .07, 1997 13 24 50 0. .5 5. .0 01 .07 . 1997 13 25 00 0. .0 5. .0 01 .07, 1997 13 25 10 0. .0 5. .0

TRANSFER Dane pomiarowe są kopiowane z pa-mięci RAM rejestratora do pamięci PC.

STORĘ Dane odebrane z rejestratora są zapisy-wane (zachowywane). na dysku przy użyciu formatu pliku opisanego poniżej. Uprzednio powinieneś wprowadzić na-zwę pliku przy pomocy File Name.

CLEAR Kasuje dane pomiarowe w pamięci re-jestratora.

END Powoduje wyjście z programu po pot-wierdzeniu (program pyta: are you sure?).

Rys. 4. Rozmieszczenie elementów na płytce drukowanej (płytka dwustronna, dostępna za pośrednictwem Dzia-łu Obsługi Czytelni-ków). Rysunek ścieżek zamieszczamy we wkładce na str. 34-35.

Format pliku zawierającego dane po-miarowe może być odczytywany bez żadnych problemów przez programy przetwarzania danych, jak Lotus lub dBase. Przykład formatu pliku przedstawia ry-sunek 3. Plik składa się z wierszy, z któ-rych każdy jest zakończony <CR> (po-wrotem do początku wiersza). Pierwszy wiersz zawiera twój komentarz albo po prostu spacje. Każdy następny wiersz rozpoczyna się od daty: dnia miesiąca (2 znaki), mie-siąca (2 znaki) i roku (tak, cztery znaki) rozdzielonych kropkami. Dalej, po spa-cji, następuje czas, wyświetlany przy użyciu formatu [hh:mm:ssj. Po kolejnej spacji następują dane punktu pomiaro-wego 1, składające się z pięciu znaków (3 cyfry przed i jedna po kropce dzie-siętnej). Szablon ten powtarza się od-powiednio do liczby wykorzystywanych punktów pomiarowych (kanałów). Da-ne są rozdzielone spacjami.

Montaż i regulacja

Rozmieszczenie elementów na dwu-stronnej płytce drukowanej, zaprojekto-wanej dla rejestratora danych, przed-stawia rysunek 4. Gotowa płytka jest dostępna łącznie z zaprogramowanym mikrokontrolerem i programem sterują-cym na dyskietce. Montaż na płytce nie powinien spra-wiać trudności, głównie dzięki faktowi, że układy scalone mogą być montowa-ne w podstawkach. Tym niemniej zwra-caj uwagę na polaryzację kondensato-rów elektrolitycznych! Upewnij się również, że umieściłeś pra-widłowe złącza na pozycjach K1 i K2: K1 jest 9-stykowym wtykiem sub-D (tj. złączem męskim), natomiast 9-stykowe

WYKAZ ELEMENTÓW Rezystory R1, R4, R5:10kQ R2: 470Q R3:1,5kQ Kondensatory C1:150pF, ceramiczny C2: 65pF, trymer C3: 56pF, ceramiczny C4:10OnF, sibatit C5...C9: 1/l/F/16V, stojące CIO: 1 O/jF/1 0V, stojący CII: 1 OO/jF/1 6V, stojący C12...C19:10nF, sibatit Półprzewodniki D1: LM385LP2.5 D2: 1N4148 D3: 1N4001 IC1: 74HCT4051 IC2: ADC0804LCN IC3: 74HCT132 IC4: 80C31 (DIL-40) IC5: 74HCT573 IC6: EPROM 27C256 (nr zam. 956510-1)* IC7: 62256 (1 OOns) IC8: MAX232 IC9: MAX791** IC10: 7805 Różne X1: rezonator kwarcowy 12MHz K1:9-stykowy wtyk sub-D do montażu na płytce K2:9-stykowe gniazdo sub-D do montażu na płytce K3: 2-drożny blok śrubowy do montażu na płytce, rozstaw 5mm S1: wyłącznik przyciskowy, 1 komplet styków zwiernych BT1: bateria NiCd, 3,6V/60mAh Obudowa: plastykowa, wymiary ok. 150 x 80 x 45mm Płytka drukowana, EPROM i dyskietka: nr zam. 970059-C* Dyskietka z programem: nr zam. 956010-1*

* Patrz Dział Obsługi Czytelników na str. 64 * * Patrz Biuletyn Informacyjny Układów

Scalonych na str. 57.

4 m o l l o ^ l o o ^ l o c k H I O O H M H M H k

4 C18

18 Elektor 10/97

gniazdo sub-D (tj. złącze żeńskie) jest użyte na pozycji K2. Zmontowana płytka jest umieszczona w malej obudowie plastykowej (ABS). która powinna zapewnić dostęp do gniazda zasilania, złącz sub-D i, oczy-wiście, przycisku resetu. Ten ostatni za-leca się montować we wgłębieniu, by w ten sposób zapobiec przypadkowe-mu zresetowaniu rejestratora danych. Ponieważ taktowanie rejestratora da-nych jest całkowicie zależne od sygna-łu zegarowego mikrokontrolera {regulo-wanego C2), możesz tylko przy pomo-cy programu sterującego wybrać od-stęp czasu pomiędzy pomiarami równy 1s (1 punkt pomiarowy, 1s) i sprawdzić odpowiadającą częstotliwość 1Hz na wyprowadzeniu 5 przetwornika analo-gowo-cyfrowego. Albo inaczej, włącz chwilowo kondensator 560pF pomię-dzy C3 i masę, dołącz do niego równo-legle miernik częstotliwości i reguluj C2 częstotliwość 12,000MHz, aż do osiąg-nięcia najlepszej dokładności, jaką mo-żesz uzyskać. Po tej regulacji odłącz kondensator 560pF. •

ZADZWOŃ 0-700-61-366

WYGRAJ Stację lutowniczą o mocy 60W zakres regulacji: 100°C...400°C

Cyfrowy odczyt grota

2.25 zł/min. z VAT (22 500) Musisz mieć 18 lat.

WPł, s.p. 104,00-963 Warszawa 81

mmm. m m System akwizycji danych

KOMPUTEROWE UKŁADY AUTOMATYKI - Karty pomiarowe i sterujące do komputerów PC

- Moduły dopasowania sygnałów pomiarowych - Moduły sterujące i przyłączeniowe

- Oprogramowanie wizualizacyjne i rejestracji danych

Pracownia Projektów Automatyki "ASA* s.c. 44-100 Gl iwice, ul. Łużycka 16

automation tei. <0-32) 374 872 tei./fa* 374 541 44-100 Gl iwice, ul. Łużycka 16

• i

WENTYLATORY 220V oraz stałoprądowe

kilkanaście typów w ciągłej sprzedaży

disco ul. Rydygiera 8/6A. Q1 -793 Wars2awa tel 633 95 11 w 2914

T E C H ta* 633 92 96

MERA Sp Z 0 . 0 .

02-486 Warszawa, Al. Jerozolimskie 202 M E J 2 2 ! e l (0-22) 863-76-50,863-82-41.863-82-91,863-71-4; I I I I H H i telex 8147 14 fax 8638740 oferuje

obudowy f irm ROPLAiROSE oraz z łącza f irmy PHOENIX CONTACT dla potrzeb: • AUTOMATYKI • APARATURY POMIAROWEJ • ELEKTROTECHNIKI I ENERGETYKI • PRZEMYSŁU MASZYNOWEGO • GÓRNICTWA i innych przemysłów

również w wykonaniu Ex

G BOPLA

6fM»USi S»St!MC

Qu R O S E

etHAUStTtCttNitf

Elektor 10/97 19

Audio - HiFi - Wideo

NOWOCZESNE SYSTEMY DŹWIĘKU OTACZAJĄCEGO

Cyfrowy dźwięk przestrzenny w salonie

i r t s l s f c l O R G

ADVANCED TELEVIS10N SYSTEMS COMMiTTEE

igital Satellite Sour

W obiegu znajduje się dziś tak wiele systemów dźwięku otaczającego, że nawet inżynierowie akustycy majq trudności z rozróżnianiem i samych systemów, i rozmaitych standardów wielokanało-wego sprzętu akustyczne-go, Porywamy się na nie lada zadanie, aby przed-stawić dokładną historię dźwięku otaczającego wraz z przeglądem naj-nowszych konstrukcji oraz terminów stosowanych w przemyśle, jak AC-3, Virtua! Surround, MPEG, Surround 5.1, RSX3D, a także związanych z nimi zagadnień.

Wstęp

Od samych narodzin eiektroakustyki w latach dwudziestych aż do lat osiem-dziesiątych nietrudno było rozróżnić formaty zapisu dźwięku dla filmu, tele-wizji, urządzeń hi-fi, a wreszcie kompu-terów. Odmienne systemy powstawały i rozwijały się niezależnie od pozosta-łych. W ciągu mniej więcej dziesięciu ostatnich lat nastąpiła wyraźna zmiana w tej sytuacji, przede wszystkim z po-wodu rozwoju dźwięku otaczającego.

Od zapisu magnetycznego do danych cyfrowych

We wczesnych latach pięćdziesiątych, gdy wszedł w życie nowy wymiar dźwię-ku - stereofonia, a telewizja stawała się poważnym konkurentem kina, posuwa-ła się naprzód praca nad nowymi forma-tami kina szerokoekranowego (35mm i 70mm). W tym właśnie okresie na ryn-ku zaistniał pierwszy wielokanałowy system audio (na początku stosowany w portach lotniczych do nagrywania rozmów między wieżą kontrolną a sa-molotami). Oddzielne kanały dźwięko-we zapisywano na taśmie na odręb-nych ścieżkach magnetycznych. Pro-jektory kinowe wyposażano w podobne

głowice magnetyczne, więc ścieżki dźwiękowe z filmu mogły być odtwarza-ne w kinie przez odpowiednio dużą licz-bę głośników. Ten wielokanałowy sys-tem akustyczny zawierał następujące kanały: prawy i lewy przedni, centralny, a także oddzielne kanały: basowy i tyl-ny. Ze względu na wysoki koszt, aż do lat siedemdziesiątych system ten był mało rozpowszechniony. Pod koniec lat siedemdziesiątych akustycy ekspery-mentowali z kanałem tylnym, przede wszystkim w celu odtworzenia dźwię-ków tła. W sprzęcie przeznaczonym do zastosowań domowych normą pozo-stawały dwa kanały, jako że winylowe płyty długog rające nie mogły zmieścić więcej, niż dwa kanały. Prawda, że do-konywano eksperymentów z urządze-niami czterokanałowymi (kwadrofonicz-nymi), lecz ze względu na brak kompa-tybilności między systemem kodującym a systemem dekodującym, do czego dołączył się słaby marketing, ten sys-tem nie przetrwał długo. Dźwięk telewizyjny aż do niedawnych czasów był tak słabej jakości, że nawet wzmacniacze z wczesnych lat pięćdzie-siątych miały lepsze brzmienie. Jeszcze dziś w ofercie handlowej większy jest wybór modeli monofonicznych, niż ste-reofonicznych.

20 Elektor 10/97

*

Rys. 1. Podsta-wowa różnica między Dolby Pro Logic a Dol-by Digital to po-dział kanału dźwięku otacza-jącego na dwa kanały: lewy i prawy.

Rewolucja wideo

W potowie lat siedemdziesiątych poja-wiły się pierwsze magnetowidy do użyt-ku domowego. Pierwotnie przeznaczo-ne były do nagrywania programów tele-wizyjnych, ale publiczność szybko stwierdziła, że można je stosować do kopiowania filmów fabularnych. Ten

równoczesny rozwój stał się podstawą dla dziś już olbrzymiego przemysłu pro-dukcji, sprzedaży i wypożyczania kaset wideo. Przemysł filmowy, początkowo niechętny nowości, wkrótce odkrył cał-kowicie nowy rynek dla filmów fabular-nych, tak nowych, jak i starych. Była to dobra nowina, gdyż w owych latach ki-no ledwo trzymało się na nogach. Od

Rozwój dźwięku otaczającego w kinie i sprzęcie powszechnego użytku

Format kinowy Format powszechnego użytku

Fantasia | 1941

Taśma magnetyczna 35/70mm (4...6 kanatów) 1950

1958 Dźwięk stereo na płytach dtugogrających (2 kanaty)

1961 Dźwięk stereo w radiowym paśmie FM (2 kanaty)

1970 Dolby B (redukcja szumów)

1972 Kasety wideo (monofoniczne)

Dolby stereo z zapisem optycznym (4 kanaty) 1976

Stereo surround (taśmy magnetyczne 70mm) 1978 Kasety wideo (stereofoniczne)

1980 Dysk laserowy

1982 Dolby surround (3 kanaty) Compact disk (2 kanaty)

Przestrzenne Dolby stereo (4 kanaty) 1987 Dolby Pro Logic (4 kanaty)

Dolby Digital z zapisem optycznym (5 + 1 kanatów) 1992

1993 Uktad scalony Dolby Digital Standard Dolby Digital dla cyfrowej TV w USA

1995 Standard Dolby Digital dla DVD

1996 Produkty DVD i PC z Dolby Digital w USA

początku lat osiemdziesiątych aż do dziś kino nieustannie odzyskuje od te-lewizji stracone niegdyś tereny, a to ze względu na słabą jakość programów telewizyjnych oraz nie kończące się po-wtórki. Co więcej, kino zapewniło tele-wizorowi w salonie nową funkcję: moni-tora wideo. Jak sprzęt akustyczny, od-biornik TV może być używany z więcej niż jednym źródłem sygnału. W ciągu lat osiemdziesiątych jakość dźwięku systemów wideo i TV, a także studyjnie nagranych kaset wideo, wzrosła nieporównywalnie. Plastykowy dźwięk z odbiornika TV zamienił się w stereofoniczny dźwięk hi-fi. Rozpo-częło się od nagranych kaset wideo, lecz wkrótce tą samą ścieżką poszły stacje telewizyjne. Oznaczało to, że sprzęt audio wysokiej jakości mógł zna-leźć zastosowanie także do odtwarza-nia dźwięku z telewizora i kaset. Jakość dźwięku z domowych urządzeń zaczęła się polepszać na początku lat osiemdziesiątych - proces ten zapo-czątkowano w Japonii. Opracowanie systemu compact disc przez Philipsa i Sony w połowie dekady, jak również nowe systemy akustyczne dla samo-chodów, a wreszcie Walkman1) firmy Sony, w ciągu kilku lat zmieniły całą scenę audio, przynajmniej w krajach zachodnich. Młodzież, która wychowywała się ze sprzętem audio i wideo wysokiej jakoś-ci, a dodatkowo z dźwiękiem otaczają-cym w kinach, bez wątpienia stanie się jutrzejszymi nabywcami systemów sur-round wysokiej jakości. Już na początku lat osiemdziesiątych do sklepów trafiły pierwsze domowe

Nowoczesne systemy dźwięku otaczającego centralny

Materiał źródłowy z kodowaniem surround

Dekoder Pro Logic

Elektor 10/97 21


urządzenia od twarza jące dźwięk ota-czający. Na początku składały się z ze-stawów stereo z doda tkowym kanałem tylnym. Nieco później, gdy stacje tele-wizyjne rozpoczęły nadawanie progra-mów z dźwiękiem stereo, systemy Doi-by Surround2) oraz Pro Logic3) dodały kanał centralny. Cyf rowe procesory sygna łowe (DSP - Digital Signal Pro-cessor) spowodowały uzyskanie przez urządzenia domowe takiej samej jakoś-ci, jaką odznacza ły się profes jonalne systemy kinowe. W technice systemów niewiele zmieni ło się od momen tu wprowadzen ia dekodera Pro Logic. Najbardziej zmieniła się l iczba progra-mów telewizyjnych nadawanych w for-macie Dolby Surround. Dziś nawet na popularnych nośnikach nagrywany jest dźwięk oznaczony „sur round sound" . Zupełnie n iedawno także wytwórcy OD-

s. 2. Konwersja (kodowanie) do sześciu kanałów na strumień danych MPEG2.

przenosi pojedynczy, monofon iczny sygnai o wąsk im paśmie. W cyfrowej wersji, w tym samym miejscu zakodo-

Dolby Digital i komputery multimedialne Jeszcze niedawno komputery z kartą dźwiękową zdolne były do wytwarzania tyl-ko dźwięku stereo. Wprowadzone ostatnio do sprzedaży procesory MMX pozwa-lają na dekodowanie i optymalizację danych AC-3, według potrzeb użytkownika, dla odtwarzania efektów surround przez zaledwie dwa głośniki. Dla realizacji te-go zamiaru procesor fączy kodowanie w systemie 5.1 z techniką głośników wir-tualnych. Jest to rozwiązanie czysto programowe, w którym można stosować na przykład 3D Sound Expenence (RSX3D) firmy Intel. Oprogramowanie wytv,-arza w przestrzeni pięć wirtualnych głośników. Przeznaczone jest głównie dla tych użytkowników komputerów, którzy chcą poprzez Internet słuchać muzyki z płyt DVD lub w systemie AC-3. Możliwe jest także generowanie sygnałów stereo sur-round dla systemów Dolby Surround lub Pro Logic. Na koniec, możliwe jest też generowanie sześciu dyskretnych kanałów i odtwarzanie ich przez wielokana-łową kartę dźwiękową.

wany jest sze rokopasmowy dźwięk dwóch kanałów: lewego i prawego. Ten nowy wariant dźwięku f i lmowego oznaczony został Dolby 5.1. Od chwili jego premiery powstało ponad 870 fil-

rogramowania do zastosowań mult ime-dialnych odkryl i zalety dźwięku otacza-jącego.

Trzecia generacja

970018- 13

mów z cyf rowym dźwięk iem, a l iczba km wyposażonych w aparaturę Dolby Digitai przekroczyła 8500 w więcej niż 50 krajach na całym świecie. Do zmieszczenia na dos tępne j prze-strzeni wielkiej liczby danych, jakich po-trzebują liczne kanały dźwiękowe, ko-n ieczna jest wyda jna kompres ja da-nych. System kompresj i i dekompresi mus1 soełnic następujące wymagania ' fa : w y r w c z y : syąna? stereofoniczny wysoce , iakosc na ooastawie niewiel-kiej l iczby aanych. (b) zapewnić wyso-Ką janość dźwięku w ie lokana łowego. (Cs zachować kompatybi lność z istnie-jącymi sys temami mono . stereo oraz Dolby.

Do osiągnięcia Jego celu Doloy DigitaJ stosu>e a lgoryt r r znany ood nazwą AC-3-1 skutkujący znaczna redukc ja iiczDy aanycn, a zarazem nie powodu-jący zauważa lnego obn iżen ia jakość; odtwarzanego dźwięku. Trzecia generac ja sys temów kodowa-nia dźwięku z f i rmy Dolby (po Dolby Surround i Dolby Pro Logic) dzieli całe pasmo akustyczne na wąsk ie podza-kresy Ich szerokość została ustalona z uwzględnieniem właściwości i selek-tywności ludzkiego słuchu, co pozwoli-ło na odfi l trowanie szumów kwantyza-cji. Ponieważ w przerwach między syg-nałami poz iom szumu został także is-totnie zredukowany, to końcowa jakość

W dekadzie lat osiemdziesiątych f i rma Dolby Laboratories opracowała alterna-tywę dla ana logowego sposobu kodo-wania. Film 35mm, który zawierał dwie ana logowe ścieżki dźwiękowe, został wzbogacony o ścieżkę cyfrową, umiesz-czoną w przerwach między o tworami perforacji. Ścieżka ta zawiera informację dla kanału dodatkowego, czyli tylnego. W systemie ana logowym tylny kanał

Rys. 3. Podczas odtwa-rzania dekoder stereo rozkodowuje tylko składnik MPEG1.

STRUMIEŃ BITÓW MPEG

WIELOKANA-ŁOWY

DEKODER

T 0 = L 0

Ti =Rr

T 2

T 3

T 4

MATRYCA

0 = L°. j DEKODER = RO. 1 STEREO T I = RO.

1

TQ = L0

Ti = Rr

T 2

L

R

C

-*• Ls

Rs

-+ -LFE 970018-12

22 Elektor 10/97


Strumień danych Dolby

Digital 5.1

Rys. 4. Dekodowanie danych Dolby Digital.

dźwięku jest (niemal) doskonała. System AC-3 funkcjonuje w całym zakre-sie widma akustycznego z zakresem dy-namiki 20 bitów i przy trzech częstotli-wościach próbkowania: 32kHz, 44,1kHz i 48kHz. Najmniejsza szybkość przepły-wu danych wynosi 32kb/s (jeden kanaf mono), a największa 640kb/s. Z kolei w systemie 5.1 szybkość 384kb/s zosta-ła zarezerwowana do zastosowań kom-puterowych, natomiast 192kb/s - dla dźwięku dwu kanałowego.

Odmienny standard dla Europy

Standard Dolby AC-3 jest używany je-dynie (przynajmniej w tej chwili) w Ame-ryce Północnej i w Japonii. W Europie (gdzie standardy zwykł ustanawiać Philips, choć jego wpływy wydają się ostatnio maleć5)) jest stosowana inna technika: kanał audio ze standardu MPEG26). Proszę zauważyć, że skład-nik wideo tej normy stał się światowym standardem dla telewizji cyfrowej (na-wet na tych obszarach, gdzie od daw-na panuje NTSC7)}. Firma Sony opracowała jeszcze inną technikę kompresji danych - ATRAC, lecz wciąż korzysta z MPEG2. Walka o jeden system dla całego świa-ta jest, oczywiście, złą wiadomością dla klientów. Na przykład odtwarzacze DVD8>, sprzedawane już w europejs-kich sklepach, nie dostarczają sygnału w standardzie MPEG2 dla zewnęt-rznych dekoderów: mogą odtwarzać tylko płyty nagrane w systemie Digital Dolby. Producenci informują, że w przy-szłości sytuacja ta najpewniej nie zmie-ni się, ponieważ nie ma dekoderów sur-round MPEG2 (i nikt nie ma zamiaru ich produkować), nie ma też w Europie op-rogramowania dla audio MPEG2. Na-

wet do niewielkiej produkcji płyt DVD w Europie jest stosowane kodowanie Dolby 5.1 przy pomocy systemu Dolby AC-3, a MPEG2 tylko do kodowania stereofonicznego, w celu zachowania kompatybilności z istniejącymi dekode-rami MPEG1. Ten kierunek rozwoju mo-że oznaczać, że Dolby Digital zostanie de facto standardem dla Europy, a taka wiadomość dla konsumentów może być tylko dobrą wiadomością. Na szczęście dla klientów, z ich punktu widzenia różnice między Dolby Digital a MPEG2 są nieznaczne. Obydwa sys-temy zawierają kanały przednie, lewy i prawy, oraz kanał centralny i dwa ka-nały tylne, także lewy i prawy. Odmien-nie od systemów analogowych, wszys-tkie kanały przenoszą całe pasmo akustyczne. Obydwa systemy mogą być rozbudowane o kanał superbaso-wy dla subwoofera (20...120Hz) - patrz rysunek 1. Standard MPEG2 jest logicznym rozwi-nięciem normy MPEG1 do kodowania sygnałów stereo, ponadto, dzięki dwóm rozszerzeniom (MC5+1 i MC7), można ich użyć do kodowania i dekodowania sześciu (5 + 1) kanałów, wymienionych w poprzednim akapicie. Umożliwia tak-że dodanie kolejnych dwóch kanałów (lewy centralny i prawy centralny) w ki-nach z bardzo szerokimi ekranami. Pięć sygnałów wejściowych dochodzi do matrycy (rysunek 2), która wytwarza sygnały wyjściowe (T0...T4) zakodowa-ne w sposób psychoakustyczny. Ze względu na swe ograniczone pas-mo, kanał superbasowy (rozszerzenie dla bardzo małych częstotliwości) wy-maga względnie małej liczby danych, bezpośrednio podawanych do wieloka-nałowego dekodera. W normalnym trybie dane MPEG2 mo-

gą być dostarczane bezpośrednio do nośnika. Jeżeli jednak wejdą do zwyk-łego dekodera stereo, zostaną odczy-tane jako dane MPEG1, to znaczy jako dźwięk stereo (dwukanałowy) - patrz rysunek 3. Dekoder wielokanałowy odczytuje z te-go potoku danych sygnały dła systemu 5 + 1, przy czym T0...T4 są ponownie przetwarzane przez matrycę. Obecnie dostępne są cztery rodzaje matryc, do-pasowujących sygnał do typu dekode-ra dla zachowania kompatybilności w przód i wstecz pomiędzy MPEG1 a MPEG2 (patrz tabela t).

Tabela 1. Dekoder !

ZrMto: stereo 5+1 7+1

stereo stereo stereo stereo

5 + 1 stereo 5 + 1 5 + 1

7+1 stereo 5 + 1 7 + 1

Sygnał MPEG2 zawiera dane niezbędne do wybrania odpowiedniej matrycy. Ta cecha odróżnia ten sygnał od systemu AC-3, w którym muszą zostać przeliczo-ne dane dla różnych kanałów (patrz rysunek 4). W przypadku sygnałów au-dio z efektami Dolby surround, system MPEG2 korzysta ze specjalnej matrycy kodującej, która przetwarza TQ oraz T1

jako dwa kanały Dolby surround. W trakcie odtwarzania dwukanałowy dekoder MPEG1 rekonwertuje dane z formatu MPEG2 do takiej postaci, któ-ra może być przetwarzana przez deko-der Dolby Pro Logic. Natomiast wielo-kanałowy dekoder MPEG2 bezpośred-nio generuje pięć kanałów. Tabela 2 ukazuje sygnały wyjściowe z różnych dekoderów jako funkcje oryginalnego sygnału wejściowego.

Tabela 2.

Dekoder

Źródło: 2-kanatowy

DVD 5+1 7+1

stereo surround

stereo surround

stereo surround

stereo surround

5+1 surround/'

stereo 5 + 1 5 + 1

7+1 surround ' stereo 5 + 1 7 + 1

Chociaż Dolby Digital funkcjonuje nie-znacznie inaczej od MPEG2 (i przeciw-nie), to tabela 2 ukazuje kilka różnic. Jest jednak prawdą, że system Dolby

Elektor 10/97 23

Nowoczesne systemy dźwięku otaczającego # Ś§Wti

dostarcza dźwięk o lepszej jakości i se-paracji kanałów, niż MPEG2, przynaj-mniej pod względem dekodowania dyskretnego kanału 5.1 oraz ścieżek dźwiękowych Pro Logic. To samo doty-czy kompatybilności w trybach pracy mono i stereo. Gdy piszę te słowa, nie ma jeszcze jas-ności, czy europejskim standardem zo-stanie system Dolby, czy MPEG2. W po-zostałych częściach świata mało kto wątpi, że używany będzie Dolby. Philips jest głęboko pogrążony w kłopotach fi-nansowych i polega w głównej mierze na rynku północnoamerykańskim, gdzie Dolby panuje bezapelacyjnie. Dla Philip-sa bardzo ważne jest zapewnienie suk-cesu sprzedaży DVD, jego najlepszego od dłuższego czasu produktu. •

V Zarejestrowany znak handlowy (Sony) małego, przenośnego.magnetofonu ka-setowego ze słuchawkami do użytku w trakcie spaceru lub podróży. 2) Dolby Surround jest znakiem towaro-

wym systemu opracowanego przez Dol-by Laboratories we wczesnych latach osiemdziesiątych. 3) Zarejestrowana nazwa handlowa fir-my Dolby dla analogowego systemu dźwięku otaczającego do użytku domo-wego, zawierającego głośniki przednie, centralne i tylne. 4> Nazwa handlowa firmy Dolby dla cyf-rowego kodowania dźwięku, stosowa-nego w filmach fabularnych na taśmie 35mm i wytwarzającego sześciokanato-wy dźwięk otaczający. System używa bloków danych, zapisanych w sposób optyczny pomiędzy otworami perforacji i pozostawia miejsce dla konwencjonal-nej ścieżki dźwiękowej. Jest przydatny także dla wielokanałowego dźwięku tele-wizyjnego oraz wideo i kina domowego. 5) Według niedawnego artykułu w The Economist, jednym z czołowych czaso-pism poświęconych biznesowi, gdyby Philips nie był chroniony przez strukturę głosów, zapewniającą absolutną władzę kilku zaledwie udziałowcom, koncern

ten zostałby niedawno przejęty przez tak zwanego „korsarza biznesowego". 6) Skrót nazwy Motion Picture Experts Group, organizacji powstałej w USA, mającej filie w Europie, zajmującej się ustalaniem standardów kompresji cyfro-wych sygnałów wideo. 7) Skrót nazwy US National Television System Committee oraz ustalonego przezeń standardu telewizji kolorowej. 8) Skrót nazwy Digital Video (albo Versa-tile = wszechstronny, uniwersalny) Disk. Panuje opinia, że system ten w ciągu najbliższych dziesięciu lat spowoduje zniknięcie wcześniejszych rozwiązań: CD, CD-ROM oraz VCR (Video Casset-te Recorder = magnetowid kasetowy).

Więcej informacji na temat dźwięku ota-czającego można znaleźć w Internecie na stronach: http: iI www. dolby. com http://www. mpeg. org

5 0 3 ; f e r Polska - Soyter Ltd. 01-497 Warszawa, ul. Zeusa 7 tel./fax: {0-22) 638 00 62 tei.: (0-22) 685 30 04 teł. kom: 0-902-92 776 e-mail: soyter@po\box.com

Niemcy - Soyter D-2820! Bremen Kornstr. 295 tei: - 4 9 42) 55 40 15 fax: +49 421 55 78 730

otoMOS Z Matsushita Automation

(/) Controls

Półp rze wodn i ko we dzieło sztuki

PhotoMOS-przekaźniki X X I wieku Przekaźnik PhotoMOS składa sie z członu ś c i g a j ą c e g o wejście ? wyjściem, z diody LED po strome sterującej (we! i fotoeiementu po strome wykonawczej (wy) Ten fotoelement zamienia Światło diody l E D w prąd i tym sposobem steruje tranzystorem MOSFET To znaczy, ze FET jest całkowicie niezalezny od przełączanego obciążenia Istotnymi właściwościami MOSFET-ow w stanie wysterowanym jest to, ze nie wykazują żadnego napięcia modulowanego a prąd może przewodzić w obu kierunkach W konsekwencji tego przekaźniki PhotoMOS mogą łączyć pewnie od V do 1000V i od A do 0.5A (i wiecej! Pracują szybko, bezszmerowo i bez stanów nieustalonych Żywotność > niezawodność jest znacznie wyzsza niż przekazmkow mechanicznych Rezystancja wyjściowa pozostaje stała podczas całego użycia

Szczegołowe informacje wysyłamy zainteresowanym na zapytanie.

Soyter Partner Matsushita NAiS

Zajmujemy się dystrybucja powtarzalnych podzespołów elektronicznych renomowanych producentów niemieckich, amerykańskich . japonsKich, m m SIEMENS. PHILIPS. TEXAS INSTRUMENTS, SGS, LINEAR T E C H N O L O G Y , M O T O R O L A , C A B , S P E C R O L , M A T S U S H I T A ,

A M E R I C A N M I C R O S Y S T E M S SAMI) ' , A N A L O G D E V I C E S .

A n d e r s o n P o w e r P P M l U C t l >

- z\ączi wysokocaaowc

Klngbright - diooy • 'wyświetlacze

LCD iransopjory

C f f l W SUCTItOMKS - rezystory ÔCy od 1 50GW.

cetairwczne. w metalowych oB udowa cn

eupec - moduły IGBT . eienenty

• szefom aso.-Tyfieru 'lac^ do leieioûrrkacii energetvki eiektioscchmki

DO - zaiowk: sygnałowe i soeci al i styczne

mycy

Dysponujemy katalogami, schematami aplikacyjnymi,

. wierząc, że nasz zespół jest w stanie sprostać Państwa wysokim wymaganiom.

24 Elektor 10/97

Lampy w sprzęcie audio

L!=]l/-YALAAJ EKTRONO p

Podstawy i działanie

Spodziewamy się, że przy okazji odrodzenia lamp elektronowych we wzmacniaczach audio (warto pamiętać, że w nadajnikach radio-, wych nigdy nie „umar-ły"), niektórzy (starsi) czytelnicy mogą sobie odświeżyć nostalgiczne wspomnienia czasów, kiedy lampy były w mo-dzie. Młodszych, wie-dzących o lampach ty-le co nic (iub bardzo niewiele), niewątpliwie interesuje o co chodzi w tych śmiesznych szklanych (lub metalo-wych) bańkach. Lam-pami stosowanymi we wzmacniaczach akus-tycznych są diody, trio-dy, tetrody, tetrody stru-mieniowe i pentody.

J. Boersma

• Dioda jest zwykle stosowana do pros-towania małych sygnałów o częstotli-wościach akustycznych i w zasila-czach, do prostowania zmiennego napięcia sieci na napięcie stale.

• Tri od a służy przede wszystkim jako przed wzmacniacz i odwracacz fazy.

• Tetroda i tetroda strumieniowa są sto-sowane głównie we wzmacniaczach mocy.

• Pentody znajdują zastosowanie zaró-wno w przedwzmacniaczach, jak i wzmacniaczach wyjściowych.

Symbole wymienionych lamp przedsta-wiono na rysunku 1. Oznaczenia lamp w pierwszej' chwili mogą peszyć, chociaż z wielu wzglę-dów są bardziej logiczne niż oznacze-nia tranzystorów i układów scalonych. W terminologii europejskiej pierwsza li-tera albo cyfra (cyfry) w amerykańskim typie kodowania wskazuje napięcie (lub prąd) grzejnika; na przykład E = 6,3V. Kolejne litery oznaczają typ lampy. Cyf-ry po literach oznaczają serię produk-cyjną. Oznaczenia lamp elektronowych podajemy w Katalogu Elektora na stro-nie 45.

Często litery są używane wielokrotnie lub w oznaczeniu jest kilka liter, na przy-kład GZ34 jest prostownikiem dwupo-łówkowym o żarzeniu 5V, ECC83 jest podwójną triodą wymagającą napięcia grzejnika 6,3V, UCH81 jest triodą-hep-todą wymagającą 19V (100mA) zasila-nia grzejnika, a 6K6 jest strumieniową tetrodą mocy z grzejnikiem 6,3V.

Konstrukcja lamp

Lampy używane we wzmacniaczach audio mają dwie lub więcej elektrod: ka-todę. anodę i siatkę (siatki).

Katoda i grzejnik Gdy lampy były jeszcze młode (lata 1900-1920), miały katody nagrzewane bezpośrednio (zwane żarzonymi). Ma-teria! tego elementu, wolfram lub nikiel, byt dobierany ze względu na właści-wości czyniące go przydatnym do tego celu. Konstrukcja taka miaia pewne nie-dociągnięcia. Na przykład, katoda mia-ła tendencje do zwisu, co oznacza, że odległość pomiędzy nią i anodą zmie-niała się, co, oczywiście, miało nieko-rzystny wpływ. Zarazem grzejnik był za-silany prądem stałym, co powodowało nierównomierny rozkład emisji do ano-dy. Zasilanie grzejnika prądem zmien-nym było pewnym ulepszeniem, ale spowodowało, że temperatura, a tym samym emisja elektronów, zmieniała się z częstotliwością prądu. Wszystkie te czynniki powodowały, że prąd anody zmieniał się w znacznym stopniu. Później, na początku lat dwudziestych w USA i w późnych latach dwudziestych w Europie, normą stały się katody żarzo-ne pośrednio. Katoda taka składa się z cylindrycznego rękawa pokrytego tlen-kiem, zawierającego żarzenie (ale odizo-lowane). Cylinder jest zwykle wykonany z niklu, natomiast pokrycie, czyli źródło elektronów, z baru lub strontu.

26 Elektor 10/97


Żarzenie nagrzewa się, gdy płynie przez nie prąd, co powoduje, że katoda rozgrzewa się do temperatury 1000... ...1300°C. Tak wysoka temperatura po-woduje, że elektrony pokrycia uzyskują dość energii termicznej, by przezwycię-żyć sity powierzchniowe i uciec. Należy zauważyć, że współczesne lampy sto-sowane w sprzęcie akustycznym są zwykłe żarzone prądem stałym dla wy-eliminowania ryzyka przydźwięku.

Anoda We wczesnych lampach anoda była po prostu małą metalową płytką (anoda była wówczas i ciągle jest w USA nazy-wana „płytą"). Oczywiście, wkrótce okazało się, że nie jest to konstrukcja o dużej sprawności. Anoda współczes-nej lampy jest prostokątną lub cylind-ryczną rurą, przez co ma dużo większą powierzchnię. Materiałami, z których wyrabia się anody są: miedź, molibden, wolfram, nikiel lub miedzionikiel.

Siatki Siatki są przewodnikami półprzezro-czystymi dla elektronów, zwykle w for-mie siatki lub równoległych prętów,- Ma-teriałami, z których się je wykonuje są zwykle molibden, wolfram lub grafit pi-rolityczny. Dla zmniejszenia emisji pier-wotnej stosuje się pokrycia takie, jak złotem. Aczkolwiek lampa może mieć wiele siatek, w tym krótkim artykułe bę-dą omówione tylko trzy: siatka sterują-ca Gi , siatka ekranująca G2 i siatka ha-mująca G3.

dioda trioda tetroda

Hr<> 2 Charakterystyka la(Vd) icrlnopotówkowych diod pros-lownrczych typu EB81 1 2 1E449I. tylko praca w liniował czę&ci krzyimj zapewnia małe zniekształcenia

i f f f

Ife d/ody, tnody tet/ody ipontody. Sutką sterującą josl 61. siatką ekranufącą Ó* a siatką hamują cą flg.

Montaż Lampy niezmiennie są montowane w szklanych (niekiedy metalowych) ru-rach odpompowanych do 10-9atm. W środku zwykle znajduje się katoda z żarzeniem wewnątrz, następnie siatki i na końcu anoda, wszystkie o kształcie cylindrycznym. Elektrody są zgrzewane do końcówek ze stopu FeCr, przecho-dzących przez okrągłe płytki miki lub ceramiczne. Stop ma ten sam współ-czynnik rozszerzalności, co szkło. Płyt-ka miki lub ceramiki jest zaciskana w podstawie lampy, która jest następnie odpompowywana. Wiele lamp na wewnętrznej stronie szklanej obudowy ma przewodzące po-krycie dla zapobieżenia gromadzeniu się ładunków dodatnich na skutek emisji wtórnej. Równie wiele lamp ma geter (pochła-niacz gazów), utrzymujący wysoką próżnię przez cały czas pracy lampy. Nazwa pochodzi od tego, że wykonuje „get" (czyli wyłapuje) gazy, którym uda-je się uwolnić. Getery (potas, sód, mag-nez, wapń) są naparowywane na ścian-ki lampy po jej odpompowaniu i uszczelnieniu prądami indukcyjnymi wielkiej częstotliwości.

Działanie

Nie jest możliwe pewne stwierdzenie, kiedy zaczął się rozwój lamp elektrono-wych. Niewątpliwie, niesystematyczne obserwacje zjawisk wyładowań w ga-zach były równie ważne, jak przypad-kowe odkrycia w badaniach fizycz-nych w ostatnich dziesięcioleciach XIX wieku. Poszukiwania Western Electric Compa-ny w USA wykryły w 1905, że umiesz-czenie trzeciej elektrody (siatki sterują-cej) pomiędzy katodą i anodą lampy

pentoda a

A*

f 1 f f

972023 - 11

umożliwia sterowanie elektronami po-między tymi elektrodami. Ta pierwsza trioda została nazwana VT1 (= vacuum tube 1, tj. „rura próżniowa" 1).

Dioda Działanie diody opiera się na zasadzie, że elektrony płyną od katody do anody. Niemal sto lat temu odkryto, że zjawis-ko to może być wykorzystane do celów prostowniczych. Na początku charakte-rystyki prąd diody ł^ nie rośnie równie szybko, jak przyłożone napięcie V<j (patrz rysunek 2). Jeśli napięcie rośnie nadal, prąd wzrasta bardziej gwałtow-nie. ale następnie ustala się, gdy napię-cie ciągle rośnie. Diody zazwyczaj powinny być stosowa-ne tylko w prostoliniowym zakresie cha-rakterystyki: poza nim zniekształcenia gwałtownie rosną, Taka sytuacja zachodzi również w przy-padku charakterystyki la(Va) lampy EZ81, pełnookresowego prostownika do zastosowań w zasilaczach - patrz ry~

30 Iyv)40

Rys. 3. Charakterystyk4 IJVa) dwupotówkowej dłody pros-towniczej typu EZ8I. Lampa te test przeznaczona przede wszystkim do stosowania w za-silaczach

Elektor 10/97 2 7

Rys. 5. Charakterystyka la(VGi) pentody EL34 - zauważ polep-szenie w porównaniu z rysun-kiem 4.

ruje godne uwagi polepszenie charak-terystyki zniekształceń pentody wy-jściowej, zachowując większą spraw-ność w porównaniu z triodą. Specjalna konstrukcja siatki ekranującej zapewnia o wiele bardziej stromą krzywą la przy niskich Va, a przejście do części pozio-mej jest bardziej gwałtowne. Dostępne są również tak zwane wersje specjalnej jakości (Special Ouality) pew-nych lamp, w których na różne elektro-dy użyto materiałów lepszej jakości. Za-pewnia to typowy czas pracy 10000 go-dzin. Odróżniają się one od lamp stan-dardowych odmiennym zestawieniem numerów typów: na przykład E83CC za-miast ECC83 lub E84L zamiast EL84. •

28 Elektor 10/97

Rys. 6. Charakterystyka la(Va) EL34 wygląda rów-nie dobrze.


niowa, jak diody. Znaczy to, że trioda pracuje zwykle w klasie A, oczywiście, jeśli działa jako wzmacniacz wyjściowy. Przy okazji warto zauważyć, że EL84 skonfigurowana jako trioda ma o wiele lepszą liniowość, niż EC92 lub ECC83.

Rys. 4. Charakterystyka ia(VQi) thody EC92/1/2 i ECC83. Zauważ, że napięcie siatki ste-rujące] jest zawsze ujemne względem katody.

. f l l

sunek 3. Część tej krzywej jest naryso-wana linią przerywaną dla wskazania, że w określonych warunkach prąd sta-ły nie może przekroczyć tej wartości. Oczywiście, swoją rolę odgrywa mak-symalna dopuszczalna moc wydziela-na w lampie. Specyficzną właściwością EZ81, jak również podobnej diody GZ34, jest fakt, że czas potrzebny do nagrzania katody jest dłuższy, niż w przypadku lamp wzmacniacza z tej samej serii. Zapew-nia to, że lampy wzmacniacza nie otrzy-mają wysokiego napięcia anodowego, zanim nie nagrzeją się prawidłowo.

Trioda Trioda jest diodą z siatką sterującą G-j, wprowadzoną pomiędzy katodę i ano-dę. Napięcie zmienne (sygnał) przyło-żone do siatki pojawia się wzmocnione na anodzie. Napięcie siatki sterującej jest niezmiennie ujemne względem ka-tody (patrz rysunek 4). Zwykle nastę-puje to w wyniku oddziaływania rezys-tora katody (który może być odsprzę-żony lub nie). Powoduje on pozytywną zmianę pomiędzy katodą i anodą. Cha-rakterystyka la(Va) triody nie jest tak li-

Tetroda Tetroda ma dodatkową siatkę, siatkę ek-ranującą G2 pomiędzy siatką sterującą i anodą. Funkcją tej dodatkowej siatki jest zmniejszenie pojemności G - | - a n o -

da. Gdy pojemność ta jest duża, względnie duże zmiany Va mogą indu-kować podobne zmiany VQ"-|. Jeśli za-leżności fazowe są prawidłowe, induko-wane napięcie siatki może się dodawać do napięcia przyłożonego do anody w taki sposób, że spowoduje oscylacje wzmacniacza. Warto pamiętać, że charakterystyka la(Va) tetrody jest bardzo podoba do charakterystyki pentody, lecz nie tak li-niowa przy niskich Va i małych la.

Pentoda W wyniku swoich doskonałych właści-wości w porównaniu z triodą, pentoda jest najczęściej stosowaną lampą elek-tronową. W szczególności, jej liniowość jest dużo lepsza, niż triody. Pentoda doskonale nadaje się do pracy w klasie AB we wzmacniaczach wyjściowych. Charakterystyki la(Voi) i l a ( V a ) mówią sa-me za siebie - patrz rysunki 5 i 6. Co więcej, pentody generalnie mają du-żo lepszą transkonduktancję (= prze-wodność wzajemną) G1 - anoda, g m , niż triody. Oznacza to, że napięcie ste-rujące potrzebne do pełnego wystero-wania jest znacznie mniejsze niż wyma-gane dla triody.

Lampy specjalne Strumieniowa tetroda mocy KT88 ofe-

l i iS f t i l l i ! Lampy w sprzęcie audio

HYBRYDOWY WZMACNIACZ AUDIO

To, co najlepsze w obydwu światach?

Ze względu na konstrukcję i naturę lam-py nadają się dużo lepiej do wzmacnia-nia napięć, a tranzystory do wzmacnia-nia prądów. W stopniach wyjściowych, które są wzmacniaczami prądowymi lub raczej mocy, lampy wykazują kolej-ne wady, ponieważ wymagają transfor-matora wyjściowego, którego cena jest wprost proporcjonalna do jakości. Ze względu na to, opisywany układ jest hybrydą: we wzmacniaczu napięcio-

wym wykorzystuje lampy, a tranzystory MOSFET we wzmacniaczu prądowym. Wzmacniacz napięciowy jest skonfigu-rowany jako sterowany szeregowo uk-ład przeciwsobny (SRPP), co zapewnia duże wzmocnienie i doskonałe przeno-szenie. Jest oparty na podwójnej trio-dzie PCC88, która ma doskonałą trans-konduktancję (nachylenie charakterys-tyki) i wymaga względnie niskich napięć anodowych.

Dane techniczne • Czułość wejściowa dla pełnego wysterowania 900mV • Impedancja wejściowa 10QkQ « Moc wyjściowa przy pełnym wysterowaniu

(przebieg sinusoidalny 1 kHz na obciążeniu 4Q) 265W • Wzmocnienie przy 1kHz 25dB • Współczynnik tłumienia przy 1kHz 3,2 • Charakterystyka częstotliwościowa: 10Hz OdB

100kHz -1,7dB

Nie ma prostej odpowiedzi na-pytanie, czy tranzystorowe

wzmacniacze akustyczne sq lepsze od lampowych, czy od-wrotnie. Wszystko zależy od za-

stosowania. Wzmacniacze lam-powe sq niewgtpliwie lepsze

pod względem zakresu dyna-; miki, co oznacza bardziej stop-

niowq zmianę charakterystyki roboczej, która w przypadku

wzmacniaczy tranzystorowych ma tendencję do gwałtowniej-szego załamania. Atrakcyjnym

kompromisem może*być wzmacniacz hybrydowy: lam-

powe stopnie wejściowe i tran-zystorowe stopnie wyjściowe.

Jego wynikiem jest wzmac-niacz łqczqcy to, co najlepsze

w obu tych światach.

£. Wincek

Elektor 10/97 29


Wzmacniacz prądowy (mocy) jest opar-ty o tranzystory MOSFET, w działaniu przypominające lampy i mające bardzo dużą impedancję wejściową. Tranzysto-ry te są skonfigurowane jako wtórniki źródłowe. Napięcia ich bramek są sta-bilizowane przez źródła prądowe i dio-dy Zenera. Wynikiem jest doskonały, ciekawy wzmacniacz, zarazem względ-nie łatwy w budowie. W torze sygnału jest tu tylko jedna lampa i dwa tranzys-tory. Jakość jego dźwięku jest bardzo dobra, a moc wyjściowa wystarczająca, by zmusić sąsiadów do sięgnięcia po telefon, gdy pokrętło głośności zosta-nie ustawione „na fuli". Ze względu na jego wielką impedancję wejściową, od-twarzacze CD z ich dużym sygnałem wyjściowym mogą być połączone bez-pośrednio ze wzmacniaczem poprzez potencjometr stereo 47...100kQ.

Rys. 1. Oprócz lampy PCC88 wzmacniacz napięciowy zawie-ra

Rys. 2. Wzmacniacz nyf-ścinwy jest oparty zystory MOSFET.

Wzmacniacz napięciowy

Schemat elektryczny wzmacniacza na-pięciowego SRPP przedstawia rysunek 1. Jak wspomniano wcześniej, wyko-rzystuje on podwójną triodę typu PCC88. Wejście jest sprzężone bezpo-średnio (stałoprądowo) i ma impedancję około 100kQ (R1). Napięcie anody 130...140V jest bardzo dobre: idealnie powinno wynosić 138V i nie przekraczać

150V. Każdy grzejnik wyma-ga napięcia 7V: ponieważ są połączone szeregowo, łączne napięcie grzejników powinno wynosić 14V. Połą-czenia grzejników są od-sprzężone kondensatorami tantaiowymi 10/jF. Anoda drugiej triody jest również odsprzężona, w tym przy-padku kondensatorem po-liestrowym 0,047^F (C3).

Wzmacniacz prądowy

Schemat elektryczny wzmacniacza prą-dowego przedstawia rysunek 2. Opie-ra się on na tranzystorze T4, typu 2SK176 (lub 2SK175), i T5. typu 2SJ56 (2SJ55). Jeśli napięcie zasilania zosta-nie obniżone do ±30V, dopuszczalna jest moc wyjściowa 50W. Z dobrym skutkiem mogą być również użyte tran-zystory, odpowiednio IRF530/IRF9530 i IRF540./IRF9540 firmy International Rectifier.

30 Elektor 10/97


2«Vpł» lUł r -k twzmecmecza

Kondensatory wejściowe C1 i C2 są ty-pu polipropylenowego (MKP), boczni-kowane poliestrowymi, odpowiednio C3 i C4. W stanie spoczynkowym kon-densatory te są połączone z masą po-przez rezystory R1...R3 i styki przekaź-nika. Przekaźnik przełącza się po około 20 sekundach, gdy kondensatory są całkowicie naładowane i nie mogą po-wodować skoków napięcia na wyjściu. Sygnały akustyczne są przykładane do bramek MOSFET-ów poprzez rezystory wejściowe R18 i R19. Tranzystory T2 i T3 działają jak źródła stałego prądu i zapewniają stabilne napięcia stałe na bramkach. Polaryzacja bramek jest sy-metryzowana potencjometrem P2. Prąd spoczynkowy jest ustawiany P1. Diody D5...D8 zabezpieczają bramki przed na-pięciami niedopuszczalnie wysokimi. Należy zauważyć, że wartości rezysto-rów R18 i R19 w obwodach bramek nie są jednakowe. Wynika to z odmiennych pojemności wejściowych n-kanałowych i p-kanałowych tranzystorów MOSFET. Rezystory te nie są montowane na od-powiedniej płytce, ale muszą być przy-

Elektor 10/97 31

Rys. 4. Napięcie grzej-nika lampy PCC88 /est stabilizowane. Jednak bardziej Istotne jest. aby prąd grzejnika byt równy 300mA.

lutowane bezpośrednio do odpowied-nich bramek. Rezystory źródłowe R20, R21 i R22, R23, o wartości 0,47ft każdy, mogą być zastąpione pojedynczymi rezystorami 0,25Q w miejscach R20 i R22 na płytce. Indukcyjność L1 w linii wyjściowej jest umieszczona wokół rezystora R24. Skła-da się z 20 zwojów emaliowanego drutu miedzianego o średnicy imm, nawinię-tych na wiertle o średnicy 10mm. Ob-wód R25-C11 jest filtrem Boucherota.

Zasilacz

Zasilacz, którego schemat elektryczny przedstawia rysunek 3, składa się z pięciu części. Pierwsza z nich mieści się na transformatorze sieciowym i za-pewnia miękki start stopni wyjściowych oraz zapobiega przepaleniu bezpiecz-ników dużym prądem włączenia. Prąd ten w ciągu kilku pierwszych sekund po włączeniu jest ograniczony przez R6. Napięcie sieci jest doprowadzone do prostownika mostkowego poprzez R1, R2 i C1...C3 (które mogą być rozłado-wywane poprzez R3), a następnie do stabilizatora 15V. Kondensator C5 jest ładowany poprzez R5 i po około 2 sekundach osiąga po-tencjał powodujący włączenie T1, przy czym zadziała przekaźnik. Styki prze-kaźnika zwierają R6. Transformator sieciowy Tr1 ma trzy uzwojenia wtórne: 2 x 30V i 1 x 22V. Na-pięcia uzwojeń 30V są doprowadzone

do prostownika mostkowego, dostar-czającego napięć ±42V do linii zasila-jących wzmacniacza prądowego. Napięcie uzwojenia 22V jest doprowa-dzone do drugiego transformatora Tr2, a następnie do dwu prostowników mostkowych. Sekcja ta (na płytce zasi-lania) dostarcza napięć grzejnika i na-pięć anodowych dla wzmacniaczy na-pięciowych, jak również napięcia robo-czego dla przekaźnika na płytce wzma-cniacza prądowego (rysunek 2) po-przez układ opóźnienia. Układ opóźnienia jest oparty na prze-rzutniku Schmitta utworzonym przez tranzystory T1 i T2. Kondensator C1 jest ładowany poprzez R1, aż jego napięcie wzrośnie do 10V. Gdy poziom ten zo-stanie osiągnięty, dioda D3 zaczyna przewodzić, przerzutnik Schmitta zmie-nia stan i przekaźnik na płytce wzmac-niacza prądowego przełącza się. Styki przekaźnika łączą wyjście wzmacnia-cza napięciowego z wejściem wzmac-niacza prądowego.

Podwójna dioda LED na płycie przed-niej wskazuje stan przerzutnika. Po włą-czeniu zasilania tranzystor T2 jest za-tkany, tak że jego emiter i w konsek-wencji bazy T3 i T4 uzyskują pełne na-pięcie zasilania. W wyniku tego T3 prze-wodzi i czerwona część diody LED świeci, podczas gdy T4 pozostaje za-tkany. Po około 20 sekundach przerzut-nik Schmitta zmienia stan, w wyniku czego T3 zatyka się, a T4 przewodzi. Powoduje to, że czerwona sekcja diody LED gaśnie, a świeci zielona, wskazu-jąc, że układ jest gotowy do pracy. Gdy zasilanie zostanie wyłączone, C1 rozła-dowuje się poprzez D1. Rezystory R9 i R10 oraz kondensator C2 odsprzęga-ją linie zasilania przekaźnika. Napięcie 22V z uzwojenia wtórnego Tr1 jest doprowadzone do uzwojenia wtór-nego Tr2. Ponieważ prąd płynący przez lampy nie przekracza 5mA, obciążal-

ność tego transformatora (150mA) jest więcej niż wystarczająca. Napięcie uzwojenia pierwotnego wynosi około 130V i jest prostowane przez D4...D7 i wygładzane przez C9 i C10. Konden-satory C5...C8 i 011 są elementami przeciwzakłóceniowymi. Gdy zasilanie zostanie wyłączone, kondensatory C9 i C10 są rozładowywane poprzez R13. Linia -ve niestabilizowanego napięcia grzejnika (około 24V) jest połączona z masą nie bezpośrednio, ale poprzez C12. „Surowe" napięcie grzejnika jest doprowadzone do regulowanego scalo-nego stabilizatora napięcia IC1 na płyt-ce napięcia grzejnika (rysunek 4). Tran-zystor T1 zapewnia stopniowe narasta-nie napięcia grzejnika. Stabilizator na-pięcia wymaga niewielkiego radiatora.

Montaż

Wzmacniacz stereofoniczny składa się z ośmiu płytek drukowanych (patrz ry-sunek 5), niedostępnych jako gotowe. Wszystkie płytki są wyposażone w złą-cza do montażu na płytce, by ułatwić ich wzajemne połączenia. Te dla napię-cia sieci i na płytce wzmacniacza prą-dowego mają wyprowadzenia o średni-cy 6,3mm, wszystkie pozostałe - wypro-wadzenia o średnicy 1,3mm. Dla uniknięcia pętli masy jest absolutnie niezbędne, aby linie -ve na wszystkich płytkach były odseparowane i połączo-ne z masą tylko w jednym punkcie obu-dowy. Połączenia wejścia i wyjścia wzmacnia-cza napięciowego muszą być poprowa-dzone pojedynczym przewodem ekra-nowanym z ekranem połączonym z masą wyłącznie na płytce wzmacnia-cza napięciowego. Stąd płytka wzmacniacza prądowego nie ma wyprowadzeń dla dołączenia ek-ranu doprowadzeń wejścia ze wzmac-niacza napięciowego. Tranzystory MOSFET i T1 muszą być przykręcone do aluminiowego wsporni-ka, łączącego płytkę z radiatorem tych elementów (muszą być jednak od nie-go odizolowane; nie zapomnij użyć do-statecznej ilości pasty termoprzewo-dzącej).

Kalibracja

Przed włączeniem zasilania ustaw po-tencjometry P1 i P2 na płytce wzmac-niacza prądowego w położeniu środko-wym, a potencjometr na płytce napięcia grzejnika w położeniu minimum. Tym-czasowo wstaw rezystory 10Ś2/1W w li-

32 Elektor 10/97

WKŁADKA


34 Elektor 10/97

WKŁADKA

F


te. Czytnik/programator kart chipowych

w . r / Hybrydowy wzmacniacz audio

Elektor 10/97 35


22V~ z Tr1

Płytka wzmacniacza prądowego ezerwona - zielona ' przekaźnik * podwójna dioda LED prawego kanału

Płytka zasilacza (płytka 2 zasilacza na rys. 3)

Płytka wzmacniacza napięciowego

wejście 24V=

wyjście 14V0.3A-

Płytka miękkiego startu

Rys. 5* Rozmieszczenie elementów na płytkach

Płytka napięcia grzejnika

tek zamieszczamy we wkładce m sir. 34-35). Wzmacniacz stereo wymaga dwóch płytek wzmac-niacza napięć fowuqo l dwóch płytek wzmacniacza prądowego. Zauważ, że nie ma płytki zasilacza sieciowego (płytki 1 zasilacza na rys. 3).

Elektor 10/97 37


nie zasilania wzmacniacza prądowego. Wyjście wzmacniacza powinno pozo-stać otwarte. Wtącz zasilanie i ustaw napięcie zasila-nia grzejnika na 14V. Ponieważ jednak lampa PCC88 należy do typu o okreś-lonym prądzie żarzenia, lepiej będzie ustawić prąd grzejnika na 300mA (po okresie nagrzewania, powiedzmy, 10 minut).

Następnie włącz woltomierz cyfrowy (DVM) równolegle z jednym z rezysto-rów 10Q i reguluj potencjometrem P1 do uzyskania odczytu 1V, co odpowia-da prądowi spoczynkowemu 100mA. Dołącz woltomierz do końcówek wy-jściowych i reguluj potencjometrem P2 do uzyskania odczytu 0mV. Wytącz zasilanie i usuń rezystory 10£2. Ponownie wtącz zasilanie. Włącz wolto-

mierz cyfrowy równolegle z rezystorem R20 lub R22 i reguluj potencjometrem P1 do uzyskania odczytu 230.~250mV. Pozostaw włączony wzmacniacz na kil-ka godzin i ponownie sprawdź napię-cia. Na koniec dołącz woltomierz do końcówek wyjściowych i ponownie sprawdź, czy odczyt wynosi 0mV, regu-lując w miarę potrzeby potencjometrem P2. •

WYKAZ ELEMENTÓW

Rezystory R1,R2,R3:160Q R4: m a R5, R16, R17:750kQ R6:10Q R7:22kQ R8, R9:10kfl Ś10, R13:820kQ R11, R12:186kQ ;

R14, R15:2Q6Q > R18:680fl R19:510ii

R20, R21...R23:0,47«/5W R24:5,1Q/1W R25:10Q/1W PI, P2:250kQ, potencjometry montażowe, stojące Kondensatory C1, C2:1,5^F/250V, metalizowany polipropylenowy (MKP) C3, 04:4,7^F/160V, metalizowany poliestrowy (MKT) C5,06:0,6ty*F/63V C7,08:0,22^F/100V C9,010:330^F/63V, stojące C11:0,022juF/100V Półprzewodniki D1,02: diody LED 5mm, zielone D3, D4: diody Zenera 15V/1W D5, D6: diody Zenera 12V/500mW D7, D8:1N4148 T1; 2SC1775 T2: BC560 T3: BC550 T4:2SK176 lub 2SK175 (patrz opis w tekście) T5:2SJ56 lub 2SJ55 (patrz opis w tekście) Różne L1: patrz opis w tekście Rei: przekaźnik miniaturowy 24V,

2 komplety styków zwiernych, rezystancja cew-ki I400n

Pfytka wzmacniacza napięciowego Rezystory R1:1Q0k£l R2:1kO R3, R4:510Ł1 Kondensatory 01: 470^F/16V, stojący C2: 0,68/jF/63V C3: 0,047/iF/250V C4:1ty/F/35V, tantalowy Różne

Lampa PCC88 Gniazdko noval lampy PCC88 do montażu na płytce

Pfytka napięcia grzejnika Rezystory R1:2,2ka R2:270S2 R3:150kn P: tka, potencjometr montażowy, stojący Kondensatory C 1 : 4 7 / J F / 3 5 V , stojący C 2 , C 3 : 0 , 1 ^ F / 1 0 0 V

04:4,7pF/16V, stojący C5: 470^716V, stojący PótpnewodnHd D 1 : 1 N 4 1 4 8

T 1 : B C 5 6 0

I G 1 : L M 3 1 7

Płytka miękkiego startu Rezystory R 1 , R 4 : 1 2 0 F L / 1 W

R2:15G«/1W R 3 : 1 M £ V 1 W

R 5 : 1 0 T Ó L

R 6 : 1 0 0 0 / 1 1 W

Kondensatory Cl: 0 , 1 / J F / 2 5 0 V , dla prądu zmiennego 0 2 , C 3 : 0 , 3 3 * I F / 2 5 0 V

0 4 : 4 7 0 M F / 1 6 V , stojący 0 5 : 1 0 0 F I F / 1 6 V , stojący Półprzewodniki D 1 . . . D 4 : 1 N 4 0 0 7

05: dioda Zenera 15V/1W D 6 : 1 N 4 1 4 8

T 1 : B C 5 5 0

Różne Re1: przekaźnik 12V, 1 komplet styków zwiernych, prąd16A

Płytka zasilam

Rezystory R1:330ka R2, R3, R5, R6:100ki2

R4:10 £2 R7, R8:1,3k£i R 9 : 1 0 0 A

R10:22&0/1W R 1 1 , R 1 2 : 1 K O / 1 W

R 1 3 : 2 2 0 T Ó L / 1 W

Kondensatory C L : 1Q0JJF/16V, stojący 0 2 : 1 0 C ^ I F / 3 5 V , stojący 0 3 , 0 4 : 2 2 0 Q M F / 4 0 V , stojące C 5 . . . C 8 : 0 , 0 1 / I F / 2 5 0 V

C 9 , 0 1 0 : 2 X 1 5 0 M F / 3 5 0 V , stojące 0 1 1 , 0 1 2 : 0 , 3 Ą J F / 2 5 0 V

Półprzewodniki D1:1N4148 D 2 : dioda Zenera 1 2 V / 5 0 0 M W

D 3 : dioda Zenera 1 0 V / 5 0 0 M W

D 4 . . . D 7 : 1 N 4 0 0 7

G1: mostek prostowniczy B40C150G/1000 T 1 , T 3 : 8 0 5 5 0

1 2 , T 4 : 8 0 5 6 0

Różne Tr2: transformator, uzwojenie pierwotne 130V, wtórne 2 x12V, prąd 150mA

38 Elektor 10/97


Legendarna konstrukcja dnia wczorajszego

Zadaniem wyjściowego wzmacniacza akustycznego jest po prostu zamiana sygnału wejściowego małej mocy w sygnaf o mocy dostatecznej do wy-sterowania głośnika i dokonanie tego przy możliwie jak najmniejszym znie-kształceniu przebiegu wejściowego. W początkach inżynierii akustycznej do-konywano tego przy pomocy dwu- lub trójlampowego układu z pojedynczą wyjściową triodą lub pentodą. W latach trzydziestych dało to wynik w postaci wzmacniaczy mocy dostarczających do 10W mocy akustycznej przy typowych całkowitych zniekształceniach harmo-nicznych (THD) 3 do 8 procent. Producenci tacy jak Cossor stosowali ujemne sprzężenie zwrotne (NFB) dia uzyskania polepszonej stabilności, mniejszych zniekształceń i bardziej płaskiej charakterystyki przenoszenia. Williamson również użył ogólnego sprzę-żenia zwrotnego, które, we współdziała-niu z połączeniami międzyelektrodowy-mi, zaowocowało akustyczną mocą wyj-ściową do 15W i zniekształceniami THD 0,1 procenta, naprawdę znaczącym po-lepszeniem przenoszenia w porówna-

niu ze wzmacniaczami konstruowanymi w łatach trzydziestych. Innym ważnym czynnikiem we wzmacniaczu jest sta-rannie zaprojektowany transformator wyjściowy, dopasowujący względnie dużą impedancję wyjściową wzmacnia-cza do małej impedancji głośnika.

Opis układu

Schemat elektryczny wzmacniacza opartego na oryginalnej konstrukcji Wil-liamsona, z wyłączeniem zasilania, przedstawia rysunek 1. Doświadczony czytelnik natychmiast wyróżni trzy częś-ci: stopień wejściowy z odwracaniem fazy, stopień sterujący i stopień wyjścio-wy. Ponieważ dobry projekt znaczy wię-cej niż części składowe, zwykle pozo-stawia się go w spokoju. Oczywiście, w zakresie doboru lamp i niektórych in-nych elementów, istnieje pewna swobo-da indywidualnej adaptacji tak dalece, jak długo rezystancja wewnętrzna Ra, współczynnik wzmocnienia y i trans-konduktancja gm (nachylenie Sa) za-stępczych lamp nie różnią się zbytnio od tychże lamp oryginalnych. Małe róż-

Niemal pięćdziesiąt łat temu, Wf-reless World (obecnie Electronics

World) opublikował projekt wyh ściowego wzmacniacza akus-

tycznego, który nadał hi-fl nowy wymiar. W latach trzydziestych

Cossor Radio of London wprowa-dził ujemne sprzężenie zwrotne (negative feedback - NFB) dia

polepszenia charakterystyki znie-kształceń wyjściowych wzmacnia-czy akustycznych, Po drugiej woj-nie światowej tetroda strumienio-wa, produkowana głównie przez Marconi-Osram Vaive Company of Wembley, London, umożliwiła znaczące ulepszenie zniekształ-

ceń (bez NFB) w porównaniu z pentodą, przy zachowaniu

większej sprawności tej lampy w stosunku do triody mocy. D. Williamson, inżynier pracujący

w Marconi-Osram stwierdził, że zaleta większej sprawności jest za-

chowana, jeśli siatka ekranująca jest połączona z anodg dla utwo-

rzenia ąuaskriody.

B.v.d. Kerk

Elektor 10/97 39


nice mogą być kompensowane przez odpowiednie zmiany poszczególnych rezystorów. Wzmacniacz Williamsona wprowadził trzy nowości. Po pierwsze, bezpośred-nie sprzężenie anody stopnia wejścio-wego z siatką odwracacza fazy. Po dru-gie, konfigurację układu podstawowe-go jako całości. Po trzecie, konstrukcję transformatora wyjściowego. W latach czterdziestych transformator wyjściowy był całkiem duży, jak na przenoszone moce i miał bardzo szerokie pasmo przenoszenia.

Wzmacniacz wejściowy i odwracacz fazy

Początkowo Williamson jako wzmac-niacza i odwracacza fazy użył dwóch pojedynczych triod typu 6J5, ale póź-niej zastąpił je podwójną triodą typu 6SN7 (patrz rysunek 2), ciągle jeszcze dostępną. Jednak obecnie bardziej od-powiednie będzie zastosowanie lampy typu ECC82 (12AU7). Transkonduktan-cja g m (nachylenie Sa) tej lampy nie jest tak duże, jak we wcześniejszym mode-lu, ale może być łatwo skompensowa-ne poprzez nadanie rezystorowi katody nieco większej wartości dla ustawienia punktu pracy stopnia. Wynika stąd po-tencjał anody około 100V i, ponieważ anoda jest sprzężona bezpośrednio z siatką następnego stopnia, napięcie

- 0 0 s f ra* i

01 0

Rys. 2. Stopień wejścio-wy i odwracacz fazy, oryginalnie wykorzystu-jące lampy typu 6J5 lub 6SN7.

Rys. 1. Schemat elekt-ryczny oryginalnego wzmacniacza William-sona z wyłączeniem zasilania.

katody tego stopnia wynosi około 105V, a napięcie anody około 215V. Z powo-du względnie małych wartości rezysto-rów katody i anody, niewiele może się nie udać. Należy jednak zauważyć, że prądy płynące w obydwu stopniach są dosyć duże. Do obwodu R26-C10 po-wrócimy później. Pierwszy stopień jest objęty ujemnym prądowym sprzężeniem zwrotnym w wyniku nieodsprzężonego rezystora katody. Wskutek tego zniekształcenia tutaj będą niewielkie. Wzmocnienie z otwartą pętlą wynosi około 10. Nale-ży pamiętać, że w przypadku wzmac-niacza stereofonicznego współczynniki /i obydwu stopni muszą być równe. Od-wracacz fazy w ogóle nie wzmacnia, odznaczając się dużym współczynni-kiem sprzężenia zwrotnego, wynikają-cego z niezwykle dużej rezystancji ka-tody.

Stopień sterujący

Ten sam typ lampy co w stopniu wej-ściowym, może być zastosowany w stopniu sterującym (patrz rysunek 3). I tu również, jeśli zostanie użyta ECC82, wartość rezystora katody powinna być nieco większa, niż na rysunku 1. Częs-to w tym miejscu jest stosowana lampa typu 12BH7 z rezystorami anodowymi

mniejszymi, niż na schemacie (33k£2 zamiast 47kO). Zaletą takiego rozwią-zania jest zmniejszenie efektu Millera lamp wyjściowych. Efekt ten może być rozważany zastępczo jako kondensator pomiędzy anodą i siatką lampy. Jest to najważniejsza wada konstrukcji i znacz-nie ogranicza pasmo z otwartą pętlą wzmacniacza jako całości. Zmniejsze-nie wartości rezystorów anodowych w stopniu sterującym przyspiesza łado-wanie zastępczych pojemności upływu i powoduje, że wzmacniacz jest szyb-szy. Jeśli zostaną zastosowane 12BH7

3

Ra R»

H I — -

Zft R1 (1 1

' .

Rys. 3. Stopień sterują-cy wykorzystuje lampy tego samego typu, co stopień wejściowy.

40 Elektor 10/97

ummmmmmmmmmm mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm Lampy w sprzęcie audio

jako lampy sterujące i tetrody strumie-niowe jako lampy wyjściowe, staje się możliwe pasmo (aż) 20kHz (jest ono, oczywiście, znacznie szersze z ujem-nym sprzężeniem zwrotnym).

5

Jest również możliwe, jak to przedsta-wiono na rysunku 4, użycie w stopniu sterującym dwu ECC82 i równoległe połączenie połówek każdej z lamp. Wartości rezystorów katody i anody również mogą być zmniejszone o poło-wę. Jeśli zostanie zastosowana 12BH7, wartość wspólnego rezystora katody powinna być dobrana tak, by każda z połówek lampy przewodziła prąd 4mA. Należy zauważyć, że wspólny re-zystor katody nie wprowadza ujemnego sprzężenia zwrotnego, ponieważ, z po-wodu małych napięć zmiennych, lam-py aktywnie utrzymują się wzajemnie w stanie niemal doskonałego zrówno-ważenia. Oznacza to, że sygnały zgod-ne w fazie są skutecznie tłumione, a lampy mają polepszone charakterys-tyki la(Vg). Wzmocnienie stopnia wyno-si około 12.

Stopień wyjściowy

Stopień wyjściowy składa się z układu przeciwsobnego tetrod strumieniowych połączonych jak triody (siatki ekranują-ce połączone z anodami). Triody pier-wotnie generują parzyste harmoniczne, które w układzie przeciwsobnym elimi-nują się wzajemnie: wspaniała cecha wzmacniacza wysokiej jakości. Co wię-cej, rezystancja Ra (quasi) triody jest dużo mniejsza niż tetrody. W oryginal-nym wzmacniaczu Williamson zastoso-wał tetrody strumieniowe typu KT66 (patrz rysunek 5), ale dziś nie są one już łatwo dostępne. Alternatywą na ryn-ku są lampy typu 6L6/KT66 firmy Audio Note i 6L6WGC/5881 firmy Sovtek, ale nie są one zalecane, ponieważ nie wy-trzymują wydzielanej mocy przez dłuż-szy czas. Lepiej jest użyć lampy typu EL34, która, chociaż jest pentodą, pra-cuje dobrze w tym układzie. W takim przypadku wartość R22 powinna być zmieniona na 100£2. Lampa EL34 jest w pełni wysterowana przy sygnale o wartości skutecznej 24V, podczas gdy KT66 wymaga wartości skutecznej 38V. Tak jak w stopniu sterującym, rezystor katodowy nie jest odsprzężony. Wzmac-niacz w całym zakresie pracuje w klasie A. Oznacza to, że obie lampy przewo-dzą prąd, aczkolwiek niewielki, przez cały czas. Gdy wzmacniacz jest przeste-rowany, prąd jednej z lamp staje się nie-mal równy zeru, natomiast druga dozna-je silnego ujemnego sprzężenia zwrot-nego poprzez rezystor katody, tak że wzmocnienie nie może wzrosnąć. Decydujący wpływ wspólnego rezysto-ra katody na zniekształcenia jest wi-

doczny na rysunku 6. Charakterystyki odnoszą się do lamp EL34. Ponieważ lampa ta była skonstruowana jako za-miennik 6L6GC i podobnych, można przyjąć, że charakterystyki tych lamp nie różnią się zbytnio. Wtórną zaletą nieodsprzężonego rezystora katody jest to, że nie „słychać" kondensatora. Jeśli R17 jest ustawiony w położeniu środkowym, reguluj R21, by uzyskać prąd anody (mierzony pomiędzy środ-kowym punktem transformatora wyj-ściowego a linią +ve zasilania) równy 125mA. Następnie ustaw zrównoważe-nie dla prądu stałego potencjometrem R17. Jeśli rezystancje uzwojeń pierwot-nych transformatora wyjściowego są równe (co nie zawsze się zdarza), regu-luj R17 tak, by spadki napięcia na oby-dwu uzwojeniach były równe. W takim przypadku różnica dwu napięć stałych na anodach jest równa zeru. Jeśli re-zystancje te nie są równe, należy zasto-sować prawo Ohma. Rezystory R15 i R20 są stoperami, za-pewniającymi, że lampy wyjściowe nie mogą oscylować. Powinny być wluto-wane blisko gniazdek lamp. Rezystory R23 i R24 służą do zabezpieczenia przed przekroczeniem maksymalnej mocy rozpraszanej siatek ekranują-cych. Jeśli zostaną pominięte, powsta-nie duże prawdopodobieństwo, że lam-py wyjściowe zaczną oscylować. W przypadku lamp EL34 ich wartość może być zmniejszona do 47Q. Wszystkie rezystory w obwodzie katody powinny być drutowe o mocy 4W. Jeś-li siatki sterujące lamp zostaną otwarte, lampy mogą ulec samouszkodzeniu w ciągu sekund.

Ujemne sprzężenie zwrotne

Ujemne sprzężenie zwrotne obejmują-ce cały wzmacniacz uzyskuje się po-przez R25 włączony pomiędzy uzwoje-niem wtórnym transformatora wyjścio-wego i katodą stopnia wejściowego V1. Wartość tego rezystora zależy od impe-dancji wyjściowej i założonego współ-czynnika sprzężenia zwrotnego. Zaleca się sprawdzić przy pomocy rezystora o dużej wartości, powiedzmy 150kQ, czy jego dołączenie spowoduje zwięk-szenie, czy zmniejszenie wzmocnienia. Jeśli wzmocnienie wzrośnie, sprzężenie jest dodatnie, tak że końcówki wtórne-go uzwojenia transformatora muszą być zamienione. W oryginalnym wzmacnia-czu Williamsona współczynnik ujemne-go sprzężenia zwrotnego wynosił 10 (to jest 20dB). Współczynnik ten jest okreś-

Elektor 10/97 41

Lampy w sprzęcie audio lany poprzez obliczenie spadku wzmoc-nienia ze sprzężeniem w stosunku do wzmocnienia bez sprzężenia. Mniejsza wartość R25 oznacza silniejsze sprzęże-nie zwrotne, mniejsze zniekształcenia, szersze pasmo przenoszenia (ale nie pasmo mocy) i większy współczynnik tłumienia. Gdy wzmacniacz jest używany jako jed-nostka mono, duży współczynnik tłu-mienia jest zaletą, ale w zastosowa-niach stereo aspekty przestrzenne ule-gają pogorszeniu przy zwiększaniu sprzężenia. Przy współczynniku sprzę-żenia równym 4 zniekształcenia są ak-ceptowalnie małe, a szerokość pasma dostatecznie duża. Jednak, w więk-szości przypadków potrzeba tłumienia głośników dyktuje stopień sprzężenia zwrotnego. Konieczność przeprowadzenia pew-nych eksperymentów z wartościami R25 i C10 jest nieunikniona. Wartość te-go kondensatora zależy od stopnia sprzężenia zwrotnego i właściwości transformatora wyjściowego. Zazwy-czaj mieści się ona pomiędzy 100pF i 200pF, ale precyzyjnie może być określona przy pomocy oscyloskopu i generatora fali prostokątnej (funkcyj-nego), gdy zostanie ustalony wymaga-ny współczynnik sprzężenia zwrotnego. Ustaw sygnał generatora na 10kHz i obserwuj przebiegi na oscyloskopie. Zależnie od współczynnika sprzężenia zwrotnego pozioma część przebiegu wykaże jakieś dzwonienie (zafalowa-nia). Większy kondensator C10 zmniej-szy dzwonienie. Niestety, gdy pozioma część przebiegu jest płaska, C10 jest zbyt duży: niewielkie dzwonienia za-pewniają najlepsze przenoszenie. Jeśli odpowiednia wartość kondensatora przekracza 200pF, wskazuje to na słaby transformator wyjściowy. W niemal wszystkich przypadkach wartość R26 może być pozostawiona, jak na sche-macie. Jednocześnie oscyloskop pokaże czas narastania wzmacniacza, to jest ile cza-su trwa narastanie zbocza od poziomu podstawy do początku dzwonienia: 5 do 6fjs jest doskonałym wynikiem. Jeśli wzmacniacz jest wolniejszy, najle-piej nieco zwiększyć ujemne sprzęże-nie zwrotne, ale jeśli jest szybszy,

Rys. 7. Podstawowa konstrukcja transfor-matora wyjściowego Williamsona.

i i s ^ C t Wkm IKSt $

Rys. 6. Charakterystyka całkowitych zniekształceń harmonicznych wyjścio-wego stopnia przeciwsob-nego z lampami EL34.

MBHMWHBHBBBBSHBI

dźwięk nie jest ani trochę lepszy. Przy niekórych transformatorach wyjścio-wych i małym współczynniku sprzęże-nia obwód R26-C10 może być w ogóle pominięty.

Transformator wyjściowy

Transformator wyjściowy oryginalnego wzmacniacza Williamsona wykorzystu-

je warstwowy (blaszkowy) magneto-wód dwuokienkowy, równoważny dzi-siejszym kształtkom El 150 N (o wyso-kości 150mm). Rdzeń ma dwie iden-tyczne komory, z których każda zawie-ra pięć uzwojeń pierwotnych. Każda z tych sekcji składa się z czterech warstw po 88 zwojów emaliowanego drutu miedzianego o średnicy 0,3mm. Każda z warstw pierwotnych jest ukła-dana naprzemian z czterema uzwoje-niami wtórnymi, złożonymi z dwóch warstw po 29 zwojów emaliowanego drutu miedzianego o średnicy 1mm. Wszystkie warstwy są rozdzielone izola-cją papierową o grubości 0,05mm. Uz-wojenia są izolowane płótnem o gru-bości 0,4mm impregnowanym olejem.

uzwo jen ie w t ó r n e

uzwo jen ie p i e r w o t n e

E z z m

D o p a s o w a n a para EL34 w połączeniu triodowym:

po lewej z kondensatorem, a po prawej bez

kondensatora odsprzęgającego; napięcie anody 425V; Rk = 235fl

• •MHMttBHfl iBKH

42 Elektor 10/97

Sekcje uzwojenia pierwotnego są po-łączone na stałe szeregowo i tylko trzy końcówki są wyprowadzone na zew-nątrz, zapewniając impedancję od anody do anody 10kQ i odczep środ-kowy. Wszystkie końcówki uzwojeń wtórnych są wyprowadzone na zewnątrz. Aby za-pewnić pożądane sprzężenie, wszyst-kie uzwojenia wtórne zawsze pracują jednocześnie i mają rezystację od 1,71) (wszystkie połączone równoleg-le) do 10912 (wszystkie połączone sze-regowo) . Podstawowe dane charakterystyczne to indukcyjność pierwotna 100H mie-rzona przy 50Hz i 5V wartości skutecz-nej, rezystancja pierwotna 25012 oraz indukcyjność upływu 22mH. Zgodnie z oryginalnymi wymaganiami, jeśli prąd płynący przez transformator jest więk-szy niż 150/LZA, transformator powinien być wybrakowany/Oczywiście, dziś jest niemal niemożliwe wykonanie takiego transformatora. Jeżeli jednak chciałbyś spróbować, pamiętaj, że transformator Wiliiamsona wykorzystywał zwyczajne grube blachy stalowe. Dziś do wytwo-rzenia wymaganego strumienia w sta-lowych blachach teksturowanych wy-starczy duzo mniejsza siła magnesują-ca. przez co odpowiedni rdzeń jest mniejszy i mniejsza jest liczba zwojów. Indukcyjność upływu określa charakte-rystykę dla wielkich częstotliwości. Moż-na to potwierdzić zwierając uzwojenie wtórne i mierząc odpowiednią indukcyj-ność uzwojenia pierwotnego przy częs-totliwości na tyle małej, by pojemności rozproszone nie miały wpływu, po-wiedzmy, 50Hz. Indukcyjność upływu nie powinna przekraczać 35mH. Najpoważniejszym problemem w zna-lezieniu odpowiedniego transformatora zastępczego jest impedancja uzwoje-nia pierwotnego 10kl2. Jest możliwe wykorzystanie wyjścia 412 transformato-ra o impedancji uzwojenia pierwotnego 5kl2 (łatwiejszego do znalezienia) do sterowania głośników 812. Stosunek impedancji transformatora wyjściowego jest kwadratem stosunku liczby zwojów. Ta odrobina wiedzy mo-że pozwolić ci znaleźć odpowiedni transiofmator. Jednak nie lekceważ in-dukcyjności pierwotnej lub upływu.

Zasilanie

Oryginalny zasilacz sieciowy wykorzys-tywał lampę prostowniczą typu 5V4, wymagającą oddzielnego uzwojenia transformatora sieciowego 5V. Jak na

dzisiejsze standardy, kondensatory elektrolityczne są niewielkie: tylko Tym niemniej wszystko jest w porząd-ku, ponieważ wzmacniacz działa w kla-sie A. Która, w wyniku równomiernego obciążenia, nie stawia dużych wyma-gań zasilaczowi sieciowemu. Diawiki, jakich użyto we wzmacniaczu Wiliiamsona, są dziś rzadkością. Jednak w roku 1940 kondensatory elektrolitycz-ne były drogie i kombinacje dławików i małych kondensatorów elektrolitycz-nych były tańsze. Dziś powinniśmy użyć kondensatora, powiedzmy, 1000/JF, by uwolnić się od jakiegokolwiek przy-dżwięku.

Dławik L1 może być zastąpiony rezys-torem, na którym jest dopuszczalny spadek napięcia 10V. Oczywiście, mo-żesz utworzyć dławik łącząc szerego-wo wszystkie uzwojenia małego trans-formatora i układając blaszki tak, by wszystkie kształtki E znajdowały się po jednej stronie, a wszystkie l po drugiej. Pamiętaj, że dławiki wymagają staran-nego ekranowania, ponieważ łatwo zbierają przydżwięk z transformatora sieciowego. Jak wspomniano powy-żej. dużo łatwiej jest użyć kondensato-rów elektrolitycznych o dużej pojem-ności i szczytowym napięciu robo-czym 550V.

Wysokie napięcie na odczepie środko-wym transformatora wyjściowego nie powinno przekraczać 425V. ponieważ zastosowane lampy nie wytrzymują większych napięć, nawet jeśli płynący przez nie prąd zostanie zmniejszony. Lampa EL34 wymaga dużo większego prądu grzejnika niż KT66. Jeśli przy-dżwięk na wyprowadzeniach grzejnika jest kłopotliwy (przy zmiennym napię-ciu żarzenia) nie łącz jednego z wypro-wadzeń grzejnika z masą, ale z poten-cjałem około 40V powyżej masy, uzys-kanym przy pomocy dzielnika napię-cia. Pamiętaj, że prąd żarzenia jest rzę-du 7A.

Aby uniknąć uszkodzenia kondensato-rów elektrolitycznych nieustalonymi przebiegami napięcia sieci, jest abso-lutnie konieczne unikanie włączania wy-sokiego napięcia, zanim lampy się roz-grzeją. Można tego dokonać za pomo-cą oddzielnego wyłącznika albo auto-matycznego opóźnienia włączania.

Elementy

Kondensatory sprzęgające C3, C4, C6 i C7 powinny być poliestrowe lub poli-propylenowe o napięciu praćy >630V prądu zmiennego.


Kondensatory elektrolityczne CL, C2, C5, C8 i C9 powinny mieć napięcie pra-cy >450V. Wiiłiamson określił pojem-ność trzech pierwszych jako OfjF, ale większe będą na pewno lepsze. Jeśli nie stosujesz dtawika 12, wartości C 8 i C9 powinny wynosić 400/jF albo być zbliżone. Dla odsprzężenia wielkich częstotliwoś-ci, kondensatory elektrolityczne powin-ny być bocznikowane polipropylenowy-mi o napięciu pracy 450V. Kondensator C10 powinien być typu poliestrowego, o statym napięciu robo-czym 250V. Do określenia wymaganej wartości C10, jak wspomniano powy-żej, może być przydatny duży, nieuży-wany kondensator strojeniowy. Wszystkie rezystory, z wyjątkiem zasto-sowanych w obwodzie katod lamp wyj-ściowych, powinny, być typu metalizo-wanego o mocy 1W. Rezystory R5 i R7 oraz R8 i R9 powinny być dobierane pod względem symetrii.

Przenoszenie

Moc wyjściowa wynosi okoto 15W, co jest więcej niż wystarczające do nor-malnego domowego użytku. Zniekształcenia harmoniczne bez ujem-nego sprzężenia zwrotnego są mniej-sze niż 1% i maleją proporcjonalnie do zastosowanego współczynnika sprzę-żenia. Przydżwięk i szumy są niezauważalni Bez ujemnego sprzężenia zwrotnego czułość wejścia wynosi 200mV dła maksymalnej mocy wyjściowej. Wzmacniacz jest stabilny jak skata przy rozwartych końcówkach głośnika i przy wszelkich rodzajach obciążeń. Zasłu-guje na to, by pracować z głośnikami wysokiej jakości.

Zakończenie

Zamierzeniem niniejszego artykułu nie był szczegółowy opis projektu kon-strukcji wzmacniacza lampowego, ale raczej zachęta do adaptacji oryginal-nego układu Wiliiamsona przy użyciu nowoczesnych elementów i podze-społów. Niestety, wiele aspektów tego projektu nie mogło być przedyskuto-: wanych w ramach tak krótkiego op i su j Nie spiesz się z rozpoczynaniem bu-dowy tego wzmacniacza, zanim nfeK zapoznasz się z odpowiednią liter-aturą. Poświęć trochę czasu, by tóź-ważyć projekt i zebrać niezbędne ele-menty, szczególnie transformator wyj-ściowy. •

Elektor 10/97 4 3


LAMPY W INTERNECIE W tym miesigcu poszperaliśmy w Internecie by sprawdzić, co można tam zna-leźć na temat technologii lampowej w elektronice akustycznej i musimy stwierdzić, że jest tego całkiem sporo. Przyjrzyjmy się niektórym interesujgcym stronom.

.jy r.v.>ftidtc<l Eiiveiopes - The O n - i inc Valve

\t!l|> M.I<J,1/łlK'

Jeśli skorzystasz z któregoś z dostęp-nych w Internecie narzędzi wyszukiwa-nia, by znaleźć, na przykład, stówa ..tu-bę" lub „valve", nie zawiedziesz się w przekonaniu , że temat l amp jest ciąg-le żywy. Surfując po sieci przekonasz się również, że lampy są popularne nie tylko w bractwie audiofilów, miłośników high-end. Istotnie, lampy ciągle są sze-roko stosowane w systemach PA (pub-łic address - radiofonii przewodowej), nadajnikach, itp. W rezultacie, dostar-czane informacje biegną w wielu kierun-kach. Aby pozostać przy temacie tego miesiąca, ograniczymy się do wzmac-niaczy akustycznych, skonstruowanych w oparciu o lampy. Na początek zajrzyjmy na stronę Evacu-ated Envelopes • the on-line valve amp magazine pod adresem http:// www.hitlier.demon.co.uk/evacl Strona ta zawiera mnóstwo informacji odnośnie danych katalogowych lamp, dostawców lamp i magazynów związa-nych z lampami; jest tu nawet „lampo-wa" grupa dyskusyjna dla entuzjastów. Pewna liczba osób prywatnych tworzy swoje wfasne strony dotyczące lamp. Na przykład Kevin's Vacuum Tu be Audio Web page pod adresem http:fiwww.ultranet.com/~kennedyk./ index.html

wypełniona danymi i ofe-rująca również powiąza-nia (linki) z innymi stro-nami. Tym s p o ś r ó d Czytelni-ków, którzy są zaintere-sowan i p ro jek tami H. H. Scot ta d o r a d z a m y zajrzenie na V intage H. H. Scott Resources, umieszczone j p o d ad-resem: http: //www. pyrotechn/cs. com/~jbyrns/index. html Znajdziecie tu nieco hi-stori i . wskazówk i od-nośnie regulacj i wzma-cniaczy i fotografie. Schematy elektrycz-ne tych wzmacn iaczy można znaiezć. między innymi, w Tube Electronics (http: / Zwww.ccdemo.org! SportsAndHobbieslTubeElectronics.htm!). Są również miłośnicy lampowego audio, którzy podjęl i t rud opisania i przedsta-wienia swoich (własnej roboty) wzmac-niaczy l ampowych na st ronach WWW. Dwa adresy są warte wymienienia. Vacuumtube Hi-Fi Audio (http:; iwww.noord.bart.nl/~booster/) opisuje, między innymi, j ednob lokowy wzmacn iacz o m o c y 30W z l ampami KT88.

I V3M! KlfS? I ... ... r . - .lUnmaftK

-

Phaeton hornepage (http: i i www. xs4all. nil ~ jdekort: home.htmf) przedstawia rozmai tość pro jektów, łą-cznie z p rzedwzmacn iaczem, wzmac-niaczem mocy i wzmacn iaczem gitaro-wym. Na kon iec , jeśli chcesz w iedz ieć , kto c iąg łe jeszcze za jmu je się sprzedażą lamp, k i lku d o s t a w c ó w o b e c n y c h na st ronie n iemieck ie j spó łk i Schuricht (http:nwww.schuricht.de/), op rócz in-nych podzespo łów , oferuje również mnós two lamp. •

& £

V . Y C T r \ I T I T B E H I - F I A l D I O hotiest amplifier (iesigns

fe: >- IT"*"'-.''

te r 4m <fc» m t t n t m . > : M > f t fc*. i ^wfciww h e n . -U m - < n n 4 . » »

44 Elektor 10/97

10/97 CńińLOG

Lampy elektronowe Oznaczenia (Pro-Electron), symbole parametrów i typy cokołów Oznaczenia typów lamp

Niniejsze oznaczenia typów odnoszą się do lamp przeznaczonych do zastosowania w sprzęcie odtwarzającym i nagrywającym domowego użytku, jak odbiorniki radiowe i TV, gramofony, magnetofony i wzmacniacze akustyczne. Oznaczenie typu składa się z dwóch iub więcej liter, po których następuje numer seryjny. Przykład i objaśnienie: _ . _ _ . r L 5U4

Pierwsza litera wskazuje napięcie lub prąd grzejnika (żarzenia). D <1,4V: zasilanie szeregowe lub równoległe E 6.3V; zasilanie szeregowe lub równoległe G różne; zasilanie równoległe L 450mA; zasilanie szeregowe P 300mA, zasilanie szeregowe U 100mA; zasilanie szeregowe Zaniechano stosowania liter: A (4V), B (180mA), C (200mA), F (12,6V). K (2 V), V (50mA) i Y (450mA).

Symbole parametrów lamp A wzmocnienie napięciowe d całkowite zniekształcenia przy określonej

wartości V0

la prąd anody wartość szczytowa prądu anody prąd stały dostarczany przez diodę

lg 2 prąd siatki ekranującej ik prąd katody Pa (Wa) moc wydzielana w anodzie R, rezystancja obciążenia anody

'aP

R, rezystancja obciążenia anody (pomiędzy płytami) w stopniach przeciwsobnych

Typy cokołów lamp

Druga i dalsze litery wskazują konstrukcję i/tub zastosowanie lampy (jeśli w lampie znajduje się więcej niż jeden system elektrod, litery są umieszczane w kolejności alfabetycznej): A dioda (z wyjątkiem prostowniczych) B podwójna dioda ze wspólną katodą

(z wyjątkiem prostowniczych) C trioda (z wyjątkiem wyjściowych triod mocy) D wyjściowa trioda mocy E tetroda (z wyjątkiem wyjściowych

tetrod mocy) F pentoda (z wyjątkiem wyjściowych pentod

mocy) H heksoda lub heptoda (typu heksody) K oktoda lub heptoda (typu oktody) L wyjściowa tetroda mocy iub wyjściowa

pentoda mocy M wskaźnik strojenia Y prostownik jednopołówkowy Z prostownik dwupołówkowy

gi R, R' % S

Sc

SH

Sp ST

s V,

Te

zastępcza rezystancja szumów w obwodzie siatki sterującej rezystor siatki sterującej rezystor siatki sterującej następnej lampy rezystor siatki ekranującej rezystancja wewnętrzna rezystancja katody nachylenie (transkonduktancja, gm) nachylenie przemiany nachylenie (transkonduktancja) heptody nachylenie (transkonduktancja) pentody nachylenie (transkonduktancja) triody przewodność wzajemna tetrody napięcie anody

4 B4

Numer seryjny Numer seryjny składa się z trzech znaków, z których pierwszy oznacza typ cokołu1': 1 różne typy cokołów 2 cokół miniaturowy 10-końcówkowy 3 cokół octal 4 cokół magnoval 8 cokół noval 9 cokół miniaturowy 7-końcówkowy Ostatni znak oznaczeń tetrod i pentod (z wyjątkiem wyjściowych lamp mocy) wskazuje typ charakterystyki w sposób następujący: cyfra parzysta - ostre załamanie charakterystyki, cyfra nieparzysta - charakterystyka regulacyjna.

Zaniechano stosowania pozostatych znaków ozna-czających mne typy cokołów < numerów seryjnych złozonych z jednego lub dwóch znaków.

.81

Vaj jnv o j wartość szczytowa odwrotnego napięcia anody wartość skuteczna napięcia zmiennego, które ma być prostowane napięcie siatki napięcie siatki sterującej napięcie siatki ekranującej

a i m napięcie siatki (n) ^0(ma«) "apięcie wyjściowe z prądem siatki M współczynnik wzmocnienia pg2g1 współczynnik wzmocnienia siatki

sterującej w odniesieniu do siatki ekranującej

glni

CńZńLOG 10/97

Lampy elektronowe Teoria tetrody strumieniowej i podstawowe układy

lamp KT66 i EL34

PfyTY form ące WiflaK w kKiunku A Ui

— Sffumiert elektro* t

Ogólna struktura tetrody strumieniowej (źródło: RSGB).

Tetroda strumieniowa wykorzystu-je zasady, których brak w innych typach lamp elektronowych: stru-mień elektronów z katody jest og-n iskowany ( fo rmowany w stru-mienie) w kierunku anody. Siatka sterująca i siatka ekranująca są wykonane z tym samym skokiem

S = 6,3mA/V

Vg1 = -15V

Ri s 22kS

Pa = maks. 2SW

10V5,,

KT66

maks. 500k

Charakterystyki tetrody strumieniowej (źródło: RSGB).

nawyania i rozmieszczone tak, ze druciki zwojów obydwu siatek op-tycznie się zasłaniają (patrz rysu-nek). Wynik iem ustawienia zwojów siatks i ekranu w linii jest zmniejsze-nie prądu ekranu w porównaniu z konstrukc ją bezs t rumien iową. Na przykład, w pentodzie zwykłej

konst rukc j i p rąd ek ranu wynos i około 20°o prądu anody natomiast w lampie strumieniowej 5. .10° = Para płyt t łumiących emis ję wtór-ną a n o d y jest zag ię ta tak , że osłania anodę przed e lekt ronami nadlatu jącymi z obszarów narażo-nych na wpływ prętów nośnych siatek w punktach, gdzie ognis-kowan ie e lektronów nse jest dos-konałe. Płyty te są nazywane pły-tami ogran icza jącymi lub formują-cymi wiązki .

Wyzszość tetrod strumieniowych nad pentodami dla akustycznych stopni wyjściowych wynika z fak-tu. ze zniekształcenia są spowo-dowane głównie drugą harmonicz-ną, inaczej niż w przypadku za-stosowania pentody. Dwie takie lampy pracujące przec iwsobnie zapewniają względnie duzą moc wyjśc iowa i maią zawartość har-monicznych. ponieważ druga har-moniczna kompensuje się w połą-czeniu przeciwsobnym.

S = 11mA/V

V g 1 = -13,5V

Ri = I 5 k

W a = 25W maks.

8V7

EL34

3 11W 2k

maks. 700k I C±D

ł I Ó Ó 6 V 3

© 265V

250V

973007 - 15

Podstawowy układ strumieniowej tetrody mocy KT66. Podstawowy układ pentody mocy EL34.

Bell i Edison Inspiracja a zastosowania

Podwójne 150-1 ecie

Inspiracja

Thomas Alva Edison nie mógf sobie po-radzić z fo rmalnym wykształceniem. Urodzony 11. lutego 1847 w Milan Ohio. przez nauczyciel i byt określany jako „tuman". Gdy miat 12 lat, jego mat-ka miała dość. Odebrała go ze szkołv i uczyfa w domu Ostatecznie rozpoczął swoje samo-dzielne życie jako młodszy telegrafista w czasie amerykańskiej wojny domo-wej. W jej trakcie zetkną! się z Samue-lem Morse, wynalazcą kodu nazwane-go od jego nazwiska. ktorv uczvnśt tele-graf Dierwszvm skutecznym daieKC--siezn-yr- systemem teieK.omjniKacy n y r Artysta, rzezoiarz. Konstruktor . w isto-cie. fundato'' . pierwszy prezes Amery-kańskie- Naroaowej Akademii Wzornic-twa. Morse miat inny talent, który trwa->e wpfynąf na młodego Edssona: jego umiejętność- i sukcesy w dziedzinie p romocr Pusinesu : gromadzenia funauszy.

„Triumph". Jeśli czegoś się nauczyf od Morse a, to przede wszystkim tego. ze marketing i promocja jego wyrobow by-ty ważne i stawały się coraz ważniejsze. W wieku 22 lat ten nieudany produkt edukacji wynalazł maszynę do druko-wania biletów z taśmy, którą sprzedał za 40000 dolarów, sumę wówczas nie-mal niewyobrażalną. To os'ągnięcie DC-zwoliło mu stac się zawodowo tym, kim długo wcześniej byl prywatnie, człowie-kiem niezależnym. Dziesięć lat poznie. ulepszenia telefonu przyniosły mu jesz-cze więcej pieniędzy Niezwłocznie o rzen iós? sie z Nowego Jorku dc Ne-wa<>. w New jersey, gdzie wznios' włas-ne laboratorium w Menie Pan Przedsięwzięcie to Dyle prototypem D rzysz łycr laboratoriów- elektronicz-nych. aczkolwiek różniło się od nich pod jednym względem. Zajmowało się pomysłami jednego człowieka: swoje-go właścścieia.

Edison miał naturalny talent oe przy-oadkowycn odkryć. Jeśli w- trakcie prac nasunęło się niespodziewane odkrycie

Faraday O e r s t e d ( i n d u k c i a e lekt romagnetyczna) ( e l e k t r o m a g n e t y z m :

Scot t ( f o n o a u t o g r a f )

v o n H e l m h o l t z d r g a n i a d ź w i ę k u ;

To on był człowiekiem, który pomóg ł zgromadzić w dwa tygodnie 350000 dolarów dla utworzenia Atlantyckiej Kompanii Telegraficznej, która, w roku 1858, ułożyła pierwszy transatlantycki kabel telegraficzny. W konsekwencji, nie było przypadkiem ani zbiegiem okoliczności, że swój pier-wszy rynkowy fonograf Edison nazwał

Rys. 1. Podstawy technologiczne, które umotUwfty powstanie telefonu.

lub zjawisko, potrafił przerwać nakreś-lony tok działań, by zająć się tym no-wym tropem. Łatwo przy jmował na przykład fakt, że w czasie eksperymen-tów nad oświet leniem d o m o w y m nie miał pojęcia na czym polega prawo Oh-ma.

Ogólne

Bieżgcy rok wyznacza 150. rocznicę urodzin

dwu ludzi, którzy zrobiii więcej niż ktokolwiek in-ny dla telekomunikacyj-

nej rewolucji naszego stulecia. Chociaż ich

osobowości kontrasto-wały ze sobq, obaj miełi znaczgcy wpływ, każdy

na swój sposób, na dwa główne wynaiazkt:

gramofonu i telefonu.

Greg Grant

Podobnie udowadniał, że pieniądze są ostatnią rzeczą, od której jest zależny. Za-pytany na przykład, ile eksperymentów \WKona! w trakcie prac nad udoskonale-niem baterii akumulatorowej, odpowia-dał. ze to musi być blisko 50000 w ciągu mniej więcej dziesięciolecia. W katego-riach finansowych znaczy to, że opraco-wanie baterii akumulatorowej Edisona kosztowało jakieś 3000000 dolarów! To Edison prawdopodobnie powiedział, ze geniusz składa się w jednym procen-cie z talentu i w dziewięćdziesięciu dzie-więciu z potu. Rzeczywiście jest to bar-dzo dokładny opis jego metody pracy, z powodu postawionego na głowie sys-temu. który szybko stat się standardo-wą praktyką nauki. Innymi słowy, za-miast prowadzenia teoretycznych prac!

badawczych i przechodzenia do badań stosowanych, Edison zaczynał od tych ostatnich i ewentualnie przechodził do; tych pierwszych.

Takie podejśc ie dokuczyło jednemu z jego pracowników, błyskotliwemu młodemu elektrykowi Nicoli Tesli, Za-uważył on, że Edison mógłby z a -oszczędzić mnóstwo czasu i wysiłków wykorzystując matematykę i nieco wię-cej pomyślunku do organizacji tego, co robi. Jednak nie było to zgodne z właś-ciwą sobie drogą Edisona, i tak Tesła poszukał sobie zatrudnienia gdzie in-dziej, Mimo że nie była to najlepsza droga prowadzenia interesów w dziedzinie wynalazczości , zaowocowała jednak rekordem patentowym. Zważywszy to, spójrzmy poza powierzchowny blichtr.

Elektor 10/97 47

Bell i Edison

Edison zgłosił 1093 patenty: co do tego nie ma dyskusji. Dotyczyły one wynale-zienia lub ulepszeń telegrafu, kinema-tografii, baterii, gramofonu, generatora elektrycznego i telefonu. To jest ten blichtr prezentowany w artykułach, cza-sopismach, książkach. Powyższy obraz, chociaż niewątpliwie imponujący, przy bliższym przyjrzeniu wygląda nieco inaczej. Nie mniej niż 389 patentów Edisona dotyczy ulep-szeń jego żarówki i generatora elekt-rycznego. Dalszych 195 było niezbędnych, zanim doprowadził swój gramofon - lub Pho-nograph, jak go nazwał - do zadawala-jącego działania, a jego ulepszenia te-lefonu wymagały kolejnych 34 paten-tów. Znaczy to, że jakieś 618 patentów, około 58% całości, dotyczyło ulepszeń czterech urządzeń. Jedynym wnios-kiem, jaki można stąd wyciągnąć, jest ten, że w swoim pracowitym życiu Edi-son miał kłopoty z rozwijaniem włas-nych idei konstrukcyjnych.

Zastosowania

Natomiast Alexander Graham Bell nie miał takich trudności. Urod?bny w Edynburgu 3. marca 1847, w niespeł-na miesiąc po Edisonie, pochodził z ro-dziny mającej długotrwałe związki z nauczaniem dykcji i wymowy. Przed wyemigrowaniem do Kanady w roku 1870 i wkrótce potem do USA, studio-wał w University College London. W ro-ku 1872 założył Boston School for the Deaf (Bostońską Szkołę Głuchych) kształcącą nauczycieli. Bell wiedział, że fale dźwiękowe rozrze-dzają i sprężają powietrze, w którym się rozchodzą. Jego ambicją było wyko-rzystanie tych fal w taki sposób, by mogły być zamienione na fluktuacje prądu elektrycznego, przesłane prze-wodami na odległość i następnie z po-wrotem zamienione na dźwięk. Zasto-sowanie takiego urządzenia widział w swojej pracy z głuchymi. W swoich pracach rozwojowych Bell sam nie dokonał wynalazku. Zamiast tego zestawił kilka zasadniczo odmien-nych odkryć w system działający tak, jak chciał. Tych odkryć dokonali Hans Oersted, Wiłliarn Sturgeon, Michael Faraday, Hermann von Helmhołtz i Francuz Leon Scott (patrz rysunek 1). W roku 1875 Bell zademonstrował, czym różni się od Edisona w podejściu do idei rozwojowych. Zamiast trwonić czas i pieniądze, prosił swoich przyja-

ciół z Massachusetts Institute of Tech-nology (MIT), by nauczyli go teorii, oszczędzając sobie pracy wykonanej przez ludzi, których odkrycia wcielił w gotowe urządzenie. Telefon Bella pierwszy raz pojawił się publicznie na Philadelphia Centennial Exhibition (Wystawie Stulecia w Filadel-fii) w 1876 roku. Bell natychmiast wy-stąpił o patent (nr 174,465), który pozo-staje najbardziej dochodowym poje-dynczym patentem, jaki kiedykolwiek został wydany. Patent na telefon był jednym z 18 przyznanych Bellowi jako wyłącznemu autorowi. Uzyskał on rów-nież 12 dalszych patentów wspólnie ze współpracownikami. Łącznie 30. Z tej liczby 14 dotyczyło wyłącznie telefonu. W kategoriach wynalazczości była to „inspiracja wzdłuż całej drogi", która była pobudką Edisona. W przypadku Bella napęd pochodził z trzymania się podstawowych zasad, zastosowania czegoś, co było znane. Edison spędził znaczną część czasu ulepszając coś, co już było znane, wynalazki zarówno swoje, jak i innych. Bell rzadko, jeśli

Uczynił on wynalazek Bella urządze-niem rzeczywiście praktycznym i, w wielu swoich formach, mikrofon ten pozostał preferowanym wyborem pro-ducentów sprzętu telefonicznego do lat sześćdziesiątych. Dziewięć lat później Bell udowodnił, że jego zdolności racjonalizatorskie w żad-nym wypadku nie ograniczają się do te-lefonu. gdy znacząco ulepszył fonograf Edisona. Zastąpił woskowany walec płytą i zastosował rylec (igłę żłobiącą) oraz stabilizowaną prędkość. Było to początkiem Acoustic Informa-tion Storage (zapisu informacji akus-tycznej, AIS). Rzeczywiście, system Bella - ulepszony dalej przez płytę Long Play Petera Goldmarka w latach pięć-dziesiątych - dopiero ostatnio został za-stąpiony przez nowe osiągnięcie tech-nologiczne, płytę kompaktową, czyli CD. Aczkolwiek różnili się swoim podejś-ciem do wynalazczości, obaj mieli ce-chę charakterystyczną, wspólną dla naukowców i inżynierów przedtem i po-tem. Nie mieli pomysłu, jak i po co bę-

m^/granulki ' " j " ^ ^ węglowe

Rys. 2. Proszkowy mik-rofon węglowy Edisona uczynił z telefonu Beila urządzenie o znaczeniu praktycznym.

w ogóle, udoskonalał cokolwiek, co by-ło znane, z wyjątkiem, oczywiście, włas-nych wynalazków. Paradoksalnie, w dziesięcioleciu po-między rokiem 1876 a 1886 ci dwaj lu-dzie ulepszyli nawzajem swoje główne wynalazki komunikacyjne, czyniąc je rzeczywiście bardziej ekonomicznymi i przydatnymi dla przemysłu. W przy-padku Edisona było to zwykłą prakty-ką, jednak w przypadku Bella było to ja-kieś odstąpienie od zasady. W roku 1877 Edison wynalazł proszko-wy mikrofon węglowy, przedstawiony na rysunku 2.

dzie wykorzystana większość ich wyna-lazków. W materiałach reklamowych Edison, pomijając fakt, że fonograf może nagry-wać muzykę, podkreślał, że może to być idealny instrument do rejestrowa-nia ostatnich słów umierających! Również telefon został dostrzeżony ja-ko mający wielorakie zastosowania cał-kiem niezależne od tego jednego oczy-wiście ogólnie dostępnego. Natomiast największą nadzieją Bella było, że zo-stanie użyty do umożliwienia wszystkim Amerykanom wspólnego śpiewania "The Star Spangled Banner" (Gwiaź-dzisty Sztandar - hymn narodowy USA)! Wydaje się, że nawet wielkim wynalaz-com brakuje inspiracji i zastosowań w pewnych obszarach! •

48 Elektor 10/97

Komputery

KARTA PRZEKAŹNIKOWA CENTRONICS

Niech port drukarki PC zrobi coś więcej

Zwarta płytka układu, zawierająca nie mniej niż osiem przekaźników, które mogą być przełączane tak jak zechcesz, przy użyciu prostych komend drukarki - tego w zasadzie dotyczy projekt. Za-stosowano przekaźniki ze stykami prze-łączanymi, tak, że mogą być wykorzys-tywane styki normalnie zwarte i normal-nie rozwarte, zależnie od wykonanych połączeń. Ponieważ wszystkie elemen-ty, z wyjątkiem zasilacza sieciowego, mieszczą się na pojedynczej płytce, po-wstała zwarta konstrukcja, a ryzyko błę-dów konstrukcyjnych zostało zminima-lizowane. Programowa strona tematu również pozostała bardzo prosta: w is-tocie używasz tylko instrukcji LPRINT BASłC-a. Zainstalowanie i dołączenie karty to również tylko małe piwo: wty-kasz ją do portu drukarki i gotowe. Karta przekaźnikowa jest bez żadnej wątpliwości tym projektem, który umoż-liwi każdemu zamienić swój komputer w uniwersalne urządzenie przełączają-ce. Przy okazji, jej zastosowanie nie musi być ograniczone do MS DOS PC; każdy komputer wyposażony w równo-legły port drukarki powinien być zdolny do sterowania tym układem.

Jak to jest zrobione

Protokół wykorzystywany przez port Centronics (lub równoległy port drukar-ki) jest naprawdę bardzo prosty. Port składa się z 8-bitowej magistrali danych i trzech linii sterujących. W większości przypadków wykorzystywane są tylko dwie z trzech linii sterujących. Kompu-ter wystawia sygnał strobujący (STR) dla wskazania, że dane na magistrali są ustalone i ważne, natomiast urządzenie peryferyjne (drukarka lub, w tym przy-padku, karta przekaźnikowa) wykorzys-tuje linię zajętości i potwierdzenia dla poinformowania komputera, że komen-da została odebrana i wykonana. Prze-bieg procesu komunikacji jest przedsta-wiony na rysunku 1. Ponieważ kompu-ter może przetworzyć sygnał aibo zaję-tości (BUSY), albo potwierdzenia (ACK), karta przekaźnikowa dostarcza obydwu opcji. Innymi słowy, generuje zarówno sygnał zajętości, jak i potwierdzenia. Chociaż magistrala Centronics obejmu-je pewną liczbę tak zwanych linii stanu (czy też statusu), tutaj nie są one wyko-rzystywane. W bieżącym zastosowaniu jest istotna tylko część organizacji prze-

Przekaźnik jest ciqgfe jeszcze jednym z naj-

prostszych urządzeń przełączających wielkie obciążenia elektryczne wymagającym względ-nie małej energii. Ponie-waż komputer doskona-le nadaje się tam, gdzie

chodzi o generowanie komend przełączają-cych zgodnie z pew-

nym szablonem, połą-czenie PC i pewnej licz-

by przekaźników da w rezultacie wielozada-

niowy, elastyczny sys-tem przełączający, Kar-

• ta przekaźnikowa przedstawiona w niniej-

szym artykule Jest bez-piecznym łączem po-między równoległym

portem PC i innym sprzętem. Fakt, że port

umożliwia sterowanie za pośrednictwem bardzo

prostych komend, umożliwia miłe sercu eksperymentowanie

z układem.

K. Walraven

Elektor 10/97 49


DATA - i

DATA VALID

STR '

: 0.5ps

BUSY

ACK

^ I > 0.5ps O.Sps 4 —1

/ 2 0.5|JS

Rys. 1. Proces komuni-kacji pomiędzy kompu-terem i drukarką przy przesyłaniu danych po-przez port równoległy.

pływu danych. Przepływ ten spełnia na-stępujący protokół: komputer wystawia słowo danych na magistralę o szero-kości 8 bitów (styki 2...9) i czeka (min. 0,5/l/s). Następnie wymusza niski stan

i = 5|js

i r logiczny linii strobowania (styk 1). Po małym opóźnieniu, równym co najmniej 0,5/iS, przywraca wysoki stan logiczny linii strobu. Powoduje to, że urządzenie peryferyjne (tj. nasza karta przekaźniko-wa) kopiuje słowo danych. Komputer powinien pozostawić nie zmienione sło-wo danych przez co najmniej 0,5/js. Powracając do rzeczywistego układu, jego schemat elektryczny jest przedsta-wiony na rysunku 2. Cały układ (bez zasilacza) składa się z trzech elemen-tarnych układów scalonych. Ósemka

bitów danych (D0...D7 portu drukarki) jest zatrzaskiwana w IC1 (74HCT273). Wyprowadzenie 11 tego układu odbie-ra sygnał strobowania dostarczony przez port drukarki, natomiast wejście CLR (k. 1) jest sterowane przez genero-wany wewnętrznie sygnał resetujący, dostarczany przez R2 i C1. Narastające zbocze, które oznacza koniec impulsu strobującego, powoduje, że zatrzask przenosi informację z wejść D do odpo-wiednich wyjść Q. Podwójny przerzutnik bistabilny typu 74HCT74 służy do generowania sygna-łów sterujących zajętości i potwierdze-nia. IC2b jest połączony jako multiwibra-tor monostabilny. Odbiera impuls zega-rowy w trakcie narastającego zbocza kończącego impuls strobujący, gdy lo-giczna 1 jest odczytywana przez wejście D (danych). W wyniku tego wyjście Q zmienia stan na wysoki, a wyjście Q na niski. Ponieważ wyjście Q po włącze-niu zasilania układu miało wysoki stan logiczny, kondensator C4 został szybko naładowany poprzez R3 i D1. W ten sposób wejście resetujące IC2b było utrzymywane w wysokim stanie logicz-

IC2 = 74HCT74

Rys. 2. Schemat elektryczny karty prze-kaźnikowejl Centronics.

50 Elektor 10/97


nym i multiwibrator pozostawat nieak-tywny. Ponieważ po sygnale strobują-cym poziom wyjścia Q zmienia się na niski, kondensator C4 rozładuje się po-przez R4. Proces ten będzie trwał, aż poziom na wejściu resetującym zmieni się na niski, przy czym przerzutnik zo-stanie przełączony. Cały proces do za-kończenia wymaga około 1 5/js, co jest więcej niż wystarczające dla impulsu potwierdzenia. Sygnał zajętości jest ge-nerowany właściwie równolegle z syg-nałem potwierdzenia. Proces ten wyko-rzystuje wejścia ustawiania/resetu prze-rzutnika bistabilnego IC2a. W trakcie im-pulsu strobującego wejście ustawiające ma poziom niski, a wejście resetujące wysoki. Skutkiem tego wyjście Q ma poziom wysoki. Komputer widzi wysoki poziom sygnału zajętości. Z końcem im-pulsu strobującego wejście ustawiające IC2a powraca do stanu wysokiego, a wejście resetujące. do stanu niskiego za pośrednictwem wyjściaO IC2b. Prze-rzutnik jest resetowany i sygnał zajętoś-ci staje się nieaktywny. Ponieważ wyjścia cyfrowe IC1 nie są zdolne wysterować cewki przekaźni-ków, w szereg za IC1 zostały włączo-ne wzmacniacze prądowe (bufory). Bufory te dostarczają prądów niezbęd-nych do niezawodnego działania prze-kaźników. Bufory mieszczą się w IC3, układzie scalonym ULN2803 (firmy Sprague). W rzeczywistości są sterownikami tran-zystorowymi z wyjściami typu otwarty kolektor. Każde z tych wyjść jest w sta-nie pobudzić przekaźniki Siemensa ty-pu „E-card" na płytce. Każda cewka przekaźnika ma diodę włączoną równo-legle, zabezpieczającą tranzystor prze-łączający przed udarem napięcia. Rów-nież równolegle z cewką przekaźnika są włączone diody LED, zapewniające wizualną sygnalizację stanu styków. Jeśli odpowiedni sterownik tranzystoro-wy przewodzi, cewka jest wzbudzona, a związana z nią dioda świeci. Jak wspomniano uprzednio, karta ma we-wnętrzny obwód resetujący R2-C1. Do-danie przełącznika S1 umożliwia reset ręczny. Cztery rezystory podciągające, R13...R16, wymuszają wysoki poziom logiczny na odpowiednich wejściach portu drukarki (błędu, wyboru, resetu i +5V). Pozostało jeszcze tylko zasilanie! Dioda D18 działa jako zabezpieczenie przed odwrotną polaryzacją, natomiast IC4, 7805, zamienia dowolne napięcie stałe pomiędzy 8 i 18V na stabilizowane na-pięcie zasilania 5V.

Rys. 3. Rozmieszczenie elementów na ptytce drukowanej karty (goto-wa płytka jest dostępna za pośrednictwem Dzia-łu Obsługi Czytelni-ków). Rysunek ścieżek zamieszczamy we wkładce na str. 34-35.

Montaż

Montaż układu nie stwarza problemów, jeśli użyjesz gotowej płytki drukowanej dostarczanej przez nasz Dział Obsługi Czytelników. Jak możesz zobaczyć na rysunku 3, projekt płytki jest dosyć luź-ny, przez co wtykanie elementów jest naprawdę łatwe. Zaleca się rozpocząć montaż od wetknięcia zwór drutowych, aby później o nich nie zapomnieć. Na-stępnie, kolejno zamontuj złącza, ele-menty pasywne i półprzewodniki. Po zamontowaniu przycisku resetowania układ jest gotowy do użytku, przynaj-mniej w sensie sprzętu.

Wszystkie diody LED nie świecą

Zmontowaną płytkę drukowaną poddaj starannemu sprawdzeniu, zanim zacz-niesz ją testować. Wyłącz komputer, włącz układ do portu drukarki (LPT1) komputera i sprawdź, czy karta jest pra-widłowo zasilana z zasilacza sieciowe-go. Następnie włącz komputer i zo-bacz, co się stanie. Jeśli wszystko jest w porządku, wszystkie diody LED po-zostaną wygaszone. W rzadkich przypadkach impuls po-twierdzenia 14^s może być zbyt długi. Jeśli pojawi się taki problem, można zmniejszyć wartość C4 aż do wartości minimalnej 100pF. Następnie uruchom GW-BASIC lub OBASIC i wprowadź jeden z przykłado-wych programów. Po uruchomieniu ta-kiego programu, może on być zatrzy-many (po pewnym czasie) wciśnięciem klawisza Esc. Ponieważ karta przekaź-nikowa naśladuje zwykłą drukarkę, in-strukcje OUT nie są konieczne i możesz poprzestać na zwykłym sposobie dru-kowania. Rzeczywiste sterowanie jest

Elektor 10/97 51

naprawdę bardzo proste przy użyciu in-strukcji „LPRINT CHR$(X);", dostępnej w języku QBASIC, gdzie „X" jest liczbą pomiędzy 0 i 255. W tej składni CHRS$ służy do zamiany liczby dziesiętnej na bajt. Instrukcja LPRINT przesyła wynik do LPT1. Nie zapomnij średnika (;) w in-strukcji, w przeciwnym przypadku, po znaku heksadecymainym zostanie przesłana sekwencja CR-LF (powrót do początku wiersza/nowy wiersz). Sek-wencja ta maskuje poprzednio przesła-ne dane. Część sprzętowa komputera spowoduje, że dane zostaną wysłane do portu drukarki komputera i zostanie wygenerowany impuls strobujący. W oparciu o zamieszczony tutaj przy-kład programu można rozwinąć wiele projektów.

mml

WYKAZ ELEMENTÓW Rezystory R1:150Q R2, R13...R16: 4,7k£2 R3, R5...R12:1kQ R4:10kQ Kondensatory C1:10/iF/63V C2, C3, C7:100nF 'C C4:1nF C5: 100A/F/25V C6: 10/jF/63V, stojący Półprzewodniki D1:1N4148 D2, D4, D6, D8, D10, D12, D14, D16: diody LED D3, D5, D7, D9, D11, D13, D15, D17, D18: 1N4001 re i : 74HCT273 łC2: 74HCT74 IC3: ULN2803A IC4: 7805 Różne Kt : gniazdo Centronics, kątowe, do montażu na płytce K2...K9: 3-drożne bloki śrubowe do montażu na płytce, rozstaw 5mm K10: gniazdo zasilacza sieciowego, do montażu na płytce S1: wyłącznik przyciskowy (Multimec CTL3, itp.), t komplet styków zwiernych RE1...RE8: przekaźniki E-Card, 12V, 1 komplet styków przełączanych, np. V23057 B0002 A201 (Siemens) Płytka drukowana: nr zam. 970053-1 (patrz Dział Obsługi Czytelników na str. 64)

MulTiElEkTRONik 2 Oficjalny przedstawiciel Kingbriaht Electronic GmbH 03-450 Warszawa, ul. Ratuszowa 11 p.138 tel./fax(0-22) 18 12 29, fax. (02) 643 02 72

KINGBRIGHT DIODY LED <)> 1,8-20mm 1-3500 i WYŚWIETLACZE LED 7 - lOOmm TRANSOPTORY, OPTOtZOLATORY - ISOCOM KONTROLKI LED (j) 3 - 20mm U=2 - 48V

Podejście zaawansowane

Chociaż wielu z was nie zawiedzie się wi-dząc piękno prostoty programowego sterowania kartą, zaawansowani progra-miści mogą zechcieć pójść dalej. Użycie instrukcji OUT otwiera przed programis-tą dodatkowe możliwości, na przykład wykorzystanie wielu portów drukarki. Za-leca się następującą sekwencję: Krok 1: Zdeaktywuj wyjście strobu wpi-sując „0" pod adresem 37AH Geśli ko-rzystasz z LPT1) lub 27Ah (jeśli korzys-tasz z LPT2). Spowoduje to zmianę stanu wyjścia strobu (styk 1 portu dru-karki) na wysoki. Użyj instrukcji OUT 37AH,0. Krok 2: Zapisz dane pod adresem 378h (LPT1) lub 278h (LPT2). Dane te pojawią się (w formie niezanegowanej) na stykach 2...9 portu drukarki, przy czym styk 2 reprezentuje LSB (najmniej znaczący bit). Użyj instrukcji OUT 378h,X. Krok3: Wygeneruj impuls strobujący przez zapis „1" pod adresem 37AH (lub 27AH). Spowoduje to zmianę stanu wyjścia strobu (styk 1) na niski. Użyj instrukcji OUT 37AH,1 , a następnie OUT 37Ah,0.

Przełączanie napięcia sieci

Karta przekaźnikowa nie jest przezna-czona do przełączania napięcia sieci (220V). Chociaż parametry elektryczne przekaźników umożliwiają wykorzysta-nie ich przy napięciu sieci, mozaika płytki drukowanej i odstępy izolacyjne od bloków końcówek płytki są czynni-

Rys, 4. Wczesny prototyp karty przekaźnikowej.

kami ograniczającymi. Tym niemniej, niskie napięcia mogą być przełączane bez problemów. Jeśli wykorzystywane są napięcia zmienne, przekaźniki mogą przełączać prądy do 4A. W przypadku napięć stałych, wartości maksymalne wynoszą około 10A przy 20V i 1A przy 45V. •

Przykłady programów Proste biegnące światła

REM SIMPLE RUNNING LIGHTS, ALSO FOR TESTING THE CARD DO LPRINT CHR$(1) ; LPRINT CHR$(2); LPRINT CHR$(4); LPRINT CHR$(8); LPRINT CHR$(16); LPRINT CHR$(32); LPRINT CHR$(64); LPRINT CHR$(128);

LOOP ONTIL INKEY$=CHR$(27) END

8-bitowy licznik REM BINARY COTJNTER DO FOR X=0 TO 255 LPRINT CHR$(X); FOR Y=0 TO 1000: REM DELAY LOOP NEXT Y IF INKEY$=CHR$(27) THEN EXIT DO

NEXT X LOOP END

Losowy przełącznik kontaktów REM RANDOM GENERATOR DO X=255*RND LPRINT CHR$(X); FOR Y=0 TO 1000: REM DELAY LOOP NEXT Y IF INKEY$=CHR$(27) THEN EXIT DO

LOOP END

Elektor 10/97


MINIATUROWE PRZETWORNICE DC/DC Z IZOLACJĄ GALWANICZNĄ Firma Burr-Brown opracowała dwie nowe rodziny przetwornic DC/DC. Układy DCPOt 15 i DCP0124 pracu-ją przy napięciu wejściowym odpo-wiednio 15 i 24V, dostarczając na

nościowym. Do podstawowych właściwości przetwornic należą: 93 miliony godzin bezawaryjnej pracy, możliwość pracy samobież-nej lub z zewnętrzną synchroniza-cją, zabezpieczenie zwarciowe, częstotliwość przełączania 400kHz, napięcie izolacji 1000Vrms, 14-wy-

odizolowanym galwanicznie wyj-ściu mocy 1W. Charakteryzują się dużą sprawnością i możliwością synchronizacji w całym zakresie roboczym. Są montowane w stan-dardowych plastykowych obudo-wach (JEDEC). Mają wbudowane układy czuwania realizujące za-bezpieczenie temperaturowe i prze-ciążeniowe. Zaawansowane tech-niki resetu przy włączaniu zasila-nia zapewniają pewne resetowa-nie układów i niezawodny start przy dowolnym obciążeniu pojem-

prowadzeniowa plastykowa obu-dowa DIR Dostępne są wersje przetwornic o różnych napięciach wyjściowych: 0CP011515DP (±15V), DCP011512DP (±12V), DCP012415DP {± 15V) i DCP 012405P <5V).

Burr-Brown. n r f DCPOt f 5 (KKI9s.!ang.) nr 2 DCP0124 (KX/U.lang.)

http:i/www.burr-brown. com/rtimfMtf/DateSteets/

UNIOWA MATRYCA CZUJNIKÓW OŚWIETLENIA Firma Texas Instruments opraco-wała nową matrycę czujników oś-wietlenia o rozdzielczości 300dpi. Matryca jest wykonana w techno-logii CMOS. Zawiera 102 fotodio-dy (piksele) wspomagane przez oddzielne aktywne obwody całko-wania prądu i układy logiczne ste-rowania. Taka konstrukcja umożli-wia jednoczesne rozpoczynanie i kończenie całkowania dla wszys-tkich pikseli. Element nadaje się do aplikacji skanerów znaków lub kodów, rozpoznawania tekstu (OCR), detekcji krawędzi i pozy-cjonowania oraz do kodowania optycznego. TSL1301 ma dużą czułość, co pozwala na zwiększe-nie szybkości skanowania, zmniej-szenie kosztów oświetlenia i za-pewnienie większego stosunku sygnału do szumu. Jest odpo-wiedni do pracy w trybie 256 od-

PAMIĘĆ FLASH I EEPROM W JEDNYM CHIPIE Nowy produkt SGS-Thomson, M39432, jest układem scalonym łączącym w jednej strukturze 4Mb pamięci FLASH i 256Kb równoleg-łej pamięci EEPROM. Jest prze-znaczony do zastosowania w tele-fonach komórkowych i innym sprzęcie przenośnym typu hand-held, wymagającym użycia oby-dwu typów pamięci. Element jest montowany w miniaturowej 40-wy-prowadzeniowej obudowie TSOP Wewnętrzna matryca FLASH jest podzielona na 8 sektorów. Każdy z nich może być indywidualnie skasowany i zaprogramowany bajt po bajcie. Każdy może być in-dywidualnie zabezpieczony przed skasowaniem i zapisem. Kasowa-nie sektora może być wstrzymane na czas odczytu z innego sektora lub z bloku EEPROM, a następnie podjęte na nowo (funkcja sus-

cieni szarości (8 bitów) dzięki ma-łym szumom, małemu rozrzutowi odpowiedzi pikseli i małej nielinio-wości. Element charakteryzuje się bardzo małym smużeniem obra-zu, częstotliwością pracy do 2MHz i napięciem zasilania 5V. Jest mon-towany w 8-wyprowadzeniowej przezroczystej obudowie DIP

nr 3 http://mm-s.ti.com/

pend/resume). Blok EEPROM jest w pełni funkcjonalną matrycą EEPROM z programowym zabez-pieczeniem danych, trybem zapi-su 64-bajtowych stron i rozszerzo-ną detekcją końca zapisu. Dzięki wykonaniu obydwu układów w tej samej technologii, można było po-minąć wiele dublujących się ob-wodów wspomagających, takich jak pompa ładunku do generacji napięcia programującego, układy logiczne adresu czy bufory wej-ścia/wyjścia. Taka konstrukcja umo-żliwia również odczyt pamięci FLASH w trakcie sterowanego we-wnętrznie cyklu zapisu EEPROM.

nr 4

SGS-TTiomson (KK/29a./ang.)

http://www.st.com/

pdf_ztpHtoc*!S149Jip

• • • • • • • • • • •

NOWE MIKROKONTROLERY 8-8IT0WE Od początku bieżącego roku fir-ma Siemens rozszerzyła swoją ofertę mikrokontrolerów kompaty-bilnych z rodziną 8051. Sześć no-wych wersji układu SABC501G-1E należy do firmowej rodziny C500, opartej na wspólnym rdzeniu,

charakteryzującym się lepszymi osiągami niż standardowy rdzeń 8051. Mikrokontrolery oferują mię-dzy innymi: 8KB OTP EPROM, 256B RAM, 4 8-bitowe porty we-jścia/wyjścia, 3 16-bitowe time-ry/liczniki, USART, 6 wektorów przerwań z dwoma poziomami priorytetu, tryby zmniejszonego

poboru mocy, szybki algorytm programowania (Ouick Pułse) i 2-poziomowe programowe zabez-pieczenie pamięci. Nowe mikro-kontrolery są w pełni kompatybil-ne z rodziną 87C52. Zależnie od wersji, pracują przy maksymalnej częstotliwości zegara 12 lub 24MHz, w zakresie temperatur

0 do +70"C lub -40 do +85°C. Są montowane w plastykowych obu-dowach DIP lub PLCC.

«p. z o. o. M. (0-71) $75741 te (0-71) 677254

Elektor 10/97 53

ITYN UKŁADÓW SCALONYCI

NOWE PRZETWORNICE Z PRZEŁĄCZANYMI POJEMNOŚCIAMI Firma National Semiconductor po-szerzyła swoją rodzinę przetwor-nic z przełączanymi pojemnościa-mi o dwa nowe układy: LM2662 i LM2663. Układy mogą dostar-czyć na wyjściu do 200mA prądu - najwięcej spośród obecnych na rynku tego typu elementów mon-towanych w obudowach SO-8. Mogą przetwarzać napięcia wej-ściowe z zakresu 1,5 do 5,5V z ty-pową sprawnością iepszą niż 86%. Mata rezystancja wyjściowa (tylko 3,5ft) ogranicza spadek na-pięcia do 0,35V przy 10OmA. Dzię-ki małemu prądowi roboczemu

(tylko 30 O/i A) i dużej sprawności uktady są idealne do zastosowa-nia w urządzeniach przenośnych. Wyprowadzenie sterowania częs-totliwością LM2662 umożliwia do-datkowo wybór częstotliwości we-wnętrznego oscylatora (20kHz lub 150kHz). Częstotliwość LM2663 jest ustalona na 150kHz. Układ jest dodatkowo wyposażony w tryb shutdown, w którym pobie-ra jedynie 10/jA prądu. Podstawo-wymi aplikacjami układów są in-wertery lub podwajacze napięcia.

nr 5 National Semiconductor

(KKUUJang.} http://www.nathnal.

c om as LM LM2662. p<H

WZMACNIACZ WYJŚCIOWY ODCHYLANIA PIONOWEGO LMV8172 jest wzmacniaczem wyj-ściowym odchylania pionowego opracowanym przez National Se-miconductor. Element uzupełnia firmowe zestawy układów odchy-lania LM1290/96 i LM1292/95. umożliwiające zastosowanie od-dzielnej podstawy czasu odchyla-nia poziomego i korekcję geomet-rii, Jest dostosowany do sterowa-nia kineskopów monitorów i od-biorników TV. Wzmacnia liniowo narastające przebiegi i steruje cewką odchylania pionowego ki-neskopu. Układ ma różnicowe wejście i niesymetryczne wyjście. LMV8172 został zoptymalizowany

dla zminimalizowania strat mocy w trakcie skanowania „w przód". Dodatkowo, wbudowany genera-tor powrotów przyspiesza czas po-wrotu pionowego. LMV8172 cha-rakteryzuje się szczytowym napię-ciem impulsów powrotu 60V i du-żym prądem liniowego narastania, maks. 3,2Ap-p. Jest montowany w 7-wyprowadzeniowej obudowie TO-220.

National Semiconductor fi (KKlSsjang.)

http:l!www.national,com (dslLMIlMV8172.pdf

DWA TRANZYSTORY . W JEDNEJ OBUDOWIE Firma Philips wypuściła ostatnio na rynek nowe elementy w minia-turowych obudowach SMD: 8Fx505 i BFx520. Elementy są pa-rami szerokopasmowych tranzys-torów w różnych konfiguracjach. BFM505/BFM520 zawiera dwa izo-

lowane względem siebie tranzys-tory i jest montowany w 6-wypro-wadzeniowej obudowie SOT-363. Tranzystory wewnątrz BFE505/' BFE520 są połączone w konfigu-racji wzmacniacza różnicowego, a wewnątrz BFC505/BFC520 - w konfiguracji kaskody. BFE505/ BFE520 i BFC505/BFC520 są

montowane w 5-wyprowadzenio-wych obudowach SOT-353. Nowe elementy skonstruowano w opar-ciu o znane tranzystory pojedyn-cze BC847 i BC857. Oczywistą za-letą pary tranzystorów montowa-nych w jednej obudowie jest lep-sze dopasowanie ich parametrów, dobre sprzężenie termiczne oraz

mniejsze wymiary w porównaniu z parami dyskretnymi.

Eurodis Mfcrocfls Electronics sp. z o. o.

teł. (0-71) 675741 fax (0-71) 677254

Katalogi i narzędzia na płytach CD w sieci handlowej AVT Developers' insight CD-ROM. Intel. 4 January 1997. Cena 145 z! + 22% VAT

Tectmcał Literature Da!afiase. Natio-nal Semiconductor, Octo&er 1996. Cena 172 zl + 22% VAT

1996. ftev. A.6-12/96. Analog 0evices. Cena 85 zł + 22% VAT

IAR Systems Demo-CD-i Release February 1997. Cena 65 zt + 22% VAT

Technical Ubrary. Ternie Semicon-ductors fefiruary 1997. Cena 84 zt + 22% VAT

cjs. techno logie i oprogramowanie rozwojowe Intela (2 pfyty) nr 100

wymiary fizyczne i no-ty aplikacyjne produktów firmy National Semiconductof (2 płyty). nr 107

Dane katalogowe układów scalonych fir-my Analog Dewces.

nr 108

SrSMAłS lechnical

32-bitowe narzędzia rozwojowe pod Windows dla najbardziej popularnych mikrokontrolerów. . . . .

nr 109

Dane katalogowe i aplikacyjne produk-

nr 110

Microchip H97Tectmkai (Mary. Third Edttion. Cena 85 zt + 22% VAT

Technical Product Information for Samsung Semiconductors. V. 2.01. Cena 45 zl + 22% VAT

zabezpieczających, pamięci i ukła-dów ASIC firmy Microcfip. IW 101 W spmlatr wymWawf a i

Katalog układów scalonych i elemen-tów dyskretnych firmy Samsung.

nr 103

Hitachi Electronic Components Databook. November 96. Cena 85 zl +• 22% VAT

SGS-Thomson. Data on Disc.

Katalog mikrokontrolerów, sterowni-ków LCD i pamięci firmy Hitachi.

nr 109

Cena 45zf + 22% VAT

Katalog ukiadów scalonych i elemen-tów dyskretnych firmy SGS-Thom-

" n r ' f ® f "

MicroSim DesignLab Evaluatk>n Software. Cena 36zi + 22% VAT

nr 105

54 Elektor 10/97

BIULETYN INFORMACYJNY UI

IMA134/INA2134? INA137/INA2137 Różnicowe odbiorniki linii audio

• Wersje pojedyncze (INA134/ 137) i podwójne (INA2134/ 2137)

• Małe zniekształcenia (0,0005% przy 1 kHz)

• Duża szybkość narastania (1 4V//JS)

• Krótki czas ustalania (3jus do 0,01%)

• Szeroki zakres napięć zasilania (±4 do ±18V)

• Maty prąd spoczynkowy (maks. 2,9mA)

• Duże tłumienie sygnałów wspólnych (90dB)

• Ustalone wzmocnienie OdB

(INA134/2134) lub ±6dB (INA137/2137) Temperatura pracy -40 do +85°C 8- lub 14-wyprowadzeniowe obudowy DIP i SO

Burr-Brown nr 7 INA134I2134 (KKI9s.lang.) nr 8 INA137I2137 (KKIBs.lang.)

http:llvmw.burr-brown.coml download/DataSheetsI

INA134.pdf (INA137.pdf)

25kil 25Wł -VW—j—AAA-

2Sku -MA-

2Skil

25tół -In B C5-SJ—/\/\/<-

25kll -vW-

25kn - t w -

25k!J -JW-

9 # % » •

LPR30 Sterownik stabilizatora o małym spadku napięcia

Sterowanie MOSFET-em mocy o bardzo małym spadku napięcia Precyzyjne źródło odniesienia 2,5V (±1%) Bardzo mały pobór prądu (typ. 2mA) Wyjście odniesienia o wydaj-ności do 20mA Napięcie zasilania 5 do 30V Maksymalne napięcie na wy-prowadzeniu bramki do 60V Wewnętrzny wzmacniacz ogra-niczenia prądowego o napięciu niezrównoważenia 50mV ±7mV

Nie wymagany kondensator na wyjściu odniesienia Temperatura pracy 0 do 70°C Napięcie wyjściowe stabilizato-ra 1V do ponad 50V 8-wyprowadzeniowa obudowa DIP lub SO

SGS-Thomson nr 9 (KKI9s.lang.)

http:llwww.st.comlstonlinel book$!pdfjipldocsl5055.zlp

TO GATE 0F P0WERMCS

rT? Vcc (T

L —16 i ERR +

- r 4 REF

-IT-

LT1339 Sterownik synchronicznej przetwornicy dużej

Duże napięcie.pracy (maks. 60V) Duży prąd (synchroniczne ste-rowanie dwóch N-kanałowych MOSFET-ów o pojemności bra-mki do 10000pF) Programowalne ograniczenie średniego prądu obciążenia Wyjście napięcia odniesienia 5V o obciążalności 10mA Programowalna synchronizo-wana praca ze stałą częstotli-wością 150kHz w trybie prądo-wym Blokada przy zbyt niskim na-pięciu (z histerezą) Programowalna blokada startu

dla umożliwienia sterowania włączaniem/wyłączaniem Adaptacyjne sterowanie bram-kami bez nakładania się impul-sów sterujących Temperatura pracy 0 do 70°C 20-wyprowadzeniowa obudo-wa DIP lub SO

Unear Technology nr 10 (KKI16s.lang.)

http:llwwwJinear.cwn

SUA

WIK,StOHQ

• syk

Elektor 10/97 55

L.M4755 Stereofoniczny wzmacniacz audio o mocy 11W Sterowanie obciążeniami 4Q i 80 Wbudowana funkcja wyciszania Wewnętrzne rezystory określa-jące wzmocnienie Niesymetryczne zasilanie Zabezpieczenie termiczne i ogranicznik prądu 9-wyprowadzeniowa obudowa T0-220 Moc wyjściowa 11W (przy THD = 10%, f = 1kHz, R|_ = 4Q, VCC = 24V) Moc wyjściowa 7W (przy THD = 10%, f = 1kHz, R l = 8Ci, VCC = 24V)

Wzmocnienie z zamkniętą pęt-lą 34dB

O

LM47

55

-•M

UłO

lOlS

fflIO

O

LM47

55

-•M

UłO

lOlS

fflIO

O

LM47

55

-•M

UłO

lOlS

fflIO

I O

LM47

55

-•M

UłO

lOlS

fflIO

I LM47

55

-•M

UłO

lOlS

fflIO

N/C OUTA INA BIAS GND VCC INB MUTE OUTB

National Semlconductor nr 11 (KK/Us./ang.)

http:llwww.naUonal.coml dslLMILM4755.pdf

I2kll |.l0''r fAjte g*

5_|_GND

AD7862 Podwójny 12-bitowy przetwornik A/C o szybkości 250kSPS

Dwa szybkie przetworniki A/C ze wzmacniaczami próbkują-co-pamiętającymi Cztery kanały wejściowe (po 2 na przetwornik) Przetwarzanie metodą kolej-nych przybliżeń Wewnętrzne źródło odniesie-nia 2,5V Szybki interfejs równoległy Równoczesne próbkowanie i przetwarzanie Czas próbkowania i przetwa-rzania 4/vs Niesymetryczne zasilanie (5V) Wersje o różnych zakresach napięć wejściowych (±10V,

±2,5V i 0...2,5V) Maty pobór mocy (typ. 60mW) Tryb oszczędzania źródła zasi-lania (typ. 50/; W) Zabezpieczenie przepięciowe wejść analogowych 28-wyprowadzeniowa obudo-wa DIP, SOIC lub SSOP

Analog DeWces (KKI16s.lang.)

http:llwww.analog.com /pdf/miapdf

WKKKKBBBBSSBBSKKm

nr 12

BUSY Ć6ŃVST AGND AGND DGND

TLC320AD75C Stereofoniczny 20-bitowy przetwornik A/C i C/A sigma-delta

• Zasilanie części analogowej 5V, zasilanie części cyfrowej 3,3 do 5V

• Częstotliwość próbkowania do 48kHz

• Rozdzielczość 20 bitów • Stosunek sygnał-szum (EIAJ)

przetwornika A/C 100dB • Zniekształcenia harmoniczne

i szumy przetwornika A/C 0,0017%

• Stosunek sygnał-szum (EIAJ) przetwornika C/A 104dB

• Zniekształcenia harmoniczne i szumy przetwornika C/A 0Ł0013%

• Wewnętrzne źródło odniesie-nia

• Szeregowy interfejs komunika-cyjny

• Architektura różnicowa

• Wyjście przetwornika C/A z modulacją szerokości impul-sów (PWM)

• Cyfrowa deemfaza przetworni-ka C/A dla częstotliwości prób-kowania 32kHz, 44,1kHz i 48kHz

• Funkcja cyfrowego tłumienia i łagodnego wyciszania prze-twornika C/A

• Temperatura pracy 0 do 70° C • 56-wyprowadzeniowa obudo-

wa SO

Teias Instruments (KK/36s./ang.)

http://www-s.tl.com/8c/ nr 13

BEFO REFI

—|VREF [ K

H

f

56 Elektor 10/97

BIULETYN INFORMACYJNY UKŁADÓW SCALONYCH

MAX791 Układ nadzoru mikroprocesora

Reset generwany przy włącza-niu/wyłączaniu zasilania i w wa-runkach spadku napięcia Wejście ręcznego resetu Precyzyjne monitorowanie na-pięcia 4,65V

Opóźnienie resetu i sygnału Power-OK 200ms Niezależny timer „watchdog" Pobór prądu w stanie oczeki-wania 1/jA Przełączanie źródła zasilania (wyjście o wydajności 250mA w trybie V c c , wyjście 25mA w trybie podtrzymania bateryj-nego) Sterowanie zezwoleniem zapi-su pamięci

Monitor napięcia dla ostrzega-nia o awarii zasilania lub stanie rozładowania baterii Monitor baterii podtrzymującej Gwarantowany poprawny syg-nał resetu do V c c = 1V Różne wersje temperatur pra-cy: 0 do +70"C, -55 do + 125cC lub -40 do +85°C 16-wyprowadzeniowa obudo-wa DIP (plastykowa lub cera-miczna) i SO

nr 14 Maxim

(KK!20s.lang.) http://206.79.254.216l

arpdfZ1188.pdf

t

p.p rv.»ti d.HKj: COSlffii

ŁtUWCTj V ••;=! Rfsn MO WMCHnA •.V»ICM0X lawowi IHUCILK

e ® e e » c «

IRF530/IRF540, ISRF9530/IRFS540 Tranzystory MOSFET mocy

IRF530/IRF540 I R F 5 3 0

• N-kanatowy MOSFET mocy • Napięcie przebicia dren-żród-

to, V(BR)DSS: 100V ^ • Prąd drenu (przy 25°C), Iq: 14A • Rezystancja dren-źródło w sta-

nie włączenia (przy Vqs = 10V). RDS(on): 0,16Q

• Obudowa TO-220AB

I R F 5 4 0

• N-kanałowy MOSFET mocy • Napięcie przebicia dren-źród-

ło. V(BR)DSS: 100V • Prąd drenu (przy 25°C), Id'. 28A • Rezystancja dren-źródło w sta-

nie włączenia (przy Vq§ = 10V), RDS(on): 0,0770


I R F 9 5 3 0

• P-kanatowy MOSFET mocy • Napięcie przebicia dren-źród-

ło, V (Br)DSS: -100V • Prąd drenu (przy 25=C), Id: -12A • Rezystancja dren-źródło w sta-

nie włączenia (przy Vqs =

-10V), R D S ( o n ) : 0,300 • Obudowa TO-220AB

I R F 9 5 4 0

• P-kanałowy MOSFET mocy • Napięcie przebicia dren-źród-

ło, V(BR)DSS: -100V • Prąd drenu (przy 25°C), Id: -19A • Rezystancja dren-źródło w sta-

nie włączenia (przy Vqs = -10V). RDS(on): 0,200


International Rectifier (KKI24s./ang.)

http://www.irf.com/ product-info/

datasheetsldatalirf530.pdf (irf540.pdf, irf9530.pdf, irf9540.pdf)

nr 15

IRF9530/IRF9540

# ® «t « » ® & 9 ® ® S

Jak korzystać z Biuletynu? Czytelnicy zainteresowani pełną informacją na temat opisywanych podzespołów mogą zamówić dodatkowe materiały w postaci kart katalo-

gowych (KK), not aplikacyjnych (NA) lub informacji skróconych (IS).

Rodzaj informacji (KK, NA, IS) jest podany w prostokątnej ramce, która zawiera ponadto numer porządkowy, nazwę producenta, liczbę stron

i język pełnych materiałów informacyjnych.

Numery porządkowe poszczególnych informacji są zebrane na Karcie Obsługi Czytelnika (strona 58). Należy zaznaczyć odpowiednie pozy-

cje na karcie, kartę przesłać na nasz adres (podany na str. 58), a odpowiednie informacje wyślemy pocztą lub faksem. Za odbitki kserogra-

ficzne materiałów pobieramy opłatę 2zł za pierwszą stronę i 30gr za każdą następną (przy wysyłce za pobraniem pocztowym należy doliczyć

koszt przesyłki 5,5zł za odbitki o wartości do 55zł i 10% ceny odbitek o wartości większej).

W Biuletynie publikujemy też informacje o katalogach podzespołów elektronicznych (książkach lub płytach CD) i oprogramowaniu użytkowym,

dostępnych za pośrednictwem sieci sprzedaży AVT. Można je również zamówić poprzez zaznaczenie ich numerów porządkowych (numery

powyżej 100) na Karcie Obsługi Czytelnika Biuletynu i przysłanie jej na nasz adres. Zamówione katalogi wyślemy pocztą za zaliczeniem pocz-

towym (koszt przesyłki wynosi 10% ceny brutto).

Elektor 10/97 57

BIULETYN INFORMACYJNY UKŁADÓW SCALONYCH

NIEULOTNA PAMIĘĆ SRAM 0 POJEMNOŚCI 2MB Firma Dallas Semiconductor opra-cowała moduł nieulotnej pamięci SRAM, DS1270, o pojemności 2M x 8. DS1270 zawiera cztery mono-lityczne pamięci SRAM 4Mb o ma-łym poborze mocy. Zapewnia czas dostępu 70ns przy zapisie 1 odczycie, nieograniczoną iiczbę zapisów oraz ponad 5 lat przecho-wywania danych bez zewnętrzne-go napięcia zasilania. Moduł mo-że znaleźć zastosowanie w aplika-cjach wymagających dużej i szyb-kiej nieulotnej pamięci, używa-

TANI PRZETWORNIK A/C 0 SZYBKOŚCI 40MSPS Firma Harris opracow.ała nowy przetwornik analogowo-cyfrowy CMOS. przeznaczony do zastoso-wania w modemach kablowych 1 modułach set-top box. H15746 jest obecnie najtańszym 10-bito-wym przetwornikiem o szybkości 40MSPS. Układ ma architekturę pipeline: jest zbudowany z jedne-go jednobitowego i dziewięciu 2-bitowych podprzetworników typu flash, tworzących swoisty „ruro-ciąg". uzupełnionych układem ko-rekcji błędów. Układ ma w pełni różnicowe wejście i wewnętrzny układ próbkująco-pamiętający. W typowej aplikacji jest stosowa-ny do digitalizacji sygnałów po-średniej częstotliwości. HI5746 przewyższa odpowiednie układy

nych między innymi w sterowaniu procesami przemysłowymi, sprzę-cie medycznym i pomiarowym, urządzeniach telekomunikacyj-nych i sieciowych, serwerach pli-ków oraz systemach akwizycji da-nych. Jest dostępny w 36-wypro-wadzeniowej obudowie DIR w wer-sjach dla temperatur 0 do +70°C lub -40 do +85°C.

Da/fas Semiconductor 1 B fKK/8s./ang.)

http://www.dalsemi.com/ DocControł/PDFs/1270y_ab.pdf

szerszym pasmem pełnej mocy i mniejszym wymaganym sygna-łem wejściowym. Jego podstawo-we parametry to: pobór mocy 225mW. napięcie zasilania 5V, skok napięcia wejściowego 1V, wejściowe pasmo pełnej mocy 250MHz. efektywna rozdzielczość 8,8 bitów (przyfjN = 10MHz), sto-sunek sygnału do szumu i znie-kształceń 54,9dB (przy 10MHz), zakres dynamiczny bez przekła-mań 67.8dB (przy 10MHz). Układ jest montowany w 28-wyprowa-dzeniowej obudowie SOIC.

m 1 B (KK/16s.,ang.) http:Hwww.semi.harris.comi

ćatammimmmm.pdi

SZYBKI EEPROM Z INTERFEJSEM SPI X25330 - nowa pamięć EEPROM firmy Xicor ma pojemność 32Kb. szeregowy interfejs SPI i jest naj-szybszą spośród obecnie dostęp-nych na rynku. Pozwala na trans-fer danych z szybkością 5Mb/s, co stanowi poprawę o 67% w porów-naniu z innymi takimi pamięciami. Ponadto, układ zapewnia zwięk-szony stopień zabezpieczenia przed zapisem. Pozwala to na wy-eliminowanie z docelowego syste-mu dodatkowej pamięci ROM iub EPROM, przeznaczonej do prze-chowywania danych tylko do od-czytu. Układ ma rozkład wyprowa-dzeń zgodny z innymi pamięciami EEPROM SPI 32Kb. Może znaleźć zastosowanie w telekomunikacji

EKONOMICZNY CYFROWY TERMOMETR I TERMOSTAT Nowy układ cyfrowego termomet-ru i termostatu firmy Dallas Semi-conductor. DS1720. jest ekonomi-czną wersją termometru DS1620. Jest z nim w pełni zgodny progra-mowo i ma taki sam rozkład wy-prowadzeń. Tak jak DS1620. tem-peraturę przetwarza na 9-bitowe słowo w kodzie uzupełnien do dwóch. Wewnętrzne nastawy przechowuje w nieulotnej pamię-ci. Komunikuje się z mikrokontro-lerem nadrzędnym poprzez 3-przewodowy interfejs. Ma rozdziel-czość 0.5 C w zakresie -55 do

(telefony komórkowe, modemy, pagery), sprzęcie powszechnego użytku (kamery cyfrowe), kompu-terowych urządzeniach peryferyj-nych (drukarki, skanery, wyposa-żenie sieciowe), produktach prze-mysłowych, systemach samocho-dowych, itp. Pamięć X25330 jest idealna do sprzętu przenośnego, zasilanego z baterii: pobiera nie-wielki prąd (w trybie oczekiwania

pracuje przy zasilaniu 2.5 do 5V i jest oferowana w miniaturo-wych obudowach {SOIC, TSSOP).

nr 17 Xicor

(KK/15$./ang.) http:llwww.xicor.comi

f/i

+ 125 C. Tak samo jak DS1620, może sterować trzema wyjściami termostatycznymi i pracować jako samodzielny termostat po uprzed-nim zaprogramowaniu. Różni się jedynie dokładnością pomiarów: ±2,5°C w zakresie 0 do +85'C. DS1720 ma szeroki zakres napię-cia zasilania (2.7 do 5,5V). Jest dostępny w 8-wyprowadzeniowej obudowie SOIC.

Dallas semiconductor __ 1 g WMsJang.)

http://www.daisemi.com DocControl/PDFs/1720.pdf

KARTA OBSŁUGI CZYTELNIKA BIULETYN INFORMACYJNY UKŁADÓW SCALONYCH - ELEKTOR ELEKTRONIK 10/97

ZAMÓWIENIE Zamówienie należy przesłać na adres

Elektor Elektronik 00-967 Warszawa 86

skr. poczt. 134

Imię i nazwisko

Adres lub nr faksu

(dane proszę wpisywać wyraźnie, drukowanymi literami)

Proszę o przysłanie informacji zaznaczonej obok

(zakreślić pozycje zgodnie z numerami w Biuletynie)

Materiały proszę przysłać pocztą lub f a k s e m (zakreślić odpowiednią pozycję).

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

o OJ

Proszę o przysłanie za zal iczeniem pocztowym

zaznaczonych poniżej płyt CD

(szczegółowe informacje dotyczące ceny podano w ramce aa str. 57)

101 102 103 104 105 106 107 108 109 110

(szczegółowe informacje dotyczące ceny podano w opisie płyt na str. 54)

58 Elektor 10/97

m mm <j Konwerter ciągu impulsów na sygnał sinusoidalny

Układ przekształca szeregowy ciąg impulsów na napięcie sinu-soidalne składające się z 30 dys-kretnych kroków. 4-bitowe wyjście licznika góra/dół IC1 dostarcza sygnał do wejść demultipieksera 4 na 16 (IC3). Licznik IC1 wytwarza liczby (ko-dy) binarne o wartościach od 0000 do 1111, a następnie w dół do 0000.

Końcówka wejścia góra/dół (U/D) licznika jest sterowana przez wyj-ście Q przerzutnika bistabiinego IC2a. Resetujące wejście prze-rzutnika oraz wejście obciążenia licznika są dołączone do obwodu R2-C1, który resetuje je po włą-czeniu zasilania, zapewniając ok-reślenie stanu liczenia. Każde z 16 wyjść demultipiekse-ra jest połączone z precyzyjnym rezystorem. W dowolnym mo-mencie tylko jedno z wyjść jest w stanie niskim, co wymaga ta-kiego doboru rezystorów, żeby prąd całkowity by! (teoretycznie) sinusoidalny w stosunku do po-tencjału odniesienia 2,5V, ustalo-nego na odwracającym wejściu wzmacniacza IC4 przez rezysto-ry R19 i R21. Wartość R20 dopa-sowuje amplitudę sinusoidy do zakresu napięć wyjściowych wzmacniacza TLC271. Rezystor

1«HiH

d) _L <m) _L (») _ _ IC1 JE IC2 = IC3

5V - ©

IC2 74HC74

DMUX 0

2 IC3 3

4 s

I fi I 7

3J 8 74HC154 9

10 11

* 13 11 15

R22 ustala poziom napięcia wyj-ściowego 1Vrms. Teoretyczne wartości rezystorów R3...R17 zostały zaokrąglone do najbliższych wartości szeregu E96. Niestety, w wyniku znie-

kształceń nie otrzymamy idealnej sinusoidy. Otrzymany kształt na-daje się jednak do wielu prak-tycznych zastosowań. Maksymalna częstotliwość impul-sów wejściowych jest równa oko-

ło 3MHz, a ogólny współczynnik konwersji wynosi 30. Pobór prądu ze stabilizowanego źródła 5V wynosi 3mA.

H. Bonekamp

m mm<m Generator m.cz.

Generator wytwarza sygnał sinu-soidalny o częstotliwości około 1 kHz. Jest przydatny w wielu po-miarach, np. do sprawdzania wzmacniaczy m.cz. Podstawą funkcjonowania ukła-du jest selektywne przesunięcie fazy. Każdy z obwodów R1-C1, R2-C2 i Rx-C3 wprowadza prze-sunięcie fazy o 60°, w wyniku czego łączne przesunięcie wyno-si 180°. Tranzystor T1 dodaje na-stępne 180°, więc cały układ wprowadza przesunięcie o 360°. Jest to jeden z dwóch warunków pracy generatora. Rezystancja Rx jest wejściową impedancją tranzystora T1, wy-nosi ok. 4,7ki2, tzn. jest zbliżona do R1 i R2.

Drugim warunkiem pracy gene-ratora jest dodatnie sprzężenie przez potencjometr P1. Poten-

cjometr reguluje wzmocnienie tranzystora T1, a zarazem po-ziom napięcia wyjściowego z ge-neratora. Częstotliwość generatora f 0 jest określona wyłącznie przez trzy obwody RC.

L = 1

2n•V6-R-C 1

2k-4G 4 t7-103-12-1(T9 = 1,15kHz

Przy wartościach ze schematu częstotliwość jest równa 1,15kHz:

1

2 f 6 R C

Napięcie kolektora tranzystora T1 jest podawane na wyjście ge-neratora poprzez wtórnik emite-rowy T2.

Dla optymalnego funkcjonowa-nia należy ustawić poziom wyj-ściowy 2,5Vpp, tzn. 1,78Vrms. Całkowite zniekształcenia har-

964064 •

moniczne THD są lepsze od -30dB. Układ pobiera prąd około 6mA.

H. Bonekamp

Elektor 10/97 59

Znakomita firma wysyłkowa C-i Electronics od wielu już lat niezawodnie obsługuje Czytelników Elektora w wielu krajach, dostarczając im podzespoły i części do projektów publikowanych w EE. Skojarzenie angielskich tytułów publikacji z ich polskimi odpowiednikami sprawia wielu naszym odbiorcom niemało kłopotu. Zatem poniżej przedstawiamy zestawienie ty-tułów angielskich oryginałów i polskich tłumaczeń. Sądzimy, że będzie to stanowić istotną pomoc dla naszych Czytelni-ków. Firma I-C oferuje także elementy i podzespoły do innych, nie wymienionych tu projektów Elektora, również z wcześ-niejszych jego wydań. Ceny są podane w guldenach holenderskich. Zapraszamy również na internetową stronę http://www.dil-dos.com, która może być źródłem najświeższych informacji o ofercie firmy C-l Electronics.

TYTUŁY ANGIELSKICH ORYGINAŁÓW I POLSKICH TŁUMACZEŃ ARTYKUŁÓW ELEKTORA Tytu ł a n g . W y d . a n g . Tytuł po lsk i W y d . p o l . Ch ipcard R e a d e r / W r i t e r EE 9 /97 Czy tn i k / p rog rama to r kart c h i p o w y c h EE 1 0 / 9 7 Dual Cortt inuiły Tester EE 9 /97 P o d w ó j n y tester c iąg łośc i EE 10 /97 Centronics Relay Card EE 9 /97 Karta p rzekaźn ikowa Cen t ron ics EE 10 /97 Test Data Acquis i t ion S y s t e m EE 9 /97 S y s t e m akw izyc j i danych EE 1 0 / 9 7 Hyb r i d A u d i o Amp l i t i e r EE 9 /97 H y b r y d o w y wzmacn iacz aud io EE 1 0 / 9 7

Video Distr ibut ion Ampi f ier EE7-8/97 Wzmacn iacz w i d e o RGB EE8/97 Digital Tester EE 7 - 8 / 9 7 Tester s y g n a ł ó w c y f r o w y c h EE8/97 S w i t c h - m o d e Power Supp l y EE7-8/97 Zasi lacz i m p u l s o w y L M 2 5 7 4 EE8/97 Seiect ive Door C h i m e EE7-8 /97 Se lek tywny kurant d r zw iowy EE8/97

Car battery M o n i t o r £ £ 6 / 9 7 M o n i t o r a k u m u l a t o r a s a m o c h o d o w e g o EE7/97 8 0 C 5 3 7 M ic rocont ro l i e r Board EE6/97 Płytka m i k r o k o n t r o l e r a 80C537 EE7/97 Earth leakage m e t e r EE 6 /97 M ie rn i k u p ł y w n o ś c i do z iemi EE9-'97

Advanced L R C Mete r E E 5 / 9 7 Zaawansowany m ie rn ik R I C EE6/97 Long-d ls tance i rDA Link E E 5 / 9 7 D ł u g o d y s t a n s o w e łącze IrDA EE6/97 W l d e b a n d MiHivolt M e t e r E E 5 / 9 7 M i l i w o l t o m i e r z s z e r o k o p a s m o w y EE6/97 C o m p a c t AF Output A m p l i t i e r , EE5/97 K o m p a k t o w y wzmacn iacz mocy EE6/97

M i c r o p r o c e s s o r - C o n t r o l l e d M i x m g Panel EE4/97 Mikser aud io ze s t e r o w a n i e m m i k r o p r o c e s o r o w y m EE5/97 P IC-con t ro l l ed h o m e a la rm s y s t e m EE4/97 D o m o w y s y s t e m a l a r m o w y s te rowany p r o c e s o r e m PIC EE5/97 Opto- to -coax ia ! aud io converter EE4/97 Złącze aud io ś w i a t ł o w ó d - k a b e l koncen t r yczny EE5/97 Digital The rmos ta t EE 4 /97 Cy f rowy t e r m o m e t r 7. in te r fe jsem RS-232 EE9/97

Battery Opera ted S i n e - W a u e Generator EE 3 / 9 7 Genera tor in .cz . z zas i lan iem b a t e n / i n y m EE 6 /97 E P R 0 M P r o g r a m m e r EE 3 /97 P r o g r a m a t o r pamięc i E P R 0 M EE 4 -97 M u l t i - P u r p o s e E lec t ron ic Fuse EE 3 /97 Un iwersa lny bezpiecznik e lek t ron iczny EE 9 /97

THE N o . l COMPONENT SOURCE FOR ELEKTOR ELECTRONICS PROJECTS THAT'S MGHT, YOU FOUND US

• ftfcos in Dułtłi feAta (NIC), w d . ¥Al O Conłwfe of ( O f l M I W t S ScK fflOtdlK pufefehed

porfs feh, kidumat KI and uftwora eKhiHs) O MW Mtaiww aptet mb IRC Sask sl yow PO) <> Afl comconwtfs ora naw, from mojor

« 4 ft on EWrter Efertronks o e n H .

<> No swcłwnp on credit cord otótn. <> Tłw MMHtop ywrw for 08 Elektor

ftEASE VISIT

THE C-t

ELECTRONICS

WJBSiTE:

O l t - D O S .

C O M

S e p t e m b e r 1 9 9 7

CMpard R M d t r / W r i t a r t9/OOSjO Pom m! kk) włtwaie ond

iSptafd tannwW P W w łon Pam chipcaid loimcdof (bndtnę typei Hesu fo i

C w H w i f y T ł ł t ł t £970020 Pom łe< kh! beflłty

and g t : c buziei 45 .00 ( •Mraafet fittay Cord £970053 wt. * d 8 p<v

T t iw i je te r ł 169.JO E-<«d reicy 10.95 ftrakey Cll3 ! 50 PC8 Powerwjtpfy w k « i Y ? K f 395

TM I D«U feftMHM S y t t M {970059 Pam hi n«l włtwiu. KB isouMwi H<d o M boi 249 .00 Ptrni: U*3aSL« S 4 9$

WAI79I 38 50 Nt( i KBmount łd 36Y 17 95

Hjrbrid « • « • A - p ł H » r .Ko p0>« Ml fil.

ul wt ort wofkmg ofl ił ' J u l y / A u g u s t 1 9 9 7

V U m M i ł r i l w t t a i E974042 Por* stf ind K l

mouai t iwh jockłH 121.95

T i M t a n w 9 9 . 0 0 S w i t d i - i M d ł P n w Utęęly 1M2S74 0 t i 5 2 4 Fwtt w . m l . u ippfenc

w i s » wre 69 .95

J o l y / A u g u ł t 1 9 9 7

Seł*clive Oeor O h m (174025 fgrn Ml m i r a n d

S<em«ns K 64 .95 Porfi Si £0800 !4 95 S t a n t - d o M S w a d Cord £974100 " s m KB-hansfonner

o d D8SGIG 118.00

Cer l « n * > y M m t iar E97002S Pam wt m i retay

ortsf rnojfutatemor 169.00 Pam. XM?1 OB imognt' w w ) 5 95

S«mt<H <eloy i 7 SC I w l k - l M k a f * im Itr E970046 f a m wt u d . pimł* tei 105.00 Pam Pkibps i«oidol twe 3 95 • 0 C 5 3 7 Mkro toa t rs iU f I w d E970048 Pom u*. w ! loftwore 399 .00 f a m Sumem 80(537 42 50

RTC7242I 29 50 MAM9I 21 95

M a y 1 9 9 7

M * m t * i LRC M c t t r 8970028 Pom wt eu l boi »mf

"©w iwne! tod 695 .00 Poru HPI24

D ś m i j U 195 84Y45 l?.»5 40 1 847i? 95.00 « 847JN 22 95 0P282GP 7 75

M a y 1 9 9 7

Pam MPt24 ADG433BN A M 2 M N PMI03P AM2101KP80 ST9K46CB!

i a n j - ^ ł l a t t I r O ł Ltak £970041 Pam Ml mii wIntc

1390 24 50 37 90 99 50

3 7>

139.95 Potu. SfH 203 FA i 95

TSAHA5203 1 25 IUK552 3 95 UX232 5 25 SIM 12 75 Xloi 22 i !84Hc i 95

m « v o 4 l Mc łc r £970021 Pom it> md boi

amj tCO moade 195.00 Psen U ! 81 ! 50

17)252 12.10 L(0'Vokm Moduie 29 90

( s a p w t U Oo!»«t A a ę U m £970043 Po'K « t m ! btonini

ex! jowei ioppi» 289.00 Pom. GT200101 34 95

GT200 201 34 95 êmtm relay 17 50

A p r i l 1 9 9 7

DigMol T W m o i t g l {960112 Pam n m t l ewiOTme 199.00 Pam HO 1105 Oitploy 4 95

DigrtoH wOb l£D 6 50 iemem 'eloy 6V P łOt t 15 95 K f i Pmw (onnectoi V2KP 3 95

•P-<antr« i»d w > ł f b o e d £970037 Pam set m l ewknułe

er^ sołrMre 299.00 Pam SSM2I63 46 50

Sus i bc i tt? 39 95 n C - < w l r s H t 4 h « M alami i y i l t t i £970022 Pam wt in t l bo«

ond iaffwii(( 149.75 Pam. PC8 RareinmH 8 95 SwMiKr łk iy I2YP8I2S 1095

< ^ f « - f V ( M * W c o m r t f r t97003l Pom w » < l (obl« 85 .00 Pam T0H173 18 50 TOKI73 21 50

PCI Cimh (snneih* TCPH i 25

M o r c ł t 1 9 9 7

I f l t t K f Op*rate<l M w W a v e G e w e t e r

[ Pam wt iwi bweiy ««tl iOłt 91.50

f « i s i ( i - soh» 976003-1 » C D KOM 179.00 ôrK B2«3 9 95

Multi-P»>fe»» EWdromi Fu te £960096 Parts « t e»<: be» ;tsofS

md moim !'aiwiorme> 74.95 Pam AD6331H 25 90

M k r a p r M t i M r - C a a l r d f o l HUim PsmJ £970037 Pam m tose 225.00 Pam SSM2I63 46.50

D e t e m b e r 1 9 9 6

Dctc A t ^ r W ł i w Cuti M»1 I«l demo

J o n o a r y 1 9 9 7

DmjU S w i t d £960089 Comewtnu set,

»r»Kou? s t o i boi 31 .50 ( l«ctrk-f ie ld Metef

i pp (ompanenh md HjddK k . 89.75

8 * f r i s t a r fer Mo4el Tr<ń» £960113 CompoMfiS ut .

e«(i pl«ti( bo« 69 .00 Moał lor lo (sard Fratg* I f y w t w t £970001 (ompontriw sei.eiti boi 73 .50 Po<« 6PW40 ! 95

•W85-2 5 4 95 lM35CZ 18 95

I s t t e r y R e f r e t k o '<>»-«» £960-06 set. mcf hton-nk

m:I "ncns 390SHJ! and (oa 7S.00 i H M t t (ontrol by Vlsi6W l a k i £960068 Pg"i iei ••«< lujetbooM-HD

ons beiicry e> i i b i s s i bJ gnd tSM 69 .00

20-Wt A / B C « v e r ł e r £960110 Pam set, ind HO (omponenli

a«d moais iramfwmers 579.00 Pam Kffc/DOl 00 5«n»mio»

4 50 H/06800 (Qp

6 8r>f/:% 4 50 CSS390ICP 215 00 SG51P/12 288MHJ 29 75 CS8402* 59 00 *0?X173 18 50 Vl!4215 moim iigmf 14 50 iT8! '09 'noms Tonif 8 95

N o v e m b e r 1 9 9 6

50-W<rtt M n te^Mief £95^)44 Cofnpon«n« sel, mti htatsir*.

• it łwoi pswei wgpfy 95 .00 Pam !0A7294V 3! 95

Heon.nl 5K100/50 18 80 tWpkwtes/Oullw Amptifi* £960109 Pom sei

md 9V ilkalme battews 59.00

C - ł I b c t T M k s P . O . l o x 5 S 4 4 N I 3 0 0 8 A M R o l t e r d o m t l w N e t f M H o i d s fax'i { • 3 1 } 1 0 4 8 6 1 5 9 2 , • m o t t : M l 9 i U R O N E T . N I WHm ło* iH| p l w s * tnc iud« yoor f u ł l o(Mr«u for return m a t ł Embsa o m I K wSh 08 {orrespoodtnce. Prkas o r « in (Mch guridsrs ( H t S I , s u b j w ! to d tcmse wilhoM prior notko, exdu»ve of i 1 5 % W (UW) «nd PiP. i « 0 . 1 Pfi«rte cwtomers In £U <ouMrles BTW (so l« la*) ał 17.5%, A m P&P. P&P; MtmtA, r « o r M (urope: MIG i 5.00 far we^ht to I kg. Ołihide b r o p t K16 55.00 for wsfgfcł to 250g. E*»smty« tyd« ring ioło s u p p M with cotsfogut. Płeosa osk ł » e C-! orderform.

V I S A - M A S T f R - A C C a S S - E U R O C A R O ^ i ^ k ^ m e

60 Elektor 10/97

Kupię

Absolutni© kupię E315A, wolt. V524, V527, V529, częst. PFL16A. Mogq być uszkodzone. Sprzedam oscyloskop SI02, multlmetr 1331, zas. KP16102. Tel, 022/438-231 iub listownie. Michał Kopaczewski, 02-695 Warszawa, ui, Orzycka 4/106.

Dokumentację lub książkę o tematy-ce elektroskopu. Edmund Kundzicz, 16-100 Sokółka, ul. 11-go Listopada 25. Tel. 11-43-41.

Układy Burr-Brawn PCM710U, OPA2604 oraz kwarce 11,2896MHz i 16,9344MHz. Adam Wysiecłd. ul. Okrzei 11/3, 81-228 Gdynia 9, tel. 0-58 27-04-08.

Sprzedam

Stacje lutownicze 50W w zakresie temp. 150-450°C sprzedam, Tel. 058-52-58-82. Cena 150 zł. Adam Raczak, 80-299 Gdańsk, ul. Syriusza 19.

Tanio nadajnik 10W, Motorola, UKF radowy, zasięg bez względu na po-godę 10 kilometrów mikrofon + obu-dowa. Dodatkowe wejście audio oraz antena. Andrzej Nyga, 06-500 Mława, ul. Sienkiewicza 1/13/65.

Nadajniki radiowe UKF. telewizyjne, różnej mocy I zasięgu oraz cyfrowe systemy radiopowiadomienia o dużym zasięgu (pager + nadajnik). Inform. kop. + zn. Andrzej Czarnecki, 41-207 Sosnowiec, ui, W. Pola 13/169,

Efekty wymiarowe Olstortion 35 zł, chorus 45 zł, echo 70 zł, wysyłam płatne za zaliczeniem pocztowym, syntezator uruchomiony, moduł + klawiatura bez obudowy, cena 50 zł. Marian Antoniów, 37-627 Wielkie Oczy, Kobylnica Wołoska 36.

Katalogi Motoroli, National Semicon-ductor, ISD, Inne - tanio! informacja: kop. + zn. Płyta 386Dx40 - 30 zł, FDD 3 1/4 - 30 zł. Włodzimierz Plewa, 80-346 Gdańsk, ul. Wejhera 9b/14.

Najlepszym bankiem - Ziemia. Wykry-wacz metali firmy Armand sprzedam. Wojciech Oksieńciuk, 05-806 Komorów, ul. Ryszarda 44.

GERARD

Systemy alarmowe renomowanych firm

do mieszkań i samochodów w dowolnych konfiguracjach

Sklep - pawilon 102 Warszawa, Bazar Wolumen

(róg Kasprowicza i Wolumen 53)

Czynny: w e wtorki i piątki w godz. 9 ° ° - ! 2 ° °

oraz w czasie trwania giełdy elektronicznej: w soboty w godz. 13 t f e - i 8 ° ° w niedziele w godz.. fi°°-! 3 0 0

' Zapytania o ofertę oraz zamówienia proszę składać listownie, telefonicznie lub faxem:

G e r a r d H e e r i n g ' : 0 3 - 2 5 4 W a r s z a w a , ui. T u r m o n c k a 15 m 145 i | t e l / f a x 6 7 4 - 1 1 - 4 4 tei . 0 - 6 0 2 - 2 5 1 - 1 6 0 i

Elektronika RTV nowe części, Weratura, aparatura pomiarowa, podzespoły -tanio sprzedam. Każdy zakup z grupy premiowany cennym przedmiotem (tłum. kam. vide.). Info. kop. + zn. + kupon. Ryszard Schubert, 86-300 Gru-dziądz. ut. Śniadeckich 5/4, 86-300 Gru-dziądz, tel, (0-51) 463-18-89.

Głowicę TV-SAt TSU2-E01P oraz ukła-dy scalone S1451, SL1452. SL480, SL490 ML232, ML926. TDA1541, SA-A7220, SAA7500 i inne. Laminat szklo-ny, tel. (022) 786-43-09.

Programator pamięci Eprom 2716-512, 57600 BAUD, symulator Eprom 2716-512 57600 BAUD. Inf. kop. zwrotn. + znaczek. Aleksander Jęd-rzejowski, 43-303 Biełsko-Błała. ui. Spół-dzielców 8/47.

Tanio ostatnich kilka c iekawych kslgżek oraz czasopisma RE, EP, NE sprzedam. Teł, po 20.00 (0-42) 513-520, inform. kop. + zn. Krzysztof Ga-mus, 91-337 tódż, ul. Hipoteczna 23/35.

Walkman „Sony" - radio, Megabass. tony, autorreverse, doskonałe słu-chawki - oryginały. Poszukuję sche-matu serwisowego: Aiwa HS-T70-R!ne. Cezary Molski, 01-384 Warszawa, ul. Cokołowa 4/36, tei. (0-22) 664-32-84.

Różne

Marzy ci się układ z wykorzystaniem PLD? Chcesz zbudować urzgdzenie oparte na najnowszych rozwiąza-niach? Afe jak to zaprogramować? Teraz wiesz gdzie: Michał Tarasiejski, skr. 87, 71-250 Szczecin 43, email: mickytar we. tuniv.szczecin.pl., tel. (0602) 386-567.

Producenta autołarmów Gepard, Lampart proszę o kontakt, inne oferty z dziedziny zabezpieczeń miłe widzia-ne. Henryk Mackun, 66-620 Gubin, ui. 1 Maja 29.

Pilnie poszukuję schematu monitora Herkules, może być ksero. Kupię układ TSL245. Jacek Kałużny, 62-710 Władysławów, ul. Kuny 140.

KRAMIK - dział drobnych ogłoszeń - zaprasza elektroników (tylko osoby prywatne) do bezpłatnego publikowania ogłoszeń. Treść ogłoszenia może być dowolna (wymiana, sprzedaż, kupno, praca. itp.). jednak musi być związana z elektroniką. Ogłoszenia zawierające co najwyżej 160 znaków są przyjmowane wyłącznie na kuponach wyciętych z ostatniego numeru "Elektora Elektronika", przy czym obszar kratkowany

(160 kratek) należy wypełnić dużymi literami z zachowaniem odstępów między wyrazami w postaci jednej pustej kratki. Imię, nazwisko i adres nie są zaliczane do limitu 160 znaków. Kupony należy przesyłać na adres: Elektor Elektronik, 00-967 Warszawa 86 skr. poczt. 134.

Efektor-Etektronlk nr 10

Imie i nazwisko

Adres

Elektor 10/97 61

RYNEK I

UWAGA! Rubryka „Kramik Elektora" rozwija się, dlatego postanowiliśmy nie ograniczać grona jej klientów wyłącznie do osób prywatnych. W związku z tym uworzyliśmy nową rubrykę „Rynek i Giełda", która zawiera w sobie zarówno darmowe ogłoszenia prywatne,

czyli dotychczasową rubrykę „Giełda" oraz płatne - choć bardzo tanie - ogłoszenia firmowe.

WARUNKI ZAMIESZCZANIA OGŁOSZEŃ W RUBRYCE 'RYNEK I GIEŁDA' 1. Bezpłatne ogłoszenia dla osób prywatnych przyjmowane są tylko na oryginalnych blankietach wyciętych z ostatniego numeru „Elektora

Elektronika". Treść ogłoszenia może dotyczyć sprzedaży, kupna, wymiany lub innych propozycji. Blankiet zawiera kratki, które należy wypełniać dużymi literami z zachowaniem odstępów między wyrazami w postaci jednej pustej kratki. Wypełniony blankiet należy przesłać na adres: „Elektor Elektronik", 00-967 Warszawa 86, skr. poczt. 134.

2. Ogłoszenia i reklamy sklepów, hurtowni, importerów, producentów, dealerów itp- są płatne. Cena zależy od wysokości w szpalcie: 10 zł (plus 22% VAT) od każdego rozpoczętego centymetra. Ogłoszenie/reklama może mieć tylko szerokość szpalty (56 mm). Reklamy o innych rozmiarach są umieszczane poza rubryką „Rynek i Giełda" i są płatne zgodnie z cennikiem reklam (wysyłanym na życzenie).

Reklamy do tej rubryki mogą być przygotowane przez Zamawiającego w postaci wydruku z drukarki laserowej lub pliku w formacie CorelDraw (tekst zmieniony na krzywe) z próbnym wydrukiem albo pliku w dowolnym edytorze tekstu (także z wydrukiem), jeśli krój czcionek nie jest zbyt istotny. Mogą być też przygotowane w redakcji (gratis) na podstawie odręcznego szkicu lub maszynopisu. Opracowania te nie będą jednak wówczas uzgadniane z Zamawiającym przed oddaniem do druku.

Ankieta "SPRZĘŻENIE ZWROTNE Artykuły opublikowane w numerze 10/97 Elektora, które wzbudziły moje zainteresowanie i byłbym skłonny nabyć do nich elementy składowe:

Artykuły podstawowe Nowoczesne systemy dźwięku otaczającego Czytnik/programator kart chipowyeh Karta przekaźnikowa Centronics Podwójny tester ciągłości System akwizycji danych Bell i Edison Katalog Elektora Biuletyn Informacyjny Układów Scalonych

Wyniki ankiety służq do określenia stopnia zainteresowania Czytelników poszczególnymi tematami prezentowanymi na ła-mach EE oraz ustatenła asortymentu i wielkości oferty handlo-we) płytek drukowanych.

101 Układów Konwerter ciągu impulsów na sygnał sinusoidalny. Generator m.cz

Lampy w sprzęcie audio Lampy elektronowe: krótkie wprowadzenie Hybrydowy wzmacniacz audio Jeszcze raz wzmacniacz Wiiliamsona Lampy w Internecie

Uwaga Ankieta służy celorf inforrnacypyrr- nie i<?st za i traktowano ;ako /omówienie,

imię i nazwisko

ZAMÓWIENIE

Zamówienie należy przesiać na adres

Elaktor Elektronik 00-967 Warszawa 86

•kr. poczt. 134

imię i nazwisko

Adres

W zamówieniu należy podać kod i nazwę zamawianej rzeczy, zgodnie z ofertą na str. 63 i 64. Egzemplarze archiwalne pisma Elektor Elektronik należy zamawiać na blankiecie przedpłaty (str. 65).

Ilość Kod zamówienia Nazwa Cena jednostkowa Wartość

Razem

62 Elektor 10/97

Jak kupować kity, p ły tk i i podzespoły do pro jektów publ ikowanych w EE? Redakcja EE proponuj Czytelnikom trzy zrodła zaopatrzenia 1. Siec obsługi Czytelników Elektora, ktorei siedziba znaduje się w Holand'i Z lej sieci sprowadzamy

płytki drukowane (do niektórych projektow oferujemy rńwniez płytki produkcji krajowej • ok 3-krotnie tartsze; • zaprogramowane EPROM-y. mikrosterowmki PAL-e GAL-e • programy na dyskietkach. Szczegółowa oferta na le artykuły .znajduje sie na str 63 i 64 Czas realizacj zamówień • 2 6 tygodni.

2. Inne podzespoły • oferta ogolna AVT publikowana w Elektronice Praktyczne; ora? oferty wielu innych dystrybutorów podzespołow ogiaszajacych sie na lamacn Elektora Elektronika i Elektroniki Praktycznej

Oferujemy rowmez płytki wyprodukowane w kraju z zachowaniem standardów technologicznych zgodnych ze stosowanymi w oryginalnych płytkach holenderskich. ale wielokrotnie tańsze od importowanych. Płytki te mają oznaczenia cyfrowe identyczne z oryginalnym lecz poprzedzone litera P Ceny bez podatku VAT

Tytuł artykułu Kod Cena w zł (Litera „C" oznacza, że płytkę można nabyć wyłącznie z programem na dyskietce lub w EPROM-ie) Wielofunkcyjny czestosoomierz 1,2GHz Karta opto-pizekainikowa i-'C Karta przetwornika ob<azu tv do PC Odbiornik VHF 'UHF TrOjdrozny aktywny system głośnikowy Zegar MAXi-MiCRO Wifgotnosaomierz doniczkowy (CZUjn/k; Wilgotnościmierz ooniczkowy .'zasilacz.i Generator sygnału FM stereo Cyfrowy miernik, częstotliwość-do odbiornika V HF/U HF Lutownica do SMD Muttimetr o rozmytej logice • ' Miernik arriperogodzin Sterowanie zapisu głosem Wzmaoac? mocy z filtrem pasmowym mowy Precyzyjny zegar no komputera ipfjfka z dyskietka 1871: Multimetr o rozmytej logice • 2 (płytka z dyskietka 172"; Konwerter na niższy zakres pasma VHF Zasiiacz-tester

Wzmacniacz średniej mocy na He»FETach -zełącz-iik sygnałów Wizyjnych (SCARTi MiKse' 5'.e<<?o Wyłącznik mocy l-C PrzełaczniK modułów ROM oo A fan ST Tester i-'C (płytka • GAl 634" l-tygrometr cyfrowy Mini-pr/edw/macruacz Ładowarka ogniw NiCd 7 mikro*on(roierem Wskaźnik wio ma sygnału Woltomierz wartości skuteczne;m cz Alfanumeryczny wySwietfacz l;'Ć (płytka z dyskietka 1851-Tester MOSFETow mocy UART sterowany mikrosterownikism Eliminator blokady kopii (płytka • MACH»GAL) Wzmacniacz harmonicznych RS232/Centronics • Konwerter Sampler do Amigi Jednopłytowy komputer 80C535 Konwerter 9&0 1750MHz Automatyczny częsłoSciomrerz cycowy Liniowy miernik temperatury Programator PIC (płytka - software 7161) U2400B - ładowarka akumulatorów NiCd Sygnalizacja sieoa • cz 1 odbiornik Zegar MlNl-MiCRO

Karta z procesorem 68HC11 Tani miernik pojemności Optyczny sygnalizator dzwonka Adapter pamięci 1MB SIMM Końcówka mocy audio Monokarta 80C451 Miernik zuzycia paliwa do silników z wtryskiem Emulator pamięci EPROM Zegar ciemniowy Wzmacniacz do gitary (3 płytki) Pedał ekspresji MIDI Odwapmacz wody interfejs Centronics - l/O Eksperymentalna prytka PIC Miernik pojemności Stabilny przetwornik napięcia Kieszonkowy talomierz Miniaturowy często sciomterz Ładowarka akumulatorów samochodowych Samochodowy wzmacniacz audio (cz 1) Monitor linn telewizyjnych (PCB - PIC i Krzemowy dysk (PCB - EPROM) Tester pilotow zdalnego sterowania Przełączany zasilacz napięcia zmiennego Zintegrowany wzmacniacz audio Obrotomierz

Nadajnik kodu RC5 (PCB • dyskietkai Przetwornik napięcia 1—>3 fazy lpłytka - GAL - EPROMj Samochcoowy w/macniacz audio, cz 3 Zasilacz odporny na zakłócenia w cz Kit wprowadzający Oo isp

Jpłytka - oprogramowanie: ekser midi Karta diagnostyczna POST (płytka • GALI

EE •-93 EE 1 93 EE "-93 EE T93 EE E E 2/93 EE 2-93 EE 2.93 EE 2.93 EE 2-93

EE 3 93

EE ' 34 EE i 94 FE t 94 EE 1-94 EE t 94 EE 2;94 EE 2.94 EE 2.'94 EE 294 EE 2 5-i FE 3'J.i

EE 394 EE 3.'94 EE 394

EE 494 EE 4/94 EE4/94 EE 4/94 EE 494 EE 4/94 EE 4/94 EE 4/94 EE 5-94 EE 594 EE 5-94 EE 5 94

Wzmacniacz słuchawkowy EE 6.94 Inteligentny kasownik pamięci EPROM EE 6/94 Sygnalizacja s.ec>a energetyczną, cz 2 - naoajnm {płytka . dyskietka 1911 • EPROM 637' EE &94 Tuner TV VHF'ljHF (płytk. 1 i 2 • uC87C51> EE 6/94 Lampa stroboskopowa EE 6-94 Monitor nanałów MIDI EE 6/94 Ściemmacz do oświetlenia naipgenowego EE 6<9<i Płytka rozszerzenia do 80C535 EE 7 94 Sprzęg małei mocy TTL-RS232 EE 7:94 Układ sterujący dostępem do wspólnej drukarki EE 7 94 Cyfrowa skala częstotliwości do odbiomikow KF EE 7:94

EE&94 EE 8/94 EE 8/94 EE 894 EE 8/94 EE 8/94 EE 894 EE 9.-94 EE 9'94 EE 10/94 EE 10/94 EE 10/94 EE 10/94 EE 10.94 EE 11/94 EE 11/94 EE H/94 EE 12/94 EE 12/94 EE 12/94 EE 12/94 EEl-95 EEl-95 EE1 35 EE! 95 EE1.95

EE2-S5 EE2-95 EE2/95 EE2/95 EE2/95 EE295

P-92009 5-C P-93000-'. P*930007-C P-92600! P-9300'6 930020 934031 934032 920'55 P-926001-2 930065 920049-2 930068

EE 3.93 934039 EE3.93 93007' 930058-C

EE 3/93 920049-C EE 3/93 926087 EE 3.93 P-920075 P-930033 930l02 930' 22 P-UP6S-' 93009"

930128-C P-930104-C 930106 P-920162 C 92C15' 93C106

930107 930073

930096-C 930025 930134 P-920074 P-924046 P-UPBS1 930034 P-920150 940048-C P-920096 940021-1 930055 P-940016 P-940058-t 940021-2C 930064-C P-940022 P-930059 P-940034 840025-1 P-920127 P-920011 P*920161 930123 P-UPBS-l p-944080-1 944094-1 P-944075-1 -1 940045 P-910082 P-886'OG P-UPBS-l P-940019-C P-944011-1 P-944067-1 P-944105-1 P-900012 P-940079-P-886071 940051-

940085-C 940084-1 934004 936062-1 936062-2 940045-1 944106-C

940077-C 940078-2

940093-C 930101

35 • 26 • 19 50 155. 45.-40.-

230.-

200.-140.-60.-67 50

122 50 237 50

Mini-przetwornik C/A audio Śoemniacz sterowany podczerwienią EE 3.-95 EE3/95 940099-1 940109

29

62 50 299.-360.-

40.-290 •

142 5C 325 -47 50

463.-135.-140.-7.-

16.-6 -125 -

6 6 0 -

102.-

332-571,-16.50 ! 1 -4,50 95 3 14

18 135 5 15 29 9 50 2.50 2.50 90 72.50 140 263

475 65 65 95 282.5C

60 55

525 -300.-90 -476.-150,-292.50

147.50 97.50

Tytuł artykułu Kod Cena w zł Generator efektów Świetlnych Uruchamianie systemów z 8031-3051 (płylka -dyskietka)

EE3-95 EE3/95

940100 940117-C

65 • 150.-

Procesor Surround Samochodowy wzmacniacz audio 0 mocy 30W Automatyczny dmer do oświetlenia X88C64 • E E PB OM. który sam sie programu:? Reguiator s?vt>kosc> silników indukcyjnych

EE4-95 EE495 EE4/95 EE4.95 EE4--95

950012 • 950024 940098-1 940116-1 940095-1

'87 50 95. 107.50 82.50 75.-GeneraK.r ii,n«cy ry- na p-ocescue 0S° pMka - dv smętka - £PPOV Przeiacznk sfe-cwar.y [eielo'1 oz-i£ • p<v'k<i - -iC Analizator MID p-ytka - EPROM-Tester jakosc cniw NiCd ..płytKa - S • 6?T' 5 Programowany generatoi przebiegów sinusoidalnych (prytka - dyskietka

EE5 95 EE595 EE5 95 EE5 95 EE595

9500 U-C 950010-C 940020-C 950051-C 950004-C

490-220 -343.-250-!95 -

Sterownik silników krokowych fnMk/i . z.ir.r 8751 • ;lv.k'H!k,:; benerarc iunKcvinv Przetwornica napięcia 12V0C ?4(:VAC l"VI l'-'J l''1"1 ,:/.'.,r'i. J I'''''*- 1 '1 1 • - - " v

EE6-95 EE6--95 rb695 EE6'9r-

950038-C 950044-1 920039 1 920039-2

499 -1-0.-1 '0 -65 -

f OM Wzmacn-acz ;:vst'vbJCy"-\ vG A PF7 0= EE? 95 EE7 95

950003-C 95001 ? • 1 91C1C5 265 -100.-103 5C

GeneratO' li;n«cj Cent ronics-boo ster El<troniczna klepsydra ipłytka - 87C751 • EES95 EE8 95 EE6 95

950068-' 910133 950052-C 295 -59. 262 50

Cyfrowy miernik fazy (3 płytki'. Ulclad zmiany programu MlDl Uniwersalny mtetlejs l/Odo IBM PC Karta 7 przekaźnikami do uniwersalnego interfejsu ro Autom.irvc7ny regulator oświetlenia

EE995 EE9--95 EE9-95 EE9-95 EE9-95

910045 12 3 260 -900138 67 50 910046 108 -910038 130-P-950050 3 50 Zabez&ieczee k cza hardware'owego Nowy wzmacn.acza z tranzystorami He>FET

płytka wzmacniacza Elimmatc d'0<3Ct n&p:. raz :PCB < MACh Miernik rozonans.. OiP.m ic.-Wzmacniac?

EE 10-95 EE 10-95 EE10-95 EE 10-95 EE'0'95

950069-1 930102 950084-C 950095-1 950064-1

127.50 127.50 405 • 52 50 50 •

Ogransczn.R s/jnow FM Sterownik PIP |PCB - 87C5'. Aktywny mmi subwooter Watomierz płytka miernika prytka wyświetlacza LEO dla biegacza

EE' 1 EE11-95 Etn 95 EE1195 EE'195

950089-1 950078-C 936047 910C-1 -1

910011-2 950112-!

107.50 547.50 122.50 64 50 41.. 70.-Preskaier podstawy czasu do oscyloskopu Komputer "Matchbou" (płytka-.87ĆS Umstr 1 Wzmacniacz mocy PA30Ó

EE1295 EE'2-95 EE 12/95 950115-1 9500H C P-950092

277.50 •157 50 16.-inteńgeniny tester tranzysto-ow (płytka"-PIC16C711 Prosty oeneralo; <r. c/ Micro-PlC - rtwtka • 87C750 5'• dvskiet*a

EE 1/96 EE 1/96 EE 1/96 950114-C 950023-1 950093-C

442.50 75.-445.-Wzmacniacz ac gry na gita-zc Copybit-mwerter :PCB» lC,6CT'. Przetwornik SECAMPAL Samochodzik - rooot

EE 2/96 EE 2''96 EE 2:96 EE 2.96

P-950016 950'04-C 950078-2 936069

11 -440.-290 • 80-Tester modulOw SIMM (płylka - EPROM) EE 3 96 960039-C 282.50 Urządzenie ostrzegające przed oblodzeniem szosy interfejs i:C współpracujący z portem rownuległym płytka . dyskietka Wysokopradowy teste' nri SzybKa ładowarka aiumularo-ow NiCci

płytka • ST62T2C Bierny wskaźnik wysterowani.-)

EE 4/96 EE 4.-96 EE 4/96 EE 4/96 EE 4.-96

P-960029 950063-C P-9000? 8 950076-C 950124-1

3.50 202.50 5 -227 50 80.-

Tester podzespołów biernych Dekoder RDS sterowany przez układ PIC (PCB + PIC) EE 596 EE 5/96

960032-1 960050-C

137.50 275.-

Cyfrowy wskaźnik poziomu audio (płytka • EPROM/ Przedwzmacniacz z equałizerem l'C Odbiornik fm w technice SMD Czujnik suszy

EE6/96 EE 6/96 EE 6.96 EE 6/96

950098-C 930003 936049 P-9501'8

360.-82-50.-2.-

64-kanałowy analizator (płytka.dysk -IC4-IC5: płytka rozszerzenia <3 na lednej] Audio-watomierz Superbasy w dźwięku Surrouoo Urządzenie do ładowania akumulatorów Interfejs Centronics (PCB » dysk 1 Inteligentny zegar szacnowy [PCfe»87C5i 1

EE 7.96 EE 7/96 EE 7/96 EE 7.-96 EE 7:96 EE 7/96 EE 7'96

960033-C 960033-2 930018 P-960049 P-950120 960052-C 950097-C

697 50 170.-102.50 10 -8,-162.50 417.50 Programator/emulator pamięci EPROM (PCB-dysk) Układ przełączający klawiatury komputera PC Przedwzmacniacz tv amatorskiej 23cm Miernik tętna Urządzenie odstraszajace włamywaczy Elektroniczny treser Mon'tor napięcia sieciowegc

EE Ł96 EE Ł96 EE &96 EE6'96 EE 6'96 EE 6'96 EE&96

960077-C 950126-1 960072-1 P-960005 P-960022 P-960035 P-960055

330.-70 • 75.-5.-3.-2 • 3.5 ilummofonia domowa Układ regulacji ładowania z batem słoneczne: Przystawna do pomiaru zniekształceń Moduł serwisowy do silników samochodowyc-llummofonia domowa

EE 9.-96 EE 9/96 EE 9-'96 EE 9-96 EE 9 96

95C123 930096 P-936024 P -086765 P-950123

110.-82 50 5.-15.-10.-Szerokopasmowy ;50MHz; mierni* dBm Cyfrowy termometr ma*-mir 'PCB - ST62T10 Cyfrowy kompas Tester parowania -onoensatorów Prrystawka pom przesuń fazowego Zdalny wyłącznik

EE 10--96 EFiO'96 EEiO-96 E E10'96 EE1096 E E10-'96

P-964039 960010-C 960085-1 P-964089 P-96403 2 960063-1

7.50 277.50 75.-5.-6.-120.-

Tester zarowen Zegar ciemniowy Przetwornik szybkości próbkowan a (płytka . ST62T10) Precyzyjny tester pojemności akumulatora

EEH/96 EEl 1.<96 EE 11 '96 EE 11 '96

P-960091 P-960086 960093-C 964040-"

4 • 7.50

287.5 80-Wzmacniacz słuchawkowy dla gitarzystów EE 12.-96 P-960109 4 -

Elektor 10/97 63

Tytuł artykułu Kod Cena w zł Mmidetektoi metali Mmiprog-gmator Flash iptytka - dyskietka: Generator oOrazu kontrolnego

i płytka - EPLD * EPROM * dyskietka) Wzmacniacz akustyczny 50W Gene'«toi odgtosow 'okomofywy parowei

6bl2 96 EE 12 96 EE 12 96 FE 12 96 6E 12-96

P -96C-075 960073 C Q60C"6-C 960C79-1 960087 1

4. 212 5 795 -

80 77 5

Zdalne sterowanie z widzialnym swiafem t-acze RS232 na podczerwień (płytka . dyskietka; Odświezacz batem 1 5V Karta zbierania danych do ponu RS232

(płytka - PIC16C71 - dyskietka; Wzmacniacz anustyczny Z jednym u«ladem scaionyri'.

EE > 97 EE • 97 EE "97 EE ' 97 EE ' 97

960068-1

960"07-C 960106 - * 960098-C 964 iC-4-i

'10 -152.5 1125 355.-62.5

Miernik pola magnetycznego 20-Ditowy przetwornik analogowo-cytrowy Programator dla ST62 (płytka . dys'ietkai Programator dla ST62 (płytka;

EE 2 97 EE 2-97 CE2 97 FF 2-97

P-960100 960110-1 960105-C 960105-1

9 -227.5 '•67 5 '275

Przedwzmacniacz z zasilaniem Bateryjnym Emulatoi sterownika 68HC1 ipłytka - dyskietka • Przełącznik układu dongłe Monswt tęnperatiiry 'odAwkj Regulator prędkość do modeli koleiek

FF3--97 EE3- 97 EE 3'97 EE ?,97 FE 3-'97

960094-1 970008 C 960089 t P-9TOOC1 P-960'13

342.50 280 • 70.-6 SC

8.-Cyfrowy portier Prosty miernik indukcyjnoso własne, ipłytka » dyskietka. Mikroprocesorowy sterownik silnika do modeli (płytka PIC16C84i

EE -s 97 FF 97 EE 4 97

970015-1 970009-C 960C-95-C

•05.-152 5 227 5

Mikser audio ze sterowaniem mikroprocesorowym ;p>ytka - ST62T25B; (płytka'

Domowy system alarmowy sterowany procesorem PfC (płytka *PlCI6C&4, Żlacze a ud 10 światłowód-kabel koncentryczny Programator pam.ęci EPROM

EE 5 17 EE FF 5.-97 et 5 .97 f b 5.-97

970C22-C 970031-1 970010 •

327 5 102 5 3C5 -70 -

157 5 Długodystansowe- łącze IrDA ipłytka '• 89C205I; Zaawansowany <r»ernik RLC ipłytka - GAL • EPROMj (tolia na pi czołową; Miliwoltomierz szerokopasmowy Kompaktowy wzmacniacz mocy Generator m cz z zasilamiem bateryjnym Port wejsca wyjścia Centronics Odcmacz napięcia sieciowego '

EE6-97 EE 6-97 FE 6 97 EE 6 97 FE 697 EE 6 7 EE 697 EE 6 97

970041-C 970028-C 970028-F P-970C7' 970043 ' p-970003 964116-1 964C7C- •

252 5 625.-135.-26-

197 5 13

185 -

Płytka mikrokontrolera 80C537 ; płytka . GAL t EPROMj Monitor akumulatoia samochodowego Uniwersalny zasilacz sieciowy

ŁE 7 97 EE W EE 7Q7

970048-C 970025-1 970036-1

580.-165.-85,-

Selektywny kurant drzwiowy Zasilacz impulsowy LM2574 Wzmacniacz wideo RGB Tester svgnaiow cyfrowych

tE8W EE 8/97 EE 8.-97 EE 0/97

974025-1 974024-1 974042-1 974012-1

85-75-

122.5 132.5

Uniwersamy bezpiecznik elektroniczny Termostat dla Kwarcu Miernik uptywncsci do ziemi Cyfro w,' termometr (płytka PIC16C54; Magistrala i'C z izolacja elektryczną

EE 9-97 EE 9/97 EE9--97 EE S.-97 EE 9-97

P-960096 P-960071 970046-1 9601!2-C 964062-'

16.-15-

132.5 325 • 67 5

System akwizycji danych (płytka - EPROM • dyskietka-Kana przekaźnikowa Centrorics Podwojny tester ciągłości Czytnik-programator kart chipcwych ipłytka • dvsk>etna

EE 'C a'--EE 'C 97 EE '0-97 EE 10/97

97005a-C 970C53-1

P-970020 970050-C

33C -i!25

6 5 135 -

Dyskietki Karta przetwornika obrazu TV do PC Karta opto-R'zeKaznikowa i-"C. EE 1-'93

EE 1-93 1831 1821

145.-75-

Precyzyjny zegar do komputera Muitimeti o ruz.mytei logice

E E 3-'93 SE J-93

1871 172! 85.-

77 50 Alfanumeryczny wyświetlacz l3C EE 3-Ew "85-> 85 -Jednopłytowy komputer 80C535

Kurs asemblera 8051 -8032 - wersja IBM Kurs asemblera 8051'8032 • wersia Atar

EE 4'94 '66i 1681

75 • 75 •

Kurs asemblera 80C535 EE 5-94 1811 75.-Sygnale]a siecią energetyczna EE 6/94 1911 95. Płytka -ozszerzenia do 80C535 EE 7.-94 1941 95 • Emulator pamięci EPROM EE 9 94 129 66-Kurs programowania mikrokontrolerów PlC EE 11 94 946 •96-1 90 -Nadajnm kodu RC5 EE! -95 946199-1 90 • Kit wprowadzający do isp EE2.-95 946204-1 90 Uruchamianie systemów z 8031'8051 EE3-95 946203-1 H5-Generator funkcyjny na procesorze DSP

dyskietka podręcznik do programu Windows

Genera>o> pr/ebiegow smusoidai"ych

FE5-95

EE5;95 9560C1 ' 95GO" -1 • P <"56005-'

185 -75 -

122 -Sterownik S i ln ików krokowych EE6-95 956004-2 37 50 Komputer "Matchtx)»" - dyskietka kursowa iDOS EE 12/95 9560C9-1 107.50 Micro-PLC (oprogramowanie kontrolne) EE 956016- '• 100 -Interfejs \:C wspoftiracujący z portem równoległym 66 4.-96 946202 ' 122 50 Karta dźwiękowa jako analizator m cz EE 5 96 966001 260 -Przedwzmacniac? z equaiizerem i:C EE 6.96 1861 H2.-64-kanaiowy analizator (MSDOS; Interfejs Csntronics ;Windows'. EE 796

EE 7 96 966010-1 966008 '

70. 60 •

Programator-emulator pamięci EPROM Intertace RS232 dla przetwornika ICL7106

EE 8:96 EE 11 96

966017-' 966016- i 160 • 60 -

Generaior obrazu kontrolnego Mmiprooramator Flash

EE * 2/96 FE * 2-'96

966011-1 966015-1

70.-122.5

Łącze RS232 na podczerwień Karta zbierany oanych do portu RS232 Krdtki kurs svmulaqi układów eiektronicznycri

loemo MicoCap Vj

EE ! 97 EE ' 97 EE >-97

966020 ' 966019-1 P-96602!

80 -72 5 8-

Programator dla ST62 (dyskietka; EE 2/97 966018-1 60.-

Tytuł artykułu Emulator sterownika 68HC11 Krótki kurs symulacji układów niektronic/nycn

:demc MrcoCap V* Maty warsztat !piyta CO-ROM' Prosty mielnik -naukcyjnosci własnej Mikser audio -oprogramowany AD Programator pamięci EPROM (CD-ROM Sotware CompeWon i996 9? • ziMCr oprogramowania nagrodzonego w <c<-ki.rę.f. EF)

Kod Cena w zł Et 3'97 9760C2 1 1'2 50 EE 3-'97 EE 3'97 P-966021

966022-1 8

•oc -EE 4-'97 976001 I 87 5 EE 5-97 9760C.6-1 60

Płytka mikrokc-foiera 80C537 idOKuinentaci.i monilow Umwe-sam-, ncaui LCD ? inkronom-o ere<r. ESHC1 I Mmiprog rama lor PiC i szeregowych parnc-o EEPROM ;prograT PiPOE•

EE 7 '97 EE 7-97 976008 • 1

976CC9--

Zdalne yeicwariie przez teieton System dkwzyci- oanyen Czytmk/pregr amator kart ef*powycn

EPROMy. mikrosterowniki. PALe. GAŁe

bb '0 97 95601G-' EE'C-97 976010-"

Hygromętr cyfrowy 11x2/64-Mi krostę równik 535 z emuiatciem EF

"<PAl - 1xGAL; Łaoowarka ogniw NiGd ("»&162E'5• Teste- i-C ?»GAl600li

FF ? 9-'- 6301 Eb 2 94 6311 FF?"4 707! EE2 94 634!

Dekodo'system,,-radiowego -i»27C64. 4-krutnv (.••'zstwcik CA 013 kompi-tercw oę. ,,xGAL UART stcowan,- -nikrosterownikiem <lxS~62T'C.

£ F 3 a-i Łb 3 94 FE 3«.S

Sygnalizacja siecią energetyczna c Tuner TV 'i/HF/UmN (1x87C5l: Poda) flkspfesji MIDI !i*27C64 Monitor tai" telewiZyinycb i1*PIC'6C54) Krzemowy dysk 11*27256? EE1 -'95 Przetwornik napieoa ?—> 3 fazy GAL

EPROM l<tQrics'czr3 DOST GAL •

G A ; :•

Programator kontrolerow 87>'89CSi serii Flasri Elektroniczna klepsydra (87C75! Układ zm p-i.igrori;. midi Zabezp-ecze" e *Lcza hari-A." '.rwego

GAL 2CVe ;!C2 GAL 22viC !>C6.i

Efimmato' blokady kopii raz leszcze iMACH Sterowi- PIP część 1 (87C5'i Komputer 'V,iicht>o»" cześc 1 izaprogr. 87C5Si Inteligentny tester tranzystorów PIC 16C71) Micro-PLC ł8?C750 5<: Copybit-mwerter /GAUMACH • Tester modułów SIMM (27128> Szybka ładowarka akumulatorów NiCd (ST62i?0: Dekoder RDS sterowany przez układ PIC ;PIC 16C84. Cylrowy wskaźnik poziomu audio (27C512; bfc 6-96 8-4-kanałowy analizator stanów logicznych

>C4 - :spLSl!0!6 iCŁ - ispLSnote iC20--30-40 - isplSI10'6

Inteligentny zegar szachowy i87Cbl; Cyfrowy termometr max-mir ST62T?0 ;IC!1 ŁE10-96 Przetwornik szybkości pioOkowama iST62TiCi Generator obrazj kontrolnego (FPM7032) Generator obrazu Koniromedo ,27C040j Karta zbierania danych do portu RS232 iPlC16C71; Mikroprocesorowy sterownik silnika do modeli iPlCfiCS-l. EE -I 07 Mikser audio ST62T?SB| Oomcwy system alwmcwy PC -:PłCi6C84; Długodystansowe łącze irDA ;89C205'-Zaawansowany miernik RLC

iGAL 22V"Oi iEPROM 2."C;i2;

Płytka mikrokonfolora 80C53'/ iGAl i (EPROM.

Cyfrowy termometr fPlCl6C54;

System akwizycji oanych

633? 6251 7151

Eliminator t-;«aov <opi: n>GA;.i6V8 .1iMAC-< rc- FC -i 94 Jednopłytowy komputer 80C535 Eu 4 94

Momtor EMONEi • k;jrs asemplera - Apr iH igM PC [1*27256-dyskietko 16611

Monitor EMON51 - Kuti asemblera • wersia Atar i'27256 -dyskietka <6S'i feO<n

632'

6 0 6 1

PrOgtflT,.-* ' xP(C17C42 . dyskietka 1 EE 5-94 7161 * ;35 (ROM EMON52 * dyskietka 181 11 EE 5-<ł4 6221 ""Hfln M-•« 1 H(i budzik EE 5-94 71 1 1 Ze" 0 " ' >1. - .- ii'.; zegar ciomn-ic y EE 5-94 i* Zpgir f j 1 * P ni p..Tivk ".jrnenny EE 5,94 7131

FF6-91 6371 EE&-94 7141

946641•• EE2.-96 94664C.

946640-EE2.95 946639-

946639-Gene-aro- na p-ocewe OSa ,E nOM 2?C512iEE5/95 9565C1-Przełącznm sterowany teielcin.cz-e ;PlC'fcCś4 t=F5-:?5 946642-Analizator MiDi (EPROMi EE5.:95 956507. Tester jakości ogniw NiCd tST62Ti5' EE5 91, 956506-

956644-1

EE10/?5 956511 EE10/95 956512-EE10/95 956504-

EE > 96 956502-EE V96 956514-

946646-EE 7-96

966506 966506 956506

EE 7/96 946645 966515-!

EE 12-96 966507-EE ' 2-'96 966507-;

EE 5 97 976502-EE5;97 9765C-1-

66 6'97 976506-EE6.'97 976607-

EF 7 97 976511-1 ŁE 7 97 976510-1

55 -87 5

Wielofunkcyjny częstościom e-z ' 2GHz :!«27C256> EE • 93 6141 Zegar MAXI-MiCRO ,zegar z fcjczikiem: EF r 9? 7081 Zegar MAXI-MICRO izoga' ; e- n-owy: ES ' 7091 Zegar MAXI-MICRO i zegar .i.chenny Eb : Q:s 7101

2 6 0 '00 302

' 07 5C

•125

2 0 0

2 0 0

525 'TG

145 •77 50 153 •

10C -117 50 365.-307 -

322 50 355 -245 -

352 50 102 50 147 50 227 50

275 -275 -275 -

307 50 195 •

225 -•22 5

64 Elektor 10/97

"Elektronika Prak-tyczna" jest n ie -

I ! M K > 1 H zwykle popularnym ( p o n a d 1 0 0 . 0 0 0

czytelników) miesięcznikiem dla elektroników inte-resujących się projektowaniem układów i urządzeń elektronicznych - zarówno dla hobbistów jak też dla profesjonalistów. Podstawowe stale rubryki pisma to

P r o j e k t y A V T . czyli projekty opracowane w la-boratorium AVT, do których są produkowane ki-ty, t j . kompletne zestawy elementów i płytek dru-kowanych do samodzielnego montażu; M i n i p r o j e k t y . czyli opisy układów bardzo łat-wych do wykonania; P r o j e k t y z a g r a n i c z n e t j . artykuły zakupione z p ism zagranicznych; P r o j e k t y C z y t e l n i k ó w : P o d z e s p o ł y (i ich aplikacje): Sprzę t ; E l e k t r o n i k a , P r z e m y s ł , Rynek . t j. dział poświę-cony elektronice przemysłowej.

Cena w kioskach: 5 zł 90 gr

Miesięcznik adre-sowany do każde-

) | 0 go, kto miał, ma lub będzie miał czynny

kontakt z muzyką. Pismo pokazuje nie tylko jak i na czym się gra. ale też zawiera liczne in formacje dotyczące oświetlenia i nagłośnienia oraz pracy studyjnej. Ważnym działem są strony poświęcone "home-recording". czyli nagrywaniu w warunkach domowych. Miesięcznik ukazuje się także w wers j i z płytą kompaktową, na której oprócz dźwiękowego zapisu testów instrumentów i urządzeń peryferyjnych są prezentowane utwory skomponowane przez Czy-telników, nadsyłane na konkurs "Przyśli j nam swoje demo' . Cena w kiosku 4 zł M g r Wersja z CD 11 z ł90g r

ijggg— "Software" to pier-, mua i . wszy na p o l s k i m

— rynku miesięcznik — dla programistów,

redagowany na l icencji najlepszego pisma dia prog-ramistów na świecie - Dr Dobb's Journal (USA). Bardzo bogata oferta profesjonalnych programów Shareware dla programistów Artykuły poświęcone: p r o g r a m o w a n i u ob i ek towemu , t e c h n i k o m C++ i Turbo Pascal, programowaniu baz danych, programowaniu graf ik i , programowaniu w W i n -dows. OS/2. Win95,Unix i nie tylko. Narzędzia CA-SE, nowe techniki, technologie i trendy w prog-ramowaniu na świecie, sztuczna inteligencja, sieci neuronowe, programowanie genetyczne, fuzzy logie, programowanie mikrokontrolerów. Do wszystkich artykułów dostępne pełne kody źród-łowe i wynikowe, kompletne biblioteki -zarówno na CD-ROM-ie, jak i poprzez modem. Cena w kioskach: 4 zł 90 gr Wersja z CD-ROM: 19 zł 30 gr

młodu rechnik

il!Hi:rial

Mies ięczn ik p o p u l a r - , n o - n a u k o w y d la po -czątkujących i średnio zaawansowanych elek-

troników w każdym wieku. Podstawowym zadaniem EoW jest dostarczenie w bar-dzo przystępny sposób rzetelnej wiedzy o wszystkim, co jest ważne w elektronice. Funkcje dydaktyczne są realizowane w cyklach obejmujących: podzespoły, uk-łady cyfrowe i analogowe, mikroprocesory, kompute-rowe programy projektowe itp. Ważną część pisma sta-nowią artykuły poświęcone histor i i elektroniki, a także materiały prezentujące ostatnie nowości. W każdym numerze prezentowanych'jest także od ki lku do ki lkunastu układów do samodzielnego montażu. Pismo wciąga Czytelnika w praktyczne działania, m.in. dzięki 'Szkole Konstruktorów", przedstawiającej praktycz-ne zadania projektowe wraz z analizą nadesłanych roz-wiązań. Szeroki i żywy kontakt z czytelnikami zapewniają działy 'Forum Czytelników', "Poczta" oraz "Dodatnie sprzężenie zwrotne", gdzie każdy może zaprezentować swoje konstrukcje, podzielić się doświadczeniami, a także uzyskać odpowiedź na nurtujące go pytania. EdW ma 96 kolorowych stron i bardzo staranną szatę graficzną. Cena w kiosku: 5 zł 40gr

•Wydawany na najwyż-s z y m e d y t o r s k i m p o -ziomie miesięcznik dla mi łośników sprzętu au-d i o i m e l o m a n ó w Szczególnie duzo mie j -

sca zajmują w n im ar tyku ły przedstawiające testy urządzeń Hi-Fi Znajdziemy tu również listy rankingowe sprzętu, przegląd rynku, porady eksperta, recenzje płyt... Pismo wydawane we współpracy z najlepszymi w tej dziedzinie pismami europejskimi jest członkiem prestiżowej organizacji EISA - stowarzyszającej naj lep-sze europejskie pisma Audio-Video-Foto. Cena w kioskach: 6 zł 50gr

uam

Młody Technik jest niezwykle popular-nym m i e s i ę c z n i -k iem z niemal 50-letn ią h i s t o r i ą . Os ta tn io p i s m o

weszło w okres 'drugie j młodości" . W Młodym Te-chniku można znaleźć niemal wszystko o technice, zarówno tej najbardziej awangardowej, jak i wzbu-dzającej podziw niegdyś, a teraz już historycznej. Profi l MT ewoluuje w kierunku interesującym dla majsterkowiczów, modelarzy, jednak nie zrezygno-wano z tradycyjnej mis j i oświatowej tego pisma. Młody Technik jest przeznaczony dla młodzieży in-teresującej się techniką, czyli głównie dla mężczyzn w wieku od lat 7 -m iu do 107-miu. Cena w kiosku: 4 zł 60gr

Pierwszy w Po ls -I ce m a g a z y n d la ' w s z y s t k i c h uży t -

kowników Interne-tu. Obecny na rynku wydawniczym od września 1995 roku . Dostarcza i n f o rmac j i o na jc iekawszych zasobach "światowej pajęczyny", sposobach wy-szuk iwan ia i n f o r m a c j i , o p r o g r a m o w a n i u oraz o korzyściach, jakie można osiągnąć dzięki tej sieci zarówno w domu, jak i w pracy W ciągu ostatniego półrocza liczba Czytelników pisma zwiększyła się niemal 3-krotnie. Magazyn Internet wydawany jest również z CD-ROM-em

Cena w kioskach: 5 zł 70 gr Wersja z CD-ROM: 19 zł 80 gr

' E l e k t o r E l e k t r o n i k " jest przedrukiem licen-c y j n y m n a j w i ę k s z e -go w ś w i e c i e m i e -

UESCC2NK ua aBcmamóK sięcznika dla elektroni-ków hobbistów Elektor jest redagowany w Holandi i równocześnie w czterech językach: angielskim, fran-cuskim, n iemieckim i holenderskim. Wersje l icencyjne Elektora są wydawane w następujących krajach: Portu-galia, Hiszpania. Grecja, Szwecja, Finlandia. Indie, Izrael i Poiska. Polska wersja językowa stanowi wybór ar tyku łów z najnowszych mater ia łów redakcy jnych Elektora dos ta rczanych w wers jach : n i em ieck ie j , angielskiej i francuskiej. Do publ ikowanych projektów są oferowane płytki drukowane i podstawowe elemen-ty. szczególnie software w postaci dyskietek, EPRO-M ó w , itp. Cena w kioskach: 5 zł 80 gr

Świat Radio jest pierw-szym w kraju miesięcz-nik iem całkowicie po święconym zagadnie-n iom radia, CB. krótko-falarstwa i telefonii ko-

mórkowej. Jest on wydawany we współpracy z między-narodowym miesięcznikiem "Funk" (Niemcy, Austria, Szwajcaria, Holandia). Dominują artykuły przedstawia-jące testy sprzętu radio, ponadto p ismo zawiera inne stałe rubryki: Przegląd Rynku Radio, Porady Technicz-ne, Krótkofalowiec, Świat CB, i wiele innych. Czytelni-kami tego pisma są zarówno użytkownicy popularnego sprzętu radiowego jak też mi łośnicy CB oraz radioama-torzy. Cena w kiosku: 5 z ł 4 0 g r

, Jest to pierwszy w Pol-n i I P K i r n n 1 K s c e magazyn dla ludzi,

X J 1 C X V L X U i i - L I Y którzy żyją z elektroniki - dla menedżerów, handlowców, konstruktorów i na-ukowców. "Elektronik* prezentuje wszystk ie działy e lek t ron ik i , przy czym najwięce j mie jsca zajmują zagadn ien ia r y n k u i t e c h n i k i Magazyn zawiera przeglądy i raporty lynkowe wyodrębnionych dziedzin wyrobów i usług. W części technicznej są przedstawiane aktualne rozwiązania i irendy rozwojowe dla poszcze-gó lnych grup wyrobów. Pomostem między rynkiem a techniką jest dział "Nowe produkty", który przedsta-wia najnowszą ofertę rynkową światowych producentów podzespołów i sprzętu. Pismo jest dostępne wyłącznie w prenumeracie Cena: : 5,90 zł

H

Blankiet zatwierdzony przez Centralny Zarząd Poczty Polskiej dnia 18-09-1997

Jf


II II

i i


2 5

II

u •

3 •

n •

•

• • "S' £

•a

! I LJ 1 ' §


tu

o S : ^ %

&> oj ^ S2.S a b a. 3 o Ig .

o ' e; 3

5S' ° TB O a

< o 3 S < • 0 - 0 =5 3> O O SS! " ^ s g - ^ e r o S i _ rS o>' 2 .

(O O <

•

•

• •

• •

• •

• •

• •

•


• • • • • •

• • • • •


] •

• • I 3

I 1

•

• n

• •

•

Zasady prenumeraty t . Przy jmujemy zamówien ia na prenu- przelewu przez wydawnictwo. Należy ko-

meratę: niecznie zaznaczyć, czy jest to kontynu-Aud io A U acjaprenumeraty.czyteżpierwszawpła-Elektor Elekt ronik EE ta, aby uniknąć podwójnej wysyłki. E lekt ron ik EL 3 .Wcenęprenumera ty jes tw l i czonykosz t E lek t ron ika P rak tyczna E P przesyłki.

. E lek t ron ika d la 'Wszys t k i ch .... E d W 4 - Ponieważ docierający do nas odcinek Es t rada i S tud io E iS przekazu jest t raktowany jako zamó-Est rada i S tud io z C D E i S C D wienie, prosimy o bardzo wyraźne napi-M łody Techn i k M T s a n i e D R U K O W A N Y M I LITERAMI na So f tware S W wszystkich odcinkach przekazu: imie-Sof tware z C D - R O M Z i Z s W C D " i a : n a Z W i S ^ 1 d o k ' a d n e 9 ° adresu i z ś w i a t Rad io SR k o d e m P r o s i m y d o k , a d -. . ne wypełnienie obu stron przekazu. n erne . . . . . . . . . . . . . . . N 5 Gwarantu jemy wysłanie wszystk ich za-

In temet z C D - R O M I N C D m ó w i o n y i h , op łaconych numerów bez kon iecznośc i dop ła ty w p r zypadku

2. Proponujemy prenumeratę roczną, pół- wzrostu ceny pisma. roczną lub na dowolny Inny okres. Pre- 6. Aby zaprenumerować jedno z naszych numerata na czas dłuższy niż 11 mie- czasopism (lub kilka jednocześnie) na-sięcy liczona jest wcenach prenumeraty l e ż Y wpłacić na nasze konto bankowe rocznej. Prenumerata jest przyjmowana odpowiednią kwotę, wyl iczoną za po-od najbliższego numeru po otrzymaniu m o c 3 poniższej tabelki.

R o c z n a P ó ł r o c z n a E L 5 , 9 z ł x 1 2 = 7 0 , 8 0 z ł 5 , 9 z ł x 6 = 3 5 , 4 0 z ł E P 5 , 7 z ł x 1 2 = 6 8 , 4 0 z ł 5 , 9 z ł x 6 = 3 5 , 4 0 z ł E E 5 , 6 z ł x 1 2 = 6 7 , 2 0 z ł 5 , 8 z ł x 6 = 3 4 , 8 0 z ł S W 4 , 7 z ł x 1 2 = 5 6 , 4 0 z ł 4 , 9 z ł x 6 = 2 9 , 4 0 z ł S W C D 1 4 , 0 z ł x 1 2 _ 1 6 8 , 0 0 z ł 1 8 , 3 z ł x 6 = 1 0 9 , 8 0 z ł A U 6 , 3 z ł x 1 2 = 7 5 , 6 0 z ł 6 , 5 z ł x 6 = 3 9 , 0 0 z ł S R 5 , 2 z ł x 1 2 = 6 2 , 4 0 z ł 5 , 4 z ł x 6 = 3 2 , 4 0 z ł M T 4 , 4 z ł x 1 2 = 5 2 , 8 0 z ł ' 4 , 6 z ł x 6 = 2 7 , 6 0 z ł E d W 5 , 2 z ł x 1 2 = 6 2 , 4 0 z ł 5 , 4 z ł x 6 = 3 2 , 4 0 z ł E i S 4 , 7 z ł x 1 2 = 5 6 , 4 0 z ł 4 , 9 z ł x 6 = 2 9 , 4 0 z ł E i S C D 1 1 , 5 z ł x 1 2 = 1 3 8 , 0 0 z ł 1 1 , 9 z ł x 6 = 7 1 , 4 0 z ł I N 5 , 4 z ł x 1 2 = 6 4 , 8 0 z ł 5 , 7 z ł x 6 = 3 4 , 2 0 z ł I N C D 1 7 , 0 z ł x 1 2 = 2 0 4 , 0 0 z ł 1 9 , 0 z ł x 6 = 1 1 4 , 0 0 z ł

Przedpłata Przedpłaty na: — numery archiwalne pism wydawanych przez AVT — odbitki ksero artykułów z pism zagranicznych

(dotyczy rubryki Świat Hobby w Elektronice Praktycznej) m o ż n a r e a l i z o w a ć na b l a n k i e t a c h p r e n u m e r a t y , d o k o n u j ą c o d p o w i e d n i c h w p i s ó w w p u s t y c h p r o s t o k ą t a c h na w s z y s t k i c h czterech o d c i n k a c h p r zekazu . Na leży w y r a ź n i e w p i s a ć s k r ó t t y t u ł u p i s m a i j e g o n u m e r oraz k w o t ę równą i l o ś c i z a m a w i a n y c h e g z e m p l a r z y x cena .

Ceny numerów archiwalnych: Audio Audio 14-3/95,1- 7-8/96.9-12/96 4.50 zl/egz. Audio U8 /97 5.50 zl/egz. Audio SMC/97 6.50 zl/egz. Elektronik ELI ,2,4/97 5.80 zl/egz. Elektronika dla Wszystkich EdW l-r 12/96 3.90 zl/egz. EdW 1^-8/97 4.60 zł/egz EdW 9-10/97 5.40 zł/egz Elektronika Praktyczna EP '93 2.80 zł/egz EP 1-4/94 3.20 zł/egz. EP 5-12/94 3.60 zł/egz EP 1-10/95 3.90 zł/egz EP 11/95^12/96 4.50 zł/egz EP 1/97-9/97 5.30 zł/egz. EP 10/97 i 5.90 zł/egz. Rocznik EP '93 • 28.60 zl/igz. Rocznik EP '93 w oprawie 33,60 zł/egz. Rocznik EP '94 36,60 zł/egz. Rocznik EP '94 w oprawie 41,60 zł/egz I półrocze EP '95 18.40 zł/egz II półrocze EP '95 19.00 zł/egz. i półrocze EP '95 w oprawie 23.40 zł/egz II półrocze EP '95 w oprawie 24,60 zł/egz I półrocze EP '96 w oprawie 27.00 zl/egz. II półrocze EP '96 w ooiawie 27.00 zł/egz Elektor Elektronik EE 1/93-3/93 i 1/94:4/96 4.20 zł/egz. EE 5/964-12/96 4.90 zl/egz. EE 1/97-9/97 5.40 zł/egz. EE 10/97 5.80 zł/egz. Estrada i Studio EiS 10/96-5/97 3.90 zł/egz.

EiS 7-9/97 4,10 zł/egz EiS 10/97 4,90 zł/egz Estrada i Studio z CD-ROM EiS 1.3,5,7,9/97 5,90 zł/egz EiS 10/97 8,00 zł/egz Internet IN 5/96-7/96 4.50 zł/egz IN 10/96-7-8/97 5.00 zl/egz. Młody Technik MT 10/95-12/96 3.50 zł/egz. MT 1/97-8/97 3.90 zł/egz MT 9/97-10/97 4.60 zł/egz. Software SW 1-10/95 3.50 zl/egz. SW 11/95-12/96 4.40 zł/egz. SW 1-2/97-10/97 4.90 zl/egz. Software z dyskietką SWtD 1/95-10/95 9.50 zł/egz SW+D 11/95-12/96 10,40 zł/egz Software z CD-ROM SWCD 5/96-12/96 19,30 zł/egz SWCD 1-2/97-10/97 19.30 zł/egz Świat Radio SR 1-3/95.1-4/96 3.60 zł/egz. SR 5--12/96 3.90 zł/egz SR 1-9/97 4,40 zł/egz SR 10/97....: 5.40 zł/egz.

Odbitki ksero z artykułów streszczanych w rubryce Świat Hobby (ŚH) EP

Pierwsza sirona 2,- zł, każda następna 20 gr.

Należy wpisać: SHpoz. (nr) w EP (Nr) - kwoto

PRENUMERATA ZAGRANICZNA Ceny prenumeraty zagranicznej (w markach niemieckich):

roczna półroczna roczna półroczna

Software + CD-ROM 192DM .... 120DM Audio 56DM 35DM Świat Radio 45DM 28DM Młody Technik 45DM 28DM Internet 50DM 32DM Internet + CD-ROM 196DM ... 124DM

Elektronik 52DM 26DM Elektronika Praktyczna 48DM 30DM Elektronika dla Wszystkich... 45DM 28DM Elektor Elektronik 56DM 35DM Estrada i Studio 45DM 28DM Estrada i Studio + CD 120DM ... 70DM Software 48DM 30DM

Aby zaprenumerować któreś z naszych czasopism, należy wpłacić odpowiednią kwotę na konto: A V T - K o r p o r a c j a Sp. z o.o. , ul. Bur leska 9, 01 -939 W a r s z a w a

Bank P B K S . A . I O / W a r s z a w a

Nr konta .. 1 1 1 0 1 0 1 1 - 2 0 6 6 8 8 - 2 7 0 0 - 1 - 7 5 S W I F T C O D E P A N K P L P W Prosimy o wyraźne zaznaczenie, czy jest to prenumerata roczna, czy półroczna, oraz o napisanie miesiąca rozpoczęcia prenumeraty. Do ceny prenumeraty należy doliczyć koszty przesyłki pocztowej: - Europa - 3 DM za 1 egz. - Ameryka Pn, Pd, Afryka, Azja - 8 DM za 1 egz. - Australia - 1 4 DM ża 1 egz.

•AT Korporacja Sp. z o.ó.

Elektronika dla początkujących!

Rabat dla szkół 15%

za s t ó w k ę !

K o s m o s

Domowe planetarium - TOK 7000 (100,- zł +VAT)

Doskonała obserwacja kosmosu w warunkach domowych, orientacja w galaktykach, gwiazdach i planetach.

Nauka obserwacji nieba w określonych porach dnia, nocy i porach roku.

• Świetne wyposażenie, także w ' obsłudze - wyśmienita zabawa

połączona z nauką.

I A I M f l / 1 \!XŁO EXCITING EXPERIMENTS IN

M U

f o W E R l E C h l (up and magie wiffi chemicals make crystais. dyes. perfumes. irwisible ink. learn all aisou! Chemistr/ and enjoy.

Chemia - TOK 8300 (80,- zł +VAT) Magia chemii jest chyba wszystkim znana, teraz możesz samodzielnie to sprawdzić. Na wyposażeniu odczynniki, probówki, mieszadełka. Wspaniały zestaw do zastosowania w szkolnym laboratorium. Ponad 120 eksperymentów o zaskakującym finale. Spróbuj.

MAKE YOUR

Intercom Lab - TOK 8500 (72,- zł +VAT)

Zestaw Intercom Lab został pomyślany jako wstęp do świata elektroniki. Można dowiedzieć się z niego o

różnych podzespołach, nauczyć czytania schematów. Jednak przede wszystkim umożliwia zbudowanie

różnych urządzeń, które nadają się do wykorzystania w praktyce, np: interkom, detektor kłamstw, miernik

wilgoci, alarm fotoelektryczny.

HWEFIW ANO LEARNASOUT ELECTRONICS! *: / . .. ._,•. KUC32C3i30s£j ^ 2PRAEJISA* NE S*.': Tl'r li 'l f |

\ f t l F n l F r M - l AwesiSnet>*m- amor. ptmttU«i>n. i ' V W i ł C l ' I C L j f l I ; l , e t t t t ę [ : r , i r « i s : i , r » m « e r i t i p r c j ł t l t ^ |

DO NABYCIA:

w sklepach firmowych AVT

• WARSZAWA, ul. Graniczna 4, tel. (022) 624-96-18; • OLSZTYN, PI. Pułaskiego 6, Dom Elektroniki „Domar"

tel. (089) 27-44-37; • KRAKÓW, ul. Limanowskiego 27, tel. (090) 29-25-34

w sprzedaży wysyłkowej (za pobraniem pocztowym) Dla wysyłki za pobraniem pocztowym koszty opakowania

i spedycji przesyłki wynoszą: 5,5- zł dla przesyłek o wartości mniejszej niż 55,- zł, 10% dla przesyłek o wartości od 55,- do 300,- zł oraz 30,- zł dla przesyłek o wartości powyżej 300,- zł. Termin realizacji zamówienia 2...3 tygodnie. Zamówienia prosimy kierować na adres: 01-900 Warszawa 118, skr. pocz. 72, tel.: (022) 35-66-88, tel./fax: (022) 35-67-67

SYSTEM NAWIGACJI SATELITARNEJ

'1JJJJJJmimil'lllUlUiiii

Chcesz znać swoje położenie? Jeśli tak, to skorzystaj z naszej oferty. jest ogó lnoświa towym sys temem nawigacji satel i tarnej. Kupując odbiornik Oncore możesz korzystać z ogromnych możl iwości tego sys temu w dowo lnym miejscu na Ą świecie. Oferujemy nowoczesny odbiornik nawiga-cyjny z rodziny Oncore f irmy Motorola. Jest on przystosowany do współpracy z dowol-nym komputerem wyposażonym w interfejs RS232C (PC. Amiga, Atari, Macintosh) . Odbiornik Oncore współpracuje z aktywną anteną mikrofalową, która zapewnia dużą czułość odbiornika i dokładność około 25m w przestrzeni trójwymiarowej. W skład zestawu me wchodzi oprogramowanie sterujące pracą odbiornika, lecz dzięki wbudowan iu w odbiornik inteligentnego interfejsu szere-gowego (typu Pytanie-Odpowiedź), opro-gramowanie można tworzyć samodzielnie. Takiemu zadaniu może podołać każdy, śred-nio zaawansowany konstruktor. Interfejs szeregowy obsługuje trzy popu-larne formaty wymiany danych: • Motorola Binary • NMEA - 0183 • L O R A N

Cena zestawu (odbiornik, antena, dokumentacja): m m w • zł (+22% VAT)

Do nabycia w sprzedaży wysyłkowej i w sklepie w Warszawie ul. Graniczna 4

Koszty opakowania i spedycji przesyłki wynoszą: Termin realizacji zamówienia 2...3 tygodnie. 5,5 zl dla przesyłek o wartości mniejszej niż 55,- zł, Zamówienia prosimy kierować na adres: 01-900 Warszawa 118, 10% dla przesyłek o wartości od 55,- do 300,- zl oraz • skr. pocz. 72, teł.: (022) 35-66-88, tel./fax: (022) 35-67-67 30,- zł dla przesyłek o wartości powyżej 300,- zł. e-mail: [email protected].

Documents

fet*,,. LAMPY W SPRZĘC - Internet Archive