Feridüddin Attar - Esrarname.pdf

7/25/2019 Feridüddin Attar - Esrarname.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/feridueddin-attar-esrarnamepdf 1/286

E s r â r n â m eFer îdüddîn A t t âr

Farsça 'dan Çeviren: Mehmet Kanar



MEHM ET KANAR 01. 01. 1954 tarihinde Konya’da doğdu. İlkokulu Konya Gazi Mustafa Kemâl îlkokulu’nda, ortaokulu İs

tanbul Kartal Maltepe Ortaokulu’nda, liseyi Vefa Lisesinde tamamladıktan sonra 1970 - 1971 öğrenim yı

lında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arap ve Fars Dilleri ve Edebiyatları Bölümüne girdi. 1974

- 1975 akadem ik yılında bu bölüm ü bitirdikten sonra 1975 Kasım’ında aynı bölüm ün Fars Dili ve Edebiyatı Kürsüsünde doktora tahsiline başladı. 1976 Nisanında da adı geçen kürsüye asistan olarak atandı. Kasım

1979da “Çağdaş İran Edebiyatının Doğuşu ve Gelişmesi ” adlı teziyle Doktor ünvanım aldı. 24.01.1986 tari

hinde Yardımcı Doçent oldu. 11. 10. 1990 tarihinde Fars Dili ve Edebiyatı Bilim Dalında Doçentliğe, 10.

10. 1996 tarihinde de Profesör lüğe yükse ltildi. 01. 08. 1998 - 20. 09. 2007 tarihleri arasında Fars Dili ve

Edebiyatı Anabilim Dalı Başkanlığı, 24. 02. 1999 - 20. 09. 2007 tarihleri arasında İ.Ü. Türkiyat Araştırmaları

Enstitüsü Yönetim Kurulu Üyeliği görevini sürdürdü. 18. 10. 2000 tarihinden itibaren iki dönem İstanbul

Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yönetim Kurulu Üyeliği görevind e bulundu. Öte yandan, 30. 09. 2002 - 9. 05.

2003 tarihleri arasında İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Dekan Yardımcılığı yaptı. 27. 02. 2007 tarih inde Do ğu Dilleri

ve Edebiyatları Bölümü Başkanlığına tayin edildi. 20. 09. 2007 tarihi itibarıyla emekliliğe ayrıldı. Hâlen Ye-

ditepe Üniversitesi Feıı-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı ve Tarih bölümlerinde ders vermektedir. Evli ve bir çocuk babasıdır.

Yayımlanmış eserlerinden bazıları:

Alacak ara nlık , Sadık Hidayet (YKY); Anadolu 'd a İs lâmiyet , Franz Babinger, Fuad Köprülü (İnsan); Aylak

Köpek, Sadık Hidayet (YKY); Bir Şe ftal i Bin Şe fta li>Samed Behrengi; Bugünkü İran Edebiya tı Hakkın da

Bir İnceleme-, Muhammed i İsti’lâmî; Çağdaş İran Edebiyatının Doğuşu ve Gelişmesi (İletişim); Çağdaş İran

Öyküleri (Seçki) (Kaknüs); Çözümlü Farsça Metinler (SAY), Çözümlü Osmanlı Türkçesi Metinleri (SAY);

De li Dum ru l, Samed Behrengi; Diri Gömülen, Sadık Hidayet (YKY); Doğ u Mitoloj isin in Edebiya ta Etkisi,

Karşılaştırmalı Edebiyat Metinleri, Prof. Dr. Helmut Ritter (Ayrıntı), Doğubilim ciler, AKMED, (CD Kitap); Ermeni Komitelerinin Emelleri ve İhtilal Hareketleri Meşrutiyetin İlanından Önce ve Sonra (DER); Eski Ana

dolu Türkçesi Sözlüğü (SAY), Eski İran Nesrinden Seçmeler (İÜ); Evh adu d-dîn -i Kirm ânî’nin Rubaileri (Me-

tin-İnceleme-Tercüme) (İnsan); Vehmi ve ŞebisterVden Şeni ve Pervane (Fehmi ve Şeyh Abdullah-i Şebisterî-i

N iy âzî’nin Şenı ’u Pervane Mesnevileri) (İnsan); Gülistan, Sâdi-i Şirâzî (Şule); Ha cı Ag a, Sadık Hidâyet

(YKY); H anü’I-İhvân, Dos tla r Sofrası, Nâsır-ı Hiisrev (İnsan); Hayy am'ın Terâneleri, Sâdık Hidâyet (YKY);

Hid ây etnâ me, Sadık Hidayet (YKY); H ik m et ve Sanat , Golamrizâ E’vânî (İnsan); İç tim aiyat Dersleri (İÜ);

İç timâiyâ t M ecm uası (İÜ); İran Ede biya tınd a Şiir - Kaçarlar D ev ri (İnsan); İran Masalları (YKY); Kanar Arap

Harfli A lfab et ik Osm an lı Türkçesi Sö zlüğü (SAY); Kanar Arapça-Türkçe Sözlük (SAY); Kanar Farsça-Türkçe

Sözlük (SAY); Kanar Osmanlı Türkçesi Sözlüğü (SAY); Kanar Türkçe-Farsça Sözlük (SAY); Küçük Kara Balık,

Samed Behrengi; Külahlı Bey-Külahsız Bey Gevher Murad; M evlânâ (M esnevi , Dîvân , Fîhim âf îh ,-M ecâl is-i

Seb’a) (SAY); M odern İran ve Afgan Öykü leri Antoloj isi (YKY); M odern İran Şiiri Antoloj is i (Şule); Osmanlı

'Topraklarında Fars Dili ve Edebiyatı Dr. Muhammed Emîn-i Riyâhî (İnsan); Ömer Hayyam, Rubailer, Dr.

Abdullah Cevdet, Hüseyin Daniş, Hüseyin Rifat; Sekiz Kitap, Sohrâb-i Sipihrî (Şule); Tasavvufla İnsan M eselesi, İn sân-ı Kâmil, Azîzüddiıı Nesefî (Dergah); Türk Antropoloji Mecm uası (İÜ); Uld uz ile Kargalar, Samed

Behrengi; Ulduz ile Konuşan Bebek, Samed Behrengi; Üç Damla Kan Sâdık Hidâyet (YKY); Vejetaryenliğin

Yararları, Sadık Hidayet (YKY); Züle yha’n m A şk Derdi, Hz. Yusu f Kıssası Celâl Settârî (İnsan).

İdeaAyrıntı Dizisi

Ayrıntı Yayınları



Ayrıntı: 632

IdeaAyrımı Dizis i : 8

Esrârnâme Ferîdüddîn Attâr

İdeaAyrıntı Dizi Editörü

Burha n Sönmez

Farsça’dan Çevi ren Prof. Dr. Mehmet Kanar

Son Okuma A hm et Çelik

Bu kitabın iür kçe yayını hakları

Ayrıntı Yaymları’na aittir

Kapak ’[asarımı

Gökçe Alper

D izg i

Esin Tapan Yetiş

Baskı

Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Dav utpaşa Cad. Gıtven San. Sit. C Blok No.:244

Topküpı/Islınıbnl Tel.: (0212) 0/2 31 85 Sertilika No.: 12156

Birinci Basını: 2012 İkinci Basım: 20İ3 Baskı Adedi: 2000

I S B N 9 7 8 - 9 7 5 - 5 3 9 - 6 5 6 - 9 Sertifika No.: 10704

AYRINTI YAYINLARI

Basını Dağıtım l'ıc. San. ve Ltd. Şii.

Ho byar Mah. Cemâ l Nadir Sok. No.:3 Cağaloğlu - İ s tanbul

Tef: (0212) 512 15 00 Faks: (0212)"512 15 11 w w w .ayr in l iyay in lar i . cnm.tr & info(«>aynntiyayinlan.eom.tr

http://www.ayrinliyayinlari.cnm.tr/

http://www.ayrinliyayinlari.cnm.tr/



EsrârnâmeFerîdüddîn Attâr

L J AYRINTI



İ D E A A Y R I N T I D İ Z İ S İ

KURTULUŞ TEOLOJİSİ

Ed.: Christopher Rowland

KİRLİLİK KAVRAM I VE ALEVİLİĞİN ASİMİLASYONU

M evl üt Özben

İSLAM’IN GELECEĞİ

Wilfred S. Blunt

İSLAM’IN İKİNCİ MESAJI

M ahm ut M uhıım m ed Taha

TANRISIZ AHLAK

Walter Sirmott-Arm strong

DÜŞMANIN TARİHİ

Gil Anidja r

İSLAM’DA 50 ÖNEMLİ İSİM

Ro y jack son



İçindekiler

S u n u ş..........................................................................................................................................................................11

Birinci Makale: Tevhid ........................................................................................................................................13

İkinci Makale: Resûlullah’a N a at..................................................................................................................... 22

M iraç ........................................................................................................................................................................... 28

Ashabın Fazileti: Emîrülmu minin Ebubekir’in Fazileti ....................................................................... 35

Em îrülm ü’m in in Öm er ’in Fazileti..................................................................................................................36

Emîrülm ü’m in in Osm an ’ın F azileti...............................................................................................................37

Emîrülm ü’m in in Ali’nin Fazileti ..................................................................................................................... 38

Birinci M akale ........................................................................................................................................................ 40

İkinci M akale ...........................................................................................................................................................47

1. Hikâye.................................................................................................................................................................... 54

Ü çüncü M ak ale ......................................................................................................................................................56

2. Hikâye....................................................................................................................................................................57

3. Hik âye.................................................................................................................................................................... 58

4. Hik âye.................................................................................................................................................................... 595. Hikâye....................................................................................................................................................................61

6. Hikâye....................................................................................................................................................................63

7. Hikâye....................................................................................................................................................................66

8. Hikâye....................................................................................................................................................................68

9. Hikâye....................................................................................................................................................................70

10. H ik âye ................................................................................................................................................................ 72

Dördüncü M akale ................................................................................................................................................. 73

11. H ik âye................................................................................................................................................................ 7412. H ik âye.................................................................................................................................................................76

13. H ik âye ................................................................................................................................................................ 77

14. H ik âye................................................................................................................................................................ 79

15. H ik âye ................................................................................................................................................................ 80

16. H ik âye................................................................................................................................................................ 83

17. H ik âye................................................................................................................................................................ 85

18. H ik âye................................................................................................................................................................ 87



.9 1

.9 4

.9 8

.9 9

100

104106

108

110

111

1 13

114

116

117

119

122

124

127

129

131

13 2

13413 5

136

138

139

140

142

143

144

145

147

148

150155

157

158

15 9

161

164

165

166

169171

173

176

178



61. H ikâye................................................................................................................................................................179

62. H ikâye............................................................................................................................................................... 182

63. H ikâye................................................................................................................................................................183

On İkinci M akale..................................................................................................................................................184

64. H ikâye................................................................................................................................................................186

65. H ikâye................................................................................................................................................................19166. H ikâye................................................................................................................................................................192

67. H ikâye................................................................................................................................................................195

O n Ü çü ncü M ak ale..............................................................................................................................................196

68. H ikâye................................................................................................................................................................197

69. H ikâye................................................................................................................................................................199

70. H ikâye................................................................................................................................................................200

71. H ikâye................................................................................................................................................................203

On D ör dü nc ü M ak a le ........................................................................................................................................ 204

72. H ikâye................................................................................................................................................................20573 . H ik âye................................................................................................................................................................207

74 . H ik âye................................................................................................................................................................209

75. H ik âye................................................................................................................................................................211

On Beşinci M ak ale............................................................................................................................................... 213

76 . H ik âye................................................................................................................................................................216

On Altıncı M ak ale ............................................................................................................................................... 218

77. H ik âye................................................................................................................................................................220

78 . H ik âye................................................................................................................................................................22179 . H ik âye................................................................................................................................................................222

80. H ik âye................................................................................................................................................................22 4

81 . H ik âye................................................................................................................................................................226

82 . H ik âye................................................................................................................................................................228

83. H ik âye................................................................................................................................................................229

84 . H ik âye................................................................................................................................................................230

85 . H ik âye................................................................................................................................................................233

86. H ik âye................................................................................................................................................................235

87 . H ik âye................................................................................................................................................................236

88 . H ik âye................................................................................................................................................................237

89. H ik âye................................................................................................................................................................23890 . H ik âye................................................................................................................................................................240

On Yedinci M akale..............................................................................................................................................242

91 . H ik âye............................................................................................................................................................... 24 5

92 . H ik âye................................................................................................................................................................247

93. IIikâye................................................................................................................................................................252

On Sekizin ci M ak ale............................................................................................................................................253

94. H ik âye............................................................................................................................................................... 259

Bitiriş.........................................................................................................................................................................260

95. H ik âye............................................................................................................................................................... 262

96. i Iikâye............................................................................................................................................................... 264

97. H ik âye................................................................................................................................................................266



98. H ikâye...............................................................................................................................................................268

99. H ikâye...............................................................................................................................................................270

100. H ikâye.............................................................................................................................................................271

101. H ikâye.............................................................................................................................................................272

Sözlük........................................................................................................................................................................275

Attâr’ın Esrârnâmede’ki Görüşleri................................................................................................................ 282D iz in .................................................... .................................................................... .................................................. 285



Ferîdüddîn Attâr

Ferîdeddin Muhammed bin İbrâhim-i Nîşâbûrî (Nişabur 1119?- 1230) İranlı mutasavvıf,

şair, eczacı, hekim.

Hayatı h akkınd a bilinenler bilgi kırıntıları ve bazı m enkıbe lerden ibarettir. B abasının m es

leğini izleyerek Attârlık (eczacılık) yaptığı bilinmektedir. İyi bir öğrenim gördüğü anlaşılanAttâr tasavvufa ilgi duymuş, sûfilere karşı büyük bir sevgi beslemiş, bu sevgi onun tasavvuf

alan ında velud bir şair ve yazar olmasını sağlamıştır.

Eserleri incelendiğinde edebî hayatı üç döneme ayrılabilir. Birinci döneminde usta bir

hikâyeci kimliğiyle karşımıza çıkar. Eserlerin kurgusu, işlenişi, dili sağlamdır. Mantıku’t-tayr

(Kuş dili), Musibetnâme, Îlahînâme, Esrârnâme, Muhtarnâme, Divan gibi manzum eserlerinin yamsıra, bugün hâlâ kaynak eser özelliğini yitirmeyen mensur yapıtı Tezkiretu’l-evliyâ

(Velîler ansiklopedisi) b irinc i dön em e aittir.

İkinci d öne m de dış dünyaya, insan lara ka rşı ilgisiz, Tan rı’da y ok olmayı hedefleyen bir

sûfi olarak görün en A ttâr, bıktırıcı tekra rlardan kend ini kurtaram az. U şturnâme, C evh eru ’z-zât, Mansurnâme gibi eserleri bu döneme aittir.

Üçüncü dönem, Attâr’ın yaşlılık yıllarına rastlar. Eserlerinde kurgu, düzen, üslup gevşe

meye başlar. Mazharu’l-acâyib ile Lisânu’l-gayb mesnevileri bu dönemin ürünüdür.

Attâr’ın eserlerinin belli başlıları:Mantıku’t-tayr (Kuş dili): 1187 yılında yazılan bu eser 4724 beyitten oluşur. Gazzalî’nin

Risâletu’t-tayr (Kuş risalesi) adlı eserinden yararlanılarak yazılmıştır. İran tasavvuf edebi

yatının temel yapıtlarından sayılan bu eserde kuşlar ile ilgili bir hikâye çerçevesinde tasav

vufun esasları ve tasavvufî yaşam anlatılır. Simurgun Tanrıyı sembolize ettiği bu başyapıt

ta mutasavvıfların rolünü üstlenen kuşlar taleb, aşk, marifet, istiğna, tevhîd, hayret, fakr vefenâ m akam larından geçerler. M antıku’t-tayr 1317 yılında Gü lşehrî tarafından Eski Ana dolu

Türkçesi ile dilimize kazandırılmıştır. [Gülşehrî’nin Mantıku’t-tayr’ı (Gülşennâme), Metin

ve Günümüz Tiirkçesine Aktarma: Prof. Dr. Kemâl Yavuz, Kırşehir Valiliği yayın no: 12,

I-II, Ankara, 2007]. Mantıku’t-tayr, Prof. Abdülbaki Gölpınarlı çevirisinden başka son olarak Prof. Dr. Mustafa Çiçekler tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir. (Kaknüs Yayınları, İstanbul,

2006).

Mu sîbetnâme : Attâr kırk gün süren bir sınav sırasındaki d eneyim lerini anlatır.

Aşknâme: Attâr’ın bu eseri aslında Şem’ ü Pervâne mesnevisidir. (Romans Yayınları, İs

tanb ul, 2005).M uhtarnâm e: K onulara göre tertip edilmiş rubai m ecmuasıdır.



C cvh eru ’z-zât: Tanrı’dan başka h er şeyin fâni old uğ u tem asını işleyen m anzu m eserdir.

İlâhînâme: Attâr’ın ilk döneminde yazdığı mesnevilerden biridir. Prof. Dr. Helmut Ritter

tarafından bilimsel neşri yapılan İlâhînâme, Prof. Abdülbaki Gölpınarlı tarafından dilimizekazandırılmıştır.

Tezkiretu’l-evliyâ: Seksen civarında mutasavvıfın ve velînin biyografilerinin verildiği bu

m ensur e ser tasavvu f tarihi için birinci derecede önem li kaynaktır. Attâr bu y apıtını kaleme

alırken Keşfu’l-mahcûb, Ş erhu’l-kalb, M arifetu’n-nefs, Tabakâtu’s-sûfiyye gibi tasavvuf kaynak larından yararlanmıştır.

Attâr’m mesnev ileri Türkler ta rafın da n ilgiyle karşılanm ış ve baz ılarının defalarca çevirisi

yapılmıştır. Ö te yand an doğ ubilimcilerin ilgisini çeken A ttâr üzerinde en kapsam lı inceleme

ve metin neşri, İstanbul Üniversitesi’nde Şarkiyat Enstitüsünü kuran ve şarkiyat çalışmala

rını bir sisteme sokan Prof. Dr. Helmut Ritter - Doğu Mitolojisinin Edebiyata Etkisi, Kar

şılaştırmalı Edebiyat Metinleri adlı eseri de Ayrıntı Yayınları arasında çıkmıştır- tarafından

yapılmıştır. Onun Das Meer der Seele (Ruhlar Denizi) adlı kıymetli eseri Attâr hakkındadır.

Farsçaya Dery â-yi ervâh adıyla çevrilen bu eser Türkçe’ye çevrilmeyi beklem ektedir.Attâr hakkında daha geniş bilgi ve bibliyografya için bk. MEB İslâm Ansiklopedisi ileTürkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisindeki Attâr maddeleri ile M. Kanar, Doğubilim-

ciler, CD Kitap, AKMED (Akdeniz Medeniyetleri Enstitüsü), Antalya, 2004.



Sunuş

Doğu klasikleri arasında yer alan Esrârnâme [Sırlar Kitabı], yazıldıktan sonra birçok

Fars ve Türk şairini etkilemiştir. Mevlânâ’nm çocu k yaşta iken edindiği bu kitab ın o nda bıraktığı izler M esneviy e ay nen yansımıştır. Daha önce aynı ta rzda yazılan ve İra nlı şair

Senâi-i Gaznevî’ye ait H adîkatu ’l hakikat [Gerçeğin Bahçesi] da bu eserin kaleme alın m asın

da etkili olmu ştur. İşlenen bazı kon ularda Hayy am etkisi açıkça görülmek tedir. A ttâr’ın edebî

haya tının birinci ve en verimli dön em inde kalem e alınan bu tasavvufî mesnevi sembollerle,

üstü kapalı ibarelerle doludur.Bu çeviride yararlanılan iki bilimsel neşrin açıklamalar bölü m ün de bunlar izah edilmeye

çalışılmışsa da bazı yerlerde Esrârnâme’yi yayımlayanlar da işin içinden çıkamamışlardır.

Zam an zaman basit bir ko nu veya kelime uzun uzun tefsir edilirken, çapraşık ve üstü kapalı

ifadeler ya atlanmış ya da bir iki cümleyle geçiştirilmiştir.

Çeviri çalışması sırasında yararlanılan iki bilimsel yayının ilki Dr. Seyyid Sâdık-ı

Govherîn tarafından yapılan tenkidli neşirdir: Esrârnâme, Şeyh Ferîdüddîn Attâr-i Nîşâbûrî,

tashîh -i D oktu r Seyyid Sâdık-i Gov herîn (1293-1376), İntişârât-i Zuvvâr, çâp-i şeşom (altın

cı baskı), Tahran 1384, 436 sayfa.Çeviri sırasında daha çok yararlanılan yayın: Esrârnâme, Attâr, Ferîdüddîn M uham m ed

bin İbrâ hîm -i Nîşâb ûrî, Mukaddim e, Tashih ve Ta’lîkât-i M uham m ed Rızâ Şefî’î-i Kedkenî,

İntişârât-i Sohen, Tahran, 1386 (2010), 598 sayla. Profesör Kedkenî Attâr’ın hemşehrisi ol

duğundan, o bölgede henüz Attâr’m yaşadığı döneme ait kültürün ve bazı kelimelerin ay

ne n veya değişikliğe uğ rayara k yaşadığını biliyor. B eyitlerin açıklam aları sırasında sık sık bu

avantajını kullanarak mukayese yoluna gitmiştir.Esrârnâme’nin çevirisinde iki yol izlenebilirdi. Birinci yolda, bu manzum eser neşren

çevrilir, beyitler arasın da bağlantı k uru lara k p arag raf çevirisi yapılabilirdi. İkinci yol ise her

beytin nazmen çe viris in i yapmaktı. Biz ik inci yolu te rc ih ettik. Tasavvuf te rm in olo ji sin e aitkelimelere dok unm adan , serbest vezinle, mü m kü n olduğu kad ar kafiye tutturarak, herkesin

anlayabileceği bir âşık edebiyatı dilini tercih ettik.Yukarıda metnin çevirisine esas aldığımız Farsça iki tenkidli neşrin n otland ırm alarınd an

da y ararla nara k eser ile ilgili bir sözlük koyma yı, Attâr’m Esrârn âm e’deki görü şlerini ayrı bir

bölü m halinde kısaca ele almayı uyg un görd ük.Bu çalışmanın yararlı olmasını umarım.

Prof. Dr. Meh met Kanar, 1 Ekim 2011, Bakırköy

[email protected]

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]



Birinci Makale

Tevhid

Ta nrının adıyla.

O Tanrı cana din nurunu verdiTanrıyı bilsin diye akla yakîn verdi

Bütün âlem adını aldı Tanrıdan

Yer, gök, alt, üst h ep O n’dan

İki âlem varlık hi lalim giydi O n’danFelek yukarıyı, yer aşağıyı aldı O n’dan

Felek ayakta rükû ed er O na

Yeryüzü yere kapanmış, secde eder O’naGökkııbbeyi dumandan yaratan O

Bir yağdan gözleri gö rür ede n O

Sivrisinek iğn esind en Z ülfekar çıkarır

Örüm cekten bir perded ar yaratır.Topraktan Âdem’in mânâsını çıkarır

Rüzgârdan M eryem ’in İsa’sını çıka rır

Kandan misk, ka m ıştan şeker gösterir.Yağmurdan inci, madenden cevher gösterir.Bir ilktir, yoktur öncesi

Bir sondur; yoktur sonrası

Zahirdir; bâtın ondan zuhur ederBâtındır; nurd an dah a zâhir.

Ne ulu lu ğunun ba şlangıcı var, Ne m ülk ünün bir sonu var.

Nasıl old uğunu bilen bir Tanrı



B e n i m b i l d i ğ i m h e r şe y d e n d ı şa r ı .

O’du r yaratan görüşüm üzü , bilişimizi

Kim bilmiştir, kim görm üştür O nu?

Kimse erişemez zâtının künhüneBudıır dediğ in h er şey, değ ildir O

Canım ız gitse de Ona ,

Nasıl varır O n u n künhüne?

Kendi canım ı bilmiyorum , nasıldır?

Allah aşkına, ne bileyim künhü nasıldır?Cam nasıl da gizli tuttu o!

Can sırrın ı kimseye dem edi o.Bed enin zinde dir canla, can ın gizliCanla zind esin sen; bilme zsin canı.

Ne büyük yara tıcılık gü cü , gizli aşikâr!

Susm aktan başka kimseye yok yarar.

Binlerce kez kılı kırk yardım ben

Susmak d ışında çıkar yol bulm adım ben.O nun zâtına ulaşamazsın m adem ,

Yaratıcılık cemâlini gör, yetin sen.

D ürüstse n sen varlıklar içinde,Sıyrıl tabiatların dört d uva rından .

T an rını n sana düşmez bir işi.

Tanrısal tabiatla yapabilir misin bir işi?

Su asıl ise, durdur su ile onu

Yaygınlaştır suyu, sonra bak ona.

Toprak ise asıl, çıkar kapı önün e

Ayak altındaki toprağı, alma sen dikkate.Hava ise, adaletsiz say sen onu

Rüzgâr götürm üştür, yok say sen onu.Ateş asıl ise, su çarp üstüne

Çekersen suyunu, ateş sal üstüne.

Tabiatın doğruy sa, riyasız olTabiî değilsen, Allah adamı ol.

Her iki cihanda tek yaratıcı var

Dört u nsu r ile ne işin var?

Bir söyle, b ir dile, bir ara.

Bir gör, bir bil, bir iste.

Birdir hepsi, ister son olsun ister evvelAma görenin gözü şaşı; iki görür.



Dikkatli bak, her biri bir zerre

O nu ham d ile tespih eder.

Bu ne büyük bağıştır, ne lütuf!Her zerrenin O nu nla bir sırrı var.

Ne büyük isim, ne büyük mân â, hepsi sen

Hep diyorum ; ey sen, h er şey sen!

Dünyada gördüğü m her zerre

Çevirmiş yüzü nü senin yüzüne.

Yüzümüz dön ük olmasaydı sana,

Kıl ucu kadar d ön er m iydin bize?

Lütfün yardım etmeseydi,

Zerrede olur muydu bekâ imkânı?Her şey bâki seninle, sensin gizli

Can içindesin, cihanın dışında.

Bütün canlar hayran kalmış sana.

Durursun sen can ile aramızda.

Sana giden yolun son unu yok gören

Can içindesin; ca nı yok gören.

Cihan seninle dolu; değilsin sen cihan daHer şey kaybolmuş sende; sen yoksun ortada.

Hem gizlisin hem aşikârda. Ne bir yer iç in desin ne bir yer in üstü nde.Konu şkanlığındır susk unluğu nun sebebi.

G örü nü rlüğ ün dü r gizliliğinin sebebi.

Mânâsın sen, senin dışında ismin var.

Hâzinesin sen, bir tılsımd ır bütün âlem.

Zâtının nuru, ferri, huzuru

Her bir zerreye ve rir ışığı.Her zerrede seni görürüm

İki âlemde “Semme vechullah” görürüm.Hu zurun da y er yok ikiliğe

Bütün âlem sensin; senin kudretin.Birden yüze, her şey kalmış senden

İki âlem sana ait; sen kâim sin ken diliğind en.

Tüm v arlıklar hazretin in gölgesi.

Her şey yaratıcılığının, ku dre tinin eseri.

Akıl ile can dünyası hayran kalmış.

Sensin perde ark asın da saklı kalmış.

Düny a adınla dolu; send en işaret yok.



Akıl sen in le görür ; se nde a yanl ık yok.

A kl a g ö r ü n ü r s ü n , h a y â l d e n s a kl ıs ın .Yüce Tanrım, sen ne yüce nursun!

G örm üyo rum senden başka bir şeySen varken, ne olur ki başka şey?

Güzel söyleyen biri zâtı hakkında

Tevhîd, izâleleri ıskattır demiş.

Vahdet için n ede n ilişik arayalım?Matlûb sensin; tâlib olarak ne diyeyim?

Senin tevhîd ipeğini dokuyorum.

Canım ı feda etmek istiyorum.Top raktan binlerce kalıp çıkar

Varınca sana, tertemiz gelir sana.

Nice in san yaşadı, gitti.

İyisi, kötüsü toprağa gitti.

Hepsi kendin ce bir zanda idiBildikleri, Tanrının tek sahip olması idi.

Ne canın haberi var; neyin can ıd ır?

Ne bedenin haberi var; kim in bedenid ir?

Ne kulak kendi işittiğin den haberd ar Ne göz kendi gördüğünden hab erdar.

Dilinin habe ri yok kon uşm a yetisinden

Bedeninin haberi yok kendi gücünden. Ne haberi var feleğin dönüşünden

Ne cin den, insa ndan, şey tandan, melekten.

Niceleri bura da gömüldü gitti,

Niceler i de başka ta ra ftan geldi.

Ne gid enin bu sırdan var haberi

Ne gelenin bu yoldan var haberi .Kaybettiler bu sırsız sırrı

Kimse anlamaz bunun zerresini.

Kapı eskidi m i açılamazÜstüne parmak vurulmaz.

Emre itaat etmek gerek

Çaresi ancak sabır ile susmak.

Teslim vadisinde kimin vardır cesareti?Ko rkudan tutar içinde nefesi.

Susmaktan öte yol bilmeyiz.

Yoktur ah diyecek cesaretimiz.



Âd em den bir katre seçmiş,Bir katreden b ir ha lk var etmiş.

Çok düşündüler bir katre üstünde

Yaratılış önderleri âciz kaldı bunda.

Akıllar daldı bir dam la suya.

Hepsi gark oldu bir dam la suda.

Binlerce susam ış gelir bu vad iden

Diz çöker gelince bu dergâha.Temiz insan! Aczini söylersin sen.

M arufsun ; mâ arafn âk’i bilirsin sen.

İki âlem de sadece sözde kaldı.

Herkes zan p erdesinde kaldı.Derler: Arayış içindeyiz biz.

Eskiden beri bu yolun eriyiz.

Şu tuhaflığı gör: Bir damla su geldi.

Bir deniz parlak inci doldu.

Şaşılası şu: Bir zerre toprak oldu

Gök lerdeki güneş fırsat verince.Sivrisinek kad ar hav salan yok.

Nasıl iki âlem i anlayab ilirsin?

Ciğerin kan doldu, meşakkat çektin.Bunlar senin düşündüğün gibi değil.

Git, boş hayâllere kapılma.

H add ini bil; sakın had din i aşma!Hayretten âcizlik örtüs ün ü çek üstüne.

Ha sret yaşını yağdır ya ğm ur gibi yüzüne.

Dostum, Hak birdir ancak

Bir avuç dam arla d erid en ne olacak?Tanrı münezzeh, pâk; sen ise bir toprak

Pâk ile toprak a ras ınd a ne nisp et olacak?Âlemden bir karınca gittiyse yokluğa,

Ne eksildi? Ne ekle di bu varlığa?1lalka gibi vur başını bu kapıya

Böyle bir baş az gelm ez bu kapıya.

Gö kyüzü lacivert giyindi şu yüzden

Halka gibi kaldı bu kapının dışında.

Tan rı’nın tek d ostu yine kendisi.O’ııa lâyık olan yine O’dur, değil başkası.

Biri sorarsa sana: Ne dersin?



Ka ybe tmedin b ir şey; neyi ararsın?

Birincisi, bulacağını nasıl bulacaksın?Kaybolunca bir şey, aramaya koşacaksın.

Saçm alıktır uğraşma k bu hasre t içinde.

Nice canla r çıktı bu hasret ile.

Bütün sıddıkların yüreği kan doldu.Kim bilir ki onun sırrı nasıldır?

Bakar m ısın, binlerce yıld ır İblis’in işi

Tanrıyı teşbih ile takdis etmekti.

Herkes O n a ibadeti bir yana koydu

Ken dini beğenmişlikle ibad eti un uttu.Gönlü kanlandı, yeri sıkıntılı oldu;

Bedeni lanet sofrasına dönd ü.

Biz istiğnada bulunursak,Dü şeriz uçsuz bucaksız çöle.

Bu halimizle ciğerimiz kan dolar;

Bu müstağnilikten feryadımız artar.Bu istiğna yüzünden ferman gelirse,

Masum ların tüm u m udu söner.

Yarın o yüksek eyvan önündeLâyezâlin kösü vuruldu ğun da

Her bir yand a kim cüret edecek?

Nasipsiz olan bu nakdi nasıl verecek?

Tanrı’nın istiğna yüceliği varBu ne oyundur? Yokluktan başka neyin v

İstersen sen teşbih ile namaz ile

Müstağni Tanrı hoşnut olsun seninle.

Namazın uzun yolun azığı.

O’nun ihtiyacı yok senin namazına.Şunu iyi bil; şüphe etme yiğidimGörev veren Tanrı, verdi başarıyı da.

Tanrı tevfiki yardım etmezse sana

Başarılı olamazsın işinden yana.

Ne büyük derecedir bu! Yerle gök arası

O’nun k atın da ancak siyah kıl tanesi.

Ne büyük kudre ttir ! G örürsün kudre tini

Bir kıl ucu nd an yüz sana t eseri.

Ne izzet sahibid ir! Bir o kadar müstağniBunca akıl ile can orada oyundur.



Ne haşmett ir ki yansırsa her cana,H er zerreden olur yüz tufan.

Öncelik O’nundur. Bu ilkliğiyleHiçbir varlık den k olam az ona.

Ne büyük vahd et! Bir kıl sığm az Ona.

Bu vahdette dünya bir kıl kadar gelmez.

Ne büyük nispet! Kırk sabah boyunca

Kendi elinle yem koy dun tuzağa. Ne büyük rahmet! İblis bulu rsa zerr esini

İdris’i bırakır ke nd ind en geri.

Ne büyük kıskançlık! Düşse âlem e

Bir anda iki âlemi katar birbirine. Ne heybett ir ki güneş zer re sine rastlasa ,

Gölge gibi sonsuza kadar kalır orada.

Ne hüccett ir bu! K im senin yüzünde,Bir kıl kad ar işaret gö rülmez.

Bu ne hürmettir! Bu makam ın büyüklüğün den

Sen den başkası oray a yol bulmaz.

Bu ne mülktür! Yasası var

Ne eksiklik olu r ne fazlalık gelir.

Ne kudret ki is te rse bir andaYeri muma döndürür, feleği de.

Ne şerbett ir ki kana ekmek bansa can,

“Sekâkum rabbukum” umuduyla can

Ne ây ettir ki göste rm ek istersenHer zerreden İlahî bir güneş

Ne fırsattır ki şu gök kubbedeÂlem i yakarsın bir âşığın ahıyla.

Ne şefk at tir ki biz im iç in ebediyen

Verdin annelere şefkati. Ne m ühle tt ir ki gel ince zamanı

Bir kıl için bir âle m dü şer tuzağa.O ne vakittir esirlik zaman ı

Kıl ucuyla tutarsın bir cihanı

Ne büyük nim ett ir ; bu nim eteSürekli şükretm ek bo rçtu r boynuna.

Bu ne şiddettir! Kan ıt getirmede

Ne sessizlik yaprağı, ne söylem e yüzü.

Bu ne ruhsattır! Yolu olmasaydı,



Kimsede ah çekecek cesaret olmazdı.

Bu ne ayrılık! Niceleri koşturdu.G örm ediler seni; hepsi yok oldu.

Bu ne rahat! O yüce meleklerO tecelli ile daim naz içindeler.

Bu ne lezzet! O temiz kişiler

Onunla temiz koku çekerler.

Hep imiz biçareyiz, kalmışız yerimizde.Şu biçareliğim izi sen bağışla.

Mezar beşiğine düştük biz.

Ço cuklar gibi o âlemde doğ du k biz.O mezar dar beşik oldu bizeKefen dolandı taş gibi omzumuza.

İki zenci zor ile gelir içeri

Sallar me zarım ızın beşiğini.

Çocuklar gibi dar yerde sıkıntıyla

Titrer du ru ruz iki zencinin korkusuyla. Ne am acım ız vard ır ne bir sevgi

Dünya çevirm iştir bizden yüzü nü.

Kopmuştur bizden hem yabancı hem yakınZor yol vardır önü nde biz çocukların.

Dün ya çocu kları gibi görmem iş oluruz

Ne zorlu k vardır; biz ondan korkarız.

Bir saat kalırsak biz o topra kta

Temiz Tanrım! O zenciyi bizden tut uzakta.

Bize derler: Rabbin kim? Nedir dinin?

Tanrım, senden isteriz biz telkin.

Tanrım, izzetle yaşattın sen bizi

Şu zencilerin eline bırakma bizi.Ö ğretensin bize sen konuşmay ı

Konağımız uzakta kalır; iş zorlaşır.

Derdimiz sonsuza kadar kalırBilmem bize böyle ne yapmak ister?

Tanrım biz avare varlıklarız

Musibet görmüş perişanlarız.

Baştan ayağa kıvranıp du ruy oru z

Ne baş var ne ayak; bizler bir hiçiz.

G önlüm üzü teselli edecek gön lün yok mu?

Perişan halimize acıyacak mısın bir an?



...» iv.■ Jİ ' ( , İV

Gönlün yoksa, nasıl acırsın halimize?

Ne diyeyim, gönüller sahibi sen değil m is inTanrım, burad a biçare kaldım

Bu düşünceyle, kalbim yüz parça kaldım.Gerçi vücu dum da yok senden bir nişan

A m a bir an kayıp değilsin canımdan.

Aklımın, canımın sırrında sen varsın

Bu yüzden inci saçar o ldu dilim.Şensin tüm âlemden müstağni olan

Sözü kısa kesmeli; A llah’tır en iyi bilen.

\ w . .Uf



İkinci Makale

Resûlullah’a Naat

Görüş sahiplerine lâyık övgü nasıl olur?

Yaratılış do lun ayına lâyık övgü nasıl olur?Heybetinden şu duacı tir tir titrer

Dili onun övgüsünü nasıl eder?Onun zâtına naat sözün üstünd edir

Dil işlemez oldu; nasıl söz söylenir?Onu nasıl öveceğim? Çünkü Tanrı dedi:

Onun adı Tanrı adıyla birliktedir.

M uhamm edi Doğru sözlüsün, eminsinDünya için âlemlere rahmetsin.

Muhammedi Yaratılışta onun nişanı var

Yüce başlıdır; başım y üce ltenle rin tacıdır.

M uham m ed; iki âlemin en iyisiDinin, düny anın nizamı, insano ğlunu n kıvancı

Temelde, peygam berlik kutusu nu n incisiMânâda, yiğitlik burcunun yıldızı

Lâyezâl Tanrı sırrının harflerini öğreten

Yücelikler ikliminden dünyayı aydınlatan

Padişahlık sırlarını bilenİlahî sırların muammasını bilen.

Dünya onu n dergâhında bir süprün tü

Felek onun han kâhın da bir derviş.

Henüz Âdem beden kaydmdaydı

O, can ile gönül dünyasının şahıydı.Vücudundan Ademde bir nu r vardı

Yoksa melek ona nasıl secde ederdi?



Âlemde onu n nu ru bir emanetti.

So nu nd a Âdem ’den A bdu llah’a geldi.Bunca peygamberden geçti

Hep sinin üstünde bir inci oldu.Bir menzilden diğerine geçti

Pişmişti ama da ha da pişti.Sonu nda her şey hazır edildi.

Geç geldi ama pişmiş olarak geldi.

Vahiy öncesi k ırk yıl halvetteydi.Vahiy em îni derh al vah iy getirdi.

Meleklerin tavu sunun huz urun a geldiO nu n ardında ku dsiler dizilmişti.

Cibrîl-i Emîn seslendi yüksekten:

Ey büyük insan; konu ş haydi, durma.

N urlu gönlü nü din deniz i yap

Rabb ülâlem in’in vahyini söyle.Gayb musikîsini biliyorsun.

Dokuz feleğin sırrını biliyorsun.

Aşina olmuşsun İlahî sırlara

Susma; oku Tanrı adıyla.Ay ile güneş nasıl örtülür?At örtüyü başından; kalk da kork!

Şah sensin, bütü n ufuk lar askerin

Asıl sensin, bütün âlem kulun.

Çağır T anrıya halkı, rehberlik et.

D oğ ru yoldasın; Tanrı için pey gam berlik et.

H ak can n uruyla vahiy gönderdi.

Kur’ân ı ona insan öğretti lafı aklınd an gitti.

Sonu nda Tan rıya davette öncü olduŞ eriat yenilendi, İslam yeni oldu.

Dünyayı mânâya yönlendirdi.H er sözün öz ünd en yağ çıkardı.

Her b ida t onunla tepetakla oldu.Devlet cevherinin n uru onu n yanındaydı.

De vletinin nuru b ir zerre parladı.

Ay ile güneş ond an bir zerre aldı.Mis kokulu siyah saçları dağıldı

“Canına and olsun” tacını başına koydu.Saçının mis kokusu âlem e yayıldı.



Yüzünün nur u feleklere ulaştı.

Üç boyut onun saçıyla ıtırlandı

İki âlem o nu n yüz n uruyla nu rlandı.

Gö nül çelen yüzü ne güzel güneştir!Gölgesine taylesan döşenm iştir.

Siyah örgü lü iki saçı misler gibi kok ar

Her tel saçında yüz can yuva kurar.

O nun göğsü Tanrı ile nurlandı.

Namazd ay dı, Cennet üzüm ü aldı.

Üzüm ün her tanesi onun canında

Pervin salkımı gibi hep nurlandı.Canı Tanrı sayesinde nurla doluyduAma kâfirlerin elinden azaptaydı.Bazen bir taş dişini kırdı.

Bazen ibadetten ayakları şişti.

Bazen gamlandı, elini yüreğine koydu.Bazen açlıktan, k arnın a taş koydu.

Dünya ile ahiret onun için vardı.

Derdi çok felek onun için kazançtı.

Bu yüzden o sıkıntıya direndi.Zahm etsiz hazine elde edilmezdi.

Kimi müfessirlerce o emindir.

Bazılarına göre ise öyle değildir.Geri çevirince o yüzüğü

Yetişti Cebrail, Peygamberin yanına

Dedi: Efendi; bu yüzükten kes ilgini

Yüzükle hallolmaz işin; bil bunu.

Felek dediğin senin için yüzüktür.

Niçin bu yüzükle uğraşırsın?Tanrı’nın parmağında senin gönlün var.Süleyman gibi bir yüzüğe bakma.

Senin yü züğ ünü n bir adı vardır.Ama altın yü zük sana haram dır.

Sen tespihini parm aklarınla çek.

Çünkü tespih insanların parmağındadır.

Ay, parmağında yüksük oldu senin.Kâfirlerin gözüne girdi parmağın.

Her parm ağında yüz hüner varBir yüzü kle ilgilenmekte ne var?



Parm ağına ip bağlayacaksanBöylelikle bir d ertliyi unutm ayacaksan

Biz olm ada n bir işe yeltenirsenKibriyânın azarına dayanamazsın.Başını kıl kad ar bizd en çevirme

Parma ğındaki bağlı kılı unutm a.M adem parm ağın iyi işliyor

Kanlı pamuğun altında parmağını çıkar.

Parm ak hesabı yap kend i kendine.

Kıyamet g ünü h esabı ko lay gelsin sana.

Parm ağım a şunu n için ip bağlarım

Senden başka kimse aklım a gelmesin d erim.Sözlerine şunun için parm ak bastım

Sen bir çıraksın, ben ustayım.

“Kuranı öğretti” sözünü şefkatleGösterdin ö nüm üzdeki levhada.Mekke harbinde parmak ların soğukluğundan

Gönlümde senin gücün belirdi.

Kalemde olm adı hiç sayendeKalem erbabının bu nca izzeti.

İzze tinde n akıl ile can hay ran kaldıAkıl hayretle parmağını ısırdı.Kulun M uham m ed, iki âlemin efendisi

Peygamberliği ile kıyamet iki parmağının arası.

Gölgesizsin sen; güneş senin yanında

Benzer ümit parm ağını emen çocuğa.

O güneşle otağ ku rd u feleğeSeninle parm ak bastı tuzaSenin avucundadır m adem Hızır pınarı

H er parm ak ucun dan akıt bir pınarıYeryüzü yayg ısından bas ayağını arşa

Bir parmaklık mesafe var başından arşa

Cebrail önde bir p arm ak olursa

Yanar kömür gibi kanatları.

Kudsiler kanat açar senin nuru nla

Parma klar gösterir seni birbirine.Senin gibi bir resûl gelmedi risâlet m aka m ına

Beş parm ak bir o lur m u hiç elde?

O kim senin önün de yoktur helva



Parmağı biraz daha u zun dur diye.

Git, bas parmağını Sıddık’ın nabzınaHakikat nuru yla dolu bir gönül var onda.

Söyle Ö m er ’e, kalksın öfkeyleSoksun p arm ağ ını İblis’in gözüne.

Söyle Osm an’a, sırtı sağlam dır Kur an la

Çevirsin Kuranı sayfa sayfa.

Ali’ye söyle, itaat e tme k uğ runa

Yüzüğü bağışlasın namaz esnasında.

Git konuş o putperestlerle

Dünyayı dar et gözlerine.Bir mucize isterlerse sende n an ınd aİşaret et parm ağ ınla aya.

Dini muhterem kıl sıdkınla

Yuvarlak ayı hilâle çevir parm ağın la.

Kıskanç, haset gamıyla ısırsın parmağınıSen birbirind en ayıradur ayı.

Kâfir dinin için sana baskı yapa rsa

Geçir boğazına ipi, as darağacına.

Feleğin bir avuç semirmem iş dan asında nÇek elini zehirli oğlağından.

Dostum, K uran oku, susma

Kâfir, parm ağ ıyla kulağını tıkasa da.

Bilâl, elini kulağına koyduğundaKesilir bü tün kon uşma lar o anda.

D uda ğına taş atarlarsa sertçe

Bastır parmağını dudağına, söylenme.

Vakti geldiği zaman ben o taş ile

Dünyayı dar ederim taş yüreklilere. Ne rütb e, ne kudre t, ne kadir!

Ne sahip, ne sadık, ne başköşe!Bu toprak â lemin b üyük pad işahı

Felekler âleminin büyük sultanı.

Yüce arş olmuş senin eşiğin

Yedi kat g ökyüzü olmuş evin.

Nebiler iç inde en faziletlisiTanrı mahremlerinin en mahremi.

Senin cö m ertl iğin Kız ıldeniz’e ask er çekmişYıldızlar damında davul çalan gözcü olmuş.



İlahî sırlardan hab erd ar olm uşYer ile gök aras ında kiler seni desteklemiş.

Ne aza metli sürm e re nkli felek!Toprağını yıldızların gözüne sürme yapmış.

M ahşerde Â dem ile yanındak iler

Sancağ ının altında el ele vermiş

Kapın da İsa gibi elli ka pıcı var.

Ü m ran ın M usa’sı kap ınd a haberci olmuş.

Ö ncekilerin em iri büyü k İdrisSenin nurunla Harem e m ahrem olmuş.

Halil İbrahim adını ca n m üh rü bilmiş

Cehenn em ateşinden C ennet yolunu bulmuş.

Yoluna kurban olma um uduyla

İsmail sen yoksun diye yas tutar olmuş.

Yanık sesli Davu d yü z hoş makam laAşkının Zebur’unu gece gündüz okumuş.

Ço k büyük padişah olan Süleyman

Senin ordu nda bir sipahi olmuş.

Boyacı Mesih şu lacivert göky üzün den

İğneyle adını nakşeder canlara.

Yalnız Hak değildir m ûnisin olanBütün peygam berler senin meclisinde.

Birkaç buğday tan esi hicap oldu Âdem ’e Ne buğday ne C ennet engel old u yo luna .

İki nalm engel oldu M usa’nın yoluna

İki âlem den geçtin sen iki nalınla.

Bir iğneyd i İsa’nın yo lun daki engel

H er m akam da bir pen cere açılmıştı sana. Nebilerin gecesini aydın la ta n incisin sen

Velîlerin gerçek mu m usu n sen.Sekiz Cennet evinin çerağısın sen

Miraç gecesini aydınlatan incisin sen.



Miraç

Bir gece geldi C ebrail uzak tanYıldırım gibi giden Burak getirdi nurdan

Efendim! G eç bu zindan dan

Ruhlar ü lkesine çık yolculuğa.Çok neb i, elçi var orada

Huriler toplanmış dünyanın her yanından.Herkes gözü yolda seni bekler

Tanrı dergâh ının güneşini görm ek ister.

Huriler dışarı atmış kendini odalardanBir hediye alırsın diye onla rdan.

Melekler ara sınd a velvele kopm uş

Belki Düldiil’ü sürersin diye o taraftan.

Gece boyunca âlemi aydınlatan yıldızlarGöz değmesin diye tütsü yakar sabaha kadar.

Biliyorum, senin çok nurun var

Tanrı feragat verdi sana huriden.

Kalk şimdi, çek ön ün e Burak’ı

Biliyorum, sende nasıl bir iştiyak var.

Kudsî âlemde dolaş bir süreTut o halkayı, gir hareme.

Can d ilin sırdaş olunca Hak ileKendine dön, ilgilen kendi sırların ile

***

Bülbül kafeste nasıl kanat çırpar?Harekete geçti bu söz üzerine Peygamber.Yıldırım sü ratli B urak’ı bu top rak âlem den



Sürdü, hutbe okudu önce feleklere.

Halis Tanrı kullarına öğ retme n olduTanrı elçilerinin ha kika tini okuttu.

Görmüş geçirmiş nice nebilerO nd a çok din nu ru gördüler.

O nu n nuruyla kendilerini yok gördüler

Ne diyeyim? Ateşten dum an gördüler.

Yeryüzünden kaşla göz arasında

Yükseldi Kâbekavseyn fezasına.

C enn etin doru kların a çıktı, dolaştı

Rabbü lâlemîn’in arşına yükseldi.Felek firuzesi coşmaya başladıM eleklerin “Yol açm !” sesleriyle.

So nun da yükseldi, yü kseldi yücelereYüz binlerce meleğin “Yol açın!” sesleriyle.

Ko nuğa yiyecekler sun uldu, bir ay yaygı oldu

Arşı taşıyan melekler yükleri üst üste yığdı.

Cennet donatılmış, kapılar açılmış

Perdeler kaldırılmış, ta ht koyulm uş.

Büyük arşta bir velveledir kopmuşHer iki âlemin dolunay ı gelmiş!

Seyyidlerin seyyidi geldi

Varlıkların başkomutanı geldi.

Yedi kat felekte sefer ettiGayb perdesinin ö tesine geçti.

Hiçbir şey yolunda engel olmadı

Karşısına çıkan şeylerle vazgeçebilirdi.

H içbir tarafa gözü nü çevirmed i

Ç ünk ü on un çok yüksekte dostu vardı.Ce nnet hurilerle doluydu ama

İki gözü hiçbir tarafa kaymadı.

Tanrı katında o nu rla aydınlanıncaCebrail bile o nuru n uzağınd a kaldı.

Hak nuruyla e traf ışıl ışıl olunc aRûhülkudüs Cebrail geldi hemen figana:

Efendim; yükselirsem biraz dah a yukarı

Bu nur yakar benim kanatlarımı.

Ey Rûhülemîn! Sen Tanrı huzurundasın

Buraya gelecek gücü yok peygamberlerin.



's:t. .vf />***,

Neden üzülü yorsun kanatların için?

“Biraz daha yaklaşırsam” dedin.Binlerce can yana r bu yolda

Yanarsa yansın kan adın ey Tanrı ulağı!Sıddıklar ne haldeler, bilmiyorlar

Böyle bir yerd e sen ka nadını de rt ediyorsun.

Tanrı katında bulunuyorsan

Yanıversin kanad ın; bu m akam ın meleğisin.Ey Rûhüiem în! O tur bu dergâhta

Üzme kendini: Benim bir vaktim var Tanrı katında.

Sen öğrencimsin benim, otur rahatça.İhsan, iman nedir? Sor bana.

“Kavlen sakil” sırasından geçti

“Ey Cebrail, şimd i kapıda d ur” dedi.

Bundan öteye geçiş iznin yok.

Her kom utan a sarayda bulun m a izni yok.

Ben Tanrı nurunda pervane gibiyim

Sen tavus tüyü kanadına bağlısın.

Sığın Tanrıya; kanattan nc beklersin?

Sözün bittiği yerdir, neden kanattan bahsedersin?Binlerce kanadın canı hikmet sırrı dolu

O ismet de nizinin canına fedadır.

Rûh ülkudüs un üzerinde yükseldiRastladığı her şeyi geride bıraktı.Peygamber’in bulunduğu makam yüksekti

En yüksek yıldız Zühal, D ünya gibi gerideydi.

Canı nurla öyle yaklaştı ki Tanrıya

Cebrail ondan kalmıştı uzaklarda.

Oysa Cebrail-i Eminin kanatlarıKaplamıştı yer ile gök arasını.

Pey gam berden çok uzakta kalmıştı

Peygamber’i oradan serçe kadar görmüştü.

Yönlerden geçince, yol daraldı

So nunda T anrı’ya yaklaştı.Tanrı katında nasıldı, ne diyeyim?

O anda varlığının dışındaydı.

O kadar ya kınd a gönlü sır doluydu.

O dehşet içinde dili tutulm uştu.Gül yaprağı gibi canı hayadan terlemiş

■ . i r '' " i l 30 i r - f i



Ca nı vehim hayâlini izlemiş.

Hem duygudan geçti hem candan

Geçince kendinden Hakka baktı Hak’tan.

G özü görebildiği kadarıylaGö nlü bakıyordu onu n gözüne.

D ergâhtan halvet yerine indiRa bban i nu r girdi içeri, o gitti.

O haybette M uham m ed b ir şey yapamadı

M uham m ed M uham m ed’den bizar kaldı.

Hak görüyordu on un kıvrandığını

Ş efkat ile verdi derh al selamını.

Bu halden çıkardı, kendine getirdiSelam ını Peyga mb er’ine iletti.

Hitap geldi: Bırak kendini, gir içeri

Du ym adan, ko nuşmada n çık dışarı.

Bir arzun varsa, hemen söyle N eden ge çt in kendin den? Ne oldu sana?

Şimdi yaktın sen bütün putları

Şefaatçi ol bir zam an üm metine.Yetimsin; yetimliğinle apaç ıktır bu.

Yetim şefaatçidir iki âlem halkına.Fakirsin; fakirliğinle şaşırtırsın

Ünün yayılmış hem arşta hem ferşte.

Benim sin; ister yetim ol ister derviş

Ben şeninim; bu hepsinden öte.Korkulur mu fakirlikten? Fakirlik kıvançtır.

Fakirlik iki dünyad a yüz k arası değildir.

Sen incisin, yetim olsan da ne var bunda?

İncinin en iyi özelliği yetimliğinde.

Nesebiyle kesti bağla rın ı sonundaHakk’ın selamını işitti can kulağında.

Selamı sadece kendine has etmediSelamın bana ve salih kullarına olsun, dedi.

G ör kerem sahibini; bu ka dehten içince

Şu bîçare salih kulları unutmadı.

Hitap geldi: Ey m utlak m asum

Hakkın var; hak, hak sahibine gider.

Ne dilersen , söyle şim di dileğ ini

Dilem ek senden, yerine getirmek bizden.



Yüce Tanrı başlayınca sırları açmaya

Peygam ber de başladı konuşmaya.Yarabbi, bir üm m etim var gün ahk âr

Ateşten koru onları fazlınla.

Bak onların iniltisine, yürek yang ınına

Nasip et m ülâ katını onlara .

Hep sinin um ud un u bilirsin, vefa göster

Hep sinin hace tini kabul et lütfunla.

Bütün âlem bir avuç toprak değil m i Tanrım?

Bir avuç toprağ ın u m udu nu yele verme Tanrım.

Deniz diyarı çalkalanıp bulanm asınBu deryada ne hoş kumlar vardır!

Bu engin denizden ne eksilir

Bir saman çöpü onu seyrederse?

Mahşer halkına rahmet edersen

Bir kıl ucu ıslanır bu deryadan.Böyle söyledi, kutsal âlemin bülbülü uçlu

Can burnuna iiıısiyet gülünün kokusu doldıı.

Seçkin peygam berlerin makam ı

Muhammed’in makamının gerisinde kaldı.Yoldan atlı olarak gelen peygam berler

Attan indi, Muhammed’in üzengisine tutundu.

Bütün me lekler açtı kana tlarını

Yolunun toprağını kanatla aldı, başlarına koydu.Bütün kııdsîler onu görmek için oturdu

Onun mânâlarından koku almak istedi.

Sanır mısın tınım ayağının toprağı

Cihan padişahının katında yok değeri?

Onun ayağının toprağına yemin ettiMekke’de yaşayan M uham m ed için and içti.

Ey dinin başköşesinde oturan! Attan gör bir an.

Onun için de şetaatçi ol; hallerine bak.

Ben yanında Ashâb-ı Kehl’in köpeğiyim.

Yaşadıkça ben bu dergâhta duracağım.

Cîözyaşlarımla tövbe guslü yaptım.

Ayağının altındaki toz olmak istedim.

'-'f!



O temiz bahçenin uzağında olan benim

O arzu ile başıma toprak saçarım.

Bir gün o meydana girersem

Çevgenim le ne oyunlar oynarım!Bir ah çeker, dünya bağım koparırım

Senin toprağından canıma hanut yaparım.

Senin dergâhından üç hacette bulunurum

Çü nkü senden çok hacette bulunmak isterim.

Ölmeden önce sana gönül vermiş bu derviş

G örsün senin temiz bahçen i önce.Sen beni şairler arasına koymuyorsun.

Bana şairlerin gözüyle bakmıyorsun.Canım bedenimden uçup kurtulursa

Tanrım , kucaklasın b eni, bu du r dileği.

***

G önlüm ; canını on un yolun a feda et

Takva ile yüz ünü o derg âha yönelt.D ünyada onun temiz dininden söz et

Uk bâda onun eteğine sarıl.

***

Sana açık bir örnek vereyim, düşün

Birin in ö nün de içi bal dolu kap var.

Bir çocu k ona derse: Dik kat et!

Bu kaptaki balın altın da ze hir var!

Ço cuktan o sözü duyunca

Elini çeker ondan, kuşku yok bunda.Bunca peygam ber seni uyarmış

İşin z or olacak tır bu yo lda.

Bir çocuğun sözüyle perh iz yoluna girdin

N ebilerin sözüyle kalk otu rd uğun yoldan.

***

Tanrım, din nurunu yoldaş et bize

Muhammed’i şefaatçi kıl bize.



İşimizden dolayı öfkelendirme onu

Bizden hoşnut kıl onu n tem iz canını.Yüz binlerce selam o lsun ona

Tanrı sayesinde tüm yârânına.Özellikle temiz cevherli dört yârine

Ebubekire, Ö m er ’e, Osm an’a, H ayd ara.

Nebî buyurd u: Yıldızdır onlar

Uyarsanız onlara, erersiniz hidayete.



Ashabın Fazileti

Em îrülmu minin Ebubekir’in Fazileti

Hilâfet merkezinin ilk önd eri

D oğ ruluk dünyası, Ebû Kuhâfe oğluH ak d ininin esası, tahk ikin temeli

Ş eriat şahm ın nâyibi, Sıddık.

Sadakat göğü nün en pa rlak güneşi

Velîlerin çerağı, en bü yü k Sıddık.

Ş eriatın ilk göz aydınıM usta fa’nın refiki, ikil inin İkincisi.

Ş eriatın şarabı kaynam aya başlayınca“İnandık, tasdik ettik” şarabını içti.

H ikm et kade hinde n ilk önce o içti.Mustafa’nın elinden hikmet çorbası içti.

İm am lıkta N ebinin ön ünd e durdu.

Zen gin geldi, yoksul biri o larak gitti.

Tanrı on un can kulağına seslenince

Her nesi varsa, kızma feda etti.

Altın, gü müş nesi varsa, elind en çıkardı

D ünya malı olarak elinde bir kilim kaldı.

Ne ileri görüş, ne büyük fedakârlıktır!

A m a Sıddık olmak da kolay değildir.M uha lifleri çağır, söyle onlara

Savaşçı bir k avimle çağ rılacakla r savaşa.İlk günden kıyamet gününe kadar

Nebî kera m et gösterd i onun hakkında.

O nu n yanındaydı her kederli gününde

Ş ehirde, mağ arada veya dağda.

Peygamber’in ilk has nâyibi oldu sonra Niy âbet et ti din işinde Pey gam bere.

Sonu nda onun yanınd a yattı toprakta

Ne ih tiyard ı ama! Kıv ra k m ürid oldu ona.



> e , , 'i v

Emîrülmü’minin Ömer’in Fazileti

Din göğü Ömer, Hattâb güneşi

Sekiz C en netin çerağı, ashabın m um u.O nasıl bir mum dur! Heybetli güneşPervane gibi tavaf eder onu.

Bu din gü ne şind en yayılan ışık

Yaraşır ancak yüksek Cennete.

O Hak dininin kutbu olmasaydıŞeriatın kem âlinde revnak olmazdı.

Baş kesmek için baş verdi o.

Baş getirm eye gitm işti, baş koy du o.

Hidayet mu m un un başını almaya gitmişti.Kur aıı’da Taha’yı duydu, başını feda etti.

On un can gözü sırları görür oldu

Şüpheleri yok oldu, sorunları halloldu.

Şeriata kemâl verdi öncelikleKırk kişiden biri oldu önce.

Peygamber dedi ona: Olsaydı bir tane daha

Öm er peygam ber olurdu ben den başka.

Dünyanın efendisi onun canındaki nurla

Kelimeler söyletti ona.Hakkı kulağına küpe etti

Tanrı’nın adıyla öldürü cü zehir içti.

Zehri kendi üstünde denerdi.Onda hayat ku rtaran panzehir vardı.

Zulüm onun devrinde ortadan kalktı

Kızıldeniz’dek i gözyaşı gibi kayboldu .

Dünya onu n adaletiyle huzura kavuştu.Onu n korku sun dan sitem yok oldu.

Arap olma yana açtı kapıyı kıyam ete kadar

Bin altmış altı minb er koydu.



Din ehlinin emiri, Kuran üstadı

Em îrülmu minin Affan oğlu Osmanİki âlemin efendisinin seçkin dostuD am adı oldu, Zün nûre yn lakabını aldı.

Hilim ile hayâ resmedilseydiZünnûreyn ile bu resim görülürdü.

Hayâ im and ır ya da im and an bir parça.

O sm an’ın nu ru gö rülü r nerede n bakılsa.

Hilim, hayâ yüzüğü nün kaşıdır

Hürlerin başı, cömertlerin tacıdır.

İlahî Dîvanı o derledi.Âlem de kadîmliği ön e çıkardı.

Onun derlemesi sayesinde konuk olduk

H epim iz o divanın ecrini kazandık.

İlkin öm rünü Hak K uran ına adadıSon un da kendini I lakk’a kurban etti.

Kuran yüzünden çok ii/.üldü ilkin

Kuran okurken kanı döküldü.

Sıbgatullah âyetini okuyordu

An sızın sıbgatullah üstün e kanı döküldü.G add ar dünya için kim yaptı bunu?

Bunu yapan nasıl ona kıydı?

Din adam larına bunu yapanlarGaddar dünyaya meylettiler

Birini Kuran okurken öldürdüler.

Birini nama z kılarken öldürdüler.

Birini zehirleyip devirdiler.Birinin Kerbelada başını kestiler.

Geç bunları, yönel Tanrıya, asıl budur.Başını koy secdeye, sus artık dostum.



Dinin atlısı, Peygamberin amca oğlu

Yiğitler yiğidi, Kevser H avu zunun sahibi.Rüstem bedenli, Düldülün süvarisi

Gönülde tevekkül denizinin dalgıcı.Kuşkusuz dev rinin en erdem lisiydi

Gerçekten de İslâmm deliliydi.Dünyada “Sorun bana” diye seslendi.

Bir rumu zla iki âlem den yüz işaret gösterdi.

Böyle nam az kılm alısın sır ehliysen,

Namazın nam az olu r böyle edersen.

Hak nuruyla nam azdayken AliAyağından çıka rdılar ok temrenini.

Böyle seçkin nam az kılarsa

Elham d ile dün ya da n keser ilgisini.

Cömertliğiyle deniz bulutu ışık olmuşAltın dolu bir âlem gözünde ırm ak olmuş.

Sen ey altın! Umutsuzluktan sarar

Sen ey gümüş! Beyazlaş böyle.

Bu kızıl yüzlü yo lda yeşillik oldu

Beyaz ile sarı onun gözünde karardı.Bu yüce insan, dinin temeli durd uk ça

Gönlü sırları bildi, yolları gördü.

Daha çocukken kendini emir yaptı.Şu değersiz dünyadan eteğini çekti.

Dün ya bir ateş, sen bir aslandın

Bu bakımdan dünyaya doym uştun.Aç aslan az otu rsa da

Dünya ekmeğ ini doyasıya yemezdi.

Dün ya ha yatınd a fakirlik yolunu seçmişti.

Üç kez “boş ol!” demiş, dünyayı boşamıştı.



Ey taassup içinde canı giden!

Bir dolu günahla divana giden!

Cahillikten gönlün hile hurd a dolu.Ali’ye, Eb ubekr’e gir ifta r olmuşsun.

Bazen bu nezdinden mak buldür

Bazen o işine yaramaz olur.

Bu veya o iyiymiş; sana ne?

Sen kapın ın bir halkasısm; san a ne?

Ö m ür boyu bu mihnetle oturdunBilmem Hûda’ya ne zaman tapacaksın?

Heves düşkünlüğü daha ne kadar? Gir Tanrı yoluna.

Tanrı sorarsa bu hali sana; ben i söyle.Em inim, yarın halkanın önünde

Bir iken olur yetmiş iki fırka.

Ne diyeyim? Hepsi kötü , iyi olsa da

Bakarsan iyice, onu ararlar.Tanrım, serkeş nefsimi zebun et

Beynimizdeki fodulluğu çıkar dışarı.Gönlümüzü kendinle ilgilendir

Taassup yolund a gideni azlet yolundan.



Birinci Makale

p

f k

Ey canın, gönlün derdi d ermanı

Sen ateş düşmeden parlayan bir nursun.

Oymalı kandilin aralıklarından verirsin ışığım

Mübarek bir dalda kurm uşsun otağım.

Beden kandilindeki nursıııı senI lem çok yakın hem çok uzaksın sen.

Kır sırçanı, dök yağını

Asıl parlak yıldızın nuruna.

Doğuyla batıyla ne işin var?Gökyüzünün nuru hisardır etrafında.Ey sırları söyleyen bülbül!

Mücevher sandığının çöz bağım.

İsa gibi sözde tatlı dilli ol.Sedefi kır, başla inciler saçmaya.

Kendi hoş sesinle kaldırma başını

İbrişim ile neyde ses var zira.Bülbülün ses güzelliği senden fazladır

Kendi güzel sesinin sarhoşudur.(¡örme gücünden bilme sen bu ışığı

Çünkü serçe bile görür yirmi fersah uzağı.

İşitme gücüne bakıp böyle coşma

Tavşan bile sesi duyar on mil uzaktan.Koku alman eksiktir, az konuş.

Fare bile bir mil uzaktan alır kokuyu.

Kendi kuru ntularına kapılıp böbürlenm e

Su kurun tuy a kapılır, kendini h iithüt sanır.

Bunların hepsinden fazlaysan sen

Çok söyleyen, çok temiz canlısın sen.



Ey seçilm iş yüksek dam la!

Kıdem denizinden k oku alan damla!De nizd en yüceliği seçtin gerçi

Bu yolla kendi kemâline eriştin.D enizde n yükseklere çıktın sen.

Sedef için parlak inci oldun sen.

Sefer etmeden inci olamazsın.

Kül oldunsa , kor ateş olamazsın.

Deryadan unsurlara sefer ettin

Sefer etmeden damla nasıl inci olur?

İlkin ya ğm ur damlası sefer ettiSonra deniz dibini incilerle doldurdu.

Denizde inci saklı kaldıysa,

İnci yolun tozuyla bir olduysa,

İnci denizden yükselince

Altın işlemeli tacın altında gelir başa.D ut yaprağındaydı; yerin den ayrılınca

İpek, atlas oldu, çıktı başa.

Yolculuğun sonu böyle olmasaydı

Felekte bir anlık huzur kalmazdı.Seferin böyle kadri olmasaydı

Yeni ay seferle dolunay o lmazdı.

Hey kavgacı şahin!Tabiatlar çerçevesinden çık bir an.

Uç lâmekân dünyasına doğru

Kal bir süre zeminin, zamanın dışında.

Za mansızlık denilen y erde yüz yıl ile bir an

Bir gö rün ür gözüne zaman.

Bir an yüz yıl sayılır orada.

Gelecek, mazi, şimdiki zam an yok orada.Şimdiki zaman dediğin olmaz bir zamanda

Gökyüzü bulunmaz mânâya baktığında.Devranın dönüşü yoktur orada

Dönen feleğin devrini görmezsin orada.

Gökler göz nu ru gibi olur.

Böyleler, öyleler olmaz orada.

Ne noksa n vard ır ne kemâl orada.Mazi, gelecek, şimdiki zaman yok orada

O h azret iki dünyadan u zak olunca



Zamand an, m ekân dan bu sebeple olur uzakta.M ehdî ile Âdem bir nefeste olur

Ne b ir i ondan fazla, ne biri bundan eksik olur.

Şimdi bu zem ini bedel tutarsan

Ebed ile ezeli bir gö rürsün sen.Orada “Ne?”, “Kaç?” bulunmaz.

Ezelin ebedle bağı olmaz.

Biliyorum, ikisi, birden başka değil.

Muhakkikin bu konuda şüphesi olmaz.



Ey tür lü tü rlü o yun lar sergileyen gözbağcı!

M ânâ oyuncağının üstün den çek örtüyü.

El kıvraklığıyla g öster m ahare tini

İç şarab ını, sarhoş ol, dağıt k end ini.Can aynasındaki tozu sil iyice

Boşalt hokkayı, temizle güzelce.

Zamanenin kördüğümlerinden

Sıkışmış kalm ışsın ev köşesinde.

Yüzünü gösterirsen perde arkasındanYakarsın yedi yaşlı feleği.

Hâz inesin sen, dokuz gök orta yerde

Çık zamanenin dört duvarından dışarıya.Tılsımların, sihirlerin çöz bağını

Kır mevcudatın kapısını, dehlizlerini.

Sen hâzinesin ama tılsım ba ğında

Sen cansın ama beden zindanında.Dünya zindanından topla pılmı pırtını

Kuvvetli bağlardan ku rtar gönlünü.

Bir parç a hırsın arasına dü şm üşsün

Bilmiyorsun, nasıl şaşkın kalmışsın.

M azursun sen çünkü habe rdar değilsinİstedikle rine bu rada sahip değilsin.

Tan rı’da n z inda nda n çıkış izni alm amışsın

Şaşılmaz buna; o meyi bulmamışsan.Ey hikm etle r bilen kuş! Bir zam an

Bundan iyi yuva bulacak mısın?

M ânâlar âlemine doğru aç kanatlarını

Yedi kapılı sarayın aç kap ısını.

Dö rt ile dokuzd an uçara k geçince

Geç ken dinde n, aç Tan rıya gözlerini. Neden Ş eytan ın yeriyle m ağrur oldun?

Böyle avare, divane oldun.Biliyorsun, gitmek gerek erkend en

Geri gelmek ise mü m kün değil.

Hile hurdalı yerde ne yapacaksın?

Geç d üny ada n; bırak İblisi.

Dünya dediğin, İblis’in mukataalı yeri

Dünya hile, şeytanlık sarayı.

Onun sarayını ver ona, git.



Gözü nü Tan rı huz uru na çevir, git.

Madem İblisin yeriyle yoktur işin

On un yerind en çabuk geç yolu yordamıyla.Bu külh and an varınca o gül bah çesineSay ki görm ed in hiç o külhanı.

Kutsallık dü nyasın da dolaş öncelikle

Ünsiyet dünyasına bas ayağını sonra.

Yeşil yaygılara o turunc a senCümle olursun, kendini görmezsin sen.

Birkaç perde ile tuzaktan geçtin mi

Bir süre o damın eğitimli güvercini olursun.

Açılır gözlerin cihan güneşineCan denizinin kapıları açılır yüzüne.

Böyle güvercin olursan, bak kend ine

Bil kendini, sonra yönel Tanrı dergâhına.

Kendini bilince Tanrı’yı bilir olursun.

Sonra çabucak nihayete varırsın.

Varlık bir engel koyarsa ön üneO halle bir süre g etirir seni kend ine.

Senin varlığın görünmeyince onun katındaKendinden geçer kalırsın onun kapısında.

Tekrar bir perd e gelir önüne

Benliğin benliksizlikle gelir kendin e.

Bunu bilince, lezzet çıkar ortayaSevinçle coşmaya başlar bir daha.

Pervane nasıl kendin i ateşe atarsa Nasıl varlığın ı huzurd an kald ır ırsa

Kalkınca onun varlık perdesi

Sarhoşluğu şiddetlenir bir kez daha .Bazen dü şer baz en kalkar

Bazen cansız bazen canlı kalır.

Bazen lezzette bazen fânilikte

Bazen ayrılıkta bazen kalıcılıktaBu apaçık sözü söyleyeyim sana

Bazen gam bazen naz nedir? sana

Kıdemle hudûsun bağlantısı yokBağlantı olsa da karışma yok.

Ey gölgede yetişmiş güneş! ŞimdiKim dedi d ad ının kucağından ayrıl diye?



Sen hadîsât âleminde koşuyorsunÜçüncü âlemin ışığını nasıl bulacaksın?

Hey kuşum! Çık şu tuzak tanC en net çim enliğinde eğlen bir zaman.

Varlığın gönlünde sırlara dönüşmüşAşk dalından meyveler derviş.

Çevir yüzünü duvardan artık

Sırların p eşinden in aşağı artık.

Âlem de gördüğün h er bir zerre

O nu n peşinden konu yorsan yere

O ze rreler gittiğin yolda görün ürTanrı katı nu rlarında n bir nu r olur.

H er zerre bir güneş olurBir hicaptan bir hicap belirir.

Perdelerden dışarı çıkar sırlar

Uzak b ir yol bu; sonu belli değil.

Hiç kimse göremez bir ucunu

Bulunm az asla onun sonu.

Bâyezîd-i Bistâmî şöyle dedi:

Ben k ırk yıl niyaz ettim , dedi.D osta giden yol zerredir

Am a âlem senin göz ünd e siyahtır.

Perde koymuş önün e, çok m ühlet vermişEhiller arasında ehil olmayanlar çıkmış oı

Bu yolda ehliyet sahibiysen

Zerre zerre ilerle Tanrı dergâhına.

Nih ayetten sana bir nazar olmasaydı

Send en sana doğru sefer olmazdı.

O so nun n uru senin rehberindirCe vhe rinde n için bu temb ellik vardır?

Bakar mısın, eğer huzurun varsaYârdan her an bir nur gelir sana.

Yâr bir na zarını alırsa sen den geri

Bir din ara bulam azsın bir zünnarı.

Parlatırsan gönül aynanı

Bir kapı açar gönül göğsünd e sana.

Bu kapı açılır dilberin yüzüne

Felek bile lâyık görü lme z perdedarlığa.Üç şey lâzım iki âlemd en sana:



Bilmek, uygulam ak, aynelyakîn gelir sonra.

İlmin ibadetle ayn elyakîn olursaGönlün iki âlemin aynası olur sonunda.



İkinci Makale

Gönlüm, bırak bir an toprak bedeni

Gö nül sah iplerine oku a şkın salâsmı.

Aşk nuruyla yak can m um unu

Ca nan dan öğren aşkın Zebu runu.Aşkın alt perdesind en rum uz lar söyle.

Dilin yokken bülbü l gibi söyle.

Davud gibi avarelerin âyetini oku.Aşk Ze bu run u perişan âşıklara oku.

Aşk söz ün ü âşıkların virdi yap.Âşıkların uğ runa gönlün ü, c anını feda et.

Ö d gib i aşk ile ateşlerde yan

M um gibi ağla, güzel güzel yan.Aşk şarabını dök akıl kad ehine

O radan bir yudum dök kendi canına.

Akıl sarho ş oldu m u, saf şarap v erme ona.Çıkar k apıdan dışarı; ko nuşmasın sonra.

Aşk geldi mi, mil çek aklın gözüne.

Aşk dağıyla dağla, vur o nu n yüzüne.Akıl sudur, aşk ise ateş görünüşte

Su yan yana b ulun ur m u ateşle?

Akıl iki düny anın z ahirini görür.Aşk görürse, sadece cananı görür.

Akıl gü çsüzlük tuzağın ın serçesidir

Aşk ise mân âların sim urgudu r.

Akıl sırlar divanının önsözüdürAşk ise geceyi aydınlatan bi r incidir.

Akıl kâinat sarayının nakdidir

Aşk ise hayatın iksiridir.



Akıl her tarafta zahit kılığında gö rün ürAşk ise laubali, şen şakrak biridir.

Akıl kapıda bekleyiş içindedirAşk her şeyin başındadır .

Akla tek lif hırkası giydirirler

Aşka teşrif giysisi giydirirler.

Akıl söz öğreten yol ister

Aşk can parlatan ah ister.Akıl canı besler olarak geldi

Aşk canı feda eden ateş olarak geldi.

Akıl bir çocuksa, aşk ustadır.Bununla on un arasınd a çok fark vardır.Aşk ile gönül karşılıklı duran iki aynadır

Başından beri yüzleri birbirine dönüktür.

İkisinin ara sında gerili perde vardır

Perdesiz olsa da b ir ianesi la/.la değildir.Surete bak, bulanık olmayan bir suda

Su ile görüntü aynı şeydir.

Gönülden aşka giden yol zorlu değildir

Aşk ile gönül arasında kıl kadar mesafe vardır.Aşk dünyası dipsiz bir d enizdir

Tırnaktan kıl çıkmaz; ayrı olmaları imkânsızdır.

Aşk ordusu pu suda n çıkınca

Aklın kaçacak yolu kalmaz.Kaçmaya başlar ister isteme/, her yana

Aşk kapıdan girdi mi akıl damdan kaçar.

Kim aşk yüzünden derin denizdeyse

Bilir bu nasıl şaşılası bir iştir.

Aşk yolunun getirisi canla oynamaktırAşkın oyun oldu ğu nu mu sanıyorsun?

Bir acayip cevherdir aşk âlemi

Aşk gamının bir araz oldu ğunu kim diyebilir?

Kim görm üş bu ara z iki âlemdedir?Kalmaz insan halleri iki zamanda.

Dünya aşk sultanının zaptiyesiyle doludurBir aydan öbür aya kadar aşkın eyvanıdır,

(¡üçsüz o lanlar yaraşmaz aşka

Kâmil, işbilir insan yaraşır ona.Güçlü, özverili o lm ak gerek



Her ked eri nim et bilmek gerek.

Bu kan dolu denize dalar

Dostu olmaz; dünya etrafını sarar.

Binlerce kadeh zehire dü şm üştür f ■Bu kade hleri içmiş, yüzü gü lmüştür.

Gö nlüne saplanm ıştır okun binlercesi r-' ,

Ayağı çam ura saplanmış, koşar ahu gibi.

Ne onda vard ır feryat etm e gücü Ne cananı yâd edecek gücü .

On a vu slattan bir işaret bulursa

Hicran içinde kaçar her zaman.Can ana kavu şm ak için çırpınır

Fırtın ad a sav rulan çiy tanesi gibidir.

O d enizd e böyle bir damla n ed ir ki?

O gü neşin karşısında bir zerre ned ir ki?

Bu yağ ma da nice canlar götürüldü!

Bizim c anım ız da bizden a lındı, gö türüldü.

Perde a rkasında canlarımızı suladılar

Bedenlerimizi toprağa, ka na attılar.Bedenlerde can yoluna set çektiler

Canlarla z am andan geçtiler.Dünya d olusu hâzineyi bir çuk ura koydular

Dünya gibi bir dağı saman çöpüne yüklediler.

Yerin, göğün kapısını açtılar

Canlara bağış kapısını açtılar.

Yeri, göğü hissedilir kıldılar

Ebedî dün yanın yolunu kapadılar.

Bedenden gönüle bir yol açtılar ansızın.

G önü lden cana, candan derg âha giden yol.

Her şeyin aslını karıştırdılar birbirineSonra ona âlem adını verdiler.

Her şey hazırlanınca, bir şey seçtiler

Ona aşk dediler, aşkı işittiler.

Bu aşk sana kolay görü nü r

Aşk sana senin gü cün ka dar görünür.

Aşkın ilacı gözyaşı ile sabırdır,laze olsa da gül için bulut gereklidir.

Âşıklar gözyaşı ve sabırla mutludur

Bahçenin yeşil kalması bulutla mümkündür.



Aşk ayrılıkta ka lmasaydı

Aşkın pazarında revaç olmazdı.Maşuk kolayca elini uzatsaydı

Birleşmenin lezzeti olur muydu?Aşkta bekleyiş olm asa

Aşk oy un un un canlılığı olmaz.

Gön lün istediğini beklemekle geçen bir an

Elde bu luna nd an çok hoş olur.

Mahrem yârin aşk kederinden bir parçası

İki âlemin sev inc inden hoş olur.

İki âlem aşk güneşinin gölgesidirİki âlem aşkın ebedî huzurundadır.

Aşk kemâle ermediği sürece

İki âlemde bir zerre b ile kıpırdamaz.

Yüce Tanrı kendi hik m et eliyle

Her bir şeye verdi kemâli.Bitkiler, madenler, hayvanlar, felekler

Rüzgâr, su, ateş, toprak arasında

Aşk içinde halden hale girerler.

Ay, yıl demeden bu böyle devam eder.Hayvanın aşk kemâli: Yemek ile şehvet.

İnsanın aşk kemâli: Makam ile kuvvet.

Feleğin kemâli: Emir ile hareket etmek.

Dört cevherin kemâli: Dört meydan.

He r birine m uka taalı yer verilmiş;

Hiçbiri kendi y erind en öteye adım atmam ış.

Her bir zerrenin kemâli zikir ile tespih.

Arif olanlar b un ları bir bir işitir.

Ariflerin kemâli yokluktadır.Âşıkların kemâli yokluk ta sarhoşluktur.

Nebilerin kemâli bilinen yer değildir

() yer Tanrı ka tınd an başkası değildir.

Kudsîlerin kemâli aşkın yakınlığındaAşkın kemâli aşkın derecesinde.

Baştan sona kadar dolambaçlı yol vardır

Kemâl olmasaydı, he r şey bir hiç olurd u.

Kemâl olmasayd ı, ne yapacaklardı?

.Şevksizlik içinde herk es hayra n k alacaktı.Arayış, talep olgun luk oldu bu yolda



Bilgili gönül haberdardır bu sırdan.

Bir uçtan bir uca uzanan zincirdir bu.Birind en diğerine kısa yol vard ır; böyle bil bun u.Zincirin bir ucu Tanrının elinde

Hayretle bak; bu zincir nereden nereye uzanır?

İşler en yüceden başlar, gider en aşağıya.

Bu ne kudrettir! Nasıl Tanrı yaratışıdır!

Her şey Ta nrının istediği gibi yukarıdan iner.

D ön dü rür bu düzeni; ihtiyar onu n elindedir.O nu n inisiyatifi büyüktür k uşkusuz

Yaptıklarında bir illet bulunmaz.

Yüce Tanrı her neyi yaptıysaİyi yap mıştır, sence iyi olm asa da.

Bütü n ufu klar aşk içinde yol alırBu vad ide aşkın ke mâlini arar.

Kimin g önlü nde aşkın şevki yoksaO a şkm zevkini nasıl anlar?

Feleğin aşk içinde ok gibi gönlü v ardır

O d ivanelikten dolayı zincire bağlıdır.

Melekler zincir vurm uş feleklereO zincirle yeryüzünde dolanırlar.Hazretten bir hitap gelir

Felekte değişim baş gösterir.

Hazretten bir hitap gelmeyince Ne o, ne devir, ne dönüşüm kalır.

* **

Ey mavi h ırka lı sûfi!

Sema halkasında ne hoş dönmektesin! Ne hald ir bu? Aşk ile sürekli

Kıyamet gün üne kadar d ön üşün var.Aşkın ke mâline lâyıksın sen

Zincire vurulamadm sen.

Biz bu sağlam zinciri açarsak

Raks edere k dergâh ına geliriz.

Hırkam ızı neyzene atarızKendi halkamızda yüzük kaşı oluruz.

Senin denizinin ötesinde dalgıç oluruz.



Sen avâm olu rsun , biz hâs oluruz.

Ora dan yükseklere koşarızBazen o şevkle ba zen o zevkle koşarız.

O denizde dalgıçlığa başlarızO sevinçle raks etmeye başlarız.

Şimdiki gibi anbean geliriz

Her perd ede yılan gibi deriyi terk ederiz.

***

Ahiret âlemi için reçete lâzımsa sanaDü şün biraz düny a sırrı hakkında.

Dünyada, ilkin kan değil miydin sen?

Bak şimdi, buradan nasıl gittin sen.

Bazen su bazen kan bazen süt

Bazen çocuk bazen genç bazen ihtiyarBazen din sultanı bazen m eyha nenin piri

Bazen körkütük sarhoş bazen sırların piri.

Binlerce perdeyi geçtin dünyada

Sûretten geçtin, yöneldin mânâya.Adına aşk denilen o vadide

Dünya perdesi bir misal oldu sana.

Kim bilir bu nla rın nasıl gizli sır olduğu nu?

Söz değildir bu; akıl ile can nurudur.Bununla açılırsa gönül gözün

Her zerreden yüz sır çıkarır gönlün.

Âlemdeki bütün zerreler varlık soka ğında

Hareket ha lindedir; bir an bunu gö rür gözün.

Hepsi dönmede, harekette sarhoş olmuşSenin gözün yok; sende hareket var.

Ey aşk oyunu nd an haberi olmayan!

Bu aşkın oyun olduğunu mu sanıyorsun?Sende dosta yaraşan nakit yok.

O nakdin dostun katında değeri çok.

On dan iste, son un da deniz ol.

Kendi varlığında gözleri görm ez ol.

Aşk içinde gön lünü sırlar denizi yap

Derinlikleri inci, dalgaları nurlu den iz yap.t) mânâlar denizini süpürürsen



Yol hediyesi o larak onun yo luna saçarsın.

Bu yolu inciler denizine dön üştür.

Bu yolda b ulunm asın hiç toz.Canını saçarsan onun yoluna,Saçılarınla iki âlem ine r sen in katına.



Nizamülm ülk o tu rduğunda koltuğunaBir sûfi girdi içeri, elinde vardı kırba.Dedi ona: Ey Âsaf gibi güçlü vezir!

Şu kırbamı altınla doldursana.Bir işaretle verdi fermanı hemen:

Kırbası altınla ile doldurulsun .Oracıkta bir sandığı açtılar

Kırbanın kapağına kadar altın koydular.

Boş kırba bir türlü dolmadı

Vezir bunaldı, âciz kaldı.Altım artırdı on k at daha

Kırba dolmadı, d urd u önünde.

Sonu nda kırbayı altınla doldurdu

Ö nü nd en kaldırdı, öteye koydu.Sûfi altım alınca vecde geldi

Nizamülm ülke yak laştı, ayakta durdu.

Altın dolu kırbayı başına boşalttı

Boşalınca, boş kırbayı kapıya fırlattı.

Dedi ona: Bir süre burada oturdumBaşına altın saçtım.

Sana lâyık bir şey görem ediğim için

Senden aldım yine sana saçtım.Senden altın alırsam, senin için alırım

Senden altın alırım, seni eleştirmem.

** *

Ey aziz! Sende o nakit yokSultana saçacağın nakdin yok.



Tanrı’da n ca nın için m ân âlar iste

Ne verirse sana, sen de saç O na.

Bir yoksu l canını feda ederse pa dişahaBu ndan büy ük devlet mi olur ona?

***

Aşk işinde avare kalan be nimKendini kaybedip hayran kalan benim.

Uyku ile uyanıklık arasında b ir halim var

Kemâlin sınırındadır orada canım.

O dem de benim kazancım olmasaydıGönlüm o anda bedenimi boşaltırdı.

G önlüm ün dünyada aldığı lezzet budur Ne diyey im ? O an dünyay a ait an değildir.

Kim âşık değilse, insan de ğildir Çü nkü âşık olmayanın böyle hem dem i yoktur.

İşin aslın da, o an olmasaydıÂdem’in, âlem in varlığı olmazdı.

Aşk ile ca na gelen o an var ya

O an sayesinde hayat derim cihana.Maşallah Attâr sırları çözmekte

İnciler saç m ak nasip o ldu sana!

Sırlar yolu nd a çek dizginleriYol uzun ; bin itin rah van değil.

te



Üçüncü Makale

Gözün görüyorsa, denizi görÂlem yoktur, âlem deniz köpüğüdür.

Hayâldir bütün âlem, düşün

Bir hayâli bundan fazla görme.

Ya divanesin ya aklın karışıkÇün kü bunca hayâl içinde uyum uşsun.

Sen nasıl bir hayâl oyuncusu sun?

Erişkin olm uşsun am a bir çocuk gibi çuvaldasın.

Şişede peri gö rm ek çoc uk işidir

Hayâlsiz erişkin yüksekte, alçaktadır.

Hey! Sırlar arşının doruklarını dinle.

Efendi! Evde bir Allah’ın kulu yok.Gördüğün her h arf bir hiçtir

Am a senin gö zünde dolambaçlıdır.

Kıvrımsız bir h ar f varsa, eliftir

Evet eliftir; elifte hiç nok ta yoktur.

Bu işin ebcedini daha ne kadar okuyacaksın?Elif ebced alfabesinde ilk harftir.

Elif bir hiçle başlar, “lâ” ile biter

Demek ki elif “hiç” ile “lâ” arasındadır.Ebcedi yüz kere baştan alıp okusan

“Hiç” ile “Lâ” arasında kalırsın.Sen diyorsun ki ben sağlam adamım.

Git işine! R üstem’in hakkın da n R ahş gelir.



O dindar aziz şeyh şöyle dedi:Hak bu emaneti bize verdi.

Yeryüzü, gökyüzü bu em anetten ürkm üşBu em ane tin sorum luluğu nu fazla bulmuş.

Sen yalnız gelmişsin bu emaneti çekmeyeKorkarım vazgeçersin bu sorum luluktan.

Em anet buysa, utansın herkesBir topal eşek senden iyi çeker bu yükü.

Başsız olursan, bilirsin bu sırrı.

Cahillikle bir yere varamazsın.



Hallâc’ı bir gece rüyada gördüler

Bir elinde kesik başı, bir elinde gül suyu kadehi.Sordular ona: Başın kesik. Şimdi nasılsın?

Elindeki kadeh nedir? Söyler misin?

Cevap verdi Hallâc: “Adı güzel o sultan

Başı kesik birinin eline verir kadehi.”

X X *

Kim kendi başını unutursaİçer bu mânâ kadehini.

("ismindeki ismi kaybet öncelikle.

Canını cisim boyutundan çıkar sonra.

O nu n ismine öyle sakla cismini

Ki cismin Bismillah’ın Bism’indeki e lif gibi o lsunCism in gitti mi, arıt sen canını

Can dan kurtul, müsem m âda kaybol.

Âlemin var olduğu b ir denizdir buBütün dalgalan kaplamış insanın gönlünü.Bu denizin dalgası ne rede sakinleşir?

Bu çalkantılı deniz bizde sakinleşir.

Can ile beden kalmamalıdır bende

İkisi kalacak olursa, ben kalmaz.

Sen ile ben ağırlıkta bir batman çekeriz

Bir arpalık ağırlıkla bir dağ tepetak la olur.



Sağlam iffetiyle gidiyordu o şah

Birini gördü güzelce oturmuş yola.Dedi ona: Hey rahat rahat oturan!

Benim gibi böyle mutlu olmak ister misin?

Cevap verdi: Ben aydınlık değilimBenim istediğim asla ben olmam aktır.

***

Sende ben kalmadığı zaman

Can ile beden yolunda ikilik kalmaz.

Canın, bedenin aydınlanırsa birden,

Bedenin can olur, canın bed en olur hemen.Bedenin karalığı ayna arkasına benzer

Can dediğin aynanın yüzü gibi aydınlıktır.

Ayn anın arka sını silerlerse güzelce

İki ta ra f bi r olur, ne toprak k alı r ne bir şey.Yarın kıyamette bazı yüzler ka ra olur

Bazı kara yüzler nasıl ay gibi olur?Ayn anın arkası yüz gibi olursa,

Yüz yöne çevirsen de bir görün ür.

Âdem devrinden beri kimse söylemediBedenin mahşerdeki hali âlemdekinden iyidir.

M ahşer ha kk ınd a açık bir şey söyleyeyim sana

Dinle sen; bun u bensiz söylüyorum sana.Senin cismin bugün de bir mânâd ır

Dünyaya ait bu cisim orada kalmayacaktır.

Am a cisim can bağım çözerse



Bütün cismin o rada cam gösterir.

Bütün cismin ay dınlanır, nu r olurİbadetsiz isen, cismin bulanık cisim olur.

Bâtındaki m ânâlar za hir olur

Kuşkusuz gizli sırlar fâş olur.

Muhammed’in canı beden, bedeni candı

Miraca hem bun unla hem onunla ağdı.

Dersen ki: Beden gördü m , topraktırToprak beden nasıl tem iz candır?

Vereyim cevabını sana: B akar ırusın m ezara

Sen körsün. Kim de di ey kör bak diye?Senin gözünde mezar, toprak ile kerpiçtirBir başkasının gözünde bahçe ile çukurdur.

O rada b ahçedir diye toprak gördü.

Neden bedene temiz can demesin ki?

Ama zaman, mekân kaydında oldukça sen

Bedeni can şeklinde göremezsin.



5. Hikâye

Gö nlü aydın biri sordu Ali’ye:Ey Allah’ın aslanı! G ünd üz va r m ıdır C ennette?

“Yoktur” dedi, “Kutlu gün vardır.

Bu bak ım dan gece de olmaz orada

Ne güneş vardır ne zem herir soğuğu. Ne karanlık ne aydınlık görürsün orada.

Bugün buradak i bütün cisimler

İşte bunlar orada âlemi aydınlatır.”

Cisimler burada aynanın arkasındadır.

Aynanın yüzü temizlendiği zamanÖm er burada Ömer, orada kandildir

Siyahı Bilâl-i Habeşî orada beyaz fildişidir.

Ebubekir ile Ömer’in ayaklarının içini

Görm ek m üm kün olur burada n Ayı görmek gibi.

Ce nne tte bir elmayı ikiye ayırırsan

İçinde bir kara gözlü huri bulabilirsin.

Senin bedenin nura dönüşürseÂlemdeki bütün zerreler huriye dönüşür.

Gözün e Ay gibi bir ışık vuruyo rsaHer zerreden neden bir huri çıkmasın?

Peygamber demedi mi: G örün dü bana

Şıı birkaç duvarın ötesinde Cennet ile Cehennem?

Namazda Cennet üzümü yediyse

Ned en sü rekli görm ed i C ennet hurisi?

Seyyid demedi mi “Cennet, Cehennem, iki âlem

....- ' X- " V

jr -



Sana nalınlarının kemerinden yakındır” diye?

Peygam ber’in sözüne b akarak C enn et bilOdasının kenarı ile minberinin arasını.

O nd a Cebrail’i göreb ilen göz vardıKuşkusuz onun C enn eti yeryiizündeydi.

Abdest burada abdest, orada nurdur.

Cansız varlık bu rad a cansız varlık, orad a huridir.

Sen mezarı, zemini görd üğü n içinBahçe ile çuku rdan başka zem in görme zsin.

Sende o açık göz varsa, görürsün

Peygam ber’in m ezard a bile namaz kıldığını.Bu hoş su sana hoş görü nü r

Senin suyun periye ateş görünür.

Cismi, cam nasıl açıklayayım ben?

Can ile cismi nasıl bir tutay ım ben?

Bugün kocakarı olm uş güçsüz bir kadınOra ya gitti mi genç bir bak ire olur.

Kibirli insan yol bu lam az oraya

Kendini beğenmişlik rüzgârı esmez oraya.

Burada kin gü deni, zor kullananıM ahşerde d ön üştürü rler bir karıncaya.

Zalim Avân, Âzer gibi köpek olup dirilecekKöpek ile zalim Belam görü nüşte bir olacak.

Cisim ile canın iki yüzü bir aynadır

Bunların iki yüzü hikmet ile görünür.

Bu taraftan görünürse, cisim olur

Öbür yüzde temiz canı isim olur.

Azizim, sen kendini nereden bileceksin?

Şaşırtıcı bir tılsım bil can ile bedeni.Ce nnet senin n uru nla süslenir

Senin amellerin olmazsa, nasıl süslenir?



O seçkin büy ük insan şöyle dedi:

“Cennet şimdi de mevcuttur.

Cennet o zaman tamam lanırKıyamet ehli Cenn ette toplanır.”

X X X

Dün yada bir hu ri ortaya çıkarsa

Bu halk kendinden geçer, gider ukbâya.Ruhu aydınlatan huriyi bu rad a göremezsin

Bugün onu burada görmeye dayanamazsın.

Can ında olan kuvvet ne büyü k kuvvettir!

Yarın bu kuvvetin yüz kat artacak tır.

Boşluğa düşen o nutfe sensinCennette sen erişkin olacaksın.

Büluğ buradadır, zuhuru ukbâda

Gönlün buradadır, nuru Firdevste.Ce nne tin kapısı, duvarı hayattand ır

Onun yeri, göğü kurtuluştur.Onun ağacı sıdk, ihlâs, takvadır

Ağacın meyveleri hep mânâ sırlarıdır.

Güzel ağaç orada yetişirEller, ayaklar orada konuşur.

Seyyid dem ed i mi: Burad a bah tı açık biri

Bir iyilik karşılığında orada diker ağacı.

Orad a ne akraba ne eşya kalır

Am elinin çocukları orada akraba n olur.

Orad a ne çok nam az kılan erkek vardır!



O rada zekât veren ne çok kadın vardır!

Ne gönlüne ne old uğunu bilmed iğ in bir şey doğar Ne canın a dünya ile ilgili bir şey gelir.

Bütün âlem hurilerle kaynar H uriler tırn ak gibi canlı ama suskun yaşarlar.

Kapı, duvar, her şey onlardırAm a hepsi perde arkasında saklıdır.

Yerler, gökler meleklerle doludur

Sen nasıl görürsün ? G özlerin bir m addedir.

Ne zaman m adde halinden çıkarsan

İki âlemi de gö reb ilirsin şimdiden.Her şeyin anlamı sana aşikâr olur

Ne diyeyim? Keşke bilseydin bir tanesin i!

Gördüğün hayat oyundan, eğlenceden ibaret.Duydun mu hiç “Temiz hayat” adım?

Dostum, hayat dediğin, sen içinde şendir

i ler senliğin içinde bir sen vardır.

FlesL’i duyd uğunda sen kimdin?

Yoktun ama o soruyu duyunca var oldun.

O zaman bir hayatın vardıŞimdi iki hayatının nasıl olduğuna bak.

Bir tanesi hakkında diyecek sözün yok.

Öbür hayatından hiç eser yok.Konuşmandan, hayatından bir eser yok.

Ze rren in konu şmasını, hayatını nasıl bileceksin?

Böyle mânâlar felsefedir diyeni

Ahirette bağışlasın Yüce Tanrı!Böyle sırlar bir başka yere aittir

Felsefecinin böyle sözlerle işi yoktur.

Muhakkik bunları keskin gözle görür.

İki âlemi bütün olarak bir şey göı ür.

Bütün âlemin bir bağ olduğunu görürBütün bağlı olanları aşınmış görür.

Düğüm kalınasın diye yele verir her şeyi.

Bir hiç olduğunda kalmaz, onun bir şeyi.

Kim bu nuru görür de bedeni safa bulursa

/Memiıı başköşesinde oturan Mustafa’nın nurunu bulİki âlemden arınıp soyutlanırsan

Bu ancak Muhammed'in nuruyla mümkün olur.



M uham m ed’in yolunda toprak olursan

Temizliğinle iki âlem sana to prak olur.

Felsefecinin sözünden uzakta kal

Akıldan, kurnazlıktan uzakta kal.Akıl ile bu sırların nakşını bağlarsan

Ateşperest gibi beline zü nn ar bağlarsın.

Akim ötesinde daha çok şey vardır.

İnsan vehm i b un un derinliklerine daldıkça dalar.

Sen kurnazsın; kurnazlıkla din işi olmaz.

Testi içinde olanı sızdırır ancak.Senin itikadım sana söyleyeyim.

Bu iş senin düşünce tarz ınla nasıl yürür?

Bir avuç kadın ın m ezhebi vardır yaO ben im mezhebim dir. İşte doğru söz sana!

İyi anla bunu. Ben aciz bir toz zerresiyim.

Gerçekten de koca karıların dini böyle olur.

O yaşlı kadın küllü kabullenmiştir.Oysa sen yo lunun üstünde cüzüvleri inkârdasın.

Sen hâlâ “Neden, nasıl?” peşindesin.

Sırlar âlemine gelirsen, illetle gelirsin.



H am ahlat biri şöyle bir soru so rduTanrı katının sultanların dan Bistam Pirine:

Âlem ne den böy ledir acaba?

Böyle bir gökyüzü ile yeryüzü n eden vardır?

Biri sürekli hareket halindedir.

Neden diğeri burada sakindir?

Neden bunla rın yedisi buraya toplanmış?

N eden bu âlem burada has bir yerdir?

Cevap verdi o mu tlak sultan:Dinle bu cevabın d oğru sunu benden.

Söz dinle, çevirme b aşını, dikkat et

Bu gördü klerinin h epsi bir hiçtir.

***

Biz küllün aslına bak ıp illet söylemeyiz.

Evet, fer’de de ille t aram ayız .

Felsefecinin aklı illete takılıncaMustafa’nın dininden nasipsiz kaldı.

D inde ne şekil ne illet vardır

Bu din teslim olm ak tan başka şey değildir.Aklın ötesinde bizim bir otağımız var

Oy sa felsefecinin b ir gözü var.

Kim “Niçin” derse, yanlış demiş olur

“Niçin” sorus unu ned en sorm ak gerekir?“Niçin, nasıl” vehim toprağının bitkisidir.

Bunu ancak tem iz anlayışlı biri anlar.Azizim; canın, bedenin sırrını işittin.



Her sözün özü nü kend in için çıkardın.

Bedenini, ca nını aydınlat sırlarla.

Yoksa canın, bedenin uğrar sıkıntıya.Can ile bed en in birlikteliğini görüy orsun

Sıkıntı oldu m u ikisi birden sıkılır.

Can ile bedene misal istiyorsan, benden iste.

Bu bir yolda giden kör ile kötü rüm e benzer.



Bir kör ile bir kö türü m vardı

Bunlardan biri müflis, diğeri çıplaktı.

Ayak işlemediği için kötürüm yürüyemiyordu.

Yerinde kalmış kör ise ilerleyemiyordu.

Kötürüm çıktı körün omuzlarınaBirinin gözü vardı, öbürünün gücü.

Bu ikisi başladı hırsızlık yapmaya.Hırsızlık yaptılar karanlık basınca.

Onların hırsızlığı ortaya çıkıncaİkisi de yakayı ele verdi sonunda.

Kötürüm olanın gözünü çıkardılar.

Hızlı giden körün ayaklarını kestiler.

Bunlar işlerini birlikte yaptılarBela tuzağına birlikte düştüler.

Can bir yüz, beden bir yüz, eder iki yüz

Azap çekiyorlarsa, vardır iki sebebi.

Hicapla oldukları için azaptadırlar.

Cayır cayır yanan ateştedirler.Âşıkların azabını başka türlü bil

Bu azaptan çok kimseyi habersiz bil.Âşıkların can azabı bir cemâl yiizündendir

Canın bu azaba dayanması mümkün değildir.

Fâni olursa, kurtulur bundanYokluk içinde kalıcılık bulur orada.

Sahabenin piri bu misali verdi



Deniz üstün e d eniz koymak g ibidir dedi.

Bir misal de pervane ile ateştir

Ateşin sıcaklığına d ayanam az, can verir.On un nuru yla bütün âlem yıkılır

Dağ devrilir, M usa yere düşer, bayılır.

Sensiz olmaya alışırsan onurd a

Ona yaklaşırsın, bundan uzaklaşırsın.

Han i akıllı dalgıç o çocuğu

Yumuşak dille çağırır denize.

Sonunda çocuk alışır denize

Bir gün başlar denizden inci çıkarmaya.



Yusuf’un cemâli uzaktan belirinceD üny a Mısır şehri gibi nu rla doldu.

M ısır kadınları onu n y üzünü görünceHep birden ellerini kestiler.

Kendilerinden geçtiler, yürekler yandı

Kırk gün yemek yem ek akıllarına gelmedi.

Züleyha bırakmadı kendini aşk işinde

Alışmıştı çünkü onun cemâlini görmeye

** *

Bakar mısın, o hoş pervane

Nasıl da atar kendin i ateşe!

M um dan nur gelince pervaneye

Kanat çırparak uzaktan gelir pervane.

Ateşli aşktan dolayı pervası kalmazYakar kanatlarını, kanatları kalmaz.

Yaksa da kend ini, fayda görü rAynı zaman da ateşten d um an görür.

Bu divanda, bu uygunsuz sarayda

Pervane gibi bir âşık görmezsin.

D ost yüzü nden can ında nasıl şevk vardır!

Ne beynin i düşünür ne der isini.

M aşuğun civarında b ir süre kanat çırpar

M aşuğun yüzün ün ateşinde kendini yakar



Tanrım, bu hikâyeyle zevk verdin bana

Pervane gibi şevk verdin gönlüm e.Ben içersem senin şevk denizini

Senin şevkinle coşarım deniz gibi.Senin şevkinle geldim toprak âleme

Senin şevkinle gidiyorum temiz âleme.

Senin şevkinle kefene sarıldım, mutluyum

Senin şevkinle kıyamette onurluyum.

Bedenimin her zerresi kulak kesilseAdının şevkiyle geçer kendinden.

Bedenimde her kılım dil kesilse

Adında n b aşka bulam az bir işaret.

Her pa rçam birer açık göz olsa,

Senden başkasını görmez sırlar perdesinde.Benden bir zerre kalsa da kalmasa da

Seni söyler, sen i bilir; gerisi bi r hiçtir.



Ashab arasındaki o yaşlı adam ölünceM üridi o gece gördü o nu düşünde.

Sord u ona: Nasıldı halin?

“Rabbin kim?” diye sordular mı?

Şöyle dedi: Gördüm o ikisiniAllah’a ısmarladım kendimi.

Bana dediler: Hey güzel güzel uyuyan!

Rabbin kim? Ver cevabını hemen.

Ş imdi bu rada ver cevabını

Eve götürme verilecek cevabını.Şöyle dedim: Ben darâşıklıktan

Değiştirdim evimi, değil Hûda’yı.

Yaydan çıkan ok gibi gidin Tanrı katma

Söyleyin Tanrı’ya: F ilan ihtiyar var ya.

Ne kadar kum, yaprak, kıl va rsa

H er biri yüz bin sırrı aramakta.

Sen böyle tertem iz varlıklasınBöyle bir yerde beni un utm adın .

İki âlemde senden başka kimsem yok.

Seni un utu r muyum ? Böyle bir hevesim



Dördüncü Makale

Hakikat nedir? Ön görülü olmak.Ke ndinden geçip kendinle olmak.

Canın suretten çıkarsa dışarıBildiğin her şeyi görürsün mutlak.

İki âlem de sana hicap olmazİki âlemi de görürsü n bir anda.

Bu suretten dışarı çıkarsan sen

M ahc upların ayı, güneşi olursun sen.

Canın, nurun makamı edildi

Göz ucun hurilere çevrildi.

Cennetle, hurilerle mağ rur olm a asla

Hak olmayınca C enne t nur verm ez asla.



Bir şah kendi sarayını yağm alattı.

Ask erler yağmaya, tala na başladı.

Bir hizme tkâr şahın hu zuru nd a du rdu ayakta

Kılı kıpırdam ıyordu y ağm a sırasında.Biri dedi: Şimdi yağmalasana

Ş imdi yağma ladığının olmayacak zararı sana.

G üldü de cevap verdi: “Bu haram dır bana.Benim kazancım şahın yüzünü görmektir.

Benim şahımın yüzün e bakmamAya bakmaktan hoş gelir bana.”

Şah çok mutlu oldu k ulund an yana

M ücevhe rler istedi hâzine den o anda.

Ağırladı, övgü yağdırdı, mücevherleriKendi eliyle kulunu n ön ün e koydu.

İstediğin kadar al, sen in olsun

Değerli kulum, beni şad ettin.

Hizmetkâr kollarını çözdükten sonra

Ş ahın parma k ucunu tuttu sıkıca.“Benim işim bu parm aklarladır.

Mücevherler, hazineler, hepsi havadır.

Sen var oldukça, her ne varsaHep si geçer elime, sen elini uzatınca.

İsterim ki o gün hiç gelm esin

Ben sensiz, senden uzakta olmayayım.”Ca nan geldi mi düşünm e canını

Bütün arayışlarının vardır değeri.



Mert olan, iki dünyayı da aram az

İkisinin bir arad a oldu ğu teki arar.İki dünyada bulunan her lezzetSana onun h uz uru nd a daha çok gelir.

Öyleyse neden iki dünyayı terk etmezsin?

Müştâklar gibi on un izini sürmezsin?

Bir olanı iste ki yolda k almayasın

Felek yüzlü ol ki çuk urd a kalmay asın.Bırak dün ya telaşım, o nun la meşgul ol

Kendini kaybettiğin zaman Tanrı denizine dal.

Kendi gözünde n u zak düşersen Nurla dolu bir âlem e düşersin .

Âdem Ce nne ti iki buğdaya sattı

İş başa düşünce sen de sat onu.Seyyid deme di mi: “Bazılarını tedb ir için

Önce Ce nnete s onra zincire çekerler”

Canınla bu luşm ak nasip olacaksa

Ned en sa tın alac aksın sekiz Cenneti?



Bir esiri yüz dert ve pişmanlıkla

Cehenneme götürürler kıyamette.

Parmağım sokar, çıkarır gözünü o anda

Nefretle atar gözünü yere o anda.Şöyle der: “Görmekten maksat ne?

Göz istemiyorum, mabudumu görmeyeceksem.

M abudum u görmeyeceksem ben

Göz yüzünden gerçekleşmeyecek maksadım.M aksadım hâsıl olmayacaksa Ne göz isterim ne can ne gönül!”

***

Cennet o hazretle aranda engelse,

Pervam yoktur, diyorum, çirkindir.

Cenneti kendin için istiyorsan,

Ta nrı’dan nasipsiz kalacağını düşünm ez misin?

Ne diyeyim? Biri bir ay yüzlüden dolayıZayıflar, kıl gibi olu r beden i.

Bir gramlık altınla yüz türlü alışveriş eder

Cenneti neden satın almasın? Ne güzel iş!

Am a bu söz Tanrı yolunu n adamlarınadır,Kötü amel sahibi, yüzü karalara değil.



Du yduğ um a göre Şiblî bir toplulukla

Çölde gidiyordu bir dağa.

Yolda içi boş bir kafatası görd üRüzgârdan boş kafa tın tın ötüyordu.

Eline aldı boş kafatasınıÜstünde bir yazı gördü, şaşırdı.

“Bak, bu gam lı bir adam ın başıdırHem düny ada h em ahirette zarar etmiştir.”

Şiblî bu ilginç yazıyı okuyunca

Bir nara attı, perişan oldu.Yârâna dedi: “Bu baş böyle bir yo ldaTanrı katının adam larının b irinin başıdır.

Kim iki dünyasını kaybetmezseVuslat harem inin m ahrem i olamaz.”

***

Sen de iki âlemi terk edersen

O adam gibi Allah adamı olursun.Eline bir gram altın geçmesi ihtimaliyle

Fersahlarca yol alırsın sıkıntı içinde.Böyle sırt üstü yattın T anrı yolu nda

Bir adım atmadın doğruluk yolunda.Yüz sıkıntı çekmeden bir gram altın bulamazsın

Zahm et çek m eden T anrıya koşabilir misin?

Gün ortasın da bekçi yakalarsa seni

Nasıl um udun olu r karanlık gecede?

Sen diyorsun ki istemem Tanrı’da n başkasını



Gerçek ten istemiyorum Cenn eti, hurileri.

Sen dar, yırtık çulun için de kokuşmuşsun.Sana C enn et gerekmez a yüz karası!

Bir aslan gördün m ü ö dü n patlar

Böyle bir heybete nasıl dayanırsın?

Bir yudu m şarapla aklını kaybedersin

Bu haldeyken nasıl aklım başımda dersin?



Bir sivrisinek şikâyet etti rü zgâ rdan

Süleyman’ın huzuruna çıktı sızlanarak:

Adaletinle ku rtar şu yarım c anımı

Yoksa dünya yı başına da r ederim!Süleyman sivrisineği oturttu y anına

Sonra rüzgârı çağırdı yanma.Rüzgâr gelince uzaktan aceleyleSivrisinek kaçm aya başladı uzaklara.

Süleyman dedi: Rüzgârın zulmü yok sana

Am a sivrisinek direnem ez karşısında.

Rüzgâr esti mi, o kaçarSivrisinek fırtınayla nasıl baş eder?

***

Bugün verdinse bir yarım hu rm aHem Cehennemden hem sıcaktan kurtuldun.

Bir kere şeha de t getirdinse

Kutlu Cennet helal oldu sana.Bir şey ararsan bu ikisinin dışında

Haydi iyi geceler! Ne ko nu şursu n b oşuna?

Talep reddedildi, yol kapandı.M aksadımı görmeyince m aksat mı kaldı?

Sen gayretli biriysen b u işte

Git, yârin kun du rasın a vur yama.

Top gibi dön sen de yüz asırBilmiyorum, hiç koku alır mısın?

Bir zan içinde g eçirdin öm rün üBu işte kims in sen? Ne işin var bun unla?



Y .

r \

K \ y-":. ' ¥■

Sabahları erken k alkan o yiğit dedi kiSabah olm adan önce asıl ibadete.

Buyurdular: Her ibad etinde muti ol

Sonra kıl sabah nam azım.

Bunu yaptın mı, fazlasını yaptın demektir.

İyi yaptın bunu; kendin için yaptın.

Şimdi bir doğan çıka gelse sana

Ansızın elinin üstüne konsa

Tut onun ayağını; kazanç çoktur bu nda

Bunu yapmazsan, kim elini tutacak sonra?

X* *

Kıl kadar bağlılığın varsa dünyaya

Koku alamazsın hiçbir yerden.

Bir yerden koku alabilm ek için

Bir süre arınıp temizlenmen gerek.

Send e sen den kıl ka dar bir şey kalmışsaO kadar şeyle yerinde çakılır kalırsın.

Cü nüp bedeninde kıl kad ar yer yıkanmam ışsa Nam azın namaz olm az hiçbir şekilde.

Ha kıl gibi ha dağ gibi, vursan da hesaba

İster kıl ister dağ olsun, engeldir ortada.

Sen tümüyle feda etme zsen canınıCünüpsün, namaz kılamazsın derim sana.

Kölenin bir arpalık borcu kalmışsa

Ebediyen düşm üştür çuk ura o borçla.' k '.





A ltın suyu gibi tertem iz sözler söylenir

A m a senin top rak dolu bir gözün var.Gönlün alışmış nefsine, şehvete

Perde arkasındaki mânâları nasıl göreceksin?Sen âlemi hayâlden ibaret biliyorsun

Bu m ânâdak i kemâli n asıl bulacaksın?

Senin bun unla n e işin var hey uykucu?

M isk’in çöpçüyle ne işi olab ilir ki?



Bir çöpçü ç ıktı işe bir gün

Attâr dükkân ının önü nü süpürecekti o gün.

Misk kokuları yayılınca dükkâ nda nÇöpçünün başı döndü, yığıldı oracığa.

O nun bu rnu hoş kokuya alışık değildiSanki o an dan canı bede nini terk e tmişti.

Attâr çıktı dükk ânın dan dışarı

Çokça gülsuy u ile öd getirdi.

Yüzü gülsuyu, öd ile ıslanıncaÇö pçü nün baygınlığı fazlalaştı o anda.

Bir başka çöpçü gördü onun halini

Bir dışkı getirdi, yaklaştırdı bu rnu na.Burnu dışkı kok usun u alınca

İki gözü açıldı, kendine geldi o anda.

X X X

Kokuşmuş bid at b ataklığında yatanın

Sünnetin m isk kokusunu almayanınHoş bir esinti gelirse burnuna

Gön lündeki çerağ söner o anda.

Bu geçimsiz nefsin lağım çu ku rund a

Ki bazen dold uru r bazen boşaltır onu

Sırlar âlem inden bir koku gelirse burn un a

Ayakta dura m az, yığılır kalır oraya.D übü rü öp m ek hiç de hoş değildir

Sineği tavusa yem yapm ak gibidir.

Çileye girersen otuz yıl boyu nca



Bu sırrın otuz cüzü açılır yüzüne.

Sen kendi ke ndine şaşırmışsın yolunu Ne bir as im ne bir şeyden haberin var.Böyle b ir yolda âciz kala nlar oldu.

Bunlar gönül deryasından inci saçarlardı.

Bu meydanın yiğitleri başı aşağıda çevgen gibi

Topu sonu na kadar gö türem edi yiğitlerden biri.

Hepsi hayret perdesinde kalakaldı.

Gayret kubbesinin altında kalakaldı.Bu devranda çıkmadı

Bir vilayetin koru yuc uluğ a lâyık biri.Ferid unlar çıkardılar köyden hayvanlan.

Sığır dışındaki hayvanlar burada kalmadı.H ank âhta bir gönül sahibi olmazsa

Sıradan insanların günahı olmaz.

Gön ül d enizinin derinliklerinde bir inci varBu inci iki âlemden eline geçen kazançtır.

Senin gönlün tecrîd yeri oldu

Halvetin, tevhidin sarayı oldu.

Senin gönlün Hak işaretlerinin görü ntü yeridirAm a H akk’ı görmekte se nin gözün kördür.

Senin gönlün gece gü ndü z T anr ının baktığı yerdir

Ama gönlün senin çamurunla örtülmüştür.

G önlünü n üstündeki çamu ru kaldırırsanG önlü nü n üzerine nu r düşmeye başlar.

G önlünd en haberi olanın kuluyum ben

Uğursuz nefsine baş kaldıranın kuluyum ben.

Tanrı yolunun adamı olan azizler

Her an kendi nefislerinden bîzar oldular.

Nef is le rinin istediği gibi bir adım atm adılar

Yemediler, huz ur içinde yatmadılar.

İştahlı nefse ne ekmek verdiler Ne de kuru bir ekmek le ne fsi dizginlediler.

Kim gö nlünü n dizg inlerini çözerse

G önül kanı içmeden b ir lokm a yiyemez.



Bir aziz vardı. Altmış yaşma gelinceye kadar

Nevale ola ra k et yemeği istedi durd u.

Fırsatı oluyordu o lmasına am a

Meçhul nefsine g üveni yoktu.

Bir gün uzak tan b ir koku aldı Nefsinin gözünden yaş boşandı.

“Altmış yaşma geldin. Allah aşkına

Şu kebaptan be nim için bir lokm a istesene!”

Gönlü acıdı nefsinin haline, kalktı

Nefsi için bir lo km a et isteyecekti.Kokunun geldiği tarafa yürüdüEt kokusu zin dan da n geliyordu.

Çaldı kapıyı, açtılar zind an kap ısınıBirinin bacaklarını dağlıyorlardı.

Dağlanan bacak tan kebap kokusu geliyordu

Yaşlı adam görünce onu, düştü bayıldı.

Kuşlar gibi ora da çırpınm aya başladı.Açtı ağzını, yumdu gözünü: Hey aşağılık nefis!

Kebap istiyordun ; al sana kebap!Uzaktan kebap koku sunu aldın

Kebabı görünce, şaşakaldın!

Azizlerin k ebab ı böyle olur.Sen sanıyor musun ki bunlar kolay olur?

Rızkın yoksa, çok yan ar yakılırsın.

Rızkın ötesine geçilmez, bilmez m isin?



&

i

Git, ah iret ateşine bak, teselli et kendini

Belki gölgede kalırsın kıyamet günü.Senin b ir gönlün var am a azledilmiş

Gönlün nefis arzularıyla meşgul olmuş.Bu adan ın rehberleri gibi

O keçi ile o ağıl gibi.

Hani o keçi ağıldan çıkınca dışarı

N ic ele rinin kana boyanm asın a yol açm ıştı.He y inatçı şaşkın! Git kendi yo luna

Bu lanık sudaki kilimini çek dışarı.

Bük boynun u; bun dan başka yok çareİnd ir kılıcı kâfir tabiatının boynun a.Bu kâfirden M üslüman olmaz

Yol kesenden koruc u olmaz.

Ne fodulluk yapmaya doyar

Ne tembellik te gecikir.

Zam ansız bir arzuya kapılırsa

Öfkeden köpekleşir, sarhoş köpek olur ama.

O nu n arzularına engel olsan biraz

Bir and a yüz kamayla saldırır üstüne.Bu nefis b ir eşektir; eşeğin k ulu olmak

Buna hiç denir mi yaşamak?



O bilge ihtiyar eşekçiye dedi ki:Hey güçlü adam! Yaptığın iş nedir?

Cevap verdi: Ben eşekçilik yaparım .

Eşekçilikten başka bir iş bilmem.

Akıllı adam cevaben dedi ona:Dilerim T anrı’da n, ölsün şimdi eşeklerin!

Eşek öldü mü, gön lü zinde biri olursu n.

Sen eşekçi, Ta nrıya kul olursun.

***

Yaradılışımızda olan şu kâfir yüz ünd en

Dün yada pek az Müslüm an çıkmıştır.Pek çok kişi sözde M üslüm andır

Müslümanlığın bir de uygulaması vardır.

Benim yüreğim e bir gam gelirseKâfir mezhepli ne fsim yü zün den gelir.

Yüzlerce yazık! Oyun, seyir peşinde

Şu soytarı köp ek dü nyayı yedi.Bak şu köpeğe! Afsun ile kemiği

Nasıl da aslanın ağzın dan aldı!

Bana öyle bir kin lend i ki

Acı ölüm ü ba na şirin etti.Tabiatımdak i bu kâ fir nefis köpektir.

Ben de bu köpekle aynı evde doğdu m.

Riyazet çekiyorum , didiniyorum

Belki şu köpeği ruhan îleştiririm d iyoru m .

Asi nefsim! Ne z am ana ka dar isyan edeceksin?



Gö nlüm ne zamana kada r sen in zincirinde kalacak?

Sen uğursuz! Öyle maskaralıklar ettin kiÖlürsen, gözümden senin için yaş dökülmeyecek.

Azizim! Fâni nefsin ölecek olursa

Baki gönlün hayat bulacak.

Bu yolun adamıysan, git, bir zaman

Bir nişan ara gönlüne inci kutusu nda n.

Gönlün tembelliğin dar mekânında kalmışBed enin tembelliğin çarm ıhın a gerilmiş.

Vücudunu tembelliğe attın sen

Kendinden Abbas-ı Debs’i yarattın sen.Düşünsene: O mert olanlarGeldiler mert gibi çalıştılar.

Cam ha fif olanlar varacağı yere vardıSenin canın tatlıydı; ağırdan aldın.

Gönlün kanlandı, bedenin kıvrandı

Yoldaşın gitti, sen tatlı uykuya daldın.

Kervan yolundan u zakta kaldın

Hayretle başım dizine dayadın.

Durm a, koş, nasıl olsa bir yerdenKulağına gelecektir çan sesi.

Bu yolda tembelliği meslek edindin

O tu ru r konuşursun hep boş yere.

Beyinsizlerin işittiği şey var yaCivanmertler ona nail oldular

Sineğin yakalandığı tuzaktan bile

Çıkacak gücün yo ktur senin.



Sağırın biri yattı yola bu düşünceyleBakarsın bir kervan oradan geçer diye.

Kervan geldi, geçti duman gibi

Am a uyuyan sağırın olmadı haberi.

Gözlerini açıp uyandığı zaman

Ona dediler: “Hey sağır! Kervan gitti. Neden uyudun kaldın? Kim böyle uyum uştur?

Yoldaşların, arkadaşların geçti gitti.

Bilmem şu felek sende ne gördü de

Sonunda seni güzel güzel uyuttu?”Bunları duyan sağır dedi: “Perişandım

Hem sağırdım hem uyuyakalmıştım.”

* **

Yazık! Uykudan açtım gözlerimi

Am a görm üyo rum yoldaşların izini.



Bulfeş-i Çagânî’nin halini dinlemiştim.

On a sordular: Neden eşek sürmüyo rsun?

Güneş batalı çok oldu; aksi takd irde

Karanlıkta bu kırda kalakalırsın.

Sen hey, kırda uykuya dalan!

Eşeği sü rm ed in ama güneş battı çoktan.



Beşinci Makale

Nasıl oldu da burala ra yolun düştü? Nasıl diyeyim; zorlu bir yola düştün.

Ne suçun vard ı da getird iler seni dostum ?

Mânâ yolunda her kabu ğun özüsün sen.

Cansız varlıklar dö rt unsu run özüd ür amaCansız varlıkların özü de bitkilerdir.

Bitkilerin özünden hayvanlar çıktı

Hayvanların özün de n insan var oldu.

İnsan ların içinden nebiler çıktı kısacası.Bun ların içinde seyyidlerin seyyidi, hası.

Bu yedi kat gökyüzü nden, mânâ yoluyla

Gitmek gerek Tanrının dergâhına.

Aslının kem âlinden uzakta ne varsaHakikati gören tabiat kaçar ondan uzağa.

Cansız varlıktın, canlı varlık oldun sen

Hiçbir şeydin b ir yerde, b ir şey oldun sen.

İsterim ki bu ilk sıralama ya göre

Bir an bile oyalanm am alısın sen.Bir dereceden bir dereceye adım atıyorsun

Tuzaklardan bir bir çıkıyorsun.

Tabiatın düğüm düğüm olmuş canına

Bu candan görem iyorsun öbü r cihanı.

Tabiatını düğüm düğ üm ettiler ta baştan

He r an geçtikçe düğ üm ler çözülür bir bir.

Hey dağın altında doğan! Ne bilirsin

Hangi yükün altına girdiğini sen?

Birini bir dağ ın a ltında besledilerOnu dağ yükünün altına getirdiler



T-'

. .v/ 'S--«?&.' ■ { 'j "JV ~ jt1

«. fo

Dünya y ükünü sırtına koydular

Dağ yük ü altında yaşamaya alıştırdılar.O nun yükü dağdan büyüktür; o bir karınca.

Bütün ufuk lar güneştir; o bir kör.Alırlarsa sırtından ağır yükü

Bir anda g örür öb ür cihanı. h

O nu n can ına bir sabır gelir

Bütün âlem onun nişanı olur.

Ebedî nu r gelince önüne

Çö ker kalır; şaşar kend ine.

Sorar gönlüne: Nasıl oldum böyle ben?

Nasıl geld im şüpheden yakîne ben?

Bu be nim ya da değilim; ilginç o lan bu.Benim nurum tüm ufukları kapladı.

Anadan doğma kör gibiyken ansızın

Göz nu ru na kavuşur ansızın.Dünyanın aydınlığım görünce o

Nasıl da şaşırı r kalır o zaman o!

Senin de hayatın sona erdiğinde

Aynısını yaşayacaksın öb ür âlemde.

Bu karanlık yerden uzaklaşınca

Gireceksin n urlu âlemin ortasına

O acayiplikler arasında şaşıp kalacaksın.On ca gariplikleri garip bulacaksın.

Göz ün alabildiğince orada

Güneşler göreceksin zerre gibi uçuşan.Sübût imkânı olan o huzurda

Felek benze r bir örüm ceğin ağma.

Orad a birinin vücudu nasıl görünür?

Atlasın ü stünd e hiç keçe olur mu?Âlemi süsleyen güneşin ön ün de

Gölge varlığını sürdürebilir mi?O nda n son ra varlık perdesi gelir

Yükseklerden alçaklara gelir. “ , fe

Yaptığın bü tün iyilikler, kö tülükler ^

Gö rürsün, çevrende âmâdedir.

Kötülük ettinse, hicap altındasın

Böyle değilse, büyü klerle yan yanasın.Kendi işinde yaptığın iyilikler, kötülüklerle

A ^ \'■’i.'";* ^ „■ ■*«-'

-.v y~ . Mjr.. X. l ’r



Kendi davranışlarının aynası olursun.

İşin, davranışın iyi veya kötüyseHepsi getirilir gözlerinin önüne.



Bir siyahı suya baktıSuda simsiyah bir yüz gördü.

Belirsiz, naho ş bir yüz görün ce

O çirkinlikten dolayı koştu ateş başına.

Yüreği daralm ış adam şöyle düşündü :

Kara suların insanıdır o dedi.

Başladı konuşmaya: Hey çirkin surat!

Dü nyad a seni hangi şeytan öldürdü ?Hey siyah çirkin! Çık sudan

Sen ateşte olmalısın, değil suda.

Böyle çok konuştu durdu boş yere

Anlamadı işin aslını; söylendi kendi kendine.

X X X

Sen de yü zün ün suyuna bak bir kere

Beyaz m ısın, siyah mısın, gör ke ndini.Can k uşun un dökülürse tüyü, kanadı

G örürsün ameller suyunda kendi yüzünü.Kara yüzlülük karalık çıkarır karşına

Beyazlık, parlaklık getirir yüzüne.

Temiz canını bir nefeste verinceO âleme bastın ayağım o anda.

Dünya ile ukbâ arası uzak değildir.Am a vücu dun bu yolda sana duvardır.

Neden o kadar bağırır, coşar, ağ larsın?

Bu alçak nefis canının sohbet arkadaşıdır. Nefsinle bir likte ölürsen, vay sana!



Baştan ayağa vücu du n çok ağlar sana.

Nefissiz ölürsen , te m iz olursun.

Ne ateşte ne to pra kta kalırsın.Temiz canın gidip bede nin ölünceGötürmesi gerekmez kendini kendinle.

Sen önceden öldüğün zaman

Çok kimseyi bırakmış olursun geride.

Dilin pek çok şey söylese de sanaToprağın altına gird in m i, dilin alır hava.

Suskunluk âlemi gelir bun dan sonraMed hûşluk yolunu n ma kam larına gelir sıra.

Gü nlerin kargaşası çıkar perded enSuskunluk, huzu r vardır perde arkasında.

Sen burada kendinde n hab erdar olursun

Uyanıklık kalkar ön ün de n orada.

Öyle dalar gidersin sen o nura

Varlıktan uzaklaşırsın sen o zevkle.Bundan daha yüksek bir makam ın varsa

Bir nizama sahip olu rsun bu yakınlıkta.

Tanrıya yakın olan bug ün kendinden geçer

Ön ceki varlığını unu tur, Tanrı huz uru na çıkar.Hep Tan rıyı görür, benliğini yitirir

Cevherde iki dünyadan ileride olur.

Bu söylediğim m ânâd a şüphe yokturSen gözsüzsün, âlem ise bir tanedir.

Sana bu konuda bir misal daha vereyim

Belki canın bu sırdan haberdar olur.

Ö m ründ e kan içinde kalmış olsan da

Böyle bir misal g elm em iştir kulağına.

D önen felek ne zam an girer gözüne?Onun kadri fazladır senin gözünden.

Gözünle gördü ğün h er bir zerreAynen görünm ez senin gözüne.

Kim diyebilir? Felek gözünün gördüğü

Veya aklının erdiği gibidir?

Dem ek ki gözde görün tüsü olan şey

Bir misaldir anca k be hey gafil!Sen temyiz bağ ına yakalan mışsın

Gördü ğün bir misaldir, başka şey değil.



Tanrının yaratışına bak, sırrı gör.

Eşyanın hak ikatlarım gör.

Eğer eşya gö rün düğü gibi olsaydı,

Mustafa’nın sorusu nasıl doğru olurdu?O din büyüğü Tanrıya dememiş miydi?

“Tanrım, ban a eşyayı old uğu gibi göster.”

Gö nlümü yüz kez parçalarsan,

Gönül denilen şey çıkmaz ortaya.

İşte göz, işte el, işte kulak

İşte can, işte akıl, işte idrâk.Bunlarla haberdar olamıyorsan,

Sofistailere müraca at etme.Tanrı eşyanın nasıl olduğu nu bilir.

Eşya, senin gözünde ters görünür.

M ânânın ö zünden sana kabuk kalır

Dostum , senin için m isalden başka şey değildir.Sen bir şey gördüğünü sanırsın

Oysa sen görmem iş, du ym amışsındır.Sen sadece o misali görürsün.

Yoksa bun ların hepsi aslında birdir.

Birlerin dışında bulunan bir var yaİşte o birin ne işareti ne sayısı vardır.

Her şey bir şey sayesinde bakidir.

Bir bir zerreyi geçerek yükselmeye bak güneşe.İki âlem bu n ur denizine batmıştır.

Ama â lemlerin nakşı aldanm adır.

Âlemde gö rünen her bir nakış

Bir kapıyla kapanm ış, his ona ana hta r olmuştur.Anahtar ile kapının görünmemesi

Nakşın deniz üstünde kalm amasındandır .Kim nakışsızlık nakşını kabul ederse,

M ertler gibi bu ressamlığı terk eder.

Suretsizliği, nişansızlığı kabul eltinse,

Sen yaşıyorsun demektir.

Böyle olmazsan, mağrur bir ölü ol

Hayatın olmadığına göre, hayâli varlık ol.

“Bu görünenler nedir?” diye sorarsan,Söyleyeyim san a beni iyi dinlerse n.

Her şey naçiz, fâni ve hiçtir.





Birisi sordu o bilgili M ecnuna:

“Âlem ned ir?” Dedi: “Sabun köpüğü.Bir masura yla al o köpüğü, üfleO m asur adan âlemi çıkar.

İyi bak, rengâren k bu güzel şekil

O m asur adan ortaya çıkar.

Çok cazibeli bir şekildir ama

Şaşının gördüğü ikinci şekil odur.”

Fenâ mülk, onun zevali mâlik oldu.

Bunun esası “Her şey yok olur” oldu.

Ortası hava, kendisi bir hiçtir. Ne kadar zor laşan, bir hiç te n hiç çıkmaz.

Fâni görün ür, ansızın yok olur.

Dünya hiçte, hiç dünyada kaybolur.

***

Gönül nurun çıkarsa ortaya,

Ne kapı görünür gözüne ne duvar.Hepsi gön ülde bir zerre gibi kaybolur.

Asâ Musa’nın elinde ejderh a oldu.

Bütün bâtılları gömdü, asâ oldu.Bütün sırları açıkça söyledim

Artık kaldır perdeyi gözünün önünden.

Parçalarsan sen bu perdeyi

Her şeyi bir görür, bir bilirsin.

Keşke Attâr tatlı sözlü olsaydı!

Bu sözlerden nasibini alsaydı!Mânâ dalınd a bir meyve olmasaydın,Seni böyle pervasızca m ânâlandırm azlardı.



Altıncı Makale

Ey dini temiz! Ş unu bil ki temiz düşünce liysen,

Toprağın altına girdiğin vakitDü nya m ahallesinden dışarı adım atarsın

Asla dünyan ın yüzü nü göremezsin.

Gittin mi tam gittin dem ektir dünyadan.

Bir daha dünyaya yo lun düşmeyecektir.

Âhirette nu rdan bir otağ bulursun

Yeşil giysiler giyer, ku cağ ına hu ri alırsın.Bir amel dolayısıyla bu lanıklığın varsa,

Bir süre bulan ıklık içinde kalırsın.

Bü tün şirkin bu yoldak i hislerindir.Bü tün veh im İblisin k ötü niyetli şeytandır.

Senin kurdun hoş olmayan huyundur.

Bü tün öfken Ceh enn em de ateşindir.

Dü nyad an dışarı çıktığın zaman,Halin şu ikisinin dışında olmayacaktır:

Kirlenmişsen, ar ınır tem izlenirsin.

Arınmışsan, huzur bulursun.

Sen bulanık ve gü na hk âr oluncaYakalarlar seni ken di tabiatında.

Gö nlü arınm ış biri olursan bu yolda

El çırparak gidersin dergâha.

A rşın yükseği, ku yu nu n inişi seninledir.

Cennet ile Cehennem sana yoldaştır.

Bakalım ne şekilde gideceksin?

Bu yolda hang i tarafa sapacaksın?Perde arkasındaysan, yine orada olursun. Nerede öldüysen , orada olursun.

Gönül gözü açık biri, sefih olarak ölmez.

Hiçbir çöpçü fıkıhçı olarak dirilmez.



İşitmiştim, vaktiyle bir ad am vard ı

Bu adam kayıp eşek tellallığı yapardı.

Bu işi yılda a ltmış, yetmiş kez yaptı.

Yetmiş birincide eceli geldi, can çekişmeye başladı.

Azrail üstünde örtüyle gelince içeriOnu eşeğini kaybeden biri sandı.

D oğruld u yerinden; yanında pence re vardı.

Başını penc ered en çıkardı, bağırdı:

-Heey! D uydu k duymad ık demeyin!Çullu eşek gören olursa, bura ya gönderin!

***

Azizim, k im eşek tellallığı yaptıysa,

Eşek olarak yaşadı, eşek gibi öldü, eşek gibi dirildi.

İsa gibi yaşarken öl. Ey temiz diri!

Toprak çu ku rda eşek gibi ölme.Canın, bedenin için iki hastalık söz konusu

İkisinden de uzak tu t kendini.

Ölüm seni beden hastalığından kurtarır.

Can has talığına ölüm seni ulaştırır.

Haydi, bu iki hastalıktan uzaklaş.

Ya da bu nc a belanın girdab ına düş.

Sen hastasın; senin hastalığın düny a hırsı.

Öb ür âlem den doğum unla gelen hastalıktır.

Burada senden uzaklaşmazsa oEbedî kem âlden uzak kalırsın.

Dü nyada ölmeye başladın mı



Ş üphen olmasın, ukb âda doğarsın.

Dü nyada, ölümle düşersin

Ukbâda, ölmekle doğarsın.Dostum , burada öldün, orada doğdun ya

İşte meseleyi sana güzelce açtım.Bu dünyanın mutluluğu oranın rezilliğidir.

Nefis isteği ile h ırs oranın hastalığıdır.Öleceğin zaman ikrah etmeye çalış.

Böylece hastalığın sana yoldaş olmasın.

Bu rada işbilir biri olmazsan,

Ukb âda hasta bir çocuk olursun.Burada an adan kö r doğarsa biri,

Uk bâda onu n iki gözü açılır mı?Canıyla ukbâ körü olan biriO cihan için bu cihanın körü gibidir.

İğne gözü gibi küçük gözlü olsa daBuradan görür gözle gitmek gerek.

Yanında götürürsen zerre kadar nuru

O nurla güneşe yol bulursun.

Bir zerre nu rla yoldaş olursan,Sırlar âlem inden o ka dar hab erdar olursun.

O nda n sonra nuru n artmaya başlar,

Kapılar yüzüne daha geniş açılır.

Senin azm orada çok olurSenin çocuğun bilgili erişkin olur.

O çok nur bir araya gelinceHepsi canını aydın latmaya başlar.

Yeryüzündeki kum gibi çoğalmaz mı?

Birbirine eklenip dağ oluşturmaz mı?Hiç nu run yokken ölmüşsen,Yüz binlerce perde arasın da kalırsın.

Kat kat kabuklu soğan gibi kalırsınDostum; özün olm ayınca yanar durursun.

Özsüzlükten öyle bir yanarsın kiGeceni, gün düzü nü bilmeden yanarsın.

I;,ğer kabuğunda bi r öz varsa,

Özün içi dost olur seninle.

Gönü l perdende özü n varsa,Faal bir gönlün, özlü am elin vardır.

■.. t&r

7 '

M*'*.



Yumurtanın perde içinde özü vardır

Ateşte buz gibi katılaşır.Ateşin özde bir işi yoktur,

Ateş ancak kabukta etkili olur.

Ateş üz erin de n geçeceksen,

Senin çaren b u özden az değildir.

Çok olm asa da az lâzım sana.

Eşek yük ü olm asa da bir tane lâzım sana.Sende az varsa, çoğalır.

Bir tane son un da eşek yükü olur.

Senden bir m ânâ tanesi çıkarsa,O ndan tûb a gibi yüz dal çıkar.

Büyük ağaçlan görm ez misin?

Her biri başlangıçta tohum değil miydi?

Kendini kaybetme hiçbir halde

He r saat kem âle erersin böylece. Ne kadar sıyrılırsan sen kendin den,

Yükselirsin kendi suretinin altından.Geldiğin zamandan bug üne kadar

Surette yüz mân âdan g eçmedin mi?İlkin bir sperm oldun bu rada

Şimdi arştan geçtin burada.Sen eskisi gibisin, ancak şu var:

Şimdi sende Ha k’tan bir n işan var. Ne aç ık ne gizli bir nişandır bu.

Nişansızl ığın ta kendis id ir bu.

Suretten yükselirsen mânâlara,

Bir nişan b elirir sen in gözünde.

Suretten geç ki topra k olasın.Toprak oldu n m u temiz olacaksın.Toprak olan kimse tertemiz olur.

Çünk ü iki âlemin sırları topraktadır.Gör bütü n türlü türlü sırları,

Topra ktan çıkarıyorlar başları.

Toprak, temizin aslı olmasaydı,

İnsanın çamuru topraktan olur muydu?

Am a köpek nefisle birlikte oturduk ça,Yerin sırlarını asla göremezsin.

Senin nefis köpeğin hayatta



Mânâlar tuzlasının dışında.Bu köpek hayattayken tem iz olursa,

Tuzlaya düşer, tem iz olu r sonun da.



Delinin biri m ezarlığa bakıyorduSordular ona: “Mezarlarda kim var?”

Dedi: Bir avuç leş olmuş mahlûk.

Ama dü şm üşler tuzlaya.Toprağın a ltınd a hepsi toprak olunca

Tuza dönüşecek sonra temiz olacaklar.

Ama im and an nasipleri yoksa,

Feleğin dönüşü onları ateşe atacak.”

Sefer bu, yol bu, karar bu.

Geç kendinden. Çünkü iş bu, yük bu.Yazık ki bu seferin hazırlığı yok

Düştük karanlığa, çıkar yol yok.

İyi bil şunu: Bitmez tükenmez bu yolda

Bu karanlık yolun çerağı can nuru.

Haydi güzellikle çek elini dü nya dan .Gö nlünü, can ım aydınlat ukbâ ile.Bilgisizce ayrılırsan dünyadan,

Can gö/.i'ı nursuz kalır ebediyen.

Temiz dünyayı bir başka göz bil.

Çünkü göz odur; bu onun bir gölgesi.

O gözünün açılmasını isliyorsan,

Git, canını b ilginin kem âline at.

Çünkü ölümden sonra bilgili insanın cam

Her neyi düşünürse düşünsün, güçlü olur.Bedenin büyümesi için nasıl kuvvet lâzımsa,



Bilgi ile de cana kuv vet lâzımdır.

Bilinmez yolda bilgisizce yürüm e.

Uzak, karanlık, çu ku r dolu bir yoldur bu.İlim çerağım hep tut gö zünün önünde,Yoksa düşersin çukura baş aşağı.

Kim de fenersiz çerağ varsa,

M aruzd ur o çerağ fırtına tehlikesine.

Kim de bilim çerağı yoksa,İyi biliyorum, değildir huzurda.

Bu yolda iki şeyle kemâle erersin,

Tam fânilik veya can dan habersizlik.

Bilgi oldu m u amel olm az,Hem senin hem ilminin meyvesi olmaz

Söz bilgiden açılırsa,O gö nülden huzu r n uru gelir.

Söz ünü söylersen, yavaşça söyle.Hiçbir zaman yüzün sararmaz.

Tatlı dilli hak îm ne güzel söylemiş:

“D ilin altında insan saklıdır!”

Bilgili olsan ama söylemesen,

Tanrı k ulun un iyiliğini işitmem iş olursun.Tanrı sana birçok cev her verdiğine göre,

O nu n şükranesi olara k inciler saç.

Gönül gözün açıksa, bilime çalış.Sen ned en böyle verim siz kaldın?

Yüz türlü ibadeti yapsan da

İlm in olmayınca nasıl ku rtulacaksın?

İlimsiz zah it şeytanın maskarası olur.

Be şaşkın adam! İlim yoluna bas ayağım.



Bir âlim mescidde uyuyakaldı,

Sonra cahilin biri orada nam aza durdu.

Ayakta dikilen bir İblisi görünce,

Sordu İblise: Ne oldu sana?

Melun İblis dedi: “Şimdi benCahili yoldan çıkarmak istiyorum .

Ama bu nu yapacak takatim yok

Çünkü şu uyuyan âlimden korkuyorum.

O âlim ayağıma köstek olmasaydıO cahil elimde m um a dönerdi.”

***

F,yvah eyvah! Bu sûfinin hilmi var.

Hilmi var ama ilimsiz kalmış!

Bu derin denize dalmak gerek.

Ama hileye, hurdaya, cübbeye gerek yok.

Denizin üstü nd e saman çöpü gibi dönersin.

Dalgıçlık bilmiyorsan, ne konuşup duruyorsun?

Son hakkında daha ne kadar konuşacaksın?Başlangıç yolunun başında kalmışsın.

Neden heveslerinin çev resinde do lanırsın?

Dert ehlinin adını da kötüye çıkarırsın.

Din yolunda b irazcık ar olsaydı sende,

N am ertl iğ in den dolayı dert olu rdu içinde.

İyi amel derdine düşenlerinCanını, g ön lün ü sevgili kapladı.

Senin de böyle bir derdin olursa,



İlmelyakînin aynelyakîn olur.

Bu yolda m ert o lanlar d ertlenir.Çünkü Cennet gelininin mehiri derttir.

Bir söz dert ile söylenirse,

Bu sözü duyan in san mertleşir.

Söz dediğin ilimle süslenmelidir.Gö nül ehli demek ten kastım budur.

Dostum , sende ledün nî ilim varsa,

Senin ilmin öz, bizim ilmimiz kabuk olur.

Madem ilmin var, ilminle amel et.

İlimd en, a me lden so nra sırları çöz.Ça lışma vakti geldi m i devekuşu “Kuşum” der.

Yeme vakti geldi m i “Ben deveyim ” der.

Senin işin din ilmiyle olmalı. Ne kadar ilmin varsa , o kadar amelin olmalı.

D in ilminle zerre kad ar amel etsen,

Am elsiz eşek yükü ilim den iyidir.

Git, doğru amel et; bu amelin hamdır.

D in ilminde söylenecek söz bitmiştir.

Kim bir şeyler bilir de uygulamazsa,Ağla onun haline; oysa o güler kendine.



u k

''{it?

■Ay

ir

JS :^ ^

X. .

Din yolunun sâliklerinden biri

Mezarların etrafında dolaştı durdu.

Yine bir gece mezarlıkta dolaşırken

Kulağına tem iz b ir ses geldi.

“Ne zamana kadar mezarlara tapacaksın?

Bu insanların yaptıklarına bak; kurtulacaksın!”

X X X

İV?

Am elden yana süs yoksa sende,

Zavallılık dışında sermaye yoktur sende.

Şu zavallılığınla önce at adımını

Ondan sonra yönel kerem sofrasına.

Bu kerem sofrası kurulunca,Asi günahkârlar çıkageldi.

Bu sofra illiyyûnun önün e koyuldu.

Başkapıcı kapı önüne dikildi.

Kapıcı kapı önünde bekletildi.O kapıcı gereken kişiye kapıyı açtı.

Sen günahsız veya günahkâr olsan daOtur sofraya; sultan ziyafet veriyor.

Bu kerem sofrası kurulunca

Bütün kötü ameller, işlenmemiş kabul edildi.

Hey bîçare asi! U mu dun u yitirme.Umut güneşi nasıl doğacak? deme.

Bakarsın, bir padişahın kasrına doğar.

Bakarsın, bir yoksulun köşesine doğar.Bugün çırılçıplak olan bu yolda

....y.:-«.



Tanrı katının güneşi do ğar ona.

Muhlis kulların ibadeti tehlikelidir.Bu yarışta gün ahkârlar öndedir.Ken dini beğenmiş adam görmez padişahı.

Tan rıya lâzımdır g ünahkârların inlemesi.

Bu yolda kendini beğenmişlik makbul değildir.

Za yıf bede n, yaralı gö nül gereklidir.



O yaşlı adama İlahî sır geldi

“Bizim adamımızı görecek olursan,Meyhaneye git, sor onu

Bu yolun ham allarından bir ihtiyar var.”

Adam geldi, sordu soruşturdu onu.

Dediler ona: Dün onun işi halloldu,Yüz iniltiyle, gam la dün gece bu rada öldü.

Dünya soğuk yüzüyle onu bu radan götürdü.Saçları ağarmış, yüzü sararmıştı.

Gece günd üz m eyha nen in hama llığını yapardı.Şarap testisini omzunda taşırdı.

Am a şaraptan bir dam la içmezdi.Yolda attığı he r adımda

Cam y anara k gönül derdiyle derdi:

“Ey dün yan ın, d inin sahibi!Bağışla dini, dünyası olmayanı.”



Yedinci Makale

Engin mi engin bir deniz var edildi.

O den izden cana bir yol açıldı.

O den izden biri çıktı su üstüne.Bazen mü m in oldu bazen H ıristiyan.

Dipsiz bu engin denizdeSayılmakla bitmez acayiplikler.

Ne engin bir sırlar deniz idir bu!

Ne kıyısı vard ır ne dib i görü nür.

O d eniz perde altında olmasaydı,Bütün yapılanlar yapılmamış olurdu.

Bir cihan yarattı; o nur la doldu.

Bu nu r kaldıkça, hayat d evam etti.

N iç in perd enin kald ığ ın ı so ra rsan,Yapılanların hiç gö rün dü ğü nü sorarsan,

Burada dile kon uşm ak düşmez.

Bu ancak akıl ile canın işidir.Sözünü k ülahının ark asına sakla.

Dilinin konuşmasına engel ol.Kimse bu sözleri anlayamaz.

Sen yöneleceksen, ken di içine yönel.

H er dilin söylediğine bakıp incinme.

Send e yakîn bilgisi var, he r zan ile incinm e.

D eniz gibi değişim ha lind e ol daima.

Mertler gibi tefekkürde ol daima.Ken di kemâlinle bil şunu: Bütün a zametiyle

Felekler, yıldızlar hizm etk ârd ır sana.

Ezelde olup biten he r ne varsa,

Felek bugü n onları uyguladı.



Senin gibi birin in var olması için

Binlerce de vrin geçmesi gerekti.Dostum, alıp verdiğin her nefes yok mu?

O nefesi en iyi şekilde değerlendirmeyi düşün.Uzun veya kısa olan öm rün boyunca

Ca nının kem âle erm esi için bu nefesler şarttır.

Mânâları düşünen canın her nefeste

Daha çok revna k kazandırabilir sana.Burada fân i bir lezzet peşinde ko ştun ,

Yüz baki lezzetten m ahrum kaldın.

Burada bir an için yemek, uyum ak ho şun a gitti.Ama bunun iki yüz katı saadet elinden gitti.

Bu dünya öbür dünyanın tarlası değil mi?Ek şu tohu mu; şimdi tam zaman ı.

Yerin var, suyun var, saç tohumu

Çiftçilik et, bu işle uğraş.Sözümü dinle, güzel yetiştir ekinini.

Ekin kötü çıkarsa, ben den bil e mi?

Bu çiftçilik işini yapmazsan,

O harm anda yarım arpa etmezsin.Şimdi pazara götürecek bir şeyin yok

Ek şu tohumu, şimdi başka işin yok.Yarının azığını hazırlayasın diye

Buraya gönderdiler seni bugün.Tohum saçm adan çıkar gidersen,

Şu zamanede rezil rüsva olursun.Din yolunda iki kişiye tohum verdiler,

Dünya yolun u herkese açtılar.

Biri o tohu m u yolda kaybetti.

Biri o tohum u ekti, yetiştirdi.

Nasiplenm e vakti gelince

Biri başa çıktı, yükseldi; öbürü baş üstü düştü.Ekersen, biçilecek ürünün olur.

Hasat vakti geldi mi, biç ürü nü nü .



Rind in biri m eyha neciden b ir testi aldı,

M eyhaneciye dedi: “İşte rehin , al rehinini.”

Şarabı içip bitirince so rdu lar ona: “Rehin ha ni? ”

Dedi: “Rehin benim!” Dediler: “Ne âlâ! Ne iyi re hin bu! Kalk git şuradan!

Rehin olarak yarım a rpa etm ezsin sen!”

Send e bir liyakat olsa da

Kimine göre etmezsin ondan fazla.

Sen in kıym etin ilimle, amelle.

Sen de benim gibi kon uştun fazla.İlmin, am elin ne kadarsa,

O ka da r edersin, miktarın neyse.

Mânâ incisi saçtım sana fazla fazla.Ş ahlara yaraşan inciyi kör görü r m ü ama?

Sen nergis gibi göz olm uşsun, görmüyorsun.Süsen gibi kulak kesilmişsin, işitmiyorsun.

Ş imdi akim fikrin var ama Ne söz dinliyorsun ne kulak veriyorsun.

Ak lının tertemiz olduğu zamand aToprak ta ölüyken işitecek misin acaba?



O din divanesi birini gördü,

Ölmüş bir Tü rke telkin veriyordu.Dedi ona: Mezar çuku runa dü şm ede n önce

Bu Türk hayattayken Arapça bilmezdi.

Yaşarken do ğru dürü st dinlem eyen biri

Ölünce dinler mi? Neden telkin veriyorsun?

Arapça bilmez bu Türk dünyadan göçtüğünde

Toprağın altında Arapça kon uşur m u oldu?”

***

Kör ile sağır gibi görmezsin, işitmezsin.

O yüzden bunca edepsizlikleri edersin.Senin gün ahların ı yazmaktan

Sol kolundaki m eleğin eli yoruldu.

Sağ kolundaki melek, rahattı senden dolayı

Kalemi kâğıda yaklaştırmad ı s end en dolayı.Hiç nam azını aklına getirdiğin yok

Senin kıblen kâfirler şehri olmuş.

Kedi gibi yalan yalapşak abdest alırsın ,

Çabucak iki rekât namazım kılarsın.Kararsızlıkla bak ınırsın sağa sola,

Bir an olsun kend ini vermezsin namaza.

Kısa yoldan kılarsın namazını

Cenaze nam azınd an çabuk kılarsın namazını.

Hani bir zam an gelir, paçan tutuşur.O anda gam ın kederin sonsuz olur.

Sen nasıl na m az kıldığını sanıyorsun?



Ne okuduğunu, ne yaptığın ı biliyor musu n?

Bir hiç u ğrun a dünyaya teslim olmu şsun. Ne zam ana kadar Tanrı huzurunda baş ka ld ıracaksın?Akıllım; bu kıldığın nam azsa,

İşini ağırdan alma, kendini rahat hissetme.

Sen de biliyorsun, kıldığın nam az nam az değil.

Sana yakışır böyle namaz! Oy un m u oyn uyo rsun sen?



O köylü şu sözü duydu:“Amber su sığ ırla rın ın dışkısıdır.”Köyde suyu bol b ir çukur açtı

Geldi, cahilliğinde n, bir sığırı oraya indirdi.Sığırın dışkısını sudan çıkardı

Böylece am be r satıcısı oldu, paraland ı.Müşteriye dedi: “Al bunu benden, para ver..

Bundan daha iyi am ber göremezsin.”

Bunu görün ce ada m dedi ona: H add ini bil!Bu sakal sana yakışır, böyle bil.

Herkes kendi sakalının padişahıysa,

Senin gibi şahın sakalında böyle amber var!

Sığır görünce senin sakalını, bu am beri verdi sana.

Sığır kıçından gelecek amber, yakışır sakalına!”

***

Sen geceleyin Tanrı’ya açarsın sırrınıGündüz oldu mu iftihar eder, herkese söylersin.

Kul isen, ibadetine paha biçme.

Bu Ta nrıy a şirk koşma k demektir.Sen ibadetini yüz kere satarsan

Şunu iyi bil, Tanrı o ibadete alıcı olmaz.

İkiyüzlülük, kendini beğenmişlik ateşten dağdır.

Bunun C ehenne m dağı olduğunu bilmiyor musun?Sen İblis gibi ibadet etmiş olsaydın

Böyle böbürlenince, İblis olurdun.Şu böbürlen m ene bak; dünya ibadeti buysa

Pamuk ambarına düşmüş ateşten yoktur farkı.



G örm üş geçirmiş biri vekalet yoluyla

Yürüyerek kırk defa hacca gitmişti.

Son hacc m a gitmişti amaTarikat hü küm lerinden biri geldi aklına.

Dedi: Yürüyerek kırk defa gittim hacca.

D oğ rusu çok sıkıntı çektim bu yolculuklarda.Ken dindeki böbü rlenme yi görünce kalktı ayağa

Tellal çıka rttı Mekke’de sağa sola.

“Bu zalim yayan ha cce tm iştir kırk defaKırk haccın ı kim satın alır bir ekmeğe?”

Bir ekmeğe sattı haccını, ekmeği verdi köpeğe

Bir ihtiyar yetişti arkasınd an rüzgâ r hızıyla.

Ensesine vu rdu tokadı, sonra dedi ona:

Be hey eşek! Şimdi eşekliğin sırası mı?

Kırk haccı bir ekmeğe sattım diye

N eden giriyorsun havalara?

Âd em içi nu r dolu sekiz Cenn eti

İki buğdaya sattı! Yıkıl şimdi karşımdan!

X X X

İyi bak şimdi iki yüzlü namert!M ertler nerede, senin gibi nam ert nerede!

“Ben bu işi terk ederim amaVakti gelince terk ede rim ” diyorsun.

“Ş imdi bu işi terk edersem

Ço k zarar ederim” diyorsun.Sana işini terk et demiyo rum .



Ama kötülük et de demiyorum.

Şimdi az da olsa, iyilik tohu m unu ekKülle katıldığın zama n, iyilik sahibi olu rsun.

Şimdi yapab ildiğin ibadeti yap.

İbadet et ki bundan da mahrum kalma.



Birisi küpe girip oturdu; bilmezden gelerek“Atlas isterim; koşumu tam at da olacak” dedi.

O na dediler: “Atlas hazır o lana kada r

Şu çuldan kendine bir gömlek yap.”

Adam küpün içindeyken yemin etti“Yemin ettim; bozmam yem inim i.,

Rûm î atlası gözümle görm edikçeÖ lünceye kadar bu küpte oturacağım.”

Hey gafil adam! Sen de öylesinGaflet içinde küpte oturu yorsu n.

Çık şu küpten. Küpte otu rdu ğu n sürece

Toprak gibi feleğin ayağı altında ezilirsin.

Bu felek yüzüne gülüp bö rkü geçirirse başına,Feleğin dönüşüyle d üny a d ar gelir sana.

N öbet isteyeceksen felekten

Vermez sana, “Sıra bizim ” der.

Şu suskun konuşan denizin yüzünden

Gü zellerin gözü, kulak gibi inciyle dolu.Senin çektiğin cevirler kuşkusuz

Dokuz katlı feleğin ettiği çevrin onda biri etmez.

Felek ister istemez cevrede r

Bu avare onunla alay eder.

Yer kanlı gözyaşlarımla al al oldu.

Çü nkü gökyüzü her an canıma okudu.

G önlüm öyle çok kanadı ki

Kendi kanım dan gö nlüm k an içinde kaldı.İşlerim hiç yolunda gitm iyor

Tekmelenip duruyorum yedi gezegen yüzünden.



Birisi alsaydı eline süpürgeyi

Yedi değirmendeki taneleri süpürürdü.

Şu değirmen felek öyle ezdi ki beni

Saçlarım de ğirm en unu na bulandı.İki büklüm feleğin kapısındaki halkayı

Aralıksız çalma m gerek.

Dünyayı yakan güneş, halkla savaşmak için

Her gün atın kulağına mızrağı koyuyor.Bu savaşta barış şenliği göremezsin.

Hayat suyu tuzlu to prakta görü lür mü?

Bunları öyle kolay kolay anlatamam .Her birini bir çırpıda şerh edemem.

Evlat; bu yolda baş ile ayak birdir.

Bu yedi değirmende kuru ile yaş birdir.Bugün altından eşiğin olsa bile

Zamane yarın seni kapının önüne koyar.Ö m ründe eline hazineler geçer

Am a bu hazineler sana borç olarak verilir.

Öm ründe ru hu nu n kazançları olursa,

Kazançlarına savuracaktır tekmeyi bu dünya.Bugün düny a yüzüne güler ama

Sonra yoluna ne engeller koyar!

Bu hayret vadisinden çevir yüzünü.Çünkü ha sret gözyaşlarını akıtan budur.

işlerin yolunda giderse,

Bu sofradan d ah a aç kalkman gerekir.

Ok gibi git, geriye dönüp bakma.

Bir pir geri dön üp kimseye bakmaz.

Ne gönlün var ne beyninUzun ömür dileyeceğine pire mürid ol.Bir tekmeyle yıkılacak dam

Âfete dayanabilir mi hiç?

Ensene tokat yemek istemiyorsan,Kendi işine bak; çünkü kudretin yok.

Bir dilenciye pa dişahlık yakışmaz.

Kösle, alemle dilencilik olmaz.

Sen başsız yakaya benziyorsun

Din hevesin yok; o yüzden böyle olmuşsun.Aklın varsa, böbürlenip durma.



Sen gu rur sarho şu olmu şsun. Ne zam ana kadar ahır eşeği gibi boş duracaksın?

Yuları çıkm ış, başı dü şük eşek gibi mi kalacaksın?Be den in tuzak, canın aziz bir kuştur.

Ne beden bilirsin ne can! Sen ne biçim şeysin?

Can çekiştiğin vakit gelince yanılırsınYakalanmam ış kuşu saldığını sanırsın.

Top ladıklarının hepsi d ağıldı.Bir hesap yaptın ama h esabın tutmadı.

Attâr, sen nereye düştün?

O sırları söylemeyi ihmal etme.



Sekizinci Makale

Azizim, uykudan uyanırsan,Pek çok sevinçten haberdar olursun.

Hepimiz keder, dert içinde olsak da

Sonunda sevineceğiz; bunu biliyorum.

Bir yerde diken oldu mu, gül de olur.Bir yerde dert oldu mu, derman da olur.

Bugün derm an g örü nü r değilse,

Ferman vakti gelirse, çıkar ortaya.Bizim hikâyemiz haddini aştı.

Hissemize bugün dert düştü.Dünyanın d erm anı hissedir.

Orada ne hisse vard ır ne kıssa.

Kesin olarak bildik, şüphe yok b und a.Mutlu olacağız biz bundan sonra.

Burada çektiğimiz h er sıkıntı

Gö rdüğüm üz h er dert ile keder

Bunlara karşılık sevinç bulacağız orada.Gel, çabuk koşalım biz oraya.

Bizim bulun duğ um uz öbü r taraftaHiç bilm ediğim iz bir bela var.

Be derviş! Neden böyle mutsuzsun?Çünkü ö nün de pek çok m utluluk var.

Öbür dünyanın nakdi olarak lezzet var.

Kesinlikle bütün lezzetler orada var.

Eğer oradan sana bir zerre nasip olursaYanarsın başka b ir z erren in şevkiyle.

Ebedî düny a çok h oş bir dünyadır.

Bütün bu dün ya o ndan bir nişandır.



Bütün peygamberlerin yeri orasıdır.

Gönül, din, can, cana can katan oradadır.

Bütün r uha nîler orada ikam et eder.Bütün hu riler o meclisin nedimidirler.

Orası sana lâzımsa, duyd un b enden.

Ö lme den önce ölürsen, varırsın oraya.

Burada kurtulursan kendi varlığından,

O h alkan ın kapısını tutabilirsin burada.



.■w

' ■ ' s

..‘.'i- '■Ar'i ) ' Î V - " .. 5

A '

Hindli halcîm Çin şehrine gitti.

Türkistan şahının kasrına gitti.

Yanında papa ğanla oturan bir şah gördü .

Papağan demir kafes içindeydi.

Papağan Hinduyıı görünce karşısındaDillendi, başladı şeker gibi konuşmaya.

“Hey işbilir insan; Allah aşkına

Bir gün yolun düşerse Hindis tan’a,

Ulaştır selamımı dostlarım aMümkünse bir cevap getir bana.

Söyle onlara: Sizden uzak kalan var yaSiz dostlarının gözünden uzak kalan var ya

Yas tutm ak tad ır kafes zindanınd a.

Ne dert ortağı var ne derd in i din leyen.

Ne yapsın gelmek için sizin yanınıza?

Tedbir nedir? Söyledim halimi size.”

Sonunda hakîm vardı Hindistan’a;(¡itti sevimli papağanların yanına.

Gönlü canlı binlerce papağan gördü.Daldan dala uçuştuklarını gördü.

Şeker vardı her b irinin gagasında.

Hepsi hem çalışıyordu hem çalışmaktan uzakta.

, Felek on lar ın ka na tla rın ın aksiyle ışıl ışıl, ’

■ Sinek on ların ışığıyla olmuş hiinıa. ^i, Hintli hakîm papağ anın sırrını söyledi.

t *' O dertli papağ anın gam ını söyledi.^ Güzel papağ anlar bu sözü duyunca •' K

Düştüler hep birden ağaçlardan.

■a

) '< \ ■ ' ' ’ . , - r '• >’ - f ,, 124 ....



Nasıl da to pra ğa düştüle r da llardan !

Sanki canlan çıkmıştı vücutlarından .

Bilge adam onların ölüm halinden

Şaşkına döndü; pişman oldu lafından.

So nund a yine yolu düştü Çine.Geldi o papağanın yanma, anlattı ona.

“Yârânın senin üzüntüne dayanamadı.

Hepsi topra ğa düştü, can verdi.”

Papağan bu sözü duyunca derhal

Başladı kafeste bir süre ç ırpınm aya.

Sanki bir ateş düşmü ştü c anın a

Sanki veda etmişti o da canına.Biri geldi, onun hilesini anladı.

Ayağ ından tuttuğu gibi külha na attı.O güzel papağan külhan a düşünce

Kü lhandan uçuverdi var hızıyla.

Kondu sahibinin kasrının damına.

Hintli hakime dedi: Ey hünerli insan!

O azizler b ana öğrettiler.

“Yaprak gibi toprağa düş” dediler.

Kurtuluş istiyorsan, bizim gibi yap.Ku rtulma k istiyorsan, kend ini bırak.

K urtulm ak için öl ölmede n önce.

Kimse aşinalık etmez ölü ile.Kendi canında n vazgeçtiğin zaman

Bil ki ku rtulursu n b ütün tuzaklardan.

D ostların dediklerini yerine getirdim.Şimdi ben dostlarımın yanına gidiyorum.

Bütün dostlarım bekler şim di beni.

Ben zavallı burada ne işe yararım?

X X X

Ö ldün mü hem cinslerine kavuşmuş olursun.

Yüce halvet yerinde h uz uru bulursun.

Öldün mü ebedî diri olursun.

Tanrı’nın ebedî kulu olursun. Ne yapacak sın? Külhan senin yer in değil.

Üstünde top raktan aba yok.



*1

■ ''-l * r , T - ' • -

-4 ' , , a j , r v - '

Azizim, çaba gö ster sır arıyorsan.

Kendinde kendi sırrını arıyorsan.Bunca perdeden çıkar kendini dışarı.

Özellikle mey dan a çıkar aklını.

Uyku vakti geldiğind e Niçin alıkoyar surla rdan seni?

Uyku vaktinde ken dini bilmezsin.Mânâlar nasıl yo ldaşın olur?

Sen uykuya çok rağbet ediyorsun.

Çü nkü senin g özü nd e su ile ateş birdir.

Uykudayken beş duyunun yolu kapanır.

Sarhoş canının neden o zaman zevki yoktur?Can ımd a şun dan dolayı zevk yok

Çünkü şevkten uzaklaşmaya azmetti, dersen

Neden riyazet vaktinde uy an ık canın

Seni birdenbire zevklendirir?Ey sırları arayan! Maksat şudur:

Sen kendini bir da ha uyur bulmazsın.

Uyudun mu, denize senden bir damla düşer.

Kendinde olarak veya olmayarak kaybolursun.Uyanıkken ke nd inde n uzaklaşırsan,

Uyudun mu bensizlikte nur olursun.

(¡önlün uyanıklıkta senden bir işaret bııldu.

Çünk ü uyanıklık uyanıklıkla elde edilir.Yoksa alaca renkli çiy tanesi

Bu denizde süt ile yağ gibidir.

Süt, suyun üstüne çıkar güzelce.

Am a yağ ayrılır, geç er başka yana.

Burada hulûlî olma ey luzııli adam!

Tanrı’da ken dini yok eden biri olm az hulûlî.

«r ...r - it, /

...

V' i ;; r ' ■ '



O İslâm güneşi şöyle dedi:O güneş Bistam toprakların ın burcu nda doğdu.

“Ben zam an zaman üç defa

Otuz b in yıl yol aldım.Şerefli arşın yolunu ban a a çtıklarında

O rada da Bayezid çıktı karşıma .Seslendim: Yarabbi, kaldır perdeyi.

Perde kalkınca Bayezid çıktı karşıma.”

X X X

Sord ular ona: “Ey derg âhın has adamı!

Bir kul bu yolda Tan rıya ne z aman ulaşır?”

X X X

Dediler ona: “Ey parlak güneş!Bu deniz de da ha ilginç ne var?”

Dedi: Daha ilginç olan şey benceBu denizde k işinin bir işareti var.

Bundan daha acayip bir sırrı nerede bulursun?Bir şebnemi denizden ayrı bulursun.

Bu huzurda üç damla ile iki zan var.

Her damlanın ayrı bir denizi var.

Bir: Zannı kötüyse, Cehennem,

İki: Zannı iyiyse, Cennet var.

Üçü ncü damla sırlar denizindedir.

O rad a can ile cisim uya nık değildir.



Küllün vahd et m akam ı kuşkusuz orasıdır.

Sen sensiz ol, “Terk et nefsini” hü km ü o radadır.Bu uzak yolda se nin b ir nakdin olmalı.

Can ında zevk, gözün de nur olmalı.O liyakate sahip olabilirsen,

Burad a da o cih an a yerleşebilirsin.Burada yoldaşın huzur olursa,

Gö nlün o de rgâha lâyık olabilir.

Aşk âleminde salınır yürürsün,

Aşkın sağlam temellerine sahip olursun.

Ansızın soğuk bastırırsa yolda,

Ansızın sıcak ba stırırsa yolda,Aşk sana hem dem , yoldaş olunca

Soğuk, sıcak tesir etmez sana.

Düşün, sen den Ta nrı’ya yönelmek istiyorsunAma her saat perişanlığa, tefrikaya düşüyorsun.

Sana hayat suyunu verdiler.

Sen böyle bir suda sığırtmaçlık ediyorsun.Köyde dolaşan sığırları

Topla sen, belki işin girer yoluna.Eğer köye doğru gidiyorsan,

Niçin keth üdadan gafil kalıyorsun?

Dostum; bugün topla kendini

Yarın ateş düşmesin içine.

Toprağın altında gönlün ü kan d oldu run ca

Bir dostun olmazsa, ne yapacaksın orada?

Mahrum kalmamak için dağılma.Yalnız kalm am ak için h uzu r ara.

Huzurlu gönül bulur selameti;

Perişan bir gönül nasıl bulur selameti?

Tan rıyı o kad ar anm alısm ki

O nu anmaktan O nd a kaybolmalısın.Gönlün Taıırı’yı sık sık anarsa

Dilin ahirette yoldaş olur canına.

Çok an O’ııu, o aııışta kaybol.

Dü nyan ın ileri gelen dindarları böyle yaptı.



Tarikat sultanının sözünü dinle.Din ko m utanı, hakikat şah m ın sözünü dinle.

Her cüzde binlerce küll var

Küllde Hak k’ın ma hcu bu, m utla k maşûk var.

İlginç olan şey, bu vilayetin güneşiHidayet burcunun ışığını yansıtır.Sözün Süleymanı, E bulhay r’m oğlu Ebu Saîd

M antıku ’t-ta yr ’da de di ki:

“He r işimde, h er halimde be n

Yıllarca o izi aradım durdum.Aradığımı gördüğüm zaman kayboldum

Denize karışmış bir damla gibi oldum.

Şimdi sırlar perdesinde kayboldum.Kaybolan biri kaybettiğini bulamaz.”

X X X

Kayboldunsa, kaybettiğini nasıl bulursun?

Yol perd e arkasına geçince, nasıl bulursu n.Kimse bu yola ayak basmadı.

Kimsede istediği yola girecek ayak yok.

Hangi sâlik, hangi yol?Bunun misalini benden iste.

Ayarlı, kaliteli bir yaydan okFırlar, gider hedefe dosdoğru.

H uzura gayri ihtiyarî varan kimse

Bu yold a ok gibi düz gider.

Sen Tanrı h uzu run da olmaya çalış daima



Yaşadığın bir anı iki dünyaya satma.

O heybeti, o izzeti düşün.Böylece nefsini ortadan kaldırabilirsin.

Düşün, aklını, muh akem e gücü nü kullan.

Âlemde he r şeyin bir oldu ğun u gör.

Dostum, ne sanıyorsun sen, bu dergâhta

Bir fark yok tur dü ny anın özü ile kabu ğu arasında.

Öz ile kabu k bir ye rden geldiğine göre Niçin bi ri ora ya b ir i bura ya gitti?

Şunu iyi bil; öz ile kabuk birdir.

Am a senin göz ün den gizlidir.Tanrı tevhîd nu ruy la açarsa gözlerini,

Diline getirir İlahî seslenişi.

Gözü nde h er şey bir olunca

Ar tık nasıl şüp hede kalabilirsin?

Kimde vardır o keskin göz? Neye baksa O n u gördü o keskin göz.

Binlerce yıl geçti üstü nd en

Sonun da birin in adı bir yere yükseldi.

Sen kend ini bilmiyorsun ; ben ne yapayım daBu şüpheyi senin gö nlünd en sö küp atayım?Yüz yıl yaşasan da

Görmezsin, bilmezsin kendini.



İyiyi, kötüyü çokça görmüş

O tecrü beli büyük insan dedi ki:

Yaratan he r neyi var ettiyseÖ nde, arkada, yukarıda, aşağıda

Yıldızlar, felek, güneş, ay

Deniz, kara, dağ, saman

Levh, kalem, arş, kürsü

Ruhanî, kerrûb î, insanMey, bal, Ce nne t, huri

Ay, balık, ateş, nur

Doğu, b atı, bu ikisi arasındaki her yer

“Ol” emriyle var olan h er şeyİki dünyadaki sırlarn

Gizli veya açık lezzetler

İki âlemdeki her zerrede

Yedi denizdek i her dam ladaHepsi sana güneş gibi ayan beyan gösterir

Sen bu nların hepsini ebedî görürsün.

Am a kü çüc ük bir şeyi göremezsin.

Senin senliğindir bu; senden gizli kalmalıdır.

G özün ilişirse kendi yüzü neKendine aşkından dolayı gelirsin feryada.

Eğer bir koku gerekiyorsa kendine,

Riyazet çek; âlem dolmuştur seninle. Niç in böyle hata la ra düştü n am a?

Niç in kullukta n uz ak kald ın am a?

Yokluğu gördün, gözlerini çevirdin.

Kendi varlığını yokluk zannettin.

131



Duyduğu ma göre bir papağanınKarşısına bir ayna koyarlar.

Papağan aynaya bakınca

Ayna kendi gibi birin i görür.

Sesi güzel, kafa deng i bir adamAynanın a rkasınd an konuşmaya başlar.

O güzel papağan sanır ki

Bu ses aynadaki pa pağ anın sesidir.

Bir söz duyunca sevinir.Böylelikle kon uşm ayı öğrenir.

***

Vücut da gizli bir aynadır.

Yokluk ayna için aynalıktır.

Kksik, mü kem m el h er ne suret varsa

Bu aynada onun aksi, hayâli vardır.Sen ancak bir suretin aksini görü rsün

Hep bu akislerle oturur, kalkarsın.

Sen sanırsın ki her ses, her iş

Aslından haberdar olan akisten gelir.

Bütün varlıkları ken dind en habersiz bil.Her şeyi b irb irin in tılsımı bil.

Sen aynanın ka rşısına oturun caAyna görmez, yüz görü rsün.

Varlık zerre kad ar o rtaya çıksaydı,

Bu yüzden iki âlem tepe takla olurdu.

Varlık ateşe, düny a eğirilmiş yüne benzer.



Yün ile ateş yan yana d u ru r mu?D ünya da ve iki dünyada olan h er şey

Bir akistir; sen bu aksi görürsün.Akisten başka bir şey ilişirse gözüne,

Ha llâc-ı M ansûr gibi ateş dü şer içine.Zan pa m uğun u kulağından çıkarırsın,

M eyhane küpü gibi kaynamay a başlarsın.

İplik gibi baştanbaşa tek olursun.Âdem gibi pamuğu, iği terk edersin.

Siyah saçların pam uk gibi olunca

Ne baş kalı r ne pam uk küla hın da.

Sen bir pam uk tohum u bile etmezsin. Ne hallaçlık ne terz ilik edersin .Pam uk seni kend inden uzaklaştırır.

O n ur sen in yerine oturur.

Be hey fuzuli insan, aman haBenim sözlerime bakıp hu lûlî olma!

Hulûl ve ittihad burada haram dır.

Am a istiğrak işi burad a yaygındır.

Aydınlık gün eş olan yerde çerağ

Varlık ile yok luk arasınd a esirdir.Sayıların, arazların bulunmadığı yerde

Cisim lerin, eczanın, parçanın olmadığı yerde

Ne hüküm ver irsen öyle olu rsun.Büyük, âlim, duası makbul sen olursun.

Hak için han gi vasıfları etsen,

Ha kk’ı tavsifte aciz kalırsın.

Tanrı hakkında bildiğin vasıfları

Kendi vehim defterinden çıkarırsın.

Senin vehmince, sen olursan, o olmaz.Onu vasfedersen, bu iyi olmaz.

Onun sıfatları ne odur ne ondan başkası Nasıl sö yle rs in O n u n sıfat larını? O n un za tım tanı .

O nu nla tanı On u; budur yolu.Budur m ânâ isteyen canının yolu.



Ka pıdan çıktı bir ebleh, elinde mu m la

Parıl parıl parlayan güneşi gördü gökyüzü nde.Ce haletinden sand ı ki aklı sıra

Güneşi görmek mü m kü n değil bu m um olmazsa.

***

O nu nla tanı On u, fâni ol.

Fen ânın ke ndisinde baki ol.Fâni olursan, baki olursun.

H ep sen kalırsın, sen sensiz kalırsan.



M ihne şeyhi bir gün şöyle dedi:

Dünyayı bir beden bil, aç gözünü.

Yer ile gök Bayezid’le doluAma ortalıktan kaybolmuştur o.

X X X

Ne diyey im? Nasıl düştüm buraya?Can ımı ateş dalgasına verdim burada.

Ne zam ana kadar oraya buraya gideceğim?

Kend imden zerre kadar bir şey bulmuyorum.

Bu tehlikeli yolda çok gittim.Bir avuç topra k dışında insan görmedim .

Bir avuç top raktır, ortası hava.

Bedeni tılsım, can ı hazine gibi.





Gül bahç esine git; bırak dilenci tabiatını,

Padişahsan, padişahlığını bil.Âdem’in isyanını kendine nazarlık edin.Mısır padişahlığı senin için.

Sen Yusu f gibisin. Neden k uy un un dibindesin?

Süleyman’ın yerinde şeytan olduğu için

Kendi mülk ünde ferman ın geçmiyor.

Yine o yüzü ğü elde edersen,

Şeytanı, perisi girer senin emrine.

Başta da sonda da şahsın sen.

Am a zan p erdes inde şaşı olm uşsun sen.

Biri iki, ikiyi yüz görüyorsun.

Bir ne, iki ne, yüz ne; tümü sensin sen.





Biri Bayezide bir soru sordu.“Gizli veya aşikâr o lan h er b ir şey

Arş, ferş, iki âlem, bunlar nedir?”

Dedi: “Bun ların hepsi benim. Ç ün kü ben öldüm.”Bu tabiatım dağıldığında

Hem b u âlem hem o âlem dağıldı.Sen kalmazsa n, hiçbir şey kalmaz .

Çünkü sen hem bu cihan hem o cihansın.

Bu âlem ya ratıldığından beri

Âdemin kalıbı da bina edildi.Şaşılası bir yara tılış var sen in aslında.

Bir çul ile atlas ulanmıştır birbirine.

Pergel gibi yüz asır dön sen deSenin vuslat yerin çıkmaz ortaya.

Gökyüzünde, yeryüzünde olsan daGöremezsin gördüğünden başkasını.

Ce vherind e bir göz açılsa,

İki âlemi saçarlar sana başlangıçta.

Senin o gözü n açıldığındaİki âlem sende kaybolur, sen kendinde.

Bilmiyorsan, o cevher sensin.

Bu dünyadan, öb ür dünyadan üsttesin.



r ; \ '

Davud sordu izzet sahibi Tanrıya:

“Hikm et ne dir halk ın yaratılışında?”

Hitap geldi: “Bu gizli hâzineyi-Ki bu biziz- halkın tanıması için.”

X X X

Bir hâzineyi tanıyabilmek için

Külhana sokarsın başım zahmetle.Gönül gözün görür olsaydı,

O görme gücü sa na yakışırdı.

Baş gözünü n nu ruyla bir şey gelmez ele.

Göz nu ru gerek senin gönlüne.

İsa ile eşekte baş gözü vardıAma İsa’nın gönül gözü bir başkaydı.

Sende bir gönül göz ü bulunsaydı,Görürdün bu yoldaki acayiplikleri.

O öm rün vasıflarını işitsen deAnlayamazsın onu görsen de.

Her an Tanrı huzurunda bulunursan,

Secde eder, kulluk hil’atini giyersin.

Ezelî ahde âşinâ isen, Niçin o huzurd an uzak kalırsın?

M ânâda can do ğan ını âşinâ kıl.

Padişahın eline yaklaşmaya lâyık kıl.Doğan davulundan ses gelince

O doğan uçm aya başlar şevkle.Gön lünü kaybedip cansız oturunca



Sultanın kolund a oturu r daima.Doğanın başına külah geçirildiği sürece

Nasıl lâyık olur padişahın eline ko nmaya?

Yolu öğrenip gör ür olduğu zam an

Pad işahın elinde zindeleşir gönlü.

İzzet gören doğan bilir ki

Bundan önce ne sebeple m ah ru m kalmıştır?

Senin doğanın burada m ah rum kalırsa,

Şah onu yan m a çağırır mı?

Bu doğanı izzetle yetiştirdinse,İzzet ile ve rirs in şahın eline.

Yoksa şah sana verir cevabını

O zaman şahtan dolayı çekersin çok sıkıntı.



Bir gün şahın ak doğ anı havalandı.

D osdo ğru o yaşlı kadın ın evine vardı.Yaşlı kadm görün ce onu , kalktı yerind en

Aldı onu kucağına, ay ağında bağ vardı.O nun önüne yem koydu

Suyunu verdi, bir avuç arpa döktü.

Do ğanın yiyeceği her türlü yemi

Doğa n şahın e linden izzetle yerdi.

Kadın o pençelerin sivriliğini gördü.

Yemleri nasıl top ladığ ını gördü.

Kolayca yem tu tsu n diye pençesini kısalttı.Do ğan verilen yem leri yedi ama

Yüz sıkıntıyla çırpınmaya başladı.Yaşlı kadm ka na tların ı kesti, tüyünü yo ldu.

Böylece doğanın b ir süre y anında kalm asını istedi.Ş ahın askerleri he r bir taraftan yetiştiDoğanı o halde gördükleri zaman

Ş aha anlattılar ka dın ın do ğana ettiklerini,

Kadm y üzünden doğ anın nasıl perişan olduğunu.Şah dedi: Böyle birine ne diyeyim ben?

Bir kötülük an cak bu kada r yapılır.

***

Ey naz içinde mışıl mışıl uyuyan!

Yaşlı kadının eline düştü doğanın.

Ben sabırlıyım; bu doğan ansızın

Yüz gayretle ulaşır şah ın huzuru na.Ş ahın hu zurun da b ilmem ne diyeceksin?

Ş imdi uyuyorsun; ya rın ne diyeceksin?



Dokuzuncu Makale

Ey gaflet içinde kalan!

Dü nya için din ini yele veren!

Kim dedi sana felekle didiş diye? Ne zam ana kadar sü recek m eşhur olm ak halk içinde?

O ka dar boş düşünceler içindesin ki

Kendi tabiatına zarar verdin.

Tabiatını ku rban et teslim ile

Kulak ver sen bu sözüme.Baştan öğren mânânın alfabesini

Şeriat nuruyla yak gönül mum unu.

Gece yarısı yak gece renk li tavanıŞu dar güvercin yuvasından uç dışarı.

Gaybm şerbeti gelirse boğazına,

Halk arasınd a kalmaz m eşhurluğu n.

Sana düny a malıyla din mi gerekli?

Sana o mu gerekli, bu m u gerekli?Din arıyorsun; gönlün d üny ada n m est olmuş.

Bilmiyor m usu n, ikisi birden verilmez?

Senin gönlün ikiyüzlülüğe yakalanmış.

Kibir ile zan dağ ının altınd a kalm ışsın.

Bir yüzünü dünyaya çevirmişsin,

Öb ür yüzü nü dine çevirmişsin.

Bu iki yüzlülüğü terk et artık.Bir Tanrı için bir yüz gerek.

İki yüzlülük gönlün e ku sur getirir.

İnsan ların en kötüsü ikiyüzlülerdir.



Delinin biri bir sokakta durdu.

Bir dünya halk he r yöne gidiyordu.

Ansızın bu deli bağırm aya başladı:“Bir yöne, b ir yola gitm ek gerek.

Her yöne koşuşmak da nedir?

Yüz yöne gitmekle varılmaz bir yere.”

X X X

Hey miskin! Bir gönlün, yüz yârin var.Bir gönülle yüz işi nasıl yaparsın?

Bir gönülde olursa yüz türlü işinYârinin aşkında sen yüz gönül ol.



M ahm ud un hu zu run a zavallı bir deli geldi.

“Senin Ayaza ben sırılsıklam âşığım” dedi.

M ahm ud ded i ona: “Be sefil deh!

Bir lokm a için ne hallere düşm üşsün!

Bütün âlem yüzü k kaşımın altındadır.

Bütün yeryüzü b enim mülkiyetimdedir.

Benim ü ç yüz bin askerim var.

Silahım, atım , sayısız hâ zinem var.

Benim bağlı d ört yüz filim var. Nedim le rim , hünerli hekim le rim var.

Bütün bun larla birlikte seviyorum onu.

Hep özüm var; senin gibi kabuk sahibi değilim.

Benim böyle bir m ülküm, saa detim var.

Benimkileri saydım; peki senin neyin var?”Deli bu söze güldü, cevap verdi:

“Güneş balçık la sıvanmaz.Hey gafil! Aşkta sen eğrisin, be n doğru yum .

Bir deliden doğru sözü dinle şahım.Ben çok açım; sen ise do ym uşsun ekmeğe.

Hiç şüpheye düşmez, deli dersin bana.

Şim di bile aşkım ın ateşi birden bireBütün m ülkü nü yakar bir ah ile.

Senin aşkın baş edemez be nim aşkımla.Sen âşık değil, dünya fatihi padişahsın.

Gönlünde yüz şeye birden aşk olunca

Âşık sayılmaz sın, o biçim olursun.

Benim gö nlüm de iş güç derdi yok

Tüm kalbim i ona verdim ben.”

Her gönül Ayaz’ın yüzüne âşıktır.Bu haliyle o aşkın ha kkım verem emiştir.



Güzel bir darbım esel söyledi yaşlı Hin du

O nunla bu, bir araya gelmez ikisi.O eşekçi gibi, bir eşeğe binmişsin.

Ö bü r eşeğin ipini eline bağlamışsın.Seni iki eşeğe gönü l verm iş görüyorum .

İki eşeği kaybetmekten korkmuyor musun?

Bu yolu yüz tür lü açıkladım sana.Canının haberi yok birinden ama.

G önlün bu kadar laftan birini dinleseydi,

Bu kad ar konu şm aya hace t kalmazdı.

Bozukluk hep ölü gön üllerden geliyor. Nefsin istekleri gönülleri yoldan çıkarır.

Hep si bir tırna k üs tün e yazılabilir.Am a b undan geçmek kolay değildir.

Sırlarımıza bak! Sır bilen nerede?

Can ı gören, bilen bir i nerede?Bütün canlar o azamet sahibine fedadır.

Bu sırlardan bir e sinti alır.

O lur olmaz işlerle uğra şan biri

Kuşkusuz saçma b ulu r bu sözleri.Kö rün gözünde g örm e kuvveti olmaz.Yarasa, arayıcılık işi yapamaz.

Feleğin böyle şeyleri vardır.

Perde a rkasında çok acayiplikleri vardır.Perde arkasında olmasına şaşmamalıdır.

Bu acayiplikler sayılamayacak kadardır.

Perde arkasında sayısız sır vardır.

Sırlarının birini bile söylemez, saklar.

Bu sırrı çok ara ştırd ım ben.Bir öm ür aradım ama bulamadım ben.

Ünlü, akıllı kim selerin hu zuru nda

Bu konuyu çok düşün dük , yatırdık masaya. Ne o gizli sır g öste rd i yüzünü

Ne kıl ucu kadar m aksat görü ndü.

Bu sır burada söylenemez.

Sırlar incisi bu rad a delinemez.



Bir hizm etkâr b ir tabakla susku n suskun gidiyordu.

Tabağın üstün e b ir serpuş geçirmişti.

Biri sordu: “Bu tabakta ne taşıyorsun?

Kıvırtma; do ğruy u söyle bana.”

Hiz m etkâr dedi: “Hey avare, sussana!Sence bu serpu ş niçin koyu lmu ştur?

Bu sırrı akıl yoluyla ararsan,

Bulabilirdin; açılırdı bu serpuş.”

Kim bilir, şu yaşlı felek

Yedi pe rde arkas ında neler eder?

Gökyüzü ilginçliklerle doludurOnun her devresinde ayrı şey vardır.

D ört un surlu yer ile yedi katlı göğün önün deKarşı du rabilece k kol acaba kimde?

Feleğin işi torbadan tavşan çıkarmaktır.O nun işi hep böyle göz boyam aktır.

İçinde tuttuğu o pergelleBaşı dö nm üşlükte baş olmuştur.

Bu feleklerin devri nasıldır? Kim bilir?Her devrinin altında gizli hangi çevir vardır?

Bu gül bahçesinin gülleri yıldızlardır

Bizim nasibimiz işsizler gibi seyretmektir.

H ünerli olanlar bilir bunu

O nu n dö nü ş dışında b aşka işi vardır.

Felek çok aradı, k oşturdu

Hiçbir yerde kaybettiğini bulamadı.



Bir bilgeye adam ın bir i kalp para verdi.

Hak im onun hak kın da şunları söyledi:

Seni öyle bir tuzağa düşürürüm kiEtrafımda o zaman d ör t dönersin!

***

Şu heybete bak! F elek bir iz gördü.

Bir sıçrayışta bu k ad ar dolandı.Yüz asır daha hızlı hızlı dönse,

Du m andan ibaret olduğu için dum anda döner.

Dünyanın yüksekleri, alçakları olsa daKoyu topraktır ya da m or dum andır.

Felek ağır veya çabuk dönse de

Bu toprak ile dum an arasında dönm ektedir.

Böyle kuvvetle dö ne n felekler

Neden bir avuç to prak iç in döner?Dostum , bu kadar kudretli bir madde

Bir avuç deri ile damar için dönmez.

Böyle bir deniz b ize karşı aciz olmaz.

Bir şebnem tanesi için asla dönm ez.Sinek sanar ki kasap

O nu n için dük kân kap ısını açar.

Ne diyeyim? Şaşılm az Tanrıy a

Bir tane için de ğirm en çalıştırırsa.

Felek temiz can için dönmektedir.Bu dönüş su ve toprak için değildir.

Tanrı erleri gibi bas bu yola ayağını.



D önen şu felek o zaman hizmetk ârındır.

Am a cihanın sahibi Tanrı birkaç günlüğü ne

Hapsetti seni yeryüzü zindan ına.

Bir gün bu fâni zindan dan geçtiğindeO gül bahçesinin kadrini bileceksin iyice.

Canların cevher olduğu o mad en yüzün den

Felek uzun zam andır onu n k apısında topraktır.

Felek o ma den in y anında bir ferdir.Felek o m ade n yüzü nden laciverttir.

Cevheri anlamak için çırpmıyorsun.

Hal böyleyken o m adeni nasıl anlarsın?

G ökyüz ünde nice yıldızlar vardır!Bunlar düny adan yüz on defa büyüktür.

Nice otu z bin yıl geç tikten sonra

Her biri ge lir hareket ettiği noktaya.

G ökyü zünd en bir taş atacak olsan,

Beş yüz yıl son ra d üşer toprağa .Yeryüzü bu doku z mine tavanın yanında

Benzer deniz üstünde yüzen haşhaşı kumaşa.

Bak bak alım , bu kum aşa lâyık mısın?

Kendi haline gülsen, değer buna.Haşhaşı kumaş giyiyorsun şişinerek

Böyle bir kumaşı bir daha nerede bulacaksın?

Senin haşhaşî kumaştan nasıl haberin olur?Çünk ü bu nlara dikkat edecek gözün yoktur.Do kuz k atlı, yıldızlı bu felekten

Sana anc ak biraz cık seyir düşer.



Bakıyordu dervişin biriİlahî incilerle dolu bu denize.

Geceyi ayd ınlatan inc i gibi yıldızlar gördü.Onların ışığıyla gece gündüze dönmüştü.

Sanki yıldızlar durmuş

İnsanlarla konuşuyordu.“Hey gafiller! Am an u yanık olun!

Bu de rgâhta bir gece uy anık olun.

Neden bu kadar uykuya düşkünsünüz?Kıyamet günü ne ka dar uyuyacak mısınız?”

Bu seyirle âşık derv işin yanağı

İnci saçan gözleriyle yıldız doldu.

Ters davranışlı felek hoşuna gitti

Bülbül gibi dillendi, konuşmaya başladı.

Tan rım, zind anının tavanı böyleyse,Çin resim atölyeleri gibi güzelse,

Senin b ahçenin dam ı acaba nasıldır?

Çünkü senin zindanın bile bahçedir.

X X X

Am a bu zindanın dam ında yıldızlar

İnsanların ömrünü açıkça çalarlar.

Bu zind and a bedeli olan can ımız var.O yüzden zindan damında hırsızımız var.

Uzun zamandan beri ben zincirdeyim.

Felek sahanlığının sihrini biliyorum.

Bu yedi katlı gökyüzü nün yıldızları



Kükredi, çoc ukla rı ağlattı.Altın yıldızlı bu ceviz bir süre

Bu kümbette seyre doymadı.Bizi bu yolda ç ocu k biliyorlar.Boş yere k ürek çekiyorlar.

Söyle, ne za m ana k adar feleğin oyu n perdesi

Her gece bir başka oyun sergileyecek?Ay bazen incelir, bazen tepsi gibi olur.

Bazen kalkan bazen ora k olur.

Bazen Başak bu rcu nd a güm üş orak olur.

Bazen Boğa bur cun da altın değ irm en olur.

Kim bilir feleğin bu zorlu pa dişahla rı Niçin toprakta el pençe divan duru r?

Kim bilir binlerce altın boncuk

Neden dokuz hokkanın iç inde dola nır duru r?

Bu denizde ned en dalgıç oldular?

Semâ yok; niçin rakkas oldular? Ne dönm ekte n vazgeçerler

Ne savaş m eydanın dan çıkarlar.

Hokkabaz gibi ne zamana kadar oynayacaklar?

Bu dokuz h okk ada birbirlerine ne kadar saldıracaklar?Binlerce defa döndü durdular.

Ne bir i fazlalaştı ne bir i eksildi.

Zor bir yol, şaşırtıcı bir şey bu.Bunu düşünm ekten gönlüm kan doldu.

On lardan biri bile vazgeçmedi.

Acaba ne zaman ulaşacaklar maksada?

Şevkli bir gönülle acizane dönerlerDönmekten asla vazgeçmezler.

Başlarını yola koymuş suskunlardır.Dilleri kesilm iş, yola d üşmüşlerdir.

Hepsi de cübb eli sûfilere benze rKendilerinden haberleri yok, susarlar.

Bu dö nü şte ne sarhoş ne ayıktırlar. *

O hal ile ne uyku da ne uyanıktırlar. • ? ;

Gece gündüz arayış içindedirlerMahşere kadar canla aramaya devam ederler.

Sen gece güzel güzel uyurken onlar onun yolunda

Onun dergâhının toprağını öperler.



Gö nlüm ; keskin görüşlü olmaya bak.

Bu düşmanlığın daha ne kadar sürecek? Ne dersin , bu altın putlar

Böyle döne döne neyi ararlar?

Git, putların yüzün den çevir gözünü.Baş aşağı getir putların başını.

İbrahim gibi putları yere çal.

“Batanları sevmem” nefesini üfle.

Senin yaratılışla yok bir işin.

Bütün âleme yük m ü olacaksın?

Tanrının hikmetiyle ne işin var?Darağac ının altında olsan da konuşma.Yüz yıl düşünsen de

Kuru ot ile orman yeli olursun.

Maksat bir kimse için mümkün olsaydı,

Cahillikle yoldan uzak düşerdi.

Araştırmayı bir kenara bırakırdıHiçbir işte revnak kalmazdı.

Sırları kıl ucu kada r bilmiyorsun.

Cahillikle neden bu işin peşinde koşuyorsunSusmak ve sabır senin yolundur.

Bundan iyi bir seçenek bulamayacaksın.

Bu mânânın sırrına karşı cüret göstermeErkek aslan olsan, döne rsin karıncaya.

Biliyorum çok sıkıntın var

Ellerin titriyor; bu halinle civa mı tutacaksın

Sen satrançta hiç kazanmadın.

Satranç oyununda p ratik yapmadın.

Madem satranç oynamayı bilmezsinBir iki merhale sonra aciz kalırsın.

Ne bilirsin onca kalenin niçin gittiğini.

Neden şahın her yönden avare kaldığını.Bir yanda at görürsün, çevirmiş yüzünü

Bir yanda filin başa çıktığını.

Kenarda görünce piyadeyi

Vezirin ata binip seni aldığını.

Satranç tahtası bir arşın uzunluğund a değil.

Sen onda bile yüz sıkıntıyla aciz kaldın.Gözü ne küçük görünen bu tahtada



Neyi kazanaca ğın ı b ilmiyorsun.

Baş aşağı olan deniz tahtasındaOn un ne oy unları olduğ unu ne bileceksin?

Sen yüz oyunu nasıl öngörebilirsin?Sen ne geri gide rsin ne ileriyi görü rsün.

Satranç oy un un u bilmeyince

Feleğin oy un u karşısında apışır kalırsın.

Bir yönde S amanyolu harm anın ıBir yönde göky üzün ün altın tanesini.

İki kuş yem peşinde koşuyor.

Altısından b iri uçuyor.

Başaktan harmana buğday gelmiş.İki çiftçi boğaları harmana çekmiş.

Bir terazi buğdayı tartmış.

O terazi hiç arp a tartmam ış.Denize atm ış pençesinden bir kova.

Çıkarm ış ora da n balık ile yengeç.

Koç oğlakla otlağa gitmiş.

Bir aslan tilki avına gelmiş.

Yay aslan s ırtın da çiftçilik yapmış.

Koç iki ayağım akrebin sırtına koymuş.Çiftçilik yapmad an, saban sü rm ede n sen

Git haline razı ol; buralarda dolanma.

Koç canını, gönlünü çok kebap etti.Koç böyle kebapları çok pişirdi.

Boğa öfkeyle seni boynuzlayınca Niçin boğanın oyununa geleceksin?

İkizler yıldızım yendin diye

İstediğinin olacağına güvenme.

Sen yengecin pençesi altındasın.Bu yüzden he r an yampiri gitmektesin.

Şimdi aslanın ağzında esirsin sen.Şimdi aslan tu tacağını ne bilirsin?

Gam çek m eden başaktan bir tane göremezsin.

Başak toplam azsan, bir arpa alam azsın.

Terazide kol gücünün ne değeri var?O seni tandı rd an alıp teraziye çekti.

Akrep hakk ınd a nasıl iyi zanda bu lunulur?

Kendisi akrepleri diri diri gömmüştür.



Yay kirişi gerip ok atmaya hazırlandı mı

Bil ki canın kesinlikle tehlikededir.

Senin gözünü keçi oy un u doldurm uş.

A m a bu keçi ağıldakilerini tehlikeye atıyor.Kova sana dedi: “Gir kovaya, çık aya”

Kova gibi bu iple gittin kuyu dibine.

Sen hokkabazın leğenind eki balık olduğun için

Leğene düşmüş karınca gibi esirsin.İlginç şeyler yapan feleğin oyununu ne bilirsin?

Git, şaşkınlığını parmak ısırarak göster.

Bu süslü tahtanın kenarına çekil.

Neden değerli vaktini boşa harcarsın?

Felek tahtasını seyre dalmışsın.

Git, teslim ol; o zaman kurtulursun.

Felek tahtasında aciz kalırsın kesinlikle.

Bırak, teslim ol; daha ne kadar sürecek bu hal?Bu yer tahtasında can tehlikesi var.Zaman, kum saatinin kumu gibi akıyor.

Bu yer tahtasında oturma şahlığa.

Bu sıcak kumda balık gibi pişersin yoksa.Felek tahta, yer kumdur. Her gün

Dünyayı yakan güneş çeker kılıcını.

Tahta ile kum yü zün den um utsuz gönlün var.

Başında kılıç çeken güneş var.Bu sarayın m ensubu olmad ığın için sonunda

Başından olacaksın tah ta ile kum arasında.Hayretinden gerçi baş ağrın var,

Boş yere yazık etm e ba şına.



îşitmiştim, b ir hö dü k köylüYoksulluk yüzünden şehre geldi.

Köyde minare görmemişti.

Şaşırdı, minareyi seyre daldı.

Birine sordu: “Bu iyi bir ağaç.Her halde m übarek biri dikti bunu.

Bu ağacın bakıcısı kim?

Bunun yaprağı, meyvesi nerede?”Ona şöyle cevap verdiler:

“Bu her yıl sürgün verir.Birinin başı çok ağrırsaİlacı, bu ağacın sürgünüdür.”

Adam çok ağladı çaresizlikleBu köylü baş ağrısından öldü!

“Git” ded iler “Çık minareye, al sü rgü nüBöylece kurtulursun baş ağrısından.”

Bu yum uşak hu ylu ad am kalktı,

Etrafı seyred erek minareye çıkmay a başladı.

Yarıya kadar çıkınca zavallıDüştü minareden, boynunu kırdı.Bu saf adam cahillik belasıyla

Baş ağrısı yüzü nd en oldu başında n.

Bu zavallı o kad ar baş ağrısı çekti

Baş ağrısı yoktu, başının belasından öldü.Başından olm asın ın sebebi açıkçası

Küçük bir şey uğ run a çok şeyi gözden çıkarmasıydı.

X X X

<



Ey elif gibi bir hiç ü stü ne düşen!

Dışın minare gibi, için dolambaçlı.Topal karınca gibi düşmüşsün yola.

Kıl üstünde çıkmaya çalışıyorsun aya.Aşırı sıcak ve rüzgâr va r senin yolunda.

Fil bile sıcaktan, rüzgârdan perişan.

Yolunda rüzgâr varken sen ka rınca gibi

Bir kıl üstünd e aya çıkıyorsun; kör m üsün?Bir kör ne kadar böbürlense de

Geceleyin çukura dü şün ce ne yapacak?

Ne ar ıyorsun; bula m azsın sen kend ini. Ne otu ruyorsun; kendin de ara sırrını.Her şey senin üstünde, sen hiçin üstünde; işe bak!

Bir hiçin ü stünd e bu nc a yük nasıl olur; söyle.

Sen varsın; sen o acayip macun değilsin.

Sen hiç değilsin ama hiçlik senin dışında değil.



Çok sır bilen o pir şöyle dedi:

Sen ne kaybolursun ne çıkarsın ortaya.Arş ı âlâ gibi izzetli olsan da

Seni bir hiçe almazlar asla.Küçücük bir zerre olsan da

-Böyle dedi pir- kaybo lmazsın asla.

X X X

Ne istiyorsun? Ne diyorsun? Neredes in?

Hey köylü; haddini bilerek sözünü söyle.



Güzel konuşan bir imam minberde

H er konu dan söz ediyordu.Delinin biri dedi ona: “Ne diyorsun?

Bu ka dar laf ettin; ne arıyo rsun?”

Cevap verdi ona hemen imam:

“Kırk yıldır ben sır söylerim.

H er vaazımdan önce gusül apdesti alırım. N eden böyle bir mec lisim olm asın ki?”

Müflis m ecnun cevap verdi ona:“Sen kır k yıl daha vaaz ver.

Al gusül apdestini, söyle sırları.

Bazen K uran dan bazen had isten söz et.

Kırk yıllık vaazın seksene çıkınca

Rüzgâr hızıyla gel be nim yanıma.Hey ayran delisi! Sepet getir yanında.

Senin ayranını doldurayım sepete!”

X X X

Bir öm ür boyu bu sepeti örd ün sen.

Am a sepette ayran bu ldun sen!

Sepetin suda durur, bilmezsin.Başın uykudadır, bilmezsin.Gü neş kırlarda çok doğar

Doğar ama kır güneşi anlamaz.

Sabrederim ben içi hava dolu bu davul

Yırtılıp ses vermez oluncaya kadar.Gözün sırları görecek olursa,

Ne âle m kalır ne âlemdek i varlıklar.



S :

¡ ' O h - ' —i,. ,;’J v U - ' - 4 ' (

Bir gece o ihtiya r çok inlediYarabbi ön üm den bu perdeyi kaldır, dedi.

Önü ndeki perd e kalkınca

Kat kat soğan gibi iki âlem gördü.

Başsız bir güruh koşturuyordu.Kanatsız bir güruh kanatsız uçuyordu.

Bir güruh her şeyi kucaklamış.

Bir gü ruh okum aya baştan başlamış.

Bir dünya gördü, h er türlü insan

Her b iri bir yolda kaybolmuş.İhtiyar bu m anzaray ı gördü, kend ind en geçti.

Baygınlıkla dü ştü, k an içinde yattı.

Acayip bir za m and a kaldıPerde arkasında acayip şeyler gördü.

Bir ömür böyle geçince, akıllı ihtiyar

Tanrı’dan o âlem i istedi tekrar.

İhtiyarın gö zlerinde n p erde kalktı.Sağda solda kimsenin hayâlini görmedi.

Onca ha lkın bede nini kayıp gördü, can yoktu.

Ne bir iz v ardı ne isim kalm ıştı.İnleyerek dedi: Ey sırları bilen!O ko şturan insan lar nereye gitti?

Sırlar âlem inde n hitap geldi: p

“Evde kimseler yok.Bir görüntüydü. O nlar görünüyordu.

O da kalmadı; zaten yok idiler.

Uzaktan serabı su gibi gördün.Oraya varınca susuzluktan öldün.

....



İki âlem kudret elimizde mumdur.Küllün kudreti değişmez, kudret iradeyle kaybolmaz.

İstersek, göz açıp kapayana kadar

H er zerrede iki âlem var ederiz.

Yoksa kapıyı sıkıca kaparız.

Biz olunca, âlem de Âd em de olmaz.

XXX-

Azizim! Bak, mu htaç olm ayan Tanrı

Nasıl da canım ızla oynuyo r?

Bak, korkusuz hizm etkâr oğlan

Yücelik dağından nasıl da geliyor!

O doruklara kim çıkabilir?

Onun fakirliği deniz gibi çalkalanıyor.

Yaşlı âlemde fakir ona derler.O çocuk gibi sütten başka şey alamaz.



O nur denizi şeyh şöyle dedi:

-Şeyhin m ezarı H araka n’dadır-

“Âlemde tam anlamıyla fakir

Kendi fakrı ile gönlü kararmış kişidir.”

Bunun anlamını söyleyeyim sana.

Siyahın ü stü nd e bir başka renk yoktur.

Fakirlik iki düny ad a yüz karasıdır,

iki dünya terazide fakrın bir zerresi kadar çe

Ne diyeyim; Pey gamber gibi bir i bile

Külli fakra ulaşamaz ; bo şuna uğraşma.

Senin yaptığın b an a oy un gibi geliyor.

Cılız atını a rap atıyla yarıştırıyorsun.

Bu sırrı öğren meye lâyık değilsin, konu şma.

İşine razı ol; va ktinin kıym etini bil.Sırlar pe rde sin in e trafınd a az dolaş.

Fierkes bu s ırların ehli olamaz.

Mânâlar denizinin incisini bulamazsın.

Bulsan da orad a b atar kalırsın.

Bu sırların aslını arayan kişi

Hâzinenin ana htarın ı çarşıda arar.

Sır yoluyla iz kaybettikleri içinBu izi nasıl sürersin a akıllım!

Bu sırra gizlice ulaşan biri

Kaybeder ayak izini; sen bilemezsin onu.

Kulağın kapıda, gözün yolda kalmışsın.



İz sü r ki her şeyden ha be rda r pir bulasın.

Kapıyı açık bulmak istiyorsanAcizliğini dile getir bu lm ak için.

Ca nm üstünd e sır abası yok.

C anda böyle bir sırdan işaret yok.

Bu sırların incisini tanıyan kimse

O inc iyi bu denize attı.

Bu denizdeki mân â incileriniKim biliyorsa söylesin, sen de öğren.

Bir iğne elli yılda doğ ruldu .

O iğne şimdi deniz dibindedir.Bu denizde nice gem iler yüzdü.

Su baştan aşınca, denizin dibini boyladı.

X X X

Bu ko nu da çok kafa yor duk , çalıştık.

Ham ahlat işlerimiz yüzünden iyice pişmedik.

Ço k söy ledik gönül ehliyiz diye.

Henüz eblehlikten kurtulamadık.Türlü türlü üzün tüler çektik.

Toprakta çok yattık, çok kan içtik.

Örümcekler gibi eve çok gittik.

Sinekler gibi çok masal söyledik.

Kim uçuyorsa, biz de k anatland ık uçtuk.

Kim koşuyorsa, biz de koşturduk.

Bazen bir rintle meyh anede bulunduk.

Bazen yüzümüzü puthane kapısına sürdük.

Bazen H ıristiyanların z ün narım bağladık.Bazen Hıristiyan manastırında oturduk.

Bazen kâfirlerle savaşta bu lundu k.

Bazen taş üstünde ateşle durduk.Bazen seccadeyi attık omzu m uza

Bazen gönül denizinde kayn adık durduk.

Bazen çileye girdik, Kur an okuduk.

Bazen vahşiler gibi avare olduk.

Bazen baykuşla viranede bulunduk.

Bazen yün hırka ile kâşânede oturduk.Bazen dikenlikte gönlümüzü diken doldurduk.



Bazen çöle çıktık, canımızı saçtık.Bazen başımızı dizimize dayadık.

Bazen oturduk, hû çektik.

Bazen kıvançla arşın ü stüne çıktık.Bazen arlandık, halı altında yattık.

Bazen can doğanıyla uçtuk.

Bazen yüz kapıy ı bir ah ile açtık.

Bazen var, bazen yok idik.Bazen ektik, bazen hiçlik biçtik.

Bu sırrı aram ak için çok dolaştık.

Şimdi um utsuzlukla geri döndük.

Bazen yiğ itlik gösterdik , savaştık.Şimdi bir koku alam adan görün mez olduk.

Bu yolu çok defa b aştan aldık.

Bu yolu gittik, bir dah a tekrarladık.

Ayın, yılın to ka dın ı çok yedik.

Ağzına kadar zehir do lu kadehler içtik.

Çok ded ik am a gönül sakinleşmedi.

Çok gittik am a y olun sonu gelmedi.Şimdi u ydurd uğum uz laflar da söylendi bitti.

İşi yüzümüze gözümüze bulaştırdık.



Gu rbettek i adam o yaşlı ka dın a gitti.

“Bir macera söyle” deyince, kadın “Git şurdan!” dedi.

“Ş imdi kimseyle ko nuşacak halim yok.İpin ucunu kaçırdım; nereden başlayacağım?”

X X X

Bak, bunca türlü türlü talepkâr

Kapatmış ağzım, başını uzatmış.

Nas ıl diyeyim; bunu söyleyecek dilim yok.Gönlüm kanadı; buna dayanacak canım yok.

Felek bu um utla çok koşturdu ama

Bu lunmaz d ert yüzü nden ma tem elbisesi giydi.

Dağ bu hakikati öğrenm eye azm etse deYıkıldı sonunda ; elinde hava kaldı.

Den iz gibi kim bu radan bir dam la aldıysa,

Susuzluk derdinden dudağı kurudu, öldü.

Güneşi söylesem, sararmış bir yüzleHer akşam bu dertle batar.

Ay ise görürsü n, her ay

Ş aşkınlıktan bu yolda elind en kalkan atar.

Yer ise üzü ntüden başına top rak saçar.Avare felek hayıflanır, matem tutar.

Arşın ağzı kana bu lanm ış ama midesi boş.

Levh yen iden yazmaya başlamış, kalem b ir hiç.



Azizin biri arş hakkında dedi ki:

Kara toprağa he r gün hitap gelir:“Orada Tan rı’dan ne h aber var?

Haber ver çünkü habersiz yaşanılmaz.”

* XX

Hepimiz hayran, avare kaldık

Bu uçsuz bucaksız v adide kaldık.

G idenle rin hali nasıl? Kim bilir?

Uyuyanların hayâli toprakta nasıl?

Hepsi, beyinleri sevda dolu olarak gitti.

Aydınlık çerağ gibi söndüler.

Hepimiz halka gibi kapıda asılı kaldık.Hepim iz kendi işimizde aciz kaldık.

Bu ne derm ansız b ir derttir!

Bu ne sonsuz b ir yoldur!Hiç kim senin gidecek yolu yok.Aşağıda toprağ a girm ekten öte yol yok.

Kim bilir ne zehirli şerbetler

Bu kahırla boğa zım ızdan geçecek.



Onuncu Makale

Ben zavallı çok uyanıktım.

Bir ömür boyu bunun peşindeydim.Bu denizde çok gemi yüzdürd üm .

Son und a varımı yoğumu denize saçtım.Yıllardır bu düşüncedeydim ben

Birçok hali öğrendim ben.

Herkes izleyici veya önderdir.

Ama hayrette iken yanyanadır.

Kimse İlahî sırdan haberdar değil.Bir baştan bir başa esirleriz biz.

Gayb ilmi gaybı bilenin ilmidir.

Bunun için gayb ilmi perde arkasındadır.

Acayip bir kıssa, üstü örtülü bir iştir.Bu düşüncedeyim ben bir zamandır.

Bunca koşuşturm adan sonra oturdu m şimdi.

Çü nkü bu vadinin sonu yoktur.

Bir süre parmaklarımla kazdım bu m adeni.

Bu kadar didindim ama bir şey görmedim.Gönlümün muradınca uyumadan bir an

Ben yaşadıkça hep bu gamı çektim.

Feleğin m ihnet kitabını oku duğ um içinKirpik lerimden kanlı yaş akıttım.

Bir an bile konuşamadan soldum.

Bir gece bile mutlu olmadan yok oldum.

Bu lacivert hisar beni kökümden sarstı.Feleğin devri benim dallarımı kırdı.

Gö nlüm gündüzleri zamane p azarındaBir m ura t oku nu bile hedefe atmadı.



Felekten bir tatlı ka deh içtimse,

Binlerce zehirli şerbet içtim.

Ö m rüm boyunc a gönül kanıyla yaşadım.Öm rüm boyunca rahat bir nefes almadım.

Ö m rüm geldi geçti amaGönlü m ün isteği bir an bile gerçekleşmedi.

Başlangıçta du rum um parlak olsa daCanımdan sıkılır oldum sonunda.Kalem g idince kâğ ıt ne işe yarar?

Kâğıdı ele almakla ne olur?Bu kambur felek beni öyle avare etti ki

Kendimi kendi elimle öldürdüm.Hey dünya! Sefillikle elinden geleniYap bakalım bana! Çok uyum suzsun!

Hey dünya! Bana biraz süre tanıSenin yüzünden dolu dolu ağlayayım.

Benim ne yapabileceğim ortada.

Benim k anım ın akması ne işe yarar?

Ben ölürsem, dün ya matem tutmaz.

Bir avuç kemiği âlem almaz.

Gönül derdim i anlatmaya başlasam,Dertlerim anlatm akla bitmez.Benim derdimin dermanı yoktur.

İyisi mi sus, çünkü sonu yoktur.Kendimden daha ne kadar bahsedeyim?

Çünkü bir şey bilmediğimi biliyorum.

Kimim ben? Hiç kimse. Hiç kimseden de değ

Gü nahı çok, iba deti az her nefeste.

Dind e geri kalm ış, dü nyad a öne çıkmış.

Kâfir gibi d üny asını, ahiretini kaybetm iş.İçim heves dolu, gönlüm dirençsiz kalmış.

He r nefes alış verişte bir şey düşünürüm .Zaman olur, Tanrıya yakarır, ağlarım.

Zam an olur, m eyhanede kafa çekerim.

Ne sûfi olu rum ne zünnarl ı keşiş.Bazen mescide giderim bazen meyhaneye.

Ne kendim e ne bir başkasına yaraşırım.

Ne iyiye n e kötüye yaraşırım .

Bütün değerli öm rüm ü



Ha rcad ım beş para etme z bir şeye.

Ne yazık ki öm rüm heves iç inde te lef oldu!Benim gibi bir soysuzdan arlanarak ö m rüm geçti.

Benim evimden hep d um an çıktı.

Her bir şey benim divanımdan çıktı.

Saçlarım sü t gibi ağardı, a pak oldu.

Ama hırsımd an süt çocuğuna benziyorum.

Gönlümde katıyım, işe gelince gevşeğim.

Çok gittim ama hâlâ ilk adımday ım.



Yorgun ihtiyar bir gün bir değirm en gördü.Gözü kapalı bir deve değirmen taşını çeviriyordu.

Bir nara atıp coştu ihtiyar.

Neden so nra kendin e geldi.

Yârânına dedi: Şu başı dönmüş deve

Hal diliyle dedi ki bana:

Sabahtan akşama kadar gittim.Her halde çok yol aldım dedim.

Gözü mü açtıklarında bir de baktım.

O yürüyüşe rağmen ilk adım attığım yerdeyim.

XX*

Hepimiz o ilk adımdayız.Hepimiz törenin, âdetin esiriyiz.

Bizim bekamız bizim belamızdır.

Çünkü başımıza ne gelirse, bizden gelir.

Sevincimiz, gam ımız bizden gelir.

Başımıza ne gelirse, bizden gelir. Ne olu rd u bizim varlığ ım ız olmasaydı!

Ne yazık ki yok bir faydası.Canın varlığı bede nin ölüm üne değmez.

Bir ömü r yaşam ak ölmeye değmez.

Varlığımız kuşkusuz bizim alçalışımızdır.

Bizim yokluğumuz varlığımızdandır.

Varlığımız olm asaydı, varlık

Bunca yokluktan hu zu r bulurdu.

Hayran olan ben bu m ihnet dolayısıyla hüzünlüyüm .

169



Uzun zam anda n beri gece gündüz böyleyim.

G önlü m ün tüm isteği ken dim den fâni olmaktır.Ç ün kü fânilikte bakilik vardır.Ey saki! G önlüm kanadı; se n bilirsin.Beni fâni etme; gerisini sen bilirsin.

Yıldırımın kıskançlığından canım dumanlanıyor.

Bu canım geç geldi, çabuk ölüyor.



Her yaşlı kadının kapısını çalıyordu Peygamber.

“Hatun! Duada beni de an.”Bakar mısın şu zor işe!

Güneş zerreden yardım istiyor!

İyi bil bunu: Avcı aslanlar Bu yolda karıncadan yardım istediler.

Senin derm anın, yo k olmaktadır.

Senin yoklukta huzur bulmandır.

Fâni olup ken dinden kurtulunca

Düşündüğünün de ötesinde rahata ereceksin.

Sen fâniydin, öyleyse varken fâni ol.

Kendinde fâni oldun mu, kurtuldun demektir.

Ne dikensiz gül ne baş ağrı tm ay an mey vardır.Sen sen oldu kça y apacağın çok iş vardır.

Senin düşmanın senden başkası değildir.

D üşm an hiç kimseyle düşüp kalkmaz.

Şenle senin ara nd a b ir şey vardır.

Kenara çekil, çünkü burada can tehlikesi vardır.

Bu nasıl bir vadi? He r adım da çu ku r var!

Nasıl bir denizdir? Yolda yılanlar var!

Bu denizde ne bed en ne can görünür. Ne baş bellid ir ne so n görünür.

Feridun olsan, Afrasyab olsan

Bu denizde sen de bir dam la susun.

Rüzgâr harmandan bir saman kaptıysa,

Niçin ay b oyunca böyle matem tu ta rs ın ?Din önderleri için de ölmek var.

Bu denizde sam an çö pünü n ne değeri var?



Bilmiyorsan , istiğna ile bak.

vjls. Sam an çöp ü için üzülme , hey samanlık köpeği!^ Azizim! Sen olmayınca sen bir hâzinesin, pad işahsın. j

Tab iatında ken din için de bir yer vardır. t"''''

Doğru fikri olursa, tabiatın alır o hâzineyi./ 4 Değilse, bırakır olduğu gibi o hâzineyi. k

Neden bu kadar fo dulluk yap ars ın?

Hem zalimlik eder hem bilgisizlik gösterirsin?O ha zine niçin koyuldu, n için alındı?

Senin bun dan niçin ha berda r olman gerekir?

Sen bu hâzin enin içinde değildin.O hâ zine nin nasıl değerlendirileceğini bilmiyordun.Padişah hâzineyi koyup kaldırıyorsa,

Neden beyim bunca feryat eder duru r?

Senin ömrün aziz olsa da, fazla konuşma.

Şimdi bu sıra başka bir topluluktadır.

Güllük g ülistanlık dünya bir tarladır.

Bu tarlada bazen hazan bazen bahar vardır.

Tohum ekilmeyegörsün, mutlaka yeşerir.

Bunun biri hasat edilirken, öbürü yetişir.O lgun laşıp b ir süre öylece kaldılar.

Bir tohum gibi felek değirmeninin altında ezildiler.Zamanenin davranışı işte böyledir.

Sen yegâne varlıksan, dö n yüz ünü tek Tanrıya.



On Birinci Makale

Efsane dolu bu eski mabed çok hoşturEğer arada ölüp gidecek biri değilsen.

Bu mihnetler evinde m atem tutarız.Çün kü bizi bırakm az kendi halimize.

Nahoş ölüm peşim iz de olmasaydı,

Yaşamak ne güzel o lurdu! Neşe vard ır ama ga m da başım ızda döner durur.

Varlık vardır am a yok olma korkusu da vardır.

Serkeş âlemde mutluluk arıyorsun

Bu âlemde m utluluk devri olmaz.O nu n içimi hoş şarabın ı ateş bil.

O nun bü tün m utluluğunu m utsuzluk bil.Âlemin gül suyu ile miski gözyaşı ile kandır.Gözyaşı ile kan da n m utlulu k beklem ek deliliktir.

Hoş öd ağacı ko kus unu alan kimseMutlu olur ama öd ün aslı dum andır.

Burad a atlasın veya siyah ipeğin olsa daBu nasıl afsun? Çünkü bir böceğin salyasıdır.

Balın hoş kokusu, ta dı vard ır amaBal dediğin bal arısının artığıdır.

Felek bu rad a sana oyun oynar.Köpek, gözüne postu değerli kun duz görünür.

Böceğin salgısı ipeği kan ile boyadın.

Rum atlası elde ettim, dedin.Sana zamaned en h oş bir esinti gelse,Göz çukurunu toprakla doldurur sonunda.

Bir süre için uyan ıklık istersen

Ziyan görmeden elde edemezsin uyanıklığı.



Bahtını de nem ek için bir ceviz kırarsan,

Hiç ceviz içi görmezsin orada, neden?

Yüz kere denize balıklama dalarsın,

İnci bu lamaz, eşek yüküyle kum çıkarırsın.Kayaları yüz külünkle parçalarsın

Kayadan bir g ram altın çıkarm ak istersin.

Taştan böyle altın çıkarırsın

Bunu eline harçlık geçmesi için yaparsın.Hazine bulunsa da bulam azsın onu.

Bir öm ür b oyu viranede yaşanır mı?

Bu gülistand a gül derm ek istersen,

Elin kirp i sırtı gibi dikenle dolar.De nizin zırhı rüzgâr esince görünür.

O zırh b alıkta da bulunur.

Felek sırtında yüz kılıçla hazine verse, ne fayda?

Dağ kekliğinin de kılıç vardır başında.

Felek ha sana ha karıncaya kemer vermişİkiniz de bu kem er yü zün den çıplaksınız.

Felek ha sana h a doğan a kü lah vermiş.

İkiniz de bu külahla can ınızı feda edersiniz.Gönlün ölmüş, belki gönlün canlanır diye

Yas tutar külah senin başında.

At külahı başından, yol hazırlığı yap.

Başında saç var, al külahı başından.Taç verirse sana, maska ralıktır.

Başta bulunan taç horoz tacının ortağıdır.

Hüthüt kuşu gibi bir ulağın olsa

Yüz kez alay eder başındaki taç sana.Tahta geçersen, attab kumaşına bağlanma.

Çünkü taht da sana bir nevi bağ olur.

Taht düşkünlüğ ün ne zamana kada r sürecek?

Saltanat düşkünlüğü de senin için bağdır.Sana söylenen takd ir sözleri bo ğazına geçm iş iptir.

Seni sem irte n şey hasta lık şişkinliğidir.

Burada kızıl altın hoşuna gidiyorsa,Kuyumcu gibi pota karşısında körüklemen gerek,

(¡özü nd en yağm ur gibi yaş dökü lünce

İçindeki ateş ya alevlenir ya söner.

Lale gibi kızıl yüzlü olman gerekirse,

- f,-.

7 -

Y ■

"... ' 'Si. *



G önlü nün laleden dah a siyah olması gerekir.

Tok iken, aç iken h ep gam gördün.

Dünyayı hem doyasıya gördün hem görmedin.

Ölüm süzlük pınarı â lem den lezzetlidir.Am a bu p ınar karanlıkta görünmez yerdedir.

Görd üğ ün tavus kuşu o güzelliğiyle

Yazık! Feda olmuş bir iki kuru üzüme!

Hüma kuşu saltanat işareti taşır.O da köpek gibi kemikle yaşar.

Ondaki ateşi dev dalgalarla görürsün.On daki nefesi toz top rak kalkm ışken görü rsün.

Bir kılıçta cevher varsaO cevher dem irin aslındadır.

Adına Kâfur denilen zenci hizm etkâr

Siyahlıkta kuzgundan siyahtır.Adına Am ber denilen diğer hizmetkârO nd an nahoş koku gelirse, gitmez se nin hoşuna.

Adına Cevher denilen öbür hizmetkârCismi görünmeyecek kadar küçüktür.

Bu dünyan ın ho şluklarını saydım sana.

Ben yaşarken bu kıssa yüzünde n öldüm .



Biri o gamlı Me cnu na sordu:

“Âlem ha lkına ait bir rum uz söyle.”Cevap verdi M ecnun: “Bu harab enin halkıTümü hacamatçı şişesidir.

O usta hacamatçı gibi cahillikle

Hoşça nefes çekerler kan ile, hava ile.”

X X X

Yaraşır düny adan çok bahsedersen .

Vakit hoş geçer onun bir sırrım ararsan.Yaraşır göğsün ateş dolarsa onunla.

Ağlarken gülersin sen onunla.

Âlemde m utlu olmak için ört sırrım.

Sus, gönül perdesi arkasında tut sözünü.M utlu iken bir laf çıkarsa ağz ından

Yüz gam gelir mutluluğun peşinden.

Ayrılık olmadan kavuşmak nasip olmaz.

Dikensiz gül, sineksiz şeker olmaz.

Vefasız dün yanın yoktur nu ru.Matem tutturu r; yoktur sevinci.

Sana gümüş verirse, taş olur elinde.Sana kabul edilemez baha neler bulur.

Öm rüm üzde murada erm ek isteriz.

Bunun için bin muratsızlık lafı okuruz.

Murat varsa, belanın o rtasmda dır.

Hazine varsa, ejderhanın altındadır.

Taht varsa, hiç de sağlam değildir.

Ömür varsa, hiç de kalıcı değildir.Vefasız dünya eğreti bir yerdir.



M erkezden ke nara k ada r hep sıkıntı, kederdir.

Gam sız birini bulacak olursam ben,

Bir an elimi ona sürm ek isterim ben.

Bir şeye sahip olmak gam ile yük getirir.

Benim sahip oldu klarım bana gam getirir.

Âdem yasak buğdayı yememiş olsaydı,

İnsanoğlu böyle gam a m üptela olur muydu?

Âdem üç yüz yıl gam içinde kaldı.Bir buğday uğru na toprağ a kan döktü.

Oy du bizim b abam ız, bizim aslımız.

Bir buğday için he de f oldu yüz belaya.

Bir lokm a istersen mu tlulukla

İmkânsızdır bu; çünk ü Â demden doğdun.

O nu n yüz belasız buğdayı olmayıncaGam çekmeden bir lokma nasip olmaz sana.

Git, ağır gam yüküne razı ol.Çalış çabala; can isterlerse, ver canını.

Sende o mertliği, o kuvveti görmü yorum .

O kuvvet olsa, gitmeden mezara yükselirdin arşa.

Feleğin altını üstü ne getirsen de

Ha tırlamaz kimse b ir avuç topraktan başka.Hey tuzağa düşen! Elind en ne gelir ki?

Sabırlı ol; sabret, bul huzuru.

Kim dedi sana k endin i ateşe ver diye?Başına toprak saçma; teslim ol kaderine.

Haydi, seyirci ol eğer akim varsa.Divane olacaksan, doğ ru dürü st divane ol.

Bunda bir maksat görmüyorsan, Ne zamana kadar başım yere vuracaksın?

Gam lı adam! Başını yere vurma.Başını kerpiçe koyacaksın mezarında.

Bu geçimsiz feleğin yüzü ne vurm a.

Felek de senin yüz üne v uru r sonra.

Ateş gibi did işm en in n e k ârı var?

Çü nkü her penc ereden çıkıyor duman.

Bu kad ar didişme; m utsuz oldun zira.Teslim ol; çün kü dü şm üşsün tuzağa.

Kanayan sarhoş gönlüm! Kanamaya bak.

Ciğer kanı içmeden hallolmadı kimsenin işi.



Seleflerden duy mu ştum; yok sulun b iri

Yılda bir kez kav urm a çekerdi canı.Yoksul adam ın eline para geçti.

Kalktı, kasap dük kân ının yolu nu tuttu.

Hayatı kaymış o kasapYoksul ada m a kö tü et verdi.

Yaşlı yoksul ete şöyle bir baktı.

Et yerin e ciğer ile kemik gö rdü.

Hepsi ciğerdi; kasaptan et istemişti.

Sıkıntı çek mede n işler düz elir miydi?

X X X

Gö nlümüz tümüyle kana bulandı.

Bir avuç ciğer kan ı içenden ne isterler ki? Ne ağır yükü çekecek g ücüm üz var

Ne canım ız da fakre dayanacak hal var.

Yârin gam ıyla gam bize arka daş oldu.

Gam çekmekten başka işimiz kalmadı.

Felek bizi öldürmeye niyetlenirse,Aşkının gamını kefen diye çeker üstümüze.



Du yduğ um a göre gön lünü kaptırmış bir âşık vardı.G önüld en yana bizim gibi nasipsiz kalmıştı.

Çocu klar her bir y anda n taş attı ona.

Dolu yağışı başlayıverd i o sırada.

Adamcağız kaldırdı başını gökyüzüne:“Ben gafilin gönlünü aldın götürdün.

Üstü me taş ile dolu yağdırdın.

Şu çocuklarla sen de mi arkadaş oldun?”

Ne diyeyim, git h adi sa rh oş gafil.Senin yârin uğraşmaz seninle.

Sen yâr ehli değilsin; yâr uzakta.

Sen işten uzakta, iş senden uzakta.

Koy aklına, başı yüce güneş

Kimseye çevirmeyecektir yüzünü.

Anlı sanlı güneşin ön ünd e

Sivrisinek ile filin ne d eğeri var?İyi bak sen meselenin aslına.

Did işme onu nla; işini iyi bilen us tad ır o.Sözünü faş etme, üstü örtülü söyle.

Bırak hayâl oyunu oynamayı.

M utluluk yoktur, gama alıştır gönlünü.

Bir hem dem in yok; iyisi m i kapat ağzını.

Yiğidim, sözünü ö rtülü söyle.

Sırrını her sefile söyleme.

Kara rım şudur: Ben yaşadıkça



Hemdem imle konuşurum rumuzla.

Benimle kafadar bir hemd em yok.

Elaman b enimle otura n şu münafıklardan!

Gördüğümüz zarar, düşüp kalktıklarımızdan.

Cehennem azabımız, kötü arkadaşlardan.

Gönlüm sus! Mahrem bulamıyorsun.

Hiç konuşma! Hem dem bulamıyorsun.

Tanrı erleri gibi alış şu üç şeyi yapmaya:Susmak, sabırlı olmak, kanaat etmek.

Uzlete çekilen adam ın yolun u tut.

Mertsen, insanların alışkanlıklarını terk et.

Dünya düşkün leri yolunu keser senin.Onlar ad am değil, fesat karılardır.

Bir tarafta bade, b ir tarafta d ilber

Böyle bir halk arasında nasıl zahid olursun?

Geç git şeytanların otu rduğ u yerden.

Bir dünya dolusu halk bağırıp çağıran şeytandır.

Biri eğlencededir, bir diğeri musibette.

Dilleri, gönülleri yalan dolan ile çekiştirmede.

Dünya boş sözlerle doldu taştı.Bütün âlem deve çıngırağına benzedi.

Bu yolda yüz binlerce baş top gibidir.Çalışmanın, konuşmanın yeri değildir.

Can dersen, kan içinde kalmıştır.

Beden derse n, kapı dışında kalmıştır.

Can ne yapacağını bilemez haldedir.

Şu düşkün bedenden ne gelebilir?Canlar kan içinde yüzm ektedir.

Kemik yığınlarından ne hasıl olabilir?

Büyük insan ların y üzü nde kan lı yaş var.

Şimdi tenkitçilerin onların yanında ne işi var?

Aklıyla yüz kelin başına külah olan biri

Körlüğünden bu yoldaki beyinsizler gibidir.

Kim Musa gibi körlere asâ olursa,

Bu yolun liravıınları yüzün den oku hedef şaşırır.

Senin yolunu kesenler o kadar çok değildir.

Bunları söylersem, d üşma nın ağlamaya başlar.

İster istemez gitmen gerek bu yolda. Neden sapıyorsun?

Tevekkül et Tanrıya. O senin hiç olduğunu bilir.



Âşıkların yolunda y ürü sen.

Bu yolda bir köp ekte n ne yin eksik?O köpek bu yolda bir koku aldı.Taşa, sopaya rağm en b u yoldan dönm edi.

Ne yed i ne bir an gözünü yumdu.Ashâb-ı K ehf’in koru yuc uluğu nu yaptı.

Bu yolun ad amıysan , gir bu yola.

Bas ayağını, feda ol onun yoluna.

Derlerse sana: Bizim yolumuzda

Aç başını sevinçle, at destârmı.

Yüz hamle gö rüp a tarsan kalkanını,

O divane gibi sen d e o lursu n iffetli.

İSISI



O m üm in de di ki o divaneye:

“Güvencede olur kim giderse Kâbe’ye.”

O divan e ko şturdu o yolda.Mekke’ye vardı, geldi Kâbe’nin karşısına.

Henüz Kâbe eşiğine ayağını basmıştı kiBaşından kapıverdiler sarığını.

Nursuz fersiz bir bedevi gördü.

Elinde sarık, ora dan hızla uzaklaşıyordu.O divane başladı konuşmaya:

“İşte güvenlik neymiş anlaşıldı!

Sarığımı başım dan kapıp kaçtılar.

Böyle bir yerde başım bende kalır mı?Güvenlik alâmeti iyice belli oldu.

Kâbe’nin kap ısınd a güvenlik neymiş, anlaşıldı.”

Yüz başın yolunda çevgen topu olduğu yerde

Sarığın, külahın güvencesinden bahsedilir mi?Bu kapıda binlerce baş bir zerre etmez.

Binlerce deniz burada bir damla etmez.Binlerce can saçılır orada.

Sarıklar kapılır elbet o kapıda.

Sen baştan, deriden sıyrılmadıkça

Güvencede kalmazsın dostun dergâhında.

Senden bir saç teli bile kaldıkça

İyi belle bunu; güvenliğin olmaz asla.

Bu yolun güvenlik işareti kuşkusuz şudur:

Miraç gecesindeki “Bırak ken din i” sözüdür.Ortaya çıkarsan , hayrar. kalırsın.Gizlenirsen, gizli kalırsın.

W. ¡il l' {



Bir aziz dedi ki: Bü tün öm rüm ce ben

Bazen kendim i kaybettim bazen vecde geldim.Gizlendiğim zaman ben ben değildim.Ortaya çıktığım zaman, vardım ama kârım neydi?



On İkinci Makale

Dün ya ve içindek iler esaslı yüktür.Baş yü kü nü n lâyığı ise ölüm dür.

Dar ve kara nlık m ezar iyi bir yerdir.

Sıratın da da r olması gereklidir.

Sırat kıl gibi ince bir kö prüd ür.

Ce hen nem in bu köprüye bağlantısı vardır.

Gam denilen şeyi dünya gamı sanırsın.Bir de kıyam et günü nü n gam ı vardır.

Bu anlam da kon uşacak halimiz yoktur.Herkes gitti; ora dan gelen biri yoktur.

Ne gid enle rd en bir işaret vardır

Ne bu sonsuz vadiyi gören vardır.

Bir dünya dolusu can bu mihnetle iki parça olmuştur.Kim bilir? Bu ne bü yük bir girdaptır!

Bir dün ya d olusu baş bu yo lda to p olm uştur.

Kim bilir? Bu ne karanlık b ir vadidir!

Bir dünya dolusu halk kana bulanm ıştır.

Kim bilir? To prak altında nasıldırlar?Dü nyada yapılan, yapılmayan ne varsaHepsi perd e arkasında bir oyundur.

Bunca ızdırap çekmekten am aç nedir?

Bir mum gibi sönm ek kader değil midir?

Dünya bekası olma z hoş bir saraydır.

Baki olma dığı için bu bir beladır.

Bırak bu dünyayı, terk et bu sö zü çabuk.

Bekası olm adığ ına göre terk et çabuk.

Var oldukça dünya yüzünden yoruldun.Boşu boşuna d idindin , kendini tükettin.



Ne kahır çe kmeden bir lo kma yedin.

Ne zehir kat ılmamış b ir şerbet içtin .Gönlü ne binlerce kan seli aktı.Âlem yü zünden gön lünde fırtınalar esti.

İşbilir biriysen, dü şün bir kere.

Ölm ek m i yoksa yaşam ak mı iyi?

Binlerce gam çıktı karşınaBuna karşın bir kez erdin mutluluğa.

Bütün dünya bir parça gama değmez.Bir parçaya değil, yarım arpaya değmez.

Do stum , dünya gam ını çok çekme.Çü nkü kalm ayacaktır dünyada kimse.

Bu gaddar dünya ile ne övünürsün?

Sen o m urda r akbaba değilsin.

D ünyan ın bütün tohu m larını toplamışsın say.

Tohu mları elde ettikten sonra bırak m ışsın say.



Bir gün o yoksul adam hastalandı.Onun işi odun kütüğü kırmaktı.

Gazzâlî ha tırını sormaya gitti.

Geldi, hastan ın başucuna oturdu .

Dedi ona: “iyileşirsin yine.

Üzülme.” Hasta cevap verdi:

“Akıllı insan; diyelim ki iyileştim;

Kütük kırmay acak m ıyım ben yine?”

Niçin is tif eder duru rsu n? Sonunda

İstiflediklerin yıkılmayacak m ı b ir anda?Kârına bakıp dünyadan hoşnut olma.

Adamsan, dünya kârından zarar et, durma.

Ş unu iyi bil; bu yolun adamı

Zarardır bu dünyanın kazancı.

Kendi hiçliğinden kaçış yoktur.Hiç olanın hiçbir şeyi yoktur.

Din m aksa ttır büyü k insanlara göre.

Dünya kârında n zarar etmek kazançtır onlara göre.

Yüz yıllık öm ür sıkıntısını kâ r gördüler.

Bu yüzde n d ünya da ahiret m ülkü nü satın aldılar.

Hey! Fâni düny ada kalan sen!

Böyle alışveriş yap elinden geliyorsa.Senin, benim kazancım hep ziyan oldu.

Elaman senin, ben im mal varlığımdan!Doğduğumuzda ızdırap, telaş içindeyiz



Ölürken hepimiz ayak altında eziliriz.

D ünya durdukça canlar gelecek.

Biri çıkarken biri içeri girecek.

D üny anın sevinç ayı bulut arkasındadır.D üny anın her işi de rt ile hayıflanmadır.

D ünya dert dolu göğsümü zle biziD erin uykuya daldıracaktır bizi.

D üny a zalimliğiyle dün yayı yakabilir.Bir kurda yırtıcılığı öğretmemek gerekir.

Zam ane öyle bir sihir yapar ki

Kimse onu n elini göreme z ortada.

Sol eliyle gösteri r acayiplikleri.Sen sağ ayağını bas önce güzelce.

Ne işin var senin onun sihirleriyle?

Dünya makamın değil, geçiş yerindir.

D üny a bu geçitte şam ata yapar.Geç bu geçitten; dü nya çok göz boyar.Ço cuk değilsen, bak önü ne ardına.

D ostum , kargaşada du rm a fazla.

Ne istiyorsun? Ş aşkına dönm üşsün.

G önlün toprak içinde kana bulanmış.Haydi, canım al, bu dü nyay ı terk et.

Görmezden gel dünyayı; başkasına bırak.

Şu dönen felekten ne mühleti istiyorsun? Nas ıl olsa onun karşısın da kaybedeceksin.

Felek sonu nd a alm ayacağı b ir şeyi

Başta insana verir mi?Felek kanatlarını açm ış bir tavusk uşudur.

Bir dünya halkım kana tlarının ü stüne koym uştur.

Gü ndüz ün bu gökyüzü mor du man rengidir.Geceleyin ka ra su olur; başka ne olacaktı?

M orlu k ile siyahlıkta kalmışsın.A ra yerde ölm üş kalm ışsın.

Haydi, bu abanoz renkli topaçtan

Bu yırtıcı terziden ne bekliyorsun?

D aha ne kadar laf anlatacaksın gökyüzüne?Kuşkusuz atacaktır s en in lafını yere.

Canı olan her gönül gökyüzü yüzünden

Varsa eli, kaldırdı gökyü züne.



Felek, yıldız ateşleriyle dolu bir leğendir.

Senin harlı gö nlün leğen ile kor altındadır.Ayağın ateşte kalsaydı, değerdi.

Ateşli yaygı olan gökyüzünün altında kalsaydı.

Güneşe karşı başında külah olsaydı

Felek karşısında direnece k gücü n olmazdı.Benim gön lüm felek yüzünden öldü.

Nicelerini bu felek kaldırıp yere soktu.

Bu dönen kubbe kimi yukarı çıkartır?

Sonunda çıkardığının canım alır.

Dünya k orkusuzca, hesapsızca kan döktü. Niceler ini kılıcıyla toprağın alt ın a soktu.Felek her an bir ey getirir sana.

Her saat bir bela getirir başına.

Müptela gibi acizlikle şaştım kaldım .

Gönül nasıl baş eder her bela ile?

Söyle daha ne k ada r gam, keder çekeceğim?Elaman günden, geceden, aydan, yıldan!

Hiçbir sabah bize yaklaşmıyor.

G ünlerim iz hep karanlık gece oluyor.Gecelerimi mutlulukla geçireceğim

Ama akşam bir tü rlü gelmiyor.

Burada hiç hilal doğmuyor.

Doğan hilal de bizi aldatıyor.Dokuz on yıllık gamımızı borç alacak

Bir yeni yıl gelmek bilmiyor.

Ay, yıl, gündüz, gece lafına bak.

Şaşılası feleğin oyunla rına bak.

Akşam oldu mu kömür koyarlar feleğin kucağHer gün yeniden kömürleri yakarlar.

Bu uyum suz m anastır bir tan dır yakmıştır.O tandırdan yanmadan ekmek çıkmaz.

Zam anede bu nd an beter bir fitne yok.

Bu çemberde ipin geçeceği boşluk yok.

Sen burad an kaçm ak istersen

Ayağın yok; nasıl kaçacaksın?Kim dedi sana felek çemberinin etrafında dön

O felek selvi boyunu çember gibi büktü.Çalkantılı denizi an dıran gökyü züne



D ef çemberi gibi kulağı küpeli hizm etkâr oldun.

Feleğin çem beri seni sarm ış,

Sen nede n feleğin bo yn una kolunu dolarsın?Çe m ber biçimli gökyüzü çok çem ber çevirdi.H akk ’ın k apısında halk a gibi başını çok vurdu .

Elekçiler gibi çok eledi am aKa lburund a bir şey birikmedi.

Bu kederle sırtı çem ber gibi kambu r oldu.

Gam yüzü nden giysisi lacivert oldu.

O yun için kalkmak istiyorsun.

Asker gibi bu ç em berden geçmek istiyorsun.

Sen elifle çemberi birbirinden ayıramıyorsun.Çe m be r biçimli felekle uğraşma.

Sen can çekişmeye başladığın zama n

Bu çemberden geçersin o zaman.

Bir ip yüz arşın olsa daO çem berden geçecektir sonunda.Vah bizim hayıflanm alarımız, hilelerimiz!

Vah bizim çemberden geçtiğimiz devirlerimiz!

Hey dünya! Sende yamy am tabiatı var.

Çü nkü bu kadar halkı besili tutmaktasın.H er birini bolluk, nim et içinde

Besledin ama so nun da yedin.

Hey dünya! Senden m em nu n kalan kim?

Senin he r dev rin cevirle geçiyor.Hey dünya! Sen insan görü nüm lü gulyabanisin.

Buğday görünür, arpa satarsın.

Hey dünya! Kiminle uzlaşacaksın?Şu kam bur halinle da ha ne kadar oynayacaksın?

Gönlüm ! Terk et dünyayı. Ned ir dünya düşkünlüğüO nun dönüşüyle hep zarar görecek misin?

Gü nlerin içinde dolandığı dokuz küp yüzün den Neden kıvranıp m utsuz olacaksın?

Yaptıkların yüzün den düny a sana üzülmüyor.

N iç in onun yüzünden başına toprak atıyorsun?

Feleğin üstü ne to pra k atsan, faydası ne?Taş olsan, topra k içind e ufalanacaksın.

Dünya kimsenin derdini dinlemez.

Kim senin çaresizlik dışında yolu yoktur.



Dü nyanın senin gibi çok dama dı var.

On un ha tıraları bayramla, düğünle doludur.

Ne seni b ir an m utlu görm eye dayanır, Ne seni b ir an gam sız bırakır.

Yaşadığın sürece hep ızdırap verir sana.

Senin dünya ile ilgili işlerini koyar düzene.

Ö m ründ e eline sadece bela geçtiğini görürsün.

Bir gün olsun gönlünün muradınca oturamazsın.Oturacak olsan, zorla kaldırır seni yerinden.

İnlete inlete ko şturu r seni m ezar a kadar.

Sen bu fâni dünyada o turduğ un süreceYine oturarak gider ama halini anlamazsın.Senin halin şu toz örneğ ine benzer:

Toz kon duğ u zam an ortadan kalkar.

Sürekli dö nen dokuz feleğin de vrinde n

Neden bu kadar şikâyet etm eli ki?Felek senden de avaredir.

Böyle birinden yardım istenir mi?

Felek bir ömür koşturdu ha koşturdu.

Bu baş dön m esind en kurtulm ak istedi.Kendine bakacak hali olmayan felek

Seni nasıl naz içinde büyütecek?



Bir divane yolda giderkenBir tarlada eşek başı gördü.

Sordu oradakilere: “Bu eşeğe ne olmuş?

Kafatası neden bu sırığa asılmış?”D edile r ona: “Aslına bakarsa n

Kölii gözü defetmek için asıldı.”Divane işin aslını anlayıncaDedi onlara: “Hey ciğer yiyiciler!

Bu eşek hayatta olsaydı,

Böyle işlere çok gü lerdi.

D em ek sizde eşek beyn i varmış!O y üzd en eşek kafasını buray a asmışsınız.

O hayattayken kıçından sopa eksik olmazdı.

Eşeğin ölüsü k ötü göze na sıl engel olur?”

***

Sus artık, kadere razı ol; ne diyorsun?Bir şey bildiğin yok; ne arıyorsun?

Bu işin peşine gölge gibi düşme.Mumun gölgesi olur mu hiç?Sen güneş değilsin gölge salacak.Güne ş gölgeyi, ebedi Tan rı da seni yok eder.

Sen ke nd i işinle ilgilenirsen

Kendi kendinin belası olursun.Perde dışında k onuşacak olursan,

G önü l perdesine kan bulaştırırsın.

Tedbir okunu yaya takıp durm a.

O ok send en çıkar, yine s ana gelir.



_ Af y i>v-

' . t

W '4

'W".'it VÎ«!.

Bir gün gön lü dara lmış o köylü

Şehre geldi. Bir çalgıcı çeng çalıyordu.

Çalgıcının çeng çalması hoşuna gitti.

Ayağından çarığını çıkarıp çalgıcıya attı.

Çalgıcının başı yarılınca, çengi elinden bıraktı.

Köylün ün bıyığını yakalayıp yoldu.

Zavallı köylü ister istemez köyüne döndü.Cehaletinden şişindi, böbürlendi.

“Ben şehri hiç beğenmedim!”

Beğenmediği bıyıklarından belliydi!

Dünya üst üste yığılmış şişelere benzer.

Bir taş atarsan, şişeler üstüne düşer.

Mânâda sır ehli olmazsan,

Karanlıkta yum ruk savurur durursu n.

Burada konuşacak olursan,

Âlemi kök ünd en sarsarsın.Bedenindeki her organın tuzakla değil mi?

Neden “Yedi org anım dan kurtuldum ” dersin?Beden inden bir kıl başım eğerse,

Binlerce de rt yüz gösterir sana.Bir parmağın kesilecek olsa,

Aczinden çırpınır durursun.Dokuz katlı feleğin altında duran şişe gibisin sen.

Tıpkı testiye girip vız vız eden arıya benzersin.

Senin hesabın kitabın ne? Aslın ne?

..V.., ■v.-

.)



D eğirm en taşı altınd a du ran şişe gibisin sen.

Bilmiyor m usun yaratılış pazarında

Kudret taciri yok Ta nrı’da n başka?Sen bir yerlerden geldiğini sanıyorsun.

Bu na sıl zan böyle? Başın belada!

Pencereden çıkan yarasa gibisin.Eşik ucu nda n kapı önü ne çıkıyorsun.

Yarasa bahçede bo stand a dolanır biraz.Ko nar he r meyve ağacının tepesine.

Bir saç kılı bulacak olsa b ir yerde,

Kendini padişah olmuş sanır.

K endind en başkasını görm ez ortalıkta.Zam ane den m utlu olur bir saç ile.

Ama ateş yüzlü güneş

Yüzünü yere koyup batıncaYarasanın gönlündeki hile gider

M em esinden süt dökerek kaçar.

X X X

Ey gece gün düz yarasa gibi hareket eden!Bir avuç ayak takımı gibi düşünen!

Yarasa gibi birkaç kıla razı mı olacaksın?

Körlüğünle şirin ömrünü zayi mi edeceksin?Yarasa gibi gündüz körü, aciz

Gece gündüz körlüğün esiri mi olacaksın?

Ne güneşin yüzünü uzakta n göreb ilirsin

Ne gözün ışık huzm esin i seçebilir.Hiç duym adın m ı cebbar güneş

Vahdet burcundan doğar?G önlü n canına liyakat vermemiş.

G özün o nura nasıl dayanabilir?Git, ke ndin e yaraşanı yap.

O güneşin ö nünd e bir zerre ol.

Ey zerre! Çık, yüksel şu pencereden.Sahip old uğu n ev aydınlık değil.Bu pencerede n çıkmak sen in için uygundur.

D üny a sahrası günlük güneşliktir.

M ert olanlar gibi düşün erek bir yol ararsın.



Dönen feleğin da r alanında dolanırsın.Kendi yuvana do ğru hareket edersin,

Bu âlemde ke nd i yerine ulaşırsın.Bu mu rdarlar evinin çevresinde dolanırsın.

Zam anenin tılsımlarından korkmazsın.

Sen deniz görüyorsun, yine de sus.

Am a kabarm aya başlar diye korku yorsun.





On Üçüncü Makale

Dünya mülkü yüzük kaşının altında olsa daSenin yerin toprağın altı olacak sonunda.

Kimse ebediyen kalamaz dünyada.

Bilmiyorsan, bak bir kere mezarlığa.

Dünyayı iki kapılı bir han bil.Bir kapıdan girince çıkacaksın öbür kapıdan.

Gaflet içinde uyuyorsun , hiçbir şeyden hab erin yok.

Öleceksin istesen de istemesen de.

Kimin ölümü yaklaşırsa,On a derler: Ca n çekişiyor.

Sen, can çekişen! Aç gözünü.

Ta başından beri can çekişiyordun.

İster dilenci ol ister şahlar şahı

Üç arşın patiska, on kerpiç olacak yoldaşın.Tüm dünya senin mülkün olsa da

Yolun düşece ktir bu kapıya.

Ansızın çeneni bağladıklarındaBütün dü nya m ülkü masal olacak orada.

Sahip oldu ğun h er şeyden ister istemez

Ayrılman gerekecek sonunda.

Felek ne oyu nlar oynam am ıştır ki!Kimsenin bun dan kurtuluşu olmayacak.

Bu kadar dolambaçlı öm rüne bakıpAldanma. Ç ünk ü temeli hiç üstünde.



Ebu Saîd Ebulhayr gidiyordu;

Eşeğinin sırtında cam yüklüydü.

Biri dedi ona: “Çok yavaş gidiyorsun.

Eşeğine ne yükledin ki böyle yavaşsın?”

Dedi: “Neyim olacak? Kıvrım kıvrım g önlü m var.

Eşek bir düşerse, hiçim olacak!”

***

Ö m rün temeli hava üstünd e değil mi? Hiçtir.Bakar m ısın bu h için yüz tü rlü işine!

Bu öm ürle sen in canın şad oluyor.

Ö lüm gelince, emin ol, hava oluyor!

İskender Şeddini çeksen de

Ne vaktinden önce ne sonra gidersin.Senin ölüm ün önceden planlanmıştır.

Doğumundan birkaç gün sonraya ayarlanmıştır.

Bir dalı ortadan ikiye ayırsan,

Başka daim yüreği titrer ko rkudan.Feleğin d önü şü sana b iraz süre tanır.

Bu bir avuç kemiğin fazla süresi yoktur.D ünya nın her işi, zerred en güneşe kadar

Sanki d ün yaşanm amış gibi çabuk geçer.

İskender de olsan bu fâni dünyaSana İskenderiye ku m aşından kefen giydirir.

İsfendiyar gibi çelik bedenli olsan,

Ölüm ü beklersin önünd e sonunda.Dağ değilsin; yüce bir dağ olsan da

Çaresizlikten saman çöp üne d önersin.

Deniz değilsin; mavi deniz olsan da



Bulanırsın, h arap olursun.Aslan değilsin; kükreyen aslan olsan da

Sen feleğin tilkiliklerin i bilmezsin.Fil değilsin; fil avcısı olsan da

N em ru d gibi bir sivr isinek yüzünden ölürsün.

Sen güneş değilsin; sende bu olgunluk olsa da

Bir devir son ra yok oluşun g örünü r.

Ay değilsin; parlak ay olsan da

Tutulma vakti geldi mi, tutulursun.Örs değilsin; örs ile çekiç olsan da

Ölüm gelince yürüyüşün değişir, sendelersin.

Sağlam, sert, keskin demir değilsin.Olsan da, paslandın mı, dökülürsün.

Aslan tabiatlı, fi 1güçlü biri olsan da

Kurtların, mezarın venıi olacaksın.

("anım bedenden alıp çıkardıklarındaSeni kefen içinde kurtlara götürürler.

Kefen içinde yatıp ezildin miSen iyi yersin ama sopa yersin!

Toprak olsan, ateş soyundan olsan,

Bu lacivert dolapta hava gibisin.

Nice meyve ağac ının çiçeği döküld ü bir ateşle.Dökülen çiçekler yem oldu k urtlara.

Daha ne kadar kaçarsın keçi gibi dağ beline?İster istemez hazırlanacaksın ölüme.

Düşün bakalım, bunca kadın ile erkek

Nereye gittiler dert li yüreklerle?

Tüm âlem sahrasında bir başlan bir başa

Hep uyuyanlar görüy orum baştan başa.

Bütün yeryüzü fersah fersah

(iümıiş bedenler, siyah zülüflerle dolu.Bütün dağlarda, kırlarda adım başıSelvi boylu, badem gözlü birini görüyorum.

Hiçbir kırda hiçbir yer yoktur ki

Yolunun to prağ ında kanlı bir gönül olmasın.

Nerede bir bitki yeşermişse,Her yap rağından bir ah sesi geliyor.

Yeryüzünün toprakları azizlerin toprağı

Azizler yaprak olmuş, âlem yaprak döküyor.



Biri o divaneden istedi köyde

“Ta nr ının işinden h ab er ver bize”Şövle dedi divane: “Ha berda r olduğum da

Tanrı’yı çömlekçi olarak gördüm bu yolda.

Kafatasını birleştirdi hikmetiyle.

Bıraktı rüzgâra sonra; oldu paramparça!"

Yeıdeıı bir avuç toprak alırsan,

( laınlı toprağa bir kıssa sorarsan,

I lüııgür hüngür ağlar b ulut gibi.11er bir zerreden gelir hayıflanma sesi.Bu gönül parlatan felek ilk günden beri

(¡ece gündüz söker halkın iflahını.Sanırsın, yeryüzünde her toprak zerresi

Korkusuzca dile getirir halini.

Bizi toprak altına attın sonunda.Senin de başına gelecek aynı şey yakın zamanda.

Hey gafiller! Nasıl kabul ettiniz

Bizi toprağın altına tıktınız?Biz de sizin gibiydik başlangıçta.

Siz de b izim gibi olacaksınız sonunda.



Bir padişah d elinin birini gördü.Bir kafatasını yol üstüne koym uştu.

Deliye dedi: “Ne yapacaksın bu kafatasına?

Neler kuruyorsun kafatası hakkın da?”

Şaha dedi: “Padişahım, düşündüm de

Seni benim le m eslektaş kabul ettim.

Bilmiyorum, ben im gibi yoksul birin in kellesi mi

Yahut senin gibi bir padişahın kellesi mi?

Ö m rüm boyunca âlemde dolaştım d urdum .Senin de benim de kısm etim üç arşınlık kefenmiş.

Ord un, m ülkün, ülken olsa da

İki somun ekmek sen yedin, iki de ben.

Sen de benim gibi koşturup duruyorsun. Ne yapacaksın bunları? At üstü nden.

Hepsini üstünden atmazsan,

Yarın hepsi bo yn un da halka olacak.

Sakalar gibi omzuna tulum almışsın.

Taşıdığın su ya rın sana ateş olacak.

X X X

Azizim; gamını gör; derdini dinleyen nerede?

Ömür rüzgâr gibi geçti; uyanıklığın nerede?Yaşadın bir süre; ömür bittiğinde

Hiçbir şey kalmayacak; sende de öyle olacak.

Göz yoluyla dök gönül kanını.

Çünkü elekçinin elediği toprak olacaksın.Felek bu kadar uygunsuz olmasaydı



Toprak böyle gümüş kollu olmazdı.Gön lüm; uyuma; söz dinle artık.

Bunca gidenlerden ibret al artık.Ölenlerin mezarına çok gittin yüz naz ile.Senin mezarına gelir gelecek nesiller.

Ö m rü n uzu n diye ne caka satıyorsun?Can çekişirken çok yalvaracaksın.

Ömrün yüz veya yirmi yıl olsa daBu birkaç nefeslik ömürden hâsılın nedir?

Eğer nasib in yüz yıl ise

Şimdi aldığın nefese bak, gerisi havadır.

Bütün ö m rün de gam var, öm ür ise kısa.Acı ölümle ömrün şirin olur o zaman.

G am dan kanlı yaş akar yüzüme.

Bilmiyorum, bu sözleri nasıl söyleyeyim.

Fâni zindanda ölüm korkusundanÖldüm ben yaşamaktayken.

Nice canla r bedende Nil nehri gibi

Kabarıp taşıyor gök ku bbe nin altında.

Ömür tenceresinin kapağı hep açık diye

Ecel kedi gibi elini uzatıyor cana. Ne yapacağım ben? Geçim siz dünyad aKedinin utandığı yok; tencere ise açık.

Haydi gönlüm, ne kadar kaynayacaksın tencere gibi?

Suskunluktan kendine bir kapak edin.

Bu bela tenceresinde piştin yüz d ert ile.

Tuz gibi bu tencereye lâyık biriyim.

Hey günahkâr! (¡önlün tencere dibinden kara.

Siyah gönüllü! Tencereni kaldır ocaktan.

Tenceren taşlı, didişiyorsun hâlâ.H er tencerede b ulunan kepçe gibisin.

Ne diyey im ; her halükârd a ısrarc ısın .

Israrında n vazgeçmek bilmiyorsun.

Her saat bir başka can koy.

Boş sözlerle vakit geçirme.

Sofrandan, kâsenden ne ka dar bahsedeceksin?Vazgeç böyle ham hay âllerden.

Bütün padişahlığın ile mülkün

Fasulye ile darıdan değersizdir.



Canın gibi sevdiğin m ülkün

Para etmez; ölü m peşindedir.Dünya sahrası senin mülkün olduysa,

Sonu nda sığm ağın iki arşın top rak olacak.Toprak olmak için doğmadın mı annenden?

Ned en ısra rla bağlar, seyir köşkleri yaparsın?

İhtiyacına göre ev yapan kimse

Evinde gül gibi h ayatını sü rdürür.Evini yapm ışsan yam açta bir yere

Seyir köşkünü neden yaptın yükseğe?

Kendi başlangıcından, sonundan haberdar değilsin.

Toprak ile kan arasında sıkışıp kalmışsın.Kendi başlangıcına, kendi sonuna bak.

Arkanda ne vardı? Ön ünd e ne olacak?

Senin kanlı yerin ilkin ana rahmiydi.

Kan seni yıkadı, kandan toprağa geldin.Kandan meydana gelirsin başlangıçta

Yoldaki toprağın altına gireceksin sonunda.

Toprak ile kan arasında kim mutluluk arar?Aklı başında biri bu konuda sana ne söyler? Ne gaflettir bu! Bunca so ru n varken

Toprak ile kan arasındayken işini yürüttün.

Temiz veya kirli olarak gitsen de

Kandan geldin, toprağa gittin.

Neden kan ile toprak arasında m utlulu k ararsın?

Bir kulsun sen; neden özgürlük ararsın?

Bendeler gibi el pençe divan dur.

Çünkü â dem oğlu gamsız kalamaz.Hâzineni doldursaıı da altınla, güm üşle.

Sıkıntı çekmeden su bile içemeyeceksin.Hazırla kendini; kapı açılmıştır.

Gevşeklik etme; işin zor olacaktır.Bu kadar lafın sana ne yararı olur?

Git, kendi elinle bir şeyler yap çabuk.

Kendi elinle bir şeyler yaparsan

Bir işi yiiz bin kez yapmış olursun.



Adamın birinin çok parası vardı, vasiyet etti:

“Ben ölünce mallarımı Muhtara götürün.O bunları ihtiyaç sahiplerine ulaştırır.

Reis olduğu için kim haklıdır, bilir.”

Bütün parayı M uhtara götürdüler.

O parad an bir man gır aldı.Dedi: “Hayattayken o adam

Şu kadarcığını verseydi eliyle,

Bu kadar parayı Pe ygam berin vermesinden

Çok daha iyi olurdu.”



On Dördüncü Makale

Ey yoldan uzak düşmüş gafil!

Ansızın gaflet içinde öleceksin.

Gaflet içinde terk edeceksin hayatı.

Yazık doğrusu böyle gafil kalırsan!

Yaşama arzusuyla bir ömür koştun.Ama hayattan istediğini alamadın.

Gözün özlemler içinde yolunu arar.

İşte o zaman tepetakla olur.

D ünyanın y ırtık giysisi içindesin.Sen ırıânâsızca hep davada kaldın.



Birisi yolda yırtık pırtık giysi görse, alırdı.

Onun işi yırtık giysi toplamaktı.

Paçavra d olu evine bir gece

Bir kor ateş düştü.

Paçavralar yanarken o da yandı.

İki düny ada kim üzü lür buna?

X X X

Hey yırtık toplayan! N eden paçavra toplarsın

Ne zam ana kadar paçavra iç in de otu ra ca ksın

Gözlerin yolda paçavra arar.Hem sen yanarsın ansızın hem paçavralar.

Ölünce kurtulacağım sanıyorsun.

Musibete düşmüşsün; nasıl kurtulursun.

İyi bil bunu; canın çıkınca

Ze rre zerre tufan gelecek başına.

Her bir zerre seni boş bırakmayacak.

Her zerren can çekişmeye başlayacak.Mezarından seni kaldırdıklarında zorla

Yalın ayak, baş açık, mahşer sahrasında

Kendi harmanını böyle ateşe verdin ya

Ne yaptığın ı bilmiyorsun kendi bed en ine.

Nefs in in gu lyaban iliğ i ne kadar sürecek?

Dü nya düşkünlüğün ne kad ar sürecek?Ömrünü yitirdin sen boşu boşuna.

Kendi h aline ağlarsan, yeridir.

Dünyada kıymetli olan bir nefes var.



İşte o bir nefesin kıym etini bilmelisin.

Gaflet içinde um ursam adın onu.Sen bilmiyorsun bir nefesin değerini.

Bazen m ucize bazen kan ıt gösterdiler.Bazen Tevrat, bazen Kur an gösterdiler.

İyiden, kötüden seni haberdar ettiler.

Senin için H akka giden yolu kısalttılar.

Anlattılar sana neyi, nasıl, niçin yapacağını.İsteklerinin gözüne mil çek; Tanrıya ibadete koyul.

Bunca zahmet, bun ca rica

Senin kibirlenm en için değildi.Böbürlenme p azarın da salınıyorsun.Kimse sana ne ad vereceğini bilemiyor.

Buruş kırış bir elbise giyersin.

Çulu, kefeni hiç düşünmezsin.

Elin, ayağın kırılmadıkçaDoym azsın ekmeğe, giysiye, makam a.Senin böyle başın, böyle ayağın oldukça

Her şeyin zararını, kârım hesapladıkça

Sen toprak tabiatlı, bunca zan içindeykenBaşını koyup öldün mü, bırakacaksın her şeyi.

M utlusun, gu rur rüzgârına kapılmışsın.

Ama ellerin bom bo ş kalacak.Uykuda olduğun için sözden anlamıyorsun.

Kefene sarıldığın vakit de anlamayacaksın.

Sözden anlıyorsan, git, çalış, çaba göster.

Bu âlemden azığım yanında götür.

Bir ibadetle kurtu lduğ un u sanıyorsun.

Gafletinden boş boş oturuyorsun.Dostum , bu ha lin sana hiç yakışmıyor.

Bu dünyayı terk ederken tem iz olmak gerek.

Feryadın, susm an ın faydası yoktur.Senin varlığının iyileşecek duru m u yoktur.



Duyduğuma göre Tanrıya yakın bir ihtiyarınBir gece şiddetli diş ağrısı tu ttu.

Sabah lara kad ar feryat ettiD erken hatıftan bir ses hitap etti.

“Bir gece başını yastığa koymadın. Neden Tanrı hakkın da ileri ge ri konuştun?”

Ertesi gece ihtiyar uta nd ığı için Tanrı’dan

Kapattı ağzını, hiç kon uşmadı.

Diş ağ rısınd an dolayı ciğeri yanıyordu.

Am a T anr ı’dan utand ığı için başını eğmişti.Hatıftan yine bir ses duydu.

“Ta nrıy a karşı sabırlı olmaya mı başladın?”

Başımıza acayip bir iş gelmiştir.

Biz bu işe devam etmişizdir. Ne sö ylenebilir ne susulabilir.

Ne haberl i ne habersiz ka lınab ilir .Ad em oğullarm ın başına gelen bu halBu zor iş kim in başına gelm iştir?

Söyle; insa n k imdir? Bir zavallı.

Bir avuç toprak, bir sürelik ömü r.

Düz ene sokulmuş bir avuç kemik.

O nu n ü stün e bir deri gerilmiş.

Bir avuç damar ile sinir bir araya gelmiş.

Bu düzen ek bazen balgam bazen te r döker.

Bir eliyle yüz naz içinde azık yer.



Bir eliyle yıkar, kend ind en defeder.

Söz verirse, du rm az sözünde.Mutluluğu ürem e organında.

Tuvalet onun raha tlam a yeridir.Rahatladı mı dışkısını asmalığa döker.

Cariye ile kadınla sohbet ederse,

Bilirsin sen, havanda su döver.İpek böceği kozasından kefen yapar.

“Ben ipekli giysi giyerim” der.

Gönü l kanıyla d ışarıda n altın getirir.

Ecel geldi mi altım ondan geri alır.Bütün görm e gücü, tuzlu iç yağı olan gözBütün işitme gücü , bir parça kıkırdak.

Ayağına bir d iken batacak olsa,

Diken onu ora cıkta yere mıhlar.

Biraz fazla yem ek yiyecek olsa,Karnı ağrılar içinde kalır.

Az yiyecek olsa, zayıflıktan, ha lsizlikten

Beden sağlığından umudunu keser.

Ölü veya diri b ir an kalmıştır.Bütün öm rü bir ana rehin olmuştur.

Ne bir an soğuğa dayanabilir.

Ne sıcağa dayanabilir.

Ne bir işte sabrı vard ır

Ne bek leyecek takat i vardır.

Karınca gibi zayıf, yılan gibi zehirlidir.

Başında saman gibi zan dağı vardır.

Yüz zorlukla bu z inda nda doğm uştur.

Çok can çekişmiş, sonunda can vermiştir.



)î-.-./İV4-

O m ânâlar bilen M ecnuna sordu biri:

“Bu halk kimdir? Bu dünya işi nedir?”Şöyle ded i Mecnun: “Bü tün bu işler ayrandır.

Ayran üstüne birden sinekler üşüşmüştür.”

X X X

İçine dü ştüğ üm üz vadi nas ıl bir vadidir?

Kendi yüzümüzden ayak izlerini kaybetmişiz.

Bu vadide kendi kendimizin gulyabanisiyiz.

Dah a ilk gün den ke ndimizle meşgulüz.

Aciz ka ldık mı feryat ederiz.

Bela geçti mi unutuveririz.

Yazık ki bizim dünya telaşımızda

G am ımız çok, hâsılımız yoktur.Gö zün den yüz denizlik yaş dökse n

Allah b ilir ya sen bir hiçsin.

Azizim, eline bir kabak geçirirsen

Onun üstünde göz, yüz yaparsın.

Kabağı buzla doldurur, öyle tutarsın.

Böylece kaba k dam la da mla yaş döker.Bu yaşlar yağm ur ka dar çok olsa da

Kimsenin gözünde yoktur değeri.

Biz de ku dretin yanında böyleyiz.

Bazen güle riz bazen yaş dökeriz.

X X X

Binlerce gönü l bu ateşte keba p olmuştur.

Kim b u b ir dam la suya bir şey diyebilir?





Keramet sahibi olan birinden işittim.Yalıudinin biri me yhaney e gitti bir gün.

M eyhanede harabe bir yer vardı.

Burası rintlerin kumar oynadığı yerdi.

İki kişi oturmuştu kumara.

Koy muştu her biri gümüşü, altım bir kenara.

Yahudi de oturdu onlarla kumara.Bütün parasım kaybetti kumarda.

Bir evi, bir bağı vardı; kaybetti ikisini.

Hiçbir şeyi kalmadı, iflas etti,

filinde altın, gümüş kalmayınca

Sıra göze geldi; bir gözünü kaybetti.

Her nesi varsa gitti elinden.Bir gözünü kaybetti, kör oldu.

Ona dediler: “Böyle aciz kaldın.

Müslüman ol, kendi dinini terk et.”

Bu sözü duyunca Yahudi öfkeyle

Bir yumruk attı Müslümanm gözüne.

'Dilediğin her şeyi yap

Ama dinim hakkında bana lal söyleme.”

Bir Yahudi Yahudilikte bövleyseDin ehli olan nasıldır, bilmiyorum.

Bir gözü kalana kadar her şeyi kaybetti.

Ama gönlünü dininden koparmadı.

Ky bu toprağın kumarhanesinde



Varını yoğunu böyle kaybeden!

Bazen ay gibi parlak yüz ünü kaybettinBazen siyah zülüflerini kaybettin.

Gençliğini, ok gibi dü zgün boyunuBu yolda kaybedip ihtiyar oldun.

Nurlu gönlünü aydın lık gözünle

Gaflet içinde kayb ettin külhan köşesinde.Kirlettin şehvetle kendini.

Gaflete bulaştırdın canınla bedenini.

Ey hurafelerin adamı, vakit geldiyse

M eyhane sokağ ından çıkar başını.



On Beşinci Makale

Yazık ki yolu gören gö zün yok!

Şirin ömrünü gaflet içinde geçiriyorsun.Gaflet içinde geçirdin bir zam anı

M ezarda mı bir şeyler yapacaksın?

Ey işlerinde hırsa kapılan!Elif gibi düzgün boyun bükülmüş.

Şimdi ibad et etmenin sebebiAni gelecek ölümden korkman mı?

Çok sevindin, hayattan kâm aldın.

Şim di yaşlandın , aciz kaldın.

Hey ihtiyar! Ne zam ana k ad ar ilaç yapacaksınGitmek zorundasın. Ne tedbir alacaksın?

Hey ihtiyar! Hırsın zerre kad ar azalmadı.Sanki sütten kesilmemiş çocuksun.

Yaşını başını almış insan için hırs çirkindir.

Apak saçlarla günaha girilir mi?Şaşkın ihtiyar! Madem saçların ağarmış

Bu halinle günaha girerim deme.

Avucunda ateşli bir azık var.Yaşlı halinde elinde kadeh var.Madem acı su ile bedenini yıkıyorsun.

Kendi tuzlu gözyaşmla ke fenin i yıka.

Tilkilik ederim deme; rahat dur.

Zamane gözden düşürmesin seni.

Korkm uyor musun bu dün ya sokağından?Sen gafili kapıp orta dan kaldıracaklar?

Sen güzelce oturm uşsun , felek koşturmakta.

Sen yem toplayan kuşsun, ö m rün uçmakta.



Uyumuşsun ama yaşın gelmiş elliye

Uyan şimdi, çünkü zamanı geldi.

Gerçi dünyada ö m ür boyu kan ağladınAma şimdi ağlam an yeterli değildir.Şu fâni dünyadaki iş nasıl bir iştir?

Bu dünyanın işi öbür dünyanın işidir.

Kendi haline yan; kimse üzülmez sana.

Ne diyeyim sana? Cîerçekten de böyle biri yoktur.Bir işin çıkmışsa, bu senin işindir.

Senin işin kimse nin um uru değildir.

Senin ölümünle birinin gönlü yaralanırsa,Kendinden korkar, çünkü ölüm önün dedir.

Senin ölümüne çok ağlayan kişiKendi ölümünden korkar, zarı zarı ağlar.

Zam an olur, dud ak gülmeyi bırakır.

Zaman olur yüz dudak güler.

İhtiyar! İşin var! Kan iç.

idinden geliyorsa, im anla canını kurtar.

Arkadaşın, eşin dostun olmayacak.

Sen kendinle ebediyen başbaşa kalacaksın.Korkm uyor m usu n, yarın bu ateşteyken sen

Herkes seni bugünkü gibi yanında mı tıılacak?

Şimdi diyeceğimi dedim, hemen gittim.

Ekinimi ektim ama haşatımı bilmiyorum.

Şimdi benim işim konuşmakladır.

İbadel edecek olsam, takatim yoktur.

Arlık b aşımd a kavak yelleri esmiyor.

Çünkü toprağın altına girmem gerekiyor.

Şimdi ömrüm pilim pırtısını topladı.

Toprağa gittim, elimde hava kaldı.

Şimdi sevinçli veya gamlı gittimse,

Arzulu bir gönülle toprağa giltim.Gam dolu cihan beni çok gamlandırdı.

Kambur felek sırtımı iki büklüm etti.

Benim gamım daha ne kadar sürecek?

Bir iş yaparsam, clilimle yapabilirim.Dinin, dünyanın sırrım çok araştırdım.

Dine ulaşamad ım; o nd a geri kaldım.

Nefesim so ğudu, gönül elim den çıktı.



Yaşlılıktan saçlarıma ak düştü.

Misk gibi saçlarım apak oldu.Kefen lâzım çünkü beyaz kâfurum var.

Saçlarım kâfur gibi bembeyaz oldu.

Rskiden simsiyahtı, bembeyaz oldu.

Saçlarım bembeyaz olunca

Dünya ana benim için memesini siyaha boyYaşlılık yüzünden düşkün biri oldum.

Elimden tutacak birini bulam az oldum.

Gençler güzel güzel !at dokunduruy or.Laf dokundurup yüreğime ateş düşürüyor.

Ama ben sabırlıyım. Ç ünk ü on lar daBenim gibi biçare, perişan olacaklar!



Bir delikanlı uzak tan bir ihtiyar gördü.Beli yay gibi iki bük lüm olmuştu.Gençlik havasıyla dedi: “İhtiyar!

Bu yayı kaça satarsın? Gel, al paranı.”

Delikanlıya dedi ihtiyar: “Hey gidi hayat hey!

Bunu bana bedava verdiler.Paran yan ında kalsın delikanlı.

Yarın sana da bedava verecekler!”

XXX

Yaşım altmışa gelmişse, yok zararı.

Ben bu yaşımda iki büklüm, yay gibi oluyorsam,Yetmiş yaşı da görebilirim demektir.

Böyle bir av kim in eline geçm iştir?

Okçu yüzüğüyle ok düzgü n atılır.

Benim yaşıma ge lince bel yay gibi bükü lür.

Okç u yüzüğü ve ok ile kuvvet artar.

Bu yaşla, bu belle gönül yarası artar.Yaşlılık dolayısıyla derd im çoğaldı am a

Sırtım dışında hiçbir yerim kamburlaşmadı.

Bir iklimin benimle olduğunu sandım.Bu iklimin yarısında ben olduğum u anladım.

Yaşlılık oturdu kucağıma çarçabuk.

Başımdan böyle du m an hiç çıkmamıştı.

Öm rüm ün duvar kenarında uzattım elimiÖmür gelip geçince, nedir bunun hâsılı?

Ö m rüm ün şarap testisi tortulandı. Ne güç kuvvet ne yiğitl ik kaldı.



■s'k ( } " i ;v ■ - A / (

Zaman zaman şehvetle uzatırdım elimi " f :

w,,> Takatsiz kalınca, bund an da nasipsiz kaldım. i w

Bund an son ra da hayır gelmez benden.

Bir zam an lar çok hayır gelmişti ben den . T:'''

Yenilmeyecek ne çok şey yedim , gitti.

Yapılmayacak ne çok şey yaptım , gitti.

Gönül ateşimle ciğerimden duman çıktı.

Hızlı gitmişim ama bunu geç anladım.Ö ngö rülü bir aklım olsa da

Önümde hangi gam var, nasıl bileyim?

Gözden uyku, gönülden hu zu r gitti.

S o n u m n a s ı l o l a c a k ? B i l i n i y o r u m .

Ölüm korkusuyla yüreğim eriyor.

Eşeğim topal, yolum çok uzun.

Gençlik gün lerimi hatırlıyorum.

Çeııg gibi her makamda feryat ediyorum.Biliyorum, ecel çökmüştür ümüğüme.

Çünkü öm rüm yeterince uzun sürmüştür.

Yazık ki dünya sebepleri yüzünden

Bu dünya girdabına düşmüşüm .

Kendimde bir hazine arıyordum.Bu hâzinenin perdesi kalktı gözümün önünden.

Bir gece u zattım elimi hâzineye.

Cansız kalıverdim. Yazık, ne çok zahm et çekm iştim!Gönlümde yüz hasretle dünyadan gittim.

Hayret dışında dünyadan ne kalacaktır geriye?

■V _ ' V'

Başımızdaki sevda ne boş sevdadır!Başımızdaki düşünce ne zor düşüncedir!

Kendi dev rimizin zararı biziz.

Kendi önümüzdeki engel biziz.5 ;• İşini yü zün e gözün e bulaştıranlarız.

Hepimiz kendi yüzümüze âşığız.

Dünya beşiğimiz; hepimiz çokça uyuruz.Gaflet sarhoşluğuyla he pim iz harabız.

Tanrım, kıyametten önce bana

O m ân âda n birazcık nasip et bana.

- İX i ,... : i f -~

W ' - i t



On Altıncı Makale

Dostum, yolunda çok kum var.Her bir kum tan esinden kurtul.

Kum yükünü bir bir çekersen.

Bir dağı çekmekten kolaydır. Nefis isteği, kibir, şehvet, hırs

Yalan, öfke, cimrilik, gaflet, bolluk

Hepsi pusu kurmuştur yoluna.Hepsi gafil avlamak ister seni.

Bu kumlar bir araya gelirse,Bir dağ olur, altında ezer seni.

Gönlün din yolundaysa, sakınCe henne m ateşinin dağı bu dağdır.İyi bil şunu, ne kada r dünya süsü varsa,Hepsi bulanıklık getirir senin canına.

Bizzat yetiştirmediğ in şeyi ned en istersin?

Bizzat kaybetmediğin şeyi neden ararsın?

Tanrı sana verdiği bir dirhem iSenden alırsa ey kendi benliğine düşen!

Dünya senin haktanımazlığım bilir.

İki dünya senin nankörlüğünü bilir.

Burada bir gram altınla mest olmu şsun.O ranın yüz m ülkünü elinden kaçırmışsın.

Senin asıl yerin bu dünya değil.

Dünyaya aldanmak doğru değil.

Vefasız dünya b ir geç itten ibarettir.

Yolculukta bunca taham m ülün nedir?

Akıllım! Sen bir can ile bedensin.Külhan ortasında yanan bir çerağsın.



Bu külhan senin bahçen olacaksa,

Senin çerağın yansın bu külhanda.Can yakan, cazibeli dokuz kat felek

Bir gün seninle düğün yapacaksa,Yaparsa seninle düğün, bağır hemen.

Bağır “C)ıı kâsesi bir paraya!”

Âlemin derinliklerindeki Yunus isenYerin balığın karnıysa, ses çıkarma.Ay yüzlü bir Yustıl isen,

K a n a a t e t k ı ı y u d i b i n d e k i o d a c ı ğ a ,

bi ra/ , sı ı, bi ı e k m e k l e yet in .

Neden ziyana bakıp hesap yaparsın?tümlük rızkın yarım ekmek olsa da

Dünyanın bütün işi namus ile namdır.

Git, her gün, yarım ekmeğini kazan.

Sonra otur, öbü r dünyanın işine yönel.Kim ka naat içinde feragat ederse,

Başına ay ile güneşten taç giyer.



O fakir tekkeden çıktı dışarıBaşında eski püskü bir külah vardı.

Biri şaka yollu dedi: “Hey akıllım!Külahını bana kaça satarsın?”

O din dervişinin cevabı şu oldu:“Dünyayı versen de satmam bunu.

Niceleri bu küla hın alıcısı oldu.

Dünyanın karşılığında istiyorlar bun u.

Satmıyorum çün kü d aha çok eder bu.Bunun bir ipliği iki dünyanın mücevherine değer.

Ne bilirsin, benim başım da ne var?

Benim başım yok, başımda taç var.”

X X X

Gönlüm; derdin varsa, uyanık ol.

Uyumak, yemek içmek için getirmediler seni.

Diyelim ki bütün âlemi yedinSavaşsan da ölümden kurtulamayacaksın.Sana senden ne kadar za rar gelecek? Ke ndin in âfetisin.

Âfet sensin; kalk kendi önünden.Söyle, utanmazlık, küstahlık ne zamana kadar?

Ne taş yüreklisin! Keseksin sanki!

Eğri veya doğru üstüne düşeni yap.Do ğru yap tıklarında sorgulama olmayacak.Yolunun toprağı bir gün yatak olacak sana.

Bu çarkıfelek seni döndürmeye başladı.Bir gram altına ka rşın yüz ayrık otu attı.



Köpeğe sordular: “Paran v ar m ı?” Köpek sıkılarak

Bazen ba ğırır bazen kavga ederdi.

***

Köpek para u tancından feryat ederse,Bir gram altın için efendi nasıl mu tlu olur?

Köpek para utancından bağırır, dalaşır.

Para az da olsa sana haykırır.Bir yerd en eline birkaç ku ruş geçerse,

O değersiz para yüzünden sesin yükselir.

Yüz kese altın saçsan da

İşin doğrusu tutumlu olmaktır.Ey dünya düşkünü adam! Sarhoşsun.

Bu dünya d üşkünlü ğünd en ne göreceksin?

İsteklerine kap ılan insan! Niçin pu ta taparsın?Kâfirler gibi puta yüzünü d önm üşsün.

Niçin kâf ir le rin yo lunu tu tu yorsun?Sen paraya tapıyorsun, kâfirler puta.

Yüz batm anlık put altın değ ildir kâfirlerin katında.Dindar adam! Bir gram altın, altındır gözünde.

Haydi, dünyayı dünya dü şkü nü ne bırak.

Altını, putu kâfirlerin avucuna bırak.

Altın pu t ya pm aktan başka işe yaramaz.Put, atılm akta n başka işe yaramaz.

Yüz altın hâzinesini ö nüne alsan da

Yoksul olarak öleceksin so n nefesinde.



O d i v a n e s o r u s o r d u şa ha :

“ P a ı a y ı m ı s e v e r s i n y o k s a g ü n a h ı m ı ? ”

, Şah d e di : “ P a r a d a n h a b e r d a r o l a n k i m s e

K u ş k u s u / d a h a ç o k s e v e r p a ra yı . ”

Ş a h a d e d i d e l i : “ Ak l ın v a r s a n iç in

G ü n a h ı g ö t ü r ü p p a r a y ı b ı r a k ı y o r s u n ? ”

( . ¡ i m a l ı m ı y a n ı n d a m e z a r a g ö t ü r d ü n .

B ü t ü n p a r a l a n b ı r a k t ı n , ö l d ü n .

S e n i n c a n ı n ı t e s l i m e t m e n g e r e k .

P a r a y l a pu l l a d o l u d ü n y a d a n m a k s a t n e t i n ?

S e n d ü n y a y l a o r t a k o l m a y a c a k s ı n .

( ¡it , h ı r lo k m a , b i r h ı r k a y la y e l in .

T o p r a k ü s t ü n d e , h a s ı r ü s t ü n d e o l s a n d a

P a d i şa h s ı n d ü n y a i le d ü ş ü p k a l k m a d ı k ç a .

Z a h m e t s i z e k m e k b u l a m a y a c a ğ ı n a g ö r e

K m e k s i z ü s t ü n e ç u l g e ç i r e m e y e c e ğ i n e g ö r e

N e d e n k e n d i n i s ı k ı n t ı y a s o k t u n ?

K e n d i n i k a r a t a l i h i n k u c a ğ ı n a a t t ı n .

H ı r k a n v a r , b i r l a m e k m e ğ i n v a r .

Fa z la s ın ı i s t e me k ş a n ş ö h re t i ç in d i r .

N i ç i n i n s a n l a r a b a ğ l a n ı p ger i k a l d ı n ?

C i ğ e r i n k a n l a n d ı , g ö n l ü n h ı rs l a d o l d u .

B i r g r a m a l t ı n i ç i n g ö n l ü n i k i p a r ç a o l u y o r .

“ O p a r a l ı a d a m d ı r ” d e n i l m e s i n i i s t i y o r s u n .

H e y g a m l ı a d an ı ! Y a r ı m e k m e k i ç in



N e d e n y ü z s ı ı y u n u t o p r a ğ a d ö k e r s i n ?

A z iz i m, s a m a n ç ö p ü k a d a r m i n n e t y ü k ü

Yü z m i h n e t d a ğ ı n d a n a ğ ır ç ek er .



Bir soru sordu o perişan halliye:“Sen neyi seversin?” Dedi: “Küfürü.

Bana ne verirlerse versinlerKüfürden başkasına minnet etmem.”

İnsanlara neden bu kadar bağlısın?Gö rünü şe göre sen bu halka muhtaçsın.

Bir gün parasız, çulsuz kalırsan,

Kimse üç kuruş için elinden tutmaz.Açlıktan yarı ölü yarı diri olsan da

Yarını ekmek elde edem ezsin.

Bir gün iki ekmek u ğru na

Aşağılık insanlar çö ktü rü rler seni yere.

Bak, Yüce Tanrı keremiyle

Namazda kaç kere çöktü rür seni yere?Senin gözün bey lerde, hanlarda.





Bir âşık divane nin y an ına gitti o şah

“Hey divane! Dile benden bir şey.Gü neş benim tacımd ır, gökyüzü atım.

Bağışlamam için ne den bir şey istemezsin ?”

Şaha dedi divane:”Ey bolluk içinde uyuyan!

Bugün sinekleri ben de n uzak tut.

Şu sinekler beni o kadar ısırdı ki

D ünya da ısırılacak başkasını gö rme diler sanki!”

Şah dedi: “Bu benim işim değil.Sinekler benim hükmümde değil.”Divane dedi ona: “Topla pilini pırtını.

Sen ben den yüz misli acizsin!

Senin bir sineğe hük m ün geçmiyor.Git haydi, utan padişahlığından!”

***

Tüccarın, şahın etrafın da ne dolanırsın?Adamsan, böylelerinden uzaklaşırsın.

Gö rüyorsun nice insan aralıksız

Dü nya için talepkâr olmuştur.

Hepsi bir türlü gam kede r içindeBir arpayı bir arpaya katmaktadır.

İnsanın tabiatı her yerde alışkandır.H er insan bir âdet öğrenm eye m eyyaldir.

O nları hallerine bakıp an larsan

Sen de cehaletinden hırsa kapılırsın.

Zen gin senin gözü nde paralıdır.



Yoksul ise yüz sıkıntı içindedir.

İkisin den dolayı kârda, zara rda değilsin.

Peki ne den bede ninde can üz ün tüsü yok?

Hırs uğrun a yoksulundan, zenginindenSana dön en nedir, iyi bak.

Ö m rün de n o n yıl azalacak olsa,

Gam ç ekm ezsin malın çok olsa da.

Senin malın ömründen, canından fazla.

Bilmiyorum bu nasıl cinnet, nasıl sevdadır?

Ey habersiz! N e zam ana ka dar oturacaksın?Yakin sahibiysen, kanaa t etmelisin.

Yastık yoksa, koy başını kerp iç üstüne .Bir güzel yoksa, idare et bir çirkinle.

M adem y arım ekmeğin var, yarım canınla

Nasıl denk geliyorsa, dü ny ay ı öyle yaşa.



O yoksul bir gece tan dır da yattı.

Sam ur kürke sarınm ış bir şah gördü.

Kış mevsimiydi, şiddetli ayaz vardı.

Şaha dedi yoksul: “Ey akıllı şah.Sen soğuktan habersiz olsan da

Biz de geçirdik bu geceyi bir şekilde!”

***

Azizim, şu dönen m abed in dibinde

Mert gibi sabırlı ol, kanaat et.

Yiğitçe sabret, o tur yerinde.

İçeri koşturm a, o tur orada.Bir bilge rum uzla a nlatm ış bunu.

H er işte sabırlı o lm ak m akbuldür.İnsanların acizliği hep konuşmaktan gelir.

Bu söz akıl için güneş gibidir.

İnsa noğ lunu n canı hırsla koşturur.

Âdem’in hırsıyla buğday meselesini gör.

Gö nlünde hırsa yer vermeseydinMe’vâ Ce nnetinden uzak düşer miydin?

Hırs bize Âdem’den m iras kalmıştır.Bu ne bitme z sıkıntı, n e zo r iştir!



V...ı?

£}

İh-' _9, Jö...

A .'\

% p

Kendi kulağımla duyd um herkesten:

Bir karıncaya yılda bir tane yeter.

Hırsından toprakta pencere açar.

Bazen buğday, bazen arpa, darı çeker.Eğer zamane den bir fırtına koparsa,

Ne o ne pencere ne tane kalır.

Yılda bir tane ona yeterse,

Bir taneden fazlasını aramak haramdır.

O karıncan ın hali insana örnek oldu.O karıncanın bedeni, aklı, gücü yoktu.

Kendi hırsının eline yakalanmış.Şana şöhrete, iyiye kötüye yakalanmış.

Ansızın ölü m gelir çatar ona.Terk eder h er neyi varsa.

Hangisini daha çok seviyorsa ¡¿<,

Gönlü ondan m uradını alamaz,

i Ecel ans ızın can ını alınca

Dünyanın her işini bitirmiş olur.

Ne o ne onun hırsı kalır. ¥p-

Efendi nerede? Yüz yoksul geride!

4 4

xr,.( 5 v ~ - x ( . *229



Duyduğuma göre gözü keskin bir fare

Kedilerin pençesinden kan ağlıyordu.Daracık bir delikten çıktı dışarı.

O nu n darlığından dü nya daralmıştı.

O nu n zannınca evin bir köşesindeTesadüfen bir yumurta saklanmıştı.

Yürüdü , yu mu rtaya yaklaştı.Yumurtayı yerinden oynatmak mümkün değildi.

Ne pençesi yum urtaya işliyordu Ne dişleri yumurtay ı kesebiliyordu.

Uzun bir süre yumurtanın çevresinde döndü.

Acayip bir hile yaptı, geri döndü.

Geldi, b ir başka fareye seslendi.

Onun kulağına bu haberi fısıldadı.

Fare geldi, yum urta nın altına girdi.

İki eliyle iki ayağı yum urtaya keme r oldu.Ö bür fare tuttu onun kuyruğunu

Yuvanın ağzına ka da r çekti onu.Dışarıda k edinin b iri ya tmıştı pusuya.

Meğer o aslan yürek li kinliyd i o fareye.

Fırladı yerinden fareye doğ ru

A m a fare deliği dasdaracıktı.Ke diden korktu, sıkıştı dara cık yerde

Kedi o fareyi yakaladı yumurta ile.Kedi pençesiyle ayırdı yumurtadan onu.H ırsından gam ından k urtardı fareyi.



Bakar mısın, o zalim nasıl didindi!

Sonund a ken di o yununa nasıl geldi!

O rehber insan uygun örnek verdi.

Sıçan ile fikri boz uk sıçan örn eğ ini verdi.

***

Ey gece gü nd üz hırs içinde koşan!

Karınca ile fare gibi hile peşinde koşan!

Hırsın ba şına y ular olmuş.Senin hırs ın var, devenin de yuları.

Gece gü nd üz yıldız gibi gü ndü z körüsü n.Karınca gibi gece gündüz hırsının esirisin.

Böyle kan ağlamanı nimet bilme.

Elaman farenin, karıncanın, insa nın hırsından!

Elaman şu sinek yiyen örümceklerden!

Hepsi de akbab a gibi m urda r peşinde.Elaman bir avuç kemik ayıklayıcının hırsından!

Hepsi de kılıksız, köpek tabiatlı.

Kan içen mide olmasaydı,

İnsan böyle zavallı olur muydu?Gece gün dü z ko şuşturm aya başlamış,

İşi gücü m idey i do ldu rm ak olm uş.

Su ile ekm ek de rdine düşmüş.Şu Cehen nem bir zaman dolsun istemiş.

İnsanın ke ndin e çektirdiği h er zah m etten

Ağır basar m idenin istedikleri.

Miden senden ateş ile duman çıkarır.

Bu Cehennemden o Cehenneme sıçratır.

Sûfi görürse senin sürçmeniKuşkusuz seninle âşık atmaya kalkar.

Doldur mide ni. Sende bir yüre k varsa,Uzakta durur yüreğin senden daima.

Sen nefis ök üzü nü besiye çekmişsin.On a secde etm ek için z ünn ar kuşanmışsın.

Sâmirî hile ile altından yaptı o buzağıyı.

İnsanlar eşekliğinden o buzağıya secde etti.

Nefsinin buzağıs ı doymad ık ça

Yüz ibadet etsen de seni rahat bırakmaz.



Karnın doyup da rahatlarsan,

Sırtından ağır bir yükü atarsın.

Senin canın b eden ku yus una düşmüştür.

C an ın b ir iple kuyuya sarkm ıştır.

N efs in in kurd unu hile ile alt et.

Çık kuyudan, onu baş aşağı et.Tilki gibi kuyuda kalırsan ,

N efs in in kurdu kuyu dib inde parçalar seni.



Yol üs tün de b ereketli bir kuyu vardı.

Bir ipin iki ucu iki kovaya bağlıydı.

Yukarıdan boş kova indiğ indeÖb ür kova kuyuda n dolmuş olarak çıkardı.

Bir avare tilki ora dan geçiyordu. Nasıl olduy sa , o kuyuya düşüverd i.

Kuyunun dibinde kovayı gördü, içine oturdu.

Kovanın ipine sımsıkı tutundu.

Bir yaşlı kurt o sırada k uyu b aşına geldi.

Kuyuya bir tilkinin düştüğünü gördü.Tilkiye dedi: “Bizi özledinse, söyleBen mi ineyim? Yoksa sen mi yukarı çıkarsın?

Kuyudan çıkarsan, senin için dah a iyi olur.

Böyle bir çölde be nim gibi ku rt d ostun olması dah a iyi.”

Yüreği daralmış tilki cevap verdi ona:

“Benim ayağım sakat, iyisi mi sen gel aşağıya.”

Kurt hareketli kovaya oturd u he m enOk yaydan fırlar gibi hareke tlend i kova.

Kurt hızla kuyu nun dibine inerkenTilki de aynı hızla çıkıyordu yukarıya.

Yol orta sın da birbirlerine kav uştularOrad a birbirlerin in yüzü nü gördüler.

O zalim k ur t başladı konuşmaya:

“Hey tilki! Beni yalnız bırakma!”

Hilekâr tilki cevap verdi ona:“Sen gidedur, bekle beni, gelirim az sonra.”

O kavgacı kurt aman bulabilir mi?

Kurt tilkiyle barış yapabilir mi?



Kova yıldırım hızıyla iniyordu aşağı.

Öbür kova fırtınaydı sanki, çıkıyordu yukarı.Ku rt kuyun un dibine varmıştı.Tilki ona bakarken yukarıdaydı.Yaşlı kurdun dermanı ne olabilirdi?

Böyle bir durumun dermanı olamazdı.

O h uysuz kurt kuyuya düştüğünd e

Ağzı laf yapan tilki kurtardı yakayı.

***

Bedenin bir kuyudur, canın düşmüş ona. Nefis kurd una kaybett irm iştir izini.

Söyle, canın Allah’ın ipine tutunsun.

Bakarsın bela kuy usun dan kurtulursun.

Bu nefis külhanda kalmış köpektir.

Kemik uğrun a be dend e kalmıştır.

Üstünde incir kuşunun kemiği olsa da

Emin olma, bir köpek yatıyor yanında!



C) kedi kebabı gözüne kestirdi.

Sofradan kebabı kaptığı gibi kaçtı.

Biri kedinin yolunu kesmek istedi.

O kediyi k ıskıvrak yakalam ak istedi.

Bir aziz kediyi gördü uzaktan.

Kediyi yakalamış, dövüyordu o adam.

Adama dedi: “(¡önlün de ka rarın kalmam ış.İşin düşe düşe bu kediye mi düşmüş?

A kopek tabiatlı geçimsiz adam!

Kediye kebap ç aldıran köpeği döv döveceksen.”

Bir tazı ile otur m ak ne hoş!Kafadar biri o lup tazıyla otu rm ak ne hoş!

İğne yuttu rm ak için gelirler köpeğ in yanına.İğneyi yu tturd ula r mı kılıçlarını den erler köpekte.

Sen köpeklere karşı çok aslanlık ettin.Am a nefis köpeğin bir işe yaramadı.Bağla nelis köpeğini, rızkın haz ırdır.Oysa sen bağlısın, nefis köpeğin salınmış!

Müptelalar gibi aciz kalıyorsun.

Bu halle azığını nasıl çıkaracaksın?

Sen rızık veren Tan rı’ya güven.

Sabretmeyi bil, sakin ol daima.Tanrı kâfir olanın rızkını verirken

Senin gibi akıllı birinin rızkını vermez mi?



İyiliksever biri bize anlattı.

Çöl yolund a bir kuyu vardı.Kuyudan su çektiğim sırada

Ansızın yüzüğüm düşüverdi kuyuya.Birini kuyuya indirdim.

Kuy unun dibindeki çam uru araştırsın dedim.“H epsini do ldur kovaya, çekeyim yukarı.

Bakarsın çam ur arasınd a b ulurum yüzüğü.”

Kuyudan birkaç kova çamur çektim.

Ç am ur içinde yüzüğü çok aradım.Ça m ur içinde bir karataş gördüm.

Pırıl pırıl, cilalı bir taştı gördüğüm.

Değerli taş m ıdır acaba derken

Elimden düştü yere, kırıldı.

İkiye ayrıldı, orta sınd an bir kurtçuk çıktı.Ku rtçuğun ağzında yeşil bir yaprak vardı.

***

Ne büyük nim et verici T anrıd ır ki

Taşın içindeki kurtçuğu yaşatır.

Çöl yolundaki karanlık kuyudaTaşın, çam urun içindeki k urtçu ğu yaşatır.

Hey hırslı! Tanrının rızık verme gücünü gör.O nu n lütfunu, kalıcı nim etini, bağışım gör.



Dindar bir kad ın vardı; kocası seyahate çıktı.

Ne kocası, ııe yiyecek azığı kalm ıştı.

Biri dedi ona: “Yalnızsın, zordasın.

Ekmeğin yok, para n yok, ne yapa caksın?”Kadın cevap verdi: “Ben yalnız değilim.

Taıırı’ya yakın bir yerdeyim .Kocam olm asa da rızkım gelir.

Rızık yiyen gitti ama rızık veren bu radad ır.”

Be adam! Bir kad ında n da geridesin.

Vah sana vah! Sen neden böylesin?

Uygun olan, olmayan işlerin yüzünden

Senin ben im ihtiyacım bela olm uş başımıza.

237



Bu hikâyeyi bir dervişten duydum.Dedi ki: Kâbe’yi tavaf ediyordum.

N urla yoğru lm uş bir derbeder

Beli iki büklüm olmuş, saçlar ağarmış.

Yanım da az çok bir şeyler vardı.

Dünya malı olarak bir de misvak vardı.O na dedim: “Eski top rak ihtiyar!

Bu misvağı ister misin? Senin olsun.”

Cevap verdi bana o söz bilir ihtiyar:

“Ben ihtiyaç kapısını nasıl açarım?İhtiyaç kapısı açılırsa yüzüme,Sonsuza kadar kapanm az bir daha bana.

Bu kapıyı yüz yıl önce ka pad ım ben.Bu yaşımd a bu kapıyı nasıl aça rım be n?”

***

Sen ölmezsen, hırsın azalmak bilmez.

Hırs derdinin merhemi topraktır.H ırs yokuşu uz un b ir yokuştur.

Em eller ardı arkası kesilmez arzulardır.

İpek böceğine bak; genç yaşta

Saklar kend ini kefen altına.

Kendi hırsından, avareliğinden

Sollar, sağ, arkalar ön olur.

Dolaşmaktan bedeninde takat kalmayıncaKoyar kendini ken di eliyle mezara.



Flamingonun hali güldü rür beni.

Deniz kenarında, başı önde dikilir.

Çektiği m ihn etler e dalm ış gitmiştir.“Su içersem, deniz eksilir” der.Bu mânâda sen kendinin flamingosusun.

Mihnet çekmede flamingodan ileridesin.

Sen de ateş içinde duran flamingosun.

Şimdi sahip oldu kların ı ye iç güzelce.Mutlu olmaya bak bir an, bırak didinm eyi.

Bugün yemeye bak, yarını görece k misin?

Dün ya malı o larak bir şey bırakm a.

Bir iğne yüz ün den yakalan madı m ı İsa?Cömertlik el. Pintilerin başlarıYakışır fil ayağı altında kalmaya.

Canlarında öyle bir düğüm vardır ki

Kimse göreme/, onların y ü/ü niin g üldüğünü.Pintilerin pintilikleri yüzünden sürekli

Bir araya gelmez dünya ile dinleri.

Eşekliklerinden olacak, buğday pazarında

Bir arpa vermez de can verirler, bak şu işe!



Bizim şehirde pintinin biri hastalandı.

Bu ad am ın elli kese altın d inar ı vardı.

Öz gü r düşünceli biri bend en bir istekte bu lund u.O p inti için şerbet yapm am ı istedi.

Ada m beni o pintinin yanına götürdü.De rtle boğuşan yüz yaşında b irini gördüm .

Hırs derdinin hastalığıyla yatıyordu.

Yatağında aygın baygın yatıyordu.

Gönlü ölüme yaklaşmış,He r bir yanı kararıp m orarm ış.

Pintiliği yüzüne aksetmiş,

Yemek yemem ekten duda ğı m orarmış.

Yanında bir şişe gülsuyu buldum.

Şişenin ağzını çamurla sıkıca kapamış.

Birine dedim: “Şişenin ağzındaki çamuru çıkar.

H astanın y üzüne gülsuyu serp.”

Hasta adam korkudan bağırdı:

“Çamuru çıkarma sakın şişenin ağzından!O çamuru çıkarırsan şişenin ağzından

Kalbimi sökmekten b eter edersin bana.

Bu güzel koku yü zünd en gönlüm hastadır.

Gülsuyu serpme bana, canım ateştedir.”

Bunu söyledikten sonra bu âlemi terk etti.

Bilmiyorum sonra o nu n hali ne oldu.

O zavallıyı yıkayıp temizlediler.Bin güçlükle götürüp toprağa verdiler.

Sonra o gülsuyu şişesini getirdiler.

Gülsuyunu onun m ezarına döktüler.



Gülsuyuyla me zar toprağı ıslanınca

O bîçarenin kör g önlü daha da k ör oldu.Gülsuyunu şişeden çıkarmak istemiyordu.

O gülsuyuyla toprağı bari gül kok sundu .

Gü lsuyundan bir dam la eksilmesin istedi.

O gülsuyuyla m ezarınd a diken ler bitti.

***

Pintilerin sonu ne olur, söyledim.

Bakar mısın, ne güzel bir sır söyledim!



On Yedinci Makale

İki yanak toprakta döküleceğine göreİki yanağ ınızı toprağa sü rü n azizler.

D üşün ün o zamanı, toprakta

D ök ülür yanaklarınız gül yaprağı gibi.

O anda ne inleyebilirsiniz

Ne O n u n önünde yüzünüzü toprağa sü rebilirsiniz .Ş imdi sizin kudretiniz varken

Gece gü ndü z bu şekilde huzurday ken

Niç in Tanrıy a ibadette gevşeklik göster irsiniz?

Elinizi kıvrak tutun Tanrı eriyseniz.Sen işine yarayacak b ir şey yaptığın zam an

İftihar edebilirsin adamlığınla.

İstersen çok ibadet edebilirsin.

Am a kırk saatin birinde ibadet edersin.Yan ında hiç yoldaşın kalmayacak.

G ön ül yangısı ile seher ahları kalacak.

Sen hiçbir gece ibadet kaygısıyla

Sabaha kadar uyanık tutmazsın kendini.D ostum , uyuma ki uyanasın.

Sırları öğrenm eye lâyık olasın.

Neden uyudun sen? Uzu n öm rün olsa daÖlüm uykusundan uyanamayacaksm.

Git, mezara at kendi u ykunu.

Böylelikle uyandırırsın aklını.

Bak, aciz kalan şu güneş bile

Uy kuda n gözlerini hiç kızartmadı.

Senin güneş gibi böyle derdin olsa,Uy kusuzluktan sararm ış yüzü n olur.

Hey gece gündüz demeden uyuyan!



Yaşlılık sabahı oldu, sen hâlâ uyku dasın .

Korkmuyor musun, ölüm seni uyutacak?Gö nlünü u yutup perişan edecek.

Sen uykudasın; uyanık olanlar gitti.

Azizler, vefa lılar g itti.Sen başına buyru k bir düny anın torbasm dasm .

Kalp akçe gibi yerinde kalmışsın.

Gaflet içinde didişip duruyorsun.Ağzın kalabalık, b aşın sevdalarla dolu.

Diyelim ki gece uyud un sabaha kadar;

Uyudunsa neden geç vakte kadar uyudun?

Dostum, sabah vakti gevşeklik gösterme.

Em insin, sağlığın da yerinde.

Sabahleyin seher yeli esinceİstediğini elde edersin o saatte.

O dergâhtan giyilen hilatSabah olduğ u za m an giyilir.

Gece bitip de sabah vakti yaklaşıncaToprak z erreleri başlar kaynaşmaya.

Hakikatin kokusunu alan gönül

Alışır o saatte uya nık kalmaya.Senin yolun o dergâha gidiyorsa,

Sabah vakti kana bulanmış bir ahtır.

Gönlüm , o anda uykuyu terk et.Bir ah çek, Harem kapısının halkasını vur.

Kanlı göğsünden temiz bir nefes ver.Böyle sabah ço k olur ama sen de m ezarda olursun.

Gece oldu mu tut o halkayı.Zincire vur sen coşkulu gönlünü.

Ya da divane g ön lün ün çöz bağını.Hoşça, arzu do lu o larak feryat et.

Çöz dilini, Tanrıya sırrını söyle.G önlün ün eski gam larını açıkla.

Mutlusun; yağ m ur gibi dolu d olu ağla.

Belki gönlünden perde kalkar böylelikle.

O a nda çektiğin ah kabul görürse,Dünya ile içindekilerden ho ştur o an.



Azizim, ö m rün geçti; anla artık.

Gece gündüz uykuda olma artık.Geceleyin uykuda, gün düz gaflet uykusundasm .

Gaflete batm ış insan! U tan, utan!

Hey uyuyan! Uyuma! Bu kadar günah yeter sana.

Neden uyudun? M ezarın yata k ola rak yeter sana .

Binlerce azizin nurlu canı

Feda dır sabah kalkan ların secdegâhına.

Ne le zzett ir bu! Karanlık gecelerde Niyazın ı sunars ın Hakka.

Ne hoştur, toprağa sürersin yüzünü!İnleyerek eda edersin namazını.

Bütün ufuklar dinginleşmiştir.

Senin yolun Ta nrıya uzan mıştır.

Tanrı h uzu run da niyaz elini açmışsın.

Bazen ağlamaktasın bazen namazdasın.Böyle bir anda, Tanrı’nın huz uru nd a

M ahluk at uyurken bir sen kalırsın.

Gafiller yataklarında u yurk en

Sen Tanrı ile sırdaş olursun.

Karanlık gecede Tanrı ile başbaşalık ne güzel!

K endinde n uzakta, O n a yakın olm ak ne güzel!

Bundan daha iyi işin olabilir mi?

Bir gece Onun huzurunda olmak ne güzel!Yüz gece nefsinin isteği ile uyanık kalsan

Bu işin içinde kü çük b ir şehvet olurdu. Nefsin, hevesle rin için yüz kere uyanık ka ld ın .

Bir geceni de Tanrı için uyanık geçir.



Duyduğum a göre kâmil bir pir vardı.

Diğer pirler gibi gafil kalmamıştı.

Ne gece uyur ne gündüz din lenirdi.

Gece, gündüz kimse onu uyur görmezdi.Biri sordu ona: “Ey gönü l parlatan pir!

Niçin gece, gündüz hiç uyumazsın ?”

Ona dedi: “Bilen insan uyumaz.

Cennet ile Ce henn em onun ü stünde, altında.Birini h arla nd ım duru rlar aşağıda.

Öbürünü süsler, donatırlar.Şu zamanede Cennet ile Cehennem arasında Nasıl uykum gelir, söyler misin ban a?

Kimse benim adımı deftere yazmadı.

Ben bu iki yerden hangisinin mensubuyum?

( ¡önlüm parlıyor, canım ateş içinde.

Bu durumda nasıl uyku girer gözüme?

Gönlümde, ca nım da yangın olduğu süreceBenim uyumam tepetakla olmama sebep olur.”

**A

Binlerce ünlünün temiz canı

Gece ibadeti ya pan ların halvetine fedadır.

Azizim; ne kad ar uyuyacaksın? Aç gözünü.

Başını dizine daya, düşün, gir halvete.Gece boyunca havanda su dövenler gibi

O bir avuç perişan insandan olma.

Neden uyudun meh taplı gecede?



.â t■ A - ' - i

Bu uykuda n ne geçecek eline?

Hiç düşünmez misin, ömrün sona erince Nice m ehta p doğacak senin mezar ında?Uyku seni kefen içine çekmiş.

M eza rına ay ışığı vuracak.

Uykusu gelen kişi düşünür bir kere. h.

Ay ışığı çok vuracaktır mezarına.

Mehtaplı gecede uykun mu geliyor?Âşıklar az uyur mehtaplı gecede.

Âşık uyumuş, maşuk uyanıktır.

De rse akıllı biri, hiç doğ ru olmaz. Ne maşuğu, ne âşığı? Bu ne biç im laf?Toprağa ne temiz kişiler girer!

Sen nefis ile heves külhan ının adamısın.

Nasıl olu r da pad işah âşıkla rından sayılırsın?

,\İ)



Du yduğum a göre vaktiyle bir pad işah vardı.

Bu pad işah ın ay gibi güzel yüzü vard ı.Çevgen o yn am ak için çıktı dışarı.

On un yü zünd en he r an yüz gönül kanadı.

Güzellik topunu meydana attığındaFelek on un topu yla çevgen oynadı.

Yanağı dünyayı süslemekten söz ederdi.

Onun güzelliği dünyaya çelme atardı.

Akıl onu n yolun un toprağ ına oturm uş.Ter onun ay yüz üne konm uş.

Aşkının g amı yararsız bir sevdaydı.

Lâl renkli du dağ ı du m ansız helvaydı.

Sarhoşun biri o meydanda dolaşıyordu.On u seyrederek hayran kalıyordu.

Bir gün m um gibi yanan bir derb ede r

-Ki zavallı sabah a k ada r külh an yakardı. -

Uzaktan güzel padişahın yüzünü gördü.

O nun başına n eler neler gelmedi!

O nu n aşkı can ına ateş düşürdü.

Onu dermansız zorlu derde düşürdü.

Gönlü aşk içinde d elilik m acu nu yaptı.Yanağı yaştan yüz türlü kan yaptı.

Kâfur gibi ciğe rind en soğuk nefes geliyordu.

Uzaktan ö zlem ateşiyle yanıyordu.

Aklı karışmış, şaşmış kalmıştı.

Gönlü ateşler içinde kalmıştı.

Cehennem gibi yanan canıyla nefes verdi.

Sarhoşlukla üstü nü param parça etti.



O sa rhoş âşık çırpındı d urdu.

Canının yerine giysisi geldi eline.Dünya gözünde karardı.Sarhoşlukla yere düştü, bayıldı.

Nasıl çırpın ır sa kan ile to prak içinde

Yol üstündeki yarı boğazlanmış tavuk,

O zavallı âşık da öyle çırpındı durdu.Bu ne aşktır! Bu ne derttir! Bu nasıl iş?

Sonunda on gün on gece bu şekilde

Sabaha kadar yattı toprak üstünde.

Birazcık kendine geldiğindeTekrar d üştü sarhoşluk coşkusuna.

Feryat ediyor, her yana koşuyordu .

Yere yağmur gibi gözyaşı döküyordu.

Su şeddi gibi sahrada kalmıştı.

Yağm ur gibi sahraya gözyaşı saçıyordu.Gön lü bu sahranın dışındaydı.

Bedeni kan sahrasına bağlıydı.

Gözyaşıyla sahra çamur içinde kalmış.

D ünya d olusu dert gönül sahra sına yerleşmiş. Ne sır rını açacağı bir m ahrem vardı.

Ne rum uzlu konuşacağ ı bir göniildeşi vardı.Yemeden içmeden kesilmiş, uyuma z olmuştu.

Am a bun u söyleyecek cesareti yoktu.Gönlüne diyordu: “Âlemi parlatan bir şahtır.

Bugün bütün âlem onun mülküdür.

Padişahlığıyla ferman verirse,

Ordu toplar sayılamayacak kadar.

O nu n bir adamı bana gelirse,O nu n karşısında direnç gösteremem .

Kü lhanda n çıkar dışarı bir dilenci

Böyle bir padişaha vuslat um uduyla.Bu sırrı açıkça söyleyecek olsam,

An ında eder beni parça parça.

Ne yapay ım? Nasıl edey im ? İşim düştü.

Eşeğim ça m ura saplandı, yükü m düştü.”

Ve böylece on yıl boyunca

Pad işaha aşkından vazgeçmedi.Her gece sabaha, her sabah akşama kadar



Kapısında durdu, dedi: Yarabbi!

Kararı, uykusu, hu zu ru gitti.Adı sonunda kötüye çıktı.Şahın akıllı bir veziri vardı.

Vezir onu görü nce h em en tanıdı.

Am a kıvrak zekâlı şahtan korktuğu için

Bu meseleyi ortaya g etirmedi.Bir gün “Açılın, kenara çekilin” sesleri arasında

Tüm sahrada toz topra k kalktı havaya.

Zam anın Y usuf’u çıktı meydana.

Beşikteki güneş gibiydi sayvanının altında.

Külhan işçisi koştu hem en yanm a.

Gönlü, canı laf doluyd u ama dili tutulm uştu.

O yun cu şah a lınca eline çevgeni,Zavallının can ında n söktü yüreğini.

Zülüflerinin kıvrımından alınca kokuyu

Top gibi kendinden geçip yuvarlanıyordu.

Veziri tam fırsatını bu ldu.

Külhan işçisinin halini rumuzlu söyledi.

“On yıldır senin aşkınla gece gü nd üz Ne uyudu ne m um gibi yanmaktan usa ndı.

Bu zavallı senin iyiliğini isteyenlerdendir.

Ona padişahlara yakışır şekilde iyi davran.

Üstü başı dökülüyor olsa daTopunu bir kez atıver ona.

Böyle bir yâr utanç verici olsa da

Garip olmaz bu durum şahlarca.”

Padişah lütfetti, sürdü atını.Bu zavallıya doğ ru attı topunu.

Âşığa dedi: “Topumu at bana.

Neden ağzın aç ık ka ld ın böyle?”

Padişahtan bu sö zü du yun ca zavallı

Toprağa dü ştü, kıvranm aya başladı.Gözlerinden yağmur gibi yaş boşandı.

Kavak yaprağı gibi titremeye başladı.("anından yüz kadeh kanı giysisine dökmüş.

Bütün dünya o nun çevresine toplanm ış.

Dertli dertli soğuk nefes veriyordu.

O kalabalıkta halden hale giriyordu.



Sonunda toz toprak içinde perişanlıkla

Geri götürdüler onu külhanına.Gö nlü ke der de nizine dalmıştı.

Gözlerinden akan sanki dağ pınarıydı.Hava on un nefesiyle soğum uştu.

Felek onun yüzünden sararmıştı.

Son un da o zavallı bir ay boyun caDağ a ltında kalmış sam an ç öp ü gibi yaşadı.

Bir gün padişah vezirine dedi:

“O yo ksul galiba bizden korktu.

Gel, onu n k ülhanını arayalım.Biraz âşığımızla sırlaşalım.

Âşıklar bir coşarsa ziraKosko ca fil esir olur karıncaya.”

Bu ne devlettir! Başı yüce bir güneş

Kendi ze rresinin yan ına gidiyor.Padişah külhana doğru hareket edince

G önlü daralm ış külhanc ıya hab er geldi.Gözü padişahın cemâline ilişince

Titred i, oray a yığıldı kaldı.Padişah o âşığın yüzüne baktı

Başını kucağına alıp ağladı.

O nun coşkulu gönlüne me rhem oldu.

Kendisi öldürüyor, kendisi matem tutuyordu.

Kendi varlığına yol bulun ca

Başını pad işahın kuc ağında b uluncaPerv ane o sıcaklığa nasıl dayanır?

Parlak mumun alevine kendini atar.

Böyle bir şahın v uslatına tak ati yoktu.Bir ah çekti; ahi göklere yükseldi.

G özya şlarından yüzün e gülsuyu çarptı.

Bir na ra attı, orada ru hu nu teslim etti.O hayran âşıktan iki nefes çıktı.

Biri cansız, b iri canlı çıktı.

***

Külhan cı gibi aciz olan senSenin şahın vuslatına day anac ak gücün yok.



Hey topra k parçası! Hanı hayâle kapılma .

O tem iz Tanrı senden müstağnidir.Temiz kişilerin yaptığı ibadetBir avuç toprağ ın yo luna fedadır.

Hitap geldi: Ey Tanrı katının temizleri!

Hep birlikte secde edin Âdeme.

Kendi istiğnamızla bir parça toprağaBunca tem iz secdeyi saçtık.Bizim zatımız bu nlard an müstağnidir.

Secdenin, namazın ne yeri vardır?

Külhancı! Git, külh an ını yak.Bu ateşte yüz ağıtla yan.Bu yalan dolan ne zam ana kadar sürecek?

Çü nkü sarho şlar çok b oş konuşur.

Sultan seni düşün ür, sana yönelirse,

Ne canın var ne yerin; ne yaparsın? Ne onun huzuruna ge tirecek canın var

Ne onu yanma geti recek yer in var.



Duyduğuma göre bir fare çölde

G ördü sahipsiz bir deve.Yularım sımsıkı tuttu, koştu.

Deve ardından güzel güzel yürüdü.Onu deliğinin olduğu yere kadar getirdi.

Deveyi sığdıracak yer değildi, ne çare?

Deve dedi ona: Hey yolunu şaşırmış!İşte geldim; yerin hani?

Kendi acizliğinden haberin yok.

Beni yiyecek diye getirdin evine.

Bir pencere daracık deliğe nasıl sığar?

Benim gibi bir deve iğne deliğinden nasıl geçer?

***

Git, canından bu yükü kaldır.Bu işte o rantısızlık o lmuştur.

Zavallı fare; sus, konuşma.Aldatamazsın benim gibi deveyi.

Hey karınca! Git, kendin e bir yuva ara.

Sana lâyık olan tan ede n söz et.

Hey karınca! Havalara girmişsin sen!Ayağın yere basmıyor; bu yüz den neşelisin.



On Sekizinci Makale

Mülk, hazine, para ile m ağrur olma.

Senin gibi nicelerini hatırlar dünya.

Nurlu canın la ib adet et Tanrıya.

İbadet edilesidir Tanrı; ondan uzak du rm a.

Her işinde Ta nrıy ı an.Yaşadıkça Tanrıyı akimdan çıkarma.

Bir işte yardım isteyeceksen, O ndan iste.

Çünkü bundan daha iyi bir dergâh bulamazsın.

Dostum, kendi halinden memnunsan,İyi bil ki bu ho şnutluk , O nu n hoşnutluğu dur.

İbadete alıştır kendini; günahtan uzak dur.

Gün ahın varken ibadet nur vermez sana.

Çok keskin olma; çabuk öfkelenme.

Hiç kimseyle d e u ğraşıp didişme.

Birine kin güdüp göğsüne ateş düşürme.

Gece gündüz yana r du rursun yoksa.

Hırsın esiri olurum deme.Yoksa temiz canın b ıkar bedenind en.

Hiçbir şekilde yalan söyleme.

Çünkü bu ndan beter günah olamaz.

Kıskançlık tabiatında ağır basarsa,Gön lün doyar a rtık yaşamaya.

Bir işi ister istemez yapacaksan,

Nasıl sonlanır bu iş; b ak ona.Sabırsızlık yüz ün den gönlün çok yaralıysa,

Sabırlı ol; her şeyin bi r vakti vardır.

Kendine bir arkadaş seçmek istiyorsan,

Üz ülmem ek için akıllı birini seç.



Zamanede yüz ehil olmayanın arasına gir.

Böylece onların arasında n b ir ehil bulabilirsin.Yüz kere denemedikçe kimseyi

Etme kendi sırlarına ortak.Bir ahm ağa değer veririm deme.

Çünkü ahmak hamlığından düşer hataya.

Eblehlerin yanında sırrını söyleme asla.

Ahmaklara cevap verme asla.İzin verme avamın, köylünün sana baskın çıkmasına.

Çünkü bunlar insanı canından bezdirir zulümle.

Taş gibi ağır ol, hiç koşma.Civa gibi o yana bu yana kaçma.Akıl ölçüsünde kalmaya cesaret edersen

Lacivert boya gibi kaynar, pişersin.

Bir parça su olan menini dökme.

Sende kalsın, destek olsun sana.

Ne zam an şehvete gelecek olsan

Kendi benliğinden uzaklaşırsın.

Dilini konuşmaya fazla alıştırma.

O tuz d işinle dilini bağla, konu şturm a.Önce düşün, sözünü söyle sonra.

Çok soruya, k onuşmaya alışma.

Bir söz söyleyeceksen, tatlı tatlı söyle.

Güzel söylemek her iyiliğin aslıdır zira.H içbir şekilde sırrını kad ına açm a.

Çünkü kadın sırrını herkese söyler açıkça.

Ço cuğu na yaşı küçükken öğret dinini.

O yaşta öğrenmek taş üstüne yazı nakşetmektir.

Oğlun u kö tü arkadaştan u zak tut.Çünkü insan kötü arkadaşla günahkâr olur.

Saygılı ol yaşlı insanlara.

Bu sözü a nlars ın yaşlılık çağında .Az konuş; konuşacaksan güzel konuş.

İyi, kö tü her ağzına geleni söyleme.

Öğren büyüklerin sözlerini.

Her bir nükteden çıkar ibret dersi.

Kim bir hü ner öğrenmekte zahm et çekmişse,

Ver hâzineni, öğren onu n hüne rini.Seninle şeref bulan b ir kimseyi



Feleğin yaptığı gibi rezil etme cahillikle.

Biri sana bir söz söylerse, düşün.“Ben bun u dah a önce de duym uştum ” deme.

Çok denediğin, kabul ettiğin kimseyiSakın bir dah a denem eye kalkma!

Dedikoducuyu yanma yaklaştırma.

Senin için de kötü ko nuşur sonunda.

Cah il insanla işin olm asın asla.Sonra ömür törpüsü olmasın sana.

Biri sana nasıl k ötü iş yapılır, söylerse,

İzin verme; uzak laştır onu yanınd an.

Dedikoducuyu yaklaştırma yanma.

Yoksa her gün do lar seni diline.

Kimseyi ayıplama; gizlidir bu.Tanrı o nu nasıl yarattığını bilir.

Herke se bakarken öyle bak kiHer beteri kendinden iyi gör.

Kimse hakkında kötü düşünme, iyi düşün.

Halim selim ol; en küçükten küçük ol.

Herkese karşı şefkatli ol rağbetle.Gü neş gibi herkese gö nd er ışığını.

Gö nül K âbesinin âb at olmasını istersen,

G önülden anlayanın gö nlünü kend inle şad et.

N am ahre m e bakm akta n ka çır gözünü.

Bir yanlış bakışla yü z g üna ha girme.

Gıybet etme; bo ş boş küfür etme.

Sonun da kalırsın yoksa hasret içinde.

İyilik ederek bi r m um yakarsan,

O iyilikle sen de mum gibi parlarsın.

Ö m rünü boş yere harcarım deme.Kimse bilmedi zira hayatın değerini.Cevap verirken sen den küçüklere iyi davran.

Böylece senin d avra nışın da be ğenilir olur.

Ko nuşurken kim seyi aşağılama.

İşbilir biriysen , a lçakg önüllü ol.Kimseyi küçümseyerek bakma.

Hem tavuskuşu h em sinek gerekli hayatta.

Kimseye du rup du rurk en yakışıksız söz etme.

Kimseye boş yere üz üp incitme.



Bir ah m ak gelirse yanma,

Onun yanında başla büyüklenmeye.Bir Tanrı eri gelirse yanına,

Alçakgönüllü ol, toprak et kendini.Birinin çevresinde çok dolanırsan,Rezil olursun eğer aziz olsan da.

Her önüne gelene ilgi gösterirsen,

Başın çok ağrır işin sonu nda .Yaşlılara yakın ol elinden geldikçe.

Gençlikten ha berdar olan on lardır zira.

Yoksullara m al yardım ında bulun.Malın yılan, zehir olup dö nm esin sana.

Bir zengin gelirse saygıyla yanına,

H ürm et etme ona parası var diye.

Yorgun bir fakir gelirse yanına,

Hal hatır sor; onun kalbini kırma.Birinin sende birazcık hakkı olsa,

Hiçbir şekilde üstündeki hak kı u nutma.

Bir karıncayı bile küçüm seyip böb ürlenme.Karınca gibi düşkünsün sen Kudret karşısında.

İyi görüşlü ol eğer aklın başındaysa.

Ayıpsız birin i a rıyorsan; Ta nrı’dır ancak.

Hiçbir işte nankörlük etine.

Hakşinas biriysen, razı ol kadere.Ansızın canın sıkılmaya başlarsa,

Mezarlığa git, bir süre ağla.

Gülme; hüzünlü ol yaşadıkça.

Bir köşeye iliş, kal yalnız başına.Beladan k urtulm ak istiyorsan,

lisirleri k urtar zindandan.

Siyasette kal bir zaman.

Sonra geri kalmayasın üzüntüyle.

Kimseyle çok konuşup didişme .

Çok inatçılık etmek yaramaz bir işe.

Ço cuğunu saygısız biri olarak yetiştirme.

Yoksa kendi incini atmış olursu n çam ura.

Cevap verirken hemen atılma öne.

Ş arttır bu; biraz bekle hele.

Cö m ertlik et; kimin eli açıksa,



O na C ehennem lik dem em nasıl olur reva?

Gönlünü hoş tut sen yaşadıkça.Çün kü h oşnutluk tüken me z hazinedir.

Ken dini övüp göklere çıkarma.Bil kend ini; bir avuç su ile topraksın.

Yaralama gön lünü boş düşüncelerle.Çün kü gereğinden çok düşünüyorsun.

Eski üzüntüleri ken dine der t etme.

Çü nkü onlara bak arak bir şey geçmez ele.

İsa gibi gül, yüzünde güller açsın.Eşektir asık suratlı, som urtk an kimse.

Tanım ıyorsan birini, elinde n geldikçe

İyi veya kötü y ön lerin i söyleme.Gö nlü diri biriysen, sır perdesinde

İyilik dışında ölmüş kişi arkasından konuşma.

Sarhoş konuşur da güzel konuşursa,Dinle onu; sarhoştur deyip geçme.

Hakkında kötü dü şüne n düşman ın varsa

Susturmaya çalış onu güzellikle.

Sakın düşmanını küçümsemeye kalkma!

Bir şule bir şehri yak ar baştanbaşa.İyilik yapmaya çalış insanlara.

Has iyiliği Tanrı rızas ı için yap.

Her neyi terk ettiysen, elinden geldiğinceDü şünm e a rtık onu , iş bilir biriysen.

Yolda yürürken başın olsun önde.

İnsanlar ı görm e, ilgilen kendinle.

Zam anlı zam ansız fazla yemek yeme.Kuşkusuz fazla yem ek sen i yer sonra.

Akşam uyum ak için yattığındaKelime-i şahadet getir içtenlikle.

Sabah oldu m u kalk uykudan.Uyanık olmak iyidir uyuyan m urda r olmaktan.

Namaz vakti geldiği zaman

Bâtıl düşüncelerle namazını etme ziyan.

Sürekli ahiret düşüncesinde ol.Ku rtulmu ştur kim ahireti düşündüyse.

H er zaman vak tinin kıym etini bil.

Düşün, kendi kontrolünü yitirme.



%

Dışını tem iz tut, uy şeriata.

Uzak du r tabiatın pisliklerinden.M âne n tem iz tut içini de

Utandırmasın seni, için anlaşılırsa.Öylesine değe rlendir vaktini ki

“Gel” denildiğinde, hemen çık yola.

Paralı olsan, pad işah olsan,

Yapman gereken şeyi yap.Ca n çek işirken dilin tutulursa,

Un utm aya çalış bü tün düşünceleri.

O an ko rkma, um utlu ol.Çerağını tut sen o güneşe.

Kim can verirse mu tlulukla,Ço k lezzetler alır ebedîlikte.

Bir atasözü vardır; yakışır buraya:

Güleryüzlü olmak gerek can çekişirken de.

N asih atim i küçüm se me gaflet ile.

Bir bir uygula, al nasibini.

İşin varsa sen in sırlar yolund a

Kimseyi bu yad igârdan kıym etli bilme.Bil bunların hepsini, otur sessizce.

Kapat ağzım, sakinleş önce.

Sabretmeyi meslek edin; bu du r yol.

Susmayı meslek edin; bud ur hakikat.

-sc, ! > ,'T "

Ç:



Akıllı biri Çin’de g itti bir ihtiyarın yanm a.

Dedi: “Hab erdar et ben i hakikatten yana.”

<) tarikat piri cevap verdi ona.

“O n cüz vardır hak ikatin mânâsında,

iyi dinlersen, an latayım sana.

Biri az konuşmaktır, doku zu susmaktır.”

** *

Şahların elinde susm a do ğanı vardır.

Bülbül şakıdığı için kafestedir.

Canın teslimiyete alışırsa,

Her zerren başlar seninle konuşmaya.

Pınar gibi ne za ma na k adar kaynayacaksın?Deniz olursun eğer susarsan.

İnci çıkarmak isteyen bu denizde

Nefesini tu tm alıdır da lgıçlık edecekse.



Bitiriş

Attâr şu mânâlar denizindenDil elmasıyla inciler çıkarırsın.

Âlem de iftihar etmek yak ışır sana.

Seninle son a erdi bu Esrârnâm e.

Ters tabiatlı gökkubbe altındaKimse söyleyemez bu minvalde.

Şairlik gücü m o kadar fazla kiSöylediğim bir m ânâd an y üz orijinal mân â çıkar.

Dü şünce dünyam da öyle sarhoşum kiUyku girmez asla gözlerime.

Az veya çok, gece uykusu bilmem.Bir yanım dan öbür yanıma dö ner dururum.

Mânâları çıkarırım belleğimden.

Belki sonu nda biraz uyurum derim.

Şu incilere bak; çıkar canım ın d eryasından.

Dilim den peşpeşe dök ülür du rur.

Bak şu lalız güzelliğine, sır ların keşfine.

Bak terkiplerin, sözlerin m ânâsına.Bir söz söyleyecek olsak, yüz yıl bo yunca

Sözlerimiz o haliyle bakir kalacak.Bizden ne kad ar bah sedersen, zikir olarak kalır.

Am a m ânâ ların aslı bâkir olarak kalır.

Akıllı insan! Gel, bak şu söze b ir kere.

Eski lafları kim söylüyor; buna bak.

Bir şey ne ka da r eskirse, kaditleşir.Dünyanın lezzetleri yeni şeylerdedir.

Âlem yaratıldığından beni ben im gibi

Hatırlamıyorum söz ustası şair çıktığını.



Söz için şairde İsa düşüncesi olmalı.Doğuracaksa, M eryem gibi bakire olmalı.

Bu sözler takdirin ötesindedir.

Bu tatlı sözlerin coşkusu vardır.Kim ben fakiri görmek istiyorsa,

Benim görüntüm latif şiirlerimdir.Kendi şiirlerimden örnek gösterdim.

H er konuda sır incilerimi gösterdim.

Sır ehli biriysen, aç gözünü.

Dalgıçlık et, sözün sırrını çıkar.

İflas sofrasını yaydım ben.

Ço k divanelikler ettim ben. Nerede bir gö nül ehli? Yalnızlık köşesinde

Bir an otursun bu de rt içinde benimle.Attâr! Dah a ne kad ar böyle konuşacaksın?

Bir sözünü bir sözüne bağlayacaksın?Senin toprak gibi olmanı isterim.Ayaklar altında tem izlenm eni isterim.

Yolun toprağı gibi ol herkesin ayağı altında.

Alçakgönüllü ol; susm ayı m eslek edin.

Her iki konuda da sabırlı ol daima.Sabretm en gerekiyor kısacası.

Kim birkaç gün sabrederse, kavuşur nimete.

Hakk ’ı düşünerek sabret daima.

Hak ile, kendinle meşgul ol daima.Her an zinde olma k istiyorsan,

Tanrı’nın adını hiç düşürme dilinden.

Her an Tanrı korkusuyla, umut içinde yaşarsan,

Ebedî sermayeyi elde edersin Tanrı katında.

Her an nur alabileceğin halde Neden olmazsın sürekli Tanrı huzurunda?

Yüz şeyden şeref bu lsan daTanrı hu zuru nda olm aktan iyi ne var başka?

261



O divane gönüllü gidiyordu sevinçle.Gözü ilişti o m ahare tli bakkala.

Sordu ona: “Müb arek adam!

Beyaz şeker ile badem için var m ı?”Bakkal dedi: “İkisinden de çokça var.Am a alıcısı çıkarsa.”

Deli ded i ona: “Sen ne yapıyorsun? Neden iki güzel şeyi hoşça yem iyorsun?

Bu ikisini satarsan yüz naz ileBu ikisinden hoş olan ne alacaksın?”

***

Gönlünün, canının altındaki her nefeste

Kim bilir, ne sırlar saklıdır!

Sırlarla dolu b inlerce deniziBir nefeste elde edebilirsin.

Bu öğü t yeter sana iki âlemde.Tanrı olm adan bir nefes çıkmaz canından.

Sen bu nefeslere saygılı olursan,Bu saygıyla seni getirirler sultanlığa.Tanrı’yı an; daha ne kadar şiir söyleyeceksin?

Susmayı m eslek edin; da ha ne k ada r konuşacaksın?

Şiir mükemmelliğin doruğunda olsa daİyi baka rsan, “erkeklerin hay ız hali”dir.

İyi bil şunu; kitabındaki her harf

Puttur; put kuşkusuz senin engelindir.Şimdi uyan sarhoşluk uykusundan.





İşitmiştim ben, Tuşlu Firdevsî

-ki hikâye cilikte cidd î işler çıkard ı-

Yirmi beş yıl kaleminin ucuyla

Şahname’yi döktürüyordu.

Şahname bitince ömrünü n sonun a geldi.Şeyh Ebulkasım büyüklerin büyüğüydü.

İhtiyaç sahibi bir ihtiyar olsa da

Din yoluyla ona ibadet etmedi.

Ebulkasım dedi: “Firdevsî çok söyledi.Hep soysuz ateşperestleri övdü.

Ateşperestleri överek geçirdi bir ömrü.Ölüm vakti gelince, dinden habersiz öldü.

Ben onun hakkında riyakâr olamam.

Böyle bir şairin cenaze nam azını kılamam.Zavallı Firdevsî’yi alıp götürdüler.

Onu karanlık toprağa defnettiler.

O gece şeyh rüyasında gördü Firdevsî’yi.

Gözleri yaşlı, şeyhin huzuruna geldi.Başında zü m rüt rengi bir taç vardı.

Üs tünde yem yeşil bir giysi vardı.

Şeyhin karşısına oturdu, şöyle dedi:

“Ey canı yakîn nuruyla aydınlanan!Benim gibi muhtaç birinin kılmadın namazını.

Namazımı kılmadığ ın için utanıyorsun.

Senin Tanrın meleklerle dolu bir cihanıRuhanî feyziyle yoğurulmuş melekleri

G önderdi. İşte sana T an rın ın lütfü!O m elekler topra ğım da secde ettiler.



Yüksek Cennete gitme beratımı verdiler.

“Firdevsî C enne te girec ek” dediler.

Hitap geldi: “Ey yaşlı Firdevsî!Seni yan ında n ko varsa o Tuşlu pîr,

Ben seni kabul ettim; bu y üzden güzelce yattın.

Çü nkü benim birliğimi bir beytinle ikrar ettin.

Tan rı’nın fazlından um ud un u kesme.

Cimriliği bizim fazlımıza tanık getirme.İyi bil şunu; sırların adamıysan,

Asi az olur, fazilet ise çok.

Eğer tüm halkı bağışlarsam,

Bir avuç d ışında b ağışlamamış olurum.

Tanrım, Sen Attâr’ı bilirsin.Ş iirlerinde hep sen in birliğini söyler.

Senin nurunla bir şua gösterir.

Firdevsî gibi hikâyeler anlatır.

Firdevsî gibi senin bol bağışınla

C enn ete gön der A ttâr’ı fazlınla.Firdevs Ce nne tine İlliyyîn derler.

O Cenn ete sıdk m akam ı, din kasrı derler.

265



&

97. Hikâye

Yaşlı mı yaşlı bir ihtiyara sordumSoruyu sordu ğum da vefatı yakındı.

“Ey gamlı insan! Yoldaşın kimdir?

Mezar yolunda azığın nedir?”

Cevap verdi: “Habersizlikten benDolu bir gönül götürüyorum, ellerim boş.”

Tanrım, ben bu hayret mabedinde

O ihtiyar gibiyim elim boş, kalbim dolu.

Ebedî yol azığından yana elim bom boş.

Senin fazlınla umut dolu bir gönlüm var.

Tanrım, umudumu boşa çıkarma.Gö nlüm ün hacetini kabul et kereminle.

Aydınlık tut can ımı nurla.

Gön lümü zinde kıl huzurunla.

Saçmalıklarıma rağmen kabul et beni huzuruna.Sorun larımın arasında yakîn ver bana.

Beni kur tar bend en İlahî yard ımın la.

Kendi nurunla berat ver tahkik ile.Gö nlüm ü sırlar mahremi kıl.

Gaflet uyku sund an u yandır beni.

Aydınlat gönlümü Tanrılığınla.

Zenginleştir gönlümü kanaat ile.

Ruhum u aldıklarında hemnefes ol bana.

O aciz halim de koş imda dıma . .Canım dün ya ile ilişiğini kestiğinde



Beni iman nuruyla tu t o anda.

İman ile toprağa girdiğimde ben

Korkum olmasın dünya dolusu suçumdan.

Tan rım, bizler bîçareleriz.

Bu heng âm ede biz seyirci gibiyiz.

Hepimiz Cennetlik veya Cehennem lik olsak daSen bilirsin; çün kü bizi yara tan sensin.

Kim bilir; mânâ, takva sahibi kimdir?

Ha ngim iz mesuttur, hangimiz azgındır?

267



r l - ' i

£■

98. Hikâye

Can çekişme halinde bir ihtiyar hün gü r hüng ür ağladı.

Sordular ona: “İhtiyar! Ağlamanın sebebi nedir?”

Şöyle cevap verdi: “Yüz yıldır ben

Her halükârda bir kapıyı çaldım.

Şimdi o kapı b irdenb ire açılacak.O hasret yüzünden hüngür hüngür ağlıyorum.

Sadece haberciar değilim, bu kapı

Saadet yoksa şakavet kapısı olarak mı açılacak?

Bu felekten düşüyorum şimdi ben.Yeryüzünün neresine ineceğim? Bilmiyorum.

Benim halim altı yüzlü tavla zarına benzer.

Bakalım bu zarın hangi tarafı gelecek?”

Canı bedenini terk ettiği anda

İki âlem de birbirinden ayrıldı.

Bu tarafta be den baygınlığına daldı.Öbü r tarafta can suskunluğuna daldı.

Birbirinden ayrılan iki şey, kim bilir

Neredeydi? Nereye geldi? Nereye gitti?Yiğidim! Sana zararı olmaz

“İyi uykular delikanlı!” dersen.

Bir yerden bir beyit hoşuna giderse,

Dua edersin ben bîçareye de.Bir zaman benim ihtiyacımı karşılar.

Sana hiçbir şekilde zarar gelmez.Çabuk giden du a yaklaştı mı

> .V “■ -Nf./t . .



Karanlık toprakta nu r o lur bana.

Bana rahatlık, sana sevap getirir.

Cezalandırılacaksam, ku rtuluşum olur.Sen fâni dünyada hoşça oturu rken

Ben top rakta nasıl saklı kalırım?

Ö nüm üzd e ne nahoş bir yol vardır!

Ne kadar şefkatsiziz biz kend imize!



O derviş ne güzel söylemiş!

“Tanrı’da n üç şey dilerim.

Biri, uykuda selametle ölmek.İkincisi, ölü m de kıyamete kada r u yumak.

Üçüncüsü, söylemeye değmez şeyi Ne diyeyim? Çünkü söylem eye gelmez.

Tanrım, yüreği sağlam olsun fazlınla

Kim bizden iyilikle bahsederse.

Bu şaire bir du a ederse,O tem iz düşünceli insan ışık içinde kalsın.

Kadeh inde kan varsa, kalk Kanlı gözyaşlarını bizim toprağımıza dök.

Çünkü bizden sonra vefalı azizler

Bizim toprağımızda çok ağlarlar.

Gö nülden bize hitap ederler.Am a m ezarımızdan onlara cevap gelmez.

Ne ac ılar çekip gittiler!Dert, hüzün ile toprak altında yattılar.

Ş imdi biz de çok acı çekip gittik.

Dert, hü zü n ile toprak altında yattık.

Çok kon uştuk, suskunluğu tercih ettik.Konuşma m akam ından susma ma kam ına geldik.

Toprak altında çok suskun vardır.Onlardan kimseyi durumdan haberli görmüyorum.

Binlerce temiz can temiz kalıplarıyla

Bunca top rak dolu yüze fedadır. Neden bu kadar söylemek gerekiy or ki?

Nasıl olsa to prak altında uyum ak gerek.

270



O bilgili üstattan işittim.Ab bâdî can çekişmeye başlayınca

Abbâse hem en geldi başucuna.O nu n son demlerinde olduğunu gördü.

Ecel seliyle baygın d üşmü ştü.

Bülbül gibi şakıyan dili kon uşmaz o lmuştu.

O na dedi: Ey sözü soh beti güzel insan!Ko nuşurken'ağzınd an bal damlardı.

Sen söz ustalarının yanm a oturdu n mu

Tüm söz ustalarının elini bağlardın.

Neden böyle su skun oldun şimdi?

O büy ük hırsın konu şm akta mıydı?



Son nefesleri sırasında sord um babama:

“Nasılsın?” Dedi: “Nasıl olayım oğlum?

Hayretten ne yapacağımı bilemiyorum.

Gö nlüm kayboldu, gerisini bilemiyorum.

Şu çok denenm iş yayBenim gibi ihtiyarın koluyla çekilmiyor.

Âlemin içip durduğ u böyle bir deniz

Benim gibi bir damlayla kabarmıyor.”

Ona dedim: “Bir şeyler söyle ama.Çevgen topu gibi avare oldum ama!”

Bana cevap verdi: “Bilgili evladım ;

T an rının fazlıyla her ko nud a hü ne rin var.Ömrüm boyunca gafletle kendimi gösterdim.

Ne diyeyim? Ö m rüm boyunca saçm aladım .”

Son nefesinde şöyle dedi babam :

“Allahım! M uh am m ede iyi bak!”

Babam b un u söyledi, anne m “A m in” dedi.

Daha son ra şirin canı o nd an ayrılıverdi.

Tanrım; babam ile annemin dediklerini

Kabul et, vu r kabul m üh rün ü ona.Boynum gün ah altında olsa da

Bu iki ihtiyarın duası yol m usk asıdır bana.

Yarabbi, bu iki güçsüz ihtiyarı gör.

Ben gencin c anını o nlara bağışla.

Temiz yürekli o ihtiyarı hoş tut.

272



O nu n iman ışığını ona m um yap.

İman ile onun saçları apak oldu.O nu umutsuzluk karanlığında bırakma.

Yine senin dergâ hına dü ştü işi.Kendi fazlınla koru onu.

O d ar m ezarda hemnefes ol ona.Tut elinden onun o yer altında.

Kefenini üstünde Cennet giysisine dönüştür.

O nun üstüne rahmet yağ mu runu yağdır.

Onun zayii bedeni toprağa karıştı.

Temizlik yağdır onun şerefli canına. N ur üstü ne nur olan Mustafa'nın canın danOnun canına ulaştır Sûr-i İsrafil esintisini.

G üna hını affet, canını kuvvetli tut.Onun gönlünü din nuruyla aydınlat.

* A A

Tanrım , şahların yan ında yoksul adam

Kılıcı, patiskası ile kucak kucağa.Ben gördü m, ölüp giden insanlar

Hepsi bir kılıç, bir patisk ada yattılar.

Bedenim keleıı ile patiska getirdi.Dilim elmas gibi kılıç getirdi.

Ş imdi patiska ile kılıç getirdim ben.

Ço k yürek dağı, hayâl kırıklığı getirdim ben.

İster çağır ister kov; sen bilirsin.Hem kovabilir hem çağırabilirsin.

Bu ndan daha dertli sözü kim se görmemiştir.Bu nun her beytinden kan damlamıştır.



Sözlük

Abbâdî: Kutbeddîn Muzaffer bin Erdeşîr-i Abbâdî (491-547/ 1098-1152). Büyük sûfı şeyhlerden veHorasan vaizlerindendir. Mervli olan Abbâdî “Em ir” veya “Emir Abbâdî” adıyla meşhur oldu. Güzelkonuşması darbımesel halini aldı. Din konusunda kayıtsız kalmakla suçlanan Abbâdî’nin şarabınmübah olduğuna dair bir de risale yazdığı söylenir. Sultan Sencer’in elçisi olarak Bağdat’a gitti. Ha

life el-Muktefâ li emrillah’m tev eccühün e mazhar oldu. Birçok siyasi so rund a arabulucu luk göreviniüstlendi.

Abbas-ı Debs: Dilencilikte ısrarın sembolü olarak kullanılır. Kaynaklara göre on ikinci yüzyıldan önceyaşadığı anlaşılmaktadır. Arap kabilelerinden birine (Devs) mensup olduğu sanılan Abbas dilenciliğin ilkesini koymuştu: “Her yerde dilenebilirsin. H er yerde herkesten her şeyi alabilirsin.”

Abbâse: Ebu Muhammed Abbas bin Muhammed Assârî (460-549/ 1068-1154). Abbâse-i Tûsî olarakda bilinir. O n ikinci yüzyılda yetişen âlim, arif ve vaizlerden biridir.

Abdullah: Hz. Muhammed’in babası.Acı su: Şarap.Âdem - Mehdî: Birlikte kullanıldığında dünyanın başı ve sonu kastedilir.

Âdem’in isyanı: Kur anda “Âdem kendi yaratanına isyan etti ve yoldan çıktı” âyetine gönderm e yapılır.Altın yüzük: Peygamber altın yüzük takmaması için insanları uyarmıştı. Vaktiyle kendisinin taktığıaltın yüzük herkesin dikka tini çekince, eliyle yüzüğü gizlemiş, eve gidince çıkarıp atmıştı.

Amber: Kaşalot denilen ve daha çok mürekkep balığı ile beslenen bir balina türünden amber eldeedilir. Eskiden Hars edebiyatında buna gâvanber (amber sığırı) denilirdi.

Âsaf: Süleyman Peygamberin güçlü veziri. Edebiyatta vezirler daima bu vezire benzetilir.Ashâb-ı Kehf: Devrin putperest pad işahı Dakyanus’un zulm üne maruz kalan Hıristiyanlardan birkaçı

onun elinden kaçarak bir mağaraya sığınmış ve burada ibadete çekilerek Mesih’in öğretilerini uygulamışlardı. Bunların yanında bekçilik yapan bir de köpek vardı. Tanrı bu topluluk ile köpeği üç yüzküsur yıl uyuttu. Uyandıklarında uykularının birkaç saat sürdüğünü sandılar. İçlerinden biri ekmek

ve yiyecek satın almak üzere Âm id şehrine geldi. Üstündeki Dakyanus dön em ine ait paranın geçmezakça olduğu nu anladı, bütün şehrin Hıristiyan olduğun u gördü. Halk Dakyanus’tan lanetle bahsediyordu. Âmidliler bu Hıristiyanları şehre davet ettiler ve onlara saygıda kusur etmediler.

Attab kumaşı: Eskiden Irak’ta dokunan bir cins kumaş.Avân: Zalim, bozguncu insan; zalim devlet görevlisi. Onu ncu yüzyılda İran’da avânlara ayyâr da de ni

lirdi. İraıılılar böyle insanların kıyamet günü köpek şeklinde dirileceklerine inanırlardı.Ayak şişmesi: Çok namaz kılmaktan dolayı Hz. Muhammed’in ayaklarının şiştiği rivayet edilir.Ayaz: (¡azneli Mahııuıd’un sevdiği gulamlarından biriydi. Edebiyatta sezgisi, aklı ve güzelliği ile tanı

nır.Aynelyakîn: (¡örerek elde edilen kesin bilgi. Tasavvufta ariflerin derecesi.Âzer: İIz. İbrahim’in putperest ve put heykelcisi babası. İnanışa göre o da mahşerde köpek şeklinde

dirilecektir.Belam: Hz. Musa devrinde yaşayan ve duaları kabul olunan biriydi. Allah’ın varlığım kabul eden

Belam secde ettiği zaman gözünün önündeki bütün perdeler kalkıyor, yerin altını ve gökyüzününderinliklerini görebiliyordu. Musa zalimlerin şehri olan el-Belka’ya yönelince halk Musa’nın sertli



ğinden korktu; Belam’dan Musa’ya beddua etmesini rica etti. Belam da Musa’ya bedd ua etti. Bununüzerine İsrailoğulları ihtilafa düştüler ve savaşmaktan vazgeçtiler. Bu olayın ardından Belam’ın diliköküyle birlikte ağz ından düştü ve Tan rın ın ona verdiği özellikler ortadan kalktı. Efsaneye göre kıyamette Ashâb-ı Kehf (Yedi Uyurlar)’m köpeği Cennete gidecektir. Köpek necis olduğu ve Cennetegirmemesi gerektiği için bu köpeğin derisi Belam’ın üzerine geçirilecek, Belam Cehenne me g önde

rilirken , Belam’m derisinin üstüne geçirildiği köpek Cennete girecektir.Bırak kendini: Miraç gecesi mülakat sırasında Hz. Muhammede gelen hitap. Utruk nefsek (Bırak

kendini!).Bistam pîri: Ünlü sûfi Bayezid-i Bistâmî.Boyacı İsa: Hz. İsa’nın mesleği boyacılıkmış. Annesi Meryem onu çocukken bir boyacı ustasına çırak

verdi. Bir gün ustası yokken İsa farklı renklerdeki bütün giysilerini aynı renkteki boya küpüne attı.Ustası geri dönünce çok şaşırdı bu hale. Ancak İsa o küpten her giysiyi istenilen renge boyanmışolarak çıkardı.

Burak: Hz. Muhammed’i Miraç gecesi Tanrı katma götüren binit.Cennet-Cehennem: Enes bin Malike Cennetin gökyüzünde mi yoksa yeryüzünde mi olduğu soruldu.

“Hangi gökyüzü, hangi yeryüzü Cenneti içine alabilir ki?” cevabını verdi. “Peki, nerede?” diye tekrarsorulunca, “Ce nne t yedinci kat gökyüzünü n üstünde, Büyük Arşın altında dır” dedi. Kutâde ise Cehen nem in yerin yedinci katının altında yer aldığını söyledi.

Çemberden geçmek: Eskiden talim sırasında askerler çemberden geçirilir, böylece kıvraklık kazanmaları sağlanırmış.

Çeng: Şekil bak ımın dan arpa benzeyen ve kucak ta çalman, Doğu kökenli eski bir müzik aleti.Den iz zırhı: Rüzgârla denizin dalgalanması, deniz yüzeyinde zırh görü ntüsü oluşturması. Balık pulla

rı da edebiyatta örgülü zırha benzetilir.Dokuz küp: Dokuz felek. Bunlar Ay, Utarid (Merkür), Zühre (Venüs), Güneş, Merih (Mars), Müşteri

(Jüpiter), Zühal (Satürn), Felekülburûc ve Felek-i Atlas’tan ibarettir.

Dokuz perde: Dokuz kat gökyüzü.Dört cevher: Dört unsur: Hava, su, ateş, toprak.Dört ile dokuz: Dört unsur (Hava, su, ateş, toprak) ve dokuz kat gökyüzü.Dört meydan: D ört a na yön. Kuzey, güney, doğu, batı.Dumansız helva: Olgunlaşmış meyve.Ebced alfabesi: Bilinen Arap alfabesinden başka bir de her harfin sayısal değerle donatıldığı ve sırası baş

ka türlü olan bir alfabe vardır. Elif, be, cim ve dal sırasıyla devam ettiği için bu alfabeye ebced alfabesiadı verilir. Bu sıralamaya göre harfler şu sayısal değeri alır: Elif 1, be 2, cim 3, dal 4, güzel he 5, vav 6, ze7, ha-yı hutti 8, tı (tâ-yı müellef) 9, ya 10, kef 20, lam 30, mim 40, nun 50, sin 60, ayn 70, fe 80, sad 90,kaf (kaf-ı nıenkut) 100, re 200, şin 300, te 400, peltek se 500, hı 600, zal 700, zad 800, zı (za-yı müellef)

900, gayn 1000. Türkçe ve Farsça tarih dü şürme beyitlerinde pe harfi be harfi ile, çe harfi cim harfiyle, je harfi ze harfi ile, gef (kâf-ı fârisî) harfi kef harfi ile aynı sayısal değere sahip olarak hesaplanır.Ebubekir: îlk halife, Hz. Aişe’nin babası, Hz. Muhammed’in kayınpederi ve can dostu. Hz. Muham-

med vefatından önce Ebubekir’i cemaate imamlık etmekle görevlendirdi. Bir defasında h asta haliylemescide geldi. Cemaatin sesinden Hz. Muhammed’in geldiğini anlayan Ebubekir kenara çekilerekimamlığı Hz. Muh am mede bırakmak istediyse de Peygamber’in emriyle cemaate namaz kıldırmayadevam etti. Mekke zenginlerinden biri olan Ebubekir tüm mal varlığını İslam dininin yayılmasıuğrunda harcadı. Edebiyatta sadakat ve fedakârlığın semb ollerinden biri oldu.

Ebu Said: Fazlullah bin Ebulhayr. On birinci yüzyılda yaşayan büyük sûfilerdendir. Onun yaşam öyküsü ve kerametleri “Esrâruttevhîd fi makâmâti eş-Şeyh Ebî Said” [Şeyh Ebu Said’in m akamelerindetevhid sırları] adlı kitap ta anlatılır.

Elest: Tanrının bütün ruhlara “Elestu birabbikum” [Ben sizin Rabbiniz değil miyim?] diye sormasıüzerine b ütün r uh lar ın “Belâ” [Evet] diye cevap vermesi.

Elin ayağın konuşması: İnanışa göre mahşer günü insanın organları onun yaptıklarına tanıklık edecektir.Emin: Hz. Muhammed’in lakabı.





İncir kuşunun kemiği: İnanışa göre mehtaplı bir gecede incir kuşunun kemiği çocuğun üstüne asılırsa, çocuk çirkin bile olsa, insanlar tarafından çok sevilirmiş.

İskender Şeddi: Çinlilerin Türk akınlarına engel olmak için yaptığı Çin şeddi. Edebiyatta ve mitolo jide başka bir set olarak gösterilen bu yapı ile Çin Şeddi arasınd a çok fark vardır. Dinî mitolojiyegöre Zülkarneyn (İskender) Ta nrının emriyle dünyayı dolaşıyor, insanları Tan rıya inan maya davet

ediyordu. Yolunun üzerinde bulunan ve Yecuc ile Mecuc’un yaşadığı topraklara uğradı. Yecuc ileMecuc, Yâfes bin Nuh’un evlatlarıydı. Tufandan sonra oraya gelip yerleşmiş ve çoğalmışlardı. İnsanyüzlü bu çıplak varlıklar, uyurken kulaklarının birini altlarına alır, öbür kulaklarıyla yüzlerini örterlerdi. Bu tanrı tanımaz, dinsiz varlıklar etrafa saldırır, fesat çıkarırlardı. Zülkarneyn oraya gelinceMüslümanları yüreklendirdi, onlara ne yapılabileceğini sordu. Onlar da “Bu iki dağın arasına öyle

bir set çek ki bu saldırgan kavim bu tarafa geçenlesin” dediler. Bunun üzerine Zülkarneyn demir parçalan getirtip iki dağın arasına yığdırdı. Bunların üstüne kurşun parçaları koydurdu. Sonra devateş potalarını bu yığıntıya yaklaştırıp körüklerle ateşi kurşunlara yönlendirdi. Eriyen kurşunlardemirle kaynaştı. Sonunda Yecuc Mecuc kavminin geçemeyeceği bir set meydana geldi.

Kâbe kavseyn: Bir yayın iki ucu arası. Bununla Hz. Muhammed’in Tanrıya yakınlığına göndermeyapılır.

Kadimlik: Kuranın bir özelliği de diğer kutsal kitaplardan mânâca kadîm olmasıdır. Bu yüzdenKuran-ı Kadîm de denilir.

Kalem: Tanrının yarattığı ilk şey kamış kalemdi. Tanrı heybetiyle bakınca kamış kalemin ucu yarıldı.Kaleme “Git” emri gelince, levh-i mahfuza gitti; kıyamet gününe kadar olacak her şeyi oraya yazdı.

Keskin göz: Bu tamlama ile Hz. Ali’nin “Neye baksam, onda Yüce Tanrı’yı gördüm” sözüne göndermeyapılır.

Kırk hac: Tezkiretül-evliyâcla geçen bir hikâyeye göre Şeyh Abulkasım Nasrâbâdî vekaleten kırk kezhacca gitmişti. Bir gün Mekke’de aç, susuz, cılız bir köpek gördü. Ş eyhin köpeğe verecek b ir şeyiyoktu. “Kırk haccımı kim b ir ekmeğe alır?” diye seslendi çevresine. Biri geldi, şahit huzu rund a onunkırk haccını bir ekmeğe satın aldı. Şeyh de ekmeği köpeğe yedirdi. Görmüş geçirmiş biri onu uzak

tan izledi. Yerinden kalktı, gelip Şeyhe bir yumruk attı. “Be hey ahmak! Kırk haccını bir ekmeğesatarak bir iş yaptığım mı sanıyorsun? Benim babam (Âdem) Cenneti ik buğdaya sattı. Bu ekmekteen az bin buğday var!” diye çıkıştı. Şeyh bu sözden çok utanıp bir köşeye çekildi.

Kırk kişi: Âlemin sayelerinde baki olduğu din önderi, veli gibi kimselerden oluşan kırk kişi.Kocakarı dini: Kaç, nasıl, niçin gibi soruların bulunmadığı sıkı itikad. Bir uydurma hadis te “İmanınız

kocakarı imanı gibi olsun” denilmiştir.Kurtçuk: Hz. Musa’nın üç küçük çocuğu vardı. Bir gün “Ben öldükten sonra acaba çocuklarıma ne

olacak?” diye geçirdi içinden. O sırada Cebrail inerek “Ey Kelîmullah! Çocuklarım mı düşünüyorsun? Deniz kenarına in, asânı denize vur, acayip şeyler göreceksin” dedi. Musa sahile giderek asasınıdenize vurdu. Deniz yarıldı. Denizin derinliklerinde büyük bir kaya göründü. Cebrail “Şimdi asânıo kayaya vııı” dedi. Musa asâsmı kayaya vurunca, koskoca kaya ikiye ayrıldı, ortasından kırmızı birkurtçuk çıktı. Kurtçuğun ağzında yeşil bir yaprak vardı. Cebrail “Böyle zayıf bir kurtçuğu denizinderinliklerinde hem de bir kayanın içinde zayi etmeyen Tanrı senin çocuklarını da zayi etmez” dedi.

Lacivert dolap: Gökyüzü.Lâyezâl: Ölümsüz Tanrı.Ledünnî ilim: Kula Tanrı tarafından ilham edilen ilim.Levh: Kur’ân-ı Kerim ve nefs-i külliye. D ört tür lü levh vardır. 1. Kaza levhi. Buna akıl levhi de denir. 2.

Kader levhi. Buna levh-i mahfuz da denir. 3. Semavî cüz’î nefis levhi. Bu âlemde olan her şey oradayazılıdır. 4. Heyûla levhi. Şehadet âlemine ait levh. İnanışa göre levh-i mahfuzun kenarı bembeyazinci ve yakutlarla çevrelenmiştir. Uzunluğu yer ile gök arası, genişliği doğu ile batı arası kadardır. Bulevhte nurdan kalem kullanılır. Levh-i mahfuz M atriyun adlı bir melek tarafından ko runm aktadır.

Levlâk: Allah’ın Hz. Muham me d hakkındaki hitabı. Levlâke lemâ halaktu’l-eflâk |Sen olmasan gökleriyaratmazdım.]

Mantıku’t-tayr: Kı.ş dili. Kuranda Nemi sûresinde geçen âyete gönderme yapılır. Süleyman’ın



Davud’un varisi olduğu, ona kuş dilinin öğretildiği, her şeyden verildiği, bunun Tanrının açık lütufve bağışı olduğu belirtilir. Israiloğullarının peygam beri olan Hz. Süleyman insanlara , cinlere, bü tünkuşlara hükmederdi,

Meleklerin tavusu: Cebrail.Memeyi siyaha boyamak: Eskiden süt çocuğunu sütten kesmek için meme başına bitkilerden elden

edilen siyah bir madde sürülürmüş. Bu maddeyi tadan çocuğun ağzı acır, bir daha süt içmek istemezmiş.

Meryem’in hamile kalışı: Rûhülkudiis Cebrail, Meryem’in iki yakasına üfürünce Meryem İsa’ya hamile kalmıştı.

Me’vâ Cenneti: Sekiz Cennetten biri.Mihne, Mihene: İran’da Ebîverd ile Serahs arasında yer alan, birçok sûfi ve âlim çıkaran bir köy.Mihne şeyhi: Ebû Saîd Ebu’l-Hayr.Muhtar: Hz. Muham med.Muhammed: Feridüddin Attâr’ın adı.Mustafa: Hz. Muhammed. (Diğer adlan Ahmeıl, Mahtnud).Nazarlık: Eskiden İran’da kış sonu ile bahar başlangıcına doğru bir seramik testi göz değmesine karşı

resimlenerek damdan sarkıtılırmış.Nizâmülmülk: Bilgeliği ve devlet yönetimindeki başarısı ile tanınan Büyük Selçuklu veziri.Nur denizi şeyh: Şeyh Ebu’l-Hasan I laı kânî.Nutfe: Meni, sperm.Ok temreni: Hz. Ali yaptığı harplerden birinde yaralanmış, bir bacağına temrenli ok saplanmıştı. Ke

miğe kadar dayanmış temreni çıkarmak çok acı verirdi. Bunun için Hz. Ali’nin namaza durmasını beklediler. Namazda kendini Tan rıya verip dünya ile ilgisini kesince bir hekim tarafından bacağınasaplanmış ok temreni çıkarıldı.

Od: Tütsü olarak kullanılan hoş kokulu bir ağaç.Ömer-zehir: Hz. Ömer bile bile zehir içmiş ama zehir ona tesir etmemişti.Öriimcek-perdedarlık: Hz. Muhammed Ebııbekir’le Medine'ye hicret ederken Sevr mağarasına sığın

mışlardı. O sırada bir örümcek mağara ağzına ağını örmüş, düşmanlan bu ağa bakarak mağaradainsan bulunmayacağına kanaat getirmişler ve oradan uzaklaşmışlardı.

Rabbin kiıtı? Müslüman akaidine göre, vefat eden M üslüman toprağa verildikten so nra Nekir ile Mün-ker adlı sorgu melekleri gelerek “Men rabbııke ve mâ dîn” [Rabbin kim? Dinin ne?] diye sorarlar.

Rahme ten li’l-âlemîn: Hz. Muham med. K uranda “Vemâ erselnâke illâ rahmeten li’l-âlemîn” (21/107)[Biz seni âlemlere rahmet olarak gönderdik | âyetine işaret edilir.

Rahş: Şehnam e’de Rüstem peh livanın atı.Rızık yiyen: Ünlü sııfilerden Hâtem-i Asam karısına “Ben savaşa gidiyorum. Sana ne kadar nafaka

bırakayım?” diye sordu. Karısı “Yaşayacağın kadar” deyince Hâtem “Yaşamak benim elimde değil”dedi. Karısı “Yaşamak senin elinde değilse, rızık vermek de senin elinde değil” dedi. Hâtem yola çık

tıktan so nra karısının yanma yaşlı bir kadın geldi, “Hâtem sana ne kadar rızık bırak tı?” diye sorunca,Hâteın’in karısı “Hâtem rızık yiyen biridir. Rızık veren burada; bir yere gitmedi ki!” cevabını verdi.

Rûhülemin: Cebrail.Rûhülkudüs: Cebrail.Rüstem: Şehname’de savaşçılığıyla sahneye çıkan Zal oğlu Rüstem Pehlivan.Sâmirî: Büyücülüğü, tanrıtanımazlığı, insanları yoldan çıkarması, yalancılığı, yaptığı buzağı heyke

line insanları ibadet ettirmesiyle tanınır. Firavunun bir kehanete inanarak bütün erkek çocuklarıöldürttüğü günlerde doğdu. Annesi onu bir mağarada sakladı. Cebrail seksen ay boyunca Sâmirfyi

büyüttü . Ailesine Cebrail ta rafından teslim edildiği için kavminin değer verdiği biri oldu. Sâmirî birgün Musa’dan, Cebrail’in ayağını bastığı toprak alınıp herhangi bir nesneye sürülürse, o nesnenindile geleceğini işitmiş, Firavunun denizde boğulduğu gün Cebrail’in bastığı topraktan alıp saklamıştı. Hz. Musa Tanrı’dan ayetler ve İlahî hüküm ler getirmek üzere otuz günlüğüne Tur Dağınagitmiş, kardeşi H arun’u da kendi yerine bırakmıştı. Musa verdiği otuz günlük süreyi kırk güne çıka



rınca Sâmirî bunu fırsat bildi. Sakladığı topraktan buzağı biçiminde bir kalıp yaptı. Bu nun üstüneodun koyarak ateş yaktı ve İsrailoğullarından herkesin bu ateşe bir altın dinar atmasını istedi. Kimse ateşin altında kalıp saklı olduğunu bilmeden ateşe para attı. Eriyen altınlarla kalıp dolunca ateşsöndürüldü. Bir süre sonra Sâmirî küllerin arasından buzağı biçimli kalıbı çıkardı. Cebrail’in ayak

bastığı toprak katıldığı için altın buzağı heykeli konuşmaya başladı. Sâmirî tam bu sırada devreye

girerek “İsrailoğulları! İşte sizin Tanrın ız budur. Buna tapın.” dedi. İnsan lar hayretler içinde kalarak buzağıya tapmaya başladılar. Harun ’un bütü n çabaları sonuçsuz kaldı. Kırkıncı gün dolduğundaTur Dağından dönen Musa İsrailoğullarmın yoldan çıktığım görünce kardeşini azarladı, Sâmirî’yicezalandırdı. İsrailoğulları ise kırk yıl boyunca çöllerde şaşkın şaşkın dolaştı. Bu konu hakkındadaha geniş bilgi ve bibliyografya için bk. Prof. Dr. Nimet Yıldırım, Fars Mitolojisi Sözlüğü, KabalcıYayınevi, İstanbul 2006, s. 604-606.

Sekâkum rabbukum: Ku rand aki “Vesekâkum rabbu hum şerâben tah ûrâ” (76/21) [Rableri ona terte miz bir içecek içirdi] âyetine gönderme yapılır. Selçuklu ve Osmanlı çeşmelerinin üstünde bu âyetyer alır.

Sekiz bahçe: Sekiz Cennet.Seyyid: Hz. Muhammed.Seyyidlerin seyyidi: Hz. Muhammed.Sivrisinek: Nem rud’un burn undan, beyn ine sivrisinek girerek ölümüne sebep olmuştu. Rivayete göre

Nem rud tanr ılık iddiasında bulunup da “İbrahim’in tanrısıyla savaşacağım” dediğinde Tanrınıngönderdiği bir sivrisinek Ne mrud’un b urn und an girip beynine kadar gitti. Efsaneye göre dör t yüzyıl boyunca Ne mrud’a işkence etti. Sonunda b u azaba dayanamayan Nem rud gürzle başına vu rulmasını emretti. Gürz darbesi sonucunda beyni dağılarak öldü.

Sofistâîler: Milattan önce beşinci yüzyılda Yunan filozoflarından oluşan bir topluluk. Politikacılarıneğitimi için gerekli olan zorunlu bilimleri öğreten bu topluluk zaman içinde her şeye şüpheyle bakmaya başladı.

Sûr-i İsrafil: Büyük melek lerden İsrafil’in k ıyamette dirilişin başlangıcın ı bildireceği büyük boru .

Süleyman: Hayvanların dilini bilen ve hayvanlar âlemine hükm eden Süleyman Peygamber.Süleyman-yüzük: Hz. Süleyman’ın padişahlığı ve kudreti yüzüğünde toplanmıştı. Bu yüzük bir süre

devin eline geçmiş, dev Süleyman’ın tahtına otururak padişahlık sürmüştü. Süleyman deniz kenarınd a aciz bir halde balık tutarak yaşamını sürdürüyo rdu. N ihayet bir gün Tan rının inayetiyle o yüzüğü avladığı bir balığın karn ında buldu ve tekrar eski gücünü kazanarak padişahlık tahtına o turdu.

Teiniz bahçe: Hz. Muhammed’in türbesinin bulunduğu alan, Ravza-i mutahhara.Tuzla-köpek: Bir fıkıh hükmüne göre necis kabul edilen köpek tuzlaya düşerse, dönüşüm geçirerek

tuz haline gelir ve temiz olur.Ukbâ: Âhiret âlemi.Uyumamak: Anlatıldığına göre sûfi Ahmed-i Harb ömründe bir gece bile uyumamıştı. “Birazcık din-

lensen, iyi olur” dediler ona. “Birisi için yukarıda Cenneti süslüyorlar, aşağıda Cehennem ateşiniharlandırıyorlar. Ve o ne tarafa ait olduğunu bilmiyor. Böyle bir yerde gözüne nasıl uyku girer?”cevabını verdi.

Üç yüz yıl: Âdem uyarıya rağmen yasak ağaçtan yeyince Cennetten kovulup yeryüzüne gönderildi.Tanrının gazabına uğrayan Âdem üç yüz yıl boyunca ağladı, tövbe etti, yalvardı, yakardı. Sonundatövbesi kabul edildi.

Vird: Dilden düşürülmeyen dua.Yağ-göz: Hz. Ali’nin bir sözüne gönderme yapılır. “Şu insanoğlu şaşılası bir varlıktır. Bir yağla görür,

etle konuşur, kemikle (kıkırdakla) işitir.”Yaratılış ayı: Hz. Muhamm ed.Yedi değirmen: Yedi gezegen.

Yedi deniz: Eskiler dünya sularını yedi denize bölmüşlerdi. 1. Hint Denizi, 2. Umman denizi, 3. Kul-züm, Kızıldeniz. 4. Berber Denizi, 5. Okyanus Denizi, Atlas Okyanusu, Karanlıklar Denizi. 6. Kos-tantiniyye Denizi, Rum Denizi, Akdeniz. 7.Karadeniz.



Yedi kapılı saray: Gökyüzü.Yedi organ: Baş, göğüs, sırt, iki el, iki ayak. Kskilerin inancına göre bedendeki yedi ana organ.Yeryüzünün secdesi: Yeryüzünün gökyüzüne karşı konumu.Yusuf: Yusuf Peygamber kardeşleri tarafından kuyuya atılınca, dibe düşmeden Cebrail yetişip onu

tutmuş, yine Tanrı tarafından gönderilen bir melek de kuyu dibindeki küçücük mekânda Yusuf’u

yalnız bırakmamıştı.Yüzük-ay: Hz. Muhammed’in parmağını aya doğru uzatarak ayı ikiye böldüğü mucizeye göndermeyapılır.

Yüzük-namaz: Hz. Ali’nin namaz kılarken bir dilenciye yüzük bağışlaması hadisesine gönderme ya pılır.

Zahit: Dünya ile bağlarını kopararak ibadete çekilen kişi.Zebur: Davud Peygambere inen kutsal kitap.Zenci: Nekir ile Münker adlı sorgu melekleri.Zünnar: Hıristiyan keşişlerinin bellerine kuşandıkları yün iplikten örme bağ.Zünnûreyn: İki nu r sahibi. Hz. M uhamm ed'in Rııkiye ve Ummukulsum adlı kızlarıyla evli olduğu için

bu lakabı aldı.



Attâr’ın Esrârnâmede’ki Görüşleri

Akıl: 1. Sırlar divanının önsözüdür. 2. Akıl bir çocuksa, aşk onun ustasıdır.Akıl-aşk: Akıl sudur, aşk ateştir. Bu yüzden akıl ile aşk yanyana duramaz.Altın: Altın put yapmaktan başka işe yaramaz. Altın put ise atılmak tan başka işe yaramaz.Arif: Ariflerin kemâli yokluktadır.Aşk: 1.

Aşk mânâ âleminin simurgudur; hayatın iksiridir.2.

Aşk kapıdan girdi mi akıl bacadan kaçar.3. Aşkın ilacı gözyaşı ile sabırdır. Aşkta bekleyiş olmasa aşk oyununun canlılığı kalmaz.Ben: İnsanda ben kalmadığı zaman can ile beden yolunda ikilik kalmaz.Bilgi: 1. Canı kuvvetlendirir. 2. Kim bilgiden söz açarsa, gönlünden huzur nuru gelir.Bir: Her şey bir sayesinde bakidir.Bitkiler: Cansız varlıkların özüdür.Bülbül: 1. Bülbül kendi güzel sesinin sarhoşudur. 2. Bülbül şakıdığı için kafestedir.Cansız varlıklar: Hava, su, ateş ve toprak olmak üzere dört unsurun özüdür.Dert: Cennet gelininin mehiridir.Din: Dinde ne şekil ne illet vardır. Din teslim olmaktan başka bir şey değildir.Düşman: İnsanın düşmanı kendisinden başkası değildir.

Dünya: 1. Dünya İblis’in mukataalı yeridir. 2. Dünya aşk sultanının zaptiyeleriyle doludur. 3. Bu dünya öbür dünyanın tarlasıdır. 4. Bu dünya tarlasında bazen hazan bazen bahar vardır. 5. Dünya birzindandır. Tanrı, insanları birkaç günlüğüne yeryüzü zindanına hapsetmiştir. 6. Dünya bir mihnetler evidir. 7. Dünya bekası olmayan hoş bir saraydır. Bakî olmadığı için aynı zamanda beladır.8. Dünya makam değil, bir geçiş yeridir. 9. Dünya bir gelindir; damatların sayısı belli değildir. 10.Dünya iki kapılı bir handır. Bir kapısından giren öbür kapıdan çıkmak zorundadır.

Eşya: İnsanın gözüne ters görünür.Fâni olmak: İnsan yaşarken fâni olursa kurtulur, rahata kavuşur. İnsan dünyaya gelmeden önce fâniydi.Felek: 1. Feleğin işi torbadan tavşan çıkarmaktır. 2. Felek temiz can için döner. 3. Felek sonunda alma

yacağı bir şeyi baştan insana vermez.

Gönül: Hak işaretlerinin görüntü yeri.Gönül gözü: Gönül gözü açık olan sefih olarak ölmez.Göz: 1. Göz yağdan oluşan bir maddedir. Tanrının kudret eli o yağı görme organı haline getirir. 2.

İnsan gözüyle bir şeyi gördüğünü sanır. Oysa gördüğü şey bir misalden ibarettir.Güvenlik: Tanrı yolunda güvenliğin parolası “Bırak kendini” sözüdür.Hakikat: 1. Öngörülü olmak, kendinden geçip kendinle olmaktır. 2. Hakikatin on cüzü vardır. Biri az

konuşmak, dokuzu susmaktır.Hayvanlar: Bitkilerin özünden var olmuştur.Hırs: 1. İnsanın öbür âlemden buraya doğumuyla getirdiği hastalıktır. 2. Hırs bize Âdem’den miras

kalmıştır. 3. Phrs derdinin merhemi topraktır.Huzur: Huzurlu gönül esenliğe kavuşur.

İki âlem: İki âlemde insana üç şey gereklidir: Bilmek, uygulamak, aynelyakin.İlim: 1. İnsanın kurtuluş kaynağı. 2. İlimsiz zahit şeytanın maskarasıdır. 3. İlmi olan ilmiyle amel

etmelidir. 4. Din ilmiyle zerre kadar amel e tmek amelsiz eşek yükü ilim den iyidir.



İnsan: 1. İnsan b ir avuç topraktır, ortası havadır. Bedeni tılsım, canı hazinedir. 2. Âdem soyundan geldiği için insan halife çocuğudur. 3. İnsan dediğin bir avuç top rak ile bir sürelik ömürdür. 4. İnsan ınmutluluğu üreme organındadır. Rahatlama yeri tuvalettir.

insanlar: Hayvanların özünden var olmuştur.İsa: insan İsa peygamber gibi yaşarken ölmelidir.Kanaat: 1. Kanaat ile dünya nim etlerinden feragat eden kişi başına ay ile güneşten taç giyer. 2. Yakîn

sahibiysen, kanaat et. Yastık yoksa, başını kerpiç üstüne koy.Kurt: İnsanın kötü huyudur.Minnet: Saman çöpü kadar minnet yükü yüz mihnet dağ ından ağır çeker.Muhakkik: Muhakkik iki âlemi bü tün olarak bir şey görür.Mutluluk: Dünyada mutluluk diye bir şey yoktur. Bu yüzden insan gön lünü gama alıştırmalıdır.Namaz: Uzun yolun azığıdır.Nefes: Canın kemâle ermesi için olmazsa olmaz.Nefis: 1. İnsan nefsi bir eşektir. Kşeğiıı kıılıı olmaya yaşamak denmez. 2. Fâni nefis ölürse, bakî gönül

hayat bulur. 3. Nefis canın sohbet arkadaşıdır.Oyun: Dünyada yapılan, yapılmayan ne varsa hepsi perde arkasında oynanan bir oyundur.

Öfke: Cehennem ateşidir.Ölmek: 1. İnsan gitti mi tam gitti demektir. Bir d.ılıa dünyaya geri dönüş mümkün değildir. 2. İnsan

öldü mü ebedî diri olur. 3. Gidenlerden bir kişi geri gelmemiştir. Onların başına ne geldiğini gösteren bir işaret bile yoktur.

Ölüm: 1. Ölüm insanı beden hastalığından kurtarır. 2. Ölüm çok (inceden planlanmıştır. İnsan nevaktinden önce ne vaktinden sonra ölür.

Ömür: 1. Ömür yirmi yıl veya yüz yıl olmuş, fark etmez; çok kısadır. 2. Gam dolu ömürde insan aldığınefesin kıymetini bilmelidir.

Perdedar: Örümcek perdedardır. Hz. Muhammede perdedarlık yaparak, kâfirlerin onu bulmasınaengel olmuştur.

Rızık: 1'anrı, kâfirlerin rızkını verirken Ona inananların rızkım da verir.Söz: 1. Söz ilimle süslenmelidir. 2. Söz örtülü, rumuzlu söylenmelidir.Şiir: (Şair) Erkeklerin hayız halidir.Tanrı: 1. Tanrı can içindedir ama kimse canı göremez. 2. İnsan Tanrıyı kendi vehimlerine göre tavsif

eder. Doğru olanı Tanrının zatını tanımaktır.Tanrı’nın tevfiki: İnsanlar Tanrının tevfiki sayesinde hayatta başarılı olabilir.Toprak: 1. 'Toprak olan insan temiz olur, arınır. 2. İnsan annesinden toprak olmak için doğar.Ukbâ: Dünyada ölen insan ukbâda doğar.Üç şey: İnsan üç şeyi yapmaya alışmalıdır: Susmak, sabırlı olmak, kanaat etmek.Varlık: 1. İnsanoğlunun yokluğu varlığındadır. 2. Varlığımız bizim alçalışımızdır.Viicııt: İnsan vücudu gizli bir aynadır. Eksik veya mükemmel her ne varsa bu aynada onun aksi, hayâli

vardır.Yankı: İnsanın âlemde işittiği her şey bir yankıdan ibarettir.Yıldız: 1. Yıldızlar dünyadan çok büyüktür. Nice otuz bin yıl geçtikten sonra yörüngelerinde çıkış

noktalarına gelirler. 2. Dünya zindanının damındaki yıldızlar insanların ömrünü çalar. 3. Yıldızlargece gündüz döne rler ve sürekli ola rak arayış içindedirler.

Zamansızlık: Zamansızlık denilen yerde yüz yıl ile bir an aynıdır.



Dizin

AAbbâdî 271,275

Abbâse 271,275

Abbas-ı Debs 88, 275Abdullah 23,275

Âdem 13, 22, 23, 27, 42, 55, 59, 75, 117, 133,137, 160, 177, 228, 251, 275, 277, 278, 280, 282,

283

Affan oğlu Os ma n 37

Ali 26, 38, 39, 61, 277, 278, 279, 280, 281Allah 14, 21, 56, 61, 72, 77, 85, 124, 209, 234,

275, 277, 278

Arş-ı âlâ 157

Âsaf 54, 275

Ashâb-ı Kehf 32, 181, 275, 276

Attâr 9, 10, 11, 32, 55, 83, 98, 121, 210, 260,

261,265,279,282

Ay 23, 24, 50, 61, 131, 151, 164, 188, 198, 219,

246, 276

Ayaz 145,275Âzer 62, 275

B

Bayezid 127, 135, 139, 276, 277

Bayezid-i Bistâmî 276, 277Belam 62, 275, 276

Bilâl (-i Hab eşî) 26, 61Bistam 66, 127, 276, 277

Bulfeş-i Çagânî 90

Burak 28, 276

C-ÇCebrail 24, 25, 28, 29, 30, 62, 277, 278, 279,

280, 281

Cehennem 27,61,99, 116, 127, 180,218,231,

245, 247, 276, 280, 283C en ne t 24, 27, 29, 45, 61, 62, 63, 73, 76, 78, 79,

99, 107, 127, 131, 245, 273, 276, 280, 282

Cibrîl-i Emîn 23

Çin 124,125,150,259,278

DD av ud 27, 47, 140, 279, 281

Düldül 28, 38

D üny a 15, 20, 22, 24, 30, 35, 36, 38, 43 ,48, 49,

52, 70, 92, 94, 98, 99, 110, 112, 143, 180, 184,

186,18 7,188,189 ,192, 193,196, 202,205,215,

217, 218, 226, 238, 239, 243, 248, 277, 281, 282,283

EEb ub ek ir 34, 35, 61, 276, 277, 279

Ebû Kuhâfe 35

Eb u Saîd Ebulhayr 197

Elhamd 38

F

Feridun 171,277

Firdevsî 264, 265

GGazzâlî 186

Güneş 90, 145, 158, 171, 191, 226, 255, 276,

277

HH ak 17, 23,27 , 28, 29, 31, 35, 36, 37,38, 57, 73,

81,84, 102, 133,210, 261,282

Halil İbrahim 27

Hallaç (-ı Mansur) 277

Harkan 277Hattâb 36

Haydar 34

Hızır 25,277

Hindistan 124

Hûda 39, 72

I - Í

İblis 18, 19, 26, 43, 106, 116, 277, 282

İbrahim 27, 152,275,280

İlliyyîn 265



İsa 13,27,40,100,140,239,257,261,276, 277,

279, 283İsfendiyar 197

İskender 197,278

İslâm 10, 127, 277

İsmail 27

KKâbekavseyn 29

Kerbelâ 37

Kızıldeniz 26, 36, 280

K u ra n 23, 25, 26, 36, 37, 158, 162, 206, 275,277, 278, 279, 280

M

Mahmud 145,275,279

Mehdî 42, 275

Mekke 25, 32, 117 ,182 , 276, 278

Meryem 13,261,276,279

Mesih 27, 275, 277Me’vâ Cenneti 279

Mısır 70, 137

M uh am m ed 9, 11, 22, 25, 31, 32, 33, 60, 64,

65, 272, 275, 276, 277, 278, 279, 280, 281, 283

M usa 27, 69, 98, 180, 275, 276, 278, 279, 280M ustafa 9, 35, 64, 66, 96, 273, 279

N

N eın rud 198, 280 Nil nehri 201

Niz âmülm ii lk 279

O-ÖOsman 26,34,37

Ömer 26 ,34 ,36 ,61 ,279

P

Pervin 24

RRahş 56,279

Rûhülkudüs 29, 30, 279Rüstem 38, 56, 279

s-şSâmirî 231,279,280

Sıbgatullah 37Sıddık 26, 35

Sırat 184

Sûr-i İsrafil 273, 280

Süleyman 24, 27, 79, 137, 210, 275, 278, 279,

280Şiblî 77

T

Tevrat 206

Tuşlu Firdevsî 264Türkistan 124

U-Ü

Ümran 27

Y

Yunus 219

Yusuf 70, 137,219,249, 281

Z

Zebur 27,281

Zühal 30,276Ziileyha 70

Zünnîıreyn 37,281



AYRINTI



"Doğu klasikleri arasında yer alan Esrârnâme [Sırlar Kitabı],

Documents

Feridüddin Attar - Esrarname.pdf