Federal Almanya’da Yayımlanan Türkçe Günlük …bilig.yesevi.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/7-published.pdf · layan kitle iletişim araçlarına ilişkin bilgi toplayan bir

81

YAZ 2014 / SAYI 70 81-104

bilig

Federal Almanyada Yaymlanan Trke Gnlk Gazetelerin Dil Kullanm zerine Nurhan Ba

z Federal Almanyada yaayan Trke konuurlar Trkede he-terojen bir dilsel altyapya sahiptirler. Bu nedenle gmen dili konuuru olarak Almancann da etkisiyle, rnein szck se-imi bakmndan, Trkiye Trkesinden farkllk gsterebilen bir dil konumaktadrlar. Dilsel geler Almancadan Trkeye kopyalanmaktadr. Bu dil deiimi, iliki dilleri aratrmacla-rnn ilgisini ekmektedir. Dier taraftan, yllardan beri Al-manyada Trke gnlk gazeteler yaymlanmaktadr. Bu a-lmada 1- 30 Haziran 2010 tarihleri arasnda yaymlanan Hrriyet ve Zaman gazetelerinin Almanyada hazrlanan Av-rupa sayfalarndaki metinler incelenmitir ve bu metinlerdeki Trke kullanmnn az da olsa Trkiye Trkesinden farkl-lklar gsterdii belirlenmitir. Bu balamda deinilen konular arasnda; renklerin kltrel simge olarak kullanlmas, Alman-ca szck kullanm, oul eki, ortak yabanc kkenli szck-ler, mecazi dil kullanm ve eviri kaynakl anlatm farkllklar ve hatalar da yer almaktadr.

Anahtar Kelimeler Gazete, dil, Almanya Trkesi, dil deiimi, Trke, Almanca, iliki dilleri, eviri hatalar

Giri Bu aratrmann amac, Federal Almanyada gnlk olarak yaymlanan Trke gazetelerde kullanlan dil hakknda bir fikir edinmektir. Aratrma iin Al-manyada en ok satlan ve okunan Trke gazeteler, Hrriyet ve Zaman seilmitir.1 (Okuma oranlar iin bk. 2.3. Grafik 2, Sauer 2011: 183.) Bu almada, bu gazetelerde kullanlan Trkenin, Trkiye Trkesinden baz

_____________ Dr., Hacettepe niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Mtercim Tercmanlk Blm Ankara / Trkiye

[email protected]

Ba, Federal Almanyada Yaymlanan Trke Gnlk Gazetelerin Dil Kullanm zerine

82

bilig YAZ 2014 / SAYI 70

farkllklar gsterebilecei dncesinden yola klmtr ve bu iki gazetenin 1-30 Haziran 2010 tarihlerinde yaymlanan saylarnn belli blmlerinde yer alan metinler incelenmitir. Tespit edilen rneklerde rastlanan kullanm zel-liklerini tartmadan nce, hem Trke gazetelerin olas okur kitlesinin hem de yazarlarnn iinde yaadklar dilsel ortam betimlemek amacyla, Federal Almanyada Trke konusu ele alnmtr. Bu balamda; Trke renme ortam, Almanyada konuulan dil, Trke konuurlarn kendi dillerini koru-maya ynelik tutumlar ve konuma dilinden rnekler sunularak kopyalama sonucu dildeki deiimler hakknda bilgi verilmektedir. Trkiyedeki Alman gazetecilerden tamamen farkl olarak, Almanyadaki Trk gazeteciler g olgu-sunun ve betimlenen ortamn bir paras olabilmektedirler. Bu durum gazete-lerde kullanlan dile de yansmaktadr.

1. Federal Almanyada Trke

1.1. Federal Almanyada Trkenin Durumu Federal Almanyadaki Trke konuurlarn arasnda ana dile hkimiyet bak-mndan byk farkllklar bulunmaktadr. Almanyaya ilk g dalgas dikkate alndnda, Trkiye kkenli gmenlerin geldikleri blge farkll ve dk eitim dzeylerinden dolay heterojen bir Trke altyapsnn olduu sylene-bilir. Hem Trke eitim imknnn gmen aznlklar tanmlamalarndan dolay desteklenmedii (bk. Gzaydn 2002) hem de mevcut Trke renme olanaklarna rabetin az olduu2 dnldnde, Trk kkenlilerin Trke-yi arlkl olarak evde aile ortamnda renebildikleri ortaya kmaktadr. Ancak gmenlerin aile ortamnda salt kendi dillerini konumalar neredeyse istisnai bir durumdur. Dolaysyla gmen ailelerin ou, konuurken Alman-ca ve Trke karma bir dil kullanmaktadrlar.

rencilerden, akademik bir Trke renim sreci geirmediklerinden, Trkiyedeki yatlarnn edindikleri okul Trkesine hkim olmalar bek-lenemez. Gogolin, Kaiser vd.e gre Trk kkenli rencilerin Trke dil kullanmlar, gnlk dil dzeyindedir (2004: 68). Ayrca, okullarda da Trkenin pekitirilmedii gz nne alnrsa 3. kuan Trkeye hki-miyetinin birinci ve ikinci kuaa gre giderek dmesi doaldr. Btn bu bilgilere, Almanyaya gn, kstlamalara ramen evlilik yolu ile hlen devam ediyor olmas ve Trkiyeye dnen Trk vatandalarnn bir sre sonra yine Almanyaya gitmesi gibi lkeler aras bir hareketlilik3 de eklen-diinde, bu lkede yaayan Trklerin konutuklar Trkenin birbirinden ne denli farkllklar gsterebilecei anlalmaktadr.

Trk kkenli rencilerin, Trke derslere katlmlar kendi dillerini koru-maya ynelik bir tutum olarak grlse de (Reich/Roth 2002: 7,8), bir g lkesinde gmen konuurlar, anadillerine lkenin egemen dilini konuan tek dilli konuurun dzeyinde zahmetsizce hkim olamamaktadrlar. Ana


83

YAZ 2014 / SAYI 70

bilig

dillerini gelitirici somut etkinliklerde bulunmayan konuurlarn szck daarc ksrlaacak ve giderek daha fazla Almancaya ait zellikler taya-caktr (bk. Johanson 1991: 199). Ancak liki Dilleri kuramcs Johansona gre bir dilin yaamn tehdit eden unsur, kopyalamadan kaynaklanan yap-sal deiimler deildir. Konuurlar, sosyal ilevleri kalmad dncesiyle dillerini renmeye ve retmeye deer bulmadklar zaman, bu dillerin yaam tehlikeye girmektedir (2009: 54). Konuurlarn baskn dili daha saygn bulmalar, bu dilin tercih edilmesine sebep olmaktadr. Zira eitim frsatlarndan yararlanma ve mesleki ykselme ancak Almancaya hkimiyetle mmkn olmaktadr. Aratrmalar da, ana dil dersi ile okul baars arasnda bir seim yapmak durumunda kalan velilerin, genelde okul baars lehine karar verdiklerini bulgulamtr (Reich vd. 2002: 8). Ancak Trk gmenle-rin Trke gazete okumalar da dillerini korumaya ynelik bir tutum olarak grlmelidir. Trke konuurlarn, dillerini korurken iinde bulunduklar dilsel ortam gstermek iin konuma dilinden rnekler sunulmaktadr.

1.2. Konuma Dilinden Almanya Trkesine likin rnekler Almanyada yaayan Trk kkenli gmenlerin Trke konumalarnda; fonetik, morfosentaktik ve szck bilgisi asndan Trkiye Trkesinden farkl kullanmlar dikkat ekmektedir. Sesil farkl kullanmlar, tipik ola-rak szcn hem Almancada hem Trkede ayn yabanc kkene sahip olduu durumlarda grlmektedir. Mzik [mzk] yerine Musik [mzik], standart yerine [tndrt], jenerasyon yerine Almancadaki Generationdan [eneai on] etkilenerek generasyon [nrasjn] denmesi bu kullanma rnektir.4 Bu szcklerin syleyii de birbirine yakn olduundan Alman-cann ses zellikleri de kopyalanabilmektedir.

Baz szck birlikteliklerinde baskn dile kout bir fiil tercihi yaplmakta-dr. rnein meslek renmek ya da mesleki eitim / meslek eitimi grmek yerine Almanca Ausbildung / Lehre machen szck birlikteliiyle paralellik gsteren meslek yapmak tercih edilebilmektedir.5

Sz dizimine ilikin bir kopyalama ise weitermachen (= devam etmek) fiilidir. Almancadaki weiter szc birok fiille kullanlabilirken, Trkede devam szcnn birleik fiil olarak kullanm etmek fiiliyle snrldr. rnek ada grld gibi Trkede de eylemlerin devam ettii, ynelme durumunda bir tmlele ifade edilebilmektedir, ancak cmlenin yaps karmaklamak-tadr. Bu konuda aadaki deikelerle (b,c) karlalabilmektedir:

a) Spielen wir noch etwas weiter.Oynamaya biraz daha devam edelim. b) Biraz daha devam oynayalm. c) Onlarn mcadelelerini devam srdrmek gibi bir sorumluluk hissediyorum.6


84


Bu szdizimi kopyalamas sayesinde devam szc, Almanca yapya kout olarak farkl fiillerle kullanlabilmektedir. Bu yap deiiklii, eitliliin yan sra bir kolaylk da salamaktadr. Zira etmek fiilinin ge olarak eksilmesi so-nucunda, sola doru dallanan bir yaps olan Trke, iinde bu zellii barn-dran ynelme durumundaki tmleli yapy (rnekte: oynamaya) yitirmekte-dir. Almanca cmlede ise dallanma saa doru gereklemektedir.

2. Almanyada Trke Gazeteler

2.1. Almanyadaki Trke Gnlk Gazetelerin Ksa Tarihesi Federal Almanya ile Trkiye Cumhuriyeti arasnda 1961 ylnda imzalanan i Alm Anlamasna dayanarak Trkler ii olarak 60l yllarn bandan itibaren Almanyaya gitmeye balamlardr. 1965 ylndan itibaren Hrriyet gazetesi Trk iilerinin gazete ihtiyacn gidermek iin uakla getirilip da-tm gerekletirilmitir. Fakat bu yntem pahal ve gazetenin okura ulama-snda gecikmelere sebep olmutur. Trk gazetelerinin, Almanyada yaayan Trkleri okur, Almanyay da gazete pazar olarak alglamalar daha ok 60l yllarn sonuna rastlamaktadr. Almanyada yaymlanan ilk Trke gnlk gazete 3 ubat 1969 tarihinde baslan Akam7 gazetesidir. Ardndan 16 Ni-san 1969 tarihinde Hrriyet gazetesi yayn hayatna balamtr (bk. Klah 2009: 638, Tokgz: 144). O zamanlar gazete Trkiyede hazrlanp dizil-mekte, matrisi uakla Almanyaya gnderildikten sonra matbaada baslmak-tadr. Gazetenin Almanya basksnn ierii byk lde Trkiyedeki ile rtmektedir. Hrriyet gazetesi, nceleri Mnih daha sonra da Frankfurt brosunda hazrlanmtr (Kksal 2009a).

Hrriyetin yaymn, 1970 ylnda Tercman,8 1972de Milliyet ve Son Havadis gazeteleri izlemitir (Tokgz: 145). 70li yllarda Sabah ve Cum-huriyet gibi baka Trke gazeteler Almanyada yaymlansa da pek baarl olunamamtr (Cryns 1991: 22). Bu gazeteler, geici bir sre iin Alman-yaya almaya giden, neredeyse hi Almanca bilmeyen ve o zamanlar nasl olsa dnecei dnlen Trk misafir iisinin anavatanla arasndaki tek kpr ilevini grmtr. Buna ek olarak gazetelerde yer alan dier bir alan da ii ve ailelerinin Almanyadaki yaamlarna ilikin gncel konular olmutur. Hrriyet, Tercman ve Milliyet uzun yllar dier gazetelerden daha yksek bask saysyla n planda olan gnlk gazeteler olmutur. (Bu gazetelerle ilgili daha ayrntl bilgi iin bk. Tokgz (150)). Balangta Almanya genelinde yaklak bin adet baslan Hrriyet, bask saysn srekli ykselterek yllarca Almanyada en yksek bask saysna sahip ve en ok okunan Trke gazete olmay srdrmtr. Lakin reklam yaym-layan kitle iletiim aralarna ilikin bilgi toplayan bir dernein 2011 yl-nn son eyrei ile ilgili verileri incelendiinde, Hrriyet ile Zaman gazete-lerinin sat rakamlarnn birbirine yaklat grlmektedir.9Almanyada


85

YAZ 2014 / SAYI 70

bilig

yaymlanan Cumhuriyet, Evrensel ve Milliyet gazetelerinin yayn 2008 ylndan itibaren birer yl arayla durdurulmutur. Cumhuriyet gazetesi Ekim 1990 29 Ekim 2008 tarihleri arasnda Almanyada haftalk gazete olarak yaymlanmtr. 7 Haziran 1995ten beri kan Evrensel gazetesinin Almanya basks 1Ekim 2009da sonlandrlmtr (bk. Kksal 2009b). Milliyetin basksna ise 8 Mays 2010dan itibaren son verilmitir.

Bugn genellikle Frankfurt ve evresinde baslan ve Almanya apnda da-tm yaplan Trke gazeteler ve yayma baladklar tarihler unlardr: Hrriyet (1969), Mill Gazete (1973), Trkiye (1987), Zaman (1990), Yeni zgr Politika10 (1995) ve Sabah (2006).

2.2. Almanyadaki Trke Gnlk Gazetelerin zellikleri Almanyada baslp datm yaplan Trke gazeteler hlen Trkiyede hazrlanmakta ve bu yzden ithal medya olarak da betimlenmektedir. 1971 ylnda Hrriyet, Almanyada yaayan Trklerin farkl yaam koullarn-dan kaynaklanan ihtiyalarna cevap verebilmek iin Avrupa Sayfalar uy-gulamasna gemitir. Gazeteler hlen bu uygulamay farkl tarzlarda olsa da genelde srdrmektedir. Bu zellik, Hrriyet ve Sabah gazetelerinde tasarmdan dolay grsel olarak ok belirgindir. Sabahta bu blm spor sayfalaryla birlikte ayr bir ek gibidir.

Hrriyet, Cumartesi ekiyle birlikte ele alndnda gnlk ortalama 28,9 sayfaya ulamaktadr. Zaman ise yerel ekiyle birlikte 26,7 sayfadan olu-maktadr.11 Bu iki gazetenin blmleri niceliksel olarak incelendiinde aadaki grafik ortaya kmaktadr:

Grafik 1. Gazetelerin blmlerindeki arlk

Televizyon program ile ilgili blm iin her iki gazete de birer sayfa ayr-maktadr. Bu blmde belli bal Trk televizyon kanallarnn yayn ak ve programlar hakknda bilgi verilmektedir. Zaman gazetesinde ayrca Alman kanalnn yayn ak verilmektedir. Hrriyet gazetesinde Avrupa sayfalar blm drt sayfa, Zaman gazetesinde ise 3,6 sayfa tutmaktadr. Bu sayfalardaki haberler Almanya masasnda, Almanyada yaayan kadrolu

0 5 10 15 20 25 30

Hrriyet

Zaman

lk sayfaTV programAvrupa sayfalarDnya haberleriEkonomiBulmacaSporSeri ilanlarDier


86


veya serbest gazeteci olarak alan kiiler tarafndan hazrlanmaktadr. Bu blmn dnda Almanyayla ilgili haberler ekonomi ve spor sayfalarnda yer alabilmektedir. Yukardaki grafiin verilerine gre, gazetelerde Alman-yayla ilgili konularn ilendii sayfalarn oran olduka dk saylabilir. Salk gibi genel konular dikkate alnmad durumda dahi Trkiyeyle ilgili metinlerin arlkta olduu bariz bir ekilde grlebilmektedir. Tokgzn 1984 ylnda Hrriyet, Tercman ve Milliyet gazeteleriyle ilgili tespit ettii iki temel haber kategorisi, yurt haberleri ve gncel konumlu Almanya haberleri (150) kabaca geerliliini korumaktadr. Trkiyeyle ilgili sayfalarda, ke yazlarnn yan sra Trkiyede gerekleen sradan bir hrszlk olay gibi bir adi su da haber olarak yer alabilmektedir. Sanki Federal Almanyada baslan Trk gazetelerin hedef kitleleri, Almanyada deil de bilakis Trkiyede yaamaktadr.

2.3. Trk Kkenli Gmenlerin Gnlk Gazete Okuma Alkanlklar Federal Almanya Hkmeti Basn Yayn Tekilatnn 2001 ylnda yaptrd- bir aratrmaya gre Almanyadaki Trk toplumunun ancak %46s d-zenli gazete okumaktadr. Yine ayn aratrmann verilerine gre bu kiilerin %17sinin sadece Trke, %12sinin Trke-Almanca, %17sinin sadece Almanca gazete okuduu sonucuna ulalmtr (Wei vd. 2001: 30).

Kuzey Ren Vestfalyadaki Trk kkenli gmenlerin medya kullanm al-kanlklar ayrntl olarak uyum aratrmalar erevesinde Trkiye ve Uyum Aratrmalar Merkezi Vakf bnyesinde dzenli olarak aratrlmaktadr. Bu aratrmalarn amac gmenlerin yaamlar ve g lkesine uyum durumlar hakknda tespitlerde bulunmaktr. 2010 ylna ait verilere gre Trk okurla-rn yaklak te biri (%36,5) hi gazete okumamaktadr, % 28,5i gnlk gazeteleri hem Trke hem Almanca okumaktadr, yaklak bete biri (%20,8) ise sadece Trke gazete okumaktadr. Sadece Almanca gazete oku-yanlar ise %14,3tr (Sauer 2011: 181), (Almanya geneliyle ilgili 2008 ylna ilikin okur oranlar hakkndaki bilgiler iin bk. Sauer 2009: 226).

Trkiye ve Uyum Aratrmalar Merkezinin raporu, 2010 ylnda Trk kkenli gazete okurlarnn %45,1i Hrriyeti, %11i Zaman, %10u Sabah, %4 Trkiyeyi ve toplam %2,8i de Mill Gazeteyi veya Yeni zgr Politikay tercih ettiini gstermektedir (Sauer 2011: 183).


87

YAZ 2014 / SAYI 70

bilig

Grafik 2: Trke gnlk gazetelerin okunma oranlar (yzde olarak)

3. Gazetelerin ncelenmesi Birinci blmdeki rnekler tamamen konuma dilinde tespit edilen dil kulla-nmn gstermektedir. Gazetelerdeki dil ise yaz dilidir. Aadaki rnekler 2010 ylnn Haziran ay boyunca incelenen Hrriyet ve Zaman gazetelerin-den alnmtr. Bunun iin Hrriyet gazetesinde arlkl olarak Avrupa Sayfa-lar, baz ekonomi ile ilgili yazlar ve spor sayfalar irdelenmitir. ncelenen metinlerin Almanyada hazrlanm olmas art aranm, Trkiyede hazrla-nan metinler incelenmemitir. rnekler ayn dilsel zellikleri ierse de her iki gazeteye yer verilmitir. Yazm hatalarna ilikin bir betimleme yaplmamtr.

3.1. Almanyaya zg Konular Bu balk altnda incelenen unsurlar, Federal Almanyann siyasi ve klt-rel hayatna ilikin yaplanmalarndan ortaya kmaktadr. Eitim sistemi ya da devlet daireleri ile ilgili konular rnek gsterilebilmektedir.

Almanyadaki siyasi hayata ilikin kavramlar ieren bilgiler aktarlrken Alman kltrne zg sylemlerin de aktarld grlmektedir. Bylece rnein renklerin simgesel kullanm Almanya Trkesine de gemekte-dir. Almanyada Hristiyanlk siyahla simgelenmektedir, bundan dolay muhafazakr olan CDU / CSU (Hristiyan Demokratik Birlii) partileri-nin rengi de siyahtr. evreci parti Yeillerin rengi ise parti ismini olu-turmaktadr. 1 ve 2teki rnekler bu tr kullanmlar gstermektedir:

(1) nsanlar artk bu siyah yeil koalisyon hkmetinin sona ermesi-ni istiyor. (Zaman 28.06.10: 5)

(2) nce bu teklifin krmz-yeil (SPD-Yeiller) kanadndan gelme-sine biraz ardm. (Hrriyet 25.06.10: 14)

0 10 20 30 40 50

Yeni zgr Politika 0,5

Milli Gazete 2,3

Trkiye 3,8

Sabah 9,8

Zaman 11,2

Hrriyet 45,1


88


FDPnin (Hr Demokratlar) rengi ise sardr. Renk kullanm, rnek 3teki gibi koalisyonun, trafik lambas benzetmesi ile ifade edilmesine ka-dar gidebilmektedir:

(3) Sosyal demokrat/Yeiller birlii FDPyi yanna alarak Lamba ko-alisyon kurabilmek iin her yolu deniyor. (Zaman 07.06.10: 4)

rnek 4te Almanyadaki Trk kkenlileri ifade etmek iin tercih edilen Deutschtrken kavramnn bire bir evrilerek Trkeye aktarld grl-mektedir:

(4) ALMANYA Trk Toplumu TGD Alman Trklerin uzun ge-cesi ad altnda etkinlik dzenliyor. (Hrriyet 05.06.10: 16)

Ayn haberin devamnda Deutschtrken kavramnn dier karl olan Almanya Trkleri kullanlmaktadr.

Gazetelerde Alman devlet dairelerinin ve okul trlerinin adlar, baz mes-lekler ya da yer isimleri verilirken Trkenin yan sra, Almanca ve Trk-enin ya da sadece Almancann tercih edilebildii grlmektedir. Bu b-lmde sunulan rnekler (5-10); gazetelerde, Trkeletirme yaplmakszn Almanca yazma gre yazlmtr.

Baz Alman devlet kurumlarnn isimlerini (rnek 5) balklarda Almanca vermek, daha m arpc bir etkiye sahip diye dndrmektedir.

(5) Jugendamttan Trk ailelere bakc aile olun ars (balk) Offenbach kentindeki Genlik Dairesi (Jugendamt) sorunun -zmnn yine Trklerin elinde olduu dncesinden yola -karak Trk kkenli bakc aile bulmak iin reklam ve tantm kampanyas balatt. (Zaman 28.06.10: 4)

Almanca szcklerin tercih edilmesinin bir sebebi Trkiyedeki eitim yaplanmas ile ilgili kavramlarn Almanyadakilerle rtmemesi olarak grlebilir. Bu balamda okul trleri Almanca verilmektedir:

(6) Frderschulede zm nerede? (balk) (Zaman 02.06.10: 13)

Bu konudaki dier isimler yle sralanabilir: Sonderschule, Gymnasium, Hauptschule, Realschule, Gesamtschule, Abitur. Gymnasium Trke ifade edilmeye allnca yle belirsiz bir cmle ortaya kmtr: Altnc snfn sonunda ise ocuun lise mi yoksa semt okullarna m gidecei belirleniyor. (Zaman 12.06.10 yerel ek) Burada lise szcyle anlatlmak istenen orta-okul dzeyindeki Gymnasium seeneidir. Trkede ise lise, ortaokul son-ras drt yllk eitimi ifade eder. Okul balamndaki dier Almanca sz-ckler ise renci velilerinin oluturduu birlik (7) ya da rencileri des-teklemek iin kurulan eitim merkezleri (8) karlnda kullanlmtr.


89

YAZ 2014 / SAYI 70

bilig

(7) Lernstube Anneler Birlii, haftalk dzenli kahvalt ve semi-nerlerde anneleri buluturuyor. (Zaman 11.06.10: 14)

(8) Bremende Schlerfrderung Eitim Merkezi 2009/2010 eitim yln dzenledii enlikle tamamlad. (Zaman 16.06.10: 4)

Meslek adlarnda da kavram alanlarnn iki dilde rtmemesinden kay-naklanan bir belirsizlik yaanmaktadr. Bir meslein rnek 9daki gibi Trke ifade edilmesi durumunda da Almanca karln belirtme ihtiyac duyulmaktadr:

(9) Orta renimimi bitirdikten sonra tccarlk (Kaufmann) mesleini rendim. (Zaman 03.06.10 yerel ek)

Bu balamda akla gelen, kaufmnnische Berufe st kavram. Ayn metinde u meslekler gemektedir: Steuerberater (mali mavir) ve Wirtschaftsprfer. rnek 10da yazar Trkede yaygn olan tren istasyonu ya da tren gar ye-rine Bahnhof szcn tercih etmektedir.

(10) Hemen Bahnhofun karsnda, Heinrich von Kleist Forum is-mini tayan binann iinde. (Zaman 26.06.10: 5)

Spor sayfalarndaki Alman ligleri Bundesliga, Landesliga, Bezirksliga, Regionalliga, Oberliga, Kreisliga her iki gazetede de neredeyse srekli Al-manca verilmektedir. Eyalet adlarnda tutarszlk olabilmektedir. Kuzey Ren Vestfalya eyaletinin hem Trke karlna uygun bir biimde KRV olarak ksaltmas hem de Almanca NRW (=Nordrhein Westfalen) ksalt-mas kullanlmaktadr. KRV ksaltmas sadece Zaman gazetesine zgdr. Bu blmdeki rneklerde, Almanca yazm kurallarna uyulduundan Al-manca szck kullanmnn bilinli olarak gerekletirildii dnlmek-tedir. Farkl bir Almanca szck kullanm ise ah figrleri rneidir (14) ve yazmndan da anlalaca gibi Trkeletirilmitir.

3.2. Mecazi Dil Kullanm Haberlere konu olan syleiler, Almanlarla gerekletirilince Almanca me-cazlar da aktarma gereksinimi duyulmaktadr. rnek 11in temelinde Almancada yaygn bir kullanm olan in einem Boot / im gleichen Boot sitzen mecaz yatt dnlmektedir. Bu mecazla sylenmek istenen hepimiz ayn artlara tbiyiz, birbirimize muhtacz ieriidir.

(11) Hepimiz bir gemideyiz. Bu geminin yol almas iin hep birlikte hareket etmeliyiz. (Hrriyet 25.06.10: 14)

Bu mecazi kullanm Almanca-Trke szlklerde ayn tehlikeye maruz kalmak (Steuerwald 1974: 121) ve ayn yolun yolcusu olmak (Kyg 2005: 139) olarak verilmitir. Oysa Trkede hepimiz ayn gemideyiz diye bir


90


kullanm mevcuttur. rnek 12 ve 13te iki farkl mecazi kullanm konu edilmektedir. lk olarak nc kavram mecaz olarak ifade edilmektedir:

(12) BASF SE Ynetim Kurulu Bakan ..., kimya sektrnn yenilik-ler iin motor grevi grdne iaret etti. (Zaman 01.07.10: 4)

Trkede nc kavramnn mecazi karl lokomotif szc ile ifade edildiinden, szck seimden dolay mecazi zellik kaybolmutur. rnek 13te benzer bir durumu yanstmaktadr:

(13) Hi bir atlaklk, blnme resmi ortaya kmayacak ... (Zaman 23.06.10: 4)

Tablo yerine resim szc tercih edilince, gnderge somut bir nesne ol-mu, mecaz da soyut armn yitirmitir.12 Her iki rnekte de szck seimi Trkede somut bir arma yol amaktadr. rnek 14te piyon szc yerine Almancadaki Schachfigur dnleme olarak karmza k-maktadr. Trkede ayn alandan ah mat diye bir kullanm mevcuttur ancak ah figr mecaz olarak kullanlmamaktadr.

(14) Babakan Merkel ve Westerwelleye ar yapan Steinmeier 30 Haziranda yaplacak cumhurbakanl seiminde milletvekil-lerini ah figrleri gibi ynlendirmemelerini ve serbest seme hakk vermesini istedi. (Zaman 28.06.10: 5)

3.3. Farkl Fiil Seimi Olarak yapmak Fiili Ausbildung (Lehre) machen kavramn dile getirmek iin konuma dilinde olduka sk kullanlan meslek yapmak ifadesi gazetedeki yaz diline de yan-smtr:

(15) Biz herkese adaletli davranarak herkesin eit artlarda eitim almasn, meslek yapmasn ... salayabiliriz. (Zaman 19.06.10)

mesleki eitim yapmak ya da meslek eitimi yapmak yerine yukardaki kulla-nm ekli ayn metinde drt kez tekrarlanmaktadr. Bu balamda verilebi-lecek bir rnek de meslek eitim yapmak szck birlikteliidir:

(16) Trene meslek eitim yapan renciler katld. (Zaman 09.06.10: 14)

sim tamlamalarnda, dilbilim rneinde olduu gibi eksiz bir kullanm ekli bulunsa da, meslek eitim gibi kalplam bir kullanm mevcut deil-dir ve bu rnein basit bir yazm hatasndan kaynaklanm olabilecei de akla gelmektedir. yapmak fiilinin Almancaya kout bir kullanm da Abschluss machen sylemini Trke ifade ederken grlmektedir. Abschluss machen kavramn ifade etmek iin Trkiye Trkesindeki diploma almak


91

YAZ 2014 / SAYI 70

bilig

yerine, Almancasna benzeyen diploma yapmak szck birliktelii kullan-labilmektedir:

(17) Burada da Hauptschule diplomas yapp meslek yeri bulabilir ... (Zaman 02.06.10: 13)

3.4 Eklerin Farkl Kullanlmas

3.4.1. oul ekinin farkl kullanlmas Almancada, Trkenin aksine bir nesnenin oul olduu somut olarak belirtilse dahi o nesneyi ifade eden isim oul eki alr. liki Dilleri ara-trmalarnda, oul ekinin yanl kullanm ile ilgili rakaml rnekler yer alrken gazetelerde ancak say sfatlarndan sonra gereksiz oul eki kulla-nmlar tespit edilmitir. Rakamlardan sonra kullanlan oul ekine rast-lanmamtr.

(18) ... Almanyada yaayan bir ok yurttalarmz yakndan ilgilen-diren ifte vergilendirme anlamas ... (Hrriyet 21.06.10: 14)

Zaman gazetesinde bu konuya ilikin toplam , Hrriyette ise bir rnee rastlanmtr. rnek 19da ise oul ifade eden say sfat gerekmedii halde oul olarak kullanlmtr. 20nci rnekte ok anlamndaki saysz say sfatndan sonra gelen isim oul olarak kullanlmtr.

(19) Belki biroklarnz bu da yazlr m diye dnebilirsiniz. (Za-man tatil eki: 4)

(20) Kronik alkol tketiminin saysz hastalklara neden olduunu belirten Pott, ... (Zaman 26.06.10: 2)

Bazen de Trkiye Trkesindeki yaygn kullanm ile deike saylabilecek kullanm ekli yan yana kullanlabilmektedir:

(21) Birok alma gruplar var. ... daha birok eye izin verilme-mektedir. (Zaman 30.06.10: 6)

Bu rnek, yazarn say sfatndan sonra gelen ismi her zaman ayn kurala gre kullanmadn gstermektedir.13

3.4.2. Dilleri ifade etmek iin -CE yapm ekinin farkl kullanlmas Trkede dil adlar CE yapm ekiyle tretilmektedir, rnein ngilizce. Tabii ki ngiliz dili demek de mmkndr. ngilizce dili gibi bir ifade ekli standart Trkiye Trkesinde uygun bulunmasa da, bu kullanma Trki-yede hem konuma hem de yaz dilinde rastlanmaktadr. Ancak, rnek 22deki gibi isim tamlamas olarak kullanlmayan ve iyelik ekinin kulla-nlmad bir deike grlmemektedir.


92


(22) ... hastalklar uzman ... muayenehanesinde dzenledii top-lantsnda Hepatit B hastalnn bulama yollar, riskleri, neti-celeri, nlem ve korunma yollar zerine Trke dilde detayl bilgi verdi. (Hrriyet 04.06.10: 16)

3.5. Ayn Kkene Sahip Olan Yabanc Szckler Hem Almancada hem Trkede ayn kkene sahip olan yabanc szckle-rin Almancadaki ses zelliklerinin Trkeye kopyalanmasna ilikin ko-numa dilinden rnekler sunulmutu (1.2). Bu rneklere yaz dilinde rast-lanmamtr. Yazl dilde bu konuya ilikin en belirgin rnek, haha yerine Almanca karl olan Haschischten etkilenerek hai isminin kullanlma-sdr. Haha szc Arapa kkenli bir szcktr, Almancadaki Haschisch szc uyuturucu balamnda kullanlmaktadr:

(23) (Alm.) Haschisch (Tr.) hai 12 yanda ilk defa hai kullanan Christiane F., 14 yanda ero-in bamls olur ve fuhua zorlanr. (Zaman 25.06.10: 14)

Trkiye Trkesinde haha szc bu balamda kullanlmamaktadr, bu durumda hai Almancadaki balam ile birlikte Trkeye kopyalanmtr; nk haha Trkede afyon retimi iin yetitirilen gelincikler familya-sndan Papaver cinsini oluturun bitki trlerinin ortak addr. Bu szck ayn zamanda, haha tohumlar kullanlarak retilen yiyecekleri adlan-drmada kullanlr, rnein hahal rek gibi. Bu kavramlara karlk gelen Almanca szck ise Mohndur ve Mohnbrtchen / Mohnblume gibi kulla-nmlar vardr. Ayn kkenden geldikleri iin szckler sadece fonetik olarak birbirlerine benzemekle kalmaz, ayn zamanda sanki ayn kavram ifade ediyormu yanlgsna sebep olmaktadr. Oysa haha ve Haschisch szcklerin kavram alanlar iki dilde rtmemektedir.

Pratik szc Franszca kkenli bir szcktr. Almancadaki Praxis szc-nn kavram alan Trkedeki pratik szcnn kavram alan ile r-tmemektedir. Yabanc szckler alc dilde, alndklar verici dildeki ayn kavrama karlk gelmeyebilir. Fonetik olarak benzemeleri ve ayn kken-den gelmeleri yanltc olabilmektedir; bylece yalanc edeerler (sahte dostlar) olumaktadr. Bu balamda i piyasas demek daha yerinde olurdu.

(24) (Alm.) Praxis (Tr.) pratik Bu blmlerden mezun olanlarn pratikte i bulma garantisinin olduuna da iaret eden Arndt, ... (Zaman 17.06.10: 4)

Yalanc edeerlere bir rnek de Chance kavramnn Trkede ans szc-yle ifade edilmesidir. Bu szck iyi talih anlamn da ierdiinden, bu karlk her balamda Almancadaki kavram ifade etmemektedir.


93

YAZ 2014 / SAYI 70

bilig

(25) (Alm.) Chance (Tr.) ans Zaten bugnn 7, 8, 9 hatta 10 yandaki tm ocuklar[n]a[,] ister kz ister erkek olsun[,] en ge 2020 ylnda hepsine ihtiya duyulacak[,] herkes ans bulacak. Tabi burada ister bir meslek sahibi ister ustaba [olmak] veya bir diploma sahibi olmak b-yk avantaj. Bu genler daha fazla ans bulacak. [] Bu sistem zellikle bu ailelerin ocuklar iin ok faydal ve eitim[ler]ini tamamlamalar iin eit ans sunuyor. (Zaman 12.06.10: 12)

Bu szck ayn metinde, ikisi eit ans szck birliktelii olmak zere top-lam be kez kullanlmaktadr, Chance kavram duruma gre Trkede frsat ya da imkn olarak ifade edilebilirdi. Aadaki rnekte ise Almanca-daki Chancengleichheit / gleiche Chancen kavramn ifade etmek iin eit ans ve frsat eitlii ikilisi kullanlmaktadr.

(26) (Alm.) Chancengleichheit (Tr.) eit ans / frsat eitlii Ancak velilerin yars ayn zamanda ocuklarn okullarda dier-leriyle eit ansa sahip olduundan phe ediyor. Ancak te yandan gmen kkenlilerin sadece yzde 44 ocuklarnn okulda frsat eitliine sahip olduunu dnyor. (Zaman 09.06.10: 4)

Eit ans bir tam eviri kelimedir ve bu szck birliktelii farkl metinde toplam drt kez kullanlmaktadr. Verilen rnekte frsat eitlii szck birlikteliinin, tekrardan kanmak iin eit ans ifadesinin eanlaml bir seenei olarak kullanld grlmektedir. Baz durumlarda hem deike saylabilecek ifade hem de Trkiye Trkesindeki ifade yazar tarafndan bilinmekte ve kullanlmaktadr.

3.6. eviriye Dayanan Anlatm Farkllklar ve Hatalar Bu blmdeki rnekler, Almanyada kullanlan Trkede tekrarlanan tipik geler olmayp kaynak dil Almancadan eviri ileminin izlerini yanstmak-tadr. Baz kullanmlar tam eviri kelime (= Lehnbersetzung) olarak ifade edilebilir, zira kavramlar Almancasna kout olarak bire bir evrilmitir. Bazen de bekler ayn yntemle evrilmitir, oysa Trkede byle bir kul-lanm biimi mevcut deildir. Baz rneklerde ise szcn ilk akla gelen yaygn karl ya da szlkteki ilk karl kullanlmtr.

Almancadaki Volkswirtschaft kavram lke ekonomisini yani mill ekonomiyi ifade etmektedir; bu kavram bire bir halk ekonomisi olarak evrilmitir.

(27) (Alm.) Volkswirtschaft (Tr.) halk ekonomisi Aratrmaya gre alkol kaynakl hastalklar yznden halk eko-nomisi byk kayba uruyor. (Zaman 26.06.10: 2)


94


Aadaki kullanm da tam eviri kelimeye rnek tekil etmektedir. Trke-de atom bombas denilse de; Atomwaffen kavramnn karl, nkleer silah olarak yerlemitir ve dier szck bei nkleer silahlardan arndrlm olarak kullanlmaktadr.

(28) (Alm.) atomare Entwaffnung / Abrstung (Tr.) atomlardan silah-szlanm (Alm.) Atomwaffen (Tr.) atom silahlar Ama Birlemi Milletler hedeflerinin Ortadouyu atomlardan silahszlanm blge olarak grmek istiyor. Bunun iin srail Atom silahlarn yok etmeli ve ran[] da atom silahlar yapmak-tan vazgemelidir. (Zaman 30.06.10: 6)

Sonraki drt rnekte, cmlelerde ierikten ziyade Almanca szlere bal kalndndan gazetedeki Trke metni okurken Almanca sylemler rahat-lkla sezilebilmektedir:

(29) (Alm.) den Weg zu einer Uni finden (Tr.) niversiteye gidi yolu bulmak niversite rektr ... Almanyada akademisyen olma-yan ailelerin ok aznn ocuklarnn niversiteye gidi yolu bu-labildiine iaret ederek, ... (Zaman 17.06.10: 4)

Bu ifadenin Almancas muhtemelen den Weg zu einer Uni finden ve bunun Trke karl niversiteye gitmeyi baarmak olmalyd. Aadaki ifadenin Almancadaki karlnn einen Wahrheitskern haben olduu tahmin edil-mektedir.

(30) (Alm.) einen Wahrheitskern haben (Tr.) ekirdek taneleri kadar dorularn olmas Konumalarnda genelde ekirdek taneleri kadar dorular mev-cut. Fakat bu taneler genellikle ciddiyetsizlik ieren basit k-saltmalardan meydana gelen polemiklerden oluuyor. (Zaman 25.06.10: 6)

Yukardaki kavram gereklik pay ya da doruluk pay olarak ifade edilebi-lirdi. rnek 31 Almancadaki verstrkt auf etw. hinweisen szck birlikteli-ine iaret etmektedir. Trkede ise rnekte sunulduu ekilde kalplam bir kullanm bulunmamaktadr.

(31) (Alm.) verstrkt auf etw. hinweisen (Tr.) kuvvetli bir biimde dikkat ekmek Bu konuya geen haftalarda aklanan 2010 Ulusal Eitim Ra-porunda da kuvvetli bir biimde dikkat ekildi. (Zaman 25.06.10: 6)


95

YAZ 2014 / SAYI 70

bilig

rnek 32de de Almanca sylemin (nicht so tun, als ob) yansmas ok belli. Bu cmlede yapmamak lazm yerine davranmamak gerekirdi daha yerinde olabilirdi.

(32) (Alm.) nicht so tun, als ob (Tr.)gibi yapmamak lazm Durum tabii ki riskli. Ama ok byk bir risk varm gibi yapmamak lazm dedi. (Zaman 22.06.10: 4)

Aadaki ifade (33) Almancadaki Herausforderung kavramna iaret et-mektedir. Bu kavram Kyg (2005: 306) ve Steuerwald (1974: 286) tara-fndan hazrlanan szlklerde rnekteki gibi meydan okuma / kkrtma olarak verilmektedir.

(33) (Alm.) Herausforderung (Tr.) meydan okuma Scheer, bu durumun birok iveren iin de bir meydan okuma olduunu ve iverenlerin ite internetin zel kullanmn net kurallarla belirlemesi gerektiini syledi. (Zaman)

Ancak szlklerde verilen karlklar tm kullanm alanlarn kapsamad ya da kapsayamayaca iin sadece szle bavurularak yaplan eviri her zaman doru olamamaktadr. Bu balamdaki Herausforderung kavramnn ierii stesinden gelinmesi gereken bir olgu olarak dnlmesi gerekmek-tedir. Aadaki rnekteki (34) selamlamak fiili, begren fiiline dayanmak-tadr ve selamlamak anlam dnda olumlu bakmak / karlamak veya des-teklemek anlamn da tamaktadr. Almancadaki kavramn alan daha ge-nitir. Trkede selamlamak bu balamda kullanlmamaktadr.

(34) (Alm.)begren (Tr.)selamlamak VIKZn slam ve entegrasyon konusunda bir aratrma yaplma-sn temelde selamladn belirten nal, (Zaman 11.06.10: 5)

Aadaki rnek, szcklerin ardndaki kavramlarn iki dilde tamamen rtmemesinden ortaya kan bir farkl kullanm gstermektedir. Bu balamda olumlu arma sahip olan ilgilenmek daha yerinde olurdu.

(35) (Alm.) sich beschftigen (Tr. ) uramak ayrca yeni ders yntemleriyle retmenlerin tek renciyle [= her bir renciyle] daha fazla urama zaman bulacan savundu. (Zaman)

Bu blmde betimlenen rnekler eviri ilemindeki szck seimi yanlg-larna dayanmaktadr, 36da ise yapyla ilgili bir rnek sunulmaktadr. Aadaki Trke cmle deta Almanca cmle yapsna gre kurulmutur ve dolayl soru cmlesi iki blmden olumaktadr. Oysa kural olarak Trke cmle yapsnda yklem cmlenin sonunda yer alr. Cmlede bir ge vurgulanacaksa, vurgulanacak geye bal olarak gelerin yer deitir-


96


mesi ve bunun sonucunda yklemden sonra bir genin yer almas, stan-dart Trkiye Trkesinde de normaldir.

(36) stanbulda HHdan bilgi alacam ne geri verildiine dair. (Zaman 30.06.10: 6)

Bu sz dizimine sahip olan bir cmle, Trkede ancak konumada baz geler vurgulandnda kurulabilir. Trkede yklem cmlenin son gesi olduu iin dolayl soru ksmnn yklemden nce yer almas gerekir.

Bu alt blmde son rnek olarak, gazetede yer alan Trke haberin bir blmyle birlikte, bu haberin temelini oluturan Almanca (kaynak) me-tinden de alnt verilmektedir:

(37) Hapisten kan cinsel tacizcilerin oturduu yerlere yakn yer-lerde oturanlar iin korkularn igalinde olmann duygusal bir konu olduunu bildiren Glatzke, baz insanlarn akllarndan ise, acaba eski bir mahkmn yaknnda m oturuyorum, yle ise polis ne yapyor? sorularnn aklndan kmadnn altn izdi. (Zaman 22.06.10: 4) erklrt LKA-Chef Wolfgang Gatzke. Aus der Haft entlasse-ne Sexualstraftter seien ein emotionales Thema, besetzt mit ngsten. Wohnt womglich bei mir in der Nachbarschaft ein aus der Haft Entlassener? Und wenn ja, was unternimmt die Polizei? (Lanwert)

Bu iki metin karlatrldnda, yazarn Almanca metni Trkeye evirdi-i grlmektedir. Oysa yazar Almanca metni cmle cmle evirerek deil de bu bilgileri zmseyerek kendi metnini hazrlayabilirdi. Ancak Federal Almanyada Trke bir gazetede alan bir gazetecinin hi eviri yapma-mas mmkn deildir.

3.7. Snflandrlamayan Farkl Kullanmlar Trkiye Trkesinde organize szc organize etmek eklinde fiil olarak kullanlmaktadr, sfat olarak ise olduka dar bir kullanm alanna sahiptir, rnein organize sular ya da organize sanayi blgesi gibi. Aadaki rnek-lerde ise bu szck organizasyon / rgt / dzenleme yerine isim olarak kul-lanlmtr.

(38) ... ok sayda kurum ve kuruluun organizesinde gerekleen y-rye ... binlerce renci katld. (Hrriyet 05.06.10: 16)

38deki gibi kullanmlara Almanyada ska rastlanabilmektedir. Aadaki rnekte ise organizasyon / organize ikilisi eanlaml olarak kullanlmtr. Bu durum, yazarn hem Trkiye Trkesindeki standart kullanm hem de deikeyi uygun bulduunu gstermektedir.


97

YAZ 2014 / SAYI 70

bilig

(39) Hagen ve Gelsenkirchen Zaman Temsilcilii balk av tutkun-larn yapt bir organizasyonla bir araya getirdi. ... Neeli ba-layan av srecinde balk tutulamasa da, farkl bir organizenin verdii hava ve kaynama asndan olduka verimli geti. (Zaman 19.06.10, yerel ek)

40taki rnekte motivasyon yerine motive tercih edilmitir, bu kullanm ekline bir kez rastlanmtr.

(40)Eitim merkezi mdr Sinan Altundirim ise konumasnda ei-timdeki motivenin nemine deinerek; ... (Zaman 16.06.10: 4)

Bu szck de sanki organize szcne kout bir biimde tretilmitir. Bu farkl kullanmlara bir gereke bulunamamtr. rnek 41de de yetenekli / kabiliyetli yerine Almanca Talent szc Trke l yapm ekiyle Trke-letirilerek iki eanlaml szck birlikte iki farkl isim gibi kullanlmtr:

(41) Birte Steller ise en byk hayalinin Hamburgun uluslararas talentli ve kabiliyetlilerin liman olduunu grmek olduunu syledi. (Zaman 16.06.10: 4)

Metinlerde geen Almanca szcklerin bilinli olarak kullanld dnce-sine daha nce deinilmiti. Buna karn, Hollandann Den Haag kenti-nin Trkiye Trkesindeki Lahey ekliyle deil de, Almanyada kullanlan adyla verilmesi, bilinli bir tercih olarak grlmemektedir. Bu rnekteki szck kullanm, Trkiye Trkesindeki geerli adn bilinmemesi ya da o anda ilk akla gelen kullanmn tercih edilmesi olarak dnlebilir.

(42) Kiralanan bir otobsle yaklak 57 kii nce Hollandann Den Haag Limanna gitti ... (Zaman 19.06.10, yerel ek)

42deki yaklak 57 kii ifadesinde yaklaktan sonra yuvarlak bir rakamn yerine kesin bir rakamn tercih edilmesi ne Trkenin ne de Almancann kurallarna uymaktadr.

Bu alt blmdeki rnekler, szck dzeyinde deiikliklerle dzeltilebil-mektedir. Ancak gazetede aadaki rnekteki gibi metin blmleri de yer almaktadr:

(43) retmenler "iyileince normal okula dner" diyerek ikna edi-liyor retmenler, anne-babay "Frderschuleye giderse daha baarl olur. Orada onun seviyesinde retiyorlar. Hem snf-larda daha az renci var. yileince normal okula tekrar d-ner." diye ikna ediyor. Trkiyeye giden renciler baarl oluyor Frderschule tehlikesinden kurtulmak iin birok aile-nin ocuklarnn Trkiyeye devam ettirdiini gryoruz. (Za-man 02.06.10) (Alt balklar gazetedeki gibi koyu yazlmtr.)


98


eviriye dayanmayan bu metin (43) anlatm bozukluklar iermektedir. retmenler ikna edilmiyor, bilakis ikna ediyor. Bu bilgi metnin devamn-da ifade edilmektedir. Son cmledeki anlatm bozukluu anlamay zorla-trmaktadr. Bu metin kendi dilini korumaya alan bir okurun Trkesi-nin geliimine katkda bulunacak nitelikte bir metin rnei deildir.

4. Deerlendirme Konuma dilinden sunulan rneklerle gazetede yer alan rnekler karlat-rldnda, Almancaya kout retilen devam yapmak gibi bir dil kullanm-na yaz dilinde rastlanmamaktadr. Konuma dilinde yaygn olarak kullan-lan meslek yapmak szck birlikteliinin yazl dile de yansm olduu grlmektedir. Her iki gazetede de renkler Almancadaki gibi politik simge olarak kullanlmtr. Trkiyede yaymlanan bir gazetede krmz, siyah ve sar renkleri siyasi parti simgeleri olarak anlalmayacaktr, ancak evreci Yeiller Partisi yeil rengi ile badatrlmaktadr. Bu konudaki renk kulla-nm Alman kltrn yanstmaktadr.

Gazete baznda dnldnde tespit edilen rnek trlerinin bir ksm mnferit saylabilir, nk birok rnee bir kez rastlanmtr. Geneline bakldnda bir ay boyunca drt kere gereksiz oul eki, kere meslek yapmak ya da alt kere organizesinde gibi deike saylabilecek geler kulla-nlmtr. Be farkl metinde toplam alt farkl dil ad ifade edilirken, CE yapm eki gerekmedii hlde dil szcyle birlikte kullanlmtr. Bu konudaki tekrarlar da dikkate alndnda CE yapm ekinin toplam on iki kere dil szcyle birlikte kullanld grlmektedir. Bu kullanm ekline Trkiyede yaymlanan kitaplarda da rastlanabilmektedir.

Mecazi dil kullanmnda Trkiye Trkesinden farkl szcklerin seilmesi dikkat ekmektedir, rnein tablo yerine resim, lokomotif yerine motor, piyon yerine ah figr. Baz farkl kullanmlarda bire bir (kelimesi kelime-sine) eviri yapldndan, Trkiye Trkesinde rastlanmayan ifadelere yer verilmitir. Bu ifadelerde Almanca sylemler sezilebilmektedir. Bu konuya nkleer silah yerine atom silahlar ya da lke ekonomisi yerine halk ekonomi-si denmesi rnek verilebilir. Baz farkllklar hatal eviri ilemine dayan-maktadr. Bu konuya ilikin toplam on iki rnek tespit edilmitir. Tm bu saptamalar, Federal Almanyada yaymlanan gazetelerde yer alan metinle-rin baskn dil olan Almancann zellik ve izlerini daha fazla tadn bul-gulamaktadr. Bu saptamalardan, benzer kural d kullanmlara hibir ekilde Trkiyede rastlanmad sonucu karlmamaldr. Bu konuda standart Trkiye Trkesinde de uygun bulunmayan baz farkllklarn kullanm sklnn, Almancann da etkisiyle Almanyada retilen metin-lerde daha yksek olabilecei dnlmektedir. Bu balamda ilk akla gelen CE yapm ekinin dilin adyla birlikte kullanlmasdr.


99

YAZ 2014 / SAYI 70

bilig

Almancayla i ie bir yaam srdrrken gmen / aznlk dili konuurla-rnn, bu baskn dilin etkisi altnda kalmalar kanlmazdr. nk bu konuurlar srekli Alman kltrnn sylemleriyle kar karya gelmek-tedirler. Bu balamda elbette gazetecilerin mesleki ve dilsel altyaplar da belirleyici olmaktadr. Sonu olarak onlar da dier Trkiye kkenli g-menler gibi Almanyadaki g gereinin bir parasdrlar. Gazetedeki metinler de doal olarak gazetecilerin dilsel becerilerini yanstmaktadr.

Trkiye kkenli gmenlerin Trke gazete okuma tercihleri, sadece haber ve bilgi iin deil, Trke derslerine katlmda olduu gibi, kendi dillerini gelitirme amacndan da kaynaklanmaktadr. Dolaysyla bu okurlar, sz konusu gazetelerdeki Trkenin kullanmn doru kabul edip rnek alabi-lirler. Bundan dolay Federal Almanyadaki (ve dier lkelerdeki) gazeteci-ler kendilerine yklenen bu misyonun bilinciyle grev yapmaldrlar.

Bu aratrmada, kuralc bir dil yaklamndan yola klarak, Almanyadaki Trke gazetelerde hibir ekilde Almanca szck kullanlmamaldr gibi bir gr benimsenmemitir. Dilin temel ilevi elbette iletiimi salamaktr. Trk gmenler Federal Almanyada, Alman kltrn ve sistemini dile getiren Almanca ifadelerle i ie yaadklarndan, iletiimi kolaylatrmak iin bu ifadelerin Almancas mutlaka belirtilmelidir. nk zellikle sey-rek rastlanan kavramlarn (rnein Eyalet Temsilciler Meclisi) sadece Trk-e karlklar yazldnda, Trk gmenlerin ou bu szcklerle, ilgili kavramlar hemen zdetiremeyebilir.

Gazetelerde kullanlan dille ilgili zellikler rneklerle ortaya konmutur. Bu zelliklerin ou, gazetecilerin iki dilli ortamda yaamalarna dayandr-labilmektedir. Gazeteciler kendilerini evirmen olarak grmeseler de, s-rekli eviri yapmak durumunda kalmaktadrlar. Metinlerde tespit edilen dilsel aksaklklarn bazlarnn, bilgilerin Almancadan Trkeye evrilirken meydana geldii anlalmaktadr. rnek says bakmndan nemsiz grn-se de, anlatmdaki bu aksaklklarn, iletiimi zorlayacak boyuta ulaabildii tespit edilmitir. Okurlarn kendi dillerini koruyabilmeleri iin daha nite-likli metinler hazrlanmaldr. Bu sorunun zm iin aadaki hususlara uyulmas nerilmektedir:

Hali hazrda alan baz gazetecilerin kendilerini gelitirmeleri iin imkn salanmaldr.

stihdam edilecek gazetecilerde hem Almancaya hem Trkeye st d-zeyde bir hkimiyet aranmaldr, hatta Trke dil snav uygulanmaldr.

Metinler, Trkenin doru kullanm asndan mutlaka tekrar d-zeltmenler tarafndan gzden geirilmeli ve dzeltilmelidir.


100


Federal Almanyada akademik Trkeyi renme imknlarnn kstl oluunu gz nnde bulundurarak, gazetecilerin hem Almanyada hem Trkiyede eitim grmeleri salanmaldr.

Gazetecilerin her iki lkede de mesleki etkinliklere katlabilmeleri iin imknlar sunulmaldr.

Gazeteciler eviri konusunda bilinlendirilmeli ya da eviri eitimi almaldrlar.

Aklamalar

1 2010 ylnn ikinci eyrei iin Hrriyetin sat says 32.387, Zamann sat says ise 27.281 olarak aklanmtr. (http://daten.ivw.eu/index.php?menuid=5&u=&p=)

2 Trke dersi iin 12 rencinin bavurmas halinde bu ders almaktadr. Okul idarele-rinin bu konuyu desteklememeleri, velilerin ilgisizlikleri ve dier olumsuz artlar da gz nnde bulundurulursa var olan kapasitenin bile deerlendirilemedii sonucu ortaya kmaktadr. (Zaman 25.06.2010: 5, Hrriyet 25.6.2010: 14)

3 Alkan bu olgunun ift ynl g olarak adlandrlmasn nermektedir (05.05.2011de sunulan bildiri).

4 Benzer bir rnek de sos [ss] yerine Soe [zos] denmesidir. 5 Bu konuya bir baka rnek ise Fhrerschein machen karlnda ehliyet almak yerine

ehliyet yapmak szck birlikteliinin kullanlmasdr. 6 Bu cmle, Deutsche Welle Trke ann 14 Mart 2011 tarihli Haftann Syleisi prog-

ramnda, Almanya Sol Parti milletvekili Sevim Dadelenle gerekletirilen Almanyada Gmen Kadnlarn Sorunlar konulu syleiden alnmtr. http://www.dw-world.de/dw/article/0,,3618682,00.html. devam szcn rneklerdeki gibi kullanan konuurlarn ortak zellii ok kk yalardan beri Almanyada yaamalar veya orada domalar ve anaokuluna gitmeleridir.

7 Akam gazetesinin yaym bir sre sonra durdurulmutur (Cryns vd.1991: 22). 8 Gllapoluna gre Almanyada baslan ilk Trk gazetesi 1973 ylnda baslan Tercman

gazetesidir ve Hrriyet Almanyada 1975 ylnda baslmaya balanmtr (2009: 662). 9 IVWye (Informationsgemeinschaft zur Feststellung der Verbreitung von Werbetrgern

e.V.) gre 2011in son eyreinde Hrriyetin Avrupa sat says 34.232 iken Zamann Almanya sat saysnn 28.169a ulat grlmektedir.

(http://daten.ivw.eu/index.php?menuid=5&u=&p= 23.02.2012) 10 12 sayfa olan Yeni zgr Politika gazetesinin iki sayfas Krtedir. 11 Bu veriler, 18. 24.06.2010 tarihleri arasnda iki gazetenin incelenmesinde ortaya k-

mtr. Hrriyet gazetesinin Sla eki dnemlik olduundan ve Young Hrriyet eki Alman-ca hazrland iin dikkate alnmamtr. Zaman gazetesi abone usul satld iin Pazar gn de datm yaplamadndan Pazar basks yaplmamaktadr. Bundan dolay Za-man gazetesi 6 gn zerinden hesaplanmtr.


101

YAZ 2014 / SAYI 70

bilig

12 Bu konuya ilikin dier rnekler yledir: Fakat bu durum baarszla urayan uyuma aka kart bir resim ortaya koymaktadr. Bu karanlk resim g toplumu-mu yanl biimde yanstan tuhaf bir aynadr (Zaman 25.06.10: 6).

13 Standart Trkiye Trkesinde, normatif yaklama gre okluk belirten say sfatlarndan sonra oul eki gelmemektedir (bk. Akbayr 2003: 85, 86). Bu kurala uymayan kulla-nmlara konuma dilinde, nadiren de yazl dilde rastlanmaktadr.

Kaynaklar Akbayr, Sddk (2003). Dil ve Diksiyon. Yazl ve Szl Anlatm Bozukluklar.

Ankara: Aka Yay.

Alkan, Nail (05.05.2011). Geriye G zerine Bir Alan Aratrmas. Alman-yaya Trk Gnn 50. Ylnda Trk-Alman likilerinin Dn, Bugn ve Gelecei. Adenauer Vakfnn 04.-05.05.2011 tarihlerinde dzenledii Uluslararas Konferans. Ankara.

Cindark, brahim ve Sema Aslan. Deutschlandtrkisch. http://www.ids-mannheim.de/prag/ soziostilistik/Deutschlandtuerkisch.pdf [Eriim tarihi: 07.07.10]

Cryns, Manfred, Aye zkan, Heidi Wedel, Ferah Yarar-Zarif, F. (1991). Zum Integrationspotential der trkischen Tagespresse in der Bundesrepublik Deutschland. Ergebnisse einer quantitativen und qualitativen Inhaltsanaly-se trkischer Tageszeitungen, Studien und Arbeiten des Zentrums fr Trkeistudien Bd 7. Opladen, Leske + Budrich.

Erdal, Marcel (1999). Das Nachfeld im Trkischen und im Deutschen. Tr-kisch und Deutsch im Vergleich. Hrsg. Lars Johanson ve Jochen Rehbein. Wiesbaden: Harrassowitz. 53-94.

Gogolin, Ingrid, Gabriele Kaiser, Hans-Joachim Roth, Astrid Deseniss, Britta Howighorst ve Inga Schwarz (2004). Mathematiklernen im Kontext sprach-lich-kultureller Diversitt. (DFG Go 614/06) http://www.erzwiss.uni-hamburg.de/Personal/Gogolin/cosmea/core/corebase/mediabase/foermig/website_gogolin/dokumente/mathe_bericht.pdf

Gzaydn, Nevzat (2002). AB Tartmalar Srasnda Almanyadaki Trke veya Biz Nereye?. Trk Dili 608: 366-375.

Gllapolu, Fatih (2009). Avrupadaki Trk Medyasnn Ksa Tarihesi ve Trki-yedeki Trk Medyasnn Yurt Dndaki Trklere Bak". Yurtdndaki Trkler: 50. Ylnda G ve Uyum. Ed. Erdoan, M. M. Ankara: Orion Kitabevi. http://daten.ivw.eu/index.php?menuid=5&u=&p= [Eriim tarihi: 22.02.2012] http://www.dw-world.de/dw/article/0,,3618682,00.html [Eriim tarihi: 20.06.2011]


102


Johanson, Lars (2009). Trk Dili Haritas zerinde Keifler. ev. Nurettin Demir & Emine Ylmaz. 3. bask. Ankara: Grafiker Yay.

Kyg, Osman Nazm (2005). Kompaktwrterbuch Trkisch. Stuttgart: Klett.

Kksal, Grsel (17.04.2009a). Avrupada nemli bir yldnm Hrriyetin Avrupa Basklar 40 yanda http://www.atgb.info/20090421/hurriyet40_gursel koksal.pdf [Eriim tarihi: 15.08.2012].

_____, (20.09.2009b). Avrupadaki Trke medyadandinamikhaberler. http://www.atgb.info/20090421/hurriyet40_gurselkoksal.pdf [Eriim tari-hi: 15.08.2012].

Klah, Ahmet (2009). Trken in Deutschland, Trkischen Medien in Deutschland, Deutsche Medien und Islam. (s. 637-641) Yurtdndaki Trk-ler: 50. Ylnda G ve Uyum. Ed. Erdoan, M. M. Ankara: Orion Kitabevi.

Lanwert, Hayke. http://www.derwesten.de/politik/fruehwarnsystem-fuer-sexualstraftaeter-id3339686.html [Eriim tarihi: 15.08.2012].

zcan, Mehmet (2008). Aznlk Terimi: Almanya ve Trkiyede Aznln ve ounluun Birlikte Yaamalar. G ve Entegrasyon Almanya ve Trki-yede Aznlk ounluk likileri. Ankara: Adenauer Vakf Yay. 9-42.

Reich, Hans H. ve Hans-Joachim Roth (2002). Spracherwerb zweisprachig aufwachsender Kinder und Jugendlicher Ein berblick ber den Stand der nationalen und interna-tionalen Forschung. http://www.erzwiss.uni-hamburg.de/personal/ gogolin /files/Gutachten.pdf [Eriim tarihi: 15.08.2012],

Rohe, Mathias (2008). Aznlk Terimi: Almanya ve Trkiyede Aznln ve ounluun Birlikte Yaamalar. G ve Entegrasyon Almanya ve Trki-yede Aznlk ounluk likileri. Ankara: Adenauer Vakf Yay. 43-55.

Sauer, Martina (2009). Trkeistmmige Migranten in Nordrhein-Westfalen und in Deutschland: Lebenssituation und Integrationsstand. Ergebnisse der neunten Mehrthemenbefragung. Essen: Stiftung Zentrum fr Trkeistudien.

_____, (2011). Partizipation und Engagement trkeistmmiger Migrantinnen und Migranten in Nordrheinwestfalen. Ergebnisse der elften Mehrthemenbefragung. Essen: Stiftung Zentrum fr Trkeistudien und Integrationsforschung.

Steuerwald, Karl (1974). Deutsch Trkisches Wrterbuch. Wiesbaden: Harrassowitz.

Tokgz, Oya (t.y.). Trk Gazetelerinin Yurtd Basklar: Nedenleri, Rol ve nemi. Ankara niversitesi SFB Dergisi 1-2 (43): 143-153. http://acikarsiv.ankara.edu.tr/ browse/2861/ [Eriim tarihi: 15.08.2012].

Wei, Hans-Jrgen ve Joachim Trebbe (2001). Mediennutzung und Integration der trkischen Bevlkerung in Deutschland Ergebnisse einer Umfrage des Presse- und Informationsamtes Bundesregierung. Potsdam: GfaK Me-dienforschung GmbH.

103

SUMMER 2014 / NUMBER 70 81-104 bilig

The Use of Linguistic Patterns in Turkish Newspapers Published in the Federal Republic of Germany Nurhan Ba

Abstract Turkish speakers living in Germany have quite a heterogene-ous linguistic background in Turkish, and the immigrant lan-guage is usually influenced by German; therefore, Turkish immigrants may tend to choose different words in their daily language than Turkish speakers in Turkey. Some linguistic elements are copied from German into Turkish. This linguis-tic evolution is quite relevant for contact language researchers. A number of Turkish daily newspapers have been published in Germany for a long time. In this study, the European pages of the newspapers titled Zaman and Hrriyet, issued between 1-30 June 2010, have been examined. It was determined that the use of the Turkish language might be slightly different from the Turkish spoken in Turkey. Some of the issues which are covered in this study are: the use of colours as cultural symbols, the use of German words, the use of plural suffixes, commonly used foreign words, metaphorical language, un-common use of expressions based on translation, and transla-tion mistakes.

Keywords Newspaper, language, Germany-Turkish, language variations, Turkish, German, contact language, translation mistakes

_____________ Dr., Hacettepe University, Faculty of Letters, Dept. of Translation and Interpretation - Ankara / Turkey

[email protected]

104

2014 / 70

81-104

,

, , . , , , , . . . , . , 1-30 2010 ; , , , , , . , , , , , , .

c, , , , , , ,

_____________ ., , /

[email protected]

/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict > /JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false /CropGrayImages true /GrayImageMinResolution 300 /GrayImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleGrayImages true /GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 300 /GrayImageDepth -1 /GrayImageMinDownsampleDepth 2 /GrayImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeGrayImages true /GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true /GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict > /GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict > /JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false /CropMonoImages true /MonoImageMinResolution 1200 /MonoImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleMonoImages true /MonoImageDownsampleType /Bicubic /MonoImageResolution 1200 /MonoImageDepth -1 /MonoImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeMonoImages true /MonoImageFilter /CCITTFaxEncode /MonoImageDict > /AllowPSXObjects false /CheckCompliance [ /None ] /PDFX1aCheck false /PDFX3Check false /PDFXCompliantPDFOnly false /PDFXNoTrimBoxError true /PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXSetBleedBoxToMediaBox true /PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXOutputIntentProfile () /PDFXOutputConditionIdentifier () /PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName () /PDFXTrapped /False

/CreateJDFFile false /Description > /Namespace [ (Adobe) (Common) (1.0) ] /OtherNamespaces [ > /FormElements false /GenerateStructure false /IncludeBookmarks false /IncludeHyperlinks false /IncludeInteractive false /IncludeLayers false /IncludeProfiles false /MultimediaHandling /UseObjectSettings /Namespace [ (Adobe) (CreativeSuite) (2.0) ] /PDFXOutputIntentProfileSelector /DocumentCMYK /PreserveEditing true /UntaggedCMYKHandling /LeaveUntagged /UntaggedRGBHandling /UseDocumentProfile /UseDocumentBleed false >> ]>> setdistillerparams> setpagedevice

Documents

Federal Almanya’da Yayımlanan Türkçe Günlük …bilig.yesevi.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/7-published.pdf · layan kitle iletişim araçlarına ilişkin bilgi toplayan bir