Embed Size (px)
Citation preview
ANKARA ÜNIVERSITESI ILkRIYAT FAKÜLTESI
YAYINLARI
CIV
FARSÇA Dil BILGISI (GRAMERİ )
Hazırlayan Dr. İ smail BANGi
Dil ve Tarih - Coğ rafya ve İ lâhiyat Fakülteleri Farsça Uzman ı
ANKARA ÜNIVERSITESI ILAHIYAT FAKÜLTESI
YAYINLARI
CIV
•
FARSÇA Dil BILGISI (GRAMER İ )
Haz ı rlayan
Dr. İ smail BANG İ Dil ve Tarih - Coğ rafya ve ilâhiyat Fakülteleri Farsça Uzman ı
ÖNSÖZ
1. Mart 1971 tarihinden beri Farsça Uzman ı olarak görevli bulundu-ğum ilâhiyat Fakültesi'nde okuma dersleri aras ında Farsça gramer der-
sini vermeye çal ış tı m . Fakat, Farsça'ya ayr ı lan ders saatlerinin azl ığı
dolayı s ıyla gramerin tamam ı ö ğ rencilere verilememi ş tir.
Hem okutulmas ına zaman kalmayan derslerin verilmesi, hem de öğ rencilerin iste ğ i üzerine, bugünkü Farsça'n ın gramerine uygun olarak
ve a ş ağı yukarı Farsça gramerinin bütün k ı sımlarını ihtiva eden bir
Farsça Dilbilgisi (,- haz ırladım.
Kitab ın fihristinden de anla şı laca ğı üzere, bu kitab ı yazarken
dilbilgisi yazarı TÜRK ve İ RAN'lı hocalar ın kitaplar ından ve Sayın
Prof. Dr. Meliha Ambarc ı oğ lunun notlarından faydalandı m.
Bu kitab ın Farsça okuyan ö ğ rencilere ö ğ renimleri s ıras ında ve
mezuniyet sonras ı çalış malarında, ayr ı ca, Farsça'ya ilgi duyanlara yar-dı mcı olaca ğı na kaniyim.
Eylül 1971 Dr. ismâil BANGİ
Dil ve Tarih - Co ğ rafya ve ilâhiyat
fakülteleri Farsça Uzman ı
3
SUNU Ş
Farsça denen İran dili ile biz türklerin iliş kisi çok eskidir. Bir
kere orta ve batı Asyada oturduğ umuz s ı ralarda iranlı larla batı kom ş u-
ları m ız olarak uzun y ı llar birlikte yaş adık. Gaznelilerden baş layıp Sel-
çuklu türkleri, Ak ve Kara Koyunlu türkleri, Bu ortak ya şantt dahil
uzun yüzy ı llar Sürmüş tür.
Bu türk devletleri, özellikle Selçuklular, orta ve bat ı Asyada ya şıyan,
K ı rgız, Oğ uz, Özbek, daha sonra Çağatay vesaire gibi türlü leh-
çelerle konu ş an türk halklarından oluş tuklarından, o zaman, tek lehçe
halinde, edebi ürünlerle bürokrasi ve diplomasi dili olarak geliş mi ş bu-
lunan farsçayı , resmi haberleş me dili kabul ettiler. Bu durum, Selçuklu
türkleri Anadoluya girip burayı yurt edindikten sonra da 1277 y ı lına
dek sürüp gitti. Yani farsça, Anadolu Selçuklulart Saray ı 'nda bürokrasi
ve diplomasi dili olarak kullanı ldı .
1277 de Karaman Beyi Mehmet Bey, bütün i ş lemlerde, yaz ış mada
ve medreselerde türkçenin tek dil olarak kullan ı lacağı nı ilan edip bu em-
rini sık ı sı k ıya ve titizlikle uyguladt. Ama farsça ülkede, uzun y ı llar
kullanı lm ış ve bu dilde bir çok eser yazı lmış olduğ undan medreselerde
yabancı dil olarak arapça yanı nda okutulmakta devam edildi, bu yollarla
dilimize bir çok farsça kelime geçmi ş oldu. Bu farsça kelimeleri ve ibareleri aydı nları m ız ve ş airlerimiz bol bol kullandı lar. Ş airlerin ve aydınları n,
türkçe yan ı nda arapçayı ve farsçay ı bilmeleri âdeta zorunlu gibi idi. Ş a-
irlerimiz yazd ıkları türkçe divanları na küçük birer arapça ve farsça divan
(divançe) eklemezlerse divan ş airi sayı lm ıyorlardt.
Bu türkçe farsça iliş kilerine enteresan bir misal, Ş ah İsmail Safavi
ile Osmanlı imparatoru Yavuz Sultan Selimin durumudur. Ş ah İsmail,
İ ran hilkümdarı olduğu halde ş iirlerini türkçe yazm ış , Yavuz Sultan
Selim Türk hükümdar ı olduğu halde farsça divan yazm ış tır.
5
Farsçanı n türk okulları nda okutulmas ı yirminci yüzy ı lı n ilk çeyreğ i
sonuna yani aş ağı yukar ı latin albabesini kabul ediş imize kadar sürdü.
Bu nedenlerle ve türk tarihi baş ta olmak üzere tarihimiz ve kültürümüzle
ilgili bir çok eserin yaz ı lm ış olduğ u bu dilin, iliihiyat, edebiyat ve tarih
öğ retimi yapan yüksek ö ğ retim kurumları m ızda okutulmas ı çok faydal ı ,
hatta zorunludur. Üstelik, yabancı diller içinde bizim için öğ renilmesi en
kolay olan bir dildir. Çünkü, sentaks ve gramer bak ı mları ndan bize en
yak ı n olanı dı r, bu yüzden öğ renilmesi oldukça kolayd ı r. Farsçayı Fakül-
temizde okutmakla görevlendirildi ğ im yedi y ı la yak ı n bir sürede-haftalı k
ders programı iki s ı n ıfta altı saati geçmediğ i halde-öğ rencilerim üzerinde
bunu yak ı ndan müş ahede ettim.
Fakültemizde bir y ı ldan artı k bir süredir farsça dersini üstün bir
çalış mkanl ık ve ba şarı ile vermekte olan ve bütün ö ğ retim üye ve yard ı m-
cı ları tarafı ndan sevilen, say ı lan Dr. İsmail Bangi, 1971 Eylül ay ı nda
öğ rencilerimiz ve bu dille ilgilenen ki ş iler için "Farsça Dil Bilgisi" adı ile bir kitap hazı rladığı n ı ve bunun, Iran ş ahlığı n ı n kuruluş unun 2500.
y ı ldönümü merasimi günlerinde bas ı lm ış olmas ı n ı arzu ettiğ ini bildirdi.
Dost, kom ş u ve karde ş inan halkı n ı n büyük önem verdi ğ i bu törene
bizim de bir katk ım ız olmas ı dü ş üncesi ile bu isteğ ini sevinçle kar şı ladı m.
Yazar ı n ve Fakültemin ortak arzusu olan bu eserin bası m ı iş i,mali
ve idari güçlükler yüzünden maalesef vaktinde yeti ş tirilemedi. Ama gene
de dört beş aylık bir gecikme ile gerçekle ş mi ş olmas ı bizleri sevindirdi.
Böyle güzel bir eser haz ı rlamış olmas ı ndan dolayı Dr. İsmail Bangiyi
tebrik eder, bu yolla türk kültür hayat ı na katk ı da bulunması ndan dolayı teşekkürlerimi sunarım.
Prof. Dr. Ne şet Çağ atay
A. Ü. Ilâhiyât Fakültesi Dekan ı islâm Tarihi Kürsüsü Kürsü Profesörü
6
IÇINDEKILER
Sahife
A— 1) Önsöz 3
2) Sunu ş 5
B— 1) Isim 17
2) Sıfat 26
3) Kinâye (Zamir) 33
4) Aded 42
5) Fiil 49
6) Kayd (Zarf) 78
7) Huri:1'M izâfe 82
8) Hurûf-i rabt 85
9) Esvât (Önlem) 88
C— Cümle kuruluşu ve tahlili 90
D— Mastarlar ve sözlük 97
Bibliyografya 119
7
DESTUR- İ ZEBAN- İ FARS İ FARSÇA GRAMER
1— Bugünkü Farsça İ ran'ın en eski dili, Pehlevi ve Deri lisan-larından meydana gelmi ş tir.
2— Her dilde oldu ğu gibi Farsçada da yaz ı yazmak ve konu ş mak için kelimeler kullanı lmaktad ır. Bu kelimeler de alfabedeki harflerden te ş ekkül eder.
3— Farsçada otuzüç harf vard ı r.
T F F T F F Telâffuz Telâffuz Harfler Telâffuz Telâffuz Harfler
elif ,..:411 I sad .5 La, u<> hemze k:..1. ( 1 ) ' zad l...;, ,..1,' be L> L, ta I:. .1,
pe T za 1.I; 1;
te ,_.., `ayn <5`` t. se ,...,' ,.., gayn ':',. I cim fe ,...:, r'r C çe gaf ,...,1; ci
I./e' C C kaf ,._:, IS S
be ( X ) C gaf ,...31r ,±.r dal JI.b > lam r'r J
zal JI; .:) mim r• I° re J J nun ,,.; ,...)
ze J J vay it J J
je '') ,.) he (güzel he) . —k. e — •
sin. i ,...,". ye ,..s (.5 ş in. gir=
9
4— Elif ile hemzenin° fark ı ş udur:
Hemze kelimenin ba şı nda gelir ve elif ş eklinde yaz ıhr
Örnek: j.I (Bulut) ve (Gözya şı ) kelimelerinde oldu-
ğu gibi.
Elif ise sadece kelimenin ortas ında ve sonunda gelir.
Örnek: 1 )1, ( İ sim), yU (Üst) ve (Bilgin)
5— Yukarı da göstermiş olduğumuz otuzüç harften sekizi Arap
dilinden Farsça'ya girmi ş tir: Se ( Ha ( c), Sad Zad
Ta ( ), Za ( ), 'Ayn (I) ve Gaf ( ).
6— Farsça'ya harfler birle ş ip birle ş memelerine göre iki kısma
ayrı lırlar. Kendisinden önceki harflerle birle ş en fakat kendi-
sinden sonraki harflerle birle ş meyen harfler 7 tanedir: — — I
J — — •
Örnek: 1— (isim) — 1;b (Bilgili)
2— (Alim) — (Meydan)
3— (Zevk) — Sı tS" (Ka ğı t)
4— ( İ sim) — >>ly (Karde ş )
5— iı 1;.; (Kad ınlar) — (Yeş illik)
6- 411'.) ( İ sim) — y a ( İ sim)
7— (Vali) — j; (Taze)
Diğer harfler ise gerek kendisinden evvel ve gerekse kendisin-
den sonra gelen harflerle birle ş irler.
Örnek: ( İyi) — a, (Kötü) — (Sadık) (Mem-
nun) ve
7— Hemze ile elif kelimenin ba şı nda birle ş tiğ i takdirde birisi elif
ş eklinde yaz ı lır diğeri ise med dediğ imiz şu ( ) uzatma i ş a-
reti onun üstüne konur.
Örnek: T (Ateş ), yT (Su), (Güne ş ışığı ) ve ,51.--T
(Gök).
8— • -1; • io • • z . I Harfleri d ışı nda kalan harfler
kelimenin ba şı nda ve ortas ında küçük harfler ile yaz ı lırlar.
Adı geçen harflerin yaz ılış larını ş u ş ekilde gösterebiliriz:
1 Farsçada hemze kelimenin bas ında gelir hareke kabul eder. Elif ise her zaman sâkindir.
10
a-
r J
r ( ve ( harfleri asl ında üç di ş lidir. Birle ş tikleri zaman üç diş le gösterilmelidirler. Büyük harf yaz ıldığı zaman sondaki di ş diğ er iki di ş e nazaran daha çukur ve daha geni ş yazı lı !.
Örnek: .1,1 (Temel) ve ‘1 (Veremli). 1
Bir kelimede iki Sin harfi, iki Ş in veya bir Sin ile bir Ş in bir-le ş tirilmek istendiğ inde bunlardan birisi di ş li diğ eri düz olarak yazı lmas ı uygundur, bu ise tamamen di ş lerin karış tırılması ile ortaya ç ıkacak güçlükleri önlemek içindir.
Örnek: s (Dağı tmak-K ırmak), (Alt ı ) ve ,.;—.43
(Oturmak).
Ancak 'ayn ( L), gayn ( L) ve he (J. ) harflerinin kelimenin ba-
şı nda, ortas ında ve sonunda aldığı ş ekiller ayrı ayrı dı r:
(L Ğ.- •) • j° )
Örnek: A— 11.0 (Bilgili) — (maıum) — (Hırs)
(Tarla)
B— (Keder) — r . (Kederli) — 11.; (Yeti ş miş )—
(Bahçe)
C— — 19A, (Hava) — (Ş efkatli) — 411;
(İ nleyiş ) — el. (Ay)
9— Farsça'da bütün harfler kelime sonunda büyük harf olarak yazıhr: (Elbise) — ?lz.S.- (Kitap) — (Ilim)
10— Harekeler ( ).
Farsça'daki bütün harfler Türkçe'deki sessiz harfler gibidir. Bu harfleri okuyabilmek için onlar ın üzerine hareke koymaya mecburuz. Harekeler iki k ısma ayrı lır : kısa harekeler
( ) ve uzun harekeler ( ).
1 Sin ve şin harflerinin diş siz şekilleri: a) ,,„, _>.
b)
1 1
a— K ısa harekeler ş u ş ekilde yaz ı lır çizgiyi harf
olarak kabul etti ğ imizde çizginin üstünde kalan ha-
rekeler Türkçe'deki a, e ve o, ö seslerine, alt ında
kalan hareke ise e ve i sesine yak ın bir ses ifade eder.
Aş ağı daki örnekler bu harekelerin Farsça'daki seslerini
daha güzel aç ıklamaktad ı r:
1— ..r5- 1 (Ekber) (Ehmed)1
2— Sa ,I (Ördek) (Osman)
3— (Besyar). 2 — C.,1 (Karevan) 3
Bu harekelerden harfin üzerine konulan düz i ş aret (Ekberde
olduğu gibi) Farsça'da Zeber ( i ;) Arapça'da Fetha, alt ına
konulan düz iş arete (Besyarda oldu ğu gibi) Farsça'da Zir ( J ;)
ve Arapça'da Kesre ve harfin üzerine konulan küçük vay ş ek-
lindeki harekeye (Ördekte oldu ğu gibi) Farsça'da Piy ş ve Arapça'da Zamme denilmektedir.
b— Alfabenin 33 harfinden üçü olân elif, vay ve ye ( Ls . 9 . I )
harfleri di ğ er harflerin sonuna eklendi ğ inde uzun hare-
keleri meydana getirir ve o harflere A (T), U ( ve İ ( seslerini verir."'
Örnek:
rj I j 1 9 I; b 1
1 9 t; Y Ir Iç 1; 1;
91=;. 9-•° i^" 9 I Jj 9 J ..9; ii • J
.; J' 9J .); J; Sc JP
c_s" (51) L5.2 c.S.) (5-5 ,5".— ı3 c3 c3 ı3 L5 1 • LS
Ş unu da hemen ifade edelim ki bütün harfler hem üç k ısa
ve hem de üç uzun hareke ile seslendirilebilirler:
j 1 lı 3 1 , 1 L3 _9?
L ) y 1.1
1 İ sim — 2- Çok 3— Kervan
4 Uzun Harekeler bütün harflerle birle ş tiğ inde uzun ünlü sesler meydana ç ıkar. Bu uzun
sesler birçok Farsça kelimenin temel hecelerini te şkil ederler.
12
14 4 4
‘45.)
1, '
c5 J J J 1 J j_.> _J
9^" 1"" ı_r" ,L.)"
,s; J., J., J.,
C53 93 1 3 J 3 • 14 .9
(S" ‘.)"
Iç I j; u; 1;
1-.9. --‘.3 Li ji L:3
d ii 11 'J J -J ır t. J 99 )5 .; (:)
J. 1. U, J. I, J,
L L L L s- )5- ıse
r r r (3. f ı.S (.5 S Ls.a> jo, lıo -o
11— Alâmet-i (Sâkin i ş areti). Onuncu maddede
belirttiğ imiz gibi Farsça'da bütün harfler sessiz (Sâkin) dir,
ancak Farsça'ya yeni ba ş layan ö ğ rencilere bunu hat ırlatmak
için Arapça'daki sakin i ş aretini kullanmalarını tavsiye ede-
biliriz. Sakin iş areti ş u ş ekilde ( ) dir.
Örnek:.LS: (Kitap) — (Hasan)
12— Sakin i ş areti de dahil olmak üzere bütün k ısa harekeler zeber,
zir ve piyş dile yeni ba ş layan ö ğ renciler için kullan ı l-
ması faydal ı olan i ş aretlerdir; ancak dile al ış tıktan sonra bu
iş aretlerin kullan ı lmas ına lüzum kalmaz.
13— Ş edde — te ş did ( ). Birbirinin ayn ı olan iki harf bir keli-
mede yanyana geldi ğ i zaman bunlardan birisi yaz ı lır diğ erinin
yerine Ş edde veya te ş did dediğ imiz şu iş aret ( ) yaz ılmış olan
harfin üzerine konulur.
Örnek: Testere ( ) — Parça ("'‘.; ) —
Kir izi ( -45J .
14— Noktalı T harfi Arapça'da yaz ı lan yuvarlak noktal ı T ( ; ) harfi Farsça'da daima yat ık ş ekilde kullanı lmaktad ır.
Örnek: Rahmat ve Zahmat ( aa-_;) kelimeleri Farsça'-
da rahmet ( ve zahmet ( ) ş eklinde yaz ılı r.
15— Tenvin bis). İ ki Zeber, iki Zir ve iki piy ş ş eklinde olan i ş aret
Arapça'ya mahsus bir i ş aret olup, Farsça da
bu iş aret yaln ızca Arapça'dan geçmi ş olan kelimelerde
kullanılı r: Önceden ( `)k ş:9 ) tesadüfen ( )
13
Ancak baz ı kitaplarda yanl ış olarak Farsça kelimelere tenvin konulduğu görülmektedir: can ile ( ve Dil ile (M.!;) gibi
kelimeler.
16- Vav-i mâdüle ( ). Farsça'da he - x (t) harfinden son- ra gelen ve kendisinden sonra elif veya ye harfleri bulunan
vava ( ) vav-i mâdüle denir. Bunun d ışı nda vavlar kendi
seslerini verirler.
Örnek: K ı zkarde ş ) - Okumak ( ) - Akraba
veya kendi ( ) Kendi ( ) Bu kurala
uymayan pek az kelime vard ı r.
Örnek: Hoy - (Iran'da bir ş ehir ismidir).
17- Sonunda elif, vay ve ye (,5 . j . ) harfleri bulunan kelime-
lerden sonra cevher fiili olan est - (dir, mânas ında) gelirse
cevher fiili olan est'in elif'i dü ş er. Kelimeler ş u ş ekle girerler:
1- Bilgili ( 4-- )
2- Güzel ( <-- )
3- Birisi + S?. )
18- Ço ğul eki (alâmet-i Ileride tekrar anlataca ğı - mız gibi Farsça'da isimler sonlar ına ya ha (le 4- I+ ı.) ya-hut da an G ı l ,:ı + ) eki alarak ço ğul yap ı lı rlar.
Örnek: Kitaplar ( le
Ağ açlar ( le )
Adamlar ( <:.31
Gözler ( ) ve Gözler ( le )
19- He harfi - Hay-i Mimi ( )1 Bu harf kelimenin sonunda
geldiğ i zaman okunan he ve okunmayan he olmak üzere ikiye
ayrı lır. Ayrı ca buna telâffuz olunan he (Hay-i melfuz) ve te-
lâffuz olunmayan he (Hay-i gayr-i melfuz) da denilir.
Örnek: A- Hay-i Melfuz için Ş ah ( ) - Ay ( )
B- Hay-i gayr-i melfuz için ev - yuva ( 4;'1)
Hay-i gayr-i melfuzun (Telâffuz olunmayan he) özellikleri:
1- Sonunda bu çe ş it he (.) bulunan kelimeler, elif ve nunla
( ) ço ğul yap ı lırken he harfi (o) gaf-i Farislye (Farsça
Gafa-( ) döner.
1 Türkçe'de bu hey'e > ) güzel he denilmektedir.
14
Örnek: Köle ( 1.r )
Göz ( ı ) 2- Aynı tipteki kelimeler, Arapça ço ğul eki olan elif ve te
( I ) ile ço ğul yapı lı rken he harfi (e), cim ( ) harfine
döner.
Örnek: Yaz ı I +.e.:.:_,J)-Meyva
3- Bu harfle biten kelimelere mastariyet yas ı ) eklendi-
ğ inde ge (S) harfine döner.
Örnek: Yorgun ( ) Yorgunluk ( )
Diri ( ) Dirilik ( )
4- Bu gibi kelimelere vandet (birlik), nispet ve zamir yeleri
eklendiğ inde ye (,$) harfi yaz ılmaz onun yerine he ( )
harfinin üzerine hemze konur.
Örnek: a- Evi ald ım ( )
b- Save'li Adam ( '0 )1. i,. )
c- Sen gitmi ş sin ( *4.29) )
Yalnız bu günkü Farsça'da yukar ı daki cümleler daha çok
ş u şekilde yaz ılmaktad ır:
A — '43 t.>- , ı 4;1-4-
B — li e il., ,s 1 e
C — 4;9' y
S- Bu gibi kelimelerle isim tamlamas ı yap ıldığı nda he (e)
harfinin üzerine hemze ( ) konulur. Bu hemze ye (,s )
sesi ile telâffuz olunur.
Örnek: a- Sizin Eviniz ( )
b- Benim Elbisem )
20- Nun ( ) harfi be ( ) harfinden önce gelirse telâffuzda Me ( r)
harfi gibi okunur, yanl ış ]. değ iş mez.
Örnek: Cumartesi ( - ş embe).
15
Farsça'da kelime çe ş itleri ( d.J.5 )
Farsça'da 9 türlü kelime vard ır. Bu türlerin her birisini
ayr ı ayr ı ve bölümler halinde anlatma ğ a çalış aca ğı z. Kelime
çe ş itleri ş unlard ı r:
1— Isim ( I ) 2— S ıfat ( ) 3— Kinaye ( <+ l:S") (zamir)
4— Adet ( ) 5— Fiil ( ) 6— Zarf ( )
7— İ zafet Harfleri (
9— Önlemler ( )
) 8— Rabit Harfleri (J_) )
16
1-Isim - r„ ı
21— Varlıklara ad olan kelimelere isim denir.
Örnek: (Hasan) — j.ap (Ak ı l) — (Ağ aç)
22— ismin türleri:
1— (İ sm-i âm) — 1,1 (İ sm-i hâs)
2— " (İ sm-i zât) — " (ism-i mana)
3— 4.1.7 " (ism-i câmid) " ( İ sm-i müş tak)
4— " (İ sm-i me'rife) — o,S. " ( İ sm-i nekere)
5— " (Ism-i basit) — " (İ sm-i mürekkep)
6— " ( İ sm-i müfred) — " (İ sm-i cem)
23— İ sm-i âm ve İ sm-i has:
a) r lG I İ sm -i âm. Kendi cinslerinin bireylerini içine alan
isme İ sm-i âm denilir
Örnek: (At) — (Ş ehir)
r. I İ sm-i has. Bir tek varl ığ a ad olan kelimeye ism-i
has denilir
Örnek: (Tehran) — I j l5.fr (Ankara) — ( İbni Sina)
24— İ sm-i zât ve İ sm-i mâna:
a) İ sm-i zât. Gözle görülebilen varl ıklara ad olan
kelimelere İ sm-i zat denilir. Örnek y lS (Kitap) 0.3.7.
(Perde)
b) I İ sm-i mâna. Gözle görülemiyen (varl ığı diğ er bir
maddeye bağ lı olan) varlıklara ad olan kelimelere İ sm-i
mâna denilir.
Örnek: „1.) (Bilgili-Dani ş ) — Jk (Adalet' Adl)
17
25— ism-i camid ve ism-i mü ş tak:
a) İ sm-i câmid. Diğer bir kelimeden türememi ş keli- meye İ sm-i câmid denilir. Örnek ..,5" (Da ğ -Kah) — (Sarımsak — Sir) (Anne-Mâder)
b) İ sm-i mü ş tak. Ba şka bir kelimeden türememi ş olan Kelimeye İ sm-i mü ş tak denilir.
Örnek: )1,5" (Adet-Kirdâr)
(Davran ış -Reftâr)
(Göz -
Bu kelimeler ,:).5,5" (Yapmak), ,;;;, (Gitmek) ve (Görmek) mastarlar ından (Köklerinden) türemi ş lerdir.
26— İ sm-i mârife ve İ sm-i nekere:
a) İ sm-i mârife Cümle içinde geçen, dinleyen veya okuyan tarafından bilinen varl ıklara ad olan kelimelere İ sm-i mârife denilir
Örnek: (Kitab ı okudum-Kitab-ra hândem)
r;., (.1_,ilz..1.! (Istanbul'a gittim-Be- İ stanbul reftem)
1 ) ,..1; (Mektubu yazd ım-Nâme-ra neve ş tem)
Bu cümlelerde kitap, İ stanbul ve mektup kelimeleri dinleyen ve okuyan tarafından anla şı lmaktadır.
b) nekere Cümle içinde geçen, okuyan veya din- leyen tarafından bilinmeyen varl ıklara ad olan kelimelere ism-i nekere denilir
Örnek: (Bir kitap sat ın aldım-Kitabi haridem)
(Bir cam kırıldı -Ş iş e-i ş ekest)
Bu iki cümlede dinleyen ve okuyan hangi kitab ın alındı -
ğı nı ve hangi camın kırıldığı nı bilmiyor. İ sm-i nekerenin iş areti kelimenin sonuna eklenen bir birlik ( 5 ) gös-
teren ye ( is ) harfidir. 2
Örnek: (Bir at) „*.;-.) .5 (Bir ağ aç) ulz.S- (Bir kitap)
1 Tok, mânasında da kullanılır 2 Bu gibi ye ( gs ) harfine belirsizlik ye'side derler.
18
27- İ sm-i basit ve ism-i mürekkep:
a) İ sm-i basit. Ba ş ka bir kelime veya ekle birle ş meden tek ba şı na bir mâna ifade eden kelimeye İ sm-i basit veya ism-i sâde ( denilir
(Duvar-Divar) n. (Masa-Miz) (Adam-
Merd)
b) İ sm-i mürekkep: Ba ş ka bir ek veya kelime ile birleş erek bir mana ifade eden kelimelere İ sm-i mürek-
kep veya birle ş ik isim ad ı verilir.
Örnek: (Yiğ it-Cevanmerd) (K ap ı cı -Saraydar)
I j,IS" (Kervansaray-Karevanserâ)
Birle ş ik isimlerin türleri:
1- İ ki isimden meydana gelen birle ş ik kelimeler :
4 +- 1.4- (Put evi-Buthâne) ,:,I i .)-5- (Kervansaray-KarevanSera)
2- İki fiilden meydana gelen birle ş ik kelimeler: j (Var ve yok-Hest ve nist)
3- İki mastardan meydana gelen birle ş ik kelimeler: (Vurmak ve vurulmak-Zeden ve hurden).°
4- Bir isim ve bir s ıfattan meydana gelen birle ş ik kelimeler: (Yiğ it-Cevanmerd) (Nehir ismi-Sefid-Rûd)
5- Bir ism-i fail2 ve diğ er bir isimden meydana gelen keli-meler: (Yırt ı cı huylu - Derende - huy)
6- Bir ism-i mefal3 ile ba şka bir isimden meydana gelen kelimeler: J.) a (K ırılmış gönül- Ş ikeste - del)
7- İ ki zarftan meydana gelen birle ş ik kelimeler: j (Nasıl ve niye - Çan ve çera) - Çûn o çera
8- İ ki sıfattan meydana gelen birle ş ik kelimeler: j (İyi ve kötü-Nik ve bed) - Nik o bed
,..., (Soğuk ve s ıcak - Serd ve germ)-Serd o germ
1 ji,:. (Horden) kelimesinin as ıl mânan yemekdir
2 Etken Ortaç ( İ sm-i Fail bahsine bakını z)
3 Edilgen Ortaç ( İ sm-i meful bahsine bakunz)
Örnek:
19
9— Isim ve son ekten meydana gelen birle ş ik kelimeler:
(Köy-Dehkede) — JLiI, (Bahçivan - Ba ğban)
10— Önek ve isimden meydana gelen kelimeler:
(Ziyâret- Bazdid) — (Gelir-Derâmed)
11— İ ki isim tamlamasından meydana gelen kelimeler:
)_;.) -k, (Han ı mın babas ı - Peder-i <—
(Karyola-Taht-i hab) vs..
28— İ sm-i müfret ve İ sm-i cem:
a) İ sm-i müfret. Bir tek varil& ad olan kelimedir.
Örnek: (Ağ aç) — (Duvar)
b) İ sm-i cem. İki veya daha fazla varh ğ a ad olan
kelimedir.
Örnek: (Ağ açlar) — (Duvarlar) — 1. (...1(Atlar)
29— Isimlerin ço ğullanmas ı .
Farsça'da isimler iki ş ekilde çoğullamrlar : Ha ( la ) ve An
( ,51)
Örnek: 1.?6 (Ağ açlar) (Atlar)
Farsça'da isimler ço ğullanırken ismin canlı veya cans ız bir
varlığı ifade etmesi göz önünde tutulur.
a) Ş âyet isim canlı varlığ a delâlet ediyorsa sonuna an ( ,51)
eki getirilerek ço ğul yap ılır.
Örnek: Kad ın Kadınlar ( )
At Atlar ( )
Adam Adamlar )
Ağ aç Ağ açlar <— JI 4-
Ancak halk dilinde canl ı varlıklara delâlet eden isimlerin,
ha ( ) ile ço ğul yap ıldığı görülmektedir.
Örnek: 11:_; (kad ınlar) l F l (Atlar) lz (Adamlar)
(Ağ açlar)
b) Eğer isim cans ız bir varhğ a delâlet ediyorsa, ha ( la) eki
getirilerek ço ğul yap ıhr.
1 Bir evli beyin han ımımn babas ı , kayın pederi.
20
Örnek: Kitap Kitaplar (l 1:5" 4- lm -+-
Meyve -› Meyveler (• j.„. F lm + )
Taş Taş lar ( )
Ancak vücut organlar ından çift olanlar hem ha (le) ve hemde an ( ekleri ile ço ğul yap ılabilir; tek olan organlar yal-nız ha (U) ile ço ğullanır.
Örnek: Ka ş —Ka ş lar
( )
Dudak—Dudaldar ( la ‘,1 = )
Burun—Burunlar ( —
Baş —Baş lar ( = )
Sonunda elif ve vay ( - I ) harfleri bulunan kelimeler, elif ve nun ( ) ile ço ğul yapıhrken elif ve nun ( dan önce
bir ye (,,s ) eklenir.
Örnek: JLLl F 4:JI 1;lz (Bilgin-Bilginler)
ZJI 14A (Gören-Görenler)
(Söz söyleyen-Söz söyleyenler)
(Sava ş an-Sava şanlar)
30- Farsçada baz ı kelimeler Arapça'daki gibi elif ve te ( ) ile ço ğul yap ıhr.
Örnek: t/e ı:J •3 (Köy-Köyler)
L1.! (Bahçe-Bahçeler)
Sonunda gayri melfuz (Okunm ıyan) hay- ı mimî (. ) bulu-nan kelimeler elif ve te ( ) ile çoğul yap ı lırken elif ve te den
önce bir cim ( ) harfi eklenir. Ve okunmıyan he ( ) dü ş er.
Örnek: 4- I + (Meyve-Meyveler)
(Yazı-Yazılar)
31- Yazı lış ta ve okunu ş ta tekil olduğu halde mâna bakımından çoğul olan isimlere de İ sm-i cem topluluk ismi ( e-; ) denir.
Örnek: (Deste) - (Gurup)
,Si.t , (Ordu) - (Ordu)
21
N
Y. 5
32– (Ismin durumları )
İ ki isim mâna ve telâffuz bak ımından birbirlerine göre 3 durum
gösterirler:
1) J I ya (E ş anlamlı). Yaz ı lış ları ve telâffuzlar ı ayrı ayrı fakat anlamca ayn ı olan kelimelere js .51 j; (e ş anlamlı) kelime-
ler denir.
Örnek: J J. = 4;U- (ev) – = (güzel)
2) (Benzer). Yaz ı lış ve telâffuzlar ı aynı fakat mâ-
naları ayrı olan kelimelere (Benzer — müte ş abih)
kelimeler denir.
Örnek: y3 (Süt—Aslan—Musluk)
3) (Kar şı t, z ı t anlamlı) Telâffuz ve mânada z ıt olan
kelimelere (Kar şı t anlaml ı) kelimeler denir.
Örnek: – (gece — gündüz)
r.7r – (Soğuk — Sıcak)
33– Isim cümledeki yeri bakımından 4 kısma ayrılı r:
1) (Özne durumu)
2) (Nesne veya tümleç durumu)
3) I.ı , (Önlem durumu)
4) 4;1,..:, 1 (Tamlama durumu)
22
33/1. JU (Özne durumu). Cümlede özne durumundan olan i-simlere failiyyet ( c2..„.11; ) ismi derler.
Örnek: 4.1; (Hasan mektup yazd ı ) (Cam kırıldı )
Cümlede 4S (kim-ke) ve aq (ne-çe) sorular ına cevap veren kelime özne'dir.
(Bu sorular fiil yahut yükleme sorulmal ıdır. Yukarıdaki örnekte özneleri bulmak için: Mektubu kim yazd ı ? -› Hasan ( ) Ne kırıldı ? Cam ( )
33 /2. (Nesne veya tümleç durumu). Cümle içinde tümleç veya nesne yerinde bulunan kelimeye (Nesne ve tümleç durumu — mefuliyet ismi) denir.
Örnek: (Hasan pazara gitti). Burada pazar kelimesi mefuliyet ismidir. Yani mefüliyet (Tümleç) göre-vini almış tır.
Mefill iki türlüdür:
a) Mef ül-i bivas ıta J j..a..) ismin hiçbir vas ıta- ya ihtiyaç göstermeden meydana getirdi ğ i mefüle (cümle-de kimi l i g ve neyi 1 ) 4..- sorularına cevap veren) kelimeye Mefül-i bivas ıta veya sarih J derler. E ğ er mefül karşı mızdaki tarafından bilinen bir mânaya delâlet ediyorsa cümlede, ra (I,) eki ile gelir ki buna Türkçede belirtili nesne ad ı verilir.
Örnek: . 431.:- (Evi sat ın aldım)
. r .,4;, (Babamı gördüm)
Bu çe ş it mefül kar şı mızdaki tarafından bilinmeyen herhangi birş eye delâlet ediyorsa ra ( ) s ız gelir ki buna Türkçe'de belirtisiz nesne denilmektedir.
Örnek: P u csl.u1.- (Bir ev aldım)
b...5" 4 (Bir kitap getir)
b) bevas ıtai ( Jy...;2..) ismin bir vasıta ihtiyaç göstererek yani ba şı na aş ağı da gösterdiğ imiz
1 Türkçedeki tümleç kar şı lığı dır.
23
harflerden birinin gelmesi ile ortaya ç ıkan mefule (cüm-lede 4S-j1 kimden, 4%-. JI neden, ( ) 45-4.; kime, ( a ) 4
neye, nereye, 1..."5:31 nereden, 4 %- v l y ne için, 4SL; kim
ile, L ne ile ve bunlar gibi sorulara cevap veren kelime-
lere bevas ıta ( J ) denir. Bu
mefillun i ş aretleri ş unlard ır: ( 4 ; ) L:, be L ba >> (der) da için ve
Örnek: ;I J1.5';_,,,T (Ö ğ retmen Hasandan mem-
nundur) ,_:s (Size bu söz söylendi)
33 /3 . 1.1; (Ünlem durumu).
Kendisinden medet umulan hitap için kullan ılır Nidanın iş a-reti ismin sonuna gelen bir elif ( I ) dir.
Örnek: 1.?.1.t. (Ey Allah — Allah ım)
I (Ey Allah — Allahım)
lzU*, (Ey Padi ş ah!)
33 /4 (Tamlama durumu)
.411 (Tamlanan ve tamlayan)l darı ortaya ç ıkan
en az iki isme denilir. Farsçada muzaf' ın alâmeti kelimenin sonuna gelen zir2 (k ı sa harekelerden birisidir). İş aretidir.
Örnek: ̂y LS (Hasan' ın kitab ı)
(Selvi ağ ac ı )
İ zafe 4 türlüdür:
a) I (mülkiyet tamlamas ı ) Bu gibi izafede tamlama
bir mülkiyet mânasm ı ifade eder.
Örnek: 1.-3" (Hüseyin'in kitab ı )
(Ahmet'in elbisesi)
b) 4;UI (Özellik ifade eden tamlama).
Tamlamada müzafn ı , müzafun ileyh'e ba ğ lıhğı nı gösterir.
Örnek: LL (Bahçenin kap ı sı )
(Devenin zili)
1 Farsçadaki tamlamada 4.11 (Müzaf ve Müzafün ileyh) s ıras ı Türkçedeki
tamlamamn aksinedir.
2 Şu ( ) iş aret = tamlama i'si
24
c) .r:g; (Benzetme yoluyla yap ılan tamlama).
Bu çe ş it tamlamada bir benzetme vard ır.
Örnek : (Ceylan gözlü)
(lâla benzer dudak)
d) (Beyan eden tamlama). Tamlamada müzafâ- nileyh müzâfin nev'ini belirtir.
Örnek:
▪
(Cuma günü)
j ,..
▪
(Selvi ağ acı )
-5,..:&;1 (Alt ın yüzük)
Not: E ğer müzaf ve müzafün ileyh bir tek kavram ı ifade ediyorsa müzafın altında olan zir (-) i ş areti dü ş er. Ve
bazen kelimelerin yaz ıh şları da birle ş tirilir.
Örnek: J ı l o <- L., (Dervi ş—gönül sahibi)
j- (Evli han ımın babas ı )
(Ev sahibi)
34 I (Küçültme ismi). Farsçada baz ı ekler vard ır ki
bunlar ismin sonuna eklendiğ inde ismin mânas ında küçültme yaparlar.
Bu ekler ş unlardır: S (ke) aY (çe) ve c. (he).
Örnek: Küçük adam ( <- ,!.5" )
Küçük kı z ( ,!.s" Küçük bahçe ( a V F 4 )
Küçük kitap (
Küçük oğlan ( )
Küçük kı z ( )
Bu eklerden ba ş ka küçültmek için kullan ılan bir kaç ek daha
vardır ki örnekleri az görüldü ğünden burada gösterilmemi ş tir.
1 Kırmı z ı dudak.
2 Okunu ş u: İ sm-i tasgir.
25
2- SIFAT
35- Sıfat: Bir ismi niteleyen kelimeye s ıfat denir.
Örnek: (Bilgin adam)
,_? 1::S" (Güzel kitap)
36-- Mevsûf: ( j9_,...").) Nitelenen (Vas ıflandırılmış mânas ına gelen)
kelimeye Farsçada Mevstif ad ı verilir. Bu kelime daima s ı fat-
tan önce gelir. Ve sonu kı sa harekelerden olan kesre ile okunur.
Örnek : JI:a7 y, (Tatl ı portakal)
(3T .)1..c.-T (Mavi gök)
37- E ğer mevsûfun sonunda elif veya vay - I ) harflerinden bi-
risi varsa kesre yerine, izâfet ye'si denilen ye (, s ) harfi ko-
nulur.
Örnek: . csl,J, (K ısa ayak)
cs1-1..3 (Soğuk günler)
(Siyah kı l)
38- Bazen Farsçada s ıfat mevsûfdan önce gelir. Bu durumda iza-
fet kesresi kullan ılmaz.
Örnek: İyi adam ( )
Kötü ahlâkh ( -1! )
39- ((.5) fil, yesii—Birlik gösteren ye) Vandet yesi
hem s ıfatın hem de mevsufun sonuna eklenebilir.
Örnek: (Doğ ru söyleyen o ğ lan)-›
(Do ğ ru söyleyen bir oğ lan)-›
I (Do ğru söyleyen bir o ğ lan).
Da denilebilir.
1 Bakımz 138. maddeye
26
Günümüz gramercileri bu vandet veya birlik ye'sini ( )
mevsöfun sonuna eklemeyi daha çok uygun buluyorlar.
40– Bir mevsuf için kaç s ıfat getirilirse getirilsin bütün s ıfatlar ın
sonlarında izafet kesresi ve en sonunda at ıf yayının yaz ılması gereklidir.
Örnek: . 1. a A jt› (Sanatkâr, bilgin
ve faz ıl öğ retmenimiz).
41– S ıfat her zaman tekil yaz ı lır. Mevsfıf ço ğul olsa bile s ıfat say ı bakımından ona uymaz.
Örnek: . (Ders okuyan o ğ lan)
. (Ders okuyan o ğ lanlar)
42– Sıfatlar müfred (Tekil) ve mürekkep (Bile ş ik) olmak üzere
iki kı sımda mütala edilir:
a) (Müfred—tekil) genellikle s ıfatlar tekildir.
Örnek: (Güzel–iyi) – -1; (Kötü) – 1.?3 (Güzel)
b) (Mürekkep–bileş ik). Bazen s ıfatlar bile ş ik de olabilir:
.9 (Güzel yüzlü)
j`i). (Yalan söyleyen)
43– (Sıfat ı n durumları ):
43 /1– jpli (Etken ortaç S ı fat- ı fâili). Bu i ş i yapan ifade eden
kelimelere s ıfat- ı fili adı verilir.
Örnek: .43; (Yakan ate ş ) – (Kesen k ılıç)
Buradaki yakan ve kesen s ıfatlar ı , bir iş yapma görevinde bu-lunmaktachrlar. Bundan dolay ı onlara J,1; R (S ı fat- ı faili-
etken ortaç) durumunda olan s ıfatlar denir. S ı fat- ı failinin iş a-retleri ş unlardır:
a) oas (nun, dal ve he) eki. Bu ek müzâri köküne eklenir.
Örnek: kesmek–Kes–Kesen ( )
Vurmak–Vur–Vuran ( )
Bu ş ekilde yap ılmış sıfatlar ba şka bir isimle birle ş irlerken
ekseriya bu nede ( ) eki s ıfatın sonundan kald ırılır.
27
Örnek: Söyleyen -> Söz söyleyen -> Söz söyleyen
°.4:.?,.,r
Yakan -> Gönül yakan -> Gönül yakan
( • )
b) Elif ve nun ( .)1) bu ekde muzari kökünün sonuna gelir.
Örnek: Gülmek,- Gül ->.Gülen ( 4- )
Sormak -> Sor -> Soran (
Gitmek -> Git -> Giden ( j 4- ii 4- ,...;Za )
Bu gibi s ıfatlar durum gösterdiklerinden bunlara 4,.%-
(Durum gösteren s ıfat, s ıfat-i haliye) denilir
Bu ekle meydana getirilen s ıfat-i faililer tekrarland ığı zaman
elif nun ( ) eki birincisinden kald ırı lı r.
Örnek: Titreye titreye ( . :»31_.;) (:)1 J J1 )
sora sora ( . j, )
e) Elif (I) eki. Bu ekde müzari kökünün sonuna getirilir.
. c*J..ıı (görmek->gör->gören)
. ,:)..ı z„!, (iş itmek->iş it-->iş iten)
Aş ağı da gösterilen ekler bir ismin sonuna ilave edildik-
— Etken ortaç) lerinde o ismi l.; (S ıfat-i faili
durumuna getirirler:
1- Ban ( ) Bahçe-ban—Bahçeban ( 4- ,.-31-! t}.! )
Sını r-ban—S ını rı bekleyen Gı l.!:> ,,,
2- Ber ( J ) Zahmet-her—Zahmet çeken ( J)
Yövmiye-ber—Yövmiyeci ( )
3- Ör-ur ( )i l) Zahmet-ör ( )—Zahmetçeken .;..))
Yövmiye-ör (ur)—Yövmiyeci ( j. jj .5;3)
4- Kâr ( j15- ) Zarar-kar — Zarar veren ( j1.5
İyi-kar — iyilik yapan ( _, 15"
5- Mend ( ) İş -Mend—İş yapan—memur ( . JI.S" F x„. j 1.5. )
6- Ger ( ir) Demir-Ger — Demirci (
7- Gin ( Öfke-Gin — Öfkeli ( • + )
8- Nak (USU) Korku-Nak — Korkan ( 4-- 4- )
28
9– Ver ( ) 1 Ilim -Ver — Bilgin ( )
10– Gar (..) ■.:S-- ) Öğ ren-gar — Ö ğ retmen (. jl.r3,»T )
Ar ( ) eki. Bu ek mutlak mazi fiilinin sonuna gelerek
S ıfat-i faili elde edilir
Örnek: (Satınalmak — Sat ın aldı —
Satın alan).
Bazen mürekkep s ıfatlarda (Birle ş ik s ıfatlar) S ıfat-i faili olur-
lar. Bunlar ın yap ı lış ş eklide ş öyledir:
a) İ ki isimden meydana gelirler.
Örnek: . _rig. (Artist ve tiyatrocu)
112a- (Zıllüm eden)
b) Bir isim ve bir s ıfattan meydana gelirler.
Örnek: ..t.,›;• t.■ .; (Gözü mavi ) mavi gözlü
(Kabaday ı , haydut ve serseri)
c) S ıras ıyla bir ön ek bir isim, veya bir isim bir ön ekden
meydana gelirler:
1– Akıllı ( . y )
2– Akıllı ( • *- J-aP )
3– Kaplan gibi ( . ı ,1" _İL
4– Ş ah gibi (Ş aka layık) (.
d) Birle ş ik sıfatlar bazen bir ism-i meful (Edilgen ortaç) ile diğ er bir ismin birle ş mesinden meydana gelir.
Örnek: Gönlü rahat ( . 1,.4- 4_ Periş an ( . J ı> T )
e) Bazen de bir isim ve bir ism-i mefuldan te ş ekkül eder.
Örnek: Dertli ( . + J.> )
f) Bir zarf ve bir isimden de meydana gelebilir.
Örnek: ;.) zjj (Çabuk üzülen—al ıngan)
(Geç intibak eden)
1 3 ile 9 ayın ekler olup sadece _ - kelimeleri ile ur okunur
29
43 /2- . (S ıfat-i mefuli — edilgen ortaç)
Bir i ş ten etkileneni ifade eden kelimeye ( Sıfat,
mefuli veya edilgen ortaç denir. Bunlar ayni zamanda ism-i
mefuldürler. Yani mâzi kökünün sonuna hey-i mimi (Telâffüz
olunmıyan he (o) getirilmesi ile yap ıhrlar.
Örnek: c;,::,5" (Öldürmek->öldürdü-›
öldürmü ş )- 4- (Görmek->Gördü-»Görmü ş )
Bazen de elde edilen bu çe ş it sıfat-i mefuli ( Jyi. ARA )
sonuna olmu ş manas ına gelen ş ode ( ) kelimesi eklenir.
Örnek: Öldürülmü ş (
Görülmüş ( )
Birle ş ik sıfatlar ( ) :
a) Bunlar bir isimle bir ism-i mefulden türerler.
Örnek: El-Pi ş miş-El ile pi ş miş veya elle haz ırlanmış .
— Uyku-Bulanmış -Uykulu
veya mahmur ( 4- c4.JJ T Bazen
birle ş ik mefuli sıfatlar ın sonundaki hey-i mimi
( ) dü ş er.
Örnek: El ile pi ş miş ( -› )
uykulu ( T )
b) Faili s ıfatlar ın alâmetlerinden olan ar (,I ) eki de bile ş ik
mefuliyet s ıfatının manas ım ifade eder.
Örnek: Tutkun veya giriftar ( ..ı.« 2
Tarz, adet veya i ş
( 3 jL5X —> 4 0-1,t, jç )
44- Mensubiyet ifade eden s ıfat ( ): Bir varlığı bir yere
veya ba şka bir ş eye mensub eden kelimelere s ıfat-i nisbi denir.
Örnek: ş irazlı ) - Sivaslı ( )
Sıfat-i nisbinin i ş aretleri ş unlard ır:
1- Ye (,5 ) eki ismin sonuna eklenir.
Örnek: İ stanbullu ( —› )
1 Sıfat- ı Faili (2) S ıfat- ı mefuli (3) S ıfat-ı fiili 4 Sıfat- ı mefuli. istisna : — c59Jm —
30
2- İ n iyn ( ) eki, ismin sonuna eklenir.
Örnek: Gümü ş e mensup ( -E-- ) -
( ) Ağı r veya ta ş a mensup
3- İne = iyne Yene ( ) eki, ismin sonuna eklenir.
Örnek: Gümü ş e mensup ( ) - Yüne
mensup veya Yünlü ( )
4- Gan ( ,:)1r ) eki ismin sonuna eklenir.
Örnek: Tüccar (.,1;1 -› SIS>J )
5- Telâffuz olunmıyan he (o) eki, hem ismin hem de say ıların
sonuna eklenir.
Örnek: İ ki günlük veya iki güne mensup ( _p -› 0.3_,.> J.5)
Yüze mensup' ( ) - Ona mensup
( )
6- Aile ( T) eki ismin sonuna getirilir.
Örnek: Erke ğe mensup veya erkek için ( _
Kadına mensup veya kad ına mahsus ( .3 + dAT _ 4;1; j
45- Sıfatlar ın dereceleri ( ).
Sıfatlar dereceleri bak ımından üç kı sma ayrılırlar:
a) Mutlak sıfat ( ). Bunlar s ıfatlar ın mukayesesiz
ve yahn ş ekilleridir.
Örnek: İyi ( ) - Kötü ( ) - Güzel (1 ;;;
b) Mukayeseli sıfat ( ). Bu gibi sıfatlar bir muka-
yese söz konusu oldu ğu zaman mutlak s ıfatın sonuna ter
( .; ) eki getirilerek yap ılan s ıfatlard ı r.
Örnek: Daha güzel ( + ) - Daha iyi
+ y --> )
Sıfatlar mukayese edilirken ez ( 31 ), ile ke ( 45' )
ve ta ( ) kelimelerinden birisini al ı r.
Örnek: )-› Hasan' ın boyu benden daha uzundur.
_31 c.L.,)-› Bar ış savaş tan daha iyidir.
4S".;:t: c.1.0 )-› Bence bar ış sava ş tan daha iyidir.
( 13,;;.r. )-› Ölmek vatana hiyanet etmekten
daha iyidir.
1 Bu kelime Iran'da özel bir tören ve bayram anlam ınada gelmektedir.
31
e) Üstünlük s ıfatı ( ) - Bu s ıfatlar benzerleri ile mu- kayese edildiğ inde en üstün dereceyi gösteren kelimelerdir. Mutlak s ıfat ın sonuna terin ( ) eki getirilerek yap ılır.
Örnek: En bilgili ( ,:f )
En beyaz ( )
En yüksek ( 4- )
Beh ( 4.;), keh (45" ), meh (a.) ve bi ş kelimeleri hiç
bir ek almaks ı zın mukayeseli s ıfat manas ı ifade eder.
Örnek: İyi -› daha iyi -> en iyi ( --> it( ) küçük—daha küçük— en küçük 45 - 5,4.5" 1,45- )
Büyük—daha büyük—en büyük ( aA --> jt.4.* -› )
Çok—daha çok—en çok ( )
Bu kelimelerden üstünlük s ıfat ı yapmak istedi ğ imizde son-larına yen ( ) eki getiririz.
Örnek: En iyi en küçük ( ve en büyük ( )
46- Beraberlik S ıfat ı (^9l-S. Farsçada iki s ıfatın beraberli ğ ini veya e ş itliğ ini gösteren kelimeler üç tanedir:
a) Çendani ( ): Benim boyum seninki kadar büyüktür. ( i'Lı; ‘5,. )
b) Hemçend2 ( : Bu kitap o kitap gibidir. ( . )
c) Endaze3 ( .3141 ) : Benim elim Hasan' ın eli kadard ır. ( . )
47- Mutlak üstünlük s ıfatlar ı ( )
Çok ( ) , çok ( ) , iyi = çok ( ), çok ( > )
ve. . . ..... kelimeleri s ıfatlarm ba şı na geldiğ inde
onlara a şı rılık ve üstünlük manas ı katarlar.
Örnek: Çok güzel ( )
Çok s ıcak ( )
Çok büyük ( )
Çok ağır ( )
1 Kadar — Miktar
2 Gibi
3 Miktar.
32
3 — K İ NAYE — al s
48— Kinaye; mânas ı açık olmayan, karine ile anla şı labilen kelimeye denir. Kinâyeler 5 k ı sma ayr ılır:
1. Zamir ( ) 2. İ sm-i iş are ( JUI („.1 )
3. Mevsul ( ) 4. Mübhemat ( )
5. Edevat- ı İ stifham ( )
49— ZAM İ R: ( ) ; ismin yerini tutan kelimelere denir.
Örnek: Behram, iranhlar İ lk Okulu talebesidir; o ikin-dileri (akşamları ) İ ngilizce kursuna gidiyor.
. )
( • '-,?‘* (.9.4 1
Bazan da zamir bir cümlenin yerini tutabilir.
Örnek: S ıhhat en iyi niğmetlerdendir, ve o ak ıllılar nez-dinde â ş ikârdır (kıymetlidir). ) ( i JL(..tT tm
50— Zamir üç türlüdür: Ş ahı s zamiri ( ) — iş aret zami- ri ( JUI ) — Müş terek zamir ( ).
51— A— Ş ahı s zamiri ( Ş ahıs zamirleri ayr ı ( ve bi- tiş ik ( J. ) olmak üzere ikiye ayr ı lırlar.
1) Münfas ıl zamirler:
Tekil ( ) Çoğul ( )
Ben ( ) Sen ( J; ) O ( il) ( )
Biz (L.) Siz ( 1;-• )
Onlar ( Ut?. 1 ).=( ZJUJI )
33
13u zamirler, ismin fâiliyet, mefilliyet ve izâfet hallerini alabi-
lirler.
Fâiliyet için örnek: (Ben söyledim) —
(Sen getirdin) (O yedi)
Meffiliyet için örnek : j1,.. (Beni vurdu) veya bana
vurdu (Seni gönderdi) (Ona yazd ı )
İ zafet için örnek : ylzS" (Benim kitab ı m) — F9 (Se-
nin kalemin) i l .i;;.5 (Onun defteri)'
Yukarı da görüldüğü gibi, bu zamirler izâfet halinde iken,
mülkiyet de ifade ederler.
2) Muttas ıl zamirler: E ğ er zamirler tek ba ş larına bulunmayıp
kendilerinden önce gelen kelimelere biti ş irlerse bunlara Mut-
tasıl (bitiş ik) ş ahı s zamirleri ad ı verilir. Bunlar üçe ayr ılı r-lar:
o— Bu zamirler fiillerin sonuna biti ş irler:
Tekil ( ) Ço ğul ( )
Ben mim Biz (. yem
Sen cs ye Siz yed
O dal-te Onlar 4; ned
Örnek: (:)- ı, (Görmek)
Tekil ( ) Ço ğul ( )
ra?..5 Gördüm
Gördün
— Gördü2
(..ı,,? Gördük
-4- Ju --> a,a Gördünüz
.ı ; .ı3.4,..5 Gördüler
Bu zamirlere Muttas ıl faili zamirler de denir.
b— Bu zamirler, isim, s ıfat ve fiilin sonuna eklenirler.
Tekil ( ) Çoğul ( )
1. Ş ahı s ri em 1. Ş ahı s -I iym
2. " 7
,5 1 iy 2. " P .-k iyd
3. " c.-..•1 est 3. " 7
..e, I end
1 Failiyet Mefuliyet ve İ zafet ço ğul zamirler içinde aynen tekil zamirlerde oldu ğ u gibidir.
2 Mazide 3. Tekil ş ahısta, muttas ıl zamir olan dal ( ) harfi mazi köküne eklenmez.
34
Bunlar isim ve s ıfatın sonuna gelerek yüklem mânas ı verirler. b /1- S ıfat için Örnek lUl, (Bilgin)
Tekil ( ) Ço ğul ( )
Bilgin im l;I.> r l r l ı..;1.5 Bilgin iz 1J6 ( ) 7.7 sin ( (sle.1.>) " siniz ( )
dir ler (
b /2 Fiil için Örnek:.
Tekil Ço ğul
Demiş im r I r ı ...ir Demiş iz.42.,i5"" 4- (...1 r:1 P)
sin ,si --›- 77 siniz 4:Jir --> P,
ler 4:52..r + ...ki
e- Bu zamirlerde hem ismin hem de fiilin sonuna eklenirler:
Tekil Çoğul
I. Ş ah ı s mim 1. Ş ahı s ,31. man 2. 77 te 2. " (51s tan 3.
77 j' ş in
3 : P, ‘.)U ş an
e /1- Isim için Örnek:
Tekil Çoğul
Kitab ı m ( r:l..:5 ‹- r + ,ı...s- ) Kitab ı mız ( ,51.c. b.S.- ‹- ,:ı l. + ,_..., 1:5- ) ,P 'P ın ( .,.....,1:..5‹- :.., --F ._.,l.S . ) ını z ( .)1.:._,...1.:5- ‹- elli -1- L..., b:S- 'P ,, ı ( ,.,=-.' 1:-. -s- -<- J'' ± ,r4-'ç ) ları ( ".:.51.1..7.5" ‹- ,:.)1.!: -1- ..„ ...,1:5- )
e /2- Fiil için örnek:
Tekil Çoğul
Bana dedi ( r ) Bize dedi ( -›
Sana " ( + ) Size " ( )
Ona " ( ) Onlara " (
Bunlar ismin sonuna eklendiklerinde mülkiyet ve izâfet ifade ederler.
1 Bu ş ahı s zamirleri — J m ) varolmak kökünden türemi ş olup yalnı z Mazi-i Nak-
Irnin sonuna gelir. Bunlar hakk ında tamamlayı cı bilgileri fil bahsinde görece ğ iz.
35
örnek:' -.:5" (Benim kitab ım)2
52. iş aret zamiri. Bir ş ahsı veya bir varlığı iş aret yolu ile
ifâde eden kelimeye denir.
Iş aret zamiri yak ın için ıyn ( Bu- Ş u), Uzak için An
( zir ) olmak üzere iki çe ş ittir.
Örnek: .k) J T I j y I (Bunu getirdi)
(Onu götürdü)
Bu iş aret zamirleri ço ğul oldukları vakit insan ve hayvanlarda
.)1..: ? 1 (Bunlar) ve . ı l; T (Onlar) ş eklinde, bunlar ın dışı ndaki
varhklar için 1.1.1 (Bunlar) ve 4: T (Onlar) ş eklinde kullanı -
lır.
Isim hallerinden olan be ( harfi bu iş aret zamirlerinin
başı na geldiğ inde :f79 (bu) ve (,:ı 1.9) (o) ş ekilleri ortaya ç ıkar.
Örnek: 4S (o adama dedimki buraya gelsin)
53 0 manas ına gelen JT (an) ve j 1 zamirleri:
E ğer zamirin delâlet etti ğ i isim, insan ile ilgili ise u ( )
kelimesi kullanılır
Örnek: g 1,, (Hasan' ı gördüm ve ona dedim)
E ğer zamirin delâlet etti ğ i insandan gayri ile ilgili ise (an) ,:)T
kelimesi gelir.
Örnek: ,s.; (Kalemi gördüm ve onu sat ın
aldım)
54- İ n ( kelimesi 1,..) (gündüz), (gece) ve JLw (y ıl) kelimele-
rinin ba şı na geldiğ inde, iş aret zamiri olan In ( ») Em ( )
ş eklini alır.
Örnek: -› Bugün
Bugece
Buyı l
55. Bazan, o anlamda olan ân ( ) zamiri munfas ıl (ayr ı) ş ahı s
zamirleri ile tamlama te şkil ederse bu durumda an ( T) keli-mesi mülkiyet manasını ifade eder.
1 Mülkiyet ifade ediyor.
2 isim tamlamas ı dır (izafettir)
3 Be ( ‘,) harfi, Fars'çada izafet harflerindendir.
36
Örnek: (37 (Benim malım) (Senin malın) - il ,:ıT
(onun malı ).
56. Müş terek zamir; Telâffuz bak ımından ayrı ayrı ke-
limeler oldukları halde, aynı manayı taşı yan (kendi),
2„,!> j.4- (Kendi) ve (Kendi) kelimeleri de ğ iş ikliğ e
uğ ramadan kullan ıhrlar. Bu yüzden de mü ş terek zamirler
diye isimlendirilmiş lerdir.
I. Örnek: (Ben kendi i ş imi yaptım)
(Sen kendin ile oyna)
(O kendisine söylüyordu)
II. Örnek:
Ben kendim söyledim Biz kendimiz s. dik
Sen kendin söyledin Siz kendiniz s. diniz
il O kendisi söyledi Onlar kendileri s. di- ler
Ekseriya mü ş terek zamiri olan hod ( yukarıda görüldüğü
gibi te'kid (peki ş tirme) için kullan ılır
57 Müş terek zamirlerde de fâiliyet, mefuliyet ve izâfet halleri gö- rülmektedir.
Örnek: j*.; (Sen kendin dedin) — Failiyet
(Kendini büyük sayma) - Mefılliyet
(Adam üzüntüden kendi sakal ını yoluyor) - İ zâfet
58- İ SM- İ İŞ ARE ( 1,1 )
İ sm-i İş arede, İ ri ( I - Bu) ve "A ıı ( - O) kelimelerinden meydana gelir. Zamir-i İş âre ile İ sm-i iş âre aras ında kelime ba-
kımından fark yoktur ; fakat, bir cümle içinde kullaml ış -
lanna göre, ismin yerinde kullamhyorsa zamir-i İş âre ve isim-den önce gelirse ism-i i ş âre olurlar.
Zamir -i iş ecreye örnek : 45"
. 1_, j
Dost ve dü ş man ile iyilik yolunu tut ki dostun (Onun) ş efka- tini fazlala ş tırır ve dü ş manın (bunun) kinini azalt ır. Cümlesinde
1, 2, 3. ün sıra ile telaffuzlar ı : hod, hiş , hiş ten,
37
görüldüğü gibi ân T)(J zamiri dostun yerine, in ( ) za-
miri ise dü ş manı n yerine gelmektedir.
İsm-i i ş âreye örnek : .
. r.› 45
Ey ak ı ll ı , düş manlarm ile oturan o dosttan elini çek
(Ey akıllı , dü ş manlarm ile oturan dost, dü ş manındır).
59— MEVSUL ( )
İki cümleyi veya bir cümlenin iki k ısmını birbirine ba ğ layan kelimeye MEVSUL ( J ) 'denir.
Örnek: .L.T (O adam ki geldi) -= gelen adam....
T (Söylediğ ini yaptık)
Mevsul'ün iki alâmeti vard ır.
1) 4.5" (Ke), insan ve bütün varl ıklar için kullan ıhr.
2) ..; (Çe), sadece insandan ba ş ka varlıklar için kullan ı l-maktadır. Genellikle mevsuldan önce ş u kelimeler gelir:
a) Belirsizlik ve Nekere Ye'si ( (.5 ) almış olan kelimeler.
Örnek: .L.T (O adam ki geldi)
b— y I (in) ve (ân) kelimeleri.
Örnek: aS...1 (Bu ki) — 4_(; T (O ki) — a..3 T (O ş eyki)
c— (her) kelimesi.
Örnek: .15- _,* (Her kim) — . ı>-,m (Her ne)
d— Munfas ıl (ayrık) ş ahıs zamirleri.
Tekil 45" (Ben ki) — 45-5; (Sen ki)— aS 9 1 (O ki)
Çoğ ul 4S- 1. (Biz ki)— 45" Le'-' (Siz ki)— 4.5" Jl3 ı l (Onlar ki)
Bazan da mevsuldan önce gelen bu çe ş it kelimeler cümlede hazf edilir
Örnek: (.3 1- - .) • .Y aS^i
Ey adam elli sene geçti, hala uykudas ın
Meğer bu kalan günlerinde idrakedesin (uyanas ın)
Ey ki ( ) —> ey o adamki ( )
38
60— .45" (Ke), Üç k ısma ayrılır.
1) 4.5" (Mevsul Ke'si) bu çe ş it ke ( 45" ) cümlenin iki k ı s-
mını birbirine ba ğ lar.
Örnek: 4:r (0 adam ki geldi)
2) .12.) (Rab ıt Ke'si), iki tam cümleyi birbirine ba ğ lar.
Örnek: . 4, aç' a.T ,: ı l.t.+5 a, jlr j.:r (beyan
edici ki) Öğ retmen okula geldi ki, derse girsin
(Öğ retmen derse girmek için okula geldi)
3) rl^i( İ stifham Ke'si), soru için kullan ılan Ke'dir.
Örnek: ?-1•1- ,.S" (Kim geldi?) — 45- (Kim gitti)
61. MÜBHEMAT ( )
Söz içinde herhangi bir varl ığı veyahut ş eyi kesin olarak de ğ il
de, kapalı bir ş ekilde ifade eden kelimelere Mübhemat denir.
Bu kelimeler ikiye ayr ı lırlar.
1) Bir kelimeden meydana gelenler:
jr, (Her): — im (Her kim ki geldi, yeni
bir bina yapt ı .)
,.5 (Kes: -ı;I_; .9,r-Ç( Kimse kötü fikir (idare) ile padiş ahhk yapamad ı (memleketi idâre edemedi)
.:.).)k; (Filan): .a..T (Filan adam geldi)
(Diğ eri): Ljb 4S (Biliyorsun ki o söz bir gönlü incitecektir, sen sus ki diğeri (başkası) söylesin)
L'31-5 (Kesâni): I ja, 45-
(0 kimseler ki kötüyü
beğenmiş ler.) .4, 4..7 r:.14; (Bilmiyorum iyilikten ne
kötülük görmü ş ler.) I 4,-ib (Hepsi onu beğ enmiş ler-
dir) ▪ ,:ı t.r..> (Hepsi ona aferin dediler)
j j1,1-
▪
4.! (Gönlünü hiçbir sevgiliye ve hiç bir diyara verme)
•.> (Heme)
(Hemegan)
(Hiç) ) t,,,z 2„›.
1 Mubhem ) mânas ı açık olmayan (belirsiz) ifâdeye denir. Bu kelime Arabça olup
çoğulu Mübhemat )'tır.
39
(Bes) (Çok zaman aç uyudu)
(besa) ;,Ti; j. <5" - jlr .;
(Sakın, kimselerin iyi zamanlarma kıskanma (üzülme) çok kimseler de senin hayat ını özlüyorlar)
(Ba'z ı ) ji (Tüccarlardan baz ı sı iflâs
ettiler)
(Berhi). j1 L?:-.). (Baz ı adamların kanaat ı şu idi.
2) İ ki kelimeden meydana gelenler:
(Herkes) • LS (Herkes bir ş ey söylüyor)
(Hiçyek) 31 (Öğ rencilerden hiçbirisi im- .4;4:„; tihanda kalmad ı - Öğ renci-
lerden hiçbirisi s ınıfta kal-madı )
(Hiç kodam) (Binalardan herhangi bi- risi (hiç - biri) bozulmad ı yıkılmadı )
(Hiç kes) .114; 1)31 ,s1A-0. r.-th (Kimse onun sesini i ş it- medi)
62- EDEVAT- İ İ STİ FHAM )
Soruyu ifade eden kelimelere soru ( İ stifham) edatları denir.
Bu kelimelerde ikiye ayr ılırlar.
1) Bir kelimeden meydana
aS (Ke)
Ş ahı s için
J.S.. (K ıl)
Mekan için
1".5" (Koca) Mekan için
(Çe) Cans ı zlar "
(:)_>%.. (Çun) Durum "
(Çend) Miktar ve ölçü için
(Key) Zaman için
gelenler :
4.5- (Kim geldi?)
(Nılş irevan ne-rede ?)
,s5 J.; b.,,S" (Nerede idin?)
A;- j (Masanın üstün-de ne vardı ?) (Senin hâlin na-sıldır? - Nasıl-sı n ?)
! j I.) (Kaç kitab ın
vardır ?) S' (Ne zaman gel-
di? - ne zaman gitti)
40
(.145 (Kodam) Tereddüt " r i.ı .s- (Hangi ö ğ renci
gelmemi ş idi?)
(Kadomin) Tereddüt " (Kitablar ın han- gisi daha iyi idi?)
(yoksa) Olumsuz <3.;[ ir.. (yoksa sen insan soru için değ il mi idin ki
dev'e esir oldun)'
1..,› (Hiç) 77 77 77 (Annenin eme ğ i hatırında değ il midir ?)
2) İki kelimeden meydana gelenler:
4;9<.1.7 (Çegune-Nas ıl)— I (Çera—Neye) S (Kist—kimdir)
(Çist-nedir) gibi kelimelere birle ş ik soru edâtlar ı denir.
Yukarda bahsetti ğ imiz Ke ( 4.5" ) ve Çe ( ) kelimelerinin çoğulları Kiyân (J1,5-) ve Çehâ ( ) ş eklinde kullanı -lır.
Örnek: (Kimler geldiler)
(Neler geçti, oldu)
63— Ismin Failiyet, Mefuliyet ve İ zafet (tamlama) halleri Ke (45 ) ve Çe ( ) kelimelerinde de kullan ılmaktad ır.
Örnek:
Failiyet için ?._; 45" (Kim vurdu?) 4.4- (Ne oldu?)
Mefuliyet için j 4.5" (Kim vurdu?) ■ ,) 4?; (Neyi kır- dın ?)
İ zafet için ,L.S" ? t:S". (Kimin kitab ı idi)
(Ne sesi idi?)
1 Meğer akl ın yokmu idi, ki nefsine esir oldun.
41
4. ADED SAYI = .5.4P
64— Bir ş eyin sayı sını gösteren kelimeye aded ( ) denir. Sayılan
ş eye ise mâdûd ( ) ad ı verilir.
Örnek: ( İ ki kitap) — (On kalem)
Yukardaki cümlelerde iki ve on kelimeleri aded ( ıo ), kitap
ve kalem kelimeleri ise mâdûd ( ) olarak bilinmektedirler.
65— Farsçada adedle mâdûd aras ında tekil ve ço ğul ilişkisi yoktur.
Yani aded birden fazla olsa bile, mâdûd ço ğul olmaz.
Örnek: j',b 4, (Üç defter) — (Be ş serçe).
Yukardaki cümlelerde: lz;;;.5 4, (Üç defterler) ve lz
(Beş Serçeler) denilmez. Ancak Farsçada baz ı yer adlar ında
istisnai olarak madûdun ço ğul olduğu görülür.
Örnek: .p (İ ki karde ş ler) , (K ırk kızlar)2
(:)b.7 (Yedi vücutlar)3
66— Dört türlü adet vard ır:
(As ıl sayı )
b) (Derece veya s ıra sayı sı )
c) (Kesir say ı )
d) ?..+;_"; (Üleş tirme sayı )
67— Asıl sayı ( ): As ıl sayıları gösteren kelimelerdir.
Örnek: Bir ( — Yek) — İki — do) — Üç (4, —se).
Dört ( —çahar) — be ş penc) — alt ı ş eş )
yedi (,:...,1,,-heft)—sekiz — dokuz ( -45 —nöh)
on ( — deh)4
1-2-3 Iran'da yer isimleridirler.
4 Adedlerin rakamla yanl ısı soldan sa ğ adır: ( _y — o — V — A — • )
42
Onbir ( –Yazdeh))– Onaltı ( –Ş anizdeh)
Oniki ( –Devazdeh) Onyedi ( oais –Hefdeh)
Onüç ( –Sizdeh) Onsekiz ( oa a –Hicdeh)'
Ondört ( j les> –Cahardeh) Ondokuz ( o>jy –Nuzdeh)
Onbe ş ( –Panizdeh) Yirmi ( a, –Bist)
Otuz ( –Si) ikiyüz –Divist)
Kırk ( –Çehel) Üçyüz ( .z –Sised)
Elli ( –Pencah) Dörtyüz (.4,, –Çaharsed)
Altmış ( –Ş est) Beşyüz ( –Pansed)
Yetmi ş ( –Heftad) Altıyüz ( Ş e ş sed) .
Yediyüz ( –Heftsed) Seksen ( –He ş tad) Doksan ( –Neved) Sekizyüz –He ş tsed)
Yüz –Sed) Dokuzyüz ( . a ey –Nohsed)
Bin ( –Hezar)
68– Farsça'da birden dokuza kadar olan basama ğ a yekanz
( — Birler basama ğı ) derler.
69– Yine ondan doksandokuza kadar olan basama ğ a dehgan3
( — Onlar basama ğı ) adı verilir.
70– Yüzden dokuzyüz doksan dokuza kadar olan basama ğ a sed-
gan4 ( — Yüzler basama ğı ) derler.
71– Onbirden ondokuza kadar olan say ılar söylenirken önce birler
sonra onlar basama ğı telâffuz edilir. Bu söyleyi ş te birler
basama ğı ndaki sayıların bazılarının ses özellikleri değ iş ir.5
Yirmiden sonraki adetlerin telâffuzuna gelince, burada büyük sayı önce, küçük say ı sonra getirilir. Aralar ınada bir at ıf va-
vı ( J ) konur.
Örnek: (yirmibir — Bistoyek — bist ve yek) j (Yirmiiki — Bistodo — bist ve do)
(Otuzdört — Sioçahar — Si ve çahar)
72– Atıf vavı ( ) kullan ılmayan sayılarda küçük say ı önce ve bü-
yük sayı sonra gelmektedir.
Örnek: (Dörtyüz – (Altıyüz) – c.-.-‹33b (Ye-
dibin)
1 Onsekiz say ı sına tekabül eden hicdeh (,_L-„,...$) kelimesi cim ile yaz ıldığı halde J (j) ile
telâffuz edilir.
2, 3 ve 4'e s ıras ıyla Arapça'da l_rtp (E ş erat) ve (Maat) derler.
5 Onbirden ondokuza kadar olan örnek yukar ıda sırasıyla yaz ı lmış tır.
43
73- Aslî adetlerin mâdüdu say ı dan sonra gelir.
Örnek: (Yedikız) - y b:5" m (sekizkitap)
Bazen de ş iirde vezin icab ı mâdüd önce gelebilir.
Örnek: - - is.? —
(Bu otuz sene içinde çok zahmet çektim böyle Farsça ile
Acemi dirilttim)2
74- Genellikle tart ılabilen mâdüdlarda aded ile madild aras ına
madısı du aç ıklayan bir kelime getirilir.
Örnek: (Altıyüz kilo buğ day — do harvar3
gendüm) J J 14..,;.- (Yirmi gram alt ın - Çahar
misgal 4tila).
Yukarı daki örneklerde harvar ve misgal ( keli-
meleri mâdüdu aç ıklıyan kelimelerdir.
Fakat günümüz Farsças ında her madildun aç ıklayıcı özel bir
kelimesi vard ır. Bunlar ın en önemlileri ş unlardan ibarettir:
74 /1. İnsanlar için ten veya nefer ( "y — )
Örnek: J Ir_3 .,..T j.a.; _p ( İ ki ö ğ retmen)- (Be ş asker)
74 /2 Develer için nefer ( )
Örnek: y w _,;1; k.. (Üç deve)
74 /3. Küçük ve büyükba ş hayvanlar için res ( - ba ş )
Örnek: 4„, (üç at) - (be ş inek)
74 /4. Tüfek, bıçak ve kı lıç için Kabza (dam )
Örnek: (Üç tüfek)
(İki b ıçak) .
4 (Bir kı lı ç)
74 /5. Top ve tank için errade ( )
Örnek: . (Üç top geldi)
(Dört tank görüldü)
cs,„ (Otuz sene) yerine (yıl otuz) kullanmış tır.
2 İ ranlılar (3) Her harvar 300 kilodur (4) Her misgal-- ı- 5 Gramdır.
44
74 /6. Gemi ve uçak için fervend ( )
Örnek: .5,5" ,.;,!...5" ji aw (Üç gemi iskeleden hareket etti)
. ;I i olr i i.) j) )4'7 (Dört uçak hava alamndan uçtu)
74 /7 . Yüzük için halka (
Örnek: . k, (Üç yüzük sat ın aldım)
74 /8. Su kanalı ( ) ve inci için ri ş te ( ) kullanı lır
Örnek: (İki su kanalı kazı ldı )
.4.z-t; 4, (Üç dizi inci sat ın aldım)
74 /9. Fil için zincir ( )
Örnek: ..ı;.) ,T ,s1 y (Hayvanat bahçesine iki fil
getirdiler)
74 /10. Eldiven, çorap ve ayakkab ı için coft ( )
Örnek: > 9 j; )4> (Dört çift çorap satt ım)
(Üç çift eldiven sat ın aldım)
74 /11 . Araba Fayton, telefon ve elektrik ile çal ış an cihazlar için destegâh ( ) kelimesi getirilir.
Örnek: dz ( İ ki araba geldi)
. ;:41; 4,, (Üç telefon çekildi)
(Beş fayton hareket etti)
( İki televizyon sat ın aldım)
74 /12 . Köy için parça 4 )
Örnek: . (Hasan'ın üç köyü vard ır)
74 /13. Bina ve ev için bab ( ) denir.
Örnek: a y ly ( (Üç bina yıkı ldı )
j .5 ( İki ev yap ıldı )
74 /14 . Hah, yorgan ve yatak için tahta ( ) kullanı lı r
Örnek: ( ) j.5 ( İki hah)
. (Üç yorgan)
. (Bir kat yatak)
45
74 /15 . Direk, a ğ aç ve kereste için esle ( ) getirilir.
Örnek: . _7,7 dil _p (İ ki direk yıkı ldı )
• 4.1-‘,1 4., (Üç kereste kesildi)
4, (Bir a ğ aç kurudu)
74 /16 . Aslan, s ırtlan, kaplan ve köpek için Kallade ( )
Örnek: . aw 4 S y,w 4U .))1; (Bir aslan öldürüldü)
.jı .! j.5 ( İki pars, bebir bebr vuruldu)
,r
(Üç kaplan yakaland ı )
(Dört köpek sat ı ldı )
74 /17 . Yemek tak ı mları ve elbise için dest ( )
Örnek: (Üç takım çay barda ğı sat ın
aldım)
(Bir tak ım elbise diktim)
74 /18 . Kitap için cild ( denilir
Örnek: . (J, _p (İ ki cild kitab ı m var)
74 /19 . Kuma ş için gevare ( j l ii ) kullanı lır
Örnek: . ‘2,1.J 1 (İki takım elbiselik kuma ş sat ın aldı m)
74 /20 . Mendili ve ka şkol için tâge ( 431b ) getirilir.
Örnek: 4;ti, (Bir mendil y ıkadım)
ji JU: 4;11. _p (iki ka şkol satt ı m)
75— Vasıflandırma veya s ıralama adedi ( )
Bunlar s ıra ve dereceyi ifade ederler.
Örnek: 4? (Birinci — Yekküm) ,A (Birinci — Yekkümin)
(Birinci2)
r J., (İ kinci — Dovom) (İ kinci — Dovomin)
(Üçüncü — Sevom) (Üçüncü— Sevomin)
Bu sayılar iki ş ekilde ortaya ç ıkar.
1 Mendil ) ve çorap ( ) için &Icin )de kullanılmaktadır.
2 Birinci veya ilk manas ın ı nde eden Nahost ) kelimesi eski Farsça'dan kal-
mış tır. Diğer say ılar için buna benzer adetler yoktur.
46
a) Yukarda görüldü ğü gibi asil adedlerin sonuna ötre 1 hare-
kesi verilir, sonra mim ( r ) harfi eklenir.
Örnek: 4 r r..(, (Birinci)
b) Yine yukardaki örnekler gibi asil adedin sonuna ötre (piy ş )
harekesi verilir. Sonrada men ( ) eklenir.
Örnek: (Birinci)
76- Sıra sayı s ıfatları nı n mâdudu bazen önce, bazende sonra gelir.
Örnek: (Dördüncü gece) (Dördüncü gece)
77-78- Bazen Ş iirde vezin gere ğ i ile sıra ve adi say ı sıfatlar ının mâ-
dudunun hasf edildi ğ i görülür.
Örnek : - j 45,5 1
(Ey o adamki elli sene ömründen geçmi ş ve hala uykudas ın.
Meğ er bu be ş günde anhyas ı n ve idrak edesin).
79- KES İ R SAYI. is j .S .>.J■L
Tam sayının parçalar ını göstermeye yarayan say ılara KES İ R
sayıları ( cs„-.5" .>ap ) denir.
Örnek: (yarı)- a (yar ı)- 4.. (üçte bir)
(dörtte biri)- (onda bir) -
(Yüzde bir)
günümüz Farsça's ında (üçte bir), 4.,14..,-; (Dörtte bir)
,L5.„ (beş te bir) yerine: 4 (üçte bir), . rj 14,, d.5.„ (dört-
te bir) (be ş te bir) ve denilmektedir.
80- ; (yarım), a. i (yarı m), j4 (yarım) ve (yarım) gibi
sayılara semâi ( — kulak yoluyle öğ renilen) ve r.p
(yarım- D, (üçte bir 3) d.5"..?. (dörtte bir ./) ve ...
sayılara kiyasi (l9 = Kurall ı = Kaideli) say ılar
derler. 2
1 Si ( „5„ — Otuz) sayı sı derecelendirildi ğ i zaman sim ( ) yani gümüş ile karış tırı l-
maması için araya bir elif ( I ) getirilir. Bu ş ekilde yazıhr• ( (.1 ‘.9„ ) otuzuncu.
2 Unutmamahyı z ki kesir sayılarm diğ er ş ekilleri tıpkı yukarıda görüldüğü tertiple ifade
2 3 edilir: r.„ 1„.,. ..9 .3 (dörtte iki —) 4„, (be ş te üç —) gibi.
4 5
47
81— ÜLEŞ TIRME SAYI ( "4" )
Madudu e ş it parçalarla ifade eden say ılardır.°
Örnek: J.3 jz (iki iki) 4.. 4... (üç üç) j 1.4.7-, J4..,;- (dört dört)
(on on) (yüz yüz) J I .;› j 1 ._;> (bin bin)
jt j.1- .I, (Ö ğ renciler üçer üçer s ınıfa girdiler) 15, (Binanın kerpiçlerini onar onar gö-
türdüler) 2
82— Belirsizlik, manas ına gelen a> s (kaç) kelimesi sonuna bir
ye ( ) harfi ilave edilerek biraz manas ını ifade eder.
Örnek : 4 J.15 (:)1.5-5 -
Bijen aslan gibi bağı rdı ki Türklerden kaç pehlivan gitti. Sıras ı gelmişken söyliyelim ki çendin hayli — bir kaç tane ve çendan kadar) kelimeleri de belirsiz say ılar sırasındadır.
83— (kiisur—end) kelimesi ise üçten dokuza (3-9) kadar belirsiz sayıları ifade eden kelimedir.
Örnek : (Hasan yirmi küsur sene
ya ş adı ) 5
84. Miktar manas ına gelen (,5 , ) vey sayı ile zikredilirse misil ve defa manas ım ifade eder.
Örnek: (5 (Be ş defa)_,s i 0.> (on misli).
85. (.)1 ) Bar kelimesi say ı ile söylenirse kere manas ına gelir.
Örnek (on kere).
1 Buraya kadar anlatm ış olduğumuz asil ( kesri ( cs .Ş .,5) ve tevzii
j; ) sayı lar Türkçede sayı s ıfatları diye adland ırıhrlar. Bunlardan asit adedlere as ıl sayı
s ıfatları , tertibi adedlere s ıra say ı sıfatlar ı , kesri adedlere kesir sayı sıfatları ve tevzii adedlere
de üle ş tirme sayı sıfatları adı verilir.
2 Sayı basamakların' göstermek içinBirler (yekan), onlar ,*_,U. ;» (dehgan), yüzler
(Sedgan) ve binler ,j1.5"""ji jfr, (Hezargan) gibi
3 Buradaki çend (x.,..)kelimesini daha önce kinaye bölümünde zikretti ğ imiz soru edat ı olan çend ile kan ş tırmayımz.
4 Yani bir kaç ki ş i. 5 Hasan yirminin üstünde ya ş adı .
48
5. Fİİ L
86— Fiil: Bir i ş i veya bir olu ş u, bir ş ahsa ve bir zamana ba ğ lı ola-
rak ifade eden kelimelere fiil denir.
Örnek: J (gidiyorum)
(pi ş irdi)
(görecektir)
87— Fiiller mastardan ç ıkar. Farsça'daki mastarlar ikiye ayr ı lır:
a) -den'li ( ) mastarlar: (vermek)
,:ı .ı ?..3 (görmek)
b) -ten'li ( ,:; — mastarlar: (söylemek) rs (pi ş irmek)
88— Mastarlar yap ı bakımından iki türlüdür:
a) Asil mastarlar b) câli (yalanc ı ve yapma) mastarlar.
a) Bu çe ş it mastarlar, Farsça'da aslen mastar olan kelime-
lerdir:
(görmek), ,;;;i i (Gitmek)
(olmak), (var olmak)
b) Bu çeş it mastarlar ise, aslen mastar olmad ıkları halde,
Farsça ve Arapça kelimelerin sonuna ye, dal ve nun ( — ) eki getirilerek yap ılan mastarlard ır.
Örnek: Farsça kökten gelenler (sava ş mak)
Arapça kökten gelenler (istemek)
Bu mastarlar, her kelimeden yap ılmayıp meydana geli ş leri
tamamen semai ( 'dir. Ve geleneklere ba ğ lıdır. Mesela: ders ( ) ve mektub ( ) kelimelerinden
dersiden ( ) ve mektubiden ( ) ş eklinde
mastar te şkil etmek mümkün de ğ ildir.
49
89- Mastarlar basit ve marekkepi ( olmak üzere iki
kı sıma ayrı lırlar.
a) Basit mastarlar: Bunlar, ba ş ka bir kelime ile birle ş miş olmayan ve ba şı na herhangi bir ön ek almam ış olan mas-
tarlard ır.
Örnek: va>> (görmek), (iş itmek), j,*; ) (gitmek)
b) Mürekkep mastarlar: Bunlar ise, ba ş ka bir kelime ile
birle ş erek yahut ba şı na bir ek alarak meydana gelirler.
Örnek: ,BAS (söz söylemek), (geri dönmek)
90- Mastarlar ın sonundaki nun ( harfini kald ırdığı mızda ortaya
çıkan kelimeye mazi kökü veya mastar- ı murahham
denir.
Örnek: ,:J.ı.T (gelmek -› geldi)
(gitmek -› gitti)
91- Farsça'da baz ı fiiller için iki ayr ı mastar vard ır:
(uyumak) -
c:77„,.1 ıS (koymak J u jl t; -
..„;_tr (dola ş mak) "
(s ıçramak
(dövmek,
vurmak) 3 sS (süpürmek)
(kırmak
koparmak, yırtmak)
(ütlemek)
yMJ (yalamak)
(piş irmek)
(okş amak, çalmak2)
(açmak) ;ı:J.: (iş itmek)
(sald ırmak)
(kurtarmak)
(ve.. . . . )
-
cJlmS -
&;.-1.x5.>" (eritmek)
- (bitmek)4
92- İ sm-i mastar Mastardan yap ı lmış bir isim olup, mas-
tarın mânas ım ifade eder.
Örnek: (gezi), J1:3*, (davran ış ), „:,,h1j - (rica),
İ sm-i mastar 4 ş ekilde yap ılır:
1 Bile ş ik. 2 Çalgt çalmak. 3 Kafayı vurmak gibi. 4 Bitkinin bitmesi.
50
a) Ş in eki ( ) ile yap ılanlar: Muzari kökünün veya emir
fiilinin sonuna ş in ( ) eki getirilerek yap ıhrlar.
Örnek: '5.; (dön), (ver), (ba ğış la) kelimeleri
(dönmek , dola ş mak), (vermek),
(affetmek, bah ş iş , etmek) mastarlarm ın
muzâri kökleridirler. bunlar ın sonlarına ş in ( )
harfi eklendi ğ inde gezme
▪
(gezi), j..›, (veri ş ),
(bah ş iş ve af edi ş ) gibi ism-i mastarlar mey-
dana gelir.
b) Elif ve re ( )1) harfleriyle yap ılanlar: Mastarlar ın mazi
köküne ( j1) harfleri ek ş eklinde getirilerek yap ılı rlar.
Örnek: (gitti), c.....45." (söyledi), _,S" (yapt ı ) keli-
meleri ..) (gitmek), (*;:,ır (söylemek),
(yapmak) mastarlar ının mazi kökleridirler. Bun-
ların sonuna elif ve re harfleri getirildi ğ inde
▪ (gidiş ve davran ış ) jI.)
▪
(söyleyiş ve söz),
▪ (davranış ve yapış ) gibi ismi-i mastarlar
meydana gelir.
e) Güzel hel (e) ile yap ı lanlar: Muzâri kökünün veya emir
fiilinin sonuna güzel he (e) getirilerek yap ı lırlar.
Örnek: (gül), JU (inle), <s>" (ağ la) kelimeleri
(gülmek), (inlemek), (ağ lamak) mas-
tarlar ının muzârl. kökleridirler. Bunlar ın sonuna güzel he
(e) harfi eklendiğ inde : a!1; (inleyi ş ),
(ağ layış ) gibi kelimeler meydana gelir.
d) Bazan da ye ( ) harfi ism-i meful (edilgen ortaç), isim
ve s ıfat ın sonuna eklenerek ism-i mastar elde edilmi ş olur.
Örnek: >E a i (yorgunluk)2 4- .5 y (insanlık)
Lş .›.)...1:4-..›,J (rahatl ık) jf.,:y (büyüklük)
93- Sonunda elif ( ) veya vay ( ) bulunan kelimelere mastariyet
ye'si ( ,$) getirilmek istendi ğ inde bu ye'den önce bir di ğer ye
getirilir.3
Örnek: ( ) 1•.;., (göz) - ( ) j5.,; (iyilik)
1 He-yi minti ( o )
2 Giri ş 'in Ha-yı gayr- ı melfuz bölümünün 3. kı smına bak ını z.
3 iki ye („,...) harfi arka arkaya geldi ğ inde ilk ye'nin noktas ı yerine bir hemze konur.
51
94- Bazan da kelimenin sonunda güzel he (.) bulunmad ığı halde
mastariyet ye (,..5) sinden önce kaf (,±3") harfi eklenerek ism-i
mastar yap ı lır.
Örnek: (yava ş ca)
(gizlice)
95- Bazan da mastariyet ye ( cs ) sinden sonra — geri ( cs,5") eki
eklenerek ism-i mastar yap ı lır.
Örnek: . (sofuluk) :31 y 1 ( İ ranlı lık)
96- Geçiş siz ve geçi ş li fiiller riY Ju91 )
a) Geçiş siz ( ) fiil: Farsça'da mef'ule ihtiyac ı olmıyan
yahut meful alm ıyan fiillere denir.
Örnek:
(Ziver gülüyor) ve
(Hasan yaz ıyor.) gülmek ve yazmak mastarlar ı laz ım fiil olduğundan yukardaki cümlelerde
mefılle (etken ortaca) ihtiyaç kalm ıyor.
b) Geçiş li ) fili. Cümlede sarih meful ı alan fiillere mü-
teaddi fiiller denir.
Örnek: .>_; 4,?-1 (Hasan Ahmed'e vurdu.)
(Senin karde ş in kitab ı aldı .)
Lazı m fiili müteaddi yapmak için, o fiilin emir veya mu-
zari kökünün sonuna enden ( ) veya eniden ( ) ekleri
getirilir.
Örnek: - (yanmak-›Yand ırmak)
- (ko ş mak-›-ko ş turmak)
97- Aş ağı da yaz ılan mastarlar hazan laz ım bazan da müteaddi
dirler:
J, (kesmek)
(yakmak) (karış tırmak)
(ate ş yakmak).', y.1- (öğ renmek (incitmek)
▪ (dökmek) (koparmak) ‘'..ı .1.; (do ğ mak)
vay »S (açmak, feth etmek) (kı rmak)
1 İ sm-i meful k ı smına bakınız.
52
98- Malam ve meçhul fiiller ,31..a1 Belirli ve belirsiz):
a) Belirli fil ( ): Cümlede filin gösterdi ğ i iş fail (özne) ile ilgili ise bu fiile belirli veya mak= fiil denir.
Örnek: 1_, (Bijen kalemini kırdı .) Burada kırma i ş i Bijen tarafından yap ılmış tır.
b) Belirsiz fiil (J j*.f Cümlede fiilin gösterdiğ i iş meful (tümleç) ile ilgili ise bu fiile belirsiz veya meçhul fiil denir.
Örnek: (Ders bitti.)
(Sührab öldürüldü)
99- Meçhul fiil, müteaddi (geçi ş li) fiillerin ism-i meful (edilgen ortaç)'una olmak ( ) mastar ı eklenerek yap ılır.
Örnek: azt-S- va. 4- 4:.t - (öldürmek—öldürülmek)
i.) b.L.t, — (:).x.5 (görmek -›- görülmek)
100- Laz ım fiillerin meçhulleri olmaz çünkü, laz ım fillerin mef'ule ihtiyaçlar ı yoktur.
101- Cümlede iş i yapana fail ( jpl; ) veya özne denir.
Bunun diğer bir adı da müsnedü'n-ileyh (4,)1 tir çünkü, iş in yap ılışı ona bağ lı dı r.
Örnek: .4_7.4- I, (Hasan Kurşun kalemi satın aldı )
Burada Hasan, fail veya müsnedü'n-ileyhtir.
102- Fail canlı bir varl ık olduğu zaman, fil ile fail aras ında tekil- lik ve ço ğulluk bakımından uygunluk aran ır
Örnek: (Hüseyin gitti.)
jp (Ali ve Hüseyin geldiler.)
Ali ve Hüseyin gitti ( J) ş eklinde söylenemez.
103- Fâil ism-i cem r1) veya cans ız bir varlık olduğu zaman tekillik ve ço ğulluk bakımından fiil ile aralar ında uygunluk bulunmas ı zorunlu de ğ ildir.
Örnek:
▪
(Bugün iki tak ım asker girdi.)
• (Bugün iki grup asker girdiler)
lm (Kalemler k ırıldı .)
1.m (Kalemler k ırıldılar.)
53
104— Fiilin ş ahı sları ve zamanlar ı :
Her fiilin üçü tekil, üçü ço ğul olmak üzere alt ı ş ahs ı vard ır. Ş ahıs ekleri ş unlardı r:
Tekil Çoğul
1. Ş ahı s r (mim) 1. ş ah ı s : .. (yem) 2.
'P * . l.$ (ye ) 2. " ,.ı ?. (yed)
3. '' : ı:-, 4 (dal,te) 3. P"
: ••U (ned)
105— Fiil çekimi üç zamanda yap ılır:
A— fil. L a :sr (Geçmi ş zaman)
B— (Ş imdiki zaman)
C— ı;x-,T (Gelecek zaman)
A-) c.„..;1... .42.:,•:15- (Geçmi ş zaman) : Asl ında mazinin çe ş itli du-
rumları vardır. Burada dört durumu anlataca ğı z:
a) j1.12. (-dili geçmi ş zaman)1
(„...;1.. (dili geçmi ş in devamlılı k]. - istimrarisi)2
e) j:a; (-miş 'li geçmi ş zaman)3
d) cs,;L. (miş 'li geçmiş zamanın hikayesi)
a) (-di'li geçmi ş zaman)' ın yap ıhşı :
Mastarın sonundan nun ( :.> ) harfi kald ırılarak mazi kökü
elde edilir ve sonuna ş ahıs ekleri
Örnek: .1.55E Ja» (görmek -÷ gördü)
Tekil Ço ğul
1. r (gördüm) 1. .tı.3 (gördük)
2. (gördün) 2. (gördünüz)
3. ı» E 4 + (gördü) 3. a ı» E -u J..5.3 (gördüler)
b) (dili geçmi ş in istimrarısi). Bu çekim ş ekli,
mutlak mazinin önüne mi ( )5 eki getirilerek elde edilir
1 Geçmiş zaman.
2 istimrari mazi Türkçe'de, geni ş zamanda devaml ı lık manas ı ifade eder.
3 Duyulan geçmi ş zaman
4 Mazi üçüncü tekil ş ahı s'ta fiilin sonunda; —denli mastarlarda dal ve —ten'li mastar-
larda te bulunduğundan, çekim s ıras ında yeniden dal ve te ş ahı s zamirleri eklenmez.
5 Eski metinlerde mi (j) yerine hem?", (j) kelimesinin kullanıldığı görülmektedir.
54
Örnek Tekil Çoğul
1. (görüyordum) 1. r-.443 s +- 3 (görüyorduk)
2. 3 (görüyordun) 2.44 443 Li 4- 44443+ uf (görüyordunuz)
3. -1:.z (görüyordu) 3 .4;44 3 4;4.3-1- ı3 (görüyorlard ı )
Bazan istimrari mazinin sonuna ya-y ı istimrari denilen ye (,..s )
harfi getirilir. Bu durumda ba ş a getirilen mi ( ,„4 ) eki at ı -hr ı .
Tekil Çoğul
1. (görüyordum) 1 .,/ .443 (görüyorduk)
2. -1-,s443 (görüyordun) 2. +444.,.3 (görüyordunuz)
3. ,.5443 ,5 4- 443 (görüyordu) 3. cs4;44 34-,5 4;.443 (görüyorlardı )
e) ja; (-mi ş 'li geçmiş zaman)' ın yapı lışı : Önce mastann
ism-i meful (edilgen ortaç)'unu elde ederiz. Sonra da buna
(var olmak) mastar ımn hafifletilmi ş i olan.
Tekil Çoğul
1. rı (em ) 1. (im )
2. cSI ) 2. 41 (id )
3. (est ) 3. 4;1 (end)2
eklerini ilave ederek nakli maziyi meydana getirmi ş oluyoruz.
Örnek: .443 4- ,:ı 443 (görmek—görmü ş )
Tekil Çoğul
1. r ı 2. ,.;1 .443
3. c.,wl .443
d) (-miş 'li geçmiş zaman hikayesi)'nin yap ıhşı :
Geçmi ş zaman ın bu ş eklini te şkil etmek için istedi ğ imiz masta-
rm ism-i mefulü ahmr, buna var olmak anlam ına gelen Miden
( - imek) mastar ının -di'li geçmiş zaman ının çekimini
sıras ıyla ekleriz.
Örnek: ,:.>443-›- ..443 (Görmek—görmü ş )
1 Bu çekimde görülen alt ı ş ahıstan yaln ız 1 ve 6. ş ahıs daha fazla kullan ılmaktad ır. 2 Türkçe'de bu gibi eklere eevher fiili veya i-mek fülleri de denilir.
‹_ (görmüşüm) 1. (. 1 .443 4-r-. 1 (görmüşüz)
4- (.5 1 +.443 (görmü ş sün) 2 .44 1 .443 +•443 (görmüş sünüz)
(görmüş ) 3 . 4;1 .443 4-4;1+ .443 (görmü ş ler)
55
Tekil Çoğul
1. r.,„ r.,,,+..x,(görmü ş tüm) (görmü ş tük)
2. vt,yı o.X.ı 3<-,_5_,--1-o-t ı.(görmü ş tün) 2 (görmü ş tünüz)
3. . 9 1-...(görmü ş tü) 3 (görmü ş lerdi)
B) 1_,L.a. 1? Jlr (Geni ş veya ş imdiki zaman): Farsça'da muzar ı ( ) veya hal (
B /a) Muzâri-i ihbar!
B /b) Muzâri-i iltizami
B /a) Muzari-i ihbar!
) ikiye ayrılır:
( (.5 )
( 5,11 )
( (.5,1.>1 ) dediğ imiz fiil Türkçe'-
deki geni ş ve ş imdiki zamanı içine alır. Muzarinin çekimi için
önce mastar ın muzâri kökünü bulmam ız gerekir'
Muzâri kökünü elde etme yolunu bu bölümün sonunda ayr ıca
anlataca ğı z.
Muzari-i ihbarininin çekimi• Muzari-i ihbar! çekimi yukar ıda
ifâde etti ğ imiz gibi hem geni ş zamanı hem de ş imdiki zaman ı ihtiva etti ğ inden bu iki halin çekimini ayr ı ayrı veriyoruz: Mesela, geniş zaman için vermek man:asma gelen daden ( ı .56)
mastar ının muzari kökü olan deh ( .z ) kelimesini al ıp bunun
sonuna ş ahıs eklerini getirerek çekim yap ıyoruz.
Tekil Ço ğul
1. I,m, F r (veririm) 1. .z (veririz)
2. L.,› 4— Ls (verirsin) 2. (verirsiniz)
3. am, F .5 2 + o, (verir) 3. a m, F .x; -I- 0.5 (verirler)
Yukardaki geni ş zaman çekimi önüne mi ) eki ilave ederek
ş imdiki zamanı meydana getirmi ş oluruz.
Örnek: (vermek ver):
Tekil Çoğul
1. r. (∎Jh (veriyorum) 1. (.: f.i: 3 + J (veriyoruz)
2. L„,•,..53 F jb3 —I— J (veriyorsun) 2. ti (veriyorsunuz)
3. + J (veriyor) 3. -k:3•, ,s + J (veriyorlar)
1 Muzari kökü ayni zamanda emr-i haz ırdır Yalnı z emr-i haz ırm başı na be harfi
ilâve edilir.
2 Muzari 3. tekil ş ahısta dal () harfi eklenmekedir.
56
Bazan da .1 (devaml ılık) manas ım ifade eden mi ( &) eki-
nin yerine hemi ( ekinin geldi ğ i görülür.
(Örnek:
Tekil Çoğul
1. (veriyorum) 1. +- (veriyoruz)
2 . J0.5
(veriyorsun) 2 „› (veriyorsunuz)
3. (504' 4.th —j— Ls> (veriyor) 3 L5..z ‹- (veriyorlar)
B /b) Dilek ve istek ( - Muzari-i iltizami) : Bu çekimi
elde etijek için, muzâri kökünün ba şı na be (y) harfi, sonuna
da ş ahıs ekleri getirilir.
Yine A bölümündeki örne ğ e uygun olarak dâden ( ,:.)A5 -
vermek) mastarm ın muzari kökü olan deh ( 0.5 ) ş eklini ele
alalım.
Örnek:
Tekil Ço ğul
1. r (vereyim ► 1. ,J.-4 E t-.. ..5 y (verelim)
2 . (veresin) 2 . (veresiniz)
3. am i, -4- .5 y (vere) 3 -t; -I- 0.5 (vereler)
C- .4:j (gelecek zaman): Gelecek zaman ın bir tek çe-
kim ş ekli vardır. Bu çekimi yapmak için istemek manas ına
gelen hâsten ( mastar ının geniş zaman çekiminden son-ra, istediğ imiz mastarm mazi kökünü (veya murahham mas-
tarını = hafif mastar ını) getiririz.
Örnek : Önce hâsten ( mastar ının muzari kökünün
hâh ( ) olduğunu bilmeliyiz. Sonra bu köke
ş ahıs ekleri ilave ederek geni ş zamanı elde edelim:
Tekil Çoğul
1. I,mly F (.4-01.,- (istiyorum)
2. ,s+.1.y- (istiyorsun)
3. z+ OS .9> (istiyor)
1. ml y> F t ol y> (istiyoruz)
2. -F .1y.- (istiyorsunuz)
3. H- .1y. (istiyorlar)
Bu çekimin sonuna istediğ imiz mastarm mazi kökünü ekliye-
yelim. Yine önceki örneklere uygun olmas ı için dâden ( )
1 istimrari mazi lusnuna bakını z.
57
mastarının mazi kökünü ele alal ım. Biliyoruz ki bu mastar ın
mazi kökü dâd ( z1.5 ) 'd ı r.
Örnek :
Tekil Ço ğul
1 . I .5 rı, ly:-<-5 I z (verec eğ im) 1 . I .51.) --‹-.5 I .5 I ..)>- (verece ğ iz)
2. zlz j,I_,>-(vereceksin) 2..51z (vereceksiniz)
3 . I .5 .0 I j,..--‹-z1.5 +.1ibl i.:-(verecek) 3 ..51z .ı :J01_,..--‹-z1.5-1-.u›I j - (verecekler)
Bazan ş iirde vezin zarureti sebebiyle ikinci k ı sım önce gele-
bilir.
Örnek: 1...&1_,;- zlz .51.5 (istiyeceğ im)
ezç (Her yerden deyin elini kesiyorum zira ben dünyaya kral
olacağı m)
106- Olumsuz fiil ( 0'; J ): Bir fiili olumsuz yapmak için o fiilin başı na nun ( ) harfi getirilir'
Örnek:
a) Mazi için P z1.1; r.51.5 (verdim --> vermedim)
b) Muzari için f,..6,.x; F (,->z (vereyim -› vermiyeyim)
c) istikbal için zlz (verece ğ im-›vermiyece ğ im)
107- Mürekkeb mastarlar ın olumlu ve olumsuz çekimleri yukarda gördüğümüz basit mastarlardaki çekimler gibidir. Meselâ
söz söylemek (S') birle ş ik mastarının çekimi ş u ş ekildir:
Mazi ( fil. Olumlu Olumsuz
1. rjır (söz söyledim)
2 . ( " söyledin) 3. .c...ar ( " söyledi) 4. f i ( " söyledik) 5 . ( " söylediniz) 6. ( " söylediler)
(söz söylemedim)
( " söylemedin)
( " söylemedi)
( " söylemedik) ( " söylemediniz)
( " söylemediler)
1 Aslında bu fiil ş eklinde olacaktır.
2 ismi olumsuz yapmak için, başı na nâ (U) ve bi (j) edatlar ı getirilir. örnek: müsâid
-->namusaid ( „ ıp.L„U ) ve insafh-s- insafs ı z ( .j31,„.31 j,31,„,;,;1 L )
58
Muzari ( )
Olumlu Olumsuz
1. (söz söylerim) ( söz söylemem)
2. ( " söylersin) ( " söylemezsin) 3. a 9S ( " söyler ( " söylemez)
4 . ( " söyleriz) ( " söylemeyiz)
5. ( " söylersiniz) ..■,...;_ş‹; ( " söylemezsiniz)
6. " söylerler) 44.1‹; ( " söylemezler)
istikbal ( -
1. söyliyeceğ im) söylemiyece ğ im
2 ..,:j25" " söyliyeceksin)
(
" söylemiyeceksin)
3 . " söyliyecek)
söylemiyecek)
4. " söyliyeceğ iz)
' söylemiyeceğ iz)
5 . " söyliyeceksiniz)
" söylemiyeceksiniz)
6 .c...ar " söyliyecekler)
söylemiyecekler)
108- Emir fiili ): Farsça'da emir fiili yaln ı z ikinci tekil ve ikinci çoğul ş ahıslar için yap ıhr.
a) İkinci tekil ş ahı s için; emir yapmak istedi ğ imiz mastarm mu-zari kökünün ba şı na te'kid veya süs be ( y) si dedi ğ imiz harf getirilir. Diğer örneklere uygun olarak daden ( ) mastarı - nın emrini yapal ım:
. y — ,3.)I.> (vermek ver)
b) İ kinci ço ğul ş ahı s için aynı i ş lem yap ı lır. Fakat fiilin sonuna ikinci çoğul ş ahı s eki getirilir.
Örnek: - ..> (vermek-›veriniz)°
109- Mastar ın muzari kökü aynı zamanda emir fiilinin de köküdür. Şu farkla ki, çekimli emirde bu kökün ba şı na be ( y) getirilir.
Örnek: J, (git), csir (söyle), (iş it), . a > (gül); j;i j (gitmek), (söylemek), (i ş itmek), c:5-1-t . >- (gülmek) mastarlar ının muzâri kökleri
veya emir fiillerinin köküdür. Bunlara Farsça'da emr-i haz ır ) da denir.
1 Türkçe'de "verin" şeklinde de kullamlmaktad ır.
59
;L.
( '''L' )
r ı ....1.7
,..,1 ...k..T
,:.......1 ...ı.T
r•1 ...ı..T
..11 o.t.T
.4; I 0.1.T
,.;1 ..",::.•A )
r .t..-1- J _
„5 .1...T »
..x..T »
r...k..T »
..l.ı. .UT »
.İ...,..ı.T »
( *LA' ) r .L.T ,
(.5 ..L.T y
..x..T 1-
r. ..L.T t
.t.,.ı,T o
.ı i..k..T
..ı .T
Y
t 0
GELMEK MASTARININ ÇEKIM/
31 5,11 (s)L..- 1
ı
y
w t 0
,.
loo:14
•
• j 1,...!
•
•
•
•
ry s
( L'3 T ) ,...;.T »
...1,3 ))
T ( e:T) » ',.....,. ( ..ı,.; T ) .x.J „
.4.:.?. T »
(..T
,}T
-1[1- i,:jT
..ı...j
.e.4T
60
GITMEK MASTARININ ÇEKIMI
0
1 (1)
j ı,
49) 0.1j jj
(.5 )1 LA-
4:8) r ı rj .-) (s ı Y
r". 1 4:Z; )
4;;;) » 0
A; .4; 1 AZ; »
I
Us)
(5-1) ıı Y
» 5.)
t
-t?. J » o
J
J.
'4«9 .1 Y
1 kullanı lmamış tı r.
61
■ •
o
J.LAZA ,j,P1.;
GER İ DÖNMEK MASTARININ ÇEKIMI
.31.!
JL.,
. .
r
it,
•Lb_ı ..)1!
jb, r,341_,> j1..,
( » » L5m1 ) j1.;L
( » » ) y,
( » » ) _31
» » a ml 9> ) j1.! o
( » » )
j11. umm 31-?
( 1 ) 1.5 ..)S-j1..ı
1 kullanı lmaz.
YI
62
• (.0 '1
BAĞ IRMAK MASTARININ ÇEKIMI
Y'
o
3 1 . J; (.5 1 " "311. ii J;
(...5,5" 3 .51? ..); JS- .> ■.?, J;
.1ı,ji .91 o o j5. ol,} o 1 ı ja otı
0.5 J5**. ol Ji 4.3Z.Ş ki
1 .5■ 11 ,5) 1,t-1
t
0
( )
( » » ) ( » 1 )
( » » f,mly )
(» ıı l mly )
( » » )
T
o 1:5- J; N
63
110— Fmrin olumsuzu ( ) Farsça'da emir fiilinin olumsuzuna
nehy ( ) denir. Nehy yapmak için emr-i hâz ırm ba şı ndaki be ( ) harfi kald ırılır ve yerine mim ( P ) harfi getirilir.
Örnek: 03 + — <— o.ı , (verme),
<. r - (söyleme).
111-- Duâ fiili ( ): Duâ fiili sâdece üçüncü tekil ş ahı s için kulla- nı lır Duâ fiili elde etmek için emr-i hâz ı rı n sonuna elif ve dal ( ) harfleri eklenir.
Örnek: mastar emr-i haz ı r
(yapmak) ,:),S" (yap) (
31:S. U2e j U.3 j ıa
(Tanrı size uzun ömür versin).
112— Ba şı nda hemze veya medli elif ( T) bulunan fiillere be ( y), nun ( ) ve mim ( r ) ekleri getirildi ğ i zaman, adı geçen eklerle hemze
(1) veya medli elif (I)'in aralar ına bir ye (,..$) harfi girer ve yaz ı -
lış ta elifin üzerindeki med dü ş er.
(iç), 1,jT ı (incit), „T (getir)
rUT (iç)
„I;T (incit)
(getir)
rut...,; (içme)
,I (incitme)
jil,; (getirme)
(içme)
,I3T (incitme)
(getirme)
113— Yardı mcı ve nâkı s fiillerden olan ı (var olmak) masta-
num sadece üçüncü tekil ş ahsi çekimlidir. Bunlar ın olumsuzları ise nist ( . ) ş eklindedir.
1 Bu araya giren ye ( (s ) harfinin görevi, okunu ş ta yumu ş aklık ve kolaylık sağ lamak olup
başka bir fonksiyonu yoktur.
2 Nöltı s fiiller hakk ında ilerde bilgi verilecektir.
64
114- ,>i; rl (ism-i fail — etken ortaç) Isim bahsinde söyledi ğ imiz
gibi, ism-i fail üç ş ekilde yap ı lır:
a) Emr-i haz ırm sonuna elif (I) getirilerek yap ılır: 4- I -F sj - j,; j (gitmek -› giden ve uygun)
b) Emr-i hazım sonuna elif ve nun ( ) getirerek: j jj - Jj ,..?) (gitmek — giden ve akan)
c) Emr-i hazım sonuna nun, dal ve güzel he (o H-eklenerek yap ı lı r. .4; j ...1; j j (gitmek giden)
115- meful — edilgen ortaç): Yine isim bahsinde söy- lediğ imiz gibi ism-i mefulü istenilen mastarm mâzi kökünün sonuna güzel he (o) eklenerek yap ılır.
Örnek: Mastar Mazi kökü
(vermek)
(gitmek) ,j+k)
116- Elif, vay ve ye Gs - J -(-tır) manas ında olan est ( ) fiilinin elifi dü ş er.
Örnek: L:-!..j
.56 (ver) - (vermi ş ) E- O
c....; ) (git) - (gitmi ş )
) harfleri ile biten kelimelere - d ır ( ) yard ı mcı fiili geldiğ inde, est
(güzel— güzeldir)
j5,..) (iyi — iyidir)
-4- (biri — birdir, e ş tir)
117- Yard ı mc ı fiiller ( JUI ) : Farsça'da dört tane yard ımcı fiil var- dı r.
a) var olmak ( -
b),9
( .>.!
c) olmak (
d) istemek (
Yukarı da gördüğümüz dört mastardan üçü normal çekime girmek- tedir. a maddesinde görülen esten ( ) mastar ımn sadece mazi üçüncü tekil ş ahı sı kullanılmaktadır: olumlu.
-
(est - d ı r) olumsuz
•
(nist-de ğ ildir) Hesten (,;;;.-A - var olmak) mastar ımn ise sadece mutlak mazi çekimi kullanılmaktadır.
Örnek: (hesten-; var olmak)
65
Mutlak mazi çekimi
Tekil Çoğul
. r (varım) 1 . (varı z)
2 . (vars ın) 2 . (vars ınız)
3 . (vardı r) 3 . .x.; (vardırlar)
118– J1,31 (Fiilin durumlar ı ): Fiil mâna bakı mından alt ı kı s ıma
ayrıhr, bu kı sı mlara vech ( - ş ekil) denir:
a) (vech-i ihbari — haber verme durumu): İş i kesinlik-
le haber veren ve bildiren fiilin ş ekline vech-i ihbar! denir.
Örnek: ri , L, (gidiyorum) 4.1- (gelecek)
b) (vech-i ş art!): Bir i ş i ş arta ba ğ lı olarak bildiren fiile
denir.
Örnek: rj .7. ir I (gidersem)
(yersem)
e) (Vech-i emri): İş in yapı lışı nı emirle anlatan fiile denir.
Örnek: JJ: (git), la (gel)
d) JUI ar y (Vech-i iltizami)• fiilin yap ı lışı nı ş üphe veya tered-
diide ifade eder.
Örnek:
45" (Belki de ş imdiye kadar ulaş mış tı r)
,s1 a.h as a tw (Belki de bir mektup yazar ım)
e) (Vech-i vasfı ): Bunlar görünü ş te s ıfat olup, mana ba-
mından fiildirler. Birle ş ik cümlelerde, yan cümlelerin yüklemi
durumunda olan fiiller vech-i vasf ı ş eklinde kullamhrlar.
Örnek: 0..>5 jl j j I .•)k5"
Öğ retmen dersi bitirdi, ş apkas ını aldı S ınıftan ç ıktı .
I rl...c" I ) „yı j.5 Lr_j_rT <-
Öğ retmen dersi bitirip, kendi ş apkas ını alıp, sınıfı ter-
ketti. 2
1 Vech ) durum (tarz) mânas ındadır bu kelimenin çoğulu vücuh ) olur.
2 Altı çizilen füller vech-i vasfidirler.
66
Farsça'da bir cümle içinde birbirini takib eden birkaç fil var-
sa, bunlardan yalnı z sonuncusu çekimli halde kullan ı lır Diğ er-
leri ise vech-i vasf ı: ş eklinde getirilir. Örnek:
Örnek:
j r.0 JI.jı , I j (Ata bindim ve geziye gittim)
I ) I (Ata binip geziye gittim)
f) (.5 4?- 9 (Vech-i mastari): isim ş eklinde kullanı lmış olan fil-
lere vech-i mastari denir.
Örnek: (gitmek gerekir)
jZar L:J (söylemek gerekmez)
görüldüğü gibi bu durumlarda fiiller mastar ş eklinde kulla-
nı lmış tır. Fakat günümüz Farsças ı nda mastar ı n kendi değ il de
mazi kökü olan murahham mastar kullanılmaktad ır.
Örnek : ,;;Z-ı? 6 (Söylemek gerekir.)
(gitmemek gerekir)
(Layık olmak) (gerekmek)
(istemek) ly (muktedir olmak) (kurtul-
mak) (muktedir olmak) Mastarlarmdan
sonra gelen fiiller mâzi kökü veya murahham
mastar ş eklinde kullan ı lmalı dı r.
119, ‘,..913 c JUI (Nâk ı s fiiller): Farsça'da Nak ıs fil diye isimlendirilen
kelimeler ş unlard ı r:
ı lı (Gerekmek) (Layık olmak) (layık olmak)'
Bu fillerin yaln ı z üçüncü tekil ş ahı sları çekimli olarak kullanı l-maktad ı r.
Örnek:
Mastar Mutlak mazi İ stimrari mâzi
(Gerekmek)
(Gerekti) (Gerekirdi)
(gerekiyordu) (layık olmak) 2 ilw al:
(lâyıkdı ) (layık olurdu)
1 Bu mastar ın çekimli şekli kullanılmayıp, sadece ism-i fiili (seza 1 .;) ve sıfat olan seza-
var Gl i.;„, ) ş ekli kullanı lır
2 Bu fiil de gerekmek fiili gibi, iki mâzi ve iki muzâri halleri için çekilmektedir Yaln ı z bu fülin mutlak mâzi, istimrari mazi ve ş imdiki zaman halleri çok nadir olarak kullan ılır
67
Muzari geniş zaman Muzari ş imdiki zaman
(Gerekir) (Gerekiyor)
(layık olur)' (layık oluyor)
Bu çekimlerle bir çok cümleler, yapabiliriz. Ancak yukardaki nak ı s
fiiller ekseriya cümlenin veyahut ba şka fiillerin önüne getirilir.
. ja.e. (Okula gitmem gerekti)
• 2 , dj1>- a, (Eve gitmem gerekirdi)
. (Sinemaya gitmem gerekirdi)
:ı ,1.! ,Ajta (Çar şı ya gitmem gerekiyor
.x?.0 (Belki Istanbul'a giderim)
120– (İktidar fiili) 2 Bir fiilin iktidar ş eklini elde etmek için te-
vânisten ) mastarm ın istenilen zamanına ş ahı s ekleri geti-
rilir. Son.unada ifade etmek istedi ğ imiz fiilin mâzi kökünü
ilave ederiz. Mesela, gitmek manas ında olan reften ( ) mastar ı -
nın yeterlik ş eklini sı ras ıyla bütün zamanlarda birinci tekil ş ah-
sına çekelim:
(Muzari kök – (yeterlik) – mâzi kök)
Mutlak mâzi: — Gidebildim
istimrari mazi: — Gidebiliyordum, gidebilirdim)
Nakli mâzi: — Gidebilmi ş im
Mazi-i baid3 r,„ - Gidebilmiş tim
Muzari (geni ş zaman): — Gidebilirim
(ş imdiki zaman): rıi«.; - Gidebiliyorum )3 iltizami4 : — Gidebilsem
istikbal (gelecek zaman) c...;) — Gidebilece ğ im
— Gidebil
Dua6 : — İ n ş aallah gidebilesin (gitmen mümkün olsun)
1 Bu fiil "belki" manas ında tereddüt için de kullan ı lır 2 İktidar ile yeterlik aym manadad ır. 3 -miş 'li geçmiş zamanın hikayesi, veya uzak mâzi. 4 Dilek - istek. 5, 6 Yeterlik fiilinin emir ve duâ ş ekli nadiren kullan ılır
68
İsm-i fâil (etken ortaç)
İ sm-i meful (edilgen ortaç)
121– <:.ı .x . 1.; — (var olmak manas ına gelen bilden ve bâş iden mas- tarları ): Var o/mak mânasnı a gelen bu iki nâkıs fiil eski Farsça'da, özellikle, H. VII. ve H. VIII. yüzyı llarda kullanı lmiş lardır. Son-radan v tµ li (bâ ş iden) mastarı , (Miden) mastar ıyla birle ş - miş olup, günümüz Farsça's ında sadece (büclen) mastarı kullanı l-maktadır.
(Muzari kök) j.1..! (var olmak) (mazi kök)
Mutlak mazi: ç ıy> ijr — Talebe idim.
İ stimrari mazi: - Uyuyordum, uykuda idim...
Nakli mazi: - Pazardaym ışı m.
Mazi-i baid°
Muzâri (geni ş zaman): jr1 — Eğer evde isem.
Muzâri ( Ş imdiki zaman): e.„31 (3 4;1.4- ,N — Ben her gün
evde oluyorum.
Muzari-i iltizâmi: 4;1...- J ., „5"-- 1 — Eğer evde olursam.
Istikbal : J I — Ben pazarda olaca ğı m.
Emir 1, a. J.t.. — Okulda ol.
Duâ A! o.0 J - Çok yaş a
İsm-i meful (Edilgen ortaç): — imiş fâil (Etken ortaç): — olan.
Bu mastar ın eski 3. ş ahı s mazi kökü olan iyi (buved) günümüz Farsça's ında da kullanılmaktadı r.
Örnek: U1.5 (Bilgili olan muktedir olur.)
122– Yeterlik ve rı âkıs fiillerin olumsuz ş ekli aynen diğer fiiller gibi ba-şı na (nun) harfi getirilerek yap ı lır:
Olumlu (...)? (budem( olumsuz (ne budem)
r'-' (muktedirim) (muktedir de ğ ilim)
123– jl.t. ,...1; c rb* (.31,.;1 (Tam, k ıyâsi ve semâi fiiller):
a) Tam Fiiller ( (.t; ): Çekim s ırasında mastarında bulunan asil harfleri de ğ işmiyen fiillere tam fiiller denir.
1 Bu çekimde nâdiren kullan ılır. Türkçede kar şı lığı yoktur.
69
Örnek: (Okumak) sL (Dokumak)
JslSw (Yı rtmak) U.:91 (Atmak)
b) Kıyâsi fiiller Muzâri kökü (emr-i haz ır].) kurallara uygun olarak de ğ iş en fiillere k ıyâsi fiiller denir.
Örnek: (yanmak) (dikmek)
j-ıi I (tasar-
ruf etmek)
c) Semai fiiller ( ): Muzarı kökü (emr-i haz ı r) kurallara
uygun olmayan fiillere denir.
Örnek: ,5",; j (gitmek) (do ğ mak) (yapmak)
124- o.ızls 3 j ..ıp1;1..! JLiI (Kaideli ve kaidesiz fiiller): Ayr ı ca fiiller,
kaideli ve kaidesiz olmak üzere iki k ı sma ayrı lırlar:
a) Kaideli fiiller JI.;1): 123. maddenin a ve b bölümünde anlattığı mı z tam fiiller ve k ıyasi fiiller bu guruba girerler.
b) Kaidesiz fiiller ( .4.1; Ç3 JL^I ); 123. maddenin c bölümünde anlattığı mı z semaı fiiller bu guruba girerler.
125- Farsça'da bütün mastarlarda, mastariyet eklerinden önce a ş ağı da sı ral ıyacağı mı z 11 harften biri mutlaka bulunur. Bu harfler, mu-zari kökünde (emr-i haz ır) ve türemi ş lerinde (mü ş taklar ında) de-ğ i ş irler.
De ğ iş en bu 11 harfi kolaylıkla hat ı rlamayı sağ lamak için ş u cümle içinde gösterelim:
. — zemin-e ho ş -e Fars (Fars' ın güzel yeri) Ş imdi de mastariyet ekini kald ı rdıktan sonra bu de ğ iş iklik-lerin nas ıl olduğunu görelim:
126- ze ): Bu harf kendi halinde kal ı r.
Örnek: y — (vurmak -- vur)
127- Mim ( r ): Bu harf at ı lır.
Örnek: . la — T ı F :).x..T (gelmek -›- gel)
Mastariyet alâmetinden önce ze (J) ve mim ( P ) harfleri bulunan mastarlar sadece yukar ı da gösterdiğ imiz vurmak ( ) ve gel- mek ( ) mastarlar ı dır.
1 Sonu elif (I) ile biten muz'ari köklerinde çekimi s ıras ında kök ile ş ahı s ekleri aras ında bir
ye ( .5) harfi girer.
70
128– Ye ( (.5 ): Bu harf dü ş er.
Emir Mâzi kökü mastar
Örnek: (Parlamak — parla)
(Serpmek — serp)
r-L! (Üflemek — üfle)
L,' -Y, C1"' j (Yeti ş mek — yetiş )
74 (Satın almak — Satın al)
"t! J.) (kaçmak — kaç)
İ stisnalar:
‘'..)..ı?..jr (Yaratmak — yarat)
(Seçmek — Seç)
(Görmek — gör)
(I ş itmek — iş it) (Koparmak — kopar) (dizmek — diz)
129– Nun ( c*J): Bu harf de kendi halinde kal ır.
Örnek: ,:).-t:S" (Kazmak — kaz)
(:).v.5- (doldurmak — doldur)
(Okumak — oku)
‘'.J.ı;L. (Kalmak — kal)
▪ .ı .),.;lıb i (Kurtarmak — kurtar)
I
▪
.3.t.; I j (Sürmek — sür)
130– Hı ( ): Bu harf (ze) harfine döner.
Örnek: _;1.44,. (Atmak — at)
194; 1 .)-1j1 (Tasarruf etmek — tasar- ruf et)
s.ni .41 (Tahrik etmek — tahrik et)
..1•! (elemek — ele) İ stisnalar:
(Tammak — tan ı )
(Satmak — sat)
(Yırtılmak — yırtı l) (piş irmek — pi ş ir)
71
Pi ş irmek ( — pohten) mastar ında her ne kadar h ı ( ) har- finin ze (3 ) harfine de ğ iş tiğ i görülürse de, kelimenin aslında bir de-ğ iş iklik olduğundan kaidesiz say ıyoruz.
131- Vav ( J ): Bu harf elif ( )'e dönü ş ür, sonra da genellikle ye ( s) harfi getirilir.
Örnek: (sL-.! (Sürtmek — sürt)
(oymak — ov)
‘51z-, (övmek — öv)
(yol almak — yol al)
(5 14;1 j4; I (s ıvamak — s ıva) İ stisnalar:
(var olmak — var ol)
(uyumak — uyu)
(Biçmek — biç)
(iş itmek — i ş it)
132- Ş in ( ):
a) Bu harf elif (I)'ten sonra gelirse re (, ) harfine dönü ş ür.
Örnek: (zan etmek — zan et)
JT" (görevlendirmek — gö- revlendir) (koymak — koy)
(düş ürmek — düş ür)
-4 (malik olmak — malik ol)
Günümüz Farsça's ında "mâlik olmak" ( ) mastar ının emr-i hâz ı rı olan dar ( ,b) kelimesi yerine da ş te baş ( ) kullamlmaktadır.
b) ( ş in) harfi eliften sonra gelmezse de ğ işme, belirli bir kurala bağ lı de ğ ildir.
Örnek: 4.r?. ıj^?...) (e ğ irmek — eğ ir)
(yazmak — yaz)
c*.ı.0 (olmak — ol)
,t3". ,5",..:3" (öldürmek — öldür)
(koymak — koy) (bırakmak — bırak)
.3.Jr.:).;:r (dönmek — dön)
72
133- Fe ( L:9): Bu harf be ( y ) harfine dönü ş ür.
Örnek: :;;;I?. (bulmak — bul)
j;.a.; (aldatmak — aldat),
J L? (süpürmek — süpür)
(acele etmek — acele et)
yl 1.7 ,:y-‘; (parlamak — parla)
yJS- ,:riaiS" (vurmak vur)
Istisnalar:
c..;111,„; (sinirlenmek — sinirlen)
<:;;./-4 (kabul etmek—kabul et)
j.sl.(4? (yırtmak —yırt, yarmak- yar)
(söylemek — söyle)
,:rii„5"--- (almak—al, tutmak tut.)
sy J J j-%; (gitmek — git)
(delmek — del)
j.51„; (dokumak — doku)
_9 1-(;,lS (yırtmak — yırt) (uyumak — uyu)
134- Elif ( ) : Bu harf daima dü ş er:
Örnek: (ayakta kalmak — ayak- ta kal) (düş mek — düş )
j; (göndermek — gönder)
(koymak — koy)
İ stisnalar:
,:JA (vermek — ver)
(almak — al)
I; I j (do ğmak — doğ )
135- Re ( j): Bu harf kendi halinde kal ır, bazen de re (,) harfinden önce bir elif ( ) getirilir.
Örnek: (:).kjiT (getirmek — getir)
(yaymak — yay)
73
İ stisnalar:
▪ (saymak — say)
J I (incitmek — incit)
• (ı smarlamak — ısmarla)
(yemek — ye)
(ölmek — öl)
(yapmak — yap)
J (götürmek — götür)
136– Sin ( ):
a) Eğer sin ( ) den önceki harf, pi ş (ötre) harekesi olursa, sin harfi vay ( dönüş ür bazan da sinden sonra ye (,5) harfi ek- lenir.
Örnek:
cS-9
(-591•:'? (59-t
(aramak — ara)
(bitmek — bit)
(yıkamak — yıka)
b) E ğer sinden önceki harf pis (ötre)'li de ğ ilse a ş ağı da gösterece-ğ imiz dört örnekte güzel he (o ) harfine dönü ş ür ve sekiz örnek-te tamamen dü ş er.
4' Örnek: olS., 01.5" (eksiltmek — eksik)
• (istemek — iste)
(kurtarmak — kurtar)
j"›.— (s ı çramak — s ı çra)
8' Örnek: y (5; (yaş amak — ya ş a)
(bilmek — bil)
L5I (süslemek — süsle)
(.5,5JJ (a ğ lamak — a ğ la)
(.5 1 ) 1 -2 (5 1,1" (süslemek — süsle)
(benzemek — benze)
(muktedir olmak —
muktedir ol)
(muktedir olmak —
muktedir ol)
1 Bâz ı ş âirler, ş iirde be-rûy ) yerine be rost ) kelimesini kural d ışı olarak
kullanmış lardır.
74
Kalmak ( ) ve benzemek ) mastarlar ının muzari kökleri telâffuzda ayn ı oldukları halde, mâna bak ı mından farklı dırlar.
Örnek: . 4?) Lc 1...".:. I -Burada kal ını z
[(Baban ı za benzeyiniz)1 . .ı ,; 1.c ,:ı 1.;.>ı ., -Baban ı z gibi olunuz.J
Aş ağı daki mastarlarda, mastariyet eklerinden önce sin (,-) harfi bulunmas ına ra ğmen belirli bir kurallar ı yoktur:
,..,,,..! — c.(..:... -,- ,:;-5.-t (kırmak -› kı r)
,.is-''1! — &`2.3 ' j"--2:3 (oturmak -› otur)
j......; — j....r -, ,:;;.......r (koparmak --4 kopar)
.:,. — .‹-. ,:;,..1.4- (kalkmak -› kalk)
.,..:-....:‘, — ..;...,:- -<- ,:;......- (incitmek --› incit)
(yaralamak -4- yarala)
-U:J. — ..k; J <— ,...):■.• (bağ lamak --› ba ğ la)
137- Malik olmak (il a ) ve var olmak ( .., ) mastarlar ının birbirle-rine dönüş mesi: Yüklemi malik olmak (,:;,..!..b) fiili olan bir cümlenin
yüklemini var olmak mânas ında olan esten ( j',....! ) ve Miden ( :.>..y ) fiilleriyle de ğ iş tirmek mümkündür. Bu de ğ iş iklik yapı lırken, mâ-lik olmak ( c:;:.4,1) fiilinin fâilinin sonuna ra (I J ) eki getirilerek gayr- ı sarih meful (nesne) haline getirilir.
Örnek: ..>_.,.! ..,...,? 4... I i j,1...',..a I., .<- c.....!...1. ..,...,?, 4.... 4.3m1!.,.9
Bir padi ş ahın üç oğ lu vardı .
J; asla .k;_;
Öğ retmenin iki çocu ğu var.
Bunun aksine, yüklemi esten ( veya buden ( ) olan bir cümlenin yüklemini da ş ten ( mastar ının çekimli bir fiili ile değ i ş tirebiliriz.
Örnek: •
Dünyanın çok acaiplikleri vard ı r.
. _y. 1_,
Babanın oğ lunda çok eme ğ i vardır.
•1.4,1
İ stanbul Üniversitesi'nin on fakültesi vard ı .
75
138- Ye ( ,g ) harfinin çe ş itleri: Farsça'da kullan ılan ye'leri s ıras ıyla gös-terelim.
a) Vandet ( -birlik) ye'si: 1.:3- (bir kitap)
(bir adam)
. I (Hasan bir adam ı gördü)
b) Liyâkat ( ) ye'si: (görme ğe değer)
(i ş itme ğe değ er)
,:f l (Bu hikaye i ş itilme ğe de ğ er).
(Bu manzara görülme ğ e de ğ er)
e) Nisbet ( ) ye'si: c31 y (Tahran'l ı )
j1,1.5.; T (Ankara'l ı )
:31 T aa I (Ahmet Ankara'l ıdı r)
. r ı„ (Behram Tahran'l ıdı r)
d) Mastariyet ( ) ye'si: ;J 7 (büyüklük)
5>95" (küçüklük)
(Kı skançlık küçüklüktür)
e) istimrari ye'si: (söylüyordum)
.3,5 (yap ıyorlardı )
j
(Bir padiş aha, av yerinde bir av kebab ı yapıyorlardı)
f) Zamir ( ) ye'si: ( *,:ar (söyledin)
(5.1,.5 (gördün)
(Hasan' ı gördün)
i l (Ona söyledin )
g) Ş art ( ) ye'si: (E ğer söylesen)
,r1 (E ğer giderlerse)
(Eğ er söylediğ in ş eyleri yapsayd ım, iyi
huylu ve padi ş ah olurdum)
h) Nekre ( - belirsizlik) ye'si: (O serçeler)
jz (O ağ açlar)
76
45. (Havada uçan serçeler)
11! 45" cJ > jz (Bahçede kesilen a ğ açlar)
I) izâfet ye'si
Sonu elif (I) ve vay (_,) ile biten isim ve s ıfatları tamlama haline soktuğumuz zaman, bu elif ve vavdan sonra bir ye (,5) harfi ge-tirilir ve kesreyi ye'nin alt ına koyarı z. Bu ye'ye izâfet ye'si denir.
Örnek: Yunan bilgini ( )
Zehra'nın kâkülü (
77
6 — (ZARF)
139— S ı fatın, fiili!' ve zarfın başı na gelerek onlar ın manalarm.da de ğ iş ik-
lik yapan kelimelere kayd ( a„.; ) veya zarf denir.
Örnek: 1) (Behram çok zekidir)
2) 4;LS, (Reksâne do ğ ru söylüyor)
3) .51.
Hüseyin i ş ini çok ak ı llıca
yapt ı )
Besyar ( ), rast ( ve heyli ) kelimeleri s ıfat, fiil ve zarfın önüne gelerek onlar ın manâlarıncla de ğ iş iklikler yapmış lar-
dır.
140— Zarf iki türlüdür:
a) (Özel Zarf) Daima zarf olarak kullan ılan kelimelerdir.
Örnek: J9 m (halâ), (asla) ve,j.„-4. (çok)
b) 4.,; (Mü ş terek zarf): Hem isim, hem s ı fat hem de zarf
olarak kullan ı lan kelimelerdir.
Örnek: (iyi), .1.! (kötü), ; (iyi) ve (çirkin)
141— ,_„; rL.:91 (Zarflar ın türleri): Zarflar, mânâ bak ı mından birçok kı -
sı mlara ayr ı lırlar. En me ş hurları ş unlardan ibarettir:
a) (Zaman zarflar ı ):
Farsça as ı llı zaman zarflar ı :
(daima), ,,, ır (bazen), (ans ı zın), 4> (devamlı) j?
(geç), (hemen), (yine), Jy SI (ş u anda), .j_j (ça-
buk), (sabahleyin), (bugün), (bu gece),
15) (öbür gün), 01.:15--- (zaman zaman), Ls8.<:1_, (O zaman),
.1r1; (ans ı zın), (geceleyin), J 9 u1 ( ş imdi), (hemen),
(hiç bir zaman), ,,l."5;15' (baz ı zamanlar), .; (hâlâ)
78
Arapça ası llı zaman zarflar ı :
t;l.,1*;1 (tesadüfen), Ul al (muhtemelen), t:J1. - ( ş imdilik),
LJI (hemen), T,,; (derhal), (hemen) (1.:1- 1 1 (şu anda),
<dizi.. (madem), (daima) v. s.
b) ,slz-ı ; (yer zarflar ı ):
Farsça as ı llı olanlar:
(arka), ,:42, (ön), ,±5.?A5., (yakın), J.I J (beraber), ya; (sol),
(sağ ), yj (alt), J. 3 (üst), jj (iç), (dış ), j_p
(uzak), (burada), ış T (orada), 1_,S" (nerede), L yn (her
yerde) 1.1:3 (yalnız), , .) (kar şı kar şı ya), o,LS (kenar),
,,..r1.5,5"" (çevre), )4?) (burada).
Arapça as ı llı olanlar:
ji (üst), c s (alt), (dış ), L1,..1.b (iç), (sağ ), )L-?. (sol), r14; (ön), j41., (arka),
e) cslıd4; (Miktar zarflar ı ):
Farsça as ı llı olanlar:
(kaç), )1.ı :.>-, (o kadar), .!..5".. ı.;1 (az), Ç.;I (biraz), r (az),
(biraz), '5,5- (daha az), (çok), 124,.! (çok), d ? (bü-
tün), ,;;,..1 (bir miktar), (baz ı )' ‘5:-- J (baz ı ), (çok),
,..)1 9 1) (çok) çok.
Arapça as ı llı olanlar:
(yakla şı k olarak), ti.„1; (biraz), j;i1 Y (en az), US" (ta-
mamen),
d) ,A.51:; ,strd.t„; (Te'kid zarflar ı ):
Farsça as ı llı olanlar:
(herhalde), j4 (evet), (.5 )T (evet), Zı l:S' 13 ( ş üphesiz), 4.4
(belki), (itirazs ı z, konuş madan) I me , Jyy L.; (nedensiz).
Arapça as ı llı olanlar:
`Tc .. (muhakkak), (elbette), tAl, (gerçekten),
(çaresiz).
e) (Tertip zarflar ı ): Farsça as ıllı olanlar:
(ilk ba ş ), r lş 1 y. (son), (gurup gurup),
(gurup gurup), (tekrar).
1 Bu zarf Türkçede belirsizlik zarf ı olarak kullanı lır.
79
Arapça as ı llı olanlar:
(birinci olarak), t„,W (ikinci olarak) V. S.
f) (51m.ı..3 (Olumsuz zarflar):
Farsça as ı llı olanlar:
• (hayır), (hiç), (hayı r) (asla)
Arapça as ı llı olanlar:
'3k..I (asla), T. (katiyyen), 17,11, (asla), 1..tta- (katiyyen)
g) (Nası llık zarfları ):
Farsça as ı llı olanlar:
• (yava ş ), (do ğru), .9 (kötü), (iyi),
(iyice), (gülerek), c'Jb• (ne şeli), ‘'..ı 's11; (inleyerek),
(süvari), o,lJ (yaya).
h) gLsl cst›.9; (istisna zarflar ı ):
_;,-- (-den ba şka), (me ğer), 45,. (me ğer ki)
Arapça as ı llı olanlar:
•srl (me ğ er), (-den ba şka)
i) rtisk..„ ı „t.,,k,; (Soru zarflar ı ):
Farsça as ı llı olanlar:
,5" (ne zaman), ? 5-13 (ne zamana kadar), .1.. 517 (ne kadar),
(neden), ,s1 i. (ne için), !1,; T (acaba ?, (meğ er),
(ne gibi), ? r14.5" (hangisi).
ı ) ,_51›.t.,; (Tereddüt zarflar ı ):
Farsça as ı llı olanlar:
<3_,5 (dersin), 1.?_,5" (sanki, güya), (me ğ er), ( ş âyet).
j) ,st.z.1,3 (Ş art zarflar ı ):
Farsça as ı llı olanlar:
• (eğer), 4,>.,r1 (gerçi), olS ,m (her zaman)
k) c_51m.1,; (Sebep zarflar ı ):
j.„b (ne sebeple), 1,7 (neden), 1.7 3 (zira), (bu se-
beple), ,:3T (o sebeple) ‘51 (bunun için), ‹.5 I j:
(onun için),
80
1) 4--rj. ,sts,ti (yemin zarflar ı ):
Farsça as ı llı olanlar:
(Allah için), Jls ( ba şı için)
m) L.â ,,5134; (Temenni zarflar ı )!
Farsça as ı llı olanlar:
li (ke şke), $.,..15" (ke şke), j...1.5",,51 (ke şke)
n) (Benzetme zarflar ı ):
Farsça as ı llı olanlar:
Ul..a (hemen hemen), ( ) (böylece), ( ) (öylece) 4; .,Ç..,4,1 (böyle)
142- S ıfatın sonuna âne ( ) eki getirilerek zarf yap ı lır.
Örnek: jilp 4; T -› 4;-)k;L: (ak ı llı — akı llıca)
4JT 4;9J.,.- (cahil — cahilce)
143- Yukarda söylediklerimiz d ışı nda tek ba şı na bir zarf görevi ta şı yan cümleler de vard ı r.
Örnek: j`t?, ‘5,T
(Dostlar ın gönlünü kazanmak için baban ın bah-çesini satmak iyidir)
Burada birinci m ısra tamamiyle bir zarf halini alm ış tır.
81
7– 41...,;, 1 (IZ:AYET HARFLERI)
144– İki kelime aras ında ilgi kuran ve ikinci kelime ile birinci kelimeyi mânâ bakımından tamamhyan kelimelere izâfet harfleri denir.
Örnek: 4.1- I J15.:j v Zı 1,1; (Hasan Tahran'dan Ankara'ya geldi.)
J, L- (Biz, kendi vatan ı mız için ça-lışı yoruz.)
Yukarı daki örneklerde birinci cümlede ez (31), be ( 4 ) ve ikinci cümlede ise berayi (,s1 y ) kelimeleri, izâfet harfleridirler.'
145– Izâfet harfleri (basit) ve (bile ş ik) olmak üzere ikiye ayr ı - lırlar:
a) Basit (,..51.-,) olanlar: 31 (ez, ismin – den hali), ,51, , (için) (
(be – ismin -e hali), L (ba, ismin ile hali), (ber - üst), (nezd,
yan), (miyan — ara), J4.1 (ender-iç) (piş , ön), 17 (ta,
2.-- kadar), 34- (celo, ön), (behr, J (ruy, yüz), İ.3 (bi, e
olumsuzluk eki), .7 ; (zir, alt), (sûy, taraf)
b) Bile ş ik ( ...„5",.) olanlar: ,51., 31 (ez beray, için), 31 (ez pey, pe-ş inden), yL J., (der bab, hakkında), J il (ez rûy, yüzünden), J I! J., (der bare, hakkında).
i l : JA 0:- j l f"..):
(S1 ,51
14,■
J ->Ş 14
(Üzüm a ğ acından bir yaprak)
(Allah için)
(Allah'ın adına)
(Anne ile gittik)
1 izâfet harfleri gramerimiz de kelime olarak kabul edilmektedir.
2 Sade olanlardan ez ), be ( ), der ( ) Türkçe'de isim halleri ekleri olarak kar-
şı mıza çıkarlar.
82
I 41-4- J.5
45'
: ;
ı
: csi
(Hasan evde'dir)
(Atın s ırtına bindi.)
(Bahçenin aras ı idi.)
(Gördüm ki uykuda idi.)
(Bizden önce de insan vard ı )
(Hasan' ın yanına gittik.)
(Yakına gel.)
(Buradan pazara kadar.)
(Kendi önüne bak.)
(Onun için bu i ş i yaptım.)
(Masanın üstünde idi.)
146– (pi ş — ön), (rû, yüz), i i (zir — alt) ve ylT (celo, ön) ke-
limeleri cümlede izâfet (tamlama) durumunda iseler harf olarak
kabul edilirler. İ zafet (tamlama) durumlar ı yoksa zarf olurlar.
Örnek: (Benim kitab ım sizin yanını z-
dadı r.) • J (Lambayı öne getir.)
Yukardaki örneklerden birincisinde (pi ş -ön) kelimesi izâfet
durumundan izâfet harfi (41„,;,I ikinci cümlede ise izâfet du-
rumunda olmadığı için zarft ı r.
147– İ zafet harflerinden özellikle y (be), _31 (ez), l (ba), y (ber) ve
(der) harflerinin
a) (zarf)
zri, (yemin)
çe ş itli manalar ı vardı r.
için : f„";.) 75
5 5 i l 77
75
57 C:-; -) ii (.59*""!
55 lar ^ç,la
(Eve gittim.)
(Allah'a yemin ederim)
aaûS (benzetme)
(arkada ş lık)
(sebep)
cs.„.. (taraf)
(yardı m)
(Onun gibi)
(Bizimle beraber geldi)
(Hiyânetten cezaland ı -
rı ldı ) (Onun tarafına gitti.)
(Allahın yardımıyla.)
l4 (tür gösterme) "
(Kötü insan ı yiğ it sayma)
->:;:ç■• csl i (için) 7 5 . (Onu görmek için gittim)
Bazen de tekit için fiillerin ba şı na gelir:
(git), A (söyle), (ye) gibi
83
b) j1 : J..! (cins gösterme) için:
(Altından bir saat.) .') ,11, . (Ayırdetme) için:
(Öğ rencilerden birisini seçti.) .J.J. j1
(baş langıç) için : (Tebriz'den Tahran'a
geldim.)
(mülkiyyet) " : J1 (Bu kitap benimdir.)
es_ y (Üstünlük) " : (Behram Hasan'dan ça-
lış kandır.)
e) 1..; (Arkada ş lık) ": 42-1 (Ahmed benimle s ını fa uT geldi.)
c_s J. (taraf) 4aT 4;1.>1..! (Eve doğ ru geldi.)
I (yardım) (evelâllah!)
at la. (kar şı lık) 1.;:" (Siz olduktan sonra ben
d) : y neyim ?)
(.0:4 (yükseklik) 1_, .515- (Ş apkasını ba şı na koydu)
,J1i; (devaml ı lık) ": .L11, y j.J.?, (Soydan bilgindirler.) e) : J>
(zarf) 1 ": (Iran'da ondan ünlü ad-
am yok idi)
(si. (taraf) 99 : (Bana bakt ı .)
(yakınlık) 99 : (Onun önünde idi.)
(Çokluk) Lı , Lı , (Bir ba ş tan bir ba ş a
bahçe)
148— (der), J. (ber) ve J.u1 (ender) gibi harfler, kelimelerin ba şı nda biti ş ik olarak gelirlerse izafet2 harflerinden say ılmazlar.
Örnek: .) )5 (Kaçmak, firar etmek)
c:J.ı .r J > (içeri girmek, görünmek)
J (Ayağ a kalkmak)
j.es1 (içeriye girmek)
1 Buradaki zarf (zarf) anlam ındaki zarf
2 Bu izâfet tamlama mânasmda kullandmaz.
84
8– BAĞ HARFLERI
RABIT EDATLARI
149– İki kelime ve iki cümleyi birbirine bağ lıyan kelimelere rab ıt j) veya bağ harfleri denir.
150– Ba ğ kelimeleri basit (L . ) ve bile ş ik ( olmak üzere ikiye ay- rı lı rlar.
a) Basit ( ) bağ lar:
aS (ke — rab ıt ki'si), (ya — ya), 4; (ne — hay ı r) (me ğ er, meger), (ş ayed, ş ayet) ,5_)1 (bari, herhalde), r1 (eger, eğer), (pes-sonra,) (hah — ister), vs. (çun gibi), t; (ta — ta), rt, (hem, dahi), 4-7 (çe — ne), .;; (niz — dahi)
b) Bile ş ik ("S,.) ba ğ lar:
(çendan ke – o kadar ki), (45.:„..! .) (hemin ke, – ir – mez)2 45.;1> – 45" (heman ke – o ki), (çün ke, çünkü),
(zira ke) (her çend ke, her nekadar ki), (her çend – her ne kadar), (ba in ke–bununla beraber) 3 4.(,:S i (vek- tiki vaktaki) ,
151– I; ı...3.)».' (Ta harfi): l; (ta) harfi, bazen ba ğ laç, bazen de izâfet harfi olarak kar şı mı za çıkar.
152– 1; (ta) kelimesi, son veya nihayet manas ı ifade etti ğ i zaman izâfet kelimesi hükmündedir: 1; J1r.3_,) JI
(Peygamberin devrinden bizim zaman ımıza kadar)
153– l; (ta) kelimesi a ş ağı daki manaları ifade etti ğ i takdirde rab ıt veya bağ kelimesidir.
1 Bu kelime "kı saca, özet olarak" anlam ına gelir.
2 Bu kelimenin kullamh şı ş öyledir: (Ak ş am yemeğ ini yer yemez uyudu)
3 Diğer (ke)'ler de bunun gibi birle ş tirilebilir
85
( ş art) için : 1s (Ders çalış mazsan
muvaffak olmazs ın.)
(hemen) " (Kap ıdan girer gir-
mez kitab ını aldı .)
blz (son) " : 4,1:.; (Bu i ş in sonunun na-
sı l olduğunu göreyim.)
(sebep) için: ..) 1_,; y (.1; —
Geçmişlerin iyi isimlerini berbâd etme, ki, senin de iyi ismin
berbâd olmas ın (kalmas ın).
45- (ki) için: 4.±7 j J o P ayy4r —
(De ğ erli ömür, yaz ın ne yiyeyim, kışı n ne giyeyim gamıyle har-
candı .)
(devam) için: ,s_5 t; (yüz yıl yaş a.)
154— 4.5". (ke) kelimesi a ş ağı daki manâlarda kullanı lır
(sebep) manas ında: ,sj.t. g v 95., JlW „,,,;,p,
(Sene boyu çalış ki imtihanı kazanas ın)
(açıklama manas ında): c...ar 4.; — ‘:)! :k, J
(Nûş irevan ölece ğ i zaman Hürmüz'e ş öyle söylediğ ini i ş ittim.)
(ans ı zın) manas ında: r-?).! a (Oturmuş tuk, an-
sı zın hı rsı z geldi.)
I (e ğer) manas ında: 4.17 JL(4-'
(Günahkar köle, tövbe etmesin de ne yaps ın.)
(dua) manas ında: j.ı , 14.4- 45”
(Allah, baban ı ba ğış lasın! dedi.)
45.1.! (belki) manas ında):
(Dünyan ın başı değ il, belki güne ş idir.)
155— 4r (çe) kelimesi a ş ağı daki manâlarda kullan ılır:
I i i (zira) manas ında: j-t.; jj j9.1-.)■321 J:9 ( I
(Ey o ğul ilim tahsil et, zira, bilgili ki ş i nereye gitse hürmet gö-
rür ve ba ş kö ş eye oturur.)
(aymlık) manas ında: ı:). j <> — ı!.51.),
CS J 4%-
(Temiz can bedenden ayr ılmak istediğ inde, taht üzerinde öl-
mekle toprak üzerinde ölmek aras ında hiç bir fark yoktur.)
86
. 1.0 (Ha Ali Hoca, ha Hoca Ali.)
156— 4.7 (çe) kelimesi soru edat ı ( ı mevsul ( J ) zarf
( ) ve ba ğ laç ( ) görevinde kullanı lır
Örnek-Soru: (Ne söylüyorsun?)
j i 4a:- (Ne getirdin ?)
Mevsul: . jiT T
(Ben, dostluk ş artını yerine getirdim.)
Zarf: ,ti;- 4.71i. (Hava ne kadar güzeldir.)
Bağ (rabı t): 4,7 jır
(Hiçbir keder kıskançlıktan büyük de ğ ildir çün-kü; kıskanç insan, halkın mutluluğundan daima rahats ı z olur.)
157— 4> (çe) kelimesi vay ( J) ile yazı ldığı zaman (çun) kelimesinin hafifletilmiş i (muhaffefi) olup, "vaktaki zaman" manas ında kul-lanı lı r. Bu manayı ifâde etmedi ğ i zaman vay ( ) s ı z yazıhr.
Örnek: j y 4.7; — Z.3 :;;;
(Temiz can bedenden ayrılmak istediğ i zaman,
taht üzerinde ölmekle, toprak üzerinde ölmek ara-sında hiçbir fark yoktur.)
158— ,..:412.0 jl, (Atıf vavı ): Atıf vavı dediğ imiz vay ( J) harfi, ibarede aynen yaz ı lır fakat telaffuzda "o" ş eklinde söylenir.
Örnek: f wl, y lj j ylS
(Kitap, defter ve kalemi ald ım.)
Yukardaki cümlenin telaffuzu:
Kitabo deftero kalem ra berda ş tem. Yani:
Kitab ve defter ve kalem ra berda ş tem.
87
9 – mil ("ONLEMLER)
159– (Be ğenme), (hayret), (yaz ık), 14; (ünlem), (uyarma), y .is (sakınma veya korunma) ve bu gibi durum-
larda kullanı lan kelimelere ünlemler ( ) denilir
Örnek: 4.; ;L! (ne güzel–beh–beh)-÷ dla
(ne güzel, ne kadar çal ış kan talebedir.) ,:tif (aferin) . J,,; ,:f}T
(İ mtihanları kazand ın, aferin.)
160– Baş lıca ünlemler şunlardı r:
a) (be ğenme) için kullan ı lanlar:
Farsça as ı llı olanlar:
(aferin), .9d. (ne güzel), tibi (ne ho ş )
Arapça as ıllı olanlar:
(aferin), 17...). (güzel – iyi) , Iz> ( ne kadar güzel ) (maş aallah)
b) (hayret) için olanlar:
Farsça as ı llı olanlar:
(hayret sesi), j›:- (çok iyi), (iyi, güzel) I RS.% (acaba). Arapça as ıllı olanlar:
(acaba), (hayret ünlemi — Allah temizdir.)
e) (yazık ve eseflenme) için:
Farsça as ı llı olanlar:
(vay), tT (ah), J (ah), _fr.i; (tüh, yaz ıklar olsun), (ha- rf, zulüm)
d) Lu (ünlem) için:
Farsça as ıllı olanlar:
dl (ey), GI (ey)
88
e) 4 ..J.:3 (uyarma) için:
Farsça as ı llı olanlar:
,51..t. (ey), Le, (ha), $J (bak), ji (hey), (sus)
Arapça as ı llı olanlar:
(ey)
f) . y ıs (Korunma ve sak ınma) için:
Farsça as ı llı olanlar:
(zinhâr, sakın), 1.s1.. (sak ın),
•
(uzakla ş ma)
161— Farsça'da hayvanlar ı veya tabiat ı takliden baz ı sesler kullanı l-maktadır ki, bunlara "Ses taklidi kelimeler" diyoruz:
1 . Köpek havlamas ı (vu vu)
2 . 5, 9,
•
(vak vak)
3 . Kedi miyavlamas ı
•
(miyo miyo)
4. Yaprak h ışı rtı sı (hış hış )
5 . Tavuk ve horozu koymak (kiş kiş )
6. Serçe ve benzeri ku ş ların sesi (cik cik)
7 . Böcek sesi (cir cir) 8. Ninni sesi L5.51 (.5.)r (lay lay)
9 . Madeni para sesi
•
(ciring ciring)
10 . Saat zilinin sesi (ding ding) 11. Çivi ve kap ıya vurma sesi ‘;'; j (t ık tık)
89
—
— CÜMLE KURULU Ş U —
162— Cümle ( ), kelimelerden meydana gelir. Bu kelimeleri; isim, s ıfat, kinâye, adet, fiil, kayd veya zarf, huruf- ı izâfe, huruf- ı rabt ve esvât (ünlemler) olmak üzere dokuz bölümde görmü ş tük.
163— Cümleler, kurulu ş , mâna veya hüküm bak ımından ikiye ayrı lırlar.
a) Cümlelerin kelimelerini tan ı mak ve onlar ın dokuz kelime gu-rubundan hangi birine ait olduğunu belirtmek, birinci bölümü yani "Kurulu ş bölümü"nü te şkil eder ki buna Farsça'da (tecziye) denir.
b) Cümledeki kelimelerin birbiriyle olan ilgisini tan ımak ikinci bölümü te şkil eder ki buna Farsça'da (terkib) denir.
Örnek: J I _; V .ı .?..T (Ahmed pazara gitti.)
Yukardaki cümleyi a bölümüne göre tecziye edelim:
Özel isim: ırl İ sim, (zat), (müş tak? (marife),
(basit), (müfred) tir.
( : İ zafet harflerinden (ismin-e hali)'dir.
J1.31 : İ sim ( (.1. G can J.. c
: Fiil (mutlak mazi 3. tekil ş ahı s-3.11. dı r.
Aynı cümleyi 2. bölümde yani Ş y bölümüne göre inceliyelim•
: fâil ( ) veya müsnedü'n ileyh ( )—özne. J I Meful ( ) veya müsned ( ) tümleç
: fiil ( ) veya rab ı ta ( A14_, )—yüklemdir.
Yukarda yaptığı mı z iki i ş leme ( Türkçe'de cümle talihli denir.
164— (ibâre): Anlam bak ı mından birbirleriyle ilgili cümle guru- buna ibâre ( ) denir.
90
165– Farsça'da cümlenin asil ögeleri fâil (veya müsnedü'n ileyh – meful ( veya müsned – ) ve fiil ( veya rab ıta – •41 ) ) olmak üzere 3 tanedir.
a) Bir cümlede birden fazla müsnedü'n — ileyh
• -1:-5- L'SZS .5 J-4- (anne ve baba kendi evlat- larına yard ı m ediyorlar)
Yukardaki cümlede anne ve baba müsnedün — ileyh (özne)dirler.
Müsnedü'n — ileyh, İsim , zamir, aded ve mastar olabilir:
(Hasan gitmeye haz ırdı r.) . c.;_) (O gitti.)
. JI a.. (Üç rakam ı birler hanesinden'dir)
. (Yalan söylemek günaht ır.)
Müsnedü'n — ileyh, hazan da ism-i mastar ş eklinde görülür:
. ■••,, 9. Jj (S ıhhatın sebebi spordur.)
Fiil hiçbir zaman müsnedü'n-ileyh olamaz.
b) Bir cümlede birden fazla müsned de görülebilir:
1;1.) ,5 j 15",.r Zı l.....>1 (İnsan her iş te muktedir ve bilgindir.)
Yukardaki cümlede muktedir ve bilgin müsneddir. Müsned, isim, sıfat, kinâye ve mastar olabilir:
. „::..;b (Ilim bir hazinedir.)
11.p (Hasan âlimdir.)
. (Doğ ru yol budur.)
(Çare, az yemektir.)
c) Mâna bakımından müsnedi, müsnedün — ileyhe isnad eden kelimeye rab ı ta veya yüklem denir:
. (Ali bilgindir.)
Yukardaki cümlede (est) kelimesi rab ıta veya yüklemdir.
166– rz... (Mütemmim): Müsned ve müsnedin'n-ideyh'in mânas ım ta-mamlayan kelimeye denir:
(Iran memleketi mamurdur.)
Yukardaki cümlede Iran kelimesi . J i.f...5" (memleket) kelimesini tamamhyor.
91
167— E ğ er, müsned veya müsnedü'n-ileyh, muzaf (tamlanan) ve mevsuf
olurlarsa, cümlenin s ıfat veya muzafü'n-ileyh (tamlayan) i mütem-
mim olur:
Müsnedü'n-ileyh:'
ıY° 1
Müsned:
(Bizim ş ehrin bahçesi ye ş ildir)
(Beyaz gömlek çabuk kirlenir.)
(Feridun i ş başı ndadı r)
(Hüşeng'in yüzü sar ı idi.)
168— Bazan müsnedü'n ileyh, bazan müsned bazan da her ikisi mütem-
mim olabilir. S ı ras ıyla örneklerini görelim:
1) . (Iran devleti muktedir'dir)
2) (Hafı z, tatlı sözlü ş air idi)
3) . (Bizim ö ğ retmenimiz güleryüzlüdür.)
169— 4,4; (Cümle-i mu'tariza): Bir cümle veya ibarenin aras ında
gelip, o cümle ve ibare ile ilgisi bulunmayan cümleye denir.
Örnek:
4.; ray. m 4.! <S » aw J: I
(Gönlünde -ki hiçbir ilaçla iyileş mez- bir yara ol-
masını istemiyorsan cahil ile konu ş ma.
170— Cümleler, J..l5" (kamil), (nakıs) ve (mükemmel) olmak üze-
re üçe ayr ı lı rlar:
a) Anlam birliğ ine sahip cümleye kâmil cümle denir:
. 4. (Ilim, insanlığ a hizmet içindir.)
b) Manas ı diğer bir cümle ile tamamlanan cümleye denir:
L:41.>13 (O cahilden uzakla ş ...) cümleyi nakı stır .
c) Nakı s cümleyi tamamlıyan cümleye mükemmel cümle denir.
45" E ,..3bU jI (Kendini alim zanneden o
cahilden uzakla ş .)
171— Bir müsnedün-ileyh, bir müsned ve bir rab ıtadan türemi ş olan
cümleye basit ( ) cümle denir:
. (ilkokul aç ıktı r.)
1 Müsned ve müSnedü'n-ileyhin birden fazla mütemmimi olabilir.
92
172— Cümleler diğer bir ay ı rıma göre dörde ayr ıhrlar:
a) 41?: (Haber cümlesi): . (Hava s ıcakt ır.) b) st l <I?: (Soru cümlesi) : (5.14T S' (Ne zaman geldin?) d) 41.•-: (Emir cümlesi) : j (Okula git.) d) (Ş art cümlesi) : (Eğer ders çal ışı rsan
•,s.);:." s d9y. muvaffak olursun)
173— j (Tahli1)• Bir ibârede cümlelerin say ı sı o ibaredeki fiil- lerin sayı sına bağ lıdı r. Mesela, Sadrnin bu hikâyesinde:
fil* 4J J- •° *4:••; r3° ) -i l C 5 ‘:)t.3 99.5
45- 1 .) r .L.T . p."
j .
Asla zamamn geçi ş inden ş ikayet etmemi ş ve günün seyrinden yü-zümü buru ş turmamış tım. Bir gün ayağı m çıplak kalmış tı ve ayak-kab ı alacak gücüm yoktu. S ıkıntı lı olarak Kafe camiine girdim, ayağı olmayan bir adam gördüm. O zaman tanr ıya ş ükredip ve ayakkab ı s ı zlığ a sabrettim.
Bu ibârede görüldü ğü gibi dokuz fiil vard ır.
174— Filler bazen cümlede alâmetler ve belirtilere göre dü ş ürülürler:
« : 45- I ) .31m »
(Ferhad'a, İ rec'ten büyük olup olmadığı m sordum. Evet dedi.) Yukardaki ibârede be ş cümle vard ır. Zira 4;1., (hay ır) ve L5,1-
(evet) kelimelerinden sonra; fiil, öndeki cümlenin belirtisiyle düş -müş tür.
175— Ş imdi de a ş ağı daki cümlenin tahlilini yapalim:
••s- 1-! -1;ib L>te‹; J5-1 «, ' ..ı T -u-1;
(Hayı rs ız evlat alt ıncı parmağ a benzer. E ğ er keserlerse ac ır; e ğ er bırakı rlarsa çirkin gözükür.)
Yukardaki ibârede bulunan be ş fiil, be ş cümleyi ifade eder. Bir cümle veya ibâreyi tahlil etmek için, o cümle veya ibareyi a ş ağı da olduğu gibi iki kısma (tecziye ve terkib) ay ırırı z.
a) Tecziye bölümünde, s ırasıyla yazdığı mız bu kelime ve harf-lerin, daha önce görmü ş olduğumuz dokuz kelime gurubundan hangisine ait olduğunu belirtiriz.
b) Terkip bölümünde ise, bu kelime ve harflerin birlikte, cümle içindeki fonksiyonlarını birbirleriyle olan ilgilerini belirtiriz.
93
„ki.;
)
(
( .4 L) )
( v ) dı
..x.; L.
.):<-
J
4;
JS I
4;
94
Yani:
Keli- meler
TAHLİ L İ
Tecziye Terkip
4;_;,:4 İ sim (âm — zat — câmid — marife — basit — müfred Özne
j t.S.--u Sıfat (Birle ş ik sı fat) ( 44 ) u Harf- ı izâfe
',..:-.:..."<;1 İ sim (âm — zat — câmid — mârife — basit — müfred) Dolaylı tümleç
,„:,,..:. Aded (derece s ıfatı ) 4;1.. Fiil (muzâri — 3. tekil ş ahı s — lâzım) Yüklem ,r1 Bağ (Keserlerse'yi "ac ır"a bağ lar.)
4; •j ,, Fiil (muzari — 3. ço ğul ş ahıs —müte-âddi geçi ş li Özne
4; Kinâye (3. ço ğul ş ahıs zamiri)
c); Kinâye (biti ş ik zamir – ,:...'..:<;1 yerine) Türkçe 4:i_r .',.) Fiil (bileş ik — muzâri 3. ço ğul ş ahı s
— müteaddi) ()zile ve yüklem 4; Kinâye (3. ço ğul ş ahıs zamiri) Özne J Bağ («4;,6 .T.;» ? c .U1., ,:....::; J'e bağ lıyor)
..,r1 Bağ ( 3 9 " 'e bağ lıyor)
.43 )1.tmln Fiil (bileş ik — muzâri 3. ço ğul ş ahı s — müteaddi) ()zile ve yüklem
4; Kinâye (3. ço ğul biti ş ik ş ahı s zamiri) Özne „.:: Kinâye (3. tekil biti ş ik ş ahıs zamiri)
c:-.4::";I un yerine.) Türkçe
,.....",..; Sıfat (s ıfat- ı mutlak) 4::,. l4 Fiil (muzâri 3. tekil ş ahı s masta-
rından) Yüklem
95
Okuduğumuz konular ı , aş ağı daki tabloda ş ematik olarak gördükten sonra tahlile ba ş lıyabiliriz:
4.15'
(°_)-(; Aii*•) - ( - - ( L;.• - ) - ( ( - - (
- - :
( ) Jyui.
) `d2' 1
• aj — — ) 4;t„,;1
— JL — U L, — —
-
: - y
J
g.
• (.5".j., 4L. Ç •••P ••••••-• j..0 O .4 J.U.* - t
: — O — U J1. _
• - - -
. —
• —
. — — — —
: —
— V
i2J J L:99 — A
-
96
T F F T
j.T
c.31- JU T
T f.) 1 ., T
ci ı asa T
T
T
>T
jgll
yaratmak Yarat, Ne güzel D oldurm ak Haberdar, Bilen Sinirlenmek Haz ı r Gelmek Affetmek Öğ renmek Öğ ren Öğretmen Karış tırmak K ısa zaman, O (zamir) Onlar Orada O ş ey ki Ankara Ankaral ı O ki Onlar Getirmek Ah Yavaş Demir Kast, Niyet Demirci Acaba Gelecek Ayna
Elif Alfabenin birinci harfi Baş langı ç İ lk- İ lks el Daimi Katiyen, Ebediyyen Bulut Kaş O ğul
T As.
T Maddeli elif Ş apkal ı elif Su Mamur Mamur olmak
‹:)1J H. Ş . yı lının 8. ayı yT Haysiyet 41;T Çiçek J Mavi
T Ate ş Birler (hanesi)
g Ah ▪ T Son-Ba ş ka
,T İnsan , ST H. Ş . yı lının 9 ayı ▪ Süslemek JT Yavaş
Arzu (s,T Evet jT Hür, serbest
j liT Eziyet jiT Eziyet etmek
Kolay Rahatlık, huzur Gök Rahat
J 14- ,.,T Rahat fikirli, Gönlü rahat
,.;;T Çorba içmek
T Aş çı T Karış mak,
Kız mak • Peri ş an
Aş ikâr j lkT Baş langı ç
Güne ş ışığı
97
T
İ bn-i sina
Ittifak, Birle ş me
Tesadufen
Bitirmek
Araba
Kira
izin
Saygı Saygı göstermek iyilik
Aferin
En beyenilmi ş Ahmet (isim)
Ahmak
Haller, Durumlar
Hal sormak
Muhtemilen
Haberler
Ihtilaf
Ahlak
Daire, Büro
Edeb
Edebiyat
Edatlar
Eziyet
İncitmek, Eziyet etmek
H. Ş . yı lının 2 ayı Ucuz
Den (ek)
Neden
Nereden
Kimden
At
Bir at
D ır, Dir, Dür.
Ustad, Proffesör
Istanbul
Istanbullu
Istisna
T Kemik
Dinlenmek
Güç, imkan
Soru
Gelecek zaman
Çay barda ğı Devam
Var olmak
H. Ş . yı l ının 12. ayı İ skele
Isim
I ş aret ismi
Ço ğul ismi
Etken ortaç
Edılgen ortaç
Esir
Göz ya şı As ıl Asla
Ünle mler
Ağ açlar say ı s ında adedile madud aras ında gelir.
Fazla, Artma, Tamlama
Oda
Çocuklar
Sayı lar
Daha yüce
Düş mek
Yakmak
Fazlalaş t ırmak
Yaz ık
Serpmek
Fiiller
Atmak Kabul etmek, Talih
Türler, Çe ş itler.
Hürmet etmek, Sayg ı gös-
termek.
Ş imdi, Şu'anda.
98
F T
.%T1 Ancak, Me ğer yl Ş imdi, Ş u'anda.
Elbette 4pl...11 Ş imdi, Hemen
• Alfab e Loll Allahı m
1,4,1 ilâhiyat
I Imtihan , ..I Emir
.5 9_7.1 Bugün JL...1 Bu sene • Bu gece
imkan
4,-.1 Ümit il Ço ğul eki
jl.4; I Ölçü, Endaze
c‘..5.4; I Az $. .0 I Biraz
i-k.; I Biriktirmek, Tasarruf et-mek.
▪ İ lstünü örtmek, S ıvamak I S ıkıntı
4.::,> ..ı;1 Endiş e, Korku, Dü ş ünce • I Endiş elenmek, Dü ş ünmek.
L.; I İ nsan
I Insaf
Bah ş iş j .ı;GT O kadar
I Zannetmek, Tasavvur
etmek.
• I Parmak
I Yüzük • I İngilizce, İngiltereli. ‘.9
I Yerinden oynatmak, tah rik etmek, koparmak.
o si,"1 Sebep
il O (3. ş ahıs iş areti)
Onlar (3. ş ahı s zamiri) ^ L., 91 Vas ıflar
F T I Birinci
Evvelâ ip I Iyilik tanr ı sı
Ey
1?,I Ey
i l Iran
I y l ir anh
Burada
,:ı 9 ..ı ? 1 Ş imdi Feridunun-o ğ lu İ rec (isim)
Durmak
Onlar (3. ş ahı s zamiri)
:;15-,1 Ke şke
I Bu
Bunlar
Burada
ab".<:.I Böylece
Bunlar
— Be
• be
Farsçan ın 2. Harfi.
L İ le- İ zafet harflerinden
L! Kap ı Lh Peder, Baba
Ne ile
Yanı lmak, kaybetmek.
j 1.! Yine, yük
Ya ğ mak
Açık
jl..; Geri dönmek i l JI.; Pazar
. Ziyaretin iadesi.
jl.; Tüccar
Ütülemek
,31; Oyun ‘5.5,5,5_31, Oynamak
. Ol
Var olmak
99
F T T
Akı llı Bahçe
Bahçeler
Bahçivan
Küçük bahçe Hayvanat bahçesi. Dokumak K aideli Kim ile Üst İ ftihar etmek Sabahleyin Ses Bayan, Han ı m Gerekir Gerekmek Pars Serp Yol al Put Put evi Neye, çocuk Kopar Allah için Akı llı Parça, bölge, bölüm. Bahş iş B ağış lamak Kötü Bil Biç Kötü i ş ler yapan Üfle Vücut Kaç Buraya Üst Beraber
Birader, Erkek karde ş .
Sür
,sl_r için
Ne için
Kalkmak Baz ı Almak, kald ırmak.
▪ Götürmek Yeti ş
vy Kar
J: j- ; Tesbit Yaprak
I Keskin Kurtar
j Ç ıplak Kesmek
ijy Büyük J lirj ), Büyük
Büyüklük j .) Hemen
Yeter, K âfi Çok Bağ lamak
4:—.! Ba ğ lı , Bağ lanmış JL.,! Çok
Basit, Düz JA ı Sonra
Bazen, Aras ıra Uzak Nereye
A Kaz Seç
,ı .4 Belki Uzun Evet
ali Kal 0.1,..; Köle ▪ Var olmak (imek fiili)
F T
▪ Bostan, Bahçe
• Öpmek
• İyi, Ayva
4,4.! Ne güzel
Daha iyi
En iyi
Için
r isim, Merrih, Mars
Hisse
r. H. Ş . yı lının 11. ayı En iyi
• İncit İ ç Doldur Beyaneden
J.)1.: Getir
1 ,- .5 Nedensiz, Denmeksizin Elemek Uyanık
J1.4„; Uyanmak j:4 Dış arı
Özel isim Yirmi Fazla
a-kPL; 13 Kaidesiz jçs:u'r İ tirazs ı z
13 Şüphesiz • Korku
Korkulu Gör Gören
jt:-2 Göz 14:- At
‘.51.4,.! Sıva 10:-.9. Tasarruf et ▪ Zannet
Burun
F T
P
• Farsçan ın 3. harfi 1.?, Ayak
,ti,+4 Bir çe ş it terlik papuç. 64 Ödül
• Padi ş ah
4-7)4 Parça, k ı sım, kuma ş o j4 Parça, y ırtık
lq Cevap Serpmek.
,!.S- 4 Temiz ,L5-4 Temizlemek
c-5" Zarf Temize çekilen yaz ı
• 54 Onbe ş ..ı„...;4 Be şyüz :)44 Son.
Pi ş irmek Yayma Yaymak, Da ğı tmak
k?, Baba dr.) j. Dede
Kayın peder j.4 Kabul etmek
Dolu L317ı;,.. Portakal
Ödemek Perde
i*JI...); Soran (*.)
•
Tapmak ^ A2. , y Sormak
J ii., Uçuş Uçmak Tanrı Perhiz
(*JL'..?.). Peri ş an Öyleyse Arka, neticeten
101
F T T
Oğ lan, oğ ul
Öbürgün, Yar ından sonra Be ğ enmek
Arka
Yün
Yüne mensup, yünlü
Kaplan 1,T
Kaplan gibi
Be ş Elli
Haftanın 6. günü Be ş inci
Per ş embe
Be ş inci
Be ş te bir
Dü ş ünmek, tasavvur et-
mek
Gizli
Gizlice
Giymek
Geni ş lik-en
L3 Iz-Arka
Yaya
Süslemek Gömlek
Ön-ileri
Peygamber
Yol almak-ölçmek
Daima
T
Farsçan ın 4 Harfi
Bağ , İ zafet-harfi, Kadar
Tahammül, Bükme
Parlak
Parlamak
Yaz
Ne kadar
Saldırmak, Kı zmak
Karanl ık
Saldırmak
Ne zamana kadar
Kuvvetlendirme
Tam
Tank
Ayırtetme
Tahlil
Alt
Sakınma
Methetmek, Takdir etme.
Çözümleme
Karyola
Tahta
Ayırma
İ darecilik
Ders verme
Ya ş , taze, ı slak (Derece
eki)
Tertip, s ıra
S ı ralama, Derecelendirme
Tereddüt, Şüphe
Korku
Türkler
Terkip, ş ekil, Tahlil.
Benzetme
Benzetme
Sertle ş tirme
Bir harfi çift okumak için
üzerine konulan şu iş a-ret ( )
Yatak
Te ş ekkür
Susuz, susam ış Tesadüf
Küçültme
Hayret
Tatil
C
Farsçamn 6. harfi Yer Cam Camit-Kat ı . Etrafl ı -Mükemmel Ruh-gönül Cahil Cahilâne Yara Suç-cürüm Madeni para sesi Hariç-Müstesna Parça-Kesim Aramak Sı çramak, Atlamak Ş enlik, Bayram Kutlamak Zulüm eden Çift Cilt Ön- İ leri Çoğul-Toplama Toplamak Haftan ın 7. günü tatil.
Cümle Sava ş Savaş çı Savaş mak Genç Genç adam (yi ğ it)
Çorap Cihan, Mem Cihet Taraf-yön Sebep. Sıçramak Böcek sesi Serçe ve benzeri ku ş ların
sesi
4.1> JtAIT
ıila
ûyly
4
arr-
e-.
••••:4?'"
c.<
F T F T
Mukayeseli Tüfek Yaz ıklar olsun Çivi ve kap ıya vurma sesi
t,L7.a'i Yakla şı k olarak, Tahmi-nen
_I:Lal; Telaffuz, Bir harf veya ke-limeyi söyleme. Telefon Televizyon
▪ r ı,
•
- Bitirmek Lr Temenıı i
Beden Uyarma, Cezaland ırma. Sıhhat
1..„*.; Yaln ı z ▪ Sen
(,) İ J; Kuvvet Uli; Güçlü j; Muktedir olmak, yapabil-
mek ▪ Zengin
Muktedir olan yy Tövbe
• Top • Üle ş tirme, E ş it bölme: 2.
2 — 3.3-5.5 gibi ▪ Tahran ▪ Direk .)c, H. Ş . Yı lının 4 ayı
S
Farsçamn. 5. harfi Sabit, duran İkinci İ kinci olarak Zenginlik Meyve
103
...)1a;
T F T
Ç
— Ç Farsçan ın 7 harfi Çevik, çabuk Çare Sol Neden, Niye, Niçin Lamba Kirlenmi ş Nas ıl, Ne gibi Göz Ceylan gözlü Ne kadar, kaç Nitelik Nası l, nebiçim Ş öyle, onun gibi E ğ er Ş öyleki Kaç O kadar, miktar Bu ş ekilde Böyle Ağ aç, sopa Nas ı l, çünki Nas ıl ve Neden Ne? Dört Ondört Haftan ın 5. günü Dörtyüz Dörttebir Kırk Koparmak Ş ey
H
— H — Farsçan ın 8. harfi Katiyen, Sak ın
hanın Tanınmış Ş airi,
Hafı z, Ezberebilen. Hal-Ş imdi Keyfiyet Haller-(Durumlar) Durum Keyfiyet Ne mutlu ne kadar güzel Muhakkak Hareket etmek İ zafet-Harfleri Kıskançlık Kı skançlık Hasan
Kı skanç Hüseyin Hak, hakikat Emek Hikaye Halka
Ii
—H-
Farsçan ın 9. harfi
Dış Kalkmak Has, Özel Hatır, gönül Fikir. Sessiz, sönmü ş Ev Tanrı Allaha ı smarladık. Veda etmek Allaha ı smar-
ladık demek Tanrı Hizmet Sultan Sulta, H ıdır
▪ E şek Bozuk
• Bozulmak .51.5,;- H. Ş . yı lının 3 ayı
104
-9
F T F T
Akı l
Akıllı
3 yüz kilo
Bağı rma
Sat ın alı cı
Hiyan et
Hayır Çok, fazla
( ) D
_D_
Sat ın almak Farsçan ın 10. harfi
Yorgunluk j...4-b İ ç
İ ncitmek .51.5 Adalet, Verdi
Yorgun Vermek
Hışı rdama, yaprak h ışı rt ı sı •:;,!:A.5 Malik olmak
Kuru 1.i1.5 Bilgin
Kurutmak ,..;_31.5 Bilmek
Öfke Bilgi
Öfkeli ,),.1b Öğ renci
Uyumak Fakülte Ö ğ rencisi
Arka o.13 Fakülte
Gülen, ş en Üniversite
Gülme, Gülüş Alim, Bilgin
Güler yüzlü Bilgin
Gülmek Devamlı İyi güzel İ lk Okul
Uyku " • Kı z
Uykulu J .5 Kap ı , ismin de hali
Uyumak .4.7.) Gelir
Istemek JI" J .5 S oyunmak, Çıkarmak
Okumak J .5 Ağ aç
K ızkarde ş Bir ağ aç
Rica .5_) Gam-Ac ı İyi Hemen
Güzel yüzlü J.> Hı rsı z
Kendi J .5 Ders
Yemek Çalış kan, Ders okuyan
Güne ş j .5 Faytun
Güzel Yırtı cı Ne güzel, Çok iyi J .5 Yırtı cı huylu
Kendi j .5 Biçmek
Kendi L., ) Yalan
J.1,-4- Hayal Yalan söylemek, Yalanc ı
105
j
T F T
İ ç
Buruş turmak
Anlamak, idrak etmek
Yırtmak
El-tak ı m Elile piş miş Eldiven Takı m, Cihaz, Tezgah.
J Mendil Gurup Gurup, Gurup Düş man Dua
5; Defter Gönül Sıkınt ı lı Yüre ğ i Yanık, dertli Gönül yakan, Ac ıyan
J,J.5 Pehlivan, Yi ğ it Sebep, Delil Nefes Üfle me k Saat zilinin sesi. İ ki Oniki Ko ş turmak Ko ş turmak Tekrar Dikmek İ ki, İ ki. Devir, Dönme Uzak Dost Arkada ş lar Sevmek Haftan ın 3. günü Devlet İkinci
İ kinci Kaçmak İki yüz On Yer, Köy Köyler Veri, ihsan verme
Köy
Onlar Onda bir, H. S. Yı lının 10. ayı .
Diyar. Görmek Göz Geç Diğeri, Ba şkası Duvar
—R- Alfabenin 12. harfi.
ismin İ hali Tümleç i ş a-
reti Bağ Rahat Baş Sağ , Doğru, Düz
Doğ ru söyleyen
Memnun, Raz ı Sürmek, Koymak
Doğ ru yol
Kapmak
Kurtulmak
Z
—Z- Farsçamn 11. Harfi Z at-As ı l, Cevher
Zevk
J R
106
F T F T
f`j"--3 Yara ,:).5_; Vurmak
ji Altın
.).; Sarı
‘‘.." -iJj Çevik, Becerikli, Aç ıkgöz
j Çirkin
Zaman, Vakit
j Kış Yer
Kadın, Vurmak mastar ı -
nın müzari kökü
4;1;; Kad ına mensup, kad ına
ait Üveyanne
Jj Zincir Dirilik
,5,51.4;3 Ya ş amak “ı;j Diriltmek
,:S; ; Zil Zilçalmak
« Çabuk
J Alıngan j Çok
Jlrj Zarar Zarar veren Güzel Alt Zeki, Akıllı Yaş amak Sakın Isim, Süs
J
—J-
Alfabenin 14. harfi
...;) Eski, Yırtık
Bitmek Yeti ş mek Haset Davranış
,:ı &:..; ) Geçmi ş ler, Gidenler (ölen-ler) Gitmek Süpürmek
4;LS-J Kı z ismi Zahmet, İ stırap Zahmet çeken, i ş çi
4:3 .3 j. Zahmet etmek Hasta, Rahats ı z Üst, yüz
ş _9 Giden, Münasip JI jJ Giden
J J: _9 Karşı , karşı ya
Nehir
J Gündüz Zaman, As ır, Dünya
vws -) Aydın Aydınlatmak Yüz, üst Bitmek
4:ı a;lm Bırakmk, Kurtarmak (...)
Kurtarmak Dökmek E ğ irmek
Z
—Z- Alfabenin 13. harfi. Doğmak Doğmak Mavi gözlü Diz Dil, Lisan Üst, kı sa hareketlerin bi-risi.
107
F T F T
) S
—S-
Alfabenin 15. harfi Bina
Yapmak
Basit, Düz, Mutlak Saat Yı l Sağ lam
Gölge
Sebep
Temiz, Tenzih, Tanr ı Hayret önlemi (Tanr ı te-mizdir)
Ye ş il Metod, Tarz
Ş ükür
Ordu
Teslim etmek, B ı rakmak Sonra
Almak
Yı ldı z
Methetmek
Sabah
Zor, Güç
Söz, Lâf
ir Edip, Bilici
Sözlü, söz söyleyen, Ko-nuş mak Baraj aw
Yüzyıl, Bayram.
Baş S ı r Baş tanbaş a Baş langı ç
rlâl J" Son, Nihayet
Kap ıcı Asker
Soğuk
Soğutmak
Ülke, Arazi
Selvi
Ş iir söylemek l y Mükafat, ceza
Layık
Layık olmak
Gevş ek
Mutluluk
Delmek
Yolculuk
Beyaz
.)
Nehir ismi
Beyazlaş tırmak
Köpek
r5k,
Selâmlamak
Kulak yoluyla İş itilen
Ya ş Taş Taş a mensup a ğı r zor
Taraf, ışı k
Binici j ş
Binmek
Suvafi, Atlı Yanmak
Sürtmek
jy (Ek) Yakan Yand ırmak, Yakmak
Yemin
Üçüncü
Taraf aw Üç
isim d, d_ Üçer, Üçer
Haftanın 4. günü (Sah)
Otuz
Sarmı sak
108
F T F T
Tok Acele
Huy- İ ç sıfat, Tabiat ;I:...t Acele etmek Onüç Deve Üç yüz
jeı ..t Deveci Gümüş Üçüncü İ nsan-Kiş i
Sinema Ş ahsi-Hususi
Gümüş ten, Gümü ş e men-
sup
Olmak
Ş edde-te ş dit
Gümüş e mensup Ş art
Göğüs Ş eriat
Türkiye'de bir Ş ehir J Ş eref
Sivaslı Ş irket-Ortakl ık
Siyah Utanç
Utanan Lı; ) Mahcup-Utanan
-5- Ba ş lama
Alfabenin 16. harfi. Baş lamak
Tekil üçüncü ş ahıs bile-
ş ik zamir eki.
Ortak
Yıkamak
t_L" Boynuz Altı Dal-Budak Altıyüz
Sevinçli Altıncı Ne ş eli, Sevinçli Altmış
_J>s" Ne ş elik, Sevinç Ş iir
J.0 Ş air İş -Meslek
iir Lt Talebe, çırak u.› Sözlü
J1,« Kuş ak, Ş al Ş efkat
Kaşkol Şüphe
Onaltı Av-Avc ı lık
.L'.; 4.;tı,U,
Padi ş ah, Kıral
Kırala mensup Ş aha layık Ş aha lay ık
.15") 1...t, Av yeri,
Yı rtmak, Yarmak-Sök-
mek
Belki- Ş ayet lay ık olur Ş ikayet
Yakış mak Toz ş eker
Layık J Ş ükür
Gece t: 7.b Ş ükür etmek
Geceleyin Geceye ait Kırmak
Kış Kırı lmış , Gönül
109
F T T
Meyve, Ağ acının, Çiçe ğ i Hayret
Pantolon
Siz, 3. ayr ı zamir
Saymak
Kı lı ç
Tan ı mak
Haftanın 1. günü İş itmek iş iten İş itmek İş itmek, Duymak Ş ehir
H. Ş . yı lının 6. ayı Süt
Aslan
Musluk
Iranda bir şehir
Ş irazl ı Tatlı Cam- Ş iş e
( )
Ş ad
Alfabenin 17. harfi
Sab ı rlı Sahip, Malik
4.;1;-..-1-44 Ev sahibi
Dervi ş , Arif
Halis, Temiz Sabah
Sabı r Sohbet, Konu ş ma
Yüz
Ses
Ça ğı rmak
Baş , Göğüs, Yüce
Yüzler
Yüzdebir
Açık, sarih
Sıra, kuyruk
S ıfatlar
Sıfat
Etken, Ortaç
Edilgen, Ortaç
Sayfa
Barış , Sulh
Yüz, Ş ekil
Sofu, Dervi ş Sofuluk
Av Yaz, Mevsimi
Zad
-Z- Alfabenin 18. harfi
Zıt, Kar şı t Zarar, Ziyan
Zorunlu, Zaruri
Zâf, Zay ıfl ık Tazmin, Kefil olmak
Zimnen, Dolay ısiyle
Zamir Insan ın iç yüzü
Ta
-T-
Alfabenin 19. harfi.
Kabile, Bölük
Kuvvet
Takım, Bir parça
Tıp, Doktorluk
Kat, Derece, Tabaka, S ı -
nıf Yön, Taraf
Yol, Cadde, Metot.
Çocuk
Altın
Dileme, isteme
110
T F T
Talepetmek Ğ .5, Aç gözlülük J.,1, Boy, Uzunluk
ll^ —
Za
—Z- Alfabenin 20. harfi Zülümden Açık, Belli Kap, kı lıf Mahfaza Zafer Zan, Ş üphe Arka Öğ le
Ayn
—A- Alfabenin 21. harfi. İ badeteden Alış kanl ık, Adet. Adil, Adaletli Adaletli olmak Aşı k Sıhat, Afiyet Son, Akıbet Akı llı , Uslu Akı llı ca Dünya Bilgin Yüce, Üstün Kamu, Umuma ait ibadet ibaret Ş imdilik Acayip Acaba, Hayret Arap olmıyanlar İ ranlı lar Düş manlık Adet, Say ı
Adalet
Ağı r silah, Takı mı Sunma.
Geni ş lik, en
Namus, Irz Anırma Ter, Rakı Damar, Kök Gelin Dilekçe İ zzet, itibar Asker Bal Ondabir Onlar Sinir ikindi, Devre As ı r isyan, Ayaklanma Bah ş iş , Ba ğış Atf. Yönelme Ba ğ Akıl İnanç, Kani Zıt, Foto ğ raf Çare, Ilaç Ilgi, Bağ iliş ik, Sebep, Hastal ık Ilim, Bilgi Bayrak, i ş aret, H. Z. Ali Yüce, Yücelik Bina, Umran Kast, Niyet Ömür, Ya ş Hayat İş , Amel Amca Hala Dizgin Hemen, Pek yakında Kar şı lık, Bedel
111
F T T
Köpek havlamas ı 0v, oy. .ı..p Söz verme, Yemin.
0.40 Sorumluluk, Söz verme yil Belli, Açık
Noksan, Ay ıp -k„0 Bayram
Zevk ve Sefa Eylence Göz, Aynı
L
Gayn.
—G- Alfabenin 22. harfi Bulunmayan Haz ı r olma- yan Bulunmamak Habersiz fistüngelen Galip Ekseriya Maksat, Niyet Güne ş batmas ı Yabanc ı , Acayip Gazel Öfke Gam, Keder Czüntülü Kederli Uyumak Den başka, Öbürü, Diğ eri
F
—F- Alfabenin 23. harfi İ randa bir bölge Bozuk, Çürük Açık, İ fş a Faziletli, Bilgin Özne durumu Fayda, yarar Fedakâr Firar, Kaçma
Unutma, Çok Hazır Evlat Göndermek Yorulmak Farz Fark, imtiyaz Kaymakam, Vali Buyurmak Satmak H. S. Yı lının ilk ay ı Satış Tane, Tak ım, Adet Hava alan ı Ferhat, Özel isim Eğ itim, Maarif, Kültür Aldatma Özel isim Aldatmak Çok, ziyade Ayırma, mevsim Fiil Ş imdilik Gurup, Gurup Derhal Üst Fil
Gaf
—G- Alfabenin 24. harfi Dilim Güçlü Kanun, Kural, Kaide Halı Kanun Silah, takı mı , Sap. Ön, Geçen
112
i la
F T F T
Kabul Kabul olmak, Kazanmak Boy Ön Kader Kudret Kur'an Borç Yakın Köy Yemin Kı sı m, Bölüm Güzel Niyet, Kast Hikaye, K ıssa Kaside Damla Kesme, Kesin Parça, Krea Zincir, Gerdanl ık Kalp, Yürek Kalem Az Biraz Ay, Isim Yeraltındaki Örtülü su Boy, Biçim Bir elbiselik kumaş Kuvvet güç Kıyasen, Kurall ı Zarf, Bağ Kayıtler Zarflar
v ıSJ
Kaf.
—K- Alfabeni ıı 25. harfi Küçültme eki
j 1.5- I ş Bıçak
,:) ..,s",1.5" Çalış mak
Memur, İş Sahibi
.)1 i.) 15". Kervan
JI.S" Kervansaray
Eksiltmek lS Ke şke
$...1.5" Ke şke .:ı tS" Ka ğı t J..15 Noksans ı z • Muvaffak, Bahtiyar
• Yırtmak ‘,..,1,5" Kebap
Ceket • 1:45" Kitap
• Nerede PiaS Hangi
Hangibirisi JL_75" Tarz, Adet (:),,5" Yapmak ,..S" Kimse
Kimseler sS Noksan, Kı rmak
<s„...5" Kesre Ait
3 ii Çiftçi • Öldürmek • Öldürmüş
Öldürülmü ş Vapur, Gemi Ke ş if, Bulmak
j .i.5 Memleket Z)-1..r.:S. Çekmek
j5" Bütün ÜS Tamamen
S ınıf
Y1.5.•
- Ş apka Az
5,5- Daha az SS Yardım
113
F T (:) ,SSS Yardım etmek
Biraz jU Yan, Sahil
...,L5" Kenar vLS Kinaye
Kazmak ys Hani, Nerede
Vurmak, Dövmek 013_0- K ı sa
.,,S- 4;_,Sş Kesmek, K ısaltmak j 5" Küçük
Küçüklük ,15- .),Se- Çocuk
Ana Okulu İ ranın 2500 sene önceki ş ehin ş ah'
▪ Çalış mak Dövmek Kiıfe, (Irakta bir Ş ehir)
j5... Dağ 45- Bağ , Ki 45" Küçük, Alçak
Nezaman. Ki
,:ı t-5" Kimler S: Tavuklar ı , ve Horozlar ı
Koymak.
Gaf.
—G- • Alfabenin 26. harfi
Inek, Sığı r olS Zaman, vakit
.1"..Ç. 1.5'." Zaman zaman, Bazan ,..,,tV.:<1.5" Bir zamanlar, Baz ı zaman-
lar. ›1.5' Bazan Lıs Eritmek
E T
jlAr Eritmek
Z.ı .,) 1.L.S.-- Koymak
,:;..'.1.15" Koymak
4."...to ir Geçmi ş
.)1,"5"--- Pahalı
.y.1;1.5- Kıymetli ..,5"
▪
" Toz Yuvarlak
.35
▪
' Pehlivan, Cesur ▪ Çevre
Gezi Geziye ç ıkmak
4:.b5
▪
"." Boyun MS" ,:).5ir Kabadayı , serseri
Dola ş mak, Dönmek Aç
J lzi,5"
▪
-- Tutkun, Giriftar, Me ş gul Sıcak Isı tmak Ağ lamak Ağ layış , Ağ lama Seçmek Yaymak Kırmak Açmak
.:JZ.t5".." Dola ş mak Açmak
▪ Söz, Konu ş ma.. Söylemek
• Görevlendirmek .1:5"." Suç
Hazine Serçe
▪ Suçlu Kulak Dinlemek
ir Sanki Zülüf, Kahkül, saç
114
F T F T
rY J Lam.
J Alfabenin 27. harfi j".91 * 1 Enaz, Hiç olmassa
Çaresiz rJY Gerekli
(.sY Ninni sesi ‘,..J Dudak
0.1...) Elbise ,.r.J Kırmı zı dudak, Yakut
dudak Yorgan
• Çıplak hJ Parça
• J Bir miktar • ı J Lezzet
Titreme J) Titreyen J) Sarsmak, Titretmek
,:)1.-J Dil, Lisan Yalamak Ordu Ordugâh Lütüf Lügat, Kelime Lâkap, Ünvan
zU Liyaket, Yeterlik Yalamak
Mim.
Alfabenin 28. harfi Zamir, biti ş ik zamirlerden Biz, Ayrı zamirlerden Yüzler Madem, Devam eden Anne Mâş allah Geçmiş Miş li Geçmiş zaman.
Sıvamak
Kalmak
Benzemek
Ay
Ay yüzlü Sakın, olmaya ki Belirsizler, Belirsiz edat-lar. E ş anlamlı , Anlamda ş Beraber Benzer Biti ş ik Karşı t anlamlı Geçişli, Tecavüz eden. Tamamlayan 4,75 gram a ğı rlığ a denk Belirsiz, Bilinmeyen Sevgi, Muhabbet Öz, Tam, Mahsus, Özel Kurşun Kalem Okul Tertipli İyi, Merhaba, Aferin Kesmek, Mazi-Kökü Adam H. Ş . yılının 5. ayı Erkeye mensup, Erkekçe, Mertce Halk Ölmek Koğulmu ş , Sınıfta kalmış . Sınır, Hudut Sınırı bekleyen, Hudut memuru Binilecek Mürekkep, Biti ş ik İnci Hasta
115
F T
ok). Hasta olmak
Ücret, kar şı lık, yevmiye
Ücret alan
Iş çi ücretli
Gelecek Dayanak Meful, Tümleç, Özne, Fail
d..S I.,w.. Diş fı rças ı Di ş i fırçalamak
,!..5"," Müş terek, Ortak Müş tak, Bir Kelimeden türemi ş . Mastar, Kaynak Harcama Hal, Geni ş zaman, Ş im-diki zaman. Tamlanan
4.11 Tamlayan Konu, maksad.
,;11. Mutlak, Ş arts ı z 1V—, Asla
Karşı t olan, Zı t olan, Ko-nu dışı bir cümle. Sayı lan, sayı lı az Marife, tan ınmış Bilinen Belirli bilinen mâna Yardı mcı Belirli, malüm Müfret, tek tekil
J Yap ılmış iş )14;1.- Miktar
Mükemmel, tam Meğer, Yoksa Melek
d._(1.. Memleket, Yer, Ev Mülkiyet
T
Milyon Ben, zamir Ev Manzara Ayrı Üzüm ağ ac ı Mevsuf Nitelenmi ş Mevsul, Biti ş ik Muvaffak, baş arılı Sis Büyük, ay Ay ışığı Mühür H. S yılının 7. ayı , Nikah En büyük Ara Masa Kedi Miyavlamas ı Meyva
Nun
—N- Alfabenin 29. harfi İ smi olumsuz yapan ek Cahil Noksan, Eksik Ansı zın, Birden Ansı zın İnleyen. İnleyiş , İnleme İnlemek isim, Ad Mektup Ekmek Evvela, ilk Baş Önlem, Ça ğı rma Yakın Can çeki ş mek Nisbet, ilgi, Akrabahk
F
ELA
olS li
dil; .4,1U
‘,„1.;
Ii ,
116
Alfabenin 30. Harfi Ve, Veya Olan, Olmuş Gerçekten Köpek havlamas ı Yüksek, Yüce Ekselâns, Prens hazret-leri O zaman, Hele Ş ekiller, Durumlar Durum, Ş ekil
Birlik Spor Iflas eden Vezir, Bakan, Vekil Vatan O-Zamir
H
F T F T
İyilik Yarı m Yarı m
Ls.
•
Nispi,
Oturmak
Yarım
4.k...; Yan
Nimet, İyilik ▪ ; Kiş i, fert Lça; Olumsuzluk, inkâr
Gümü ş Belirsiz, Kaba adam Güzel
• Bakış Saklamak, Korumak, Mu-hafaza etmek Bakmak Bakmak Göstermek, Yapmak Çalmak, okş amak
,:).431i; Çah ş mak, Ok ş amak Doksan
Ji; I şı k Ondokuz Yazmak Içmek
J .,..%); Adaletli, Sasani, Padi ş a hi Nuş irvan Yazar
;I; Dokuz ZJA: Koymak
11,̀ Gizli • Dokuzyüz
• L«. Emrin olumsuzu. 31 ;;; Ihtiyaç J:J Muktedir Güçlü
• De ğ ildir, Yok Güzel, İ yi
• İ yi İyilik yapan, İyilik sever
9 1 9 J Vay
Alfabenin 31. harfi. Ço ğul eki Ey ünlem Herhalde Heryer Her kimse Asla, Hiç bir zaman Özel isim
Bin Biner, Biner Var Varolmak Varlık Sekiz
117
Alfabenin 32. harfi Ey, Ünlem Hafı za, Hatırlama
Öğ retmek Dost, Arkada ş Muktedir olmak Kuvvet, Kudret Yardı m Onbir Bulmak Sol Bir Birler evi Birden bire Yarım, ikide bir
Üçte bir Haftan ın 2. günü Birinci Birinci Sağ . Yavaş Yavaş ça
F T F T
zl.:4> Seksen .1.41^—ta, Sekizyüz
Bırakmak, Koymak Yedi
.51iz> Yetmi ş .4,1> Onyedi
4.,41: Yediyüz Ey, Hey, Ünlem
rm De, Dahi 'it> Hemen hemen
Öylece Gibi
.1_, Yoldaş , Yol arkada şı ‘'.)1" --.> Herkes, Umum.
Bütün Herkes, hep 4..t1J j:UZ Devamlı , Daima
4.4...,«4 Artist, Sanatkâr Sanatkâr, Hünerli Hâlâ
1 Jr. Hava Uçak Özel isim
„& Hey, Ünlem Onsekiz Hiç
Hiç bir zaman
Y
118
B İ BLİ YOGRAFYA
A- Gramer Kitaplar ı :
1— Abdülazim Karib, Destûr-ı Zebân- ı Fârsi Tahran 1327 H. Ş .
2— Dr. Muhammed Cevad Me ş kür, Destûr-nâme (Der Sarf Ve Nahv- ı Zebân- ı Fârsi) Tahran 1338 H. Ş .
3— Ahmed Ş ükrü, Mi'yâr-t Kavâid-i Fârsi İ stanbul 1318 H.K.
4— Ahmed Rasim, Yeni Usul Sarf-t Fârsi İ stanbul 1327 H. K.
5— Dr. Ebulkâs ı m ictihâdi-Mehmed Maksudo ğ lu, Farsça Dilbil-gisi, Ankara 1963
6— Ahmed Ate ş -Tahsin Yaz ı c ı , Farsça Dilbilgisi (ImamHatip
Okulları Ders kitaplar ı I-II M. E. B. Yay.) İ stanbul 1969
7— Ahmed Ate ş - Abdülvahâb Terzi, Farsça Grameri M.
E. B. Yay. İ stanbul 1971.
8— Yakub Kenan Necef Zâde, Türklere Farsça Öğ retimi İ s-tanbul 1963
B - Sözlükler:
1— Dr. Ali Ekber Nefisi, Ferheng-i Nefisi Tahran 1343 H. Ş .
2— Hasan Amid, Ferheng-i Amid, Tahran 1337 H. Ş .
3— Dr. Muhammed Milin, Ferheng-i Fârsi Tahran 1342 H. Ş .
4— İ brahim Olgun - Cem ş id D ı rah ş an Farsça-Türkçe Söz-
lük Ankara 1967
119
Fiyatı : 20.— TL.
![İçerik Üretenlerin Mutlaka Bilmesi Gereken Dil Bilgisi Kuralları [İnfografik]](https://img.dokumen.tips/doc/110x75/588348511a28abbe6b8b648d/icerik-ueretenlerin-mutlaka-bilmesi-gereken-dil-bilgisi-kurallari-infografik.jpg)
